UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN

Wetenschappelijke verhandeling

LIENE MASSCHELEIN

MASTERPROEF MANAMA CONFLICT AND DEVELOPMENT

PROMOTOR: (PROF.) DR. SAMI ZEMNI

COMMISSARIS: (PROF.) DR. MARLIES CASIER

COMMISSARIS: (PROF.) DR. BERT SUYKENS

ACADEMIEJAAR 2010 - 2011

ANALYSE VAN DE KOERDISCHE OPENING IN DE TURKSE MEDIA: HÜRRIYET EN ZAMAN

aantal woorden: 24 487

VOORWOORD

Toen ik aan Turkstaligen vertelde waarover mijn masterproef zou gaan, kreeg ik al snel de vraag of ik

niets beters had kunnen vinden. ‘Ze moeten hun eigen problemen maar oplossen’ werd meermaals

gezegd. Dit stimuleerde me echter nog meer om te werken rond de Koerden en hun kwestie. Ik besloot

iets te doen rond beeldvorming over de Koerdische opening in de Turkse media, ook omdat dit heeft

geleid tot bovenstaande ideeën die leven bij de Turken over de Koerden. Ik wil zeker niet

veralgemenen door te beweren dat iedereen deze mening deelt. Dat bewijzen ook de positieve reacties

die ik kreeg van onder andere een Koerdisch-Turkse vriendin.

Bij het schrijven van deze masterproef werd ik bijgestaan door verschillende personen. Zo wil ik eerst

en vooral Dr. Marlies Casier bedanken die me verschillende interessante werken heeft bezorgd en

eveneens altijd klaar stond om mijn vragen te beantwoorden. Graag zou ik ook Prof. Dr. Sami Zemni

bedanken voor het ter harte nemen van het promotorschap.

Vervolgens wil ik graag mijn moeder, vader en broer bedanken die me doorheen deze masterproef

enorm hebben gesteund. Ook leerrijke tips van Ahmet waren steeds een grote hulp voor mij.

Daarnaast mag ik zeker niet diegenen vergeten die me geholpen hebben met het verzamelen van

bronnenmateriaal. Hierbij denk ik eerst en vooraal aan Ozan, journalist bij de Turkse krant Sabah, die

op typisch Turkse wijze, via allerlei tussenpersonen, heeft geprobeerd om via Hürriyet en Zaman

informatie te verkrijgen. Ook mevrouw Tecimer, leerkracht Turks, heeft haar steentje bijgedragen aan

deze masterproef dankzij haar literatuurtips en Turkse bibliotheek waarin ik naar genoegen

gesnuisterd heb.

Verder mag ik zeker niet vergeten dat mijn vorige opleiding als Master in de Meertalige

Communicatie Frans-Turks heeft bijgedragen tot de keuze van mijn onderwerp en tot de mogelijkheid

om Turkse artikels te analyseren. Zonder de brede waaier aan Turkse taalkundige vakken was een

goed begrip van Turkse artikels immers nooit mogelijk geweest. Daarom wil ik dan ook graag mijn

dank uitdrukken aan de docenten van het departement Vertaalkunde.

Ten slotte mag mijn huidige opleiding, Master na Master Conflict and Development, niet ontbreken in

mijn lijstje. Via deze opleiding heb ik de kans gekregen om mijn blik op de wereld enigszins te

verruimen, wat zeker en vast bijdraagt tot een goede interpretatie van teksten en een kritische houding.

Beide zijn cruciaal bij het vertalen. Zonder een ellenlange lijst te geven, richt ik dus via deze weg ook

een dankwoord tot alle docenten van deze opleiding.

Liene Masschelein, 1 maart 2011

ABSTRACT

Onderzoek over berichtgeving blijft essentieel, aangezien de media gebeurtenissen vanuit een

bepaalde invalshoek belicht en zo de perceptie van lezers vormgeeft. Deze studie kadert binnen

empirisch onderzoek en analyseert hoe de Turkse media de Koerdische opening weergeeft via een

kwantitatieve en klassieke inhoudsanalyse. Via deductief frameonderzoek gebaseerd op Semetko &

Valkenburg (2000) en onderzoek naar de belichting van de opening worden 36 artikels geanalyseerd

tussen 1 augustus en 31 september 2009 van Cengiz Çandar (Hürriyet) en Mümtaz’er Türköne

(Zaman). Een literatuurstudie over de Koerden en de Turkse media verduidelijkt de theoretische

achtergrond van de problematiek. De eerste studie toont dat Hürriyet achtereenvolgens het human

interest frame, verantwoordelijkheidsframe, conflictframe en moraliteitsframe gebruikt en Zaman het

verantwoordelijkheidsframe, human interest frame, conflictframe en moraliteitsframe. Het

economische frame is afwezig. Het cijfermateriaal van studie 2 toont dat de religieus geïnspireerde

krant Zaman meer positief gecodeerde berichtgeving heeft dan de kemalistisch geïnspireerde Hürriyet

en de opening of de drijfveer erachter (AKP) niet bekritiseert. Hürriyet staat terloops wel kritisch

tegenover de drijfveer achter de opening en de inhoud ervan. Hoewel cijfermateriaal dus de

ideologiedoorsijpeling bevestigt, dringen nuanceringen zich op die deze ontkrachten. Hürriyet

bekritiseert immers eveneens nationalistische actoren, kemalistisch erfgoed en discours én

becommentarieert terloops de AKP positief. Rekening houdend met o.a. deze bevindingen, is de

afwezige kritiek op de inhoud en religieuze drijfveer van de opening in Zaman ook niet voldoende om

de ideologiedoorsijpeling te onderbouwen. Bovenstaande resultaten drukken op het belang van verder

kwalitatief onderzoek om het cijfermateriaal en de zwart-witresultaten bij te sturen.

INHOUDSOPGAVE

INLEIDING ........................................................................................................................................... 1

Relevantie ............................................................................................................................................ 1

Onderzoeksopzet ................................................................................................................................. 2

Onderzoeksvraag en hypothesen ......................................................................................................... 2

Inhoud .................................................................................................................................................. 4

THEORETISCH KADER: DE KOERDEN EN DE TURKSE MEDIA .......................................... 5

Het Koerdische profiel ........................................................................................................................ 5

‘De Koerden en hun kwestie’: historisch overzicht van de strijd met de Turkse staat ........................ 7

De wortels van het Koerdische nationalisme .................................................................................. 7

De revoltes onder Atatürk ............................................................................................................... 8

De stilte voor de storm .................................................................................................................... 9

De staatsgreep van 1980 en de guerrillabeweging ........................................................................ 11

De PKK in de jaren 2000............................................................................................................... 11

De Koerdische opening ..................................................................................................................... 13

Algemene schets ............................................................................................................................ 13

Het vredesplan van Öcalan ............................................................................................................ 15

Het vredesplan van de Turkse staat ............................................................................................... 17

Het vredesplan van TESEV ........................................................................................................... 18

De opening: op de grens tussen succes en fiasco .......................................................................... 20

De Turkse media ............................................................................................................................... 24

De Koerden in de Turkse media: knelpunten ................................................................................ 24

Persvrijheid ............................................................................................................................... 24

Onpartijdigheid en objectiviteit ................................................................................................. 26

Minderheden: de wij-zij dichotomie en het gebrek aan participatie ......................................... 27

Türkçülük, simplificaties en stigmatisering ............................................................................... 29

Het huidige Turkse medialandschap: Hürriyet en Zaman ............................................................. 30

Hürriyet ..................................................................................................................................... 31

Zaman ........................................................................................................................................ 31

METHODE .......................................................................................................................................... 32

Inleiding ............................................................................................................................................ 33

Inhoudsanalyse .............................................................................................................................. 33

Framing en frameanalyse .............................................................................................................. 34

Algemene procedure .......................................................................................................................... 35

Materiaal ....................................................................................................................................... 35

Steekproef ...................................................................................................................................... 35

Opzet .............................................................................................................................................. 36

Proces ............................................................................................................................................ 36

Studie 1 .............................................................................................................................................. 37

Studie 2 .............................................................................................................................................. 38

RESULTATEN .................................................................................................................................... 40

Studie 1 .............................................................................................................................................. 40

Hürriyet: Cengiz Çandar ............................................................................................................... 40

Zaman: Mümtaz’er Türköne .......................................................................................................... 42

Samenvatting van de resultaten in aantallen: Hürriyet en Zaman ................................................ 42

Weergave via staafdiagrammen .................................................................................................... 44

Studie 2 .............................................................................................................................................. 46

Hürriyet: Cengiz Çandar ............................................................................................................... 46

Zaman: Mümtaz’er Türköne .......................................................................................................... 49

ANALYSE ............................................................................................................................................ 50

Studie 1 .............................................................................................................................................. 50

Hürriyet: Cengiz Çandar................................................................................................................ 51

Human interest frame ................................................................................................................ 51

Verantwoordelijkheidsframe ..................................................................................................... 53

Conflictframe ............................................................................................................................. 55

Moraliteitsframe ........................................................................................................................ 56

Economisch frame ..................................................................................................................... 57

Zaman: Mümtaz’er Türköne.......................................................................................................... 57

Verantwoordelijkheidsframe ..................................................................................................... 57

Human interest frame ................................................................................................................ 59

Conflictframe ............................................................................................................................. 61

Moraliteitsframe ........................................................................................................................ 63

Economisch frame ..................................................................................................................... 63

Tussentijds besluit ......................................................................................................................... 64

Studie 2 .............................................................................................................................................. 65

Bespreking van de codering vanuit inhoudelijk perspectief: Hürriyet en Zaman ......................... 66

Inhoudelijk positief .................................................................................................................... 66

Inhoudelijk negatief ................................................................................................................... 67

Bespreking van de codering vanuit actorperspectief: Hürriyet en Zaman .................................... 68

Positief: positieve commentaar op de AKP en/of kritiek op andere actoren ............................. 68

Negatief: positieve commentaar op andere actoren en/of kritiek op de AKP ........................... 70

Bespreking van ‘neutrale’ berichtgeving: Hürriyet en Zaman ...................................................... 71

Tussentijds besluit ......................................................................................................................... 73

CONCLUSIE ....................................................................................................................................... 75

BIBLIOGRAFIE ................................................................................................................................... 77

BIJLAGEN ............................................................................................................................................ 84

FIGUREN

Tabel 1: weergave van het aantal artikels ........................................................................................... 36

Tabel 2: resultaten van het frameonderzoek van Hürriyet bij Çandar ................................................ 41

Tabel 3: resultaten van het frameonderzoek van Zaman bij Türköne ................................................. 42

Tabel 4: samenvatting van de vraagstelling in aantallen bij Hürriyet en Zaman ............................... 43

Tabel 5: aantallen per frame per krant ................................................................................................ 44

Tabel 6: gecodeerde berichtgeving in Hürriyet .................................................................................. 47

Tabel 7: supplementaire indeling van de gecodeerde berichtgeving in Hürriyet ............................... 48

Tabel 8: gecodeerde berichtgeving in Zaman ..................................................................................... 49

Tabel 9: supplementaire indeling van de gecodeerde berichtgeving in Zaman .................................. 50

Staafdiagram 1: frames in Hürriyet ................................................................................................... 44

Staafdiagram 2: frames in Zaman ..................................................................................................... 45

Staafdiagram 3: vergelijking tussen de frames van Hürriyet en Zaman in relatieve frequentie ....... 45

AFKORTINGEN

Aangehaalde Koerdische organisaties en partijen

PKK Partiya Karkêren Kurdistan (‘Kurdistan Workers’ Party’)

NLK Kürdistan Ulusal Kurtuluşçuları (‘National Liberators of Kurdistan’)

DP Demokratik Parti (‘Democratic Party’)

HADEP Halkın Demokrasi Partisi (‘People’s Democracy Party’)

HEP Halkın Ekmek Partisi (‘People’s Labor Party’)

DEP Demokrasi Partisi (‘Democracy Party’)

DEHAP Demokratik Halk Partisi (‘Democratic People’s Party’)

DTP Demokratik Toplum Partisi (‘Democratic Society Party’)

KCK Koma Civaken Kurdistan (‘Union of Communitees in Kurdistan’)

BDP Barış ve Demokrasi Partisi (‘Peace and Democracy Party’)

Aangehaalde Turkse partijen

AKP Adalet ve Kalkınma Partisi (‘Justice and Development Party’)

CHP Cumhurriyet Halk Partisi (‘Republican People’s Party’)

MHP Milliyetçi Hareket Partisi (‘Nationalist Movement Party’)

Turkse instellingen

YÖK Yükseköğretim Kurulu (‘The Council of Higher Education’)

RTÜK Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (‘Radio and Television Supreme Council’)

TESEV Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (‘Turkish Economic and Social

Studies Foundation’)

Projecten

GAP Güneydoğu Anadolu Projesi (‘The Southeastern Anatolia Project’)

Afkortingen van woordenboeken

TDK Türk Dil Kurumu (‘Turkish Language Association’)

1

1. INLEIDING

1.1. Relevantie

Verscheidene onderzoeken hebben aangetoond dat de media een duidelijke hand heeft in de positieve

of negatieve perceptie van kijkers en lezers omtrent een bepaald onderwerp. De manier waarop iets of

iemand wordt voorgesteld, bepaalt hoe de ontvanger bepaalde gebeurtenissen en personen

interpreteert.

Prof. Dr. W. Shadid, gespecialiseerd in interculturele communicatie, is met zijn onderzoek over de

westerse media en de knelpunten ervan inzake verslaggeving over moslims en allochtonen één van de

academici die de sterke invloed van media op beeldvorming probeert te bewijzen. Hij voelt de media

aan de tand en besluit dat deze tekortschiet op verschillende vlakken. Zo heeft hij het over

simplificaties en afstandelijke presentatie van de islam; problematisering en stigmatisering van

specifieke groepen; indeling van de samenleving in in- en outgroepen, ‘wij’ en ‘zij’ en de

verwaarlozing van bepaalde groepen in de media en/of het ontbreken van hun visie (Shadid 2005:

331). Ook Schneider (2004: 344-347) verduidelijkt de impact van de media op beeldvorming en haalt

hiervoor 4 redenen aan: onderrepresentatie, stereotype presentatie, selectieve presentatie, framing en

priming. Hoewel beide onderzoekers vertrekken van berichtgeving in de westerse media, is het

natuurlijk niet zo dat deze problemen enkel bij westerse media voorkomen. Zo wordt de Turkse media

eveneens geteisterd door bijvoorbeeld een gebrek aan persvrijheid, stigmatisering van groepen en

partijdigheid. Hieruit volgt dat de media een belangrijke invloed uitoefent op de maatschappij en de

percepties die erbinnen leven. Zo haalt Shadid (1995) aan dat de wisselwerking tussen media en

maatschappij meespeelt bij de etnische categorisering van volkeren.

Kortom, hoewel journalisten objectiviteit prediken, mogen we niet vergeten dat ook hun pen schrijft

vanuit een bepaalde maatschappijblik en zo informatie via frames overbrengt naar de lezer. Zo stelt

Van Gorp (2006):

“De latente betekenisstructuur in een boodschap wordt niet vanuit de objectieve werkelijkheid opgelegd, maar is het resultaat van door de mediamakers gemaakte keuzes (Van Gorp 2006: 253).”

Met deze informatie in het achterhoofd, worden onmiddellijk de aanleiding en relevantie van dit

onderzoek gegeven. Aangezien de media een duidelijke rol speelt in de beeldvorming over

gebeurtenissen, vertrekken we van de idee dat ook de Turkse pers haar lezerspubliek een bepaald

beeld voorhoudt.

2

1.2. Onderzoeksopzet

Deze studie onderzoekt de Koerdische opening in de Turkse media, namelijk de Turkse kranten

Hürriyet en Zaman. De studie kadert in empirisch onderzoek, aangevuld met een literatuurstudie om

de theoretische achtergrond van de problematiek te schetsen. Het kader wordt opgebouwd rond de

Koerden en de Turkse media.

Eerst en vooral wordt een kwantitatieve inhoudsanalyse uitgevoerd aan de hand van een

frameonderzoek gebaseerd op het werk van Semetko & Valkenburg (2000) Framing European

Politics: A Content Analysis of Press and Television News. Dit wordt aangevuld met een

interpretatieve analyse van de frames in een tweede fase. Een tweede studie toetst de houding

tegenover de Koerdische opening binnen het artikel. Op die manier gaan we na of beide kranten

tijdens de geselecteerde periode een doorsijpeling vertonen van hun ideologische achtergrond. Zo

publiceert Hürriyet vanuit kemalistisch perspectief en is Zaman religieus geïnspireerd waardoor de

krant dichter aanleunt bij de huidige AKP-regering.

Het is de bedoeling om een duidelijker zicht te krijgen op de manier waarop de Koerdische opening in

de geselecteerde periode door beide kranten wordt aangereikt aan de hand van een kwantitatieve

inhoudsanalyse, gebaseerd op een frameonderzoek en een klassieke inhoudsanalyse opgebouwd rond

de weergave van de Koerdische opening in beide kranten.

Verdere uitgebreide uitleg over de methodologische aanpak en verantwoording over beide studies

wordt gegeven in het derde hoofdstuk ‘Methode’.

1.3. Onderzoeksvraag en hypothesen

Centraal staat dus volgende algemene onderzoeksvraag: ‘Hoe wordt de Koerdische opening

weergegeven in de Turkse media, specifiek in de Turkse kranten Hürriyet en Zaman’? Concreet

betekent dit dat we de artikels onderzoeken die verschijnen bij het ingeven van de zoekterm ‘Kürt

açılımı’, wat letterlijk ‘Koerdische opening’ betekent, in de Turkse kranten Hürriyet en Zaman in de

periode tussen 1 augustus 2009 en 30 september 2009. We doen dit via een kwantitatieve

inhoudsanalyse door frameonderzoek en een klassieke inhoudsanalyse. De periode werd geselecteerd

op basis van de gebeurtenissen binnen het initiatief: in augustus kreeg de opening een positieve

impuls, terwijl september zich kenmerkte door een negatief keerpunt. Door het enorme aantal

zoekresultaten werden de artikels verder afgebakend via de auteurs met de meeste resultaten. Voor

Hürriyet was dat Cengiz Çandar en voor Zaman Mümtaz’er Türköne.

De onderzoeksvraag resulteert in enkele mogelijke hypothesen. In het kader van de eerste studie die de

frames binnen de artikels onderzoekt, veronderstellen we dat zowel bij Hürriyet als Zaman het human

3

interest frame sterk naar voor zal treden. Ondanks hun ideologisch verschillende achtergrond, zullen

beide kranten wellicht hun lezers bespelen. Kranten kunnen lezers sturen door o.a. specifieke

positionering tegenover gebeurtenissen of het emotioneel kleuren ervan. Deze commercialisering is

noodzakelijk om een plek op de markt te vrijwaren. Om deze hypothese te onderbouwen, halen we

Liaras & Somer (2010) en Finkel (2000) aan:

“Turkish newspapers […] do not hesitate to take proactive positions on political questions with a view to influencing public debate […] (Liaras & Somer 2010: 158-159).” “There is also a larger issue pertaining not just to Turkey, but to the entire world concerning the reliance on the market as the ultimate regulatory authority and the increasing commercialization of the media (Finkel 2000: 148).”

Vervolgens zullen beide kranten wellicht de verantwoordelijkheid voor het negatieve keerpunt in de

opening toeschrijven aan bepaalde actoren. Het verantwoordelijkheidsframe zal dus waarschijnlijk

zowel bij Hürriyet als Zaman behoren tot de twee meest gebruikte frames gezien de invulling die

Semetko & Valkenburg (2000) eraan geven:

“The responsibility presents an issue or problem in such a way as to attribute responsibility for its cause or solution to either the government or to an individual or group (Semetko & Valkenburg 2000: 96).”

Bovenstaande hypothese is gerelateerd aan de derde: vanuit de verschillende ideologische achtergrond

van Hürriyet, respectievelijk kemalistisch, en Zaman, respectievelijk religieus, gaan we ervan uit dat

Hürriyet eerder kritisch staat tegenover de Koerdische opening, terwijl Zaman eerder dit initiatief van

de eveneens religieus geïnspireerde AKP (‘Justice and Development Party’) steunt en/of promoot. Dit

betekent meer positief gecodeerde berichtgeving in Zaman en meer negatief gecodeerde in Hürriyet

over het algemeen (voor de invulling van deze coderingen zie 3.3). Concreet betekent dit dat Hürriyet

méér zal ingaan op inhoudelijke lacunes van de opening en naast andere actoren óók de AKP als

verantwoordelijke zal aanklagen voor het falen van de opening, terwijl Zaman minder inhoudelijke

tekorten zal belichten en zich zal aansluiten bij de AKP door enkel en alleen andere actoren te

beschuldigen van het mogelijk bijdragen tot het negatieve keerpunt binnen de opening. Dit laatste leidt

tot een procentueel hoger aantal positieve coderingen vanuit actorperspectief in Zaman. Zaman zal dus

de problematiek rond de opening buiten het initiatief en de drijfveer erachter, nl. de AKP, plaatsen.

Om deze hypothese te stellen, baseren we ons op Liaras & Somer (2010) die het volgende aanhalen

inzake de Koerdische zaak en de relatie tussen de Turkse politiek en pers aangehaald door Finkel

(2000):

“If there is strong support for the idea of a Kurdish opening, then we can expect one or all of the following to be true: religious-conservative thinking about the Kurdish question may be consistently different from and more favorable to the opening than secular-elite thinking (Liaras & Somer 2010: 158).”

“While no newspaper can afford to be totally discredited, some run unacceptable risks by bartering political support for financial advantage (Finkel 2000: 155-156).”

4

1.4. Inhoud

Deze scriptie bestaat uit 6 grote delen. Het inleidend deel bevat relevantie en doel van het onderzoek

en de onderzoeksvraag met bijhorende hypothesen.

Het tweede deel is toegespitst op de Koerden en de Turkse media om het domein waarin het onderzoek

zich situeert algemeen te schetsen. In dit deel wordt eerst en vooral dieper ingegaan op de Koerden als

volk en wordt een korte geschiedenis van de Turkse Koerden en hun kwestie aangereikt. Daarna wordt

de recentste ontwikkeling binnen het Koerdische debat, de Koerdische opening, onder de loep

genomen. Ten derde behandelen we de Turkse media die binnen dit onderzoek figureert als

achtergrond waarop het onderzoek geprojecteerd wordt. De Koerden worden binnen het Turkse

mediaveld geplaatst en de geselecteerde kranten besproken.

In het derde deel wordt de methodologie toegelicht. Eerst en vooral wordt ingegaan op het concept

‘inhousanalyse’ als analysemiddel van beide studies. Daarna beperken we ons tot een korte algemene

bespreking van ‘framing’, ‘frameanalyse’ en later ook de frames van Semetko & Valkenburg (2000)

aangezien de frameanalyse hier fungeert als onderzoeksmiddel en niet het onderzoeksonderwerp van

deze scriptie vormt. Vervolgens bespreken we de algemene procedure van beide studies om daarna de

specifieke methodes per studie toe te lichten. Het is de bedoeling om de gekozen methodologie te

verantwoorden en een duidelijker overzicht te geven van het hoe en het waarom van de

selectieprocedure.

Deel vier bestaat uit een presentatie van de resultaten aan de hand van tabellen en staafdiagrammen. Er

wordt opnieuw een indeling gemaakt in studie 1 en studie 2 voor de duidelijkheid.

Het voorlaatste hoofdstuk analyseert de resultaten. De frames worden gerangschikt en besproken aan

de hand van voorbeelden. De tweede studie bespreekt de resultaten via een indeling in positief/negatief

vanuit inhoudelijke invalshoek of actorperspectief. Beide studies sluiten af met een tussentijds besluit.

Ten slotte wordt in de conclusie teruggekoppeld naar de onderzoeksvraag en hypothesen.

De geanalyseerde artikels werden als bijlage toegevoegd.

5

2. THEORETISCH KADER: DE KOERDEN EN DE TURKSE MEDIA

We beginnen met een kort historisch overzicht van de Koerden in het algemeen. Eerst en vooral

ontmoeten we de Koerden als een volk met een bepaalde taal, religie enz. Cijfermateriaal verduidelijkt

hun omvang binnen Turkije en ‘Turks Koerdistan’ wordt gesitueerd. We spitsen ons vanaf dan verder

toe op de Koerden binnen Turkije.

Vervolgens wordt de strijd tussen de Koerden en de Turkse staat onder de loep genomen. We springen

van het ontstaan van het Koerdische nationalisme naar een radicalisering van de beweging om te

eindigen met een stilte en heropleving van het Koerdische nationalisme na de staatsgreep van 1960.

Dan volgt een overzicht van de jaren na de staatsgreep van 1980. Bij wijze van eindmarkering worden

de strijd van de PKK in de jaren 2000 en de bijhorende transformaties van de organisatie aangehaald.

Vanuit deze oude en recentere ontwikkelingen wordt overgestapt naar de Koerdische opening van

2009. Na een algemene schets worden enkele voorgelegde plannen behandeld die de belangrijkste

inhoud van de opening weergeven. Hierbij halen we het vredesplan aan van Öcalan, de regering en het

rapport van de denktank TESEV. We eindigen met een korte kritische noot over het al dan niet nieuwe

karakter van deze opening.

Ten slotte bespreken we de belangrijkste knelpunten van de Turkse media om de Koerden binnen het

mediaveld te situeren. Zo krijgen we een beter inzicht in de weergave van deze groep en de daaraan

gekoppelde beeldvorming bij lezers. Als laatste wordt algemene informatie gegeven over Hürriyet en

Zaman met de bedoeling zo hun positie binnen het Turkse medialandschap beter te begrijpen.

2.1. Het Koerdische profiel

De Koerden bekleden een brede bevolkingsgroep waardoor ze moeilijk als één etnisch coherent geheel

bestempeld kunnen worden. De Koerden zouden geen gemeenschappelijke Koerdische voorouders

hebben, maar stammen uit een smeltkroes van volkeren. Hoogstwaarschijnlijk zijn ze afkomstig van

Indo-Europese stammen die westwaarts naar Iran trokken. Informatie hierover is schaars (Mcdowall

2005: 3-17). Amain en Kielstra (1992) spreken over een gemeenschappelijke afstamming van

Koerden, Armeniërs en Georgiërs. Nochtans is de huidige Koerdische taal eerder verwant aan de

Iranese, wat een nieuwe theorie introduceerde waarbij de Koerden afstammelingen van de Meden

zouden zijn, het broedervolk van de oude Perzen. Deze theorie baseert zich op de ligging van de

woonplaats van de Meden in het noordwesten van het huidige Iran. De taal die daar werd gesproken,

zou verwant zijn aan de huidige Koerdische taal. Onderzoek wees echter uit dat dit enkel voor een

handvol woorden klopt. De meest aannemelijke theorie stelt dat ‘de Koerden’ wellicht 2500 jaar

geleden zijn ontstaan uit een samensmelting van verschillende volkeren waarbinnen de Iranese groep

6

cultureel het meest dominant was en waarschijnlijk zo na verloop van tijd haar taal oplegde (Amain &

Kielstra 1992: 3-4).

Niet alleen deze onduidelijke oorsprong, maar ook gemengde huwelijken, assimilaties, verdeling over

verschillende staten enz. bemoeilijken de afbakening van de Koerdische identiteit. Ook de invulling

van de term ‘Koerd’ heeft heel wat transformaties gekend. Aanvankelijk betekende ‘Koerd’ ‘nomade’.

In de 11e eeuw bestempelden reizigers en historici roverij als ‘Koerd’. In het midden van de 19e eeuw

betekende ‘Koerd’ ‘spreker van de Koerdische taal’ (McDowall 2005: 13).

Wat hun taal en religie betreft, kunnen we echter wel op enkele algemeen geldende

gemeenschappelijke elementen wijzen. In Turkije zijn de meeste Koerden soennitische moslims, een

kleine minderheid is alevitisch (Bozarslan 2008: 334). McDowall (2005: 10) schat de soennitische

Koerden op 75 procent en stelt dat de alevitische Koerden zich vooral in Centraal-Anatolië bevinden,

de regio rond Dersim (het huidige Tunceli). Hoewel er een linguïstische variëteit bestaat onder de

Koerdische volkeren kunnen er toch 2 grote talen of dialecten onderscheiden worden: het Kurmanji en

het Surani. Ondanks hun grammaticale verschillendheid, zijn ze toch verwant op het vlak van

vocabularium. Ze vormen een soort lokaal dialect dat fungeert als een gestandaardiseerde versie van

de verschillende dialecten (McDowall 2005: 9-10; Bozarslan 2008: 334).

Momenteel wordt het aantal Koerden in het Midden-Oosten geschat op ongeveer 30 miljoen in totaal

door Bozarslan (2008: 334) en 24 à 27 miljoen door McDowall (2005: 3) waarvan er volgens

McDowall 13 miljoen en volgens Bozarslan (2008: 334) tussen de 12 en 15 miljoen in Turkije leven.

Amain & Kielstra (1992: 71) houden het bij 12 miljoen. In 1975 vormden de Koerden ongeveer 19

procent van de Turkse populatie, maar door hun snelle aangroei zou dit op vandaag 20 à 23 procent

kunnen zijn (McDowall 2005: 3, Zürcher 2006: 399). De meeste Koerden leven in de bergen waar

Turkije, Irak en Iran samenkomen. Het historische Koerdistan omvat 500 000 km² en strekt zich uit

over het grensgebied tussen Syrië, Irak, Turkije en Iran (Heirman 1991: 3). De houding van Turkije

tegenover Koerdistan is emotioneel geladen: de grenzen kunnen niet gewijzigd worden zonder de

Turkse identiteit en geografie te bedreigen, bepaald door de stichter van de republiek, Atatürk. Andere

redenen zoals de aanwezigheid van olie spelen natuurlijk ook mee (McDowall 2005: 5-7). Het gebied

van de Turkse Koerden wordt het ‘Koerdistan van Turkije’ of ‘Turks Koerdistan’ genoemd met als

belangrijkste steden Erzurum, Diyarbakır, Ourfa en Van (Heirman 1991: 3).

Hoewel er over Turks Koerdistan gesproken wordt, is ‘gebieden bewoond door Koerden’ toch een

correctere benaming aangezien provincies zoals Elazığ, Erzurum en Malatya zowel etnisch als

religieus een mengelmoes zijn van Turken, Koerden, soennieten en alevieten. De Koerden bevolken

de economisch minst ontwikkelde zones van Turkije. Tot het einde van de jaren 1970 deden deze

regio’s grotendeels aan zelfvoorzienende landbouw, weinig geïntegreerd in de Turkse economie.

7

Economische crises en conflictsituaties tijdens de jaren ’70 en ’80 ontketenden gewilde, maar ook

gedwongen migratie. Vaak diende de illegale of legale informele economie, zoals handel over de

grenzen, als bron van inkomsten. Deze afsluiting van de rest van Turkije resulteerde in een Koerdische

regio die doorheen de tijd een eigen interne dynamiek en ideologie ontwikkelde (Bozarslan 2008: 334-

335).

2.2. ‘De Koerden en hun kwestie’: historisch overzicht van de strijd met de Turkse staat

De Koerdische kwestie zoals die op vandaag heet, is niet nieuw. Het is een oude indirecte en directe

strijd tussen Turkse Koerden en de staat. Het eerste Koerdische nationalisme ontstond al in de periode

vóór de republiek, maar historisch gezien dateert de Koerdische kwestie pas van na de splitsing van

het Ottomaanse rijk. De strijd tijdens het laat Ottomaanse rijk vormde een voedingsbodem voor heel

wat revoltes tijdens de republiek van Mustafa Kemal Atatürk. De periode daarna werd gekenmerkt

door een stilte voor de storm: de problematische vernieuwing tussen 1961 en 1980 ontketende een

echte guerrilla na de staatsgreep van 1980 die aanhield tot in 1999 met de arrestatie van Öcalan. De

arrestatie van de PKK-leider betekende echter niet het einde van de Koerdische strijd. De beweging

onderging verschillende transformaties in de jaren 2000 en stelde zo ook haar plaats veilig binnen het

Turkse politieke toneel.

2.2.1. De wortels van het Koerdische nationalisme

Hoewel tijdens het Ottomaanse rijk nog niet echt sprake was van een Koerdische kwestie, was er de

laatste jaren toch al een geleidelijk proces van Koerdische bewustwording. Tot aan het midden van de

19e eeuw hadden de Koerden een zekere autonomie binnen het Ottomaanse rijk: de 16 Koerdische

emiraten hadden een pact gesloten met het Ottomaanse regime om hun autonomie te verzekeren. De

sultan had hier zelf ook baat bij: de stabiliteit van de grenzen werd gegarandeerd en taksen werden

betaald (Barkey & Fuller 1998: 6-7). Belangrijke figuren zoals Şeref Khan, de dichter Ehmed-e Khanı

en de vorming van de provincie ‘Koerdistan’ in 1846 zouden o.a. bijgedragen hebben tot een gevoel

van Koerdische eenheid (Bozarslan 2008: 336-338).

Op het einde van de 19e eeuw werd dit nog versterkt door de oprichting van de krant ‘Kurdistan’ in

1898 buiten het Ottomaanse rijk en de vorming van Hamidiye-regimenten in 1892 die vooral

bestonden uit Koerdische stammen. De sultan creëerde zo een zekere band en afhankelijkheid tussen

zichzelf en de Koerdische tribale elite. De Hamidiye-regimenten konden plunderen en moorden zonder

daarvoor gestraft te worden. Sultan Abdülhamid II wilde op die manier tribale onrust vermijden die de

afschaffing van de Koerdische emiraten had veroorzaakt (Bruinessen 1997a: 3, Bozarslan 2008: 336-

338, Barkey & Fuller 1998: 7-8). De Koerdische stammen van de Hamidiye-regimenten werden later

de actoren in de strijd tegen de staat en vochten voor Koerdische onafhankelijkheid.

8

Tijdens de jaren 1913 en 1914 wierpen zich verschillende revoltes op tegen het centrale bestuur. De

Koerden eisten regionale autonomie en onderwijs in hun eigen taal. De gemoederen bedaarden even

toen Mustafa Kemal aan de macht kwam en aan de Koerden beloften deed. Hij drukte op het belang

van broederlijkheid tussen Turken en Koerden om de staat opnieuw op te bouwen na de oorlog.

Toch verscheen wederom een onafhankelijkheidsbeweging in Istanbul, de ‘Kürd Teali Cemiyeti’, die

streed voor de rechten van de Koerden (Bozarslan 2008: 336-338). In 1920 plaveide het Verdrag van

Sèvres, het vredesverdrag tussen de geallieerden en het voormalige Ottomaanse rijk, eveneens de weg

naar een Koerdische staat ondanks vele tegenkanting. Het verdrag erkende voor het eerst op

internationaal vlak het bestaan van een ‘Koerdische staat’, maar draaide uit op niets. Het was de

bedoeling het Ottomaanse rijk te ontmantelen volgens etnische en culturele grenzen. Vooral artikel 62

en 64 van het verdrag voorzagen in de vorming van een Koerdische staat, aanvankelijk binnen de

Turkse grenzen volgens artikel 62. Artikel 64 voegde daaraan toe dat het Koerdische volk zich kon

richten tot de League of Nations wanneer een meerderheid de onafhankelijkheid tegenover Turkije

wilde (Imset: 1995 4-6). In het Verdrag van Lausanne (1923) werden de grenzen van Turkije bepaald

en de rechten van christelijke minderheden verzekerd, maar de Koerden werden vergeten. Het rijk

erkende de minderheidsgroepen niet op basis van hun etniciteit, maar wel volgens hun religie (Barkey

& Fuller 1998: 6). De islamitische Koerden werden dus niet meer gezien als een aparte

minderheidsgroep, maar geïntegreerd onder de grote Turkse noemer (Amain & Kielstra 1992: 19-22).

De Koerdische hoop werd in de grond geboord en de Turken kregen alle macht over Anatolië. Hoewel

Koerden en Turken samen gestreden hadden voor onafhankelijkheid, werden de Koerden niet beloond

(O’Neil 2007: 75).

2.2.2. De revoltes onder Atatürk

Het ontstaan van de Turkse republiek in 1923 ging gepaard met het ontstaan van de Koerdische

kwestie. Doorheen de jaren werd deze kwestie gekarakteriseerd en versterkt door twee elementen:

enerzijds ontkende de staat het bestaan van een Koerdische zaak, anderzijds schilderde de staat de

Koerden af als een bedreiging voor de nationale eenheid vanuit de vrees voor Koerdisch separatisme

(Bozarslan 2008: 333).

Tijdens de regeerperiode van Atatürk (1923-1938) vonden verschillende revoltes plaats. Er zijn

meerdere redenen voor de breuk tussen Koerden en Turken, maar Bozarslan (2008: 338- 342) houdt

het bij drie doorslaggevende: de bloei van het Turkse nationalisme na het ontstaan van de republiek in

1923 en het idee dat de Turken de andere volkeren van het Ottomaanse rijk overwonnen hadden; de

afschaffing van het kalifaat dat door de Koerden werd beschouwd als een van de enige

gemeenschappelijke elementen met de Turken; de ontevredenheid van de Koerdische leiders over het

stopzetten van de onafhankelijkheidsoorlog zonder Zuid-Koerdistan te bevrijden. De alliantiebreuk

9

tussen de Koerden en Turken ontketende een radicalisering van het Koerdische eenheidsgevoel.

Daarnaast stegen sinds 1922 de spanningen inzake taal. Vanaf 1924 begon de Turkse regering

Koerdische namen te vervangen door Turkse en werd het Turks erkend als de enige onderwijs- en

landstaal (O’Neil 2007: 74-79).

De zware repressie van de opstanden vergrootte de kloof en resulteerde in nog meer revoltes, waarvan

de belangrijkste in 1925, 1930 en 1936-1938 plaatsvonden. De Koerdische en Turkse elite schilderden

elkaar af als barbaren en zichzelf als geciviliseerd. Zo was de Koerdische strijd gerechtvaardigd en

daarmee ook het recht op een onafhankelijke staat. De Turken daarentegen hechtten steeds meer

belang aan de Turkse identiteit als éénmakende factor en droegen zo op hun beurt ook bij aan het

conflict (Bozarslan 2008: 338- 342).

De revolutie van Şeyh Said in 1925 werd geleid door Koerdische religieuze hoogwaardigheids-

bekleders. Het was de eerste keer dat het Koerdische nationalisme verder reikte dan de intellectuelen.

De elite en intellectuelen verwierpen de staat omdat ze Turks en niet Koerdisch was en zich niet aan

haar beloftes hield. De rurale bevolking daarentegen kantte zich tegen de staat omdat die het kalifaat

had afgeschaft en daarmee religieuze leiders van hun politieke en maatschappelijke invloed had

beroofd.

De Ararat-revolutie startte in 1927 onder de leiding van het comité ‘Khoybun’ en escaleerde in 1930

toen dorpen werden vernietigd. Deze revolutie bouwde verder op de ideeën van de eerste en had

eveneens een sterke rurale basis.

De revolutie in de regio van Dersim brak uit met de ‘Dersim-wet’ van 1935 die de daar gevestigde

bevolking wilde vervangen door Turkse inwoners waardoor een deel van de bevolking gedwongen

werd herhuisvest in andere delen van Turkije. Ook hier werd de opstand geleid door intellectuelen en

religieuze hoogwaardigheidsbekleders, gesteund door de rurale bevolking (Bozarslan 2008: 338-342).

Het verzet in Dersim faalde vooral door economische uitputting en wapentekort (Amain & Kielstra:

1992: 73). Hoewel de Koerden voor het eerst gebruik maakten van de regelgeving omtrent

mensenrechten in hun strijd met de Turkse staat, liet de League of Nations hen aan hun lot over

(O’Neil 2007: 77).

Kortom, de jonge republiek werd meteen geteisterd door heel wat opstanden die diepe wonden hadden

geslagen die de relatie tussen Koerden en Turken zouden blijven hypothekeren.

2.2.3. De stilte voor de storm

Tussen 1938 en 1961 waren er bijna geen confrontaties. Tijdens de jaren ’40 was het verzet zo goed

als nihil. Bronnen waren uitgeput en de regering had andere prioriteiten. Er werd niet geïnvesteerd in

10

‘Turks Koerdistan’, toen bezet door het Turkse leger (Amain & Kielstra 1992: 73-77). Er zijn 2

mogelijke oorzaken voor deze bijna 2 decennia durende stilte. Enerzijds schakelde de staatsrepressie

de gewapende groepen uit en vermoordde hun leiders. Anderzijds werd het politiek pluralisme

aanvaard in Turkije, wat een deur opende voor de Koerdische rurale elite. De DP (‘Democratic Party’)

werd opgericht in 1945 en veroverde enkele zetels in het Turkse parlement. Ten slotte werden vanaf de

jaren ’50 inspanningen ondernomen om de Koerdische regio’s te integreren in de economie van de rest

van Turkije en gingen Koerdische studenten naar grote steden zoals Istanbul en Ankara om te studeren

(Bozarslan 2008: 343-344, Bruinessen 2005: 5). Gedurende deze periode was er dus geen sprake van

uitgesproken Koerdisch verzet.

Tegen het einde van de jaren ’50 herleefde het Koerdische nationalisme onder leiding van de

Koerdische intellectuelen. Geheime organisaties, zoals de ‘Kürtleri Kurtarma Cemiyeti’, evenementen

om de Koerdische cultuur op te waarderen en kranten zoals ‘Şarkın Sesi’ werden geboren. De echte

heropleving duurde echter tot na de staatsgreep van 1960, mee door de wet van 1961 die de civiele

vrijheden uitbreidde. Ook de berichtgeving over de militaire coup in 1958 in Irak en de

daaropvolgende revoltes zoals de guerrillastrijd van Barzani tegen de centrale regering beïnvloedden

de Koerdische jongeren (Bozarslan 2008: 345, Bruinessen 1997b: 2). Bovendien heeft de evolutie in

de Turkse linkse bewegingen een aantrekking uitgeoefend op Koerden. De aanpak van deze

bewegingen die streden voor sociale gelijkheid en rechtvaardigheid en zo de staat probeerden uit te

dagen, boden nieuwe perspectieven en een uitweg voor Koerdische jongeren. Nochtans was er in deze

periode geen sprake van echte radicalisering; de belangrijkste eisen beperkten zich tot economische

ontwikkeling, Koerdische rechten enz. (Bozarslan 2008: 345-346).

De echte radicalisering begon pas na 1968 en was voornamelijk te wijten aan de onderdrukkings-

politiek van de staat. Na de coup van 1971 werd de strijd opnieuw gewelddadig. Militanten werden

gearresteerd en gemarteld. Tijdens hun gevangenschap groeiden radicale ideeën waardoor ze zich bij

hun vrijlating op de frontlijnen van de strijd plaatsten. Fragmentatie en polarisatie van de Turkse

maatschappij was niet langer te vermijden en werkte het conflict verder in de hand.

In 1978 richtte de Koerdische leider Öcalan twee nieuwe organisaties op: het NLK (‘National

Liberators of Kurdistan’) en de PKK (‘Kurdistan Workers’s Party’). Geweld werd de enige oplossing

om het Turkse kolonialisme te stoppen (Bozarslan 2008: 343-349). De PKK kon o.a. opereren in

Turkije omdat de staat verzwakt was en het land gefragmenteerd sinds de coup van 1971. Nochtans

was de PKK aanvankelijk niet zo succesvol. Hoewel de organisatie het pad naar de Koerdische

bevrijding wilde effenen, werd de organisatie door haar gewelddadige aanpak vanuit allerlei hoeken

geblokkeerd (Marcus 2007: 33-51).

11

2.2.4. De staatsgreep van 1980 en de guerrillabeweging

In de jaren ’80 werden de Koerdische politici ingedeeld in verschillende kampen met verschillende

strategieën. Zo profileerden ‘oudere’ politici zich openlijk als Koerden en als aanhangers van de

Koerdische zaak. Nieuwkomers hadden het moeilijker om succesvol te zijn binnen de Koerdische

regio’s. De jongste generatie opereerde vooral op straat en had de nauwste banden met de PKK. Deze

jonge militanten waren vaak laaggeschoold en opteerden voor een gewapende revolutionaire strijd.

De coup van 1980 ging gepaard met repressie van het geweld in Koerdische regio’s. Koerden werden

gearresteerd en gemarteld. De PKK maakte gebruik van de onstabiliteit van het land om haar positie te

versterken. Öcalan lanceerde in 1984 de guerrilla die na de vele arrestaties met open armen ontvangen

werd door de Koerdische achterban. De Koerden waren het beu om te leven onder het juk van het

Turkse militaire regime en de PKK bood een uitweg om het prestige van de Koerden terug te winnen.

Een deel van de PKK-militanten vluchtte samen met Öcalan naar Syrië vóór de coup en volgde de

gebeurtenissen vanop afstand. De guerrilla van 1984 continueerde tot 1999 met de arrestatie van

Öcalan in Kenia. Daarna werd hij in Turkije op Imralı afgezonderd (Bozarslan 2008: 349-354).

Het conflict ging gepaard met heel wat wreedheden. Veel burgers stierven bij aanvallen op dorpen en

steden. Bruinessen (1999: 4) heeft het over 4000 geëvacueerde dorpen tussen 1970 en 1990.

Belangrijke politieke figuren, zoals Leyla Zana werden opgesloten in Turkse gevangenissen of

vermoord door ‘onbekenden’ (Bozarslan 2008: 353). De Koerdische taal bleef een twistpunt en de

regering gebruikte die als wapen om de Koerden te onderwerpen. In 1983 bepaalde wet nr. 2932 het

verbod op vrije meningsuiting of publicatie in een andere taal dan het Turks. President Turgut Özal

probeerde dit te wijzigen in 1991, maar werd tegengewerkt door het leger (O’Neil 2007: 77). Ook de

Koerdische identiteit werd na de coup van 1980 steeds heviger onderdrukt. Artikel 66 van de wet van

1982 bepaalt dat “every person bound to the Turkish state through the bond of citizenschip is a Turk”

(Bruinessen 1997c: 3). Mensen werden gearresteerd omdat ze de nationale eenheid bedreigden. Zo

verschenen de Koerdischgezinde Turkse schrijver Ismail Beşikçi en de Koerdische zanger Ibrahim

Tatlıses voor de rechter. Meestal betrof het banale voorvallen, zoals Tatlıses die op een concert treurde

omdat hij geen liedje in zijn moedertaal kon zingen (Zürcher 2006: 399-403).

2.2.5. De PKK in de jaren 2000

In 1999 werd Öcalan gearresteerd in Kenia en op 16 februari werd hij ter dood veroordeeld in Turkije.

Korte tijd daarna werd de doodstraf echter opgeheven en omgezet in levenslange opsluiting. Öcalan

excuseerde zich tegenover het Turkse volk en kondigde het einde van de gewapende strijd aan. Vanaf

het moment van zijn gevangenisschap begon hij politieke programma’s voor te leggen om het conflict

te beëindigen. Hij onderstreepte daarbij het belang van een democratische republiek met respect voor

12

de rechten van de Koerden. Deze vredesplannen kunnen beschouwd worden als een soort vernieuwing

van de alliantie tussen Koerden en Turken die in 1920 fout afliep en aanleiding gaf tot de kwestie.

In tegenstelling tot vele voorspellingen, viel de PKK niet uiteen na de arrestatie van Öcalan. Er was

zelfs een tweede fase van hun guerrillastrijd tussen 2004 en 2005. Koerden participeerden in

demonstraties en Koerdische intelligentsia zetten zich meer en meer af tegen het agressieve Turkse

nationalisme. Onder druk van de Europese Unie werd Leyla Zana vrijgelaten en werden beperkte

Koerdische uitzendingen op radio en televisie toegestaan (Bozarslan 2008: 354-356).

Ook na de aanhouding van Öcalan heeft de PKK dus de stem van de Koerden levend gehouden en

verschillende zaken gerealiseerd. De PKK heeft niet alleen zichzelf heruitgevonden, maar is ook een

belangrijke actor geworden op het Turkse politieke toneel. Akkaya & Jongerden (2011: 261-297)

houden het op 3 grote fasen die de PKK heeft doorlopen sinds de jaren 2000: de schok en

terugtrekking van 1999, de impasse en reconstructie tussen 2000-2004 en hun heropleving op het

politieke toneel vanaf 2005 tot op vandaag. De organisatie transformeerde zowel op organisatorisch,

ideologisch en politiek-militair vlak.

Op organisatorisch vlak is er een opvallende overgang van centrale organisatie naar een organisatie die

bestaat uit verschillende complexe instituties die interageren. Öcalan blijft de centrale figuur in de

organisatie die ‘güneş’ (‘zon’) genoemd wordt. Akkaya & Jongerden (2011: 270-271) maken de

vergelijking met Öcalan als zon en centrale element in het planetaire stelsel gevormd door de

verschillende onderdelen van de organisatie.

Wat de ideologie betreft, streed de PKK aanvankelijk voor een onafhankelijk eengemaakt Koerdistan

en een bevrijding van alle vormen van kolonialisme. Stilaan werd de doelstelling bijgestuurd. De

huidige PKK pleit voor democratisch confederalisme gebaseerd op een Koerdische democratische

gemeenschap die zichzelf bestuurt. Er is dus een overgang van een project tot staatsopbouw (‘United

socialist state of Kurdistan’) naar één van gemeenschapsopbouw (‘Kurdistan Democratic Society’)

(Akkaya & Jongerden 2011: 278-283). Ook Bruinessen (1997a: 6-7) stelt dat de strijd van de Koerden

niet gericht is tegen de Turken als volk, maar het idee dat iedereen in Turkije per definitie Turks is.

Het defensieve Koerdische nationalisme is dus gekant tegen de Turkse staat .

Ten slotte was de organisatie in het begin vooral actief op militair vlak, terwijl ze zich nu meer en

meer toespitst op de politiek. Vanaf 1990 tot op vandaag hebben verschillende politieke organisaties

gerelateerd aan de PKK (HEP, DEP, HADEP, DEHAP, DTP, BDP) zich politiek versterkt en

vertrouwen gewonnen (Casier, Jongerden & Walker 2011: 45-46). Hoewel DEHAP (‘Democratic

People’s Party’) in 2002 de kiesdrempel niet haalde van 10% met 6.2 % van de stemmen, werd

DEHAP toch de populairste partij in de Koerdische regio’s. In 2004 moest de partij van haar

13

populariteit inboeten ten voordele van de AKP. Door de dreigende sluiting van DEHAP werd een

nieuwe partij opgericht, de DTP (‘Democratic Society Party’) die streed voor de Koerdische zaak. In

de verkiezingen van 2007 haalde de DTP een slag binnen en begon zo openlijker te pleiten voor

democratische autonomie. In 2009 won de DTP de lokale verkiezingen ondanks het charmeoffensief

van de AKP die in januari 2009 24 uur Koerdische televisie lanceerde (Akkaya & Jongerden 2011:

283-288 en Casier, Jongerden & Walker 2011: 46).

De laatste ontwikkelingen binnen de Koerdische kwestie brengen ons bij het meest recente initiatief

om de kwestie uit te klaren, ‘de Koerdische opening’ van 2009. In het volgende deel wordt hier verder

op ingegaan.

2.3. De Koerdische opening

Na een exploratie van vroegere ontwikkelingen, wordt hier het meest recente initiatief tussen de

Koerden en de Turkse staat als oplossing voor de Koerdische kwestie uitgewerkt. Na een algemene

blik op het initiatief worden de belangrijkste maatregelen voorgesteld in het kader van het vredesplan

van Öcalan, de Turkse regering en de onafhankelijke denktank TESEV. Daarna evalueren we kort het

initiatief. We vragen ons af of er sprake is van vooruitgang of als het over oude wijn in nieuwe zakken

gaat. Is de Koerdische opening uitgedraaid op een fiasco?

2.3.1. Algemene schets

De Koerdische opening van 2009 is niet de eerste poging om de Koerdische kwestie op te lossen.

Liaras & Somer (2010) hebben het over pogingen in de vroege jaren 1990, 1999 en in 2005. In 1991

sprak premier Süleyman Demirel over de erkenning van de Koerdische realiteit en zijn opvolger Tansu

Çiller over gedeeltelijke autonomie. In 1999 zei premier Mesut Yılmaz dat het belangrijk was om de

Koerdische zaak op te lossen in het kader van mogelijk EU-lidmaatschap want “The road to the EU

passes through Diyarbakır”. In 2005 drukte Erdoğan op het belang van een democratische republiek

om een debat over de kwestie mogelijk te maken (Casier, Hilton & Jongerden 2009: 2). Daarnaast

werd het legaal institutioneel kader aangepast. Zo werd bijvoorbeeld beperkt uitzenden in het

Koerdisch gelegaliseerd. Desondanks botsten de openingen op heel wat kritiek vanuit politiek-

militaire hoek en was er geen plaats voor politieke discussie. Bijgevolg hadden deze openingen weinig

positieve impact op het conflict. De opening van 2009 situeert zich binnen een begeleidend binnen- en

buitenlands klimaat waardoor het initiatief hogere slaagkansen heeft (Liaras & Somer 2010: 153-154).

De Koerdische opening, feitelijk gelanceerd in de zomer van 2009, werd in mei aangekondigd door

president Abdullah Gül nadat Öcalan zijn vredesplan introduceerde. In het 160 pagina’s tellende werk

hamert Öcalan vooral op een staakt-het-vuren tussen de PKK en het Turkse leger. Ook de Turkse

14

regering kondigde in juli een vredesplan aan, deels gebaseerd op het plan van de onafhankelijke

denktank TESEV. Maatregelen zoals investeringen in infrastructuur in de zuidoostelijke regio werden

aangekaart. De inhoud van de vredesplannen wordt hieronder verder verduidelijkt. Na de

aankondiging van Gül stonden de kranten vol berichten over het initiatief. Op Timeturk titelt een

bericht ‘İşte 'Kürt açılımı’ (s.n. 2009a) (letterlijk: ‘Ziehier de Koerdische opening’) dat dieper ingaat

op de maatregelen die genomen zouden worden. Op kop staat een staakt-het-vuren van de PKK

gevolgd door o.a. burgerschap voor Koerden in het buitenland en een einde van de isolatie van Öcalan

op Imralı. Hoewel iedereen met het initiatief bezig was, gebeurde er weinig in de praktijk behalve de

lancering van het Koerdische kanaal TRT 6 in januari. In augustus riep Erdoğan op tot een consensus

tussen de partijen via volgende uitspraak:

“If Turkey had not spent it’s energy, budget, peace and young people on terrorism, if Turkey had not spent the last 25 years in conflict, where would we be today?( Erdoğan uit Today’s Zaman (12.08.2009) geciteerd in Casier, Hilton & Jongerden 2009: 3 en Casier, Jongerden & Walker 2011: 40).”

Daarmee werden de eerste stappen in de goede richting gezet om de vredesplannen in praktijk-

voorbeelden om te zetten. Maatregelen zoals een kwijtschelding van de straf voor PKK-leden,

onderwijs in het Koerdisch enz. werden stap voor stap aangekaart. In oktober keerden Koerden als

‘vredesgroepen’ terug van kampen in Noord-Irak. De DTP stond klaar om hen te verwelkomen, wat

langs Turkse zijde als provocatief gedrag werd beschouwd. Daardoor werd het project rond de

terugkeer van Koerden uit Noord-Irak door Erdoğan opgeschort. Ook aanslagen van de PKK in

augustus bemoeilijkten het proces. Op het einde van augustus en begin september werd het keerpunt

steeds duidelijker. De AKP kreeg meer kritiek te incasseren omdat ze zogezegd de Turkse republiek in

gevaar bracht. Langzamerhand werden oude labels opnieuw uit de kast gehaald. Zo stelde Erdoğan dat

Turkse partijen niet met terroristen onderhandelen. Wat onder de noemer ‘Koerdische opening’ begon,

werd al gauw ‘democratische opening’ of ‘project van nationale eenheid’ (Casier, Hilton & Jongerden

2009: 1-9, Liaras & Somer 2010: 152-155 en Casier, Jongerden & Walker 2011: 40). Eigenlijk kan

gesteld worden dat de Koerdische opening van 2009 mooi begon, maar enigszins in mineur eindigde.

De vele arrestaties eind 2009 en in februari 2010 van KCK-leden (‘Union of Communities in

Kurdistan’) en het verbod van de DTP als politieke partij op 11 december 2009 zijn daar maar enkele

voorbeelden van (Casier, Jongerden & Walker 2011: 41).

Çandar (2009) ziet de opening echter niet als een lege doos, maar als een pakket dat iedereen zelf moet

invullen. Alle hoop was gericht op Erdoğan om het project in goede banen te leiden. Behalve de

vredeseenheden die de grens overstaken naar Turkije uit de Qandil-regio en het vluchtelingenkamp in

Makhmur, waren ook nog andere factoren bepalend voor het gunstige klimaat van de opening zoals de

militaire afzwakking van de PKK. Bovendien zag Turkije in dat het onmogelijk alle illegale

Koerdische opstanden kon stoppen.

15

De DTP die een uitgesproken relatie zou hebben met de PKK en gecontroleerd zou worden door

Öcalan, speelde een bescheiden rol in het proces. Vooral de ondergeschikte positie van de partij en het

idee dat Öcalan persoonlijk moest geadresseerd worden om een oplossing te vinden, zorgden hiervoor.

De regering stond dan ook voor een dilemma: dialoog met de DTP, wat niets zou uithalen of directe

negotiatie met de PKK, wat op weinig begrip van de Turkse bevolking zou stuiten (Çandar 2009: 16-

19). In tegenstelling tot de DTP, heeft de AKP wel een duidelijke bijdrage geleverd tot de Koerdische

opening. De AKP, aan de macht sinds 2002, heeft in de eerste jaren weinig gerealiseerd om de

Koerdische kwestie aan te pakken, behalve sociale maatregelen en projecten in Zuid-Oost Turkije.

Sinds 2005 drukt de partij op het belang van democratisering en de religieuze band tussen Koerden en

Turken als mogelijke oplossing voor het conflict. In 2007 beweerde de AKP dat zij de echte

vertegenwoordigers van de Turkse Koerden zijn. Dankzij de populariteit van de AKP bij zowel het

Turkse als Koerdische kamp kon de partij rekenen op een brede achterban. Ook de noodzaak van de

AKP om een charmeoffensief te beginnen na de lokale verkiezingsnederlaag van maart 2009 gaf een

extra stimulans om zich in te zetten voor de Koerdische zaak en zo ook stemmen te recupereren. In

januari 2009 lanceerde de partij TRT6 en bleef daarna de hoofdfiguur binnen de opening (Liaras &

Somer 2010: 154-155 en Çandar 2009: 14-16).

Het slagen van de opening wordt echter ook bepaald door andere binnen- en buitenlandse elementen.

Arrestaties in het kader van Ergenekon zorgden ervoor dat anti-Koerdische actoren op sleutelplaatsen

in het militaire apparaat en de bureaucratie van het strijdtoneel verdwenen en zo geen tegenkanting

konden bieden. Bovendien is er een verandering in perceptie van de Koerdische identiteit. Er is een

verschuiving van taboe naar de mogelijkheid tot open debat. Tegenwoordig wordt de etnische,

culturele en regionale heterogeniteit min of meer aanvaard. Op internationaal vlak is vooral de goeie

verstandhouding met de Iraakse Koerden belangrijk met het oog op nieuwe projecten omtrent

energietransport. De Iraakse Koerden zijn grote spelers binnen het energiebeleid gezien de grote

hoeveelheid olie in Iraaks Koerdistan. Als Turkije zelf een graantje hiervan wil meepikken, heeft het

alle baat bij stabiliteit in eigen regio’s en coöperatie met buurlanden (Çandar 2009: 14-16, Liaras &

Somer 2010: 155-158). Ook de druk van de EU sinds 9/11 op Turkije voor de ontwapening van de

PKK heeft bijgedragen tot een grotere interesse van Turkije in de kwestie. Onderhandelen met de

Koerden is meer een meer een voorwaarde voor EU-onderhandelingen (Casier, Hilton & Jongerden

2009: 6-7, Liaras & Somer 2010: 156).

2.3.2. Het vredesplan van Öcalan

In mei 2009 kondigde Öcalan vanuit de gevangenis aan dat hij een ‘roadmap’, een vredesplan, zou

voorleggen als oplossing voor de Koerdische kwestie. Uiteindelijk wachtte hij tot 15 augustus, de 25e

verjaardag van het Koerdische verzet (Liaras & Somer 2010: 155, Casier, Hilton & Jongerden 2009:

16

4). Zijn advocaten kregen het werk pas op 20 augustus, waarna de gevangenisverantwoordelijken het

in beslag namen. Het houdt twee parallelle projecten in: enerzijds de transformatie van de Turkse staat

in een democratische republiek waarbij democratie en etno-nationalisme van elkaar losgekoppeld

worden en anderzijds democratisch confederalisme waarbij Koerden een zekere autonomie verkrijgen

via lokaal zelfbestuur (Casier, Hilton & Jongerden 2009:4).

In het artikel van de krant Sabah dat titelt ‘Öcalan'ın 10 şartı’ (letterlijk: ‘De 10 voorwaarden van

Öcalan’) (Çiçek 2009) worden de 10 belangrijkste punten van Öcalans vredesplan voor 15 augustus

verduidelijkt. In dat artikel wordt een gesprek gepubliceerd tussen Öcalan en zijn advocaten waarin hij

het volgende aanhaalt:

"Açıklayacağım yol haritasında aydınlara rol düşüyor. Türkiye'deki radikal demokratlara sesleniyorum. Görev ve sorumluluk alsınlar (çiçek 2009).” (letterlijk: “In het vredesplan dat ik zal voorleggen, hebben de verlichten een duidelijke rol. Ik richt mij naar de radicale democraten in Turkije. Dat ze hun verantwoordelijkheid opnemen en hun plicht vervullen.”)

De tien fundamentele voorwaarden van Öcalan die op 15 augustus aangekondigd zouden worden,

werden in dit artikel van 24 juli door een dichte bron van Öcalan voorgelegd en houden het volgende

in:

1) ‘Turkije staatsburgerschap1’moet geïntegreerd worden in de grondwet.

2) Het gebruik van de Koerdische taal in de opvoeding en in het onderwijs moet aanvaard worden en in de

grondwet opgenomen worden.

3) Het staakt-het-vuren moet verdergaan. Een algemene vergiffenis zonder voorwaarden moet worden

aangekondigd.

4) Intellectuelen moeten participeren in de overgangsperiode.

5) Obstakels om vrij aan politiek te doen moeten opgeheven worden. Iedereen, inclusief PKK-leden aan wie

vergiffenis geschonken werd, moet vrij aan politiek kunnen doen.

6) De isolatie van Abdullah Öcalan moet opgeheven worden.

7) Lokale bestuurseenheden moeten in hun macht versterkt worden. Democratische autonomie moet aanvaard

worden.

8) Er moet een feitencommissie aangesteld worden om de gebeurtenissen van tijdens de periode van het conflict

te onderzoeken, zoals moorden waarvan de dader al begraven is.

9) De dorpswacht moet opgeheven worden.

10) Grondhervormingen moeten doorgevoerd worden (Çiçek 2009).

1 ‘Turks staatsburgerschap’ moet vervangen worden door ‘Turkije staatsburgerschap’. Een staatsburger van Turkije is niet altijd per definitie Turks. ‘Turks staatsburgerschap’ heeft geen oog voor etnische groepen die zichzelf niet als Turks beschouwen, maar wel als staatsburger van Turkije.

17

2.3.3. Het vredesplan van de Turkse regering

Het vredesplan van de regering kwam er pas na dat van Öcalan. Minister van Binnenlandse Zaken

Atalay kondigde in juli aan dat de regering haar eigen plan zou voorstellen. Veeleer dan een concreet

plan, werd er meer gefocust op open debat over de Koerdische kwestie, ontwapening van de PKK en

economische ontwikkeling in de oostelijke provincies (Liaras & Somer 2010: 155). De regering

baseerde zich vooral op het rapport van TESEV (Casier, Hilton & Jongerden 2009: 2).

De Koerdische opening werd door de regering eerder ‘democratische opening’ of ‘project van

nationale eenheid’ genoemd, vooral na het einde van augustus toen de AKP meer en meer kritiek

moest incasseren. Het vredesplan bestaat uit twee belangrijke takken. Enerzijds de terugkeer van PKK-

guerrilla’s uit Noord-Irak naar Turkije en hun herintegratie in de maatschappij en anderzijds een

democratiseringsproces. De details licht Erdoğan toe in het artikel ‘İşte Kürt açılımının yol haritası’

(letterlijk: ‘Ziehier de roadmap van de Koerdische opening’) dat hieronder wordt verduidelijkt.

Plannen op korte en middellange termijn

Het besluit richt zich op het accepteren van het Koerdische taalgebruik. Het bepaalt dat de

oorspronkelijke Koerdische dorpsnamen opnieuw in gebruik genomen kunnen worden en laat

Koerdisch taalgebruik in gevangenissen toe.

Een Koerdische Koran

Diyanet İşleri Başkanlığı, het ministerie dat zich bezighoudt met het regelen van godsdienstige taken,

heeft beslist om een ‘Koerdische Koran’ te publiceren. Bovendien zal een soort Koerdische

catechismus gepubliceerd worden voor de aanhangers van het sjafisme omdat die talrijk zijn onder de

Koerden.

Koerdische onderzoekscentra

In de wetgeving van de YÖK (‘The Council of Higher Education’) worden wijzigingen aangebracht.

Op die manier kunnen Koerdische onderzoekscentra opgericht worden in universiteiten die zich zullen

toespitsen op Koerdisch taalonderzoek. Daarnaast zal een mogelijk aanbod van Koerdische keuze-

vakken bekeken worden.

Snellere grenscontroles

Grenscontroles zouden sneller moeten verlopen om ellenlange wachtrijen te vermijden.

18

Private zenders krijgen toelating voor Koerdische uitzendingen

De voorschriften van RTÜK (‘Radio and Television Supreme Council’) zullen aangepast worden

zodat het gebruik van het Koerdisch op private zenders wordt toegelaten en uitzendbeperkingen

opgeheven worden. Ook Koerdische reclames zullen toegelaten worden.

Oprechte spijtbetuigingen

Ook al zeggen personen teruggekeerd uit Noord-Irak dat ze dat enkel deden voor Öcalan, toch zal het

Turkse artikel 221 dat bepaalt dat oprechte spijtbetuigingen noodzakelijk zijn, niet worden toegepast.

Wie van Makhmur komt, zal opgevangen worden. De papieren zullen in orde worden gebracht en een

rehabilitatieprogramma zal toegepast worden. Bovendien zullen gronden gelegen in terreurgebieden

opnieuw gebruikt kunnen worden.

Dorpswachtsysteem

Dorpswachtsystemen zullen hervormd worden: wie de leeftijd heeft bereikt, zal met pensioen kunnen

gaan en de anderen zullen op publieke diensten tewerkgesteld worden.

Wet omtrent politieke partijen

Artikel 81 dat het gebruik van verschillende talen binnen politieke partijen beperkt, zal aangepast

worden. Koerdische propaganda zal toegestaan worden.

De democratische opening op 10 november in het Turkse parlement

De inhoud van de democratische opening zal besproken en daarna meegedeeld worden aan het volk.

Op de eerste dag van de bijeenkomst zal de minister van Binnenlandse zaken Atalay het project

toelichten en premier Erdoğan zal dat twee dagen later eveneens doen (s.n. 2009b).

2.3.4. Het vredesplan van TESEV

De Turkse regering volgde gedeeltelijk het pad van TESEV (‘Turkish Economic and Social Studies

Foundation’). TESEV bestudeerde al meermaals de Koerdische kwestie. Deze keer werd een plan

uitgewerkt samen met Koerdische individuen en organisaties. Alle ideeën en analyses uit het rapport

behoren tot Koerden die geconsulteerd werden omdat ze de Koerdische gemeenschap

vertegenwoordigen. De doelstelling van het plan is om aan het Turkse publiek de visie te

verduidelijken van genegeerde Koerdische intellectuelen, bedienden, NGO-leden enz. In hun rapport

willen ze niet alleen focussen op de Koerdische regio en de Koerden, maar ook op de toekomst van

Turkije in het algemeen. Het rapport kwam tot stand in verschillende fases. In Diyarbakır werd op 7 en

8 juni 2008 een workshop georganiseerd die leidde tot een verslag dat in een tweede fase gereviseerd

19

werd aan de hand van de feedback van participanten. Daarna werd de tekst nogmaals voorgelegd aan

experts die de Koerdische samenleving vertegenwoordigen om zo de laatste hand te zetten aan het

rapport (TESEV 2008: 5,12-13).

Het vredesplan bevat een democratiseringsprogramma dat de verschillende domeinen van de

maatschappij bereikt, zowel sociaal, politiek, constitutioneel als economisch. Meerdere inspanningen

worden geleverd om de Koerdische kwestie op te lossen. Op economisch vlak draait het vooral rond

investeringen in de zuidoostelijke regio’s van Turkije. Wat het politieke en legale kader betreft, raadt

het plan een nieuwe constitutie aan die strookt met mensenrechtennormen en het Koerdisch

taalgebruik in het onderwijs en publieke diensten. Tot op heden waren dergelijke hervormingen in het

Turkije van Atatürk onmogelijk. De Turkse eigenheid werd hoog in het vaandel gedragen en Koerden

werden beschouwd als ‘bergturken’. Veiligheid moet gegarandeerd worden door de zogenaamde

‘dorpswachters’ en eenheden af te schaffen die de PKK moesten bestrijden. Ook het probleem van de

intern ontheemden wordt aangepakt in het kader van hervestigingen (Casier, Hilton & Jongerden

2009: 2).

TESEV drukt op het belang van het democratische proces om zo het Koerdische vertrouwen in de

regering te vergroten. Bovendien moeten alle maatregelen mensenrechten, burgerrechten enz. centraal

stellen. Het woord ‘Koerdisch’ mag niet vergeten worden in teksten, wetten, beleid en toespraken. De

wonde van de jarenlange negatie en onderdrukking kan enkel door dergelijke symbolische stappen

geheeld worden (TESEV 2008: 14).

Volgens TESEV is de Koerdische kwestie meer dan gewoon een terrorismeprobleem, zoals het

meestal door nationalisten en het leger wordt voorgesteld. Het is daarentegen een etnische, culturele,

legale, politieke, sociale, economische en psychologische zaak. De kwestie bestond al vóór het bestaan

van de PKK, zoals ook blijkt uit het historische overzicht. De Koerdische kwestie is grotendeels een

politieke zaak tussen de Koerden en de staat, maar resulteerde in een clash tussen Turken en Koerden.

Jarenlange inspanningen konden het volledige probleem niet oplossen. Een goede oplossing is pas

mogelijk als zowel politieke, economische, sociale en andere dimensies tegelijkertijd aangepakt

worden (TESEV 2008: 5). Hieronder halen we enkele politieke, constitutionele, economische en

sociale hervormingen aan. We beperken ons tot de grote lijnen van het rapport.

Politieke stappen

Politieke hervormingen moeten bestaan uit een ontwapening van de PKK, dialoog met Koerdische

partijen en Koerdisch pluralisme op politiek vlak. Ook onderhandelingen met lokale NGO-

vertegenwoordigers kunnen bijdragen tot een eerlijk debat.

20

Constitutionele en legale hervormingen

Een nieuwe democratische en civiele constitutie is absoluut noodzakelijk voor een permanente

oplossing. Het is belangrijk om een nieuwe betekenis aan het begrip ‘burgerschap’ te geven die het

multiculturele karakter van Turkije erkent zonder nadruk te leggen op één ideologie, religie,

volksgroep, taal enz. Ook andere legale hervormingen zoals alle wetten die fundamentele rechten en

vrijheden beperken, moeten herzien worden. Bijvoorbeeld de wet omtrent de onderwijstaal.

Economische hervormingen

Investeringen in economische ontwikkelingsprojecten in Zuid-Oost Turkije zijn een noodzakelijke

stap samen met politieke hervormingen. Het GAP (‘The Southeastern Anatolia Project’) krijgt kritiek

te verduren. Hervormingen moeten dringend doorgevoerd worden en actie dringt zich op. Vervolgens

moeten een industrieel beleid en handelsbeleid geconcretiseerd worden om investeringen in de regio

aan te zwengelen. Ten slotte mogen het toerisme, de heropleving van handel over de grenzen en

landbouwproductie niet uit het oog verloren worden.

Sociale maatregelen

De armoede van de Koerdische regio’s is alarmerend en is o.a. een gevolg van de Koerdische kwestie.

Het sociaal beleid moet erop gericht zijn om alle burgers te voorzien in hun rechten onafhankelijk van

origine, politieke voorliefde enz. en dit vooral via onderwijs, armoedebestrijding, aandacht voor

kinderen enz.

Intern ontheemden

Slachtoffers van gedwongen migratie verdienen bijstand. Maatregelen zoals het afschaffen van de

dorpswacht en ontwapening ervan, sociale en psychologische rehabilitatie, compensatie enz. zijn

essentieel.

Versterking van het lokale bestuur

Lokaal bestuur moet meer macht krijgen, zodat de bevolking het gevoel niet meer heeft dat haar

democratische wil genegeerd wordt (TESEV 2008: 5-10).

2.3.5. De opening: op de grens tussen succes en fiasco

Veel auteurs hebben al voorspellingen gedaan over de toekomst van Turkije en de Turkse Koerden.

Amain & Kielstra (1992) speculeerden in het begin van de jaren ’90 over de toekomst van het Turkse

Koerdistan. Een overwinning viel volgens hen enkel te behalen binnen een gedemocratiseerde

staatsstructuur waarbinnen een meerderheid een Koerdische afscheiding steunt of een regionale

21

autonomie aanvaardt (Amain & Kielstra 1992: 92-98). Beide elementen zijn oude alsook huidige eisen

van de Koerden en hun leider Öcalan. Onafhankelijkheid werd vooral in de beginfase geëist, terwijl de

huidige eisen van de Koerden geconcentreerd zijn rond zelfbestuur en regionale autonomie. Ten slotte

haalde Zürcher (2006) aan dat één van de problemen het nauwe begrip van het Turkse burgerschap

inhoudt en dat een oplossing hiervoor gedeeltelijk het Koerdische vraagstuk aanpakt (Zürcher 2006:

423-424). Hieruit blijkt dat bepaalde voorspellingen in het verleden eigenlijk van toepassing zijn op

recente ontwikkelingen.

Zoals al is gebleken, is de Koerdische opening van 2009 niet het eerste initiatief tussen de Turkse staat

en de Koerden (zie 2.3.1). Wat dus enerzijds als een zoveelste poging bestempeld kan worden, kan

anderzijds ook bejubeld worden als het eerste initiatief dat ondersteund wordt door betere interne en

externe factoren (zie 2.3.1) waardoor de poging van 2009 misschien meer kans heeft op slagen. De

vraag is echter of een verbetering in structurele omstandigheden voldoende is en of daardoor ook

percepties gewijzigd zijn.

Als de hervormingen vooropgesteld in de verschillende vredesplannen effectief in de praktijk

uitgewerkt worden, dan is dat een stap in de goede richting. Dat het succes van initiatieven in het

verleden beperkt is gebleven doordat politieke eisen genegeerd werden, mag echter niet uit het oog

verloren worden. Daarbij hebben we het vooral over het Koerdische zelfbestuur en de erkenning van

de PKK, die op vandaag wel openlijk behandeld worden en bijvoorbeeld aan bod komen in het

vredesplan van TESEV dat de Turkse regering als leidraad wenst te gebruiken (Liaras & Somer 2010:

153-154).

Ondanks deze stappen in de richting van resolutie, moeten zeker toch enkele kritische noten geplaatst

worden bij de opening. Wat in mei 2009 allemaal goed begon, zwakte af op het einde van de zomer.

Op weg naar een oplossing doken enkele obstakels op die het succes van het initiatief op lange termijn

mogelijk bedreigen. Zo ligt de erkenning van bepaalde rechten in de constitutie politiek heel wat

moeilijker dan het toekennen van culturele rechten (Liaras & Somer 2010: 153). Hoewel

grondwetswijzingen in de meest recente opening wel onderwerp van discussie zijn en duidelijk in de

vredesplannen aangehaald worden, wordt toch gemakkelijker bijvoorbeeld Koerdische TV (TRT6 in

januari 2009) toegelaten. Turkse nationalisten en het leger zien grondwetswijzingen als een bedreiging

voor de veiligheid, soevereiniteit en territoriale integriteit van het land (Liaras & Somer 2010: 153).

Sommigen onder hen vinden zelfs de toekenning van culturele rechten aan Koerden al een stap te ver.

Volgend citaat uit Lutz (2002) is hier een duidelijk voorbeeld van:

“In de ogen van [sommige] Turken is het toekennen van culturele rechten aan de Koerden de eerste stap op het glibberige pad naar het multi-etnische systeem dat de ondergang van het Ottomaanse rijk is geworden (Lutz 2002: 154).”

22

Bovendien is ‘democratisering’ zowel bij Koerden als Turken een modewoord dat een alles-

omvattende oplossing lijkt te bieden voor problemen van allerlei aard. Beide groepen vullen die

democratisering weliswaar anders in. Ze zijn het eens over een vredevolle en niet-militaire aanpak,

maar als het op politieke hervormingen aankomt, denken Turkse actoren alleen of vooral aan culturele

rechten binnen het democratiseringsproces. Koerden daarentegen beschouwen de constitutionele

erkenning van de Koerden als een natie een belangrijk element bij democratisering. Ook de PKK

vormt een onderwerp van discussie: terwijl Turken de PKK zien als een separatistische-terroristische

beweging, willen Koerden politieke representatie van de PKK en hun algemene vergiffenis. Ten slotte

hebben beide kampen ook een andere invulling van hun ‘Turksheid’: Turken zien de Turkse identiteit

als iets multi-etnisch, terwijl Koerden het beschouwen als een categorie die de Koerdische identiteit

ontkent (Liaras & Somer 2010: 157-158). Deze kloof tussen de percepties van beide groepen moet

verkleinen als de Koerdische opening dit keer wel wil slagen.

Concreet was er op het einde van de zomer in 2009 een keerpunt in de Koerdische opening. Opeens

kreeg de AKP meer kritiek te incasseren en doken oude labels zoals ‘terroristen’ opnieuw op (Casier,

Hilton & Jongerden 2009: 4-5). In het magazine Mo wordt eind september 2009 ook aangegeven dat

geen enkele Turkse partij bereid is om te onderhandelen met de PKK of hun vertegenwoordiging in de

DTP (s.n. 2009). Er wordt zelfs al gsproken over een sluiting van de DTP, wat in december 2009

werkelijkheid wordt en resulteert in de oprichting van de BDP (‘Peace and Democracy Party’). In de

Turkse krant Sabah verscheen eind augustus een artikel waarin Erdoğan meedeelt dat de Koerdische

opening achter gesloten deuren bepaald zal worden. Onderstaande punten aangehaald door Erdoğan

eind augustus 2009 illustreren duidelijk het keerpunt in de vredesplannen van juli:

1) In het parlement zal achter gesloten deuren over de opening gediscussieerd worden.

2) We gaan niet aan tafel zitten met een terreurorganisatie. Dat zijn speculaties.

3) Algemene vergiffenis zal niet geschonken worden.

4) We zullen nooit toelaten dat er gespeculeerd wordt over onze eenheid. We zeggen altijd: 1 natie, 1 staat, 1

vlag, 1 vaderland.

5) We willen niet nog meer ‘şehit2’. Wij zullen deze terreur beëindigen.

6) Om economische stabiliteit te realiseren in de regio, zullen we op wettelijk vlak het nodige doen.

7) Het plan is nog niet voltooid. Het plan heeft een economische, sociologische, psychologische en diplomatieke

dimensie (Aydemir 2009).

Het is overduidelijk dat de Koerdische opening met deze uitspraken een nieuwe weg is ingeslagen. Het

wordt een project van nationale eenheid waarbij niet met terroristen onderhandeld wordt. In 2010 is

het enthousiasme van de zomer van 2009 ver te zoeken. De omgeslagen visie resulteerde in

2 Turkse terminologie gebruikt voor Turken die sterven voor hun vaderland. Volgens Kırış (2003) betekent ‘şehit’ ‘martelaar’, ‘bloedgetuige’ of ‘oorlogsslachtoffer’.

23

overvloedige arrestaties en beschuldigingen van politieke actoren omwille van hun banden met

terroristische organisaties (Casier 2010 en Casier, Jongerden & Walker 2011: 40-41). Liaras & Somer

(2010: 155) halen aan dat zowel de Turkse nationalistische oppositie en de pro-Koerdische DTP de

Koerdische opening dood verklaarden. De eerste had het over verraad en de tweede over een zoveelste

poging om de Koerdische oppositie neer te halen. Ook Şahin Alpay (2010) van de Turkse krant Zaman

is in juni 2010 weinig optimistisch met zijn titel ‘Kürt açılımı bitti mi?’ (letterlijk: ‘Is de Koerdische

opening afgelopen?’). Hij bekritiseert enkele cruciale momenten zoals het sluiten van de DTP en de

‘foute’ verwelkoming van de vredesgroepen uit Noord-Irak die als een overwinning van de PKK werd

beschouwd. Hij besluit dat er verder moet gewerkt worden aan de Koerdische opening en dat dialoog

de enige oplossing is.

Kortom kunnen we stellen dat de vredesplannen verschillende hervormingen beogen waarvan enkele

al gerealiseerd werden. Grondwetswijzigingen liggen heel wat gevoeliger, maar deze worden wel

aangekaart in de vredesplannen. Hieruit blijkt dat in tegenstelling tot vorige initiatieven openlijk debat

nu wel mogelijk is. Ook interne en externe factoren hebben het klimaat van de huidige opening

positief beïnvloed. Tegenwoordig zijn etnische en culturele heterogeniteit geen taboe meer. Nochtans

verschillen percepties hierover. We kunnen concluderen dat alles idealiter mooi is, maar realiter

moeilijker lijkt. Er is immers een duidelijke overgang naar een nationaal eenheidsproject waarbij oude

terreurlabels opnieuw uit de kast worden gehaald. We kunnen ons dus afvragen of het niet gaat om een

mooie verpakking van een lege doos.

Om de Koerdische opening toch te laten slagen is een eerste voorwaarde het herschrijven van de

Turkse constitutie, waarbij een nieuwe invulling van het begrip ‘burgerschap’ zonder etnische

connotatie noodzakelijk is voor een democratische republiek (Çandar 2009: 19). Ook de andere zijden

van de democratische driehoek van Öcalan mogen niet vergeten worden: collectieve rechten voor

democratische autonomie en democratisch confederalisme voor lokaal zelfbestuur (Casier, Jongerden

& Walker 2011: 49). Het is een project op lange termijn waarvan de slaagkans afhangt van

democratisch publiek debat. Daarnaast is het project verstrengeld met de Turkse politiek en

democratisering in het algemeen. Daarom is het belangrijk om ook de kloof te dichten tussen de AKP

en seculiere elites (Liaras & Somer 2010: 163). Ten slotte mag de participatie van de Koerden zelf niet

ontbreken zodat de ‘Kürt açılımı’ (‘Koerdische opening’) geen ‘Kürtsüz açılım’ (‘opening zonder

Koerden’) wordt, wat Koerden op vandaag als een tekort binnen de opening beschouwen (Casier,

Jongerden & Walker 2011: 57-58).

24

2.4. De Turkse media

We gaan in op een selectie van knelpunten binnen de Turkse media en plaatsen zo de Koerden binnen

het mediaveld. Zowel algemene als specifieke knelpunten kenmerkend voor de Turkse maatschappij

komen aan bod.

Daarna schetsen we kort het huidige Turkse medialandschap en gaan we dieper in op de kranten die

voor het onderzoek worden gebruikt.

2.4.1. De Koerden in de Turkse media: knelpunten

Persvrijheid

Vrijheid van meningsuiting is net zoals persvrijheid een fundamenteel mensenrecht. Turkije kent een

geschiedenis van restricties op beide fundamentele mensenrechten. Hoewel heel wat wetten in de loop

der jaren zijn aangepast, heeft de pers nog altijd te kampen met heel wat kwaaltjes. Door de inmenging

van verschillende partijen, zoals het leger, wordt niet alleen de persvrijheid, maar ook de

respectabiliteit en ‘objectiviteit’ van de journalist ondermijnd (Çatalbaş 2007: 19-20). Hoewel

persvrijheid nooit volledig afwezig is geweest, is het toch duidelijk dat de idealen die voorop worden

gesteld vaak niet stroken met de realiteit.

De inleiding van de constitutie van 1982 stelt dat “no protection shall be afforded to thoughts or

opinions contrary to Turkish national interests”. In 2001 werd hieraan een mouw gepast en werden

heel wat veranderingen doorgevoerd om de vrijheid van meningsuiting te verbeteren. Dit natuurlijk

met de EU-toetreding in het achterhoofd (Grabow & Rieck 2008: 192). Door de ellenlange lijst van

artikels, pikken we er hier enkele uit als illustratiemateriaal.

Hoewel artikel 28 stelt dat de pers vrij en ongecensureerd is, zijn artikels die de veiligheid of de

integriteit van de staat, natie of territorium bedreigen verboden. Ook artikel 31 wijst op de wettelijke

regelgeving die noodzakelijk is als individuen of politieke partijen een beroep willen doen op

massamedia. Artikel 13 legt restricties op als de staatsveiligheid dit vereist. Artikel 8 is een betere

versie van de antiterreurwet van artikel 7, maar veroordeelt ook propaganda die terrorisme zou

aanmoedigen. Ten slotte legt het beruchte artikel 301 dat in 2006 en 2007 tegen journalisten werd

gebruikt een gevangenisstraf van minimum 6 maanden en maximum 3 jaar vast voor personen die de

Turkse identiteit, republiek of het parlement vernederen. Het onderscheid tussen kritiek of schending

van bovenstaande artikels is echter heel klein en resulteert in legale onzekerheid waar de kemalistisch

geïnspireerde Turkse justitie eigenzinnig op inspeelt. Bij de minste verdenking worden individuen

vervolgd of wordt een onderzoek geopend. De Turkse schrijver Orhan Pamuk en Hrant Dink werden

25

bijvoorbeeld aangeklaagd omdat ze zich uitspraken over de rol van Turkije binnen de Armeense

genocide (Grabow & Rieck 2008: 192-195).

De persvrijheid wordt ook belemmerd door actoren die tussenbeide komen en restricties opleggen

waardoor journalisten niet vrij kunnen publiceren. Zowel onderwerpen als terminologie zijn

onderhevig aan tussenkomst. Finkel (2000: 161) haalt aan dat het leger in de praktijk kan

tussenkomen, maar dat effectieve inmenging eerder beperkt is doordat uitgevers vooraf al rekening

houden met wat het leger zou denken. Ook politieke partijen deinzen hiervoor niet terug (Grabow &

Rieck 2008: 190-191 en Bulut 2005: 185). Het leger beval de pers om tijdens de periode rond Öcalans

arrestatie in 1998-1999 ‘Apo’, de benaming van Öcalan, te vervangen door ‘chief terrorist’ of

‘separatist chief’ en de ‘Kurdish question’ werd ‘the so-called Kurdish question’. Bovendien mocht

niets wat mogelijk sympathiseerde met de PKK gepubliceerd worden. In 1994 ontplofte op

mysterieuze wijze een kantoor van een pro-Koerdische krant en de kantoren van de opvolger werden

door de politie uitgekamd in 1998 (Finkel 2000: 162-163).

Imset (s.d.) verduidelijkt dat journalisten hun eigen onderwerpen niet kunnen kiezen. Ze worden

opgelegd om niets over de Koerdische kwestie en over mensenrechtenschendingen te publiceren. Een

journalist die volgens Turkse normen een provocerend artikel schreef dat titelde ‘Atakürt’ werd

urenlang door het leger ondervraagd. Een onderzoek naar de weergave van de Koerden in Hürriyet van

Sezgin & Wall (2005) toont aan dat de berichtgeving over de Koerden in Hürriyet beperkt blijft tot 6

topics: EU-lidmaatschap voor Turkije, de dreiging van de Koerdische staat in Noord-Irak, de PKK en

de arrestatie van hun leider Öcalan, misdaad, culturele activiteiten en Koerdische intellectuelen en

illegale Koerdische immigranten in Europa. De berichtgeving over de Koerden wordt meestal

gerelateerd aan terrorisme (PKK) waarbij Koerden worden afgeschilderd als separatisten met

onredelijke eisen die een bedreiging vormen (Grabow & Rieck 2008: 195). De Koerdische kwestie

wordt ook afgebeeld als een gevolg van de achterstand van het Oosten of Zuidoosten waardoor een

economisch ontwikkelingsplan als belangrijkste maatregel wordt gezien. Koerden worden daarbij op

een vernederende manier afgebeeld (Bulut 2005: 112, 123). Vaak worden onderwerpen over de

Koerdische kwestie zelfs niet gepubliceerd (Finkel 2000: 148, 183). Zo wordt het gebruik van de

woorden ‘Koerd’, ‘Koerdistan’, ‘Koerdisch nationalisme’ verboden tijdens perioden van opstanden.

Pas na de opstand wordt dergelijke woordenschat opnieuw toegelaten. Het is dan de bedoeling om net

zoals de echte opstanden ook deze concepten in de hoofden van de lezers te onderdrukken. Dit wordt

aangevuld met woorden zoals ‘kuvvetlerimiz’ (letterlijk: ‘onze krachten’) die verwijzen naar de

Turkse krachtige eenheid (Bulut 2005: 108, 180). Bovendien wordt de aandacht afgewend van de

interne oorzaken van het Koerdische probleem door Koerdische opstanden toe te schrijven aan

buitenlandse hulp (Bulut 2005: 202-203).

26

Bovenstaande restricties op persvrijheid, hetzij via wetgeving hetzij via tussenkomst, resulteren in een

negatie of foutieve weergave van de Koerdische kwestie. Ook dit vormt een tekort van de bericht-

geving van de Turkse pers. Kortom,

“Doğu problemleri vardır. Kürt sorunu veya Kürtçülük meselesi yoktur (letterlijk: “Het Oosten heeft zeker zijn problemen. Er is niet zoiets als een Koerdisch probleem of Koerdisch nationalisme.”) (Bulut 2005: 106).”

Samenvattend bestaat er dus wel een vrijheid van meningsuiting in Turkije zolang het niet over de

Koerden of hun kwestie gaat (Finkel 2000: 149 en Tunç 2002: 59-60). Dit moet echter volgens Finkel

(2000: 154, 166) ook genuanceerd worden, aangezien de media het zich niet kan veroorloven om haar

berichtgeving te beperken in tijden van vergevorderde mediatechnologie. Finkel zegt daarom “Ask me

if the press is free in Turkey and I would have to say no. But, if you said the press was not free, I

would have to deny that as well” (Finkel 2000: 166).

Onpartijdigheid en objectiviteit

Restricties opgelegd door actoren brengen ons bij de problematiek rond de onpartijdigheid en

objectiviteit. Vaak is er een duidelijke band tussen politieke stromingen en kranten, ook al is dit

officieel niet zo. Zo wordt Cumhuriyet gelinkt aan de CHP (‘Republican People’s Party’) en is de

oprichter van Yeni şafak nauw bevriend met premier Erdoğan (Grabow & Rieck 2008: 189-198). De

onpartijdigheid van kranten wordt zowel beïnvloed door politieke actoren als actoren met

economische belangen, zoals mediaholdings. Beide dienen eigenbelang en vermijden dus doelbewust

bepaalde onderwerpen of geven ze op een bepaalde manier weer. Politieke partijen veronderstellen dat

ze steun krijgen van de kranten waar ze ‘vrienden’ hebben en de mediabedrijven zelf stemmen

hiermee in om de nodige financiële bijdrage te verkrijgen. Mediamacht wordt als wapen gebruikt om

te onderhandelen met politici (Çatalbaş 2007: 20, 33, 34; Finkel 2000: 155-156 en Bulut 2005: 59, 71,

212). De manipulatie en controle van de pers resulteren in een afzwakking van de ‘objectieve’

berichtgeving door de belangenpolitiek en een quasi nihile onpartijdigheid.

“Devlet […] Türkiye’nin en büyük basın patronu olduğunu göstermiştir (Bulut 2005: 212).” (letterlijk: “De staat heeft bewezen Turkijes grootste persbaas te zijn.”)

“There is always a gap between political reality and what the state is prepared to admit in public. (Finkel 2000: 153).”

De groepering van mediakanalen in holding companies ondermijnt eveneens de diversiteit aan opinies

(Grabow & Rieck 2008: 189-198 en Bulut 2005: 67). Twee grote mediagroepen halen ongeveer 70 à

75 procent van het marktotaal binnen en domineren de berichtgeving (Finkel 2000: 157 en Sezgin &

Wall 2005: 789). Deze groepen worden gedreven door de markt en richten zich op maximale winst.

De invalshoek van de nieuwsberichtgeving is dus afhankelijk van de interesses van de grootste

lezersgroep en resulteert in commerciële berichtgeving (Cottle 2000: 19-20; Finkel 2000: 148 en Bulut

27

2005: 49). Bijgevolg past de media vaak een mouw aan bepaalde gebeurtenissen om die zo

sensationeler te maken (Finkel 2000: 165). Volgend citaat bewijst de partijdigheid van de media en

bijgevolg ook dat de lezer een voorgekauwd beeld krijgt door de terminologiekeuze bij de beschrijving

van partijen in conflict.

“Gazeteci, çatışan taraflardan biri için ‘şehit’ diğeri için aşağılayıcı sıfatını kullanırsa, tarafsızlığını yitirir. Türkiye şartlarında ise, o çok karşı çıkılan ‘bölücülük ve ayrımcılık’ bizzat basın tarafından yapılmış olur (Bulut 2005: 180).” (letterlijk: “Als een journalist een van de partijen in conflict bestempelt als şehit3’ (=positief geconnoteerde term) en voor de andere partij vernederende adjectieven gebruikt, dan wordt zijn onpartijdigheid teniet gedaan. Wat de Turkse voorwaarden betreft, wordt het separatisme en de discriminatie die veel kritiek krijgen door de media zelf toegepast.”)

Kortom, huidige ontwikkelingen in Turkije tonen dat de pers niet enkel bedreigd wordt door politieke

inmenging, maar ook door machtige economische groepen die de onpartijdigheid en bijgevolg de

neutrale berichtgeving van de media aantasten.

“As the concentration of ownership and the media connection to the corporate world continues, there is a real danger that the tyranny of the market may replace or supplement governmental pressures (Çatalbaş 2007: 34).”

Doordat de pers aan de vervorming van de realiteit meewerkt, ontdoet ze zich van haar functie als

‘waakhond’ en werkt ze de straffeloosheid van dergelijke praktijken in de hand uit angst voor

maatregelen en om eigen belangen te dienen (Finkel 2000: 153). Onder het deel ‘persvrijheid’ is al

gebleken dat de publicatie van sympathiserende artikels met de PKK voor problemen met het leger

kan zorgen en zelfs het opdoeken van de krant tot gevolg kan hebben. ‘Partijdigheid’ en publicatie van

wat strookt met de wetgeving en de mening van hierboven vermelde actoren zoals politici zijn het

enige rationeel alternatief.

Minderheden: de wij-zij dichotomie en het gebrek aan participatie

Berichtgeving over minderheden in de media wordt gekenmerkt door een tweedeling tussen ‘wij’ en

‘zij’ en het gebrek aan participatie waardoor de visie van minderheden in de media ontbreekt. Mits

een deel van de Koerden zichzelf definieert als etnische minderheid in Turkije, loont het ook de moeite

om deze knelpunten aan te halen.

Minderheden in Turkije en het daaraan gerelateerde etnisch nationalisme en de strijd voor rechten zijn

sedert het Ottomaanse rijk een gevoelig onderwerp en bepalen mee de visie op minderheden op

vandaag. De strijd van de Koerden en de Koerdische opening worden daarmee op een specifieke

achtergrond geprojecteerd (Liaras & Somer 2010: 157). Door de niet altijd even fraaie band met

minderheden in het verleden kan ‘minderheid’ negatieve connotaties opwekken die mogelijk in

berichtgeving doorsijpelen. Behalve enkele niet-islamitische religieuze minderheden, worden etnische

3 Zie voetnoot 2.

28

minderheden niet erkend, waardoor hun strijd onmiddellijk als verraad wordt afgeschilderd. De media

helpt daarbij door een framework aan te bieden voor de interpretatie van etnische issues (Van Dijk

1991: 7). Koppen over de Koerden zijn subjectief, pejoratief en vernederend want vanuit Turks-

nationalistisch perspectief zijn andere volkeren minderwaardig. Berichtgeving over Koerden en andere

minderheden is minachtend en legt de nadruk op assimilatiepolitiek (Bulut 2005: 25, 133, 27).

Pejoratieve koppen komen echter niet naar voor in de analyse van de artikels omtrent de Koerdische

opening en Çandar bekritiseert net de assimilatiepolitiek van Turkije (Çandar 30.08.2009).

Eén van de tekortkomingen van de media is het ontbreken van de visie van minderheden, zoals

aangeduid door Shadid (2005: 331). Ook de visie van de Koerden zelf ontbreekt in de media,

waardoor deze eenzijdige informatie biedt (Grabow & Rieck 2007: 195). Koerden hebben niet

dezelfde stem in de media als bepaalde elites of worden gewoon genegeerd. Alles wat ze willen

publiceren wordt als afscheiding of terroristische activiteit bestempeld (Sezgin & Wall 2005: 795).

Zowel in Turkije als in het buitenland wordt de Koerdische zaak behandeld zonder de personen in

kwestie erbij te betrekken. Nochtans zouden de Koerden hierbij actief betrokken moeten worden. Iets

schrijven over een groep die niet kan participeren in de berichtgeving, is volledig fout (Bulut 2005:

224). Zo worden groepen geïsoleerd en deze exclusie leidt tot negatieve percepties gevoed door wie

wel in de media wordt opgenomen. Afwezige berichtgeving over bepaalde groepen betekent dat ze

machteloos en onbelangrijk blijven (Graves 1999: 708, 711).

Bijgevolg bestaat er een kloof tussen ‘wij’ en ‘zij’. Koerden worden afgeschilderd als ‘vijanden’ of

‘anderen’ en hun culturele waarden worden beklad (Grabow & Rieck 2007: 195). Ongelijke sociale

relaties worden benadrukt door de wij-zij-dichotomie, wat kan leiden tot discriminatie (Cottle 2000:

2). Zo worden Koerden vaak afgeschilderd als landsverraders en uitgesloten. Het lijkt alsof de Turkse

staat hun nog moet leren om ‘mens’ te zijn (Bulut 2005: 82,124).

Beide knelpunten kunnen resulteren in stereotypering. Dit kan niet alleen leiden tot een vorm van

xenofobie tegenover de desbetreffende groep (Cottle 2000: 3), maar ook tot een grote kloof doordat de

pers de vooroordelen versterkt en de superioriteit van de ene groep over de andere laat continueren. Zo

verhindert de media het bouwen van een brug tussen de verschillende groepen (Grabow & Rieck

2007: 195 en Sezgin & Wall 2005: 795). Mensen zijn namelijk geneigd eerder negatieve informatie

over de andere groep op te nemen waardoor de stereotypen ook leiden tot specifieke verwachtingen

van de andere groep. Dit zijn een soort selffulfilling prophecies, want mensen coderen het gedrag van

anderen via hun vooroordelen (Shadid 2005: 337-338). Vaak worden ook de meest essentiële aspecten

veralgemeend en aan alle leden van die groep toegeschreven. Stereotypering in de media leidt zo tot

ongelijke behandeling als gevolg van een denkbeeldige hiërarchie en laat het conflict continueren of

ontstaan (Shadid 2007: 207-212).

29

Türkçülük, simplificaties en stigmatisering

Het kemalisme deed samen met Atatürk zijn intrede in Turkije. Vanaf dat moment wordt de

samenleving geleid vanuit de lijfspreuk “Ne mutlu Türküm diyene” (letterlijk: ‘Hoe gelukkig wie zegt:

ik ben Turk’) die de Turkse identiteit op een voetstuk plaatst. Een andere benaming hiervoor is het

‘Türkçülük’ of het zogenaamde Turkse kemalisme, gekenmerkt door nationalisme en secularisme, dat

de voedingsbodem vormt voor het ‘Turks zijn’ en heel wat wetgeving (Imset 1995: 7, Zürcher 2006:

227). Men noemt het dan ook vaak de ‘Turkse religie’ (Zürcher 2006: 228). Deze verheerlijkte

ideologie zorgt ervoor dat bepaalde minderheden onder de grote Turkse noemer verdwijnen.

Bovendien publiceert de pers vanuit dit kemalistisch perspectief. Dit leidt tot partijdigheid en beperkte

persvrijheid, zoals hierboven vermeld. Andere gevolgen zijn stereotypering van andere groepen in de

media, zoals de Koerden, wat leidt tot veralgemeningen, simplificaties, stigmatiseringen enz. Deze

worden hieronder besproken.

De bekende Turkse socioloog Beşikçi illustreert het kemalisme met betrekking tot de gevolgen voor

de Koerden als volgt:

“The experience of witnessing two different cultures facing one another in Eastern Turkey was hard to reconcile with lesssons in the university, where the orthodox doctrine of Turkey’s indivisible unity was preached and the existence of the Kurds as a distinct people and of Kurdish as a distinct language were systematically denied (Bruinessen 2005: 3).”

Beşikçi bekritiseert sterk de kemalistische intellectuelen die de officiële waarheden prediken over het

Oosten en zo de etnische dimensie van de problematiek wegcijferen (Bruinessen 2005: 13). Problemen

worden gereduceerd tot iets van het Oosten en resulteren zo in simplificaties. Koerden worden

gereduceerd tot bergturken en blijven zo onder de noemer Turken (Bruinessen 1997c: 3). Volgens

O’Neil (2007: 84-85) zal de oplossing voor de Koerdische kwestie er dus pas komen wanneer het hele

concept van Turkse identiteit en staat aangepast wordt. Pas dan zullen simplificaties en

stigmatiseringen ophouden binnen de maatschappij en de media. De Turkse media lijdt onder de

kwaaltjes van het Turkse nationalisme, gedachte van het superieure ras, kemalisme en een overdreven

nadruk op de eenheid van het land en haar ondeelbaarheid (Bulut 2005: 97).

De samenleving wordt gezien en afgebeeld door een kemalistische bril die resulteert in stereotypering

van ‘anderen’. Zo worden de Koerden in Hürriyet enkel gerelateerd aan 6 specifieke onderwerpen en

worden ze meestal gelinkt aan negatief geconnoteerde gebeurtenissen (zie 2.4.1: persvrijheid). Vaak

vormt de media etnische groepen via veralgemeende en simpele beelden. Het gaat over stereotypen die

veralgemeend zijn en de nadruk leggen op fysieke, emotionele en intellectuele karakteristieken

(Graves 1999: 708). In de Turkse pers worden ‘anderen’ gecreëerd waarover de waarheid verborgen

blijft. Bij Koerdische opstanden wordt het probleem simpel voorgesteld en lijkt het alsof er geen

interne problemen zijn die de oorzaak van de opstand vormen. Daarnaast worden Koerden beschreven

30

met vernederend of pejoratief taalgebruik in de kemalistisch getinte media (Bulut 2005: 82, 83, 123,

141, 159, 197, 199). Bulut haalt volgende voorbeelden aan:

“Cumhuriyet’e göre, Kürt müritleri ‘köpek ve çakal’ seviyesindedirler (Bulut 2005: 123).” (letterlijk: “Volgens de krant Cumhuriyet bevinden Koerdische volgelingen zich op het niveau van ‘honden en oplichters’.”)

“Orası (ya da Güneydoğu) geri kalmıştır, halkı cahildir. Oraya yatırım yapmak gerek ve halkını eğitmek gerek... Güney Afrika’daki beyaz adamın görüşüdür bu (Bulut 2005: 125).” (letterlijk: “Daar (of het zuidoosten) zijn ze achter gebleven, het volk is er onwetend. Het is nodig om te investeren in dat gebied en het volk te onderwijzen... Dit is de visie van de witte man in Zuid-Afrika.”)

“Milliyetçi ve devletçi basına göre [...]isyana katılanların hemen tümü ‘kara cahil ya da adatılmış kimseler’dir (Bulut 2005: 197).” (letterlijk: “Volgens de nationalistische pers zijn alle participanten van opstanden ‘geheel onwetend of bedrogen personen’.”)

De Turkse pers hanteert sensationele en emotionele berichtgeving in plaats van objectieve

beeldvorming. Het gevaar hierbij is dat Turken en Koerden nog verder uit elkaar geduwd worden.

Kinderen krijgen het kemalisme met de paplepel naar binnen door op school Atatürks woorden af te

rammelen (Lutz 2002: 85-104). Het is een maatschappij doordrongen van Turks nationalisme waarbij

“de Turk geen andere vriend heeft dan de Turk” (Lutz 2002: 95). Individuen worden gereduceerd tot

algemene stereotype groepskenmerken. Mensen worden gelabeld. Deze attitude reikt tot in de media

en wordt daardoor nog versterkt. De woorden van een man in Cizre geïnterviewd door Lutz (2002)

spreken voor zich:

“Ik steun de Turkse staat, maar hoe vaak ik ook zeg dat ik geen Koerd ben, ik krijg steeds te horen: je bent een Koerd, je bent een Koerd, je bent een Koerd! Als ik dan zeg dat ik een Koerd ben, dan krijg ik te horen dat ik sympathiseer met de PKK (Lutz 2002: 130).”

2.4.2. Het huidige Turkse medialandschap: Hürriyet en Zaman

Het Turkse medialandschap bestaat uit 43 dagelijkse kranten met een totale oplage van 5 miljoen en

3450 tijdschriften. De 43 kranten bestaan uit 4 sportkranten die 10 procent van de oplage

vertegenwoordigen. 9 kranten worden in een andere taal dan het Turks gepubliceerd, bijvoorbeeld

‘Today’s Zaman’. Er zijn 212 lokale kranten in 61 steden met een dagelijkse oplage tussen 1000 en

15000. De 14 populairste nationale kranten zijn Zaman, Posta, Hürriyet, Sabah, Milliyet, Aksam, Star,

Türkiye, Yeni Şafak, Bugün, Cumhuriyet, Radikal, Taraf en Birgün. Hürriyet en Zaman behoren

samen met Posta tot de top drie van kranten met de hoogste oplage (Grabow & Rieck 2008: 189-198).

De Turkse media is altijd al invloedrijk geweest voor verandering in de maatschappij. Zo droeg ze

onder Atatürk bij aan de natievorming (Algan 2003: 172-173). Op vandaag zijn journalisten nog

steeds meer dan neutrale tussenfiguren, ze vormen de maatschappij en beïnvloeden politieke regimes

(Heper & Demirel 1996: 120-122).

We beperken ons tot een algemene schets van de kranten die hier gebruikt worden bij het onderzoek.

31

Hürriyet

Het dagblad Hürriyet werd opgericht in 1948 door Sedat Simavi en is één van de grootste kranten van

Turkije met een dagelijkse verkoop van 489 000 exemplaren. Het spreekt voor zich dat de krant door

deze hoge oplage een invloedrijke stem vertegenwoordigt in Turkije. De eigenaar is Doğan Inc sinds

1994, een van de grootste mediagroepen in Turkije die naast de geschreven pers ook heel wat

televisiekanalen bezit. Sinds 1964 publiceert de krant ook voor Europese landen zoals Duitsland om

haar Turkse lezers te bereiken. Door de hoge verkoopcijfers in Duitsland wordt de krant sinds 1970 ter

plaatse gedrukt en in 1973 werd voor het eerst met kleur gewerkt (Heper & Demirel 1996: 112, Sezgin

& Wall 2005: 788, TürkçeBilgi4 2004a en Doğan Şirketler Grubu Holding5 2011).

De doelstelling van de krant is om alle Turken over de hele wereld correcte berichtgeving te bezorgen

en voor de aandeelhouders winstgevende resultaten te boeken. De visie is om net zoals in het verleden

een bijdrage te leveren aan de gemeenschap en een progressieve rol te vervullen (Hürriyet Kurumsal6

2005).

De krant kenmerkt zich door een groot sensatievermogen en kemalistisch geïnspireerde berichtgeving.

‘Türkiye Türklerindir’ (letterlijk: ‘Turkije is van de Turken’), de slogan die nog elke dag verschijnt op

de papieren versie in de linkerbovenhoek, de foto van de Turkse vlag en Atatürk ernaast ondersteunen

deze ideologie (Lutz 2002: 31). Vandaar ook de kritische houding van deze krant tegenover opstanden

tegen de staat. Vooral Koerdisch verzet is onderhevig aan foutieve berichtgeving (Bulut 2005: 14).

Zoals hierboven al vermeld deden Sezgin & Wall (2005) onderzoek naar berichtgeving over de

Koerden in Hürriyet en kwamen via een discoursanalyse tot de conclusie dat Koerden altijd

gerelateerd werden aan 6 topics (zie 2.4.1: persvrijheid).

Zaman

Het dagblad werd opgericht in 1986 in Istanbul, 38 jaar na Hürriyet, door Feza Yayıncılık die ook de

eigenaar is van het wekelijkse magazine Aksiyon en het persagentschap CHA. Met een oplage van

ongeveer 500 000 kranten per dag staat de krant samen met Hürriyet in de top 5 van meest verkochte

kranten. Het is een dagelijkse nek-aan-nekrace met Hürriyet. Zaman was de eerste krant in 1995 die

online publiceerde. De krant wordt net zoals Hürriyet ook in het buitenland verspreid. Zaman heeft

4 http://www.turkcebilgi.com/h%C3%BCrriyet_(gazete)/ansiklopedi

5 http://www.doganholding.com.tr/yatirimlar/medya.aspx

6 http://www.hurriyetkurumsal.com/tr/misyon.asp

32

kantoren in verschillende steden zoals Brussel. Bovendien heeft de krant een Engelse versie die online

geraadpleegd kan worden (TürkçeBilgi7 2004b).

Zaman staat bekend om zijn serieuze, eerlijke en evenwichtige berichtgeving en werd bekroond met

verschillende prijzen. De bedoeling van de krant is om een uiteenlopende berichtgeving te publiceren

die onderwerpen in verschillende domeinen aanreikt (TürkçeBilgi 2004b). De krant wil volgens de

schrijver Ali Bulaç de intelligentsia bereiken (Feroz 1991: 19).

Tijdens de laatste 30 jaar hebben bepaalde politieke partijen religieuze gemeenschappen

aangemoedigd om te participeren in het medialeven. Langzamerhand werden religieuze partijen

sterker, vooral tijdens de regeerperiode van de AKP. Hoewel het religieus medialandschap vrij

complex is, zijn er toch enkele dominante actoren die zich manifesteerden via hun nauwe banden met

de politiek. De religieuze figuur Fethullah Gülen is daar een van. Het belang van religie resulteert in

nauwe banden met de AKP (Konrad 2007: 191). Fethullah Gülen gebruikt Zaman om zijn religieuze

boodschap over te brengen. Hij bestempelt de krant als ‘Türkçü-dindar’ (letterlijk: ‘Turksgezind en

religieus’) en hanteert daarbij de overkoepelende Turkse identiteit als ‘missionering’. De nadruk ligt

op de islam en de Turkse identiteit is een middel om die in de verf te zetten. Als deze krant een

onderscheid maakt in groepen, vb. in Koerden en Turken, dan gebeurt dit op een subtiele manier.

Gülen beweert dat geen concessies nodig zijn om de Koerdische kwestie op te lossen, maar dat de

islam kan fungeren als bindmiddel en daardoor de kwestie kan opklaren. Hierbij is een islamitisch

onderwijssysteem noodzakelijk (Bulut 2005: 16-17). Ook de AKP verwijst naar de Koerden als

broeders vanwege de religieuze band en ziet de Koerden als bondgenoot tegen het secularisme (Casier,

Jongerden & Walker 2011: 52-53 en Yavuz & Özcan 2006: 111). Zo zei Erdoğan in 2005 in

Diyarbakır dat “common religious bonds between Turks and Kurds would provide solutions to the

conflict” (Liaras & Somer 2010: 154). Het belang van de islam bij zowel Zaman als AKP zorgt voor

een nauwe band tussen beide.

3. METHODE

Hieronder wordt de methodologie toegelicht. Eerst en vooral beschrijven we kort algemeen de

concepten ‘inhoudsanalyse’, ‘framing’ en ‘frameanalyse’. Daarna wordt de gelijklopende procedure

voor studie 1 en 2 besproken via een indeling in materiaal, steekproef, opzet en proces. Ten slotte

werken we de specifieke procedures voor studie 1 en 2 apart uit. Bij studie 1 verduidelijken we de

frames van Semetko & Valkenburg (2000) die we in deze studie als analysemiddel gebruiken.

7 http://www.turkcebilgi.com/zaman_gazetesi/ansiklopedi

33

3.1. Inleiding

3.1.1. Inhoudsanalyse

Eerst en vooral gaan we in op het concept inhoudsanalyse omdat zowel de frameanalyse van studie 1

en de klassieke inhoudsanalyse van studie 2 onder deze noemer vallen. De categorie ‘inhoudsanalyse’

kan dus heel breed ingevuld worden. Gezien er geen duidelijk afgelijnde definitie bestaat, gaan we

hieronder in op enkele mogelijke invullingen.

Tan (1981: 52) beschrijft ‘inhoudsanalyse’ als een manier om de inhoud van een bericht te beschrijven

en onderzoeken via geselecteerde onderzoekseenheden zoals een verhaal, artikel enz. Zo kunnen

bijvoorbeeld verschillende mediavormen met elkaar vergeleken worden. Volgens Deacon et al. (1999:

115-117) heeft een inhoudsanalyse een brede en enge betekenis. De brede bevat alle mogelijke

methoden om inhoud te analyseren, terwijl de engere een specifieke aanpak vergt. Berelson (1971: 14-

16, 27) verduidelijkt dat een allesomvattende definitie niet mogelijk is en haalt in zijn werk enkele

mogelijke definiëringen aan die leiden tot 4 elementen waaraan een inhoudsanalyse moet voldoen. Zo

is een systematische, ‘objectieve’ en kwantitatieve aanpak noodzakelijk. Bovendien is de analyse

enkel toepasselijk op syntactische en semantische taaldimensies. Een inhoudsanalyse gaat niet over

motieven of reacties op het bericht, maar letterlijk over wat wordt gezegd. Het gaat over het ‘wat’ en

niet het ‘waarom’. De eerste functie is dus de inhoud analyseren en beschrijven.

De eerste inhoudsanalyses werden uitgevoerd in Amerikaanse kranten door studenten journalistiek in

de vroege jaren 1930. Op het einde van de jaren 1930 kreeg het onderzoek een stimulans door de

groeiende interesse in propaganda, publieke opinie, radio enz. (Berelson 1971: 21-25). Eén van de

belangrijke bestaansredenen van dit soort analyse wortelt dus in de opkomst van allerlei massamedia

die het publiek beïnvloedden (Deacon et al. 1999: 115-116). Lasswell was een belangrijk figuur

gedurende dit proces en introduceerde nieuwe procedures en categorieën. Tijdens Wereldoorlog II

gebruikten verschillende regeringen de inhoudsanalyse om massamedia te onderzoeken.

Langzamerhand lag de weg naar meer onderzoek open en werd de methodologie verfijnd (Berelson

1971: 21-25).

Op vandaag is deze vorm van analyse niet alleen populair bij de communicatiewetenschappen, maar

ook bij sociale wetenschappen en cultuur- en menswetenschappen (Deacon et al 1999: 116). De

inhoudsanalyse onderscheidt gelijkenissen en verschillen in mediaberichtgeving en onderzoekt zo de

driehoeksrelatie tussen medium, individu en issue (Neuman et al. 1992: 19, 123).

34

3.1.2. Framing en frameanalyse

De eerste studie kadert binnen de inhoudsanalyses onder de vorm van een kwantitatieve frameanalyse.

Aangezien frames in deze studie worden gebruikt als middel voor de analyse van de Koerdische

opening in de Turkse media, is het belangrijk om het concept ‘framing’ te definiëren en te bepalen hoe

frames onderzocht kunnen worden.

De framekeuze van de journalist heeft grote gevolgen voor het bericht omdat frames een betekenis

toekennen aan een gebeurtenis en zo lezers sturen. Concurrentie op de krantenmarkt zorgt ervoor dat

journalisten worden geduwd in de klauwen van het spektakel. Frames worden met andere woorden

vaak opzettelijk gekozen om zo het lezerspubliek in te palmen. Een verschillend frame zorgt voor een

andere invalshoek en bijgevolg vaak een andere interpretatie (Zillman et al. 2004: 58-61). Zillman et

al. (2004) halen enerzijds het onderzoek van Valkenburg et al. (1999) aan om aan te tonen dat het

human interest frame bepaalde hoe de inhoud van een artikel werd onthouden en anderzijds het

onderzoek van Neuman et al. (1992) waaruit de impact van het conflictframe bleek. Framing is dus de

manier waarop journalisten gebeurtenissen en berichtgeving kleuren, impliciet bepaald door culturele

achtergrond en bijgevolg waarden, normen, stereotypen enz. Het gevaar is dat de lezer het frame van

de journalist overneemt en de realiteit vanuit dezelfde bril bekijkt (Van Gorp 2004: 3-4). Kortom:

“Framing is met andere woorden het gecumuleerde effect van allerlei retorische middelen met het frame als eenduidige structuur. Maar het frame moet daarbij wel als het ware zien op te boksen tegen de eigen mening van de ontvanger. […] het frame kan erin slagen personen van houding te doen veranderen, vooral als zij zich nog geen uitgesproken opinie hebben gevormd (Van Gorp: 2004: 25).”

Het proces waarbij de journalist het frame bepaalt, noemt Boer (2003) ‘framebuilding’. Terwijl het bij

priming, waarbij bepaalde zaken in het geheugen worden geactiveerd, over het effect gaat van de

berichtgeving, draait het bij framing rond het productieproces en de inhoud van het bericht. De media

beïnvloedt dus de perceptie van het publiek, de zogenaamde ‘framesetting’, die op haar beurt de

‘framingeffecten’ zoals attitude bepaalt. Kortom, bij framing staan 2 processen centraal: enerzijds de

selectie van het onderwerp en de elementen die worden benadrukt en anderzijds de relaties die worden

geconstrueerd (Boer 2003: 202, 206-210). Framing heeft 4 functies: eerst en vooral wordt het

probleem omschreven om vervolgens de oorzaak aan te kaarten. Ten slotte wordt een moreel oordeel

geveld en worden mogelijke remedies aangereikt. Framing is echter niet alleen een keuze van nadruk

binnen het bericht, maar de journalist kan al op voorhand de zoektocht naar een nieuwsbericht sturen,

bewust of onbewust (Van Gorp 2006: 246-250).

‘Framing’ wordt niet exclusief binnen de communicatiewetenschappen gebruikt, maar ook binnen

andere disciplines zoals de cognitieve psychologie. Niet alleen doordat het begrip in verschillende

disciplines fungeert, is een eenduidige conceptualisering moeilijk, maar ook doordat de letterlijke

betekenis ‘kaderen’ of ‘vormgeven’ is. De neiging bestaat om ieder onderzoek over de representatie

35

van een gebeurtenis in de media te bestempelen als framingonderzoek zonder dat er een specifiek

frame wordt onderzocht. Om van een echt frameonderzoek te spreken, moeten bepaalde frames

centraal staan in de analyse. Vervolgens is er een grote verscheidenheid aan frames die gebruikt

kunnen worden, wat mee de brede invulling van het concept determineert. Ten slotte situeren frames

zich op alle niveaus in het communicatieproces, bijvoorbeeld bij de zender, ontvanger enz. (Van Gorp

2006: 246-250) .

Frames worden geanalyseerd via een frameanalyse. Het is een werkwijze om toegepaste frames te

reconstrueren. Het onderzoek van Semetko & Valkenburg (2000) is een voorbeeld van een

kwantitatieve techniek om greep te krijgen op frames. Er bestaat een tweedeling in een deductieve en

inductieve strategie. Inductief frameonderzoek start met bronnenmateriaal waaruit nieuwe frames

worden afgeleid, terwijl een deductieve frameanalyse in afgebakend bronnenmateriaal bestaande

frames toetst. Kwantitatieve resultaten moeten aangevuld worden met een interpretatieve analyse (Van

Gorp 2006: 250-253).

3.2. Algemene procedure

Materiaal

De Turkse kranten Hürriyet en Zaman werden geselecteerd op basis van de ideologische tegenstelling,

respectievelijk kemalistisch tegenover religieus. Deze verschillende invalshoeken vertalen zich

mogelijk in een andere visie op de Koerdische opening. Bovendien behoren beide kranten tot een

aparte mediagroep en maken Hürriyet en Zaman deel uit van de krantengroep met de hoogste oplage.

Beide kranten hebben ook een toegankelijk archief.

Steekproef

Er werd gekozen om artikels te onderzoeken van 1 augustus 2009 tot en met 30 september 2009 omdat

dit belangrijke maanden waren voor de Koerdische opening. Na de aankondiging van het

regeringsplan in juli 2009, werd tijdens de maand augustus opgeroepen tot een consensus tussen de

partijen omtrent de Koerdische opening. Öcalan kondigde zijn vredesplan al in mei 2009 aan, maar de

overhandiging zou pas plaatsvinden op 15 augustus. Het einde van augustus en het begin van

september 2009 worden als een keerpunt beschouwd in het vredesproces. Oude slogans doken

opnieuw op, de AKP kreeg heel wat kritiek te incasseren en de opening zwakte stap voor stap af. De

naam van het project werd zelfs gewijzigd (zie 2.3.1). Hoewel een eerste stap voor de Koerdische

opening werd gezet in januari 2009 met de lancering van TRT6 en de officiële aankondiging van

Öcalan in mei daarop volgde, wordt de periode voor de zomer van 2009 niet gekenmerkt door grote

opvallendheden. Het is vooral tijdens en op het einde van de zomer dat er zowel een bloei als neergang

36

van het project is. Dit wordt ook duidelijk in het aantal gepubliceerde artikels in beide kranten in het

archief bij de zoekterm ‘Kürt açılımı’ (letterlijk: ‘Koerdische opening’). Artikels gepubliceerd vóór de

maand juli beperken zich tot aantallen onder de 10, terwijl de maanden augustus en september de

hoogste zoekresultaten opleveren. In Hürriyet zijn er dat 234 in augustus en 114 in september en in

Zaman 292 in augustus en 134 in september. Om deze redenen werd het onderzoek afgebakend in de

tijd binnen de periode tussen augustus en september 2009.

Om het grote aantal zoekresultaten te kunnen afbakenen werd gekeken naar de auteurs die in de

desbetreffende periode het hoogste aantal resultaten gaven bij de zoekterm ‘Kürt açılımı’ (letterlijk:

‘Koerdische opening’). Voor Hürriyet was dat Cengiz Çandar en voor Zaman Mümtaz’er Türköne. De

spreiding van de 36 artikels wordt weergegeven in tabel 1.

Tabel 1: weergave van het aantal artikels

Krant Augustus September

Hürriyet 16 9

Zaman 8 3

Opzet

Zoals al in de inleiding werd geschetst, kadert de studie binnen empirisch onderzoek. Aan de hand van

een kwantitatieve inhoudsanalyse gebaseerd op het werk van Semetko & Valkenburg en een

interpretatie van de resultaten wordt een eerste studie uitgevoerd. Studie 2 vormt een aanvulling hierop

in het kader van een klassieke inhoudsanalyse naar de belichting van de Koerdische opening binnen de

artikels. Aan de hand van beide studies willen we een duidelijker beeld krijgen van de wijze waarop de

Koerdische opening wordt belicht in de media in de desbetreffende periode. Hierbij wordt gebruikt

gemaakt van frames en een positieve of negatieve codering van de weergave van de Koerdische

opening. Het is de bedoeling om de hypothesen die tijdens de inleiding werden beschreven te toetsen

in het kader van de algemene onderzoeksvraag. Informatie inzake het soort onderzoek en de opzet

ervan werd al tijdens de inleiding aangereikt (zie 1.2) en wordt daarom niet nodeloos herhaald.

Proces

In beide kranten werd in het archief de zoekterm ‘Kürt açılımı’ ingegeven. Deze term kreeg de

voorkeur omdat het de letterlijke vertaling is van ‘Koerdische opening’ en dus als meest neutrale term

fungeert voor het initiatief. ‘Democratische opening’ en ‘project van nationale eenheid’ werden pas

later naar voor geschoven, vooral na het keerpunt in de opening waardoor ze negatiever gekleurd zijn.

37

‘Koerdische kwestie’ of ‘Koerdische zaak’ werden ook niet gekozen omdat de Turkse vertaling

daarvoor ‘Kürt sorunu’ is. ‘Sorun’ kan in het Turks een negatievere bijklank hebben en om het

onderzoek niet in een bepaalde richting te sturen, werd deze term dus niet gekozen. Sorun betekent

volgens de TDK8 (‘Turkish Language Association’), een Turks woordenboek vergelijkbaar met de

Franse Petit Robert, onder andere ‘probleem’. Kırış (2003) haalt bij ‘sorun’ ook ‘kwestie’, ‘vraagstuk’,

‘moeilijkheid’ en ‘probleem’ aan.

De gekozen zoekterm werd ingegeven in de online krantenarchieven van Hürriyet en Zaman. Vanuit

de archieven werden de artikels geselecteerd.

3.3. Studie 1

Deze kwantitatieve studie analyseert de Koerdische opening aan de hand van een frameanalyse. Per

artikel worden de gehanteerde frames via het werk van Semetko & Valkenburg (2000) onderzocht.

Concreet wordt elk frame per artikel bestudeerd aan de hand van enkele vragen vooropgesteld door

deze auteurs. Het gaat dus om een deductieve frameanalyse die bestaande frames toetst binnen

afgebakende literatuur. De antwoorden op de 20 vragen worden aangeduid met 0 of 1 in tabel 2 en 3.

Hierbij is 0 een negatief antwoord en 1 een positief. De vragen die per frame gesteld worden, zijn

terug te vinden in tabel 4. Het gaat over een minimum van 3 vragen bij het moraliteitsframe en

economisch frame, 4 vragen bij het conflictframe en 5 bij het verantwoordelijkheidsframe en human

interest frame. In de tabel wordt per vraag het totaal aantal positieve antwoorden per auteur

weergegeven. Per krant per auteur wordt dan in tabel 5 een eindtotaal weergegeven dat de volgorde

weerspiegelt van de meest gebruikte frames. Voor de duidelijkheid worden de resultaten voorgesteld

via staafdiagrammen. Na de kwantitatieve analyse worden de frames besproken door per krant/auteur

de frames in volgorde van de meest tot de minst gebruikte te behandelen. Per frame worden enkele

voorbeelden gegeven. Het is de bedoeling om per krant uit te maken welke de meest gehanteerde

frames zijn en de vooropgestelde hypothesen te toetsen.

Voor deze studie hanteren we de bekende frames van Semetko & Valkenburg (2000) omdat ze het

werk van Neuman et al. (1992) verder hebben uitgebouwd via een concrete vraagstelling. Neuman et

al. (1992) identificeren 5 dominante frames die gehanteerd worden in mediaberichtgeving en

informeel publiek discours omtrent politiek: het economische frame, conflictframe, machteloosheids-

frame, human impact frame en moraliteitsframe. Deze frames werden verder uitgewerkt door Semetko

& Valkenburg tot conflictframe, verantwoordelijkheidsframe, moraliteitsframe, human interest frame

en economisch frame (Neuman et al. 1992: 60-77 en Erdoğan 2008: 42-43). In hun onderzoek werd

het gebruik van deze frames in visuele berichtgeving en geschreven pers vergeleken. Aangezien de

8 http://www.tdk.gov.tr/TR/Genel/Ana.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE

38

frames van Semetko & Valkenburg het analysemiddel zijn binnen dit onderzoek, worden ze hier

verder toegelicht.

Conflictframe

Dit frame benadrukt een conflict tussen individuen, groepen of instituties om de aandacht van de lezer

of kijker te trekken. Complex politiek debat wordt vaak gereduceerd tot simpel conflict.

Human interest frame

Via dit frame worden een menselijk karakter en een emotionele invalshoek aan een gebeurtenis of

probleem toegekend. Door de steeds grotere concurrentie zijn journalisten als het ware verplicht om

nieuwsfeiten te dramatiseren, personaliseren of emotioneel te kleuren om de interesse van hun publiek

te winnen en zo hun plek op de markt te vrijwaren.

Economisch frame

Dit frame representeert een gebeurtenis of probleem in termen van economische gevolgen voor een,

institutie, individu, groep, regio of land. Een nieuwsfeit met een brede draagwijdte heeft vaak een

grote nieuwswaarde doordat de economische gevolgen verreikend zijn.

Moraliteitsframe

Het moraliteitsframe plaatst de gebeurtenis of het probleem binnen een context van religieuze dogma’s

of morele voorschriften. Door de objectiviteitsnorm van journalisten worden vaak indirecte

verwijzingen gemaakt naar morele frames. Journalisten doen dit door de vraag bij een ander individu

of andere groep te plaatsen. Dergelijke verhalen bevatten een morele boodschap of sociale

voorschriften over gewenst gedrag.

Verantwoordelijkheidsframe

Een gebeurtenis of probleem wordt voorgesteld zodat de verantwoordelijkheid voor de oorzaak of

oplossing ervan bij de regering, een individu of groep ligt. (Semetko & Valkenburg 2000: 95-96).

3.4. Studie 2

Deze studie kadert binnen klassieke inhoudsanalyses waarbij een lijst wordt gegeven van de positieve

of negatieve weergaves van de Koerdische opening. De belichting van het initiatief binnen elk artikel

wordt in de tabellen 6 en 8 weergegeven, ingedeeld in positief, negatief of neutraal. Vervolgens

worden in de tweede reeks tabellen 7 en 9 de positieve en negatieve belichtingen per krant verder

opgedeeld in de twee delen van de hypothese: inhoudelijk positief/negatief en positief/negatief volgens

de identiteit van de actoren verantwoordelijk voor het mogelijke falen van de opening.

39

Positief gecodeerde artikels omvatten inhoudelijk positief gekleurde informatie over de Koerdische

opening en staan positief tegenover de drijfveer achter het initiatief, de AKP. Dit betekent meteen ook

dat positieve coderingen negatief commentaar bevatten op andere actoren dan de AKP en dat ze

verantwoordelijk geacht worden voor een mogelijk falen van de opening. Kortom, de schuld voor het

eventuele mislukken van het initiatief wordt buiten de opening zelf geplaatst, zowel inhoudelijk als op

actorvlak. Negatief gecodeerde artikels daarentegen gaan in op inhoudelijke tekorten van de opening,

lacunes tijdens het proces enz. en houden de drijfveer achter het initiatief, de AKP, hiervoor

verantwoordelijk. De AKP wordt hier dus eerder negatief belicht, terwijl andere actoren positief

becommentarieerd kunnen worden. ‘Neutrale’ gecodeerde artikels voldoen aan geen van beide

beschrijvingen en kunnen gecategoriseerd worden als raad of aanbeveling.

Dankzij deze studie kan een totaal gemaakt worden van positieve en negatieve benaderingen van het

initiatief binnen elk artikel, zodat de derde hypothese bevestigd of ontkracht kan worden. De derde

hypothese gaat na of de achtergrond van beide kranten, ofwel kemalistisch en kritisch tegenover de

opening ofwel religieus geïnspireerd en veeleer positief tegenover het initiatief van de eveneens

religieus geïnspireerde AKP, doorsijpelt in de berichtgeving. Vanuit kemalistisch standpunt zal

Hürriyet het kemalistische erfgoed en discours beschermen en dus de opening meer negatief belichten

dan Zaman en behalve kritiek op andere actoren óók de AKP bekritiseren. Zaman van de religieuze

figuur Fethullah Gülen daarentegen heeft nauwe banden met de eveneens religieus geïnspireerde AKP

en zal daarom de opening steunen en alleen andere actoren verwijten een hand te hebben in de

mislukking van de Koerdische opening. Zaman zou dus meer positieve coderingen moeten hebben dan

Hürriyet. Het tussentijds besluit richt zich op het bevestigen of ontkrachten van deze hypothese.

De resultaten worden geanalyseerd via een indeling in positief of negatief inhoudelijke invalshoek of

actorperspectief en worden geïllustreerd met voorbeelden.

40

4. RESULTATEN

4.1. Studie 1

De resultaten van het frameonderzoek worden weergegeven via tabellen en staafdiagrammen. De

artikels werden genummerd volgens de volgorde in het archief online en toegevoegd als bijlage. Tabel

2 en 3 geven de resultaten per vraag voor elk frame waarbij 1 staat voor een positief antwoord en 0

voor een negatief. De tabellen worden opgesplitst per auteur van Hürriyet of Zaman. De vraagstelling

is gebaseerd op Semetko & Valkenburg (2000) en is terug te vinden in tabel 4 waar de resultaten in

aantallen worden samengevat. Ten slotte verduidelijkt tabel 5 de aantallen per frame per auteur/krant.

De staafdiagrammen 1 en 2 geven een duidelijk overzicht van de frames per krant en staafdiagram 3

combineert beide.

Hürriyet: Cengiz Çandar

Tabel 2 geeft de resultaten weer per vraag voor elk frame in Hürriyet.

41

Tabel 2: resultaten van het frameonderzoek van Hürriyet bij Çandar

1a 1b 1c 1d 1e 2a 2b 2c 2d 2e 3a 3b 3c 3d 4a 4b 4c 5a 5b 5c

1 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0

2 1 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0

3 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0

4 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0

5 0 0 1 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

6 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

7 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8 0 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

9 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0

10 1 0 1 0 0 1 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0

11 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0

12 1 1 0 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0

13 1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0

14 0 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

15 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

16 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

17 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0

18 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0

19 1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0

20 0 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0

21 0 0 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0

22 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0

23 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0

24 0 0 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

25 0 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0

Totaal 8 15 23 1 2 23 25 14 0 0 11 5 4 5 11 0 4 0 0 0

42

Zaman: Mümtaz’er Türköne

Tabel 3 geeft de resultaten weer per vraag voor elk frame in Zaman.

Tabel 3: resultaten van het frameonderzoek van Zaman bij Türköne

1a 1b 1c 1d 1e 2a 2b 2c 2d 2e 3a 3b 3c 3d 4a 4b 4c 5a 5b 5c

1 1 1 1 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 0

2 0 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 0

3 1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0

4 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0

5 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0

6 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0

7 1 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0

8 1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0

9 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 0 0

10 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0

11 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaal 5 10 9 1 3 8 11 1 0 1 8 3 3 3 7 0 3 0 0 0

Samenvatting van de resultaten in aantallen: Hürriyet en Zaman

Tabel 4 bevat de vraagstelling gebaseerd op Semetko & Valkenburg (2000) met het aantal positieve

antwoorden per auteur per krant.

Tabel 5 toont hoeveel keer elk frame per krant voorkomt en geeft een totaal van het aantal frames in de

36 artikels.

43

Tabel 4: samenvatting van de vraagstelling in aantallen bij Hürriyet en Zaman

Hürriyet Zaman Totaal

1. Verantwoordelijkheidsframe 1a. Does the story suggest that some level of government has the ability to alleviate the problem? 1b. Does the story suggest that some level of the government is responsible for the issue/problem? 1c. Does the story suggest solution(s) to the problem/issue? 1d. Does the story suggest that an individu (or group of people in society) is responsible for the issue-problem? 1e. Does the story suggest the problem requires urgent action?

2. Human interest frame 2a. Does the story provide a human example or ‘human face’ on the issue? 2b. Does the story employ adjectives or personal vignettes that generate feelings of outrage, empathy-caring, sympathy or compassion? 2c. Does the story emphasize how individuals and groups are affected by the issue/problem? 2d. Does the story go into the private or personal lives of the actors? 2e. Does the story contain visual information that might generate feelings of outrage, empathy-caring, sympathy, or compassion?

3. Conflictframe 3a. Does the story reflect disagreement between parties-individuals-groups-countries? 3b. Does one party-individual-group-country reproach another? 3c. Does the story refer to two sides or to more than two sides of the problem? 3d. Does the story refer to winners and losers?

4. Moraliteitsframe 4a. Does the story contain any moral message? 4b. Does the story make reference to morality, God, and other religious tenets? 4c. Does the story offer specific social prescriptions about how to behave?

5. Economisch frame 5a. Is there a mention of financial losses or gains now or in the future? 5b. Is there a mention of the costs/degree of expense involved? 5c. Is there a reference to economic consequences of pursuing or not pursuing a course of action? (Semetko & Valkenburg 2000: 100)

8

15

23

1

2

23

25

14

0

0

11

5

4

5

11

0

4

0

0

0

5

10

9

1

3

8

11

1

0

1

8

3

3

3

7

0

3

0

0

0

13

25

32

2

5

31

36

15

0

1

19

8

7

8

18

0

7

0

0

0

44

Tabel 5: aantallen per frame per krant

Verantwoordelijk- heidsframe

Human interest frame

Conflictframe

Moraliteitsframe

Economisch frame

Hürriyet:

Cengiz

Çandar

49 62 25 15 0

Zaman:

Mümtaz’er

Türköne

28 21 17 10 0

Totaal 77 83 42 25 0

Weergave via staafdiagrammen

Staafdiagram 1 geeft een overzicht van de frames in Hürriyet, terwijl staafdiagram 2 de frames in

Zaman verduidelijkt.

Staafdiagram 3 vergelijkt procentueel de frames in beide kranten. Aangezien het aantal onderzochte

artikels in beide kranten verschilt, worden de resultaten voor de correctheid voorgesteld in relatieve

frequentie.

Staafdiagram 1: frames in Hürriyet

0

10

20

30

40

50

60

70

Hürriyet: Cengiz çandar

Hürriyet: Cengiz

çandar

45

Staafdiagram 2: frames in Zaman

Staafdiagram 3: vergelijking tussen de frames van Hürriyet en Zaman in relatieve frequentie

0

5

10

15

20

25

30

Zaman: Mümtaz'er Türköne

Zaman: Mümtaz'er

Türköne

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

Hürriyet: Cengiz

çandar

Zaman: Mümtaz'er

Türköne

46

4.2. Studie 2

Deze studie toetst of de kranten een ideologiedoorsijpeling vertonen. De resultaten worden

weergegeven via tabellen. Tabel 6 geeft een overzicht van de gecodeerde berichtgeving in Hürriyet en

tabel 8 van Zaman. Tabel 7 en 9 verduidelijken de positief en negatief gecodeerde artikels via een

supplementaire indeling in positief en negatief op vlak van inhoud of actor. Grote kruisjes betekenen

dat het artikel voornamelijk toebehoort aan één categorie. Soms worden grote kruisjes genuanceerd

met kleinere omdat bepaalde artikels naast de overkoepelende belichting van de opening ook nog een

kleinere, maar eveneens belangrijke boodschap bevatten.

Hürriyet: Cengiz Çandar

Tabel 6 geeft een overzicht van de gecodeerde berichtgeving in Hürriyet en tabel 7 vult die aan met

een opdeling in inhoud en actor.

47

Tabel 6: gecodeerde berichtgeving in Hürriyet

Artikels in Hürriyet Positief Negatief Neutraal

1 (aug.) X

2 (aug.) X

3 (aug.) X (x)

4 (aug.) (x) X

5 (aug.) X

6 (aug.) X

7 (aug.) X

8 (aug.) X

9 (aug.) X

10 (aug.) X

11 (aug.) X

12 (aug.) X

13 (aug.) X

14 (aug.) X

15 (aug.) X

16 (aug.) X

17 (sept.) X

18 (sept.) X (x)

19 (sept.) X

20 (sept.) X

21 (sept.) X

22 (sept.) X

23 (sept.) (x) X

24 (sept.) X

25 (sept.) X

Totaal 14 (15) 2 (5) 9

48

Tabel 7: supplementaire indeling van de gecodeerde berichtgeving in Hürriyet

Artikels in

Hürriyet

Positief:

* kritiek op

andere actoren

dan de AKP die

de opening

kunnen laten

falen

* en/of positieve

commentaar op

AKP

Positief:

positieve

belichting van

de opening

Negatief:

* kritiek op de

AKP die mee

schuldig kan

zijn aan het

falen van de

opening

*en/of positief

t.o.v. andere

actoren

Negatief:

inhoudelijke

kritiek op de

opening, lacunes

Neutraal:

Voorwaarden om

te slagen,

aanbevelingen,

raad

1 (aug.) X

2 (aug.) X

3 (aug.) X (x)

4 (aug.) (x) X

5 (aug.) X

6 (aug.) X

7 (aug.) X

8 (aug.) X

9 (aug.) X

10 (aug.) X

11 (aug.) X

12 (aug.) X

13 (aug.) X

14 (aug.) X

15 (aug.) X

16 (aug.) X

17 (sept.) X

18 (sept.) X (x)

19 (sept.) X

20 (sept.) X

21 (sept.) X

49

22 (sept.) X

23 (sept.) (x) X

24 (sept.) X

25 (sept.) X

Totaal 7 (8) 7 (2) 2 (3) 9

Zaman: Mümtaz’er Türköne

Tabel 8 geeft een overzicht van de gecodeerde berichtgeving in Zaman en tabel 9 vult die aan met een

opdeling op basis van de inhoud en identiteit van de actor.

Tabel 8: gecodeerde berichtgeving in Zaman

Artikels in Zaman Positief Negatief Neutraal

1 (aug.) X

2 (aug.) X

3 (aug.) X

4 (aug.) (x) X

5 (aug.) (x) X

6 (aug.) X

7 (aug.) X

8 (aug.) X

9 (sept.) X

10 (sept.) X

11 (sept.) X

Totaal 8(10) 0 3

50

Tabel 9: supplementaire indeling van de gecodeerde berichtgeving in Zaman

Artikels in

Zaman

Positief:

* kritiek op

andere actoren

dan de AKP die

de opening

kunnen laten

falen

* en/of

positieve

commentaar op

AKP

Positief:

positieve

belichting van

de opening

Negatief:

* kritiek op de

AKP die mee

schuldig kan

zijn aan het

falen van de

opening

*en/of positief

t.o.v. andere

actoren

Negatief:

inhoudelijke

kritiek op de

opening,

lacunes

Neutraal:

Voorwaarden om

te slagen,

aanbevelingen,

raad

1 (aug.) X

2 (aug.) X

3 (aug.) X

4 (aug.) (x) X

5 (aug.) (x) X

6 (aug.) X

7 (aug.) X

8 (aug.) X

9 (sept.) X

10 (sept.) X

11 (sept.) X

Totaal 7 (9) 1 0 0 3

5. ANALYSE

5.1. Studie 1

De frames worden gerangschikt van het meest tot minst gebruikt per krant/auteur. Ieder frame wordt

besproken via voorbeelden. De vragen van Semetko & Valkenburg (2000) per frame vormen de

leidraad doorheen de bespreking. We concluderen met een tussentijds besluit waarin we terugkoppelen

naar de hypothesen en andere opvallendheden verhelderen.

51

5.1.1. Hürriyet: Cengiz Çandar

Human interest frame

In alle 25 berichten worden adjectieven of zinnen geconstrueerd die gevoel opwekken of weergeven.

Çandar kleeft ook 23/25 keer een menselijk gezicht op gebeurtenissen of gebruikt een menselijke

invalshoek. Hij doet dit via het schetsen van een gebeurtenis binnen de gemeenschap om daarna over

te gaan tot de Koerdische opening, interviews enz. 14/25 keer wordt de impact op groepen aangekaart.

De auteur gaat nooit in op het persoonlijke leven van aangehaalde actoren en plaatst geen visueel

illustratiemateriaal bij zijn artikels.

Bepaalde woorden zijn in het Turks positief of negatief geconnoteerd, ze dragen een bepaalde

gevoelslading. In artikel 7 wordt meerdere malen ‘vatan hainleri’ (letterlijk: ‘landsverraders’) (Çandar

22.08.2009) herhaald. Door deze terminologiekeuze onderbouwt Çandar nogmaals de zware

beschuldigingen van individuen die meewerken aan een oplossing voor de Koerdische kwestie. In

artikel 22 (Çandar 11.09.2009) komt ‘şehit’ (‘martelaar’) 9 keer voor. Çandar benadrukt zo dat Turkse

jongeren sterven in de strijd tegen het terrorisme. Het woord ‘şehit’ wordt enkel voor Turken gebruikt

en draagt in Turkije een zware gevoelslading. Zeker als het bijvoorbeeld gebruikt wordt als ‘şehit

cenazeleri’ (‘begrafenissen van martelaars’). Op die manier probeert Çandar nogmaals het belang te

benadrukken van een staakt-het-vuren.

De toevoeging van bepaalde kleine woordjes, herhalingen, leestekens en korte krachtige opsommingen

tonen de mening van de auteur. Hij stuurt zijn lezers als volgt:

“[…] Bu arazi Kürtlere kiralanmayacaktır bile (Çandar 30.08.2009).” (letterlijk: “Deze grond wordt zélfs niet verhuurd aan Koerden.”)

“ Herkes konuşuyor, herkes yazıyor, herkes anlatıyor (Çandar 21.08.2009).” (letterlijk: “Iedereen spreekt, schrijft en vertelt [over de Koerdische opening].”)

“Diyarbakır Barış Meclisi üyelerinden bir bayan avukat, çok kişinin uzun sözcüklerle anlatmak istediğini kısaca niteledi: ‘Temkin!’ (Çandar 26.08.2009).” (letterlijk: “Een vrouwelijke advocaat, een van de leden van de Vredeskamer in Diyarbakır, zei kort wat veel mensen met lange woorden willen vertellen: ‘Behoedzaam !’.”)

“Niyet, irade ve vizyon yeterli (Çandar 15.08.2009).” (letterlijk: “ Intentie, wil en visie zijn genoeg.”)

Çandar speelt ook in op het gevoel van de lezer door bijvoorbeeld aan te halen dat Erdoğan met zijn

toespraak een brede groep mensen liet wenen.

“ Bana Diyarbakır’da rastladığım herkes, Tayipp Erdoğan’ın 11 ağustos’ta yaptığı konuşmadan birçok kişi gözlerinin dolduğunu, gözleri yaşaranların sadece AK Parti grubundaki milletvekilleri değil bölgedeki sıradan Kürt vatandaşlar olduğunu söyledi […] (Çandar 28.08.2009).” (letterlijk: “Iedereen die ik in Diyarbakır tegenkwam, zei dat de ogen van velen vulden met tranen door de toespraak van Tayipp Erdoğan op 11 augustus en dat dat niet alleen de parlementsleden van de AKP waren, maar ook gewone Koerdische burgers uit de regio.”)

52

Ook de mening van de auteur zelf blijkt uit ‘acımasız ve insafsız tahrikler’de bulunan muhalefet

partileri’ (letterlijk: ‘de oppositiepartijen die zich bevinden in onverbiddelijke en onmenselijke

provocaties’) (Çandar 28.08.2009) waarin de keuze van de adjectieven duidelijk wijst op tegenkanting

van de auteur. Het is ook duidelijk dat Çandar de mening van Bahçeli (MHP) niet deelt via ‘Bahçeli

beni mahçup etti’ (letterlijk: ‘Bahçeli heeft mij ontgoocheld’) omdat hij de Koerdische opening

tegenwerkt. Daarnaast benadrukt Çandar dat hij samenwerken belangrijk vindt en dat hij in de opening

gelooft via ‘bunu hep birlikte başaracağız’ (letterlijk: ‘we zullen hier allemaal samen in slagen’)

(Çandar 14.08.2009). Met woorden als ‘ne dersiniz’ (‘letterlijk: ‘wat zegt u’) (Çandar 15.08.2009)

spreekt de auteur de lezer direct aan en vraagt zijn mening over een wetswijziging van artikel 66.

Çandar geeft de opening ook een menselijk gelaat via reële voorbeelden of door interviews met

individuen die in nauw verband staan met de kwestie. Hij toont de gevolgen van de kwestie en drukt

zo op het belang van een oplossing. Bij het eerste citaat baseert Çandar zich op voorbeelden uit de

realiteit en bij het tweede laat hij slachtoffers aan het woord.

“Burada evlatlarınızın cenazelerini kaldırdınız. Orada da onlar evlatlarının cenazesini kaldırdılar (Çandar 14.08.2009).” (letterlijk: “Jullie hebben jullie kinderen hier begraven. Daar hebben zij ook hun kinderen begraven.”)

“Benim üç amca oğlum, 1990’lı yılların başından beri dağda. Neredeler, Türkiye sınırları içinde mi, dışarıda mı: hayattalar mi, değiller mi? Onu bile bilemiyoruz. [...] Bir amca kızım dağdadır. Bir amca kızım da orada can vermiştir. Üçüncüsü, yolda geçtik, Midyat’ta cezaevindedir. 36 yıl yedi. Herhalde o da orada can verir (Çandar 13.09.2009).” (letterlijk: “3 zonen van mijn oom zitten sinds de jaren 1990 in de bergen. Waar ze zijn, binnen de grenzen van Turkije of erbuiten: leven ze of niet? Dat weten we niet. [...] Een dochter van mijn oom zit in de bergen. Een dochter van mijn oom is daar ook gestorven. De derde zijn we op weg naar hier gepasseerd. Zij zit in de gevangenis in Midyat. Ze kreeg 36 jaar. Hoogstwaarschijnlijk zal ook zij daar sterven.”)

Dit laatste citaat is ook een voorbeeld van de impact van de kwestie en het belang van de Koerdische

opening op de maatschappij waar 14 resultaten voor werden gevonden. Andere voorbeelden worden

hieronder aangehaald.

“ Kürtlerin yoğun bulunduğu bölgelerde Türk yerleştirmek, Kürtçe konuşulmasını men etmek ve cezalandırmak, Kürtlüğü önlemek ve yeni yetişecek kuşakları Türkleştirmek. Asimilasyon budur (Çandar 30.08.2009).” (letterlijk: “Turken huisvesten in gebieden waar veel Koerden wonen, de Koerdische taal verbieden en het spreken ervan bestraffen, het ‘Koerd zijn’ verhinderen en nieuwe generaties ‘verturksen’. Dit is assimilatie.”)

“Çatışma gününden bir gün önce tüm cep telefonları çalışmaz olmuş, elektrikler kesilmiş (Çandar 11.09.2009).” (letterlijk: “Een dag voor het gevecht werkten plotseling alle gsm’s niet meer en werd de elektriciteit afgesloten.”)

“Sanki her an üzerimizde bir bombardıman başlayacak duygusu uyandıran bir savaş bölgesindeymişiz gibi [...]üç aylık bebekler bile alışık bu seslere. Kimse uykusunu bozmuyor artık bu seslerle [...](Çandar 10.09.2009).” (letterlijk: “Het is alsof we ons in een oorlogsgebied bevinden (Çandar bevindt zich op dat moment in het zuidoosten van Turkije) dat een gevoel creëert alsof ieder moment boven ons een bombardement kan beginnen. [...]Baby’s van 3 maanden zijn zelfs gewend aan dit geluid. Niemand laat zijn slaap nog voor deze geluiden [...].”)

53

Verantwoordelijkheidsframe

Çandar gaat 23/25 keer in op mogelijke oplossingen en legt 15/25 keer de verantwoordelijkheid voor

problemen bij een deel van het staatsbestuur dat 8/25 keer de capaciteit heeft om het probleem te

verlichten. Groepen of individuen worden maar 1 keer expliciet verantwoordelijk gehouden. Çandar

legt 2 keer expliciet de nadruk op de nood aan directe actie.

“Türkiye’nin birliği için Kürtlerin Kürt olarak özgürce yaşamalarına evet. ‘Kürt açılımı’nın’, başarılabilirse, varacağı ve varması gereken yer orasıdır (Çandar 30.08.2009).”(letterlijk: “Voor de eenheid van Turkije [zeg ik] ja om Koerden vrij als Koerd te laten leven. Als men kan slagen in de ‘Koerdische opening’, is dat het punt dat zal en moet bereikt worden.”)

“Konu, Türkiye Kürtlerin Türkiye’ye ‘re-entegrasyonu’ meselesidir (Çandar 23.08.2009).” (letterlijk: “Het onderwerp is dat de kwestie draait rond het herintegreren van de Koerden in Turkije.”)

“Kürt siyasetçisi de, Türk siyasetçi de, Kürt aydını da, Türk aydını da, hükümeti de, muhalefeti de, DTP’si de daha cesur olmak zorundadır. […]’iyi bir finale’ doğru ilerlemek, büyük ölçüde ‘siyasi cesaret’ gerektiriyor (Çandar 09.09.2009). (letterlijk: “Zowel de Koerdische politici als de Turkse, zowel de Koerdische verlichte als de Turkse, zowel de regering als de oppositie en de DTP moeten moedig zijn. […] Om ‘een goede finale’ te bereiken, is op grote schaal politieke moed vereist.”)

“Asker, operasyonlarını bir süre için durdurmazsa şehit cenazeleri bölgeden gelmeye devam edecek ve Kürt açılımı adı verilen süreç dinamitlenecek… (Çandar 13.09.2009)”. (letterlijk: “Als het leger niet haar operaties voor een periode stopzet, dan zullen de begrafenissen van ‘sehit9’ uit de regio continueren en zal het proces genaamd Koerdische opening met dynamiet opgeblazen worden…”)

Hieruit blijkt dat het succes van de Koerdische opening deels afhangt van een staakt-het-vuren van het

leger. Het leger moet ophouden met militaire operaties en mag niet meer tussenkomen in de politiek

om de publieke opinie te beïnvloeden. De AKP mag de MHP (‘Nationalist Movement Party’) en CHP

niet volgen en moet de opening verder uitbouwen. Ook de PKK moet de wapens neerleggen. Naast het

belang van democratisering, het toekennen van rechten en vrijheden om de Koerden te herintegreren in

de maatschappij, wordt vooral gewezen op het belang van politieke moed om de Koerdische opening

te laten slagen en de kwestie uit te klaren. Politiek pluralisme is noodzakelijk en de politiek moet

rekening houden met de wil van het volk.

“Terör diye de nitelenen ‘şiddet boyutu’ na. Ve, ister istemez, burada devreye PKK’nin ve liderinin tutumu giriyor. Çünkü ‘sorun’ siddet boyutunun dogrudan tarafi PKK ve onun da lideri Abdullah Öcalan (Çandar 15.08.2009).” (letterlijk: “En als je het wilt of niet, de PKK en zijn leider hebben een hand in het geweld, de zogenaamde terreur, want het zijn rechtstreeks de PKK en zijn leider Abdullah Öcalan die het geweld veroorzaken.”)

“[…] Genelkurmay Başkanı’nın açıklaması ve İçişleri Bakanı Beşir Atalay’ın basın toplantısı Diyarbakır’da ‘temkin’ tavrını sanki ‘Kürt açılımı’nın’ geleceğine ilişkin ‘güvensizlik’e dönüştürmüş gibi (Çandar 08.09.2009).” (letterlijk: “De toespraak van de voorzitter van de Generale Staf en de persconferentie van de minister van Binnenlandse Zaken Beşir Atalay heeft als het ware het behoedzaam gedrag in Diyarbakır omgevormd tot ‘wantrouwen’ t.o.v. de toekomst van de Koerdische opening.”)

9 Zie voetnoot 2.

54

“Genelkurmay Başkanı’nın 25 ağustos açıklamasının üzerinden daha saatler geçmeden MHP sözcülerinin ‘Bu noktadan sonra, Kürt açılımı sona ermiştir’ şeklinde beyanat vermelerini unutabileceğimiz kadar uzun vakit geçmedi. […]CHP’nin genel başkanı ile MHP’nin yönetici kademelerinin itirazı ‘söz’e değil ‘öz’e (Çandar 15.09.2009).” (letterlijk: “Er is nog niet genoeg tijd verstreken om te kunnen vergeten dat de woordvoerders van de MHP pas enkele uren na de aankondiging van de voorzitter van de Generale Staf op 25 augustus zeiden: ‘Na dit punt loopt de Koerdische opening op zijn einde’. De graad van het bezwaar van de MHP en CHP is niet gericht op het woord maar op de kern.”)

“Tayipp Erdoğan İlker Başbuğ’un açıklamasının ardından bildik basmakalıp terminolojiyi daha fazla vurgulamaya kendisini mecbur hissetti. […]AK Parti açısından da benzeri bir durum söz konusu (Çandar 28.08.2009).” (letterlijk: “Tayipp Erdoğan voelde zich verplicht om na de toespraak van İlker Başbuğ de gekende alledaagse terminologie nog meer te onderstrepen. Wat de AKP betreft, gaat het over een gelijkaardige situatie.”)

“Kürt açılımı’nın önüne Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’nın 3. maddesi’ni dikmeye ve böylece ‘açılımın’ önünü kesmeye çalışmak siyaseten de ahlaken de doğru değil (Çandar 29.08.2009).” (letterlijk: “Artikel 3 van de grondwet van de Turkse republiek voor de Koerdische opening plaatsen en zo proberen de opening de pas af te snijden is noch politiek noch moreel verantwoord.”)

Çandar gaat maar 1 maal expliciet in op de verantwoordelijkheid van groepen in de maatschappij en

haalt hierbij het geweld van de PKK aan. Vaak worden het leger en nationalistische partijen

verantwoordelijk gehouden voor het boycotten van de opening. Door hun uitspraken proberen ze de

publieke opinie te beïnvloeden via kemalistisch gekleurd gedachtegoed. Het gaat vooral over de

voorzitter van de Generale Staf İlker Başbuğ en de MHP of CHP. Enkele keren wordt ook de AKP

bekritiseerd omdat die niet lijkt in te gaan tegen de provocerende opmerkingen van andere actoren en

zo onvoldoende de opening steunt. De DTP wijst de partij hierop en dreigt dat het volk zijn hoop kan

verliezen, wat de ondergang van de partij zou betekenen. Partijen mogen zich niet laten beïnvloeden

door het leger. Zo leek het alsof de eens zo gemotiveerde Erdoğan na de toespraak van Başbuğ samen

begon te spannen met het leger, net zoals president Gül die de toespraak ‘mooi’ vond. Ook de minister

van Binnenlandse Zaken Atalay trad Başbuğ bij door zijn fervente houding tegen grondwetswijziging,

het gebruik van de Koerdische taal, vergeving van PKK-leden enz. Bahçeli (MHP) gaat vooral in op

het taalprobleem en bestempelt rechten en vrijheden voor Koerden als ‘landverraad’. Bovendien wordt

het staatsbestuur verantwoordelijk gehouden voor een van de lacunes binnen de opening, het niet

behandelen van grondwetswijzingen van bijvoorbeeld artikel 3 en 66. Artikel 3 bepaalt o.a. dat Turkije

niet opgedeeld kan worden en dat het Turks de enige taal is en artikel 66 stelt dat iedere inwoner van

Turkije Turks is.

“AK Parti DTP arasındaki ‘çözüm amaçlı diyalog’un başlaması bu bakımdan son günlerin en değerli gelişmesi olmuştur (Çandar 11.08.2009).” (letterlijk: “De start van een dialoog tussen de AKP en DTP gericht op een oplossing is vanuit dit standpunt de belangrijkste ontwikkeling in de laatste dagen.”)

“Tayyip Erdoğan’ın Eruh’ta ve Hakkari’de olanlara ilişkin ‘saldırı açılım sürecini engellemez’ değerlendirmesini, hiç vakit geçirmeden yaptığını ve ‘kararlılığın devamı’ sinyalini verdiğini öğrenip seviniyorum (Çandar 10.09.2009).” (letterlijk: “Ik (Çandar) verheug me dat Tayipp Erdoğan de gebeurtenissen in Eruh en Hakkari evalueert als ‘aanvallen kunnen het openingsproces niet verhinderen’ en dat hij zonder tijd te verliezen signalen uitstuurt van het verder zetten van zijn vastbeslotenheid.”)

55

De omgeving van de premier is doordrongen van clichés omtrent Koerden en Turken. Nationalistische

partijen en instituties zoals het leger, MHP en CHP willen een punt zetten achter de Koerdische

opening en zijn gekant tegen de kern ervan uit vrees voor separatisme. De AKP daarentegen probeert

deze boycot tegen te gaan door het initiatief verder uit te bouwen en in dialoog te treden met de DTP.

Çandar wijst zo op het belang van de politiek om het initiatief tot een goed einde te kunnen brengen.

Expliciete nadruk op de nood aan directe actie blijkt uit de gebruikte tijd en terminologie van

‘dinamitlenecek’ (letterlijk: ‘zal met dynamiet opgeblazen worden’) (Çandar 13.09.2009) of ‘katkınız

hâlâ mümküm’ (letterlijk: ‘jullie bijdrage is nog steeds mogelijk’) (Çandar 04.08.2009) wat impliceert

dat de MHP op dat moment nog van idee kon veranderen ‘voor het te laat was’.

Conflictframe

Dit frame wijst 11/25 keer op onenigheid tussen individuen, groepen, partijen of landen. 5/25 keer

verwijt een individu, groep of land een ander(e) en toont het artikel ‘winnaars’ en ‘verliezers’. 4/25

keer wordt meer dan 1 zijde van het probleem besproken.

“Açmazda olan hükümet değil. Inisiyatif hükümette. Açmazda olan ülke insanlarının gönül tellerini umutla titreten bir konuya ilişkin olarak ‘bozgunculuk’u benimsemiş olanlarda. (Çandar 14.08.2009).” (letterlijk: “Het is niet de regering die in een impasse zit. Het is het initiatief dat bij de regering ligt. De impasse ligt bij zij die de gemoederen van de mensen van dit land laten trillen met hoop en zij die pessimistisch staan tegenover het onderwerp (hier worden de MHP en CHP bedoeld).”)

“Şu anda kurguladığı ‘oyun’ ‘Kürt düşmanlığı’ üzerinden ‘nefret söyleyimi’ ile Batı’da AK Parti’nin seçimini oymak ve oralarda kendisine ‘seçmen üsleri’ kazandırmak (Çandar 04.08.2009).” (letterlijk: “Het spel dat momenteel opgezet wordt (hiermee wordt het spel van de MHP bedoeld), betekent zich over de ‘Koerdische vijandschap’ uitdrukken met ‘woorden van haat’ om in het Westen de verkiezingen van de AKP uit te hollen en daar zelf de kiezersbasis in te winnen.”)

“DTP Genel Başkanı, AKP’yi gelinen aşamada daha ciddi, sorumlu ve sürece daha cesur sahip çıkmaya çağırarak "Demokrasiden, hak ve özgürlük anlayışından uzak, çatışmacı, kışkırtıcı yaklaşımlar karşısında geri adım atan ve demokratikleşme söylemini bir kenara bırakıp terör söylemine sarılan bir anlayış daha işin başında tökezlerse halkın umutlarının kırılması an meselesi olur" uyarısında bulundu (Çandar 26.08.2009).” (letterlijk: “De algemene voorzitter van de DTP riep de AKP op om in de komende fase serieuzer en verantwoordelijker op te treden en kordater te beschikken over het proces. Hij waarschuwde dat een mentaliteit die ver staat van democratie, rechten en vrijheden én niet tussenkomt in strijdlustige en provocatieve aanpakken én democratisering links laat liggen door een terroristisch discours aan te hangen al in de beginfases van het proces struikelt en zo de hoop van het volk de belangrijkste kwestie wordt.”)

“[…]PKK zaten eylemsizlik kararı almış. Dağda oturmaktan başka bir şey yapmıyor. Sen onun ‘eylemsiz’ oturduğu yerin üzerine varırsan, çatışma çıkar tabii ve ölümler olur. Ne gereği var şu sıra operasyon yapmanın [..](Çandar 11.09.2009).” (letterlijk: “De PKK heeft trouwens besloten geen actie te ondernemen. Ze doen niets anders dan in de bergen zitten. Als je (hier wordt het leger aangesproken) aanvalt op zij die geen actie ondernemen, ontketen je natuurlijk een strijd en vallen er doden. Die hele reeks operaties zijn toch niet nodig […].”)

Deze citaten illustreren dat het meestal gaat over onenigheid tussen visies van partijen zoals de AKP

die niet akkoord gaat met de CHP, MHP of het leger. De pessimistische gedachten van de MHP, CHP

of het leger staan haaks tegenover de optimistische van de AKP. De conflicterende visies worden nog

56

versterkt doordat ze uitgespeeld worden om kiezers te ronselen. Er barst ook onenigheid uit tussen de

DTP en de AKP wanneer deze laatste bijna de nationalistische, pessimistische gedachten van de MHP

en het leger bijtreedt. De DTP verwijt de AKP dat ze teruggrijpen naar oude discours over terrorisme

en roept de partij op om verantwoordelijk op te treden en opnieuw het initiatief te leiden. Koerden in

Eruh verwijten het leger dat het militaire operaties voert, ook al is er een wapenstilstand afgekondigd.

Ook Öcalan vraagt zich in artikel 18 af of de wapenstilstand geen list is (Çandar 22.09.2009).

In artikel 20 (Çandar 13.09.2009) stelt Çandar dat enerzijds wederzijdse onwetendheid een probleem

vormt, maar ook de militaire operaties die telkens nieuwe slachtoffers eisen. Ook in artikel 11 (Çandar

15.08.2009) worden zowel de juridische kant van het probleem als het geweld van de PKK

aangehaald.

“Ya katılırlar, ya marjinalize olurlar (oppositie en leger worden bedoeld) (Çandar 14.08.2009).” (letterlijk: “Ofwel doen ze mee, ofwel worden het gemarginaliseerde groepen.”)

“Son haftaların gelişmeleri, Genelkurmay Başkanı'nın koyduğu sınırların göstergesi olmaktan ziyade, Genelkurmay Başkanı'nın etkisinin "sınırları"nı gösteriyor (Çandar 08.09.2009).” (letterlijk: “De ontwikkelingen van de laatste weken, tonen behalve de grenzen die de voorzitter van de Generale Staf oplegt, ook de grenzen van zijn invloed.”)

“[…]başlattıkları süreçin altında kalırlar ve kendileri kalsa neyse, ülke kalır (Çandar 28.08.2009).” (letterlijk: “Ze (hier wordt de AKP bedoeld) zou ten ondergaan aan het proces dat ze zelf startte en als dat gebeurt, dan is het ook gedaan met het land.”)

Binnen de categorie ‘winnaars’ en ‘verliezers’ wordt de AKP aangeduid als grote winnaar tegenover

de oppositie, MHP en CHP. De AKP is de drijfveer achter de opening en wie zich tegen dit initiatief

keert, zal op lange termijn verliezen. Ook het leger dat de opening wil stopzetten, moet het onderspit

delven voor de AKP (Çandar 15.09.2009 en Çandar 08.09.2009). Als de AKP stopt met de opening

die ze zelf introduceerde, dan betekent dat de ondergang van de volledige partij en van het hele land.

Moraliteitsframe

Çandar geeft 11/25 keer een morele boodschap aan zijn lezers mee en 4/25 maal sociale voorschriften.

Er wordt nooit naar religie verwezen.

“ Kürt sorunu’na çözüm ile elbette ilgili ama demokrasi ve demokratik anayasa, tüm Türkiye’nin sorunu… (Çandar 15.08.2009).” (letterlijk: “Het (hiermee worden grondwetswijzigingen bedoeld) heeft zeker te maken met de oplossing voor de Koerdische opening, maar democratie en een democratische grondwet zijn problemen van heel Turkije.”)

“ [..]’devam’ çünkü göze alınabilir, kabul edilebilir başka seçeneği olmayan bir ‘süreç’ bu (Çandar 15.09.2009).” (letterlijk: “verderdoen’ want dit proces heeft geen andere keuze dan het erop te wagen en aanvaard te worden.”)

“ […]bir Şemdinlili, “basit” de bir formül öneriyor: “Denecek ki, bu evin içinde bir kavgadır. Kavga bitmiştir artık. Herkes evine, işine dönsün.... He, bu iş böyle biter... (Çandar 12.09.2009).” (letterlijk: “een inwoner van Şemdinli stelt een gemakkelijke formule voor [als oplossing voor de kwestie]: Het is

57

zoals een huiselijke ruzie. De ruzie is voortaan over. Iedereen huiswaarts, iedereen terug naar zijn werk… Inderdaad, deze kwestie kan zo stoppen…”)

““Kendinizi öfkeye kaptırırsanız, intikam duyguları beslerseniz, size bunu yapanlar ile aynı kişiliğe sahip olursunuz” diyerek hem “bilgeliği”nin sırrını veriyor, hem de bir başka uyarı daha yapmış oluyor (Çandar 10.09.2009).” (letterlijk: “Als jullie je laten leiden door woede en wraakgevoelens voeden, dan hebben jullie dezelfde eigenschappen als wie jullie dit aandoet. Door dit te zeggen geeft hij het geheim van zijn wijsheid en geeft zo ook nog een waarschuwing.”)

“Acılarımızı ortaklaştırırsak vicdanlarımızı da ortaklaştırırız. Vicdanlarımızı ortaklaştırırsak geleceğimizi de ortaklaştırırız (Çandar 09.09.2009).” (letterlijk: “Als we onze pijn kunnen delen, dan kunnen we ook ons geweten gemeenschappelijk maken. Als ons geweten gemeenschappelijk wordt, dan ook onze toekomst.”)

Morele boodschappen richten zich vooral op de noodzakelijke hervormingen voor het oplossen van de

kwestie die heel Turkije aanbelangt. Om morele boodschappen te kaderen binnen het artikel worden

soms andere personen via interviews ingeschakeld. De burgemeester van Diyarbakır geeft in artikel 4

(Çandar 26.08.2009) aan Çandar een boodschap mee waarin hij het belang aanhaalt van een eerlijk en

goed proces zonder uitzonderingen. Later benadrukt hij ook het belang van gedeelde pijn en een

gemeenschappelijk geweten. De opening moet afgewerkt worden. Volgens Koerden in Şemdinli is de

opening laten slagen even gemakkelijk als een huiselijke ruzie oplossen. Ahmet Türk van de DTP

geeft vanuit zijn eigen ervaringen een morele boodschap mee: wraakgevoelens zijn niet de oplossing.

Çandar vermeldt ook enkele sociale voorschriften om de opening te laten slagen. Onderstaande citaten

illustreren dat vastgeroeste clichés moeten verdwijnen en Koerden en Turken meer met elkaar moeten

interageren.

“Zaman, paslanmış “klişeler”den çıkmak ve “ezber bozmak” zamanı (Çandar 22.09.2009).” (letterlijk: “Het is tijd om af te stappen van vastgepinde clichés en vastgeroeste ideeën.”)

“Kürtlerin de kendilerini Kürt olmayanlara anlatması, tanıtması, kavratması şart (Çandar 13.09.2009).” (letterlijk: “De Koerden moeten over zichzelf vertellen aan niet-Koerden, zichzelf voorstellen en elkaar begrijpen.”)

Economisch frame

Çandar verwijst in geen enkel artikel naar financieel verlies, winst of economische gevolgen.

5.1.2. Zaman: Mümtaz’er Türköne

Verantwoordelijkheidsframe

Türköne gaat 9/11 keer in op oplossingen voor de kwestie en houdt 10/11 een deel van het

staatsbestuur verantwoordelijk voor het probleem. 5/11 keer kan deze laatste het probleem aanpakken.

1 keer is een groep in de maatschappij verantwoordelijk voor een gebeurtenis/probleem. 3/11 maal is

dringende actie vereist.

58

“Parti çıkarlarının önüne millî çıkarları yerleştirerek (Türköne 28.08.2009).” (letterlijk: “Door de nationale belangen voor te nemen op partijbelangen [kan de opening slagen].”

“[…]ordu da, bu safhada hiç olmazsa elindeki bombalara sahip çıksın ve sorunu çözmeye çalışanlara susarak katkıda bulunsun (Türköne 27.08.2009).” (letterlijk: “Het leger, hoewel het niet aanwezig is in deze fase, moet het toch verantwoordelijk optreden tegenover de ‘bom’ die ze in hun hand hebben en door te zwijgen een bijdrage leveren aan wie de kwestie probeert op te lossen.”)

“Devletin elindeki kılıç ise gücünü hukuktan, toplumun temel hak ve özgürlüklerini ve özellikle güvenliğini sağlama yeteneğinden alır (Türköne 23.08.2009).” (letterlijk: “Wat het zwaard betreft in de hand van de staat, moet het zijn kracht halen uit wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden van de maatschappij en vooral uit de capaciteit om veiligheid te garanderen.”)

“Sorun "millî" vasfının tanımındaki farklılıktan çıkıyor. Ama makul olan her devletin, o ülkede yaşayan insanların tamamını içine alacak bir millet tanımına sahip olması (Türköne 16.08.2009).” (letterlijk: “Het probleem is dat het concept ‘nationaal’ geen rekening houdt met verschillen. Maar iedere aanvaardbare staat moet zijn volk definiëren door in het concept alle mensen die wonen in het land te integreren.”)

“Çoğullaşmış bir Kürt siyaseti çözümün de çoğullaşması demek (Türköne 14.08.2009).” (letterlijk: “Meer Koerdische politieke participatie betekent meer oplossingen.”)

Iedere actor binnen het proces, zowel de politieke als militaire, moeten hun eigen belangen opzij zetten

voor de nationale. Dit betekent dat het leger zich niet meer mag bemoeien en verantwoord moet

optreden. Het leger moet weten dat het met vuur speelt en dat de ‘bom’ die ze wil laten ontploffen

grote gevolgen kan hebben. Partijen mogen hun eigen politieke belangen niet prioritair beschouwen

aan de opening. Ze moeten samenwerken en achter de opening staan. Meer integratie van Koerdische

politici zou ook kunnen helpen bij het vinden van een allesomvattende oplossing. Het is in het belang

van heel Turkije dat de opening slaagt. De zogenaamde ‘staatsterreur’ moet dus ophouden en de

wapenstilstand moet zowel door de staat als de PKK bevestigd worden. In plaats van de strijd tegen

het terrorisme met wapens te voeren, moet de politiek ze voeren via wetgeving gericht op rechten en

vrijheden. Het concept ‘millet’ (‘volk’) moet breder ingevuld worden zonder discriminatie. Etnische

identiteiten moeten de nationale identiteit verrijken. De natie moet de volledige 72 miljoen mensen

omvatten en zo een einde maken aan het overdreven Turkse kemalisme en Koerdische separatisme.

Dit alles ligt grotendeels in handen van de AKP die de opening verder goed moet uitbouwen.

“Artık sorunları devletler değil, biz çözüyoruz (Türköne 18.08.2009).” (letterlijk: “Voortaan lossen niet de staten de problemen op, maar wijzelf.”)

“Açılıma karşı çıkan MHP ve CHP "devlet kurumları arasında uyum"un varlığına itiraz ediyor […] (Türköne 23.08.2009).” (letterlijk: “De MHP en CHP die zich keren tegen de opening betwisten de eenheid tussen de staatsinstanties.”)

“Baykal, MHP söylemine yakın bir formülle "Türk millî kültürünün bir etnik kimlik olmadığını" söylüyor (Türköne 11.09.2009).” (letterlijk: “Baykal (CHP) zegt met een formule die zich nauw aansluit bij de zegswijzen van MHP dat ‘de Turkse nationale cultuur geen etnische identiteit bevat’.”)

“Hem MHP, hem de CHP Türkçe dışında bir dilin "kamusal alan"a taşınmasına izin vermeyeceklerini söylüyorlar (Türköne 18.08.2009).” (letterlijk: “Zowel de MHP als de CHP zeggen dat ze een andere taal naast het Turks niet zullen toelaten in de publieke ruimte.”)

59

“Ancak kültürel farklılıkların siyasallaştırılmasını, […] Türkiye Cumhuriyeti Anayasası içinde mümkün görmez (Türköne 27.08.2009).” (letterlijk: “Het politiseren van culturele verschillen […] wordt niet als mogelijk beschouwd binnen de grondwet van de Turkse republiek ( woorden van de voorzitter van de Generale Staf).”)

Türköne gaat maar 1 maal in op de verantwoordelijkheid van de maatschappij zelf om het probleem op

te lossen. De MHP, CHP en het leger zijn de grootste verantwoordelijken voor het boycotten van de

opening. De CHP krijgt nog enigszins wat vertrouwen omdat ze onder invloed van de MHP wordt

meegesleurd (Türköne 14.08.2009 en 11.09.2009). De partij zit in een impasse en moet nu de juiste

keuzes maken. De MHP is volledig gekant tegen de Koerdische opening en keert zich net zoals het

leger tegen veranderingen in de grondwet, erkenning van etnische verschillen, het gebruik van een

andere taal dan het Turks enz. Het nationalistische kamp wil de staat niet opdelen en beweert dat de

Turkse nationale cultuur geen etnische identiteiten bevat.

“Parti kelimesi bir bütünün parçasını anlatır. Siyasî partiler demokrasisinin işleyebilmesi için parçalardan bütüne gitmek gerekir (Türköne 07.08.2009).” (letterlijk: “Het woord ‘partij’ vertaalt zich als een deel van een geheel. Opdat de politieke partijen de democratie kunnen laten slagen, moeten ze overstappen van de delen naar een geheel.”)

“Çözüm bütünüyle AK Parti'nin göstereceği dirayete ve maharete kalıyor (Türköne 14.08.2009).” (letterlijk: “De gehele oplossing is afhankelijk van de capaciteit en vaardigheid die de AKP zal tonen.”)

Dit bewijst dat volgens Türköne de staat alleen zelf het probleem kan aanpakken als partijen hun eigen

belangen niet langer volgen en als de AKP voortaan alle touwtjes in handen heeft en zo het project

verder leidt. De partijen moeten één blok vormen.

“Bomba Kürt sorunun kendisi (Türköne 27.08.2009).” (letterlijk: “De bom is de Koerdische kwestie zelf.”)

De nadruk op essentiële dringende actie komt naar voor in het taalgebruik van artikel 2 waar de

Koerdische kwestie wordt vergeleken met een bom die elk moment kan ontploffen. Zowel de idee dat

tegenstand van de MHP en CHP voldoende is om letterlijk ‘het project aan de kapstok te hangen’

(Türköne 28.08.2009) als de overtuiging dat de AKP ‘omuzlarına büyük bir yük aldı’ (‘een grote last

op haar schouders heeft genomen’) (Türköne 14.08.2009) drukken op het belang van onmiddellijke

actie van andere actoren.

Human interest frame

In alle artikels worden adjectieven of zinnen met een gevoelslading geconstrueerd. Türköne gebruikt

8/11 keer een menselijke invalshoek om over gebeurtenissen te praten. Eén keer wordt de impact op

groepen weergegeven en ook 1 keer wordt het artikel voorzien van een foto tijdens een speech.

Türköne gaat nooit in op het persoonlijke leven van aangehaalde actoren.

De combinatie of herhaling van specifieke woorden in artikel 3 en 5 heeft een invloed op de Turkse

lezer. In artikel 3 (Türköne 23.08.2009) betreft het ‘teröriste merhamet’ (‘medelijden tegenover

60

terroristen’), ‘şehit10 aileleri’ (‘families van martelaars’), de PKK, ‘terör örgütü’ (‘terroristische

organisatie’) enz. De combinatie van al deze woorden kan bij de lezers van Zaman het gevoel

ontketenen dat de opening meer dan welkom is en er genoeg slachtoffers zijn gevallen. In artikel 5

wordt meerdere malen ‘üniter devlet’ (‘ééngevormde staat’), ‘millî devlet’ (‘nationale staat’), ‘millî

kimlik’ (‘nationale identiteit’), ‘millî birlik’ (‘nationale eenheid’), ‘millî birlik ve bütünlük’ (‘nationale

samenhorigheid en eenheid’) enz. herhaald. Het artikel pleit voor verandering van artikel 3 van de

grondwet en beschuldigt Baykal (CHP) en Bahçeli (MHP) van het vastpinnen op dit artikel. De

herhaling van nationalistische woordenschat kan gevoelens van woede opwekken bij lezers die zich

afzetten tegen dergelijk kemalisme.

Ook de herhaling van negaties, veel korte vragen, kleine woorden, bepaalde ‘beeldspraak’ en

eenvormige opsomming kunnen de boodschap versterken en de lezer beïnvloeden.

“Bu bombayı ne icat eden, ne eline alan ne de pimini çeken hükümet değil. Bu bomba patlarsa sadece hükümet değil, hepimiz zarar göreceğiz (Türköne 27.08.2009).” (letterlijk: “De regering vindt noch de bom uit, neemt ze niet in haar handen, noch laat ze ze ontploffen. Als deze bom ontploft, is het niet alleen de staat, maar zullen we allemaal slachtoffer zijn.”)

“ Son terörist acaba kim? […]Acaba kim? Şu anda nerede? Ne düşünüyor? (Türköne 15.09.2009).” (letterlijk: “Wie is toch de laatste terrorist? Wie is dat toch? Waar is hij op dit moment? Wat denkt hij?”)

“Evet kim kaybeder? Bu sorunun tek bir cevabı var. Her şeye itiraz edenlerin bile itiraz edemeyeceği tek bir cevap. […]Kaybeden Türkiye, yani hepimiz olmaz mıyız?(Türköne 28.08.2009).” (letterlijk: “Ja wie zal er verliezen? Er is maar een antwoord op deze vraag. Het is een antwoord dat zélfs zij die zich tegen alles verzetten, niet kunnen betwisten. Het is Turkije dat verliest en wil dat dan niet zeggen dat wij dat allemaal zijn?”)

“Herkes ağzından çıkan söze, sesinin tonuna ve söz söylerken elinin-kolunun hareketine hakim olmalı (Türköne 27.08.2009).” (letterlijk: “Iedereen moet de woorden die uit zijn mond komen, de toon van zijn stem en de bewegingen van zijn handen en armen terwijl hij spreekt, beheersen (gericht op o.a. het leger dat zich niet mag bemoeien en geen openbare uitspraken mag doen).”)

“Son teröristler bizim sabrımızla, yüreğimizle, aklımızla buharlaştırıp yok edeceğimiz kişiler (Türköne 15.09.2009).” (letterlijk: “De laatste terroristen zijn de personen die we met ons geduld, onze moed, ons verstand zullen vernietigen.”)

Onderstaand illustratiemateriaal toont dat Türköne op het gevoel van zijn lezer wil inspelen door

gevoelige gebeurtenissen aan te halen. De auteur bespreekt feiten vanuit een menselijke invalshoek

door actoren zelf aan het woord te laten. Zo moet kritiek van een ex-officier op het leger dat

verantwoordelijk is voor de vele martelaars ernstig genomen worden. Hij behandelt ook de vete tussen

Koerden en Turken in het dagelijkse leven via een ruzie over een traktaat en bewijst zo ook de impact

van een overdreven nadruk op ‘wij’ en ‘zij’ binnen de Koerdische kwestie.

10 Zie voetnoot 2.

61

“Görev yaptığı sürece TSK'nın verdiği şehitlerin her birinden tek tek sorumlu olan bir Genelkurmay Başkanı. Terör örgütü mensuplarına yönelik "hoşgörü ve merhamet" sözünü şehit ailelerinden bile sonra telaffuz edebilecek biri söyleyebiliyorsa, bu söze yansıyan sorumluluk bilincini ve askerliğin ötesine devlet adamlığı vasfını fark etmeliyiz (Türköne 23.08.2009).” (letterlijk: “De voorzitter van de Generale Staf is tijdens zijn dienstjaren de verantwoordelijke voor iedere ‘şehit11’ van het leger. Als iemand die zelfs na het ontstaan van families van martelaars de woorden ‘medelijden en tolerantie’ gericht naar de terroristische beweging kan uitspreken, dan moeten we het bewustwordingsgevoel van verantwoordelijkheid en de hoedanigheid van een staatsman naast de hoedanigheid van een actor binnen het leger opmerken die deze woorden weerspiegelen.”)

“İki delikanlı kişisel davalarını görürken zayıf kalmışlar. Hemen, kendi etnik kökenlerini hatırlayıp çevreyi ayağa kaldırmışlar (07.08.2009).” (letterlijk: “Twee jongeren stonden ‘zwak’ bij hun persoonlijke vete. Door onmiddellijk hun eigen etnische wortels boven te halen, zetten ze de hele omgeving in rep en roer.”)

De auteur laat zijn eigen mening doorschijnen door specifiek woordgebruik, zoals in artikel 2

(Türköne 27.08.2009) ‘Allah aşkına’ (‘in hemelsnaam’) waarmee hij zich haaks stelt tegenover het

leger dat geen grondwetswijzigingen wil doorvoeren. In artikel 7 (Türköne 07.08.2009) hekelt hij als

het ware de media die bepaalde ruzies uitbuit door ze af te schilderen als een etnische clash. Türköne

legt de nadruk op de titel ‘İki Kürt vatandaşa kokoreç12 ikram etmemek’ (‘geen kokoreç trakteren aan 2

Koerdische landgenoten’) omdat hij ervan uitgaat dat deze titel doelbewust door de media gekozen is.

Niet alleen de media, maar ook burgers schilderen hun persoonlijke ruzies af als etnisch gestuurd om

zo meer gehoor te krijgen.

Hij probeert ook zijn lezers te overtuigen en ze bij zijn tekst te betrekken. Zo stelt hij in artikel 1

(Türköne 28.08.2009) de vraag aan zijn lezers of we niet allemaal het slachtoffer zullen zijn van de

tegenkanting van bepaalde actoren tegenover de opening. Hij vraagt ook letterlijk aan zijn lezers wie

volgens hen de laatste terrorist dan wel is en zegt ‘soralım’ (‘laten we het vragen’) en ‘canlandırmaya

çalışalım’ (‘laten we proberen hem tot leven te roepen’). Een ander voorbeeld is ‘alın size bir etnik

çatışma’ (‘ziehier voor jullie een etnische strijd’) in artikel 7 (¨Türköne 07.08.2009) waar de lezer met

zijn neus op de feiten wordt gedrukt: persoonlijke vetes worden opzettelijk etnisch gekleurd.

Conflictframe

8/11 keer duidt Türköne op onenigheid tussen partijen, individuen, groepen of landen. 3/11 maal

verwijt een actor de andere. Ook 3/11 maal haalt Türköne meer dan 2 zijden van het probleem aan en

verwijst naar ‘winnaars’ en ‘verliezers’.

“Kürt açılımına milliyetçi bir tepki gelebilir (Türköne 02.08.2009).” (letterlijk: “Er kan een nationalistische respons (van de MHP, CHP en het leger die de opening willen boycotten) komen op de Koerdische opening (geïntroduceerd door de AKP).”)

11 Zie voetnoot 2.

12 Kırış (2003): ‘geroosterde ingewanden van schapen.’

62

“Bir kitle partisinin lideri takipçilerine "dağı" mücadele alanı olarak gösteriyorsa, içeriği belli olmayan projeyi bir "yıkım projesi, açılımın sahibi hükümeti peşinen "hain" olarak niteliyorsa […] (Türköne 28.08.2009).” (letterlijk: “Als de leider van een kernpartij (het gaat hier over de MHP) aan zijn aanhangers de ‘bergen’ als strijdterrein aanduidt, en een project waarvan de inhoud niet duidelijk is als ‘afbraakproject’ en de eigenaar van de opening, de regering, vooraf al als ‘verraders’ aanduidt […].”)

“Açılıma karşı çıkan MHP ve CHP "devlet kurumları arasında uyum"un varlığına itiraz ediyor (Türköne 23.08.2009).” (letterlijk: “De MHP en CHP die tegen de opening zijn, betwisten dat er eenheid is tussen de staatsinstellingen.”)

“Kavga kokoreçten, daha doğrusu kokoreç ikramından çıkmış. […]iki Kürt vatandaşı bu ikramdan mahrum bırakmış.[…] Çözüme yaklaştığımız anda bir Kürt-Türk çatışması mı ortaya çıkıyor? (Türköne 07.08.2009).” (letterlijk: “De ruzie ontstond door kokoreç, juister door een traktaat van kokoreç. […] twee Koerdische landgenoten werden van dit traktaat beroofd. […]Komt er nu een clash tussen Koerden en Turken naar boven nu we op weg zijn naar een oplossing?”)

Türköne bespreekt enerzijds de weerstand van het leger tegen de politieke oplossing en anderzijds de

MHP en CHP die zich kanten tegen de AKP, hun concurrent die de opening introduceerde. Conflict

tussen individuen komt 1 maal voor wanneer 2 Koerden niet op kokoreç13 worden getrakteerd door

Turken. De auteur zelf verwijt het bestuur dat ze handelen uit eigenbelang: hun assimilatiepolitiek lukt

niet meer, dus proberen ze het nu met integratie via de Koerdische opening om zichzelf en de staat

alsnog te redden (Türköne 28.08.2009). Türköne verwijt het leger dat ze de opening hypothekeren

door openbaar hun mening te vormen over ‘onmogelijke grondwetswijzigingen’ die etnische

verschillen erkennen (Türköne 27.08.2009).

In artikel 5 (Türköne 16.08.2009) behandelt Türköne 2 zijden van het probleem: enerzijds de ‘üniter

devlet’ (‘ééngevormde staat’) en anderzijds de ‘milli devlet’ (‘nationale staat’) als delen van de

opening. De ééngevormde staat bestaat uit de 3 machten (rechterlijke, wetgevende en uitvoerende)

waar iedereen zonder probleem gelijk wordt behandeld, terwijl de nationale staat geen rekening houdt

met etnische verschillen en daarom moet verrijkt worden met een concept dat de hele bevolking

omvat. In artikel 9 (Türköne 27.09.2009) komen de twee vormen van nationalisme, zowel het

Koerdisch (separatisme) als Turks (kemalisme) aan bod als hinderpalen voor een geslaagde opening.

“Kısaca bu durum karşısında hükümet, "muhalefetin çatışmacı tutumu yüzünden genel bir uzlaşma ihtimali görünmediği için açılımı durdurduk" derse kim kaybeder? Kaybeden Türkiye, yani hepimiz olmaz mıyız? (Türköne 28.08.2009).” (letterlijk: “Kortom, als de regering op deze situatie (hiermee wordt de tegenkanting van de CHP en MHP bedoeld) zegt: ‘We hebben de opening stopgezet door de strijdende houding van de oppositie waardoor er geen mogelijkheid is tot algemene verzoening’, wie verliest dan? Wie verliest, is Turkije, dus zijn wij dat niet allemaal?”)

“Bu bomba patlarsa, sadece hükümet değil, hepimiz zarar göreceğiz (Türköne 27.08.2009).” (letterlijk: “Als deze bom ontploft, dan zullen niet alleen de regering, maar wij allemaal daaronder lijden.”)

Als niemand de tegenkanting tegen de opening stopt, zal dus niet alleen de regering daaraan ten

ondergaan, maar het hele land. Kortom, er zijn geen winnaars, alleen verliezers bij een boycot van de

13 Zie voetnoot 12.

63

opening. Of zoals in artikel 6 (Türköne 14.08.2009) wordt gezegd, is het ‘Kazananı olmayan bir

savaş’ (‘een oorlog zonder winnaar’).

Moraliteitsframe

7/11 artikels bevatten een morele boodschap en 3/11 wijzen op sociale voorschriften. Türköne verwijst

nooit naar religie.

“Üniter devlet, Kürt sorununu çözmenin engeli değil; tersine tek yargı ve tek yasamayı ortak payda yaptığınız sürece çözümün de elverişli bir aracı. İşin püf noktası ise herkesi tatmin edecek bir millî kimlik tanımına ulaşmamız (Türköne 16.08.2009).” (letterlijk: “De ééngevormde staat is geen hinderpaal voor een oplossing van de Koerdische kwestie; het is daarentegen een geschikt middel tot oplossen zolang een rechtspraak en een wetgeving gemeenschappelijk zijn. Het moeilijke punt ligt in het vinden van een nationale identiteit die iedereen tevredenstelt.”)

“Son teröristler bizim sabrımızla, yüreğimizle, aklımızla buharlaştırıp yok edeceğimiz kişiler (Türköne 15.09.2009).” (letterlijk: “De laatste terroristen zijn de personen die we met ons geduld, onze moed, ons verstand zullen vernietigen.”)

Hilmi Özkök, voormalig voorzitter van de Generale Staf, geeft een morele boodschap mee in zijn

interview met Türköne en wijst erop dat het leger de wapens moet neerleggen en zo een positieve

bijdrage kan leveren (Türköne 23.08.2009). Volgens artikel 8 (Türköne 02.08.2009) is de opening een

stimulans tot vrede binnen de maatschappij en moet Turkije het initiatief als een kans zien. Türköne

geeft ook mee dat de ééngevormde staat geen probleem vormt en zelfs kan bijdragen tot een oplossing,

maar dat een nationale identiteit moet ontwikkeld worden waar iedereen zich in kan vinden. Dit wordt

ook bevestigd in artikel 9 (Türköne 27.09.2009). Bovendien heeft de maatschappij ook een rol in het

slagen van de opening: verstand, moed en geduld zijn essentieel.

“Bu sorunun çözümü sadece hükümetin önümüze koyacağı pakete bağlı değil. Herkes sözüyle ve özüyle ortaya çıkacak olan çözümde yani çözümün şekli ve içeriğinde pay sahibi olacak. Bu ülkenin ortak çıkarına uygun davranmak ve hukukla kayıtlı olmak, bütün tarafların ortak vasfı olmalı (Türköne 07.08.2009).”(letterlijk: “De oplossing van deze kwestie is niet alleen afhankelijk van het pakket dat de regering voor onze neus schuift. Iedereen zal met woord en hart een aandeel hebben in de oplossing die naar voor geschoven zal worden, met andere woorden in de vorm en inhoud van de oplossing. Het moet de gemeenschappelijke hoedanigheid zijn van alle ‘partijen’ om zich gepast te gedragen voor het beste van dit land en oog te hebben voor recht.”)

“Artık sorunları devletler değil, biz çözüyoruz (Türköne 18.08.2009).” (letterlijk: “Voortaan lossen de staten de problemen niet meer op, maar wijzelf.”)

Hieruit blijkt dat Türköne de maatschappij aanspoort om mee te werken aan een oplossing. Ook in

artikel 2 (Türköne 27.08.2009) wordt niet alleen het leger, maar in bredere zin ook de hele

maatschappij aangesproken om op woorden en daden te letten en zo de opening niet in gevaar te

brengen.

Economisch frame

Türköne verwijst niet naar economische gevolgen en financiële winst of verlies.

64

5.1.3. Tussentijds besluit

In Hürriyet worden door Çandar achtereenvolgens het human interest frame, verantwoordelijk-

heidsframe, conflictframe en moraliteitsframe het meeste gebruikt. In Zaman daarentegen hanteert

Türköne achtereenvolgens het verantwoordelijkheidsframe, human interest frame, conflictframe en

moraliteitsframe. Het economische frame wordt zowel door Çandar als Türköne niet uitgewerkt. Uit

deze volgorde blijkt dat hypothese 1 en 2 worden bevestigd.

Uit staafdiagram 3 blijkt dat het human interest framegebruik in Hürriyet procentueel hoger ligt dan in

Zaman. Hürriyet bevestigt hierbij haar reputatie als sensatiekrant. Het verantwoordelijkheidsframe,

conflictframe en moraliteitsframe liggen dan weer procentueel hoger bij Zaman.

Het human interest frame treedt in beide kranten sterk naar voor: in Hürriyet staat dit frame op de

eerste en in Zaman op de tweede plaats. Turkse kranten gaan dus net zoals in hypothese 1

verondersteld wordt hun publiek in een richting duwen door berichtgeving bewust vanuit een bepaald

perspectief weer te geven. Zo kunnen ze zoals Liaras & Somer (2010: 158-159) aanhalen een invloed

uitoefenen op politieke vraagstukken, zoals de Koerdische opening. Woordkeuze, zinsvorming, keuze

van bepaalde anekdotes enz. zoals geïllustreerd bij de analyse kunnen de mening van lezers

beïnvloeden en een impact hebben op gebeurtenissen zoals de opening.

Ook het verantwoordelijkheidsframe is een van de twee meest gebruikte frames in beide kranten. In

Hürriyet staat het verantwoordelijkheidsframe op de tweede plaats in de rangschikking en in Zaman op

de eerste. Gezien de inhoud van het frame en de periode waarin de artikels werden geanalyseerd, is het

vanzelfsprekend dat beide kranten het keerpunt binnen de opening en mogelijke boycots toewijzen aan

bepaalde actoren.

Het is opvallend dat bij de invulling van het human interest frame in beide kranten vraag 2b het

maximum behaalt, respectievelijk 25/25 voor Hürriyet en 11/11 voor Zaman. Çandar en Türköne

kiezen dus doelbewust voor bepaalde terminologie, zinsconstructies, anekdotes enz. Beide kranten

hanteren ook vaak een menselijke invalshoek, respectievelijk 23/25 voor Hürriyet en 8/11 voor

Zaman. Bij vraag 2c is er dan weer een duidelijk verschil: Hürriyet gaat 14/25 keer in op de impact

van de kwestie op de maatschappij, terwijl Zaman dat maar 1/11 keer doet. Via het duiden van de

impact van de kwestie en de daaraan gekoppelde sensationele berichtgeving probeert Hürriyet een

nauwere band met haar lezers te creëren. Zo vertelt Hürriyet bijvoorbeeld niet gewoon dat er

voortdurend vliegverkeer is boven Koerdische gebieden, maar bespreekt via allerlei illustratiemateriaal

uitvoerig de impact daarvan op het dorp.

De invulling van het verantwoordelijkheidsframe in beide kranten toont eveneens opvallende

gelijkenissen. Beide gaan voornamelijk in op oplossingen en de schuld van actoren binnen het

65

staatsbestuur. Bij vraag 1b worden in zowel Hürriyet als Zaman de CHP, MHP en het leger

verantwoordelijk gehouden voor het boycotten van oplossingen zoals de Koerdische opening. Het

beschuldigen van de maatschappij of groepen is zo goed als nihil. De responsabiliteit voor het geweld

binnen de kwestie wordt enkel in Hürriyet bij de PKK gelegd, maar dit gebeurt maar 1 maal. In

Hürriyet wordt ook de AKP verantwoordelijk gehouden voor het mogelijke falen van de opening. Wat

de oplossing betreft, halen beide kranten een hoog aantal resultaten bij vraag 1c, Hürriyet

respectievelijk 23/25 en Zaman 9/11. Ze hebben het allebei over de noodzaak van een bilaterale

wapenstilstand, politieke moed, samenwerking tussen politieke partijen, integratie van meer

Koerdische actoren in de politiek en rechten en vrijheden voor de Koerden.

Het conflictframe en moraliteitsframe staan in beide kranten op plaats 3 en 4. Zowel Hürriyet als

Zaman geven het meeste resultaten bij vraag 3a omtrent de onenigheid tussen actoren, respectievelijk

11/25 bij Hürriyet en 8/11 bij Zaman. De kranten gaan vooral in op de visie van de AKP en de daaraan

gekoppelde opening die haaks staat tegenover de visie van nationalistische actoren zoals het leger, de

CHP en MHP. Beide kranten stellen dat heel Turkije ‘verliest’ als de opening stopt. Binnen het

moraliteitsframe heeft 4a de meeste resultaten, in Hürriyet 11/25 en in Zaman 7/11 gevolgd door 4c

die er in Hürriyet 4/25 heeft en in Zaman 3/11. De morele boodschap van Çandar en Türköne kan

samengevat worden als volgt: de opening belangt het hele land aan en alle actoren moeten op hun

manier hun steentje bijdragen.

5.2. Studie 2

Hürriyet heeft 14/25 keer positief gecodeerde berichtgeving. Als bijkomende gecodeerde

boodschappen (aangeduid met (x)) worden meegeteld, zijn er 15/25 positief gecodeerde artikels. In

Zaman zijn dat er respectievelijk 8/11 en met bijkomende gecodeerde berichtgeving 10/11. Wat de

negatieve berichtgeving betreft, heeft Hürriyet 2/25 keer negatief gecodeerde berichtgeving die 5/25

bereikt wanneer supplementaire negatieve elementen worden meegeteld. Zaman heeft 0/11 negatief

gecodeerde berichtgeving. Hürriyet heeft 9/25 neutraal gecodeerde artikels en Zaman 3/11.

Voor een correcte interpretatie hebben we de positieve en negatieve resultaten verder ingedeeld in een

inhoudelijke invalshoek en een actorperspectief. Positief en negatief werden gedefinieerd bij de

methode van studie 2 (zie 3.4) en worden daarom niet herhaald. Beide kranten worden binnen deze

indeling samen besproken. Ten slotte volgt een tussentijds besluit waar we terugkoppelen naar de

hypothesen en andere opvallendheden verduidelijken.

66

5.2.1. Bespreking van de codering vanuit inhoudelijk perspectief: Hürriyet en Zaman

Inhoudelijk positief

In Hürriyet is 7/25 van de 14/25 (met nuancering 15/25) maal de berichtgeving inhoudelijk positief

gecodeerd. In Zaman gaat het over 1/11 van de 8/11 (met nuancering 10/11). Het aantal ligt dus hoger

in Hürriyet.

In het inhoudelijk positief gecodeerde artikel 8 (Türköne 02.08.2009) in Zaman wordt de opening

gezien als een kans, een nieuwe bladzijde die Turkije omdraait. Turkije is veranderd en staat open

voor hervormingen. Er wordt letterlijk gezegd ‘Sağduyu doğru olan istikameti gösteriyor’ (‘het

gezond verstand wijst de goeie richting aan’). Türköne zegt ook op het einde van het artikel dat hij de

opening positief onthaalt en hoge verwachtingen koestert met de woorden ‘Benim gözlediklerim ve

dinlediklerim iyimserliğimi artırdı’ (‘Wat ik zie en hoor, verhoogt mijn optimisme’). Dit positivisme

leunt duidelijk aan bij de periode voor het keerpunt, begin augustus. Een ander voorbeeld is:

“Devlet ilk defa Kürt sorununun çözümünde resmî bir taahhütte bulunmuş ve yıllardır her şeyin içine tıkıldığı dolabın kapağını açmıştı. İçişleri Bakanı'nın bu açılım için kullandığı "Demokratikleşme açılımı" tabiri başta olmak üzere yönteme dair koyduğu perspektif ve yine yönteme dair verdiği detaylarla önümüze geniş bir ufuk açılmıştı. En önemlisi hayal kırıklıkları ve acılarla dolu tarihin artık sona erdiği ve umut edebilecek çok şeyimiz olduğunu anlamıştık (Türköne 02.08.2009).” (letterlijk: “De staat bevindt zich voor de eerste keer in een officiële verbintenis binnen de oplossing voor de Koerdische kwestie en heeft het luik van de kast geopend waar sinds jaren vanalles werd ingepropt. Met de uitdrukking ‘democratische opening’ die de minister van Binnenlandse Zaken voor deze opening gebruikt, opent hij met het perspectief eigen aan deze methode en de details ervan een bredere horizon voor ons. Het belangrijkste ervan is dat we begrepen hebben dat de geschiedenis vol met teleurstellingen en pijn voortaan ten einde loopt en er veel zaken zijn die ons zullen kunnen laten hopen.”)

In Hürriyet staan de artikels 6, 8, 9, 10, 15, 16, 18 inhoudelijk positief tegenover de opening. In deze

artikels komt de opening aan bod als initiatief om de vroegere assimilatiepolitiek te vervangen door

een vorm van herintegratie in de maatschappij. Culturele rechten en vrijheden worden toegekend en

uitgebreid. Er waait als het ware een nieuwe wind in Turkije die debat toelaat en het eenheidsgevoel

en de broederlijkheid versterkt. Dankzij de herintegratie van de Koerden in de maatschappij zullen

bepaalde afgesloten regio’s zoals Van opnieuw openbloeien. Bovendien laat de opening toe om in

oktober, november en december concrete stappen te ondernemen om de kwestie op te lossen. De

opening is onfeilbaar zolang het initiatief gesteund wordt door het volk en de politiek. Turkije is

dankzij het initiatief dus eindelijk op goede weg. Het praktijkvoorbeeld van TRT6 bewijst dat rechten

toekennen aan Koerden niet automatisch tot staatsverbrokkeling leidt. Kortom, deze opening verschilt

met vroegere initiatieven. Turkije is nu een land dat eenheid wenst en op vele vlakken sterk staat.

Daarom zal déze opening slagen. De voorbeelden hieronder illustreren dit alles.

67

“Demokratik açılım’la da kültürel özgürlükler genişleyecektir (Çandar 23.08.2009).” (letterlijk: “Met de democratische opening zullen culturele vrijheden uitgebreid worden.”)

“Kürt Açılımı sonrasında yaygınlaşan tartışma ortamında, Türkiye çok daha iyimser ve “kardeşlik, birlik ve beraberlik” ruhunun çok daha güçlü biçimde ortaya çıktığı bir ülke olmadı mı?(Çandar 21.08.2009).” (letterlijk: “Is Turkije dan in de sfeer van discussie die zich na de Koerdische opening verspreidde niet een land geworden waar een mentaliteit van ‘broederlijkheid, eenheid en samenhorigheid’ nog sterker naar voor kwam?”)

“ […]Ekimde TBMM'nin yeni yasama yılına girişiyle birlikte Meclis platformunda da tartışılacak ve ekim-kasım-aralık aylarını "somut adım atılacak aylar" olarak tasarlamakta isabet vardır (Çandar 19.08.2009).” (letterlijk: “In oktober zal met de start van het nieuwe wetgevingsjaar in het parlement (over de vredesplannen) worden gediscussieerd en is het mogelijk om de maanden oktober-november-december te beschouwen als ‘de maanden waarin concrete stappen ondernomen zullen worden’.”)

“Bunca yıldır bu ülkede toplumun içinde böylesine iyi niyetli, iyimser ve olumlu nabız atışlarına pek rastlamadığımı söylersem, abartmış olmam (Çandar 16.08.2009).” (letterlijk: “Als ik zeg dat ik gedurende vele jaren in dit land, in de maatschappij nog niet vaak zo’n intentievol, optimistisch en positief ‘hartkloppen’ hebben aangetroffen, dan overdrijf ik niet.”)

“Kürt açılımının aşama aşama yürürlüğe girmesi halinde, “hedef”e başarıyla yol alabileceğine ilişkin elimizde somut bir ölçü oluştu. TRT-6 ile ilgili uygulama ve sonuçları (Çandar 02.08.2009).” (letterlijk: “Als de Koerdische opening beetje bij beetje in de praktijk wordt omgezet, hebben we een concrete maatstaf in onze handen die in nauw verband staat met het pad om succesvol het doel te bereiken. De toepassing en resultaten in verband met TRT6.”)

“[…]Kürt Açılımı’nın harekete geçirdiği dinamiklerden ötürü, bu kez “farklı” olacağını düşünebiliriz ve sonuçlarına umut bağlayabiliriz (Çandar 22.09.2009).” (letterlijk: “Door de dynamieken die de Koerdische opening in beweging bracht, kunnen we ervan uitgaan dat het deze keer ‘anders’ zal zijn en kunnen we hoopvol tegenover de resultaten staan.”)

Inhoudelijk negatief

In Hürriyet is 2/25 (met nuancering 3/25) inhoudelijk negatief van de 2/25 (met nuancering 5/25)

negatief gecodeerde artikels. In Zaman is geen enkel bericht inhoudelijk negatief gecodeerd. We

bespreken kort de 2 overkoepelend negatief inhoudelijke berichten van Hürriyet en vullen die aan met

de nuancering van artikel 18 (Çandar 22.09.2009).

“Gündemdeki “Kürt Açılımı” tartışmalarında, bu madde tartışma konusu olmadı ki. Ne başkent, ne bayrak, ne ülke, hatta ne resmi dilin Türkçe olması; bunların hiçbiri “değişsin” önerisi, hatta niyeti ortada yok (Çandar 29.08.2009).” (letterlijk: “In de discussies over de Koerdische opening die op de agenda staan, is dit artikel (hiermee wordt artikel 3 bedoeld) nog geen onderwerp van discussie geweest. Noch de hoofdstad, noch de vlag, noch het land, zelfs noch het feit dat de officiële taal Turks is; geen enkel voorstel ‘voor verandering’ van dit [artikel] of zelfs intentie is aanwezig.”)

De artikels 1 en 2 (Çandar 30.08.2009 en 29.08.2009) bespreken het negeren van artikel 3 van de

Turkse grondwet binnen de opening. Çandar zelf is een van de stemmen die het niet behandelen en

bediscussïeren van dit artikel als een lacune binnen het initiatief beschouwt. Het overdreven

kemalisme dat te weinig wordt aangekaart en dus niet openlijk het probleem behandelt om ‘de

Koerden als Koerden te aanvaarden’, is een tekort van de opening. De Turkse identiteit en taal worden

opgedrongen en laten geen ruimte voor verschillen.

68

Artikel 18 (Çandar 22.09.2009) is overkoepelend positief gecodeerd, maar haalt ook enkele

inhoudelijke tekorten aan, zoals vastgeroeste clichés en werd daarom genuanceerd met (x). Çandar

gaat in op de allergie voor het Koerdische taalgebruik, het woord ‘Koerd of Koerdisch’ in benamingen

enz. Na het positief betoog over de hoge slaagkansen van de opening, zegt hij ‘Bununla birlikte, Kürt

Açılımı’nın tuzaklarla dolu olmadığını ve riskler içermediğini de söyleyemeyiz’ (‘Desalniettemin,

kunnen we ook niet zeggen dat de Koerdische opening niet vol zit met valkuilen en risico’s inhoudt’).

Hij heeft het bijvoorbeeld over ‘Kürt sözcüğüne alerji’ (‘allergie voor het woord ‘Koerd(isch)’). In

onderstaand voorbeeld wordt dit tekort duidelijk.

“Mardin Artuklu Üniversitesi’nde “Kürt Dili ve Edebiyatı” bölümünün kurulması ve lisans eğitimi vermesi YÖK tarafından “Yaşayan Diller Enstitüsü” adıyla, sırf Kürtçe’ye alerjiden ötürü iğdiş edildi (Çandar 22.09.2009).” (letterlijk: “In de Mardin Artuklu Universiteit werd het departement ‘Koerdische taal en letterkunde’ en het licentiaatsonderwijs bewust door YÖK weggeknipt met de benaming ‘Levende Talen Instituut’, alleen maar wegens de allergie voor de ‘Koerdische taal’.”)

5.2.2. Bespreking van de codering vanuit actorperspectief: Hürriyet en Zaman

Positief: positieve commentaar op de AKP en/of kritiek op andere actoren

In Hürriyet is de positieve codering vanuit actorperspectief 7/25 (8/25 met nuancering) van het totaal

14/25 (met nuancering 15/25) positieve coderingen. Zaman daarentegen heeft 7/11 (met nuancering

9/11) van de 8/11 (met nuancering 10/11) positief gecodeerde berichten. Het aantal ligt duidelijk hoger

in Zaman.

In Hürriyet gaat het om de artikels 3, 7, 12, 13, 14, 17, 19. Artikel 23 wordt toegevoegd als

nuancering. Hürriyet bekritiseert net zoals Zaman het nationalistische kamp met daarin het leger, de

CHP en MHP. Het leger mag niet tussenkomen in de opening en de CHP en MHP mogen het leger

niet volgen. De Koerden rechten toekennen en de wetgeving veranderen, ziet het leger als landverraad.

Ze drukken op het belang van de Turkse taal, willen geen vergiffenis meer voor terroristen enz.

Çandar beschuldigt het leger ervan doelbewust onrust te stoken en zo ruimte voor een ‘darbe’ (‘coup’)

te creëren zoals in het verleden. De CHP heeft het moeilijk om zich te positioneren binnen het debat en

volgt de MHP die onderhandelen met de PKK als landverraad beschouwt en de opening tegenwerkt.

Zo probeert de partij stemmen te stelen van de AKP in het Westen. De MHP houdt dus volgens

Çandar geen rekening met de wil van het volk, maar reageert enkel vanuit eigen partijbelangen. Net

zoals de CHP wil de MHP niet dat het leger tussenkomt, maar toch vragen ze raad en volgen ze.

In de artikels 12, 13 en de nuancering van artikel 23 wordt de AKP positief becommentarieerd omdat

die het initiatief verder wil uitbouwen, ondanks alle kritiek en nieuwe aanvallen. Erdoğan blijft de wil

van het volk vertegenwoordigen en komt samen met de DTP.

Onderstaande voorbeelden illustreren deze opmerkingen:

69

“Başbuğ, “TSK, Türkiye Cumhuriyeti’nin ulus-devlet ve üniter devlet yapısının korunmasında taraftır ve taraf olmaya devam edecektir” diyor.[…] Böyle tartışmalara katılmaması gereken tek kurum vardır: Ordu ve ordunun komutanları. Silahlı kuvvetlerin mensupları, görevleri gereği katıldıkları resmi ve gizli toplantılar dışında, görüşlerini açıklamamalıdır (Çandar 28.08.2009).” (letterlijk: “Başbuğ zegt ‘het leger is een aanhanger van de bescherming van de natie-staat en ééngemaakte staatsstructuur van de Turkse republiek en dat zal zo blijven’. […] Er is maar één instelling die niet hoort deel te nemen aan dergelijke discussies: het leger en de officiers ervan. Het leger mag behalve op officiële en geheime vergaderingen waaraan ze deelnemen voor hun functie, haar bevindingen niet verduidelijken (woorden van de columnist Tarhan Erdem in Radikal).”)

“Genelkurmay Başkanı, “dil” konusuna değinirken, “Türkçe’nin yeterince öğretilememiş olmasını” öne çıkarıyor. […] PKK’lılardan 870 kişiden 638’inin serbest bırakıldığını hatırlatıyor (Çandar 25.09.2009).” (letterlijk: “De voorzitter van de Generale Staf brengt naar voor dat op het vlak van taal ‘Turks niet voldoende aangeleerd werd’. […] Hij herinnert eraan dat al 638 van de 870 PKK-leden werden vrijgelaten.”)

“Bu kez, Bahçeli sadece bazı kişileri “hedef” göstermekle kalmıyor, “Kürt açılımı”nı “ihanet” diye ilan ederek, ülkede “iç barış”a giden yolu dinamitlemek için fitili ateşliyor. […]Şu anda kurguladığı “oyun”, “Kürt düşmanlığı” üzerinden “nefret söylemi” ile Batı’da Ak Parti’nin seçmenini oymak ve oralarda kendisine “seçmen üsleri” kazandırmak. (Çandar 04.08.2009).” (letterlijk: “Deze keer stopt Bahçeli (voorzitter van de MHP) niet bij het tonen van het doel aan enkelen, hij ontsteekt de ‘bom’ om de weg naar interne vrede in het land met dynamiet te beleggen door de Koerdische opening als ‘verraad’ uit te roepen. […] Het spel dat momenteel opgezet wordt, betekent zich over de ‘Koerdische vijandschap’ uitdrukken met ‘woorden van haat’ om in het Westen de verkiezingen van de AKP uit te hollen en daar zelf de kiezersbasis in te winnen.”)

“[…] süreçe en başından beri karşı çıkıp, askere “Ne duruyorsun?” gibisinden mesajlar ileten muhalefet […](Çandar 25.09.2009).” (letterlijk: “[…] de oppositie die vanaf het begin al tegen de procedure gekeerd was en die reageert tegenover het leger als ‘Wat sta je te staan?’[…].”)

“Genelkurmay Başkanı’nın 25 ağustos açıklamasının üzerinden daha saatler geçmeden MHP sözcülerinin ‘Bu noktadan sonra, Kürt açılımı sona ermiştir’ şeklinde beyanat vermelerini unutabileceğimiz kadar uzun vakit geçmedi. […]CHP’nin genel başkanı ile MHP’nin yönetici kademelerinin itirazı ‘söz’e değil ‘öz’e (Çandar 15.09.2009).” (letterlijk: “Er is nog niet genoeg tijd verstreken om te kunnen vergeten dat de woordvoerders van de MHP pas enkele uren na de aankondiging van de voorzitter van de Generale Staf op 25 augustus zeiden: ‘Na dit punt loopt de Koerdische opening op zijn einde’. De graad van het bezwaar van de MHP en CHP is niet gericht op het woord maar op de kern.”)

“AK Parti DTP arasındaki ‘çözüm amaçlı diyalog’un başlaması bu bakımdan son günlerin en değerli gelişmesi olmuştur (Çandar 11.08.2009).” (letterlijk: “Het startpunt van een dialoog tussen de AKP en DTP gericht op een oplossing is vanuit dit standpunt de belangrijkste ontwikkeling in de laatste dagen.”)

“Tayyip Erdoğan’ın Eruh’ta ve Hakkari’de olanlara ilişkin ‘saldırı açılım sürecini engellemez’ değerlendirmesini, hiç vakit geçirmeden yaptığını ve ‘kararlılığın devamı’ sinyalini verdiğini öğrenip seviniyorum (Çandar 10.09.2009).” (letterlijk: “Ik (Çandar) verheug me dat Tayipp Erdoğan de gebeurtenissen in Eruh en Hakkari evalueert als ‘aanvallen kunnen het openingsproces niet verhinderen’ en dat hij zonder tijd te verliezen signalen uitstuurt van het verderzetten van zijn vastbeslotenheid.”)

Zaman bevat in alle artikels behalve 9 een positieve codering vanuit actorperspectief. De artikels 4 en

5 zijn nuanceringen. Nationalistische actoren zoals de partijen MHP, CHP en het leger boycotten de

opening. Ze doen dit vooral uit eigenbelang. Het leger blijft gewelddadig optreden en de CHP en MHP

verschuilen zich achter de ‘ééngevormde staat’, gedefinieerd in de grondwet om geen rechten aan de

Koerden te moeten geven. Ze erkennen geen etnische verschillen binnen de Turkse identiteit en willen

70

geen andere taal dan het Turks in publieke ruimtes. Deze actoren sturen door hun provocaties mogelijk

de bevolking, waardoor gewone ruzies zelfs als etnische ‘clashes’ worden bestempeld.

In artikel 6 wordt de AKP positief becommentarieerd omdat de partij risico’s durft te nemen om de

opening uit te bouwen. De MHP en CHP zijn daar volgens Türköne te laf voor.

Dit alles wordt gestaafd via onderstaande voorbeelden:

“Hilmi Özkök'ün söylediği gibi devlet gücü elindeki silahı bırakmaz (Türköne 23.08.2009).” (letterlijk: “Zoals Hilmi Özkök zegt, legt de staatsmacht het wapen in haar hand niet neer.”)

“AK Parti'nin attığı her adıma karşı çıkmak yeterli değil, siz de bir çözüm göstermek zorundasınız. Göstermediğiniz zaman arkanıza geçen halk desteği temmuz güneşi görmüş kar gibi hızla erimeye başlar. […]“Çözüm bütünüyle AK Parti'nin göstereceği dirayete ve maharete kalıyor (Türköne 14.08.2009).” (letterlijk: “ Het is niet genoeg om tegenkanting te bieden tegen iedere stap die de AKP zet, jullie (hier worden de CHP en MHP bedoeld) moeten ook een voorstel tot oplossing doen. De gehele oplossing is afhankelijk van de capaciteit en vaardigheid die de AKP zal tonen.”)

“Baykal, MHP söylemine yakın bir formülle "Türk millî kültürünün bir etnik kimlik olmadığını" söylüyor (Türköne 11.09.2009).” (letterlijk: “Baykal(van de CHP) zegt met een formule die zich nauw aansluit bij de zegswijzen van de MHP dat ‘de Turkse nationale cultuur geen etnische identiteit bevat’.”)

“Baykal ve Bahçeli bu kavramın arkasına geçerek Kürt sorununun çözümüne direniyorlar (Türköne 16.08.2009).” (letterlijk: “Baykal (van de CHP) en Bahçeli (van de MHP) verzetten zich tegen een oplossing van de Koerdische kwestie door zich te verschuilen achter dit concept (hiermee wordt de ‘ééngevormde staat’ bedoeld, bepaald door artikel 3 van de grondwet).”)

“Bir kitle partisinin lideri takipçilerine "dağı" mücadele alanı olarak gösteriyorsa, içeriği belli olmayan projeyi bir "yıkım projesi, açılımın sahibi hükümeti peşinen "hain" olarak niteliyorsa […] (Türköne 28.08.2009).” (letterlijk: “Als de leider van een kernpartij (het gaat hier over de MHP) aan zijn aanhangers de ‘bergen’ als strijdterrein aanduidt, en een project waarvan de inhoud niet duidelijk is als een ‘afbraakproject’ en de eigenaar van de opening, de regering, vooraf al als ‘verraders’ aanduidt […].”)

“Hem MHP, hem de CHP Türkçe dışında bir dilin "kamusal alan"a taşınmasına izin vermeyeceklerini söylüyorlar (Türköne 18.08.2009).” (letterlijk: “Zowel de MHP als de CHP zeggen dat ze niet zullen toestaan dat een taal naast het Turks zich verspreidt binnen de publieke ruimte.”)

Negatief: positieve commentaar op andere actoren en/of kritiek op de AKP

In Hürriyet vertegenwoordigt de negatieve codering vanuit actorperspectief met nuancering 2/25 van

het totaal negatief gecodeerde artikels 2/25 (met nuancering 5/25). In Zaman is geen enkel bericht

negatief gecodeerd vanuit actorperspectief. We richten ons kort op de 2 genuanceerde berichten van

Hürriyet die kritiek uiten op de AKP.

De artikels 3 en 4 uiten kritiek op de AKP. Zo worden de AKP en Erdoğan bekritiseerd omdat ze na

hun goeie start zich lijken aan te sluiten bij Başbuğ, de voorzitter van de Generale Staf, die zich

vastbesloten afzet tegen de opening. Zonder vragen of verhoor worden zijn woorden voor waarheid

aangenomen waardoor de AKP zich in het nationalistische kamp begeeft. Erdoğan voelt zich verplicht

71

om de oude terminologie en labels opnieuw uit de kast te halen en wordt door de DTP gewaarschuwd

om het terroristische discours te verlaten. Dit wordt geïllustreerd met deze citaten:

“Tayipp Erdoğan İlker Başbuğ’un açıklamasının ardından bildik basmakalıp terminolojiyi daha fazla vurgulamaya kendisini mecbur hissetti. […]AK Parti açısından da benzeri bir durum söz konusu (Çandar 28.08.2009).” (letterlijk: “Tayipp Erdoğan voelde zich verplicht om na de toespraak van İlker Başbuğ de gekende alledaagse terminologie nog meer te onderstrepen. Wat de AKP betreft, gaat het over een gelijkaardige situatie.”)

“DTP Genel Başkanı, AKP’yi gelinen aşamada daha ciddi, sorumlu ve sürece daha cesur sahip çıkmaya çağırarak "Demokrasiden, hak ve özgürlük anlayışından uzak, çatışmacı, kışkırtıcı yaklaşımlar karşısında geri adım atan ve demokratikleşme söylemini bir kenara bırakıp terör söylemine sarılan bir anlayış daha işin başında tökezlerse halkın umutlarının kırılması an meselesi olur" uyarısında bulundu (Çandar 26.08.2009).” (letterlijk: “De algemene voorzitter van de DTP riep de AKP op om in de komende fase serieuzer en verantwoordelijker op te treden en kordater te beschikken over het proces. Hij waarschuwde dat een mentaliteit die ver staat van democratie, rechten en vrijheden, niet tussenkomt in strijdlustige en provocatieve aanpakken én democratisering links laat liggen door een terroristisch discours aan te hangen reeds in de beginfases van het proces struikelt en zo de hoop van het volk de belangrijkste kwestie wordt.”)

5.2.3. Bespreking van ‘neutrale’ berichtgeving: Hürriyet en Zaman

9/25 artikels van Hürriyet werden neutraal gecodeerd en 3/11 in Zaman. Neutraal betekent dat deze

artikels niet aan de invulling van ‘positief’ of ‘negatief’ voldoen. De neutraal gecodeerde artikels

behandelen voorwaarden voor het slagen van de opening of een advies.

In Zaman zijn de artikels 4, 5 en 9 neutraal. In artikel 4 (Türköne 18.09.2009) wordt de gemeenschap

aanbevolen de kwestie zelf op te lossen. De Koerdische kwestie is een zaak van de gemeenschap. Zo is

het Koerdische taalgebruik in openbare ruimtes een deel van de gemeenschap en mag de politiek daar

niet in tussenkomen volgens Türköne. Artikel 5 (Türköne 16.08.2009) drukt op het belang van het

verrijken van de nationale identiteit zodat die rekening houdt met verschillen binnen de bevolking en

niet iedereen de Turkse noemer opdringt. Ook artikel 9 (Türköne 27.09.2009) stelt een brede invulling

van ‘ulus’ (‘natie’) voor als oplossing. Zowel het Koerdische als het Turkse nationalisme moeten

afzwakken om het slagen van de opening niet te verhinderen.

Hürriyet bevat aanbevelingen inzake de Koerdische opening en voorwaarden voor succes in artikels

4, 5, 11, 20, 21, 22, 23, 24 en 25. Volgens Çandar is Diyarbakır een speciale stad voor de Koerden.

Het enthousiasme voor de opening zou daar het meest gevoeld moeten worden. Diyarbakır is echter

behoedzaam en durft zich niet uit te spreken. Een voorwaarde om de opening te laten slagen is dus

Diyarbakır overtuigen (Çandar 26.08.2009). Een wedstrijd tussen Fenerbahçe en Diyarbakırspor geeft

ook stof tot nadenken. Zo kan de gemeenschappelijke liefde voor voetbal het samenhorigheidsgevoel

versterken en een betere beeldvorming over elkaar stimuleren. Onderstaand citaat van Çandar stelt

dus: hoe meer Fenerbahçesupporters, hoe dichter we in de buurt komen van een oplossing.

72

“[…] Güneydoğu’da Fenerbahçelilik oranı arttığı oranda, Kürt sorununun çözüm şansı yükselir […](Çandar 25.08.2009).” (letterlijk: “De mogelijkheid tot het oplossen van de Koerdische kwestie verhoogt naarmate het aantal supporters van Fenerbahçe stijgt in het Zuidoosten.”)

Artikel 11 verduidelijkt dat het slagen van de opening afhangt van hervormingen binnen het

wetgevende luik en een wapenstilstand van de PKK (Çandar 15.08.2009). Artikel 20 breidt die

wapenstilstand uit tot een wederzijdse, waarbij het leger ook de militaire operaties moet stopzetten en

‘de weg naar vrede niet mag opblazen’. Ook de onwetendheid aan beide kanten moet worden

weggewerkt om zo een succesvolle oplossing mogelijk te maken. Of:

“Kürtlerin de kendilerini Kürt olmayanlara anlatması, tanıtması, kavratması şart (Çandar 13.09.2009).” (letterlijk: “De Koerden moeten over zichzelf vertellen aan niet-Koerden, zichzelf voorstellen en elkaar begrijpen.”)

De verslagen van de tocht van Çandar doorheen Koerdische gebieden, artikel 21-25, gaan verder in op

de ideeën van de Koerden in Şemdinli, Eruh, Kasrı Kanco en Diyarbakır en op basis daarvan geeft

Çandar advies om de Koerdische opening tot een goed einde te brengen. Militaire operaties stopzetten

en simpele vergiffenis volstaan volgens de inwoners van Şemdinli. Dit laatste is ook volgens de

Koerden van Eruh de belangrijkste voorwaarde voor een succesvolle oplossing. De overheid moet

eerlijk zijn en haar eigen militaire operaties in de bergen stopzetten. In Kasrı Kanco neemt Çandar het

advies over van Ahmet Türk, lid van de DTP, die na heel wat negatieve ervaringen met de Turkse staat

de Koerden toch oproept om geduld en vertrouwen te hebben. Ook in Diyarbakır wees burgemeester

Osman Baydemir op het belang van moedige en eerlijke politiek die het geweten van Turken en

Koerden laat samensmelten voor het te laat is. De opening moet volgens Çandar ook de kloof tussen

‘şehit14’ en ‘öldürülen’ (‘vermoorde’) verkleinen zodat de mensen geen onderscheid meer maken

tussen Turkse en Koerdische slachtoffers. Dit alles wordt via enkele voorbeelden hieronder

geïllustreerd.

“Bu açılıma ilişkin en önemli önerisi ve uyarısı ise ancak onun gibi görmüş-geçirmiş bir adamın yapacağı cinsten: Sabır!(Çandar 10.09.2009).” (letterlijk: “Wat zijn (hier wordt Ahmet Türk bedoeld) belangrijste suggestie en waarschuwing betreft die enkel uit de mond van een man zoals hij kan komen die veel zag en meemaakte: geduld!”)

“Tereddütsüz cevap “dağdakilere af! (Çandar 12.09.2009).” (letterlijk: ‘Het antwoord is (op de vraag wat de eerste stap naar een oplossing is) zonder twijfel ‘vergiffenis voor zij in de bergen!”)

“Acılarımızı ortaklaştırırsak vicdanlarımızı da ortaklaştırırız. Vicdanlarımızı ortaklaştırırsak geleceğimizi de ortaklaştırırız (Çandar 09.09.2009).” (letterlijk (woorden van Osman Baydemir): “Als we onze pijn kunnen delen, dan kunnen we ook ons geweten gemeenschappelijk maken. Als ons geweten gemeenschappelijk wordt, dan ook onze toekomst.”)

“Bu “şehit olanlar” ile “öldürülenler” arasındaki “hassasiyet uçurumu” giderilmeden “terörü bitirmek” ile “kanı durdurmak” kolay olmayacak (Çandar 11.09.2009).” (letterlijk: “Zonder de gevoelige kloof tussen zij die ‘şehit’ en ‘vermoord’ zijn te vernietigen, zal ‘de terreur stopzetten’ en ‘het bloedvergieten stoppen’ niet gemakkelijk zijn.”)

14 Zie voetnoot 2.

73

Het optimisme van deze Koerden kan volgens Çandar helpen bij het oplossen van de kwestie. Het is

dus essentieel om de mensen zelf te raadplegen en te zien dat ook zij definitief een punt willen zetten

achter de jarenlange strijd. Zelfs de zware woorden van Başbuğ en Atalay kunnen de hoop van de

Koerden niet afnemen, ook al zijn ze ‘behoedzaam’ (Çandar 08.09.2009).

5.2.4. Tussentijds besluit

Op basis van de algemene indeling in positief, negatief of neutraal gecodeerd kunnen we het volgende

besluiten: Zaman heeft procentueel inderdaad meer positief gecodeerde berichten, 8/11 (71.73%) of

10/11 met nuancering (90.91%) dan Hürriyet 14/25 (56%) of met nuancering 15/25 (60%). Hürriyet

heeft 9/25 (36%) neutraal gecodeerde artikels en Zaman 3/11 (27.27%). In Zaman is er 0/11 (0%)

negatief gecodeerde berichtgeving, terwijl Hürriyet er 2/25 (8%) en met nuancerng 5/25 (20%) heeft.

Op basis van deze algemene bevindingen kan een deel van de hypothese bevestigd worden. De

verschillende ideologische achtergrond van beide kranten leidt tot meer positief gecodeerde

berichtgeving bij Zaman dan Hürriyet. Hieruit kunnen we afleiden dat Zaman eerder de opening van

de AKP steunt, terwijl Hürriyet kritischer staat tegenover het initiatief.

Als we de concrete invulling van de hypothese verder uitdiepen, moet Hürriyet meer dan Zaman

ingaan op inhoudelijke lacunes van de opening en behalve andere actoren óók de AKP als

verantwoordelijke voor het falen van de opening aanklagen, terwijl Zaman minder inhoudelijke

tekorten zal belichten en zich zal aansluiten bij de AKP door enkel en alleen andere actoren te

beschuldigen. Dit laatste leidt tot een hoger aantal positieve coderingen vanuit actorperspectief in

Zaman.

Hürriyet gaat inderdaad meer dan Zaman in op inhoudelijke lacunes binnen de opening. Zaman doet

dit nooit, terwijl Hürriyet dit 2/25 (8%) of met nuancering 3/25 (12%) maal doet. Bovendien gaat

Hürriyet ook de AKP bekritiseren, 2/25 (8%), terwijl Zaman dit nooit doet en alleen maar andere

actoren bekritiseert. Deze concrete invulling van de hypothese wordt dus opnieuw bevestigd.

Voor een correcte en volledige analyse gaan we kort verder in op de verhouding binnen de indeling en

interpretatieve benadering van het cijfermateriaal. De noemenswaardige opvallendheden zijn:

inhoudelijk positief gecodeerde berichtgeving in Hürriyet ligt hoger dan in Zaman en Hürriyet

bekritseert net zoals Zaman óók nationalistische actoren en kemalistisch erfgoed of discours.

De inhoudelijk positief gecodeerde berichtgeving binnen Zaman is 1/11 (9.09%) tegenover in Hürriyet

7/25 (28%). Dit betekent dat Hürriyet eigenlijk meer inhoudelijk positief gecodeerde berichten bevat

dan Zaman. Aangezien de hypothese niet letterlijk stelt dat Zaman over meer inhoudelijk positief

gecodeerde berichten beschikt, maar enkel uitgaat van een groter aantal inhoudelijk negatief

74

gecodeerde berichtgeving binnen Hürriyet, beïnvloedt dit resultaat de hypothese niet en wordt dit

enkel opgemerkt als opvallendheid.

Wat de positieve coderingen vanuit actorperspectief betreft, heeft Hürriyet er 7/25 (28%) of met

nuancering 8/25 (32%) en Zaman 7/11 (63.64%) of met nuancering 9/11 (81.82%). Uit de analyse van

deze positief gecodeerde berichten vanuit actorperspectief, blijkt wel dat ook Hürriyet nationalistische

actoren, zoals het leger en de MHP bekritiseert. Het procentuele totaal blijft echter lager dan in Zaman

en resulteert in meer positief gecodeerde berichtgeving vanuit actorperspectief in Zaman wat opnieuw

de hypothese bijtreedt.

Samenvattend ligt het totaal aantal positief gecodeerde berichtgeving in Zaman procentueel hoger dan

in Hürriyet. Bij concrete invulling bleek dat Hürriyet meer ingaat op inhoudelijke lacunes en behalve

andere actoren terloops óók de AKP bekritiseert. Resultaten tonen dat Zaman echter nooit noch

negatief staat tegenover de drijfveer achter de opening, de AKP, noch de opening inhoudelijk

bekritiseert. De positieve codering vanuit actorperspectief waarbij andere actoren dan de AKP

bekritiseerd werden ligt dus procentueel hoger in Zaman dan in Hürriyet.

Hoewel bovenstaand cijfermateriaal dus de hypothese bevestigt, dringen nuanceringen vanuit

interpretatief standpunt zich op die de ideologiedoorsijpeling toch ontkrachten. Zo bestaat de kritiek

op de AKP in Hürriyet echter enkel uit supplementaire nuanceringen in artikels die maar 2/25 (8%)

vertegenwoordigen. Bovendien is de kritiek o.a. gericht tegen de AKP die plotseling ook een

nationalistisch discours begon te volgen. Hoewel Zaman procentueel meer kritiek uit op andere

actoren dan de AKP, gaat Hürriyet toch óók het nationalistische kamp bekritiseren en bijvoorbeeld in

artikel 12, 13 en 23 ook terloops positief commentaar geven op de AKP. Het gebeurt gewoon

procentueel minder, maar is niet nihil. Bovendien bestaat de inhoudelijke kritiek van Hürriyet maar uit

2/25 (8%) of met nuancering 3/25 (12%) van het geheel en is ze vooral gericht op het kemalistische

erfgoed dat niet voldoende ter discussie staat binnen de opening. Hoewel in Zaman nooit de opening

inhoudelijk negatief belicht wordt, ligt het aantal inhoudelijk positieve benaderingen wel lager dan in

Hürriyet. Kortom, hoewel cijfermateriaal de hypothese bevestigt, duidt deze interpretatieve invalshoek

op het belang van verder onderzoek om deze nuanceringen verder te verduidelijken en zo de zwart-

wittegenstelling bij te sturen.

75

6. CONCLUSIE

De twee studies bewijzen dat de Turkse pers de perceptie van haar lezers beïnvloedt. Het

frameonderzoek toont dat de Turkse pers haar publiek stuurt via frames en zo de Koerdische opening

voorkauwt. Het cijfermateriaal van de klassieke inhoudsanalyse wijst op ideologiedoorsijpeling in de

berichtgeving, hoewel de interpretatieve analyse dit nuanceert. Kortom, de Turkse pers projecteert

háár blik op de opening.

De rangschikking van de frames in beide kranten, respectievelijk human interest frame,

verantwoordelijkheidsframe, conflictframe, moraliteitsframe in Hürriyet en verantwoordelijkheids-

frame, human interest frame, conflictframe, moraliteitsframe in Zaman bevestigt hypothese 1 en 2. Het

human interest frame staat eerste in de rangschikking van Hürriyet en tweede bij Zaman. Het

verantwoordelijkheidsframe behoort in beide kranten tot de 2 meest gebruikte frames. Het

economische frame is afwezig.

Een klassieke inhoudsanalyse toetste de ideologiedoorsijpeling en stelde dat Zaman meer positief

gecodeerde berichtgeving zou hebben dan Hürriyet. Cijfermateriaal bevestigt dit. Om de hypothese

verder te confirmeren, moest ook aan de concrete invulling voldaan worden. Dit betekende dat

Hürriyet meer dan Zaman zou moeten ingaan op inhoudelijke lacunes van de opening en behalve

andere actoren óók de AKP als verantwoordelijke voor het falen van de opening zou moeten

aanklagen, terwijl Zaman minder inhoudelijke tekorten zou belichten en zich zou aansluiten bij de

AKP door alleen andere actoren te beschuldigen. Dit laatste zou leiden tot een hoger aantal positieve

coderingen vanuit actorperspectief. De resultaten bevestigen ook deze concrete invulling van

hypothese 3.

Nochtans is het belangrijk om dit cijfermateriaal te nuanceren. De interpretatieve analyse toont dat

Hürriyet óók verrassend kritisch staat tegenover het kemalistische erfgoed, discours en nationalistische

actoren zoals de MHP die net zoals de krant kemalisme prediken. Bovendien becommentarieert de

krant de AKP terloops positief. De positieve coderingen vanuit actorperspectief in Hürriyet zijn

procentueel gewoon lager waardoor de bevestiging van de hypothese niet beïnvloed wordt.

Vervolgens reikt de doorsijpeling van de puur religieuze achtergrond van Zaman niet verder dan de

afwezigheid van kritiek op de inhoud en drijfveer achter het initiatief, de eveneens religieus

geïnspireerde AKP. De vraag is of dit echter voldoende is om te stellen dat de ideologie doorsijpelt,

rekening houdend met bovenstaande informatie over Hürriyet. Bovendien bleek ook dat de inhoudelijk

positieve coderingen in Hürriyet hoger liggen, maar dit beïnvloedt wederom de hypothese niet. Die

veronderstelt immers dat Zaman minder inhoudelijk negatieve coderingen zou hebben. Daarnaast is

een inhoudelijk religieuze invalshoek afwezig. Dat bewijzen eveneens de resultaten van het

frameonderzoek waarbij óók Zaman 0 resultaten geeft bij vraag 4b over referenties naar religie. Als

76

we dus een inhoudsanalyse uitvoeren zonder concreet ingevulde hypothese via coderingen en de

ideologiedoorsijpeling interpretatief toetsen, dan blijkt dat Hürriyet ook kritisch staat tegenover haar

eigen kemalistische gedachtegoed en dat de religieuze achtergrond van Zaman niet uitdrukkelijk

doorsijpelt. Nuanceringen ontkrachten dus de ideologiedoorsijpeling.

Kortom, cijfermateriaal gebaseerd op de coderingen bevestigt de ideologiedoorsijpeling omdat Zaman

in totaal meer positieve coderingen heeft dan Hürriyet. Zaman bekritiseert nooit inhoudelijk de

opening en de drijfveer erachter en steunt dus de Koerdische opening. Hürriyet daarentegen heeft meer

negatieve coderingen, bekritiseert terloops óók de AKP en belicht de opening inhoudelijk negatief.

Hürriyet staat dus vanuit kemalistisch perspectief kritischer tegenover de opening en de religieuze

drijfveer erachter. Nuanceringen dringen zich echter op omdat Hürriyet eveneens kemalistische

actoren, erfgoed en discours bekritiseert en de religieus geïnspireerde AKP terloops positief

becommentarieert. Rekening houdend met o.a. deze bevindingen zijn de afwezige kritiek op de inhoud

en religieuze drijfveer van de opening in Zaman ook niet voldoende om te wijzen op

ideologiedoorsijpeling. Dit alles bewijst dat het cijfermateriaal alleen niet toereikend is om de

ideologiedoorsijpeling in beide kranten te bevestigen. Verder kwalitatief onderzoek hiernaar zonder

concrete codering als verdere invulling van de hypothese is essentieel om het cijfermateriaal en de

daaraan gekoppelde harde tegenstelling bij te sturen.

77

BIBLIOGRAFIE

Boeken

Akkaya, Ahmet Hamdi & Jongerden, Joost. (2011). The PKK in the 2000s: continuity through breaks? In Casier, Marlies & Jongerden, Joost (Eds.), Nationalisms and Politics in Turkey, Political Islam, Kemalism and the Kurdish Issue (pp. 261-297). Oxford & New York: Routledge.

Algan, Ece. (2003). Privatization of radio and media hegemony in Turkey. In Artz, Lee & Kamalipour, Yahya R. (Eds.), The globalization of corporate media hegemony (pp. 169-191). Albany: State University of New York Press.

Amain, Kamal & Kielstra, Nico. (1992). De Koerden. Amsterdam: Het Spinhuis.

Barkey, H.J. & Fuller, G.E. (1998). Turkey’s Kurdish question. New York: Rowman & Littlefield Publishers.

Berelson, B. (1971). Content Analysis in Communication Research. New York: Hafner Publishing Company.

Bulut, F. (2005). Türk Basınında Kürtler. Beyoğlu/Istanbul: Evrensel Basım Yayın.

Boer, C. De & Brennecke, S. (2003). Media en publiek: Theorieën over media-impact. Amsterdam: Boom.

Bozarslan, Hamit. (2008). Kurds and the Turkish state. In Kasaba Reşat (Ed.), The Cambridge History of Turkey, Volume 4: Turkey in the Modern World (pp. 333-356). Cambridge: Cambridge University Press.

Cottle, S. (2000). Media research and ethnic minorities: Mapping the field. In Cottle, S. (Ed.), Ethnic minorities and the media: Changing cultural boundaries (pp. 1-30). Buckingham: Open University Press.

Çatalbaş, Dilruba. (2007). Freedom of press and broadcasting. In Kabasakal Arat, Zehra F. (Ed.), Human Rights in Turkey (pp.19-34). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Deacon, D., Pickering, M., Golding, P. & Murdock, G. (1999). Researching communications: A practical guide to methods in media and cultural analysis. New York: Oxford University Press.

Dijk, Teun A. Van. (1991) Racism and the Press. London: Routledge.

Heirman, Mark. (1991). Het lot van de Koerden. Antwerpen: IPIS.

Lutz, Jessica. (2002). De gouden appel: Turkije tussen oost en west. Breda: Uitgeverij De Geus.

Marcus, Aliza. (2007). Blood and Belief: The PKK and the Kurdish Fight for Independence. New York: New York University Press.

McDowall, David. (2005). A Modern History of the Kurds. London and New York: I.B. Tauris.

Neuman, R., Just, M. & Crigler, A. (1992). Common knowledge. News and the construction of political meaning. Chicago: University of Chicago Press.

O’Neil, Marie Lou. (2007). Linguistic human rights and the rights of Kurds. In Kabasakal Arat, Zehra F. (Ed.), Human Rights in Turkey (pp.72-85). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

78

Schneider, D. J. (2004). The psychology of stereotyping. New York: Guilford Press.

Shadid, W. (2007). Grondslagen van interculturele communicatie: studieveld en werkterrein. Amsterdam: Kluwer.

Tan, Alexis S. (1981). Mass communication theories and research. Columbus/Ohio: Grid Publishing Inc.

Zürcher, Erik Jan. (2006). Een geschiedenis van het modern Turkije. Amsterdam: Uitgeverij Sun.

Artikels

Bruinessen, M. van. (2005). Ismail Beşikçi: Turkish sociologist, critic of Kemalism, and kurdologist.

The Journal of Kurdish Studies, 5(2003-04 [2005]), 19-34.

Çandar, Cengiz. (2009). The Kurdish Question: The Reasons and Fortunes of the ' Opening'. Insight

Turkey, 11(4), 13-19.

Casier, Marlies, Jongerden, Joost & Walker, Nic. (2011). Fruitless attempts? The Kurdish Initiative

and containment of the Kurdish Movement in Turkey. New Perspectives on Turkey, 44(2011),

37-62.

Erdoğan İ. (2008). Haber Çerçeveleme: Kuram ve Tipoloji. Marmara İletişim Dergisi, 13, 35-52.

Feroz, Ahmad. (1991). Politics and islam in modern Turkey. Middle Eastern Studies, 27(1), 3-21.

Finkel, Andrew. (2000). Who guards the Turkish press? A perspective on press corruption in Turkey. Journal of international affairs, 54(1), 147-166.

Gorp, B. Van. (2006). Een constructivistische kijk op het concept framing. Tijdschrijft voor Communicatiewetenschappen, 34(3), 246-256.

Graves, Sherryl B. (1999). Television and prejudice reduction: when does television as a vicarious experience make a difference?. Journal of Social Issues, 55(4), 707-725.

Heper, Metin & Demirel Tanel. (1996). The press and the consolidation of democracy in Turkey. Middle Eastern Studies, 32(2), 109-123.

Liaras, Evangelos G. & Somer, Murat. (2010). Turkey’s New Kurdish Opening: Religious Versus Secular Values. Middle East Policy, 17(2), 152-165.

Shadid, W. (1995). Media en minderheden: De rol van de media bij het ontstaan en bestrijden van vooroordelen over etnische minderheden. Toegepaste Taalwetenschap (TTW): Thema's en trends in de sociolinguïstiek, 1995(2), 93-104.

Shadid, W. (2005). Berichtgeving over moslims en de islam in de westerse media: beeldvorming, oorzaken en alternatieve strategieën. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 39(4), 330-346.

Semetko, H.A. & Valkenburg, P.M. (2000). Framing European Politics: A Content Analysis of Press and Television News. Journal of Communication, 50(2), 93-109.

Sezgin, Dilara & Wall, Melissa A. (2005). Constructing the Kurds in the Turkish press: a case study of Hürriyet newspaper. Media, Culture & Society, 27(5), 787-798.

79

Tunç, Aslı. (2002). Pushing the limits of tolerance: functions of political cartoonists in the democratization process: the case of Turkey. International Communication Gazette, 64(1), 47-62.

Yavuz, M. Hakan & Özcan, Nihat Ali. (2006). The Kurdish Question and Turkey’s Justice and Development Party. Middle East Policy, 13(1), 102-119.

Zillman, D., Chen, L., Knobloch, S, & Callison, C. (2004). Effects of lead framing on selective exposure to internet news reports. Communication research, 31(1), 58-81.

Online boeken

Grabow, Karsen & Rieck, Christian E. (2008). The Kas democracy report 2008: media and democracy. [Online] http://www.kas.de/wf/doc/kas_14955-1522-1-30.pdf?081103151203 [18.03.2011].

Artikel in online krant of tijdschrift

Alpay, Şahin. (22.06.2010). Kürt açılımı bitti mi? Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=998172 [09.03.2011].

Aydemir, Bülent. (27.08.2009). Kürt açılımı kapalı oturumda tartışılacak. Sabah. [Online] http://www.sabah.com.tr/Gundem/2009/08/27/kurt_acilimi_kapali_oturumda_tartisilacak [09.03.2011].

Casier, Marlies. (05.05.2010). Brandend actueel: de Koerdische kwestie in Turkije. Vrede. [Online] http://www.vrede.be/index.php?option=com_content&view=article&id=1887:brandend-actueel-de-koerdische-kwestie-in-turkije&catid=147:nr-403-mei-juni-2010&Itemid=28 [09.03.2011].

Çiçek, Nevzat. (24.07.2009). Öcalan'ın 10 şartı. Sabah. [Online] http://www.sabah.com.tr/Gundem/2009/07/24/ocalanin_10_sarti [08.03.2011].

S.n. (07.11.2009a). İşte 'Kürt açılımı’. Timeturk. [Online] http://www.timeturk.com/tr/2009/11/07/iste-kurt-acilimi.html [07.03.2011].

S.n. (07.11.2009b). İşte Kürt açılımının yol haritası. Timeturk. [Online] http://www.timeturk.com/tr/2009/11/07/iste-kurt-aciliminin-yol-haritasi.html [07.03.2011].

S.n. (05.05.2010). Het einde van de Koerdische kwestie. Mo. [Online] http://www.mo.be/artikel/het-einde-van-de-koerdische-kwestie [09.03.2011].

Aantekeningen voor lezingen, papers en rapporten

Bruinessen, M. van. (1997a). Constructions of ethnic identity in the late Ottoman Empire and Republican Turkey: the Kurds and their Others. [10pp.]. [Online] http://www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/personal/publications/constructions_of_ethnic_identity.htm [02.03.2011]. (Paper voor de workshop "Social identities in the late Ottoman Empire", Department of Middle Eastern Studies, New York University, 1-10.)

Bruinessen, M. van. (1997b). De Koerdische kwestie in Turkije en in de diaspora. [7pp.]. [Online] http://www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/personal/publications/Koerdische_kwestie_Turkije_diaspora.htm [02.03.2011]. (Aantekeningen voor een lezing op het Mini-symposium “Achtergronden van de ontwikkelingen binnen de Turkse gemeenschap in Nederland”, Ministerie van Binnenlandse Zaken, Den Haag, 1-7.)

80

Bruinessen, M. van. (1997c). Race, culture, nation and identity politics in Turkey: some comments. [9pp.]. [Online]http://www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/ personal/publications/Identity_politics_in_Turkey.pdf [23.03.2011]. (Paper voor de Mica Ertegün Annual Turkish Studies Workshop on Continuity and Change: “Shifting State Ideologies from Late Ottoman to Early Republican Turkey, 1890-1930”, Department of Near Eastern Studies, Princeton University.)

Bruinessen, M. van. (1999). The Kurds in movement: migrations, mobilisations, communications and the globalisation of the Kurdish question. [16pp.]. [Online] http://www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/personal/publications/Kurds_in_movement.htm [02.03.2011]. (Working Paper 14, Islamic Area Studies Project, 1-16.)

Gorp, B. Van. (2004). Framing en het interpreteren van nieuws: een experimenteel onderzoek naar de effecten van frames. [29pp.]. [Online] http://webhost.ua.ac.be/psw/pswpapers/PSWpaper%202004-06%20van%20gorp.pdf [16.03.2011]. (Paper)

TESEV. (2008). A roadmap for a solution to the Kurdish question: policy proposals from the region for the government. [44pp.]. [Online] http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS/Report%20on%20Kurdish%20Question.pdf [08.03.2011]. (rapport)

Webdocument

Doğan Şirketler Grubu Holding. (2011). Medya. [Online] http://www.doganholding.com.tr/yatirimlar/medya.aspx [23.03.2011].

Hürriyet Kurumsal. (2005). Misyon, vizyon, strateji. [1pp.]. [Online] http://www.hurriyetkurumsal.com/tr/misyon.asp [23.03.2011].

Imset, Ismet G. (1995). The PKK: Freedom fighters or terrorists. [71pp.]. [Online] http://www.kurdistan.org/work/commentary/the-pkk-freedom-fighters-or-terrorists/ [07.03.2011].

Imset, Ismet G. (s.d.). Turkish media adjusts further to military discipline. [3pp.]. [Online] http://www.zoklet.net/totse/en/politics/foreign_military_intelligence_agencies/turkmeda.html [22.03.2011].

Artikel in online databank

Casier, Marlies, Hilton, Andy & Jongerdon, Joost. (2009). “Road maps” and roadblocks in Turkey’s Southeast. Middle East Report Online, 1-9. [Online] http://merip.org/ [07.03.2011].

Woordenboeken en encyclopedieën online

Sorun. (s.d.). In Türk dil kurumu. http://www.tdk.gov.tr/TR/Genel/Ana.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE [18.03.2011].

Hürriyet. (2004a). In TürkçeBilgi. http://www.turkcebilgi.com/h%C3%BCrriyet_(gazete)/ansiklopedi [23.03.2011].

Zaman. (2004b). In TürkçeBilgi. http://www.turkcebilgi.com/zaman_gazetesi/ansiklopedi [23.03.2011].

81

Woordenboeken

Kırış, Mehmet. (2003). Turks Nederlands Woordenboek. Nijmegen: Etnicom

Geraadpleegde artikels in Hürriyet

Çandar, Cengiz. (30.08.2009). Kürtleri Kürt olarak yaşatmak sorunu... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12376202 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (29.08.2009). Üniter devlet= Türk ulus-devleti mi?. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12371799 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (28.08.2009). “Askeri müdahele” ile “Kürt Açılımı” duramaz. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12363933 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (26.08.2009). Diyarbakır’da biber gazı, “Kürt Açılımı”na biberli açıklamalar... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12349490 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (25.08.2009). Biji Bırati, Biji Fenerbahçe. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12335172 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (23.08.2009). Türkiye’de Kürtler: Asimilasyon iflasından re-entegrasyona... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12331722 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (22.08.2009). Kıbrıs’ta çözümden Kürt çözümüne…. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12326886 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (21.08.2009). Türk-Kürt veya Türkiye Baharı… Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12319095 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (19.08.2009). 'Kürt açılımı' gözlüğü ile Irak Kürdistanı'nı izlerken. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12308978 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (16.08.2009). “Kürt açılımı”nın gazı kesilmezse... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12285650 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (15.08.2009). Olmazsa olmaz” iki hedef: “Kürt sorunu”nun Anayasal çözümü ve Öcalan’dan “silahlara veda”. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12281265 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (14.08.2009). “Kardeşlik Manifestosu” veya “Yurtseverlik ve Milli Birlik-Bütünlük Bildirgesi”... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12273900 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (11.08.2009). Türkiye uçmak için kanatlarını çırpıyor... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12273900 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (04.08.2009). “Kürt açılımı”nı dinamitlemek vebali... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12207335 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (02.08.2009). Kürt sorunu”ndan “Kürt açılımı”na... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12196646 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (01.08.2009). Van’ı sevmek, Kürtleri sevmek… Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12192863 [13.04.2011].

82

Çandar, Cengiz. (25.09.2009). “Açılım”ın Neresindeyiz?. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12548537 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (22.09.2009). “Osmanlı Tecrübesi” ve “Kürt Açılımı”... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12527475 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (15.09.2009). Kürt Açılımı: 'Devam'dan başka seçeneği olmayan süreç. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12481959 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (13.09.2009). Güneydoğu’dan Kürt Açılımı (6) 1500 kilometrelik “dağdan indirmek”-“dağa çıkmayı önlemek” dersleri... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12469411 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (12.09.2009). Güneydoğu’dan ‘Kürt Açılımı’ İzlenimleri (5) “Şemdinli Şartı”: “Dağdakiler”e Af... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12463552 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (11.09.2009). “Güneydoğu’dan ‘Kürt Açılımı’ Notları (4) Tarihimizin en uzun ‘Kürt İsyanı’nın başladığı yerde: Operasyonlar dursun... Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12456531 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (10.09.2009). Güneydoğu’dan Kürt Açılımı (3) Eruh’tan “şehit” haberi; Kasrı Kanco’dan “sabır” uyarısı. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12448589 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (09.09.2009). “Türk-Kürt vicdanları ortaklaştırmalıyız”. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12440559 [13.04.2011].

Çandar, Cengiz. (08.09.2009). Diyarbakır hâlâ umutlu. Hürriyet. [Online] http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12434452 [13.04.2011].

Geraadpleegde artikels in Zaman

Türkone, Mümtaz’er. (28.08.2009). Açılım’dan vazgeçsek. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=885459&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (27.08.2009). Pimi çekilmiş bomba. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=885070&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (23.08.2009). Teröriste merhamet göstermek. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=883592&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (18.08.2009). Devletin çözümü-Toplumun çözümü18.08.2009. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=881654&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (16.08.2009). 'Üniter devlet' ne değildir?. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=880985&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (14.08.2009). Yol haritası. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=880288&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

83

Türkone, Mümtaz’er. (07.08.2009). Kokoreç ikramı ve etnik sorunlar. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=877817&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (02.08.2009). Polis Akademisi'nde 'Türkiye Modeli' Çalıştayı. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=875828&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (27.09.2009). Açılımın yelpazesi ve milliyetçilikler. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=896650&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (15.09.2009). 'Son terörist' kim?. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=892342&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

Türkone, Mümtaz’er. (11.09.2009). Baykal 'açılım'a karşı mı?. Zaman. [Online] http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=890793&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1 [13.04.2011].

84

BIJLAGEN

Hürriyet: Cengiz Çandar (augustus)

1) Kürtleri Kürt olarak yaşatmak sorunu...

İlk bakışta, herşey 1925’teki Şeyh Sait isyanından, yani resmi görüşe göre “irticanın başkaldırışı”ndan sonra oldu.

Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ, 1925’ten itibaren Türkiye’nin doğu bölgelerindeki isyan ve

kalkışmaları “etnik temelli” görmüyor. İlk büyük çaplı isyan Şeyh Sait ve onun niteleme sıfatı “irtica”.

İşte o isyanın ardından bir “Şark Islahat Planı” kabul ediliyor ve yürürlüğe konuyor. “İrtica hadisesinde mahall-i

ceryan olan vilayetlerimizdeki müşahedatı tetkik ve icabeden tedabiri tezekkür ve bir rapor halinde tanzim

eylemek üzere Dahiliye Vekili Cemil, Adliye Vekili Mahmut Esat, Çankırı Mebusu Mustafa Abdülhalik beylerle

Erkan-ı Harbiye Umumiye Reisi Sanisi Mirliva Kazım Paşa’nın iştikarile bir encümen teşkil hakkındaki 8 Eylül 1341 tarh ve 2536 numaralı mahrem icra vekilleri heyeti kararnamesi mucibince...”

Günümüz Türkçesiyle “İrtica olayına tanıklık eden illerimizdeki durumu incelemek ve gereken önlemlere ilişkin

bir rapor düzenlemek için İçişleri Bakanı, Adalet Bakanı, Genelkurmay İkinci Başkanı ve bir milletvekilinin

katılımıyla bir komisyon kurulmasına dair Bakanlar Kurulu’nun 8 Eylül 1925 tarih ve 2536 numaralı gizli kararnamesi gereğince...”

Gereğince ne oluyor?

24 Eylül 1925 tarihinde “Şark Islahat Planı” kabul ediliyor ama hükümlerine baktığınızda “irtica”ya ilişkin pek bir şey göremiyorsunuz. Buna karşılık Kürtlerin “asimilasyonu”na ilişkin ilginç maddeler var.

İlker Başbuğ, 14 Nisan konuşmasında Prof. Metin Heper’e gönderme yaparak “Gerek Osmanlı İmparatorluğu

gerekse Cumhuriyet döneminde, Kürt kökenli vatandaşlarımıza devletçe sistematik asimilasyon politikası

uygulanmamıştır... Sonuç olarak, esas itibarıyla Cumhuriyetin ilk yıllarında yaşanan ayaklanmalar etnik temelli

değildir” demişti.

Tarihi gerçekler bu söylemi doğrulamıyor.

*** *** ***

Alın Eylül 1925’teki yani bundan aşağı yukarı tam 84 yıl önceki “Şark Islahat Planı”ndan bir bölüm:

“Van şehri ile Midyat arasındaki hattın garbında Ermenilerden metruk araziye Türk muhacirleri yerleştirilecektir.

bunun için idare-i örfiye mıntıkasındaki vilayette bulunan Ermeni emvali maliyece satılmayacak ve hatta

Kürtlere icar dahi edilmeyecektir. Yugoslavya dan gelmekte olan Türk ve Arnavutlar ile İran ve Kafkasya dan

gelecek teşkil edeceği, muhacirin, evvelemirde Elaziz – Ergani - Diyarıbekir, Elaziz – Palu, Palu-Kiğı, Palu-Muş

arasındaki Murat Vadisi Bingöl dağının şark ve cenubu, ve Hınıs, Murat vadileri, Muşa ovası, Van gölü havzası,

Diyarıbekir - Garzan - Bitlis hatlarında iskan edilecek.”

Yorum gerektirmeyecek kadar açık. Van ve Midyat hattının batısında, isimleri verilen bölgelerdeki Ermenilerden

kalan araziye Yugoslavya’dan gelen Türk ve Arnavutlar ile İran ve Kafkasya’dan gelen göçmenler

yerleştirilecek, bu arazi Kürtlere kiralanmayacaktır bile.”

85

Bu “nüfus mühendisliği”, Plan’ın 13 ve 16. Maddesi’ndeki Kürtçe yasaklarıyla birarada okunduğunda anlam

kazanıyor.

Madde 13:

"Aslen Türk olup Kürtlüğe mağlup olmaya başlayan (yani Kürtleşmeye başlayan) bervech-i âtî Malatya, Elaziz, Diyarbekir, Bitlis, Van, Muş, Urfa, Ergani, Hozat, Erciş, Adilcevaz, Ahlat, Palu, Çarsancak, Çemişgezek, Ovacık, Hısn-ı Mansur (Adıyaman), Behinsi (Besni), Arga (Akçadağ), Hekimhan, Birecik, Çermik, vilayet ve kaza merkezlerinde hükûmet ve belediye dairelerinde ve sair mücessesat ve teşkilâtta, mekteplerde, çarşı ve pazarlarda Türkçeden maada lisan kullananlar evâmir-i hükûmete ve belediyeye muhalif ve mukavemet cürmile tecziye edilirler."

Madde 16:

"Fırat garbındaki vilayetlerimizin bazı akvamında dağınık bir surette yerleşmiş olan Kürtlerin Kürtçe konuşmaları behemahal men edilmeli ve kız mekteplerine ehemmiyet verilerek kadınların Türkçe konuşmaları temin olunmalıdır." (Madde 16)

Bir de Madde 14’e göz atalım:

"Aslen Türk olan fakat Kürtlüğe temessül etmek üzere olan bulunan mevkide ve Siirt, Mardin, Savur, gibi ahalisi Arapça konuşan mahallerde Türk Ocakları ve mektep açılması ve bilhassa her türlü fedakârlık iktiham olunarak (gösterilerek) mükemmel kız mekteplere rağbetlerinin suveri adîde (fazla miktarda) ile temîni lazımdır. Hassaten Dersim, tercihan ve müstacalen (acil olarak) leyli iptidailer (yatılı ilkokullar) açılmak suretiyle Kürtlüğe karışmaktan bir an evvel kurtarılmalıdır." ?

İşte “asimilasyon”dan, bugün artık iflas ettiği ortada olan ve terkedilmesi gereken “asimilasyon”dan kasıt budur.

Kürtlerin yoğun bulunduğu bölgelere Türk yerleştirmek, Kürtçe konuşulmasını men etmek ve cezalandırmak, Kürtlüğü önlemek ve yeni yetişecek kuşakları Türkleştirmek. Asimilasyon budur.

Ve bu bir “devlet politikası” olagelmiştir. Metin Heper’in dediği gibi “Kürt inkarı” 1930’lar ve 1940’lardaki “bir avuç entelektüel”in tavrı değil, “devletin politikası” olmuştur.

Belma Akçura, “Devletin Kürt Filmi – 1925-2007 Kürt Raporları” adıyla bunu kitaplaştırdı.

Cumhuriyet’in ilk dönemlerindeki birçok şey gibi, bu “asimilasyonist” yaklaşım ve politika da köklerini Osmanlı

son döneminde, İttihatçılarda buluyor. Kürtlere yönelik “asimilasyonculuk”un “ideolojisi”ni yapan da bizzat Ziya Gökalp’tir.

*** *** ***

Günümüzde bu politika ve yaklaşım devam ediyor mu?

Evet ediyor. Bunun en kestirme ifadesi Deniz Baykal’ın ağzından ifadesini bula “Dil böler” şeklindeki anlayıştır.

Bu anlayış, Metin Heper gibilerinin “Kürtçe eğitim hakkı”nı “ikincil kimliklerin birincil hale gelmesine yol açar,

bu da ülkeyi etnik olarak böler” gibisinden dünyada hiçbir yerde geçerli olmayan tezlerinde ve Genelkurmay

Başkanı’nın ondan ödünç aldığı mealen “bireysel kültürel haklara evet, ama kolektif –grup- haklarına yani ana dilde eğitim hakkına hayır” görüşünde değişik düzeylerde paylaşılıyor.

Dil bölmez. Türkiye tecrübesi, dile baskının, dil üzerinden kimlik inkarının “bölücü” sonuçlar yarattığını yeterince kanıtlamış olmalıdır.

86

Mesele, Türkiye’nin Kürtlerinin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları olarak, AB hukuk normlarına sahip bir

ülkede, yüzlerce yıldır yaşadıkları coğrafyada kendileri olarak yaşamaya devam etmeleri ve bunun hukuki güvencelerinin sağlanmasıdır.

Artık Kürt sorununda şiddete, kan dökülmesine sonuna kadar hayır. Türkiye’nin birliği için Kürtlerin Kürt olarak özgürce yaşamalarına evet.

Bunun için, paradigma değişikliği, “yeni paradigma” şart.

“Kürt Açılımı”nın , başarılabilirse, varacağı ve varması gereken yer orasıdır.

Bir haftalık bir izinin ardından bir sonraki hafta buluşmak üzere. Cç

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12376202

30.08.2009

2) Üniter devlet= Türk ulus-devleti mi?

Kürt Açılımı”nın önüne Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 3. Maddesi’ni dikmeye ve böylece “açılım”ın önünü kesmeye çalışmak siyaseten de, ahlaken de doğru değil.

Anayasa’nın söz konusu 3. Maddesi “değiştirilemez” ve “hatta değiştirilmesi teklif dahi edilemez” maddeler

arasında.

Bunu, yani 3. Madde’nin “değiştirilemez” ve “değiştirilmesi teklif dahi edilemez” olduğunu hatırlatıp, söz

konusu maddeye yapay bir “kutsallık zırhı” geçirmenin anlamı yok. Matbu metinlerde “değiştirilemez” ve

“değiştirilmesi teklif dahi edilemez” hükümler, ancak Kuran-ı Kerim ve Kitab-ı Mukaddes gibi monoteist dinler

ya da Hinduizm, Budizm gibi inanç sistemleri kutsal metinlerine özgüdür.

“İlahi” yönü olmayan ve “insan yapımı” olan hiçbir metnin “kutsallığı” yoktur ve pekala değiştirilir. Hele,

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası gibi 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi’nin ürünü olan ve hukuk açısından sakat

doğmuş bir metnin “değiştirilemez” ya da “değiştirilmesi teklif dahi edilemez” gibisinden hayat pratiğinin asla

geçerli kılamayacağı “yasakçılık” zihniyetine sığınması, Anayasa Hukuk mantığı açısından, demokrasi açısından, her açıdan kabul edilemez niteliktedir.

Ve, TC Anayasası’nın “değiştirilemez” ve “değiştirimesi teklif dahi edilemez” maddeleri de bir gün mutlaka

değişecektir. Bunu bir kenara yazın. Türkiye’de demokrasi ile faşizm arasındaki mücadele süreci, ilki lehine ağır

bastıkça, kaçınılmaz olarak sıra, Askeri Darbe’nin aslında kendisine “dokunulmazlık” izafe etmek için icat ettiği o “değiştirilemez” ve “değiştirilmesi teklif dahi edilemez” maddelerine mutlaka gelecektir.

Bu konunun bir yönü. Ama burada üzerinde durmak istediğimiz pratik yönü; ne diyor 3. Madde?

“Türkiye devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı ‘İstiklal Marşı’dır. Başkenti Ankara’dır.”

Gündemdeki “Kürt Açılımı” tartışmalarında, bu madde tartışma konusu olmadı ki. Ne başkent, ne bayrak, ne ülke, hatta ne resmi dilin Türkçe olması; bunların hiçbiri “değişsin” önerisi, hatta niyeti ortada yok.

Peki niçin Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ, “Kürt Açılımı” tartışması topuna hiçte gerekmediği halde girdiği vakit, açıklamasının başına Anayasa’nın 3. Maddesi’ni yerleştirdi?

87

Bu, “üniter devlet-ulus devlet” kavramlarına ilişkin çarpık bir yorumdan kaynaklanıyor. Genelkurmay Başkanı

da, o çarpık yorumdan besbelli etkileniyor.

*** *** ***

Orgeneral Başbuğ’un nezdinde Anayasa’nın 3. Maddesi’nin vurucu yanı “Türkiye”nin “devleti, ülkesi ve

milletiyle bölünmez bir bütün” olduğunu belirten sözcükleri. “Üniter” ve “ulus-devlet”in tanımı bu “bölünmez bütünlük”te algılanıyor.

Bu haliyle bırakıldığında hayli sığ bir anlayış böylesi. Çünkü bir başka “üniter devlet” olan İspanya’nın 1978

tarihli anayasasının 2. Ve 3. Maddeleri ile bayrağı tanımlayan 4. maddesi, bizimkinin 3. Maddesi’ni çağrıştırıyor. Ama sadece çağrıştırıyor.

Bakın İspanya Anayasası’nın 2. Maddesi’ne: “Anayasa, İspanya ulusunun çözülemez birliğine, tüm

İspanyolların ortak ve bölünmez vatanına dayanmaktadır” diyor ve devam ediyor: “kendisini meydana getiren

milliyetler ve bölgelerin özerklik hakkını ve aralarındaki dayanışmayı tanımaktadır ve güvence altına almaktadır.”

İspanya Anayasası’nın 3. Maddesi ise şöyle: “ (1) Castilian devletin resmi İspanyolca dilidir. Tüm İspanyolların

onu bilme görevi ve kullanma hakkı vardır. (2) İspanya’nın diğer dilleri de, statülerine göre özerk toplulukların

bulunduğu yerlerde resmi olacaktır. (3) İspanya’nın dilsel zenginlik özellikleri özel bir saygı ve koruma konusu olacak bir kültürel mirastır.”

Unutmayalım, İspanya, bir “Üniter Devlet”tir, “ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlük” anlayışı orada da vardır ve Anayasa’nın dayandığı zemindir.

Ama orada “İspanyol” kavramı, bir etnisiteyi ifade etmez ve o anlamda bir kendiliğinden bir “üst kimlik” niteliği taşırken, Türkiye’de “Türk” öyle değil. Öyle de algılanmıyor. Orada sorun başlıyor.

Bunlar ciddi konular öyle hotzotla ve demagojiyle bastırılacak cinsten olmadıkları gibi, Türkiye’nin geldiği noktada hotzottan korkacak ve sinecek insanların sayısı da giderek pek azalıyor.

“Kürt Açılımı” adı verilen –isim bize değil, Başbakan’a ait. “Demokratik Açılım” diye altı çizilmek istense de,

bu, özünün “Kürt Açılımı” olduğu gerçeğini değiştirmiyor- süreçin Türkiye’nin kuruluş dönemi eksiklikleri ve çarpıklıklarını gidermesi gibi de bir işlevi var.

Anayasa değişikliği ve vatandaşlık tanımı, sürecin ilk halkası değil belki ama kaçınılmaz son halkası olacak.

“Yol boyunca” aşılması gereken bir çok engel var ve bunlardan önemi bir bölümü “ideolojik”.

*** *** ***

Örneğin, Genelkurmay Başkanı’nın kendisine kılavuz olarak aldığı Prof. Dr. Metin Heper’in bu konulardaki

görüşleri hem yanlış, hem de sorunludur. Bu konulardaki uzmanlığı ile tanınan Prof. Dr. Baskın Oran’a

sorarsanız, “Metin Heper, askerlere ölçü alarak üniforma biçiyor ya da bir başka deyimle onların zihniyetini onların istediği biçimde teorize ediyor.”

Metin Heper’in görüşleri için “akademik açıdan yüzkarası” diyenler de var. Örneğin, Genelkurmay Başkanı

İlker Başbuğ’un referans aldığı Heper, “Türkiye Cumhuriyeti devletinin etnik anlamıyla sadece Türklerin devleti

olmadığını, Kürt kimliğinin 1930’ların sonları ve 1940’ların başlarında sadece bir grup ‘entelektüel’ tarafından

inkar edildiğini, bu yaklaşımın da hiçbir zaman resmi devlet politikası olmadığını, yaşanan süreçte devletin

88

haksız yere suçlandığını Kürtler arasında devlete karşı gereksiz bir husumet yaratıldığını ve bugün adeta

devletten hesap sorulma raddesine gelindiğini” ileri sürüyor.

Yani, Heper, “Türk devleti Kürtlere yönelik olarak asimilasyonist olmamıştır” tezini savunuyor. Başbuğ da öyle.

Bu “görüş”ü Türkiye’nin Kürt vatandaşlarının ezici çoğunluğunu ikna edemezsiniz.

Onların ikna edilemeyecek olması bir yana, bu “görüş” tam anlamıyla “insaf” tepkisini hak edecek niteliktedir.

Bu “görüş”ü çürütmek için 24 Eylül 1025’te kabul edilmiş olan “Şark Islahat Planı”nı bilmek yeterlidir. Tarih

çarpıtılarak, tarih olmamış gibi davranılarak ya da tarihte ne yapılmışsa sanki yapılan tersi gibi bugün anlatılarak bilim adamı da olunmaz, ülke de yönetilmez.

“Şark Islahat Planı” ve bu ülkede Kürtlere yönelik uygulanan politikaların ne olduğuna yarın değinelim, görelim

bakalım söz konusu olan “1930’lar ve 1940’larda birkaç entelektüel”in mi işi yoksa “1920’lerden beri gelen devlet politikası” mı?

Yıllardır ikincisiyle, “1920’lerin mantığıyla sürdürülen devlet politikaları”yla didişiyoruz.

Özü “Kürt Açılımı” olan “Demokratik Açılım”, Türkiye’yi zayıflatıcı ve özünde “ayrımcı ve bölücü” olan bu

devlet politikasının değişmesi yani “devletin dönüşmesi” sinyalleri verdiği için, gerek bugün ve gerekse gelecek için bir değer ve anlam taşıyor.

Bu konuyu tartıştıkça, “devlet ricali”nin “üniter devlet”ten anladığının “Türk ulus-devleti” olduğunu ve onun belkemiğinin ise “farklılıklar zenginliğimiz” sloganı altında “asimilasyonist” olduğunu görüyoruz.

Öyle bir “ideolojik bakış açısı”ndan, yani “sorunun kaynağı”ndan Kürt sorununa çözüm çıkmaz.

“Açılım” dediğimiz ise zaten, 80 yıllık “oyun”dan vazgeçip, ülkeyi “çözüm rotası”na sokmaktan başka bir şey değil...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12371799

29.08.2009

3)“Askeri müdahele” ile “Kürt Açılımı” duramaz

Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ’un “Kürt Açılımı” tartışması denklemine 25 Ağustos açıklamasıyla girmesi, bir “utanç tablosu” oluşturdu.

1. Siyasi partilerin siyasi aczini ortaya çıkarttı. MHP ve CHP’nin “askerin arkasına saklanarak” siyaset

yapmaya mecbur kaldıkları, ülkenin en temel meselesinde kendi ayakları üzerinde duramadıklarını gördük.

2. Ak Parti açısından da benzeri bir durum söz konusu. Grup Başkan Vekili Bekir Bozdağ’ın açıklaması, sanki

Başbuğ’un sözleri muhalefet partilerini hedef alıyormuş gibi bir “cinlik” ile açıklamayı yorumlaması, Ak

Parti’nin de “siyasi rüştü”nden duyduğu kuşkunun ve asker konuşunca, kendisini sorgusuz-sualsiz ona endeksleme mecburiyeti duymasının can sıkıcı bir başka tablosudur.

3. Bana Diyarbakır’da rastladığım hemen herkes, Tayyip Erdoğan’ın 11 Ağustos’ta yaptığı konuşmadan birçok

kişinin gözlerinin dolduğunu, gözleri yaşaranların sadece Ak Parti grubundaki milletvekilleri değil bölgedeki

sıradan Kürt vatandaşlar olduğunu söyledi ve en önemlisi şu ortak değerlendirmeyi yaptı: Tayyip Erdoğan o gün

89

ilk kez ‘Kürtlerin de başbakanı’ olarak konuştu. O konuşmanın devamı gelirse, ‘Kürtlerin de başbakanı’

algılaması güçlenir. Bu algılamanın ‘milli birlik ve bütünlük’ oluşmasındaki rolü apaçık ortada. Ne var ki,

Tayyip Erdoğan, İlker Başbuğ’un açıklamasının ardından bildik basmakalıp terminolojiyi daha fazla vurgulamaya kendisini mecbur hissetti. Bu, iyi bir şey değil.

4. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün İlker Başbuğ’un konuşması üzerine otomatik tepkisi ‘çok güzel bir konuşma’ oldu. Böyle bir tepkiye kendisini mecbur hissetmesi, üzerinde durulmaya değer.

Genelkurmay Başkanı’nın açıklaması, hem “çok güzel” değil, hem de doğru değil.

“Siyasi irade” ve “kararlılık”la “Kürt açılımı”nı başlatmış olan hükümetin askerin üzerine vazife olmayan bir

konuya “müdahele etmesi”ne ilişkin tavrının, 27 Nisan (2007) e-muhtırasına karşı ortaya koyduğu tavra benzemesi gerek. Aksi halde, başlattıkları “süreç”in altında kalırlar ve kendileri kalsa neyse, ülke kalır.

*** *** ***

Radikal’de dün Tarhan Erdem, İlker Başbuğ açıklaması için gayet haklı olarak “Doğru yapmadı, iki muhalefet

partisi liderinin acımasız ve insafsız tahriklerine kapılmamalı, susabilmeliydi” diye yazdı. Haklı. Çünkü yine

onun satırlarıyla “Böyle tartışmalara katılmaması gereken tek kurum vardır: Ordu ve ordunun komutanları.

Silahlı kuvvetlerin mensupları, görevleri gereği katıldıkları resmi ve gizli toplantılar dışında, görüşlerini açıklamamalıdır.”

Siyasi taktik anlamında da Orgeneral Başbuğ’un açıklaması doğru olmamıştır. Eğer hükümet Başbakan’ın ifade

ettiği adıyla “Kürt açılımı”na devam ederse –ki, her ne pahasına olursa olsun, devamında kararlı olduğunu da beyan etmiştir- ne olacak?

Zira “acımasız ve insafsız tahrikler”de bulunan muhalefet partileri, Başbuğ’un o açıklamasından sonra TSK’yı

“kendi saflarında” görür oldular. “Açılım” devam eder, Genelkurmay Başkanı suskun kalırsa bir dert, konuşmaya devam ederse başka ve daha büyük bir dert.

Onun için konuşmamalıydı. MGK toplantısında konuşamıyorlar mı?

Kaldı ki, açıklamasının,“TSK’nın kırmızı çizgileri” diye ilan ettiği, bazı hükümet çevrelerinin “Tamam, bizimki de zaten aynı” diye üzerine atladığı içeriğinin doğruluğu, isabeti tartışılmaya muhtaç.

Başbuğ, “TSK, Türkiye Cumhuriyeti’nin ulus-devlet ve üniter devlet yapısının korunmasında taraftır ve taraf olmaya devam edecektir” diyor.

“Üniter devlet”ten ne anlıyorsunuz? Adeta kutsanan bu kavramın, birçok ülkede farklı biçimleri var. Örneğin,

bizim kestirmeden İngiltere dediğimiz Birleşik Krallık da “üniter devlet.” İngiltere’de “Birleşik Krallık’ın

kurucu ülkeleri olarak İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda, İngiltere’nin yanısıra yetki devriyle belli ölçüde özerk

statüde”ler. İskoçya’da bir yerel İskoç hükümeti ve İskoçya Parlamentosu, Galler’de Gal Meclis Hükümeti ve Gal Ulusal Meclisi, Kuzey İrlanda’da Kuzey İrlanda Yürütmesi ve Kuzey İrlanda Meclisi var.

Birleşik Krallık yine de “üniter devlet” çünkü bu yetkiler merkezden verilmiş ve merkez tarafından kaldırılabilir yetkiler.

Sadece İngiltere değil, İspanya da “üniter devlet.”

İşin ilginç yanı, İspanya, tam 17 özerk topluluk bölgesi ve iki özerk şehirden oluşan, resmi dili İspanyolca

(Castillan) olmakla birlikte Bask Ülkesi ve Navarro’da Baskça’nın, Katalunya ve Balear Adaları’nda

90

Katalanca’nın, Valencia’da Katalanca’nın bir lehçesinin ve Galicia’da ‘Galego’nun İspanyolca yanında “eş

resmi dil” olduğu, Avrupa’nın en ademi merkeziyetçi ülkelerinden biri.

Ve, bu İspanya, yine de “üniter devlet.”

Türkiye’nin İngiltere ya da İspanya’ya benzeyen bir “üniter devlet” olmasına var mısınız?

İngiltere ve İspanya’nın “toprak bütünlüğü”nün tehlikede olduğunu ve “bölünme tehlikesi”yle karşı karşıya olduğunu söyleyebilir misiniz?

*** *** ***

Gelelim “ulus-devlet”e.

Hangi “ulus-devlet” ya da nasıl bir “ulus-devlet”? Bunun da tek bir tanımı yok ve Şahin Alpay dün bu konuda Zaman’daki yazısında gayet anlaşılabilir bir dille “mesele”yi ortaya koydu:

“... ‘Muasır medeniyet’e uygun ‘ulus-devlet’ anlayışı ise, hiçbir modern devletin kültürel bakımdan homojen-

türdeş olamayacağını kabul eder. Burada ‘ulus’, yurttaşların etnisite (soy) ya da kültürel türdeşliğine değil, ulusal

topluluğa gönüllü bağlılıklarına dayanır. Yani kültürel değil siyasal bir ulus söz konusudur. Ulus, kültürü değil,

yurttaşlığı ve onun getirdiği haklarla yüklediği sorumlulukları paylaşanlardan oluşur.

Bugün Türkiye’de asıl tartışma, ne ‘Türkiye devleti’ kavramı, ne onun ‘üniter yapısı’, ne de ‘resmi dilin Türkçe

olması’ üzerine... Tartışma, Türkiye Cumhuriyeti hak ve sorumluluklarda eşit yurttaşlardan oluşan bir ulusa

dayanan ‘Türkiye devleti’ olarak yenilenecek mi, yoksa Türklerden ya da Türkleşmiş olanlardan oluşan bir ulusa

dayanan ‘Türk devleti’ olarak mı anlaşılmaya devam mı edecek noktasında odaklanıyor. Yani çağdışı bir ulus ve

ulus-devlet anlayışında ısrar ederek sonunda bölünmeye mahkum mu olağız, yoksa Türkiye Cumhuriyeti’ni

kendi anadil ve kültürlerini koruyan, ancak yurttaşlığın getirdiği hakları ve sorumlulukları paylaşanlardan oluşan

modern bir ulusa dayanan, özgürlükçü ve çoğulcu demokratik rejime sahip bir ulus-devlet olarak yeniden mi tanımlayacağız?”

Bu kadar.

İlker Başbuğ’un açıklamasında altını çizdiği hususlar bize tanıdık. Bu, kendisinin etkilendiği ve sık sık referans

verdiği Metin Heper’in görüşleri. Ama Metin Heper’in görüşleri doğru değil. Dolayısıyla, Metin Heper’in yanlış görüşlerini “Türk Genelkurmay Doktrini” haline getirmek de doğru değil.

Bu konular öyle açıklamalarla, beyanatlarla önü alınacak cinsten konular değil. Tartışılacak. “Açılım” durmayacak. Duramaz.

Baksanıza, tartışıyoruz zaten...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12363933

28.08.2009

4) Diyarbakır’da biber gazı, “Kürt Açılımı”na biberli açıklamalar...

Biber gazını yiyince gözler yaşardı, burun yanmaya başladı

91

Yaşaran gözler, yanan geniz ile stadın içine geri dönerken, bu gibi durumlarda tecrübeli olduğu anlaşılan bir

görevli polis, gülümseyerek, “Burnunuzu sıkın, ağzınızı kapatın” dedi. Biber gazının etkisinin ağız ve burunun

kapatılmasıyla kırılacağını, maç çıkışı –maç sırasında olduğu gibi- gelişigüzel taş fırlatan Diyarbakırlı çocuklar

iyi biliyor olmalı ki, polis daha biber gazını fırlatmadan bedenlerinden fanilalarını sıkarak yüzlerinin alt bölümüne sarmışlardı bile.

Televizyon ekranlarından görmeye alıştığımız Batı Şeria manzaralarını hatırlatan bir Diyarbakır gecesi fotoğrafı.

Yüzünün yarısı kapatılmış taş atan ve atmaya niyetli onlarca genç, hatta gençten ziyade çocuk ve polisin fırlattığı biber gazı.

Öğledensonra Diyarbakır Belediye Başkanı Osman Baydemir’le yaptığım sohbet geliyor aklıma. Yüzde 66’lık

bir oy oranıyla 29 Mart’ta ikinci kez seçilen Başkan’a, Diyarbakır nüfusundaki genç ve çocuk oranını

sormuştum. “Nüfusun yüzde 49’u 19 yaş altı” demişti. Yani, Diyarbakır’ın 1 milyona dayanan hatta geçen şehir nüfusunun yarısı, 19 yaşının altında ve bunların çoğu işsiz-güçsüz çocuklardan oluşuyor.

Türkiye’nin belki de “en militan unsurları” Diyarbakır’ın bu yaş grubundaki işsiz, eğitimsiz ve çok zor yaşam koşullarında varoluş mücadelesini sürdüren çocukları.

Maç çıkışı orayı burayı taşlarken bir kısmı “Burası Kürdistan; Burdan Çıkış Yok” diye bağırıyorlardı. Olan-bitenin maçla ve Fenerbahçe ile hiç ilgisi yoktu aslında.

Şehrin o kesiminde bir öfke birikimi ve aynı zamanda müthiş bir enerji var. Diyarbakır’ın “ÖzDiyarbakır’lı”

denilen kesiminin çocuğu, Dağkapı’da doğmuş, Suriçi’nde büyümüş eski Baro Başkanı Sezgin Tanrıkulu, maç

sonrasında “Diyarbakırspor-Fenerbahçe maçı boyuna sahaya taş fırlatan ve maçtan sonra da polisin biber gazı

kullanmasına yol açanlar”ın “örgütlü olduğu” ya da “Örgüt’ün yönlendirdikleri” iddiasına karşı çıkıyor. “Hiç

ilgisi yok. Her olayda taş atan çocuklar da böyleleri. Bu çocuklardaki öfke enerjisi herhangi bir kitlesel toplanma vesilesinde boşalıveriyor” diyor.

Diyarbakır ilginç bir yer. Türkiye’nin hiçbir yerine benzemiyor. Türk sosyolojisinin kurucusu Ziya Gökalp’in memleketi, günümüzün bir büyük sosyoloji bilmecesi.

*** *** ***

Biber gazından korunmak için tekrar geri döndüğümüz stadın tribünlerinde vali yardımcıları, il emniyet müdürü,

Diyarbakırspor Kulübü yöneticileriyle sohbet ediyoruz. Fenerbahçe Kulübü Başkanı Aziz Yıldırım’ın doğum

yeri Diyarbakır’ın Ergani ilçesi. Diyarbakırlılara bazı uyarılarda bulunuyor, Fenerbahçe, Galatasaray gibi

takımlara karşı puan kaybetmenin normal olduğunu, Diyarbakır’ın bu tür takımlarla oynadığı vakit seyircinin

gerilmesinin gereksiz olduğunu söylüyor.

Söz konusu gerilimin maçla, futbol ile bir ilgisi yok demiştik galiba yukarıda.

Birisi söze karışıyor, İstanbul stad kültürüyle uyarıyor, “Siz” diyor Diyarbakırspor yöneticilerine, “Amigolarla maçtan önce toplanmalı. Onları eğitmeli. Onları kontrol etmelisiniz.”

Futbol Federasyonu’nun eski yöneticilerinden bir spor yazarı müdahale ediyor, “Ben siyasi yazı yazsam, ne

yazacağımı biliyorum. Olan-bitenin amigolarla ilgisi yok. Dört korner direğinin çevresine mevzilenmiş bir topluluk taş yağdırıyordu. Bu örgütlü bir şey. Amigolarla hiçbir ilgisi yok.”

Kulağına eğiliyorum, “Sence, Örgüt mü yaptı bu işi?” diye soruyorum. Bilgili ve bilgece bir yüz ifadesiyle başını sallıyor.

92

Diyarbakır’da “Örgüt” demek, PKK için kullanılan bir kod.

Ama Diyarbakırlılara sorarsanız, bu işin o “Örgüt”le bir ilişkisi yok.

Yine de Diyarbakır, özel bir yer. Diyarbakır yöneticilerinden biri hararetle ve gülerek bana dert anlatıyor,

“Cengiz bey, bizim takımın kalecisi Espinoza Ekvador’lu. Onunla görüşmemiz 10 dakika sürdü. Anlaştık. El

sıkıştığımız anda ‘Biji Diyarbakırspor’ diye bağırdı. Yahu, daha seninle biraraya geleli 10 dakika oldu. Nereden öğrendin ‘Biji’yi!”

- Sahiden nereden öğrenmiş?

- Ekvadorlu Espinoza’yı Belçika’nın Standard Liege takımından transfer ettik. Sanırım Belçika’da Kürt

arkadaşları olmuş.

Diyarbakır’da sabah saatleri Balıkçılarbaşı’nda yürüyorum. Selamlaşanlar, el sıkışanlar. Hangi rüzgar attı beni

Diyarbakır’a bu sefer. “Akşam maç var ya” diyorum. Yaşlıca bir Diyarbakırlı, bağıra çağıra “Cengiz bey, bizde

Kamerunlu bir oyuncu var. Koluna yeşil, sarı, kırmızı bant dolayıp sahaya çıkıyor. O renkler Diyarbakırspor’un renkleri oldu, yeni oyuncular sayesinde” diyor gülerek.

“Siyah Afrika’nın renkleridir onlar. Afrikalıların çoğu kollarına o renklerden bantlar, başlarına o renklerden bereler takar” diyorum ama oralı değil, muzip muzip gülümsüyor.

Diyarbakır, “militan ruhlu gençler”in şehri ama sakın yanlış anlaşılmasın olaylara gebe, gergin bir şehir değil.

Hiç değil. Belki, hiçbir zaman olmadığı kadar değil. Ne de olsa “Kürt Açılımı”nın serpintilerini en güçlü hisseden Türkiye şehri Diyarbakır.

*** *** ***

Diyarbakır’a doğru açılmayan, Diyarbakır’ı içine katmayan ve Diyarbakır’ın katılmadığı, içinde yer almadığı bir

“Kürt Açılımı”nın da, daha utangaç deyişiyle “demokratik açılım”ın da varabileceği anlamlı bir adres olabileceği

kuşkulu.

Diyarbakır’ın son bir aydır Türkiye’de esmeye başlayan “umut ve iyimserlik rüzgarları”na en açık şehir olduğu

bu bakımdan sanılabilir ama Diyarbakır’ı “içerden” gözlemeye kalktığınız takdirde, bu konuda özel bir coşku ve heyecan görülmüyor.

Diyarbakır Barış Meclisi üyelerinden bir bayan avukat, çok kişinin uzun sözcüklerle anlatmak istediğini kısaca niteledi: “Temkin”!

Diyarbakır, “sütten ağzı en fazla yanmış” Türkiye şehri olarak, “Kürt Açılımı” ile esen rüzgarlar konusunda temkinli. Hatta aşırı ölçüde temkinli bile denebilir.

Belediye Başkanı Osman Baydemir, “temkin”in ötesinde “kaygı” sözcüğüne yer veriyor. Baydemir, “süreç”e

ilişkin olarak “olabilirler”, “olması gerekenler” ve “tatmin düzeyi” gibi üç kategoriden söz ediyor. “Süreç”in

aktörlerinin herbirinin bu üç kategorideki önceliklerinin birbirinden farklı olabileceğini ve “süreç” iyi, doğru ve

gereği gibi yürütülmezse, bu “öncelik farklılaşması”nın süreci raydan çıkarabilecek tehlikeler içerdiğine dikkat

çekiyor.

İş adamları kuruluşlarının etkili bir ismi ise, “Halkta büyük bir umut ve beklenti oluştuğunu, buna kimsenin karşı koyamayacağını, DTP’nin ve onunla ilişkili unsurların da bunu hesaba katması gerektiğine” değiniyor.

93

Diyarbakır kamuoyu, İmralı’dan, Kandil’den ve bu iki “merkez”le irtibatlı Avrupa’dan gelecek sese duyarlı

kulaklara sahip. Bu “adresler”den gelecek ses netleşmediği sürece, duygularını ve pozisyonunu dışa vurmamaya özenli. “Temkin”in gerekçesi bu.

*** *** ***

Söz konusu “merkezler”i yansıtan Gündem gazetesi. Diyarbakır’da İstanbul medyasından çok daha etkili ve onun içeriği ve gündemi İstanbul medyasından çok çok farklı.

Gündem, birkaç gün önce yine kapatılmış. “Fark etmez” diyor bir Diyarbakırlı, “tekrar açılana kadar Özgündem çıkar.” Gerçekten de bir bayiye “Bir Özgündem verir misin” diyoruz. Cevap: “Daha gelmedi!”

Yazılı Gündem piyasada yoksa da, “Gundemonline”dan internet üzerinden izleniyor. Akşamüstü bir büroda, “haber” geliyor: “KCK Yürütme Konseyi Başkanlığı, Kürt Açılımı’na karşı açıklama yaptı”...

KCK, “Komala Civate Kurdistan”ın başharfleri. “Kürdistan Halkları Topluluğu” anlamına geliyor. PKK’nın da “üst kuruluşu” olarak anlatılıyor ama onu PKK diye de anlayabilirsiniz.

Açıklamanın başında “Hareketimizin geliştirdiği eylemsizlik kararı ve yaptığı çağrılar ile gündeme giren Kürt

sorununda demokratik çözüm tartışmaları Önderliğimizin sunacağı yol haritasıyla somut bir çözüm perspektifine

ulaşma olanağı sağlayacaktır. Buna karşı Türk devletinin başta Kürt açılımı dediği, daha sonra demokratik açılım

diye adı değiştirilen girişimleriyle konu tümüyle Türkiye’nin gündemine oturmuştur. Bu sürecin

geliştirilmesinde özellikle son iki haftadan bu yana Türk devlet yetkililerinin beyanat ve tavırları niyetlerini daha

fazla açığa vurmuştur. Sorunun çözümü için neyi yapacaklarını değil, neyi yapmayacaklarını izah eden Türk

devleti, özünde Kürt özgürlük hareketini zayıflatma, atılacak bazı sıradan adımların eşliğinde Kürt özgürlük hareketini tasfiye etmeyi hedeflediği anlaşılmaktadır” deniyor.

Diyarbakır’da sohbet etmek dahi “kod çözme” anlamına geliyor. Burada ifade edilen, “Amaç PKK’yı tasfiye

etmektir. Biz bunda yani ‘Kürt açılımı’ denilen süreçte yokuz” anlamında. Ancak, bu noktada da uyarılıyorum,

“Bu, safları sıkı tutalım. Kimse kontrolümüzden çıkmasın, açılıp saçılmayın, bekleyelim anlamına gelir. Nihai

bir pozisyon olarak anlamayın bunu” diyor Diyarbakır’da bu tür açıklamalara alışkınlığı olanlar.

Ertesi gün yani dün, Ahmet Türk’ün ve DTP Grup Başkanvekillerinin Ak Parti ve hükümeti görünürde sert bir dille eleştiren açıklamaları geliyor. MHP ve CHP’nin sertleşen söyleminin ardından.

Bu arada Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ’un “Terör örgütü ve destekleyicileriyle ilişki

kurulmasına yol açabilecek hiçbir faaliyet içinde bulunamaz" sözcüklerine de yer veren dünkü açıklamasını da not etmek gerekir.

Bunun üzerine, Ahmet Türk, olan-biteni "Son MGK bildirisinden ve Genelkurmayın açıklamasından da

anlaşılacağı üzere AKP’nin açılım dediği şey aslında bilinen resmi söylemin allanıp pullanmasından ibaret

kalmaya adaydır" şeklinde değerlendirdi. DTP Genel Başkanı, AKP’yi gelinen aşamada daha ciddi, sorumlu ve

sürece daha cesur sahip çıkmaya çağırarak "Demokrasiden, hak ve özgürlük anlayışından uzak, çatışmacı,

kışkırtıcı yaklaşımlar karşısında geri adım atan ve demokratikleşme söylemini bir kenara bırakıp terör söylemine

sarılan bir anlayış daha işin başında tökezlerse halkın umutlarının kırılması an meselesi olur" uyarısında bulundu.

“Kürt Açılımı”nın gelinen son safhasında dune damgasını vuran bu açıklamalar, Diyarbakır’ın neden “temkinli” olduğunu da anlatıyordur sanırım.

94

Ve, şu notla noktalayayım: Diyarbakır’ı ikna etmeyen ve herşeye rağmen, daha da ötede, Diyarbakır’ı

kucaklamayan herhangi bir “girişim” ya da “atılım”ın başarı şansı kuşkuludur…

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12349490

26.08.2009

5) Biji Bırati, Biji Fenerbahçe

“... Diyarbakırspor-Fenerbahçe maçı bizi heyecanlandırıyor. Biliyoruz ki bu ülkenin tüm şehirlerinde,

tüm mahallelerinde ve her sokağında sarı-lacivert çubuklu formalara aşık çocuklar var.

Bu çocukların adları Kürşat da olsa Devrim de, Bilal de olsa Ali de topun başına geçtiğinde hepsi Alex oluyor,

hepsi kalede Volkan, hepsi topa Roberto Carlos gibi vuruyor...

Onların babaları; anneleri bambaşka yerlerden, bambaşka hikayelerden gelmiş, sokakta, caddede, işte veya

Meclis’te birbirine karşı büyük mücadeleler vermiş ama stadın koltukları üstünde santrayla beraber omuz omuza

yapıyorlar. Fenerbahçe üstünden normallerimizi aşıyor, isimlerimize, dinlerimize, ikametgahlarımıza ve

ceplerimize bakmadan hikayesinde birleşiyoruz. Diyarbakır’ın Cendere sokağında bir evde maçı heyecanla takip

eden ile İzmir Alsancak’ta takip edenin yüreği Güiza’nın kaçırdığı her golde aynı türden bir öfkeyle patlayıp,

meali yekten küfrü sallıyor.

Bir resmi devlet dairesi değili, gerçeği özgürce söyleyebiliriz. İnsanların Fenerbahçe’yi kendi dillerinde sevme

hakkı vardır. İnsanın kendi dilinde sevgisi de öfkesi de içinden gelir. Çeviri olmaz, zorlama olmaz, baskı veya

istibdat olmaz, insanın kafasının arkasında bir düşünce kalmaz.

Çeyrek yüzyıl boyunca ‘Kürt’ kelimesi üstünden birbiriyle kavga eden bir toplumda, Kürtlerin sarı-lacivert

melodileri ve heyecanları analarından öğrendikleri gibi söyleme hakkı artık kabul edilmelidir.

Fenerbahçe, Kürtçe konuşanların da sevgilisidir. Çeyrek yüzyıldır yaşananlar bu gerçeği dahi görmemizi

engelleyecek kadar bizleri körleştirdi. Büyük acılar var, büyük kayıplar, hayal dahi edilemeyecek ıstıraplar. Bu

ülkenin üstünde kaybettiklerimizin ve birbirimize çektirdiklerimizin sıkıntısı birikti, hepimizin yaşadıklarımızın

korkunçluğu karşısında büyük bir bıkkınlık yaşıyoruz. Üstelik idraklerimiz de sustu, kör bir düşmanlığı, manasız

bir baskı dilini devam ettirmek vicdanımızın da sessiz kalmasına sebep oluyor.”

*** *** ***

Bu Kürtçe “Biji Bırati, biji Fenerbahçe” başlıklı yani Türkçesiyle “Yaşasın Kardeşlik, Yaşasın Fenerbahçe”

anlamındaki başlığı altındaki yazı şöyle devam ediyor:

“Evet hiçbir şey tek taraflı değil ve evet büyük haksızlıklar yapıldı. Kürt yoktur denildi. Kürtlerin Kürtçe

konuşma hakkı ellerinden alındı, çocuklarına koyacakları isim bile milli güvenlik sorunu haline geldi... Devlet

radikalleşti, koruması gereken insan haklarını ayaklar altına aldı, üstünde zıpladı. Hoyrattan da öteye zalim

davrandı. Yakılan köyler, dışkı yedirilen köylüler AİHM kararlarına dahi girmiş sıradan örnekler. Bunlar

güvenlik örneği filan değil, bunlar başka ve masum insanların haklarını yok eden devlet fiilleridir...

95

Böyle karanlık bir dönemde dahi, Şemdinli veya Bismil’de Fenerli çocuklar var. Fenerbahçe oralara gittiğinde

evlerinden, köylerinden üç otuz paralarıyla kalkıp kalkıp, Diyarbakır’a akıyor, evlerinden hanelerinden ve

korkularından çıkan insanlar en sonunda bir şenlik veya büyük bir olayın yaratacağı hislerle biraz mutlu

oluyorlar...

Görmediğimiz, bilmediğimiz, hiç tanımadığımız insanlara karşı içimizde nefret duyguları yeşerten, insanı insana

düşman eden, sırf “Kürdüm” demeyi bile vatana hıyanetten katli vacip çizgisine getiren bir siyasi faunada kimse

makul davranamadı. Artık, hazır da bu fauna çatlarken, insan gibi davranabiliriz.

Dedim, bizler devlet dairesi değiliz. İstediğimiz dilde yazma, istediğimiz dilde konuşma ve kardeşimize sarılma

hakkında sahibiz. Diyarbakırlı Fenerliler ile Büyükadalı Fenerbahçeliler, Fenerbahçe sevgisinde ortaktır ve ister

Rumca, ister Türkçe, ister Kürtçe takımlarını sevsinler ruhlarına geçen birbirine değer...

Şu çubuklu formalar altında, tribünlerde ve hep dillerde, Fenerbahçe marşlarında, yeşil sahaya gözümüz kilitli,

bu korkunç normalliğin dışına çıkıyor, birbirimize sarılıyor, öpüşüyor, mutlulukla gülümsüyoruz. Demek ki

birbirimizi öldürmeden, birbirimizi yargılamadan ve birbirimizin nasıl yaşayacağını belirlemeden de birlikte

yaşayabiliyoruz. Maça gelin kardeşim, Batman’dan gelin, Bitlis’ten gelin, Tunceli’den, Siirt’ten, Edirne’den

gelin. Diyarbakır’da, İstanbul’da, her çeşit deplasmanda kucaklaşalım, şarkı söyleyelim. İster ‘Biji Fenerbahçe’

diye bağırın ister ‘Yaşa Fenerbahçe’ diye. Can’lar ve Lefter’leri beraber analım, arada iki güzel kelimeyi

birbirimize öğretelim.

Biji Bırati, kardeşlik bizi büyütür, yaşanan adaletsizliklere karşı beraber karşı çıkmak bizi geliştirir,

zenginleştirir, mutlu eder... Birileri mezalime maruz kaldıysa, mazlumun yanında olmaz lazım, çünkü insan

olmanın üçüncü köprüsü vicdan mahallesinden geçiyor.”

İlk kez rastladığım Gurman Timurhan imzalı “Biji Bırati, biji Fenerbahçe” başlıklı önceki gün Taraf’ta

yayımlanmış yazının çok geniş bir özeti yukarıda alıntıladığım. Fenerbahçe üzerinden “Kürt sorunu”na ilişkin bu

kadar zengin metaforlarla, mesaj bolluğuyla dolu, böylesine yalın bir yazıyı uzun zamandır okumamıştım.

Yazıyı İstanbul’da okudum. Onu alıntılayarak bu yazıyı Diyarbakırspor-Fenerbahçe maçı oynanmadan önce

Diyarbakır’dan yazıyorum...

*** *** ***

Bundan beş yıl önce “Güneydoğu’da Fenerbahçelilik oranı arttığı oranda, Kürt sorununun çözüm şansı yükselir”

mealinde bir yazı yazmıştım. Ertuğrul Özkök, bu “hükmümü” yakalamış ve Hürriyet’te bir tartışmaya

dönüştürmüştü.

Tartışmaya bir dizi “ünlü” isim katılmış ve tahmin edilebileceği gibi “metafor”un “metafor” olduğunu

anlamadan bol bol saçmalamışlardı.

Kastettiğim basit bir şeydi; 1990’lı yıllarda kanlı çatışmaların zirveye vurduğu bir zaman diliminde Galatasaray,

Diyarbakır’a gitmişti ve tribünlere kocaman bir pankart asılmıştı: “Cim Bom Seni Seviyoruz, Seni Seveni de

Seviyoruz”...

96

Güneydoğu’da Fenerbahçeliliğin artması, Kürt ortamında “siyasi çoğulculuğun gelişmesi”ne işaret ettiği, bunu

ifade ettiği önemde “çözüm”le ilişkilenebilir ve “Kürt Açılımı” ile ortaya çıkan umutları besleyici niteliktedir.

Birkaç yıl önce Midyat’ın ara sokaklarında sırtında “Alex” yazılı sarı-lacivert çubuklu formayla top oynayan

çocukları gördüğüm vakit, “takımdaşlık” ruhunun yanısıra, ülkenin ve bölgenin “gelecek umutları”nı simgeliyor

olmasından ötürü pek keyiflenmiştim.

Bu yıl, Midyat’ta yine benzer görüntülere tanık oldum ve şu günlerde Diyarbakır’a gelirken, böyle bir yazı

okumaktan özellikle mutluluk duydum.

Peki, Diyarbakır’daki “ilk izlenim” yazının vurguladığı ortamı yansıtıyor mu?

Diyarbakır, “Kürt Açılımı”yla birlikte Fırat’ın Batı’sından oraya bakılıp sanıldığından daha karmaşık bir ruh

halinde. Buna, ne, nasıl ve neden olduğuna yarınki yazıda değinelim.

Bu yazıyı “Biji Bırati, Biji Fenerbahçe” diye noktalayalım!

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12335172

25.08.2009

6) Türkiye’de Kürtler: Asimilasyon iflasından re-entegrasyona...

Tarhan Erdem, hafta içinde Radikal’de “Kürt Nüfusu ve Sorunu” başlıklı çok önemli bir yazı kaleme aldı.

Konunun “duygusal” dolayısıyla “insan unsuru”nu ön plana çıkarması gereken yaşamsal yönü bir yana, sorunu

çözme girişimlerinin “somut veriler”den yola çıkması bir zorunluluktur. Tarhan Erdem’in yazısı bu nedenle çok

önemliydi.

Değerli araştırmacı 2006 yılında yapılmış geniş bir araştırmaya gönderme yaparak, Türkiye’de 11 ile 13 milyon

arasında Kürt yaşadığı”nın belirlendiğinden yola çıkarak bazı değerlendirmelerde bulunuyor.

Buna göre, ülkemizde her yurttaştan yaklaşık 10’unun yani her bir buçuk yurttaştan birinin seçmen olduğuna

işaret ederek, Kürt ailelerinin çocuk sayısı Türklerden fazla olduğuna göre, her 15 Kürt yurttaştan 8’inin seçmen olduğunun altını çiziyor.

Bu durumda, Kürt yurttaşlarımızın yüzde 51 ile 55’i seçmen. Bu oran Türklerde yüzde 67-71 arasında. Dolayısıyla, Türkiye’deki Kürtlerin 6-7 milyonunun seçmen olduğu sonucuna varıyoruz.

Bunun ne anlamı var?

Şu:

Son seçimlerde yani 29 Mart seçimlerinde Kürt seçmenlerin 5 ile 6 milyonu oy kullanmıştır ve DTP bunun 2

milyon 278 bininin oyunu almıştır. Yani yaklaşık yarısının. Tarhan Erdem’e göre, bu oran bazılarının ikide bir

ileri sürdüğü gibi DTP’nin oy veren her beş Kürt seçmenden birinin değil, her iki buçuk seçmenden birinin oyunu aldığını gösterir.

97

Bu, ciddi ve önemsenmesi gereken bir “siyasi temsil yeteneği”ni ortaya koyar.

Bir adım daha ileri gidelim: PKK’nın “legal bir siyasi parti” olduğunu ve öyle bir durumda DTP seçmenlerinin

tümüne yakınının PKK’ya oy verecek olduğunu varsayarsak, DTP/PKK’nın Kürt sorununun çözüm girişimleri

çerçevesinde önemli bir “siyasi aktör” olduğu sonucuna da kolaylıkla varabiliriz.

“Muhatap”lık konusu, “siyasi” bir meseledir. Ama “siyasi aktör” olma keyfiyeti, nesnel bir gerçekliktir.

*** *** ***

Tarhan Erdem’in açıkladığı başka bir “bulgu” yıllardır sahip olduğumuz “ezberleri” bozacak nitelikte ve bu nedenle özellikle önemli.

Yıllar boyu, Kürtlerin yarısından fazlasının “Fırat’ın Batı’sı”nda yaşadığını söyledik durduk, yazdık çizdik.

Oysa, Tarhan Erdem, “Kürtlerin ‘Batı’da yaşayan’ kesimi onların üçte ikisi değil, yüzde 43’üdür” diyor.

Kürtlerin yüzde 57’sinin Doğu Anadolu’da yaşadığını belirtiyor. Güneydoğu’yu ayırdetmeden Doğu Anadolu

içinde topluyor. Güneydoğu’yu Doğu Anadolu’dan ayrı bir coğrafi alan olarak düşündüğünüz takdirde, yüzde 57’lik oranın çok daha yukarılara tırmanacağı açık.

Tarhan Erdem, Kürtlerin yüzde 24’ünün İstanbul ve Marmara, yüzde 12’sinin Ege ve Akdeniz bölgesinde, yüzde

8’inin diğer bölgelerde yaşadığının, 2006’da İstanbul’da yaşayan 12 milyon nüfusun 1 milyon 600 bininin Kürt

olduğunun altını çizerken, “Kürt meselesinin, PKK veya DTP meselesi gibi tanımlanmasının çok vahim bir hata”

olduğuna işaret ediyor. “Bu mesele Doğu ve Güneydoğu meselesi değil, Türkiye meselesidir” diyor.

Doğru.

Ama, aynı zamanda bir Doğu ve Güneydoğu meselesidir ve sorunun karmaşıklığı da zaten bu ilk bakışta

birbiriyle bağdaşmaz gözüken paradoksal özelliğinden kaynaklanıyor.

Mesele, hem bir “Türkiye sorunu”dur, hem de bir Doğu ve Güneydoğu ve özellikle Güneydoğu meselesidir.

*** *** ***

Radikal’de Tarhan Erdem’in yazısının çıktığı aynı gün Milliyet’te Taha Akyol, “Türkiye’de Kürtler” başlıklı bir önemli yazı kaleme aldı. O da yazısında KONDA’ya dayanarak ilginç rakamlar veriyor.

Buna göre, Güneydoğu’ya Hakkari, Van, Tunceli gibi illeri de ekleyerek “istatistik dilinde Ortadoğu Anadolu

denilen” yörede Kürt nüfusunun oranı yüzde 79. Yüzde 80 diyelim. “Güneydoğu Anadolu” denilen Şırnak,

Diyarbakır, Mardin gibi 9 ilimizin bulunduğu yörede ise yüzde 64.

Tabii, bu yörede özellikle Mardin ve Siirt’te Arap nüfusunun ve daha da önemlisi yoğun güvenlik kuvvetleri

personeli nedeniyle Türk unsurunu da, oranın düşmesinde hesaba katmak gerek.

Nitekim, son seçimlerde Van, Batman, Diyarbakır, Şırnak ve Hakkari’de DTP oylarının yüzde 45’i geçtiğini düşünürsek, “etnik ve siyasi kimlik bilinci”nin ne ölçüde olduğuna ilişkin bir fikir edinebiliriz.

Taha Akyol, KONDA bulgularına göre, Kürt yoğun bölgelerde “güçlü bir göç eğiliminin bulunduğu”na işaret

ediyor. Bunu “refah arzusu” olarak niteliyor. Doğru. “Ayrımcılık olsaydı bu sosyal hareketlilik olmazdı. ‘Üniter devlet’in kıymetini bilelim. ‘Demokratik açılım’la da kültürel özgürlükler genişleyecektir” diye ekliyor.

98

O da doğru. Ama burada duralım. Çünkü tek doğru bu değil. Verdiği bir başka oran rakamı çok daha önemli:

“Kürtlerin yüzde 60’ının bulunduğu yerde yaşamak istediği tek bölge Güneydoğu’dur.”

Güneydoğu, Türkiye’nin Irak, Suriye ve İran sınırlarına bitişik tek bölgesi. Sınırın öte yanında da Kürtler

yaşıyor. Her üç komşu ülkenin, Türkiye’ye bitişik bölgelerinde.

Güneydoğu’da coğrafi devamlılığı olan alanda büyük çoğunlukla Kürt nüfus yaşıyor ve her üç komşu ülke ile sınırın ötesinde ise yine siyasi değil ama coğrafi ve etnik devamlılık halinde Kürtler yaşıyor.

Bu olgu, Türkiye’nin “Kürt sorunu”na çok genel çerçevede bir demokratikleşme konusu olmanın, bir “azınlık hakları” ya da “bireysel hak ve özgürlükler” bağlamında ele alınmasının ötesinde özellikler kazandırıyor.

Konu, “ayrımcılık yapmayalım; etnik kimlik şereftir ve hepimiz Türk milletiyiz” ya da “Bu ülke 72 milyon,

bakın ‘Türk sorunu’ çıkartırsınız” gibisinden “Kürtlerin reddi ve inkarı”na dayalı, şantaj ve tehdit kokan demagojik polemiklere malzeme yapılamayacak kadar geniş boyutlar içeriyor.

Konu, Türkiye Kürtlerinin Türkiye’ye “re-entegrasyonu” meselesidir.

80 küsur yıllık “asimilasyon politikası” yürümedi. Yürümeyecek.

Evet, konu, Türkiye Kürtlerinin Türkiye’ye “re-entegrasyonu” ile ilgilidir.

“Kürt Açılımı”ndan murad edilen de budur zaten...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12331722

23.08.2009

7) Kıbrıs’ta çözümden Kürt çözümüne…

Bundan beş buçuk yıl önce Kıbrıs, Avrupa Birliği, demokrasi, sivilleşme gibi konularda “hoşa gitmeyen fikirler”

öne süren isimlerin “vatan hainleri” nitelemesiyle yer aldığı bir liste basında yayımlanmıştı.

Bazılarının bir araya gelmesi tuhaf bir listeydi, öyle ki listeden haberli olan Radikal’in Yazı İşleri Müdürü Erdal

Güven o günlerde bana, “Ben senin yerinde olsam, listeden çıkarılmamı isterim. İstifa et” diye takılmıştı.

Hafıza tazelemek bakımından listede yer alan “Atatürk ve TSK düşmanı, İkinci Cumhuriyetçi, Manda Cephesi”

başlığı altındaki “vatan hainleri”ni, yayımlandığı sıralama ile bir kez daha hatırlatalım:

“M.Ali Birand, Cengiz Çandar, Çetin Altan, Mehmet Altan, Ahmet Altan, Murat Yetkin, Hasan Cemal, Oral

Çalışlar, Aydın Engin, Gülay Göktürk, Metin Münir, Cüneyt Ülsever, Ufuk Güldemir, İlter Türkmen, Yalım

Eralp, Mehmet Y.Yılmaz, Ertuğrul Özkök, Hadi Uluengin, Mehmet Barlas, Ferai Tınç, Sami Kohen, İsmet

Berkan, Perihan Mağden, Can Dündar, Nazlı Ilıcak, Nuh Gönültaş, Hadi Özışık, Fehmi Koru, Ali Bayramoğlu,

Kürşat Bumin.”

Listeye şöyle bir bakıldığında bir araya gelmesi mümkün olmayan bazı isimler var ve dolayısıyla bu listeyi

ciddiye almanın gerekmediği gibi hükme varılabilir. Gelgelelim, bu “Atatürk ve TSK düşmanı, İkinci

Cumhuriyetçi, Manda Cephesi” başlığını taşıyan “vatan hainleri” listesinin Jandarma Genel Komutanlığı’ndan

çıktığı, basında yer aldığı 2004 Nisan ayında yazılmıştı.

Listenin içeriği “gayrı ciddi” olabilir ama olayın kendisi pekala “ciddi” idi.

O tarihte Jandarma Genel Komutanı kimdi?

99

Şener Eruygur.

İkinci Ergenekon iddianamesinin “bir numaralı” sanığı. Bu “sıfat”la İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nde

yargılanıyor. Bilindiği gibi, ikinci Ergenekon davası, üçüncüsü ile birleştirildi.

Yukarıda yer verdiğimiz listenin hazırlanış tarihi ve hazırlandığı yer, “merkez”e dayanan “Ayışığı” adlı “darbe

planı”nın hazırlanış tarihi ve yeriyle uyum halinde.

Bugünlerde, Ergenekon’un komploları, tertipleri ve türlü çeşitli provokasyonları, fotoğraflarla, krokilerle,

dinleme kayıtlarıyla, ele geçen sayısız yazılı belgelerle, yer altından çıkartılan silahlarla ortaya dökülüp saçılmış

vaziyette.

Bunların en ilgi çekici olanlarından biri Şener Eruygur ile dönemin Ankara’daki KKTC Büyükelçisi Zeki Bulunç

arasındaki diyaloglar. Rauf Denktaş ile Şener Eruygur arasında “kurye” gibi işlev gören Zeki Bulunç’tan

arasında geçen konuşmalardan bir bölüm:

“Şener Eruygur: (Denktaş’ı kastederek) İlave bazı şeyler bize söyledi mi?

Zeki Bulunç: İlave size söyleyecek… Dışişleri Bakanlığı kanalıyla buraya gelecek bilgiler belki doğru gelemez.

Özellikle sizin zarfınızı götürdüm, bildirdim. Sorularınızla birlikte verdi bana şeyi notu da, buradadır üç sayfalık.

Bu New York görüşmeleriyle ilgili bütün süreci ortaya koyuyor. İşte doğrudan Kofi Annan belgesini savunan

adam bilinçli olarak… Ola ki Talat havlu atacak olursa o müdahale edecek aslında Talat’ın değil Abdullah

Gül’ün veya Başbakan’ın danışmanı olarak…

Şener Eruygur: Bu tamamen satılmanın belgesidir.”

Diyalog, Denktaş’ın Annan Planı’nı “kilitleme stratejisi” ve bunun taktik adımları ile “Kıbrıs sorununa çözüm

girişimleri”nin nasıl bloke edileceği üzerine devam ediyor. Manzara o ki, Türkiye hükümeti, Türk Dışişleri,

KKTC Başbakanı (M.Ali Talat) aynı safta, KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ile Türkiye’deki Jandarma

Genel Komutanı ve onunla birlikte hareket eden ya da ettirilen çevreler karşı safta.

Yukarıdaki listenin içinde yer alan isimler, o tarihte, “darbeci ekip” tarafından “Kıbrıs’ta çözümden yana” diye

görülenler. Kestirmeden gidip bunları “vatan haini” diye damgalayıp, Ergenekon iddianamelerine düşen

yöntemlerle karaladığınız takdirde, karanlık amaçlarınız için yol alabilirsiniz.

Yapılmak istenen de oydu.

Tüm amaç, Kıbrıs’ta çözümü engellemek, böylece Türkiye’nin Avrupa Birliği yolunu kapatmak ve çeşitli

provokasyonlar ile ülkede “darbe ortamı” hazırlayıp, Ak Parti hükümetini “silah yolu”yla devirmek ve iktidara

böylece el koymak idi.

Annan Planı’nı kabul, Kıbrıs’ta çözüm için çaba harcamak, Avrupa Birliği üyeliği, demokrasi… Bütün bunlar

nasıl ve ne kadar “akraba” ise, Annan Planı’na karşı çıkmak, Kıbrıs’ta “çözümsüzlük en iyi çözümdür” çizgisine

sarılmak, Türkiye’nin AB yolunu kesmek, bunlardan yana olanları “vatan haini” diye damgalamak, siyasi

suikastlar, karışıklık çıkartmak, demokrasiye değil darbeye öncelik vermek… Bunlar da birbirleriyle yakından

akrabadırlar.

*** *** ***

Ergenekon davası görülüyor. Ancak, iddianamelere düşen binbir bulgu bugünler için özellikle yol gösterici.

Geçmişe ilişkin olarak “bu ülke meğerse ne badire atlatmış” hükmüne varmak için ya da geçmişle ilgili “tarih

dedikodusu” merakını gidermek için değil. Bugünlerde ülkenin en önemli sorununun çözülebilmesi için oluşmuş

100

bulunan “heyecan dalgası”nı kırmak ve “suyu tersine akıtmak” amacıyla Türkiye’nin nasıl provokasyonlarla

karşılaşabileceğini ve bu provokasyonların kimlerden, nerelerden gelebileceğini anlayabilmek açısından yol

gösterici.

Ergenekon, Türkiye’nin bugünü ve yarını için yol gösterici.

Türkiye, bir “Ergenekon davası” deneyiminden geçmeseydi, milyonlarca kişiye umut aşılayan “Kürt Açılımı”

gerçekleşebilir miydi?

“Kürt Açılımı”na karşı koyanları, Kürt sorununun çözümü için çaba gösterenlere “kötü adam” ve tıpkı beş

buçuk yıl önce “Kıbrıs’ta çözüm”den yana olanlara yaptıkları gibi fütursuzca ve ahlâksızca “vatan haini” etiketi

yapıştıranları ibretle izlemekte ve teşhis etmekte yarar var.

Türkiye, 2004’teki “darbe girişimleri”ni aşarak, Kıbrıs’a ilişkin yıllardır sürdürülen “çözümsüzlük politikası”nı

terk ederek Avrupa Birliği’nin kapılarını aralayabilmişti.

Bugün, aynı şekilde, Kürt sorununa ilişkin olarak yıllardır izlenen yol ve yöntemleri ve en önemlisi “söylem”i

değiştirerek “çözüme” yöneldikçe, içerde-dışarda güçlenecek. Ve evet kanatlanıp uçacak.

Konu buysa, “vatanseverlik ve çözüm” sözcükleri eş anlamlıdır…

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12326886

22.08.2009

8) Türk-Kürt veya Türkiye Baharı…

Bu yaz yani 2009 yazı, Türkiye tarihinde hem meteorolojik, hem de politik anlamda bir “Sıcak Yaz” olmaktan ziyade bir “Türk-Kürt Baharı” gibi ya da daha da doğru bir tanımlamayla “Türkiye Baharı” olarak anılacağa benziyor. “Kürt Açılımı” ile birlikte herkesin hem zihni, hem ağzı açıldı. Herkes konuşuyor, herkes yazıyor, herkes anlatıyor.

En tabu konular, kavramlar, isimler dokunulmazlığını yitirdi. Pek yakında “Kürt sorunu”na ilişkin söylenmedik, üzerinde kafa yorulmadık bir şey kalmayacak sanki.

Türkiye’de Ağustos 2009, birçok yönüyle Çin’de 1957’de başlatılan “Yüz Çiçek Açsın; Yüz Fikir Akımı

Yarışsın” kampanyasına benziyor. Söz konusu kampanya başlangıçta, (komünist) devlet politikalarına karşı

çıkmaları engellenmiş aydınlar, bürokratlar ve komünist olmayan devlet memurlarına “eleştiri hakkı” vermekle

ilgiliydi. Kampanyanın başına Çin’in büyük devlet adamı Zhou Enlai getirildikten sonra kampanya “ülkenin

entelektüeller denizi”ne hitap eden, onların devlet politikaları hakkında görüşlerini eleştirel biçimde açıklamaları

amacına yöneldi. Kampanyaya “Yüz Çiçek Açsın” adını Çin’in MÖ 5. Ve 3. Yüzyılları arasında bu isimle

düzenlenen kampanyayı hatırlatarak Mao vermişti. Çin’de Konfüsyüsçü ve Taocu düşüncenin egemenliği tarihi anlamda o kampanya vesilesiyle kurulmuştu.

Mao, ülkenin değişik ve birbiriyle çatışan ideolojilere bağlı entelektüellerinden günün sorunları hakkında

düşüncelerini açıkça ortaya koymalarını istemişti. Zhou Enlai ise “Eski hatalardan ders almalı, tüm sağlıklı

eleştirileri kabul etmeli ve bu eleştirileri göz önüne almalıyız” demişti.

Gerçi “Yüz Çiçek Açsın” kampanyası, birkaç yıl sonra Mao’nun diğer tüm düşünceleri bastırması ve “kişi

putlaştırması”na dayalı kendi diktatörlüğünü kurmasına engel olamadı ama bir “Çin Baharı” olarak tarihe kaydoldu.

101

Türkiye’de ülkenin en temel sorununa ilişkin böyle bir “bahar havası” bizim alıştığımız bir şey değil. Ancak,

yararı ve işlevselliği tartışılmaz. Şu basit soruyu kendinize sorun ve cevaplayın:

Türkiye, “Kürt Açılımı” ve beraberinde getirdiği tüm tartışmalardan önce mi daha gergin bir ülkeydi, yoksa

şimdi mi daha gergin bir ülke?

Bazı muhalefet liderlerinin çok keskin ifadelerine rağmen, “Kürt Açılımı” sonrasında yaygınlaşan tartışma

ortamında, Türkiye çok daha iyimser ve “kardeşlik, birlik ve beraberlik” ruhunun çok daha güçlü biçimde ortaya çıktığı bir ülke olmadı mı?

Yaşar Kemal’in dünkü açıklamasında sözler, ülkemizde son haftalarda kitlesel düzlemde ortaya çıkan hayatiyetin ve geleceğe dönük barışçıl iyimserliğin ipucunu veriyor:

“Her toprak doğasıyla ve kültürüyle zengindir. İnsan olarak gücümüzü yaşadığımız toprağın zenginliği,

çeşitliliği verir. Dünya 1000 kültürlü bir çiçek bahçesidir, bu bahçeden bir tek çiçeğin yok olması dünyadan bir rengin yitmesidir.”

*** *** ***

Siyaset sınıfı içindeki dalgalanmaların, hükümetin ortaya muhalefet sözcülerinin saldırgan bir uslup ile

vurguladıkları biçimde herhangi “somut bir plan” koymamış olmasının şu aşamada fazlaca bir önemi yok.

Herkesin aklına gelen her haliyle “Kürt sorunu”na tartışabildiği bir atmosfer, hükümetin önayak olduğu “açılım

süreci”nin doğru tasarlandığını ve iyi bir yönde ilerlediğini gösteriyor.

Eğer hükümet ortaya elinde bir “çözüm paketi” ile çıksa ve bunu öncelikle CHP ve MHP ile görüşse, ne olacaktı

zannediyorsunuz?

Bir kere ülkenin tüm sathına yayılan, bugünkü tartışma “Yüz Çiçek”in bir arada açabildiği iyimser canlılık

ortamı olamazdı. “Çözüm paketi”, içinde ne barındırırsa barındırsın, CHP ile MHP’nin taarruzuna uğrayacaktı

ve her zaman olduğu gibi siyaset –üstelik bu kez ülkenin en önemli sorununa ilişkin olarak- toplumun seyirci

kaldığı, siyasetçilerin kapalı tartışma alanı içinde kalacak; Türkiye gerginleşecek ve elbette öyle bir “süreç”ten hiçbir sonuç çıkmayacaktı.

Şimdi öyle değil. “Şiddetin durması”, “kan akmasına son verilmesi” ve ülkemizin Kürt vatandaşlarının hak ve

özgürlüklerinin elde edilmesi ve böylece “kardeşlik ortamı”nın sözde değil gerçekten oluşması için “iyimser” ve

“umutlu” beklentiler var ve bu “ivme” gün geçtikçe, içine Sezen Aksu, Zülfü Livaneli gibi isimlerin de “sürece katılmaları”nın sağlayacağı “sinerjik etki”yi de dahil ederek güçleniyor.

Yaşar Kemal’in şu sözlerini de, gerek ortamı yansıtması bakımından “gerçekçi” yanıyla ve gerekse içeriğinin taşıdığı güçlü anlamından ötürü zihinlere kaydetmek gerekiyor:

“Bugün Türk olsun, Kürt olsun, kim olursa olsun, hangi oluşumdan gelirse gelsin, bu ülkede gerginliği arttıracak söz ve eyleme girişeceklerin vebali ağırdır, tarih önünde ağır biçimde yargılanacaklardır, buna eminim.’’

*** *** ***

Ve tam da bu nedenden ötürü, patenti Gündüz Aktan’da olan ve birkaç gün önce Mümtaz Soysal tarafından da

ortaya atılan “Kesin Çözüm” bile toplumu germedi, dalgalandırmadı, çünkü kimse Nazilerin Yahudileri ortadan

kaldırma kararı aldığı “Nihai Çözüm”ü hatırlatan “Kesin Çözüm”e itibar etmedi. Enine boyuna tartışmaya bile yeltenmedi.

102

“Kesin Çözüm”, Türkiye’deki Kürtler ile Irak’taki Türkmenler arasında “mübadele”yi öngörüyor. Yani,

“Cumhuriyet’i ve toprak bütünlüğümüz”ü sağlama almak için, Türkiye’nin Kürtleri Irak’a ihraç edilecek, karşılığında Irak’taki Türkmenler Türkiye’ye ithal edilecek.

Tabii böyle bir öneri, örgüt ya da ideoloji ayırımı yapmadan milyonlarca kişilik bir insan kitlesi ve Ortadoğu

bölgesinin büyük bir “ulusal topluluğu” olarak Kürtlerin “ayrılıkçı” ve “bölücü” oldukları ön kabulünden, ister istemez, kaynaklanıyor. Böyle bir bakış açısına, “siyasi terminoloji”de ne sıfat verilebilir?

Türkiye’deki Kürtlerin oranı Irak’taki Türkmenlerin on mislinden fazla. Ortada bir “mübadele dengesizliği”

bulunmasını bir yana bırakalım, Türkiye’nin Kürtleri’nin bu ülkenin yerleşik halkı ve demokrasi iddiasında olan

bir ülkenin vatandaşları olduklarını da bir an için bir yana koyalım; Irak Türkmenleri, Anadolu’ya Türklerin

gelmesinden öncesinden beri bugünkü Irak topraklarında, oranın yerleşik unsurudur. Yani Türkiye Irak’taki

yarısı zaten Şii olan Türkmenlerin “anavatanı” değildir. Bugünkü Irak toprakları da Türkiye’nin Kürt vatandaşlarının anavatanı değildir.

Bu “Kesin Çözüm” neyi ifade ediyor peki?

Türkiye’de bazı kafaların “Cumhuriyet’i ve Türkiye’nin toprak bütünlüğü”nü savunmak adına Nazilerle aynı dalga boyunda “faşist” olduklarını.

Bu “müthiş” önerinin ilgi görmemesi de çok önemli bir gerçeği ortaya koyuyor.

Ergenekon, şu dönemde “içerde” ve “kovuşturma altında” değil de, dışarıda faal olsaydı, 2009 Ağustosunda böyle canlı ve özgür bir tartışma ortamı yaşanabilir miydi?

Darbecilik kovuşturulmadan, Güneydoğu’da 1990’lara damgasını vuran “fail-i meçhuller” üzerindeki örtünün kaldırılmasına girişilmeden, “Kürt Açılımı” mümkün olabilir miydi?

“Yüz Çiçek”in bir arada açtığı böyle bahar ikliminde, bazıları kurur, dikenler daha belirgin biçimde fark edilir. Ama Türkiye’yi rengârenk bir çiçek bahçesine çevirmek de, ancak böyle bir iklimde mümkündür.

Kısacası, demokrasi ve özgürlük iyi şeydir. Türkler ve Kürtler –Türkiye’nin insanlarını bir araya kardeşçe getirecek ve sorunlarını aşmalarını sağlayacak olan da demokrasi ve özgürlüktür zaten…

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12319095

21.08.2009

9) 'Kürt açılımı' gözlüğü ile Irak Kürdistanı'nı izlerken

25 Temmuz'da Irak'ın Kürdistan bölgesinde yapılan seçimlerde oluşan yeni parlamento, seçimlerden sonra ilk kez yarın toplanıyor.

Bir on gün-iki hafta sonra Kürt bölge hükümeti de Barham Salih başkanlığında kurulacak. Barham Salih,

yıllardır bu görevde bulunan Neçirvan Barzani'nin yerini alacak.

Bu arada, Irak Kürdistan Bölgesi Başkanlığı'na ilk kez doğrudan ve yüzde 70 dolayında bir oyla seçilen Mesut

Barzani'nin başkan yardımcıları ikiye çıkarılacak ve Kosrat Resul'un yanı sıra Neçirvan Barzani de başkan

yardımcılarından biri olacak.

Türkiye sınırlarının dibindeki gelişmeleri dikkatle izlemek gerekiyor. Çünkü bilindiği gibi PKK'nın silahlı

gücünün en önemli bölümü Kuzey Irak'ta, Kandil Dağı'nda konuşlanmış durumda ve Türkiye'nin bir süredir

103

girdiği "yakınlaşma süreci", Erbil'deki Kürt yönetimini de Türkiye'deki "Kürt açılımı"nın önemli bir "partneri",

en azından önemli bir "aktörü" yapacak.

Türkiye'deki "Kürt açılımı"nın "ürünleri"ni 2009 sonuna dek vermesi hesaplandığına ve konu ağustos MGK'sına

götürülmeyeceğine göre, "somut adımlar"ın neler olacağını görmek için bayram sonrası dönemi öngörmek

gerçekçi olur. Zaten eylül MGK'sında gündeme gelmesi beklenen hükümetin "yol haritası", ekimde TBMM'nin

yeni yasama yılına girişiyle birlikte Meclis platformunda da tartışılacak ve ekim-kasım-aralık aylarını "somut

adım atılacak aylar" olarak tasarlamakta isabet vardır.

Böyle bir "takvim"i, Başbakan Tayyip Erdoğan'ın yeni yılbaşına dek çözüm yönünde adımlar atılacağını güçlü

bir şekilde vurgulamasından anlayabiliyoruz.

Buna paralel olarak, Irak'taki yeni Kürt yönetimiyle ilişkilerin de sıklaştırılabileceğini görmemiz muhtemeldir ve

Barham Salih'in Irak Başbakan Yardımcısı sıfatını bırakıp Bağdat'tan Erbil'e Irak Kürt yönetiminin başbakanı

olarak gelecek olması ciddi bir şanstır.

* * *

Barham Salih'i 1991 yılından beri çok yakından tanıyorum. En karakteristik özelliklerinden birisi, Irak

Kürtlerinin stratejik ufkunu Türkiye'de görmesidir. Yani, Irak Kürt şahsiyetleri arasında Türkiye ile işbirliğine en

hevesli, zihin kalıpları buna en ayarlı kişilerin başında gelir.

Barham Salih, aynı şekilde, Irak Kürtleri tarafından "PKK kartının elde bulundurulması" ve "gereğinde

Türkiye'ye karşı oynanması" yaklaşımına ilişkin olarak her vakit eleştirel bir karşı duruşa sahip olmuştur.

Hele Amerika'nın Irak'tan çekilme takviminin işlemesiyle birlikte Barham Salih'in gözünde Türkiye'nin "stratejik

değeri" birkaç misline katlanmıştır ve önümüzdeki dönem, PKK'ya ilişkin düzenlemelerde Türkiye ile işbirliğine

en yatkın Kürt siyasi şahsiyeti, Erbil'de "Başbakan" sıfatı taşıyacaktır.

25 Temmuz seçimlerinin sonuçları, "Irak Kürt siyasi topografyası"nda önemli değişikliklere yol açtı. Barham

Salih'in de bir parçası olduğu Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği'nden kopan "Gorran"

(Değişim) hareketi, 111 sandalyeli Kürdistan Parlamentosu'nda 25 sandalye kazanarak "masayı" ters yüz etti.

Parlamento çoğunluğunu elinde bulunduracak olan KDP-KYB ittifakını temsil eden Kürdistani Liste'nin

sandalye sayısı 59. Ancak, KDP'li ve KYB'lileri eşit sayıda değerlendirdiğiniz takdirde, Barzani'nin KDP'si 25,

Talabani'nin KYB'si 24 temsilciden oluşuyor demektir ki; bu, Nuşirevan Mustafa liderliğindeki Gorran'ın, KDP

ve KYB'ye eşit güç oluşturmasını ifade ediyor. Barzani ile Talabani güçlerini birleştirdikleri takdirde,

Gorran'dan daha güçlü konumda ve iktidarda bulunabilecekler. Tabii bu, aynı zamanda Gorran'ın güçlü ve etkili

muhalefet olması anlamına geliyor. Bu yılla birlikte Irak Kürtlerinin Kürdistan Demokrat Partisi ile Kürdistan

Yurtseverler Birliği arasındaki geleneksel ikili yapısı, artık Gorran'la birlikte üçlenmiş durumdadır.

Kürdistani Listesi (KDP-KYB İttifakı) 59 sandalyesine ek olarak, azınlıklara ayrılan 11 sandalyenin (5 Türkmen,

5 Asuri, 1 Ermeni) 9'unun desteğine de sahip. Ancak, Gorran muhalefetine eklenen bir başka muhalefet grubu

daha var. İki İslami eğilimli Kürt partisi ile sosyalist grubun ve bir eski komünistin ilginç ittifakından oluşan

"Hizmet ve Reform Listesi" 14 sandalye kazandı. Ayrıca 2 sandalye de bizde bir zamanlar Necmettin Erbakan'ın

pek düşkün olduğu Kürdistan İslam Birliği tarafından kazanıldı.

Gorran'ın "üçüncü güç" haline gelmesi, Irak Kürdistanı'nın geleneksel "siyasi merkezi" Süleymaniye'yi

kazanması, Talabani'nin KYB'sinin eridiği yorumlarına, dolayısıyla Barzani'nin çok güçlendiği yorumlarına yol

açtıysa, bu Kürt siyasi tarihini ve siyaset ortamı biraz yakından bilindiğinde pek doğru bir değerlendirme değil.

Çünkü Nuşirevan Mustafa, KYB'yi oluşturan ana kollardan biri olan Komala'nın lideriydi. Solcu-Marksist

geçmişi, onu geleneksel ve ilkesel olarak KDP'nin muhalifi konumuna oturtmuştur. Gelecekte, Irak

104

Kürdistanı'nda siyasi ittifaklar değişir ya da yer değiştirirse, Gorran'ın yakın ilişkide bulunacağı yine

KYB olacak.

Şu aşamada önemli olan, Irak Kürt siyasetinin seçimlerden sonra "demokratik olgunluk" ve kurumlaşma

yönünde ciddi bir adım atmış olmasıdır. Türkiye'nin o coğrafyanın siyasi kıvrımlarını son derece iyi bilmesi ve

doğru değerlendirmesi şarttır.

Erbil'deki müstakbel başbakan Barham Salih aynı zamanda iyi bir tahlilcidir. Türkiye'nin Irak Kürdistanı'na

ilişkin "bilgi ve tahlil eksikliği"ni gidermesi için de Barham Salih'le temaslarını vakit geçirmeden

sıklaştırmasında yarar bulunuyor.

* * *

Güneyimizde bir başka ilginç gelişme ise Irak'taki Amerikan kuvvetleri komutanı General Ray Odierno'nun

"ihtilaflı bölgeler"e bir başka deyimle Kürtler ile Araplar arasındaki "tetik hattı"na merkezi hükümet kuvvetleri

ve peşmergelerle birlikte geçici olarak Amerikan askerlerinin yerleştirilebileceği açıklamasını yapması oldu.

Bu, "üçlü anlaşma" ile ortaya çıkabilecek durum, bir bakıma Amerikalıların Kürtlerle Araplar arasında bir "barış

gücü" işlevi görmesi anlamı taşıyor. "İhtilaflı bölgeler" denilen alan içine Kerkük'ü de alıyor ve Irak-Suriye

sınırında, Türkiye'ye yakın sayılabilecek noktadaki Sincar'dan diyagonal bir çizgiyle Bağdat hizasında bulunan,

Irak-İran sınırındaki Hanekin'e kadar uzanıyor. Bizim, eski Osmanlı Musul Vilayeti aşağı yukarı aynı alanı

kapsıyordu.

Sünni-Şii kanlı çatışmasının büyük ölçüde yatışmasından sonra, Irak'ı dağıtacak çatışma potansiyeli, söz konusu

"tetik hattı"nda Kürtler ile Araplar arasında bulunuyor. Amerikalıların böyle bir çatışmanın önünü almak için

harekete geçtikleri, Kürtler ile Arapların aralarındaki ihtilafın askıya alınmasında uzlaştıkları belli oluyor.

Irak'ta Kürt-Arap çatışması patlak vermişken, Türkiye'de "Kürt açılımı"nın istikbali de kararırdı.

O yüzden, Irak için "uzlaşmalar", Türkiye'deki Kürt açılımının zamanlaması ve seyri ile yakından ilgili.

Gözünüzü Irak'tan ve Irak Kürdistanı'ndan ayırmayın...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12308978

19.08.2009

10) “Kürt açılımı”nın gazı kesilmezse...

Bandırma’da dün feribota binmek üzere iskeleye yanaştım. Bilet gişesinde beni gören görevli dışarı fırladı, önümü kesti ve soluk soluğa sorusunu sordu: “Kürt açılımı hakkında ne düşünüyorsunuz?” Sorusunun cevabını beklemeden kendi düşüncesini açıkladı, “Yıllarca bu memleketteki insanları birbirlerine

düşürmüşler. Size bir şey söyleyeyim mi, eğer hükümet bu konuda geri adım atarsa altında kalır. Bir daha belini

doğrultamaz. Ama ayaklarını gazdan kesmezlerse muhalefet biter. Çünkü halk bunu destekliyor. İnanın bana

destekliyor.”

Halkın “Kürt açılımı”nı desteklediğinden en ufak bir kuşku duymadım. Bunu zaten biliyordum.

Bandırma’dan söz ediyorum Şemdinli’den değil. Ülkenin en Batı köşelerinde bile son derece olumlu bir havanın estiğinin farkındayım. Doğu’da esen havanın nasıl olduğunu yaz boyu gözlerimle gördüm, kulaklarımla işittim.

Kaba milliyetçi söyleme, bu söyleme en açık olduğu varsayılan Karadeniz’in bile itibar etmediğini, Başbakan’ın

baba memleketi Güneysu’dan yükselen “Potomya seninle gurur duyuyor tezahüratı”nın sembolizmi, bizlere

gösteriyor.

105

Türkiye, Ramazan ayına ülkenin her yerinde esen güçlü “kardeşlik duyguları”yla giriyor. Bunca yıldır bu ülkede

toplumun içinde böylesine iyi niyetli, iyimser ve olumlu nabız atışlarına pek rastlamadığımı söylersem, abartmış olmam.

*** *** ***

Bu olumlu “kardeşlik duyguları”na MHP ve CHP liderleri tarafından seslendirilen tepkisel söylem ve halk içinde

“bölücü nefret tohumları” ekme gayretlerinden gayrı, “bizim mahalle” çevrelerinde ortaya atılan üç tür sözde argüman var.

1. Bu “Kürt açılımı”, Amerika istediği için başlatıldı. Zamanlamanın, Amerika’nın Irak’tan çekilme planı ile yakından ilişkisi var.

2. “Kürt sorunu”nu çözmek için Kürtlere “açılım”dan söz ederken, bir “Türk sorunu” yaratılmış oluyor. Bunun altından hiç kalkılmaz. Ülke çözülür.

3. Bir referandum yapılsın, Kürtlere ayrılmak isteyip istemedikleri sorulsun; ayrılalım sayısı azınlıkta çıkarsa bu tartışmayı kapatalım, çoğunlukta çıkarsa bunun aşamalarını tartışmaya başlayalım.

Bu üç ipe sapa gelmez argümanın ortak noktası, “Kürt açılımı”ndan duyulan rahatsızlık. Halk ne ister, ne

düşünür, halkın çıkarları nedir gibisinden hiç kaygı duymamış olan “beyazlar”ın “Kürt açılımı”na karşı koymaya çabalayan MHP ve CHP liderlerinin “yedek gücü” olarak ortaya attığı sözümona tezler bunlar.

Birinci soruyu bana birkaç gün önce “Amerika’nın Sesi Radyosu” da sordu. Ben de karşılığında, “Amerika,

Türkiye’ye ne zamandan beri bu sorunu askeri yollarla çözün, başka yolu yoktur diye bir telkin yaptı?* diye

sordum.

Abdullah Öcalan’ı paketleyip 1999’da teslim eden Amerika. Kuzey Irak’ta Türk Silahlı Kuvvetleri’ne PKK’ya

ilişkin olarak “aktif istihbarat desteği” sağlayan da Amerika. Ancak, ta 1999’dan beri her vesile ile “Bu sorunu siyasi yollardan, demokrasi içinde çözün” telkininde bulunan da Amerika.

“Kürt açılımı” zamanlamasıyla, Amerika’nın Irak’tan çekilmesi arasında nasıl bir doğrudan irtibat kurulabiliyor, anlamak mümkün değil. Amaç, kaba anti-Amerikancılık ile, “Kürt açılımı”na karşı çıkmak.

Yani, madem Amerika istiyor, Türkiye’nin en önemli sorunu çözümsüz kalsın, Kürtlerle boğazlaşmaya, Kürt haklarını hasır altı etmeye devam. Bu kaba anti-Amerikanizm’in, bu konuda gidebileceği bir başka nokta var mı?

Bu arada, “Amerika’nın Sesi”ne bir şey daha söyledim; “Türkiye’de Kürt sorununun çözüm yoluna girmesi için

Amerika’nın telkinine ihtiyaç yok. Sorunun çözülmesini biz istiyoruz, biz. Türkiye’de bizler bunca yıldır bunun

mücadelesini yürütüyoruz. Türkiye’nin milyonlarca Kürt vatandaşı da istiyor. Bu, bizim sorunumuz. Çözümü

için nice bedellerle on yıllardır mücadelesi verilen bir sorun.”

Türkiye’de Türk-Kürt beraberliği için mücadele etmemiş olan, bedel ödememiş olanlar anlamaz. Onun için gider

Amerika’yı ararlar, Amerikalılara sorarlar.

Biz mücadelemizi ürün alma noktasına gelindiğinde, Amerika’ya bağlayarak küçültemeyiz.

Hem “zamanlama” niçin bu kadar şaşırtıyor ki? Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, aylardır Kürt sorununa ilişkin

olarak “Yakında iyi şeyler olacak”, “Bir fırsat penceresi açıldı” gibi mesajlarla adeta siren çalarak duyurmamış mıydı, bugünlere yaklaştığımızı?

106

“Kürt açılımı”nın bir sürpriz etkisi olabilir mi ki, öküzün altında buzağı aramak gereksin?

İkinci argüman, “şantaj” ve “tehdit” kokuyor. Kürtler kimlik haklarına karşı çıkarsa niçin “Türk sorunu”

doğacakmış? Türkler, Kürtlerin sahip olacağı kimlik haklarından mahrumlar mı ki? Kürtçe üzerinde dil engelleri

kaldırılınca, insanlar ana dilleriyle rahatça iletişim kurabilir ve öğrenim görürlerse, Türkler bundan niçin incinsin?

Bu tezi savunanlar, Türk kavramını “barbarlık” ve “hoşgörüsüzlük”le eş anlamlı kullandıklarının ve aslında “Türklük”e hakaret ettiklerinin farkındalar mı acaba?

Bu gibi safsatalarla vakit tüketenler, Türkler ile Kürtler arasında “din birliği” gibi çok sağlam bir sıva

bulunduğunu hiç akıllarına getirmiyorlar. Türkler Türk olarak sahip oldukları haklardan, vicdanları gereği, Kürtlerin de yararlanmasına itiraz edecek, etmesi gerekecek bir ulusal topluluk değildir.

Tarih boyunca olmadılar. Şimdi de değiller.

Üçüncü tez ise, tam bir Ankara bürokratı-İstanbul diplomalısı fantezisi. Milyonlarca Kürt içinde “ayrılıkçı”

görüşlere sahip olanlar mutlaka vardır. Ancak, “ayrılıkçı bir platform”la bundan tam 25 yıl önce silahları

ateşleyerek yola çıkmış olan PKK bile uzun süredir “ayrılık”ı, “bağımsız Kürt devleti”ne ağzına almazken, “Kürt

açılımı” tam da Türkiye Cumhuriyeti’nin Kürt vatandaşlarının ülkeye demokratik haklarıyla “re-

entegrasyonu”nu öngörürken ve bu hamle, tüm ülkede büyük bir heyecan yaratmışken, bu “söylem” ve bunun için “referandum yapılması” önerisi kadar, günün gerçekleriyle ilgisiz ve manasız bir şey olabilir mi?

Olmayan bir talebi gündeme getirmenin, olabileceklerin yaygın biçimde tartışıldığı şu dönemde “Kürt açılımı”nı mayınlama girişiminden başka bir anlamı olabilir mi?

*** *** ***

“Kürt açılımı” bir yönüyle de, Türkiye’de Türk-Kürt birliğine bozmaya yönelen tezlere ve girişimlere karşı keskin bir “ideolojik mücadele”yi gerektiriyor.

“Kürt açılımı”na Türk milliyetçiliğinin (ve aynı zamanda Kürt milliyetçiliğinin) birer “türevi” karşı. Karşı

olanlar, Türk-Kürt milliyetçilerinin MHP ve CHP lider kadrolarıyla ve PKK içinde yuvalanmış milliyetçi Kürtlerden ibaret değil.

Türkiye’de 80 yıllık var olan “vesayet rejimi”nden nemalanmış olanlar, “bürokratik elit mensupları” ve bir kısım

“beyazlar” da, rahatsızlar. Onlar, halkın rahat edeceği her şeyden genellikle rahatsız olurlar. Sınıf meselesi. “Bizim mahalle”nin “ayrık otu” olarak, mahallemizin sakinlerini iyi tanırız.

Hükümet, “Kürt açılımı”ndan gazı kesmedikçe, giderek büyüyecek halk desteğiyle, Kürt açılımı karşıtlarının

“gazı” kesilecek...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12285650

16.08.2009

11) “Olmazsa olmaz” iki hedef: “Kürt sorunu”nun Anayasal çözümü ve Öcalan’dan “silahlara veda”

“Kürt açılımı”na ilişkin içinde yol aldığımız süreci tetikleyen Ankara’da 1 Ağustos günü yapılan “Kürt Çalıştayı”nda önümde bir not duruyordu. Soruna kısa-orta-uzun vadeli çözüm önerilerinin konuşulacağı ikinci oturumda o notu okumak niyetindeydim. Sonra vazgeçtim.

107

Dersimi çalışıp geldiğim için 1978 İspanya Anayasası’nın dibacesinde (preambülünde) yer alan bir cümleyi not

etmiştim. Değiştirilmesi hatta yeniden yazılması mutlak zorunluluk olan Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın

girişine benzer bir cümlenin yerleştirilmesi ve 66. Madde’nin tümden kaldırılması, bence, “Kürt sorunu”nun

“hukuki boyutu”nu halleder.

Sözünü ettiğim notu okumadım. Zira, gözüm toplantıya başkanlık eden Polis Akademisi Başkanı Prof. Zihni

Arslan’a takıldı. Prof. Arslan bir anayasa hukukçusu ve üstelik iyi bir anayasa hukukçusu olarak biliniyor. Prof.

Ergun Özbudun’un koordinatörlüğünde hazırlanıp, daha sonra rafa kalkan “Yeni demokratik ve sivil anayasa”nın

yazımını yapan ekipte yer almıştı.

Gözüm ona takılınca, “Kürt açılımında da rol üstlendiklerine göre, nasılsa 1978 İspanya Anayasası’nın

dibacesindeki o cümleyi biliyordur. Gereksiz ukalalık yapmayayım” diye düşündüm ve o konuda söz almaktan vaz geçtim.

Şimdi sırası geldiğine ve İçişleri Bakanı Beşir Atalay o günden bu yana ciddiyetle her öneriye açıldığına göre ve

kayda da geçsin diye sözünü ettiğim cümlenin Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na nasıl uyarlanabileceğine ilişkin görüşümü aktarabilirim.

“Sırasının gelmesi”nin sebebi, Abdullah Öcalan’ın bugün yapması beklenen açıklama. Öcalan, uzun süreden beri

Anayasa’da etnik kimliğe gönderme yapılmadan, yani “Kürt sözcüğü”ne bile yer verilmeden “değişik kültürleri güvence altına alan” bir hükmün yer almasını yeterli görüyor.

PKK liderinin dahi, bu derece esnekleşebildiği bir husus, Kürt sorununun “hukuki boyutu”na, ülkemizin Kürt

vatandaşlarını tatmin edecek ve kimilerinin bir “şantaj” gibisinden sorununun çözümünün önüne diktiği “Türk sorunu” engelini anlamsız kılacak bir cevap getirecektir.

* * * Niçin 1978 İspanya Anayasası?

Çünkü o Anayasa, İspanya’nın etnik kimlik sorunlarının üstesinden gelmesini sağlayan, örnek bir “demokratik

hukuk belgesi” sayılıyor. Gerçekten de, İspanya’da o gün bugündür ne Bask sorunu, ne Katalan sorunu, ne de

Galicia’lılar sorunu yok. ETA sorunu ise var. Bask sorununun terör boyutu olarak ETA sorunu devam ediyor ama Bask sorunu çözülmüş sayılıyor.

İspanya, o mükemmel 1978 Anayasası ile bir “federal statü”ye sahip oldu. Bununla birlikte, Anayasa’nın giriş

bölümünde yer alan ve aşağıda aktaracağım cümle “federal olmayan bir sistem”in anayasasının girişinde de

pekala yer alabilir.

O cümle şu:

“Anayasa, insan hakları uygulaması çerçevesinde tüm İspanyolların ve İspanya topraklarının kültür ve geleneklerini, dillerini ve kurumlarını korur.”

Bunun yeni, demokratik ve sivil, 66.maddesi bugünkü haliyle olmayan bir Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın

giriş bölümüne şu şekilde yer almasına ne dersiniz:

“Bu Anayasa, insan haklarına saygılı olarak Türkiye’nin tüm vatandaşlarının kültür ve geleneklerini ve ana

dillerini güvence altına alır.”

108

Önemli olan, işin “ruhu”; bu ya da buna benzer bir cümle, ülkemizin Türk, Kürt ve gayrısı, hiçbir vatandaşımızın

itirazına yol açmayacağı gibi, “Kürt sorunu”nun çözümü için “hukuki güvence” arayan argümanları da karşılar.

Bunun böyle olduğunu dünkü Radikal’in “DTP’nin dört talebi var” manşetinde sıralanan hususlar da doğruluyor.

DTP –muhtemelen İmralı’nın da görüşlerini belirli ölçülerde yansıtan- 1) Demokratik, sivil anayasa. 2)

Anayasa’da etnisiteye dair ayrıntılar olmasın. 3) Anadilde eğitim ve propagandaya ilişkin sınırlamalar kaldırılsın. 4) Yerel yönetimler güçlendirilsin.

İlk üç talebi –ki, bunlar meşru, haklı, demokratik ve AB normlarına birebir uygun talepler- Anayasa’nın girişine

yukarıdakine benzer biçimde eklenecek bir cümle kapsar. Anayasa’nın ruhu, dibacesinde, yani giriş bölümünde

bulunacağına göre, anayasa maddeleri bununla uyumlu olacak, çıkarılacak yasalar da aynı şekilde anayasaya

uygun olmak zorunda kalacak.

DTP taleplerinin dördüncü maddesi ise yine AB gerekleri içinde yer alan ve İsmet Berkan’ın dünkü yazısında

değindiği “idari reform” çerçevesinde çözülebilir.

Nereden baksanız, “Kürt sorunu”nun çözümünün çok can alıcı bir yanı olan “hukuki boyutu” hiçte zor bir konu

değil.

Niyet, irade ve vizyon yeterli.

İş, gelip dayanıyor; “sorun”un bir başka can alıcı ve giderek en önemli yönünü oluşturan boyutunun aşılmasına.

Terör diye de nitelenen “şiddet boyutu”na. Ve, ister istemez, burada devreye PKK’nın ve liderinin tutumu giriyor. Çünkü, “sorun” şiddet boyutunun doğrudan tarafı PKK ve onun da lideri Abdullah Öcalan.

Sorunun “şiddet boyutu”nu ortadan kaldırmanın üç yolu var, dördüncüsü yok:

1. PKK’nın yok edilmiş olması;

2. PKK’nın teslim olarak tasfiyeyi kabul etmesi;

3. PKK’nın silah bırakmayı kabul etmesi.

İlk ikisi söz konusu olmadığına göre, üçüncü seçenek üzerinde odaklaşmak gerçekçi. Abdullah Öcalan’ın bugün yapacağı açıklama, bu bakımdan önemli.

* * *

Abdullah Öcalan, 15 Ağustos’ta bir “yol haritası” açıklayacağını duyurmuştu. Öcalan’ın ‘Kürt ortamı” –öyle

diyelim- üzerinde hatırı sayılır bir ağırlığı bulunduğunu inkar eden aklı başında kimse yok. Bu bakımdan, bugün

açıklanacak “yol haritası”nın çözüm süreci ya da “Kürt açılımı”nın sonuçlarına önemli bir katkı yapması şansı var.

Abdullah Öcalan ne diyecek?

Ne diyeceğini 24 saat içinde öğreneceğiz. Ne diyeceğine ilişkin en gerçekçi tahmini, hafta başında Taraf’ta Neşe

Düzel’in “Sizce Ağustos’un 15’inde Öcalan PKK’ya ‘silahlara veda et’ diyecek mi?” sorusuna verdiği cevapta DTP Diyarbakır Milletvekili Gültan Kışanak dile getirmişti:

“Böyle bir şey beklemiyorum. Bence Öcalan, ‘bu süreci silahlara veda noktasına nasıl götürebiliriz’i

açıklayacak. Yani 15’indeki açıklamada, ‘silahlara veda kararı çıkmayacak ama, silahlara vedanın programı’, ‘silahları bırakmanın yolu’ çıkacak.”

109

Bakalım ne çıkacak? Bir de bakalım “silahlara veda programı”nı nasıl, hangi sözcüklerle dile getirecek. Malum,

“dil” ve “uslup” çok önemli.

Öcalan, en azından “silahlara veda”yı açık bir hedef olarak ilan edip, en kısa vadede “ellerin tetikten

çekilmesi”ni ifade edecek bir tavır ortaya koyarsa, “Kürt açılımı”nın ivmesi güçlenmiş olur.Yazının başında

tartıştığımız, “Anayasa” konusu ise Öcalan’ın açıklamasına bağlı değil; “Kürt sorunu”na çözüm ile elbette ilgili ama demokrasi ve demokratik anayasa, tüm Türkiye’nin sorunu...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12281265

15.08.2009

12) “Kardeşlik Manifestosu” veya “Yurtseverlik ve Milli Birlik-Bütünlük Bildirgesi”...

Başbakan Tayyip Erdoğan’ın 11 Ağustos 2009 konuşması gerçekten “tarihi” bir konuşmaydı. Bugüne dek hiçbir Türk lideri, ülkenin “tarihi” ve “en sancılı” sorununa ilişkin öylesine özlü bir konuşma

yapmadı. Cumhuriyet’in kurucuları dahil.Tayyip Erdoğan, 12 Ağustos 2005’te Diyarbakır’da “Kürt sorunu”

sözcüklerini ilk telaffuz eden Başbakan olmuş ve giderek “devletin yaptığı yanlışlara” parmak basarak,

“özeleştiri” niteliğinde de ilk konuşmanın altına imzasını atmıştı. O konuşması “Kürt açılımı” için referans işlevi

görmekteydi.

Ama, aşağı yukarı aynı tarihte, dört yıl sonra yaptığı konuşma, kendisini de, kendisinden önceki tüm başbakan

ve cumhurbaşkanlarını aştı gitti. Son konuşmanın “büyüsü” ve önemi, aklın ve gönlün mükemmel bir bileşimi

olmasıydı. Fuzuli’den Ahmed-i Hani’ye Türk-Kürt tarihimizin ve bu toprakların düşünce adamlarını ortaklaşa

sahiplenerek, şarkı isimlerinin adını vererek, dengbejlerden söz ederek Neşet Ertaş-Şivan Perver denklemini kurması yaklaşımındaki kucaklayıcılığı, bütüncüllüğü ve derinliği yansıtıyordu.

Tayyip Erdoğan’ın özellikle bir “gönül adamı” olduğunu, doğrusuyla yanlışıyla “sahici” bir insan olduğunu kendisini bir nebze tanımış olanlar ya da kendisine ilişkin iflah olmaz önyargıları bulunmayanlar bilir.

Kürt sorununa yaklaşım, konunun ağırlıklı “psikolojik boyutu” nedeniyle özellikle bir dil ve uslup konusudur ve

tam da bu bakımdan Tayyip Erdoğan’ın 11 Ağustos 2009 konuşması Türkiye’nin insanları arasında gönülden

gönüle iletişimi doğru, gerçekçi, sahici biçimde kuran bir konuşma olduğu için “Kürt açılımı”nın menzile varması bakımından olağanüstü bir değer taşıyor.

Bir önceki yazıda konuşmayla ilgili alıntılar yaparken, fark etmemişim, konuşmasının en güzel ve en anlamlı

bölümlerinin başında, konuşmasının sonu geliyormuş. Siyasi gerçekçiliğin bu kadar güzel bir şiirsel ifadesini alıntılamalıyım:

“Sürecin siyasi riski, siyasi getirisi ne olursa olsun, bizim bu meseleyi Türkiye’nin çıkarına geleceğimiz adına

çözmekten başka bir gayemiz yoktur. Biz artık Botan Çayı’nda serinlemek, Zap Suyu gibi coşmak, Dicle, Fırat

gibi kardeşliğe akmak istiyoruz. İstiyoruz ki, Munzur dağlarında hep birlikte kardelenler toplamayalım. Cudi

Dağı’nda yediverenler, Ağrı Dağı’nda çiğdemler dermek istiyoruz. Ülkemin yedi coğrafyasından derilmiş

çiçekleri ülkemin annelerine vermek istiyoruz. Bedeli ne olursa olsun, bunu hep birlikte başaracağız. Burada olanlarla, olmayanlarla başaracağız.”

Ülkenin her yöresine, “yedi coğrafyası”ne tutkulu bir sevgi olmadan yurtseverlik olabilir mi? Ülkenin tüm

insanlarını, kökenlerine, dinlerine, inançlarına bakmaksızın, onları kimlikleriyle kabul ederek ayrım konusu yapmadan sevmezseniz, “milli birlik ve bütünlük”ten söz etmeye hakkınız olur mu?

110

Tayyip Erdoğan’ın 11 Ağustos 2009 konuşması, evet bir “Kardeşlik Manifestosu”dur ve en az, en az onun kadar

önemli bir “Yurtseverlik ve Milli Birlik-Bütünlük Bildirgesi”dir.

*** *** ***

Yıl 1994. Aralık ayı. Bir Cuma günü. Kastamonu’nun Tosya ilçesindeyiz. Yeni Demokrasi Hareketi’nin siyasi

parti olarak kuruluşuna bir hafta var. Cem Boyner ile Cuma namazının ardından kalabalık bir salonda

kürsüdeyiz. Cem, baba memleketinde, ulusal kanallarının kameralarının önünde Kürt sorunu konusunda yine

yürekli bir konuşma yapmıştı. Kürsüden salonu süzüyorum. Sağ yanımız, giysileri ve sakallarıyla muhafazakar-

dindar Tosyalılar, sol yanımız sarkık, ince bıyıklarıyla milliyetçi-Tosyalılar ile doldurulmuş vaziyette.

“Hemşehri”lerine saygısızlık etmemek için aleni bir protestoda bulunmuyorlar ama işittiklerinden ötürü buz

gibiler.

Oysa, Cem Boyner’in sözlerinde tek bir yanlışlık yoktu.

Cem’in sözlerini yorumlamak için ben söz alıyorum. “Tosya’nın en çok şehit veren vatan köşelerinin başında

geldiğini bildiğimizi, Tosya’nın ülkemizin birlik ve bütünlüğü konusunda çok hassas olduğunun farkında

olduğumuzu ve buna saygı duyduğumuzu” bildirerek söze giriyorum.

Ardından, kısa bir süre önce Tosya’nın tarihi camiinde Cuma namazında birlikte olduğumuzu hatırlatıyorum ve

diyorum ki, “Burada sizlerin, bizlerin alınlarının secdeye vardığı aynı anda, Mardin’in Kızıltepe’sinde,

Diyarbakır’ın Bismil’inde, Hakkari’nin Şemdinli’sinde de alınlar secdedeydi. Burada evlatlarınızın cenazelerini

kaldırdınız. Orada da onlar evlatlarının cenazesini kaldırdılar. Bu işte bir yanlışlık olmalı. Bu işi halletmek için

bugüne dek izlenen yoldan farklı bir yol izlenebilir mi, onu düşünmeliyiz. Cizre’de, Lice’de, Diyadin’de,

Besni’deki insanlar ile Tosya’daki insanlar, alınları secdeye aynı anda varan insanlar, aynı acıları birbirine karşıt konumda çekiyorlarsa, bu işte bir yanlışlık olmalı. Bu yanlışlığı bulup düzeltmeliyiz...”

Samimi görüşüm ve duygularım buydu. Bugün de değişmediler.

Salonun iki yanındaki insanların bu sözleri duydukları vakit, gözlerinden yaşlar süzüldüğünü gördüm. Bu

toprakların kardeşlik mayası o göz yaşlarındaydı.

Aradan 15 yıl geçtikten sonra, bu ülkenin Başbakanı’nın “Oğlu her ne sebeple hayatını kaybetmiş olursa olsun,

Yozgat’taki anne ile Hakkari’deki anne, oğullarının başında aynı duayı ediyorsa, evladı için Yasin ve Fatiha

okuyorsa, cemaat aynı Kıble’ye dönüyorsa, burada çok ciddi bir yanlış var” dediğini duyduğumda, haliyle tarifsiz bir sevince kapıldım ve mutluluk duydum.

Bu ülkenin “vicdan sahibi” her insanının da, Başbakan’ın konuşmasını dinlediği vakit, öyle hissettiğine adım gibi eminim.

Tayyip Erdoğan o konuşmasıyla, sadece kendisini tarihi ve şerefli bir yükümlülük altına sokmakla kalmamış, “sorunun çözümü enerjisi”ni de serbest bırakmıştır.

*** *** ***

11 Ağustos 2009 ile birlikte ulaşılan nokta, “bozgunculuk”un, “gerçek ayrımcılık ve bölücülük”ün hangi yönden

ve kim tarafından gelirse gelsin, çok etkili olamayacağını ortaya koyması bakımından dikkate değer. Yani,

“çözüm süreci”nin önüne dikilecekler, mayın döşeyecekler olacaktır. Çatlak sesler çıkacaktır. Ancak, bunlar

“süreç”in “menzil”e doğru hareketini engelleyemeyecektir.

Tayyip Erdoğan’ın 11 Ağustos 2009 konuşması, eski Roma’daki “Rubicon’un geçilmesi” adımıdır.

111

Bundan sonra, MHP ve CHP sürece yapıcı katkı yapmak isterlerse ne ala. Ancak, içine adım attığımız “tarihi

moment” onların onayını zorunlu kılmıyor. Yol almayı, bu iki “bozguncu muhalefet liderleri”ne endekslemek, konuyu çözümsüzlüğe saplamak ve onmilyonlarca insanı hayal kırıklığına uğratmak demektir.

Açmazda olan hükümet değil. İnisyatif, hükümette. Açmazda olan ülke insanlarının gönül tellerini umutla

titreten bir konuya ilişkin olarak “bozgunculuk”u benimsemiş olanlarda. Ya katılırlar, ya marjinalize olurlar. (Şu anda öyle oluyorlar.)

Böyle bir sonuç, her “iki taraf”ın milliyetçileri ve ayrılıkçıları için geçerli...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12273900

14.08.2009

13) Türkiye uçmak için kanatlarını çırpıyor...

Şu “12 Kötü Adam”dan biri olarak katıldığım 1 Ağustos günü Ankara’da yapılan “Kürt Çalıştayı”ndan bu yana Kürt sorunu ve çözümü öylesine geniş bir yelpazede tartışılmaya başlandı ki, “çözüm süreci” içine kendiliğinden girmiş olduk. Türkiye’nin hiçbir döneminde bu konu böylesine doğal ve açık sözlü bir tartışmaya sahne olmamıştı. O nedenle, bugüne dek olmadığı ölçüde “çözüm”e ilişkin beklentiler ve umutlar yükseldi.

Özellikle, Başbakan Tayyip Erdoğan ile DTP Genel Başkanı Ahmet Türk’ün görüşmesi iyimserlik ve umut

çıtasını daha da yükseltti.

İki yıldır bu görüşmenin gereği konusunda dilimizde tüy bitmişti, yazılarımızda bu gereği kaç kez

vurguladığımızı hatırlamıyoruz bile. Bu görüşmenin ne kadar önemli ve yararlı olduğu, görüşmede yer alan tarafların görüşme sonrası açıklamalarıyla da ortaya çıktı.

“Kürt sorunu” dediğimiz –gerçi bir oran ve rakam tespiti imkansız olsa da- hiç değilse yüzde 60-70 oranında

“psikolojik boyutu” olan bir sorun. DTP lideri ile Başbakan’ın –hem de şu konjonktürde- biraraya gelmeleri ve

olumlu mesajlar iletmelerinin “bölge”de nasıl müthiş bir ferahlamaya yol açacağını, bölgenin duygu iklimini ve

düşünce kıvrımlarını bilebilen ve ayrıca bu yaz aylarının önemli bir bölümünü Güneydoğu ve Doğu’nun değişik köşelerinde geçirmiş biri olarak gayet iyi sezebiliyorum.

Türkiye’nin Kürtlerinin “manevi desteği”ne sahip olmayan hiçbir “Kürt açılımı”nın başarı şansı yoktur.

MHP’nin “Kürt açılımı”nın önüne dikmeye çalıştığı “Türk milliyetçiliği mayını”, “Kürt açılımı”nın yol almasını engelleyemez ama “Kürt desteği”nden yoksun bir “Kürt açılımı”nın varabileceği bir adres olamaz.

Ak Parti-DTP arasındaki “çözüm amaçlı diyalog”un başlaması bu bakımdan son günlerin en değerli gelişmesi olmuştur.

*** *** ***

“Kürt açılımı” ile birlikte öyle bir “momentum” ya da başka bir deyimle öyle bir “ivme” yakalanmış durumda ki,

“kartopu efekti”, çözüm yönünde bir “çığ”a dönüşerek devam ediyor ve edecek ve bunun önünde kolay kolay da durulamayacak.

Bu “süreç” sapabilir mi? “Silahlı provokasyonlar” ile rayından çıkartılabilir mi? “Birinci kare”ye geri dönme ihtimalimiz yok mu?

112

Bütün bu ihtimaller tümüyle reddedilemez. Yok denemez. Ama, bütün bu ihtimallerin gerçekleşmesi her

zamankinden daha zayıf; zira “çözüm momentum”nun dinamiği öyle bir güç ve hızla harekete geçmiş durumda

ki, “süreçten sapma” sapacak hükümeti altına alıp sürükleyecek, silahlı provokasyonu gerçekleştireni gerçekleştirdiği provokasyonun altında ezecek kadar etkili gözüküyor.

Bütün bu nedenlerle, gelinen noktada, biz de, ihtiyatlının ötesinde iyimseriz.

MHP liderinin bizlere “12 Kötü Adam” sıfatı yapıştırması, bir başka MHP yetkilisinin Cumhurbaşkanı Abdullah

Gül’ü bile “bölücülük”le suçlaması durumunda değer kaybetti. MHP’nin kendini kaybetmiş bir halde kullandığı

en ağır sözcüler, yaptığı en ağır suçlamalar bile toplumda gerilime yol açmıyor. Toplumda uyanmış iyimser beklentileri, olumlu umutları dağıtamıyor.

CHP’nin tam bir açmaza girdiği dikkat çekiyor. CHP’nin muhalefet dürtüsü ile çözüme karşı dikiliyormuş görüntüsü vermekten ürkmesi, genel başkanlarının birbirini tutmaz beyanlarında yansıyor.

“Kürt açılımı”nı raydan çıkartacak olan, biri kendini kaybetmiş diğeri ne yaptığını bilemez bir muhalefete

“endekslenerek” yürütülmesidir ki, şimdiye dek gerek hükümet ve gerekse Cumhurbaşkanı düzeyinde “irade” ve

“kararlılık”ta bir titreklik görmüyoruz.

İyimserliğimizi besleyen büyük ölçüde bu gözlemimiz.

Muhalefete endekslenerek yürütülecek bir “Kürt açılımı” ile Türkiye’nin Kürtlerinde derin bir hayal kırıklığına

yol açma ve bunun yol açacağı sonuçların maliyet hesaplamasını hükümetin yapması gerekiyor. Hem Türkiye için, hem de kendisi için.

Yapmışa ve ikincisine yönelmişe benziyor. Dolayısıyla, bu “irade” ve “kararlılık”ın harekete geçirdiği

“dinamik” ve söz konusu “dinamik”in sağladığı “momentum”, Kürt sorununun çözümüne yan çizenleri etkisiz kılacak güce ulaşmış görünüyor.

*** *** ***

İster adına “Kürt açılımı” diyelim, ister “Kürt sorununun çözüm girişimleri”, bunun bir günü kurtarmak,

konjonktürel ihtiyaçlara cevap vermekten öteye bir “stratejik ufku” olmak zorunda.Bunu “Kürt Çalıştayı”nda

ben “Kürtlerle barışma”, “16.Yüzyıl’da Yavuz Selim-İdris-i Bitlisi arasında varılmış formüle benzer bir

21.Yüzyıl uzlaşması”, “Cumhuriyet’i güncelleştirmek” ve “Yeni bir Türkiye Paradigması’na ulaşmak” olarak

tanımlamıştım.

Bunun için “Siyam ikizi” gibi birbirinden ayrılmaz iki olgunun gerçekleşmesi gerekiyor:

1. Türkiye Cumhuriyeti’nin Kürtlerin ayrılıkçılığına zemin bıraktırmayacak şekilde demokratikleşmesi. Bunun

için Kürt kimlik hakları giriyor.

2. Kürt sorununun “şiddet boyutu”ndan arındırılması. Bunun içine PKK’nın silahlı mücadeleyi terketmesi

giriyor. Bu da, ister istemez, Abdullah Öcalan ve PKK’nın sorunun değil çözümün bir parçası olarak dönüştürülmesini gerektiriyor.

Bu konuyu “yumurta-tavuk” denklemine sokmamak zorunlu. Yani, “Önce PKK tasfiye olsun, demokratik

reformlar yapılabilsin” ya da “Demokratik reformlar yapılırsa, PKK da silahları bırakır” gibi bir denklemle yüzleşilmemeli.

113

Neşe Düzel’in dünkü Taraf’ta DTP Milletvekili Gülten Kışanak’a sorduğu “Savaşmak bir güç meselesidir.

Uluslararası desteğini yitirmiş bir PKK geçmişteki gibi savaşabilir mi?” sorusuna verdiği şu cevaba bir itiraz olabilir mi:

“Örgüt meselesi olarak bakarsak dediğiniz kapıya çıkabilir belki ama ortada bir örgüt meselesi değil, bir halk

meselesi var. Hak ve özgürlükler tanınmazsa Kürt sorunu çatışma üretmeye devam eder. Çünkü Kürt sorunu çok

kolay çatışma üreten bir sorundur. Son seksen yıla otuz ayaklanma sığdırmış bir devlet var mıdır? İşin ağırlığını

ve sorumluluğunu hissedip bu sorunu çözmek gerekiyor. ‘PKK uluslararası desteğini yitirir. PKK bir örgüttür,

çöker’ gibi ezberlerden kaçınmalıyız. Çökse ne olacak ki? Başka bir şey çıkar. Geçmişte kaç tane bastırmışsın,

gene çıkmış. Bizde devletin, kuruluş felsefesini değiştirmesi gerekiyor.”

Buysa bir günde olacak bir şey değil. Süreç işi. O “süreç”e girmiş durumdayız.

Yüzyıllar boyu olduğu gibi Kürtleriyle barışık bir Türkiye, evet, kanatlanır uçar. Ve, o zaman bölgesel ve

uluslararası bir güç haline gelir.

İçinden geçtiğimiz günlerde , Türkiye’nin uçmak için kanatlarını çırpıyor...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12273900

11.08.2009

14) “Kürt açılımı”nı dinamitlemek vebali...

Devlet Bahçeli beni mahçup etti. Cumartesi günü Ankara’da yapılan “Kürt Çalıştayı”na katılanlardan birisi olarak ben onunla da mutlaka görüşülerek, “çözüm sürecine dahil edilmesini” ve “olumlu katkısının sağlanmasını” savunanlardan biriydim. Oysa o son derece çirkin bir dille Türkiye’de kutuplaşmaya ve ülkemizin “kan kaybı”na devam etmesini öngören bir siyaset uslubu benimseyeceğini gösterdi.

Gerçi, MHP liderinin bir “dil ve uslup sorunu” bulunduğunun uzun zamandır farkındayım. Her salı günü yaptığı

konuşmalarda, konuşmadan çok sesi kısılırcasına kadar bağırdığını, boyun damarlarının şiştiğini, Türkçe’de

bulunabilecek en sert kelimeleri konuşma metninin içine yerleştirdiğini işitiyor ve görüyordum. Hatta yüzüne

zalim bir ifade yerleştirerek, öylesine bağırarak konuşuyordu ki, sesi çatallaşmaya başlıyor ve cümlesini

bitiremeden vücudunun kasılacağını ve katılıp kalacağını, kürsünün önüne yığılıvereceğini bile aklımdan

geçirdiğim oluyordu.

Ama Türkiye’de kan dökülmesinin önüne geçecek, milyonlarca insanın “barışma umutları”nın görülmedik

biçimde yükseldiği şu günlerde “kan taciri” gibi davranacağını düşünemediğim için, onunla da “diyalog” kurulmasını savunduğum için mahçup düştüm.

Devlet Bahçeli beni mahçup etti.

* * *

“Kürt Çalıştayı”na katılan bizlere seçtiği şu sözcüklere bir bakın:

“25 yıldan bu yana Suriye, Kandil, PKK odaklarını ziyaret edip onlarla görüşerek, tek yanlı Türkiye’de PKK’ya

yandaşlık yapanlar, hiçbir dönemde Türk milletinin milli ve manevi değerlerine sahip çıkmayanlar, şimdi İçişleri

Bakanı’nın Kürt açılımı projesinde devletin güvenliğini tehdit edecek grubun içerisine gelerek Türkiye’de

demokratik açılım bahanesiyle bölünmeye gayret gösteriyorlar, cesaret veriyorlar. Kürt açılımının yerli modelini

oluşturmaya çalışıyorlar. Ey gafiller, 25 yıldan bu yana ne yaptığınızı bu millet bilmiyor mu? Ne yazdığınızı

114

gazetelerdeki köşelerde okumuyor mu?.. Şimdi 12 kötü adamı dinleye dinleye bu millet usanmıştır... Bu gazete

köşe yazarlarından, patronlarca beslenen bu 12 kötü adamı mı bu millet dinleyip duyacak?”

Bu “nefret sözcükleri”ni kişisel bir mesele olarak görseniz, cevap vermeye değecek bir yanı yok. En başta, bu

içerikteki bir söylemin düzeyi yok.

Düzeysizlikte eşleşmenin kimseye, bu ülkeye hiçbir yararı da yok.

Ancak, Devlet Bahçeli’nin söz konusu “nefret söylemi” problemli. Problemli, çünkü bu söylem Türkiye’de

kendi deyimiyle “25 yıldır” bu ülkede kanın durması için kafa yoran, çaba gösteren insanları “hedef” gösteriyor.

Daha önce böyle olmadı mı? Hrant Dink’in kahpece arkasından vurulduğu ve ülkemizi kaosa sürüklemek amacı

taşıyan yolun taşlarını bu “söylem” döşemedi mi? Hrant Dink’in öldürülmesine giden yol, Devlet Bahçeli’nin yandaşlarının gösterileriyle açılmadı mı?

Bu kez, Bahçeli sadece bazı kişileri “hedef” göstermekle kalmıyor, “Kürt açılımı”nı “ihanet” diye ilan ederek, ülkede “iç barış”a giden yolu dinamitlemek için fitili ateşliyor.

Türkiye’nin bir parçası olmak için mücadele ettiği herhangi bir Batı demokrasisinde Devlet Bahçeli gibi birisinin

söyleminden ötürü, kovuşturma açılır ve eğer bu bir parti politikası ise, “nefret söylemi” ve “ırkçılığı teşvik”ten ötürü partinin kapatılması gündeme gelir.

Aslında, “Kürt çalıştayı”nda söz alan bir çok konuşmacı, Bahçeli’nin “Kürt açılımı”na taş koymak, onu

dinamitlemek için elinden geleni ardına koymayacağının, önümüzdeki süreçte “provokasyonlar”a özel dikkat gösterilmesinin üzerinde durmuştu. Toplantıya katılanlardan biri dün Star gazetesinde şu aktarmayı yapmıştı:

“Bana göre, toplantıya damgasını vuran tespit şuydu: ‘Bugüne kadar Kürt düşmanlığı, sistematik biçimde devlet

tarafından yapıldı. Bugün devlet taraf olmaktan vazgeçiyor. Burada çok ciddi bir tehlike var. Kürt düşmanlığı

siyasileşebilir ve geçmişte devletin, askerin yaptığını MHP üstlenebilir. Kürt sorunu artık Türkler için siyasi bir sorundur ve bunu aşmak için ciddi bir kamu diplomasisi gerekir.’”...

Bu tespiti yapanın “MHP siyasi kökeni”nden gelmesi tespiti dinleyenler nezdinde ilginç kıldı.

Kendi payıma, üzerinde durulması gereken bir tespit olmakla birlikte, bunun doğruluğu konusunda kuşkuluyum.

MHP ve harekete geçirdiği kurumlar, 12 Eylül’de ağır bir darbe yemişlerdi. “Devlet tarafından kullanıldıklarını”

12 Eylül’ün ağır tecrübesinin ardından bir dizi özeleştiriyle dile getirmişlerdi. MHP, ancak “devlet tarafından” bir “vurucu güç” olarak kullanılırsa işe yarar, işi bittikten sonra da bir kenara bırakılır. Öyle oldu.

Eğer “Kürt açılımı” bir “devlet politikası” haline gelirse, MHP, kendince “devletin boşalttığı” alanı doldurarak, devlet işlevlerini üstlenemez.

Peki, ne yapabilir?

Toplumlar arasına “kin ve nifak” sokabilir. Türk-Kürt çatışmasını özendirebilir. Devlet Bahçeli’nin “tehlikeli oyunu” da bu zaten. Türkiye’de Fırat’ın doğusuna geçemeyen bir siyasi parti lideri düşünebiliyor musunuz?

Şu anda kurguladığı “oyun”, “Kürt düşmanlığı” üzerinden “nefret söylemi” ile Batı’da Ak Parti’nin seçmenini oymak ve oralarda kendisine “seçmen üsleri” kazandırmak.

Ülkenin en hassas, bunca yıldır kan ve can kaybına yol açmış sorununa ilişkin olarak “küçük parti hesapları”na dayalı, “küçük politika” yaparak Türkiye’nin birlik ve bütünlüğüne hizmet ettiği söylenebilir mi?

115

“Bölücülük” söz konusuysa, bu sıfatın kime en ziyadesiyle uygun düşeceği ortada değil mi?

* * *

Sayın Bahçeli, “Ne yaptığımızı 25 yıldır bu millet” gerçekten ve üstelik “çok iyi” biliyor. O nedenle, sizin ayak

bastığınız ülkemizin her köşesinde başımız yukarıda dolaşabiliyoruz. Sizden farkımız, sizin ayak basamadığınız

yerlerde de milletin sevgisiyle kucaklanarak dolaşabiliyor olmamız.

Sahi, siz 25 yıldır ne yapıyorsunuz? Bu ülkeye ne faydanız dokundu? Bunca yıldır hangi yabancı dili öğrendiniz?

Dış dünyayı tanıdınız mı? Milletimizi nerede, nasıl ve şerefle temsil ettiniz?

“Türk”, “Türk milleti” sözcükleri sizin tekelinizde değil. Hiç kimsenin değil. Bunu öğrenmelisiniz.

Ayrıca, şu “ihanet” filan türünden, Türkçe siyaset dilinden tümüyle çıkarılması gereken sözcükleri bir daha

telaffuz etmemeye çalışın. Kem söz sahibinin üzerine yapışır kalır.

“Özeleştiri” alışkanlığınızı terketmeyiniz. Türkiye’nin iç barışına, ülkemizin istikrarına, dış dünyada güçlenerek

itibarlı bir yer elde etmesi için katkınız hala mümkün.

Ülkemize “iç barış” getirmek konusunda milyonlarca yurttaşımızda büyük umutlar yaratan “Kürt açılımı”nı

dinamitlemek vebalini üstlenmeyiniz.

Beni sürekli mahçup etmeyiniz...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12207335

04.08.2009

15) Kürt sorunu”ndan “Kürt açılımı”na...

Tayyip Erdoğan’ın Türkiye Başbakanı sıfatıyla Diyarbakır’da “Kürt sorunu” sözcüklerini telaffuz etmesi ülkede bir heyecan dalgası yaratmıştı.

Tabii, ardından tartışmalar da patlak vermişti. “Kürt sorunu denilir miymiş, Bölücülüğe ve teröre tavizmiş, vs.

vs”...

Tarih 12 Ağustos 2005 idi. Neredeyse tam 4 yıl önce. Bir koca yasama dönemi süresi.

2005 sonbaharında devletin çok önemli bir şahsiyeti ile Kürt sorunu üzerinde konuşurken, Başbakan’ın

Diyarbakır konuşmasına atıf yapmış ve “Bakın, aradan üç ay geçti; onca heyecan yaratmış o çıkıştan sonra pek

arkası gelmedi. Böyle giderse öyle bir hayal kırıklığına yol açılır ve o öyle olumsuz sonuçlar beraberinde getirir ki, soruna çözüm bulmak daha da zor hale gelebilir” demiştim.

“Kürtler çok aldatıldılar. Süleyman Demirel, Kürt realitesinden söz etti, Tansu Çiller ‘Bask çözümü’ne

gönderme yaptı. Bütün bu beyanları görülmemiş kanlı bir dönem, köy boşaltmaları, faili meçhuler izledi. Mesut

Yılmaz, ‘AB’nin yolu Diyarbakır’dan geçer’ dedi, ardından anlamlı hiçbir adım atılmadı. Tayyip Erdoğan ‘Kürt

sorunu’ sözcüklerini telaffuz eden ilk başbakan. Ancak, bölge insanı aldanmaya, ülke yöneticileri tarafından

aldatılmaya o kadar alıştı ki, bir süre daha bir şey çıkmazsa Tayyip Erdoğan’a da güven kaybolur. O nedenle harekete geçilmesi gerekir.”

116

Mealen böyle şeyler söylemiştim. Muhatabım beni dinledikten sonra, Tayyip Erdoğan’ın hareketsizliğinin

gerekçesini şöyle açıkladı: “Kürt sorunu denmesi yanlış oldu. Çok tepki uyandırdı. Rahatsızlık yarattı. Başka bir şey bulmak lazım” dedi.

- Ne mesela?

- Mesela, “Kürt kökenli vatandaşlarımızın sosyal ve ekonomik sorunları” gibi bir şey.

Kürt, Kürt kökenli; sorun, çoğullaşarak sorunlar oluyordu. Üstelik, başına sorunun özü olan “kimlik”le hiçbir

ilgisi bulunmayan “sosyal ve ekonomik” sıfatları gelerek.

12 Ağustos 2005’ten üç ay kadar sonra bu “gerileme”yi beklemiyordum. “İşte Kürt sorunu tam da budur” dedim.

Şaşırma sırası muhatabıma geçmişti; “Nasıl yani?”

- Yani, Kürt sorununa Kürt sorunu diyememe durumu.

*** *** ***

Kürt sorununun ne olduğu, bunun tanımı biraz filin tarifine benzer. Hani fili tarif et demişler, kimisi hortumundan, kimisi dişlerinden, kimisi kulaklarından, kimisi cüssesinden tarif etmiş, o hesap.

Kürt sorununun herbiri pekala geçerli olabilecek bir dizi tanımı var. Hiçbiri tek başına tam bir tanım olmasa da, yanlış da olmayabilir. Ama bir tanımı var ki, tartışma götürmez:

Kürt sorunu, Kürt sorununa Kürt sorunu diyememe sorunudur.

Yukarıda bir bölümünü aktardığım diyalog, benim mealen şu sözlerimle sürdü: “Kaldı ki, sosyal ve ekonomik

sorunlar ‘Kürt kökenli vatandaşlarımız’a ya da bölgeye özel sorunlar da değil. Ders kitapları fiyatları sorunu,

kanalizasyon sorunu, asayiş sorunu, aklınıza ne geliyorsa o tür sorunlar Konya’da da, Çankırı’da da, Tekirdağ’da

da, Diyarbakır’da da, Şırnak’ta da vatandaşlarımızın ortak sorunlarıdır. Kürt sorunu, Kürtlere Kürt kökenli

denmesi mecburiyetinin yol açtığı ve sosyal-ekonomik olmayan cinsten bir kimlik sorunudur. Sorunu doğru tarif edemezsek, çözümüne de ulaşamayız...”

Devletin o çok önemli şahsiyeti, yine dikkatle beni süzerek dinledikten sonra, “Neyse” dedi, “Buna benzer birşey söylemeliyiz. Ama Kürt sorunu yanlış anlaşılmaya yol açıyor. İyi değil...”

O kişi kimdi, ilerde bir gün açıklarım. Diyalogumuzun iki tanığı da vardı. Onlar da tanınmış isimler. O ismi

açıklarsam, belki de Tayyip Erdoğan’ın ilk kez “Kürt sorunu”nu telaffuzu ile “Kürt açılımı”ndan söz etmesi arasında niçin 4 yıl yitirildiği sorusunun cevabı de kendiliğinden ortaya çıkar.

Dört yılda “Kürt sorunu”ndan “Kürt açılımı”na gelebildik.

Bu konuya gönderme yapmamın temel nedeni, “Kürt açılımı”nın da aynı akıbetten korunması içindir. Yani, vakit yitirilmemek, iyi kullanılmak zorundadır.

Çözüme dönük umutlar ve beklentiler hiç bu kadar yükselmemiş olduğu için, dağ fare doğurursa bunun hayal kırıklığının sonuçları tüm ülke ve halkımızın tümü için çok ağır olur.

117

“Kürt açılımı”nın iç politika dengeleri ve seçmen hesaplarına göre asla ayarlanmaması gerekiyor. “Kürt

açılımı”nın içeriğinin açıklanması, “zaman tahdidi”ne tabi olmamalı, bu doğru ama yeni bir “oyalama taktiği” görüntüsüne de asla kapılmaması gerekiyor.

Çalıştaylar ve mümkün olduğu kadar geniş çevrelerin katılımı çok iyi bir düşünce ama bu “katkı aşaması” oldukça hızlı geçilmeli, fazla oyalanılmamalıdır.

Niçin mi?

Çünkü, bu, sonuç itibarıyla, bir siyasi irade ve siyasi cesaret meselesidir.

Siyasi iradeniz ve cesaretiniz varsa, “Kürt açılımı”nı başlatabilirsiniz.

*** *** ***

Şimdiden çıkmaya başlayan çatlak seslere, giderek tırmanacağa benzeyen saldırgan polemikçi muhalefet diline

kulak asmadan, “Kürt açılımı” doğrultusunda kararlı biçimde ilerlenmeli. Çünkü, böyle bir “açılım”a muhalefet

olacağı tabiidir. Kendinizi muhalefete rehin bırakırsanız, hiçbir olumlu adım atmanız mümkün olmayacağı gibi, başlatmaya niyetlendiğiniz inisyatifin altında kalırsınız.

“Kürt açılımı”nın harekete geçmesinin, ülkenin yeterliden de öteye, büyük kesiminde, ülkenin tüm diri çevrelerinde güçlü destek elde edeceği kesindir.

“Kürt açılımı”nın aşama aşama yürürlüğe girmesi halinde, “hedef”e başarıyla yol alabileceğine ilişkin elimizde somut bir ölçü oluştu. TRT-6 ile ilgili uygulama ve sonuçları.

“Kürt sorunu” ile “Kürt açılımı” arasında 4 yıllık koca parantez içinde, sorunun çözümü doğrultusunda açılım sayılabilecek en anlamlı hamle bu yılbaşında TRT-6’nın yayınıyla gerçekleşti.

Başbakan, yayını Kürtçe “Hayırlı Olsun” sözleriyle açtı. Aradan yarım yılı aşkın süre geçti, ülkenin bölünmediği gibi, “ayrılıkçı tohumlar”ın bir bölümü TRT-6 hararetiyle kurumaya yüz tuttu.

Dikkat ederseniz TRT-6’ya hiçbirimiz TRT-Altı demiyoruz. TRT-Şeş diyoruz. TRT’nin Kürtçe kanalını Kürtçesiyle anmak hiçbirimize zor da, ağır da gelmiyor.

Dolayısıyla, “Kürt kimliği”ne ilişkin haklar ve özgürlüklerin ülkemizin Kürt vatandaşları tarafından kullanılması da kıyameti kopartmayacak.

Dört yılda “Kürt sorunu”ndan “Kürt açılımı”na geldik; “Kürt açılımı” gerçekleşirse, oradan “sorunun çözümü”ne doğru yol alacağız...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12196646

02.08.2009

16) Van’ı sevmek, Kürtleri sevmek…

“1700 metre yükseklikte yaşıyoruz.

Kardan yararlanamıyoruz. Böyle şey olur mu, bu durumu değiştirmek lâzım.” Bu sözler Van Valisi Münir

Karaloğlu’na ait. Kendisinden bu sözleri işittiğim vakit, Van’ın 25 günlük valisi idi, birkaç gün sonunda ilk ayını

doldurmuş olacak. Karaloğlu, görevinin ilk 25 günü içinde Van’ın 11 ilçesinden Çatak hariç 10’una, bazıları

118

birden fazla olmak üzere ayağını basmıştı. Bu satırların yayımlanacağı gün, muhtemelen Çatak’a da ayağı

değmiştir.

Kar’ı, Doğu bölgemizin alışageldiği bir “yaşam engeli” olarak değil, “Allah’ın lütfu” olarak gören bir zihniyet,

son derece çarpıcı bir “değişim habercisi”dir.

Hafta başında Van il merkeziyle yılın sekiz ayı kar ve çığın yolu kapaması nedeniyle bağlantısı kesik ve tüm

Vanlıların deyişiyle “yılın sekiz ayı Allah’a bağlı” kalan Bahçesaray’dan başdöndürücü virajlar ve yükseklikteki

yol yapımı çalışmaları arasından Van’a dönerken, şoför yeni valiyi öve öve bitiremiyordu. Çatak’lı şoförün

ölçüleri pek basitti: “Bundan önceki valinin ayağının yere bastığını görmedik. En az 30 korumayla birlikte

dolaşır, halktan kimseyle temas etmezdi. Yeni vali öyle değil. Her gün Van sokaklarında halkın arasında

dolaşıyor. Üçten fazla koruması da yok. Bir yerde göreve gittiğinizde, oranın insanlarıyla bir tanışacaksınız.

Oranın insanları arasında da sözü dinlenmesi gerekenler vardır. Bu vali öyle yapıyor. Çok iyi…”

Bu anlatımı dinlerken Vali Karaloğlu’nun epey bir süredir Van’da görev yaptığını sandım. Kendisiyle ertesi gün

bir araya geldiğimizde Van’a geleli topu topu 25 gün olduğunu hayretle öğrendim. Bu kadar kısa zaman içinde

çizdiği profil ve çalışkanlık, halkın gönlünü çabucak kazanmasına vesile oluyor.

Van’ın yapısı ve geçmişi hakkında öylesine ayrıntılı bilgi veriyor ki, 25 gün için bu kadar birikim fazla diyecek

oluyorum; gülüyor “Gelmeden önce internetten 20 gün Van çalıştım” diyor.

Bir ay önce günler boyu tanımak fırsatını bulduğum Mardin Valisi’nin hareketliliğinden ve en önemlisi

vizyonundan etkilenmiştim. Mardin’i “Yukarı Mezopotamya’nın cazibe merkezi” yapmayı kafasına takmış ve

misyon edinmişti. Bir açık hava müzesi değerindeki il merkezinde “görsel estetiğe aykırı ne varsa yıkılacak”

şiarıyla kolları sıvamış ve bir şantiye şefi gibi gece-gündüz şehrin çehresini birkaç ay içinde değiştirmeye

başlamıştı. Mardin’deki sempozyumda konuşurken, Mardin’in geleceğine güvenimi “Burada deli bir vali var”

diyerek ifade etmiş ve ardından eklemiştim, “Pir Sultan Abdal’ın ‘Usludan Yeğdir Delimiz’ dizesi misali deli…”

Van’ın Çayeli’li Valisi Münir Karaloğlu, Mardin’deki Yozgat’lı meslektaşından farklı kişilik özelliklerine sahip

bir tip ama “vizyon” ve “çalışkanlık”, aynı zamanda halka yakınlık bakımından Doğu ve Güneydoğu’nun tam da

bu dönemde ihtiyacı olan “kamu otoritesi” tipini ifade ediyor.

“Kürt açılımı” sürecinin başladığı anlaşılan böyle bir dönemde, “bölge”de bu tür “kamu otoritesi”nin “merkez-

çevre bağı” açısından belirleyici önemi, Ankara siyasetçileri ve İstanbul’daki uzantıları arasındaki biteviye

“üniter devlet” söylevlerinden çok daha işlevsel!

*** *** ***

“Üniter devlet”in “etnik kimliği”ni kafalara vurmayı öngören ve bölge insanının “Kürt kimliği”nin reddini

vurgulayan semboller, Van ve çevresinde de göze çarpmaya devam ediyor. Ta 1992 yılında Turgut Özal, Van’ın

yaslandığı Erek Dağı’nın yamaçlarına koca ve beyaza boyanmış taşlarla yazılı “Ne Mutlu Türküm” yazısını

işaret ederek, devletin bölge insanını yabancılaştırıcı efektine dikkatimi çekmişti. Bugün de benzer semboller her

dağ başında mevcut. Gevaş’ın yaslandığı Artos Dağı’nın yamaçlarında da, Akhtamar Adası’nın tam karşısında

koca bir ayyıldız ve “Önce Vatan” yazısı. Orada burada, dağ yamaçlarında “Komando” yazıları.

“Komando”dan “Jandarma”yı anlayacaksınız. Jandarma dediğiniz, Doğu ve Güneydoğu’da JİTEM. Son

Ergenekon soruşturmaları sayesinde yıllardır bölgede ne olduğunu, ne yaptığını gayet iyi bildiğimizin JİTEM’i

ülkenin diğer köşelerinde de öğrenmeyen pek kalmadı. 1990’lı yıllarda bölgede işlenmiş “faili meçhul

cinayetler”in parmak izlerinin yol aldığı adres gibi gözüküyor.

Bu semboller ve bu sembollerin arkasındaki kafa yapısı ve zihniyet kalıpları ile bugüne geldik. Birkaç gündür

üzerinde “doğaya karşı” karayolları şebekesiyle verilen muazzam “savaş”ın öneminin işte bunun için üzerinde

duruyorum. “Üniter devlet”, “Vatan bölünmez”, “Önce Vatan” tutkunlarının, bunları taşlarla dağlara yazanlar,

Bahçesaray’ı “vatanın geri kalan bölümü”nden bunca yıldır kopuk tutanlar. O dağları aşılmaz hale getirip,

insanlarını ülkenin geri kalan bölümüne fiziki olarak bağlamaya kalkışmadan, sağlık ve eğitim hizmeti

119

götürmeden “Vatan bölünmez”, “Önce Vatan” sloganlarıyla “potansiyel bölücü” muamelesi göstererek, böylece

en önemlisi ülkeden “ruhen” kopartarak, “şiddet coğrafyası”na çanak tutmuş oldular.

Karayolları şebekesi ve hava ulaşımı ve telekomünikasyon teknolojisi tam da bu nedenlerden Türkiye’nin

“toprak bütünlüğü”ne katkı yapmak için gerçekten önemli. Zira, “bölge”nin pazara açılması ve dünyanın

“bölge”ye girmesi, “asimilasyon” ya da “yabancılaştırma” politikasının terk edilerek Türkiye Kürtlerinin

“entegrasyonu” açısından önemli.

Van ve geniş çevresi, dünyanın en güzel köşelerinden biri olması ve Allah vergisi doğası sayesinde büyük bir

gelecek potansiyeline işaret ediyor. Önce ulaşılabilir ve kendisi de ulaşabilir olmak zorunda. Karayolları

şebekesi ve Van’ın uluslararası havaalanına kavuşması bu bakımdan “olmazsa olmaz” şart.

Bunların olması halinde, çok geniş bir alan “inanç turizmi” açısından eşsiz bir merkez haline dönüşecek.

Akhtmar Kilisesi ve Ararat, bu bölgede. Tabii, bunun için iki “zorunluluk” söz konusu:

1. Ermenistan sınırının açılması;

2. Demokratikleşme.

İlki, Ermenistan bu yöne doğru büyük bir insan akınını tetiklemeyle kalmayacak, dünyanın her köşesinden

Amerika’dan, Latin Amerika’dan, Avrupa’dan insanların buraya akmasına vesile olacak. O “sınır açılması”

Türkiye’de “zihniyet iklimi”nin değişikliğini yansıtacağı ve Van ve çevresinde her yıl on binlerce insanı

dünyanın dört bir köşesinden çekecek zemini oluşturacağı için çok önemli.

İkincisi, “Kürt sorunu”nun “çözüm süreci”nden Akhtamar Kilisesi’nin tepesine haç konulması ve hiç değilse

haftada bir ibadete açılmasına kadar uzanan yelpaze ile ilgili olduğu için bir “temel şart.”

Van Valisi, eleştirel tonu gizlenemez bir vurguyla, “Haçı olmayan kilisenin, üzerinde hilal olmayan camiden

farkı olmaz. Almanya’da camilerimizle övünüyoruz. Burada yüzlerce yıllık kilisenin üzerinden restorasyon

yapılırken haçı esirgiyoruz. Üzerine haç konulsa burası Ermenistan’ın eline mi geçecek? Bundan mı

korkuyoruz? İstanbul’daki kiliseler öyle mi oluyor ki…” diyor.

Akhtamar’ın haçı ile ilgili öyküyü, restorasyon projesiyle ilgili bir inşaat mühendisinden dinledim. “Erivan’da işi

haç kaidesi yapmak olan ustalarla temas kurduk. Haç yapıldı. Öyle çok büyük de değildi. Fakat sınırdan içeri

giremedi bir türlü. Konu bizi aşıyordu” dedi.

Kapalı sınırlar, sınırları aşamamak, konunun “bizi” aşması gibi bir durum varsa, o, mutlaka Ankara’dan

kaynaklanır. Sorun, “zihniyet sorunu” boyutuyla elbette ki Van’dan, bölgeden kaynaklanmaz. Türkiye’deki her

sorunun “ana”sından kaynaklanır.

*** *** ***

“Kürt açılımı”, Ankara’nın bile değişmekte olduğu “umutlarını” bugüne dek olmadığı biçimde uyandırdığı için,

bölgede hem ihtiyatlı hem de heyecanlı bir bekleyiş yaratıyor. Bu bölgede insanların ağzı sütten çok yandığı için,

yeni bir hayal kırıklığıyla çökmemek için bastırılmış bir heyecan ve ihtiyatlı bir bekleyiş söz konusu olan. Ama

heyecanlı.

Bu “iş” olursa, Türkiye bu “sorun” üzerinden ferahlarsa, insanların “kendi kimlikleri” ile “özgür bireyler” ve

“saygın bir halk” olarak yaşamalarının önü açılırsa, başta Doğu ve Güneydoğu, Türkiye, kanatlanıp uçar.

Benim günlerdir dolaştığım “efsaneler coğrafyası” kısa süre içinde dünyanın en önde gelen “kış sporları”

merkezlerinden biri haline gelir. Bütün bunların gerçekleşmesinin sağlayacak ekonomik hareketliliği gözünüzün

önüne getirebiliyor musunuz?

Yazın ortasında “kış sporları merkezi” hülyası kurmak, Van Valisi’nin “1700 metrede yaşayınca mutlaka kardan

yararlanmayı” düşünmek, “Kürt açılımı” olmadan olamaz.

120

Van’ı sevmeden vatanı sevemezsiniz. Kürtleri sevmeden vatandaşlarınızı sevemezsiniz.

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12192863

01.08.2009

Hürriyet: Cengiz Çandar (september)

17) “Açılım”ın Neresindeyiz?

Başbakan’ın danışmanlarından, siyaset bilimci Doç.Dr. Yalçın Akdoğan’ın yazıları Star gazetesinin Pazar

eki “Açık Görüş”te yayımlanıyor. Akdoğan’ın Tayyip Erdoğan ile yakınlığı bilindiği için yazdıkları

Başbakan’ın görüşlerinin yansıması olarak algılanıyor. Gerçek böyle midir değil midir bilinmez ama

Yalçın Akdoğan’ın görüşleri üzerinde durulmaya değer nitelikte.

Son yazısı “Asker sürecin ne başında ne dışında” başlığını taşıyordu. Yazısının son bölümü ise şöyleydi:

“Asker, bu sürecin ne başında, ne dışındadır. Eğer bu sürecin önemli bir ayağını terörün bitirilmesi

oluşturuyorsa, süreç içinde askerin rolü de kritik önemdedir. Genelkurmay Başkanı Başbuğ’un geçen yıldan beri

verdiği bir kısım mesajlar meselenin algılanma biçiminde bir farklılık olduğunu ortaya koymuştur. Nitekim,

yılbaşından sonra ‘tarihi fırsat’ şeklinde olumlu bir ortam olduğu düşüncesinin yaygınlaşmasında bu söylemlerin

de etkisi vardır. Sürecin siyasal sorumlusu elbette hükümettir ve tüm siyasi riskleri alarak yoluna devam eden,

çalışmaları şekillendiren siyasi iktidardır. Ancak burada askerin fonksiyonunun ve oynayacağı rolün

kamuoyunca gözden kaçırılmaması da gerekir. TSK, hükümetin de paylaştığı bir kısım hassasiyetleri ortaya

koyarak bir duruş sergilemiştir. Bu duruş, kanaatimce sürece karşı olmak, hükümetin ulaşmak istediği hedefi

paylaşmamak anlamına gelmemektedir. Demokratik açılım sürecinin başarılı bir şekilde hayata geçerek terör

sorununun öncelikli gündem maddesi olmaktan düşürülmesi, atılacak adımların bir devlet politikası olarak, tüm

kurumların ortak çalışmalarıyla şekillenmesiyle mümkündür… Onlarca yılın ürünü olan bir sorun elbette kısa,

orta ve uzun vadeli çalışmalarla ele alınacaktır.”

Bu satırlar, “açılım”ın “şerefi”nin ve elde edeceği başarının siyasi iktidara ait olduğunun vurgulanmasıdır.

Bunun yanı sıra, “asker”e bir “devlet kurumu” olarak hükümetin ulaşmak istediği hedeflere ulaşmasındaki

“görevini” hatırlatmayı da ifade ediyor. Daha da öteye geçerek, Genelkurmay Başkanı’nın “söylemleri”ne

göndermede bulunarak, “asker”in de zaten böyle yapmakta olduğunu ima ediyor.

Yazının yayımlanmasından bir gün sonra Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ’un Nusaybin’e yanında

22 basın mensubu ile birlikte giderek bir sınır karakolunu ziyareti vesilesiyle verdiği “mesajlar” da yazıyı

doğrular nitelikte olmuştur.

“Siyasi iktidar” ile “askeri otorite”nin “Açılım” konusundaki temel pozisyonlarının örtüştüğünü muhalefetin

tavrından da anlamak mümkün. Orgeneral Başbuğ’un Nusaybin’de yaptığı açıklamalarının ardından hem CHP

ve hem de MHP’nin grup başkanvekilleri “askerin siyasete karıştığı” iddiasıyla tepki gösterdiler.

*** *** ***

CHP Grup Başkan Vekili Hakkı Süha Okay “TSK’nın bu kadar güncel siyaset içinde yer almasını doğru

görmüyorum” derken, MHP Grup Başkan Vekili Oktay Vural, “TSK’nın siyasete bulaşmasını doğru

121

bulmuyoruz. TSK psikolojik bir savaşta ucu belirsiz bir süreç içine sokulmak isteniyor” gibi sözcüklere yer

veren tepkisel bir açıklama yapmıştır.

Önce “Kürt Açılımı” diye başlayan daha sonra “Demokratik Açılım” olarak metamorfoza uğrayan ve giderek

“Milli Birlik Projesi” diye Başbakan tarafından adlandırılır olan “süreç”e en başından beri karşı çıkıp, “asker”e

“Ne duruyorsun?” gibisinden mesajlar ileten muhalefetin, Orgeneral Başbuğ’un açıklamalarına “askerin siyasete

müdahalesi” yorumunu getirmeleri hem gariptir hem de inandırıcılıktan yoksundur.

Muhalefetin Hükümet-Genelkurmay örtüşmesinden rahatsızlık duyduğu anlaşılıyor ve bu cins bir rahatsızlık da

anlaşılır bir şey. Ancak, bu konudaki temel sorun, söz konusu “örtüşme”nin kendisi. Sorun, bu “örtüşme”

görüntüsünün “Açılım”ı hedefe yani bir anlamda başarıya ulaştırmakta bir güvence teşkil ettiğinden ötürü değil.

Tam tersine, “Açılım”ı gerçekten “sorun çözücü” bir açılım olmaktan çıkartma tehlikesi taşıdığı için.

Yalçın Akdoğan’ın yukarıda sözünü ettiğimiz yazısında ve İlker Başbuğ’un Nusaybin konuşmasında bir ortak

payda mevcut. Bu da“Açılım”ın “terörün” bir başka anlamda veya “eş anlamlı” olarak PKK’nın tasfiyesine

indirgenmesi.

“Kürt sorunu”nun “şiddet boyutu”ndan arındırılması ve “silahlı çatışma iklimi”ne son verilmesi, kuşkusuz,

herhangi bir “Açılım” için “olmazsa olmaz” bir şarttır. Ancak, bunun “gerçekçi” bir uygulamayla elde edilmesi

gerekiyor.

Söz konusu yazı içeriği ve Genelkurmay Başkanı’nın açıklamaları, korkarız, “Açılım”ın başarısı için zorunlu

“gerçekçilik”ten uzaklaşan nitelikte.

*** *** ***

Yalçın Akdoğan şöyle yazıyor:

“PKK’nın şu an için varlığı çözümü hızlandıran değil, çözüm şartlarını zorlaştıran bir faktördür. Bu yüzden

PKK’nın acilen atması gereken adımlar vardır ve bunlar hem demokratik gelişmeyi hızlandıracak, hem Kürtlerin

birçok sorununun önünü açacaktır:

1) İvedilikle Türkiye’deki silahlı unsurlarını sınır dışına çekmelidir. 2) Her türlü saldırıya, mayın

tuzağına, dağa adam çıkarma çalışmalarına, halk üzerinde uyguladığı tehdit ve şantajlara, illegal tüm

faaliyetlere son vermelidir. 3) Silah bırakmayı, terörü bir yöntem olarak kullanmamayı prensip olarak

kabul etmeli, bunu deklare etmeli ve gereken adımları atmalıdır.

PKK’nın çözüm sürecine katkıda bulunmak için tek taraflı olarak belli adımları atması kaçınılmazdır.”

Bunlara itiraz etmek imkânsızdır. Kağıt üzerinde gayet mantıklı gözüken öneriler bunlar.

Ama bu “tek taraflı” adımların karşılığında, bu adımları atmayı kolaylaştırıcı ya da en azından PKK’yı etkilediği

“tabanından” soyutlayacak ve “karşı taraf”tan gelecek “tek taraflı” adımlar ne olacaktır? Unutmayalım ki,

Mardin Artuklu Üniversitesi’nde “Kürt Dili ve Edebiyatı Kürsüsü”nün kurulmasının –Kürt kimliğine ilişkin en

asgarî bir adımın- bile YÖK tarafından bloke edildiği, bir röportajda “babam Kürt” dedi diye Hülya Avşar

hakkında savcıların harekete geçtiği bir ortamdayız.

122

Genelkurmay Başkanı, “dil” konusuna değinirken, “Türkçe’nin yeterince öğretilememiş olmasını” öne çıkarıyor.

PKK’nın dağdan indirilmesi konusuna ilişkin olarak ise TCK’nın 221. Maddesi üzerinde duruyor. Bu madde

kapsamında başvuranlardan –yani PKK’lılardan- 870 kişiden 638’inin serbest bırakıldığını hatırlatıyor.

DTP’den ise söz eden yok, olsa da PKK’nın dönüşeceği bir “legal kulvar” vurgusu gibi sunulmuyor; tam tersine

ağır eleştirilerin odağına yerleştiriliyor.

Bu bakış açısı ile “Açılım”ın hedefine ulaşması konusunda başka “iyimser gerekçeler” aramamız ve bulmamız

gerekmiyor mu?

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12548537

25.09.2009

18) “Osmanlı Tecrübesi” ve “Kürt Açılımı”...

“Kürt açılımı nedir, ne değildir?

Hemen söyleyeyim. Bir, mahçup lisanla yenilgi itirafıdır. İki, yangından mal kaçırma operasyonudur... Osmanlı

bu işleri çok görmüştür. Sebep ve süreç bakımından Kürt meselesinin tıpkısının aynısı olan kavgalar daha önce

Sırbistan’da, Yunanistan’da, Romanya’da, Bulgaristan’da, Makedonya’da, Arnavutluk’ta, Ermenistan’da,

Suriye’de, Lübnan’da, Girit’te yaşandı. Ders alındı mı? Asla!

Baştan yapılması gerekenler her seferinde apaçık ortadaydı, biraz vizyon ve cesaretle kolayca üstesinden

gelinebilirdi. Yapılmadı, sürüncemede bırakıldı, ‘son terörist imha edilinceye kadar kahraman ordumuz

teyakkuzdadır’ diye diye ahali uyutuldu. İş işten geçtikten sonra çözüm paniğine girildi, ama ne fayda?

Siz Makedonya Açılımını bilir misiniz? Rumeli dağlarında senelerce kan gövdeyi götürdükten sonra nihayet

1904’te Avrupa’nın zoruyla Makedonya reform paketini açtılar. Heyhat ki Bor’un pazarı geçmişti. Sekiz yıl

sonra Makedonya gitti, bütün Rumeli’yi de peşinden götürdü.

Ya 1914 Ermeni Açılımını bilir misiniz? Alabildiğine mütevazi ve mantıklı bir reform paketini, 1878’de söz

verildiği halde tam 36 yıl süründürmeyi başardılar. Sonunda dünya konjonktürünün değiştiğini sezip alelacele

peki dediler. Yirmi yıl önce olsa herkesi memnun edecek güzel bir paketti. Ama artık yirmi yıl öncesi değildi.

Ermenilerin de kolay kolay bir şeyden memnun olacak hali kalmamıştı. Sonuçta ne oldu biliyorsunuz. Barış

imkanı heba edildiği için, imhadan başka çözüm kalmadı.

Siz bu sefer farklı olacağını ummak için yeterli bir neden görebiliyor musunuz?.. ‘Ulusal bilinç’ adı verilen asrın

vebası Kürt halkını sarmıştır. Bu hastalığın tedavisi kolay değildir. Bir kere buna yakalanıp da yüz seneden önce

iyileşen görülmemiştir. Korkarım ki daha işin başındayız ve vatan-millet-Fırat uğruna daha çok acılar

çekilecektir.”

Bayramın ilk günü Star’ın “Açık Görüş” adlı Pazar ekinde yayımlanan Sevan Nişanyan’ın “Türkiye aldı başını

gidiyor” başlıklı yazısından çarpıcı satırlar. Üzerinde durmaya değer.

*** *** ***

123

“Osmanlı tecrübesi”ne ilişkin yazdıklarına tümüyle katılıyorum. Yıllardır “Kürt sorunu çözülsün” diye didinip

durmamızın nedeni de, “Osmanlı tecrübesi”nden çıkarttığımız dersler idi. Sorun çözme yeteneğini yitirmiş

gözüken devletimiz, bu “gen”i, birçok başka “gen” gibi Osmanlı’dan miras aldıysa, “bölünürüz” diye korku

belasına yapılan bir çok şey “bölünme”ye yol açacağı için kaygılıydık.

Ülkenin ve -vatandaşlık bağı anlamında- ulusun birliği uğruna ve bölünmesinin önüne geçmek için “Kürt sorunu,

Kürtlerin kimlik hakları tümüyle tanınarak, çözülsün” diye yıllardır uğraşıyoruz.

“Kürt Açılımı”nı tam da bu bakımdan, Kürt sorununun “çözüm yolları”nı açacağı için destekledik, ona umutla

sarıldık.

“1904 Makedonya Açılımı”nı bilir ve gereğinin “çok az ve çok geç” yerine getirilmesiyle “Makedonya’nın

gittiği” ve “peşinde Rumeli’yi de götürdüğünü” hatırlarsak- keza “1914 Ermeni Açılımı”nın 1878’den beri

sündürülen ve süründürülen bir reform paketini ifade ettiğini, ancak bunun Ermeniler için pek bir şey ifade

edecek bir zaman dilimine denk gelmediğini, bunun neticesinde 1915’te “imhadan başka çözüm kalmadığını”

düşünürsek, Kürt Açılımı’nın akıbetini farklı düşünmemiz için yeterli bir neden var mı?

Evet, var.

100 yıl önceki yakın tarihimizdeki tüm örnekler, “çökmekte olan bir imparatorluğun çöküş süreci”ni, onun “son

halkaları”nı anlatan örnekler. “Kürt Açılımı” ise bölünmeye, dağılmaya doğru giden bir ülkenin, “bölünme

süreci”ni ifade eden bir olgu değil.

Tam tersine, zaten “ruhen bölünmüş” olan bir ülkenin tekrar birlik ve bütünlüğüne kavuşması arayışı ile ilgili.

19. Yüzyıl’da “Avrupa’nın Hasta Adamı” olan bir ülkenin devleti, 19. Yüzyıl’ı bitiren Birinci Dünya Savaşı’nın

sonunda ortadan kalktı. Ülke bölündü. Kalan parçasının üzerinde devlet, eskisinin hastalıklarının bir bölümünü

devralarak, yeniden kuruldu.

“Kürt Açılımı”nın sonuç vermeyeceğine ilişkin görüşler ve iddiaların dayandığı “tarihteki açılım”lar ve

sonuçlarına dayandırılıyor. O gecikmiş “açılımlar” çöküşe doğru giden bir ülkenin son günlerini anlatıyor.

Bugün durum kökünden farklı.

Türkiye, Soğuk Savaş sonrası dünyanın “yükselen” güçleri arasında sayılıyor. Soğuk Savaş’ın “galipler

ittifakı”nın bir ögesi olması bir yana, “demokratik ülkeler topluluğu” AB’nin kapılarını zorlayan, daha da

önemlisi büyüyen ekonomik gücüyle “G-20” üyesi. Bir başka deyimle, “uluslararası sistemin genişletilmiş

yönetim kurulu” diyebileceğimiz “G-20”ye, dünyanın 200 dolayında ülkesi içinde ilk 20’ye dahil.

Türkiye’nin dünya sahnesinin en önemli “jeopolitik alan”larından biri kabul edilen Ortadoğu-Kafkasya-

Balkanlar havzası ve Karadeniz-Akdeniz ekseninin “bölgesel gücü” olduğu tartışılmıyor bile.

Türkiye’nin 21. Yüzyıl perspektifleri içinde, uluslararası sistemin en önemli “enerji transit yolu” olması yer

alıyor.

124

Türkiye’nin “Kürt Açılımı” ile “uluslararası sistem”in “stratejik ufukları” ve çıkarları kesişiyor ve örtüşüyor.

Bütün bu nedenlerle ve “Kürt Açılımı”nın harekete geçirdiği dinamiklerden ötürü, bu kez “farklı” olacağını

düşünebiliriz ve sonuçlarına umut bağlayabiliriz.

*** *** ***

Bununla birlikte, “Kürt Açılımı”nın tuzaklarla dolu olmadığını ve “riskler” içermediğini de söyleyemeyiz.

Hayır, bu “tuzaklar” ve “riskler” sanılabileceği gibi, Türkiye’de “milliyetçiliği azdırmak” ve bunun yol

açabileceği sonuçlarla ilgili değil. “Devlet aklı”ndaki “tıkanıklıklar” ve “ezberden kurtulamamak” ile ilgili.

Örnek mi istiyorsunuz?

“Kürt Açılımı”ndan başladık, “Demokratik Açılım”a doğru utangaçlıkla dümen kırdık. O bile yeterli gelmedi,

“Milli Birlik Projesi” kavramını ortaya attık. Bütün bunlara “pragmatik” gerekçelerle “peki” desek bile, bu işin

özü, tüm toplumu hareketlendiren ve heyecanlandıran yanı “Kürt Açılımı” olmasıydı.

Ancak, “Kürt” sözcüğüne alerji aşılamadığı için bin dereden su getiriliyor. Mardin Artuklu Üniversitesi’nde

“Kürt Dili ve Edebiyatı” bölümünün kurulması ve lisans eğitimi vermesi YÖK tarafından “Yaşayan Diller

Enstitüsü” adıyla, sırf Kürtçe’ye alerjiden ötürü iğdiş edildi.

Radikal’de dün yazan Dicle Üniversitesi’nden Vahap Coşkun, “Türkiye’de hep böyle olur zaten” diye başlamıştı

yazısına “Kürtleri ilgilendiren bir iş söz konusu olduğunda bin dereden su getirilir ve nihayetinde iş sulandırılır.

Kürtlerin bir hak ve özgürlük kullanımı gündeme gelmeye görsün; çok mahir olan bürokrasi binbir kulp bulup

buluşturur ve hakkın özünü boşaltır.”

Şu sıralarda böyle oluyor ve hükümetin “açılımı” bakımından en tehlikelisi budur.

Abdullah Öcalan’ın birkaç gün öne “Açılım”a ilişkin değerlendirmesi çeşitli internet sitelerine yansıdı. “Son

dönemdeki gelişmeler şüphelerimi artırdı... Bu açılım mıdır, tasfiye midir, tuzak mıdır sahtekarlık mıdır, çözüm

müdür, emin olamıyorum, bilemiyorum” diyor.

Onun ne dediğinin önemi var mı?

Var. “Kürt Açılımı”nın doğrudan muhatapları üzerinde bir etkisi olduğu için var. Kürtlerin önemli bir

bölümünün aktif katılımını sağlayamayan bir “Kürt Açılımı”nın arzulanan ve beklenen sonuçların elde

edilemesine yol açması ihtimali bakımından var.

Zaman, paslanmış “klişeler”den çıkmak ve “ezber bozmak” zamanı.

Başbakan’ın yakın çevresinin bunun pek farkında olmadığına dair sinyaller alıyoruz. “Açılım”ın başarı şansı

açısından “en tehlikeli”sinden daha da “tehlikeli” olan belki de bu.

125

Devam edeceğiz...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12527475

22.09.2009

19) Kürt Açılımı: 'Devam'dan başka seçeneği olmayan süreç

Ankara’nın Türkiye’nin geri kalan bölümüyle ilişkisinin kopukluğunu anlamak için Ankara dışında

yaşamak yeter. Anadolu’da hele Güneydoğu Anadolu’daysanız, Ankara, ayrı bir gezegende yaşıyor gibi.

Bunu "Ankara kaynaklı" değerlendirme yazılarından anlayabilirsiniz. Örneğin, ülkenin en yakıcı ve en önemli

sorununa ilişkin gelişmeler konusunda Ankara’dan yazılıyorsa, yazı şöyle başlayabiliyor:

"Kürt açılımı konusunda kamuoyunda ilk başlarda oluşan ilgi ve dikkatin dağılmaya başlamasının"

nedenleri...

Ortada bir "gözlem" var, "Kürt açılımı konusunda kamuoyunda ilk başlarda oluşan ilgi ve dikkatin dağılmaya

başlaması"...

Bir hafta boyunca, daha önceki yazılarımızda altını çizdiğimiz gibi Türkiye’nin Güneydoğu’sunda 1500

kilometre yol yaptık, Türkiye kara yollarının bittiği Türkiye-İran-Irak üçgeninin ucuna kadar gittik, tüm o bölge

boyunca "Kürt açılımı" konusundaki "ilgi ve dikkat"in dağılmaya başlaması bir yana, bu konu üzerinde ilgi

ve dikkatin daha da yoğunlaştığını ve neredeyse sadece bu konu üzerinde "odaklandığını" gözlemledik.

Türkiye’de sorunun doğrudan doğruya öznesi olan bölge ve tüm insanları "kamuoyu"ndan sayılmıyorsa,

"Ankara gözlemi" doğrudur. Kaldı ki, son iki hafta boyunca Ege’de ve İstanbul’da da her çevrede neredeyse

sadece ve sürekli olarak "Kürt açılımı" tartışılıyor.

"Kürt açılımı, tamam mı, devam mı" cinsinden bir mesele, "tamam, bitmiştir" temennisi içeren Ankara

zeminli bir siyaset yaklaşımının, muhalefet ile Genelkurmay’ın ve bürokrasinin bir kesimi için söz konusu

olmalı.

Genelkurmay Başkanı’nın 25 Ağustos açıklamasının üzerinden daha saatler geçmeden MHP sözcülerinin "Bu

noktadan sonra, Kürt açılımı sona ermiştir" şeklinde beyanat vermelerini unutabileceğimiz kadar uzun vakit

geçmedi.

Oysa, Kürt açılımı sona ermediği gibi, Şemdinli’den, Eruh’tan, Çukurca’dan gelen şehit haberlerine rağmen, -ki,

yakın geçmişte buna benzer tek bir gelişme tüm süreci berhava ederdi- devam edeceği bizzat Başbakan Tayyip

Erdoğan tarafından açıklandı.

***

Açılım sürecinin noktalanmasını temenni eden çevreler, süreç hareket halinde kaldığı ölçüde, "yöntem"e ilişkin

itiraz ve eleştirilerini dile getiriyorlar.

Yani, "Keşke süreç ‘tamam’ dese ve şu noktada sona erse" ama eğer devam ediyorsa, bu kez iş başa düşüyor

ve buradan bir yere gidemeyeceğini kanıtlamak kalıyor kamuoyuna.

Çünkü, "yöntem hatası" var.

Neymiş o "yöntem hatası?"

"Kürt açılımı"nın başlangıç noktasında bunun CHP ve MHP ile en üst düzeyde görüşülmemesi; bunun yerine

önceliğin toplumsal zeminde görüş alınması ve tartışmaya verilmesi.

126

Türkiye’de Kürt sorunu 1920’lerden bu yana tartışılmadığı kadar, 31 Ağustos 2009’da İçişleri Bakanı Beşir

Atalay’ın basın toplantısından bu yana son bir buçuk ay içinde tartışılır oldu. Her gün konuşuluyor, herkes

konuşuyor.

Konuşulmadığı, "tabular"ın arkasında bir "yasak alan" haline dönüştürüldüğü vakit, ağızlarını ve zihinlerini

konuşturamayanlar, silahları konuşturdular. 80 küsur yıllık bir cumhuriyet tarihinde kimisine göre 29 ama büyük

çaplı 4-5 "Kürt isyanı" olması normal bir şey mi?

Tüm ülkenin bunu tüm boyutlarıyla enine boyuna konuşmasından, tartışmasından daha yararlı, daha hayırlı ne

olabilir?

Tabii, araya 25 yıllık bir silahlı çatışma dönemi ve dökülen kanlar girince, konuşma ve tartışma doğal olarak

"silahların nasıl susturulması", ülkenin birlik ve bütünlüğünün nasıl "sağlama alınması" üzerinde de

yoğunlaşıyor.

Bu çerçevede İmralı’nın, Kandil’in ve PKK sözcüklerinin de gündeme gelmesi kaçınılmaz. Zira, konu

"silahların susması" ve "susturulması"ysa "isyan silahları"na hükmedenlerin bu silahları bırakma kararına

nasıl varmaları gerektiği ve nasıl varacakları da haliyle tartışma konusu olmak zorunda.

Burada "sorun", DTP’nin "işi kısa sürede PKK’nın meşrulaştırılması odaklı bir sürece doğru çekmesi"

değil. Çünkü, "Kürt açılımı" ile birlikte öne çıkan konu, "Kürt sorunu"na çözüm tartışmasının ve çözüm yolları

araştırılmasının, "şiddetten arındırılmış" bir ortamda yapılabilmesi.

Eller tetikten çekilmeden konuşulmaz, tartışılmaz; savaşmaya hazır beklenilir.

Ellerin tetikten çekilmesi için PKK’nın "bir şekilde" sürece dahil edilmesi, "sorunun tarafı" olmaktan

çıkarılması, "çözümün bir parçası" haline getirilmesi gerekiyor.

"Sorun", bunun nasıl yapılacağında. 25 yıldır ezberlediğimiz klişelerle yapılacaksa "Kürt açılımı"na gerek yok.

Bugüne kadar ne yapılıyorsa, o yapılmaya devam eder ve ara ara şehit cenazelerinde söylenen basmakalıp

nutukları da gözyaşları arasında dinlemeye devam ederiz.

***

İşe "CHP ve MHP ile başlama"yı "çözümün selameti" açısından bir önşart olarak gören "Ankara yaklaşımı"nın

temel zaafı, CHP ve MHP’nin itirazlarını sanki "yönteme itiraz" olarak sunmak ile ilgili.

CHP’nin genel başkanı ile MHP’nin yönetici kademelerinin itirazı, "söz"e değil; "öz"e. Eğer, "yöntem" olarak

işin en başında kapalı kapılar ardından onlarla görüşmek seçilseydi. "Kürt açılımı" açıldığı gün mevta haline

gelirdi.

Bugün "Kürt açılımı"nın açtığı "süreç"in devam şansı varsa, o da "toplumsal kabul" görmesi ve söz konusu

"toplumsal kabul"ün CHP ve hatta MHP zeminini zorlaması sayesinde.

O "toplumsal zemin" aynı zamanda, DTP’nin zemini ve hatta PKK bünyesinin içinde de "çatlaklar"

oluşturuyor.

O nedenle, süreçte "ısrar" ve her şeyden önemlisi "kararlılık" ve "sabır" gerekiyor.

Ağustosun son günlerinde Genelkurmay Başkanı’nın ağzından ifadesini bulan "Kürt açılımı"na üstü kapalı

itirazın ise "yöntem yanlışlığı"ndan ötürü "İlker Başbuğ’un kendisini açıklama yapmak zorunda

hissetmesi"yle ilgisi pek yok.

Askerin tavrı ile ilgili isabetli bir değerlendirme, "Türkiye’de asker-siyaset ilişkileri"nin önde gelen uzmanı,

Princeton Üniversitesi’nde Prof. Ümit Cizre’nin önceki gün Star gazetesinin "Açık Görüş" ekindeki yazının şu

satırlarında görülebilir:

127

"Ergenekon davası ile zirveye ulaşan bir dizi aşırılık, askeri cenahın psikolojik iktidarına çok ağır bir darbe

vurarak bu açılıma kapıyı açan en önemli etkenlerden birisi olmuştur. Bu açılıma askeri bürokrasinin ‘rıza’ ve

‘onay’ göstermesinden söz etmek yerine, konjonktüre bağlı stratejik bir seçim yaparak proaktif olmaktan

kaçındığını, geri planda kaldığını ifade etmek daha doğru olur. Dolayısıyla, bazı muhalefet liderlerinin askeri

cenahın tavrının gerisine düşmesi aslında herhangi bir çelişkiyi ifade etmiyor."

Yani, resmen ilan edilmesinden bir buçuk ay sonra "Kürt açılımı"yla vardığımız nokta öyle bir nokta ki,

"açılıma tamam" dendiği anda, bunun altında AK Parti hükümeti kalır. Sadece o kalsa neyse Türkiye kalır.

O nedenle, "devam" çünkü göze alınabilir, kabul edilebilir başka seçeneği olmayan bir "süreç" bu.

"Süreç"e "toplumsal desteği" diri tutmak gerekiyor. "Açılım"ın başarısı için "olmazsa olmaz" şart bu...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12481959

15.09.2009

20) Güneydoğu’dan Kürt Açılımı (6) 1500 kilometrelik “dağdan indirmek”-“dağa çıkmayı önlemek” dersleri...

Gece saat 10’da Van’da bir haftaya yakın süredir büyük bölümünü katettiğimiz “Güneydoğu turu”nun

son durağına ulaştık. Minibüsten inmeden Lice’li şoförümüz Erkan’a, “Diyarbakır’dan itibaren kaç

kilometre yapmışız, bir bak” dedim.

Diyarbakır, ardından Mardin yolundan sapıp Mazıdağ ve Derik üzerinden Kızıltepe-Viranşehir yolundan sapıp

Kasrı Kanco. Aynı gece Kızıltepe üzerinden Mardin. Sabahın erken saatinde Midyat-Hasankeyf-Batman-Beşiri-

Kurtalan-Siirt üzerinden Eruh.

Eruh’tan Siirt’e dönüş, Veysel Karani’nin önünden geçip Baykan-Bitlis-Tatvan ve Van. Ertesi sabah, Van-

Hoşap-Başkale-Yüksekova-Şemdinli ve dönüş yolundan Van’da nokta.

21 plakalı minibüsün direksiyonunda onun için de bazı köşelerini ilk kez gördüğü Güneydoğu coğrafyasında

yörenin çocuğu Erkan, uzun turumuzun kilometre hesabıyla bilançosunu söylüyor:

1465 kilometre!

İlk iki gün boyunca Diyarbakır’ın içindeki hareketimizi de hesaplarsak, aşağı yukarı 1500 kilometre. Birçok anı,

bölge insanlarıyla yüzyüze sohbetlerle dolu, olağanüstü güzel bir coğrafyada sürekli hareket hali.

Öyle bir coğrafya ki, şarkısız türküsüz yol alınmaz. Zaten Hasan Cemal, ikide bir minibüsün en arkasından

“Erkaan, koysana oğlum şu Aram Tigran’ı” diye haykırıyordu, cdçaların sesini de en yükseğe çıkarttırarak.

Minibüsün için Aram Tigran’la, Aynur’la, Ahmet Kaya ile inledi durdu.

Sezgin Tanrıkulu, biz Diyarbakır’ı terketmeden Aram Tigran cd’sini elimize tutuşturmuştu. Bir gece önce,

Kervansaray (Deliller Hanı) avlusunda çektiğimiz televizyon programının kapanışında Rojin, Aram Tigran’ın

“Ay Dilbere”sini söylerken, hemen sağımda oturan Sezgin Tanrıkulu’nun gözlerinin ışıldadığını, mırıldanarak

şarkıya katılmıştı. Yayın süresi bittiği için, şarkının son bölümünün söylenmediğini farkeden Ak Parti

milletvekili, eski Genel Başkan Yardımcısı Dengir Mir Mehmet Fırat, hemen telefon açıp, niye şarkının son

bölümünün kesildiğini sormuştu. Oysa, biz, şarkının tümünü dinlemiştik.

128

“Ay Dilbere”, Başbakan Tayyip Erdoğan’ın Güneydoğu’da herkesin “tarihi” saydığı 11 Ağustos konuşmasında

adını andığı Feki Teyran’ın bir şiiri. Feki Teyran, 16. Yüzyıl’da yaşamış büyük Kürt şairi, destan ve masal

yazarı. 7’den 70’e tüm Kürtler, Feki Teyran’ın bu şiirini ve Aram Tigran bestesini biliyorlar.

“Ey dilbere de menale

Feqiye Teyran edi kal e

Nexweşeki pir behal e”

Ne mi demek?

Bilenler bilmeyenlere öğretsinler...

*** *** ***

Türkiye’nin en temel sorununa ilişkin en temel sorunlarından biri zaten Türklerin hatırı sayılır bir bölümünün

Kürtleri, Güneydoğu’nun özelliklerini, şartlarını, tarihçesini, insanların algılamalarını, ruhi yapısını, kültürlerini

ve dolayısıyla “Kürt sorunu”nun ne olduğunu bilmemeleri.

Hasan Cemal ile “işe” oradan başlamamızın nedeni de, “Kürtlerin Türklere kendilerini anlatmaları”na aracı

olmak içindi. “Açılım süreci”, “Demokratik Açılım” gibi ürkek ve utangaç sıfatların ardına gizlenmeye çalışılan,

Başbakan’ın ilk başta cesurca “Kürt Açılımı” diye nitelediği sürecin doğru yönde yol alması, Türk kamuoyunun

desteğine muhtaç. Türk kamuoyunun işin “vicdani boyutu”nu kavraması zorunlu. Kürtlerin de kendilerini Kürt

olmayanlara anlatması, tanıtması, kavratması şart.

Ne yani; bunca yıldır bu yapılmadı mı?

Hayır, yapılmadı. Hala gereğince yapılmış sayılmaz. Bu işin ardında kökleri ta seksen küsur yıl öncesine giden

yanlışlar var. Bunun üzerine bir de son çeyrek yüzyılın, 25 yılın kanlı bilançosunu ekleyin. Uzun bir sürecin

daha çok, çok başındayız.

Türk kamuoyunun ve milyonlarca Türk’ün desteği ne kadar önemliyse, Kürt zihninin derinliklerine girmek, Kürt

ruhunu kavramak ve kazanmak da, “mutlu son” için “olmazsa olmaz” şart.

“Türkiye’nin Batı’sı”, “Güneydoğu”sunun gerçeklerini ya az, ya hiç, ya yanlış ya da çarpıtılmış biçimde biliyor.

On yıllardır bir eğitim tarzı ve çarpık devlet anlayışıyla Kürtler konusunda çarpılmış zihinler söz konusu. Daha

çok yakın geçmişe dek, Kürtler, Kürt kimliği, Kürt olgusu inkar edilmiş, reddedilmişti. Şimdi bir-iki iyileştirme

girişimiyle her şey süt-liman oldu, tüm güvensizlikler ve son 25 yılın “kan davası” özellikleri kazanmış

çatışması, henüz silahlar elden bırakılmadan silindi gitti mi sanıyorsunuz?

Tersine, “Kürt Açılımı” öyle dinamikleri kendiliğinden harekete geçirmiş durumda ki, Türkiye’nin çok yerinde

çok büyük ve anlamlı adım sayılabilecek –aslına bakarsanız henüz yapılmış da olmayan- uygulamalar, Kürtleri

kesmeyecek.

129

Eruh’ta bir Siirt İl Encümen üyesinin bize söylediği ilginçti: “Benim üç amca oğlum, 1990’lı yılların başından

beri dağda. Neredeler, Türkiye sınırları içinde mi, dışında mı; hayattalar mı, değiller mi? Onu bile bilmiyoruz.

Şimdi bana senin köyünün asıl adını iade ediyoruz deseler ve amcamın oğullarını, kardeşlerimi öldürmek için

peşlerine düşseler, benim için mesele bitmiş mi olacak? Yer isimlerini değiştirilmesi politikası terkedildi diye

rahatlayıp, amca oğullarımın, kardeşlerimin peşine düşülmesini unutup, onlara sırtımı mı çevireceğim? Benden

bu mu beklenecek?”

*** *** ***

Bu söylem, her yerde karşımıza çıktı. Bizi o gün, orada yani yaşadıkları yerde hiç beklemeyen, aniden

karşılarına çıktığımız, isimlerini bile hala bilmediğimiz onlarca insandan Güneydoğu’nun her yerinde benzer

öyküler, benzer tepkiler dinledik.

Diyarbakır havaalanında geçen hafta Pazar akşamı minibüsünün kapısından içeri girdiğimiz andan beri ağzının

açıldığına, sesinin çıktığına pek tanık olmadığımız şoförümüz Erkan’ın da 1500 kilometrelik uzun turun

sonlarına doğru dili çözüldü.

- Bu söyleyen kim? Bu Ahmet Kaya’nın sesi değil...

- Civan Haco’dur.

- Diyarbakır’a gelmişti galiba. Batman’da da konser vermişti.

- Diyarbakır’dakine gitmişim. İstasyon Meydanı’daydı. Çok kalabalıktı.

Van il sınırlarında Hoşap-Gürpınar arasında, turumuz tamamlanmak üzereyken Erkan’la sohbet, Aram

Tigran, Civan Haco, Şivan Perver derken, koyulaşıyor.

-Erkan senin ailende hiç “dağ”da olan var mı?

- Bir amca kızım dağdadır. Bir amca kızım da orada can vermiştir. Üçüncüsü, yolda geçtik, Midyat’ta

cezaevindedir. 36 yıl yedi. Herhalde o da orada can verir.

- Kaç yaşında?

- 40 olmuştur.

- Kaç yıldır hapiste?

- 13 yıldır.

- Amcan onu görmeye gidiyor mu?

- Amcam dağda can vermiştir!

130

Kürtlerin ezici nüfus çoğunluğu ile ve yüzyıllardır yaşadığı Güneydoğu coğrafyası dağlarla süslü. Kürtler için

“dağlar” ya dağları, Türkiye’nin diğer yönlerinden bakıldığında görüldüğü gibi “ülkenin güvenliğine kasteden

yasa dışı faaliyet alanları”nı”, “PKK’lı teröristlerin son kalanının etkisiz hale getirileceği” bir “isyan mıntıkası”nı

ifade etmiyor.

Baskılardan kaçışı, inkar karşılığında varoluşlarını, özgürlüğü de ifade ediyor. Ve, en önemlisi insan kayıplarını,

çilelerini, acılarını temsil ediyor.

O yüzden, “dağdakiler” ile “ovada kalanlar” ve şehirlerde yaşayanlar arasında hem “kan bağları” var ve onun

olamadığı çok istisnai durumlarda “duygusal bağlar” var.

Türkiye’nin esenliği “dağdakiler”i indirmekten ve aynı şekilde aşağıdakileri “dağa çıkartmamak”tan geçiyor.

Yani, silahların susmasından, şiddet ortamının son bulmasından. Ve buna en çok Kürtlerin ihtiyacı var.

Diyarbakır’da son birkaç ay içinde 600 kişinin “dağa gittiğini” öğrenmiştim. “Dağ” Kürtler için cazibesini

korudukça, bu “süreç” yol almaz.

Aynı şekilde, “Dağdakiler” kaderlerinin ne olacağını beklerken, “dağdan” nasıl inecekleri üzerine çalışmalar

sürerken, operasyonlarla üzerlerine gidilir ve o operasyonlar her gün yeni “şehitler” üreterek, Türkiye’ye gererse,

bu “açılım süreci” bir yerde yine tıkanır.

*** *** ***

“Güvenlik güçlerinin Türkiye topraklarındaki tek meşru kuvvet olduğu gerçeği göz ardı edilemez. Başka bir

silahlı oluşumu yok etmek, onun anayasal ve yasal görevidir” gibisinden klişeler ve ezberlerin arkasına

sığınmaya devam edersek, birinci kareye geri dönmüş oluruz ve kan –karşılıklı olarak- dökülmeye ve

Türkiye’nin bütünlüğü –en azından ruhi olarak- sarsılmaya devam eder, gider.

Ahmet Altan’ın dün yazdığı gibi “Tamam, hiçbir devlet dağda silahlı adamların dolaşmasına izin vermez. Ama

‘özel’ bir süreçten geçiyoruz. 25 yıldır dağdan ‘silah zoruyla’ indirilmeyen insanların şimdi ‘barış’ yoluyla

inmeleri söz konusu. Buna bir şans tanımanın neresi kötü?”

Bir haftalık yoğun ve uzun ve esas olarak sessiz ve isimsiz insanları dinlediğimiz Güneydoğu turunun “en

önemli dersi” ile yazı dizimizi noktalayalım:

Asker, operasyonlarını bir süre için durdurmazsa, şehit cenazeleri bölgeden gelmeye devam edecek ve Kürt

Açılımı adı verilen süreç dinamitlenecek...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12469411

13.09.2009

131

21) Güneydoğu’dan ‘Kürt Açılımı’ İzlenimleri (5) “Şemdinli Şartı”: “Dağdakiler”e Af...

Bizim minibüsün mazotu daha Şemdinli-Yüksekova arasında bitti. Yedek depoyla gittiğimiz kadar

gidebileceğiz.

Hiçbir yerde bulunamayan herşeyin bulunabildiği, ülkenin bir numaralı “kaçakçılık merkezi” olarak ün yapan

Yüksekova’da tam iftar saatine denk geldik, açık petrol istasyonu bulamadık. Bir süre daha mazot alamazsak,

Türkiye’nin en yalçın noktalarının bulunduğu alanda gece karanlığında yolda kalacağız.

Yola devam, gözümüz mazot göstergesinde tedirgin biçimde yüce dağlar arasından Başkale’ye doğru

yükseliyoruz. Yüksekova, upuzun, göz kamaştıran sivri diş gibi doruklu dağların arasında 1985 metre

yükseklikte uzanan bir ovanın üzerinde. İl merkezi Hakkari’den daha büyük, 60 bin nüfuslu bir şehir. Başkale

ise 2800 metreye varan yüksekliğiyle dünyanın en yüksekteki yerleşim merkezleri arasında sıralanıyor.

Yüksekova-İran ile Hakkari-Çukurca ve Başkale-Van tabelalarının kesiştiği kavşakta, jandarma durduruyor.

“Kimliğiniz var mı?”

Minibüsün ön koltuğundan eğilip, sevimli jandarma askerine “Kimliğimiz var da, mazotumuz yok. Yakında

bulamaz yolda kalırsak, ya dağa çıkacağız, ya gelip size sığınacağız ona göre” diyorum. Espri nosyonu hayli

gelişmiş Ordu’lu delikanlının, “Vallahi, kendinizi nerede rahat hissederseniz, oraya gidin. Buraya gelirseniz,

beklerim. Ben buradayım” diyor şakacılık ile özgüven karışımı bir edayla.

Tıpkı Şemdinli-Yüksekova arasındaki Uzunsırt karakolu gibi, Yeniköprü karakolu da dağdan iniş yolları

aydınlatılmış, soluk ışıklar altında mevzileri seçilen adeta savaş durumunda bir askeri birlik manzarası sunuyor.

Uzunsırt’ta toplar ve ağır silahlar dağa doğru çevrilmişti, orada kimlik kontrölünü Mardin-Midyat’tan gelen ve

yine buradaki Ordu’lu kadar sevimli bir asker yapmıştı.

Van yakınlarında Gürpınar’da üzerinde “komando” yazılı bir grup, temiz yüzlü, hatta yakışıklı delikanlılar

kimlik kontrolünü yaparken, “Başkale’de durum nasıl?” diye soruyorlar. Önceki gün mayın nedeniyle “iki şehit”

haberi gelmişti oradan.

“Hiçbir gerginlik hissedilmiyor. Başkale kırsalında olmalı olay. Başkale’nin giriş çıkışlarında, şehrin kendisinde,

gelip giderken hiçbir anormallik sezmedik...”

*** *** ***

Van’dan Türkiye’nin Güneydoğu’daki son ilçesine, yani Şemdinli’ye, bir başka deyimle Türkiye-İran-Irak

üçgenin arasında kalan Türkiye topraklarının son önemli yerleşim merkezine gidene dek, bölgenin başka

yerlerinde rastlamadığımız sayıda kontrol noktasından geçtik. Herbirinde sanki sözleşilmiş gibi seçilmiş tertemiz

yüzlü, fidan gibi gençler. Kimisi jandarma, kimisi komando.

Herbiriyle şakalaşıyoruz. Onlarda şakaya şakayla karşılık veriyorlar. Bu diyaloglar sırasında ve ardından insanın

içini hüzün kaplıyor; “Bu fidan gibi güzel yüzlü çocuklar acaba birer ‘şehit adayı’ mı?” diye. Son birkaç gün

içinde Eruh ve Başkale’de yiten canlar da, işte bu delikanlılar gibiydiler.

132

Van’dan Şemdinli’ye, Hoşap-Başkale-Yüksekova güzergahından giderken ya da o yöne sapmayıp Hakkari-

Çukurca yönüne gittiğiniz takdirde, nefes kesen güzellikteki vahşi ve dağlık bir coğrafyadan geçmek

zorundasınız.

Göz kamaştırıcı, akşam güneş batışında renk değiştiren, mor tonlarıyla baş döndüren güzellikte dağlar ve dağ

silsileleri.

Buralarda yaşam çetin ama bir yandan da herkes hayat dolu. Hayat dolu olduğu için de umutlar tükenmiyor.

Yüksekova’dan Şemdinli’ye doğru dünyanın birçok yöresini gören benim gibi biri için dahi, ömrü boyunca

gördüğü en güzel panoramalardan birini görerek, iniyoruz. Önce Haruna Geçiti. 2115 metre yükseklikteyiz.

Biraz sonra yemyeşil dağ yamaçlarının, gürül gürül akan suların eşliğinde 1900 metre yükseklikte Şapatan

Geçidi’ndeyiz.

Aşağıda Şemdinli, boz renkli yalçın dağ diplerinin arasında yemyeşil bir vaha gibi yatıyor. Aklıma bir buçuk ay

önce Van güneyinde 3000 metre yükseklikteki Kırapet Geçidi’nden aşağıdaki Bahçesaray’ı (Müküs) gördüğüm

an geliyor. İkiz kardeş gibiler.

Karayollarının dozerleri kuşların konmakta zorlanacağı diklikteki tepelerin üzerinde yol açmaya çalışıyorlar. Yol

inşaatı nedeniyle 1900 metre yükseklikte rampada dakikalarca bekliyoruz. Tıkanan yoldaki araçlarının içinde,

Şemdinlilerle sohbet ediyoruz. Pazartesi akşamı CNN Türk’te Hasan Cemal ile benim,Diyarbakır’dan

başladığımız “Tecrübe Konuşuyor” adlı programını izlemiş olanlar var. Hatta birisi, “Siz dün Mardin’de değil

miydiniz?” diye biraz şaşkınlıkla soruyor. Kasrı Kanco’dan Ahmet Türk’le yaptığımız söyleşiyi bir gece önce

yayınlanmıştı. Ertesi gün öğle vakti, Yüksekova-Şemdinli arasında bir dağ başında bizi görünce şaşırıyor haliyle.

“Şu yolu açın, bir an önce Şemdinli’ye varmamız gerekir” demek için üstü başı, gözlükleri toza bürünmüş,

dağlara egemenlik kurmak için gerçekten kahramanca bir mücadele veren karayolu görevlisinin yanına

gidiyorum. Elinde flamasıyla yolu açıp kapıyor. Görür görmez “Vay Cengiz abi” diye yüzü ışıyor, “bütün

yazılarını okuyorum haberin olsun...” Hakkari’liymiş ve Urfa’da meslek okuluna gidiyormuş, toza bulanmış

gözlüklerinin ardından cin bakışlı gözleriyle o da pek sevimli genç adam. Meğerse, Hasan Cemal ile, onun hangi

gazetede çalışması gerektiğine ilişkin bir sohbete koyulmuşmuş bile.

İran sınırı yakınlarında, Irak’ın kuzeyindeki Hakurk’a en yakın noktadaki Türkiye topraklarında bir dağ başında

bizi okuyan, televizyonlarda izleyen insanları görmek tuhaf bir duygu uyandırıyor. En önemlisi, “sorumluluk”

duygusu...

*** *** ***

Bu nefes kesici güzellikteki coğrafyayı süsleyen dağlarda askerler, karayolları görevlileri ve askerlerin burada bu

yoğunlukta bulunmasına gerekçe oluşturan “dağdakiler”.

“Dağdakiler”, buraların öz insanları. Buralılar. Buradakilerin kardeşleri, çocukları, akrabaları.

133

O halde, “bu işte” bir “yanlışlık” olmalı. Bu “iş” artık bitmeli. “Dağdakiler”, dağda kalmayı sürdürmemeli,

askerler de “şehitlik” beklercesine, elleri tetikte buralarda, “vatan toprağını korumak” gerekçesiyle de olsa,

buraların ahalisine karşı mevzilenmemeli.

“Vatan toprağı”nı, vatanı zaten burası olan buranın insanlarının koruyacağı bir ortam olmalı ki, “bu iş artık

bitsin”...

Şemdinli’de Türkiye’nin “en genç” belediye başkanının odasındayız. Kıbrıs’ta hukuk okumuş ve kısa süre

avukatlık yaptıktan sonra 26 yaşında Şemdinli Belediye Başkanı seçilen Sedat Töre, yüzde 59 ile seçilmiş.

“Düşük oy almışsınız” diyorum. Hasan Cemal, “İnsaf” diye sözümü kesiyor, “Yüzde 59 düşük olur mu hiç!”

DTP’nin, bir Cizre’li adayla Hakkari’yi yüzde 78, Yüksekova’yı ise Tatvan’lı bayan adayla yüzde 88’le

kazandığına bakarak, “yüzde 59”u düşük bulduğumu söylüyorum. 26 yaşındaki Şemdinli Belediye Başkanı’nın

çok genç olmasından gayrı bir başka avantajı, Şemdinli’li olması.

*** *** ***

Şemdinli’ler bölgenin her köşesinde hemen herkesten dinlediğimiz “temenni”yi aynen tekrar ediyorlar: “Artık bu

kan dursun!”

Başka yörelerde olduğu gibi, Şemdinli’de çok ailenin “dağda” bir ferdi var. Belediye Başkanı gerçekçi, “Her

haneden bir kişi dağda diyemem ama oran hayli yüksek yine de” diyor.

“Kanın durması” için kısa vadeli “Şemdinli şartı”, operasyonların durması. “Operasyon olduğunu nereden

biliyorsunuz? Kan dökülmesinin, PKK saldırısından kaynaklanmadığını nereden çıkarıyorsunuz? “ diye

sorarsanız, Belediye Başkanı Sedat Töre’nin cevabı hazır: “Eylemsizlik kararı almış ve hareket etmeyen

PKK’lıların üzerinde, Kuzey Irak’a hava operasyonları devam ettiğine göre, içerde ‘eylemsizlik’ kararına uyan

dağdakilerin üzerinde de operasyonların devam ettiğini anlayabilirsiniz...”

Şemdinliler, sık sık uçak seslerini duyuyorlar. Ne de olsa Hakurk, Şemdinli’nin güneydoğu yönündeki dağın

hemen arkası. Uçak rotalarını da biliyorlar. “Kandil’i bombalamaya gidenler Çukurca güzergahı üzerinden

uçarlar, buradan geçmezler” diyorlar.

Peki, “operasyonların durması”, kanın durması için yetecek mi?

Buna cevap, “Konuşmak ve çözmek için önce sükunet gerekir. Operasyonlar durur ve PKK da eylemsizliğe

devam ederse, o sükunet içinde konuşulur, düşünülür ve çözüm yolları bulunur. Önce bir sükunet ortamı, onun

için ise operasyonların durması” vurgusu yapılıyor.

Operasyonların durmasıyla sağlanacak sükunet, neyin konuşulması ve kanın durması için hangi öncelikli çözüm

adımının atılmasını beraberinde getirmeli?

Tereddütsüz cevap “dağdakilere af”!

134

Bu konuda, bir Şemdinlili, “basit” de bir formül öneriyor: “Denecek ki, bu evin içinde bir kavgadır. Kavga

bitmiştir artık. Herkes evine, işine dönsün.... He, bu iş böyle biter...”

*** ***

Şemdinli dönüşü gecenin bir vakti, bu diyalogu Van’da aktardığımız Siirt kökenli bir iş adamı dostumuz,

gülerek, “Tam Kürt anlayışı işte bu. Aşiret kültüründen gelir. Kan davası böyle çözülür. Taraflar barışmak için

bir yemekte beraber olur ve yaşanmış olanlar hiç yaşanmamış farzedilerek, barışılır...”

Bu basit ve yalın “Şemdinli değerlendirmesi”nden çözüm için “iyimserlik” üretebiliriz.

Şemdinli, Türkiye’nin en ücra köşesinde, en dağlık ve kimilerinin korktuğu “kopma”ya “bölünme”ye en uygun

noktasında. Şemdinli’de insanlar olan-biteni “evin içinde bir kavga” ve “ev içinde olur böyle şeyler” bakış

açısıyla artık bitirilmesi gereken bir durum olarak görüyorlarsa, Türk-Kürt, Türkiye’nin “ortak geleceği” için

umutlu olabiliriz.

Yarın: Güneydoğu’da 1500 kilometrenin değerlendirmesi...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12463552

12.09.2009

22) “Güneydoğu’dan ‘Kürt Açılımı’ Notları (4) Tarihimizin en uzun ‘Kürt İsyanı’nın başladığı yerde: Operasyonlar dursun...

Tam ayrılmak üzereyken, bizi getiren minibüse adım atacağım sırada seslenerek durdurdu. Eruh

meydanındaki sohbete geri döndüm. “Cengiz bey, Deniz Baykal’ın askere gidecek oğlu yok değil mi; onun

için böyle konuşuyor” diye, seslenmek ne kelime, bağırmıştı arkamdan.

Geri döndüm, “Yok” dedim. “Askerlik çağında oğlu yok Baykal’ın”... “Benim var” dedi, “Çanakkale’de

jandarma eğitiminde. Yakında eğitimi bitecek. Muhtemelen buraya gönderecekler. Şu dağlarda öldürecekler

yavrumu”...

Eliyle Eruh’un batı yönünde, her yönde ilçeyi çeviren dağlardan farklı bir kişiliği olduğunu sarp, yalçın, hatta

vahşi yamaçları ile hemen belli eden Çırav Dağı’nı işaret ediyor.

Biz Eruh’a gelmeden bir gün önce “6 şehit” haberi oradan gelmişti. Biz Eruh’tayken de operasyonların devam

ettiği söyleniyordu. O saatlerde, 50 kilometre kuzeyimizdeki il merkezinden yani Siirt’ten “şehit cenazeleri”

törenle, yine hüzünlü törenlerle defnedilecekleri memleketlerine yola çıkarılıyordu.

Oğlunun Çanakkale’de hem de jandarmada askerlik yaptığını öğrenince hemen atıldım ve sordum. “Yoksa,

116’da mı?” Öyleymiş. 116. Jandarma Er Eğitim Alayı, bugün Türkiye’nin bir çok ünlü şahsiyetinin yanısıra

benim de askerlik yaptığım yer. Eruhlu babanın kaygısının isabetini o an anlıyorum. Zira, oradan eğitimini orada

tamamlayanlar, askerliklerinin geri kalan süresi için tam ters yöne, Doğu’ya gönderilirler genellikle.

135

Etrafımızı kuşatmış ve ayaküstü sohbete dalmak için sabırsızlanan Eruhlulardan biri, diğerine “Dün geceki

adamın söylediklerini duydun değil mi?” deyip, aynı bilgiyi bana aktarıyor: “Adamın dört oğlu var. Biri askerde.

Biri cezaevinde. Biri dağda. Biri işsiz, o yüzden kendisine ödeme yapılacağı için eline silah almak ve korucu

olmak istiyor! Bu adam ne yapsın şimdi?”

Ne yapsın? Ne yapılmalı?

“Vallah bıktık artık. Kan dursun. Bitsin bu iş.”

Bu, Güneydoğu’nun her köşesinde duyabileceğiniz cümle, Eruh’ta hemen herkesin dilinde. Türkiye’nin başka

köşelerinde “terör bitsin, şiddet dursun” diye ne telaffuz ediliyorsa, Eruh’ta ve Güneydoğu genelinde bunun adı

“kan dursun”, “yeter artık”...

*** *** ***

Eruh’ta “6 şehit” ve bir o kadar yaralı, eğer İstanbul’daki sellerin aldığı canlar olmasaydı, Türkiye’yi şimdi

olduğundan çok daha güçlü “artçı şoklar”la sallardı. Başbakan’ın vurguladığı “açılım süreci”ne ilişkin

“kararlılık” bugüne oranla çok daha büyük ölçüde “olumsuz “ etkilenirdi.

Yalnız, Güneydoğu’da, bu Cumhuriyet’in kuruluşundan beri süregelen, son 25 yıl PKK’nın silahlı eylemleriyle

“kangrenleşen” sorunun en ağır yükünü, en büyük çilesini çeken Güneydoğu’da “kan dursun” şiarı, Türkiye’nin

her yerinden çok daha farklı ama çok güçlü bir “nüansı” ifade ediyor; Türkiye’nin Güneydoğu dışındaki her yeri

“kan dursun” anlamında “terör bitsin” derken “artık şehit haberleri gelmesin, şehit cenazeleri kalkmasın”

demeye getiriyor.

Güneydoğu’da bu “PKK’lılar da ölmesin, öldürülmesin” anlamına geliyor. Hatta öncelikle o anlama geliyor.

Örneğin, Türkiye’yi geren, öfkeyi doruğa ulaştıran “Eruh’ta 6 şehit” haberinin yanında verilen bir “küçük

ayrıntı”, burada “işin esası” gibi: “Eruh’un Çırav Dağı’nda Görendoruk kırsalında çıkan çatışmada 5 terörist de

öldürüldü.”

Bu “şehit olanlar” ile “öldürülenler” arasındaki “hassasiyet uçurumu” giderilmeden “terörü bitirmek” ile “kanı

durdurmak” kolay olmayacak.

Bunu en iyi, en kuvvetli hissedebileceğimiz yerlerden biriydi Eruh. Türkiye’yi geren olayın üzerinden saatler

geçtiği sırada Eruh’un orta yerindeyiz ve Eruh’ta ne özel bir “gerilim”, ne özel bir “tedirginlik” göze çarpmıyor.

Tek yollu, küçük tek meydanlı, sadece iki yönden, ya kuzeyden Siirt veya güneyden Şırnak yönünden girilip

çıkılan, arasından kıvrıla kıvrıla Botan Suyu’nun aktığı çarpıcı güzellikteki bir topoğrafyada, dağlar arasına

sıkışmış 9000 nüfuslu küçücük ilçe, bir Ramazan gününün ekleyebileceği bir her gün olduğu cinsten bir

uyuşukluk içindeydi sanki. Eruh’a hareket getiren, ellerde kameralar, CNN Türk ekibi ile Hasan Cemal ve benim

oraya ayak basmamızdı.

Ama bu hareketlenme, Eruh’ta “6 askerin şehit olduğu” haberi hiç gelmeseydi ve biz Eruh’a gelsek, yine önceki

gün olduğu kadar olacaktı.

136

Bize laf yetiştirmeye çalışanlar, “kan dursun” derken, “dağdakiler”in ölmesi ihtimalinin ortadan kalkmasını

kastediyorlardı. Zira, hemen herkesin, bizzat kendileri “dağda” değilse bile, “dağ” ile yakın ilişkileri var.

Kardeşler, kuzenler orada.

O nedenle, “kan dursun” dendiği vakit, bunun adeta “olmazsa olmaz” şartı “İmralı” ve onun başındığı örgütle

“kan durdurmak” için anlaşmak gereği. “İmralı” ve “dağdakiler”i “çözüm dışı” bırakacak hiçbir formül ya da

gelişme, Eruh’un önemli bölümü için makbul bir seçenek değil.

*** *** ***

Siirt’in İl Encümeni üyelerinden biri, “Benim dağda üç amca oğlum var. Yıllardır kendilerinin nerede

olduklarını, hatta hayatta olup olmadıklarını bile biliyoruz. Şimdi, onlar öldürülmeye devam ederken, bana

değiştirilen köyümün, ilçemin Kürtçe adını iade etseniz, benim açımdan iş biter, mesele hallolur, konu kapanır

mı? ‘Kürt Açılımı’na ilişkin bugüne dek duyduklarımız, bu konunun çözümü için bizim açımızdan yeterli şeyler

değil.”

Sohbetimizi odasında dikkatle dinleyen Eruh’un yeni belediye başkanının da bir kardeşinin 2003 yılından beri

“dağda” olduğunu öğreniyoruz. Nerede bilmiyor. O gün bugün ondan hiç haber gelmemiş.

PKK’nın 15 Ağustos 1984’te “Eruh Baskını” sayesinde “tarihe geçen” Eruh’ta DTP ilk kez seçim kazanmış.

DTP’nin “ataları” HADEP, DEHAP, DEP, HEP, hiçbir vakit burada seçim kazanamamış. Bu seçimlerde

DTP’nin oyu 2010 olmuş, bir bağımsızın 600 küsur ve Ak Parti’nin 900 dolayındaki oyuna karşılık.

Eruh Belediye Başkanı, siyaset konuşmasını sevmiyor ama dinlemesini pek seviyor gibi. Onun odasında ve

hemen belediye binasının önündeki meydanda kimle konuşsak, ‘Kürt Açılımı’nın sonuç verebilmesi için bir

“şart”a vurgu yapıyorlar. “Operasyonların durması”.

Güneydoğu’nun birçok noktasında olduğu gibi Eruh’ta da, geleceğe yani “kanın durması”na yönelik “iyimser

duygular”ın ölçüsü “operasyonların durması...

Tam da bu nedenle “Eruh kırsalı”ndan, Çırav Dağı’ndan gelen son can kayıplarının gerekçesi olarak

“operasyonların devam etmesi” görülüyor. PKK’lıların askere saldırması değil, Eruhluların önemli bir

bölümünün nezdinde, “şu ara hiç gerek yokken, askerin dağdakilere saldırması” yani “operasyon yapması” kanın

durmamasının başlıca gerekçesi.

Yaşlı bir Eruhlu, “köy meydanı” diye tanımlanabilecek ilçe merkezinde, “Adam (yani PKK) zaten ‘eylemsizlik’

kararı almış. Dağda oturmaktan başka bir şey yapmıyor. Sen onun, ‘eylemsiz’ oturduğu yerin üzerine varırsan,

çatışma çıkar tabii ve ölümler olur. Ne gereği var şu sıra operasyon yapmanın...” diye önceki gün olan-bitene

genelgeçer bir “Eruh yorumu” getiriyor.

*** *** ***

Eruh’taki son can kayıpları gerçekten bir “PKK saldırısı”ndan ziyade “askerin operasyonlara devamı” ile mi

ilgili?

137

Eruhlularda bu konuda hiçbir tereddüt yok. Çünkü, çatışma gününden bir gün önce tüm cep telefonları çalışmaz

olmuş, elektrikler kesilmiş. Eruh yakınlarına dört bir tarafa hakim bir tepenin, Eruhluların söylediğince “Role’de

üstlenmiş olan tabur, Çırav Dağı’na doğru” yola çıkmış.

Ertesi gün savaş helikopterleri uçmaya başlamış ve 18 kilometre öteden gelen “şehit asker ve öldürülen terörist”

haberlerini Eruhlular da Türkiye’deki herkes gibi televizyonlardan öğrenmişler.

Bütün bunları Eruh’ta konuştuğumuz yer ise, başlıbaşına ilginç. Eruh’un orta yerinde, ortasına bir anıt dikili

küçük meydanında konuşuyoruz. Az ötemizde bir askeri karakol var. Nöbetçi askerler karakol bahçesinin

önündeki beton koruganlardan meraklı bakışlarla Eruhlularla sohbetimizi izliyorlar.

Mekanın ilginçliği, orasının PKK’nın, şu an çeyrek yüzyılını doldurmuş olan 25 yıllık “tarihimizdeki en büyük

ve en uzun Kürt isyanı”nı başlattığı yer olması.

15 Ağustos 1984’de Çırav Dağı yönünden akşam 19:30’da Eruh’a sızan 29 kişilik bir silahlı PKK grubu, o

karakola ateş açmış. Hemen dibindeki minareden açıklama okumuş ve çarşıda bildiri dağıtmış. Karakoldaki

silahları da alıp bir DSİ aracı ile 1-2 saatlik bir “Eruh’a el koyma”nın ardından çekilmiş gitmiş. Eş zamanlı

olarak Şemdinli’de cereyan eden eylem, Eruh’tan iki saat sonra gerçekleşmiş.

Eruh’taki eylemde bir nöbetçi asker açılan ateşle şehit düşmüş. Meydanın ortasındaki anıt, onun, Süleyman

Aydın’ın anısına dikilmiş. Üzerinde “Vatan bir bütündür, parçalanamaz” yazıyor. Eruh’un birkaç dükkandan

ibaret küçük çarşısının girişinde şimdi kocaman “Çarşı İnternet Kafe” tabelası hemen dikkat çekiyor.

Değişen zamanlar...

Bölgenin en dip noktasına gitmek üzere Eruh’tan ayrılıyoruz. Hedef Şemdinli. Yarın Şemdinli’den...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12456531

11.09.2009

23) Güneydoğu’dan Kürt Açılımı (3) Eruh’tan “şehit” haberi; Kasrı Kanco’dan “sabır” uyarısı

Gecenin karanlığını yırtan bir F-16 sesiyle, Kasrı Kanco’nun terasına boylu boyunca dizilmiş onlarca

kişinin kulak zarları da yırtılır gibi oldu. F-16’nın sesi henüz uzaklaşmıştı ki, ikinci bir F-16 aynı şekilde

gecenin karanlığını yırtarak, müthiş bir sesle üzerimizden uçtu geçti.

Eruh’a doğru mu, Hakkari’ye mi, daha ötesine mi? Onu bilmiyoruz. Karanlık hiçbir ipucu vermiyor.

Sanki her an üzerimizde bir bombardıman başlayacak duygusu uyandıran bir “savaş bölgesi”ndeymişiz gibi

havaya giriyoruz. Derik’ten gelen elektriğin mütemadiyen kesilmesi nedeniyle karanlıkta süren sohbetimizdeki

Derik-Kasrı Kancolularda bir heyecan belirtisi gözlemlemiyoruz.

Siyament adlı yaşlı Kasrı Kancolu, “Üç aylık bebekler bile alışık bu seslere. Kimse uykusunu bozmuyor artık bu

seslerle” diyor kayıtsızlık ve acı alay karışımı bir tepkiyle.

138

Kasrı Kanco yıllarca çok şey görmüş geçirmiş. Marş müzikleri eşliğindeki panzerlerce defalarca kuşatılmış,

boşaltılmış. Bizim oturduğumuz terasa mitralyözler yerleştirilmiş. Ahalisi sürgün ve hapis görmüş.

DTP Genel Başkanı Ahmet Türk’ün Mardin’in Derik ilçesi yakınlarındaki Kasrı Kanco’daki ikametgahındaydık.

Kasr, Arapça “saray” demek; Kanco ise Ahmet Türk’ün dedesinin babası olan atası Hüseyin Kanco’dan geliyor.

Sultan Abdülhamit döneminde Hamidiye Alaylarından birinin komutanı dede Kanco 19. Yüzyıl sonlarında

yaptırmış Ahmet Türk’ün doğup büyüdüğü bu mekanı.

Yıllardır Kasrı Kanco’yu duyar merak ederdim. Derik yakınlarında olduğunu bildiğim için, dağlık bir arazinin

üzerine kurulmuş küçük bir şato canlanırdı gözlerimde. Meğerse, Yukarı Mezopotamya düzlüklerinin neredeyse

tam orta yerinde, Derik’a, Kızıltepe’ye, Viranşehir’e, Ceylanpınar’a eşit uzaklıkta bir dörtgenin içinde. Şato

değil ama bölgedeki köy yapıları ile kıyaslandığında görkemli bir tarihi yapı.

Nerede olduğunu bilmezseniz, koca Mezopotamya ovasında kolay kolay bulamazsınız Kasrı Kanco’yu. Zaten o

da 12 Eylül askeri darbesinden sonra adı değiştirilen mekanlar arasında yerini almış. Kızıltepe-Viranşehir

arasında İpekyolu’ndan içeri sapmak için “Atlı 2 km” yazılı bir yol levhasına dikkat etmek gerekir.

*** *** ***

İki yıldır baba ocağına gelmemiş olan Ahmet Türk, bizimle buluşmak için yanında DTP Muş ve Batman

milletvekilleri Sırrı Sakık ve Bengi Yıldız ile birlikte karşıladı bizi Kasrı Kanco’da. Oraya “Atlı” diyen tek bir

kişi yokmuş. Sırrı Sakık, “Tek bir at olmayan bir yere Atlı adını vermişler” diye dalgasını geçiyor.

Ahmet Türk’ün geldiğini duyan akrabaları ve çevre ahalisi Kasrı Kanco’ya akın etmiş olduğu için, devasa bir

iftar yemeği organizasyonu da yapılmış. İftar sofrasına giderken Eruh’ta 6, Çukurca’da 1 askerin şehit olduğu

haberleri geliyor. Eruh’ta aynı çatışmada “6 PKK’nın da öldürülmüş olduğu” haberden sayılmadığı için, bunu

öğrenmiyoruz ve Ahmet Türk’e “6 şehit” haberini iletiyoruz.

Çok üzüldüğünü söylüyor ve “operasyonların durmalı ve bu arada PKK da ellerini tetikten çekmeli” diyor ilk

tepki olarak.

Güneydoğu’da “operasyonlar durmalı” sözcüklerini kullanmadan, sadece PKK’nın kınanacağı bir cümleyi

bölgenin çok çile geçmiş fertlerinin hiçbirinden duymak mümkün değil.

Yine de DTP Genel Başkanı sıfatını taşıyan Ahmet Türk’ün böyle bir psikolojik ortamda “PKK da elini tetikten

çeksin” demesi, “çekmelidir” dememesi bile başlıbaşına önemli bir açıklama.

Güneydoğu’nun nabzını bir nebze hissedebilenler için bu böyle.

*** *** ***

Ahmet Türk ve arkadaşlarıyla, önce Kasrı Kanco’da başlayan, sonra gecenin diğer yarısında Mardin’de

Mardin’in eşsiz gece manzarasıyla ve aşağımızda upuzun Suriye’ye doğru sonsuzluğa uzanıyormuş gibi yatan

139

Yukarı Mezopotamya’nın orasına burasına serpilmiş ışıklarla süslenen karanlığında dün ve bugünde yaptığımız

sohbet gezintisini herhalde hayatımın geri kalan bölümünde hiç unutmayacağım.

Ahmet Türk’ü dinledikçe, onunla konuştukça, 60’lı yaşlarının ortasına gelmiş bu mütevazi tavırlı “ağa

çocuğu”nun, çilelerle yoğrulmuş yaşamından damıtılmış anılarını duydukça, onun aynı zamanda Türkiye’nin

geleceğinin “değerlendirememiş büyük şansı”, bir “bilge adam” olduğunu düşünmeden edemiyor insan.

2009 yılı Eylül’ünde bir Kasrı Kanco ve Mardin gecesinde neler dinlediğimizi yazmaya kalksak, bu bir yazının

satırlarına sığmaz; kitabının yazılması gerekir.

Onun Diyarbakır cezaevinde yaşanan ve bizzat kendisinin yaşadığı işkenceleri dinlerken, gözleriniz dolmazsa,

içinizde müthiş bir öfke kabarmazsa insanlıktan nasibinizi almamışsınız demektir.

Ama Ahmet Türk başından geçen en aşağılık işkenceleri bile anlatırken, nüktedanlığını elden bırakmıyor ve

gözleriniz dolduğu sırada, olan-biteni öyle bir komik anlatıma da büründürüyor ki, gülmeye başlıyorsunuz.

Sonra, anlatılanın ne olduğunu fark edip güldüğünüz için utanma duygusu kaplıyor içinizi.

Zaten “uyarısı”nı da eksik etmiyor; “yaşamayan anlamaz, şaka ediyorum sanıyorsunuz” diyor. İşin ilginç tarafı

içinde kendisine yapılanlara, yaşadıklarına ilişkin bir “birikmiş öfke” de yok. “Kendinizi öfkeye kaptırırsanız,

intikam duyguları beslerseniz, size bunu yapanlar ile aynı kişiliğe sahip olursunuz” diyerek hem “bilgeliği”nin

sırrını veriyor, hem de bir başka uyarı daha yapmış oluyor.

*** *** ***

“Kürt Açılımı”nda Ahmet Türk’ün henüz oynamadığı ama oynayabileceği çok önemli rol ve roller var. O da

buna hazır. Bu “açılım”a ilişkin en önemli önerisi ve uyarısı ise ancak onun gibi görmüş-geçirmiş bir adamın

yapacağı cinsten: Sabır!

Tayyip Erdoğan ile yaptığı görüşmeyi tüm ayrıntılarıyla bugünlük bir “sır” olarak anlattı. Onu bu konuda

dinledikten sonra, “Kürt Açılımı”nın geleceğine ilişkin “iyimserliğimin” arttığını gönül ferahlığıyla

söyleyebilirim.

Eruh’tan gelen haber, bu yönde her türlü üzüntü ve “karamsarlığa” neden olabilecek cinsten olsa bile, hedefe

yönelik “iyimserliğin” üzerine çıkacak gücü taşımıyor. Ahmet Türk, “yeni şehitler”e yol açan bu çok üzücü

gelişmenin “durması gereken operasyon”larla ilgisini kurmakla birlikte, onun bile süreci rayından çıkartmak

isteyenlerin bir “provokasyon”u olduğu kanısında.

“Süreç” durursa, “pusuda bekleyen statükocular ve kurtların üzerimize çullanacağını” daha önce yetkililere de

söylemiş, bize de söyledi zaten. Eruh’tan gelen haberi, “pusudaki statükocular ve kurtların” işine gelecek türden

görüyor.

Bu satırları Mardin’de, dün sabaha karşı yazıyorum. Ve Ahmet Türk’ün yanından ayrıldıktan hemen sonra

Başbakan Tayyip Erdoğan’ın Eruh’ta ve Hakkari’de olanlara ilişkin “Saldırı açılım sürecini engellemez”

140

değerlendirmesini, hiç vakit geçirmeden yaptığını ve “kararlılığın devamı” sinyalini verdiğini öğrenip

seviniyorum.

Yazıya burada nokta koyuyorum. Çünkü sabahın çok erken saatinde Mardin’den çıkıp, Eruh yoluna düşüyoruz

Yarın Eruh...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12448589

10.09.2009

24) “Türk-Kürt vicdanları ortaklaştırmalıyız”...

“Biz son kuşağız” diyor, “bizden sonra gelenler duygusal kopuş içinde. Ruhi bakımdan kopmuş

durumdalar.” Yani, “Diyalog kurulabilecek, konuşulabilecek ve sorunun çözümünü sağlayabilecek son

kuşak biziz” demeye getiriyor karşımdaki kişi.

Karşımda bu sözleri söyleyen kişi Avukat Fırat Anlı. Diyarbakır’da birçok insanın unutulmaz acı anılarının

geçtiği, birçoklarının işkence altında can verdiği Diyarbakır E Tipi Cezaevi’nin önünde buluştuk. Hasan

Cemal’le birlikte CNN Türk’te başladığımız “Tecrübe Konuşuyor” adlı televizyon programı için cezaevi binası

önünde sohbet ettikten sonra, sohbetimize Diyarbakır Cezaevi’nin karşısındaki bir dükkanda devam ederken,

ağzından birden bu cümleler çıkıyor.

Fırat Anlı, DTP’nin “düşürülemeyen kalesi” Diyarbakır’ın İl Başkanı. Deneyimli ama çok genç bir politikacı.

Hasan Cemal’e 1990’lı yıllarda kendisiyle tanışmış olduğunu hatırlatırken, “HADEP İl Başkanıydım” diyor ve

gülerek ekliyor, “Ben Süleyman bey (Demirel) gibiyim. Yedi kere gittim, sekiz kere geldim.” Hem uzun süredir

siyasetin içinde ve deneyimli, hem de çok popüler. “DTP tabanı” adeta bir konsansüs halinde onun DTP Genel

Başkanı olmasını istemişti. Ve çok da genç. 1971 doğumlu. Daha 40’ında bile değil.

Kürt sorununun en önemli veçhelerinden birinin “Türk sorunu” olduğunda yani “Kürtlerin Türklerin vicdanlarını

kazanması gerektiği” idrakine sahip olanlar biri. Diyalogtan yana; görüşleri Türkiye’de bazılarını ne ölçüde

rahatsız edecek olsa bile, “çözüm” için konuşulabilecek insanların başında geliyor.

“Kürt Açılımı” ile oluşan bu “konuşma fırsatı”nın kullanılabileceği son kuşağın mensubu. Zira, bir sonraki kuşak

–ki, Diyarbakır nüfusunun yarısının 0-19 yaş arası olduğunu hatırlatalım- Fırat Anlı’nın, birçoklarının da

mutabık olduğu, tanımıyla “ruhi kopuş” içinde.

Bu “ruhi kopuş”, Türkiye’nin Doğu’su ve Batı’sı ile bu “iletişimsizlik durumu”, PKK’nın ve bir başka deyimle

“sorun”un “şiddet boyutu”nun en önemli “gıda kaynağı”.

Kürt Açılımı’nda rol alan ve alacak tüm aktörlerin gözden kaçırmaması gereken en can alıcı nokta belki de bu.

*** *** ***

Bu “aktörler”den biri, kuşkusuz, Diyarbakır’ın bir başka son derece popüler ve o da hem deneyimli, hem de yine

çok genç –o da 1971 doğumlu- Belediye Başkanı Osman Baydemir.

141

Şunun şurasında yüzde 66 gibi müthiş bir oy oranıyla yeniden Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı seçileli 6

ay bile olmayan Osman Baydemir, “vicdanların ortaklaşması” üzerinde duruyor.

1 Eylül Dünya Barış Günü’nde Diyarbakır’da 100 bin kişi önünde yaptığı ve Türkiye’nin batısında çok olumlu

yankılanan konuşmanın tam metnini uzatıyor. Kürtçe başladığı, Türkçe sürdürdüğü ve Kürtçe bitirdiği

konuşmanın büyük basında yer almayan can alıcı şu bölümlerini aktarmalıyım:

“Ey Türk anneleri; sizin yaşadığınız acı elbette ki büyük bir acıdır. Ama emin olun sizin yaşadığınız acı kadar

Kürt annelerinin yaşadığı acı da bir o kadardır. Sizlerin her defasında gözyaşı döktüğünüz, filintanız, evladınızın

bir mezar taşı var ama bu coğrafyadaki annelerimin evlatlarının bir mezar taşı dahi yok, onların evlatları asit

kuyularına atıldılar, gözaltında kaybedildiler. Şimdi acılarımızı yarıştırarak, acılarımız arasına bir ayırım koyarak

onurlu bir barışa ulaşma şansımız yoktur. O halde gelin bütün askerlerin, bütün gerillaların, bütün sivillerin,

bütün polislerin anısını ortaklaştıralım. Tıpkı Çanakkale’de olduğu gibi hepsinin anısına hem Diyarbakır’da hem

de Ankara’da ortak barış ve uzlaşı, birlikte yaşam anıtları kuralım. Acılarımızı ortaklaştırırsak vicdanlarımızı da

ortaklaştırırız. Vicdanlarımızı ortaklaştırırsak geleceğimizi de ortaklaştırırız.”

İşte “vicdanlarımızın ortaklaştırılması”nın ana fikri bu cümlelerde.

Osman Baydemir, “Çanakkale’de Türkler ve Kürtler omuz omuza savaştılar. Toprağa birlikte düştüler.

Cumhuriyeti birlikte kurdular deniyor. Bundan sonra Kürtlerin kimliği inkar edildi, dilleri yasaklandı ve işler bu

noktalara geldiyse, o taktirde ortada çözmemiz gereken bir yanlışlık var” sözleriyle içinde bulunduğumuz

döneme dikkat çekiyor.

Nitekim, 1 Eylül’de hala gönderme yapılan o konuşmasında bu konuda şöyle konuşmuştu: “Dün Çanakkale

Şehitliği’ne çiçek koyanlar, ‘İşte burada Türk’ün de Kürdün de atası yatmaktadır’ diyenler çok iyi bilmeliyiz ki

omuz omuza savaşan Türkler ve Kürtler Çanakkale’de bir gün evlatlarının, Kürtlerin dillerinin yasaklanacağını

biliyorlar mıydı? Bunun için mi koyun koyuna savaştılar, omuz omuza savaştılar, toprağa gömüldüler?”

Bütün bunların konuşabildiği çok önemli bir sürecin içinden geçiyoruz. Bütün bunları konuşmaya başlamak,

konuşmayı yaymak, genişletmek ve derinleştirmek “çözüm umutlarını” da besliyor.

Diyarbakır’ın merkezindeki Hasanpaşa Hanı’nda dün sabah otururken, bir Diyarbakırlı yanımıza yaklaşıyor, “İyi

bir finale geliyoruz. Devam edin. Desteğinizi esirgemeyin” diyor.

İnsan, bu olguya Diyarbakır’da her lahza tanık oluyor. Pazartesi gecesi, Hasan Cemal ile birlikte CNN Türk

ekranında başladığımız “Tecrübe Konuşuyor” adlı televizyon programı henüz bitmiş, ayağa kalkmıştık. Yapımı

1527’ye uzanan Deliller Hanı’nın (Kervansaray) avlusunda bizleri dinleyenlerden yaşlı, başı beyaz yaşmaklı bir

kadın yanıma yaklaştı. Nur yüzlü tabir edilen yaşlı kadın tiplerinden. Yüzünde çileli bir hayatın çizgileri

yerleşmiş. Benim elimi sıkıp, Kürtçe bir cümle söyledi. İçinde Türkçe “Barış” sözcüğünü anlayabildim sadece.

Avukat Meral Danış Beştaş, “Dört evladını bu savaşta yitirmiş bir anne” diye tanıttı onu; ve “Size ‘Barışa

Emanet Olun’ dedi” diye ekledi...

*** ***

142

Bu noktada Osman Baydemir’in şu sözlerini de kayda geçirelim:

“Barışı inşaya soyunanlar mutlaka bedellerini de göz önünde bulundurmalıdırlar. Ama her halükarda alın terini

göz yaşına yeğlemeliyiz. Emek sarf etmesini göz yaşına yeğlemeliyiz. Kürt siyasetçisi de, Türk siyasetçisi de,

Kürt aydını da, Türk aydını da, hükümeti de, muhalefeti de, DTP’si de daha cesur olmak zorundadır.”

Hayli “kırılgan” ve “mayın döşeli” bir zemin üzerinden “iyi bir finale” doğru ilerlemek, büyük ölçüde “siyasi

cesaret” gerektiriyor.

Önceki gece Kervansaray bahçesinde televizyon programının çekimini yaparken, sürekli havalanan jetler

birbirimizin sesini duymamızı engelleyecek boyuta varmıştı.

Diyarbakırlıların çoğunun kanaati, jetlerin gecenin o saatinde, teravih namazı kılındığı sıralarda ardarda

havalanmasının bizlere “mesaj” göndermekle olduğu idi. Öyle miydi, değil miydi bilmiyorum ama Hasan

Cemal’in “Diyarbakır’da geceleri jetler havalanmadığı vakit, Kürt sorunu çözülmüş olacak” sözü doğruydu.

O “iyi finale” varmak için ise “siyasi cesaret” şart.

O “siyasi cesaret”i beslemek için “Kürt Açılımı”ndan konuşmaya, “vicdanları ortaklaştırmaya” devam.

Yarın Mardin-Derik’ten, Kasr-ı Kanco’dan Ahmet Türk’le devam...

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12440559

09.09.2009

25) Diyarbakır hâlâ umutlu

Kim bilir kaçıncı kez bu "Kervansaray"dayım ama nasılsa hiç görmemişim, fark etmemişim IV. Murat'ın

da burada kaldığını.

Osmanlı İmparatorluğu'nun kısacık ömrüne ve çok kısa iktidar süresine çok önemli işler sığdırdığı için en önemli

padişahlarından biri olarak adını kaydettiren IV. Murat, bundan tam 371 yıl önce tam bugünlerde Diyarbakır'da

kalmış; hem de benim yanı başımda.

1638 yılında Bağdat Seferi'ne çıktığında, 3 Eylül günü Diyarbakır'a gelen IV. Murat, benim kaldığım odanın

bitişiğindeki odada 10 gün geçirmiş, Veziriazam Tayar Mehmet Paşa, ordusuyla gelip kendisine burada katılmış.

Diyarbakır'ın siyah taşlarıyla 1521-1527 arasında Suriye, İran ve Hindistan'a İpek Yolu üzerinden gidip gelen

tüccarlar için inşa edilen Deliller Hanı'nın yani Kervansaray'ın alçak oda kapısına, IV. Murat'ın "oda komşum"

olduğunu okurken kafamı vurunca, "tarihi gerçekler"le yüz yüze geliverdim.

Yüzyıllar sonra Diyarbakır'dan gelip geçenler, içinden geçtiğimiz günleri nasıl ve kimleri, buradan gelip geçti

diye yazacaklardı acaba?

Diyarbakır'ın Güneydoğu'da hiçbir başka şehre ya da merkeze benzemeyen, kendine özgü, içinden

143

hissedilmeden, onu iyi bilmeyene, dışarıdakine kolay kolay da anlatılamayacak bir büyüsü vardır. Var.

Diyarbakır'ın büyüsü, kimisi ortalıkta aleni duran, bilinen; kimisi sadece Diyarbakırlıların bilgi tekelinde olan

gizli-saklı köşeleri, tarihi mekânlarından kaynaklanır. Bir de, herhalde, bu şehre özgü canlılıktan, günlük hayatın

insanı içine alıp sürükleyen ritminden.

O nedenle, Diyarbakır, bir yandan kendisini her yönünden çevreleyen siyah taşlı, harikulade surları gibi

kendisine kimliğini veren adeta ebedi bir kalıcılığa sahip yapılarıyla hiç değişmezmiş gibi durur; bir yandan da

adeta ebedi ve sürekli bir değişim içinde bir şehir gibidir. Yerinde duramaz.

O yüzden, iki hafta önce Diyarbakır'dayken sorduğum soruyu aradan topu topu 14 gün geçtikten sonra bir daha

soruyorum Diyarbakırlılara, "Diyarbakır, Kürt Açılımı'nı nasıl hissediyor?"

İki hafta önce Diyarbakır'da bu soruyu sorduğum vakit, üzerinde hemen herkesin birleştiği tanımlama, Türkiye

Barış Meclisi üyesi Avukat Meral Danış'a aitti; "Temkinli" cevabını vermişti.

Birçok siyasi tutuklunun ve Diyarbakır hapishanesini dolduran çocuk ve gencin avukatlığını yapan Meral Danış,

onların aileleri ile yakın temasta olduğu için, şehrinin geniş kesimlerinin psikolojisini en iyi sezebilecek, şehrin

nabız atışını hissedebilecek konumda.

Önceki gece Diyarbakır'a ayak basar basmaz, aynı soruyu ona sorduğumda, bu kez "Güvensiz" cevabını verdi.

Arada geçen zaman içinde Genelkurmay Başkanı'nın açıklaması ve İçişleri Bakanı Beşir Atalay'ın basın

toplantısı Diyarbakır'da "temkin" tavrını sanki "Kürt Açılımı"nın geleceğine ilişkin "güvensizlik"e dönüştürmüş

gibi.

Özellikle, Beşir Atalay'ın "Af yok; Anayasa değişikliği yok; Anadilde eğitim yok" gibi yorumlanan "üç olmaz"ı

Diyarbakır'da Kürt Açılımı'na ilişkin hayal kırıklığı ile can sıkıntısı karışımı bir duyguya yol açmış.

Fırat Anlı'yla bir dönem kendisinin de "içinde kaldığı" Diyarbakır Cezaevi'nin önünde, bu kez "dışında" sohbet

ediyoruz.

Şehrin "legal zemini"nin tartışmasız en güçlü temsilcisi DTP'nin "taban popülaritesi" tartışmasız İl Başkanı Fırat

Anlı'ya aynı soruyu yani, "Diyarbakır, Kürt Açılımı konusunda iki hafta önce temkinli idi, şimdi nasıl?" diye

sorduğumda "Daha da temkinli" karşılığını hiç düşünmeden veriyor.

- Peki, "güvensiz" denebilir mi?

- Hayır. Bu, çok aşırı olur.

- Yani, Diyarbakır, "Kürt Açılımı" konusunda umudunu koruyor mu?

Bu ikinci soruya, adeta bir "oybirliği" halinde verilen cevap, "Evet"! Buna bir ek yapıyorlar, "Diyarbakır, hâlâ

umutlu"...

144

Niçin hâlâ umutlu?

Çünkü, örneğin Genelkurmay Başkanı'nın açıklamasının "Kürt Açılımı" adıyla burada izlenen "süreç"i,

kimilerinin MHP yetkilileri- iddia ettiği gibi sona erdirmediğini görmüş durumdalar. Bir zamanlar genelkurmay

başkanları bir şey söylediğinde akan sular dururdu. İlker Başbuğ, "ifade özgürlüğünün de sınırları"ndan söz

etmişti ama o açıklamasından bu yana "tartışma" tıpkı gümrük ve pasaport kontrolünden geçmeden akan "sınır

aşan sular" gibi devam edip gidiyor.

Son haftaların gelişmeleri, Genelkurmay Başkanı'nın koyduğu sınırların göstergesi olmaktan ziyade,

Genelkurmay Başkanı'nın etkisinin "sınırları"nı gösteriyor.

Diyarbakır, bunu böyle görüyor.

İçişleri Bakanı'nın açıklamalarına yönelik tepkilerin ardından, Diyarbakır'da bazı kulaklara vakit geçirmeden

"yanlış anlaşıldı" gibisinden "düzeltmeler" ulaşmış.

Oradan da hızla, "taban"a...

İşte, Diyarbakır, bunun için "Kürt Açılımı"ndan "hâlâ" ya da yine kendilerinin bir başka tanımlamasıyla "her

şeye rağmen" umutlu!

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=12434452

08.09.2009

145

Zaman: Mümtaz’er Türköne ( augustus)

1) Açılım’dan vazgeçsek

Sahiden vazgeçsek. Hükümet, "Ülkemizin şartlarının böyle bir açılım için elverişli olmadığı anlaşılmış ve süreç

askıya alınmıştır" açıklaması yapsa. Ne olur dersiniz? Geri adımın gerekçesi mi? CHP ve MHP'nin "yıkıcı"

muhalefeti, projenin askıya alınması için yeterli.

CHP Genel Başkanı "Bu sürecin sonunda Türkiye çatışmaya sürüklenecektir" demiyor mu? Bunu söyleyen

kahve falı bakan biri değil, anamuhalefet lideri. Onun vereceği hüküm basit bir tahmin değil, temsil ettiği kitleler

için bir hedef tayinidir. Bu söz üzerine CHP'lilere düşen görev, çatışmanın tarafı olmak ve Türkiye'yi çatışmaya

sürüklemektir. Öyle değil mi? MHP lideri daha doğrudan hedef tayin etmiyor mu? Bir kitle partisinin lideri

takipçilerine "dağı" mücadele alanı olarak gösteriyorsa, içeriği belli olmayan projeyi bir "yıkım projesi, açılımın

sahibi hükümeti peşinen "hain" olarak niteliyorsa, hitap ettiği kitlelere düşen görev "karar anı"na katılmak

olacaktır. "İşgal gücü"ne benzettiği iktidarı "tarihe gömme" görevini "millete" tevdi eden muhalefet bir

tehlikenin habercisi olmaktan çıkıp çatışmanın tarafı haline gelmiş demektir. Siyaset yapmıyoruz. Savaş

davulları çalıyor. Yalın kılıç saldırıya geçmiş muhalefet blokunu karşınıza alıp bu çok hassas sorunu nasıl

tartışabilirsiniz?

Kısaca bu durum karşısında hükümet, "muhalefetin çatışmacı tutumu yüzünden genel bir uzlaşma ihtimali

görünmediği için açılımı durdurduk" derse kim kaybeder? Evet kim kaybeder? Bu sorunun tek bir cevabı var.

Her şeye itiraz edenlerin bile itiraz edemeyeceği tek bir cevap. Açılıma itirazla hafifleyenlerin bile itiraz

edemeyeceği bir cevap. Kaybeden Türkiye, yani hepimiz olmaz mıyız?

SON TERÖRİST KİM?

Kapalı kapılar arkasında hazırlanan konuşma metinlerinin, mesajların veya basın açıklamalarının dünyası

karanlıktır. Beyaz kâğıt üzerine yazılanlar bir açıklamaya dönüşene kadar kılı kırk yaranlar, satır aralarına,

virgüllerin ve noktaların üzerine tonlarca yük yüklerler. Bu mesajların altına imza atanların ağzına mikrofon

dayandığı zaman ise, bazen bambaşka bir dünya ortaya dökülür. Her zaman doğal olan daha hesapsızdır ve daha

gerçektir.

Başbakan ve Genelkurmay Başkanı önceki gün Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'nda yapılan devir teslim

töreninden çıkıyorlar. Vedalaştıktan sonra Başbuğ, Başbakan'ı durduruyor ve koluna girip basın mensuplarını

kastederek "Arkadaşlara sizin yanınızda bir şeyler söylemek istiyorum." diyor. Başbakan'ın şahit olmasını

istediği sözler ise şunlar: "Buraya gelirken son raporları okudum. Temmuz ayı içinde 14 terörist bize teslim

olmuş. Bunların 10'u hemen çıkarıldıkları mahkemece salıverilmiş. İkisi daha serbest bırakılmış, ama tutuksuz

yargılanmak üzere. İkisi de tutuklu yargılanacak. Yani teslim olanların çoğu, hemen salıverilmiş." Başbakan da

konuşuyor ve Genelkurmay Başkanı'nın sözlerini onaylıyor. TSK "Demokratikleşme açılımı konusunda gerçekte

ne düşünüyor?" sorusuna cevap arayanlar, Zafer Haftası mesajına değil, ayaküstü söylenen bu sözlere bakmalı.

Hava Kuvvetleri Komutanı'nın yine devir teslim töreninde konuşma metninden okuduğu "son terörist öldürülene

kadar" mücadeleye devam edecekleri tehdidi ile Genelkurmay Başkanı'nın kapıları açan tutumu arasındaki

çelişki de, iktidarla muhalefet arasındaki kutuplaşmaya benziyor.

Sorunu hangisi çözecek? Son teröristi öldürmek mi? Bütün teröristleri adalete teslim olmaya ikna etmek mi? 25

yıldır bir işe yaramadığı artık tescil edilen şiddet yüklü lâfları ve düşmanlıkları tekrarlamak mı? Yoksa ortak

paydaları gönlümüzün zenginliği kadar genişletip terörün kirli bataklığını kurutmak mı?

Devlet çözümü

Genelkurmay Başkanı'nın önceki günkü bu jesti, "demokratikleşme açılımı"nın bir "devlet çözümü" olduğunu,

en doğal biçimiyle gösteriyor. MGK bildirisine yansıyan "devlet kurumları arasında uyum" konusunda bir

problem görünmüyor. Daha ötesi, projenin gerçek sahibinin kim olduğu da açıklık kazanıyor."Demokratikleşme

açılımı" hükümetin geliştirdiği ve devreye soktuğu bir inisiyatif değil; bir devlet projesi. Dünyanın en eski ve

146

köklü aklına ve tecrübelerine sahip bir devlet karşı karşıya olduğu önemli bir problemi çözmeye girişiyor. Uzun

yıllardan beri uygulanan asimilasyon politikasının artık yürümediğini görüyor; bunun yerine entegrasyon

dinamiklerini aramaya girişiyor. Konjonktürel fırsatları ve uluslararası ortamın avantajlarını kullanmaya karar

veriyor. Gönüllülük esasına dayalı bu entegrasyonu sağlamak için demokratikleşmenin önünü açıyor. Türkiye

Cumhuriyeti Devleti'nin devlet aklını, Cumhurbaşkanı, MGK'da üstlendiği sorumlulukla hükümet, TSK, MİT,

Dışişleri ve Başbakanlık Müsteşarı'nın şahsında bürokrasi temsil ediyor.

"Demokratikleşme açılımı"na karşı tehdit, demokrasinin reel dünyasından yani siyasî partilerden geliyor.

Projenin kendisi doğal olarak parti rekabetine malzeme oluyor. % 15'in sorunlarını % 85'e çözdürmek, yani

partiler demokrasisine bu önemli devlet projesini emanet etmek mantığa aykırı. Türkiye Kürt sorununu MHP'ye

ve CHP'ye, hatta AK Parti'ye rağmen (ama yine AK Parti eliyle) çözecek. Nasıl? Parti çıkarlarının önüne millî

çıkarları yerleştirerek.

http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=885459&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

28.08.2009

2) Pimi çekilmiş bomba

Elazığ'da dört askerimizin hayatına mal olan el bombası, belki başka kazaların veya hataların da sembolü. Önce

dört askerimize Allah'tan rahmet, kederli ailelerine başsağlığı dileyelim. Olayın kendisine gelince. Taraf'ın

verdiği haber doğru ise dört vatan evladının hayatına mal olan bu hata, askerî kayıtlara "eğitim zayiatı" olarak

geçecek.

Eğitim araçları öldürücü silahlar olunca, eğitim de riskli bir hale giriyor. El bombası kolay taşınan ve kullanılan

bir mühimmat. İşaret parmağının girebileceği kadar bir halkanın tuttuğu pimi çıkarttığınız zaman, el bombasının

içindeki düzenek işlemeye başlıyor ve bu düzenek pimi çektikten, gerilip elinizdekini en uzağa atabileceğiniz

birkaç saniyeye ayarlı. İçerideki patlayıcı bu kısa zamanın sonunda ateşleniyor ve bombanın etrafında pasta

dilimi gibi duran parçalardan her biri patlamayla birlikte bir kurşun gibi sağa sola dağılıyor.

Kaybettiğimiz dört asker, bir tek bombanın yol açacağı tahribat hakkında fikir veriyor. Bu faciadaki hata ise

nöbetçi subaya ait. Elde pimi çekilmiş bomba ile askerin dayanabildiği süre, emri veren subayın öngördüğünden

az: Sadece 20 dakika. Hata ise şurada: Böyle bir eğitim ve cezalandırma yöntemi yok. Subayın uyguladığı ceza,

her şeyden önce sağduyuya aykırı.

"Demokratikleşme açılımı" pimi çekilmiş el bombasının hükümetin eline verilmesine benziyor. Bomba "Kürt

sorunu"nun kendisi. Hükümet bu bombayı düzeneği harekete geçmiş biçimde sükunetle elinde tutacak. Mandalı

sıkı sıkı kapalı tutarak bombanın patlamasını engelleyecek. Sonra aynı sükunet içinde bombanın düzeneğini

çözecek ve etkisiz hale getirecek.

Herkese hakkını verelim. Bu bombayı ne icat eden, ne eline alan ne de pimini çeken hükümet değil. Bu bomba

patlarsa sadece hükümet değil, hepimiz zarar göreceğiz. Hükümetin elindeki bu bombayı bırakması için yapılan

baskıların, dengesini kaybedip elinden düşürmesi için vurulan her darbenin sağduyuya aykırı olduğunu fark

etmek zorundayız. Herkes ağzından çıkan söze, sesinin tonuna ve söz söylerken elinin-kolunun hareketine hakim

olmalı.

Genelkurmay Başkanı İlker Başbuğ, yayımladığı Zafer Haftası mesajı içinde yer alan şu cümlenin ne anlama

geldiğini acaba kendisi biliyor mu? Genelkurmay Başkanı mesajında "TSK'nın kültürel farklılıklara saygılı"

olduğunu belirttikten sonra şunu söylüyor: "Ancak kültürel farklılıkların siyasallaştırılmasını, başka bir ifadeyle

siyasal temsil aracı olmasını, toplumsal siyasal kimlik unsuru haline getirilmesini Türkiye Cumhuriyeti

Anayasası içinde mümkün görmez." Bu bir anayasa yorumu. Cümleye eğildiğiniz zaman iddialı olduğu da

ortada. Peki TSK'nın başındaki bu komutanın yaptığı bu anayasa yorumu doğru mu? Allah aşkına Anayasa'nın

neresinde "kültürel farklılıkların siyasallaştırılması"na itiraz var? Cümle içinden ayıklayarak muhakemeyi

izleyelim. Karşı olabilirsiniz ama "kültürel farklılıkların ... toplumsal kimlik unsuru haline gelmesini" hangi

147

anayasal hüküm ile ve hangi güçle engelleyebilirsiniz. Daha ötesi, böyle bir şey mümkün mü? Kastedilen şeyin

"etnik kültürel farklılıklar" olduğu aşikar; ama metinde sadece "kültürel farklılıklar" diyor. Kısaca "etnik" nitelik

taşımayan bütün "kültürel farklılıklar"a da bir yasaklama geliyor. Elinde sayısız el bombası bulunan ve pimi

çekilmiş tehlikeli bir bomba da hükümetin elinde iken "kültürel farklılıklara" karşı çıkan bir ordunun söz

söylediği ülkede hangi sorunu çözebilirsiniz?

İlker Başbuğ'un muradının her türlü "kültürel farklılıklar" olmadığını biliyorum. Aynı şekilde askerinin eline

pimini çekip el bombasını veren komutanın kastının da o askerin hayatı olmadığını bilmemiz sonucu

değiştirmiyor. Dört ciğerpare hayatını kaybediyor.

Öğretmen elindeki cetvelle vurur, polis copunu kullanır, asker pimini çekip askerin eline bombayı tutuşturur.

Bunlarla bir yere varılmadığı ortada değil mi? Hükümetin elindeki tek araç ikna yeteneği. 25 yıldır yaşananlar ve

yapılanlar üzerine kendi içinde bir özeleştiriden geçen ordu da, bu safhada hiç olmazsa elindeki bombalara sahip

çıksın ve sorunu çözmeye çalışanlara susarak katkıda bulunsun.

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=885070&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

27.08.2009

3) Teröriste merhamet göstermek

Fikret Bila'nın Hilmi Özkök'le yaptığı mülâkat (Milliyet, 17-19 Ağustos 2009) "açılım" tartışmaları için merkezî

önemdeydi.

Yine Fikret Bila'nın 2007'ye ait "PKK'yla geçen 24 yılın komutanları" başlıklı röportajlar dizisinin de, Kürt

sorununun çözümüne önemli katkılarda bulunan temel referanslardan biri olduğunu hatırlayalım. Bu

röportajlarda komutanlar özeleştiri yapmışlar ve 25 yıldır PKK'ya yönelik uygulanan politikanın yanlışlarını

itiraf etmişlerdi. Hilmi Özkök ise bugün gelinen noktayı olumlayan ve ilerlediğimiz yolu aydınlatan sözler

söylüyor. Bu sözler önemli; zira bu sözlerin sahipleri yaklaşık çeyrek yüzyıl süresince sorunun devlet katındaki

yegane patronları idiler. 25 yıl boyunca Kürt sorunu dendiği zaman ilk ve son sözü onlar söylediler. Halkı temsil

eden siyasetçiler zaman zaman cesaretlerini toplayıp bir söz söylediklerinde ise hemen onlar tarafından hizaya

çekildiler.

Millî Güvenlik Kurulu bildirisi "demokratikleşme açılımı"nı devlet katında resmî niteliğe kavuşturan çok kritik

bir dönüm noktası oldu. Cumhurbaşkanı'nın, Başbakan'ın ve İçişleri Bakanı'nın dayandığı "devlet kurumları

arasında uyum" tezi somut gerçeklik kazandı. Açılıma karşı çıkan MHP ve CHP "devlet kurumları arasında

uyum"un varlığına itiraz ediyor ve doğrudan askerleri bu konuda açıklama yapmaya zorluyorlardı. Cevap MGK

bildirisi ile verilmiş oldu. Millî Güvenlik Kurulu bildirisi ile herkes anlamış olmalı: İçişleri Bakanı'nın

koordinatörlüğünde yürüyen açılım devletin bütün kurumlarının -özellikle Türk Silahlı Kuvvetleri'nin- ahenkli

biçimde dahil olduğu, onaylamanın ötesinde aktif biçimde rol aldıkları bir süreç olarak yürüyor.

Hilmi Özkök'ün sözleri ise sürece katkıda bulunmaya ve yumuşatmaya yönelik. Yüksek askerî vasıflara ve

erdeme sahip bu komutanın durup dururken konuşmayacağını; ancak bir misyonu yerine getirmek üzere söz

alacağını biliyoruz. Hilmî Özkök'ün verdiği mesajlar geçmişe bir sünger çekmeye, semboller üzerinden

yürütülen tartışmaların istikametini somut adımlara yöneltmeye ve empati duygusunu geliştirmeye yönelik.

Özkök, Fikret Bila'nın "PKK dağdan nasıl iner?" sorusuna cevap verirken önce, DTP-PKK çizgisinin gündeme

getirdiği "iki taraf da silah bıraksın" tezine üstü kapalı göndermede bulunuyor. Cevap vermeye "Devletin görevli

unsurları hiç silahı bırakır mı?" sorusu ile başlıyor ve ekliyor: "Ama örgütün silahı bırakıp ulusun hoşgörü ve

merhametine sığınması meseleye büyük katkı sağlar." Bu sözdeki "ulusun hoşgörü ve merhameti" ibaresi, tam da

açılım sürecinin ihtiyaç duyduğu ruhu temsil ediyor.

"Ulusun hoşgörü ve merhameti" ibaresi büyük bir olgunluk; ama daha önemlisi "ulus"tan ziyade bir askerin

ağzından çıkması. Terörle mücadele etmiş, verdiği kayıpların albayrağa sarılı tabutlarının önünde saygı

148

duruşunda bulunmuş bir komutan söylüyor bu sözleri. Görev yaptığı sürece TSK'nın verdiği şehitlerin her

birinden tek tek sorumlu olan bir Genelkurmay Başkanı. Terör örgütü mensuplarına yönelik "hoşgörü ve

merhamet" sözünü şehit ailelerinden bile sonra telaffuz edebilecek biri söyleyebiliyorsa, bu söze yansıyan

sorumluluk bilincini ve askerliğin ötesine devlet adamlığı vasfını fark etmeliyiz.

Hilmi Özkök'ün söylediği gibi devlet gücü elindeki silahı bırakmaz. "Karşılıklı silah bırakma" sözü bu yüzden

örgütsel bir retorikten ibaret. Neden? Çünkü elindeki silahı bırakıp "ulusun hoşgörü ve merhametine sığınmış"

bir örgüt mensubunun yaşam hakkı başta olmak üzere temel hak ve özgürlüklerini bile, devletin güvenlik güçleri

ellerindeki bu silahlarla sağlayacaktır.

Terör, halkı canından bezdirerek, yakarak, yıkarak ve bu yolla devleti baskı altına alarak hedefine varmaya

çalışır. Devletin elindeki kılıç ise gücünü hukuktan, toplumun temel hak ve özgürlüklerini ve özellikle

güvenliğini sağlama yeteneğinden alır. Bu yetenek -suçlulara karşı bile- "hoşgörü ve merhamet" gibi insanî

hasletlerle donatıldığı zaman bu kılıcın karşısında hiçbir güç duramaz.

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=883592&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

23.08.2009

4) Devletin çözümü-Toplumun çözümü

Büyük sorunların çözümü kurumları da değiştirir. Çünkü kurumların varlık sebebi sorunları çözmektir.

Kendisi soruna dönüşen kurum önce sorun olmaktan çıkacak, sonra dönüşüme uğrayarak sorunlarla baş edecek

bir donanıma kavuşacaktır. Kürt sorununu çözdükten sonra devlet, artık eski devlet olmayacak. Anayasa'mızın

üçüncü maddesinde yazılı devletin değişmez esaslarından bahsetmiyorum. Devletin terazideki ağırlığından, işgal

ettiği alandan, çevikliğinden, zekâsından ve diğer bilumum yeteneklerinden bahsediyorum.

Bugün kafamızda yaşattığımız devlet, eski zamanlarda yaratılmış modern çağla birlikte iyice gelişmiş bir

canavardan başka bir şey değil. Devleti Tanrı değil, biz yarattık. Tanzimat ricalinden Mehmet Sadık Rıfat

Paşa'nın 1837 tarihli "Halk hükümetler için mevzu olmayıp, belki hükümetler halk için mahlûktur." sözü, "halkın

devlet için değil, devletin halk için yaratıldığı" anlamına geliyor. "Canavar" sözünü rastgele kullanmıyorum.

Devlet yerine kullanılan "mülk" kelimesi, Arapçaya İbraniceden geçme. Kökenindeki anlamlardan biri de "tek

başına yaşayan bir canavar".

Demokratikleşme açılımı yolun başında derin bir tartışmadan geçiyor. Bu tartışma, sorunun "devlet merkezli"

veya "toplum merkezli" çözümleri etrafında sürüyor. Kürt sorununu çözmek için devleti mi, yoksa toplumu mu

referans alacaksınız? Çözümü devlette mi, yoksa toplumda mı arayacaksınız? Biraz daha açalım. Devletin temel

örgütlenme biçimini, kurumlarını ve kurumların dayandığı prensipleri, egemenliğin kullanımını yeniden

tasarlayarak mı sorunu çözeceğiz? Oradan topluma sorunun çözümüne dair bir yol mu göstereceğiz? Yoksa

toplumun kendi sorun çözme biçimini kurallara bağlayıp devleti bu kuralları uygulamakla mı görevlendireceğiz?

Üniter devlet-federatif devlet tartışmaları birincisine; millî kimlik-etnik kimlik (veya demokratik Kürt ulusu)

tartışmaları ikincisine dayanıyor. İkisi de bir çözümü arıyor ama yöntem dolayısıyla varılacak nokta çok farklı.

Birincisi devlet düzeyinde kotarılan bir çözüme toplumun uymasını beklemek; ikincisi ise toplumda oluşan

mutabakatı önce bir siyasî iradeye ve nihayetinde devletin uygulayıp gözeteceği bir düzene dönüştürmek.

Kürt sorununu tartışırken birdenbire hortlayan "kamusal alan" tartışması, işin can alıcı noktasını gösteriyor.

"Kamusal alan" lâfı, devletten topluma veya tersine toplumdan devlete uzanan çizgi arasındaki farkı göstermek

açısından da kilit bir kavram.

Hem MHP, hem de CHP Türkçe dışında bir dilin "kamusal alan"a taşınmasına izin vermeyeceklerini

söylüyorlar. "Kamusal alan" kime ait? Devlete mi, yoksa topluma mı? Doğru cevap şu: Devlet topluma ait

olduğuna göre, kamusal alan da toplumun alanı. Özel hayatımızın dışındaki bütün alanlar, yani toplumsal

ilişkileri yürüttüğümüz alanlar kamusal alanı meydana getiriyor. Kürt sorunu özünde bir Kürtçe sorunu. 25

149

yılımıza ve 40 bin insanın hayatına mal olan şiddetin sebebi de Kürtçeye getirilen yasaktı. Şimdi Türkçe

dışındaki dillerin kamusal alana girişine yasak getirilmesi, dili yasaklama iktidarına sahip devasa bir devleti

çözüm olarak önümüze koymuyor mu?

Devlet, toplumu barış içinde bir arada yaşatmak ve ortaya çıkan sorunları ortak iradeyi işleterek çözmek için var.

Ulus-devletlerden önce devletlerin geri çekildiği, mütevazî sınırlara döndüğü bir çağı yaşıyoruz. Soğuk Savaş

döneminin devletlerine özlem duymak, hiçbir işe yaramayan bir nostaljiden ibaret. Artık sorunları devletler

değil, biz çözüyoruz. Devlet cihazı da bizim bulduğumuz çözümü uygulamakla görevli. Bugün "devlet kurumları

arasındaki mutabakat" devletin geri çekilmesi ve çözümü topluma bırakması anlamına geliyor.

Devleti değil toplumu merkez alarak her şeyi yeni baştan düşünmemiz lâzım.

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=881654&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

18.08.2009

5) 'Üniter devlet' ne değildir?

"Demokratikleşme açılımı" gelip bu kavrama dayanıyor. Baykal ve Bahçeli bu kavramın arkasına geçerek Kürt

sorununun çözümüne direniyorlar. Öyle anlaşılıyor ki önümüzdeki günlerde "üniter devlet"i daha sık duyacak ve

tartışacağız.

Bu kavramla ilgili, tıpkı yer isimlerinde olduğu gibi yaygın bir cehalet söz konusu olabilir mi? Ben "üniter

devlet"i kutsal bir mabed gibi korumaya alanların, mabedin içinde neler bulunduğundan haberleri olmadığını

düşünüyorum. "Üniter devlet" ile yan yana, bazen eşdeğer gibi kullanılan "millî devlet", "millî kimlik", "millî

birlik" gibi kavramlarla "millî birlik ve bütünlük", "devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğü" gibi

ibareler arasında önemli farklılıklar var. Gereksiz polemikleri, enerji kaybını önlemek ve çözüme kavuşmak için

vuzuha ihtiyacımız var.

Evet önce vuzuh. Bu kavram siyasî tartışmaların eğip bükeceği, herkesin işine geldiği gibi kullanacağı bir

kavram olmamalı. Olursa aynı dili konuşamayız. Anayasa hukuku siyasetin muayyen kavramlara ve bu

kavramların da muayyen içeriğe bağlanması görevini üstleniyor. "Üniter devlet" bir anayasa hukuku deyimi ve

teknik bir anlamı var. Bir kavramın iş görebilmesi için efradını cemetmesi ve ağyarını da dışarıda bırakması

lâzım. Siyasî hukuk deyimleri hep bir kavram çifti olarak karşımıza çıkar. Birbirine zıt iki kavramla, her bir

kavramın ne anlama gelmediği de açığa çıkmış olur. "Üniter devlet"in tam karşıtı "federal devlet". Tam

anlamıyla anayasal bir deyim olarak "üniter devlet" egemenliğin tekçi bir anlayışla kullanımını ifade ediyor.

Egemenliğin içindeki üç kuvvet: Yasama, yürütme ve yargı tek olacak. Kanunlar tek bir meclis eliyle çıkacak ve

ülkenin her yerinde istisnasız bu kanunlar uygulanacak. Yargı tek biçimli olacak ve her yerde aynı hukuk

normlarını uygulayacak. Yürütmeye gelince, tek bir yürütme erki olması kural ama icra gücünün ademi

merkeziyet (yerinden yönetim) prensibine göre devri üniter yapıya aykırı değil. "Millî devlet"e gelince. Almanya

federal bir devlet; ama aynı zamanda millî bir devlet. Dünyada millî devlet düzeni hakim. Bu yüzden her

devletin millî bir nitelik taşıması kaçınılmaz. Millî kimlik, millî devleti güçlendirdiği için her devlet nezdinde

teşvik ediliyor. Sorun "millî" vasfının tanımındaki farklılıktan çıkıyor. Ama makul olan her devletin, o ülkede

yaşayan insanların tamamını içine alacak bir millet tanımına sahip olması.

"Tek dil, tek bayrak, tek devlet" sloganının içeriği de bu millet tanımına göre doluyor Türkiye Cumhuriyeti

devleti üniter-millî devlet olarak kuruldu. Anayasa'nın "değiştirilemeyecek" üçüncü maddesindeki "Türkiye

Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür" ibaresinin, millî devleti güçlendirecek bir yorumuna

ihtiyacımız var.

Kavramlar üzerinden kargaşa yaratmayı bir kenara bırakıp karşı karşıya olduğumuz soruya cevap vermemiz

lâzım. Üniter ulus devlet, sahip olduğunuz siyasî değerleri muhafaza etmenin aracı, arkasına sığınılacak bir

bahane değil. Etnik kimliklerin serbestçe ifadesi ve Kürtçe gibi dillerin kamusal alanlarda saygı görmesi üniter-

ulus devleti kuvvetlendirir mi, yoksa zayıflatır mı? Kürtçenin kamusal alana taşınmasına izin vermeyeceklerini

150

söyleyen Baykal'ın bu soruya cevap vermesi lâzım. Etnik kimlik millî kimliğin karşıtı elbette olamaz; o zaman

da size düşen görev millî kimliği etnik kimlikleri içerecek bir zenginliğe kavuşturmak olur. Bir Kürt'ün kendisine

yer bulamadığı "millî kimlik"le ulusal-üniter devlet korunabilir mi?

Üniter devlet, Kürt sorununu çözmenin engeli değil; tersine tek yargı ve tek yasamayı ortak payda yaptığınız

sürece çözümün de elverişli bir aracı. İşin püf noktası ise herkesi tatmin edecek bir millî kimlik tanımına

ulaşmamız. m.turkone@zaman.com.tr

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=880985&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

16.08.2009

6) Yol haritası

Önce bir yol haritası çizilecek. Sonra varılacak menziller belirlenecek. Zamanlaması kararlaştırılacak ve

nihayetinde hep birlikte yola çıkılacak. "Yol haritası" denince insanın aklına üzerinde uzlaşılmış prensipler ve

programlar geliyor.

Önce kafa kafaya verip mutabakat sağlayacağız; sonra eyleme geçeceğiz. Doğru mu? Peki mümkün mü? Kürt ve

Türk göçebeleri için söylenen ortak bir atasözü gerçeğe daha uygun değil mi? "Yörük'ün/Kürt'ün göçü yolda

düzülür." "Yol haritası" dediğiniz nedir ki? Bu yolları hepimiz ezbere bilmiyor muyuz?

Abdullah Öcalan açıklayacağı yol haritası için 15 Ağustos'u, yani yarının tarihini vermişti. Bu açıklamayı

merakla bekleyenler hayal kırıklığına uğrayacaklar. Çünkü Öcalan yeni hiçbir şey söylemeyeceği gibi, eskilerin

çoğundan da vazgeçmiş, savunma hattını gerilere çekmiş biri olarak karşımıza çıkacak. Yolda düzülecek göçü de

gözünüzde şöyle canlandırın. Devenin sırtındaki yükün dengede olması lâzım. Demek ki bir denge haline ve bu

dengeyi kuracak ve sürdürecek bir güce ihtiyacımız var; yol haritasına değil.

Objektif ve subjekjtif şartlar

Öcalan bir iletişim stratejisi uyguluyor. On yıldır hapiste olan bir örgüt liderinin artık daha ziyade bir teorisyen

gibi davranması doğal. Bu durumda Marksistlerin standart hale getirdiği "objektif ve subjektif şartlar analizi"ne

dayalı bir strateji çizmesi lâzım. Öcalan'ın analiz araçlarını tanımak ve açıklayacağı yol haritasını anlamak için

basitleştireyim. Objektif şartlar, değiştiremeyeceğimiz ve bizim irademizi aşan bütün dış çerçeve. ABD Irak'ı

terk ediyor. Ortadoğu denklemi içinde Türkiye güçleniyor. Kürt siyasal hareketinin içine yerleşeceği ve

gelişeceği bir aralık kalmıyor. Şiddet yöntemleri kullanan bir Kürt siyasal hareketi ancak kendisini yok ederek

karşı tarafa zarar verebilir. Kazananı olmayan bir savaşı, Clausewitz'in tanımladığı şekilde siyasî amacı olmayan

bir savaşı sürdürmek çılgınlık. Öbür taraftan Türkiye, önünde açılan boşluğu doldurmak ve içeriyi düzene

sokmak için hem kendi Kürtleri, hem de Kuzey Irak'takiler ile barışmak zorunda. Subjektif şartlar ise karşılıklı

etkileşim veya mücadele içindeki aktörlerin karar ve eylemleri ile oluşuyor. Objektif şartlara bakmak gerçekçi

olmayı; subjektif şartlara uygun davranmak cesaretle adım atmayı gerektiriyor. Objektif şartlar barışı zorluyor;

subjektif irademiz buna yetecek mi?

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün "İyi şeyler olacak" sözü bir dönüm noktası oldu. Bugüne kadar hükümet

cephesinin söyledikleri geri dönüşü olmayan bir yola girildiğini gösterdi. Kürtler umutlu. Öcalan, objektif ve

subjektif şartlara bakarak yolu açmak için devenin üzerindeki yükün Kürt tarafındaki ağırlığını azaltmaya

çalışıyor. Takipçilerine taktik değil, bütünüyle stratejik bir geri çekilme öneriyor. Öcalan'ın açıklayacağı yol

haritası da bu stratejik geri çekilmenin ana hatlarını içerecek.

"Demokratik konfederalizm"in yerini, mütevazı bir yerel yönetimler reformu ile çözülecek "demokratik

belediyecilik"e bırakması, bu geri çekilmenin göstergelerinden biri. Son avukat görüşmesinde Öcalan'ın, devletin

PKK'ya karşı kullandığı jargona müracaat ederek "ben bölücü ve ayrılıkçı değilim" diyerek kendisini savunması

da anlamlı bir gösterge. Sorunu "bir onur meselesi" olarak formüle etmesi de ağırlığı azaltma teşebbüsü olarak

151

yorumlanmalı. Kendisini çözümün merkezine yerleştirmesi de dahil, Öcalan'ın gösterdiği teorik analiz

yeteneğini ciddiye almak lâzım. Ne de olsa Mülkiyeli.

Siyasi hesapların yol haritası

DTP'li politikacıların ayaklarını bastıkları zeminde santimetrekareye düşen siyasî yoğunluk, Meclis'teki diğer

partililerden herhalde 50 katı daha fazla olmalı. "Öcalan muhatap alınsın" diyen DTP'li politikacılar, PKK'nın

karmaşık yapılanmasının içinde kendi bireysel siyasî hesaplarının peşindeler. Silahın gölgesinin kalkması bile

Kürt siyasetini çoğullaştırıyor. Çoğullaşmış bir Kürt siyaseti çözümün de çoğullaşması demek.

Bu tarafta yani karşı kutupta ise tersine bir yığılma var. CHP'nin mütereddit bir iki çıkıştan sonra MHP'lileşmesi

bu yığılmanın göstergelerinden biri. Demek ki çözüme karşı çıkmanın siyasî rantı var. Gerçekten var mı?

Hükümetin attığı her adımda AK Parti'nin oyları eriyecek mi ve sonuçta kendini feda etmiş olacak mı? CHP'nin,

MHP'nin önündeki pastaya ortak olması, seçmen eğilimlerinin bu yönde olduğuna bir kanıt. Parti liderleri halkın

nabzını sürekli ölçüyorlar. Demek ki çözüm oy kaybettiriyor, çözüme karşı çıkmak da oy kazandırıyor. Bu

hesaplar doğru mu? Bu siyasî hesapların çizeceği yol haritasıyla, Türkiye'nin yakıcı Kürt sorunu çözülebilir mi?

"Demokratikleşme açılımı" partiler üstü millî bir mesele olmalıydı. Daha yöntemin konuşulduğu, göçün henüz

yola düzülmediği aşamada edilen ihanet lâfları diyalog imkânını ortadan kaldırdı. CHP'nin kararsızlığı da

başlangıçta MHP'nin temsil ettiği çözümsüzlüğün zaferi olarak görülebilir. Ama çözümsüzlüğün içinde taşıdığı

bir paradoks var. Bu paradoks çözümsüzlüğün bir çözüm olmadığının anlaşılmasından ibaret. Adına ne derseniz

deyin Türkiye'nin önemli bir sorunu var. AK Parti'nin attığı her adıma karşı çıkmak yeterli değil, siz de bir

çözüm göstermek zorundasınız. Göstermediğiniz zaman arkanıza geçen halk desteği temmuz güneşi görmüş kar

gibi hızla erimeye başlar.

AK Parti hükümeti omuzlarına büyük bir siyasî yük aldı. Bu yük altında ezilme riski mevcut. Tersine, aldığı

riskin büyüklüğü nispetinde siyasî kazanç ihtimali de. Yol haritasını Türkiye'nin siyasî topoğrafyası çiziyor. Tek

başına kimse değil. Bu siyasî topoğrafyanın çizdiği yol ise bir Sırat Köprüsü'ne benziyor. Kıldan ince kılıçtan

keskin. Üstelik inişleri, çıkışları ve virajları var. Göçü taşıyan deve Sırat Köprüsü'nde yol almaya başladı bile.

Süvarinin hem göçü yolda düzmesi, hem dengeyi sağlaması hem de hiç yanlış adım atmaması lâzım. İki taraf da

uçurum. Şartların objektifi de subjektifi de böyle. Abdullah Öcalan'ın açıklayacağı "yol haritası"nın objektif

şartların analizine dayanacağını ve gerçekçi olacağını tahmin ediyorum. Muhtemeldir ki stratejisi, geri çekilmiş

bir sempati taarruzu olacak. Geriye MHP'nin köpürttüğü öfkenin biraz dinmesini beklemek kalıyor. Subjektif

şartlar, bu öfkenin orta vadede MHP'ye çok şey kaybettireceğini, dolayısıyla geri adım atacağını haber veriyor.

Çözüm bütünüyle AK Parti'nin göstereceği dirayete ve maharete kalıyor. m.turkone@zaman.com.tr

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=880288&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

14.08.2009

7) Kokoreç ikramı ve etnik sorunlar

Kavga kokoreçten, daha doğrusu kokoreç ikramından çıkmış. Önceki gün Çanakkale Bayramiç'i ayağa kaldıran

olay, aslında gündelik hayat kadar doğal. Sokakta yapılan düğünde, düğün sahibi, davetlilere kokoreç ikram

etmiş. Kasabın çırağı, hangi sebeple bilinmez, iki Kürt vatandaşı bu ikramdan mahrum bırakmış.

Bu iki vatandaş da kızmış ve muhtemeldir ki başka faktörlerin de devreye girmesi ile olay büyümüş. Sonunda iş

karakola intikal etmiş. Kars Arpaçay nüfusuna kayıtlı Fahrettin Baydo'nun, Bayramiç CHP ilçe yönetim kurulu

üyesi Uysal Yılmaz'ı bıçaklamasının ardından, halk sokaklara dökülmüş.

Avrupa Birliği sürecinde, kokoreçin yasaklanmasından sonra bu tür olaylar sona ermeyeceğine göre, bir

açıklamaya ihtiyacımız var. Bayramiç'teki bu olay etnik bir çatışma mı? Çözüme yaklaştığımız anda bir Kürt-

Türk çatışması mı ortaya çıkıyor? Son günlerdeki "Kürt açılımı" etrafında tırmanan siyasî tartışmalar, toplumda

etnik bir gerilime mi dönüşüyor?

152

Demokrasilerin etnik boyutu

Son seçimden galip çıkmış bir belediye başkanı, seçim sürecinde yaşadıklarını anlatıyordu. Aday adayı

olduğunda, aynı partiden karşısına çıkan en güçlü rakibinden bahsetti. İlçe büyük ve kozmopolit, nüfus gelen

göçlerle oluşmuş. "Benim karşıma çıkan rakibin etnik kökenini, bu seçim vesilesiyle öğrendik." dedi. Rakibi,

etnik destek arayışına girişmiş ve ilçede mevcut olmayan bir etnik kutuplaşmaya yol açmış. Seçim sonrasında

etnik kökenlerin siyaset terazisinde artık bir ağırlığı bulunuyormuş.

Geçen yıl Adapazarı'nda vuku bulan ve Bayramiç'tekine benzeyen olayların mekanizması da aynıydı. İki

delikanlı kişisel davalarını görürken zayıf kalmışlar. Hemen, kendi etnik kökenlerini hatırlayıp çevreyi ayağa

kaldırmışlar. Bunun adı çözülemeyen bireysel sorunun siyasallaştırılmasıdır. Kendi bireysel kavganızı siyasal

boyuta taşıdığınız zaman eğer eliniz daha güçlü olacaksa, sizin bu yola girmenizi kim engelleyebilir?

Büyük çatışmaların kıvılcımı hep bu bireysel olaylarla atılır. Bir kız kaçırma olayı, anında bir kan davasına

dönüşür. Bir tarlanın sınır kavgasından iki köy karşı karşıya gelir. Eğer iki düşman birey arasında bir de etnik

veya mezhebî bir fark varsa ve şartlar da uygunsa alın size bir etnik çatışma. Bu bireysel sorunlara bir de

ekonomik çıkarları ekleyin. Batı illeri Güneydoğu ve Doğu'dan nüfus çekiyor. Gelenler daha düşük ücretlerle ve

kötü şartlarda ekmek parası peşine düşünce, yerli yoksulların standardı düşüyor. Doğan rekabete bir de

gelenlerin dayanışması eklenince siyaseti bataklığa çevirecek düşman kamplar ortaya çıkmış oluyor.

Parti kelimesi bir bütünün parçasını anlatır. Siyasî partiler demokrasisinin işleyebilmesi için parçalardan bütüne

gitmek gerekir. Bir yerde yolunuzu ve dengenizi kaybederseniz, particilik toplumu daha derin bölünmelere de

savurabilir. Etnik kökenimiz bize ait değil; yani bizim seçimimiz değil. Şayet iradî tercihinizin eseri olmayan

niteliklerinizin üzerine siyaset inşa edilirse, o zaman iradenizle yani kendi seçiminizle varabileceğiniz hiçbir

hedef kalmaz. Etnik kökene dayanan siyaset, toplumu orman kanunlarının geçerli olduğu vahşi bir düzene

sürükler. İnsan etnik kökenini belirleyemez; ama tercihleri ile medenî ve daha ileri bir toplum inşa edebilir.

Ergenekon'suz Kürt açılımı

Bütün mesele halkın duygu, düşünce ve eğilimlerini yönetmek. Böylece bir iktidar oyununu yönetmiş

oluyorsunuz. Açıklanan 3. iddianame, Türkiye'de kanlı siyasî operasyonların, dolayısıyla iktidar oyununun nasıl

tezgâhlandığını anlatıyor. Alevî önderlerine yönelik suikast planları Türkiye'nin en çetrefil sorunu olan Alevî

sorunundan bir iktidar projesinin nasıl çıkartıldığını gösteriyor. Bugün Ergenekon silahlı terör örgütü kendi

başının derdine düşmüş vaziyette. "Demokratikleşme açılımı"nın Türkiye'yi bir barış ve huzur dönemine doğru

taşıma şansı doğrudan Ergenekon'un enterne edilmesi ile bağlantılı olacak. Ergenekon iş başında iken Türkiye

kolaylıkla ilkel bir Türk-Kürt çatışmasına sürüklenebilirdi.

Türkiye'nin sorunu bir terör veya PKK sorunu değil. Sorunu bir terör sorunu olarak tanımlamakta ısrar edenlerin,

marjinal bir ideolojinin, Stalinist taktiklerle oluşturulmuş Marksist-Leninist bir örgütün Kürtleri temsil

yeteneğini açıklayabilmesi lâzım. Normal şartlar altında DHKP-C ne ölçüde bir Türk örgütü ise, PKK'nın da o

ölçüde bir Kürt örgütü olması gerekirdi. PKK'nın kendisini terör başlığı altında bir soruna dönüştüren Kürt

sorunu değil mi? Bugün çözmeye çalıştığımız sorunu yaratan aktörleri alt alta sıralasak, şiddet yöntemlerini

kullanan PKK mı yoksa 1983 yılında giderayak kanun çıkartarak Kürtçeyi yasaklayan 12 Eylül diktası mı daha

ön sırada yer alır? Diyarbakır 5 No'lu Cezaevi'ni bir kin ve nefret bataklığına çeviren dönemin zorbaları mı,

yoksa Öcalan mı son 25 yılın hesabında daha fazla pay sahibidir? Bu sorulara verilecek doğru cevap, bulunacak

çareyi de gösteriyor.

Türkiye'nin Bayramiç'teki kokoreç kavgası gibi, etnik bir çatışmaya sürüklenme ihtimali var mı?

Ben bu ihtimale karşı Türkiye'nin sigortasının MHP olduğunu düşünenlerdenim. Bugüne kadar dökülen onca

kana rağmen bir Türk-Kürt çatışması ortaya çıkmadıysa, MHP'nin bu sonuçtaki payı inkâr edilemez. Aynı

şekilde bu saatten sonra özellikle Batı illerinde bir etnik düşmanlık tırmanacaksa, MHP sorumluluk duygusu ile

hareket edecektir.

153

Ankara'daki siyasî tartışmaların Bayramiç'teki kasap çırağına, "iki Kürt vatandaşa kokoreç ikram etmemek"

şeklinde yansımasında bir yanlışlık olmalı. Hedef kitleye böyle yanlış ulaşacak çok sayıda mesaj son günlerde

seri olarak üretilmiyor mu? Bu yanlışlığın sorumlusu kim?

Türkiye, Cumhuriyet tarihinin en zorlu sorununu çözmeye çalışıyor. Bu sorunun çözümü sadece hükümetin

önümüze koyacağı pakete bağlı değil. Herkes sözüyle ve özüyle ortaya çıkacak olan çözümde yani çözümün

şekli ve içeriğinde pay sahibi olacak. Bu ülkenin ortak çıkarına uygun davranmak ve hukukla kayıtlı olmak,

bütün tarafların ortak vasfı olmalı. En temel soru ise şu: Ergenekon terör örgütünün içeride olması yetmeyebilir;

birileri niyetlendiğinde önümüze çıkacak muhtemel provokasyonları önleyebilecek gücümüz var mı?

m.turkone@zaman.com.tr

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=877817&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

07.08.2009

8) Polis Akademisi'nde 'Türkiye Modeli' Çalıştayı

Dün, Ankara'da Polis Akademisi'nin Anıttepe'deki yerleşkesinde önemli bir çalıştay yapıldı. Çalıştay "Kürt

meselesinin çözümü: Türkiye modeline doğru" başlığını taşıyordu. Çalıştay, İçişleri Bakanı Beşir Atalay'ın hafta

içi yaptığı tarihî basın toplantısını takip ettiği için çok önemliydi.

Devlet ilk defa Kürt sorununun çözümünde resmî bir taahhütte bulunmuş ve yıllardır her şeyin içine tıkıldığı

dolabın kapağını açmıştı. İçişleri Bakanı'nın bu açılım için kullandığı "Demokratikleşme açılımı" tabiri başta

olmak üzere yönteme dair koyduğu perspektif ve yine yönteme dair verdiği detaylarla önümüze geniş bir ufuk

açılmıştı. En önemlisi hayal kırıklıkları ve acılarla dolu tarihin artık sona erdiği ve umut edebilecek çok şeyimiz

olduğunu anlamıştık. "Demokratikleşme açılımı" sorunun çözümü için sabırla kat edilecek bir müzakere süreci

öngörüyordu. Dünkü çalıştay bu müzakere sürecinin ilk adımı olarak kayıtlara geçmeli. Çalıştayın Polis

Akademisi'nde yapılması, devletin bilimsel yöntemleri devreye soktuğunu gösteriyor. Polis Akademisi,

yurtdışında doktora yapmış çok iyi uzmanları bünyesinde barındırıyor. Daha önemlisi, demokratikleşme

açılımının resmî sahibi ve sorumlusu olan İçişleri Bakanı Beşir Atalay'ın da başından sonuna kadar katıldığı bu

çalıştayla müzakere süreci artık resmen başlamış bulunuyor.

Çalıştaya gazeteci ve benim gibi köşe yazarlığı yapan akademisyenlerden toplam 15 kişi katıldı. Hepsinin ortak

vasfı Kürt sorununa yıllardır kafa yormuş, çare aramış ve çözüm önerileri geliştirmiş; kısaca elini taşın altına

koymuş entelektüeller olması. Bazılarının fikirlerine katılmayabilirsiniz; ama hepsini ayrı ayrı kanın akmasını

durdurmak ve soruna kalıcı bir çözüm bulmak adına iyi niyetli çaba gösterirken takip etmiş olmalısınız. Hasan

Cemal, Cengiz Çandar, Fehmi Koru, Ali Bayramoğlu, Oral Çalışlar, Ruşen Çakır, İhsan Dağı gibi isimler

çalıştayla konuşulanlar hakkında fikir vermek için yeterli.

Çalıştay iki oturum ve iki başlık altında yapıldı. Birinci oturum "Süreç kapsamında yapılması gerekenler:

Yöntem ve yönetim" başlığını taşıyordu. Bu başlık altında bir yöntem olarak açılımın siyaset ve kamuoyu

iletişimi tartışıldı. İkinci oturumun başlığı ise "Demokratikleşme paketinde neler olmalı?" idi. Genel kanaat

özetle şöyle:

Silahın mutlaka bırakılması gerekli. Bu konuda taviz verilmemeli. Demokratikleşme açılımının partilerüstü

olması ve parlamentonun asıl sorumluluğu üstlenmesi lâzım. Açılımın toplumda bir galibiyet/mağlubiyet

denklemi içine yerleştirilerek, milliyetçi grupların tepkilerini ve bu tepkileri yönlendirecek provokasyonları

tetikleme riski bulunuyor. Kürt açılımına milliyetçi bir tepki gelebilir. Ama aynı zamanda bu açılımın topluma

bir "Türkiye Atılımı" olarak yansıma fırsatı önümüzde duruyor. Kürt sorununu çözmüş bir Türkiye'nin bölgesel

kazanımları, bu fırsat dünyası hakkında bir fikir veriyor.

Devlet değişti. Devlet katında yeni bir Türkiye paradigmasını stratejik ufkumuza yerleştirmek lazım. Kürt

sorununa getirilen çözümün bir iktidar kavgasına dönüşmemesi ve parti rekabetinin bu sorundan uzak tutulması

şart.

154

Silahlı çatışmanın sona ermesi ve somut demokratikleşme paketi dışında çözülmesi gereken psikolojik ve

sosyolojik engeller var. Kürtlerin görünür olma, yani psikolojik olarak da kendilerini eşit ve onurlu yurttaşlar

olarak görme taleplerinin de karşılanması gerekiyor.

Polis Akademisi Başkanı Zühtü Aslan'ın "bu toplantı devlet toplantısı değil" açıklamasına rağmen çalıştay

resmen, Türkiye'nin Kürt sorununa dair devletin, konuya emek harcamış kanaat önderlerinin görüşlerine

müracaat ettiği bir toplantı oldu. Devlet adına bu sürecin resmî sorumlusu ve sözcüsü haline gelen İçişleri Bakanı

dört saat boyunca konuşulanları dikkatle dinledi. Ama kendisi kimseye devlet adına bir telkinde bulunmadı.

Benim gözlediklerim ve dinlediklerim iyimserliğimi artırdı. Sağduyu doğru olan istikameti gösteriyor.

Türkiye'de bütün tarafla bu ağır sorunu çözmek için her şeye, en başta da bizi hep doğru çizgide tutacak olan

sağduyuya sahip. m.turkone@zaman.com.tr

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=875828&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

02.08.2009

Zaman: Mümtaz’er Türköne (september)

9) Açılımın yelpazesi ve milliyetçilikler

1 Ekim'de Meclis'in açılışı ile birlikte "demokratikleşme açılımı"nın ikinci evresi başlayacak. Yöntemin

tartışıldığı, tarafların nabzının tutulduğu ve zeminin sağlamlaştırıldığı başlangıç evresi sona erecek. Sürecin

ateşleyicisi Cumhurbaşkanı Abdullah Gül olmuştu. Meclis'in açılışında yapacağı konuşma muhtemelen bu yeni

evre için de önemli yol işaretlerinden birini teşkil edecek.

Saflar belirginleşti, herkes yelpazedeki yerini aldı. Ortaya renkli ve zengin bir yelpaze çıktı. Şiddetin egemen

olduğu şartlarda öfke, korku, acı, nefret kısaca duygular hükümranlığını ilan eder. Çözümün peşine düşüldüğü

zaman siyaset, yani akıl devreye girer. Yelpazeyi zenginleştiren de siyasetin ürettiği çoğul akıl.

"Demokratikleşme açılımı" siyasî kimlikleri yeniden tanımlayan, bütün siyasî kanaatleri yeniden oluşturan ana

çerçeveyi oluşturuyor. Türkiye sadece Kürt sorununu çözmüyor; Kürt sorununu da çözecek şekilde siyasal

altyapısını yeniden oluşturuyor. Açılımın yelpazesi bu yüzden doğrudan doğruya siyasî kimlikleri ve tutumları

temsil ediyor. Artık yöntem yerine çözüm alternatiflerinin tartışılacağı yeni evrede aklın egemen olduğu ana

yelpazeyi yakından takip etmemiz lâzım.

Bu yelpazeyi takip edebilmek için birkaç ıskalayı bir araya getirmemiz lâzım. Bu ıskalaların başında milliyetçilik

geliyor. Bu yelpazenin bir tarafında Kürt ulusalcılığı (kendi tercihleri olduğu için bu tabiri kullanıyorum) diğer

tarafında Türk milliyetçiliği yer alıyor. Yelpazenin ortasında ortak hukuka tabi olmaya ve vatandaşlık esasına

dayanan modern bir ulus anlayışı yer alıyor. Milliyetçilik ıskalası Kürt seperatizmi ile devlet milliyetçiliğini

açılım yelpazesinde karşı karşıya getiriyor. Oral Çalışlar'ın Radikal'deki köşesinde mukayese ettiği "hâkim

ulusun milliyetçiliği" ile "ezilen halkların milliyetçiliği" modası geçmiş bir fanteziden ibaret. Soğuk Savaş

dönemine özgü bu Leninist jargonun, bugünkü dünyada bir karşılığı yok. Ulus devletlerin abartarak tedavüle

soktuğu devlet milliyetçiliği ile "ulusal kurtuluş" iddiasındaki seperatist milliyetçilikler birbirlerinin ikiz

kardeşleri. Her ikisi de totaliter ideolojilerle ve otoriteryen kişiliklerle besleniyor. Birincisi demokrasiyi bir

sapma hali olarak görüyor, devletin güvenliğinin topluma emanet edilemeyeceğine inanıyor. İkincisi peşinen her

türlü çözümü "önderliğe" havale ederek demokrasiyi Kürt ulusalcılığının ziynet eşyasına dönüştürüyor.

Türk milliyetçiliğinin farklı türleri var. Bu farklı türler neredeyse dünya üzerinde tasnif edilen bütün

milliyetçilikleri içeriyor. Türkiye'de ırkçılık Cumhuriyet'in ilk yıllarında bir elit saçmalığı olarak kaldı.

Anadolu'nun ve Türk halklarının karmaşık etnik yapısı ırkçılığı imkânsız kılıyor. Bir Kıpçak Türk'ü ile bir Oğuz

Türk'ünü yan yana getirdiğiniz zaman ortak ırk iddiasına kimseyi inandıramazsınız. Türk milliyetçiliğinin bütün

etnisitelerde var olan "ortak soy" veya "kan bağı" iddiasını genetik olarak ispatlamak imkansız. Kürt

ulusalcılığının ise otokton bir halk olarak ırkçılığa açık bir kapısı var. "Ezilen halk milliyetçiliği" tabiri bu

ırkçılığı saklamak için yeterli değil. İnsanın doğumu ile kazandığı niteliklere siyasî değer atfetmek ve bu

155

nitelikleri siyasî kimlik olarak tanımak ırkçılıktan başka bir şey değil. Açılım yelpazesinin iki ucunda karşılıklı

olarak ırkçılık besleniyor. Bu ırkçılık türlerinin beslendiği siyasî değerler birbirinin tıpatıp aynısı: Ötekine

düşmanlık, demokrasi karşıtlığı, şiddet eğilimleri ve totaliteryanizm gibi.

Açılımla birlikte yaygınlaşan "ulus devlet düşmanlığı"nı da bu yelpazede bir yere yerleştirmek lâzım. Bütün

kötülüklerin sebebi olarak "ulus-devlet"i göstermek dünyada hakim olan uluslararası düzene karşı bir ütopya

geliştirmeyi gerektiriyor. Halbuki sorun "ulus-devlet"te değil, "ulus-devlet"in dayandığı "ulus"ta. "Ulus-

devlet"in, 72 milyonu gönüllü olarak içinde barındıran bir ulus tanımına ihtiyacı var.

Açılımın yelpazesini belirleyen diğer ıskalalar üzerinde ayrıca durmak gerekiyor. m.turkone@zaman.com.tr

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=896650&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

27.09.2009

10) 'Son terörist' kim?

"Son terörist yok edilene kadar" sözünü, bir çocuk safiyetiyle ciddiye alıp soralım: "Son terörist acaba kim?"

Gözümüzde canlandırmaya çalışalım. Karanlık bir surat. Yılan gibi bakan gözler. Sırtını bir ağaca vermiş, eli bir

keleşin kabzasında.

Veya karanlık bir odada, bir C-5 kalıbına uzaktan kumanda ile ateşlenecek bir bomba düzeneği yerleştiriyor.

Gözünüzün önüne bütün alternatifleri getirin. Acaba kim? Şu anda nerede? Ne düşünüyor?

Pazar günü yazdığım "Son terörist ve 12 Eylül'ün son mağduru" başlıklı yazıya çok fazla tepki aldım. Yaptığım

12 Eylül'ün uyguladığı sistematik "devlet terörü" ile, 25 yıldır yok etmek üzere peşinde olduğumuz "son terörist"

arasında bir illiyet bağı kurmaktı. İlliyet bağı veya bir ortak payda.

Bu "illiyet bağı" veya "ortak payda" Kürt sorununu çözecek olan "demokratikleşme açılımı"nın ruhunu

oluşturmalı. "Devlet terörü" sona ermeden, sona erdiğinden ve bir daha geri dönmeyeceğinden emin olmadan

"son terörist"i bulamayız. Kendi adıma konuşayım: Bu ülkede bir daha devlet terörü olmayacağına inanırsam,

"son terörist"i bulur ve kendi ellerimle ben yok ederim. Şayet bir şekilde "devlet terörü" yeniden hüküm sürerse

o zaman "son terörist" ben olurum. Elime silah alacak halim yok. Bütün vatandaşları kaplayacak isyan

duygusunu ifade ediyorum.

Devleti var eden hukuktur. Devlet kendisini var eden hukuku çiğnediği zaman meşruiyeti kalmaz. Devletin sahip

olduğu şiddet kullanma ayrıcalığını yerine getiren güvenlik birimleri, ellerindeki silahı hukuk dışında

kullandıkları zaman bunun adı "devlet terörü"dür. Terörün en acımasız, en yıkıcı ve en zalim biçimi budur.

Hiçbir terör biçimi, devlet terörü kadar insan onuruna ve merdaneliğe aykırı olamaz.

Yıllar boyu, özellikle genç nesiller devlet terörüne maruz kaldı. Kimliğimizde, kişiliğimizde, düşüncelerimizde,

ilişkilerimizde, gece gördüğümüz rüyalarda bu terörün izleri var. Devlet terörünün şekillendirdiği bir ülkede

yaşarken, bizi hâlâ esir tutan bu zincirlerin hesabını görmeden, önümüzde duran sorunlarla baş edemeyiz. Hiç

olmazsa bu sebep-sonuç ilişkisini fark etmeliyiz.

Anlatılanları bir kenara bırakın. Deniz Gezmiş, yaramazlık yapan bir çocuktu. Asılması "devlet terörü" idi.

70'lerin ikinci yarısında azan sokak terörünü, işte bu "devlet terörü" tetikledi, besledi ve büyüttü. Türkiye sancılı

bir şekilde yeni bir hayat kalıbına dökülüyordu. Bu sancılar içinde sağa sola savrulanları alıp kışkırtan devlet

içinden birileri, devlet terörü ile bir iktidar projesi çıkarttı. Bu iktidar projesinin amacı 12 Eylül darbesiydi.

Devlet bu proje için terörü tırmandırdı, tırmandırmak için cinayetler işledi. Hâlâ ortaya çıkartılamayan fail-i

meçhul cinayetlerin failleri, bu devlet içine yerleşmiş resmi sıfatlı teröristlerdi.

Tek başına 12 Eylül'de Diyarbakır Cezaevi'nde icra edilen devlet terörü olmasaydı, PKK terörü bu kadar uzun

süre var olabilir miydi? 12 Eylül diktası giderayak Kürtçe rüya görmeyi bile yasaklayan bir kanun çıkartarak

terör estirmeseydi, Kürt sorunu bu kadar büyür müydü?

156

"Demokratikleşme açılımı" etrafında kutuplaştığımız üniter devlet, ulus devlet, resmi dil, milli kimlik gibi

kavramlar bir kenarda dursun. Aradığımız şey hukuk. İfade sokak ağzında yerini buluyor. Terörün her türü

kahpelik. "Önce devlet biraz delikanlı olsun."

12 Eylül'ün 29. yıldönümünde yazılanlar ve konuşulanlar toplumun geçmişiyle hesaplaşarak geleceğini

kurtarmaya azmettiğini gösterdi. Bu azimle "son terörist"i de bulur ve etkisiz hale getiririz. Acı tecrübelerimizle,

devlet terörünü başını kaldıramayacak şekilde yerin dibine gömdüğümüz gün "son terörist"in de hakkından

geleceğimizi biliyoruz.

Kim oldukları önemli değil; "son terörist"ler bizim sabrımızla, yüreğimizle, aklımızla buharlaştırıp yok

edeceğimiz kişiler. m.turkone@zaman.com.tr

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=892342&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

15.09.2009

11) Baykal 'açılım'a karşı mı?

Baykal'ın sözlerindeki artılar ve eksiler alt alta yazılıp dikkatle toplandığında, açılıma karşı olmadığı sonucu

çıkıyor. Baykal'ın sözlerinde izleyenlerin birbirine karıştırdığı iki farklı alan var.

Birincisi ilkeler alanı. Başbakan'ın atıfta bulunduğu, Baykal'ın da sahip çıktığı SHP'nin "Kürt Raporu" bu ilkeler

alanına ait. Etnik kimliği bireysel hak ve özgürlükler alanı olarak tanımlaması da yine ilkelere dair bir tercihi

ifade ediyor. Baykal'ın medd ü cezirlerinin bulunduğu alan ise siyasî taktik alanı. Başbakan partisinin açılım

sürecini yönetiyor. Baykal da partisinin politikasını. Başbakan'la polemikler yapıyor, keskin lâflar ediyor. Kısaca

politika yapıyor. Bize düşen bu iki farklı alanda karşımıza çıkan iki farklı Baykal'ı birbirine karıştırmamak.

Karıştırmadan baktığımız zaman Baykal'ın "açılım"a ilkesel olarak karşı çıkmadığını görebiliriz.

Baykal ile uzun yıllar mesai arkadaşlığı yaptıktan sonra bugün AK Parti'de politika yapan birinden, bir Baykal

profili dinlemiştim. Baykal'ın politikalarının anlık etkilere ve kararlara açık, bu yüzden istikrarsız olduğunu

anlatıyordu. "Şeyh Edebali" ve "Anadolu Solu" çıkışını örnek verdi. Güya biriyle konuşuyor, dinledikleri hoşuna

gidiyor ve kapıda hemen gazetecilere satıyor. Ben Baykal'ın politik reflekslerinin bu kadar basit olduğunu

düşünmüyorum. Baykal'ın entelektüel donanımı derin. Yıllar önce sosyal demokrasinin kurucusu kabul edilen

Bernstein üzerine yaptığımız sohbette, bu derinliği görmüştüm. Bu entelektüel yeteneğin üzerine yılların politik

birikimini ve özellikle örgütsel yeteneğini eklediğiniz zaman, karşınızda gramer açısından tek bir hatası olmayan

kitabî cümleleri peş peşe makale yazar gibi sıralayan hitabet yeteneğine de sahip bir politikacı çıkıyor. Dünyanın

kendi etrafında döndüğünü zanneden bütün politikacılar gibi, cümlelerinin satır aralarındaki nüanslara dikkat

etmemizi bekliyor.

Bu nüanslar Baykal'ın "açılım"a karşı olmadığını, ama zor durumda olduğunu gösteriyor. "Şu mektepler olmasa

maarifi ne güzel yönetirdim" diyen Maarif Nazırı Safvet Paşa gibi Baykal da, "Şu demokratikleşme açılımı

olmasaydı ne güzel politika yapardım" telaşında. Kürt sorunu CHP'yi sıkıştıran, zorlayan bir sorun.

Kürt sorunu, CHP'yi sol bir parti olup olmayacağına karar vermeye zorluyor. CHP'nin artık antik vasfı haline

gelen solculuğunu yeniden keşfetmek için son fırsat. Demokratikleşme açılımı boyunca sol politikalar

geliştirmeyi başaramayan CHP'yi partiler mezarlığına gömmemiz gerekecek. Kürt sorununu ağırlaştıran temel

parametrelerden biri, Güneydoğu'da seçmen tabanı olan bir ulusal sol partinin yer almaması değil mi? AK Parti

ile Güneydoğu'da rekabet edebilen bir CHP mevcut olsaydı, bugün çözüm daha kolay olmaz mıydı? Bu ağır

tablo kimin eseri?

"Demokratikleşme açılımı"nın seçmen tabanında parti rekabeti Batı illerinde sürüyor. Bu illerde CHP, MHP'ye

oy kaptırıyor. Baykal'ın politik taktiklerinin ve ikircikli söylemlerinin arkasında bu oy kaymaları var. CHP,

gündeme gelen bu sorun yüzünden oy kaybediyor.

157

Bütün detayların arasında Baykal'ın söyleminde üzerinde durulması gereken ana nokta, etnik kimlikler ile ulusal

kimlik arasında yaptığı tercih. İlkeler düzeyinde CHP'yi anlamak için bu noktaya eğilmek lâzım. Baykal, MHP

söylemine yakın bir formülle "Türk millî kültürünün bir etnik kimlik olmadığını" söylüyor. "Devleti bölmeyelim,

milleti bölelim" diye tanımladığı ve eleştirdiği tavır, soruna bir ulusal sorun olarak baktığını gösteriyor.

CHP'nin açılım bir kenara Kürt sorunu konusundaki ilkeleri hâlâ berrak değil. Etnik kimliği bireysel hak ve

özgürlükler çerçevesinde meşrû kabul eden bir CHP bile, açılıma ciddi bir destek vermiş olacak.

Baykal açılıma kapalı değil. Politik kaygılarını aştığı takdirde, açılımı eleştiren ama katılan taraflarından biri

olmasını beklemeliyiz. m.turkone@zaman.com.tr

http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=890793&keyfield=4BC3BC72742061C3A7C4B16CC4B16DC4B1

11.09.2009