Maroekonomija Raspodela

VIŠA POSLOVNA ŠKOLA - ČAČAKCentar - Beograd

Odeljenje Jagodina

1. UVOD

Začeci raspodele

Još u najranijem začetku ljudske civilizacije javila se raspodela kao nužan oblik. Prvobitni ljudi su počeli da se okuplajaju u manje grupe (plemena) da bi sebi olakšali lov, prikupljanje plodova prirode, itd. Samim tim javila se i potreba raspodele u naj-banalnjijem obliku. Razvojem ljudske vrste ljudi postaju sve napredniji i samim tim teže da se okupe i formiraju veće društvene grupe (države), gde se već formiraju i zakoni i samim tim se reguliše i pojam raspodele. Danas raspodelu definišemo kao skup uslova pod kojim radnik uljučen u društveni proces proizvodnje, dobija naknadu za svoj rad.

2. RASPODELA , PROIZVODNJA, RAZMENA I POTROŠNJA KAO NERASKIDIVE CELINE

Raspodela predstavlja način učešća pojedinca, privrednog subjekta ili grane u prisvajanju rezultata proizvodnje. Ona je određena proizvodnjom, pa se u marksističkoj teoriji uzima zajedno sa proizvodnjom. Raspodela je određena proizvodnjom u dvostrukom smislu, i to:

određena je po predmetu, jer se može raspodeliti samo ono što je proizvedeno (ako se zanemari spoljna trgovina) i;

određena je po obliku, jer karakter načina proizvodnje opredeljuje i karakter raspodele.

To znači da postoji razlika u načinu raspodele, zavisno dali se radi o klasnim ili bezklasnim odnosima proizvodnje.

Međutim, i ovde postoji dvostruka veza, tj. proizvodnja utiče na raspodelu, ali i raspodela utiče na proizvodnju. Naime, kod raspodele razlikujemo raspodelu uslova proizvodnje i raspodelu rezultata proizvodnje. Raspodela uslova proizvodnje (činilac proizvodnje) neposredno utiče na proizvodnju, tj. kako, gde i u kom obimu će biti raspoređeni faktori proizvodnje uticaće i na obim i strukturu proizvodnje u datoj grani, grupaciji i preduzeću.

Mentor: Prof. dr Jovan Savić Student: Poprašić Nikola 1


Odeljenje Jagodina

Kao kostitutivni element reprodukcjije javlja se i razmena. To je proces kojim se vrši prenos materijalnih dobara iz ruke jednih u ruke drugih proizvođača, odnosno potrošača. Stoga se razmena definiše i kao ponovna raspodela i preraspodela materijalnih dobara.Ona se može vršiti u materijalnim dobrima ili putem novca. Predpostavka za pojavu razmene je izvršena društvena podela rada, kada je prizvođač primoran da zbog zadovoljenja raznovrsnih svojih potreba vrši razmenu sopstvenih proizvoda za različite proizvode drugih proizvođača.

Faktički , proizvod tek nakon razmene odlazi u potrošnju. Otud postoji međusobna uslovljenost razmene i potrošnje sa raspodelom, s jedne strane, i između razmene i potrošnje, s druge strane.

Iz navedenog proizlazi da su proizvodnja, raspodela, razmena i potrošnja delovi jedinstvene celine, delovi procesa reprodukcije. Ove faze se međusobno uslovljavaju i međusobno zavise. Veze, dakle, nisu jednosmerne, već su dvosmerne i čine međusobno povezane delove kružnog kretanja društvene proizvodnje (reprodukcije). Naravno ove faze se menjaju tokom istorijskog razvoja ljudskog društva i zavise, kako od nivoa razvoja proizvodnih snaga, tako i od karaktera društveno-ekonomskih odnosa.

Jedinstvo proizvodnje, raspodele, razmene i potrošnje i njihova međuzavisnost ne isključuje i određeni stepen njihove samostalnosti. To ne isklučuje njihove posebnosti i specifičnosti, kao posebne oblasti ekonomske aktivnosti ljudi. Na njih mogu uticati i drugi faktori izvan pomenutog kruga. Stoga, i ako su međusobno uslovljene i nemogu se odvajati jedna od druge faze, one su istovremeno i relativno samostalne u odnosu jedne na drugu, tako da pored zajedničkih imaju i sopstvene zakonitosti kretanja.

Prema tome, određena proizvodnja određuje određenu potrošnju, raspodelu, razmenu i određene međusobne odnose ovih različitih momenata. Na svaki način, i proizvodnja sa svoje strane biva u svom jednostranom obliku određivana drugim momentima; na primer, kad se proširi tržište, tj. oblast razmene, proizvodnja raste u obimu i dublje se diferencira. S promenom raspodele menja se proizvodnja; na primer s koncetracijom kapitala, različitom raspodelom stanovništva na grad i selo, itd.. Naposletku, potrebe potrošnje određuju proizvodnju. Vrši se međusobni uticaj između različitih momenata. Ovo je slučaj kod svake organske celine.



Odeljenje Jagodina

3. Različita shvatanja raspodele u ekonomskoj teoriji

Raspodela predstavlja posebnu fazu reprodukcije. Ona povezuje proizvodnju i potrošnju. Time se ona javlja kao središnji član ili središnja karika procesa reprodukcije. Raspodelom se odreduje učešće pojedinca, pro-izvodno-poslovnog subjekta, grane i sl. u prisvajanju rezultata ostvarene pro-izvodnje, odnosno učešće u prisvajanju društvenog bruto proizvoda i nacio-nalnog dohotka. U naturalnoj privredi raspodela se vrši direktno, neposred-no prema običaju i potrebama, a u robnoj privredi posredstvom novca.

Razlikujemo primarnu, sekundarnu i namensku raspodelu.

Pod primarnom raspodelom podrazumevamo raspodelu društvenog bruto proizvoda i nacionalnog dohotka, koja se ostvaruje između samih proizvođača materijalnih dobara i proizvodnih usluga. Ona se zato i naziva primarnom (prvom) raspodelom, jer se vrši između samih proizvođača, odnosno stvaralaca društvenog bruto proizvoda i nacionalnog dohotka. Time se oni javljaju kao neposredni proizvođači i prvi prisvajači rezultata ostvarene proizvodnje. Ova raspodela se vrši na tržištu preko tržišnih cena. Ukoliko proizvodni subjekt ili grana postignu veću tržišnu cenu u odnosu na ravnotežnu cenu, oni će prisvojiti veći deo nacionalnog dohotka i obratno.

Sekundarna raspodela predstavlja raspodelu između proizvođača u materijalnoj proizvodnji, društveno-političke zajednice (države) i poslovnih subjekata u vanmaterijalnoj proizvodnji (zdravstvo, obrazovanje, nauka itd.). Ona se ostvaruje putem zakonskih i ugovornih obaveza (porezi, carine, doprinosi, ugovori o osiguranju i sl.)- Time se vrši finansiranje zajedničke i opšte potrošnje.

Namenskom raspodelom nazivamo raspodelu nacionalnog dohotka u privredi, odnosno odgovarajućeg dohotka proizvodno-poslovnog subjekta na akumulaciju (investicija za proširenu reprodukciju) i ličnu potrošnju (zadovoljenje ličnih potreba samih proizvođača). Preko izdvajanja za akumulaciju obezbeđuje se odgovarajuća stopa privrednog rasta i razvoja, a preko izdvajanja za ličnu potrošnju obezbeđuje se



Odeljenje Jagodina

određeni nivo životnog standarda stanovništva. Raspodela ima veliki značaj u procesu društvene reprodukcije. Zbog toga neki smatraju da je raspodela centralno pitanje političke ekonomije kao nauke. Raspodelom se obezbeđuje kako tekuća, tako i buduća potrošnja, što je i osnovna svrha i smisao proizvodnje. Međutim, u ekonomskoj teoriji razlikuje se klasično i neoklasično shvatanje u analizi raspodele.

Klasična ekonomska teorija polazi od toga da je raspodela samo jedna od faza društvene reprodukcije i da je čvrsto povezana i međusobno uslovljena sa proizvodnjom, razmenom i potrošnjom. Polazi se od toga da je raspodela, pre svega, uslovljena karakterom proizvodnje, odnosno načinon proizvodnje i da je istorijski promenljiva. Tako proizvodnja određuje ra spodelu po predmetu (jer se može raspodeliti samo ono što je proizvedeno), po načinu, jer različiti načini proizvodnje uslovljavaju i različite načine raspodele. Zato se raspodela sa njenom strukturom pojavnih oblika može prema Marksu, smatrati ,,kao najodređeniji izraz u kome se u datom društvu fiksiraju agenti proizvodnje". Stoga, ,,pre nego što je raspodela proizvoda, ona je: 1) raspodela oruđa za proizvodnju i 2) što je samo dalja odredba istog odnosa - raspodela članova društva među različite vrste proizvodnje. Raspodela proizvodnje očigledno je samo rezultat ove raspodele koja je uključena u samom procesu proizvodnje."

Dakle, marksistička ekonomska teorija razlikuje raspodelu uslova proizvodnje i raspodelu rezultata proizvodnje, pri čemu društveni karakter prve uslovljava drugu. Pod raspodelom uslova proizvodnje podrazumeva se raspodela sredstava za proizvodnju. Ona zavisi od obima i strukture ljudskih potreba i od uslova proizvodnje. Zatim raspodelu uslova proizvodnje posmatramo sa stanovišta vlasništva kao raspodelu na pojedince, jer ona čini osnovu za podelu društva na klase (vlasnici i nevlasnici sredstava za proizvodnju).

Navedena raspodela uslova proizvodnje predodređuje raspodelu proizvodnje. Prvo, raspodela uslova proizvodnje na pojedince omogućava da vlasnici sredstava za proizvodnju prisvajaju rezultate tuđeg rada na bazi vlasništva nad sredstvima za proizvodnju. Nevlasnici sredstava za proizvodnju prisvajaju na bazi radi (odnosno na bazi vlasništva nad svojom radnom snagom). Drugo, raspodela uslova proizvodnje na delatnosti i grane opredeljuje raspodelu rezultata proizvodnje tako, što ukoliko se srazmerno više angažuje sredstava za proizvodnju i radne



Odeljenje Jagodina

snage u neke grane delatnosti, pa se proizvodi veća količina materijalnih dobara od društvenih potreba, tada će tržišne cene biti niže, pa će proizvođači tih delatnosti i grana prisvojiti manji deo nacionalnog dohotka, i obrnuto. Onaj ko prisvoji veći deo nacionalnog dohotka, moći će da namenski izdvoji veći deo i za akumulaciju i za ličnu potrošnju, odnosno da obezbedi brži razvoj i veći životni standard, i obrnuto Prema marksističkoj ekonomskoj teoriji ,,u proizvodnji se objektivizira ličnost, u ličnosti se objektivizira stvar; u raspodeli društvo preuzima posred ništvo između proizvodnje i potrošnje u obliku opštih, vladajućih odredbi, i razmeni ovo posredništvo vrši slučajna određenost individue".

Neoklasična ekonomska teorija smatra da raspodela nije čvrsto povezana sa proizvodnjom, te da proizvodnja ne određuje raspodelu. Ova teorija zakone raspodele posmatra kao samostalne, izdvojene, odnosno posmatra ih kao prirodnost odnosa u raspodeli. Tako buržoaska ekonomska teorija raspodelu svodi na razmenu, odnosno teoriju raspodele svodi na teoriju razmene. Stoga se, u stvari, teorija raspodele objašnjava teorijom granične produktivnosti faktora proizvodnje. Pri tome se faktori proizvodnje tretiraju odvojeno od društvenih odnosa. Cene faktora proizvodnje formiraju se kao i cene bilo koje druge robe, a od njihovih cena zavisi raspodela. U teoriji raspodele po ovom konceptu dominira teorija granične produktivnosti faktora proizvodnje: zemlje, rada i kapitala. Kriva tražnje pojedinih faktora proizvodnje određena je njihovom graničnom proizvodnjom.

Naime, u građanskoj ekonomskoj teoriji polazi se od toga da je ukupan proizvod funkcija angažovanih faktora proizvodnje: rada, kapitala i zemlje. Proizvodna funkcija pokazuje koliko se maksimalni proizvod može dobiti različitom kombinacijom proizvodnih faktora koji ravnopravno učestvuju u stvaranju društvenog proizvoda. Pošto svaki faktor proizvodnje učestvuje u stvaranju društvenog bruto proizvoda (proizvodnost faktora proizvodnje), to svakom faktoru pripada odgovarajući dohodak, odnosno najamnom radu najamnina, kapitalu - profit i zemlji - zemljišna renta. Pri tome, profit je jednak graničnom proizvodu kapitala, najamnina graničnom proizvodu rada a renta graničnom proizvodu zemlje.

Dakle, po ovom teorijskom konceptu raspodela se izvodi iz teorije proizvodnje i teorije granične produktivnosti faktora proizvodnje. Time su i dohoci faktora proizvodnje unapred određene veličine. Odnosno:

granični proizvod rada x cena proizvoda = cena rada = nadnica;



Odeljenje Jagodina

granični proizvod zemlje x cena proizvoda = cena zemlje = renta;

granični proizvod kapitala x cena proizvoda - cena kapitala = profit.

Na ovaj način faktori će se angažovati u proizvodnji sve dotle dok je granični proizvod (granični proizvod x cena) svakog pojedinog faktora proizvodnje veći od njegovog graničnog troška, odnosno od cene datog fak-tora proizvodnje. Iz navedenog takođe proizlazi:

Nadnica = graničnom proizvodu rada;

Renta = graničnom proizvodu zemlje;

Profit = graničnom proizvodu kapitala.

Navedena razmatranja mogu se grafički predstaviti na sledeći način.



Odeljenje Jagodina

SI. 1. Potražnja za radom

Potražnja za inputima izvedena je iz graničnih prihoda Potražnja za radom se izvodi iz graničnog prihoda rada.



Odeljenje Jagodina

Sl. 2. Raspodela narodnog dohotka

Svaki vertikalni kvazitrapez (odsečak ispod krive DD) je granični proizvod te jedinice rada. Ukupni narodni dohodak se dobija sabiranjem svih vertikalnih kvazitrapeza sve do ukupne ponude rada u tački C. Raspodela ukupne proizvodnje određena je na načelima graničnih proizvoda. Ukupne nadnice su predstavljene pravougaonikom OSEN. Renta na zemlju je pred-stavljena rezidualnim gornjim kvazitrouglom NDE.



Odeljenje Jagodina

Sl. 3. Kriva ponude faktora proizvodnje

Ponude faktora proizvodnje će zavisiti od karakteristika i preferencija njihovih vlasnika. Uopšte, ponuda će reagovati pozitivno na cenu. Za faktore koji su fiksni u ponudi, poput zemlje, kriva ponude će biti savršeno neelastična, kao u segmentu od A do B. U posebnim slučajevima, kada viša cena faktora znatno povećava dohotak njegovog vlasnika, kakav je slučaj kod rada, kriva ponude se može zakrivljavati unazad, kao u području iznad tačke B.



Odeljenje Jagodina

količina faktora proizvodnje Qf

sl.4. Određivanje cene faktora proizvodnje u uslovima konkurencije

Cene faktora su određene presekom ponude i potražnje faktora proizvodnje. Ako potražnja za faktorom koji ima neelastičnu ponudu, kao što je zemlja, raste, tada će ukupni dohodak faktora proizvodnje rasti. Slično, ponuda i potražnja za kamionima, kompijuterskim programerima ili kancelarijskim prostorom odrediće njihove cene i količine koje su realizovane na tržištu.

4. ZAKLJUČAK



Odeljenje Jagodina

Završiću tako što ću citirati Semuel Bols-a i Richard Edvards-a iz knjige"Razumevanje kapitalizma".

"Kapitalizam je obezbedio visok nivo razvoja proizvodnih snaga, ali ne obezbeđuje rešavanje niza društvenih problema koji prete svetskom katastrofom. Povećava razliku između bogatih i siromašnih, kako ljudi tako i čitavih zemalja i naroda, tako da bogati postaju još bogatiji, a sromašniji još siromašniji (dužnička kriza u svetu), doveo je do ekološke zagađenosti prirodne sredine, do tog nivoa da preti opstanku čovečanstva na zemaljskoj kugli itd. Danas mnogi i u kapitalističkim zemljama upozoravaju da se brak kapitalizma i demokratije nasukao i da su ta dva sistema već dospela do tačke na kojoj im se putevi razilaze."

Profitnom interesu sve više smeta demokratija na savremenom nivou razvoja proizvodnih snaga: zahtevi za povećanje najamnina i poboljšanje položaja radnika, štrajkovi jačanje uloge sindikata, socijalni humanitarni, ekološki i slični izdaci i dr. Sve to upućuje da je neophodno osmišljavati i tragati za nekim novim društvenim sistemom koji će biti ekonomski efikasniji, ali i socijalno pravedniji i koji će omogućiti ostvarenje kvalitetnijeg načina življenja koji Galbrajt naziva novim socijalizmom, neki informatičkim društvom, a Danijel Bel ga naziva postindustrijskim društvom i sl.

Literatura:



Odeljenje Jagodina

"Makroekonomija" Prof.dr. Bogdan Ilić"Kritika političke ekonomije" K.Marks"Uvid u kritiku političke ekonomije" K.Marks"Ekonomija" P. Semjuelson i V. Nordhaus"Razumevanje kapitalizma" S. Bols i R. Edvards


Maroekonomija Raspodela

Documents

Transcript of Maroekonomija Raspodela