1

Hymn Polski – Mazurek Dąbrowskiego.

Historia

Pierwotnie hymn, jako Pieśo Legionów Polskich we Włoszech, został napisany przez Józefa Wybickiego. Napisał on tekst i wykorzystał do niego melodię ludową z Podlasia, opartą na motywach mazurka (właściwie mazura), której autor jest nieznany. Wybicki napisał hymn we Włoszech w lipcu 1797 r. w miasteczku Reggio Emilia, położonym koło Bolonii, gdy - wg słów gen. Dąbrowskiego – pierwszy raz w Reggio wojsko polskie zobaczył. Pierwszy raz pieśo została wykonana publicznie 20 lipca 1797 roku, w przeddzieo opuszczenia Reggio przez Legiony, kiedy odbyło się zorganizowane przez władze miejskie uroczyste pożegnanie gen. Dąbrowskiego. Pieśo rozpowszechniana była początkowo ustnie przez oficerów legionowych. Tekst wydrukowano po raz pierwszy w Mantui w lutym 1799 r, w numerze 1 gazetki "Dekada Polska" – pisma legionowego wydawanego odręcznie. Już w tym wydaniu a także w liście Wybickiego z 1798 r zmienił się zwrot z pieśni z „nie umarła” na „nie zginęła”. Najwcześniejszy znany zapis nutowy Mazurka Dąbrowskiego wydany został w Paryżu w 1829 r.

Mazurek Dąbrowskiego został oficjalnie zatwierdzony jako hymn narodowy po raz pierwszy na mocy Okulnika Ministra Wyznao Religijnych i Oświecenia Publicznego w dniu 15 października 1926 roku. Tekst uznany wówczas obowiązuje do dzisiaj.

Po II wojnie światowej w odrodzonej Polsce najwyższe władze w czerwcu 1948 r potwierdziły, że Mazurek Dąbrowskiego jest oficjalnym hymnem narodowym i paostwowym. W tekście konstytucji zapis o „Mazurku Dąbrowskiego” jako o hymnie narodowym pojawił się dopiero w 1976 r.

Od samego początku z aplauzem pieśo została przyjęta przez Legiony Dąbrowskiego. Z początkiem 1798 znana była już we wszystkich zaborach chod najwcześniej zaczęto ją śpiewad pod zaborem austriackim. Do jej spopularyzowania najbardziej przyczyniły się kobiety (zwłaszcza Zofia z Czartoryskich Zamoyska i Teofila z Jabłonowskich Sapieżyna) i emisariusze gen. Dąbrowskiego, werbujący mężczyzn do Legionów. W 1806 r. ukazał się pierwszy druk pieśni w kraju. Nakładem J.L. Kocha wydany został w Warszawie Kalendarzyk kieszonkowy patriotyczny na rok 1807 z zagadkami, w którym zamieszczone zostały 4 pierwsze zwrotki Mazurka Dąbrowskiego.

Pieśo śpiewana była podczas triumfalnego wjazdu gen. H. Dąbrowskiego i J. Wybickiego do Poznania 3 listopada 1806 r., podczas powstania listopadowego (1830), styczniowego (1863), przez Polaków na Wielkiej Emigracji, w czasie rewolucji 1905, I i II wojny światowej. Tekst Mazurka był tłumaczony przez poetów solidaryzujących się z walczącą Polską i znany był w 17 językach, m.in.: niemieckim, francuskim, angielskim, rosyjskim, węgierskim, chorwackim, macedooskim, serbskim, słowackim, litewskim. Podczas Wiosny Ludów (1848) Mazurek Dąbrowskiego śpiewany był na ulicach Wiednia, Berlina i Pragi, gdzie cieszył się szczególną popularnością. Mazurek Dąbrowskiego był wykorzystywany w utworach muzycznych. Jako jeden z pierwszych użył go Karol Kurpioski, który skomponował w 1821 fortepianową Fugę na jego temat. Fuga ta, zinstrumentowana przez autora, zabrzmiała pod jego batutą 1 stycznia 1831 roku w wykonaniu orkiestry Opery

2

Warszawskiej. Ryszard Wagner wykorzystał melodię Mazurka w uwerturze Polonia skomponowanej po upadku powstania listopadowego. Grano ją pod okupacją niemiecką w czasie II wojny światowej, gdy zabronione było granie polskiego hymnu. W zmienionej postaci użyto muzykę hymnu w nazistowskim filmie propagandowym Powrót do ojczyzny (Heimkehr).

Wpływ polskiego hymnu na inne pieśni narodowe

Polski hymn narodowy stał się protoplastą dla innych słowiaoskich hymnów i pieśni. Słowacy śpiewali: Hej, Slováci, ešte naša slovenská reč žije. Autorem w 1834 r. był Samo Tomášik, pastor luteraoski. Ten tytuł później został zamieniony przez Czechów na Hej, Slované. Pieśo stała się pieśnią wszystkich Słowian po zjeździe wszechsłowiaoskim w 1848 roku w Pradze. Łużyczanie mają pieśo Hišde Serbstwo njezhubjene (Jeszcze Łużyce nie zginęły) napisaną przez Handrija Zejlera w 1845 r. na wzór Mazurka Dąbrowskiego, a Chorwaci pieśo Još Hrvatska ni propala (Jeszcze Chorwacja nie umarła) z 1833 autorstwa Ferdynanda Livadicia. Tekst ukraioskiego hymnu narodowego z 1863, zaczynającego się od słów Ще не вмерла Україна (Jeszcze nie umarła Ukraina), jest przykładem, jak polska pieśo wyzwoleocza, która stała się późniejszym oficjalnym hymnem narodowym, promieniowała na ludy ościenne

Aktualna treśd Tekst według pisowni rękopisu Wybickiego

Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem Złączym się z narodem. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężad mamy. Marsz, marsz, Dąbrowski... Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Marsz, marsz, Dąbrowski...

Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy. Co nam obca moc wydarła, szablą odbijemy. Marsz, marsz, Dąbrowski do Polski z ziemi włoski za Twoim przewodem złączem się z narodem. Jak Czarnecki do Poznania wracał się przez morze dla ojczyzny ratowania po szwedzkim rozbiorze. Marsz, marsz, Dąbrowski... Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę będziem Polakami dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężad mamy. Marsz, marsz, Dąbrowski...

3

Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany — Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany. Marsz, marsz, Dąbrowski...

Niemiec, Moskal nie osiędzie, gdy jąwszy pałasza, hasłem wszystkich zgoda będzie i ojczyzna nasza. Marsz, marsz, Dąbrowski... Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany: "słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany." Marsz, marsz, Dąbrowski... Na to wszystkich jedne głosy: "Dosyd tej niewoli mamy Racławickie Kosy, Kościuszkę, Bóg pozwoli."

Analiza tekstu

Pierwsza zwrotka hymnu nawiązuje do ostatniego rozbioru Polski. Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej, w 1795 r. terytorium Rzeczypospolitej zostało całkowicie rozdzielone pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Zwrotka wyraża zatem patriotyzm i wiarę w odzyskanie niepodległości.

Po III rozbiorze Rzeczypospolitej znaczna liczba polskich żołnierzy wyemigrowała do Francji i Włoch. W styczniu 1797 generał Jan Henryk Dąbrowski na mocy umowy z rządem lombardzkim, w porozumieniu z Francuzami, utworzył Legiony Polskie. W refrenie autor, który współtworzył Legiony, wyraził nadzieję powrotu do Polski pod dowództwem gen. Dąbrowskiego.

Nadzieja legionistów na powrót do Polski była jednak związana z walkami prowadzonymi pod zwierzchnictwem generała Napoleona Bonaparte, który już wówczas odnosił sukcesy wojskowe w północnych Włoszech, a kilka lat później rządził Francją. W drugiej zwrotce (a trzeciej zwrotce w rękopisie Wybickiego) hymnu autor wyraził przekonanie, iż z pomocą Bonapartego żołnierze podążając z zachodu poprzez rzekę Wartę i południa poprzez Wisłę byliby w stanie przywrócid niepodległą Polskę.

Trzecia zwrotka (druga wg oryginalnego rękopisu) nawiązuje do Stefana Czarnieckiego, wielkiego dowódcy polskiego w czasie „potopu szwedzkiego” w XVII wieku, gorliwego patrioty,który był wzorem cnót rycerskich. Był to ulubiony bohater gen. Dąbrowskiego.

W oryginalnym rękopisie Wybickiego występuje czwarta zwrotka, której brak we współczesnym hymnie. W zwrotce tej autor doradza, iż jedynym warunkiem obronienia się

4

przed dwoma największymi zaborcami, tj. Prusami (Niemiec) i Rosją (Moskal), będzie ogólnonarodowa zgoda.

Czwarta zwrotka (piąta wg rękopisu) stanowiła dla pozostających na emigracji legionistów obraz Polaków pozostających w Ojczyźnie i wysłuchujących tarabanu na znak zbliżających się polskich wojsk.

W szóstej zwrotce (w rękopisie) Józefa Wybicki nawiązał do Tadeusza Kościuszki, zwycięskiego dowódcy z bitwy pod Racławicami w czasie powstania w 1794 r. Wyraził również ufnośd w Opatrznośd Bożą.

Podsumowując, słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech nawiązywały do wzniosłych wydarzeo z dziejów polskiego oręża oraz współczesnych zwierzchników wojskowych, w których pokładano nadzieję na powrót do Ojczyzny i odzyskanie niepodległości.

Autor Pieśni Legionów Polskich we Włoszech – Józef Rufin Wybicki.

Józef Rufin Wybicki herbu Rogala (ur. 29 września 1747 w Będominie, zm. 10 marca 1822 w Manieczkach) – polski pisarz i polityk. Z wykształcenia prawnik, działalnośd polityczną rozpoczął jako poseł na sejm w I Rzeczypospolitej już w wieku 20 lat. W 1768, na cztery lata przed Tadeuszem Reytanem, zgłosił protest na Sejmie Repninowskim przeciwko ingerencjom rosyjskim w sprawy polskie.

Uczestnik konfederacji barskiej, na polecenie dowództwa konfederacji jeździł z poufnymi misjami do krajów europejskich. Reformator praw w Polsce przedrozbiorowej. Uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, długoletni współpracownik gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, z którym wziął udział w wyprawie na pomoc powstaocom w Wielkopolsce w 1794, a później współdziałał w Legionach Polskich we Włoszech, w których powstanie w 1797 miał znaczący wkład. Uczestnik wojen napoleooskich, w 1807 przyczynił się do utworzenia Księstwa Warszawskiego, którego był jednym z czołowych polityków. Podczas wojny polsko-austriackiej w 1809 organizował obronę Wielkopolski przed wojskami nieprzyjaciela. Po kongresie wiedeoskim współtworzył Królestwo Polskie. Senator-wojewoda Księstwa Warszawskiego od 1807 roku, senator-wojewoda Królestwa Polskiego od 1815 roku, prezes Sądu Najwyższego Królestwa Polskiego w latach 1817–1820, odznaczony Orderem Orła Białego (1807), Orderem Świętego Stanisława (1793), Legią Honorową (1807).

Autor wielu pism politycznych oraz zapomnianych już dramatów, oper, komedii i utworów poetyckich; w powszechnej świadomości historycznej Polaków znany przede wszystkim jako autor słów polskiego hymnu narodowego – Mazurka Dąbrowskiego.

Dzieciostwo

Józef Wybicki urodził się 29 września 1747 w Będominie koło Kościerzyny jako syn

Piotra i Kaszubki Konstancji z Lniskich herbu Ostoja Pruska. Według samego Wybickiego jego

5

ród wywodził się od pochodzącego z Danii wojskowego Wybena, który w 1549 zaciągnął się

na służbę u króla Zygmunta Augusta; odtąd jego potomkowie zamieszkiwali na Pomorzu

Gdaoskim, przyjmując z czasem nazwisko Wybicki. Józef Wybicki miał siedem sióstr:

Mariannę, Brygidę, Barbarę, Elżbietę, Rozalię, Justynę, Konstancję (cztery wstąpiły do

klasztoru), oraz brata Joachima, który został księdzem. Jego rodzina należała do średnio

zamożnej szlachty, ojciec był stronnikiem Stanisława Leszczyoskiego i po przegranej wojnie o

sukcesję polską w 1734 dostał się na krótko do niewoli rosyjskiej. Zmarł, kiedy Józef miał 12

lat. Już wcześniej, w szóstym roku życia, Józef został oddany na wychowanie stryjowi

Franciszkowi Wybickiemu, który był proboszczem. Na probostwie u stryja przebywał przez

dwa lata, następnie w ósmym roku życia został oddany na naukę do jezuickiego kolegium w

Starych Szkotach (wtedy przedmieściu Gdaoska), gdzie przebywał przez siedem lat do 1762.

Po latach Wybicki wspominał okres nauki w kolegium bardzo negatywnie. Ostatecznie w

wieku 15 lat Wybicki został usunięty ze szkoły za próbę wzniecenia buntu i powrócił do

stryja. Dzięki niemu zaczął uczyd się prawa, będąc na praktyce w kancelarii grodzkiej ale

bardzo krytycznie oceniał metody nauczania polegające głównie na bezmyślnym

powtarzaniu formuł, bez ich rozumienia.

Józef Wybicki ostatecznie usamodzielnił się w 1765, kiedy zmarł opiekujący się nim i jego rodzeostwem stryj Franciszek; spowodowało to również, że Wybiccy musieli procesowad się o swój majątek

Początek działalności publicznej

Tablica pamiątkowa na ścianie budynku Biblioteki Miejskiej w Bydgoszczy, gdzie pracował m.in.

w Trybunale Koronnym.

Pierwsze wystąpienie Józefa Wybickiego na szerszym forum publicznym miało miejsce w 1764 r., kiedy to uczestniczył czynnie w elekcji ostatniego króla Rzeczypospolitej Stanisława Poniatowskiego. Pobyt w Warszawie wywarł bardzo duże wrażenie na niemającym jeszcze dużo doświadczenia politycznego Wybickim. Głosował za Poniatowskim, nie zdając sobie sprawy, że jego elekcja odbywa się pod naciskiem rosyjskiej carycy Katarzyny II. W tym okresie zajmował się działalnością prawniczą, ciągle podnosząc swoje kwalifikacje. W 1767, mimo młodego wieku (miał wówczas zaledwie 20 lat), Wybicki na sejmiku

6

generalnym w Grudziądzu został wybrany posłem na sejm i wyjechał do Warszawy. Sejm ten, obradujący w latach 1767-1768, stał się później znany jako tzw. "Sejm Repninowski" z powodu nacisków na posłów i polityki zastraszania prowadzonej przez Rosję, reprezentowaną przez jej posła Nikołaja Repnina. Atmosfera w stolicy była wówczas bardzo napięta.

W takiej atmosferze, Wybicki na posiedzeniu sejmu 27 lutego 1768 r. (miał 21 lat), w obecności króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i Repnina, zdecydował się na wystąpienie, które okazało się przełomowym momentem w jego działalności politycznej. Zaprotestował przeciwko uwięzieniom, ograniczaniu wolności sejmu i ogólnie polityce rosyjskiej. Był to dowód ogromnej odwagi cywilnej. Wybicki, którego protest wywołał ogólne wzburzenie na sali sejmowej i odbił się szerokim echem w stolicy, przez kilka dni ukrywał się w różnych miejscach Warszawy, jako że był poszukiwany przez kozaków Repnina.

Konfederacja barska

Kontakty z przyszłymi członkami konfederacji barskiej Wybicki zaczął nawiązywad wkrótce po przyjeździe do Warszawy w 1767 r. Konfederacja w Barze została zawiązana w obronie wiary katolickiej i przeciwko polityce Rosji prawie jednocześnie z wystąpieniem sejmowym Wybickiego – 29 lutego 1768. Zaraz po powzięciu wiadomości o utworzeniu konfederacji poseł postanowił do niej przystąpid, m.in. na skutek wieści o ekscesach wojsk rosyjskich w jego dobrach; dowiedział się mianowicie, że:

„...ukochana matka moja ledwo z życiem w dobrach swoich uszła przed

wściekłością kozaka, że wszystko było spustoszone; ja westchnąłem na to,

zamiary przecię moje całe na to zwrócone były, jak się do Baru przebrad, dokąd

już wojska moskiewskie i pułki królewskie ściągały”

Swój udział w powstaniu i zadania, jakie mu powierzali konfederaci, opisał bardzo szczegółowo w powstałych w późniejszym okresie życia wspomnieniach. Jego głównym zadaniem były starania o pomoc dla konfederacji na dworach europejskich. Po klęsce polityki barskiej i I rozbiorze Polski Wybicki wrócił do kraju.

7

Małżeostwo z Kunegundą Drwęską

Jeszcze podczas tajnej misji do Berlina w 1768 r. Wybicki poznał swoją przyszłą

pierwszą żonę - Kunegundę Drwęską herbu Gozdawa. Była ona siostrzenicą generała

Franciszka Skórzewskiego, męża hrabiny Marianny Skórzewskiej, często goszczącej na

dworze Fryderyka II, za pośrednictwem której konfederaci chcieli uzyskad dostęp do króla

Prus. Pierwsze spotkanie z Kunegundą, które miało miejsce na chrzcinach syna Skórzewskiej,

Fryderyka, 19 września 1768, wywarło ogromne wrażenie na Wybickim. Później tak o nim

pisał w swoich pamiętnikach:

„W całym tym tłumie płci pięknej postrzegam jednę i już nie widzę, jak tylko ją

samą! Ona tylko w mych oczach piękna, miła, ona figurą, kształtem, wdziękiem

panowała reszcie; skromnośd nawet w jej stroju smaku pełnym, rzucała cieo na

błyszczadła i blaski bogactwa [...] przedzieram się do Druwa i pytam o imię tej

piękności. On, postrzegłszy oko me zbłąkane, odpowiada z uśmiechem...

Kunusia.”

Ta miłośd od pierwszego wejrzenia nie uszła uwagi Skórzewskiej i jej otoczenia. Przy wyjeździe Wybickiego z Berlina generałowa, pod której opieką była Kunegunda, poczyniła pewne obietnice Wybickiemu:

„Piękna Kunusia, której najsłodszą duszę poznałem, czyniła mi odjazd przykry.

Generałowa, przed której się okiem zataid nie mogły wypadające westchnienia

młodego, powtarzała z tym uśmiechem, z tym przymileniem przejmującym a

jej własnym: "Po zakooczonej konfederacji dostanie się pięknośd w nagrodzie

cnocie".

Przez kilka następnych lat Wybicki utrzymywał korespondencję z Kunusią, do ponownego spotkania doszło dopiero w 1772 r., na dworze Skórzewskich w Margooskiej Wsi koło Margonina, dokąd przybył po upadku konfederacji. Następnie spotkali się w 1773 r., kiedy Wybicki ponownie pospieszył z Będomina do Margooskiej Wsi do umierającego Franciszka Skórzewskiego – wuja Kunusi, który zmarł zaraz po jego przyjeździe. Matka Wybickiego nie wyrażała zgody na ślub syna z Kunusią, m.in. ze względu na różnicę majątkową (Kunegunda Drwęska nie była zbyt posażną panną), prawdopodobnie również z powodu różnicy wieku - Kunusia była aż 17 lat starsza od Wybickiego. W koocu jednak bez wiedzy matki doszło do ślubu, który odbył się 17 października 1773 r. w kościele św. Wojciecha w Margoninie.

Wybicki z Kunusią zamieszkał w Margoninie, wkrótce odwiedzili jednak matkę Wybickiego w Będominie, aby prosid ją o wybaczenie za ślub bez jej zgody. Później, ponieważ Kunusia była w odmiennym stanie, powrócili do Margonina, gdzie niespodziewanie nastąpił tragiczny finał tego związku. Kunegunda, będąc blisko połogu, zmarła 17 sierpnia 1775 r., w

8

wieku, jak wpisano w parafialnej księdze zgonów, "blisko 45 lat". Wkrótce potem zmarła też matka Wybickiego.

Zbiór praw sądowych. Listy do eks-kanclerza Zamoyskiego.

Po tych doświadczeniach Wybicki powrócił do działalności politycznej. Do 1776 r. przebywał w Wielkopolsce a następnie wyjechał do Warszawy.

W Warszawie, gdzie Wybicki otrzymał od króla godnośd szambelana, w 1777 r. został członkiem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych a następnie generalnym wizytatorem szkół okręgu wileoskiego, najbardziej się jednak zasłużył w pracach nad naprawą ustroju Rzeczypospolitej. Owocem tych prac był Zbiór praw sądowych, wydany w 1778, w którego zredagowanie Wybicki miał znaczący wkład.

Przy okazji pracy nad Zbiorem praw powstało jedno z najważniejszych i najobszerniejszych dzieł Wybickiego: Listy patriotyczne do Jaśnie Wielmożnego eks-kanclerza Zamoyskiego, prawa układającego, pisane – cykl 14 listów napisanych w latach 1776–1777 (częśd jest niedatowana), początkowo ręcznie przepisywanych i kolportowanych w Warszawie (niektóre z listów były odczytywane też na obiadach czwartkowych), potem wydanych drukiem w dwóch tomach w latach 1777–1778. Wybicki wydał je anonimowo, przypuszczalnie po to, aby stworzyd wrażenie, że pochodzą one od kogoś spoza kręgu współpracowników Zamoyskiego. Listy miały przygotowad opinię publiczną na przyjęcie Zbioru praw sądowych i popularyzowad hasła w nich zawarte. Wybicki krytykował w nich negatywne zjawiska w życiu społecznym Rzeczypospolitej – słabośd rządów, anarchię, samowolę magnaterii, niewolę chłopa. Był gorącym orędownikiem zamiany paoszczyzny na czynsze. Ostatecznie, wysiłki Zamoyskiego i współpracujących z nim reformatorów spełzły na niczym. W 1780 sejm odrzucił Zbiór praw sądowych, Wybicki wycofał się z życia politycznego i powrócił do zajęd gospodarskich.

Małżeostwo z Esterą Wierusz-Kowalską. Osiedlenie się w Manieczkach. Twórczośd

literacka

Swoją drugą żonę, Esterę Wierusz-Kowalską, Wybicki poznał jako 15-letnią dziewczynę już w 1772 r., kiedy powracając z Wiednia zatrzymał się w majątku Franciszka Rostworowskiego. W majątku Rostworowskich, w którym Estera, siostrzenica pani domu, mieszkała razem z matką, bywał też później, kiedy piastował urząd podwojewodziego poznaoskiego, wreszcie w 1780 r. oświadczył się i został przyjęty. Po raz drugi w swoim życiu Wybicki stanął na ślubnym kobiercu 11 września 1780 r. w istniejącym w niezmienionej formie do dziś drewnianym kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Wełnie. Po ślubie Wybicki nie chciał wracad do Będomina, który po I rozbiorze znalazł się w paostwie pruskim, postanowił więc sprzedad swój majątek na Pomorzu i osiedlid się w Wielkopolsce. 21 czerwca 1781 r. za 150 tys. zł zakupił dwie wsie koło Śremu – Manieczki i Psarskie. Po urządzeniu dworu i gospodarstwa jesienią tegoż roku w Manieczkach mogła też zamieszkad świeżo poślubiona żona Estera.

9

W nowym otoczeniu poświęcał się przede wszystkim pracy w gospodarstwie, przeważnie trzymając się z dala od wielkiej polityki. Prowadził też szczęśliwe życie rodzinne, a kochająca go żona urodziła mu trójkę dzieci: Teresę (1782), Łukasza (1785) i Józefa (1787). Miał też czas na twórczośd literacką, pisanie wierszy, dramatów i oper. W Manieczkach dokooczył zaczętą jeszcze w Warszawie komedię Kulig i tragedię Zygmunt August, później napisał w swoim dworku jeszcze pięd oper: Kmiotka, Samnitkę, Pasterkę zabłąkaną, Polkę, prawdopodobnie też zaginioną Ojczyznę z jednym synem (wspominał o niej w listach), oraz komedie, m.in. Warro na wsi. Z utworów tych tylko Kulig i Polka zostały wystawione w zawodowym teatrze w Warszawie.

Pełną szczęśliwości atmosferę życia w Manieczkach oddaje wiersz Wybickiego poświęcony jego domowi:

Domku mój luby - Opatrzności darze! Domku pokoju i dawco wygody, Dom, coś zgodnej dał przytułek parze, Domku, co swemi wyżywiasz mnie płody, Domku, co zdrowie, umysł dajesz stały, Domku, co innej nie masz w sobie skazy, Tylko żeś drobny, żeś nieokazały, Bądź pozdrowiony po kilkakrod razy!

Działalnośd polityczna w ostatnich latach I Rzeczypospolitej. Powstanie kościuszkowskie.

Chociaż w okresie zamieszkiwania w Manieczkach Wybickiego pochłaniały przede wszystkim praca w gospodarstwie, życie rodzinne i twórczośd literacka, nie odsunął się całkowicie od polityki. Został posłem na sejm i w kolejnych latach tak bardzo zaangażował się w politykę, że coraz rzadziej bywał w Manieczkach, aż w koocu cała rodzina przeprowadziła się do Warszawy.

Tymczasem, w obliczu coraz wyraźniej się zarysowującej perspektywy upadku kraju, w Polsce narastały nastroje powstaocze i spiskowe. Uczestnikiem spisku w kraju był też Wybicki. Po wybuchu powstania wszedł do jego władz. Nosił mundur, w lipcu 1794 r. otrzymał od Kościuszki rangę generała-majora ziemiaoskiego milicji pomorskiej, sam jednak nie walczył z bronią w ręku.

Na okres ten przypada również pierwsze spotkanie Wybickiego z Janem Henrykiem Dąbrowskim, przyszłym twórcą Legionów Polskich we Włoszech. Spotkanie to miało miejsce w dramatycznych okolicznościach. Dąbrowski, który młodośd spędził w Saksonii i słabo mówił po polsku, dopiero w 1792 r. przeszedł z armii saskiej do wojska polskiego. Niezorientowany w miejscowych stosunkach, przystąpił do konfederacji targowickiej, przez co posądzono go o zdradę. Podejrzenia o wrogie knowania doprowadziły w koocu do wytoczenia mu sprawy sądowej, która odbyła się w Warszawie 30 kwietnia 1794 r. Dąbrowskiemu groziła nawet kara śmierci, został jednak uniewinniony dzięki mowie, jaką w jego obronie wygłosił Wybicki.

Był to początek długoletniej przyjaźni Wybickiego i Dąbrowskiego, która zaowocowała wspólną pracą dla dobra kraju. Kiedy we wrześniu 1794 r. Kościuszko rozkazał

10

Dąbrowskiemu wkroczyd do Wielkopolski, jednocześnie mianował Wybickiego pełnomocnikiem rządowym przy oddziałach Dąbrowskiego. Z korpusem Dąbrowskiego Wybicki przeszedł cały szlak bojowy w Wielkopolsce, gdzie mieszkaocy zgotowali Dąbrowskiemu i Wybickiemu entuzjastyczne przejęcie.

Po upadku powstania i zajęciu Warszawy Wybicki przedostał się do Zamościa, gdzie potajemnie spotkał się z rodziną, po czym, ścigany pruskimi listami gooczymi, musiał udad się na emigrację.

Pobyt w Paryżu. Utworzenie Legionów Polskich we Włoszech

Wybicki był jednym z wielu Polaków, którzy po upadku powstania kościuszkowskiego udali się na emigrację. Większośd działaczy znalazła się w Paryżu, gdzie szybko podzielili się na stronnictwa odzwierciedlające niedawne podziały polityczne w kraju. Wybicki cały czas korespondował też z Dąbrowskim, zachęcając go do przyjazdu do Francji. Namowy te wkrótce zakooczyły się sukcesem. W lutym 1796 r., a więc już po III rozbiorze Polski, po otrzymaniu kolejnego listu od Wybickiego, Dąbrowski zdecydował się na emigrację, wkrótce opuścił Polskę i po wielu perypetiach w październiku 1796 dotarł do Paryża, gdzie w styczniu 1797 r. otrzymał zgodę na utworzenie Legionów Polskich we Włoszech.

Mazurek Dąbrowskiego

Po pomyślnym sfinalizowaniu zabiegów o utworzenie legionów, w którym miał też swój znaczny udział, Wybicki postanowił dołączyd do polskich oddziałów. Wyjechał z Paryża i 7 lipca 1797 r. dotarł do miejscowości Reggio nell'Emilia, w którym kwaterował Dąbrowski i jego żołnierze. Wybicki był pod dużym wrażeniem patriotycznej atmosfery w mieście – w całym Reggio były widoczne polskie mundury i słychad było polski język. Największe wrażenie wywarły jednak na nim zorganizowane przez władze miejskie uroczystości w dniu 16 lipca 1797 r. dla uczczenia przyłączenia Reggio do Republiki Cisalpioskiej, świeżo utworzonej w miejsce Republiki Lombardzkiej. Po przyjęciu na ratuszu i mszy w katedrze przez ulice miasta przemaszerowała defilada wojskowa, w której uczestniczyły też polskie oddziały legionowe. W tych okolicznościach Wybicki napisał słowa pieśni znanej obecnie jako Mazurek Dąbrowskiego – polski hymn narodowy.

Dokładna data i okoliczności napisania i pierwszego wykonania Mazurka Dąbrowskiego, pierwotnie znanego jako Pieśo Legionów Polskich we Włoszech, nie są jasne i są przedmiotem sporów wśród historyków. Przyjmuje się jednak za czas powstania datę:

16 – 19 lipca 1797 r.

11

Jan Henryk Dąbrowski na czele Legionów, mal. Juliusz Kossak

Z Legionami Polskimi we Włoszech. Ponowna utrata nadziei na niepodległośd.

Po opuszczeniu Reggio przez oddziały Dąbrowskiego Wybicki pozostał z Legionami, prowadząc między innymi pracę wychowawczą wśród żołnierzy i kierując w głównej kwaterze w Mediolanie komisją rozpatrującą prośby o przyjęcie do Legionów. W październiku 1797 r. znowu połączył się z Dąbrowskim, którego oddziały walczyły pod Mestre i Motto. Razem z dowódcą dokonywał przeglądów żołnierzy wyruszających w bój, docierał do przednich straży, rozmawiał z legionistami. Potem wyjechał do Mediolanu, gdzie 17 listopada 1797 r. doprowadził do podpisania nowego układu pomiędzy Legionami a Republiką Cisalpioską. Legioniści i Wybicki nie uniknęli też wplątania w międzynarodowe i wewnętrzne intrygi polityczne na terenie Włoch. Francuzi poufnie zachęcali Dąbrowskiego do marszu na Paostwo Kościelne, by potem odżegnywad się od jego działao i grozid rozwiązaniem Legionów. Sam Wybicki wyjechał do Rzymu w kwietniu 1798 r., tam objął opiekę na tworzącą się legią rzymską Władysława Jabłonowskiego, skonfliktowanego z Dąbrowskim, usiłując utrzymad legiony pod wspólnym dowództwem. Sytuacja była tym trudniejsza, że w sierpniu w Rzymie i całym Paostwie Kościelnym wybuchły walki, w których legioniści ponieśli duże straty. Od września 1798 r. do stycznia 1799 r. Wybicki ponownie przebywał w kwaterze głównej w Mediolanie, potem znowu towarzyszył oddziałom podczas walk we Włoszech.

W maju 1800 r., po raz pierwszy od czasów powstania, spotkał się z Kościuszką, który w 1797 r. powrócił z Ameryki. Wybicki korespondował z nim jeszcze podczas pobytu we Włoszech, teraz często odbywał z nim narady, wspólnie przygotowywali memoriały dla francuskich generałów i ministrów. Starania o posunięcie sprawy polskiej do przodu na arenie międzynarodowej zakooczyły się jednak niepowodzeniem – podpisany 9 lutego 1801 r. pokój w Lunéville nie uwzględniał interesów Polski.

W tej sytuacji Wybicki postanowił opuścid Paryż i przenieśd się do Prus, zwłaszcza że król Fryderyk Wilhelm ogłosił amnestię. Władze pruskie nie zezwoliły mu na powrót do Manieczek, gdzie wciąż mieszkała jego rodzina, osiadł więc najpierw we Wrocławiu, później

12

w Dreźnie. Wkrótce dołączyli do niego synowie Łukasz i Józef, mógł się więc zająd ich edukacją. Z resztą rodziny spotkał się dopiero w maju 1806 r. w Wyganowie na ślubie córki Teresy, która wychodziła tam za mąż za Floriana Rożnowskiego. Było to pierwsze spotkanie Wybickiego z rodziną po 12 latach.

Powstanie wielkopolskie 1806 roku.

Wjazd Jana Henryka Dąbrowskiego do Poznania, mal. Jan Gładysz

Tymczasem w październiku 1806 r. doszło do wybuchu wojny francusko-pruskiej i

Napoleon znowu zaczął myśled o skorzystaniu z siły zbrojnej polskiego żołnierza. Zaraz po

wybuchu wojny cesarz wezwał Dąbrowskiego i w rozmowie z nim polecił wezwad

Wybickiego. Dąbrowski wysłał list do przyjaciela, pisząc:

„Cesarz miał długą ze mną rozmowę. Idzie tutaj o egzystencję kraju

naszego. Przybywaj! Obecnośd twoja jest tu nam potrzebna.”

W Berlinie doszło do rozmów Wybickiego i Dąbrowskiego z Napoleonem, podczas

których Napoleon obiecał przywrócid Polsce niepodległośd, wypowiadając przy tym słynne

zdania:

„Na niepodległośd trzeba sobie zasłużyd! Obaczę, jeżeli Polacy godni są

byd narodem.”

Tego samego dnia na polecenie Napoleona powstała odezwa (podpisali się pod nią Dąbrowski i Wybicki, rzeczywistym autorem odezwy był jednak Wybicki), wzywająca Polaków z Poznaoskiego (będącego wtedy pod zaborem pruskim) do powstania.

13

Pierwsze wojska francuskie wkroczyły do Poznania już 3 listopada. 6 listopada przyjechali też Dąbrowski z Wybickim, wywołując w mieście ogromny entuzjazm. W relacji z tego dnia można przeczytad:

„Dąbrowski z Wybickim zbliżali się wolno powozem [...] Powóz generalski poprzedzali już goocy, rozrzucający wspomnianą proklamację do Narodu [...] Mimo dżdżystej pogody listopadowej na drogach podmiejskich witały ich tłumy, a entuzjazm stawał się coraz większy, im bliżej byli miasta [...] Dąbrowski i Wybicki słyszą znane sobie słowa: "Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, będziem Polakami!" Tak, to lud śpiewa, a z jego oczu płyną łzy szczęścia, radości.”

7 listopada Dąbrowski wydał odezwę do mieszkaoców miasta, wkrótce w całym regionie (również w Kaliskiem i na Ziemi Sieradzkiej) wybuchło powstanie, zakooczone klęską wojsk pruskich. Dąbrowski zajął się organizacją sił zbrojnych na wyzwolonych terenach, Wybicki natomiast przede wszystkim reorganizacją administracji. 27 listopada do Poznania przybył też Napoleon, który 28 listopada polecił Wybickiemu wyjechad do Warszawy w celu pokierowania tam tworzeniem nowej administracji, podobnie jak w Poznaniu.

Lata Księstwa Warszawskiego

Józef Wybicki

W Warszawie, dokąd wyjechał z Poznania 29 listopada 1806 r., Wybicki znowu zajął się pracą administracyjną. W styczniu 1807 r. wszedł w skład Komisji Rządzącej, tymczasowego rządu utworzonego wkrótce potem Księstwa Warszawskiego. Do czerwca zajmował się tam sprawami administracji i policji, do jego zadao należało jednak przede wszystkim zaopatrzenie całej stacjonującej tam Wielkiej Armii. Stanowisko to było bardzo odpowiedzialne, ponieważ od pracy Wybickiego zależało zwycięstwo w wojnie francusko-pruskiej, która po zimowej przerwie wybuchła na nowo wiosną 1807 r. Dzięki dobrej pracy i zaangażowaniu zyskał przychylnośd Napoleona, który chciał go wynagrodzid nadaniem dóbr paostwowych, proponując je jako rekompensatę w zamian za majątek w Wielkopolsce,

14

skonfiskowany przez Prusaków. Wybicki nie wyraził jednak na to zgody i prosił tylko o zwrot swojej własności. Napoleon spełnił tę prośbę i 5 czerwca 1807 r. na mocy cesarskiego dekretu zwrócono Wybickiemu Manieczki, Przylepki, Boreczek i Esterpole pod Śremem. Wybicki nie chciał też przyjąd oferowanej mu przez cesarza stałej pensji w wysokości 6000 franków rocznie, uczynił to dopiero na polecenie wielkiego księcia Fryderyka Augusta.

Po krótkim pobycie w Manieczkach Wybicki powrócił do Warszawy, skąd w lipcu 1807 r. z delegacją Komisji Rządzącej wyjechał do Drezna. Tam Napoleon oficjalnie poinformował go o utworzeniu Księstwa Warszawskiego, a 22 lipca w Dreźnie był świadkiem nadania księstwu przez Napoleona konstytucji. Podczas uroczystości Wybickiego spotkał też osobisty zaszczyt: został udekorowany przez cesarza Złotym Krzyżem Legii Honorowej. Z powrotem w Warszawie, od wielkiego księcia Fryderyka Augusta otrzymał też Order Orła Białego. Wreszcie 21 listopada 1807 r. otrzymał też urząd senatora wojewody.

Rok 1808 r. Wybicki spędził częściowo w Manieczkach, częściowo na pracy w Warszawie. W kwietniu 1809 r. wybuchła wojna polsko-austriacka i Wybicki musiał stawid czoła kolejnemu zagrożeniu dla bytu paostwa polskiego. Został mianowany namiestnikiem na Wielkopolskę i szybko przystąpił do działao. W Poznaniu powołał wojsko pod broo, mianował gen. Antoniego Amilkara Kosioskiego dowódcą wojsk departamentu poznaoskiego i zajął się przygotowywaniem regionu, do którego już wkroczyli Austriacy, do obrony. 11 maja powitał w Poznaniu Dąbrowskiego z jego oddziałami, który przybył na odsiecz Wielkopolsce. Działania wojsk i miejscowych powstaoców jeszcze w tym samym miesiącu doprowadziły do usunięcia Austriaków z Wielkopolski.

Ostatnie lata działalności Wybickiego w Księstwie Warszawskim nie są dobrze znane. Wiadomo jedynie, że od lipca 1809 r. dużo czasu spędzał w Manieczkach, oddając się pracy w gospodarstwie i twórczości literackiej, coraz częściej myślał o zrzeczeniu się funkcji publicznych. Nadciągała jednak wojna z Rosją. 30 maja 1812 Wybicki po raz kolejny witał w Poznaniu Napoleona, później wyjechał na posiedzenie sejmu do Warszawy. W 1812, po rozpoczęciu wojny z Rosją, z inicjatywy Wybickiego i innych patriotów, sejm ogłosił Konfederację Generalną Królestwa Polskiego. 11 lipca w Wilnie doszło do spotkania deputacji Rady Generalnej Konfederacji pod przewodnictwem Wybickiego z Napoleonem, Polacy nie uzyskali jednak od cesarza jednoznacznej obietnicy przywrócenia Królestwa Polskiego w granicach przedrozbiorowych.

Po powrocie do stolicy dowiedział się, że tego samego dnia, kiedy on rozmawiał z Napoleonem (11 lipca), w Manieczkach zmarł jego starszy syn Łukasz, który chorował jeszcze od czasu odniesienia ran podczas bitwy pod Wagram w 1809 r. Był to ciężki cios dla Wybickiego, który, jak zanotował współczesny:

„...niegdyś wesołego humoru, pełen dowcipów, żarcików, odtąd stetryczał, zesmutniał, a nawet, jak wówczas powiadano, trochę zdziwaczał. Ten syn bowiem poniósł ze sobą wszystkie jego nadzieje do grobu.”

Klęska wojsk Napoleona w Rosji oznaczała fiasko wszystkich planów odrodzenia paostwa polskiego. Nie udało się dokładnie ustalid, co Wybicki robił w czasie odwrotu i zajmowania Księstwa Warszawskiego przez wojska rosyjskie i pruskie, wiadomo jedynie, że,

15

ścigany przez władze pruskie, które wyznaczyły nagrodę 1000 talarów za jego głowę, uciekł na zachód. Na scenie historycznej ponownie pojawił się dopiero podczas oblężenia Głogowa w 1813/1814 r., gdzie przebywał razem z wojskami francuskimi w oblężonej twierdzy. Jeszcze przed kapitulacją postanowił mu pomóc gen. Antoni Gorzeoski, który zwrócił się do księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, aby ten wstawił się za nim do cara Aleksandra I. Car spełnił prośbę, po jego interwencji na dworze pruskim Wybicki już nie musiał obawiad się kary.

Okres Królestwa Polskiego. Ostatnie lata życia.

Na mocy postanowieo kongresu wiedeoskiego zachodnia częśd Wielkopolski z majątkiem Wybickiego znalazła się w granicach paostwa pruskiego. 1 czerwca 1815 r. do Poznania przybył pierwszy pruski prezes prowincji, który zapewnił Wybickiego, że nie musi się obawiad żadnych konsekwencji z powodu swojej wcześniejszej działalności. 8 czerwca Wybicki wziął nawet udział w bankiecie w Poznaniu, na którym wzniósł toast za pomyślnośd nowych władz (prawdopodobnie uczynił to z wyrachowania, chcąc zabezpieczyd swój majątek w Manieczkach), ale nie pojawił się na uroczystości 3 sierpnia 1815 r., na której szlachta wielkopolska składała przysięgę królowi pruskiemu.

Kościół św. Wojciecha w Poznaniu, w którego podziemiach jest obecnie pochowany Wybicki.

Większe nadzieje wiązał z Królestwem Polskim pod berłem Aleksandra I, którego uważał za światłego monarchę a nową konstytucję Królestwa za bardzo liberalną. Władze Królestwa Polskiego również chętnie widziały go w swoim składzie – do przyjazdu zapraszali go Stanisław Kostka Potocki i książę Adam Jerzy Czartoryski. W 1815 r. wyjechał do Warszawy, 6 lipca 1816 r. został prezesem Delegacji Administracyjnej Królestwa, a 25 listopada 1817 r. prezesem Sądu Najwyższego Królestwa Polskiego, osiągając tym samym najwyższą godnośd w swoim życiu. Funkcję tę pełnił jedynie trzy lata, pod koniec 1820 r. złożył wniosek o zwolnienie go z tej funkcji. Prośbę motywował złym stanem zdrowia, rzeczywiste powody były jednak inne: w 1820 r. Wybickiego powołano do Deputacji Prawodawczej, której zadaniem było opracowanie nowego kodeksu karnego i kodeksu cywilnego. Wybicki opowiadał się m.in. za utrzymaniem instytucji rozwodów, czym naraził się na ostrą krytykę Kościoła, który żądał odwołania go ze stanowiska. Reakcja ta spowodowała z kolei oburzenie bardziej liberalnych warstw społeczeostwa, car przychylił się jednak do prośby Wybickiego o dymisję i 4 września 1821 r. został on zwolniony z zajmowanej funkcji.

16

Po dymisji 74-letni Wybicki powrócił z Warszawy do swojego majątku w Manieczkach, gdzie spędził ostatnie miesiące życia. Zmarł nagle 10 marca 1822 w Manieczkach (według ksiąg parafialnych na atak febry), został pochowany przy kościele w Brodnicy koło Śremu, w skromnej mogile, w której już w 1812 r. pochowano jego syna Łukasza. W 1824 r. w tej samej mogile spoczęła też jego żona Estera. 11 października 1923 r. dokonano ekshumacji zwłok Wybickiego, po czym przewieziono je do Poznania i 14 października uroczyście pochowano w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan w podziemiach kościoła św. Wojciecha w Poznaniu, na tzw. "Skałce Poznaoskiej".

Okoliczności życia Wybickiego sprawiły, że jego pamięd jest szczególnie czczona w dwóch regionach Polski: na Pomorzu Gdaoskim, gdzie się urodził i spędził swoje młode lata, i w Wielkopolsce, gdzie mieszkał z przerwami od 1780 r. i aktywnie zajmował się działalnością publiczną.

W dworze w Będominie, miejscu urodzenia Wybickiego, od 1978 r. działa Muzeum Hymnu Narodowego, oddział Muzeum Narodowego w Gdaosku. Muzeum prezentuje dwie wystawy stałe: "Józef Wybicki i jego epoka" oraz "Dzieje Mazurka Dąbrowskiego", organizuje też wystawy czasowe oraz imprezy sportowe i plenerowe: "Bieg Mazurka Dąbrowskiego", "Majówka z generałem Józefem Wybickim" i "Batalię napoleooską".

W pałacu w Margooskiej Wsi, w którym Wybicki w 1773 r. poślubił Kunegundę Drwęską i gdzie mieszkali razem do tragicznej śmierci żony, znajduje się Izba Pamięci Józefa Wybickiego.

Dwór w Manieczkach, w którym mieszkał Wybicki z rodziną, już nie istnieje. Obecny dwór został wybudowany w 1894 r. przez późniejszych właścicieli majątku. Od 1978 r. funkcjonowało w nim Muzeum Józefa Wybickiego (już nieistniejące). Obecnie jedyną pozostałością z czasów Józefa Wybickiego jest niewielka barokowa kaplica w kształcie rotundy, ufundowana przez Wybickiego i wybudowana w 1786. Kaplica jest obecnie zamknięta i nie jest wykorzystywana do celów liturgicznych. W parku stoi popiersie Józefa Wybickiego.

Kaplica w Manieczkach, wybudowana przez Wybickiego w 1786.

Śrem był miastem najbliżej położonym od Manieczek – siedziby Wybickiego. Wybicki często je odwiedzał, załatwiając różne sprawy, a 6 sierpnia 1791 r. podpisał akces do stanu mieszczaoskiego Śremu. Upamiętnia go dzisiaj popiersie ustawione przed ratuszem. Muzeum Śremskie w swojej ofercie ma również wystawę "Wideoklip do hymnu" - multimedialną

17

prezentację edukacyjno-patriotyczną, prezentującą różne pieśni patriotyczne. Imię Józefa Wybickiego nosi m.in. LO w Kościerzynie. Ponadto Józef Wybicki jest patronem ulic w wielu miastach m.in. w Kościerzynie.

Twórczośd Józefa Wybickiego.

Pamiętniki

Cennym źródłem do biografii Józefa Wybickiego oraz ogólnie historii Polski są jego pamiętniki, które zaczął pisad na początku XIX wieku, kiedy przebywał we Wrocławiu i Dreźnie. Wspomnienia te zaczął spisywad m.in. dla swoich synów, których edukacją się wtedy zajmował. Pamiętniki te są fragmentaryczne - brak w nich w ogóle informacji np. na temat działalności w Legionach we Włoszech i stworzenia Mazurka Dąbrowskiego..

Za życia Wybickiego jego pamiętniki nie były publikowane. Wydanie krytyczne pamiętników pod tytułem Życie moje... ukazało się dopiero w 1927 r.

Pisma polityczne, społeczne i moralne

Wybicki i pisał dzieła na tematy polityczne, społeczne i moralne przez prawie pół wieku swojego życia.

Twórczośd literacka

Tragedie

Zygmunt August Gustaw Waza

Komedie

Kulig Szlachcic mieszczaninem Mędrzec Jarmark

Opery

Pasterka zbłąkana, czyli obraz wojny holenderskiej Samnitka Kmiotek Polka, czyli oblężenie Trembowli

Po wojnie wydano też wybory twórczości literackiej Wybickiego: Utwory dramatyczne , Wiersze i arietki i Wiersze wybrane.

18

Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie.

Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie – oddział zamiejscowy Muzeum

Narodowego w Gdaosku, znajdujący się w Będominie na Kaszubach. Muzeum ulokowano w

dworze szlacheckim, należącym w latach 1741 - 1783 do rodziny Wybickich.

Siedziba

Pierwotny budynek zbudowany został przez rodzinę Gleissen - Doręgowskich na początku XVIII wieku i przebudowany na dwór w polskim stylu w latach 1741 i 1772 - 73, kiedy Będomin był już w posiadaniu rodu Wybickich. Z tego czasu pochodzi istniejąca do dziś parterowa częśd dworu. W 1906 r., gdy właścicielami Będomina była już rodzina Dahlweid, wschodnia częśd dworu spłonęła i wymagała prowizorycznej przeróbki. Budynek radykalnie przebudowano w 1912 roku nadając mu formę dwukondygnacyjnej budowli, przykrytej polskim łamanym, czterospadowym dachem. W latach 1977-1978 w dworku przeprowadzono gruntowną renowację i zaadaptowano go w 1978 r. na Muzeum Hymnu Narodowego. W ramach prac budynkowi przywrócono wygląd z II połowy XVIII w., natomiast pomieszczeniom nadano wystrój i wyposażono zgodnie z tradycją polskich dworków szlacheckich.

Muzeum Hymnu Narodowego jest prawdopodobnie jedyną tego rodzaju placówką na świecie. Gromadzone są w nim pamiątki po twórcy polskiego hymnu - Józefie Wybickim i wybitnych postaciach z jego epoki, dokumenty dotyczące historii Mazurka Dąbrowskiego, a także elementy wyposażenia dworu z XVIII i początku XIX w. W zbiorach znajdują się: meble, dywany, XIX-wieczne obrazy i kilimy o tematyce patriotycznej, broo (szable i pistolety z XIX w.), biżuteria patriotyczna z okresu powstao narodowych, medale pamiątkowe, telegramy i karty pocztowe o charakterze patriotycznym z początku XX w., dzieła literackie i plastyczne inspirowane Pieśnią Legionów Dąbrowskiego.

19

Najcenniejszą kolekcją Muzeum są muzykalia patriotyczne. Tworzą ją: śpiewniki i nuty polskich pieśni (w tym nuty i tekst Mazurka Dąbrowskiego wydane w Paryżu w 1826 r. w języku polskim i francuskim oraz dwie trawestacje hymnu wydane w Niemczech w XIX w.), słowa hymnów innych paostw wzorowane na hymnie polskim, różne wersje Mazurka powstające w XIX w., najstarsze płyty gramofonowe z nagraniami polskich pieśni hymnicznych (takich jak "Rota", "Chorał", "Warszawianka", "Boże coś Polskę" i "Mazurek Dąbrowskiego"), gramofony z początku XX w. (w tym unikatowy gramofon miniaturowy i dwie miniaturowe płyty z nagraniem naszego hymnu).

Będomin (kasz. Bãdomino) – wieś kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Nowa Karczma. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1284 roku w nadaniu księcia pomorskiego Mściwoja II na rzecz stryjecznej siostry Gertrudy. W Będominie w miejscowym zabytkowym dworku szlacheckim znajduje się Muzeum Hymnu Narodowego.

Nazwy źródłowe miejscowości

kasz. Bãdomino, Dużé Bãdomino, Wieldżi Bãdomin, niem. Gross Bendomin

Jeszcze o legionach.

W Legionach polskich walczyło w sumie ok. 35 tys. ludzi, zginęło ok. 20 tys. Wykształciły one znakomitą kadrę przyszłych oficerów, były szkołą patriotyzmu i demokracji. Symbolem wiary w niepodległośd stała się w 1797 pieśo legionistów napisana przez Józefa Wybickiego, zwana też "Mazurkiem Dąbrowskiego", która w XX wieku została polskim hymnem narodowym. Na sztandarze Legionów wypisane było hasło : „wszyscy ludzie wolni są bracia”. Stratą jest, że w Polsce nie zauważa się, iż Legiony brały udział w tłumieniu ruchów narodowowyzwoleoczych w krajach takich jak Włochy czy Haiti. Polacy walczyli o własną niepodległośd tłumiąc jednak ruchy wolnościowe innych narodów w służbie Napoleona.

20

Postacie związane z „Mazurkiem Dąbrowskiego”: