Masaccio, ο πρόωρα χαμένος ιδρυτής της Αναγέννησης

Εικόνα 1: Η πληρωμή του φόρου, παρεκκλήσιο Brancacci, Φλωρεντία

Εικόνα 2: Η εκδίωξη από τον παράδεισο, παρεκκλήσιο Brancacci. Πριν και μετά την

αποκατάσταση του 1980, κατά την οποία αφαιρέθηκαν οι προσθήκες των φύλλων

Ο Μαζάτσιο (Masaccio 1401-1428) είναι ένα φαινόμενο της παγκόσμιας τέχνης, ένας επαναστάτης που σφράγισε την εποχή του με τη συμβολή του στην επεξεργασία της

φόρμας, στην οργάνωση του χώρου, στη χρήση των κανόνων της προοπτικής, αν και πέθανε πολύ νέος στη Ρώμη, μόλις 27 ετών. Νήπιο ακόμη χάνει τον πατέρα του. Καμία προπαιδεία στην τέχνη, πλην του ότι ο παππούς του ήταν κατασκευαστής σεντουκιών και πότε-πότε ζωγράφιζαν επάνω κάποιες στοιχειώδεις παραστάσεις. Μάλλον ήταν η σπίθα για το μικρό ορφανό, ο οποίος μεγάλωσε στα χέρια ενός εύπορου φαρμακοποιού πατριού. Μάλιστα για τη ζωή του ως τα 22 δεν μαθαίνουμε σχεδόν τίποτε και κυρίως αναπάντητο για τους ιστορικούς παραμένει σε ποιού δασκάλου την οίηση οφείλει την καλλιέργεια του ταλέντου του. Τότε εγγράφεται στο περίφημο Συνδικάτο των Τεχνιτών και αφήνει τ’ αχνάρια του.

Εικόνα 3: Παναγία με Θείο Βρέφος

Από τα πρώτα ιλιγγιώδη έργα του είναι ένα τρίπτυχο με την ένθρονη Παναγία, το Θείο Βρέφος, αγγέλους και αγίους για το Σαν Τζιοβενάλε στη Φλωρεντία. Ήδη σε τούτο το έργο φαίνεται ο εκλεκτικός δυναμισμός ενός άρτια ολοκληρωμένου ζωγράφου. Σφιχτά και δυναμικά τα πρόσωπα, δεν μοιάζουν με κανενός από τους συναδέλφους του, λες και μιμούμενος τον Ντονατέλο απελευθερώνει τους αρμούς των χεριών, παρέχοντας ελευθερία στην έκφραση και τη χειρονομία.

Εικόνα 4: Χαρακτηριστικό του Masaccio η φωτοσκίαση στα λαγούτα των αγγέλων, National

Gallery, London

Το επόμενο μεγάλο έργο του το συναντούμε στην Πίζα, δείγμα της φήμης του, με παρόμοιο θέμα : την Παναγία. Εντούτοις, ανεβάζοντας την πρωταγωνιστική φιγούρα πάνω από το βλέμα του θεατή, δίνει μια υψηλή πνευματικότητα, η έμπνευση δε με τον ισχυρό φωτισμό δεξιά, κόντρα στις σκιές αριστερά, χαρίζει ένα απρόβλεπτο όγκο και βάθος στη φιγούρα. Την ίδια πατέντα χρησιμοποίησε και στην προσκύνηση των Μάγων, όπου το χρώμα δεν δίνει απλά διακόσμηση αλλά και την ψευδαίσθηση της σταθερότητας. Τα αριστουργήματά του είναι πάντως οι νωπογραφίες για το παρεκκλήσι Brancacci στη Φλωρεντία. Η καινοτομία που εισάγει είναι όταν, ως τόπο των θρησκευτικών εικόνων, περιγράφει δρόμους και τοπία της Τοσκάνης, από εκείνα που αναγνωρίζει εύκολα ο θεατής του, ανυψώνοντας έτσι τις εντυπώσεις και εξαίροντας το ανθρωποκεντρικό του νόημα. Στο έργο η Πληρωμή του φόρου δίνει και το βάθρο, που πάνω του θα πατήσει για 450 χρόνια τουλάχιστον η δυτική ζωγραφική : Ο φωτισμός έρχεται από ένα “παράθυρο”, γίνεται ρεαλιστικότερος, ανθρωπινότερος, πλάι στις αισθήσεις όλων.

Εικόνα 5: Αγία Τριάδα, Santa Maria Novella

Το αρχιτεκτονικό στήσιμο της Προοπτικής του ενός σημείου το συναντάμε – μαζί με όλες τις λοιπές μαστοριές – και στην «Αγία Τριάδα». Ολοφάνερα ο Μαζάτσιο μοιράστηκε με τον Μπρουνελέσκι το ίδιο καλλιτεχνικό όραμα: η έμπνευση έρχεται από την αρχαιότητα αλλά επικρατεί η λογική, η ανθρώπινη κλίμακα και οι ουμανιστικές αρχές. Γνήσιος απόγονος του Τζιότο, κληροδότησε σε μια σειρά λαμπρών επιγόνων τις εξελίξεις στη φωτοσκίαση, την προοπτική και την ανατομία. Αν η Αναγέννηση είχε τρεις ιδρυτές, τότε στην Αρχιτεκτονική ήταν ο Μπρουνελέσκι, στη Γλυπτική ο Ντονατέλο και στη ζωγραφική ο Μαζάτσιο. Βέβαια ούτε εργαστήρι άφησε, ούτε μαθητές ο αδέξιος Τομάζο, όπως σημαίνει το όνομα του. Ίσως ο σπουδαιότερος καλλιτέχνης μετά τον Τζιότο, με απαράμιλλη δεξιοτεχνία, ζούσε ωστόσο ατημέλητος, δεν τηρούσε τα προσχήματα, σκουντουφλούσε απρόσεκτος, το μυαλό του πλανιόταν σε γωνιές μεγαλείου, του οποίου τα οράματα δεν πρόλαβε δυστυχώς να ολοκληρώσει – ούτε καν να αρχίσει – γιατί το ταξίδι του ήταν τόσο απελπιστικά μικρό.

Εικόνα 6: Σταύρωση, Νάπολη, Εθνικό Μουσείο

Εικόνα 7: Άποψη παρεκκλησίου Brancacci (Santa Maria del Carmine) με νωπογραφίες του

Masaccio, Φλωρεντία

Εικόνα 8: Η ανάσταση του υιού του Θεοφίλου και ο Άγ. Πέτρος ένθρονος (Masaccio και Filippino

Lippi), παρεκκλήσιο Brancacci

Εικόνα 9: Λεπτομέρεια από την εικ. 8: Masolino da Panicale, Masaccio, Alberti, Brunelleschi

Εικόνα 10: Το βάπτισμα των νεοφύτων

Εικόνα 11: Λεπτομέρεια από την εικ. 10: οι βαπτιζόμενοι που τρέμουν από το κρύο. Σπάνια και

πρόωρη περίπτωση ρεαλιστικής κορύφωσης.