MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ · mikropascal ile 200 pascal arasında bulunan ses...

Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

Makine Mühendisliği

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ

1-Kimyasallar Faktörler: Gaz, Buhar, Toz, Duman 2-Fiziksel Faktörler: )sı, Basınç, G“r“lt“, Aydınlatma, (avalandırma, Vibrasyon, Radyasyon vs. 3-Biyolojik Faktörler: Böcek, Bakteri, Mantar, Vir“s vs. 4-Psikolojik Faktörler: Psikolojik sorunlar, Ergonomi vs.

Psikososyal Faktörler Çalışanlar arası ilişkilerin iyi olmadığı bir çalışma ortamı kişilerin sağlığını bozar.

Ergonomik Faktörler Çalışma çevresinin çalışana uygun olmadığı durumlarda iş kazaları ve

meslek hastalıklarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ergonomik koşulların sağlanması ve takibinin yapılması çok önemlidir.

Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum – 3

İşyerlerinde çalışanlar açısından b“y“k risklere neden olabilecek

fiziksel etmenler şunlardır

• G“r“lt“

• Titreşim

• Aydınlatma

• )sı ve nem

• )şınlar

• Basınç değişimleri

GÜRÜLTÜ

Y“ksek d“zeyde g“r“lt“n“n

etkisinde kalan kişilerde, y“ksek

kan basıncı oluştuğu ve bu

durumun kalıcı olduğu yapılan gözlemlerle kanıtlanmış bulunmaktadır. G“r“lt“n“n migren, “lser, kalp

krizi, dolaşım bozuklukları t“r“nden rahatsızlıklara neden olabileceği ileri s“r“lmekle

birlikte, kulakta yaptığı tahribat dışında bu t“r hastalıklarla doğrudan ilişkisi kanıtlanmış değildir.

G“r“lt“, genel olarak, istenmeyen

ve kulağa hoş gelmeyen rahatsız

eden sesler olarak tanımlanır. End“strideki g“r“lt“ ise, işyerlerinde çalışanların “zerinde

fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanabilir. • G“r“lt“ şiddeti desibel olarak ölç“l“r. • İşyerlerinde çalışanların “zerinde, fizyolojik etkiler bırakan ve iş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanabilir.

GÜRÜLTÜ

G“r“lt“y“ meydana getiren

sesleri frekanslarına göre şu şekilde tanımlamak m“mk“nd“r:

1. Subsonik sesler; frekansı 16

Hz'den d“ş“k olan seslerdir.

2. İşitilebilen sesler; yaklaşık

olarak, frekansı 16 Hz ile 20

kHz arasında olan seslerdir.

3. Ultrasonik sesler; frekansı 20 kHz'den daha y“ksek

olan seslerdir.


Desibel Skalaları A skalası: İnsan kulağının işitmelerinde

B skalası: Telefon şirketlerince kullanılır

C skalası: T“m seslerde kullanılır

Her 3 dB’lik artışda, ses iki kat

artar.

Her 10 dB’lik artışta, ses on

kat artar.

GÜRÜLTÜ

G“r“lt“ ölç“mleri için yasal dayanak;

• Gürültü Yönetmeliği • İşçi Sağlığı ve İş

Güvenliği Tüzüğü şeklindedir. Bu mevzuatlara göre sınır değerleri;

Maruziyet sınır değerleri : dB (A)

En y“ksek maruziyet etkin değerleri : 5 dB

(A)

En d“ş“k maruziyet

etkin değerleri : 80 dB

(A) şeklindedir.

GÜRÜLTÜ


GÜRÜLTÜ


GÜRÜLTÜ Dört makinenin g“r“lt“ seviyeleri aşağıda verilmiştir. Bu ortamda çalışan işçinin ne kadarlık bir g“r“lt“

maruziyetinde kalacağını hesaplayınız.

A makinası 86 dBA

B makinası 86 dBA (A makinası ile aynı

C makinası 82 dBA

D makinası 78 dBA Çizelge 10.1’den yararlanarak: İki makine arasındaki fark 0 dBA ise o

zaman 3 dBA eklenir. Yani aynı g“r“lt“ seviyesinde 3 dBA eklenir ve

A ve B’nin bileşkesi 89 dBA olur.

A-B’nin C ile Farkı 89-82 = 7 dB’dir. Çizelgeden 7 dB için 0,8’lik dB eklenir.

A-B-C 89,8 dB olur.

A-B-C’nin D makinesi ile 89,8 – 78

=11,8 = 12 dB olur. 12 dB için 0,2 dB

eklenir. bileşke ses (A-B-C-D) = 89,8 + 0,2 =

90 dBA bulunur.


GÜRÜLTÜ

)LO ve ülkemiz standartlarına göre:


Çizelge . Tesiste Ölç“len Zaman Dilimlerindeki G“r“lt“ d“zeyleri

90 dBA; 2+2 = 4 saat

95 dBA; 1+0,5 = 1,5 saat

75 dBA; 0,5 saat (ihmal)

85 dBA; 1 saat

Toplam 8 saat

GÜRÜLTÜ – Örnek Uygulama


D= Vardiyadaki toplam g“r“lt“ maruziyeti doz - İzin verilen sınır y“zdesi Ci= i seviyesi g“r“lt“ye maruz kalma s“resi Ti= i seviyesi g“r“lt“de izin verilen maksimum maruz kalma s“resi n= Gözlenen farklı g“r“lt“ seviyelerinin sayısı Buna göre 5 dBA t“m vardiyada maruziyet olduğunda

Uygulamadaki ölç“mlere bakılırsa;

%93,75 %100’den k“ç“k olduğu için izin verilen sınır değeri aşmamıştır. Buna rağmen %93,75 %50 den b“y“k olduğu için 85 dBA’lik ağırlıklı 8 saatlik

ortalama) sınırı aşılmıştır.

GÜRÜLTÜ – Örnek Uygulama


Yer ve konumlara göre g“r“lt“ d“zeyleri • Hava basıncındaki dalgalanmaların kulaktaki

etkisinden ileri gelen

fiziksel bir duygu olarak ta tanımlanabilir. • Genç ve sağlıklı bir kulak

16 Hz ile 20.000 Hz

frekanslar arasındaki seslere uyum sağlar yani bu aralıktaki sesleri duyabilir. • G“r“lt“ seviyesi 80

desibelin altına d“ş“r“lmeye çalışılmalıdır. • Ortamdaki g“r“lt“ 80

desibelin altına

d“ş“r“lemezse kulak

koruyucuları kullanmalıdır.

SES

Sağlıklı bir insan kulağı, 20

mikropascal ile 200 pascal arasında bulunan ses şiddetlerine duyarlıdır. Kulak bu geniş aralıkta rahatça duyar. Verilen bu ölçülebilir değerler, sağlıklı bir insanın sesleri duyabilmesi için yeterli sebep sayılabilir mi?

• 20 mikropascal şiddetindeki sese işitme eşiği, • 200 pascal şiddetindeki sese de ağrı eşiği denir.

Logaritmik ifadeden;

20 μPa 0 dB'e;

200 pascal da 140 dB'e eşdeğer gelir.

Bu nedenle;

0 dB’e işitme eşiği, 140 dB’e de ağrı eşiği denir.

• Bu duyarlılık, yarasada

60.000 (z’e, yunus balığında ise 140.000 (z’e

kadar çıkar. • İnsan seslerinin frekansı 175

Hz ile 7500 Hz arasında olup

normal şartlarda konuşma

şiddeti ise 25 dB ile 65 dB

arasındadır.

İşitme kaybına etki eden faktörler

• G“r“lt“n“n Şiddeti • G“r“lt“n“n Frekansı • G“r“lt“den Etkilenme S“resi • G“r“lt“ye Karşı Kişisel Duyarlılık

• G“r“lt“ye Maruz Kalan Kişinin Yaşı • G“r“lt“ye Maruz Kalan Kişinin Cinsiyeti

TİTREŞİM

TİTREŞİM

• Titreşim; mekanik bir sistemdeki

salınım hareketlerini tanımlayan bir

terimdir.

• Titreşim bir cismin ileri-geri gidip

gelme hareketidir.

• Bir başka ifade ile; potansiyel

enerjinin kinetik enerjiye, kinetik

enerjinin potansiyel enerjiye

dönüşmesi olayına titreşim

(vibrasyon) denir.

• End“stride bir çok titreşim kaynağı vardır. • Titreşim; araç, gereç ve

makinelerin çalışırken oluşturdukları salınım hareketleri

sonucu meydana gelir.

• Çalışmakta olan ve iyi dengelenmemiş araç ve gereçler

genellikle titreşim oluştururlar.

TİTREŞİM

Titreşimin Frekansı: • Birim zamandaki titreşim sayısına titreşimin frekansı

denir.

• Birimi: Hertz (Hz)

TİTREŞİM

Bütün vücut titreşimi için;

• Sekiz saatlik çalışma s“resi için g“nl“k maruziyet sınır değeri 1,15

m/s2,

• Sekiz saatlik çalışma s“resi için g“nl“k maruziyet etkin değeri 0,5

m/s2’dir. • Titreşim tek frekanslı ve sin“zoidal olabileceği gibi kompleks frekanslı

ve rastgele bir tipte de olabilir.

• İnsanlar 1 Hz ile 1000 Hz arasındaki titreşimleri algılarlar.

Rezonans: Bir sisteme dışarıdan uygulanan kuvvetin frekansı sistemin doğal titreşim frekansına eşit olduğunda, titreşim hareketinin genliğinin çok b“y“k bir değere çıkmasıdır.

Titreşim, v“cudu etkileme biçimi yön“nden iki şekilde incelenir:

• El-kol titreşimi • B“t“n v“cut titreşimi El – kol titreşimi için:

Sekiz saatlik çalışma s“resi için g“nl“k maruziyet sınır değeri 5

m/s2

Sekiz saatlik çalışma s“resi için g“nl“k maruziyet etkin değeri 2,5 m/s2

TERMAL KONFOR İnsan v“cudu çalışma sonucu ısı “retir. İnsan sağlığı ve yaşamı için gerekli

temel koşullardan biri v“cudun sıcaklığının normal d“zeyde tutulmasıdır. Termal konfor şartlarının temel prensibi v“cuttaki ısı dengesinin korunmasıdır. Diğer bir tanımlama ile vücutta kaybedilen ısı ile kazanılan

ısı arasında denge sağlanmasıdır.

Termal konfor; genel olarak bir işyerinde çalışanların b“y“k çoğunluğunun sıcaklık, nem, hava akımı gibi iklim koşulları açısından gerek bedensel

gerekse zihinsel faaliyetlerini s“rd“r“rken belli bir rahatlık içinde bulunmalarını ifade eder.

İnsanın ortamla ısı alış verişine etki eden dört ayrı faktör vardır: • (ava sıcaklığı • (avanın nemi • (ava akım hızı • Radyant ısı

Mutlak nem: 1 m³ hava içinde bulunan nemin

g olarak ağırlığına mutlak nem denir. Su

buharı miktarı hacim itibariyle hiçbir zaman

havanın %4’ünü aşmaz.

Bağıl (Nisbi) nem: Belirli bir sıcaklıktaki hava kütlesinin içinde bulunan nem

miktarının, o sıcaklıkta alabileceği en fazla

nem miktarına oranına bağıl nem denir.

Bağıl nem havada bulunan nemin yüzde

cinsinden değeridir. Bağıl nem havanın neme

doyma oranını verir. http://www.cografyatutkudur.com/nem/nemlilik.html

Termal Konfor Bölgesine Etki Eden Faktörler; • Ortam sıcaklığı • Ortamın nem durumu [Mutlak

Nem: g/m³; Bağıl Nem; y“zde oranı]

• Termal radyasyon

• Hava akım hızı • Yapılan işin niteliği • Çalışanların giyim durumu

• Çalışanların yaşı ve cinsiyeti

• Çalışanların beslenmesi

• Y“ksek sıcaklık

TERMAL KONFOR

İşçi sağlığı açısından, bağıl nemin önemi b“y“kt“r. Bir işyerinin bağıl nemini değerlendirilirken sıcaklık, hava akım hızı gibi diğer termal konfor şartlarının da göz ön“nde bulundurulması gerekir. Genel olarak bir işyerinde bağıl nem %30 ile %70 arasında olmalı ve

bu sınırları aşmamalıdır. Y“ksek bağıl nem (%70-%100) ortam sıcaklığının

yüksek olması halinde bunalma hissine neden olur

ve kişinin çalışma g“c“n“ d“ş“r“r. Y“ksek bağıl nem, sıcaklığın düşük olması halinde

ise üşüme ve ürperme hissi verir.

TERMAL KONFOR

TERMAL KONFOR

Sıcaklık:

• Sıcaklık, çalışma hayatında çalışanları olumsuz yönde

etkileyen fiziksel faktörlerden

birisidir.

• Bir cismin ne kadar soğuk ve ılık olduğunu ifade eden niceliğe, o

cismin sıcaklığı denir.

• İşyeri ortamının sıcaklığı kuru

termometreler ile ölç“l“r. • Birimi; santigrat, Fahrenhayt veya Kelvin’dir.

İşyeri ortamında, ortam sıcaklığı ve

ortamda bulunan kişilerin sıcaklık algısı ortamın nem d“zeyinden ve

hava akımından etkilenir. Ayrıca

radyan ısı kaynağının varlığı da sıcaklık algısını değiştirebilir. Ortamın nemli oluşu sıcağın ve soğuğun etkisini arttırıcı rol oynar.

Hava akımı ise havayı soğutur. Bu

nedenlerle işyerinde sadece

termometre ile yapılan sıcaklık ölç“mleri tek başına yeterli değildir. Nem, hava akım hızı ve radyan ısı ölç“lmesi de gerekir. Ortamdaki nem

ve hava akım hızı da dikkate alınarak

yapılan değerlendirmeye Etkin

Sıcaklık , buna ek olarak radyan ısıyı da dikkate alarak yapılan

değerlendirmeye D“zeltilmiş Etkin

Sıcaklık denir.

Radyant ısı: Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. İşyerinde işin gereği olarak sıcak y“zeyler bulunabilmekte ve bu y“zeylerden ısı radyasyonu

olabilmektedir.

Ocak ve fırınlardan önemli miktarlarda radyant ısı yayılır.

Hava akım hızı: İşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan gaz

ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin

edilmesi gerekir. Ancak, hava akım hızı iyi ayarlanmalıdır.

Ölçülmesi • Sıcaklık: Kuru termometre

• Nem: Kata termometreler, Higrometreler

• Radyant )sı: Glob termometre

• Hava akım hızı: Anemometre

İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri sıcaklık, kuru termometre

ile ölç“len sıcaklık değil, fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır. Bu sıcaklık

ise; içinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile ölç“len sıcaklık, ortamdaki hava akım hızı ve havanın nemine bağlı olarak oluşan sıcaklıktır. Bu “ç faktör“n etkisi altında duyulan sıcaklığa efektif sıcaklık denir.

Değişik işyerlerinde çalışanların %80’ine yakın b“y“k çoğunluğunun, ısı hissi bakımından kendilerini en rahat durumda

hissettikleri bölgenin tespitine çalışılmış ve termal bölge kavramı ortaya çıkmıştır.

Hafif işlerde rahat çalışma için sıcaklık, hava akım hızı ve bağıl nem değerleri.

Çevre ile ısı alış-verişini etkileyen faktörler aşağıdaki denklemle ifade edilir: H = M+R+C+E+D

H: V“cudun ısı y“k“d“r. Eğer, H pozitif ise ısı kazancı, negatif ise ısı kaybı meydana gelir. H sıfır ise v“cudun ısı dengesi sabit kalır. M: Metabolik ısı kazancı olup, v“cudun bazal ve fiziksel çalışması sırasında açığa çıkar. Her zaman (’yi pozitif yönde etkiler.

R: Radyan enerjidir ve ısı merkezinden ışınan elektromagnetik enerji yayılması şeklinde oluşur. Ortama bağlı olarak, insan radyant enerji kaynağı olarak ısı soğuk ortamlarda) yayabilir veya ısı sıcak ortamlarda) kazanabilir. Bu nedenle,

R pozitif veya negatif olabilir.

C: Konvektif ısı y“k“d“r. )sı enerjisinin hava molek“lleri yoluyla yayılması sonucunda meydana gelir. Ortam sıcaklığı cilt sıcaklığından fazla ise cilt sıcaklığı artar, tersi durumda ise cilt sıcaklığı d“şer. Konvektif ısı, (’yi pozitif veya negatif

olarak etkiler.

E: Buharlaşma (terleme) yoluyla v“cuttan atılan ısıdır. Her zaman v“cudun (’sini negatif olarak etkiler ve ısı kaybı sağlar. D: V“cudun herhangi bir madde ile direkt teması yoluyla ısı kazanması veya

kaybetmesidir. D pozitif veya negatif olabilir.

V“cudun ısı dengesini sağlayan ve yukarıda sayılan beş faktör ile ısı y“k“n“n

sabit tutulması (H=0) çalışanlara konforlu bir ortam sağlar.

)S) AL)Ş-VERİŞİNİN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Çalışma y“k“ aşağıdaki kategorilerde incelenebilir;

• Uyku ve oturma halinde → 63-100 Kcal/Saat

• (afif işlerde Oturma, ayakta makinaları kontrol etme, hafif el ve ayak çalışması → Kcal/Saat

• Orta ağır işlerde (Oturarak ağır el ve ayak hareketi, ayakta

makina kullanmak, orta derecede bir ağırlık taşımak → 200-

350 Kcal/Saat

• Ağır işlerde Ağır bir malzemeyi taşımak veya itmek) → 350-500

Kcal/Saat

Hafif ve orta ağır işlerde, v“cudun ısı alış-verişi, çalışmanın 30 –

40’ıncı dakikalarında bir dengeye ulaşır. Oluşan bu yeni sıcaklık

dengesi kişiden kişiye değişmekle birlikte, temel olarak kişinin O2 alım d“zeyine bağlıdır.

)S) AL)Ş-VERİŞİNİN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

• Maksimal O2 alımı azaldıkça v“cut sıcaklığı d“şer. Örneğin, y“ksek

O2 alımına sahip bir işçi; kapasitesinin daha azı ile çalışarak, O2 alımını d“ş“rebilir, dolayısı ile v“cut ısısı daha az artar.

• V“cut sıcaklığını etkileyen ikinci faktör ise vücuttaki su açığının

meydana gelmesidir.

• Su ihtiyacının karşılanmış olduğu durumlarda, v“cut terleme

yoluyla cilt ısısını d“ş“r“r ve böylece buharlaşma ile oluşan ısı kaybı artar.

• Eğer v“cutta yeteri kadar sıvı yoksa yeterli terleme olmaz ve kan

hacmi ile cilt altındaki kan akım hızı düşer.

Yüksek sıcaklığın sebep olduğu rahatsızlıklar: • V“cut ısı reg“lasyonunun bozulması ile, v“cut ısının 41 C’ye kadar ulaşması sonucu, ısı çarpması olur.

• Aşırı terleme nedeni ile kaslarda ani kasılmalar şeklinde ısı krampları olabilir.

• Aşırı y“kleme sonucu tansiyon d“ş“kl“ğ“ne, baş dönmesine yol açan ısı yorgunlukları olabilir.

Esin A. K“rkç“, İlknur Çakar, Serap Zeyrek, «İŞyerlerinde Aydınlatma».

AYDINLATMA Aydınlatma öncelikle, yapılan iş ve işlemlerde t“m detayın gör“lebilmesi için gereklidir. İş sağlığı ve g“venliği acısından ise aydınlatmanın işin

uygulanan kalite standartlarının gerektirdiği şekilde yapılmasını ve hata oranlarının azaltılmasını sağlamasının yanında iş kazalarının önlenmesinde de b“y“k bir etkisi bulunmaktadır. Aydınlatma açısından uygun çalışma ortamı sağlanırken m“mk“n olduğu ölç“de g“n ışığından faydalanılmalıdır. Bunun m“mk“n olmadığı durumlarda g“n ışığı ve yapay aydınlatma sistemleri birlikte, dengeli

olarak kullanılmalıdır.

Aydınlatma Şiddeti (Illuminance): Bir y“zeye d“şen ışık miktarına aydınlatma şiddeti denir. Aydınlatma şiddetinin birimi l“kst“r.

1 lüks = 1 lümen/ m2 l“men: l“minesans akı birimidir) Aydınlatma şiddeti açık havada g“nd“zleri 2.000-100.000 l“ks arasında, geceleri ise 50-500 l“ks arasında değişmektedir.


TS EN 12464 nolu )şık ve )şıklandırma - İş

Mahallerinin Aydınlatılması - Böl“m 1: Kapalı Alandaki İş Mahalleri standardında belirtilen işyerlerindeki bazı alanlarda ve işlerde gerekli aydınlatma şiddeti değerleri aşağıdaki tabloda

verilmektedir.

Tablo 1. İşyerlerinde bazı alanlarda ve işlerde

gerekli aydınlatma şiddeti değerleri

Aydınlatma Şiddeti lüks Koridorlar ve depolama alanları 100

Ofis çalışmaları 500 Y“zey hazırlama ve boyama 750

Montaj, kalite kontrol ve renk kontrol“ 1000

AYDINLATMA


Lüminesans: L“minesans bir y“zey tarafından yansıyan ya da emilen ışık miktarıdır. Birimi Kandela cd/m2’dir.

Tablo 2. Lüminesans Değerleri

65 Watt g“c“ndeki floresan bir lambanın l“minesans değeri 10.000

cd/m2’dir.

AYDINLATMA


Gün ışığı (Daylight): İşyerlerinde g“n ışığından m“mk“n olduğu ölç“de faydalanmak gerekmektedir. G“n ışığının insanlar “zerinde birçok olumlu etkisi bulunmaktadır. Bir neden, yapay aydınlatmaya göre daha fazla aydınlatma şiddetine ulaşılmasıdır. G“neşli bir g“nde açık havada aydınlatma şiddeti 100.000 l“ks, gölgede ise 10.000 l“ks olmaktadır. Yapay aydınlatma ile işyerlerinde genellikle 500 lüks civarı aydınlatma şiddetine ulaşılmaktadır. G“n ışığı yapay aydınlatmaya göre daha iyi renk yansıtmaya

sahiptir.

Aydınlatma ve Kaza:

Amerikan Ulusal G“venlik Konseyinin raporuna göre köt“ aydınlatma t“m iş kazalarının %5’inin sebebidir ve bu oran köt“ aydınlatmadan kaynaklanan göz yorgunluğu ile birlikte değerlendirildiğinde iş kazalarının %20’sine ulaşmaktadır.

AYDINLATMA

İyi bir aydınlatma, doğru ve hızlı görmeyi dolayısıyla zaman kazancı sağlar ve böylece iş

verimin ve kalitenin armasına

sebep olur.

Yetersiz aydınlatma ise, verim ve

kalitenin d“şmesinin yanında

psikolojik olarak işçinin moral ve

fiziksel sağlığı “zerinde de köt“ sonuçlar doğurur.

AYDINLATMA

İyi bir aydınlatma için birçok faktör dikkate alınmalıdır:

)şık şiddeti )şığın rengi

)şığın yayılması )şığın yön“

Aydınlatılmak istenen y“zey

Aydınlatılmak istenen araç gereç

AYDINLATMA

AYDINLATMA

Kirli ve koyu renkli bir y“zey “zerine d“şen ışığın

ancak %10-12’sini yansıtırken, temiz ve açık

renkli bir y“zey %90’ından fazlasını yansıtabilir.

AYDINLATMA

Sanayide ışık kaynaklarının tozlanması; aydınlatmanın altı ayda %50 azalmasına, tozlu ortamda ise daha çok azalmasına neden olabilir.

AYDINLATMA

Aydınlatma şiddetinin birimi l“x’t“r ve l“xmetre denilen

cihazla ölç“l“r. Aydınlatma şiddeti ölç“lmek

istenen y“zeye doğru l“xmetrenin detektör“ çevrilerek göstergeden l“x değeri okunur.

Atomlardan, g“neş’ten ve diğer yıldızlardan yayılan enerjiye radyasyon

enerji denir. Radyasyon enerji dalga modeli veya parçacık modeli ile yayılır. X-ışınları, ışık ışınları, ısı, radyoaktif maddelerin saldığı ışınlar ve evrenden

gelen kozmik ışınlar ile mikro dalgalar ve radyo dalgalarının hepsi birer

radyasyon biçimidir. Gör“n“r ışığı göz“m“z ile ve uzun dalga boylu kızılötesi radyasyon

enerjilerini de ısı olarak algılayabilmekteyiz. Ancak, bunların dışındaki radyasyonları beş duyumuzla algılamamız m“mk“n değildir. Radyo dalgalarının varlığı radyo alıcılarıyla, diğer radyasyonların varlığı da çeşitli yöntemlerle belirlenir.

Elektromagnetik dalgaların dışındaki radyasyonlar y“ksek hızda hareket

eden parçacıklardan oluşur. Bunlar kararsız atomlardan yayılan elektronlar,

protonlar, nötronlar ve alfa parçacıklarıdır. Özetle, radyasyon elektromagnetik dalgalar veya hızlı parçacıklar

şeklinde yayılan enerjidir.

Birim alana etkiyen kuvvete basınç denir.

Birimi: Bar veya Newton/cm2’dir. Kuvvetin tatbik edildiği her noktada bir basınç vardır. İş Sağlığı ve G“venliği konusunda basınç

ise; normal hava basıncının (atmosfer basıncı daha fazla veya daha az olması gereken veya olan işyerlerindeki basınçtır. Normal şartlarda hava basıncı 76 cm cıva

basıncına eşittir.

Atmosfer basıncından daha y“ksek ya da

daha d“ş“k basınçlı yerlerde çalışan işçilerde; kalp, dolaşım, solunum rahatsızlıkları gör“lebilir. Normalde 4 N/cm2 kadar basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında sağlık sorunu oluşturmaz.

KİMYASAL FAKTÖRLER Bug“n sanayide çok fazla sayıda kimyasal kullanılmaktadır. Kimyasallar işyeri ortamında iki fiziksel

halde bulunurlar.

1- Katı (Toz)

2- Gaz

Toz ve Gaz Ölçümlerine İlişkin Mevzuat

KİMYASAL FAKTÖRLER

MAK Değerleri Çeşitli kimyasal maddelerin çalışma ortamında bulunması ile ilgili olarak aşağıdaki tanımlamalar kullanılmaktadır. Ülkelere göre her madde için bir değer söz konusudur.

Kanserojen (Kanser yapan) maddelerin MAK değeri yoktur.

MAC = MAK Müsaade Edilen Azami Konsantrasyon) G“nde 8 saat ve haftada 40 saatlik çalışma s“resi için

ortamda bulunmasına izin verilen ve çalışanların sağlıklarını bozmayacak maksimum konsantrasyondur. Hacim birimi ppm (cm3/m3), Ağırlık birimi mg/m3 ve Parçacık birimi ppm/m3 t“r.


TLV=ESD Eşik Sınır Değer Kimyasalların havada bulunmasına izin verilen ve uzun s“reli ,yinelenen

maruziyetlerde herhangi bir işçide olumsuz etkiye yol açmadığına inanılan sınır değerdir.

TLV-TWA =ESD-ZAO Eşik Sınır Değer - Zaman Ağırlıklı Ortalama G“nde 8, haftada 40 saat çalışan işçinin bir kimyasala uzun s“reli, tekrarlanan

bir biçimde maruz kalması durumunda sağlığının zarar görmeyeceği d“ş“n“len zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyondur.

TLV-STEL =ESD-KSMS Eşik Sınır Değer-Kısa Süreli Maruziyet Sınırı

Bu değer, çalışma g“n“ boyunca asla aşılmaması gereken ve 15 dakikalık

maruziyet temelinde belirlenmiş zaman ağırlıklı ortalama sınır değerdir. Bu konsantrasyonlara maruziyet 15 dakikayı aşmamalı, g“nde 4 defadan fazla

yinelenmemeli ve 2 maruziyet arası s“re 60 dakikadan kısa olmamalıdır.

TLV-C=ESD-TD Eşik Sınır Değer-Tavan Değer İşg“n“ boyunca hiçbir şekilde aşılmaması gereken değerdir

TLV - Treshold Limit Value : Eşik Sınır Değeri TWA - Time Wieghed Avarage = Zaman Ağırlıklı Ortalama

STEL - Short-term Exposure Limit =Kısa S“reli Maruziyet Sınırı


İnsan Neye, Nereye Baksa Kimyasallarla Karşılaşmaktadır!

Evinin boyası, yalıtımı, aracının yakıtı, tırnağının ojesi, giysileri,

yediklerinin tadı, ilaç, tarım ilaçları - suni g“breler, v“cudunun varlığı…


1-Solunum yolu: Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir.

2-Absorbsiyon:

• Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de,

tozlarda eğer ter ile ıslatılırsa deriden

emilebilir.

• Deride tahrişe neden olan NaOH, HCl,

H2SO4 vb aşındırıcı maddelerin aksine bazı kimyasallarda herhangi bir tahriş

hissedilmeyebilir. Bu da tehlikenin fark

edilmemesine yol açabilir. • Benzen, anilin, fenol gibi kimyasallar

deriden kan dolaşımına geçer. • Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe

ederler


Yukarıda belirtilen “ç yolla v“cuda giren kimyasallar dolaşım

sistemine girerek b“t“n v“cuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu

etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir ve plesenta

yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir. B“t“n bu yollarla v“cuda giren kimyasallar çeşitli sağlık zararlarına neden olurlar.

3-Sindirim yolu:

• Solunan havada bulunan tozların yutulması, • Kimyasal bulaşmış ellerle temizlenmeden

yemek yenilmesi,

• Sigara içilmesi veya

• Yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler v“cuda sindirim yoluyla da girebilir

http://www.haber7.com/etiket/sindirim+sistemi

Elde edilen veriler aşağıdaki yönetmelik ve t“z“klere göre değerlendirilir. • Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve G“venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik • Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve G“venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik • Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve G“venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik • Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler (akkında T“z“k • İşçi Sağlığı ve İş G“venliği T“z“ğ“

Mutajen: Biyolojide canlı organizmaların DNA veya RNA gibi h“cresel bilgi ve yönetim zincirlerinin molek“ler yapısını değiştirerek söz konusu organizmanın doğal olarak beklenen

seviyenin çok “zerinde mutasyona uğramasına sebep olan

fiziksel veya kimyasal etmenlerdir.



1- KAT) KİMYASALLAR TOZLAR

Genel anlamda çeşitli b“y“kl“kteki katı taneciklerin hava veya başka bir gaz ile karışım haline TOZ denir. Solunabilen tozların tane b“y“kl“ğ“ 60 mikronun altındadır. Özellikle 5 mikrondan k“ç“k

zerrecikler, boyutlarına ve t“rlerine bağlı olarak akciğerlerin derinliklerine

kadar ulaşabilir. Akciğer dokularına

zarar verir ve çeşitli mesleki akciğer hastalıklarına yol açabilir. Tozların

sağlık açısından en zararlı olanları 0,5

mikron ile 5 mikron arasında olanlardır.

UYARI: Ortamda toz ölçümleri yapılmalı ve çalışanların biyolojik kontrolleri

yapılmalıdır.

Tozlar değişik gruplar altında

toplanabilir.

• Organik Tozlar • Bitkisel maddelerin oluşturduğu organik tozlar

• Sentetik bileşiklerin oluşturduğu organik tozlar

• Anorganik /İnorganik Tozlar

• Fibrojenik tozlar

• Toksik tozlar

• Kansorojen tozlar

• Radyoaktif tozlar

• Alerji yapan tozlar

• İnert tozlar


Toz Ölçümü: Prosesten çıkan toz

tespit edilir ve çalışma ortamındaki miktarı özel cihazlarla

belirlenir. Genellikle ölçüm sonucu

mg/m3 cinsinden tespit edilir.

• Gazlar ve Buharlar

• Boğucu Gazlar

• Basit Boğucu Gazlar

Havadaki oksijenin yerini alarak

veya oksijenin konsantrasyonunu yaşam için yeterli olmayacak bir

seviyeye d“ş“rerek boğucu etki gösterirler. Bu tip gazlara

karbondioksit, metan, etan, propan,

bütan, hidrojen ve azot örnektir.

• Kimyasal Boğucu Gazlar V“cutta kimyasal reaksiyonlara

girmeleri ile boğucu etki gösterirler. Bu tip gazlara

karbonmonoksit, hidrojens“lf“r

ve hidrojensiyan“r örnektir.

• Tahriş Edici Gazlar

Asidik özellikleri ve suda çöz“n“rl“kleri sebebiyle

solunum sistemi “zerinde tahriş

edici etki gösterir. Amonyak, k“k“rtdioksit, fosgen, klor, azot

oksitleri ve asit buharları bu

gruba girerler.

• Sistematik Etki Gösteren

Zehirli Gaz ve Buharlar V“cudun belirli sistemleri “zerinde toksik etkisi yapan gaz

ve buharlardır. Akciğer zarları “zerine tesir eder veya doğrudan dolaşıma girerler. Arsin, karbons“lf“r bu gruba girerler.

Fosgen nedir? Fosgen (Phosgene) plastik ve böcek zehiri yapımında kullanılan kimyasal bir

maddedir. Oda sıcaklığında (21 derece), fosgen zehirleyici bir gazdır. Soğutarak ve basınçla

fosgen gazı sıvıya dön“şt“r“lebilir. Ref: http://www.stratejikanaliz.com/askeri_konular/fosgen-nedir/

Narkotik Buharlar

Maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku

hali verirler. Dikkatin dağılmasına

sebep olduğundan kaza riskini artırır. Benzin, toluen, trikloretilen bu gruba

girerler.

Çözücüler Çöz“c“ler, hem buharlarının solunması ile işçilerin sağlığı “zerinde olumsuz

etkilere yol açmakta, hem de deri temasıyla end“striyel dermatitlere yol açabilmektedirler. Bazı çöz“c“ler ise

deri yoluyla emilerek v“cutta toksik

etkiler göstermektedir. Fenol,

nitrobenzen bu gruba girerler.

Primer Tahriş Ediciler

Deri hastalıklarının %80’i bu tip maddelerden ileri gelirler.

Temas edilmesi halinde deri y“zeyinin yağını alarak dış

etkilere karşı korunmasız hale getirirler. Sert sabun, deterjan,

asit ve alkeliler, reçineler, reçine yağları bu gruba girerler.

Allerjen Maddeler

Deri hastalıklarının %20’si bu t“r maddelerle temas sonucu

olur. Azot boyaları, köm“r katranı t“revleri bu gruba örnektir.

İrritan gazlar:

Deri ve mukoza “zerinde irritan etkiye sahiptir.

Örnek: K“k“rtdioksit, Azot oksitler, Amonyak vb.

Mukoza veya s“m“kdoku[1] bazı iç organlar ve dışarıya açılan boşluklarda

en dış katmanı oluşturan, ektodermik kökenli, kaplayıcı, s“m“k (mukus) salgılayan zar. Epitel bir yapıdır. Emilim ve salgılamada görev alırlar.

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ektodermik&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/wiki/Epitel


Gazların Ölçümü

Prosesten kaynaklanan

kimyasal gazların ölç“lerek

tespit edilmesi amaçlanır.

3-Biyolojik Tehlikeler Bazı çalışma ortamlarında parazitler ve

mikroorganizmalar bulunabilir. Dericilik, hayvancılık ve tarım işleri gibi. Bu risklere bağlı olarak çeşitli rahatsızlıklar oluşabilir. Şarbon, burusella, hepatit, t“berkiloz vb.

4- Psikososyal Tehlikeler Çalışanlar arası ilişkilerin iyi olmadığı bir çalışma ortamı kişilerin sağlığını bozar.

5-Ergonomik Tehlikeler Çalışma çevresinin çalışana uygun olmadığı durumlarda iş kazaları ve meslek hastalıklarının

ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ergonomik koşulların sağlanması ve takibinin yapılması çok önemlidir.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ · mikropascal ile 200 pascal arasında bulunan ses...

Documents

Transcript of MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ · mikropascal ile 200 pascal arasında bulunan ses...