Malzeme Teori ve Pratik Erdoğan Kayıran

MALZEME

Teori

ve

Pratik

ERDOGAN KAYlRANMetalurji Muhendisi

Yrcl. Q()~. Dr.tvle.hmet Kaplan HOCQ'mfza

muhcibbetlerimle .

13. +I. 1999

~

Baskl: Nuro) Malbar>Cllik va Ambalaj San. A.$. Tel: (O.312) 267 19 '15 Falls: {0.312} 26719 50

© Bu kitabm butLln yaY111 haldan, Yazanna aittir.Yazarm yazlh izni olmadan, klsmen veya tamamen, herhangi bir :;;ekildebaslhp, c;;ogaltIlamaz.

Kitap isteme Adresi :Erdogan KaylranTel. (0) - (326) 6188028

4475777iskenderun/HATAY

ONSOZMalzeme, Oniversitelerimizin Metalurji ve Malzeme, Makina, Elek

trik, in:;;aat, Kimya ba:;;ta olmak uzere, bire;;ok Bi:iILlmlerinde okutulantemel derslerdendir. Meslek Yuksek Okullan Telmik Programlar Bi:ilumlerinin Di:ikum, Makina imalat, Makina Baklm, Makina - Resim - Konstriiksiyon, Tanm Makinalan, Otomotiv ba:;;ta olmak uzere bire;;ok Programlannda okutulan meslek derslerindendir. Malzeme TeknolojisininBilim ve Muhendislik olarak sllllrlanllln c;;ok geni:;;lemesi ve ba:;;ta Matematik, Fizik, Kimya gibi temel bilimleri daima kullanmaSI, bu teknolojiile yeni kar:;;lla:;;an ve talll:;;an i:igrencileri biraz zorlamaktadlr.

Malzeme, e:;;yanm menfaatlerini anlatan bir fendir. E:;;ya, yeryuzLlnde insan'm istifadesine sunulmu:;; her :;;eydir. ButUn Teknik elemanJar, bulabilecekleri malzeme ile c;;ok yakmdan ilgilenirler. Yapllacak birKi:ipru, bir Hesap Makinasl, bir Uzay AracI, bir NLlkleer EJektrik Santrah, bir Otomobil, bir Trakti:ir olsun; Teknik Eleman, kullanmaYI dLl:;;LlndLlgu malzemenin i:izellik ve karakteristikleri hususunda, derin bir bilgiye (+ TecrLlbe) sahip olmak mecburiyetindedir. Yalruz ~elik tur ve c;;e:;;itleri, 2000 kadardlr. Bir Otomobil imalinde belli bir parc;;a ic;;in MalzemeSec;;imi, hangi esasa gi:ire yapllacaktlr?

Bir Teknik Elemallln, mevcut binJerce malzemenin i:izelliklerinitamamen bilmesi ve geli:;;meleri tamamlyla izlemesi imkanSlZ oldugundan, bLitun malzeme i:izelliklerini olu:;;turan ve etkileyen prensipleri iyianJamasl gerekir. KIsa zaman dilimlerinde yeni malzeme ve i:;;lemlerin,uygulama alanma konulmasl sebebiyle, kullallllan malzeme c;;e:;;itlerinitek tek incelemek yerine, malzeme i:izelliklerini olu:;;turan fakti:ir, sebepve bagmtIlann, genel olarak incelenmesi, i:igretim metodu olarak tercihedilmektedir. Bundan dolayl, Malzeme Bilimi, Malzeme YapIsml ve Kullanma :;;artlannda Malzeme i:izelliklerinin nasll etkilendigini inceler.

20. YUzyl1 DLlnya sava:;;lan sonraSl, Uzay Arac;;lan yaplmma kadarihtiyac;;lar neticesinde, Malzemede c;;ok suratli bir geli:;;me hlzma girilmi:;;tiro Bu geli:;;meler, Egitim sahasmda da takib edilebilmelidir. BizdekiEgitimde ise, i:igrencilerin bLlyiik bir klsmmm, yabancI dillerde yazllml:;;kaynaklan takib edemedikJeri aC;;lktIr. Bundan dolayl, Malzeme alanmdayazllacak Turkc;;e eserlerin, istifade saglayacagl muhakkaktIr.

Kitapda, TahribatII Muayene konusu, oldukc;;a bol i:irneklerle anlatllmaya c;;ah:;;llml:;;tlr. Teorik bilgiler ve Pratik Testier, mumkun mertebekayna:;;tmlmaya gayret edilmi:;;tir. Son Konu olarak, hakiki imtihan:;;artlannda, :;;imdiye kadar yapllml:;; olan testier konulmu:;;tur. Testier,okuyucunun kendisini denetlemesi ic;;in, i:ince cevapSlZ ve c;;i:izumsuzolarak verilmi:;;; daha sonra ayn bir yerde Cevaplan ve bir klsmmm ~i:i

zumleri verilmi:;;tir. Meydana gelmi:;; hatalar ve yanh:;;hklar, memnuniyetle duzeltilecektir. Kitabm, Ogrencilere ve EndLlstride c;;ah:;;an TeknikElemanlara faydah olmas1111 temenni eder, c;;ah:;;malarmda ba:;;anlannmdevamh olmasml dilerim.

Erdogan Kaylraniskenderun, EylUl 1999

iciNDEKiLER

KONU: 1 1rAHRiIlA1rLI MUAYENELER(A) MUHENDi~LiF. MALZEMELERiNiN MEKANiK OZELLiKLERi .. 1

Mukavemet 2_ $ekil Degif?tirme 2_ Elastik $ekil Degif?tirme 2_ Elastik Modl:lli1n, Slcaklrga Baglrlrgl 4_ Poisson Oram (v) 4_ Hacim ModiUu (Slkrf?trrma ModiU(1) (K) 6_ I(ayma ModUli1 (G) 6_ Plastik $ekil Degif?tirme 10

Si1neklik 10_ Gerilim - $ekil Degif?tirme (0' - E) Bagll1tI!an 10_ Akma Noktasl Belirli Olmayan Sunek

Malzemede, Akma Slmn'nll1 Bulunmasl 12_ Numunelerin ilk ve Son Olc;;iileri 13_ Sunek Ala§lmlann Gekme Safhalan 13_ Demir Alaf?lmlannda 0' - E Egrileri 14

Tolduk 15_ Plastik Deformasyonda Bagmtllar 15_ Hakiki Gerilim - Hakiki Birim Uzama Egrileri 16_ Mukavemet Bilimleri 17

Plastiklik 19_ Gekrne Testi Numuneleli 20_ Gekme Test Numunesi i1zerindeki Oranlar 20_ Rezilyans 27_ Test Parc;;alannm 01<;i1 Uzunlugu 33_ Makina if?lenebilirligi (Machinability) 34_ Otomat Geligi 34_ lsI! if?lemlerin ve Soguk Galrf?mamn,

0' - E Egrilerine Etkileri 34_ Polimerlerde tipik 0' - E Egrileri 37_ Gekme Testinde, Neticeleri Etkileyen Faktorler 37_ Test Cihazlan 39

(Bl ~ER1rLiK VE 1rE~1rLERi 41_ Sertlik 42_ Statik Sertlik Testleri 42_ Sertligin, iz Yuzeyi ile Tesbiti .43_ Brinell Testi 43_ Vickers Sertlik Testi 46_ Vickers Sertlik Formuluni1n Bulunmasl 46_ Vickers Sertlikde Yukler 47_ Rockwell Sertlik Testleri 48_ Rockwell A 48_ Rockwell B 48_ Rockwell C 48_ Rockwell Superficial Test 51_ Sertlik Degerlerinin Karf?llaf?trnlmasl 52

(ii)

_ Knoop Sertligi 53_ Dinamik Sertlik Testleri 53_ Eseway Dinamik Sertlik Test Cihazl 54

Baurnann Cekici 54_ Poldi Aleti > 54_ Shore Slderoskop 54_ Gef?itli Sertlik Testleri Araslnda Bagll1trlar 56_ Sade Karbonlu ve DL1f?L1k Alaf?lmlr Gelilder i<;in

Yaklaf?lk Sertlik Gevirme Tablosu 56Darbeli Vumla Sertlik Testi 57Cizik Sertlik Testleri 57=Ege Testi 58

_ MOH Sertligi 58_ Sertlik Degerlerini Etkileyen Faktorler 59_ Gef?itli Sertlik Skala ve

Malzeme Sertliklerinin Karf?llaf?trnlmasl 60(C) (;EN1riK DARIlE 1rE~1rLERi ()~

_ DL1f?me A<;ISI (a) ve Yukselme A<;ISI (~) yardlml ileKlrma if?i'nin Hesaplanmasl 63

_ Gentik Darbe Test Gef?itleri 64_ Izod Gentik Darbe Testi 64_ Charpy Gentik Darbe Testi 64_ Darbe Yuklemesi 65_ A. Vurma Enerjisinin, Slcaklrkla Degif?mesi 66_ SL1neklikten Krnlganlrga Ge<;if? 67_ Kompozisyon'un Gentik Darbe Tokluguna ve

Gecis Slcaklrgll1a tesiri 68_ Tane Ol<;usu'nun (Tane Boyu'nun) Gentik Darbe

Tokluguna ve Gec;;if? Slcaklrgll1a tesiri 69_ Mikroyaplnll1, Gentik Darbe Tokluguna ve

Gec;;if? Slcaklrglna tesiri 70Krnlma Kesitleri 71

_ Cihazlar 71(D) EGME ve KA1rLAMA 1rE~1rLERi 7~

(El ERICH~EN ve DERiN (;EKME 1rE~1rLERi 75_ Erichsen Gokertme Testi 76_ Erichsen Egrileri 76_ Derin Gekme Testi (Kap Gek.l11e Testil 77_ izotrop ve Anizotrop Malzeme 78KONU : ~ ME1rALLERiN KRi~1rALYAPI~I 80

Bir Atomun Kesiti 81_ BiIim Kafesler (Hucreler) 81_ Birim I<:afeslerin Bilardo topu Modelleri 82

Metallere Ornekler 82KL1bik Bilim Kafeslerin Hakiki Modelleri 82

_ Birim Kafeslerdeki Atom SaYllan 83_ Birim Kafesin kenar uzunluklan (Kafes sabiti) ile

Atom Yanc;;apl (r) araslndaki bagmtllar 83

(iii)

_ Atomik Paketlenme Fakti:iri.i 84_ Hekzagonal Slk1 Paket (HSP) birim kafesi 84_ Polimorftzm ve Allotropi 85_ Demirin Allotropisi 85_ Metallerin :;)ekil Degii',?tirebilirlik

(Deforrnasyon) dereceleri 86- Oda Slcakhgmda bazl metallerin Kristal Kafes turleri.. 86_ Metallerin Suneklik Dereceleri 86_ Teorik Yogunluk

(= Birim Kafesin Kiitlesi/ Birim Kafesin Hacmi) 87_ Kutle ve Atom Yuzdelerinin birbirlerine <;evrilmesi 87KONU: 3 SAF BiR METALiN KRisTALLESMESi 89

- Tanelerin Olui',?ma Mekanizmasl : 92_ Tanelerin Meydana Gelmesi 93_ Kahp Yuzeyinde Katllai',?ma 94_ Bir ingotun Kesit Bi:ilgeleri 96KONU : 4 DENGE DiYAGRAMLARI 97Tammlar 98

_ Katl Eriyikler 98_ KatI Eriyik Denge Diyagraml 99_ KatI Eriyik Alai',?lmlannda Ozelliklerin Degii',?imi 102_ Dokulu (Dolgulu) Katl Eriyik Yapllan 103_ Faz Kurah (Terazi Kurah) 104_ Otektik Tipi Alai',?lmlar 104_ Otektik Tipi Alai',?lmlarda, Ozelliklerin Degii',?imi 109_ KlSmi Eriyebilirlik Denge Diyagraml 110_ Katl Halde Eriyebilirligin Degii',?mesi ve

<;;:i:ikeltme Sertlei',?tirmesi 110_ Pb - Sn (Lehimler) Denge Diyagraml IIIKONU : 5 DEMiR VE (::ELiK 114

_ Demir ve <;;:elik ... .... ....... .... .. .. .. .. 115_ Saf Demirin Bazl Ozellikleri 115_ Saf Demirin Atmosfer Baslllclllda

:;)ematik SOgIlma Egrisi 115Yiiksek Fmn 116

_ Di:ivme Demir (Wrought Iron) 116- Demir - Sementit Denge Diyagramllldaki Terimler 117- Ferrit, Sementit 117_ Ostenit. Perlit 118

Ledeburit 119_ <;;:eliklerin Yapllarl 119- Demir - Sementit Denge Diyagramllllll <;;:elikler Bi:ilumiLl21_ <?'tektoid Oncesi Bir <;;:eligin Denge SOgIltulmasl 122_ Otektoid Sonrasl Bir <;;:eligin Denge Sogutulmasl 125_ Di:ikme Demirlerin Denge Diyagraml 126_ Otektik Oncesi Bir Di:ikme Demirin Denge Sogutulmas1.127_ Sade Karbonlu <;;:elikler 131_ Alai',?lmh <;;:elik '" .. . .. . .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . 131- Sade Karbonlu <;;:eliklerin Slmrlanmalan 131_ <;;:eligin Alai',?lmlanma Ama<;lan 131

(iv)

Alaslm Elemanlarmlll Etkileri 132=Ala~lm Elemanlannlll Etkileri (Ozet) . 135_ <;;:eliklerin :;)ekillendirilmesi 135_ ingot'dan Bitirilmii',? <;;:elige 136_ Cevherden Pik'e, Pik'den Bitirilmii',? <;;:elige Kadar

<;;:elik Bitirrne Prosesinin Akli',? Diyagraml 137_ Cihazlar 138KONU : 6 DOKME DEMiRLER 140

Eslik Elemanlanmn Di:ikme Demirdeki Etkileri 141- :'k D .. K t I 141_ Do me emlrlll a 1 ai',?masl ._ Di:ikme Demirlerin Genel Uygulamalan 145_ Di:ikme Demirin, <;;:elige Gi:ire Bai',?hca Avantajlarl 146

Cesitli Di:ikme Demirlerin Ana HattI 146=I<:uilamhi',?lar 146_ Di:ikme Demirlerde <;;:ei',?itli Slcakhklarda Meydana

Gelen Fazlarlll ve Mikroyapllann Ozeti 148_ <;;:ei',?itli Di:ikme Demirlerin Optik

Mikroskop Gi:iruni'li',?leri 149Lamel Grafitli Di:ikme Demirler 150

_ Kararh Demir - Karbon (Fe - C) Sistemi 151_ Demir - Karbon - Silisyum Alai',?lmlmn KatIlai',?maSl 151_ Kompozisyon 151

Graftt Lamelleri 154_ Alai',?lm Elemanlan 154

Gri Di:ikme Demirlerin Sllllflandmimasl 161_ Gri Di:ikme Demirlerin MuhendislikOzellikleri 161_ (Gri Di:ikme Demirlerde) Diger Ozellikler 161_ Gli Di:ikme Demirlerin ISll ii',?lemleri 162_ Beyaz ve Benekli Di:ikme Demirler 165

Di:ikme Demirlerin Kmlma Gi:irunui',?leri 166Benekli Di:ikme Demirler 166

_ <;;:il Di:ikum 167_ Di:ivulebilir (Temper) Di:ikme Demirler 169_ Siyah Temper Di:ilune Demir 170_ Perlitik Temper Di:ilune Demir 173_ Alai',?lm Elemanlan .. .. .. .. .. ... .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. 174_ Temper Di:ikme Demirlerin ii',?aretleri 174_ l{uresel Grafitli (Sfero) Di:ikme Demir .. 176_ Kuresel Grafitli D. Demirlerin ISll ii',?lemleri 180_ Kiiresel Grafitli D. Demirlerin ii',?aretleri 181

Cesitli Di:ikme Demirlerin Birlestirme- ~ ~ ~

Metodlanmn Kari',?llai',?tmlmasl 181_ Alai?lmh Dtikme Demirler 182_ Cihazlar 183_ Dokiim Ati:ilyesi Cihazlarma Omekler 184

Kum Laboratuvan Cihazlanna Ornekler 189Hassas Di:ikum Laboratuvar Cihazlanna Ornekler 192

(v)

CII

TAHRIBATLI

1

ELERMUAYE

KONU : 7 TESTLER 194Test: 1 195Test: 2 197Test: 3 > •••••••••••••••••••• 200Test: 4 202Test: 5 205Test: 6 207Test: 7 210Test: 8 Tahribath ve Tahribatslz Muayeneler 213Test: 9 217Test: 10 220Test: 11 .. .. .. .. 223Test: 12 225Test: 13 226Test: 14 D6kme Demirler ve D6kme <;elikler 229Test: 15 D6kme Demirler 231Test: 16 233Test: 17 D6kme Demirler 236KONU : 8 TESTLERiN CEVAPLARI 238

_ Test: 1 Cevap 239_ Test: 2 Cevap 241_ Test: 3 Cevap 244_ Test: 4 Cevap 246_ Test: 5 Cevap 249_ Test: 6 Cevap 251_ Test: 7 Cevap 254_ Test: 8 Cevap 257_ Test: 9 Cevap 261_ Test: 10 Cevap 264_ Test: 11 Cevap 267_ Test: 12 Cevap 269_ Test: 13 Cevap 271_ Test: 14 Cevap 274_ Test: 15 Cevap 276_ Test: 16 Cevap 278_ Test: 17 Cevap 281

EHLER 284_ Ek : 1 Elementlerin Periyodik Tablosu 285_ Ek : 2 Geometrik Kristallografi 287_ Uzay Kafesi 288

Kristal Sistemleri 288_ Bravais (Breyve) Birim HLicreleri 289_ Kristallografik Diizlemler 290_ Kristallografik Dogrultular 292_ Ek : 3 Elementlerin Sec;ilmi'i Fiziksel Ozellikleri 294_ Ek : 4 Ek Faz Diyagramlan 301_ Ag - Cu , Pb - Sb 302

AI - Si 303indeks 304

(vi)

MUHENDisLiKMALZEMELERiNiN

•

Io EL iK E i

(1)

E~it

KiitlBler

.I

B;;"':'--x

(E;lekil. 2)

POYmax =- 48£I

PL3() = Yma.x = ---

3EI

J.

B

!/ r----L-~-·-I

!!p

p

------L-----··F').

(E;lekil. 4) E;lekil. 2 deki Teorik Kiri~'in Pratik duzenegi.Misal: 5 DI~ «;:apl 25.4 em ve i«;: «;:apl 12.7 em olan i«;:i bo~ bir Baklr

silindirin i«;:ine, bo~lugu dolduran «;:elik bir par«;:a yerle~tirilmi~tir. Baklrve <;elikten meydana gelen Toplam Par«;:aya 90 800 Kgflik bir BasmaKuvveti uygulandlgmda, «;:elik ve Bakrr klslmlar uzerindeki Basma Gerilimleri, ne kadardlr? (E;lekil. 5)

(E;lekil. 3) Tam ortasmda konsantre P yliku uygulanan, her iki ueudesteklenmi~bir kiri~de, difleksi on'un Ymax Elastik Modul'e baghhgl.

bw: beelik: &n: bAl = 1 : 2 : 3,5 : 6 . Yani: Tungsten kiri~, 1 birim difleksiyona (sapmaya) ugrarsa; c;elik kiri~, 2 birim; Titanyum kiri~, 3.5 birim;ve Alumin m kiri~, 6 birim difleksiyon'a u -rayaeaktlr.

£§im:::E

t _Birlm lIzama ~ E..

tGeritim(en

(1) Mill{AVEMETGerilim veya Dayamm da denir. ingilizce Stress veya Strength kelimeleriile ifade edilir. Yuzey birimine (birim ylizeye) etki eden mekanik kuvvetolarak tarif edilir. Basmea benzemektedir. Gerilim; Kuvvet'in, uygulandlgl Alan'a bolunmesiyle hesaplarnr.

Misal: 1 Hangi par«;:a uzerindeki Gelilim, daha yiiksektir?(a) 8 Ton'luk bir ylik ta:;ayan 2 *3 em kesitinde bir Aluminyum «;:ubuk.(b) 4900 Kg ylik ta~lyan 1.28 em «;:apmdaki bir «;:elik «;:ubuk.

(a) a = F / A = 8000 Kgr/(20 *30 mm2) = 13.3 I\:gr/mm2 .(b) a = F/A = 4900 I):gr/[ (rr/4) * 12.82 ] = 38 Kgr/mm2.

(2) SEKiL DEGiSTiRMEMalzemenin deformasyonudur. iki tarzdan birisiyle ifade edilir.

(i) birim uzunluk ba~ma deformasyon (uzama veya krsalma ) (E)(ii) Esas uzunlugun % si olarak, deformasyon miktan.Misal:2 Bir baklr «;:ubuk uzerinde 50 mm olarak i~aretlenenbir

klslm, yliklendikten soma 57 mm olarak ol«;:ulmu~tur.E;lekil degi~tirmeyi hesaplaymlz. (i) birim uzama : E = (IsDn - 10 ) /10 = (57 - 50)/50 = 0.14nvm/mtn.

(ii) % Uzama: E*100 = 0.14 *100 = % 14.ELASTiK SEKiL DEGiSTiRME

Geri donu~lii bir deformasyondur. Yuk kaldmldlgmda kaybolur. Uygulanan Gerilim ile do - ru orantrlrdlr.

aeJastik = E " EeJaslik (Hooke Kanunu)ELASTiKLiK MODOLO YOUNG MODOLO : U ulanan Gerilimin,

birim Elastik E;lekil degi~tirmeye oramdlr. E = aeJastiJ<! EeJasll! (E;lekil. 1)

(E;lekil. 1) Elastik Alanda, Gerilim ile birim uzama arasmdaki bagmtl.Misal: 3 c;eligin ortalama Elastiklik katsaylsl 21 000 Kgr/mm2 dir.

2 mm «;:apmda ve 2.5 m boyunda bir «;:elik tel, 500 Kgrylik kaldmrsa, nekadar uzar? E = a/E = 21 000 Kgr/mm2 = [ 500/rr (1)2]/ E =;> E = 0.0076E = cd/lo =;> Uzama (i\l) = 0.0076 mm/mtn * 2500 mtn = .lil....llim.

Misal: 4 L uzunlugunda, bir ueu sabitlenmi~bir kiri~~igerucuna, konsantre bir P yliku uygulandlgmda, kiri~in maruz kaldlglDifleksiyon (Defom1asyon, Sapma), b = PL3/3 El formulu ile verilmektedir (E;lekil. 2 ve 4). E: Elastik Modill, I: Eylemsizlik Momenti'dir. Boyutlan birbirlerinin aym olan c;elik, Aluminyum, Titanyum ve Tungstenkiri~lerinin birbirlerine gore difleksiyonlanm kar~lla~tmmz.Ew: 60 *106

psi, Eeelik : 30 *106 psi, ETl: 17 *106 psi, EAl: 10 *106 psi.b = (lIE); (Difleksiyon, (liE) ile Dogru Orantlh, yani E ile Ters Orantlholdugundan bw: beellJ': &n: bAl = (1/60) : (1/30) : (1/17) : (1/10)

(2) (3)

(4]

ELASTiK MODULUN, SICAKLIGA BAGLlLlGIBazl Malzemelerin farkh Sleakhklarda Elastik Modulleri (* 103 H:gr/mm2)

20 DC 200°C 425 DC 535 DC 650 DC

Misal: 9 Atomlann elastik sert kureler oldugcmu kabul edersek,kurelerin slkl paket dizilmeleri durumunda, Poisson Orammn (1/3)oldugunu giisteriniz.

a

a

Idl

II,

1I (:',)ekil. 6) I

v= - -----£. (Eksenel)

£Boyl.lna = [h - 10 ) /10

£Enine = (dl- dol/do£. (Yanal Yon)

(5]

Y yonunde ay <;ekme Gerilimi uygulandlgmda (:',)ekil. 7), atomlarelastik sert kureler kabul edilirse, kurelerin c;aplan boyunea atomlannbirbirlerine temaslan devam etmektedir. Atomlann ilk merkezleriarasmdaki mesafe dy kadar artar, dx kadar azalJr, fakat Dik Uc;geninhipotenusu (2r) olarak sabit kalmaktadlr.(r+ dy)2 + (-)3 r - dx)2 = (2r)2 => J!l+2r dy+ (dy)2+ 31'2 - 2-)3 r dx+ (dx)2 = ~2dy ve dx diferensiyelleri c;ok kuc;uk olduklanndan, kareleri ihmal edilecek kadar kuC;iiktiir. => 2T dy = 2T -)3 dx => (dy/ dx) = -)3£YanaIYiin = [- dx/-)3 r) ; £Eksenel = (dy/ r) oldugundan,v = - £Yana! Y6n/£Eksenel = - (- dx/-)3 r]/ (dy/r] => '*(dx/-)311) * (d/dy) = (1/-)3)* (dx/dy] = [1/-)3) * (1/-)3) = ill \

Misal: 10 Gosterin ki, Hacim sabit alan Plastik DefonnasyondaPoisson Oram v = [1/2) = 0.5 dir.Vilk = Vson ise, (111/4) '" d 0

2 '" 10 = [111/4) '" dson2 * Ison => (d02/ dson2) = (lson/lo] =>

(do/dson) = -)(lson/lo); Iv = - £ YanaIY5n/£ Eksenell=>~HakJkJ -In [lson/lo)1 oldugundan, £Yana! Y6n= In [dson / do); £Eksenel = In (lson/lo)=> V = - [ In (dson/ do] / In (lson/lo) ] == In (dson / doP / In ( Ison/lo) = In (do/ dson] / In (lson/lo) =>V = In (lson/lo)1/2/ In (lson/lo] = (1/2] * Vh (lson/lo] / Vh (lson/lo]= (1/2] = 0.5.

12.6514.76

13.7115.82

MalzemeKarbon Celiih 21 18.98 15.82OstenitikPaslamnazCelik 19.7 17.92 16.17Aluminyum Alaslmlan 7,4 6.68 5.48Titanyum Alas!mlan 11.6 9.84 7.52 7.10

Tablodan goruldugu gibi, Sicakhk artilkc;a, Elastik Modi.lI (E) di.1i?mektedir. Dusuk Sicakhklarda (0 alii) ise, bi.ltl.ln metallerin ElastikModulleri art~r. E, atomlar arasl baglanma kuvvetlerinden etkilenmek-tedir. POiSSON ORANI (v)

Misal: 8 Bir Aluminyum Alai?lmmm <;ekme Testinde, Akma meydana gelmeden once Elastik Bolgede bir noktada, 5.6 mm ilk c;ap ve 30mm OIC;i.l uzunlugu alan Test numunesinin, bayda 0.01173 mm uzadlglve c;apda 0.000728 mm daraldlgl tesbit edilmii?tir. Poisson Oram v nekadardlr? :',)ekil. 6v = - E (Vanal Y6nl/E {Eksenell

£ Yanal Yon = I1d/do = - 0.000728 mtn/5.6 min = - 0.00013£ E!<senel= 111/10 = 0.01173 mtn/30 mTn = 0.000391v = - £YanaIYlm/£EI,senel= - (- 0.00013)/ [0.000391)= 0.3325 = 0.33

ami? oldugunu kabulm Halka'daki (birim)nne, <;elik iC; parc;adakiDegii?tirmeye ei?ittir.a/E) oldugundan;0 6 ) = (aeu/l5 *106) =>

=>ii, + FBalm = [Aeelik '" aCelik)

= [[rr/4)* 1272 mm2 *a(:ellk]542 - 1272) mm2*aeul =>= 12667,7 * (2 * aeu) +=> 63 338,5*aeu= 90 800

Kgr/mm2.aeelik= 2 *1,43 = 2.861\:,gr/mm2.

Misal: 6 300 metre uzunlugunda bir tel, 200 N'luk bir <;ekmeKuvvetine (YUki.lne) maruz kaldlgmda 3 em uzamli?tlr. Telin c;api 5 mmise, Elastik Modi.ll, GPa olarak ne kadardlr?A= (rr/4) * d2 = (rr/4) * (5 *10-3 m)2= [rr/4) * [25 *1O-6 m 2) -19.6 *10-6 m 2

a = F / A = 200/[19.6 *10-6 ) = 10.2 *106 N/m2 = 10,2 *106 Pa = 10.2 MPaE = 11l/1o = 0.03 m/300 m =1 *10-4

E = alE = 10,2/[1 *10-4 ) = 10.2 * 104 MPa = 102 GPa .Misal: 7 Eksenel bir P yuki.lne maruz bir c;ubugun deformasyonu

nun (uzama veya kJsalma) 0 = PL/ AE oldugunu gosteriniz.£ = oiL => 0 = £ *L: £EI"stlk = aEI"Slik/E = [P/ A) * (l/E) => 0= [P/ AE] * L =10 - PL / AEI

~9CI ..~ ·[',.nElastik davredersek: Bal:',)ekil Degii?ti

/j /(birim) :',)ekilEeu = ECelik = [,;

eu/ (,'ehk \:u [aeelik/30 *1/ 1/// crCelik=2 * O"Cu

c .4- FToplam = FGel',.,// /

I (1"1"1[Aeu*aeu)+

+[ [rr/4) * [2

t 90800 Kgr(:',)ekil. 5) 38003*aeu

91),,;;'\ Ton=> Gcu= 1.43

(b)

(~ekil. 9)x

........T ',.

(a)

Ex= + (ax/E) - (v ay/E) - ( v az/E) (Yx"j = txy/G) (Yyz = tyz/G) (Yzx= tzx/G)Ey = - (vax/E) + ( ay/E) - ( v az/E)Ez= - (vax/E) - ( v ay/E) + ( az/E)

(7)

~ekil. 9 da oldugu gibi, X ve y eksenlerinin pozitif yonlerine dogru yerle:'/tirilen, kubun iki yUzu arasmdaki ac,;lda azalma olmu:'/sa yxy, (+) i:'/aretlidir, aksi taktirde (-) i:,/aretlidir. Bukme (Torsiyon) Testinde oldugugibi, c,;e:,/itli Yxy degerleri ile kar:'/lhk gelen txy degerleri, grafige gec,;irilebilir. Elde edilen grafik, aym malzemenin <;ekme Testinde elde edilenNormal Gerilme - birim uzama grafigine benzerdir (~ekil. 10). NormalGerilme - birim uzama grafiginde oldugu gibi, Kayma Gerilmesi - birimkayma grafiginde de, grafigin belirli bir klsml, dogrusaldlr. BoyleeeOrantl Smln'm a:,/mayan Kayma Gerilmeleri ic,;in, herhangi bir homojenizotropik malzemede 1tx"\' = G Ywl yazl1abilir. Bu bagmb Kayma Gerilmesive Birim Kayrria arasmdaki Hooke Kanunu'dur. G sabiti ise. RijitlikModiilu veya Kayrna Modu1l.l'dur. YX"j radyan olarak tammlanan bir ac,;l,yani birimsiz oldugundan Kayma Modulu G, txy nin aym birimleriyleifade edilir. ~ekil. 8 (b) de, malzemenin kuc,;uk bir elemam uzerinde etkieden Kayma Gerilmeleri t,.x ve txz gosterilmi:,/tir. Birim Kayma Y7_X. Gerilim altmdaki, kubun yUzleri tarafmdan te:'/kil edilen ac,;llann, ilk (:n:/2)radyanhk ac,;llara gore degi:,/me miktandlr (Radyan einsinden). (e) de,malzemenin kuc,;uk bir elemam uzerinde etki eden Kayma Gerilmelerityz ve tzy gosterilmi:,/tir. Birim Kayma yyz, Gerilim altmdaki, kubun yUz·leri tarafmdan meydana getirilen kar:'/lhkh e:,/it ac,;l1ann, ilk (:n:/2) radyanhk ac,;llara gore, Radyan einsinden, ac,;llardaki degi:'/me miktandlr. Oranbhhk Smm'm a:'/mayan Kayma Gerilmeleri ic,;in, iki bagmb daha yazlhr.t yz = G Yyz ve hx = G Y,_x. Boyleee en genel Gerilme durumunda, bir homojen, izotropik malzeme ic,;in, genelle:,/tirilmi:,/ Hooke bagmblan yazllabilir.

- I'\!/I,

u u

1

t yx Kayma gerilmeleri gosterilmi:,/tir (txy = tyx). ~ekil. 9 (b) de hlp elemanm, Kayma Gerilmelerinin etkisi ile kenarlan 1 birim olan E:,/kenardortgen Prizmaya deforme edildigi gorulmektedir. Kayma Gerilmelerininetkisi altll"ldaki, kubun 4 yLlzunun te:'/kil ettigi ac,;llardan ikisi, (:n:/2)radyan'dan [ (:n:/2) - y,.-y] radyan'a kuc,;ulur; diger ikisi, (:n:/2) radyandan[ (:n:/2) + Yxy] radyan'a artml:,/ olur. Radyan olarak ifade edilen kuc,;uk ac,;l

w • X ve y yonlerine ait Bhim E:a a'dlr.

(e)

(~ekil. 8)

(b(a

(T.,

~ekil 8. (a) da, malzemenin kuc,;uk bir kup elemam uzerinde,genel Gelilim durumu gorulmektedir. ax. ay. a z Nonnal Gerilmeler; t""j.t yz. t zx Kayma Gerilmeleridir. tyx. t zy. t xz ise. Kayma birim defonnasyonlan ('I) meydana gelmesi ic,;in, birineilerin kar:'/lhklan Kayma Gerilmeleridir. ~ekil. 9 (a) da, kenaI' uzunluklan 1 birim olan malzemenin kueuk, ,

bir kup elemam uzerinde, x eksenine dik olan tX"j'ile, y eksenine dik olan(6) /

Misal: 13 Belirli bir malzeme. elastik gerilme durumuna maruzkaldlgmda, haeminde degi:'/me olmadlgma gore, bu malzemenin PoissonOram nedir? .

,0,= (-p/K) ==? K = (-p/,0,) = [E/3 (1- 2v)]; Haeimde degi:,/me olmadlgma gore ,0,= (,0,V/Vo) = 0; pi:- O. E i:- 0 oldugundan 3 (1- 2 v) = 0 ==?

1 - 2v = 0 ==? 2v = 1 ==? V = (1/2)KAYMA MODULU G

HACiM MODULU /SIKISTIRMA MODULU) (K)Misal: 11 (a) <;eligin Elastik Modulu 200 GPa, Poisson Oram

(saYlsl) 0.29 olduguna gore, Haeim Modulunl.l hesaplaymlz.(b) Kenarlan 40 mm olan c,;elik bir kup, 160 MPa hidrostatik

basmea maruz oldugu zaman Haemindeki degi:'/meyi hesaplaymlz.E 200 GPa

(a) K = = = 158.73 GPa.3 (1- 2v) 3 (1- 2*0.29)

(b) IN P 160 MPa,0, = --= ---= - = - 1.008* 10-3

V K 158.73 GPaV= (40 mm)3 = 64*103 mm3 ==? ,0,V = (- 1.008* 10-3) * (64*103)= - 64.5 mm3

Misal: 12 10 em c,;apmda baklrdan bir kure, 12 MPa SIVI basmelna maruz kaldlgmda, son Haemi ne kadardlr? (E = 16*106 psi. v= 0.33)E = 16*106 psi = (16 *106 * 0.454 * 9.8/25.42) = 110340 N/mm2 .

E 110 340 MPaK = = = 108. 177 GPa.

3*(1- 2v) 3 * (1- 2 * 0.33),0,V P 12 Mf'a

,0,=--=---=- =-0.11*10-3Va K 108.177 '" 103 Mf'a

Va = (4/3) * :n: R3 = (4/3) '" :n: * (5 em)3 = 523.6 em3.,0,V = Vsan- Va = (523.6 em3) * (-0.11*10-3) = - 0.0576 em3Vson = 523.6 - 0.0576 em3 - 523.5 em3

artmaslna sebep olan bir miktara e§it olan y' birim kaymaya sebep olur.P yiiki.i, §ekil (b) de gi:isterilen elemanda, aym zamanda, normal birimdeforrnasyon da uretilmesine sebep olur. Bi:iylece eksenel bir yi.ikleme,normal birim deformasyon (E) ve biIim kavmalar (y) mevdana getirir.

Eksenel bir P yuku eksenine 45° lik a<;1 te§kil edeeek §ekilde yerle§tirilmi§ bir kup elemanm 4 yiizu i.izerinde, P yUkl.i, e§it buyukluktekiNormal ve Kayma Gerilmelerine sebep olur (qekil. el). Yukun ekseniyle45° lik a<;1 te§kil eden bir duzlem uzerinde Kayma Gerilmesi (1), maksimumdur (1max). Kayma Gerilmesi ve Birim Kayma arasmelaki HookebagmtIsI: Tmax= G Ylllax . qekil. (b) deki elemanla ilgili y' ele maksimumelur. y'= Ylllax.. Maksimunl biIim kaynIa Ymax ve yuk yi:inundeki nonnalbirim uzama Ex arasmda bir bagmtI bulmak lazllndlr. (a) daki kubikelemanm (qekil. e), ki:i§egen eli.izleminden keserek elde edilen prizmatikelemam elu§unelim (qekil. f). (a) yl gi:iz oni.ine aldlgImIzda netieeyevannz ki, (f) deki bu yeni e1eman, (g) deki elemana eleforme olacaktJr.Fakat, §ekil (f) deki elemamn ki:i§egen (egri) yUzu ve yatay yi.izu arasmdate§kil eelilen a<;l, §ekil (b) de di.i§uni.ilen kup elemanm dik a<;llanndanbirisinin, tam olarak yanSldIr. Bi:iyleee (11:/4) radyanhk (45°) a<;mmdeforme oldugu ~ a<;ISI, §ekil (b) deki (11:/2) raelyanhk (90°) a<;mmdeforme oldugu (11:/2)- Ymax. a<;lSlnm yansIdlr. ~ = (1/2) " [ (11:/2) - Ymaxl=(11:/4)- (Ymaxl2).tan (A - B) = (tanA - tanB)/ (1 + tanA * tanB ) [omlulunu uygularsak:tan~ = tan[ (11:/4) - (Ymax/2) 1= [ tan (11:/4) - tan (Ymax/2) 1/ [1 + tan(11:/4) .tan (Y,mLx/2) 1= [1 - tan (Ymax/2) 1/ [I + tan (Ylllax/2) ].(Ymax/2) <;ok ku<;i.ik bir a<;1 oldugundan, tan (Ymax/2) = (Ylllax/2)(Cok ku<;uk a<;llann tanjantlan, a<;llarm kenelilerine e§ittir).tan~ = [1- (Ylllax/2) ] / [1+ (Ymax/2) 1. ~ekil (g) den,tan~ = (1 - VEx)/ (1 + Ex) =} (1- VEx) / (1+ Ex) = [ 1- (Ymax/2)] / [1+(Ymax/2) 1=} Ymax = [ Exfl+v) 1/ [1 + ~x"(I- v) /2}--++ aV = 0.3 ahmrsa,(1 - 0.3)/2 = 0.35 ve Ex« 1Ex = 0.001 ahmrsa. Ex* (1- v) 12 = 0.001" 0.35 = 0.00035 =aolelugundan, &lllax = Ex (1+ V) I .Maksimum birim kayma ile, eksenel birim uzama arasmdaki bagIntl.max- Tmax G Hooke ba-Intlslx= O"x/E =} TmaxiG = (O"x/E) * (1 + v) =} G = (E " Tlll,d / (1 + v) O"x

A: P'nin eksenine dik, par<;anm kesit alam olmak i.izere,o"x = P / A (qekil. 11.e) ve Tmax = P/2A oldugunelan (~ekil. 11.d)Tmax/crx = 1/2 =} IG = E / [ 2" (1 + v) 11t'

IT -::c-:>\

(d)

(e)

P

P

(qekil. 11)

p• -.r

1+ r(a)

t t (qekil. 10)

...0

'M<J.) [/)

<J.)

~ ~H<J.) H

<J.)d dtil ()j

§ ~0 ()j~ ~

p

EnTIn Uzama E -- BnTIn Kayma Y -Elastik Modul, Kayma Modulu, Poisson Gram arasmda

IE = 2 (1+v) G = 2.6" G I bagmtlsl vardIr.Misal: 14 G = E /[ 2 (l+v) J oldugunu gi:isteriniz (qekil. 11).

x- ekseni boyunea yi:inlendirilmi§ P eksenel <;ekme yiikune maruz, ineebir <;ubuk, x yi:inunde uzayaeak; yanal (enine) y ve z yi:inlerinde daralaeaktIr. Ex, eksenel birim uzamayl gi:isterirse, yanal birim kIsalmalarlOy = Ez = - VEx olur. Bi:iyleee, bir kenan 1 birim olan ve qekil. 11 (a) dakigibi yerle§tirilmi§, kl:-ip §eklindeki bir eleman; kenarlan 1+Ex , 1- VEx ve1- VEx olan bir di:irtgen (kare) prizmaya deforme olaeaktlr. qekil (a) da,yalrllzea bir yuz gi:isterilmi§tir.

Diger taraftan, (b) de oldugu gibi, eger kup eleman, yiiki.ineksenine 45° lik a<;llI yerle§tirilirse, §ekilde gi:isterilen kl.ibun yUzi.inun,bir e§kenar di:irt ene deforme oldu- ai:izlenir. Bundan anlanz ki,

1- I·~· .•\

I . I

(e) (f) (g)eksenel P yiiku, bu elemanda, rn)ktan 2 a<;mm azalmasma ve 2 a<;lIun

(8)(9)

GERiLiM - SEKiL DEGiSTiRME la - £\ BAGINTILARI

PLASTiK EKiL DEGi TiRME:

.[ Ce.bnt:. Ge.numi, 1

430MPa

I\1Fo

4!V1 I- / ~(J 'J,(U.lf AJ:"rllQ NCkfaS!~/ = 290MPa

3lJlJ ::r': r % Uzama+%31J ]

~ 'J("Una lJo,ln"1 I= 270MPaI

~ f..ij de.r J;irim deffl"ifUUYiln;7) I2(x) l- I

III

Ill!)-I

I,I

0.05 o.! 0.2- 0.3 I 0.4 £" I I I I I I I h ,.,j

.-'(gekll. 14) SlCak Hadde1enml§ 1018 Cehgmm Cekilmesl.Misal: 15 Tavlanml§ bir e;:elik e;:ekme numunesi (E = 21000 Kgrl

mm2), ole;:illen ilk e;:apl 12.83 mm ve ole;:il uzunlugu 50.8 mm dir.6810 Kgr de max. yl.lk kaydedilmi§ ve 4540 Kgr de kopmu§tur.

(a) Cekme Gerilimi, ne kadardlr?(b) Neden kopma. maksimum ylikden daha az bir ylikde,

meydana gelmi§tir?(e) Cekme noktasma gelininee (F<;ekme= 6810 Kgrl deformasyon

(Uzama miktan) ne kadardlr?(a) Ao= (rr/4) * do2 = (rr/4) * (12.83)2 = 129.3 mm2.

a\,ekme= Fmax/Ao = 6810 Kgr/129.3 mm2 = 52.7 Kgr/mm2.(b) Numunenin uzunlugu boyunca bir noktada Boyun Verme,

(11)

(gekil. 13) (e) de Silnele olmayan malzeme(Gevrek veya Kmlgan) (ing. brittle), kopmadan once,plastik olarak, hemen hemen hie;: §ekil degi§tirmeyeeektir. Silnek malzemenin bir Elastik SlIun vardlrki. bu noktada Akma (Plastik Deformasyon) ba§lar.Malzemenin, Plastik gekil Degi§tirmeye kar§ldireneine Alema Gerilimi (Al=a Mllkavemeti) denirve Alema' ya sebep olan Kuvvetin (Yl.lk'ilnJ, deney

(Ii!.') pare;:asl (numunenin) ilk Kesit Alanma bolilnmesiyleKtrtlgan elde edilir. Yumu§ak (Dil§ilk Karbonlu) Celikler gibiMetlz:eme.. malzemede (aJ, Al=a Gerilimi. belirli bir Al=a

(Do1t.ltle Dem)r, Noktasl ile gorilll.lr (gekil. 14). Orantlhhk Smm'nmBdofJ. daha az belirli oldugu diger malzemelerde, % 0.1

Cam) .. VS.) (0.001) veya genel olarak % 0.2 (0.002) PlastikL-----'-----c--c.,--,---c-'Deformasyon'a (birim llzamaya) sebep olan Al=a

(gekll. 13) (e) Gerillmi. Akma Smm olarak kabul edilir.Malzemenin Cekme Mllkavemeti (Cekme Gerilimil.Maksimum Yilk'iln, ilk Kesit Alanma bolilnmesiylehesaplamr.

f-hisferezisLoop (r;.evrimil

En,__.-.... -

e

GERiLiM - $£KiL D£.GISTiRME BAGtNT/LARt

B

fj'

C-eritm

P/a,tlk arahi.

8/rirtlC J UzalY1a E.

o·L..---o.J..::=----L- -

(gekll. 13) Akma Smm bellrll olan Sunek Malzemeler veAkma Smm belirli olmayan Silnek Malzemeler.

(10)

% Kesit Daralmasl - [ (ilk Kesit Alam) - (Son Kesit Alaml 1* 100(ilk Kesit Alam)

)~ 0-

J~;;I:i !/ ' ·If ' ·1 f\=-__---=(:.::;a.!....)__+ (b) (c> 1/ (d)'

A/una SIf>lrJ be//";/ olaf) II Alumlnyum ~ P;r/n~(Brcts".) So/ar(cop'!"er)sunek Mahe./'lle.

( dii,u1. t.arhon/u ~e!iIt:) ( h) ,Ie), Cd) Belli At.ma Slnlrt goste.rmeyenS0neJ:. Matzeme·/.,Jlr.

U;';ekil. 12)Elastik Smm a§an Gerilimin, malzemeye sagladlgl kahcl §ekil

degi§tirmedir. Plastik gekil Degi§tirme, malzeme ie;:indeki atomlann,uygulanan kuvvetden dolayl, kahCl olarak yer degi§tirmesi neticesi meydana gelmektedir. gekil. 12, bir numunenin Cekme Testinde Yukunbo§a.ltllmasml (B e C) ve Yeniden Yl.lkleme (C f D) durumunda, malzemenm davranl§lm gostermektedir. 0 C, KahCl Deformasyondur. YenidenYukleme uzerine, malzemenin ugradlgl Akma Gerilimi (a D), ilk AkmaGeriliminden yliksek e;:lkmaktadlr. Bu durum, Deformasyon Sertle§tirmesi veya Call§ma Sertlqtirmesi (ingilizce Work Hardening) olaymdandolayldlr. (Soguk e;:all§llan metaller, sertle§irler.)

(3) SUNEKLiKKopma Noktasmda Plastik gekil Degi§tirme miktandlr. Degeri, %

Uzama olarak ve birim gekil Degi§tirmefdeformasyon)((£) ole;:ulerindenifade edilebilir. Sunekligin diger bir ole;:usu, Kopma Noktasmda, KopmaAlam Daralmasldlr. Boylece, Sl.lnek malzemede Kopma Kesiti, ilk kesitegore olduke;:a kue;:l.lktur. .

(b)

x. 100

(S,ekil. 17)

Kopma

,I.1 !

Kopma

i ti I

(7

KopmaI

ia) Dll,uk Karbonlu C;:elik

i!...+ -L..---l'--__ r

, (L2

O.lXJ·l ,:/J) Aluminyum Alaprru (S,ekil. 18)

NUMUNELERiN iLK ve SON OLCOLERi

150

150

(S,ekil. 18) (a) da, Belirli Akma Smm gosteren SLlnek <;elik.(13)

::IO()

A"krAc

'ISO - - ITC;:elillle . - - - - I,IIIII,II

I I II I

1--1 -._- !IIAkma S03uk Sert1e~me BoyunI : IVerrne.

'-!----'--------'------'--,- It 0.02 0.2 0.2'>

0.0012

300L-"~'IT

Akma

SONEK ALASIMLARIN CEKME SAFHALARI

b

noktasl, crElastik olarak kaydedilir. Elastik Smlr'm, Orantl SlIlln'na <;:okyakm oldugu gorLllmektedir. C noktaslna gelindigi zaman, Yuk bo§altlhrsa (kaldmhrsa), AD kadar Toplam Deformasyon kaydedilir.AB = Eplasiil" BD = Eelastil< dir. EelasUl< geri kazanlhr. Eplasllk kahCl deformasyon olur. Test par<;:asl uzerindeki deformasyon (Uzama) miktanL'.I = E * 10 = 0.002 '" 10 dlr. Eger test par<;:asl uzerinde, 50 mm'lik Ol<;:uUzunlugu (1

0) i§aretlenmi§se, C noktasma gelince par<;:a Llzerinde:

L'.I = 0.002 * 50 mm = 0.1 mm kahcl uzama meydana gelir.

D

I

II/ :

/ I

/ I/ I

/ I

/ :/ r/ I

/ I/ I

/ :

or

g;'M i""""----+-----"" KoprflOI nol<taslI

{

I/

If

~Qst;A; {

l

(J

(Gerl/im)

A 8

o.oOI/\'1l- 0.002 P~r.,...____-:::.r ro o. 2.

------.'"'--~(S,~e-;k-;i-;-l.-Cl;-;6=-:)-;01c:-;-0:-;0~.::::2 '-=O::'Cf::::-fs-e-Ct-::M-::-et-o-Cd'-u-.--.J

S,ekil. 16 da, Orta Karbonlu bir Islah <;eliginin cr - E egrisi gosterilmi§tir (Islah <;eligi: Su Verilmi§ (Sertle§tirilmi§), arkasmdan hemenMenevi§lenmi§ <;:eliktir). Offset veya Paralel Kaydlrma metoduyla, birimdefomlasyon (E) ekseni uzerinde 0.002 i:;;aretlenerek, cr - E diyagrammmElastik (Lineer - dogrusal) klsmma paralel <;:izilir. Kesme Noktasl (C),Akma Smml1l vermektedir. Grafik uzerinde aynca, Orantl Smln (crOranu)ve Elastik Smlr (crElastil<) da gosterilmi§tir. Orantl Sll1ln, grafik Llzerindedogrusalhgm bittigi noktadlr. Teknik Elastik Sll1lr, DIN NormundaRp % 0.01 olarak ifade edilir. Yani. yatay eksen (% E) olarak ifade edilmi§se (0.01) i§aretlenir. Yatay eksen (E) olarak ifade edilmisse 0.0001i§aretlenir, grafigin Elastik (Lineer) klsmma paralel <;:izilerek, kesme

(12)

(c) Elastik Davral1l§l kabul edersek: cr = E *E => E= cr/EEpr = ll.l/Io=> L'.I = Err * lo=> L'.I = (cr/E) *10 = (52,7/21000) *50.8 - 0.13mm

AKMA NOKTASI BELIRLi: OLMAYAN SUNEK MALZEMEDEAKMA SINIRI'NIN BULUNMASI

(S,ekil. 15) Kmlmadanhemen once durdurulanbir <;ekme Test numunesi kesiti, Boyun Vermebolgesinde ba§laml§ olanbir <;:atlagl gostermektedir.

<;:apl kLl<;:LlItmLl§tur. Par<;:aYl koparmak i<;:in, maksimum yLlkten daha azblr kuvvet, kafi gelmektedir. (S,ekil. 15\

(c)(~ekil. 2 I ) CKopma

(b)(a)

Egri altmdaki alanm, matematikseI olarak tam degerini bulmak,kolay degildir. Yakla:;;lk degerini bulmak i<;:in bir metod, Tolduk ModulUtammlamaktlr. Tokluk Modulu, To, 0 malzemenin Cekme Gerilimi ile,Kopma birim uzamasmm <;:arplmldlr. [0 = (crcckOle) *'(EkopOl'lll, ~ekil. 21 (b)ve (el ye bakaeak olursak. (crcekOle) * (ElwpOla) degeri, dikdiirtgen alam olup,cr - E egrisi altmdaki hakiki alandan daha buyliktUr.

PLASTiK DEFORMASYONDA BAGINTILAR(1) Homoien Plastik defom1asyonda (Boyun veren Sunele malze

mede <;ekme Noktasma kadar) Haeim degismez, sabitdir. <;ekme Numunesinin Ol<;:i-i Uzunlugunu, bir silindir olarak du:;;uni-irsek, SilindirinHaemi = (Taban Alam) * (Yukseklik) oldugundan, lille Haeim, Vo=A/lol =ISon Haeim = Vson = Ason '" Ison = Vi = Al '" L di~ (i, deformasyon si-iresindeki herhangi bir an'l giistermektedir).

(2) Pratik Gerilim (Muhendislik Gerilim): I\:uvvetin (Yuk'Lin),ba:;;langl<;:taki (ilk) alana biili-inmesiyle elde edilir. I(crpr = F / A,)I

(3) I-Iakiki Gerilim: Kuvvetin (Yuk'un), deformas on esnasmdakihakiki (ger<;:ekl alana biilUnmesiyle elde edilir. crhak = F / Ahal,

(4) Pratik birim defomms on: Epr = (Deformasyon miktan) I (ilkUzunluk) => r = 61/10 = (Ison- 10 1/10 = [Ison/lo) - 1

(5) Hakiki birim deformasyon: Ehal, = ?Herhangi bir andaki birim deformasyon: dE = (dIll), her iki tarafmintegrali ahmrsa, xi Xd E = f dIll => Ehak = 10 f Ison (dI/I) = In I ]Iolson = In (Ison)- In (Io) => khal' = In (Ison/loll

(15)

(4) TOKLUKBir malzemeyi koparmak i<;in gereken eneljinin bir iiI<;usudilr. Bir

malzemenin :;;eklini degi:;;tiren veya onu koparan Gerilimin (Mukavemetin) birimi ile aym degildir. Kuvvet ile mesafenin <;arplml olan i:;; (Enelji),Kg *m veya Joule (1 Newton * 1 metre) olarak ifade edilir ve cr - E egrisialtmdaki alan ile bagmtIhdlr. Si-inek bir malzeme, aym mukavemetdekidaha az simek olan bir malzemeye giire. daha fazla eneIji alarak kopar.lokluk, malzemenin kmlmaya (kopmaya) kar:;;1 direnmesinin iiI<;i-isi-idi-ir.Malzemenin kmlmadan (kopmadan) Enerji Depolama Kabilivetidir.

~ekil. 21 de, 3 ayn malzemenin cr - E egrileri giisterilmi:;;tir. (a) da<;ekme Mukavemeti yliksek Kmlgan malzeme, (b) de <;ekme Mukavemeti di-i:;;uk Sunek malzeme, (c) de <;ekme DayanllTII ve ayru zamandaSunekligi yliksek bir malzeme giirulmektedir. Egri altmdaki alanm(Toklugun) fazla olmasl i<;in, teorik olarak, malzemenin <;ekme Mukavemetinin fazla, aym zamanda Kmlma Suneklik degerinin yi-iksek olmaslIazlmdlr, e, Toklu - en yi-iksek olan malzemedir.

d

d

c

c

([ = E!astil< SI1111'b = Akma Noktas!c = gekme Noktasld = Kopma Noktasl

SafDemir

Yap! 'j'eligi

c ve d

Yiiksek Karbon! U 'j'elik

(~ekil. 20) Saf Fe, Yapl <;eligi ve Yuksek Karbonlu <;:eliklerin cr - EEgrilerinin Kar:;;lIa:;;tmlmasl. Saf Demir'in Sunekligi <;:ok fazla, Mukavemetinin <;:ok du:;;uk oldugu giirulmekte. Yapl <;eliklerinin ise, genelolarak, Karbon miktarlan az oldugundan, iinemli miktarda Suneklikleribulunmakta. Yuksek karbonlu <;eliklerin ise; Sunekliklerinin az, Mukavemetlerinin yliksek oIdugu giizlenmekte. Karbon miktan arttlk<;:a,<;eliklerin, ISII i:;;Iem ve <;ah:;;ma durumuna da bagh oIarak, Sertlik veMukavemet'Ierinin artaeagl ve Sunekliklerinin azalaeagl giirulmektedir.

(141

DEMiR ALASIMLARINDA cr - E EGRiLERi

(~ekil. 19)

"1 Kopmaa = IT --------- .

~ekme K Ipma

(~ekil. 19) Gevrek (Kmlgan) bir Ala:;;lmm <;ekilmesi ve Kopmasl.

(b) de Belirli Akma Smm giistermeyen Si-inek bir Aluminyum Ala:;;lmmm<;ekilmesi. Sag tarafda, (a) da Sunek malzemede, <;ekme NoktasmdaBoyun Verme'nin ba:;;lamasl (Homojen deformasyonun bozulmasl) ve(b) de Boyun Verme mmtIkasmda Ko rna.

homojen olmayan defonnasyon, devam etmektedir.:=;;ekil. 23 de, dUi?uk karbonlu Sunek bir <;:eligin Pratik a - E ve

Hakiki U - E egrileri, beraber g6sterilmii?tir. Normal Gerilim, a = F/ A 01dugundan ve <;ekme Testinde devamh olarak numunenin (Hakiki) KesitAlam azalacagmdan; Hakiki Gerilim, hi<;: azalmadan, devamh olarakartar (A J- , U t).

f'tatilt. rr-f. v. Ikotiki O'"-e «rtrl/eri.

0.2;< .320.08o

'.J«JL (:=;;ekil. 23 )1

,.... /lo<Jv ,0b0

(MAt) 9o<J

BOO

TOO&00

"""400

:sea

'"'"10<1

o

(b) Kesit daralmasl: = Ao - Ason) / As = 1 - (Ason / As) : Haeminsabitligini kabul edersek, (Ason / As) = (lo/Ison) => q = 1- (lo/Ison) =1 - (IL / 2IL) = 1 - 0.5 = 0.5 (<;elunede) .q = 1 - (10 /lson) = 1 - [ VL / VL/2) ] = 1 - 2 = -1 (Basmada) .

(6) Suneklik:(i) % Alan Daralmasl = [ (AD - Ason) / As 1*100

(11) % Boyea Uzama = [ (lson - 10)/10 1"'100

Hakiki Pratik (Miihendislik)<;ekme: E = In (lson/lo) = In (2 Vo/Vo) <;ekme: E = (lson- 10)/10 = (2 10 - 10)/10

= In 2 = 0.693. = (10/10) =1Basma: E= In (lson/lo) = In[ (lIo/2)/Vo Basma: E = (lson- 10)/10 = [[10/2)- lolllo

= In (1/2) = - In 2 = - 0.693. = (-Vo /2)/Vo=- (1/2)(-) ii?areti, par<;:amn Basma yliku (-) ii?areti, Basma ylikunualtmda oldu- nu 6stermektedir. 6stermektedir.

Misal: 16 Aym malzemeden ei?it iki test numunesi ahmyor. Biri,<;:ekme ile 2 katma, digeri basma ile yansma deforme ediliyor. Her ikihalde, Pratik ve Hakiki birim deformasyonlan hesaplaymlz.(Epr = ?, Elwk = ?) Her iki halde, Kesit Daralmasl, ne kadardlr?

HAKiKi GERILiM - HAKiKi BiRIM UZAMA (almklkl - Ehaklki! EGRiLERi

I II I

(:=;;ekil. 24)

(i) Kgr/mm2.(ii) psi ve ksi. ingiliz ve Amerikan birimleridir. psi = pound square

inch demektir. Yani: pound/ineh2. Bizde pound'a, Libre de denmekte-dir. (17)

:=;;ekil. 24 de, bir Az karbonlu Alai?lmslz <;:eligin (C 22) ve bir dUi?ukAlai?lmh <;:eligin (% 1 Nikelli) Hakiki ve Pratik U - E egrileri, aym diyagramuzerinde 6sterilmii?tir.

MUKAVEMET BiRiMLERi

so() .htlItiltl

(;¥~

apr - Epr egrileri, P : Yuk (Load) - 1'>.1: Uzama (Elongation) diyagrammdan elde edilmii?ken, almk - Ehak egrileri, anhk <;:ap 61<;:me1erinden eldeedilmii?lerdir. %1 Nikelli <;:eligin, Hakiki Kopma birim uzamaSl (Elmpma)hak(1.2), Pratik Kopma birim uzamasmm (Elmpma)pr (- 0.3), yaklai?lk 4 kat!;C 22 nin, Hakiki Kopma birim uzamaSl (Elwpma)hak (0.8), Pratik Kopmabirim uzamasmm (Elmpma)pr (- 0.1), yaklai?lk 8 kat!dlr. % 1 Nikelli <;:eliginve C 22 nin Hakiki Kopma Mukavemetleri (almpmahIak (- 75 Kgf/mm2)Pratik Kopma Mukavemetlerinin (akopma)pr (- 30 Kgr/mm2), yaklai?lk 2.5kat!dlr.

0.2 0,4 O.G 0. 8 1.0 1.3.£W;I;-

(:=;;ekil. 22 )

:=;;ekil. 22 de, Boyun Veren - Sunek bir malzemenin, Uhaklkl - Elmkikiegrisi g6rlilmektedir. <;ekme Noktasl'na kadar, i?ekil degii?tirme (deformasyon), homojendir; Hacim sabitdir. Yani, silindirin yliksekligi artmasma ve <;:apl azalmasma ragmen, Hacim degii?memektedir. <;ekme Noktaslnda, malzeme uzerinde maksimum yiik bulunmakta ve numuneninOl<;:u Uzunlugu boyunca bir noktada, Boyun Verme bai?lamakta, deformasyonun homojenligi bozulmaktadlr. Numune kmlana kadar,

(16)

Misal: 17 Ehaklkl ile Epratlk arasmdaki bagmt! nedir?Ehaklkl= In (lson/lo) = In [ (10 + 1'>.1 )/10] = In[ (10/10) +I( I'>.l/lo~ Epratlk~haklkl= In (1+ Epraw,)1 (*) (Upr - Eor egrisinde, Boyun Vermeye kadar geeerli.)

Misal: 18 Uhaklkl He Uprallk arasmdaki bagm.tl nedir?Uhak = F / Ason , Upr = F / As oldugundan, Haemin sabitligi durumundaAson= Ao'" lo/lson duro => Uhak = F / (As'" lo/lson)= (F/ As) * (lson/lo)Misal. 17 de, (lson/lo) = 1 + Epratil' oldugu g6ruldugi.inden,IUlmkllti = Uprallk " (1 + Epralll,)1 (*)

(*) ( Upr - Epr egrisinde Boyun Vermeye kadar ge<;:erli.)

(~ekil. 27)

I ail

'iiiklc)KtsmE! t'

MtJkojJfmr I

[Perliinin kafi Kesmelvlukavemeti yok veYlikler, ayn ayn tesirliolmalcta.]

(f) TorsiyonKesmesi

.J=:::>

DesleJ:.

esme

(19)

(d) Tokluk

~J.,.-,--r+-:r7;;?A1r~a, yiik ~t1'('Jflfld(,tnezifmefdedir.

( b) Basma MukaV€IT1e1i

parr;a

Sabakiri

,.---

(e) K

~ubuJ:,yuJ:

tara!/l1aal}gerdlriliyor.

(o)

~ekil. 27 de, Mukavemet ve Tokluk, ~ekillerle aC;;lklanmaktadlr.( Malzeme Ozellilderi (Mulcavemet) )

(~ekil. 26. d) Plastiklik. Bir Otomobil Kaportasl veya bir madenipara; d6vucu, kabartmah taklmlann baskllanm uzerinde tutabilen,plastik (kahcl) olarak deforme edilebilir malzemeden yaplhr.

/'';//(c) DoriileWir/il:.

I C;:eki,leme ile, bir Pel',inbatlna tekil verme,Bu ffiuarneleye dayanmasliyill. pers:inin, Doviilebilirbil" lualz€llUeden yapl1maslnaihtiya, Vardll', J

~ t ~ ~t Ido TI1 Lo II .. .. IIl...a IPdI 4 son I

~ tt i1 ,~n

(a) - £/astJIdik. [Bir yaY111 , Elastik bir malzemedenyapllmaslna ihtiya.:;: ,rardlf.J

/// Ir..up

,i

(b) sunek{;t.rtJUcfi{lfy)IC;:ap1111 dUj'iitmek i,in, bir Kahp araslndant;ekilmekte olan bi1' 9ubuk, Suneklik6zelli~Uni gerektirir, I

(~ekil. 26) Bazl Malzeme Ozellikleri.(18)

I

~ Uzama= (L -loJ 100son iE (~ekil. 25)L

~ekil. 26 da, baZl Malzeme Ozellikleri, ~ekillerle aC;;lklanmaktadlr.

(MAL'Z.JiME. 1)'Z6UiKI.€Rl('ieJ:illal<»)

Misal: 19 A~agldaki bilgiler)elde edilen bir malzemenin ElastikModulu'nu hesaplaymlz. Uygulanan YUk: 50 kN. ilk C;;ap: 6.68 mm. ilkOlc;;u Uzunlugu: 33.4 mm. Uzama: 0.24 mm.

do= 6.68 mm => Ao= (re/4) * d o2 = (re/4) * 6.682 = 35 mm2.(Jelaslik = E * EelaslIk (Hooke Bagmtlsl). (J = F / Ao =>(J = 50 kN/35 mm2 = 1.4286 GPa.E = ~l/lo= 0.24/33.4 = 7.1856*10-3 .

E = (Jelasllk/Eelastlk= 1.4286 GPa /7.1856*10-3 => E = 199 GPa.200 GPa, Yumu~ak<;eligin, tipik E degeri olarak not edilmektedir.

1Pound = 454 gram, 1 inc;; = 2.54 cm = 25.4 mm' dir.ksi = Kilo pound/inc;;2 = 1000 pound/inc;;2 = 1000 psi.(iii) Pascal = Newton/metre2 . (N/m2).11 I\:gr= 9.8 Newtonl dur.

N/l11m2 = Mega Pascal (MPa)= 106 Pa.kN/ml112 = Giga Pascal (GPa)= 109 Pa.

~ekil. 25 de, Test Numunesi:nin ilk ve Son durumlan g6rl.'tlmektedir.

gekil. 28 de, <;:ekme Testi Numuneleri gorfllmektedir.gekil. 29 da, <;:ekme Testi Numuneleri 1.1zerindeki Oranlar,

belirtilmif?tir

Misal: 20 Bir Aluminyum alaf?lml sac, Soguk Haddelenerek,3.05 mm den 1.02 mm ye dUf?urulml.lf?tl.lr. % Soguk <;:ahf?maindir enme ne kadardlr?

S£I<M£ T£STi NUMUNfLER.i% Soguk <;:ahf?ma (indirgenme) = (ilk Kalmhk - Son Kalmhk) *100

ilk Kalmhk

Misal: 26 DUf?uk karbonlu bir <;eligin <;:ekme Testinde:Numuneye uygulanan Yule 7700 KgI'. Numunenin ilk <;:apl: 12.7 mm.Numune, Eoyun Vermeden once bir noktada, 7700 Kgrlik sabit yukaltmda, numune <;apl, 12 mm olarak ol<;uluyor. Eu noktada, Hakiki vePratik Gerilimleri, Hakiki ve Pratik birim uzamalan ve aralanndaki farklbulunuz.A,= (re/4] d 0

2 = (re/4) (12.7)2= 126.68 mm2.Yuk altmdaki Alan: AI = (rei 4] d l2 = (rei 4) 122 = 113.1 mm2 .

CJpr (CJmiil') = F/A,= (7700 Kgr/l26.68 mm2) = 60.78 Kgr/mm2.CJlmk= F/A! = (7700 Kgr/l13.1 mm2) = 68.08 Kgr/mm2.

Farle CJlmk - CJpr = 68.08 - 60.78 = 7.3 Kgrlmm2 .Epr (Emiih] = (,11.1/10 ) = (L - 10 ) 110 = (A, IAd - 1 (Alman nokta, <;:ekme Noktasmdan once oldugundan, Hacim sabitdir.)

(21]

= (re/4) (1.27)2 - (re/4) (0.813)2 = [ 1 _ (0.813)2] *100 = (1 - 0.41) *100 =(re/4) (1.27)2 (1.27)2

=:> % 59

Misal: 21 % 70 Cu - % 30 2n alaf?lml sac, % 20 Soguk Haddelenerek, 3 mm kallIlhga dl.lf?url.llmuf?tl.lr. Daha sonra sac, 2 mm ye SogukHaddeleniyor. Toplam % Soguk <;:ahf?ma, ne kadardlr?

Sacm baf?lama kalmhgl = x olsun.x - 3 *100 = 20 =:> x - 3 = 0.20 =:> 0.80 x = 3 =:> x = 3.75 mm

x xToplam Soguk <;:ahf?ma % si = 3.75 - 2 *100 = 1.75 *100 = % 46.6

3.75 3.75

Misal: 24 1.25 cm <;aph bir <;ubuk, 2500 Kgrlik eksenel bir yi,lkemaruzdur. <;:ubuk uzerindeki Pratik (Ml.ihendislik) Gerilim, MPa olarakne kadardlr? F = (2500 KgI') * 9.81= 24 500 N, CJ - F - 24500 N

A, (re/4) (12.5 mm)2= 200 N/mm2 = 200 MPa.

Misal: 23 12.7 mm <;apmda Aluminyum <;ubuk, 1135 KgI' lik bireksenel ylike maruzdur. <;:ubuk 1.1zerindeki Pratik Gerilim, ne kadardlr?

CJpr =~ = 1135 KgI' = 9 Kgr/mm2A, (re/4) (12.7 mm)2

Misal: 22 Tavlanmlf? bir Baklr tel, 1.27 mm <;aptan, 0.813 mm<;apa So- k Cekildi-i zaman Kesitdeki % So-uk indir enme ne kadardlr? % Soguk indirgenme = Kesitdeki Azalma = M = A,- Ason * 100 =

ilk Kesit An

Misal: 25 1030 <;eliginden 12.7 mm <;apmda bir numune, <;:ekmeTestinde <;ekilerek kopartlldlktan sonra, kmlma <;apl 8.7 mm olarak 01<;ulmuf?tur. % Kesit Daralmasl, ne kadardlr?A, -A.son *100 = (1- A.son) *100 = [1 _ (re/4) (8.7]2 ] *100 = (1- 0.47) *100

Ao A, (re/4) (12.7)2 = % 53

= 3.05 - 1.02 *100 = 2.03 *100 = % 66.63.05 3.05

(gekil. 29)

L'•(20)

I 1.0 i Iil'aretlenen 61,,1110

Mirtltnum ~arald olr;il

(0) oS ilim:Jirik test parr;CiSI.(b) YetsS I t,,-sf par~crSJ,

U'J9~~£Qfl -IL-__Jt=----JL..__,- - - u!f9";;fonanvuk

(L--.-Y-C---I ()(el) Kamall r;-em.ler i~in

torna "elil",i:; numune.

1_'__-':~------:'- ~(b) K.ama II r;enefer ir;-inYCiSSI numunl!.

( c)

r---'7rTTrTTrc~~( d ) Dis Or;J1m I $:~= C-----Liiii) uc;.lu j

~ II torna edilmh;-u.ullU.uu:'IL_--'- num [J ne .

(gekil. 28)

- 0.693- 1.386- 2.079

Epr = (126.68/113.1) - 1 = 0.12.Ehak = In (1\ /10) = In (Ao / Ail = In (126.68 /l13.1) = 0.1l3 .

Farle Ehak - Emuh - 0.1l3 - 0.120 - - 0.007 .Misal: 27 Bir i§ pan;;aSl uzerinde yilk yok iken, ilk uzunlugu 50

mm dir. <;ekme yilku altmda uzunluk 60 mm'ye artml§tJr. Pratik ve Hakiki birim uzamalar arasmdaki fark, ne kadardlr?Epr = (60 - 50)/50 = 0.200 ; Ehak = In (60/50) = 0.182 .0.200 - 0.182 - 0.018.

Misal: 28 50 mm ilk uzunlugu olan par<;a, - 0.182 birim klsalmaya ugramasl i<;in, son uzunlugu ne olur? Pratik birim kJsalma, ne olur?Elml< = - 0.182 = In (1/50) veya + 0.182 = In (50/1) =} loge (50/1) = 0.182eO.182 = (50/1) =} (50/1) = 1.2 =} I = 50/1.2 = 41.67.Pratik birim kJsalma: Epr - (lson -10 )/10 - (41.67 - 50)/50 = - 0.167.

Misal: 29 Sunek bir metal, <;ekme deformasyonunda, maksimumyuke ula§lldlgmda kJnlml§tJr. Kmldlgmda, Ol<;u uzunlugu 60 mm, SonKesit Alal1l 83.33 mm2 dir. ilk Ol<;u uzunlugu 50 mm ve Kesit Alal1l 100rnm2 idi. Kmlmadaki Hakiki birim uzama nedir? % Uzama ve % KesitDaralmasl ne kadardlr? Haemin sabitligini ve Homojen (uniform) deformasyon oldugunu gosteriniz.(Ehal,hanlma = In (lson/la ) = In (60/50) = 0.182 .(Ehal,hanlma = In (An/Ason) = In (100/83.33) = 0.182, (Ison/lo) = (Ao/ Ason)oldugundan, Haeim sabitdir. Kmlma, maksimum yilkde oldugu i<;in,Boyun Verme meydana gelmez.% Uzama = (60- 50) *100 = % 20. % Kesit Daralmasl = 100 - 83.33 *100

50 100= % 16.67 . Haemin sabitligini ve Homojen deformasyon oldugunu, birdaha gosterebiliriz. 100 - 16.67 = 83.33 =} Ason = (% 83.33) "AnC-'.'-----_Vo - An 10 ; Vson - Ason Ison - (0.8333 An) (1.210) = 1 Ao 10=Vo =} &son - Vol

Misal: 30 Tavlanml§ 1020 <;eliginden bir <;ekme <;ubugu, kmlanakadar cekili or. Maksimum yiikde bir Boyun Verme meydana gelmekte10 = 50.8 mm ve Kopmaya kadar kesit azalmaktadlr. ilk Haemin, Sondo = 12.83 mm Haeme qit olmadlgml gosteriniz.Ison = 69.6 mm (Ehak)1Gnlma = In (lson/lo) = In ( 69.6/50.8) = In (1.37) =d son =8.43 mm = 0.315 .(Ehal,IJanlma -In An = In [ (w'/4) *12.832 ] = 2" In (12.83/8.43) =

Ason (w'/4) * 8.432 = 2 " In (1.5219) = 0.84

0.315 * 0.840 yani Ison * An oldugundan, IVa *Vsonl10 Ason

Son Haemin, ilk Haeme e§it olmadlgml, bir daha gosterebiliriz.% Uzama = 69.6 - 50.8 *100 = % 37 .

50.8% Kesit DaralmaSl = An - Ason *100 = (rr/4) * 12.832 - (rr/4) * 8.432 =

An (rr/4) " 12.832

= % 56.8 =} 100 - 56.8 = 43.2 , yani Ason = ( % 43.2) * An oldugundan,Vson = Ason * Ison = ( 0.432 An ) * (1.3710 ) = 0.6 An . 10

IVson = 0.6 "val =} Boyun Verme'den dolaYl, uniform olmayan deformasyon meydana geldiginden, % Uzama ve % Kesit Daralmasl degerleri,Haemin sabitligini gostermez.

(22)

Misal: 31 A§aglda verilen her bir §lk i<;in, Pratik birim deformasyon, Hakiki birim deformasyon ve Kesit Daralmasml hesaplaYlIllz.

(a) Ol<;u uzunlugunun, L den 1.1 Lye artmasl.Epr = (lson - 10 )/10 = 111/10 =} (1.1 L - L) / L = 0.1 LI/LI = 0.1 .Ehak = In (lson/lo) = In (1.1 IL / IL) = In (1.1) = 0.0953 .Kesit daralmasl: q = An - Ason = 1 _ Ason = 1 _ -k (Haemin degi§medigi-

An An Isonni kabul ettik). q = 1 - (IL/1.1IL) = 1 - (1/1.1) = 1 - 0.9091 = 0.0909.

(b) Ol<;u uzunlugunun, L den 0.9 Lye kJsalmasl.Epr = (0.9 L - L) /L = - 0.1 LI/ IL = - 0.1 .Elmk = In (0.9 LI / l/) = In (0.9) = - 0.1054 .q = 1- (10 /Ison) = 1 - VL /0.9l/) = 1 - (1/0.9) = 1 - 1.111= - 0.1l1 .

(e) Ol<;u uzunlugunun, L den 0 mm ye du§mesi.Epr = (0 - l/) / LI = ...:l.Ehak = In (0/ L) = In 0 = =..-":: •q - 1 - (10 /Ison) - 1 - (L / 0)= 1 - 00 = tal1lmS1Z .

Misal: 32 2.54 em kahnhglnda bir sae, onee 1.27 em kalmhga,sonra 0.635 em ye, daha sonra 0.3175 em kalmhga deforme ediliyor.Her basamakda Pratik ve Hakiki birim Insalmalan hesaplaymlz. Toplambirim deformasyonlan, Pratik ve Hakiki yollar ile bulunuz. Toplam birimdeformasyonlann, basamaklar toplamma e§it olup olmadlgml, ifadeediniz.

Ilk Kalmhk (em) Son Kalmhk (em! 1srrl Toplam Epr Chait Toplam chait

1. Basamak 2.54 1.27 - 0.5 - 0.5 - 0.6932. Basamak 1.27 0.635 - 0.5 - 0.75 - 0.6933. Basamak 0.635 0.3175 - 0.5. - 0.875 - 0.693

1. Basamak: Epr = (lson- 10) /10 = (1.27 - 2.54)/ 2.54 - - 0.5 .2. Basan1ak: Epr = (0.635 - 1.27) / 1.27 = - 0.5 .3. Basamak: Epr = (0.3175 - 0.635) / 0.635 = - 0.5 .

2. Basamagm sonunda Toplam Epr = (0.635 - 2.54)/ 2.54 = - 0.75 .ilk 2 Basamak toplaml Epr ---1 (- 0.5) + (- 0.5) = - 1 *2. Basamagm sonunda Toplam Epr ---1 - 0.75 .

3. Basamagm sonunda Toplam Epr = ( 0.3175 - 2.54) / 2.54 = - 0.875 .3 Basamak toplaml Epr ---1 (- 0.5) + (- 0.5) + (- 0.5) = - 1.5 *

3. Basamagm sonunda Toplam Epr ---1 - 0.875 .1. Basamak: Elml, = In (lson/lo) = In (1.27/2.54) = In 0.5 = - 0.6932. Basamak: Ehak = = In (0.635/1.27) = In 0.5 = - 0.693 .3. Basamak: Ehak = In ( 0.3175/0.635) = In 0.5 = - 0.693 .

2. Basamak sonunda Toplam Elmk = In (0.635/2.54) = In (0.25) = -1.386ilk 2 Basamaklar toplaml Elmk ---1 (- 0.693) + (- 0.693) = - 1.386 =2. Basamak sonunda Toplam Ehai< ---1 - 1.386 .

3. Basamak sonunda Toplam Ehai< = In (0.3175/2.54) = In (0.125)= - 2.079.

3 Basamak toplaml Ehai< ---1 (- 0.693)+ (- 0.693)+ (- 0.693) = - 2.079= 3. Basamak sonunda toplarn Elmi< ---1 -2.079 .. Hakiki birim deformasyonlardaki (Elmkii<i) ara degi§melerin(basamaklann) Toplaml; ilk Uzunluktan, ara basamagm sonuna kadarolan Toplam Hakiki birim deformasyona e§ittir. Pratik birim deformasyonlar i<;in, bu e§itlik, ge<;erli degildir.

(23)

(b) Bai?ta verilen verilerden, <;:ekme Noktaslll.a kadar, <;:ekmedePratik Gerilim - Pratik birim uzama egrisini c;iziniz.IEhak. basma I= In (ho/hsonl ; (EI13I<1 \'ekme = In (hson/ho) =>

(£hak) cekme = - (£hak) bnsm8 .

In (ho Ihson) = In [1 1(1 - Epr.basma) 1= - In (hson/hol = - In (1 + Epr.<;ekme) == In [l I (1 + Epr.eckme) ] => [1 I (1 - Epr.basma) 1= [1 I (1 + Epr.<;ekme) ] =>(Epd cekme- - (Epr) basrna .

Basrnadaki Hakiki Gerilimin, <;:ekmedeki Hakiki Gerilime ei?itold1.1 -1.1n1.1, temel olarak kabul edersek: (O'I13ld eekme = (O'ha]<l basrna .

hak= O')r * (1 + Elf) old1.1g1.1ndan, 28 = (O'prJ] * (1 + 0) => (O'prlt = 28 MPa.69 = (O'pr12 * (1 + 0.025) => (O'pr12 = 69/1.025 = 67 MPa .110 = (O'pr13* (1 + 0.05) => (O'pr13= 110/1.05 = 105 MPa.166 = (O'pr)4'" (1 + 0.10) => (O'prl4 = 166/1.1 = 151 MPa .221 = (O'pr15 '" (1 + 0.20) => (O'pr15 = 221 I 1.2 = 184 MPa ./262 = (O'prlG" (1 + 0.301 => (O'pr)6 = 262/1.3 = 202 MPa .276 = (O'prh * (1 + 0.40) => (O'prh = 276/1.4 = 197 MPa < 202 MPa oldugcmdan, <;:ekme NoktaS1l11 ai?mli?tlr, (O'prh dahil edilmeyeeektir. <;:ekmedePratik Gerilim - Pratik birim uzama egrisi, ~ekil. 30 da gasterilmii?tir.

(25)

(b)(a)<

f-ialdki Gerilim \H) Yilkseldik Basmada PraUk 1- [Epr ( EhaI;;) basma (:ekmede Pratik Cckmede PraLik

O'hak IMPal Daralmasl birim klsalma (cpr) basm3 -In[I/II- Eprll )irim uzama(cprl Gerilim (MPa)

28 0 0 1 0 0 2869 2.5 0.025 0.97E 0.0253 0.025 67

110 5 0.05 0.95 0.0513 0.05 105166 10 0.10 0.90 0.1054 0.10 151221 20 0.20 0.80 0.2231 0.20 184262 30 0.30 0.70 0.3567 0.30 202276 40 0.40 0.60 0.5108 0.40 197286 50 0.50 0.50 0.6931 0.50290 60 0.60 0.40 0.9163 0.60

Basma yuklemesindeki O'lmk Ehak eerisi, ~ekil. 30 da gasterilmii?tir.

(~ekil. 30)

280 -.Ha1<:iki Gerilim -Hakiki birinl klsalma

210 [Basma)

Gerilim / ..~(MPa)/' '''.,

140 r Pratik Gerilinl -,,. Fratik birirn uzarnai i';::ekme)

!

70

28

00.1 0.2 0.3 0.4 0.5 OJ) 0.7 0.8 0.9

Birim clefonnasyon

Misal: 35 Bir Baklr silindirin, sl.lrtUnmesiz tek eksenli BasmaTestinde, ai?agldaki netieeler ahnmli?tlr.Hakiki Gerilim (MPa): 28 69 110 166 221 262 276 286 290% Yukseklik Daralmasl: 0 2.5 5 10 20 30 40 50 60

(a) Bu bilgilerden, Basma yuklemesindeki Hakiki Gerilim (O'bak)Hakiki birim kIsalma (Ehak) egrisini c;iziniz.

Misal: 33 Haeim sabit ise; x, y, z dogrultulanndaki(Epr)x + (Epr)y + (Epr)z = 0 ve (Eha],)x + (Ehak)y + (E]mk)2 = 0oldugunu gasteriniz.

Kubik bir elemanm deformasyon1.1n1.1 dl.li;a:.lnl.lrsek:Va =X. y. Z

Vsan = (x + ill<:) (y + i1y) (z + i1z)!'N = (Vson - Vol = (x + ill<:) (y + i1v) (z + i1z) - X.V.z =V o Vo x.y.z= (x + ill<:) (y + i1y) (z + i1z) _ 1 = (1 + ill<:) (1 + illJ:) (1 + i1zL 1 =

x Y z x Y z= [ 1 + (Epr)x 1 [ 1 + (EprJy 1 [1 + (EprJz J - I ; Haeim degii?miyorsa, i1V = 0old1.1g1.1ndan, Q = 0 = /1 + (Epr)x + (Epr)y + (Epr)x "I (Eprly + (Ep,-)z + (Epr)x /'" (EprJz

Va+ (Epr)y'/(Epr)z + (Eprlx" (Epr)yl (Eprlz -/1 = 0 => Epr< 0.01 ise, (Epr)x'" (Epr)y gibiterimlerin c;ar lmlan, 10 -4 mertebelerinde olaeagmdan, ihmal edilebilir.=> (E rlx + (E )r)y + (E r)z = 0 (Ei?itlik, yukanda belirtildigi gibi, Pratikbirim deformasyon1.1n kuc;uk degerleri ic;in ( < 10-2 gibi ) geGerlidir.

o = [1 + (Eprlx 1[1 + (Epr)y 1[1 + (Epr)z J - 1 ei?itliginde, her iki tarafa 1eklenirse: => 0 +1 = [1 + (Epr)x 1[1 + (Epr)y J [1 + (Epr)z J ve her iki tarafm In'ialImrsa: In 1 = In [1 + (Eprlx 1+ In [I + (E r)y 1+ In [I + (E lflz 1Ehak = In (1+ Epr) old1.1gundan, 0 = (Elmk)x + (Ehaldy + (Ehald·(Ei?itlik, Hakiki birim deformasyon1.1n, bUyl.lk degerleri ic;in de gec;erlidir.

Misal: 34 5.08 em c;apmda bir Davme parc;asmm yuksekligi,bai?langI<;ta 12.7 em iken, davulerek 5.08 em ye dl.li?urulmui?tur.

(a) Basma yanl.lndeki eksenel Pratik ve Hakiki birim klsalmalar,ne kadardlr?

Epr = (hsan - ha) I h a = (5.08 - 12.7) /12.7 = - 7.62/12.7 = - 0.6.Eha], = In (hson/ho) = In (5.08/12.7) = In (0.4) = - 0.916 .(b) Davme parc;asmm son c;apl, ne kadardlr? FIC;llanma tesirini

ihmal ediniz.Haeim sabitdir. Ao . h o = Ason . h son old1.1g1.1ndan,(w/4) * (5.08)12 '" 12.7 = (w/4) '" (d l )2 * 5/08 =>

dl2 = 5.08 *12.7 = 64.516 => d l = -V 64.516 := 8 em(e) Yanal Hakiki birim deformasyonlar, ne kadardlr?

Plastik defom1asyonda, (Ehak)x + (Elmk)y + (EI13I'lz = 0 dlr.Basma yanune, z dersek; (E]mk)z = - 0.916 ve Silindir simetrisindendolayl, Yanal birim deformasyonlar, birbirlerine ei?ittirler.(E]mklx = (EI13ldy old1.1gundan, 2 (E]mklx = - (E]m],), = 0.916

(E]m]dx = (Ehal,)y = (0.916/2) = 0.458.

% Yl.lkseklik Daralmasl = [ (ho - hson)1 h a 1'" 100I£pr,basmal = 110 - h 50n = 1 _ h50n ==? h son = 1 - £pr.basma:::::} ho = 1

h o h o h o 11 50n 1 - £pr,basma

IEhak. basma I = In (ho Ihson) = In [ 1I (1 - Epr.basrna) J(24)

U (I{gr"mm/mm3]

1.10.030.00090.0150.210.003

5 REZiLYANS

(gekil. 32)Bir malzemenin, Elastik defor

masyondan sonra, ilk boyutlannaiinme kapasitesidir. Eksenel uyulanan bir F yi.ikiine mann bir

"ubugu dl.i§unelim. Uygulanan.. k (F) tarafmdan yapllan i9

(Enerji), dik l.i~genin alamdlrJI.:::.~I..J,. (gekil. 32), Kuvvet (F) ve Kuvvetin

lixtt!.nslolJ (Ill) sebe~.oldugu Uzama ~i~tan(ill)rafigl altmdal<l alan,(I9 1 venr.

(Uwma Mi/(far,l

Malzeme E (Kgrlmm2) aAlmm (Kgr/mm2)(a) saka Direw;li Talam celigi (S- 1) 20 000 210(b] 1040 20000 35(e) AI (tavlanml§) 7 000 3.5(d) Pirin~ 10 500 17.6(e) Lastik 0.105 0.21(D Akrilik 350 1.4

Elastik i§ - (Rezil ans Modull.i) * (Haeim)U : Rezilyans Mocliill.i = (1/2) * ( aEIasUk2IE)aElasUk : Elastik SlIllr. (Belli degil ise, yakm deger olan Akma Gerilimiahnmaktadlr.) E: Elastik Modul.

Rezilyans Modulu bagmtlsl, bir malzemede, Plastik deformasyonmeyclana getinneden. clepo eclilebileeek maksimum Elastik Defonnasyon Enerjisini verir. Pratik olarak, malzemenin RezilyanSl, Elastl~ .Smlr'a kadar, a - E egrisi altmdaki Elastik Alan'dlr. Bllhassa yay uretlminde olmak uzere, kullanma ortammda darbeli yuklere ve titre§lmemaruz kalan par~alann imalinde kullarlliaeak malzemelerin, yi.iksekRezilyansh olmalan istenir. Teorik olarak, ideal Rezilyant malzemede,(Rezilyans Modulu'nun yUksek olmaSl i~in) Elastik Smlr v~ya AkmaSmln'nm yUksek ve Elastik Modul'un dl.i§uk olmaSl gerekrr (aElasUk veya

aAI i E t) BaZl metalik ve metal olmayan malzemelerin RezilyansUlla, .

Modiilleri, a§aglda kar§lla§tmlml§tlr.

Elastlk= (1/2) * F" ill : a = F/A =? F - a *A ve Epr = ill/i =? ill = E* Ia = E * E (Hooke Bagmtlsl) ---7 E = alE oldugundan,WElaslik = (1/2) * (a A) * (E I) = (1/2] * ( a . E) * (A. 1)

=(1/2) * a * (alE) * (A.I) =WElastlk= !(1/2) " (aElaslik2/E )! *!( A. 1)1 =? iWEIaSlik = U * vi

U V

F(Yl'Ikl

Misal: 37 Bir Baklr tel, 30 Kgr/mm2 Pratik Kopma Gerilimi ve% 77 Kesit Daralmasl gostermi§tir. Hakiki I{opma Gertlimi, ne kadardlr?

Ko ma yuk1.i Son kesit Alam ) = ?(a r,l(o Jllla) = Fllo malAo =? Fllol'ma = (apr,!lol'ma] * Ao =? Fl(ol'ma - 30 Ao .

Ao - Ason " 100 = 77 =? Ao - Ason = 0.77 Ao =? (I - 0.77) Ao = Ason =?

AoAson = 0.23 Ao . (aJ-lak.llopma) = Fl(opmalAson = 30 Nol 0.23 No =?

(aHak,l\ol'ma) = 30 I 0.23 = 130 Kgrl mm2 .Pfosti): deft?

ILI,.,1

0.1

Akma noktasma kadar dogrusal klsmm egimi: !tan a = EI = alE =? E =(40 Kgr/mm2 ) I ( 0.2/100 ) = 20 000 I{grlmm2 .

(b) Test numunesi klnldlgmda, Ol~l.i uzunlugu, ne kadardlr?(El'r,kol'mahoplam = 0.20 = (Eelastlk = 0.002) + (El'lastlk = 0.198)Eelastlk: Numune uzerinde kahCl olmayan, elastik birim uzama.Eplastlk:" " olan, plastik birtm uzama. =?

(i) (El'r,Jlol'ma)plastlk = IMn - 10 = 0.198 =? ISDn - 60 = 0.198 =? lson = 11.88 + 6010 60 =? ISDn - 71.9 mm

(e) Kahel deformasyon olmadan, test par~aslIlln ta§lyabileeegimaksimum yUk, ne kadardlr?Grafige gore, Elastik SlIllr ile Akma Smm Ost Akma Noktasl) aymgiiriilmektedir (40 1{gr/mm2). aAkma= (FAlona lAo)Ao = (rei 4) * d 0

2 = (rei 4) *102 = 25 re mm2 . =?FAJema = aAlema * Ao = ( 40 I{gr/mm2) * 25 re = 1000 re = 3140 l{gr.

(d) Bu ~eligin ugradlgl Plastik deformasyonun, Elastik cleformasyona oranl nedir?(b) §lkkmda gorl.i1cll.igii gibi, (Epr,kopmahol'lam = 0.20 : (Eelaslik) = 0.002(Eplasiild = 0.198 olclugunclan, EPlaslik = 0.198 = 198 = 99 .

EElaslik 0.002 2 I(e) Bu ~elige, % 0.1 birim uzama vennek i~in, ne kaclar Enelji

gerekir?i§ = Enerji =? iW = F" illl : E = (0.1/100) = 0.001 . Bu E degerinden, dikme ~lkarsak, gereken Gerilimi buluruz. a = 20 I{gr/mm2 (iki Dik O~ge

nin Benzerliginden). a = F I Ao (Elastik Bolgede oldugumuz i~in, KesitAlam ---7 Ao dlr).F = (20 Kgrlnllin2) * (25 re nlltn2) = 500 re Kgr .Epr = ill/lo=? ill = Epr* 10 = 0.001 * 60 = 0.06 mm .W = (50011: I{g) * (0.06 mm) = 30 re I{gr.mm = 94.3 I{gr.mm = 0.094 Kgr.mveya Joule olarak da bulabilirtz.!1 Kgr = 9.8 Newtonl oldugundan,0.094 * (9.8 N) ,,, m := 0.9 N * m = 0.9 Joule.( !1 Joule = 1 Newton * I metre!)

~_~M~is~a~l,;..:~3~6 -,Yandaki §ekilde (gekil. 31)4 II (gekil. 31) erilen a - E diyagraml, 10

60 ~ - - - -- - -- - - - -, ~-::.--__ mm ~apmda ve 60 mm 01-~u uzunlugunda ~elik

numune, <;ekme TestindeI ~ekilerek elde edilmi§tir.I A§agldaki maddeleri,\ eevaplandmmz,! (a] Elastik Modul, ne

.., kadardlr?t a = E *E (Hooke Bagmtlsl)

J!liI.o.J."2,-+O-.4,,....-----.;.;...,"'...,e----:;z'-O-I=? E = aIE.

(26] (27)

0.28

0,/5

€.(gekil. 34)

lii

-~I II I

d. !I

o "" 10 mm II I." '" 50 fl'lffl I I

I1 I I

I I

I: f;I ,I _-:...P..:.:la~$:.:.I:.:.M:.:..::a:..:ra::.:/.:.:lk:.:.:(:.::'d:..:e.:...f-,1'l ):::'-rl ......,j.lI r" I I: I -fakHitl.O,003 I I

5°01

"j 00

300;;l

2.50.>-113 I

200

400MPar

(29)

Clkanlabilir." (a) Uzun bir Plastik aralIgI oldugundan, maizeme sunektir.

(b) ilk Elastik aralIgm egimi fazla oldugundan, maizeme oldukc;arijit'dir (difleksiyona kar§l dayamklIdlr).

(c) OrantllIlIk Limiti, - 230 MPa dlr. Kar§llIk gelen birim uzama,- 0.002 dir.

(d) Teknik Elastik Smlr (Almanca Rp % 0.01 = 0.0001). hemenhemen Lineer Elastik dogru ile c;akI§lktIr. =:> aElaslik =250 MPa.

(e) Yumu§ak c;elige mahsus olmak uzere, iki Akma Noktasl vardlr.Ust Akma Noktasl ve Alt Akma Noktasl. Hesaplarda, Akma Noktasl olarak, Ust Akma Noktasl kabul edilir. aAkma = 260 MPa. Kar§llIk gelenbirim uzan1a, £Akma- 0.003 .

(D <;ekme Gerilimi =400 MPa (Pratik) , (£Pr,eekmehoplam = 0.2 dir(Maksimum noktamn koordinatlan). EElastik =0.003 , (EPlasii!,lcekme =0.197. Bu maksimum noktaya kadar, deforn18syon uniforrn yani homojendir. Bu noktada malzeme, boyun vermeye (Necking) ba§lar. Yani,homojen olmayan deformasyon ba§laml§tlr.

(g) Kopma 350 MPa Pratik Gerilimde meydana gelir. Buna kar§llIkgelen Toplan1 birim uzama. (EKopmahoplam = 0.28 dir.

(h) gekil. 34 de alttaki egri, aPralik (amiihendlslil,) - £Pratik (£muhendislil,)egrisidir. <;unkii, aHakikJ - EHakiki egrisinde, Boyun Verme'den sonraherhangi bir azalma olmaz.

(i) Yukandaki malzeme ic;in Elastik Modul, OrantllIlIk Smrn'nakadar, dogrunun egimidir. E = 230/0.002 = 115000 MPa = 115 GPa ,

U) £Kopma = 0.28, Toplam birim uzama'dlr. £Elaslik (Geri kazamlan) +£Plaslik (KalIcl) = 0.28 .

Misal: 39 gekil. 34, Tavlanml§ yumu§ak bir c;eligin, Gerilim birim uzama grafi-ini gostermektedir. Bu arafikten, a§a-ldaki bil iler

:lUIIlIJ$CI Ie r;.eM:

'l .....-:7 Rezi I~CJ noSNlod{dlert Misal: 38 Bir <;elane Testinde,

c;elik numune c;ekilmi§tir. ilk <;ap = 5.05mm, ilk Olc;u Uzunlugu 10 = 5 do = 25.25mm. Akma Noktas1l1da kaydedilen Yule500 Kgr. Akma noktasmda, cihaz ile

B/r!m dell! e kaydedilen OIC;ii Uzunlugu: 25.28 mm,($ekil. 33) /ki celigin Maksimum Yiik: 800 Kgr. Kopma Yilkil:

Rex} IYClI1S Modu/{e.rlnll1 570 Kgr. Kopma kesiti: 3.8 mm.kar$>tla:;.flrmaS/. Kopmadaki Olc,;u Uzunlugu: 33.6 mm.

(a) Akma Gerilimi, ne kadardlr?A,= (re/4) * d0

2 = (re/4) * (5.05)2 = 20.03 mm2 ;

aAkma = FAkma/A, =:> aAkma = 500 E:gr /20.03 mm2 = 24.96 Kgr/mm2 .(b) <;eligin Elastik Modulil, ne kadardlr?

Akma Noktasmda kaydedilen Uzama miktan = L',l = 25.28 - 25.25 =0.03 mm . £Akma = L',l/lo ---7 £Akma = 0.03/25.25 = 1.19 *10-3

E = aAkma/£Akma = 24.96 /1.19 *10-3 = 20975 Kgrlmm2 .(c) <;eligin Rezilyans Modillu, ne kadardlr?

.!L= (1/2) * (aAkma)2/E = (1/2) * (24.96)2/20 975 =0.015 Kgr* mm/mrn3

(d) Elastik Alanda depolanan Toplam Enerji, ne kadardlr?W = U * V =:> 0.015 * (20.03 * 25.25) = 7.6 Kgr*mm

(e) Pratik <;ekme Gerilimi, ne kadardlr?(aCekme,Pr) = Feekme/A, = 800 Kgr/20.03 mrn2 = 39.9 Kgr/mm2 .

(D Pratik Kopma Gerilimi, ne kadardlr?(aKapma.Pr) = Fl{opma/A, = 570 Kgr/20.03 mm2 = 28.5 Kgrlmm2 .

( ) Ko ma noktasmdaki % Uzama, ne kadardlr?Vo Uzama = (£I{o ma,Pr) *100 = [ (Ison -10 )/10 1*100 = [(33.6 - 25.25)/25.25]* 100 = (8.35/25,25) *100 = % 33

(h) % Kesit Daralmasl, ne kadar olmu§tur?Ason = (re/4) * dson2 = (re/4) * (3.8)2 = 11.34 mm2 .

[ (An - Asnn) / An J *100 - [ (20.03 - 11.34)/20.031 *100 =(8.69/20,03) *100 = % 43.4

(i) Tokluk Modiilu, ne kadardlr?To = (aeekme,P,-) * ( £l\opma,Pr) = (39.9 E:gr/mm2) * (0,33) = 13.2 Kg *mm/mm3

(28)

Metalik olmayan malzemeler ic,;inde Lastik; Elastik Modiilii veAkma Slmn, metallere gore c,;ok du§uk olmas1l1a ragmen, aym hacimdeki 1040 c;eliginin 7 katl ve Pirinc,;'in 14 katl kadar Elastiki Enerji depolayabilmektedir. Tavlanml§ Aluminyum, ihmal edilecek kadar az ElastikiEnerji depolayabildigi ic;in, Aluminyum yay yapllmamaktadlr. 1040 <;eligi, Pirinc;'in 2 katl kadar; 90ka direnc;li S-l Taklm <;eligi ise, Ala§lmslz1040 <;eliginin 36 katl kadar Elastik Enerji depolayabilmektedir.<;unku, S-l Taklm <;eliginin Akma Gerilimi, 1040 m Akma Geriliminin 6katldlr. gekil. 33 de, iki C;eli - in Rezilyans Modulleri kar§lla§trnlml§tlr.

Ii Oda Slcakllglnda, butun c,;eliklerinGar! i1I , Elastik Modiilleri, hemen hemen aym

D"y oldugundan (_ 21 000 Kgr/mm2). ElastikAlamn buylik olmasma tesir eden tekfaktor, Alana Gerilimi gorunmektedir.Boylece, yaylIk c;elik malzemede, enba§ta Akma Gerilmesinin, c;ok yliksek01mas1l11l1 du§unulmesi gerekir.

DUsu.!: karbonf<J bir ~eLI§I() u-- E. diyagroml

(30)

verilmif;}tir. Af;}agldaki maddeleri eevaplandmmz.(a) Elastik ModUl, ne kadardlr?

E = 230/0.002 = 115000 MPa = 115 GPa .(b) Kopmada son Ol<;:u Uzunlugu ne kadardlr?

(Ellopmahoplam = 0.24 ~ EElasUk + EPlasUk =:> (Ei\opma)Plastik = 0.240 - 0.004 ~

0.236 =:> 0.236 = ~1/50 =:> ~I = 0.236 " 50 =11.8 ; ISDn ~ 50 +11.8= 61.8 mm.

(e) Test par<;:asl klnldlgmda, if;}aretlenen IGsmm Haemi Vson= 0.6 "Vo ise, par<;:amn kopma <;:apl, ne kadardlr?An = (rr/4) * d 0

2 = (rr/4) *102 = 78.54 mm2 ; 10 = 50mm, Va ~ An" 10 =78.54" 50 = 3927 mm2 • VSon= 0.6 " 3927 ~ 2356 mm2 = Ason" Ison== Ason" (61.8) =:> Ason = 2356/61.8 = 38.1 mm2 - (rr/4) * dson2 =:>

dson2 = 48.54 =:> dSon - 7 mm .(d) Boyun Verme noktasmda Hakiki Toplam birim uzama, ne

kadardlr?EHaklkLToplam = In (1 + Epr.Toplam) = In (1 + O. 19 ) = In (1. 19 ) = O. 174 .

(e) Hakiki <;ekme Gerilimi, ne kadardlr?(O"Haklr;ekme = (O"Prlr;ekme * (1 + Epr) = 480 " (1 + 0.19 ) = 571 MPa .

(f) <;ekme (Boyun Verme) noktasmda, test par<;:asmm Ol<;:u Uzunlugu ne kadardlr?EHaklki = 0.174 = In (IsDn/50) =:> loge (lSon) = 0.174 + In 50 = 4.086=:> ISon ~ e4.086 = 59.5 mnl .

(g) Tam <;ekme Noktasmda test durdurulursa, if;}aretlenen Ol<;:uUzunlugu, ne kadar olur?EElastik =0.004 oldugundan, EEIasUk = ~1/50 =:> (~I)Elastik ~ 0.004 " 50 =0.2 mm ; (~Ihoplam = 9.5 mm , (~I)Plastik ~ 9.5 - 0.2 ~ 9.3 mm oldugundan,I<;:ekme = 50 + 9.3 = 59.3 mm olur .

(h) Tokluk Modulu, ne kadardlr?To = (O"eekme)Pr * (EIlopma)Pr = 480 (N/mm2) * 0.24 = 115.2 N" mm/mm3 .

Birime dikkat edilirse, birim Hacim baf;}ma if;}'i (Enerji) vermektedir.(i) Rezilyans Modl.llu, ne kadardlr?

U = (1/2) " ( O"EIastlk2 /E) = (1/2) * (- 260 N/mm2 )2 /115000 N/mm2 == 0.294 N/mm2 = 0.294 N * mm/mm3 .

Ul Toplam Elastik if;) (Enerji), ne kadardlr?W = U "V = U " (An * 10 ) = (0.294 N * mm/min3) " (78.54 I11'tn2) * (50 I11'tn)= 1155 N * mm . (1 Newton) " (l metre) - 1 Joule oldugundan,=:> 1.155 Joule = 1.2 Joule.

(k) <;elik, ne kadar ylik uygulamrsa, akar?O"Akma = 260 N/mm2 ; An = 78.54 mm2 oldugundan, FAj,ma = O"Akma * An =~ 260" 78.54 ~ 20 420 N = 20.4 kN = 2.1 Ton.(ITon ~ 9.8 kN oldugundan)

(I) Malzemenin ugradlgl (Plastik Deformasyon)j (Elastik Defor-masyon) oram nedir? (0.240 - 0.004) = (24 - 0.4) = 59

0.004 0.4 1(m) Elastik Smlr, nerededir?

O"Orantl = 230 MPa ; O"Aj,ma ~ 260 MPa oldugundan, Elastikligin sona erdigiGerilim olan Elastik Smlr, 230 ile 260 MPa arasmda ve 230 MPa degerine yakmdlr.

(n) Malzemeye % 0.1 birim uzama vermek i<;:in, ne kadar Enerjigerekir?

(31)

II,I,,,,III,,,,,,I,1I,,

2425

------~_ ... .-

19 2010 15( Yo ~ ')

do ~ 10 ",mLo = 50mm

(:;)ekil. 35)

5

,II

100 I"'I:1

o. 11

o '1o.zy O.-!-

300

:i!6<J.23'0

ZOO

400

u (~:~~~~ ~=~:~_~_== ~ __ ~~.-5j,Qk' J _ . _I,III,1,IIIll,,I

Misal: 40 :;)ekil. 35 de, DUf;}uk Karbonlu bir c;eli-in 0" - E di a ramI

Malzemenin ugradlgl Plastik Deformasyonj Elastik Deformasyon oramnedir?

(0.28 - 0.003)/ 0.003 = 277/3 = 92/1 .(k) Numune koptugunda, Son Uzunlugu nedir?

(EPrauk)Plasuk = 0.277 = (~1/50) =:> ~I ~ (0.277) * 50 ~ 13.85 mm, ImhClolarak Uzamlf;}tlr. lSon = 50 +13.85 =:> 63.9 mm .

(I) Kopma <;:apl 6 mm olarak 61<;:ulmuf;}se, % Kesit Daralmasl, nekadardlr?An = (rr/4) d 0

2 = (rr/4) "102 = 78.54 mm2 • Ason= (rr/4) * dson2 = (rr/4) " 6 2 =Ason- 28.274.fYo K.D. - [(An - Ason)/An 1*100 = [ (1- (Ason/Ao) 1*1001 =[ (1 - (28.274/78.54) 1*100 =:> % 64 .

(m) Bo un Verme noktasmda, Hakiki toplam birim uzama, nekadardlr? Hak = In (1 + EPr) = In (1 + 0.2 ) = In (1.2 ) = 0.1823 .

n Par<;:a uzerindeki Hakiki <;ekme Gerilimi, ne kadardlr?O"Hak = O"Pr * (1 + EPr) = 400 " (1 + 0.2 ) = 480 MPa .

(0) Test devam ederken, <;ekme Noktasmda, Test Par<;:asmm Ol<;:uUzunlugu, ne kadar olmuf;}tur? (Soru, f;}l.mdan farkhdlr: Tam <;ekmeNoktasmda testi durdursak, par<;:anm son uzunlugu, ne kadar olurdu? )~Hak.eekme = In (leekme/50)1 = 0.1823 =:> loge (lCekme)- In 50 = 0.1823 =:>

loge (lCekme) = 0.1823 + In 50 = 4.094 =:> ICekme = e4.094 = 59.99 mm . (Buuzunlugun i<;:inde <;:ok az bir miktar da olsa, Elastik uzama da dahildir.)Tam <;ekme Noktasmda testi durdursak, par<;:anm son (kahCl) uzunlugu, ne kadar olurdu? (EPr.Cekme)Plasuk = 0.197 =:>

(EHak.Cekme)Plasuk= In (1 + EPr.Plastik) = In (1 + 0.197) = In (1.197) ~ 0.1798.(EHak.Cekme)Plaslik = In (lson/50) = 0.1798 =:> loge (lson) - In50 = 0.1798 =:>loge (Ison) = 0.1798 + In 50 = 4.0918 =:> e4.0918 = 59.85 mm. Demek ki,tam <;ekme Noktasmda par<;:anm Toplam Ol<;:u Uzunlugu: 59.99 mm,Toplam Uzama miktan: 9.99 mm, Plastik Uzama miktan: 9.85 mm,Elastik Uzama miktan: 9.99 - 9.85 ~ 0.14 mm .

(32)

Misal: 41 :;;ekil. 36 da, bir Aluminyum Alai;ammm Gerilim - birim

0·002 0.0o

1DO

Misal: 42 :;;ekil. 37, Gri Dokme Demir'in tipik cr - E C;:ekme Egri-Grf Dol:lne DemJr sini gostermektedir. Boyle bir egri-

IT _ e E!: - i i den, ai:)agldaki neticeler <;lkanlabilir._____...9c..r_ s__,_ (a) Malzeme. <;ok az PlastIk Defor-

(...-\ 3QO masyon ile kmldlgl i<;in, gevrektirv ) (kmlgandlr).

N 2.'50 (b) ilk Elastik Arahk, Aluminyuma::~ 200 gore, olduk<;a dik egimde oldugun-,10m dan. olduk<;a rijit'dir.

(c) Elastik Arahkda dogrusalhk(:;;ekil. 37) olmadlgmdan, Orantlhhk Smm' nm

vuku buldugu noktayl tesbit etmek,olduk<;a zordur; yaklai:)lk olarak 200MPa denilebilir. OrantIhhk Smm'nakadar, Elastik Arahk lineer olmadl

f gmdan,Gri Dokme Demir i<;in HookeD.OO! BagmtIsl (cr = E * E), ge<;erli degildir.

(d) C;:ekme Gerilimi =c Kopma Gerilimi =250 MPa dlr.

Elastik Sll11r' a kari:)lhk gelen birim uzama =; E = 0.005 .(c) Malzemenin Akma Gerilimi, ne kadardlr?

Akma, Dl.ii:)l.ik Karbonlu C;:elikde oldugu gibi tam belirli, olmadlgmdan0.002 E (Offset) metodu ile bulunmui:)tur. =; crAkOla == 510 MPa .

(d) C;:ekme Noktasmm koordinatlan = ?(ECekOle. PrhoDlam = 0.0125. crcekme.Pr = 550 MPa .

(e) Kopma Noktasmm koordinatlan = ?(EI(opma,PrhoplaOl = EElaslilc + (EllopOla.Pr)Plaslik = 0.018 . crJ(opma.Pr = 480 MPa .

(f) Elastik Modul, ne kadardlr?E = (360 MPa / 0.0045) = 80 000 MPa = 80 GPa.

(g) Par<;a, Akma Noktasma gelince, Plastik (kahCl) olarak, nekadar uzamli:)tlr?(EPlaslik )Altma = ( L'11 / 10 ) = 0.002 =; M = 0.002 * 50 = 0.1 mm .Akma Noktasma gelince, Ol<;u Uzunlugu 50.1 mm olmui:)tur.

(h) Par<;anm ugradlgl Plastik Deformasyonj Elastik Deformasyonoram, ne kadardlr?EElaslilt == 0.005 (b i:)lkkmdan) ,(EJ(opma.PrhoplaOl = 0.018 oldugundan,(EI(oDma.Pr)Plasllk = 0.018 - 0.005 = 0.013 = 13 = 2.6

EElaslik 0.005 0.005 5 1(Daha once hesapladlglmlz Yumui:)ak C;:eliklerdeki oranlarla kari:)llai:)tIrdli?;Imlzda, 2.6 nm olduk<;a dUi:)uk oldugunu goruyoruz).

(i) Uzun bir Plastik Arahgl oldugundan, malzeme sunektir.(j) ilk Elastik Arahk, ferrous malzemeye gore, <;ok daha az diklikte

oldugundan (Egim, az oldugundan), <;ok daha az rijit'dir.

(33)

TEST PARCALARININ bLCD UZUNLUGUTest par<;alannm (Numunelerin) ilk Ol<;u Uzunlu&u ile, ilk Kesit

Alam, birbiriyle orantIhdlr. Genel olarak ILo= 5.65 * -lAd se<;ilir.Silindirik numunelerde A = (n:/4) * d2 oldugundan,Lo= 5.65 * Un: /2) * do =; La = 5.65 " (0.886) * do=; ILo = 5 dol olur.

0.016 01)/8

-0.0 t.2

Plastik Arahk

!lori' hlr ala $fmll'1 11- E etjrisi

, o. t 0008

0.001 0,002 0.005 0.006

- - - - -1- - - - - --I I

I II

I Do'" {O III 111 I II / lo::: 50ml11 I ,I I I II fr I (:;;ekil. 36) :

I II I I

100 I I I I~.J'---i--/---Ill>I~--+-----t-- -+1

I

300

200

0.0001

uzama egrisi gosterilmii:)tir. Ai:)agldaki maddeleri cevaplandmmz.(a) Orantlhhk Smm, ne kadardlr?

Dogrusalhgm bittigi Gerilim, - 360 MPa' dlr.(b) Elastik SHur, ne kadardlr?

Elastik Smlr, Rp % 0.01 veya Rp0.0001; Yatay eksen E olarak verildigii<;in, E ekseni uzerinde 0.000 1 ii:)aretlenir, dogrusal (Iineer) kIsma paralel<;izilir, egri ile kesii:)me noktasl Elastik Slmr olarak ii:)aretlenir.=; - 400 MPa.

W = F "' L'11 ; E = 0.001 = (L'11/50) =; L'11 = (0.001) * (50) =; L'11 - 0.05 mmGereken Gelilim = 115 MPa (Benzerlikten) = (F/Ao) = (F/78.54 mm2)

Gereken Kuvvet, F = (115) * (78.54) = 9032 N ;W = (9032 N) * (0.05 mm) = 452 N * mm = 0.452 N * m = 0.45 Joule.

(0) Malzeme. hangi Yukte kopar?crPr.l{opOla = 440 N/mm2 ; Ao = 78.54 mm2 oldugundan,(crPrh(opOla = (Filopma/A,,) =; Fllooma = (440 N/mm2) " (78.54 mm2) ==; 34 558 N == 34.6 kN = 3.5 Ton.

(0) Hakiki Kopma Gerilimi (crHakikihlopma ne kadardlr?(crHak)KopOla = FKopOla/Ason= 34 558 N/38.1 mn12 = 907 MPa .

(p) Kopmada Kesit Daralmasl, ne kadardlr?[(Ao- Ason)/Aol *100 = [1 - (Ason/Ao) 1*100 = [1 - (38.1/78.54) 1*100 =(1 - 0.485 ) *100 = % 51.5

(r) (Boyun Verme Noktasmda) C;:ekme Kuvveti, ne kadardlr?(i) Pratik Yol ile: (crC;ekme,Pr) =FC;ekOle/Ao =;

Fcekme= (480 N/JIVin2) * (78.54 nlitn2) =; FCelnne= 37.7 kN = 3.85 Ton.(if) Hakiki Yol ile: (crC;ekOle.Hakiki) = (FC;ekOle!AC;ekOle); (lc;ekme/lo) = (Ao/ AC;ckme)=; (59.5/50) = (78.54/AC;ekOle) =; AC;ekOlc = (50) * (78.54)/ (59.5)=; Acekme - 66 nln12

FCekme = (crC;ekOle.Hakilti) * AC;ekmc = (571 N/nytn2) * (66 JIVin2) = 37.7 kN == 3.85 Ton.

BaZl Metalik Malzemelerin Cekme Testi Neticeleri

ISIL iSLEMLERiN ve SOGUK CALISMANIN Ci - E EGRiLERiNEETKiLERt

(34)

E

200

;00

300~

900

eoo

1100

Ci (MPa)1000

SafDemir

Dti~tikKarbonlu gelik

(gekil. 39) (gekil. 40)

Su Veri1mi~ ve Mellevi~lenmi~

[Islah edilmi~J Ala~llnlt yelik

(J

nin <;ok du§uk olclugu; Ala§lmslz <;elikler i<;incle, Karbon oram arttlk<;aSunekligin azalmakta, Mukavemetin arttlgl gorulmektedir. Elde eclilebi

(35)

500 :...

Ytiksek Karbonlu ~elik 700-

600 ~

(b) de aym <;elik, Soguk olarak deforme edilmi§tir. Soguk <;ekilmi§ <;elikkoptugunda, Sunekligin (a) ya gore az oldugu gorulmektedir. Tokluk da,daha azdlr. Bema kar§lhk, Akma Gerilimi, (1) dogrusunun a1t ve l.lstnoktalan ile, <;ekme Gerilimi, (2) dogrusunun alt ve l.lst noktalan ile,Kopma Gerilimi (3) dogrusunun alt ve ust noktalan ile gosterildigiuzere, her u<; Mukavemet de artml§tlr.

gekil. 39 da, Saf Demir'in Sl.lnekli-i'nin cok fazla ve Mukavemeti-1200 -

(gek11. 38) (a) Tavlamanm, <;ehgm, Sunekhgml artlrmas!.(b) Soguk Deformasyonun, <;eligin Mukavemet degerlerini artmp,Sl.lnek1igini ve Toklugunu azaltmas!.

~ekil. 38 (b) de, Soguk <;ah§ma'nm (Deformasyonun) Ci - E Egrisine etkisi gosterilmi§tir. (a) da Tavlanml§ Du§uk Karbonlu <;eligin SU-

k fIT kl k zlenmektedir.nekliginin oldu <;a az a ve 0 u§:unun yLl sek oldurn QO

Sogu.!:: C;:Oll$ma'ntn( Deformdsyonl1n)() _E egrisifle. e.tkisi,

':1\

~l ~(en IT /' -::,.

I(1)

I((a) e. ~ (b) . E

To v! ol'lm/~ dii .r;uk SoglJ It: - r;ektlm/::;kOfben(1/ r;.dik. dU slil:: karhonlLi c;.e.lik.

'-' .. '-' .

20 25

5030

14

10

31

655

10

455

(ihmal~

280

400

510

450 525

340740

355600

750

150250

155

110620

280

250 350340

550

DokLllml.l§

Tavlanml§Sert

Tavlanml§Sert

Ya§landlrmaSertle§tirmesi

gekil Verilmi§DOvl.llml.l§Su Venlle+ Menevi§

(550 - 650°C)

Orta Karbonlu<;elik

_ Paslanmaz <;elik Tavlanml§(Ferritik) /~

_ Dl.l§uk Karbonlu Tavlanml§<;elik

_ Du§uk KalayhBronz

_ MagnezyumAla§lml

Duralumin

_ Kupro Nikel(% 70 Cu - % 30 Nil

_ Gri Dokme Demiredilecek kadar az)

(6) MAKi A iSLENEBi iRLiGi (MACHINABILITY)Makina i§lenei\(ilirliginin iyi plmasma tesir eden faktorler, a§aglda

slralanmlstlr. ~ .-/(i) Tezgahm l§lem~uygun olan keSlCl Kalem OmrUnl.ln

yuksek olmaS!.(ii) i§ Par<;alannm kolay i§lenmesine ve tezgahdaki rahat hareketi-

ne imkan saglayan, iyi bir Tala§ Kmlganhg!.(iii) Kesme Kuvvetleri ihtiyacmm dl.l§uk olmas!.(iv) i§lenen par<;ada iyi bir Yiizey I\:alitesi elde edilmesi.(v) Ol<;l.l Toleranslannm dar olmas!.

OTOMAT CELiGi (Free Cutting Steels - Serbest Kesme Celikleli)Gene! olarak, hlZh Tala§ Alma i§leminde, tala§lann kmk <;lkmaslylaOtomat <;elikleri, Tala§h imalat maliyetleri dU§l.lk <;eliklerdir. Kolay i§lenebilirlik ozelliklerinclen dolaYl Otomat <;elikleri, <;ok milli veya RevolverTorna Tezgahlanndaki boyuna ve aIm tornalama, di§ a<;ma, matkapladelme, raybalama gibi Tala§ Kaldmna i§lemlerine en uygun <;eliklerolarak belirlenirler.

IMalzemel IDurulTIul rAkma(MPal! !HJ 0.1 Offset (MPa]1 pCekme (MPaJ!1 q,() UZ3mni

_ Aluminyum Bronzu Tavlanml§ 125 385 70(% 95 Cu - % 5 All Sert 590 775 4_ Kartu§ Pirinci Tavlanml§ 77 325 70(% 70 Cu - % 30 Zn) Sert 510 695 5_ Ticari Pirin<; Tavlanml§ 95 340 55(% 63 Cu - % 37 Zn) Sert 540 725 4_ Muntz Pirinci Tavlanml§ 110 370 40(% 60 Cu - % 40 Zn)

lecek maksimum Mukavemet degerleri ise, Ala\ilmlanml\i <;eliklerde eldeedilecegi, :;;ekil. 39 dan anla\illmaktadlr, Buna bir misal olarak, :;;ekil.40 da, Sertle\itirilmi\i (Su Verilmi\i) ve Menevi\ilenmi\i Molibden, Nikel veKrom Ala\ilmh, 4340 <;eliginin, cr - £ egrisi verilmi\itir. Akma ve <;ekmeGerilimlerinin 1200 MPa degerine yakm olduklan giirl.l1mektedir.

(:;;ekil. 42) POLiM£RL£RDf, Tipi/< 0-- E. EGgiLERi

,,!

IT' -. IfI

.lliL-=0.002

Sekant Modillil = 36 =%0.2

18 000 MPa = 18 GPa .Polimerin rijit'ligini, Metalik malzemelerile kar\illa\itJrlrsak: Yumu\iak <;elik i<;;intipik E degeri 200 GPa, Aluminyum i<;;inyakla\ilk 70 GPa oldugunu, daha iincegiirdilgi.iml.izden; Polimer, metalleregiire olduk<;;a az rijitliktedir.

(:;;ekil. 44)

-25 C

-50'C

"" (:;;ekil. 43)

" II I, I

I II ,

I I

I 'I ,

I 'I I

I 'I I

, II IE

fO

CEKME TESTiNDE, NETiCELERI ETKiLEYEN FAKTORLER(1) Slcakh-m Etkisi: Test Slcakh -lmn yilkseltilmesi, daha iince

Dij!;ijk. YoijU/llukt_c> PO,lief/tI'de. Slcok.lt§lf/ de giirl.l1dilgii gibi,Elastikr;.ekme. Dayanrml uzerJne teslrr, Modilliin (E) azalmasma

40sebep olur. Genel olarak,Dayamm degerleri azahr,% Uzama olarak Silneklik degerleri artar. :;;ekil.44 de, bir Polimer malze-

o'c me iizerinde, Slcakhgm30'C degi\imesi ile <;ekme Mu-

I~==~=~~=~~~======~.eo·ckavemeti ve % UzamaI/' 'J I ,olarak Siinekligin degi\i-100 .200 300 400 500 600 mesi giisterilmi\itir.r.; Uzama ____

t 30(:ekme

[)oyamlTlt

mfh 2.0( Nfmm"J

(37)

Egrilerine benzememektedir. <;l.lnkil, Metallerin kristal yapllan, Polimerlerden farkh oldugundan, Deformasyon'a kar\il davram\ilan da, Polimerlerden farkhdlr. :;;ekil. 43 de giisterilen Polimer <;ekme Egrisinde, ElastikBiilgede, Elastik uzama lineer olmadlgmdan, Hooke Bagmtlsl ge<;;erlide-ildir. Bii Ie bir Polimer i<;;in, Sekant Modl.ill.l tammlanml\itIr.

rrC~..I:m«GcrJlt'ml

I<4Pa36 --------

20

(:;;ekil. 41)

12

_---------------4 ______

~oo II

", II

", JI

"" II 3

u, I

200

'"",Do

"0 s

If.I I I I

I I';m:: I r II I,

bOO t I II I', ,,'

~'o I I t

I Is.:J I J J

I I'480 : I'

II'440 I!

:;;ekil. 42 de Polimer malzemelerde tipik <;ekme Egrileri giisterilmi\itir. Bu egriler, :;;ekil. 41 de giisterilen Met~lik malzemelerin <;ekme

(36)

(a) En Sl.inek olan hangisidir? (4) .(b) En KJrllgan (Gevrek) olan hangisidir? (3).(c) Toklugu en fazla olan hangisidir? (1) .(d) Plastik Deformasyon'a kar\il en dayamkh olan (Akma Mukave-

meti en yilksek olan) hangisidir? (2) .(e) Hangisi, saf BakJr olabilir? (4) .(D Hangisi, Gri Diilune Demir'dir? (3) .(g) Hangisinin Rezilyans'l en fazladlr? (2).(h) Hangi malzemenin rijit'ligi, en fazladlr?

Elastik Modillil, en fazla olan (1) dir.(i) Hangi ma1zemenin Rezilyans'l, en azdlr? (4). Aym zamanda,

Akma Gerilimi en az olan, Plastik Deformasyon'a kar\il en zaylf olan,(4) tilr.

(j) Hangi malzemede, Kopmada % Kesit Daralmasl, en azdlr? (3).(k) Hangi malzeme, Tavlanm1\i Orta Karbonlu <;elik olabilir? (1).(I) Kopmada % Kesit Daralmasl, hangisinde en fazladlr? (4).(m) (2) no.lu ma1zeme, ne olabilir?

E1astik Modillil, (1) no.lu <;elik'ten ve (3) no.lu Gri Diikme Demir'dendil\iilk oldugu i<;;in, Ferrous malzeme degildir. Yiiksek Mukavemetli Aluminyum Ala\ilmldlr (<;iikeltme Sertle\itirmesi uygulanml\i).

Misa1: 43 :;;ekil. 41 de, 4 malzemenin cr - £ <;ekme Egri1eri verilmi\itir. Soru1an maddeleri ceva landJrlmz,

(38T (39)

(~ekil. 48) Bilgisayar kontrollu Oniversal Cekme - Basma Makinasl(Ostte ve Altta) .

(~ekil. 46)

(~ekil. 45)

20

-80

~oo

PerspQX malll.llme U2Ilr/ncJ..Zor lama ''''llmfl) ~ kme Dayert1rrmitze.rinl1. resiri .

(2) Deformasyon (Zorlama) HIZl: Zorlama HIZl, Yukleme HIZl, Deformasyon ~ekil deais,tirme HIZl, aym anlamlardadlr.

z,,-{ama fuzrnl(J <:e.tme testi ~ekil. 45 de, Zorlama HIZl'mnu~erinc!e~i. i:esirinin,genel celmle Testi uzerindeki tesiri,gost..rtl/s/ . 11k" '1"gene a ara gosten mls,tlr.

_ Uzun Sureli Zorlama (Zamamuzun tutlna) neticesinde, malzemenin s,ekil degis,iminde, SurLin-me olaymm etkisi artar._ Zorlama HIZl'nm artlnlmasl,Akma Smm veya % 0.2 Offset Slmn'm daima ylikseltir._ ~ekil. 46 da, Perspex malzemeuzerinde, Zorlama HIZl'nm artlnl-maSl ile, Cekme Dayammmm arttlgl g6rulmektedir. Fakat durum,her zaman bu s,ekilde olmamaktadlr. Buyuk oranda saf1as,tmlmls,

,--;;=============~Demirde, Zorlama HIZI artlnlmaslile Cekme Dayamml etkilenmedigi;Alas,lmh Celiklerde ise, Zorlama HlZl artlnlmasl ile Cekme Dayammlmn azalabilecegi g6z1enmis,tir._ Standartlarda, Zorlama HlzlanaC;lklanmls,tlr. Test slrasmdaki Zorlama HIZl, Standartlarda belirtilendegerleri as,mamahdlr.(3) Tane Boyu ve Tane Yaplsmm

Cekme Testi uzerine etkisi:Tane Yaplsl, test neticeleri uzerinde 6nemli 61c;ude tesirli olabilir.Mesela, Slcak Cekilmis, bir c;ubukveya levhadaki tanelerin yerles,imdurumu, a malzemeden ahnan bir

J. 6 ' 8 numunenin Celill1e Mukavemetini".o.e 0.0., 0.0 0.0

L- -"E'-=~..~..J etkileyebilir. Hadde gibi imalat is,-lemlerinde, Anizotropi s6z konusu

r:=======~--(:,:E;=nl=;=em===e=slll=='=e"'--==~dur.Yani, metalin 6zellikleri,UzunlamasmaTest Parc;asl Test Parc;asl her dogrultuda aym degildir.

\=_. ._. ...::-==--==- --'-, ~ekil. 47, Uzunlamasma ve-~......::.-=--.:- -/ Enlemesine almmls, test par-

I -_:--_:~-=--= .: ==-:....-=-=:::.: -=~j c;alanndaki nisbi tane yerles,i\=-=:::__ -==-..__ ~ __. -I mini g6stermektedir. Uzunla-

/.'__"-~~iiii5WlimuF" -=~:.I¥ )m"mCa akhnmMls, tlest numt,une-',=...-:::- __.-- . ,', - --\ smm "e me u mvemel,;---. - - - .. - -J Enlemesine almmlS test,_.... - _ ... - _.~. -'~f "

: .. -. .- :, numunesinin Cekme Muka-Tane Yerle~imi~ vemetinden, 61~emli derecede

(Sekil. 47) b'- .. kt .... uyu ur.

vee

TLERI

ER LiK

TE

(gekil. 50) C;ekme Test Cihazl.

(gekil. 51) Elle <;:a!I§tmlan C;ekme Cihazl.(Houndsfield Tensometer).

(gekil. 49) C;ekme Test CihazmmGrafik Plotter 'I.

(gekil. 52) Egme Test Cihazl.

(40) (41)

(42)

F: KgrD,d:mm

0.6366 * F

D * [ D - ;j (D2 - d2) ]

(43)

=

=---==-=11: * D * [ D - ;j (D2 - d2) ]

ButUn Sertlik degerleri, birimsiz olarak ifade edilir; birim yerine, yapllantestin klsa i:')areti yazlhr.SERTLiGiN, iz YUZEYi iLE TESBiTiBrinell ve Vickers Sertlik Testleri,61<;me par<;asmda meydana gelen iz'inYuzey Alam'nm tesbit edilmesi prensibi ile <;ah:')maktadlrlar.

BRiNELL TESTiTurk Standardl TSI39 da, (MetalikMalzemenin Brinell Sertlik Muayenesi)Testin b1.ltun esaslan a<;lklanmaktadlr. Belirli bir D <;apmdaki (mm) Standart Sertle:')tirilmi:') <;elik veyaTungsten Karbur Bilya, se<;ilen birTest Yuku File, Sertligi 61<;ulecek par<;aya bastmhr. izin d <;apl, moderncihazlarda ekran uzerinde veya dahaeski cihazlarda, BUy1.ite<; Imllanaral(61<;ulur (gekil. 56). Sertlik Degeri, a:')agldaki bagmtl yardlmlyla hesaplamr.Brinell Sertligi = F / A

2*F

Brinell Sertlik

'1210

'tJ; 175

B.'p 140

(J,)

S(J,)

8 105

~:21 70

(J,)

](J,) 35u·

flO

(gekil. 55) SertlikStandart Cihazl.

,

1--'1r-- --1r--<;e1cil' .

"<;e1cil'

f--J \<;olcil'. ,/ f--Je~itkuvvetlidarbevuruyor.

f-- I-

(gekil. 53)

\-7

I-v:::=- l I

Aluminyum <;elik

. ~ ..Batlnlan cismm bl<;lml ve Serthgl lie, uca uygulanan Kuvvet'in miktanve uygulanma :')ekli, Batma olaylarml etkiler. Bundan dolaYl Sertlikdegerleri ifade edilirken, hangi testin yaplldlgmm belirtilmesi :')arttlr.

Sertlik Ol<;melerinde 4 Temel metod bulunmaktadlr.(I) <;izik Testi. Par<;a yUzeyinin <;izilmesi.

*(2) Bir cismin, Test Par<;asma, Statik yUk ile batmlmasl.(3) Bir cismin, Test Par<;asma, Darbeli yUk ile batmlmasl.(4) Test Par<;asl yUzeyine du:')urulen bir cismin, geriye S1<;ramasl.

Makina Ana Bilim Dalmda, 2. Grupta yer alanlar, en 6nemlidirler. Sertlik Testleri, malzemenin A:')mma Davram:')l hakkmda fikir verir. Aralarmda surtunme olan di:')li ve benzeri par<;alar i<;inde, hangisinin sertligiaz ise, daha fazla a:')lmr (yenir). Aynca, Sertlik Testleri, malzemenin<;ekme Dayanlml ile ilgili bilgi verir. <;unku, <;ekme Dayamml ile Sertlik,Dogru Orantlhdlr (gekil. 54). Sertlik Testleri, az zaman ahr, suratli yaplhr ve Ol<;me izlerinden dolaYl, par<;a yi'tzeyindeki hasar, <;ok azdlr.imalatda, bilhassa ISll i:')lemlerden sonra Kalite Kontrolu maksadlYlayaygm olarak kullanlhr.

STATiK SERTLiK TESTLERiOl<;me Cihazl Statik, OI<;Ulecek Par<;a Dinamiktir. Yani, Universal

Standart Sertlik Cihazl, aglr oldugundan (tipik bir cihaz 133 Kg, gekil.55); hafif, ta:')mabilir, dinamik olan par<;alar; yerinde, sabit, statik olancihaza getirilerek Test Ol<;meleri yaplhr. Statik Sertlik Testlerinin en6nemlileri Brinell, Vickers ve Rockwell Testleridir. Test ucu, sertligiiil<;Ulecek par<;aya, darbesiz ve 6nceden tayin edilmi:') bir zaman boyunca (genel olarak 30 saniye) etki eden sabit bir yUk ile bastmhr. Brinellve Vickers Testlerinde, Yuk'un kaldmlmasmdan sonra, Yuzeyde meydana gelen kallCl iz 61<;ulur.

SERTLiKSertlik, bir cismin batmlmasma kar:')l, malzeme yUzeyinin g6ster

digi diren<; olarak tammlamr. gekil. 53 de, bir puntamn uzerine e:')itkuvvetler uygulayarak vurulan bir <;eki<; ile, punta, Aluminyum ve <;elikmalzemelere vurulmu:')tur. Aluminyum yUzeyi punta ucunun girmesinekar:')l fazla direnme g6stermemi:') ve punta ucu, fazla batml:')tlr. B6yleceAluminyum'un Sertligi, azdlr. Diger taraftan, <;elik yUzeyi, punta ucunun batmasma kar:')l, Aluminyum'dan daha fazla diren<; giistermi:') vepuntanm ucu, <;elik malzemeye az batml:')tlr veya girmi:')tir. Biiylece<;eligin Sertligi Aluminyumdan fazladlr

(45)

Eger, Misal. 45 deki Sertlik, yalmzca 358 HB olarak ifade edilseydi, bundan §u anla§lhrdl: Bilya <;;apI (D) =10 mm, F = 3000 KgI'veyuk'l.'m etki etme (uygulanma) zamam = Normal (15 saniye) .

:;;ekil. 57 de, Brinell Testinde bir Bilya izi'nin Bi.iyiite\; Gi:irunti.isuverilmi§tir. Buyiite\;in herbir ince arahgmm 0.02 mm oldugunu bildigimizi kabul ederek, iz'in <;;a 1m hesa la ahm.

iz'in <;;apI iizerine, Buyiite\;in taksimatl \;akl§tmldlgmda, Bi.iyiite\;in 41 <;;izgisinin \;akJ§tlgl gi:irulmektedir. 41 <;;izgi = 40 Arahk.(40 AI1ahk) 'k (0.02 mm) =

I AI1ahk. = 0.80 mm = d = iz'in CapI

(:;;ekil. 57)

Brinell Sertlik Ol\;me Metodu, genel olarak, Yumu§ak ve OrtaSertlikte malzemelerin Sertlik Ol\;melerinde kullarnlmaktadlr. StandartSertle§tirilmi§ <;;elik Bilya U\;lar, 500 Brinell Degerine kadar kullamlmakta; Sertligi 500 Brinell'i a§an, Sert Malzemelerin Sertlikleri ise,Tungsten Karbiir Bilya kullanarak i:il\;iilmektedir.

:;;ekil. 54 de, metalik malzemenin <;;ekme Mukavemeti ile, BrinellSertlik arasmdaki, \;ok yakla§lk Dogru Oranu gi:isterilmi§ti. Yani:I<;;ekme Dayamml = k * (Brinell Sertlik Degeri)1 veya IcrCekme = k * (BSD)Idir. <;;ekme Dayamml'nm birimi Mega Pascal (MPa) olmak uzere,yukandaki bagmtldaki Dogru Orantl Katsaylsl k, bazl malzemeler i\;in,a§agldaki gibidir: Tavlanml§ Sade Karbonlu <;;elikler i\;in: 3.54; Su Verilmi§ ve Menevi§lenmi§ (Islah) Sade KarbonIu <;;elikIer i\;in: 3.25; SunekPirin\; Ala§lmlan i\;in: 5.6 ; :;;ekiI Verilmi§ (i§lenmi§) Aluminyum Ala§lmIan i\;in: 4.2 .

Misal: 45 358 HB 2.5/187.5/30 §eklinde verilen bir Sertlikifadesinden, anla§llanlar nelerdir?

2.5 mm <1> Bilya ve 187.5 KgI' Toplam Yuk kullamlan Brinell SertlikOl\;mesinde; Toplam Yuk, malzemeye 30 saniye uygulanml§ ve BrinellSertlik Degeri (BSD), 358 olarak i:i1\;ulmu§tUr. Sertlik Testi, ,hangimalzeme uzerinde yapllml§ur? k = F /D2 = 187.5/2.52 =187.5/6.25 = 30oldugcmdan, Test, Ferrous Malzeme (<;;elik, Di:ikme Demir) i.izerinde yapllml§ur.

Aynca, Ol\;melerin slhhatli saYllabilmesi i\;in, iz <;;apI (d); (0.2 * Bilya<;;apI) ile (0.7 * Bilya <;;apl) arasma du§melidir. (0.7 * Bilya <;;apI)ndanbuyuk veya (0.2 * Bilya <;;apI)ndan ku\;uk izler veya degi§ik YuklemeDerecesi (k) kullamlmasl durumunda, yanh§ ve kar§lla§unlabilmesimi.imhin olmayan Sertlik Degerleri elde edilir. Yani, Test, anlamhhgmlkaybeder.

Ol\;i.ilen Sertlik Degerleri, Turk Standartlannda, Brinell SertlikDegeri anlamma "BSD" harfleriyle, Milletlerarasmda ise, Hardness(Sertlik) Brinell anlamma gelen "HB" harfleriyle gi:isterilir.

(D/2)-t=;)(DL d2)/2 =>

Misal: 44 Degi§ik metallerin Brinell Sertlik Testinde, istenenleribulunuz.

(a) 2.5 mm \;aph Bilya kullanarak, bir <;;elik Sertligi i:il\;mek istiyorsak, cihaza ne kadar YLik yuklemeliyiz?k = 30 = F /(2.5)2 => F = 30 " (2.5)2 = 30 ' 6.25 = 187.5 KgI'.

(b) 5 mm \;aph Bilya kullanarak, bir Di:ikme Demir Sertligi i:il\;mekistiyorsak, ne kadar Yiik yiiklemeliyiz?k = 30 = F/(S)2 => F = 30 * 25 = 750 KgI'.

(c) Cihaza 2.5 mm \;aph Bilya takarsak, bir Aluminyum maizeme-nin Sertligini i:il\;mek i\;in, ne kadar Yuk yiiklemeliyiz? J

k = 5 = F /(2.5)2 => F = 5 " (2.5)2 = 5 * 6.25 = 31.25 KgI'.(d) Cihaza 5 mm \;aph Bilya takarsak, bir Aluminyum malzemenin

Sertligini i:il\;mek i\;in, ne kadar Yuk yiiklemeliyiz?k = 5 = F /(5)2 => F = 5 ' 25 = 125 KgI' .

(e) Cihaza 2.5 mm \;aph Bilya takarsak, bir BakJr malzemeninSertligini i:il\;mek i\;in, ne kadar Yuk yiiklemeliyiz?k =10 = F/(2.5)2 => F =10 * 6.25 = 62.5 KgI'.

(f) Bir Kalay'm Brinell Sertligini i:il\;mek istiyorsak, Bilya <;;apl (D)ve Yi.ik'u (F) nasll ayarlamahylz?(i) k =1= F /(2.5)2 => F = 1* 6.25 = 6.25 KgI'. (2.5 mm <1> Bilya ve 6.25 Kgr).(ii) k =1= F /(5)2 => F =1 " 25 = 25 KgI'. (5 mm <1> Bilya ve 25 Kgr).(iii) k =1 = F/(10)2 => F = 1" 100 = 100 KgI'. (10 mm <1> Bilya ve 100 Kgr).

(44)

t = D - ;) (D2 - d2) / 2Kure Kesmesi'nin Alam = 11:* D* t= 11: D " [ D - ;) (D2 - d2) / 2 I

~~~~1~~~~~~t~1-]~ Brinell Sertlik Degeri = F / A~ (Kgr/mm2) = F / I (11: D /2) *

....a--F:e;O""""'<m""ie

[ D - ;) (D2 - d2) 1) =,..-:;

'=--;--:-;'JT-:-:-;----;-----:-_--'"'~ = (2/11:) • F / I D* [ D - ;) (DL d 2) I )(:;;ekil. 56) Brinell izi'nin incelenmesi.

Brinell Sertlik Degerleri, 10.6366 ' F /1 D *[ D - --J (D2 - d2) I JI\;e§itli Bilya <;;aplannda (2.5; 5; 10 mm)elde edilecek iz <;;aplanna bagh olarak, Formul'den faydalanarak, Tablohaline getirilmi§tir. Dolaylslyla, her Brinell Sertlik Ol\;mede, Formullehesaplayarak Sertlik bulunmaz; onun yerine, Tablo'dan iz'in <;;apI vekar§lhk gelen Brinell Sertlik Degeri (BSD) okunur.

Bir malzemede Brinell Testi esnasmda, Kullamlan Yuk (F) ve Bilya<;;a I D, birbirlerine uygun olmahdlr. Yani, Yukleme Derecesi denilenk = F /D2 oranma uyulmahdlr. <;;elik ve Di:ikme Demirler (Ferrous Ala§Imlar) i\;in k = 30; BakJr ve Ala§lmlan i\;in k =10; Aluminyum ve Ala§Imlan i\;in k = 5; <;;ok Yumu§ak metaller (Kur§un, Kalay, Beyaz YatakMetalleri) i\;in k =1 ahmr.

1-----.::;:;:;;;;;:;;:;::=-----1 G2. _ t)2 = (!2J2 _ ( sL)2 (Pisagor)

2 2 2

(46)

ViCKERS SERTLiK TESTiTestde kullamlan u<;;, tabam kare ve Tepe A<;;lSl 136° olan bir

Elmas Piramit'dir (~ekil. 58). ~ekil. 58, Uc'un geometrisi anlar;ulmakmaksadwla, hakiki Test r;;artlanna gore, 180° ters <;;evrilmir;;tir. Ger<;;ekteElmas Piramit'in A tepesi ar;;agldadlr. Elmas Piramit U<;;, belirli bir Yukile malzemeye bastlnldlgmda, malzemede tabam Kare olan bir iz blraklr.Bu Kare iz'in dl ve d2 Kor;;egenleri (~ekil. 59), bir taksimath Biiyiite<;;yardlmlyla veya Ol<;;me Cihazmm mikroskobu uzerinde (~ekil. 60) ol<;;ulerek, Kor;;e enlerin ortalamasl d mm ahmr.

Ferrous Malzeme (Gelik, Dokme Demir) Sertlik Ol<;;melerindeYuk'un, Normal Yuk Bolgesinde (5 - 100 Kgr) etki ettirildigi VickersSertlik Degerleri ile, Brinell Sertlik Degerleri arasmda, bir Dogru Orantlmevcuttur.!HB = 0.95 * HVj bagmtlsl, 470 Vickers degerine kadar ge<;;erlidir. Mesela, HV, 470 ise; Brinell Sertlik, 470 * 0.95 = 447 olacaktlr.

Sertlik De -erleri 80 HV ile 650 HV arasmd clkan errous a zemelerin Gekme Mukavemeti: Rm ( MPa ) - 3.38 * HV bagmtlsl 1 e esap

llr.Vickers Sertlik Testinin kullamlma alEmmda malzeme smlrlamasl

yoktur. Yani, Gok Yumur;;ak malzemelere (Kurr;;un, Kalay gibi) uygulandlgl gibi, Gok Sert malzemelere de (Metal Karburler gibi) uygulanabilir.Aym zamanda, ince Par<;;alar ve Kaplama Tabakalan Sertliklerinin ol<;;ulmesi i<;;in de uygundur. Mesela, Geligin Galvanizlenmesi veya mikroskopta gorulen i<;;yapl biler;;enlerinin tek tek Sertliklerinin belirlenmesigibi durumlarda, Vickel:S-Mikro-S~rtlikTesti kullarnlll:. Bu Tes.tcteJc::i'.tYUku,.0.. 2 gramile 100 graIn araslndase<;;ilebili[. Vickers Sertliginin saylsal cfegerlerT3 HV(Kur~uni9;n)ile 1500 HV arasmda degir;;mektedir.

Vickers metodunun, Brinell'e gore ustunlugu; ku<;;uk Yukler veyaku<;;uk iz'ler (Sert malzeme) dahil, Kare Kor;;egeninin olduk<;;a hassas olarak ol<;;ulebilmesidir. Bunun sebebi, U<;; olarak Elmas kullanmasl (EImas, insanm bildigi en sert malzeme olmasl) ve Piramit Uc'un BatmaGeometrisinin, daha hassas olmasldlr. Brinell Testinde ise, aym hassashga, daha buyiik iz'ler ile (Yumur;;ak ve Orta Sertlikteki malzemelerde)ular;;lhr. Sert malzemelerde, Brinell Gelik Kure veya Tungsten KarburKure Ucu'nun hassasiyeti azahr. Boylece, Statik Sertlik Testleri arasmda, Hassasiyet slralamasl yaplhrsa: Vickers, Brinell, Rockwell r;;eklindeolacaktlr. Vickers ve Brinell metodlan, siraslyia iz Kor;;egenini ve izGapml, Optik kullanarak bulduklarmdan; Rockwell, Optik kullanmayIp,dogrudan dogruya Uc'un Batma Derinligi ile ilgilendiginden; Vickers veBrinell Sertlik Ol<;;meleri, otomatik olarak Cihaz Gostergesinden okunanRockwell Ol<;;melerine gore, biraz daha zaman ahrlar. Vickers ve Brinell

(47)

Misal: 47 371 HV 100/30 r;;eklindeki bir Sertlik ifadesinden,neler anlar;;lhr?

100 Kgr Yuk kullamlan, Vickers Sertlik Testinde; Yuk, 30 saniyeetki ettirilmir;; ve Sertlik Degeri, 371 Vickers olarak hesaplanmlr;;tlr.

Vickers Sertlikde Yukler0.2 Kgr He 100 Kgr arasmda se<;;ilebilen yiikler, 2 Bolge meydana

getirmektedirler. 5 Kgr He 100 Kgr arasmdaki yiikler, Normal Yuk Bolgesini; 0.2 Kgr He 5 I\:gr arasmdaki yiikler ise, Ku<;;uk Yilk Bolgesini ter;;kilederler. Normal Yuk Bolgesinde, hangi yiik kullamhrsa kullamlsm, Sertlik Degeri degir;;mez. Ku<;;uk Yuk Bolgesinde ise, Yuk azaldlk<;;a, deformasyon i<;;indeki Elastik Klsmm miktan artar, Plastik (kahcl) Klsmmmiktan azahr; bunun neticesinde U<;;, kallCl olaralc daha az battigl i<;;in,Sertlik Degerlerinin arttlgl gozlenir.

Vickers Sertlik Testinin neticeleri, Turk Standartlarmda, VickersSertlik Degeri anlammda " VSD " ; Milletlerarasmda ise, HardnessVickers anlammda " HV " harfleriyle gosterilir.

Misal: 46 Bir Vickers Sertlik Ol<;;mede, 30 I\:gr Yuk etki ettirilmesiile, 0.312 mm iz Kor;;egeni tesbit edilmir;; ise, Sertlik, ka<;; Vickers'dlr?VS = 1.8544 * F/d2 = 1.8544 * 30/0.3122 = 571.5 ~ 572 HV.

Vickers hakkmdakiTiirk Standardl,TS 207Metalik MalzemeninVickers Sertlik Deneyidir. Vickers Sertligi ~

F / A bagmtlsl ile hesaplamr. F: Kgr: A: Piramitr;;eklindeki iz'in, YanalAlam; d: Kor;;egen Ortalama uzunlugu (mm)olmak uzere, Vickers

Sertlik =1.8544 * (F/ d2)

olur.

(~ekil. 60)

ViCKERS SERTLiK FORMULUNUNBULUNMASI (~ekil. 58)

Kare iz'in Kor;;egeni: d, Karenin bir

(

kenan: x olsun. Piramit, diizglin Kare

;> Piramit oldugundan, AH Cisim Yuksekligi, kare~.in merkezinde kesmekte-

" / ~ • dir. Yanal 4 U<;;gen, ikizkenardir.Q!' '-"",- / Q.1o Pira:nit'in Tepe A<;;~SI, 136° dir.7\... X/ Yanl, L BAC =136,

''Itlv/ '" LBAH = LHAC = 68° dir. HDB DikU<;;geninde: (d/2]2 = (X/2)2 + (x/2]2 =;

,------====--------,(d/2]2 = 2 (x/2]2 =; (d/;2) = -)2 * (x/;2)=; x = d/-)2 . AHB Dik U<;;geninde:sin 68° = (x/2)/AB =;

AB = hO~gen = x/ (2 * sin 68°)Vickers Sertlik = UygulananYiik/Yanal 4 U<;;genin Alam . Bir U<;;geninAlam = (1/2) * x *[ XI (2 * sin 68°) 1==x2 / (4 * sin 68°) = d2 / (8" sin 68°)(x2 = d 2 / 2 oldugundan) .4 U.;;genin Alam = 4 * d2/ (8 sin 68°) == d2/(2 * sin 68°)VS = F/A =F/[ d2 /(2 * sin 68°) 1== (2 * sin 68°) * (F/d2 ) =;

L-----==~=--------llVickersSertlik = 1.8544 * F/d21

F: Kgr , d: mm .

(~ekil. 62) jFc Baunlan Uc;Parc;a YLizeyi l

to ""'Ai)Referans Diclemt

Sk fFa : M11"10r YLik

F"tl; _ _ ~Fi : Major YiikSertlik

t1

. KahCl Skalasl----) . W Isef]BatmaDerinJigi - De!eli

0 I- (2).. ..

Anlatllan Rockwell Prensip Teorisi ile, Cihazm otomatik okunmaSlarasmdaki kar~llIklI bagmtI, ~u ~ekild~c1ir: Standart Sertlik CihazmmYukleme Kolu'nun 2 pozisyonu vardlr. I.Pozisyon: OperatCire yakm olanbu pozisyonda, cihaza takllan D<;, Ol<;me Par<;asma temas ettirilip slkI~

tmhrsa; Minor Yuk, yuklenmi~ olu1'. Eger Yukleme Kolu, unutularak 2.Pozisyonda blrakIlml~sa;Dcun, Ol<;me Par<;aslna slkI~tlnlmaslmumkunolmaz; durum anla~llarakYi.ikleme Kolu, 1. pozisyona getirili1'. Dahasonra, YClldeme Kolu'na hafif<;e vurulursa Kol, ayarlanabilen belirli birzamanda. 1. pozisyondan, operatore c1aha uzak olan 2. pozisyona geli1'.Yani, Yi.ikleme Kolu, 1. pozisyondan 2. pozisyona c10gru harekete ba~la

YlIlca Toplam Yuk (Fo+ Fd, etki etmektecli1'. Tipil, olarall:, 15 saniyedeToplam Yuk, etki ettirili1'. Bu zaman sonunda Operator, Yiikleme Kolunu kendi tarafma <;ekerse, kol tekrar 1. pozisyona gelir, yani Fa MinorYuk, par<;aya tekrar etki etmektedi1'. Cihazm ibresini, Rockwell C Skalasmdan okudugumuzda, Rockwell C Sertligini tesbit etmi~ oluruz.

D<;, (Fa+FI) Toplam Yukun etklsl altmda, malzemeye, taym edllml~

belirli bir zaman (15 saniye gibi) bastmlIr (Durum 2). Bu sure sonaerince, Fl Major Yuku kaldmlIr; D<;, ~imdi malzemeye tekrar Fa MinorYi.ik ile etki etmektedir (Durum 3). Minor Yuk'iin ilk ve Son uygulanmaSl arasmda, KalIcI bir Batma Derinligi (t8) meydana geli1'. i~te, RockwellSertlik Metodu'nun Prensibi, bu ~ekilde ozetlenebilir: Minor Yiik'un ilkve Son uygulanmasl arasmdaki KalIcI Batma Derinliginin, kar~llIk geldigi Rockwell Sertlik Skala par<;aSlIlln, Referans Saylsmdan <;Ikanlmasldl1'. Sertlik Skalasmm ba~langlcl (Slflr'I), alt tarafdadl1'. t8 ku<;Cllcliik<;e,Sertlik Degeri arta1'. Batma Derinligi buy(iduk<;e, Sertlik Degeri azalI1'.AnlatIlan i~lemlerin ger<;ekle~tirildigiRockwell Cihazmda, t8 ol<;iilmesiyerine, dogrudan dogruya Sertlik Degeri okunu1'.

~ekil. 63 de, Rockwell prensibi. Rockwell C Sertlik Ol<;me Metoduna; ~ekil. 64 de, Rockwell prensibi, Rockwell B Sertlik Ol<;me Metodunatatbik edilmi~tir.

Aym test prensibi olan degi~ik Rockwell Sertlikleri, ~unlarda farkhhklar gosterebilirler: Test Dcu, Minor ve Major Yi.ikler, Referans SaYIsIve Sertlik birimine kar~lhk gelen Batma Derinligi.

Rockwell Testi'nin, Brinell ve Vickers Testleri ile KarSllastmlmasl:Daha once de belirtildigi gibi, Brinell ve Vickers Testlerinin, Optik

kullanarak iz geni~liklerini tesbit etmelerine kar~l; Rockwell Ol<;melerinin, Batma Derinliklerini tesbiti, daha klsa zamanda ve otomatik olarakyapllmaktadl1'. Hassasiyeti, Vickers ve Brinell'e gore daha azdlr. ince

ro " hassas par<;a~a.ric;:iJ2,-RockwellJ\LveT MetQgl'lrlg(O!~~ti~lil1i ~tir.\ .-------- (49)•/

Sertligi ol<;ulecek par<;a ile, Test Dcu arasmdaki tam temasl sago'lamak ve Cihazm Ol<;me Mekanizmasmdaki baqluklan gidermek maksadlyla, bir Fa On Yuku (Minor Yuk - Ku<;uk Yuk) uygulanmasIYla, D<;,Ol<;me Par<;asma bir to miktan batar (Durum 1). Bu derinlik, RockwellSertlik Skalasl i<;in, Referans Duzlemi olarak alIm1'. Fa clan en az 4 katbuyuk olan FI Deney Yuku'niin (Major Yuk - Buyiik Yuk) eklenmesi He

(48)

Rockwell Sertlik Ol<;me Metodunda 28 degi~ik malzeme Sertliklerii<;in, <;ok geni~ Sertlik Ol<;me imkanIan tammlanml~tlr.Bununla berabel', en fazla kullamlan ve genelmaksatlan kar~llayan3 Ol<;me,Rockwell A. B, C OI<;meleridi1'.ROCKWELL - A (HardnessRockwell A) (HRA): Test Dcu: Brale(Elmas Koni, Tepe A<;lsl: 120°, tepeyuvarlatI!ml~) (~ekil. 61- b). MinorYule 10 Kgr, Major YUle 50 Kgrolmakuzere, Toplam 60 E:grYuk, Ol<;mepar<;asma uygulam1'. Bu metodla,ince malzemelerin ve YuzeyL_-=::== ==:::. -.-J Sertle~tirilmesi yapllml~ <;eliklerin

sertlikleri ol<;ulu1'.

ROCKWELL - B (I-IRB) METODD:Test Dcu: <;:elik Bilya, <jl = (1/16)" (in<;) = 1.5875 mm dir (~ekil. 61- a).Sertlik Skalasl (Referans SaYIsI) 0 - 130 arasmdadl1'. Sertlik birimi ba~l

na Batma Derinligi: 0.002 mm di1'. Test YukLi: Minor YUk: 10 Kgr, MajorYUk: 90 Kgr ve Toplam Yuk: 100 Kgr di1'. Bu Sertlik Ol<;me Metodu,Dii~uk Karbonlu <;:elikler, Sertle~tirilmemi~ Dokme Demirler ve <;:elikler,Pirin<; gibi Baklr Ala~lmlan,Aluminyum Ala~lmlanve diger Demir dl~1

Ala~lmlannSertlik Ol<;melerinde kullamh1'. Yani, genel olarak, OrtaSertlikteki malzemeler i<;in kullamlmaktadl1'. Hem, Test Dcu olarak,Sertle~tirilmi~<;:elik Bilya kullanmasl, hem de Orta Sertlikteki malzemeIeI' i<;in uygun olmasl yonlerinden, Brinell'e benzemektedi1'. 35 - 100HRB arasmdaki neticeler, ge<;erlidi1'.

ROCKWELL - C (HRC) METODD: Test Dcu: Brale (Elmas Koni,Tepe A<;lsl: 120°, tepe yuvarlatllml~).Sertlik Skalasl (Referans SaYIsI)o - 100 araslI1dadl1'. Sertlik birimi ba~maBatma Derinligi: 0.002 mmdi1'. Test Yuku: Minor Yuk: 10 Kgr, Major YUk: 140 Kgr ve Toplam YUk:150 Kgrdir. Rockwell C denilince, Sert malzemeler aIda geli1'. Su Verilmi~ (Sertle~tirilmi~)ve Menevi~lenmi~Orta ve Yuksek karbonlu <;:eliklerin Kalite Kontrolunde, Rockwell C Sertlik Ol<;me Metodu, yaygm olarakkullamh1'. 20 - 70 HRC arasmdaki neticeler, ge<;erlidi1'.

Rockwell Sertlil, Testlerinde, metalik malzemelerin Sertlikleri, Test Dcu'nun, Batma Derinligi ol<;ulerek tesbit edili1'. Ta11lmlanml~pek <;ok Rockwell Sertliklerinin hepsi, ~ekil. 62 de gosterilen prensibedayanmaktadl1'.

Ol<;meleri i<;in bir diger husus da, Sertligi ol<;ulecek par<;a yUzeyleri,Metalik Parlakhkta diizgun olma mecburiyetindedir.

ROCKWELL SERTLiK TESTLERi

(::;>ekil. 65

'- 0 llC ...

Misal: 48 Rockwell Standart Cihaz Sertlik Ol<;:mesinde. ElmasKoni U<;: (Brale), Sertligi ol<;:Ulen Celik par<;:aya 0.072 mm kahcl olarakbatml:,?sa. <;eligin Sertligi, ka<;: Rockwell C dir?

{

'. 10<:\~ .., (::;>ekil. 65) iki turlu du:,?unebiliriz.0.072 2.0 (i) 0.072 mm de ka<;: Rockwell C vardlr?= a.M~ =:> (0.072/0.002) = 36 HRC Yiizeyden

'"" itibaren kaybedilecektir. =:> 100 - 36 = 64HRC <;eligin Sertligi. (Su Verilmi:,? durumda). (ii) 0.200 - 0.072 = 0.128 mm.0.128/0.002 = 64 HRC .

Eger U<;:, malzemeye hi<;: batmaml:,? ise, sertlik 100 HRC (130 HRB)dir. 0.200 mm (0.260 mm) batml:,? ise, 0 HRC ( 0 HRB ) dir. Ciinku,Rockwell C ve Rockwell B Standart Cihaz Ol<;:melerinin her ikisinde de,birim Sertlik ba:,?ma Batma Derinligi, 0.002 mm dir. Yi.izeysel Cihazdaise, iki Sertlik birimi araSl, 0.001 mm dir.

Bir Rockwell C Standart Cihaz Sertlik Olcmesinde. Elmas KoniU<;:, malzemeye 0.200 mm den fazla batarsa, Cihaz ibresi, 0 dan ku<;:iikbir deger gosterir. Sertlik, negatif olamaz. Burada anla:,?llan: Rockwell C,bu ol<;:ulen malzeme i<;:in, fazla sert bir skaladlr. Bu maIzeme Sertliginiol<;:mek i<;:in, Rockwell B :,?artlanm uygulamak lazlmdlr.

::;>ekil. 66 da, Rockwell Sertlik Cihazmda, Sertligi ol<;:iilecek par<;:alann, iizerlerine konuldugu Althklar (Tablalar) gosterilmi:,?tir.(a) iri YaSSl par<;:alar i<;:in Diiz Tabla. (b) Kii<;:uk Silindirik par<;:alar i<;:inSlg V Tabla. (c) <;ok kii<;:uk YaSSl par<;:alar i<;:in althk. (d) iri Silindirikpar<;:alar i<;:in althk.

Tersi olarak, bir <;eligin Sertligi 64 HRC ise, Standart Cihaz 01<;:mesinde Elmas Koni U<;:, <;elige. kahcl olarak ka<;: mm batml:'?tlr?100 - 64 = 36 RC Sertlillibirimi " 0.002 mm = 0.072 mm .

1 RC Sertlillibirimi

Rockwell Sertlik Ol<;:me Metodunda, 2 tUr Sertlik Ol<;:me Cihazlkullamhr. (1) Standart Cihaz. (2) Yi.izeysel (Superficial) Cihaz.

Cok ince Levha ve Folyelerin (<;:ok ince tabaka) Sertlik Ol<;:melerinde, Standart Cihaz kullamlamaz, Yiizeysel Cihaz kullamhr.. ROCKWELL SUPERFICIAL TESTRockwell Superficial (Yiizeysel) Testde. Minor Yiik, Standart Cihazdaki10 I{gr yerine 3 Kgr dir ve Major Yiik de, daha azdlr. Rockwell SuperficialTest :,?artlan, a:,?aglda gosterilmi:,?tir.Skala Indentor (DelicH Minor Yiik (Kgrl Major Yiik (Newton) (Kgr)15 - N Elmas Koni 3 140 14.330 - N Elmas I{oni 3 290 29.645 - N Elmas Koni 3 440 44.915 - T Bilya. <j>=(1/16)"=1.5875mm 3 140 14.330 - T Bilya. <j>=(I/l6)"=1.5875mm 3 290 29.645 - T Bilya, <j>=(1/ 16)"=1.5875 mm 3 440 44.9

N harfi. Delici'nin (Ucun) Elmas Koni oldugunu; Thad!, Delici'ninBilya oldugunu gostermektedir. 15, 30, 45 rakamlan ise, Kgr olarak.yaklafilk Major Yiikii gostermektedir.

Rockwell Sertlik Cihazl Okumatanntn esasml te~ki1 eden Hneerolo;meler; Ytil,""'un,10Kg[ MinorYl:tk'den, ISO Kg[Toptam Yuk'eartmlmaslndan dolaYJ.. BatmaDerinliginde meydana gelendegirmeye baghchr,

10 Kg[ Minor Yukun, Ilk ve Son Uygulanmalarl arasmda meydana gelen, RockwellSertligini meydana getiren Kahel BatmaDerinligi.

(::;>ekil.

10 Kg[ Minor Yuk, Elmas Koni Uc'auygulandl~nda,Delici'nin, Paro;aYuzeyine batmasl.

ROCKWELL B SERTLIK OLCME METODU - OLCME PRENSIBI(SekiI.64)

(i) Cihaza, U<;: olarak, (1/16) in<;: <;:aph Bilya taklhr.(ii) Test Par<;:asl i.izerine, 10 Kgr lik Minor Yiik yiiklenir. Ol<;:me

Par<;:asma temas saglamr. Minor Yi.ik'iin Uc'a bastmlmasl, Yiik Zinciri'ndeki bo:,?lugu (Di:,? Bo:,?lugunu) kaldmr. Delici'nin (Uc'un) mikroseviyede Yiizey piiriizliiliigune. hafif<;:e girmesini ve Test Par<;:asmmYuzey Kristal Yaplsml klrmasml saglar.

(iii) Major Yiik (90 Kgrl. Minor Yiik'iin (10 Kgrl iizerine eklenir.Celik Bilya iizerine 100 Kgrlik Toplam Yiik. etki etmektedir. ToplamYiik'iin etkisi ile Bilya, MM Derinligine kadar batml:'?t1r.

(iv) 90 Kgr lik Major Yiik kaldmhr. Celik Bilya, Test Par<;:asma, ilk10 Kgr lik Minor Yiikle etki etmektedir. LN Uzunluk miktan (tBl, Kahcl izDerinligidir. tB Uzunlugunun i<;:inde ka<;: Rockwell birimi varsa, Referanssaylslolan 130 dan <;:lkanldlgmda, Rockwell B Sertlik Degerini verir.

(::;>ekil. 64) ROCKWELL B SERTLiK OLC;~MEMETODUOL<;ME PRENSiBi

(i) (iiI go "-9 (iii)

- -\01'.9 M~C'llr (iv)

l!lb"-;;'" M~ (~'.I";1Wlt)

/'llilli:. " \0'" -I <;t.lik. ) \o\(.g

/'\Bi\'jo Mir\or

K'- JK V .......K K

MUQ':!e.Nt -L ~L

~ ::~~~~;erukPo.!'C;QSl ::v////.////. ~ M-"-~I-

Serili1( iSkalaslf-

Elastili: Degeniz Derinligi

KK - Par<;:a Yfueyi t B : KalICl Batrna DerinJigiL

LL - Referans DUzlem .. ..

(50) (51)

DIN STANDARDINDA,t;ELiKLER it;iN,

SERTLiK DEGERLERiNiN Kf\.R~ILA~TIRILMASI

L: Delici' ye Uygulanan Yuk (E:gr),1: iz'in ol<;iilen Uzun Ko:')egeni (mm)Cp : Bilyuk Ko:')egen A<;ISI 172.5°.Ku<;uk Ko:')egen A<;ISI 130° olanbir Delici i<;in Sabit Sayl ~ 7.028 .r.

10-2 olmak uzere. Knoop SertlikINo (KN) = L I( 12 '" Cp )1 dir.

(~ekil. 68)

KNOOP SERTLI61Mikro sertlik testidir. Normal olarak, 1 - 1000 gramhk Yuk'ler

kullamhr. Delici (Indentor), Elmas Piramit'dir. iz, Uzun Ko:')egeni, KIsaKo:')egen uzunlugcmun, yakla:')lk olarak 7 kah olan E:')kenar Dortgen'dir.Uzun Ko:')egeni goren Tepe a<;ISI 172.5°, KIsa Ko:')egeni goren Tepe A<;ISI130° dir ~ekil. 68).

Bazl Sert Malzemelerin Knoop SertlikleriElmas 6000 - 6500 Spinel..... 1200 - 1400Bor E:arbD.r 2250 - 2260 Topaz 1250Silisyum karbD.r 2130 - 2140 Quartz 710 - 790Sapphire 1600 - 2100 Sertle:')tirilmi:')Aluminyum Oksit 1635 - 1680 <;elik 400 - 800(Corundum) Cam ........ 300 - 600Tungsten KarbD.r .... 1000 - 1500(Kobalt baglaYlclh)

DINAMIK SERTLIK TESTLERISertligi oI<;ulecek par<;a; ta:')mmasl zor, aglr, yerli yerinde (Statik);

Test Cihazl; hafif, ta:')mabilir, Dinamik'tir. Dinamik Sertlik Cihazlan,aynca, bitmi:') konstruksiyonlarda, rahathkla uygulanabilirler.

Dinamik testIer, ba:')hca :')U prensiplere dayanmaktadlr:(i) Bilya bahrma ve Brinell Sertlige donil:')turme.(ii) Batmlan Bilya veya Elmas Uc'un sarf ettigi Mekanik Batma

Enerjisinin, Elektriksel Enerji olarak kar:')lhg1111 tesbit etme (Piezoelektriklik) .

(iii) Elastik Geriye Sl<;ratma.A:')aglda, bazl tanmml:') cihazlar verilmi:')tir.

(53)

Uygulanan Yuk ~ 1 gram i<;in, ol<;iilen bir 1uzunluguna kar:')lhk, gelen KN, direk tablodan almabilir. Diger uygulanan yliklere kar:')lhk

gelen Knoop Sertliklerini bulmak i<;in: Tablodaki. 1 gram yuk uygulanmakla bulunan KN degeri, gram olarak uygulanan Hakiki Yuk ile <;arpIhr.

Misal: 49 Bir Knoop Mikro Sertlik Testinde. numune D.zerine 100gram YD.k uygulanmaslyla, 42 11m (mikrometre) uzunluk (42 *10-3 mm),mikroskop altmda Uzun Ko:')egen i<;in ol<;iilmil:')tUr. Tabloda bu I degerii<;in KN = 8.066 verilmektedir. B6ylece. 100 granl uygulanan YD.k i<;inKN ~ 8.066 *100 ~ 806.6 olur. Formul ile de hesaplayahm.

L = (1 gram - 0.001 KgrJ = 8.066 .12 * Cp (0.042 mmj2 * 7.028 *10-2

Bu degere yakm bir deger veren ba:')ka bir formul: iKN = 14.23'" PI 121dir. KN = (14.23) * (O.OOlKgrll (0.042 mmj2 = 8.067 =:> 8.067 *100 granl= 806.7 dir.

(d

(~ekil. 66)

(~ekil. 67)

(52)

tOO

Hl!>

IBt'ioem.

(600

7 lscq ... _.-- -~

400

\f(,oCk~~"10

6!!>

(IW)(Vld.~.sl

SDO6'5

!>o

GOO 5S5()O 470 SO._,401) 40

300 3-0

WGl20)

10<>

SERTLIK DEGERLERININ KAR$ILA$TIRILMASIAym metodla ve aym :')artlarla tesbit edilmi:') Sertlik degerleri, bir

birleri ile tam kar:')lla:')tmlabilir. Degi:')ik metodlarla elde edilen degerlerin yakla:')lk olarak kar:')lla:')tmlmasl, benzer malzemeler i<;in (mesela <;elikler arasmda), slmrh olarak yapllmaktadlr. ~ekil. 67 de, DIN Standardmda, <;elikler i<;in, Sertlik De -erlerinin Kar:')lla:')tmlmaSl osterilmi:')tir.

,,{likBo~altma

Dligmesi

DELiel Kfl.FAIb)

(:,?ekil. 73) (solda) Shore Skleroskop model DCihaz1, Standart Test Kalibrasyon Blogu ilebirlikte.

(55)

(:,?ekil. 72) Skleroskop model C - 2 Cihaz1 (ustte).Bir Di'1li uzerinde Sertlik Olc;mesi yap1lmakta. Soltarafta gorulen Kelepc;eli dik Destek yard1mlYlaemniyetli ve tam dik pozisyonda durmaktad1r.

~fl.RPMIU~ J!viDNT.A.J IlaJ [

(:,?ekil. 70)

Ie)

(PiezO-elBktrik kristaIl--~.•~.f.,·it;a.rpan Par~a. B1

Do2lgi~tirilebilir Delici:_jrr,-l------.. ~' .c.- tuas v;;,ya

Tlu1gs-ten KarbllfBilya

:,?ekil. 71 Eseway Cihaz1 ile, bir kutuk uzerinde Sertlik 01<;me (a'1ag1da).

(1) ESEWAY Dinamik Sertlik Test Cihazl(:,?ekil. 69). Cihaz, esas olarak, Sertligi 01c;ulecek parc;a uzerine bastmlan bir Kafa(:,?ekil. 70 - b) ve 20 - 60 HRC taksimath,dikdortgen '1eklinde bir Skaladan meydanagelmektedir. Kafa'nm ic;inde, Test Ucu olanElmasl (Cihaz Ekram, Brinell Sertlige goreayarlanm1'1Sa Tungsten Karbur BilyaY1)ta'11yan <;arpan Uc; (:,?ekil. 70 - a); onceden,bir yaym saglad1g1 belirli bir Enerji ile,Yukleme Tetigi (:,?ekil. 70 - d) vas1tas1ylakurulmaktad1r. Kafa k1sm1, Test parc;as1uzerine bastmlm1'1ken, bir di.igmeye (YukB0'1altma Dugmesi) (:,?ekil. 70 - c) basl1d1gmda, slk1'1tmlm1'1 olan UC;, parc;aya dogruf1rlar; parc;ada kl.iC;i.ik bir iz meydana getir

L---,,-c::--""-::-.,.--,:=-----=-=--~mek uzere batar. <;arpan Uc'un montajm(:,?ekil. 69) Ese~ay Dinamik da Quartz Kristali yerle'1tirilmi'1tir (:,?ekil.

Serthk C1hazl. 70 - a) .Quartz. Piezo - elektrik tesir gosterir. Yani. Test Ucu' nun, olc;me parc;asmda meydana getirdigi Mekanik Deformasyon Enerjisini, ElektrikEnerjisine donu'1tUrur. Ba'1ka bir deyi'1le; Test Ucu'nun, bir Batma iziuretmesi ic;in sarfedecegi enerjiyi, Elektrik degerleri cinsinden ortayakoyar; bu deger, bir Elektronik kod C;ozucude bir Sertlik degerine c;evrilerek. bir Olc;ek (Skala) uzerinde gosterilir. Mekanik Defonnasyon Enerjisinin donu'1turuldugu Elektrik Enerjisinin miktanna bagh olarak ibre,Ekran uzerinde, (20 - 60) arasmda bir Rockwell C degeri gosterir. Cihaz,Vickers Sertlik Metoduna gore ayarlanm1'1Sa, Ekran 200 - 700 Vickersdegerleri arasmda taksimatlandmlm1'1t1r. :,?ekil. 70 - c de, Cihazm Kalibrasyonunun kontrolu ic;in, bir Kalibrasyon mastan uzerinde olc;me gori.ilmektedir. Az sert ve c;ok sert malzemeler ic;in Kalibrasyon yap1lmakuzere, 29.2 HRC ve 59.2 HRC Sertliklerinde, Cihazla birlikte saglanan 2Kalibrasyon mastan, olc;melerden once Kalibrasyon yapmak uzere kullamlmaktad1r.

(2) BAUMANN CEKici: Gerilmi'1 bir yaym saglad1g1 belirli birEnerji ile, Ucu Bilyah olan bir c;ekic;, olc;me parc;asma vurdurulur. Parc;auzerinde meydana gelen iz, Optik Bi.iyi.itec; ile olc;ulur; bir <;izelgedenfaydalanarak sertlik, Brinell Sertlik Degeri olarak bulunur.

(3) POLDi ALETi : Bilya, aym anda, hem Sertligi olc;ulecekparc;aya, hem de Sertligi bilinen bir c;ubuga, c;ekic; ile vurulur. Her iki iz<;ap1 olc;ulur. Bilinen Sertlik yard1m1yla, bir <;izelgeden faydalanarak,Test parc;asmm Brinell Sertlik Degeri bulunur.

Baumann ve Poldi Aletlerinin hassasiyetleri. Statik Sertlik Testlerinden daha dU'1uktur; her iki metodun, her pozisyonda uygulanabilmeleri avantaj saglar.

(4) SHORE SKLEROSKOP : (:,?ekil. 72 ve 73). Elastik Geriye SlC;ratma prensibine gore Sertlik olc;ulen bu Testde. Sertlik olc;ulecek yuzey,tam yatay veya tam dU'1ey pozisyondad1r. Di.i'1en bir kutlenin, geriye SlC;rad1g1 yi.ikseklik veya parc;aya vuran bir sarkacm geriye Slc;rama aC;lSl,Sertlik Degerleri olarak ifade edilir.

(54)

SADE KARBONLU VE DUSUK ALA$IMLI CELIKLER ICINYAKLASIK SERTLIK CEVIRME TABLOSU

Brinell Vickers Rockwell Slderoskop Cekme MukavemetiC B MPa Ksi (1000 psi)

Shore Skleroskobunda kullamlan Tipik Degerler: 2.5 gram kl.itle1iElmas Uc;:lu kuc;:uk cisim, 25 cm ytikseklikten dUi?uri.i]ur. Birinci Slc;:rarna Yuksekligi, 140 taksimath Skala uzerinde, Sertligi gosterir. Olc;:ulenSertlik degerleri, malzemenin Elastik Modulu ve Konstruksiyonunrijitligine baghdlr; bundan dolaYl, Geriye Slc;:ratma Testleriyle, ancakkari?llai?tlrma 6lc;:meleri yapllabilir.

CESITLI SERTLIK TESTLERI ARASINDA BAGINTILARFarkh Sertlik Testleri, malzemelerdeki farkh batma hadiselerini

ortaya koyduklanndan, tesbit edilebilen muhtelif Sertlikler arasll1da,basit bagmtllar yoktur. Bununla beraber, aym malzemeyi, c;:ei?itli aletleruzerinde test ederek, yaklai?lk bagll1tllar gelii?tirilmii?tir. Ai?aglda verilenTablo, Sade Karbonlu ve Di.ii?uk Alai?lmh Celikler ic;:in, Sertlik Degerlerinin bir kari?llai?tlrmasldlr. Tablodan gorulebilir ki, 20 nin uzerindekiHRC degerleri ic;:in; Brinell Degerleri, Rockwell C degerlerinin, yaklai?lk10 katldlr. 320 Brinell'in altmda, Vickers ve Brinell birbirlerine c;:ok yakm olarak gitmektedirler. Aradaki bagmtllar, Malzeme, Mekanik ii?lemler (Soguk ve Slcak Cahi?malar - Deformasyonlar) ve ISll ii?lemlerle degii?eceginden; bu gibi Tablolar, ihtiyatla kullamlmahdlr.

(a)

(b)

166 175 4 86 25 572 83159 167 2 84 24 552 80153 162 82 23 524 76148 156 80 22 510 74140 148 78 22 490 71135 142 76 21 469 68131 137 74 20 455 66126 132 72 20 441 64121 121 70 427 62112 114 66 58

.=

(:,?ekil. 74) Degii?ik bir Sertlik Testi. iki parc;:amn kenarlanm, birbirlerineDarbe tie vurarak, meydana gelecek iz'leri ince1eme metodu.

CIZIK SERTLIK TESTLERI:,?ekil. 75 (a) da, Sertligi bilinen bir Anahtar parc;:a ile (Yumui?ak

Ce1ik), Sertligi bilinmeyen bir Test parc;:asl uzerinde, c;:izmeye c;:ahi?lhr.Test parc;:asl uzerinde Cizik meydana gelmediginden (c;:izilmediginden),Anahtar pan;adan daha serttir.

:,?ekil. 75 (b) de, Sertligi bilinmeyen Test parc;:asl ile, Sertligi bilinen Anahtar parc;:a i.izerinde, c;:izmeye c;:ahi?lhr. Test parc;:asl, Anahtarparc;:aYl c;:izdigi g6n::llmektedir. B6ylece; (c;:izilen) Anahtar parc;:a, Testparc;:asmdan daha az sertliktedir. Veya, Test parc;:asl, Anahtar parc;:adandaha serttir.

(57)

(*) Brinell Sertlik No. da ii?aretliler, (500 un uzerindekiler), Tungsten Karbi.ir Bilya; digerleri, Standart Celik Bilya ile olc;:ulmui? durumda.~~~~~~~D~A~R~B~E~L~I~VURMASERTLIK TESTI

:,?ekil. 74 (a) Sertligi bilinenbir Anahtar parc;:a veSertligi bilinmeyen digerbir parc;:a (Test parc;:asl)nm,kenarlan birbirlerinevurulur.:,?ekil. 74 (b) de, iki parc;:abirbirlerine vuruldugunda(c;:arptmldlgmda), yalmzcaAnahtar parc;:anll1 bir izaldlglIl1; Test parc;:asmda izolmadlglm goruyoruz.Boylece,Anahtar parc;:anm, Testparc;:asmdan daha azSertlikte oldugunu veyaTest parc;:asmlIl, Anahtarparc;:adan daha sertoldugunu anlanz.

68 97 2537 36866 92 2427 35264 88 2324 33762 84 2234 32460 81 2144 31158 78 2055 29855 73 1903 27652 69 1765 25650 67 1703 24748 65 1641 23846 62 1462 21244 58 1407 20442 56 1351 19640 53 1303 18938 110 51 1213 17636 109 48 1138 16534 108 45 1069 15532 107 43 1007 14630 105 40 951 13828 104 39 924 13426 103 37 883 12824 102 36 841 12220 98 34 800 11617 96 32 738 10714 94 30 683 9912 92 29 655 959 90 28 627 917 88 26 600 87

(56)

940860800745700655595545510485459435412392370350327305287279263248240222213202192182

757*722*686*660*615*559*500475452431410390370350341321302285277262248228210202192183174

MOH SERTLIGI10 Standart Mineral (en yumu:;;agl: Talk, en serti: Elmas) kulla

nan, Cizik Sertlik Testidir. Malzemelerin birbirlerine gore Sertliklerinitesbit etmek i\;in kullamlmaktadlr.

10 Garnet11 Fused (Erimi:;;) Zirconia12 Fused ( " ) Alumina13 Silisyum Karbur14 Bor Karbur15 Diamond (Elmas)

Yeniden Dl.lzenlenmis MOB SkalaslSertlik No. Mineral

1 Talk2 Gypsum3 Kalsit4 Fluorit5 Apatit6 Orthoklas7 Camsl (Vitreous) Silika8 Quartz veya Stellite9 Topaz

1 Talk2 Gypsum3 Kalsit4 Fluorit5 Apatit6 Orthoklas7 Quartz8 Topaz9 Corundum

(Aluminyum Oksit)10 ........ Diamond (Elmas)

SERTLIK DEGERLERINI ETKILEYEN FAKTORLER(i) Test Slcakhgl. Artmlan Test Slcakhgl, Sertlik Degerlerinin azal

masma sebep olur. Dayammdaki degi:;;me gibidir.(ii) Test Suresi. Statik Yl.lk'un uygulanma suresi, ol\;ulen Sertlik

Degerlerini etkiler. Surilnme (Sunme), sabit yii.k altmda, zamana bagholarak ilerleyen Plastik deformasyondur (:;;ekil degi:;;tirmedir). Sl.lrUnmeegilimi gosteren yumu:;;ak malzemelerde, Test Suresi, minimum 30 saniyedir; Surl.lnme egilimi gostermeyen sert malzemelerde 15 saniye yeterlidir.

(iii) Test Par\;asmm Boyutu. Test yii.kuhden dolaYl par\;anm egilmemesi i\;in, ize gore, ol\;me yapllacak yii.zey ve Par\;a Kalmhgl, yeterliolmahdlr. Test Yuzeyinin ku\;uk olmasl dolaylslyla, ucun kenara \;okyakm basllmasl, malzeme i\;inde \;okme veya go\;meden dolaYl, ol\;l.llenSertligin, hakiki Sertlikten ku\;uk \;lkmasma sebep olur (gekil. 78 - iii).Aynca, Test Ucu'nun meydana getirdigi iki iz, birbirine \;ok yakm olursa, izler birbirini etkiler, hakiki Yl.lzey Sertligi ol\;ulmemi:;; olur.

Standartlarda, izlerin par\;amn kenanndan ve birbirlerinden olanmesafeleri ile, minimum Par\;a Kalmhk Degerleri, belirlenmi:;;tir. Testpan;;asmll1 kalmhgl, Ucun Batma Derinliginin, en az 10 katl; BrinellTestinde 17 katl olmalldlr. Bu degerlerden daha ince ol\;me par\;alannda, hatall neticeler elde edilir.

(gekil. 78) Test Uc'uolarak Bilya BatIrmaslrasll1da, iz Derinliklerinin degi:;;mesi.(i) Normal iz derinligitt.(ii) iz Derinligininazalmasl. b < tl.(iii) iz Derinliginin

L -'2. --'=C- --C:='--__--l artmasl. ts> tl.

(b)

(gekil. 75)

(a)

(gekil. 76)

Anahtar Parca~ i/Test par\;asK >..

Cizik Sertlik Testinde oldugu gibi, Egeler de, iki malzeme arasll1daki, birbirlerine nisbeten Sertligi anlamak maksadlyla kullamlabilir.Ege, Anahtar Sertlik durumundadlr. gekil. 76 da, bir Teknik elemanmAtolyede, Sertlik i\;in Ege Testi yaparak, Celik ara:;;tlrmasl gorulmektedir. Bun~an ba:;;ka, makinada bir kesme yapmadan once, par\;anmMakina I:;;lenebilirliginin tesbiti i\;in, bir Ege Testi yaplhr (gekil. 77).

(58) (59)

CESiTLi SERTLiK SKALA VE MALZEME SERTLiKLERiNiNKARSILASTIRILMASI

::;lekil. 79 da; Brinell, Rockwell B, Rockwell C, MOH Skalalan, yaklaf?lk olarak karf?llaf?tmlmlf? ve c;;ef?itli Muhendislik Malzemelerinin; Sertliklerine ore, Skalalarda aldlklan erler, osterilmif?tir.

- 10 (;:.JO:;.l:;.'_-.,( Brinell )

SOC(1

(::;lekil. 80) ( Moh)- . (Elmas) [0

10000

<IJ

n,(OlihoJr.las)

(Apatit)

'Konma.um;-ahut S8!'Phire

(Topaz )

&U8.1'tZ)

(MBlzemeler )

Pi.rindenre '1Alcu:u"'....u.:o. Alapmlsn)

Kolayl.tlr.la".:::lenebilen r. eJ.i.lrJer

I}

10

40

60

11 \)

: (]O bel

·hl20 j

C·

;.111"1

HiOLl

- 'I] ( )..> ~Rod:';,.·dll~

DiolVlord(l'lmQ.)

______ 10

604"20o

100

so

20 2 GOIPsum2() "... ~

( Rockwell R )

131'.1 -- 'H} -(';OI;U Plasti.kler

(0 10

5 (::;lekil. 79)

I Tall:.

1':)1)

HP(10

·~Ct

Ro(k·t'.'I~1i :"'1

::;lekil. 80 de, Plastik Malzeme Sertlik Olc;;melerinde kullamlanRockwell R ve Rockwell M Skalalan da dahil edilerek, c;;ef?itli SertlikSkalalanmn yaklaf?lk olarak karf?llaf?tmlmasl ve c;;ef?itli Ml.lhendislikMalzemelerinin bu Skalalarda aldlklan yerler, tekrar gosterilmif?tir.

(60) (61)

<;;;entik Darbe Testi, Toklugun testidir.!pan;:a kmldlgmda, GevrekKmlma ile (Toklugun azlIgl) veya Sunek KI~~a (Toklugun yLiksekligi)ile kopacagl hakkmda 6nceden bilgi saglar. ISII i:,/Iemlerin Kalite KontroIl.l maksadlyla yaygm olarak kullallllIr. Her turlu metalin Toklugunutesbit i<;;in kullallllmaktadir. Test, sarka<;;1I Vurma Cihazmda yapllIr(~ekil. 81,"'.'----- -,-- -----,

m

A..-=Mg(H -h)

l '---.,

TestPar<;;a51

~--~- --.....:;=

h

(~ekil. 81)

Uzunlugu I olan Sarka<;; Kolunun ucunda, Kutlesi m olan, <;;elikmalzemeden yapllml:,/ KmCl Par<;;a (<;;;eki<;;) monte edilmi:,/tir. <;;;eki<;;, birsabitleyici tlrnak yardlmlyla, belirli bir H y1iksekliginde tutulabilmektedir. istendigi zaman knob (hareket topuzu) <;;evrilince, Klrma <;;;ekici,yolu uzerinde yerle:,/tirilen; <;;;entik denilen, kenannda oyuk a<;;llml§ par<;;aya vunnak iizere, belirli bir Potansiyel EneIji He harekete ge<;;er. (Hareketi ba§latan knobu <;;evirmeden iince, emniyet tedbirlerini dU§l.lnerek,ihtiyath olmak lazlmdlr). <;;;ekicin, Test Par<;;asma bu enerjili darbesi neticesinde; vurulan numune, §ekil olarak, ya iki par<;;aya aynlarak kmlIr(Gri Diilune Demir gibi <;;ok gevrek ise); ya da numune biikiiliir (<;;ok Sunek ise). Test numunesinin iki par<;;a olmasl veya bukulerek, desteklerarasmdan <;;Ikmasl i<;;in, <;;;ekicin Potansiyel Enerjisinin bir klsml, Klrmai§'i olarak harcalllr. Klrma i§'i, DIN Normunda Av olarak giisterilir.Cihazm Sarka<;; Kolu ile, g6sterge ibresi beraber hareket ettiklerinden;<;;;eki<;;, test par<;;asma vurduktan sonra y1ikseldigi maksimum noktada,ibre sabit olarak kalIr. Biiylece, taksimath giisterge uzerinde, par<;;anmne kadar enerjiyle klnldlgl, direkt olarak okunabilir. Av degerleri, Sarka<;;Kolu'nun du§ey pozisyonuna (Vurma pozisyonuna) dogru artmakta; Klrrna <;;;ekici fazla y1ikseldik<;;e (h ve ~ a<;;lsl arttIk<;;a) azalmaktadlr. CihazGiistergesi, genel olarak Joule birimindedir (I Joule=1 Newton*1 metre).

DUij!me AqlSl la) ve Yukselme Aqlsl l~) yardlml HeKIRMA is'iNiN HESAPLANMASI

Potansiyel EneIji (PE) I = Av + {PEb (Sistemde, Enerji korunmaktadlr).Av = (PE) I - (PEb ==} Av = mgH - mgh = mg (H - h) .H - h = 12 - h oldugundan, Av = mg (12 - h) dir.cos a = h/l ==} h= I *cos a ,cos ~ = 12/1 ==} 12 = I *cos ~ ==} Av = m (I*cos - l*cosa) = mgl (cos ~ - cos a)AglrlIk M = mg olmak uzere, v = M * 1 "(cos - cos a)

Misal: 50 Sir Gri Diikme Demir malzemenin <;;;entik Darbe Testinde, <;;;entik Darbe Cihazmm Sarka<;; Kolu 40 em, Klrma <;;;ekici'nin AglrlIgl5 Kgr dir. Sarka<;; Koluna 900 lik bir Klrma A<;;ISI verilerek, Test Par<;;asl

(63)(62)

C NTiKDARBE

TLERiTE

DIN NonnunclaStanclart Centilc DarbeTest NU={UleIeri

(b) (DVM Test NLUllLUlesi)

(~ekil. 84)

(a) (ISO - V Test NLUllLUlesi)55"'''''

(~ekil. 87)

(~ekil. 83)

--42.0L-

RI.0..L,J ..rU <;entigi )

(a)

(~ekil. 85) Standart Charpy <;entikleri.~ekil. 85 te, Standart Charpy <;entikleri; V, V, Anahtar Deligi gosterilmi'itir. ~ekil. 86 da Standart Charpy ve Izod Numuneleri ozetlenmi'itir.

DARBE YUKLEMESi~ekil. 87 (a) da, YliksekKarbonlu <;elikten (%1 C)bir par<;;a, tavlanml'i (yumU'iak) durumda. <J<;elane =925 MPa. Bir <;;eki<;;le vuruldugunda bukulmu'itlir (Sunek). (b) de aYl1l<;;elikten, aYl1l par<;;a,

( b") Sertle'itirilmi'i (Su VeriI-l a mi'i) ve hafif<;;e Menevi'i-

lenmi'itir. <J<;ekme = 1285 MPa dlr. AYl1l <;;eki<;;le (ayl1l Darbe Enerjisiyle)vuruldugunda kmlml'itlr (Gevrek).

(65)

i'i'i (Enerjisi) Av , Test Par<;;asmm boyutlarll1a <;;ok baghdlr. Bundan dolayl, testin neticesi ifade edilirken, hangi par<;;a kullal1lldlgl, mutlaka belirtilmelidir. Av (DVM) = 30 J ibi.

!.o - .\ksttl:.

0.25" I?.

5'

22

IZOD CENTiK DARBE TESTi:

10,...

(~ekil. 82)

Ozellikleri: (~ekil. 82) (I) Test Par<;;asl, dU'iey (dik) olarak yerle'itirilir ve desteklenir. (2) Test Par<;;asl uzunlugu, 75 mm dir; kesit 10 mm *10 mm karedir. (3) Klrma <;ekici, <;;entikli ylize vurur. (4) <;entik, TestPar<;;asll1ll1 tam ortasll1da a<;;llmaml'itlr, ustten 28 mm de a<;;lhr. (5) Klrrna <;ekicinin, Test Par<;;asll1a vurma pozisyonu, ustten 6 mm dir.~ekil. 82 de gosterilen <;;entik, V <;entigi'dir. <;entikler, Charpy Testindeaynntlh olarak a<;;lklanmaktadlr.

CENTiK DARBE TEST CESiTLERi<;entik Darbe Testleri, 2 turlu yapllmaktadlr.(1) Izod (Ayzod) Testi. (2) Charpy (<;arpi) Testi. lzod Testi, daha <;;ok

Amerika kltasmda tercih edilmektedir. Avrupa'da ise, Charpy Testi yaygll1 durumdadlr.

•22,'5

CHARPY CENTiK DARBE TESTiOzellikleri: (~ekil. 83) (1) Test Par<;;asl, yatay olarak yerle'itirilir ve

desteklenir. (2) Test Par<;;asl uzunlugu, 55 mm dir; kesit 10 mm *10 mmkaredir. (3) Klrma <;ekici, <;;entiksiz ylize vurur. (4) <;entik, Test Par<;;aslnm, tam ortasll1da a<;;lhr. (5) Klrma <;ekici'nin, Test Par<;;asll1a vurma pozisyonu, <;;entigin hizasmda, Test Par<;;asll1ll1 tam ortaSll1adlr.

~ekil. 84 te, DIN Normunda, en yaygll1 kullal1llan Standart TestPar<;;alan gosterilmi'itir. Bunlar, ISO- V ve DVM Test Par<;;alandlr. Klrma

(64)

kmldlktan sonra, 60° lik YLikselme A<;;lSl gozlendigine gore Av , ka<;; Jouledlir?Av = M * I * (cos~ - cosa) = (5 Kgrl * (0.40 m) * (cos 60 - cos 90) ==}

(Eger bu noktada, hangi a<;;l Klrma, hangi a<;;l Ylikselme A<;;lSl oldugunuunutarak, a<;;llann SlraSll1l yanh'i yerle'itirirsek, parantezin i<;;i (-) <;;lkar,sonra Av , (-) <;;lkar. Klrma i'i'i, (-) olmayacagll,dan, a<;;llann slrasll1dahata yaptlglmlzl, anlamamlz gerekir). ==} Av = 5 '" 0.40 * (0.5 - 0) Kgr* m==} Av - 1 * (9.8 Newton) * metre = 9.8 Joule.

(:;;ekil. 90)

(Simek Knililla)

Alt Biilgenin tipik degeri,yakla§Ik 10 Joule diir.Ust Biilgenin degerleri,malzemenin dUfilmunabagh olarak 100 - 300Joule arasmda degi§ir.Alt ve Ust Biilgede Av

Vurma Degerleriaralanndaki farklar,buylik oldugundan; TestneticeleIinin, hangibiilgeyi giisterdigi,kolayhkla belirlenebilir.

SICAKLIK C(67)

I

,Lf!ClJlil-~-(Ge<;:i'i'B61gesi 1~!. 1/~'-----

Tav1El11.1lll'i'Du'i'Uk C'ln Qeli1{

Ii (Oda Sicakhgi )

Test Slcakhi1;t T_

- 18

j'HrJ)

'!=l~

~I~.

gj :~ (Gevrek Krrilma) I

" ', IIIII

SUNEKLIKTEN KIRILGANLIGA GECiS:;;ekil. 89, Du§uk Karbonlu <;eliklerin, 0 °C'm altmdaki sIcakhk

larda kmlganla§masmI (gevrekle§mesini) giistermektedir. Bundan dolaYI, Du§uk Karbonlu <;elikler, du§uk sIcakhklar i<;;in, uygun bir n:al~emedegildir. 2. Dunya Harbi esnasmda, Amerikan Liberty harp gemllen, kI§m soguk denizlerde dola§Irlarken, gemilerin kaynak saclan, Du§flkKarbonlu <;elikten yapIlmI§ olmasl ve sIcakhgm 0 °C'm altma <;;ok dii§mesi uzerine, bu Du§uk Karbonlu <;elik malzeme, Suneklikten Kmlganhga (Gevreklige) Ge<;;i§ SIcakhgI'na (:;;ekil. 90) ugramI§; koca gemiler, daha harbe i§tirak etmeden, ortalanndan ikiye aynlmI§lardIr. Daha sonrayapIlan <;;ah§malar; malzemelerin, dii§uk belirli bir sIcaklIkta kmlganla§tIgmI orta a koymu§tur.

Sertle'i'tirilmi~ve Menevi~lenmi~YUksek C'ln Qeli1{

''0 (:;;ekil. 89)

-----Charpy 120

DarbeDegen(Joule) 80

f.'+o

------I---100 0 100 200

-200slcakW<: lOC")..

..-.10... ~

/Ii,

ID(Kesit)

Testere-1.58 kesmesl--9ap2[DelmeJ

I I

(Darbe)

8

~-2-7.5-_-_-_-_5_5~==-2-7.5-_-_-_-_--'~0-,;~(a) ~~) ;e~1 86;r

:-fD gJ(Keslt) -"

(u <;entigi)

Daha iince. Mekanik Ozellikler konusunda. Tokluk'tan ballsederken (s.15); Toklugu, <;ekme Testinde CJ - E egrisi altmdald alan olaraktammladIk ve egri altmdaki alanm (Toklugun) ideal olarak, fazla olabilmesi i<;;in, malzemenin <;ekme DayanImmm fazla, aym zamanda KmlmaSiineklik degerinin yliksek olmasl lazImdIr, demi§tik. Egri altmdaki alanm saylsal bir ifadesi olarak da, Tokluk Modulu To = CJ<;e!<me" E!{opma taIifetmi§tik. Yani, Toklugu etkileyen faktiirler, <;ekme Mukavemeti ve Kopmadaki Siineklik degeridir. Aym % 1 C'lu <;elikten (1095) e§ par<;;alari<;;in; Toklugun i<;;inde, Sunekligin roluniin, <;ekme Dayammmdan dahafazla oldugunu giiruyoruz. (b) §Ikkmdaki par<;;a; <;ekme DayammI 1285- 925 = 360 Mega Pascal fazla olmasma ragmen, (a) §Ikkmdaki TavlanmI§, yani Sunekligi <;;ok artmlmI§ par<;;a kadar Tokluk giisterememi§,gevrek olarak, iki par<;;a halinde kmlmI§tIr. Bunun sebebi, <;elige Su Verildiginde meydana gelen Martensit yapIsmm, <;;ok sert, kmlgan, ToklugLmun dii§iik olmasI; Su Vermeyi takib eden ve Temperlenmi§ Martensit denilen yapIyI meydana getiren, Tokluk artIncI Menevi§lemenin,hafifc;;e (100 - 200°C arasI) yapIlmasIdIr. Bunun neticesinde, Toklugungeli§tirilmesi i<;;in yeterli Menevi§ SIcakhgI verilmedigi i<;;in, (b) dekiparc;;anIn Toklugu du§uktlir. (a) daki par<;;a ise, Ful Tavlama yapIlmI§sa,mikro yapmm tamamma yakmI (- % 97 Perlit - % 3 Sementit), Oda SIcakhgmda, Perlit yapIsIndadIr. Yani, aym <;;elikten e§ par<;;alarda, Siinekligin artmimasl (Tavlama gibi), yalmz <;ekme DayammI artmlmasmdan(Su Verme veya Soguk <;ah§ma (:;;ekil. 38) gibi), ToklugLl daha fazlaetkileyerek artmr.

Av VURMA ENERJisiNiN, SICAKLIKLA DEGiSMESiOstenitik <;eliklerin dI§mdaki <;;eliklerde Av l<;entik Darbe Vurma

Enerjisi veya i§'i), Test SIcakhgI ile, :;;ekil. 88 de giiruldugu gibi degi§ir.Vurma Degerlerinin biiylik oldugu Ust Biilgede, Siinek Kmlma; VurmaDegerlerinin du§iik oldugu Alt Biilgede, Gevrek Kmlma; Ge<;;i§ Biilgesinde ise, Kan§Ik Kmlma giirulur.

(66)

Cr:%O.75 YagdaSuVerme BSO=302 24C(llll -18C(1l1) -401::(1111 -731:(1041

Mo: % 0.30 + Menevi$ ( 590 '·C )

(69)

Molibclen (Mol. Vanaclyum M, Titan (Til. Niyob (Nil; <;:entik DarbeToklugu uzerincle benzer tesirler gosterirler. Bunlann kU<;1.1k miktarlan,Ge<;i~ Slcakhgml artlrmaya meyilli olmasma ragmen, miktarlan arttlk<;aGe<;i~ Slcakhgl J ,

TANE OLCUSU' NUN (TANE BOYD' NUN)Centik Darbe Tokluguna ve Gec;;i§ Slcakllgma tesiri

Ozel bir <;elik turu ve Mukavemet seviyesi i<;in (gekil. 94) yapllanincelemelerde, ince Taneli <;:elikler, Kaba Taneli <;:eliklerden daha yliksek <;:entik Vurma Toklugu gosterclikleri giirulmu~t1.1r.Aym zamancla,Tane Ol<;usu ku<;ulduk<;e, Ge<;i~ Slcakhgl J.

Malzemc Durumu Oda Slcakbjbnda Centik Vurma Enerji Degerleri (Joule I

~~JO.IOC Haddelenmi~ IT Celulle 65 C (50) 20 C (35) o C (5) ·18\';(4)

Yapl Celigi 39 Kgf/nun2

Ni Celigi, Nonnalize BSO = 192 24 C (66) -IS'C (43) ·40'C (23) -73'C (12)

C: % 0.31 (9l0"C)

NI: t~{) 3.47 Yagda Su Verme BSO = 217 24'C (144) ·IS'C (144) -40 C (142) -73 t (136)

+ Menevi:;; ( 565 't )

Ni - Cr - Mo Celigi Normalize BSO =440 241:: (IS) -lS't (10) -401:: (8) _nce (7)

c: [til 0.39- Ni: I),h 1.71 (S90'C)

(gekil. 93) Normalize edilmi~ D1.1~uk C' lu <;elikler uzerinde Ni' lin tesiri.Ge<;i~ Slcakhk Arahgml geni~letir. 1020 Durgun <;:eligi i<;in Ge<;i~ Slcakhgl, -18°C' m hafif<;e altmdadlr (gekil. 93). % 2 Ni' Ii <;:elikde; -73 °C'm altmda, buyuk miktarda Tokluk, muhafaza edilir. % 13 Ni'li <;:elik, Ge<;i~

Slcakhgl gostermez.A~agldaki tabloda, bir DU~1.1k Karbonlu Yapl <;:eligi ve iki Nikelli

<;:eligin, Du~uk Slcakhklardaki <;:entik Vurma Enerjileri kar~lla~tmlml~tlr.

10(\

+-

0.43 )(0.31

25

a:-l-",)'J,b.'

VT67 )

D ~!! I-180 ~125 -70 -15 40 950 150 :205 :260

( Test Slcakhgl lCl )

68

(gekil. 91) C miktanmn clegi~mesi ile, <;:entik Toklugu ve Ge<;i~ Slcakhglnm clegi~mesi.

(2) MANGAN: % 1.5' a kaclar Mn katllmasl, Gegi~ Slcakhgml J,fakat S1.1neklikten Kmlganhga Ge<;i~ Egrisinin bi<;imini clegi~tirmez

(gekll. 92).i I I I

~ I i I'JT 125 ~--,-:--'"1--

~' I I:; I L I

1"""_'1' ...~ll:__-~15~-t 1'=1'1:-'--~ 17°,0." ,0 1-----+--V---f-/----:A,--JMl1 --1. __

,i) I I I l I I~ i I I i

i ,,~ I---~J-l-·---Ir-----I-----I

O'o':-,n---,'-/S---:'":lLo --.-:':15--L-'

(T.:st SI(aJ-:ll@ ICJ )

KOMPOziSYON' un Centik Darbe Toklugunave Gec;;is Slcakllgma tesiri

(1) I{ARBON: <;:elikde C oramm artlrma, Oda Slcakhgmda <;:entikVurma Enerjisini clu~urilr (-1) ve Ge<;i~ Slcakhgml ylikseltir en(geki l. 9I).r--_--:::::::~-------------__,

339

(gekil. 92) % 0.30 C'lu <;:elikde Mn'm tesiri.(3) siLis: <;:elikIercle Oksijen gidermek i<;in (Durgun <;:elik - Sakin

Diik1.1m) % 0.30' a kadar Si kullamlmaSl, Ge<;i~ Slcakhgml J, <;:entikDarbe Toklugunu t. <;:o.nk1.i claha temiz bir <;elik ve claIm uniform FeITittaneleri 1.1retilmi~ olur.

(4) ALUMiNYUM: <;:elikde, Silisyumclan ba~ka, Oksijen gidermei<;in Al kullamlmasl da, Orta Karbonlu <;:eliklerde, Oda Slcakhgmda<;:entik Vurma Toklugunu t. Al miktan, % 0.10' a artmlcllkca GecisSlcakhgl -1, ,.' ••

(5) NiKEL : D1.1~1.1k Slcakhk Kmlganla~masmadirenci artlrmadaNi, <;:elikde en tesirli Ala~lm elemamdlr. Dusuk Slcakhkta Demir'inSunekligini geli~tiren birka<; Ala~lm eleman;nclan biridir. <;:elige Niilavesi, Oda Slcakhgl Toklugunu t, Ge<;i~ Slcakhglm J.

(68)

136Kmlma Kesiti'nin incelenmesi de,malzemenin Gevrekligi veya SUnekligi hakklnda bilgi saglar.Gevrek Metaller: Olduk~apuruzSl.lZ kmlma gosterirler. Kmk, taneli bir yap1dadlr. Kmlma Kesitinde ~ok az bir azalma gorultir(gekil. 96 - A).Stinek Metaller: Kmlma; puruzll.l,kaba ve liili olur. <;;ok Stinek malzemeler, c;;entikten hafif bir Ylrtllrna ile klnhr veya Test numunesikmlmadan (iki parc;;aya aynlmadan) bl.lkl.Uebilir. Kmlma veya bu-

( A) ktilme bolgesinde, kesitte azalma'=---;-:-,----;:=--:::-----,---'------;-;-----:-:-;---:-__---' gorulur (gekil. 96 - C). gekil. 96 -(gekil. 96) Kmlma Kesitleri. B, Gec;;ii'/ (Kani'/lk) Kmlmadlr.

Tane Oh;usli5-6

34 -

-46 -18 10 38 66 93

(Test Slca!cliiPICJ)

(71)

(gekil. 97)<;;entikDarbeTestCihazlan.Solda,Terco.SagdaRiehle.

EiO

"' 125 -

'30

:2

"~ 100"c:'~

clU~

E 75

"~>~ 50c$

(C)"",>

'" 25CiHAZLAR'"~

6

DU'iuk Slcakhk TokluguiOn..en iyi mjkro~ Temperlenmi'i Martensit'ctir. gekiI. 95 te, ozel bITc;;elik ic;;in, diger mikroyapllarla kar'illa'itlnldlgmda; bu c;;elik ic;;in, Menevi'ilenmi'i Martensit'in, dU'iuk slcakhktaen yliksek Tokluk ve en dU'iuk Gec;;i'i Slcakhgl saglayan yapl oldugu gorulmektedir. Martensit'in <;;entik Darbe Toklugu, Beynit'in artan miktarlanyla beraber, dU'imektedir.

Netice olarak, en iyi <;;entik Darbe Tokluk bzellikleri, 'ioyle bir c;;elik sec;;mekle elde edilebilir: ince Taneli, DU'iuk Karbonlu, tamamen Sakinle'itirilmi'i (Oksijeni giderilmi'i), Nikel Ala'ilmh <;;elik; Su Verilmi'i veistenen Sertlik seviyesine Menevi'ilenmi'i.

(70)

a--150 125 100 -75 -50 -25 0 25

( Test Slca!<liiP 'c )

(gekil. 95) % 0.17 Karbon - Krom - Molibden <;;eliginde, Mikroyapmm, Centik Darbe Toklugu ve Geci§ Slcakhih uzerindeki tesiri.

(gekil. 94) % 0.30 C'lu Alai'/lmslz <;;elikde,Tane blc;;usunun, <;;entik Darbe Tokluguna ve Gec;;ii'/ Slcakhgma tesiri.

MiKROYAPI' NIN Centik Darbe Tokluguna veGecis Slcakhgma tesiri

iii[iii

(73)

(~ekil. 99)

r-- ----------c,..-====~IL.. --_.--_....=[a] Yaplpk Katlama

[b] A"I11 Katlama

r ~====R======='----------~

o[c]180 Katlama

•

e-:-"_/ g-,------ l... ,"=======-=:'.----------->-

~ekil. 99 da, bir test numunesini, Ubic;imine (180° Katlama, ~e

kil. 98 - c) buken cihaz g6riUmektedir.Katlama Testleri, kaynaklarm kalite kontrolunde de kullamlmak

tadlr. ~ekil. 100 - (a) da, U Bukme testini, ba:;lanyla tamamlaml:;l birkaynak gorulmektedir. Oklar; Bukmeden sonra, kaynagm gozden gec;irilmesi gereken alanlanm gostermektedir. ~ekil. 100- b de, Bukmedensonra, kaynak kusurlan gozlenmektedir. Kaynaga en uy~ c;elikler,Karbon'u az olan (C S; % 0.22) DU:;luk Karbonlu c;eliklerdir Tavlanml:;lDU:;luk Karbonlu <;;elikler, Suneklikleri c;ok fazla oldugun an, kolayhklaU :;Ieklinde bukulebilirler.

Soguk ~ekil Verme kabiliyeti ile ilgili testIer; sac, bant, bOfU, c;ubuk, profil gibi yan mamullere ve perc;inlere uygulamr. Yaygm olarakkullamlan Katlama (Bukme) Testleri ile, test parc;asmm yUzeyinde, ilkc;atlamanm meydana geldigi Egme AC;ISI tesbit edilir. Bukulme'nin, parc;a c;atlamadan, onceden tesbit edilen bir aC;lya (genel olarak 180°), ula:;lIp ula:;lmadlgl da test edilebilir. Bu konudaki Turk Standardl TS - 205Metalik Malzemenin Egme ve Katlama Deneyi'dir. Katlama Testleri, malzemenin Suneklik Testleridir. ~ekil. 98 de, Katlama c;e:;litleri; Yapl:;llkKatlama, AC;lh Katlama ve 180° Katlama gosterilmi:;ltir.

(~ekil. 98) ( KATLAMA r;:E~iTLERi )

119

RI(72)

ve

-EGME

KATLAMA

TE T

(::;lekil. 100)

(74)

Ell

~RICH

veEll

DE I <;EKME

TE TLERi

(75)

F:§ilA!."eya

BasmaDVrensl2

LJ1deri

,,,,-,:LfJI,"""""TnmrII

7//11 J J I

(:;lekil. 105)

hiikl.lm verilebilir. Sac, eksenel (uzunlamasma - longitudinal) yonde veradyal (yanal - transverse) yonde, <;ekme Zorlamalan etkisi altlnda 01dugundan, izotrop maIzemede c;;atlaktan ylrtllma, genel olarak tam birdaire :;)eklindedir. Daire :;)eklinden saparak ylrtllma, Sacda bir Dokununolu:;)tugunu (Anizotropi) ve malzemenin Derin <;ekmeye elveri:;)li olmadlgml gosterir. Tane blc;;usu (Tane Boyu) bak!mmdan, ince Taneli malzemeIer, Derin <;ekmeye elveri:;)lidir; iri Taneli malzemeler, Derin <;ekrne'yeelveri:;)li degildirler.

DERiN GEKME TESTi (RAP GEKME TESTi)

--Testdel<,malze.me

D

8 ....

ERICHSEN COKERTME TESTir;;(S;-:.e::;-k:il;-.---;1--;0;-;1--;-)----'~~~~"=="==~4P~1~a~s~ti~k~~ekil Verme ozelligi

nin tesbit edildigi bir testdir.Sac ve bantlann Derin <;ekme'ye elveri:;)liligini belirle-mek i<;in yaplhr. Bu konudaki TUrk Standardl, TS271- Metalik Sac ve Bantlann <;okertme Muayenesi(Erichsen Muayenesi)dir. Butestde (~ekil. 10 1 ve 102),bir tutucu destek vasltasl ilesabitle:;)tirilen Sac veya Bantnumunesi, kuresel bir Zlmba ile, ylrtllmcaya kadar

L --'=:::::":~~~ ~<;okertilir. Testin sonunda,temas noktasmdan ylrtllma

,--------------___,_-----....wa kadar, zlmbamn ilerleme(~ekil. 102) mesafesi (mm), Erichsen

<;okertme Degeri (E<;D) olarak kaydedilir. E<;D arttlk<;a, malzemenin Siinek oldugu anla:;)lhr veya diger birdeyi:;)le, Malzemenin Sl.lnek

z""ba ligi arttlk<;a, E<;D artar.h'1re~,i ERICHSEN EGRiLERi

~ekil. 103 de, 6 farkh safmetal veya Ala:;)lm malzemeden Saclarm, Sac kalmhglna bagh olarak Erichsen<;okertme Egrileri verilmi:;)-

L.... ---.J~~~~~ ___,____,_-....Jtir. 6 farkh Sacm E<; Deger-,--- -::=-:-::___,_-::-:c:--------,lerini kar:;)lla:;)tlrmak ic;;in,

{' (~ekil. 103) belirli bir Sac kalmhgl aldl-iO~r..liq.. tEGO) ~--.,I__-'-':"-----= glmlzda (1.0 mm lik ince-14 (",m) .,do"1 Sac), San Metal Alaslmmmr \00.$'-' So ~

'0;'''" I ECD' nin, - 13 mm ve Pirinf"'1,3 ' . y

.",\ I Bask! Sacl'nm E<;D'nin, 14I'""", mm den fazla oldugunugoriiyoruz.

izotrop Malzeme (bak.sayfa: 78) Derin <;ekme'yeelveri:;)li ve Anizotrop Malze

__---- me (Sac) (bak. sayfa: 78),Derin <;ekme i<;in uygundegildir. Testin sonunda,

I test yapllan malzemeninI anizotrop olup olmadlgl

6,-:,,,-'--";;,:;-,, 0:4 ' 0:6 I d.B' 1:0 I I~'! I I.~ , ,!6 ' I.a '•.dhakkmda, c;;atlakdaki Ylrtll-'-- 5....,, o.--'-k....ol....,"....l...=,9",\::.:l"':.::'".::_)'----:=::.,--_.....Jmanm bic;;iminden, bir

(76)

(f,)ekil. 108) Haddelenmif? <;;elikbir sacm, Ylrtllma UzunlukTesti ile gasterilen yane (dogrultuya) bagh azellikleri. Ytrtllmanm farkh dogrultulardahomojen olmadlgl garlilmekte.

EnlemesineTest Par,asl

UzmllamasmaTest Par,asl

f,)ekil. 47, Stcak Hadde if?lemigarmUf? bir malzemede, Uzun

._..-.- .._. ~ lamasma ve Enlemesine almt=::-- - .- ~--=- ~\ mlf? test par<;:alanndaki nisbi~ ..:::--=. . _ : .:::;::--=---=-==: -! tane yerlef?imini gastermekte)--.--'-----. -.- --:-- --. i dir. Uzunlamasma ahnmlf?r·-3w&J/i-/r-m-/zJiW::=-.- .: -j.' test numunesinin <;;ekme Mu-

- , .:1 kavemeti, Enlemesine almmlf?f _ __ _ • ::-a=.../ test numunesinin <;;ekme Mu-{_. . - . . ..fc:.~_.J kavemetinden. anemli derece-

Tane Yerle§imi----=-L-----~~f,):...:ek;.::l~·1.:::::4t;:7~---f=------.Jde buyuktur.

.3

2

iZOTROP ve ANizOTROP MALZEMEAnizotropi, azelliklerin yane veya dogrultuya gore degif?mesi de

mektir. Metallerde deformasyon (f?ekil degif?tirme), kristalin yapt (duzenliatom dizilmesi) tarafmdan etkilenir. f,)ekil. 106 da, ustteki kuresel atomu, alttaki atom diizlemine kaydlrmak istersek, en kolay olarak 2 ve 5no.lu do -rultularda kaydtrabiliriz. Metallerin Kristal Yaplsmda, atomlan

1 5 kaydlrmak i<;:in gereken Kuvvetin ve-~ I ya Mukavemetin yane ve dogrultuya'\./~L bagh oldugunu garliyoruz. Ahf?ap

t,\ (Tahta) da, metallere benzer olarak

\ '-". ~""",' Anizotrop bir daVranlf? gasterir. Bir., / :- I \ ' '\ Odun'u, Eksenel (Uzunlamasma -

(. . ,~/ j 4 longitudinal) Yande klrmak istersek,

'_~"~ Eksenel Yonde dizilmif? olan, az sayl-,/ da lifleri birbirinden aylrmak gerekti-

,----- gi i<;:in, kolay olur. Yani, Eksenel Yan-(f,)ekil. 106) de Kmlma Mukavemeti azdlr.

Slcak Haddelenmif? bir kUtuk veya levhadaki tanelerin yerlef?im durum~, 0 malzemeden alman bir numunenin <;;ekme Mukavemetini etkileyebilir. Haddede, Anizotropi saz konusu oldugundan, metalin azellikleri,her dogrultuda aYlll degildir. f,)ekil. 47, buraya tekrar alll1mtf?tlr.

Anizotropi'ye sebep olan azelliklerdeki bu degif?me, bilhassa metalsaclarda, daha ileri Plastik Deformasyon'a direnme tarzll1da; f,)ekil Verme esnasmda, diizensiz malzeme akmasma sebebiyet verir. Bunun yay

(78)

( {bl Cam Yapls!. J

oEol'

OOksijen

( (a] F.ristalin Yap!. )

gm bir arnegi, Silindirik Kap <;;ekmede, Kulaklanma veya Eteklenme 0

IUf?masldlr. Bu Kulaklanma (Eteklenme) meylini garmek i<;:in genel birtest, Ylrtllma Uzunluk Testi'dir (f,)ekil. 108).

iZOTROpiMalzemede azelliklerin, yane ve dogrultuya bagh olarak degif?me

mesi demektir. izotrop davralllf?l, Cam veya Suni malzemeler gibi, amorf(Kristalin olmayan) malzemeler gasterirler (f,)ekil. 109).

(f,)ekil. 109) (a) Bir Kristalin katl. (b) Bir Cam meydana gelmesindeB203 yaplsmm f?ematik gasterilif?i. Camsl durum, Kristalin durumunbozulmuf? bir f?eklidir.

(79)

Hadde iflemi11e, 11k fel<:llbozulmuf veUzatllffilfTaneler

Sir Dokum Tane YaplsmmHadde Esnasmda Degifmesi

Dok(\!m(lf

(f,)ekil. 107)

BiR ATOMUN KESiTi

1.Kabulc' da 2 elelctron'I- ~'!:'!!:~:'::'::::'~U1.l1T"""WLJbulunmalctadlr.

C;elcirdelc I-- ~

Ostdeki ~eki1.1 de, 2 kabugu bu1unan bir Atom'un kesiti goriilmektedir. Herhangi bir yan\;apdaki nokta1ann yogun1ugu, herhangi biranda 0 yan\;apda, bir e1ektronun bu1unma ihtima1ini gostermektedir.

BiRiM KAFESLER (HUCRELERIima1at a\;lsmdan, ma1zeme1erin en onem1i slmfl, METALLER dir.

Metaller, kendi1eri i:;;leme tabi tutu1an veya i:;;lemi iera eden makina1arda kullam1an ma1zeme1erdir. Bu ylizden, ima1at i:;;lem1erini akl1hea ylirutebi1mek i\;in, metallerin yaplsl (tabiatl) ve Mekanik yahut ISll i:;;lem1ere maruz blrakl1dlk1an zamanki davram:;;lan hakkmda, teme1 bir bi1giye sahip olmak :;;arttlr.

Bilinen kimyasa1 e1eman1ardan 50' den faz1asl Metallerdir. Meta11erin yak1a:;;lk 40 tanesi, endustriye1 veya tieari onemdedir. Metallerin,top1am 14 farldl KRisTAL YAPlda katl1a:;;tlklan bilinmektedir. Bun1araBRAVAis (Brevve) Birim Kafes1eri denir. Onemli tieart metallerin hemenhemen hepsi, 3 kafes yaplsmdan birinde katl1a:;;1r. Bun1ar: Haeim Merkezli Kup (HMK). yuzey Merkezli Kup (YMK). Hekzagona1 §lkl Eaket(HSP) Kafes Yapl1andlr. ~ekil. 2 de, Basit Kubik, Yuzey Merkez1i Kup veHaeim Merkez1i Kup Kafes yapl1anmn, Bi1ardo Topu Modelleri gosteri1mi:;;tir. ~ekil. 3 te, Yuzey Merkezli Kup Birim Kafesinin hakiki mode1i;~ekil. 4 te, Haeim Merkez1i Kiip Birim Kafesinin hakiki mode1i; ~ekil. 5te, YMK Birim Kafesinin Uzay Modeli goru1mektedir.

IAL

€I

IYAPI

K

€I

METALLERI

(80) -81-

(~ekil. 4) HMKBirim Kafesi.

Kuplerin ki:i:;?elerini merkez kabul eden her Atom, 8 Birim Kafes tarafmdan payla:;?llmaktadlr. Bi:iylece I Birim Kafese, ki:i:;?elerden du:;?enAtom hissesi -7 (1/8) dir.

BiRiM KAFESLERDEKi ATOM SAYILARI(1) BASiT KUP: 8 * (1/8) = 1 Tam Atom(2) YMK: 6 " (1/2) + 8 " (1/8) = 3 +1= 4 Tam Atom(3) HMK: 1+ 8 * (1/8) = I + I = 2 Tam Atom bulunmaktadlr.

BiRiM KAFESiN BiR KENARI I KAFES SABiTi = a I HeATOM YARICAPI ( r) Arasmdaki Baihntllar

BASiT KUP de: a = 2rYMK: (~ekil. 6) (4r)2= a 2 + a 2 = 2a2 =? avrnk = 4r/--I2HMK: (~ekil. 7) (4r)2 = a2 + (a--l2)2 = 3a2 =? ahmk = 4r/--13

(~ekil. 5) YMK Btrim Kafesinin Uzay Modeli.

HMKDemir (a- Fe)Krom (Cr)Mangan (Mn)Tungsten (W)Tantalyum (Ta)Titanyum (Ti)Vanadyum (V)Sodyum (Na)Potasyum (K)

(e)H elmIvIerkezli Kil

(b) Atomlann YMK :;?eklinde(~ekil. 3) Paketlenmesi

METALLERE ORNEKLERYMK

Demir (1'- Fe)Aluminyum (AI)Baklr (Cu)Nikel (Ni)Kalsiyum (Ca)Altm (Au)Gumu:;? (Ag)Kur:;?un (Pb)Platin (Pt)

KUBiK BiRiM KAFESLERiN HAKiKi MODELLE~RI;;:;;·~__---,

BiRiM KAFESLERiN BiLARDO TOPU MODELLERi

(a) YMKBirim Kafesi

(a)BasitKilbik

( ~ekil. 2)

BASiT KUPHic;;bir Metal

-82- -83-

(b)c

(gekil. 8)

Haem Me1'kezli""""':.:-JiH-Tetragonal

Pri=a

HEKZAGONAL sua PAKET HSP Kristal Kroes Va IS1

a (a)Bilardo tapuModeli

(b) PersIJ elctifg61'fu:ru§u

(gekil. 6)

r

a

YMK li:ri~,>l{ll kalesYDPl.Slndo,KafesSabiti nile-Atom Yr:m\~ap! r arasmdakibaglllt/:

2 ') 2 ?(4r) =a+a =2a-

Ir:l}i: I 2r

HSPKRISTALdKAFESiNiN

USTTEN.... C

GORU-NU9U e

b

a(gekil. 8 - e)

rnABC me1'kezli atomlar,Diizgiin DortyUzlii (4 yiizii deefikenar u<;;getiolan piramit)te:;;kil etmektedirler. mH =

Piramidin CisimYuksekligi, ABCE:;;kenar U<;;geninin aglrhk merkezine inmektedir. (Kenaro1'taylann kesi:;;me noktasl.) AH =

(2/3) AE = (2/3)* (a-l3/2) = a/-l3=> mH = -I [a2 - (a!'l3)2] =-I (2/3) * a = 0.8165 ae = 2 * mH = 2 * 0.8165 a=>e =1.633 a

(gekil. 7)

HMK krislaJ kofesyap,sm.da,!(a!es Sabinaile-Atom Yanrap! rw'asl/ulnki haymil:

2 .) ,)a +(0. .}2;- <ltr =(41')2

II a=; I

IJ

III 4rI

yI

)-----/" lii:fll-"

ATOMiK PAKETLENME FAKTORU (APF)APF = Atomlann Haemi/Birim Kafesin Haemi

(1) Basit Kiip i<;;inAPF: (4/3) IT 1'3/a3 = (4/3) IT 1'3/(21')3= 0.52(2) Yiizey Me1'kezli Kup i<;;in APF: 4* (4/3) IT 1'3/a3 = (16/3) IT 1'31 (41'!'l2)3= 0.74(3) Haeim Merkezli Kiip i<;;in APF: 2 * (4/3)IT 1'3/a3 = (8/3) IT 1'31 (41'!'l3)3= 0.68

Atomik Paketlenme Faktoru; Birim Kafeslerin, Atomlar tarafmdanDoldurulma OrallIIn gosterir. Buna gore:

Basit Kiibiin, % 52 si Atomla1' tarafmdan doldurulmu:;;tur. % 48 ibo:;;tur.

Yiizey Me1'kezli KiihCin, % 74 ii Atomlar tarafmdan doldu1'ulmu:;;tur, % 26 Sl bo:;;tur.

Haeim Merkezli Kiibun, % 68 'i Atomla1' tarafmdan doldurulmu:;;tu1', % 32 si bo:;;tur.

HEKZAGONAL SIKI PAKET (HSP) BiRtM KAFESiHekza: 6 demektir. Duzglin (Dik) Altlgen Prizmadlr.

(a) Atom SaYlsljBirim Kafes = ?3 tane Haeim Me1'kezli Tetragonal (duzgun dortgen) Prizmaya e:;;de

gel' oldugu du:;;unulebilir (gekil. 8). => 3 *[ 1+ 8 *(1/8) ] = 3 * 2 = 6 Atom(b) Duzgun Altlgenin tabanlannda a = 21' dir, fakat ylikseklik (e) *' a

dlr.-84-

Metalle1'den Omekle1': Be, Cd. Zr. Mg. Zn .(e) HSP nin Atomik Paketlenme Fakt61'ii - ?

Atomlann Hacmi j Bi1'im Kafesin Haemi =

1/6 atom * (4/3) IT 1'3] I [16 * (a2 -13/4) * e] => a = 21've e = 1.633 ayerlerine konu1'sa:APFIHSP) = [(4/3) IT 1'3] I [(41'2) * (-13/4) *1.633 * 21'] = 4.1888/5.6569

=> APFrHsPI - 0.74

pOLiMORFizM ve ALLOTROpiMalzeme veya metalin, katl halde (durumda), bir turden daha <;;ok

uzay kafesinde bulunmasma, Polimorfizm denir. Yani, belirli sleakhklarda, katl du1'umda iken, k1'istal kafes yaplsmm degi:;;mesidir. Yapldakidegi:;;me, tekra1' tel'S <;;evrilebiliyor ise, polimorfik degi:;;me, Allot1'opi olarak bilinir. En iyi bilinen misali. Demirdir.

DEMiRtN ALLOTROpisiFe, lSltmada 910 DC de HMK (Ferrit) yapldan (a. - Fe) -'.> YMK (Os

tenit) yaplYa (y - Fe) degi:;;ir. 1400 DC de lSltma uze1'ine, YMK (Ostenit)yapldan -'.> HMK (0 - Fe) yaplya degi:;;ir (gekil. 9).

-85..

Misal:1 Neden, ISltmada, 910° C de I-IMK den~ YMK' e ge<;;erken,Haeim azahr? (Fe Atom yan<;aplan: rHMK =1.26 °A ve rYIvIl( = 1.29 °A dur.)

4 Fe Atomu ele alahm. 2 HMK ve 1 YMK birim kafesi teskilederler. "VI = (aHMK)3 = 2 * [ 4 (1.26)/--)3] 3 = 2 * 24.638 = 49.2765 A3V2 = (aYMK)3 = [4 (1.29);--)2 ] 3 = 48.574 A3=> % Haeim Degi\jmesi = [ (V2 - VJl /VJl *100 = (tN/VJl *100 =[(48.574 - 49.2765)/49.2765] *100 = (- 0.7025/49.2765) *100 =- 1.4256 => = % 1.4 haeim azalmasl .

gCu;80*63.54

6.02*1023

4 (23 +35.5)p= _....:.--_.:-----

0.602 *11024 *a3 *110-24

calc6.02 *1023 Cu Atomu80 Cu"

=2.165=> 1.3a3=234 =>a3 =180 =>a =180 1/ 3 => a = 5.65° A

KUTLE ve ATOM YUZDELERiNiN BiRBiRLERiNE CEVRiLMESiMisal: 5 Bir Ala\jlmda kiitle % si (k/o) 80 Al ve k/o 20 Mg vardlr.

Herbirinin atom % si (a/o) ne kadardlr? (AI: 26.98, Mg: 24.3)Temel: Ala\jlm 100 gram olsun. Al = 80 gram ve Mg = 20 gram

4* (23/6.02*1023)+ 4* (35.5/6.02*10231 gramp = ---=----.:...------------....::::..- = 2.165 g/em3 =>

a 3 *10-24 em3

Misal: 4 NaCI birim kafesinde 4 Na+ ve 4 CI- atomu vardlr. (Na 23, CI = 35.5). Kayatuzunun Yogunlugu 2.165 g/em3 olduguna gore,NaCI birim kafesinin bir kenan (a) ne kadardlr?

Misal: 6 Aluminyum Bronzunda a/o 20 Aluminyum, Bakmnyerini alml\jtIr. Bu Ala\jlmm terkibini (kompozisyonunu - yUzdesini)kutle % si (k/o) olarak hesaplaymlz (Cu: 63.54 , AI: 26.98) .Temel: Ala\jlm 100 Atom olsun. Cu: 80 Atom, AI: 20 Atom duro

80 Cu Atol11unun ve 20 Aluminyum Atomunun kutleleri buluna-

olur.

d = 4 * (63.5/0.6023 *1024) gram / (3.61 *1O.8em)3 =- (4 * 63.5)/[ 0.6023 * (3.61)3] = 8.96 g/em3

63.54 gram edersex gram eder.

----------------- => x =

( 80 ) g _ mol * 6.02 *1023 Atom Aluminyum ve (~) g - mol *26.98 24.3

6.02 *1023 Atom Magnezyum.2.965 g - mol Aluminyum ve 0.823 g - mol Magnezyum.

Toplam g - mol = 3.788 .=> Aluminyum'un g - mol (veya atom) % si = (2.965/3.788) *100=> % 78.3 Al (Digeri, 100 den C;;lkanlabilir.)=> Magnezyum'un g - mol (veya atom) % si = (0.823/3.788) *100=> % 21.7 Mg

TEORiK YOGUNLUK= ( BiRiM KAFESiN KUTLESi / BiRiM KAFESiN HACMi )

Misal: 3 Baklr,YMK yapldadlr ve Atom yam;;apl 1.278° A duroYogunlugu ne kadardlr? (Cu = 63.5; lOA =10-8 em = lO- IO m)YMKubilnpir k:Gl1an: a = 4r/--)2 = 4 * 1.278;--)2 = 3.61° A =>

:Q.6';1024C~'Atomu~63.5 g gelirse4 Cu Atomu-------- ----- x ram elir.

=> x = 4 * 63.5 (0.6 *1024) gram

""

METALLERiNSONEKLiKDERECELERi(1) Altm (Au)(2) Platin (Pt)(3) Gumu\j (Ag)(4) Demir (Fe)(5) BakIr (Cu)(6) Aluminyum (Al)(7) Nikel (Ni)(8) <;:inko (Zn)(9) Kalay (Sn)

(10) Kur\jun (Pb)

olanlar.

800 - 900°C lerde <;:elikler, Ostenit (YMK) Kristal kafes yaplsmda-

METALLERiN SEKiL DEGisTiREBiLiRLiK (DEFORMASYONIDERECELERi

COK iyi OLAN METALLER : YMKVASAT" " : HMK

AZ " " : I-ISP

Misal: 2 Neden, Sleak Dovme ile, c;;elikler daha kolay \jekillendiri-lir?

U:)ekil. 9) _ /h,m.y

Y'11l'/'/~ ;

I k ......... I I

~.m.~. I I

, I

I I

910 : I/)400---,-~--,---r~--'~"-I-r-,---,- -,,--'-r-,--".,.----.-I ' , I -I I I I

Ron 1000 1500 2000O>Ic:al,11k ["CJ -----;;:;.0-

dlr.ODA SICAKLIGINDA BAZI METALLERiN

KRisTAL KAFES TORLERiAluminyum~YMKBakI.r~ YMKAltm~YMK

Demir~ HMKKur\jun~YMKMagnezyum~ HSPGilmu~~YMKKalay~ Haeim Merkezli

TetragonalTitanyum~HSP

20 *26;98g Al veya (5083/No) g Cu ve (540/No) g Al. =>

6.02 *1023

-86- -87-

5083 + 540 = 5623 oldugundan,

Misal: 7 Baklr ve Nikel, katl halde iken, atomlan birbirleri i<;:indetamamen eriyerek, Kat! Eriyik Alaf?lml meydana getirmektedirler. BirAlaf?lm, 14 Kg Cu ve 56 Kg Ni kullanarak yaplhrsa, Cu ve Ni' lin, Alaf?lmdaki Atom % leri ne kadardlr? (Ni: 58.7 ; Cu: 63.54)

56 Kg Ni = [ 56/ (56+14) ] *100 = k/o 80 Ni ve k/o 20 Cu100 Kg Alaf?lm ahrsak, bunun 80 Kg'l Ni ve 20 Kg'l Cu dlr.Mol % lenni hesaplamak gerekir;:

(80/58.7) Kg- mol(a/o)Ni= *100 =? a/o Ni = 81 ve a/o Cu = 19/~ 80 + 20 ]\:g- mol

/ 58.7 63.54a/~7111 .

CI'Cf;7L

•

•

,

•

5083

5083+540=----*100 =? k/o Cu= 90.4 ve k/o Al=9.6

5083/No

5083+540No No

k/o)Cu=

A

bir M~TALI

IMELLA.-s:IIII

IK

-88- (891

(:::)ekil. 3)

\ -,

\\~)

i Sli71 + Katl

DonmaNoktasl

Metal kalIba d6kl.imde (die casting) oldugcl gibi, eritilmif? bir metal hlzla sogutulursa, C;;ekirdeklenme Af?IrI Sogumasml 6nlemek i<;;in yabanCl tanecikler olsa bile, katIlaf?ma, metalin normal donma noktasmdan af?agl bir slcaklIkda olur. Bu etkiye KatIlasma A:;pn Sogumasl denir.KatIlaf?ma Af?IrI Sogclmasmm da ince tanecikli yaplya meyili vardlr.

Bir SIVI d6kflm, kalIba bOf?altlldlktan sonra lSI; SIVI metalden, onu<;;evreleyen kalIp malzemeye dogru uzaklaf?tInlIr. Ismm uzaklaf?ma hlZI,f?unlara baglI olmaktadlr: D6kme (Bof?altma) SlcaklIgI (T), par<;;anm kesitkalmlIgI ve lSI iletkenligi. T dUf?ti-ik<;;e, slVldaki atomik hareketler, gittik<;;e azalIr ve neticede, atomlann duzenli bir kristal yaplsma dizilecegi birslcaklIga vanlIr. Saf bir metalde bu olay, tek bir slcaklIkda olur (KatIlaf?rna Slcakhgl) ve metalin Slcakhk - Zaman grafiginde tesbit edilebilir.:::)ekil. 3, Saf bir metal i<;;in f?ematik Soguma Efrisini g6stermektedir.

Slcakhkdaki durdurulma(sabitlik), intizamslz (duzensiz) SIVI durumundan, intizamlI (di-izenli)katl haline ge<;;mesi uzerine, son katllaf?ma ISISI-nm (Gizli Katllaf?ma ISISI)uzaklaf?masmdandlr.

B'~ KatIlaf?ma, Ave B noktaIan arasmda ve bir za-

~ man periyodunda, 2 ba-C, KATI samakda meydana gelir.-......~ 1. Basamak, <;;ekirdekle

rin meydana gelmesidirrCEKiRDEKLENME); <;;okku<;;uk, kararh katl kristali tIer (<;;ekirdekler) orta-ya <;;Ikar. D6kumhanef?artlannda bu kristalit

l-----·-------·-----..;.;;;:::-Iler, SIVI ile genel olarakZaman(t) -- temas halinde bulunan

kahp vi-izeyleri, curuf veya oksit par<;;aClklan ve katIlan Cekirdek Yamcllar gibi, uygun C;;ekirdeklenme Mevkilerinde f?ekillenirler. 2. Basamak,bu Ohlf?an kararh katI kristalitlerin bUyUmesidir. D6kum katIlaf?ana kadar, kristalitler, etrafianndaki slvmm eksilmesiyle bi-iyurler. Pratikde,kararlI <;;ekirdeklenme baf?armak i<;;in, katllaf?manm baf?layabilmesinden6nce, SIVI metalin slcakhgl, Denge KatIlaf?ma SlcakhglIlln altma df1f?melidir.

Denge, terazi demektir. Denge Katllaf?ma Slcakhgl, katI ve slvmmher ikisinin olmasl durumunda, her ikisinin de meydana gelme meyillerinin dengelendigi slcakhktlr. B6ylece dengede, her iki faz da (SIVI ve katl miktan), digerini eksilterek artmayacaktIr. KatI oluf?masl i<;;in Slvmm,Denge Katllaf?ma Slcakhguun altma soguma ihtiyacma, ASIrI Sogumadenir. :::)ekil. 4 te pratikdeki gibi bir Soguma Egrisi g6sterilmif?dir. ""TN:Kararh katI <;;ekirdekler saglamak i<;;in gerekli Af?Irl Soguma miktandlr.Buna Cekirdeklenme A;an Sogumasl diyoruz. ""Ts: Bu <;;ekirdeklerin deyam eden bflyUmesini muhafaza etmek i<;;in gerekli Af?Irl Sogclma miktandlr. Bema da KatIlasma ASIrl Sogumasl diyonlz.

(91)

(:::)ekil. 2) C;;ekirdeklenmeAf?Irl Sogumasl.

\

\Eri,me \... _NoktaSl

I~o(jj

(90)

Saf metalin <;;ogu ticari tedariklerinde C;;ekirdeldenme Af?Irl Sogumasml6nleyen yeterli saylda impurite (yabancI partikuller). i<;;lerincle bulunur.Durumun bu olmadlgl hallerde, SIVI i<;;inde birim kafesi oluf?masml baf?latmak i<;;in, metalin aym kristal kafes yapIsmda olan katI elementler veya bilef?ikler, "tohum" lamr. C;;ekirdeklenme Af?Irl Sogclmaslll.1 6nlemeki<;;in eklenen macldeler, bazen tane incelestirici vaSltalar olarak adlandlnlIr. Kristallerin, SIVI i<;;inde pek <;;ok noktalarda olUf?maSlIll tef?vik eclerek, son katIlaf?an metalin, <;;ok daha ki-i<;;uk tane 61<;;usuncle, pek <;;okkristallerclen oluf?masma sebep olur. Bu, katI metale daha ince bir tanecik yaplsl saglar.

Eritilmif? saf bir metal sogutuldugcmda, metalin Erime Noktasl veya Donma Noktasl denilen sabit bir slcaklIkta katIlaf?lr. KatIlaf?ma prosesi baf?ladlgl zaman, katIlaf?ma tamamlanmcaya kadar, metal slcaklIgIdUf?mez. Slvldan katI hale ge<;;erken metal, <;;evresine lSI enerjisi verir. Atomlar bu esnada, titref?im kinetik enerjilerinin buyiik klsmlm kaybetmeleri gerekir. Sabit slcaklIkta verilen bu enerjiye Gizli KatIlasma ISISIdenir (tersi hali, yani KatI halden SIVI hale ge<;;erken, Gizli Fuzyon ISlsl).B6ylece, SIVI metal soguyor ve katIlaf?lyorken; SlcaklIgI, Zamana karf?1grafige ge<;;irirsek, grafik, :::)ekil.l de g6sterildigi gibi olacaktlr. Bununlaberaber, f?U f?artlar ile grafik, bu tarzda olacaktIr:

(i) YabancI malzemenin partiki-illeri, SIVI i<;;inde dagltIlmlf? ise.

(ii) Sogutma <;;ok yavaf? ise.Eger SIVI metal, smlrslz (sonsuz) safise, yani yabancI partikul taf?llTIlyorsa,birim kafeslerin ilk atomlan, baglanmak veya bitif?mek i<;;in hi<;;bir f?anslanyoktur ve SIVI, katIlaf?maya baf?lama-

tdan 6nce, donmanoktasmm <;;ok altmdaki bir slcaklIga soguyabilir. KatIlaf?rna baf?ladlgl zaman, metalin geri kala-

~ m yerlef?irken (otururken) slcaklIk,~ gercek donma noktasma yukselebilir.u Bu davramf?a Cekirdeklenme ASln~

en. l- ~".. Sogumasl denir. :::)ekil. 2 de g6steril-zaman:: mektedir.

(:::)ekil. 1) C;;ekirdeklenmeyi baf?latmak i<;;in, yabancI katl partikuller (<;;okku<;;uk par<;;aClklar) mevcut oldugu zaman, Saf bir metalin KatIlaf?masl.

TANE SINIRI

•

(93)

•

S,ekil. 8 (a) da <;ekirdekler olu:;?makta, daha soma bu gekirdekleI', Dendritler halinde geli:;?mektedirleI'. (e) de ise, katIla:;?an metalin taneyaplsml (iri veya inee) ve ok ile i:;?aret edilen Tane SHllrlanm gori.iyoruz.Erimeyen impuriteler, kristallerin dl:;?mda 90kelmeye meyilli olduklanndan dolaYI da, Tane Smlrlan ortaya 9lkarlaI'.

TANELERiN MEYDANA GELMESiS,ekil. 8 de, her bir <;ekirdeklenme mevkisi, bir kristal veya "tane"

ye buyDI'. Katlla:;?ma tamamlandlgmda, kom:;?u taneler, bir Tane Smlrlnda kar:;?lla:;?lrlaI'. Katlla:;?ma esnasmda 90k saYlda aktif gekirdeklenmemevkileri varsa, buyumekte alan kristaller, birbirleri ile daha erkenkar:;?lla:;?lrlar; netieede meydana gelen tane boyu ki.i9i.iktur (ineedir). ineetane yaplsl, hlZl! sogutulmu:;? dokumlerde (ki burada, yDksek dereeedeA:;?lrl Soguma, daha yDksek <;ekirdeklenme Hlzlan saglar) veya elveri:;?liderecede Suni <;ekirdekler katIlml:;? dokumlerde meydana geliI'. Fakat,yalmzea birka9 gekirdeklenme mevkisi aktif ise, buyDyen kristaller,daha ge9 bir basamakta kar:;?lla:;?lrlar; netiee olarak ortaya 9lkan taneboyu bUyl.iktur (iridir). iri tane yaplsl, yava:;? sogutmanm, dUSiuk ASilrlSoguma degerleri vermesiyle birlikte, Tane inceleSitirieilerin de katIlmamaSI durumunda ortaya 9lkaI'.

(11)

(S,ekil. 8)

•

•

S,ekil. 7

[DENDRiT]

KaW~ma

A~m

Sogumasl

(S,ekiI.6)

1\§1n

SO!;l1111a

(S,ekil. 5)

Cekirdeklenme1hZ!

(S,ekil. 4)

Zaman(t) :

(92)

A:;an Sogumanm tipik degerleri 2 - 100 C mertebesindedir. lsmHl pargadan uzakla:;?ma hlZI arttIkea, A:;?lr1 Soguma artaI'. A:;?lr1 Soguma arttlkea,olu:;?abileeek katl <;:ekirdekler saylsmda keskin bir artls oluI'. 8u durumS,ekil. 5 de, <;ekirdeklenme HIZI ile A:;?lrl Soguma arasl;1daki grafikte gorLilmektediI'.

<;ekirdeklenmeA~m

SOgumaSl

TANELERtN OLUSMA MEKANiZMASI8ir tanenin bi.iyi.ime mekanizmasl da doki.imei.iyu" ilgilendirir' ei.inhi, , "

bu, bir dokum i9indeki segregasyon ve haeimsel <;:ekme sekillerini etkile-yebiliI'. (Pratik) Endustri Siartlannda <;ekirdekler, slVldar: Dendrit denilen (S,ekil. 6) aga9 dallarma benzer SiekilCle buyDrler. Herbir eekirdek,metalin kristal yaplsl (YMK, HMK vs.) ile tesbit edilmis belirli tereih e-. . ~ , ,dllmlSi yonlerde bUyl.iI'. Herbir Dendrit buylidukee dik aClda kenaI' kol-- ~ , ~

Ii'll' geliSiir; onlardan da diger yan kollar, dik a9lda geliSiir, biiyleee S,ekil!erde (7 ve 8) giisterildigi gibi devam edeI'. Kollar, tedricen kalmlaSlr.lkineil Dendrit kollan arasmdaki son Slvmm katlla:;?masl, komSiu imllarkarSillaSitlgl zaman tamamlamI'.

(~ekil. 10)

E~ Ekse .her eksende

deklenmenin kahp duvannda oldugu farz edildi. Bu durumda Dendritinbuyumesinde, Kolumnar (Sutunsal) tane denilen, sutun f,/ekilli bir .taneuretilir. Eger \;ekirdeklenme kahp duvanndan uzakta meydana gehyorsa, Es Eksenli tane denilen, kabaca kiiresel bir kristal uretilmek uzere,Dendrit, herhangi bir kahp slmrlamasl olmadan buy(.iyebilir. Bu iki tiptane yaplsl, ~ekjl. 10 da gosterilmektedir.

Eger, soguk kallp yiizeyi ile karf,/Ilaf,/mak gibi, SIVI metal; bir metalkahpta hlzla sogutulursa, pek \;ok saylda \;ekirdekler; ku\;uk, rasgelemevkilenmi:;; Cil (Soguk tabakal kristallerinden bir tabaka te:;;kil etmekuzere buyiiyebilir. Soguma hJZI azaltlhrsa, bu <;il kristallerinden, dahauygun mevkilenmi:;; olanlan, Kolumnar taneler olarak, tercihli bir f,/ekilde, dokum kesitinin merkezine dogru buyiirler. Kolumnar tanelerin 01\;uleri, daha du:;;uk Dokiim (Bof,/altma) Sicakhklan, eriyen ve Cekirdekyaplcllann katJlmaslyla Slmrlamr. Eriyen ve <;ekirdek yapici katkllarmbulunmasl, Kolumnar Buyiimeden -t Ef,/ Eksenli buyiimeye ge\;if,/i tercihettirir. <;il, Kolumnar ve Ef,/ Eksenli bolgelerin nisbi ol\;uleri, bi\;imleri vepozisyonlan, ~ekil. 11 de gosterilmektedir. .

~ekil. 11 aynca, 4 Kolumnar buyiime on klslmlannm keslf,/memmtlkalanm da gostermektedir. Bu kesif,/me mmtlkalan, bilhassa, dokumlerin daha kahn kesitlerinde, veya <;ahf,/ma (deformasyon) takib edecek ingotlarda (kutuklerde), bir zaylflatma tesiri gosterebilir. Bu tesir:;;undan dolaYldlr: Erimeyen impuriteler (safslzhklar, pislikler), ku\;ukcuruf veya refrakter kalmtllan; Kolumnar kristallerin buyiiyen on yiizeyine dogru ittirilirler, kristaller kar:;;llaf,/tlklannda arada hapsedilirler.Bu metalik olmayan partikullerin kesitte bulunmasl; Dokumun sogumasI esnasmda veya daha sonraki <;ahf,/ma (deformasyon) ve kullanmaesnasmdaki yiikleme durumunda, kesif,/me mmtlkasl boyunca \;atlamaY1 netice verir. Bu tesir; buyiiyen on kJslmlann kesif,/mesini onlemek i-,\;in, dokumleri, yuvarlatllmlf,/ ko:;;elerle dizayn etmek :;;eklinde azaltllabllir. Veya tamamen E:;; Eksenli tane yaplsl uretmekle onlenebilir. Tamamen Ef,/ Eksenli yapllann nasll elde edilebilecegini anlamak i\;in, eriyenkatkmm katlla:;;ma esnasmdaki tesirleri, goz onune almmahdlr.

(95)

\

J

KALIP YUZEYiNDE KATILASMA

Genel olarak, bir dokumde ince tane gereklidir; \;unku bu, dahayiiksek mekanik ozellikler, geli:;;tirilmif,/ Tokluk ve Sicak Ylrtllmaya kar:;;1daha fazla diren\; gosterir. Bu durum, f,/undan dolayldlr: Bir "tane", belirli bir dogrultuda buyiiy(.ip katlla:;;an Dendritden meydana geldigindenve diger taneleri meydana getiren Dendritlerin ana dogrultulan farkh 01dugundan, ince taneli malzemede Dendritler, veya kristal kafes duzlemleri, pek \;ok yonlerde uzamrlar. Yani, malzemenin son tane yaplsl, pek\;ok dogrultuda uzanan kristal kafes yaplsmdadlr. Bu, metale her yondeduzgun bir mukavemet saglar. iri taneli malzemede, Dendritler ve kristal kafes duzlemleri, az saYlda dogrultuda yonleneceklerinden, son taneyaplsl, saylca az dogrultuda katllaf,/ml:;; kristal kafes duzeninde olacaktlrve zorlamalara kar:;;1 ince taneli maizeme kadar dayamm gosteremeyecektir.

Bununla beraber, ince tane yaplsl gerekmeyen ozel bir hal vardlr:Yuksek Sicakhklarda Gerilimin uygulandlgl durum, Tane Smlrlannmbir zayJ11atma tesiri olabildigi durumdur. U\;ak motorlan Turbin Kanatlan, tamamen Kolumnar (Sutunsal), yahut tek kristal olarak, tane SlmrIan olmadan, uretilebilir. Tek kristal, kanat dokumun katlla:;;masl esnasmda, tek bir <;ekirdeklenme mevkisinin aktif olmasma izin vermekle elde edilir.

~ekil. 9 daki "d" mesafesi, Dendrit Kol mesafesi olarak adlandmhrve uzunlugu, soguma hlzma baghdlr. Metal Kahba Dokum (Die Casting)veya ince kesitli kum kahba dokulmu:;; par\;alar gibi hlzh sogutmalarda(soguma hlzl buyuk oldugu zaman), katlla:;;ma esnasmda buyiiyenDendritlerin daha slk dallanmasl vardlr; netice olarak Dendrit Kol mesafesi ku\;uktur. Daha yavaf,/ sogutma hdan, daha yava:;; Dendritik buy(.ime, daha az slkhkta Dendrit dallanmasl, daha geni:;; Dendrit Kol mesafesi verir. d mesafesi buyiiduk\;e, Dendrit kollan arasmda olu:;;abilenDendritlerarasl \;ekme bo:;;luklanmn gozenek ol\;uleri artar. Daha buyiikKol mesafeleri, katlla:;;mada olu:;;an ikincil fazlann da, daha kaba birdagJllmml netice verir. Bu iki etki, olduk\;a slk olarak, ince kesitlerdekiile karf,/Ila:;;tmldlgmda, dokumlerin kahn kesitlerinden alman test nu

munelerinde, daha dUf,/uk Mukavemet ve Suneklik degerlerine sebep 0

lurlar. ~ekil. 9 da, Kahp Duvarmdan Dendritik Buyiime :;;eklinde, <;ekir(94)

(~ekil. 9) (Kl\.LIP DUVARINDAN DENDRiTiK BUYUME )

lBIR INCOTU N KESIT' BOLGEljEr~iJ

~~~~" ell"II Ibolgesl

Kolurnnarbalge

E~ .Eksenh

balge

Kc:sit JITlln tlkasl(f;)ekil. 11)ingot Kahp duvanna yakm, A noktasl ile, kahp - metal araY[lzeyi

arasmdaki slcakhk farkl; ingot Kahbm ortasmdaki E noktasl ile, kahp metal arayiizeyi arasmdaki slcakhk farkmdan kLi<;;uktCtr. ilk anda kahpduvannda, <;;ok ince bir katl tabakasl olu:;;acakt!r. Kat!, <;;ok hlZh bir :;;ekilde slVlya dogru ilerleyecektir. Dendritler, kahp duvanndan i<;;e dogrubi.iyiimektedirler. Sogutma faktiiru ile oynaYlp, butun yaplYl DendIitikveya E:;; eksenli yapabiliriz. <;:ok hlZh sogutursak, Slvmm ugradlgl slcakhk farkl, <;;ok yliksek olacakt!r. Bu slcakhk farkmm (L'.T), c;;ok yuksekmiktan, kahp - metal araylizeyinin iini.indeki slvlda, <;;ekirdeklenme olacak :;;ekilde elveri:;;li olabilir; E:;; Eksenli tanecikler meydana gelir.

Sogutma hlZllll artlrmak i<;;in:(i) Kahba <;:il dedigimiz soguk metal plakalar yerle:;;tiririz. Biiylece,

mekanik iizellikleri kuvvetli diiki.im tane yaplslra geli:;;tirmek i<;;in, yaplYlmi.imkun mertebe E:;; eksenli yapmaya <;;ah:;;mz.

(ii) <;:ekirdeklenme Vasltalan kullanmak. Bunlann deformasyon(<;:ah:;;ma) esnasmda reaksiyona girebilmeleri, dezavantajdlr.

(96)

Atom %' Zn

Cu--Zn

DE GEcD

DIYAGRAM ARI

(97)

6

T,,~'--"

5

... --' .-1>- -,---)l)l>~1

Zaman Zan1iUl

4

( soC; lJ"L\

(99)

2 3

•.__ L L-.-

Z;uTIJm Zaman ZamanZan1an

G'cLA~llijLAR)-;--- 1T)

'11

KATI ERIYIK DENGE DIYAGRAMISekil. 3 de, Katl Eriyik Ala::)lml meydana getiren saf Ave B metal

lerinin"<;;ok yava::) sogutma ile elde edilen Soguma Egrileri ile, % 20 A(% 80 B), % 40 A (% 60 B), % 60 A (% 40 B), % 80 A (% 20 B) Ala.::)l~lan

nm, <;;ok yava::) sogutma ile elde edilen Soguma Egrileri gostenlml::)tlr.Daha sonra bu Soguma Egrileri uzerinde,$ekil. 1 deki gibi, Tl:Katlla::)manm Ba::)lama SlCakhklan ve T2: Katlla::)mamn Tamamlanma SlcakhkIan i::)aretlenmi::)tir. <;e::)itli kompozis onlardaki (bile::)imlerdeki Ala::)lm-

($ekil. 3) ( KATI ERtYIK DENGE DJ:YAGRAMI )

rA - rs S % 15 ise, Verine Ge<;;me Katl Eriyikler;rA - rs > % 15 ise, Ara Yer Katl Eriyikleri meydana gelmektedirr: Atom yan<;;aolanm gostermektedir ($ekil. 2\.

• 0 • 0 • 0 • • 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 • 0 • 0 • 0 0

• 0 • 0 • 0 • 0 0 0 0 • • 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 • • 0 0 •f:"l

DUzenii Yerine Ge<;me Ibl DGzensizYcnne G"I'me ]KalJ Eriyikler Kat. Eriyikle<

0 0 0 0 0 0 0 ,

& .. ..0 0 0 0 0 0 0 o = Me!aJ A atomlan..

.. = Metal Batomlan0 0 0 0 0 0 0

• .. •0 0 0 0 0 0 0 ($ekil. 2)

( (e) Ara)'E" )KalJ Eriyil<I,,,i

I_j($ekil.l)A1..A$IMIN fbi TERS HIZ

SOCUMA EGRlslp..GRlsl

i,I

. T, ka b.lafmaru n I 7, ~... - - - - - - ~, -ba¥,lama :::1cakh~

- T: kablasmarun - - T: ;- - - - - - ,- - -;,c;,c tamanilaruna slcai(hf;:! ::;::; ;,c tamTl 'Ie 1'2;,c< maUdlldannm,< 0 r0(f) I J\.I.a.l§mllllOiuma

(f)egrisimle te",biti

I kola::; olm.acl.Jg,f i<;:in, tern In,,, egrisi

i I <;izilir.1.. ,

.~

( ZMIAN ) aabit biT miktar[mesela 5 gi.bi)

d u'J'lO"si i<;:in~ zaman

KATI ERIYIKLERYukanda sayllan gruplardan, 1. gruba girmektedir. Yani, Metaller,

katl halde birbirleri i<;;inde, tamamen eriyebilir; boylece tek bir faz meydana getirirler. $ekil. 2 de, saf Ave B bile::)enlerinden meydana gelen Katl Eriyik Ala::)lmlannm, atomsal yapllan gosterilmi::)tir.

(98) .

TANIMLARKARISIM: i<;;indeki her bir maddenin kendi ozellikleri muhafaza

edilir. Aluminyum ve Kur::)unun bir kan::)lml gibi .METALLER ARASI BiLESiK: Slk slk metaller, herbirinin ozellikle

rinden ayn olarak biraraya gelerek birle::)irler. Al - Cu, Mg - Si' un meydana getirdigi bile::)ikler gibi .

ALASIM: Saf metalik element olmayan herhangi bir metale Ala::)lmdenir.

FAZ: Bir metalin veya ala::)lmm homojen olan (butem yapl boyuncaaym kristal yapl ve kompozisyon (bile::)im) gosteren) bir par<;;asma faz denir. Boylece, saf bir metal, tek bir fazdan meydana gelir: iki metalin ala::)lml ise, birden fazla faz gosterebilir.

Metaller alanmda, <;;ogu zaman SlVl metaller, birbiri i<;;inde tamamen eriyebilendir. Tek bir SlVl fazl te::)kil ederler. SlVl metallerin bir kan::)lml, katlla::)tlgl zaman, 4 ihtimal vardlr.

(1) Metaller, katl halde birbirleri i<;;inde, tamamen eriyebilir; boyle-ce tek bir faz meydana getirirler.

(2) Metaller, katl halde birbirleri i<;;inde, hi<;; erimezler.(3) Metaller, katl halde birbirleri i<;;inde, klsmen eriyebilirler.(4) Metaller, katl halde, metaller araSl bile::)ik te::)kil edebilirler.

Saf bir metalin katlla::)masmda, soguma egrisinde gorulen, tek bir lSllsabitle::)medir, yani, metal sabit bir slcakhkda katlla::)lr. <;ogu hallerde.soguma egrisi gosterir ki, ala::)lm, bir slcakhk arahgmda katlla::)lr. $ekll.1 de, genel olarak Ala::)lmm Soguma Egrisi ve Ters HIZ Egrisi gosterilmistir

%100 1\% 0 B

T4 Srcakll{jl:ndaYapl,

y_ Sogutmada Denge Yap""Telt Fazll Vapl.

(e)

8020

(ktH.(31081) )

d

";j 60A- t,lb4oa

ala:'!lml

- )

(0) 13 Srcakh{jl:ndaYap<.

.g

(%A

SIVI

20 40 60BO 60 40

( KOMPOZiSYON

% 60 A - % 40 B Kail EriyikAla1?11Il.uun Soguma Egrisi

\ (gekil. 5 - b)

8M7j,

~w-j'~katl

I-< I eriyik....:I'." T4 1<0

,\ katlI-<rn eriyik

, If'-

ZAMAN

(gekil. 5 - a)J,

T,

T,

% a A%100 B

:oG T,

~ T,

U~

(fJ

knmpozisyond llOktam ilebelirli

(a)72 SlcakllgmdaYapL

% 60 A - % 40 B Ala~tnl1nln t;efitli Slcakhldardaki 'lapis!

deudritler: 1a>mpozis Dendritler. ll:sn~yonfnolttam. ilebelirli 1a>m~onuj Taneleri.

%6OA·%4QB

(gekil. 5 - c)

SlYl+

1<0\'1'[

ERIYl

ERiYiK

l~/;~CJ l\ lJ,';J6f)

';;,,(,U B

/

(l\I.\SI \11 .. \R )2 3 4- 5 "t f ~ , +

/\':/,,80 B

(gekil. 4)

iTt

;: fT,

:.L.T,; !>--i

QTI!

~

~: T,'-UJ T,

To

r,o

O%A M) l00A

100%8 kiitle % Sl --7 % 0 B

lann Katlla:;?ma Ba:;?lama ve Katlla:;?ma Tamamlanma SlCakhklan birle:;?tirildiginde, ortaya iki egri ';:lkmaktadlr. KatJla:;?ma Ba:;?lama Slcakhklanm birle:;?tiren iistteki egrinin ach Likidus, KatI1a:;?ma Tamamlanma Slcakhklanm birle:;?tiren alttaki egrinin adl Solidus'tur (gekil. 4). Biiylece, Likidus, uzeri SIVI Faz olan faz egrisidir. Solidus, alt bsml KatJ Faz olanfaz egrisidir. Likidus ile Solidus Egrileri arasmda ise Ala:;?lm, SIVI ve KatlFazlarm bir kan:;?lml :;?eklindedir.

gekil. 5 de, iizel bir Katl Eriyik Ala:;?lml (% 60 A - % 40 B), .;:ok yava:;? sogutularak incelenmi:;?tir. Katlla:;?ma Tl Slcakhgmda ba:;?lamakta veT4 Slcakhgmda sona ermektedir. Tl ve Tl Slcakhklan arasmda Ala:;?lmmbir kIsml SlV1, bir kIsm1 katldlr (gekil. 5 - b). T2 ve T3 Slcakhklannda Ala:;?lmda Katl ve SIVI olarak bulunan 2 Faz ve Kompozisyonlan, gekil. 5 c de giisterilmi:;?tir. iki Fazh Biilgede, Slcakhk yatay .;:izgisi .;:izildiginde,bu .;:izgi, Likidus ve Solidus Egrilerini iki farkh noktalarda keser. MeselaT2 Slcakhgulda, Likidus Egrisini kesen nokta d ve Solidus Egrisini kesennokta f dir. Yani, T2 Slcakhgmda, SlVmm i.;:indeki % A ve % B Saf Bile:;?en miktarlan, d noktasmm Kompozisyon Ekseninde giisterdigi deger ilebelirlidir (% 50 A' ya yakm); T2 Slcakhgmda, Ala:;?lmda Katmm i.;:indeki% A ve % B Saf Bile:;?en miktarlan, f noktasmm Kompozisyon Eksenindegiisterdigi deger ile belirlidir (% 80 A' ya yakm) .

Optik mikroskop altmda, Kat1 Eriyik Ala:;?lm1l1111 yaplsl, saf birmetalin yap1s111a benzer, .;:unkii yalmzca bir faz bulunur ve iki ayn metal bulunduguna dair delil yoktur. Tek fazh yapl, olduk.;:a uniform 61<,;(1de ve bi<,;imde katlla:;?lr. E:;? eksenli taneler olarak adlandmhr(gekil. 5 - c).

(l00) (101)

( DOLGULU KATI ERlYiK) ( Ni' ce zengin DolruI:n dendritler~

DOKULU (DOLGULU\ KATI ERiYiK YAPILARIiki metalin SlVl eriyiginin yava:;) sogumasmda (Denge Durumun

da), dendritlerin DifUzyonla (Atom Yaymmasl) kompozisyonlannm degi:;)mesi i<;;in zaman verilir. Ticari (End1.istri) dokum :;)artlarmda soguma<;;ok daha hlzhdlr ve zaman, difUzyon olay! ile kompozisyon ayarlanrhasli<;;in elveri:;)sizdir. Bunun neticesi olarak, eriyikdeki dendritler, tabakah(dolgulu) bir yaplya sahip olacaklardlr. T2 slcakhgmda (~ekil. 5 - a .% 60 A - % 40 B Ala:;)lmmm Denge Sogumasl) eriyikde bulunan dendritlerde, dendritin merkezi, metal A' ca zengin bir yaplda olacak ve onu takib eden tabakalar, c ve f arasmda bir kompozisyonda (bile:;)imde) olacaklardlr. Mevcut katl dendritlerin ortalama kompozisyonu, f de gosterilen miktardan daha fazla A' ca zengin olacaktlr. Katl ve Slvmm toplamkompozisyonu sabit oldugundan, T2 de SlVl Eriyik, Denge Sogumasmagore, metal A' ca noksan; metal B' ce daha zengin olacaktlr. Aym :;)ekilde, Ts slcakhgmda katl dendritler, metal A' ca zengin olacaktlr (j de kar:;)lhk gelenden daha fazla A) ve SlVl, g de kar:;)lhk gelenden daha az A' yasahip olacaktlr.

Dokulu dendritlerin kompozisyonundaki degi:;)me, dendritler boyunca renk degi:;)meleri olarak, optik mikroskop altmda gozlenir$ekil. 8 .

uk miktarlarda (% 0 - 31katlhr.2000 ($ekil. 6)

1500

_..~" -,-~T; J:J,i'ti" =--

srvi I

1000 f(\TlERI\'IK

0 NiNI% 0 20 40 50 80 10CC\r% 100 80 60 40 20 0

[ 0/ Ni )()

Katl Eriyiklerin birbirleri i<;;inde her oranda eriyebilmesini gostereniki metalin, en iyi bilinen ornegi Cu ve Ni dir (~ekil. 6). Cu - Ni ala:;)lmlan, m1.ikemmel korozyon direnci gosterirler. Buhar borulan, metal parave elektrik rezistanslan yaplmlnda kullamhrlar. Monel gibi ala:;)lmlara,ozellikleri geli:;)tirmek maksadlyla Fe, Si, Mn, Al gibi diger elementler,ku<;;

Dokulanml§ yapl, arzu edilmez. Homojen olmayan bir yaplYl netice verir. Bu da, fiziksel ozelliklerde onceden tahmin edilemeyen degi:;)melere sebep olur. Dokulanml:;) yapl, daha once gosterilen denge yaplslna <;;evrilebilir. Kompozisyonun ayarlanmasl i<;;in dif1.izyona musade ederek,Solidus Slcakhgmm hemen aItmdaki bir Slcakhkda, ala:;)lml Tavlayarak, dokulanml:;) yapl giderilebilir.

DifUzyon, Slcakhk (T) ve zaman (t) baglmhdlr; bu yi.izden tavlamaslcakhk ve zamanmm dogru bir birle:;)imini kullanmak lazlmdlr .

ORNEK PROBLEM: Ave B metalleri, katl eriyik meydana getirmektedirler. A' nm erime noktasl 14000 C; B' nin erime noktaSl 600 0 Cdlr. 10 ala:;)lmm soguma egrileri <;;izilerek, denge diyagraml te:;)kil edilmi:;)tir.

% 40 A - % 60 B Ala:;nmmm Denge Dunlmunda (<;;ok yava:;) sogutrna) katlla§maslIll inceleyiniz. (~ekil. 9)

(103)

DOI<:ULUDENDRITLER(METiUo NCAZENGiN)

(~ekil. 8) Dokulu Katl Eriyik Yaplsmm Optik Mikroskop altmdagozlenmesi. Metal A' ya ornek Nikel, Metal B' ye ornek Baklr.

DENDRiTLERARASI nOLGE(METALB' CEZENGtN) Cu' ca zengm Denclntler Aras. Bolge

%100 A

% 0 B

(~ekil. 7)

60 80

(kutle o/;, sill20 40 50

(kompozisyon

(102)

IIII

III

'" I.......... I __ -

r-.,-----l.,------~=-=l-~-=;- - -

sertlik, c;:ckme gerilimi

KATI ERlYiK ALASIMLARINDAkompozisyon ile ozelliklerin degii:?imi

Tek fazh Katl Eriyik Ala:;)lmlan, Sertle:;)tirme (Su Verme) tipi ISII i:;)lemlerle sertle:;)tirilemezler.

KATI ERiYtK ALASIMLARINDA OZELLtKLERiN DEGtStMtMaksimum Sertlik ve <;;ekme Mukavemeti ve minimum Elektlik

iletkenlik, akla:;)lk % 50 A - % 50 B ala:;)lmmda ortilur ~ekil. 7 .

10100

SIVI

I,iOn

% 100 Otektik'dir. E noktasmm sol tarafllldaki Kompozisyonda olan Ala:;)lmlann son (Katlla:;)ma) yapllan, (B + Otektik) ($ekil. 13 - d); E noktasmm sag tarafmdaki Kompozisyonda olan Ala:;)lmlarm son (Katlla:;)ma)yapllan, A + Otektik dir.

5 6

% 80 A % 100}\

Jl%OB

T,

,/T,

4

% 60A

3

%401\

T,

T,

T,T,

::<:aT,

-<U...,U)

T,

ALA~IMLAR T 2

%01\ %20A%1001'1

Otektik kompozisyondaki ala~Jm,saf

bir metal gibi kaD-

h§lr. ...l .._' _.... .., _Ii>- -D>-

Zaman Zaman Zaman Zaman Zaman Zaman

10080

Kat! Eriyik,'11>49

?,,,

1055 "c

% A 0% U: 100

p§ 1000

::x:is 900·----~·v~,-, 830"C

($ekil. 9) % 40 A - % 60 B Katl Eriyik Ala:;)lmlllm Denge DurumundaSogutulmasl.

BOO

D

80

A + STYl

604020

B +SI\1

7, ~_._.__ ~.~_._ .. ~-__

SIVIT] - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - __ ~ __ ._ .

TJ

7.7,

~-;-__JL-_...._ .. ~--_._-L.-. """"'_------::-:-:-=% 0 A %/1. _ % 100 A

% 100 B KOMPOZISYON (ktltle % $D % 0 B

~ Solidus SolidusT, 1--...::...:c....;:.c...:..>------7---.......O'-.:;..;..~"'-_--_jGa F OTEKTIK

-< OTEKT~' "'., REAKSIYON;S:2 KOMl)OZISYON ["SIVl ~I' '\-n +KA''1'1V) ...J -----:;?' OUt . 2

/'" A-IBB..?

($ekil. 11) Otektik Ala:;)lmlann Denge (Faz) Diyagraml.(105)

($ekil. 10) Otektik tipi Ala:;)lmlann Denge durumundaki Slcakhk Zaman So" rna e"rileri.

1 2 3 4 5 6ALr\;;I:MLAR V t t , l

(1) Katlla:;)ma, hangi slcakhkta ba:;)lar?Katlla:;)ma, 1055 0 C da ba:;)lar.

(2) Katlla:;)ma, hangi slcakhkta tamamlamr?Katlla:;)ma, 830 0 C da tamamlamr.

(3) 9000 C da katl ve Slvmm bile:;)imleri (kompozisyonlan) nedir?Slvmm kompozisyonu, Likidus egrisi uzerindeki d noktasl ile, Katmmkompozisyonu Solidus egrisi uzerindeki f noktasl ile belirlenir. Buna giire: 900 0 C da, Slvmm Bile:;)imi % 23 A - % 77 B dir. Katmm bile:;)imi ise:% 49 A - % 51 B dir.

(4) 900 0 C da Katl faz/SIVI faz oram nedir?FAZ KURALI (TERAZi KURALI) : iki fazh biilgecle uygulamr.Bir F'az1l1 'Yr, si = (Kenclisine Uzak Pan;a) / (Toplam Par<;:a).

Biiylece: % Katl = de/df dir. % Katl = [(40 - 23)/(49 - 23) J *100 =(17/26) *100 = % 65.4% SlVl = ef/df dir. % SlVl = [ (49 - 40) / (49 - 23) J *100 = (9/26) *100 =%34.6.

9000

C da Katl Faz/SIVI Faz oram (17/9) = (1.89/1) = (65.4/34.6) dlr.OTEKTIK TIPI ALASIMLAR

iki metal SIVI durumda, her oranda, birbirleri ie;:inde tamamen eriyebilir. Katl halde, birbirleri ie;:inde hie;: erimezler (Sayfa 98, 2. durum)($ekil. 10 ve 11). $ekil. 12 de, iizel bir Otektik Ala:;)lmm, Denge Katlla:;)maSI incelenmi:;)tir. $dcil. 13 de, $ekil. 12 de incelenen Otektik Ala:;)lmme;:e:;)itli slcakhklardaki Denge Yapllan giisterilmi:;)tir. $elcil. 11 de giisterilen, Otektik Ala:;)lmlann Denge (Faz) Diyagrammda, E ile giisterilenKompozisyon (Bile:;)im) ve TE Slcakhgmda, Otektik Reaksiyon meydanagelir. Yani SIVI Ala:;)lm, Katl(J) + Katl(2J ye diinu:;)ur. Ala:;)lmm son yaplsl,

(104)

(gekil. 14)

bRNEK PROBLEM: 7 adet Kadmiyum - <;inko (Cd - Zn) ala\1lml,Denge \1artlannda (<;:ok yava\1) sogutularak, denge (faz) diyagraml <;:izilmi\1tir. Faz B61gelerini i\1aretleyiniz . % 30 Cd - % 70 Zn Ala\1lmmmsogumasml inceleyiniz (gekil. 15).

(1) 320 DC de hangi fazlar vardlr ve bile\1imleri nelerdir?320 DC de ala\1lm, SIVI i<;:inde Saf Zn dendritlerinden ibaretdir. Slvmmkompozisyonu, k noktasl ile verilir. Yani: % 53.5 Cd ve % 46.5 Zn.320 DC de Kat! ise, % 100 Zn dir.

(2) 320 DC de fazlann oram nedir?Katl Zn/ SlVl = kl / hI. Yani: (53.5 - 30)/30 = (23.5/30) = (0.78/1)

(3) 320 DC de fazlann % leri ne kadardlr?% Zn = [ (53.5 - 30) /53.5 J *100 = (23.5 /53.5) *100 = % 43.9 Zn% SlVl = [(30 - 0) /53.5 - 0] *100 = (30 /53.5) *100 = % 56.1 SlVliki faz oldugundan, 100 den 43.9 u <;:Ikanrsak, hemen % SIVI yl bulabiliriz. (Yukardaki hesaplarda FAZ KURALI uygulandl).

(4) btektik SlcaklIk ve Kompozisyon nedir?btektik SlcaklIk, 266 DC ; btektik Kompozisyon: % 83 Cd' duro

(5) Oda slcaklIgmda ala\1lmda hangi yapllar (fazlar) vardlr?Ala\1lmm Oda SlcaklIgmdaki tane yaplsl, Saf Zn + btektik dir.

(6) Ala\1lmm Oda SlcaklIgmda son tane yaplsmdaki fazlann % lerive birbirlerine oranlan ne kadardlr?Kat! Zn/btektik = Ep /Fp = (83 - 30)/(30 - 0) = 53/30% btektik = (30 - 0)/(83 - 0) = (30/83) *100 = % 36 btektik% Zn = (83 - 30)/(83 - 0) = (53/83) *100 = % 64 Zn(veya 100 - 36 = % 64 Zn)

o

SafB

Saf B

A V(~ 13metallecinillOtcktik kaO§lill1(0)

SON YAPl

A+ srvI

Ib)l' SICAKUGINDA3

_. ~---_--I_------'

%10QA%OB

SlVI.

SPiT

n

A+a

SIVL

SafB

Bile;1irni :k noktaSt.

k

20 40 50 80Kompozisyon (k-utle % sD

% 10 A - % 90 B btektik Ala\1lmlmn Den

B + SIVl

m

Ie) Heaksil'()[]SlCak],gmm ('IE)hemen iJzermde

~-lj-

!--1-----~:..-------+--__lGP E q

T4

- - - - - -_. '- .-

C

gekil. 12

"-OTEKTIK

KOMPOzisyo)J

%0 A.%100 B

fa)

T2 SICAKUC'aNDA

t T,T,

'vAI.......

T3a-< T.

fU.......t.I)

Bile~imi

Enob.1:aSl.

SM.

(gekil. 13) % 10 A - % 90 B btektik Ala\1lmmm Denge Kat!la\1masmda, <;:e\1itli slcakhklarda yapllar.

(106) (107)

OTEKTiK TIPI ALASIMLARDA, OZELLiKLERiN DEGiSiMiKompozisyon ile Ozelliklerin degi§imi, grafikde giiruld1.igu gibi (:;;ekil.I6),A ve B Metal Ozelliklerinin A-Irhkh OrtalamasldlL

()tlktik ""lIt1{IIJIJarda

KOlltpoifD'O/l ileO'i:!,flikkriil d~gi,ril!li

A + .I'll']

/1+OtektiklGn{lflI

oferilik Nt CekmeGerilimi'

%100 A

...... ......- -...... Rick/rile....... .

............ -lk!/keniik,.......-......

EI

(A +B)II

,I'll I

B-1- JWI

B+()td:.til:.Km1,rtnt

%0 A

~---, -:::':'::l -..3 i - ...... -

"1

N·0

L --:-'-::--__~.._.~ ~, _:_::_--~:_.:'

o A 20 40 60 80 % 100 A% 100 B KOAfPOZjSYON.---? % 0 B

(:;;ekil. 16)ORNEK: Metal A' nm sertligi: 215 Brinell, Metal B' nin sertligi 70

Brinell olsun. % 40 A - % 60 B kompozisyonundaki Otektik Ala§lmmsertliginin ka<; olmasl beklenir?[ (40 " 215) + (60 * 70) ]/100 = (0.4 " 215) + (0.6* 70) = 86 + 42= 128 Brinell .

*~ SICAKLIKI C~ w

~~":w 0

~t-v t -l>.

(1) - '0 0\ :. ......P- o c c

0\" 8 c \0c- o c 0

..... gO, ;:r'

.2!;oR t\)a 0\VJ 0\0 •0 6'2 '-J0.- 0

~ ~%30Cd'I e.u %70 Zn 't:l

0 °. '!II-N

~::J~>-

:.

~..... - 0 +oPlC/J..(j) + ~~§ 0, '"

!2 e ..... s~

~ (\)::J~ ?l::J en -------~- -;::t. .-~-

________ .r.

tJ ?lCl

I~ i

(1) 0::J

C1CI(1)

~Pln-~-Pl

~O''W enS 0 -......~

I:l(\)Pl -p------ ----- ----- t{fJ ........W .... r'"l,.. ::l ;:1'.

?l 0, (j.... ?l

;:I'.(t + ~U)

?l ~c°8 "

~

(109)

_____---" ~._ . .. _'_' • I. L._. ~ ._ .•I..... _

5,,%0 20 40 60 62 80 100Pb%lQO 80 60 40' 20 0

Kompozisyon(kiitle % si) 3>

KATI HALDE ERivEBiLiRLiGiN DEGisMESi VECOKELTME SERTLESTiRMESi:

% 10 A - % 90 B AlaSlmlm dusunursek: ( :;)ekil. 191340°C de, metal A' mn hepsi (% 10$), a K~tl Eriyiginde olacaktlr.

o °C de ise % sib, ~ i.;inde eriyebilir. Kalan %/{1, (10 - S), metaller araSlbile~ik olan Ax By ~eklinde Katl Eriyikte .;iikeltilir (:;)ekil 20 - b). Ciikeltilen bile~ik, son yaplda, katl eriyigin ya taneler arasmda veya tane Sl111rIan biilgesinde olabilir. :;)ekil 20 - b, 340°C nin i.istlinden yava~ sogutmaYl giisteriyor. Bu tavlama operasyonunda ala~lm, yumu~ak ve sunekolacaktlr.

00CON

u

/

IasMj ERjyEBjURLll< (Pb-Sn)Alw;m711annda Kompozisyon

SERTLjJ( ue ile Ozelliklerin9EKME Degi,:;imi

GERjUMj

, /, /, //

ELEK~ . _/jLETKENi1It- - _ ; _ -- /'--_ ..... -

(:;)ekiI.18)

(iii) Katl Halde birbiri i.;inde KISMi ERivEBiLiRLiKDENGE DiVAGRAMI

iki metal, katl durumda birbirleri i.;inde kIsmi eriyebilir (Sayfa 98,3. durum) ve iki Katl eriyik arasmda Otektik vardlr. :;)ekil. 17 de verilenLehimler (Pb - Sn) Denge Diyagraml111 inceleyelim.

Otektik Slcak!lkta (183 0q, bir Otektik Kam;am meydana gelir.(% 20 Sn, Kur~unun i.;inde Katl eriyik ve % 3 Pb, Kalaym i.;inde Katleriyik. Yani: a + ~ ). Ortaya ';lkan son yapllar, aSll katl eriyikler (a ve ~)

ve bu iki katl eriyigin Otektik kam,ilmldlr, yani: a + Otektik veya ~ +Otektik yapIlannda ala~lmlardlr.

b---c faz smm (SOLVUS) giisteriyor ki, kalaym Pb i.;indeki erimesi, KATI DURUMDA degi~mektedir. 183°C de % 20 Sn, Pb i.;inde eriyor iken, Oda Slcak!lgmda % 3 Sn, Pb i.;inde eriyebilir. Pb - Sn ala~lm

lan, bir.;ok ticari lehimlerin temelidir.:;)ekil. 18 de, Klsmi Eriyebilirlik Ala~lmlannda;Ozelliklerin, Kom

pozisyon ile degi~imi verilmi~tir. Yakla~lk Otektik Kompozisyonda (% 62Sn), maksimum Sertlik ve Cekme Gerilimi ile, minimum Elektrik iletkenlik iiriilmektedir.

(110)

1000

%lOA -%90 BALA$IMI

(bl

340 C 'den yava$ sagutma.%5 A, B' nin it;inde KatIEriyik.Ax ELl bile$igininKab~C;;6k§[tis.L .

ALA$IMININ9E$jTUMUAMELELERDENSONRA

TANE YAPISI.(a)

580- 340 C araslndakiyap1. %1 0 A' run Bit;indeki KatI Eriyigi.

SIVI

u+SIVI600

u°

800"",-__

(S,ekil. 20) % 10 A - % 90 B Ala~lmll1Jn, Tavlama ve CiikeltmeSertle~tirme basamaklan Yapllan.

(e)

ilEriyiknru-ainelesindenisanra yap1.B it;inde % 10 AiKatI Eriyigi.(a) ya benzer.iA-?lr1 Dayurulmu$ Eriyik.

Bu Ciikeltme ISII isleminden sonra fazla A, bile~ik Ax By ~eklinde

c,;iikeltilecektir, fakat COK iNCE bir ~ekilde (S,ekil. 20 - d). Hatta OptikMikroskopta bile giirulemez. Bu c,;ok ince c,;iikelti ile kazandmlan, Sertlikve Cekme Geriliminde iinemli bir artl~tlr.

Eriyige Alma (Muamelesi) ve Ciikeltme Sertle~tirmesi (MekanizmaSI) giisteren ala~lmlar, ticari olarak c,;ok iinemlidirler. En iyi bilinen iirnegi Duralumin tipi AlaSlmlar (AI - % 4 CuI Havaclhk Endustrisinde kullamhr. Bu ala~lmm avantajl, Eriyige Alma durumunda kolayhkla ~ekil

lendirilebilir. S,ekil verildikden soma, yuksek mekanik iizellikler elde etmek ic,;in, du~uk bir slcakhkta, Ciikeltme Sertlqtirmesi i~lemi gerekir.

n+ABx y

400 -

200

340 -- -- - --

II

o s,%0 ~{)5.A--l10--·is--5.0------3J..0-B%100 o/,JA ?

Kompozisyon(kiltle %si)(S,ekil. 19) °It, 10 A - 'X, 90 B Ala~lmJnJn Ciikeltme Sertle~tirmesi.

Bununla beraber, eger ala~lm, 340°C nin uzerinden hlzla sogutulursa, metaller araSI bilqik ~eklinde c,;iikeltilen AxBy deki fazla A bastmhI' (c,;iikelmesine mani olunur) ve % 10 A, Katl Eriyikte muhafaza edilir.Bu. Asm Dovurulmus Kall Eriyik olarak bilinir. Bu durumda ala~lm,

580 - 340 DC arasl tavlama durumundakine oldukc,;a benzer iizellikleresahip olacaktlr. Bu yaptyl elde etmek ic,;in ala~lma slk slk, Su Ortammda SU VERMEK (Quench) gereklidir. Bu i~lem, ERiYiK MUAMELESi(ERiYiOE ALMA) diye adlandmhr. Yapl, kararh degildir.

Eriyikteki fazla A (% 5), Oda Slcakhgmdaki normal % 5' lik Adurumuna varmak ic,;in buyiik bir meyli vardlr.

Bin:;ok haJlerde "COKELTME SERTLESTiRMESi" diye bilinen dusuk bir Slcakhk Muamelesi He. Ciikeltme MekanizmaSlnl tetiklemekgerekir.

(112) (113)

')' .Co a diin1.i'1mesi

I

CI. - Fe

.) j{)T

;;- Fe",,/ 8 -" donu~mesi

.y'

Zaman,--------+Il>

1400'(:

SIVI _ S-F'e

15:\9"(;

DEMiR ve CELiKTeknik anlamda bu iki kelimenin tarllmladlgl malzemeler, birbi

rinden c;ok farkhdlr. Demir (Fe); Altm (Au), G1.imu'1 (Ag), Oksijen (0) gibikimyasal bir elemandlr. Demir, yer kabugunda Oksit bile'1ikleri halindebulundugundan, saf demirin elde edilmesi zordur ve sanayide yaygulkullamm alam yoktur. "Ii, 99.8 safhktaki demir, iyi mlknatlslanma iizelligi aranan yerlerde kullamhr. En iinemli Demir Oksitleri, Hematit (Fe203) ve Magnetit (Fes 04) dir. Diger dciha az iinemli olan Demir Filizleri,Limonit ve Siderit dir. Saf Demirin fazlaca yumu'1ak olmasl ve mukavemetinin az olmasmdan dolaYI, ala'1lmlandlnlarak kullamhr.

SAF DEMiR in bazl bZELLiKLERi:bzgiil Aglrhgl: 7.85 g/ cm~lErime Slcakhgl: 1539 DCKaynama Slcakhgl: 2740 °C(:ekme Mukavemeti: 27 Kgr/mm2

gekil. 1 de, Atmosfer Basmcmda, Saf Demir'in Soguma Egrisi giisterilmi'1tir. geki1, aym zamanda, Katl Durumda c;e'1itli slcakhklarda AIlotro ik Faz Diinu'1melerini iistermektedir.

(115)

SAF DEMiRiN,ATMOSFER BASINCINDA, (Sekil. 1)

SEMATiK SOGUMAEGRiSi

SIVI: SIVI Demir.(5 - Fe: Delta Demir (HMK).y - Fe: Gama Demir (Ostenit) (YMK).CI. - Fe: Alfa Demir (Ferrit) (HMK).

ve

(114)

II>

EMIR

II>

<;ELIK

, .

\(:,?ekiL 3)DovmeDemirinLilliKmlmasl.

SLinekligi vardlr (:,?ekiL 3). ic,indeki cLiruf, dolgu maddesi olarak harekelinden dolayl Kaynaklanabilmesi, aynca Dovulebilmesi kolaydlr. Baru,Levha, Si.is E'iyalan ve Demir Cubuklar 'ieklinde kullamlIr. Tipik biryuzdesi a'iaglda verilmi'itir:C: % 0.02Mn: % 0.03P: % 0.1S: % 0.02Si: % 0.15COruf: % 3.0

,;;;.,;; .

7-

(:,?ekil. 4) Dovme Demirin mikroyaplsl. Ferrit ana yaplda curufgorUlmektedir. (a) Uzunlamasll1a kesit. (b) Enlemesine Kesit. 100 X.Daglama: °lr, 2 NitaL

DEMiR - SEMENTiT DENGE DiYAGRAMINDAKi TERiMLERFERRiT (a - Kat! Eriyigi): Normal Oda SlcaklIgmdan, 910 DC ye

kadar, HMK Demirin, c,ok az Karbon ile olu'iturdugu bir Katl Eriyiktir.Maksimum '% 0.025 ve Oda SlcaklIgll1da % 0.008 Karbon, Fe atomlanic,inde eriyebilir. Yakla'ilk olarak Saf Demir de denilebilir. Ferrit, oldukca Sunektir. Faz (Denge) Diyagraml uzerinde gozi.iken en yumu'iak yapldlr. Sertligi, yakla'ilk a ~ockwell C, HRB olarak, < 90 dlr. :,?ekil. 5 (a) da,Ince taneli Ferrit, (b) de Iri taneti Ferrit gosterilmistir

SEMENTiT (Fe3C): Fe ile Karbonun kimyas~l bile'iigidir. Bile'ii~inde % 6.67 Ka~1:JO_l~Ve~YoC):3.:33_S_afDemir vardlr:...Se;nentit ic,indeki %h.arbon mlktan =~.E),,6+1?)]T"IOO - - %_~.§2]Il"r?'>Cok sert ve klnlgan olup, l'ilenmeSl .zo:.aur~(IUrrIKaJ1n1a1~~elnele~in artak ozelligi olan)Cekme Mukavemet! dU'iuk, Ba.sma Mukavem tl yuksektlr. Faz Dlyagraml uzerinde gozuken en sert yapldlr. (117)

"?

lF'e G:,:vhe\ri \/e.-!':ire.;ita,.':,o,;/It?

Kok:AmLafi

CurufVagonu

(:,?ekil.3)YuksekFmn ic,kesidi.

Yuksek Fmndan elde edilen pik, iki klslmdlr. Gri Pik ve Beyaz Pik.

GRi piK: Pik Demirde grafitleyiciler(Silisyum gibi) fazla ise, karbon, grafit 'ieklinde dagllml'i olup, kesiti gridir. Yumu'iakve dayanlml az olup, Dokme Demir uretiminde kullamlIr.

BEYAZ piK: Bilqimindeki karburleyicileIin etkisiyle (Mangan gibi), mevcutKarbon, beyaz renkli Semenlit'e (Fe3C) doni'l'ii.ir. Sert ve Kmlgan olup (Sementit'intabiatll1dan dolayl) Celik uretiminde kullarulIr.

Pik Demirin ic,indeki karbon miktan('Yo 3 - 5), kullamlabilir duruma gelmesiic,in, c,e'iitli metodlarla dU'iurulmelidir.

% 2 - - 4.5 arasll1a di.i'iurulurse =; DOKME DEMiR'Yo 0.035 - 2 arasll1a dU'iurulurse =; CELiK% 0.035 den az ise =; Dovme Demir (Sunger Demir)

Turbo OneyiddenHellla

II !!

[lama

Tugla

(:,?ekiL 2)

P,o;frakter

YUKSEK FIRIN

!-lAVA

ISITMf'.OC'AOI

Demir, labiatia bulLman filizlelinden, YUKSEK FIRlNda (:,?ekiL 2ve 3) [Sl ve c,ok miktarda kimyasal reaksiyonlardan gec,erek, PiK DEMiRolarak elde edilir.

Karbon Oram,Karbon Oram,

adlanru alIr.DOVME DEMiR (Wrought Iron):

Cok saf Fe ve bir Silikat curufunun kan'ilmldlr (:,?ekil 4). BuWn'iekil verme i'ilemi; c,ekic,leme, presleme veya dovme ile olur. Celigin kullamlmaslndan once, buWn in'iaat, birle'itirme, konstruksiyon i'i1eri,Dovme Demirle yapllIrdl. Dokulemez. Sertligi 55 Brinelldir. Yuksek

(116)

,.'.

--I ..

· ) I

It~:;:-~'

),lal

(119)

(gekil. 8) (a) btektoid yapl, Perlit. 1000 X. (b) btektik yapl,Ledeburit. 150 X. btektik Slcakhkta (1150 DC) Ostenit ve Sementit' denmeydana gelir. Ostenit, 723 DC de, btektoid reaksiyon ile, P~rlit'e di:inl.i§tl.igunden, Oda Slcakhgmda son yapl, Perlit + Otektoid Oncesl Sementit'dir (Demir Karbur). AC;lk renkliJ(_I~IITllar: Karbur, Koyu klslmlar:Perlil'dir. Seyaz Di:ikme Demir.

LEDEBURiT: SlVl Eriyigin, yakla§lk 1150 DC de di:inl.i§mesiylemeydana gelen bir yapldlr (gekil 8 - b). 1150 DC de, Oslenitile Sementitin kan§lmldlr. btektik yapmm i:izel adl olarak tammlamr. OtektikReaksiyon: Sir SIVI Fazll1, farkh iki Katlya di:inl.i§mesidir. Yani: SIVI H

Katlill + Kat1121. Denge Diyagramlmlza uygularsak: SIVI Di:ikme Demir H

Ostenit + Sementit.CELiKLERiN YAPILARI

Karbonu % 0.8 olan c;elik, btektoid Celik olarak adlandmhr (Amerikan AISI - SAE Normunda 1080). % 100 Perlit yaplsmdadlr. Karbonmiktan, % 0.8 den az olan c;eliklere, btektoid bncesi Celikler; Karbonmiktan, 0.8 den fazla olan c;eliklere btektoid Sonrasl Celikler denir.btektoid bncesi Celiklerin Oda Slcakhgll1daki Optik Mikroskop gi:irunu§leri (yapllan) Ferrit + Perlit' dir. gekil. 9 da genel olarak, btektoid .bncesi bir c;eligin Optik Mikroskopgi:irl.inl.i§ij veya mikroyaplsl venlml§tir. btektoid SonrasT<;:eJiklerin Oda Slcakhgll1daki Optik Mikroskop gi:irunu§leri (yapllan) Perlit + Sementit'dir. gekil. 10_da, btektoid So?rasl<;:elige bir misal olarak, 0;(, 1.2 Karbonlu, yava§ sogutulmu§ Sade h.arbonlu <;:eligin Optik Mikroskop gi:irunu§u verilmi§tir. Aynca c;ehkler,Karbon miktarlarma gi:ire, 3 gruba aynhrlar. Dusuk Karbonlu Cehkler:% Coram, 0.3 e kadarglan <;:eliklerdir. 10 18, 1020 gibi. Orta karbonlu-Celikler: % Coram: 0.3 - 0.6 arasmda olan c;eliklerdir.1040, 1050 gibi.Yiiksek Karbonlu Celikler: % Coram, 0.6 dan fazla olan c;eliklerdir.1080, 1095 gibi. .

1493 DC ve J ile gi:isterilen bile§imde (gekil. 11), (% 0.18 0), ba§ka blrFaz Reaksiyonu olmaktadlr: PERiTEKTiK REAKSiYON. SlVl Eriyik +Katlill H Katl (2). Yani: SlVl Eriyik + Ii [KE.) H Y(KE.). Su Faz Reaksiyonu, nisbeten yuksek bir slcakhkta ve dar bir bi:ilgede meydana geldiginden, bilhassa ISII i§lemler aC;lsll1dan, Pratikde, btektoid reaksiyon kadari:inemli degildir.

(118)

[b)

-.. )

(geKil. 5) Fen'it (a) ince taneli 100 X. (b) Kaba taneli 100 X.OSTENiT [y - Katl Eriyigi): YMK Demirin 910 DC nin uzerinde,

Karbon ile olu§turdugu bir Katl Eriyiktir [:';lekil 6). En fazla % 2 Karbon,Ostenitde Demir atomlan ic;inde eriyebilir. Sertligi 40 Rockwell C, Toklugu yuksektir. YMK Kristal kafes yapIsmda oldugundan Sl.inek, yani :';lekil Verilebilirligi [Deformasyonu) yuksektir. Oda Slcakhgll1da normalolarak kararh degildir, bulunmaz. <;:l.inku 723 DC de btektoid reaksiyonile Perlit'e di:inU§ur. btektoid Reaksivon: Sir KatlIun, farkh iki Katlyadi:inu§mesidir. Yani: Katlill H Katl[21 +KatI(3). Denge Diyagramlmlza uygularsak: Ostenit H Fenit + Sementit .

(a)

(gekil. 6) (a) ve (b). Farkh Tane blc;ulerinde Ostenitler. 500 X.PERLiT: Oslenit'in (y - [ P"rlit 12500 XI) (gekil. 7)

Fe), btektoid Reaksiyon slcak- '" _~.__.~_."hgmda (723 DO), Fenit (ex -Fe).~ ,_

".ve Sementil'e (Fe30) ayn§ma-slyla, bunlann lameller (c;okince tabakalar) halinde kan§l-mIndan meydana gelmi§ biryapldlr. Mikroskop incelemesinde karakteristik [kendisinehas) bic;iminde giirulur. Serlli- :="._-...:~:

gi, 20 Rockwell C kadardlr(gekil 7 ve 8 - a ).

(~ekil. 9) Otektoid Oncesi bir <;;eligin Optik Mikroskop giiriinumu.1000 X. A<;;lk renk alanlar: Ferrit, Koyu biilgeler: Ferrit ve Sementit' inkan~lml, Perlit.

•

ikincUSe.menHt +

per 11 t

U8 to 1.5 2~06°ib Karbon(k/ol

10 20 30°ib Sementit(kj0)

0.5

"i5 -K. c;. (Os fe.n; t)

£ri;lik -+ ~-I(~

i4S,3·Cr\...",.....-..._

1t:l.X.lr--·-------- _

o

t 1300

toe}v#.-121J(r.,.s

T""'IjJ

800

-ell

( ~ekil. 11) Demir - Sementit Denge Diyagrammm <;:elikler Biilumu.

Fe3C

. '.'

(~ekil. 10) % 1.2 C <;;eligi. Yava~ Sogutulmu~. 500 X. Perlit alanlan, Beyaz Otektoid Oncesi Sementit agl tarafmdan kaplanml~durumda.Otektoid Sonrasl <;;eligin Karbon oram arttIkca, Sementit agmm kalmlIgl artmaktadlr.

(120) (121)

(~eki!. 13 - a)% 0.2 C'lu yelileD6kulml.i;; durumda.Optik Mikroskopg6rl.inu;;i't. Nitaldaglama. 200 X.

(ii) Oda Slcakhgmda Toplam ne kadar ex, ne kadar Fe3C vardlr?

6.67 - 0.2 6.47% a = = *100 => % a = % 97 . % Fe3C =% 3

6.662 --;, -6.67 - 0.008(iii) Oda Slcakhglndaki % 97 Ferritin, ne kadan Otektoid Oncesi,

ne kadan Otektoid Ferritdir? (% 77.4 Otek. Onc. a) + [ (22.6 *88.3/100)= % 20 Perlit i<;indeki a] '= % 97 Fenit

(iv) Oda Slcakhglndaki yaplda (~eki!. 13) % kay Perlit, % kay Ferrit vardlr?

[7r.:l'rit+

P(:l'lil

(1 )

c' l'r:rlit :-----'--- - -'-I~'---'

I

%0.2 CC,'eligi

PerIit

OTEKTOiD ONCESi BiR CELioiN (% 0.2 Karbon)DENGE (Cok Yava§) SOOUTULMASI

% Fe3C = 0.8 - 0.025 *100 = (0.775/6.645) *100 => % 11.7 Sementit6.67 - 0.025

(1) Noktasll1da (~eki!. 12) yeligin yaplsl: Tamamen iri y (Ostenit)tanelerinden ibarettir. Slcakhk, yok yava;; olarak (2) noktasll1a du;;uruldugunde (Celik Sogutuldugunda), A3 Faz Cizgisi kesilip, Fenit + Ostenitb6lgesine girileceginden, Ferrit (a - K.E.), Ostenit tane slmrlannda yekirdeklenmeye ba;;lar. Slcakhk (3) noktasma (723°C + e) du;;unceye kadar,(e:burada yok kuyuk bir Slcakhk miktannl g6stermektedir, mesela 2° gibil Otektoid Oncesi Ferrit yekirdekleri biiyiiyerek, Fenit taneleri halinegelirler.

725°C de % a = [ (0.8 - 0.2)/(0.8 - 0.025) ] *100 = (0.6/0.775)*100 =% 77.4 Otektoid Oncesi Ferrit

725°C de % y = [ (0.2 - 0.025)/(0.8 - 0.025) ] *100 =(0.175/0.775) *100 = % 22.6 Ostenit

723°C de Otektoid Reaksiyoif meydana gelir. y ---7 Perlit'e d6ni't;;l.ir. (Yani: % 22.6 Perlit)<j .,.-

(il Perlit'in iyinde 723°C de ne kadar Ferrit, ne kadar Sementitvardlr? 6.67- 0.80% a = 6.67- 0.025 *100 = (5.87/6.645) *100 =% 88.3 Fenit

(~eki!. 12) o 0.2 0,8

% Karbon (kjo)-

l~eki!. 13) % 0.2 Karbonlu, Yava§ Sogutulmus yeligin Optik Mikroskop g6ri'tnu;;u. Solda (b) 150 X. Sagda (c), aym yelik 750 X. Aylkklslmlar: Ferrit. Koyu kIslmlar: Perlit. Daglama: % 2 Nita!.% a = [ (0.8 - 0.2)/(0.8 - 0.008)] *100 = (0.6/0.792) *100,= % 76 a% P = l (0.2 - 0.008)/(0.8 - 0.008) ] *100 = (0.192/0.792) *100,= % 24 P.

(v) 0,1" 0.4 Karbonlu bir yelik (~ekil. 14), Ostenit b6lgesinden yokyava;; sogutulursa, Oda Slcakhgll1da, % kay Perlit, % kay Ferrit vardlr?

(122) (123)

($ekil. 14) % 0.4 Karbonlu, Yavas Sogutulmus bir \;eligin OptikMikroskop gorunu~u. 250 X. A\;lk klslmlar: Ferrit. Koyu klslmlar: Perlit. Daglama: % 2 Nital. Ferrit ve Perlit miktarlan, yakla~lk e~it gorunmekte.% a = [ (0.8 - 0.4)/(0.8 - 0.008) ] *100 = (0.4/0.792) *100 =% 50.5 a% P = [ (0.4 - 0.008)/(0.8 - 0.008) ] *100 = (0.392/0.792) *100 = % 49.5P. (% 0.4 C' lu bir \;eligin Oda Slcakhgmdaki yaplsl, yakla~lk, % 50 a % 50 Perlit'dir.)

Sementit1$

OtektoidOncesiSementit

,r', I ;:. .:.:~. .Qtektoid Sonrasl Gelikler

% Karbon (leI 0) "

($ekil. 16)

(1) Noktasmda ($ekil. 16) \;eligin yaplsl: Tamamen iri y (Ostenit)tanelerinden ibarettir. Slcakhk, \;ok yava~ olarak (2) Noktasmm birazuzerine du~uruldugunde(<;elik Sogutuldugunda), Acm Faz <;izgisi kesilip, Ostenit + Sementit bolgesine girileceginden, Sementit (FeaC), Ostenittane Sllllrlannda \;ekirdeklenmeye ba~lar. Slcakhk (3) noktasma du~un

ceye kadar, (723°C + £), £:burada \;ok ku\;uk bir Slcakhk miktanlll gostermektedir, mesela 2° gibi) Ostenit Tane Smlrlanndaki Otektoid OncesiSementit \;ekirdekleri bUyUyeyerek, Sementit agl haline gelirler.

725°C de % FeaC = [(l.0 - 0.8)/(6.67- 0.8)] *100 = % 3.4 OtektoidOncesi Sementit % y = [ (6.67 - 1.0)/(6.67 - 0.8) 1*100 = % 96.6Ostenit

723°C de Otektoid Reaksiyon meydana gelir. y -7 Perlit'e donu~ur. (Yani: % 96.6 Perlit)

(i) Perlit'in i\;inde 723°C da, ne kadar Ferrit, ne kadar Sementitvardlr?

% a = [ (6.67 - 0.8)/(6.67 - 0.025) ] *100 = (5.87/6.645) *100 =% 88.3 Ferrit

% FeaC = [(0.8 - 0.025)/(6.67 - 0.025) ] *100 = % 11. 7 Sementit(ii) Oda Slcakhgmda Toplam ne kadar a, ne kadar FeaC vardlr?% a = [ (6.67 - 1.0)/(6.67 - 0.008) ] *100 = (5.67/6.662) *100 =

Ferrit + Sementit

OTEKTOiD SONRASI aiR CELiGiN (% 1 Karbon)DENGE ok Yava SOGUTULMASI

,%40a-

,%60a-"

""

""

"

""

"0/0 0.5 II It II

% 60 Perlit'dir.0/0 0.3 II""% 40 Perlit'dir.

~,. ;"v,,""==

($ekil. 15) Denge Sogutmalannm aksine, HIZh Sogutulmu~ bir \;elik (% 0.45 C). Soguma esnasmda Ostenit tane sllllrlannda olu~an ilkFerrit gorulmekte. Ferrit; nisbeten du~uk yUzdede olmasmdan ve Sogutrna Hlzmm fazlaca yUksek olmasmdan, taneler haline bUyUmek i\;in zaman yeterli olmadlgmdan, Perlit tane smlrlannda kalml~tIr.

(124) (125)

; (] (;

; !, .

/

iYt: 1 i- ; f'\ ; j s e;"';"<L/:: f :

~i,'I::: najrgir lnei i s

/

~•...

Lr J'..;i k( SIVI)

inci' [~ palil ~.

·1

'=I;:TENiT

(~ekiI. 18)

Fe - C (Grafit) sistemine Kararh Sistem denir. Bu sistemde Fe3Cbulunmaz. Sistem, oldukca yava~ sogutma ve/veya grafit 01U~maS1l11

tesvik edici elemanlann miktarIarll1ll1 artmlmasl ile saglamr. OtektikSl;akhkta (1153 DC) Eliyik, Y+ Grafit'e; Otektoid Slcakhkta (738 DC) ise,a + Grafit'e diinu~ur (C;ok yava~ sogutma). Karbon Esdegeri: % 4.3 olanDiikme Demir'e Olektik Diikme Demir; % 4.3 den az olanlara OtektikOncesi Diikme DemirIer; % 4.3 den fazla olanlara, Otektik Sonrasl Diikme Demirler denir.

PROBLEM: (a) % 3.9 C' III 30 Kg Diikme Demir ve % 0.3 C' III 10Kg <;eIik, SIVI halde kan~tmldlg1l1da,meydana gelen Ala~lmm kompozisyonu (bile~imi) ne kadardlr?(30 l\:g) * (3.9/l00) = 1.17 l\:g C ; (lOKg) * (0.3/100) = 0.03 Kg C1.17 + 0.03 = ( 1.20 Kg Karbon/40 Kg Ala~lm) *100 ==? % 3 C' III DiikmeDemir

(b) % 3 C'lu Ala~lm (Diikme Demir) (~ekiI. 19), SIVI durumdanyava~ sogutuldugunda, olu~acakLedeburit miktan, ne kadardlr?

(127)

'.

, .. ' '"

(b)(a)

% 85.1 Fenit (Perlit i<;inde)% Fe3C = [(1.0 - 0.008)/(6.67 - 0.008)] *100 = (0.992/6.662) *100

=% 14.9 Toplam Fe3C(Olektoid Oncesi Fe3C + Perlit i<;indeki Fe3C) = % 15 oldugunu kabuledersek:

(iii) Oda Slcakhgll1daki = % 15 Fe3C' in, ne kadan OlektoidOncesi, ne kadan Perlit i<;indeki Fe3C dir?(% 3.4 Olektoid Onc. Fe3C) + [(96.6 *12/100) = 11.6 Perlit i<;indeki Fe3Cj=% 15 Fe3C

(iv) Oda Slcakhgll1daki <;eligin yaplsll1da, % ka<; PerIit, % ka<;Fe:3C vardlr ? Oranlar, aynen 725 DC da he.sapladlglmlz oranlardlr.Perlil: % 96.6 = 97, Fe3C: % 3.4 = 3

~ekiI. 17 (a) da, Otektoid Somasl C;eligin, genel olarak Optik Mikroskop giirunLi~Li verilmi~tir. Perlit tanelerinin, tane sll1lrlannda Sementit agl ile kaplanmasl giirulmektedir. Bu sert ve kmlgan Sementit agl,Otektoid SonraSI <;eligin makina i~lenmesi esnasll1da, devamh olarakkalemi titre~tirip zorIadlgl i<;in; Otektoid Somasl C;eligin Makina i~lene

biIirIigi, <;ok kiitudur. Eger, Otektoid$()nraslS:,"lL!<,6SJ()D~d,"belirIL~i.r

zaman ISlda tutulursa- (kurele~tirmeTavlamasl), Sementit (Fe3C) aglpar<;alarllr. Perlit kan~lmll1ll1 (a + Fe3C) i<;indeki, uzun makarnalar ~ek

lindeki Sementitler de, ISll1ll1 etkisiyle par<;alal1lr. Oda Slcakhgll1da sonyapl, Ferrit ana yaplsll1da (matrisinde), Sementit sferoidleri (kurecikleri)dir (~ekiI. 17- b). Otektoid SomaSI C;eligin Makina I~lenebilirIigi, bu ~e

kilde, Kurele~tirmeTavlamasl ile iyile~tirilmi~ olur.

(126)

(~ekiI. 17) (a) Otektoid Somasl <:;:elik ve (b) Kurele~tirme Tavlamasll1dan sonra mikroyap!.

DOKME DEMiRLERiN DENGE DiYAGRAMI (~ekiI. 18)Fe - Fe3C sistemine Yan Kararh Sistem denir. BiRiNCiL SEMEN

TiT: SlVl fazdan ayn~an Fe3C. iKiNCiL SEMENTiT: Katl fazdan (y) aynsan Fe3C. OONOSMOS LEDEBURiT: Otektoid diinu~umeugraml~ Otektik i<; yap!. -1150 DC de, y + Fe3C olarak meydana gelen LedebUlit, 723DC Otektoid Diinu~um Slcakhgllida: y --7 Perlit'e diinu~mesi ile, Perlit +Fe3C yapIsll1da olan Diinusmus Ledeburit adll11 ahr.

Alai;am, Likidus faz c;:izgisini kestiginde; Ostenit, SlVl Eriyik iizerinde <;ekirdeklenmeye ba~lar, bu y c;:ekirdekleIi 1147 °C ye kadar biiyiirler.

1150 °C de: % y = [ (4.3 - 3.0)/(4.3 - 2.0)] *100 = (1.3/2.3)*100 =% 56.5 y

% SlVl = [ (3.0 - 2.0)/(4.3 - 2.0) ] *100 = (1.0/2.3) *100 =% 43.5 SlVlSlVl Eriyik, 1147 °C de. Otektik reaksiyon He (y + FesC) kan~lml olanLedeburit'e diinii~iir.

(43.5/100) * 40 Kg = 17.4 Kg LedebuIit meydana gelir.(56.5/100) * 40 Kg = 22.6 Kg Otektik Oneesi y

(e) 1147 °C de olu~an Ledeburit'in (~ekil. 20) % kaC;:l FesC, % kaC;:l ydir?

Otektik FesC = [ (4.3 - 2.0)/(6.67- 2.0) ] *100 = (2.3/4.67) *100 =% 49.3 Otektik FesC

Otektik y = [ (6.67 - 4.3)/(6.67 - 2.0) ] *100 = (2.37/4.67) *100 =% 50.7 Otektik y

17.4 Kg LedebuIit'in (49.3/100) *17.4 = 8.6 Kg' 1 Otektik FesC(5d.7/100) * 17.4 = 8.8 Kg' 1 Otektik y

(d) Olu~aeak Perlit (~ekil. 21) miktan ve ikineil Sementit miktanne kadardlr?723°C de, Otektoid reaksiyon He y --1 Perlit'e diinii~mektedir.Yakla~lk

olarak 725°C de oranlan hesaplarsak:% y = [ (6.67 - 3.0)/(6.67 - 0.8) ] *100 = (3.67/5.87) *100 = % 62.5 y

(62,5/100) * 40 Kg = 25 Kg Y--1 25 Kg Perlit% FesC = [ (3.0 - 0.8)/(6.67- 0.8)] *100 = (2.2/5.87) *100 = % 37.5 FesC

(37.5/100) * 40 Kg = 15 Kg Sementit

Ferrit + Semen tit

(~ekil. 21) Perlit. Otektoid kan~lmm ic;: yaplSl. Ferrit (aC;:lk renkliklslm) + Sementit (uzun makarnalar ~eklindeki koyu klslm). 1000 X.

8lVl

+8ementit

'-_4-"_lt../+ 8 e men tit Sementit

81111

0/03 Karbon

723 C

(~ekil. 19)

h¥

1147 C '\

Ostenit

81V1 +Ostenit

Osten it

DeltaFe

Ferrit

(128) (129)

62.5 *12/100 ) = % 45(45/100) * 40 Kg = 0.45 * 40 = 18 Kg Toplam Fe3C Oda SlcaklIgmdabulunmaktadlr.

(g) Ocla SlcaklIgm.claki Toplam Fe:3C i<;indeki Karbon miktan, nekadardlr?Fe3C i<;inde %, 6.67 C bulunmaktadlr. (18 Kg) .\ (6.67/100) = 1.2 Kg]{arbon

1147 °C de 8.6 Kg btektik Fe"C varclJ. 725 DC de Toplam 15 I{gFe"C oIdugundan:

15 - 8.6 = 6.4 Kg ikincil Fe:3C (yani: 1147 DC nin altmda y den aynIan Karbonun meydana getirdigi Fe3C). S,u ~ekilde de bulunabilir:1147 DC ye kadar Toplam y = 22.6 + 8.8 = 31.4 Kg dlr. 725 DC de 25 I(gdlr. Fark: 31.4 - 25 = 6.4 Kg, Yden aynlan Karbonun meydana getirdigiSementit'dir (ikincil Fe:3C).

(e) 725 DC deki % 37.5 Fe3C in ne kadan btektik, ne kadanikincil Sementit'dir?

(6.4 Kg/40 Kg) *100 = % 16 Sl ikincil Sementit: 37.5 - 16 = % 21.5btektik Sementitbtektik Fe3C = (% 43.5 Ledeburit) * (49.3/100):= % 21.5 olarak dabulunabilirdi.

(1) Oda SlCaklJgmda Toplam Fe3C miktan, ne kadardlr?[ (3.0 - 0.008)/(6.67 - 0.008) ] *100 = (2.992/6.662) *100:= % 45 ToplamFe3COda SlcaklIgll1daki Toplam Fe3C = (btektik Fe:JC) +(ikincil Fe3C) + (Periiti<;indeki Fe3C) .

" " " = ( 21.5 ) + ( 16) + (%

SADE KARBONLU CELIKLERSade Karbonlu <;elikler, Demir (Fe) ve Karbon (C)clan ba~ka, kLi

<;uk miktarlarcla (kutle % si) cliger elemanlar cia ihtiva eclerler.FOSFOR (P): Atom No.: 15, Atom AglrlIgl: 30.974. Genel olarak <;e

likcle % 0.04 ~in altmcla tutulmasl istenir. Daha buyuk miktarlarcla P,s~inekligi azaltarak, <;elik Soguk <;:alI~llcllgl zaman, <;eligin <;atlama meyilini artmr. Fosforun meyclana getircligi bu probleme Soguk Klsahk Ldenir. \"w 1\9°' ,,-,-,

]{OKORT (8): Atom No.: 16, Atom AglrlIgl: 32.06. Genel olarak Pgibi, 'Vc, 0.04 un altlncla tutulmasl istenir. Daha buy~ik miktarlarcla S,sunekligi du~~irerek, <;elik Slcak <;:alI~llcllgl zaman, <;eligin <;atlama meyilini artmr. KukLirclun meyclana getircligi bu probleme Slcak KlsalIkclenir.

P ve S; <;elige, Y~iksek Fmn hammacldelerinclen girerler.MANGANEZ (MANGAN) (Mn): Atom No.: 25, Atom AglrlIgl: 54.938.

ButUn Sade Karbonlu <;:eliklerde mevcutdur. Manganm fonksiyonu, Kukurdun fena etkilerini dengelemektir. Mil. miktan, S miktannm 2 - 8 Imtl olmasl tavsiye edilir. Mn oram, yalmzca % l' i a~tlgl zaman <;elik,Ala~lm <;:eligi olarak smlfiandmlabilir.

SiLiSYUM (SiLiS) (Si): Atom No.: 14, Atom AglrlIgl: 28.086. <;:oguticari <;e1iklerde % 0.05 - 0.3 arasll1c1a Silisyum bulunur. Si, Dokme Demirde onemli bir elemandlr.

ALASIMLI CELIK: Ala~ml <;:eligi, karakteristik ozellikleri, Karbon(C) dan ba~ka bir elemana gore olan <;elikdir. But~in Sacle Karbonlu <;:eliIder, % l' e kadar Mn ve % 0.30' a kadar Si ihtiva ederler, fakat Ala-------..~lmh <;:elik olarak dLi~unLilmezler.Mn ve Si, Oksit aplci olarak hareketederler; Kukurt ve Oksijen ile birlqerek, zararh etk! enni aza tIl' ar.

SADE KARBONLU CELIKLERIN SINIRLANMALARISade Karbonlu <;elikler, bazl ~artlar ve istekler altll1da tatminkar

degildirler. (i) Mukavemet ve diger mekanik istekler, <;ok a~m ise. (ii)~~Jl,;al~J.klQh£!iik,(?_tlcQ,Q;~~gij;Jj,) ve DL\~ill~~~sg1:h~I~\l~_l:;,~Q_~Q,gi.;"bil. (iii) YOksek Korozyonlu Atmosferlerd";t(Asitler, Deniz suyu, Buhar,Toprak vs.). (iv) KalIn kesitli par<;alarda (Sertlqebilirlik ozellikleri azdlr).

CELIGIN ALASIMLANMA AMACLARI:En onemlileri ~unlardlr: ALASIM ELEMANI(LARl: (i) Sertlqebilirlik ozelligini artmr. (ii) Normal SlcaklIklarda mukavemeti artmr. (iii) YLiksek veD~i~uk Slcakhklarcla mekanik ozellikleri geli~tirir. (iv) (8ertlik ve Mukavemet sabit tutuldugunda) Toklugu artmr. (v) A~ll1ma Direncini artmr.(vi) Korozyon direncini artmr. (vii) Manyetik ozellikleri geli~tirirler.

<;:elik, teorik olarak, Demir ve Karbonun Ala~lmldlr.Ticari olarakuretildigi zaman, belirli diger elemanlar (Mn, Si, P, S), kLi<;~ik miktarlarda, <;eligin i<;inde bulunur. Bu 4 eleman, normal yuzdelerinde bulundugu zaman urun, Sade Karbon <;:eligi olarak kabul edilir. <;:eligin mukavemeti, esas olarak Karbon oranm.ln bir fonksiyonudur. Sade Karbonlu<;:eligin sunekligi, Karbon oram artmldlkca azalJr (S,ekil. 22) ve Sertle~e

bilirligi 0 Idukca du~~iktur.

Sade Karbonlu <;:elikler, genel olarak, Karbon miktarlan esas almarak, 3 alt gruba aynhr.

(130) (131)

(132)

MANGAN (Mn): Sade Karbonlu <;:eliklerde Kukurt (S) ile birle~ip,

·yumu~ak MnS olu~turmak i<;;in bulunur. Bu, tane sllllrlan boyuncameydana gelip, <;;eligin gevrekligine sebep olan FeS olu~masmlonler. Ala~lm <;;eliklerinde Sertle~ebilirligi artmr. % 1 den fazla miktarlarda slkolarak ilave edilir. %1 - 1.5 Mn ve % 0.9 - 1.0 Karbon <;;eligi, Kahp i~inde

kullalllhr. "Deforme olmayan <;;elik" olarak bilinir. Tamamen sertle~tiril

mesi gereken bin;;ok taklm ve kahplann yaplmmda kullalllhr. Mn, yiiksek yuzdelerde (II - 14) kullalllldlgi zaman, Hadfield Celigi olarak bilinen Ostenitik bir Ala~lm uretilir. Bunun iyi Sunekligiyle beraber, yuksek Sertligi, yiiksek <;:ah~ma Sertle~tirmesi,<;;ok iyi A~mma Direnci, madencilik alet ve taklmlan ve benzeri uygulamalar (i~ Makinalan kep<;;eleri gibi) i<;;in idealdir.

NiKEL (Ni): Atom No.: 28, Atom Aglrhgl: 58.71. Bilhassa du~uk

slcakhklarda olmak uzere, asl! Tokluk veya Darbe Direncini artlrmaki<;;in katlhr. Korozyon Direncini geli~tirir, ba~anh bir ISII i~lem i<;;in slcakhk arahgml geni~letir. % 2 - 5 arasmda Toklugu geli~tirmek i<;;in, digerelemanlarla beraber kullalllhr. % 12 - 20 Ni, du~uk Karbon oram i!ekullalllldlgi zaman, iyi Korozyon Direnci saglalllr. % 36 Ni' Ii bir c;eE,hemen hemen ISll Genle~me Katsaylsl 0 olan bir <;;eliktir. Yaygm -invar olarak IJilinen bu metal, ol<;;me aletleri yaplmmda kullalllltr. ':"Ni - % 12 Cr ala~lmmaElinvar denir ve. Slcakhk degi~imiyle degi~p

Elastik ModUl gosterir.KROM (Cr): Atom No.: 24, Atom Aglrhgl: 51.996. Buyuk yuzdele:

de Cr, Korozyon Direnci ve ISlya Diren<;; vermesine ragmen, du~uk ala~lmh <;;eliklerdeki miktarlarda, bu tesirler azdlr. Du~uk Ala~lmh <;;elikleri<;;in Cr, Sertle~ebilirlikve Mukavemeti art!rmak i<;;in kullalllhr. Du~ukAla~lmh c;;eliklerde genel olarak % 2 den az Cr kullalllhr. Paslanmaz <;:eliklerde slk slk, 1 klslm Ni' e kar~lhk, 2 kIslm Cr beraber kullalllhr. CrKarburlerinin, a~mmayakar~l ustun diren<;;leri vardlr.

MoLiBDEN (Mol: Atom No.: 42, Atom Aglrhgl: 95.94. Sertle~ebilir

lik ve bilhassa dinamik (degi~ken) yukler ve Yuksek Slcakhk durumlannda, Mukavemet ozelliklerini geli~tirir. Yuksek Slcakhklarda direnc;;likarburler te~kil etmesiyle, ince tane yaplsl ve Tokluk korunur. TemperIerne (Menevi~) yaplhrken, gevrekle~meyekar~l diren<;;lidir. Mo, slk slkCr' la birlikte kullalllhr, miktan nadiren % 0.30' u a~ar. Mo, buyiik miktarlarda TakIm <;:eliklerinde kullalllhr. <;:unku Tungsten'e (W) benzer ~e

kilde, klZlllslda direnc;;li sertlik verir. Tesirli oldugu slcakhk arahklannda W' nin 2 kat! kadar kuvvetlidir ve daha ucuzdur. Dovme kahplarmda slk slk kullalllhr. <;:unku darbeye ve Yuksek Slcakhklarda yenmeye(a~mmaya) diren<;;lidir.

VANADYUM M: Atom No.: 23, Atom Aglrhgl: 50.9414. YuksekSlcakhklarda diren<;;li en kuvvetli karburler (Slralama: ZaYlfdan kuvvetliye dogru: Cr, Mo, W, V Karburleri) meydana getiren bir diger Ala~lmelemallldlr. <;:elik, su vermeden once lSlt!ldlgl zaman, karburler kolayhkla eriyige girmezler; bu yiizden tane buyiimesini durdurmu~olurlar. %0.03 - 0.25 V, Mukavemeti; bilhassa Elastik Sllllr, Akma Noktasl, DarbeDirencini (Suneklikte azalma olmadan) artmr.

TUNGSTEN (Wolfram) (W): Atom No.: 74, Atom Aglrhgl: 183.85.<;:ok Yuksek Slcakhklarda kararh Sertlik saglamakta Mo'den daha tesirlidir. (Kararh Karburler te~kil eder). Boylece Yuksek <;:ah~ma Slcakhkla

(I 33)

,10

I, '5

-,r.(\

I

q83 ',0

~'o l:O(\'M-?

r~r\d -:------~""'-~1:':4__ II. '3

-I"~ \-('"J bafl_'

as

. -.'-_._-<..\'5

-;." '

C;::ekmeMukave

meti 2[Njmm]

(i) Dusuk Karbonlu Celikler: (c: % 0.30 dan az). iyi gekillendirilebilme ve Kaynaklanabilme ozellikleri gosterirler. Onemli bir derinligesertle~tirebilmeki<;;in, yeterli Sertle~ebilirlikleriyoktur. Yapllan, genellikle Ferrit + Perlit' dir. Soguk ve Slcak gekil Verme uygulamalanna musaitdirler (gekil. 13).

(ii) Oria Karbonlu Celikler: (C: % 0.3 - 0.6). Du~uk Karbonlu <;:eliklerin tokluklan ile beraber, daha yuksek Karbondan kazallllan mukavemet ve sertlik, birlikte bulunur (gekil. 14). Orta Karbonlu <;:elikler,pek <;;ok uygulama alalll bulmaktadlr.

(iii) Yuksek Karbonlu Celikler : (C: > % 0.6). Tokluk ve gekillendirilebilme ozellikleri oldukca du~uktUr, fakat Sertlik (yiiksek KarbondandolaYl) ve A~mma diren<;;leri yiiksektir.

Sade Karbonlu <;:elikler, en du~uk fihth <;;elik malzemelerdir ve bir<;;ok uygulamalar i<;;in, Ala~lmh <;:eliklerden once du~unulur. Geli~tirilmi~

malzemeye ihtiya<;; duyuldugu zaman, bir veya daha <;;ok Ala~lm elemalllilavesiyle, <;;eligin kalite ve derecesi yukseltilir.

ALASIM ELEMANLARININ ETKiLERiGenel olarak Ala~lm elemanlan; ku<;;uk yiizdelerde (% 5 den az),

Mukavemet ve Sertle~ebilirligi geli~tirmek i<;;in; veya <;;ok daha fazla miktarlarda (% 20 ye kadar), Korozyon direnci, Yuksek ve Du~uk Slcakhklarda kararhhk gibi ozellikler elde etmek i<;;in eklenir. Mangan (Mn), Silis(Si) ve Aluminyum (AI), <;;elik yaplml esnasmda <;;ozunmu~Oksijeni gidermek i<;;in slk slk kullalllhr.

1500 ~,

YaVa§ Sogutulmu§(Tavlan.nn§) d1ll1.lllldaki SadeKarbonlu yeliklenle, Karbon (e) miktarullIl, MekanikOze11ik1ere ve Yaplya etkisi.

(gekil. 22)

OZETELEMAN %

Mn ......... 0.25 - OAll

vasllaSl.W c1egi:jkcn YLlksck Sleakliklarcla Serllik.5i 0.2 - 0.7 Muk:wcmcti arlmr.

2 Yay Ccliklerincle kullal1llir.c1aha yl.iksck '!." Clc:listirilmi:j Manyclik ()zellikler

saglanlLCu 0.1 - 0.4 Atmoskr f\orozyol1una c1irenc,'

saglar.Al 0.95 - 1.30 NitrLlrlcme Ccliklerincle kullamhrPb c1egi,;ken Makina i,;lenebilirligini geli,;tiril'. .

CELtKLERiN SEKtLLENDtRiLMESt::)ckil. 23 cle, cliikl.ilmLl'; ingoLlarclan baslayarak, cesitli sekillercleki

bil irilmi,; l.irLlIllere sekil Verme (Deformasycm') i~lemleri giirLtll~lekteclir.::)ekil. 24 Ie, YLlksek Fmnclan ba,;layarak, Gelik Yapma YC Bilil'IllC

:,;;ckillendirmc i,;lcmleri g<)l-LIlmckteclir. -Sekil. 25 Ie, Oplik Mikroskop,Sekil. 26 cia, <;ok kLi<;l.ik numuneleri parlatabilmck icin, Bal-:alil'C

Alma Cihazl, ,

. . ::)ekil. 27 -.29 cia, Optik Mikroskopta yaplYl inccleyebilmck i<;in,l<;lennc kaba ve mel' zimparalar yerle,;tirilen, Parlatma Cihazlan gi'JrLIl-mektecliL c'

> I......... 0.08-0.15......... 2 - 5

12 - 20......... 0.5 2

4 - 18......... 0.2 - 5

FONKSiYONUKmlg'lIlhgm anlenmesi i<;in. S ilebirlc:jmesi saglal1lr.

.......... Scrtlesebilirli,'i arlmr., t.:>

.............. Serbesl hleme (izclligi kazanclinr..............Toklugu gcli:jlirici.............. I~orozyon clircnci saglal'............... ScrLlcsebilirlic'i artmr., b

.............. I\:orozyon dircnci saglar............... I~ararh l~arbLlrler te:jkil cclcr,

Tane bLlyLnnesini engeller.0.15 Kararh KarbClrler te:jkil cclcr,

SLmekligi l11uhafaza ederken, Mukavemetiartmr. inee Taneli Yaplyl kuvveLlencliril'.

0.003 , Kuvvetli Serl1qebilirlik...... ll. 001 -

NiS

Mo

Cr

v

B

nnda sert1igi muhafazaYI gerektiren Slcak i:j ve bir klslm Hava <;elik1erincle (havacla sert1qen <;elik1er), aS11 ala:jlm elemalll olarak i:j goriir.

BAl\]R (Cu): Atom No.: 29, Atom Aglrhgl: 63.546. % 0.1 - 0.5 BakIr'lI1 Atmosfer Korozyonuna clirenci vardlr. Dii:jl.ik Karbonlu Levha veYapl Celiklerincle genif? <;apta kullamllr. Bununla beraber, Slcak CalIf?mada ve Yiizey Kalitesine davralllf?l zararlIdlr.

SiLiSYUM (Si): Kli<;,l.ik yl.izclelerde SI, Mukavemet ozelliklenni: 0zellikle Elastik SlIlIn (siineklikte az bir kaylpla) art!rarak, Nike1 ill' aYIlltesiri gasterir. 0;\) 0.2 - 0.7 arasll1da Si, bazl Yuksek Akma MukavemetliYapl Celiklerinde onemli bir Alaf?lm elemallldlr. Yay <;eliklerinde de kullallllIr ( %2 Si - % 0.8 Mn - % 0.6 C). Elektrik cihazlanndaki manyetikuygulama1arda kullarll1an <;elikler ic;in arzu edilen, 1mba tane yapls1l11tqvik edel'.

BOR (B): Atom No.: 5, Atom AglrlIgl: 10.81. Cok kuvvetli Sertlef?ebilirlik vasltasldlr. Nikel'in 250 - 750 kat!, Molibden'in 75 - 125 kat! veKrom'un yaklaf?lk 100 katl kadar kuvvetlidir. % l' in, binde birkaC;1 kadar, Dlif?uk Karbonlu <;elikler ic;in, arzu edilen tesiri iiretmeye kafidir.Fakat, artan Karbon l11iktanyla birlikte, bu tesir hlzla kaybolur. KarburohJf?turmasl ve Ferrit fazl kuvvetlendirmesi de saglamaz. Gelif?tirilmif?Makina If?lenebilirligi ve Soguk ~ekillendirl11e,diger eJemanlann kullalll111111c1an saglalllr.

ALUMiNYUM (All: Atom No.: 13, Atom AglrlIgl: 26.98154. Oksijengiclerl11ede kullammll1a ilave olarak, bir Yuzey Sertlef?tirme if?lemi olanNitrurleme Celigi eJcle etmek ic;in AI, % 0.95 - 1.30 oranmda kat!lIr.

KURSUN (Pb): Atom No.: 82, Atom AglrlIgl: 207.2. % 0.15 - 0.35arasll1c1a Pb, onemli miktarda gelif?tirilmif? Makina if?lenebiJirligi saglar.

TiTANYUM (Ti): Atom No.: 22, Atom AglrlIgl: 47.90 .NiYOBYUM (Nb) Diger adl: KOLUMBiYUM (Cbl : Atom No.: 41,

Atom AglrlIgl: 92.9064. Titanyum ve Niyobyum, cliger Karbur yaplcllarve Tane incelef?tiricilerdir.

~' ZiRKONYUM (Zr): Atom No.: 40, Atom AglrlIgl: 91.22 .

, SERYUM (Ce): Atom No.: 58, Atom AglrlIgl: 140.12.KALSiYUM (Ca): Atom No.: 20, Atom AglrlIgl: 40.08.

Zirkonyum, Seryul11, Kalsiyum: Enkluzyonlann (<;eligin ic;indeki bilef?ikler; siilfUrler vs.) bic;imlerinin diizenlenmesine sebep olarak, Toklugu artlnrlar.

SELENYUM (Se): Atom No.: 34, Atom AglrlIgl: 78.96.TELLURYUM (Tel: Atom No.: 52, Atom AglrlIgl: 127.60.

Kl.ikiirt, Kursun, Se1enyum, Telluryum katllmasl ill', Makina if?lenebilirligi gelif?tirilir.

OKsiTLER: Celigin ic;inde kalan Oksitler zararhdll'. Yapll1l11 siirekliligini bozar, zaylfilk noktasl tef?kil edip, kmlmayl baf?latlrlar. MnO,Si02, Ab 03, FeO, genellikle soguyan Kutiiklerde (ingot) yukanya yiikselir ve 0 kIslm, kesilerek alIllll'.

GAZLAR: Genel olarak Sl.inek1igi azalt!rlal'. Hidrojen, <,;eligi kmlganlaf?tmr. <;elik, ne kadar gaz1ardan serbest olursa, 0 kadar ka1itesiartar.

(13.'5)(134)

<l'

~<'c-

d>.. b'.>.7'

';;;<l''0'0

~." <l':r: '0

-'" '0:;l ".0 :r::;l -'"l}o :;l0: .0

.z :;ll}o

'" <PUC

~

<P

0:<P

~'0Cl

yUbuk

(gekil. 23)

Tel

. . . Soguk gekilmij yubuk01k1;;51Z Boru

BiLLET

Yuvarlak iff}<;ubuk

INGOT' DANBITIRILMI:;; <;ELIGE.

Billet Haddeleri

~erit

BLUM

YapiProfilleri

Kalay Kaph Levha

[Tavlama] yUkurunda 1200 C' a lSltllan ingotlar, Haddemerdanelerinde ezilerek; Slab, Blum ve Billet gibi Yart-Bitirilmi~urun-

lere jekillendirilirler ,Daha sanra s:e~itli 6Is:u ve t1:irdeki HaddeMer daneled, Yan-Bitirilmij unJ.nleri; Levhalar, Sac1ar,Raylarve ~ubuklar gibi SHiril roi f I1runlere jekillendirirler.

.,,tngoIlar Dethlen

dirme

'" ... yul,uru.

Blum ve Slub Haddesi

I Levhalar

!!

DikijIi

SLAB

t

i;

!

[ inee Sac

Etlyiik yapll Baru

(gekil. 24)

(136)Q'

""(137)

CiHAZLAR

~ekil. 25. Optik Metal Mikroskobu.

(J38)

Sekil. 26 Bakalite Alma Presi.

~ekil. 27. Kaba Parlatma Cihazl.

Sekil. 28. Cift inee Parlatma Cihazl..'

Sekil. 29. Tek ince Parlatma Cihazl.

(139)

••DOKME

•

DEMIRLER(140)

Dokme Demirler, Karbon oranlann1l1 (genel olarak) 2 - 4.5 araS1l1da oldugu Demir - Karbon (Fe - C) Ala~;ImlandIr. Geliklerde oldugu gibiSilisyum (Si), Mangan (Mn), Fosfor (P), KukClrt (S) gibi diger e§lik elementleri de, i\;lerinde bulunur. Ala§Imh Dokme Demirler halinde Nikel(Ni) ve Krom (Cr), onemli miktarlarda katIhr. Dokme Demirler, \;elikleregore belirli avantajlar saglarlar ve <;ok yliksek Gekme Gerilimi gerektirmeyen yerlerde geni§ uygulama alam bulurlar.

Dokme Demirin Celige gore bashea avantajlan:(i) nisbeten du§uk maliyet (fiyat).(ii) \;ok kLi\;uk veya <;ok buyuk par\;alarm uretilmesine imkan sag

layan iyi dokum ozellikleri.(iii) kompozisyon (bile§im), sogutma hIZI ve ISII i§lemlerde degi§ik

uygulamalarla, ozelliklerde geni§ bir \;e§itlilik elde edilebilir. Bir DokmeDemirin katlla§masmda, \;ok degi§ik i\; yapllar elde edilebilir.

Fe - C Faz diyagrammm onemli bir ozelligi, % 4.3 Karbon degerinde bir Otektik reaksiyonun bulunmasIdlr. Bu deger (4.3), Silisyum (Si),Fosfor (P) veya her ikisinin, Dokme Demirde, yeterli miktarlarda bulunmaSI halinde degi§ir. Denge Diyagrammdan okunaeagI zaman, bir Karbon Ekivalam Karbon Esde -eri soz konusudur.

Karbon Ekivalam = % Karbon + % Si + % P 3. Boyleee,C: % 2.5 , Si: % 1 , P: % 0.5 bilqiminde olan bir Dokme Demirin Karbon Ekivalam = 2.5 + (1.0 + 0.5)/ 3 = % 3.0 . Diyagramdan okunduguzaman, sanki % 3 Karbonlu Dokme Demir gibi i§lem goreeektir.

Genellikle yall1lz Otektik Oneesi Ala§Imlar (hipo Otektik : KarbonEkivalam < % 4.3) tieari olarak kullamhr. Otektik sonrasl ala§Imlar, 01dukea kmlgandIrlar.

ESLtK ELEMANLARININ DOKME DEMtRDEKt ETKtLEIDSiLiSYUM'un etkisi: % 3 e kadar miktarlarda bulunabilen Si,

meveut Sementit'i (Fe3C), Demir ve Grafit'e (karbon) bozundurmaslyla,Grafit olu§masml te§vik eder. Fe3C ---7 3 Fe + C (Grafit). Bundan doiaylSilis, Gri (Klr) olarak adlandmlan Dokme Demirin olu§masma meyilivardIr. Gri Dokme Demir, kmk ylizeyinin (~ekil. 29) gri gorunu§undendolaYI, bu ad ile adlandmhr.

FOSFOR'un etkisi: Fosfor, du§uk bir erime nok.tasl gosteren demir - demir fosfUr otektigi meydana getirir; bundan dolaYI dokum ozelliklerini geli§tirir. Bununla beraber, P oram, du§uk bir seviyede tutulur.Gunku, otektik (Fe - Fe FosfUr), zaten sunekligi az olan (kmlgan olan)Dokme Demiri, daha kmlgan yapma etkisi gosterir.

KUKURT'iin etkisi: Kl.ikiirt (S), Q..ementit'i kararh yapma meyligosterir. Fe3C'in Fe ve Grafit'~ar\;alanmasmIonler; boyleee etkisi Silisyumun ZlttldIr. Normal olarak S oram, Mangan'In (Mn) benzer bir oramtarafIndan dengelenir (Gevrek tane smm filmleri te§kil eden FeS' denziyade, MnS olu§masmI te§vik etmek i\;in). Mn, eger butUn kukurdiiMnS yapmak i<;in gerekenden fazla ise, Dokme Demirin Gekme Mukavemetini artIrma egilimi gosterir.

DOKME DEMiRiN KATILASMASI(~ekil. 1) de, Fe - C Denge Diyagrammda % 3 Karbonlu bir Dokme

Demir misal olarak almmI§tIr.

(141)

· KatI!a~ma, SIVl demir eriyiginclen, ilk Ostenit denclritlcri ~eklincle

(Karbon miktan, yakla~lk % 1), 1300 cc de ba~layacakt1r.

· 1140 ·'C ve kadar sleakl1k dl.i~tl.ikee, OsLenit (y) mikt,an arLar,81Vl miktan azalIr.

· 1140'C de, i(:inde 'hi 1,7 Karbon bul11l1an y, ic'inde 'hi 4,3 Karbonbulunan 81Vl Eriyik ilc dcngededir. Bu sleakl1kda (1140 "C) Oteklik I',e,1ksivon mevdana gelir (SIVl 'C'-7 kall III + katll:!!). SIVI 0, Demir, Ustenit('~;, 1',7 C) v~ 8ementit yahut Clrafit'in bir kan~1ll11 olarak katJla~lr.

, Daha ileri soguLma Clzerine, Ostenitdeki I(arbon eriyebilirligi, A""faz c'izgisine giire clegi~ir (azalIr), 700'C ye '1;, 0,83 karbon bilc~iminde

vanlana kadar, Semen tiL vahut C,rafitin bir miktar daha c,cikmesini nctiee verir.

, Otektoid reaksiyon, bilc~imi % 0,83 Karbon Dian, kalan Ostcnit'in, Pcrlit olarak bilinen (Semen Lit + Ferrit) kal'l~lIlllna c!<'im::l:;;mesine St>

bep olur.Bu reaksivun1ar iizelknirse:(i) I(atI!a~man111 1300 "c de ba~lamas1. y ('1,,1 C) + SIVl Eriyik,(ii) 1140 "C nin hernen CIzerincle iken y (% 1.7 C) + SlV1 Eriyik

([Yr, 4,3 C),(iii) 1140 'C: Oteklik reaksiyon, y (% 1,7 C) + OtekLik Kan~1111

\('1 + Sementit) yahut (y+ GratH)!',(iv) .0700 "C deki Otektoicl reaksiyuncIan sonnl. Osten it (y) -7 Per

lit'c di'JI1CI~eceginden, son yapl: Perlit + ': (Fe:\C yahut Grant): ulacaktJr.Eger, son yapl, Perlit + Scmentit ise (hlZI1 sogul111a ilc elde edilir).

=> BEYAZ D()I(ME DEMiR (Sekil. 4) meydana gelir. :::;ekil. 1 dc, DengeDiyagrarl11 cizerinde yapl: lI. + Sementit" olarak giisterill11i~ti, Sementit"= Otektoid Oncesi Fe"C + Perlit ic'indeki Fe"C (Sel1lentW") del1lek oldugundan; son yaplYI ~u ~ekilde giistcrebili!:iz,, Olektoid Oneesi Fe"C + [u. + Senlf'ntitl I>- Pcrlit oldugun,dan, Bentz Diikmc Demirin Optik Mikroskop giircintCIsCI veva vaplSI,Perlit + Olektoid Om'esi Sement it ' clir.

Son yapl, Perlit + Crafit ise, (Beyaz Dcikme Demirdcn daha yava~

sogutma ilc clele eelilir.) => CRi DOI\:ME DEMip meydana gelir. :::;ekil. 1ell' Denne DivaOnlml Clzerinde vapl: lI, + Grant' + Sel1lentir" olarak, b . b .

giisterilmi~ti. (lI, + SemenW'" -7 Perl it oIdugundan) Gri Dcikme Del1lirinC)ptik Mikroskop gc)rCll1tOsL"1 veva VaplSl, Pcrlit + Otektnid reaksivondaniince mevclana gclen GraEt' dir (Sekil. .)) ,

SIVI fazdan itibarcn Cok Yavas Sogutma :(i) Diikl1le Demir. 1140 'C, Otektik Reaksiyon Slcakl1glna sngu

luldugunda OtekLik !(arbClr )'erine -7 Otektik Grant meydana gell1lesi.(ii) 1140 - 723 ·'C aras111da y KatJ Eriyiginelen aynlan Karbonun

Fe:IC yerine -7 Grafit nlu~turmas1.

(iii) 723 "C Otektoid Reaksiyon ( y -7 Perlit'e diin O~mesi) Kritik SIeaklq!,ll1111 c;ok yava~ gcc;ilmesi (Diikme Demirin c;ok yava~ sogululmasl)veva diinOscn Perlit ic::indeki Semcntil'in, uzun zaman YOksek SlCakliktatu'tma (Tav'lama) etki~iyle parc'alanmasmclan (F'e:"C -7 3 Fe lui + C ICr'dill)'

son vapI: Ferril + Grafit ise, buna FERPiTiK O()!(ME DEMip denir(:::;ekil. 3) ,

723 C

I\

I

-- -"~..,..,,~-_,__-_1140

{

ISell1enlil',..ref yahul'0 ,IGrant'

BEYAZ DOKME

{

S,'nllentil" --'-------1l>l>DuEMiRV<lllllt

"<t 'Cnllil" II>FERRiTiK D,O,v<liltl! ,

C;rant'+ Sef1lentit'''-----l>Il>fGRi OOKME

DEMiR

(:::;ckil.1 )Se11lenlir: Otekloicl reaksiyon Onccsi Fe:lC ,

()tcktik Oncesi'Diik11le De11lirlerde: Ledeburit i(:indeki Fe:lC(Otektik Karbiir) + A"", faz C;izgisi boyunca, kall y' den ayn~an

karbonun tqkil ettigi Fe:IC,()tektik SonraSI Oiikme Demirlerde: Sementit t (BirincilSementit: SIVI Fazclan ayn~an Pe:IC) + Ledeburit ic:inclekiFe"C (Otektik KarbClr)

Se11lenlW" : PerJi( ic'indeki Fe:lC,SC11lcnlW' : OtektoicI rcaksiyon Oncesi Fe"C (Sel1lcntW) + Perlit ic'indeki

Fe"C (Semen ti t"')Se11lcnW" = Sementj[' + SemenW'"

Grafi!" : Otektoid reaksiyon Oncesi Grant,Otektik Oncesi OrjlmlC Demir!erde: Otektik Grant +A,,,, faz ccizgisi boyunca, kaLI y' den avn~an karbonun te~kiI

ettigi ClraEt. .Otektik Sonrasl Diikme Demirlcrclc: Grant I (BiI'inci! Grant:SIVI fazclan ayn~an Grafit) + Otektik Grafit.

Grant Perlit ic.:indeki Fe:1C' in -7 3 Fe lui + C (~r"lill olarak pan,:alanmaslyla meydana gelen Grafit ,

Grant" OtektoicI reaksiyon Oncesi Grant (Grant') + PerJi( ic;indekiFe"C in -7 3 Fe (ul + C ("""iii I olarak parc;alanmaslyla meydanagelen Grant (Grant''') ,Grant" = Granr + GratH'"

(142) (143)

i;ekme yiizu, Max. i;ekme Gerilimi ve Yl ile Ters Orantlh($ekil. 5) Bukmeye (Bending) maruz blrakllan; basmada, <;;ekme

den daha kuvvetli olmasl gereken bir Gri D6kme Demir eleman i<;;inuygun kesit.

O'basma = F / Abasma

($ekil. 4).Alal;?lmlan-

,.~ ,', mamll;? BeyazD61m1e De

;c:'t~~,;?JlmiriniipikyaplSl. Koyurenk bileI;?en: Perlit.A<;;lk renkbilel;?en:btektik Karbur (Fe3C).Daglama:Nital.400X.

(jbasma = Alancekme = ::i2:.O'~ekme Alanbasma yl

,F

rY2

N6tral Ekse~- -----.---- t-

~ Ifl

\

($ekil. 3). Ferritik D6kme Demir. 75 X.

\ '. \ ......

(144) (145)

DOKME DEMiRiN, CELiGE GORE BASLICA AVANTAJLARI( OSTONLOI-;LEF~i ):

(i) Eritildigi Zellnan, <;elikten <;ok daha fazla akI,?kanclJr. Boylece,molor silindir bloklan gibi kan,?lk, ,?a,?lrucI bic;il11ler; <;elikten yaptlmaslzor vcya il11kanslz iken, Dokme Dcmirden kolaylJkla dijkCIlebilir.

(ii) Gri DClkme Demirdeki grafitden dolayl, Dokme Demirdeki titre,?imlcr, ,;elikdekinden daha sLiratli siSnmeye meyillielir. Boylece makinatal(Jmbn tcmcl plaka, temel levha, ta,?IYlcl levha ve iskelet <;er<;eve, govell' icin <;cligc tcrcihcn kullallllIr. Kesme taklml titrqimlerini (taklmmc;atlrdelllla, Uklrelama vc glclrtIlanlll) sCinelLirmede elaha ctkilielir.

(iii) Makinada i,?lenmi:,? bir yClzcyelC, Dijkme Demirdeki grafit, katrbir yaglaylcl (yag) olarak i,? giirClr. B6ylccc, Dijkmc Demirelen yapIlml,?silinelir burgu veya makina tel kIm sLirgLllcri, suratle parlaklJk kazamr.Bu, ,Tligc g6rc, Dokme Dcmiri, SLlrtLmerck A,?mma ve Makinaya yapl:,?ma - aynlmama gibi problemlcrc, <;ok elaha az manlZ yapar.

- 0ZET· DCikmc Demir Cizclliklerinin geni,? bir aralIgI, kompozisyon (bile

,?im), Soguma Hlzl ve 1st! i:,?lemdeki elcgi:,?ikliklcrlc clde cdilcbilir.· Karbonun hakiki yClzdesi yerinc, E:,?elcger (Ekivalant) ')\, si, Denge

Diyagramll1elan okumada kullallllIr.· Hipcr 0tcktik (0tektik Sonrasl) Diikme Demirlcr (> ,).-(, 4.3 K.E.)

olduk<;a kJrllgandlrlar.· F'osfor (P), DCikmc Demiri, eliSkum i<;in daha akl:,?kan yapar; fakat

aynl zamanda, daha da gevrckle:,?tirir.- Sekil. 6 da, ccsitli D,'jkme Del11irlerin ana hattl verill11i:,?Lir.

. (::?ekil. 6) CESiTLi DOI~ME DEMiRLERiN ANA--j--lA-TT-"--I-----DOI-;ME DEMiI~LER

\

icin katI yaglama i:,?ini giirmcsi istcnen ycrlerde kullamlIr.. .. . LJiiviilebilir Diikme Demirler: darbe. vunna yCIklerine dayanabl-

lecek daYCllllklI (tok) diikLim par<:;alar i,-in kullallllIr.I(CIrese! Grant!i Diikl11e Demirler. DiivCIlebiJir Diikme Del11irler

dcn dE;ha iyi darbe elirenci (Tokluk) ve iyi YClzcy i,?!cnmcsi gerektiren,vLiksck !wiiteli diikCII11 par<:;alar i,'in kullal11lIr. ,.- Gri D6kmc Dcmirdeki grafit'dcn dobyl tilre,?imlcr, CTlIkclekmdendaha l~IZiI kaybolclugll i<:;in, Gri Dijkmc Demir, titrqimleri kenclindcnsiinelClrClcLI ma!zemc vasfllll ta:,?lr.

Sekil. 7 dc, Diikmc Dcmirlcrelc c,'qitli sleaklIklarela meyclana geJenF'azlan;l vc MikroyapIlann bir ozeti vcrilmi:,?Lir.

(I-lizlSoguLma)

BEYAZ DC)KME DEMiR{Karbon, Semenlil olarak bulllllUr.)SerL, gevrek (kmlgan), Makin8i :,?Iemesi ,'ok zord ur.

(Tavhmrsa)

DOVOLEBiLiRDOKME DEMiRLER

(Yava:,?Sogutma)

GRi D0KME DEMiR(Karboll. Lamel Grant

halinele bulunur.)Yumu:,?ak, kolayhklaMakinada i:,?lenebilir.

(A'?t!c nlrsa)(Mg , Scryum)

YUMRU ve KOI~ESE:L

CRAF'iTLi D0KME DEMiRLERKULLANlLlSLAR

, Cenci olarak, istendigi zaman, Beyaz Dokme Demir, Cil denilen,Kum KalIplara ycrlqLirilen, Soguk demir'plakalar yardlmlyla uretilebilir. Bununla berabcr, <:;ok kalIn kesitler, eS8S olarak Gri DCikme DemirolmalIclIr; <:;Linku kalIn kesiLlerin soguma hlZI, daha yava:,?tIr.

· C;ri Dokme Demir, Cckmc Geriliminin iinemli olmadlgl; makinada i:,?leme kolaylIgl arzu edilen yerlerde; Lamclli grafiLin, kayan yLizeylcr

(146) (147)

:z.~

SQ)

Cf)'

i'-

.........-~'::J:>-

- ";I<=l

..>ot rr..

.....-<-'J/n.:I

(~ekil. 7)

Sogutma' HlzlanVasat Yavaj

SlVl ZlVl

GK GK.GK .GK

GL :Grafit LamelliG

K:Grafit Kuresel

GT

:Grafit Temper

P :Perlita :Ferrity :Ostenit

Kukurt giderme

"',,,-..Bolge 1. .

Bolge 2

Bolge 3

,. __._"_:_",",=._-'-:OC'_~__:_"..•.

,.,j.,~il

.., ,.... .FERRiTiKTEMPER

0.0,

HIZll Sogutma Vasat YavajI ZlVl ZlVl, SlV1

j t\.··<~:J:'?sJ1r>,

'x: (. '~\'BEYAZ 0,0, . 'G~i FE'RRtTiK

D.O. 0,0,

Sogutma Hlzlan,

% Karbon

. ',i:'-·'·,\,;;,.;:<~";"S"~.I!

PERLiTiKTEI'JPER

0,0,

DOKME DEMIRLERDE, CESITLI SICAKLIKLARDA MEYDANAGELEN FAZLARIN ve MIKROYAPILARIN OZETI

Tekrar ISlt1p ~olge 2de 30 saat veya daha<;01-:: bekletme ve

(148)

3.53.0

GriD61aneDemirB61gesi

1.5 2.0 2.5

eJ£Silisyurn:>

DemirB61gesi

D61ane

0.5 1.0

BeyEr<.D6laneDemir B61gesi

3.5i=I0

~ 3.0~;jI

2.5

2'°0

(~ekil. 11). % Karbon ve % Silis oranlarma bagh olarak, D6kmeDemir yaplsmm Gri - Benekli - Beyaz olarak degi:;;mesi.

SiLiSYUMSilisyum, mikroyapl ae;;lsmdan, Ferrit ie;;inde erimi:;; durumdadlr.

Ferrite mukavemet kazandmr. % 2 Silis ihtiva eden Ferritik D6kme Demirin sertligi, 120 - 130 Brinell'dir. Silisyum, Grafitle:;;meyi te:;;vik eder.D6kme Demirlerin yapl ve e;;e:;)itli 6zellikleri, % Silis miktar1Yla etkilenir.(~eki1ler: 11 - 12 - 13).

(151)

KARARLI DEMiR - KARBON (Fe - C) SiSTEMiYuksek slcakhklarda uzun zaman tutmak veya ala:;nmda bazl ele

manlarm bulunu:;)u, Grafit e;;ekirdeklerinin olw;mmuna yol ae;;ar ki, budurumda, yan kararh Fe3C in, kararh Grafit haline d6nu:;)mesi tei?vikedilmi:;) olur. Buna kar:;)lhk, e;;abuk sogutma ve ala:;)lmdaki bazl e1emanlarm tesiri ile, e;;ekirdeklenme 6nlenebilir; bu durum, yan kararh Fe3Cfazmm devamh bulunmasma yol ae;;ar.

DEMiR - KARBON - SiLiSYUM ALASIMININ KATILASMASIEndustriyel D6kme Demirlerde bire;;ok bai?ka e1emanm bulunu:;)u

ve ba:;)ka fakt6rlerin de kan:;)masl sebebi ile, ayrn katIla:;)ma e;;ok dahakompleks :;)ekilde olu:;)ur. Bununla beraber, Grafitle:;)menin 3 6nemli kademesi ortaya e;;lkmaktadlr. (a) Slvldan Katlla:;)ma esnasmdaki Grafitle:;)me. (b) Katl durumda, Ostenit'den Karbon e;;6kelmesi ile Grafitle:;)me. (e)KatI durumda, btektoid D6nu:;)um (y ~ Perlit) esnasmdaki Grafitle:;)me.

KOMPOZiSYONGri D6kme Demirde Karbon miktarl, Birle:;)ik (Sementitik) ve Ser

best (Grafitik) halde iki faz olu:;)turur. Kimyasal analizlerde be1irtilenKarbon. D6kme Demirdeki Toplam Karbon yiizdesidir. Karbonun her ikibulunu:;) :;)ekli, ayn ayn tayin edilebildiginden, Grafitle:;)me Dereeesi, :;)U

:;;ekilde tesbit edilebilir. % Toplam C = % Grafitik C + % Sementitik C.\ Grafitle:;;me tamam ise, % Toplam C ile % Grafitik Karbon e:;;it olaeaktIr.

Hie;; Grafitle:;;me olmaml:;)sa (Beyaz D6kme Demir), % Grafitik Karbon, 0olaeaktIr. Gri D6kme Demirde, % 0.5 - 0.8 Sementitik Karbon varsa,mikroskopik yapl, buylik 61e;;ude Perlitik olacaktIr. KatIla:;;mada yeterligrafitle:;;menin olabilmesi ie;;in, belli bir minimum" % Toplam Karbon"gereklidir. Bu deger, maksimum Silisyum ylizdesine bagh olarak (% 3),yakla:;;lk % 2.20 eivarmdadlr (~ekil. 11).

4.0

(::;;ekil. 10).Gri Dc,kmeDemirclekibteklikGrant'in.TaralnaElektnmMikroskobugonjn LOt ~ Cl.400X.

(::;;ekil. 9).Kum kahpclacl iikCIIm Cli?Gri DiikmeDemir yap!sl.lOa X. Daglama: 'Yi,3 Nital.Yapl: (~'() 20 Ferrit (A,'!k renk)'% 80 Perli!(koyu renklelAmerikan

00 X. Daglama: % 2 M'l {).•1)

/0/~/

-rdf/ Y'>~~-

{U1'1..f

(153)

14). Steadit. Fe - Fe fosfUr btektigi.

Mn'm % miktanna bagh olarak MnS veya kompleks Fe - MnS (SUlfiirleri) oluf?ur. MnS olarak S, Perlitik bir mikroyaplya sebep olma etkisinibo.yuk 6l<;;ude kaybeder. Tek baf?ma Mn, Grafitlef?meye diren<;; g6sterenbir elemandlr. Kiikurt ile reaksiyon i<;;in yetecek miktardan fazla Mi'mgan, Perlitik mikroyapmm devamhhgma sebep olur.

FOSFORD6kme Demirlerde bilhassa Gri D6kme Demirde mevcut P, dUf?uk

ergime dereceli (954 - 982 DC) bir Fe - Fe FosfUr btektigi olan "Steadit"f?eklinde bulunur. Steadit % 10.2 P ihtiva eder. P, katllaf?mada en sonkatllaf?an b6lgelere toplandlgmdan, Steadit b6lgeleri mikroyaplda ekseriya hucresel bir g6runumdedir ($ekil. 14).

<1, '~.

FerritikD6kmeI lernirl'ei-1i tj k (Gri)

D6kme DemjJ

(1)14.1 Kgr/mm2 ninaltmda. ~..,..-_

(2)14.r=-lf:6 (3)17.6 -2Y Kgr/mm2,(4) 21 Kgr/mm2 nin altmda. '(5) 21 - 24.6 (6) 24.6 - 28.2(7) 28.2 Kgr/mm2 nin o.zerinde.

CD 4Ll/1

t BeyazD6kmeDeluir

% Silisy"lI111

G'2d

0~ ~% SilisY"1.UJl ($ekil. 13)

II

($ekil. 12). D6kme Demirin ince Kesitler yaplsmm, Karbon ve Silismiktarlarma baghhgl. Maurer Diyagraml.

($ekil. 13). D6lune Demirin <;::ekme Mukavemetinin (Kgrlmm2),Karbon ve Silisyum miktarlanyla degif?mesi. En yiiksek <;::ekme dayalllml, C: % 2.75, Si: % 1.5 oranlanyla (B6lge 7 de) elde edilir. Bu yiizdeler,Maurer Diyagrammda ($ekil. 12), Perlit matrisli Gri D6kme Demire kari;ahk gelmektedir. Karbon ve Silisyum yiizdeleri, Beyaz veya FerritikD6kme Demir meydana getirecek f?ekilde ayarlalllrsa, bu durumda <;::ekme Mukavemeti do.f?o.k olacaktlr.

KDKDRT ve MANGAN /Gri D6kme Demir yapIsmda % 0.25 oralllna kadar bulunabilen S/

daha <;;ok, Karburu kararh yapan, Grafitlef?meyi sllllrlayan bir e1eman-dlr. % 0.25 uzerindeki Kukurt, D6kme Demire istenmeyen Sertlik kazandmr ve if?lenebilme Kabiliyetini azaltlr. Mangan mevcut oldugunda,

(152)

Fe fosfUr de, FesC gibi <;ok sert ve kmlgandlr. Steadit'den dolaYI olw:?anP segregasyonu (toplanmasl, birikimi), katlla:;;ma sonu slcakhgml 982 0

C' a kadar du:;;urur. Son yapldaki Steadit % si, bile:;;imdeki P yUzdesinin10 katlna ula:;;abilir. Gri Dokme Demirde i:;;lenebilirlik ve Tokluk, <;ok 0nemli oldugunda, P miktan, % 0.15'in altmda tutulur. Belirli bir yUzdeye kadar P'un, aki:;;kanhgl artlrmasl, istenen bir ozelliktir. P'un etkisi,Otektik C % sini veren bagmtlda, :;;u :;;ekilde belirlidir:Otektik C % si = 4.30 - (1/3) * (Si + P)

GRAFiT LAMELLERiGrafit Lamellerinin yaplda bulunmasl, du:;;uk <;ekme Mukavemeti

ve du:;;uk Darbe Direncine sebep olur. Grafit Lamelleri, gerilim konsantrasyon (yogunla:;;ma, toplanma) merkezleri olarak davral1lr. Buralarda<;atlaklar, yukleme esnasmda, kolayhkla te:;;ekkul edip, erken kmlmayasebep oIurlar.

Amerikan ASTM Standardmda, Lamelli Grafitler, A dan E' ye kadar sll1lflandmIml:;;tlr ($ekil. 15).

Aynca, Amerikan AFS - ASTM Standardmda, LameI Grafit Boylanl1ln Ol<;uIeri, 1 - 8 arasmda sll1lflandmlml:;;tlr ($ekil. 16).

ALASIM ELEMANLARIAla:;;lmlandlrmanm etkisi, ba:;;hca mikroyapl, matris, grafitIe:;;me

:;;ekIi ve Mekanik OzeIIikIer bakimmdan du:;;unulebiIir. Ala:;;lm eIemanIanl1lIl mikroyapi uzerindeki etkileri; bunlann Karbur oIu:;;turma meyillerine, Ferrit i<;inde eriyip erimediklerine, Grafit oI<;u ve daglhmmlne 0

randa degi:;;tirdiklerine baghdlr.Krom (Cr), Mangan (Mnl. MoIibden (Mo) gibi Karbur olusturucu

e!emanlar, daha <;ok, tamamen Perlitik yapl elde etmek i<;in kullal1lhr(154)

($ekil. 16). Amerikan AFS - ASTM Standardmda.Grafit La~eIBoylanl1ln Ol<;uleri. AFS: American Foundrymen's Socleo/ (Amen~anDokumcUler Cemiyeti). ASTM: Ame~.can Society for Testmg.1V!atena!s.(Amerikan MaIzeme Test Cemiyeti). Ol<;me, Gri Dokme Demmn, Daglanmaml:;; bir kesiti uzerinde, 100 X (buyUtme)de, En uzun Grafit Lame!Boylanna gore yaplhr. . . . .Iar. Bu e!emanlann ala:;;lmdaki % oranlan arttlk<;a, Sementltlk (Blrle:;;lk)Karbonu daha yUksek, daha sert ve mukavemetli Perlit oIu:;;ur. Ayl1l e!emanlar, katlla:;;mada grafitle:;;meyi de etkilerler; fazla o~anda kulla11l1dlklannda Gri Dokme Demir verine, Bevaz Dokme Demir vapisma sebep

oIabilirler. . . . dSilisvum ISil. Nike! (Nil. Bakir (Cu) ise; mikroyaplda Fernt I<;m e

erirler ve Ferrit'in sertlik ve mukavemetini artmrlar. Bu eIemanIar, aYl1lzamanda grafitlesmeyi te:;;vik ederler. . ..

Krom (Cr), % 0.15 - 0.75 gibi du:;;uk miktarlarda Gn Do.k.me Demire iIave edildiginde, tamamen Perlitik bir mikroyapl eIde edlh~. Artm~Ian Mukavemet ve SertIigin yanmda, Cr ilavesi Gri Dokme Demlre Oksl

(155)

.. ~"J" ..~ ..- '.... ', ~.2'",' ... ,...:.c. .-' .>: .'._.

(157)

(~ekil. 18). Nikel - Molibden Ala:;;lmh D6kme Demir.(% 1.5 Ni - % 1.6 Mo). D6kulmu:;; durumda. Lamel Grafitler, Beynitmatrisinde g6rulmekte. 500X. Daglama: % 2 Nital. Du:;;uk yUzdelerdeNikel, Grafit kararlaylcldlr; bu y6nde Silisyumun yansl kadar tesirlidir.Molibden; Ostenitin (Perlit'e) d6nu:;;umunu geciktirerek, Beynitik yaplyasebep olmu:;;tur.

;,".

~';.

(~ekil. 17). Du:;;uk Nikelli D6kme Demir, D6kulmu:;; durumda.Perlit matrisinde Lamel Grafitler ve az bir miktar Ferrit (beyaz alanlar)g6rulmekte. 500 X. Da-Iama: % 2 Nital.

I ,. <• ...;. ~,.. <t. ',. '.,C··~\ .... :,.~ r '. \ ..,. ,J~1'~',''''

. ." '." . >-""":;":'::.' ."~

.-' "I

tarlarda, kuvvetli bir Grafitle:;;tirici; yakla:;;lk % 8 gibi yUksek miktarlarda ise, Karburle:;;tirici bir tesir g6stermektedir.

Titanyum (Ti), % 0.05 - 0.25 oranlarmda kullamldlgmda, Grafitle:;;meyi te:;;vik eder ve Grafit Lamel boyutlanm kuc;:ultur.

Kalsiyum (Ca). Bizmut (Bi). Magnezyum (Mg). Lantanyum (La).Bor (B). Telluryum (Tel; Kuvvetli rburle:;;tiricidirler. Beyaz D.

Demirden sert bir yUzey istendiginde, Yo O:)0rt~£veya % 0.005 Tellur-yum ilavesi kafidir. Bu elemanlan (B ve Iva eden ala:;;lmlar; SIVImetale, kahba d6kulmeden hemen 6nce po da, a:;;llama (inokulasyon)He Have edilirler.

!Boy:6 En u:zun Lamellerin boyu, \

i . [1/8J. [1/4J in" araslndadlf. [4 mm) I- ._.;~I.J,_··-'-" . I·..... . I t I.,' . ; I

>"~ ; ", ," '.

. :, i;\:'-) -':~_. 'II,

,'~ ,

t. "'~ ',.~. .c !L.

---..'

J,

I'

En uzun Lamel1erin boyu,[1/4J. [1/2)in, arasllldadlr, [8 mmJ

~","'.. 1- ,,'- / 1'", -",/ "'\'

(~ekil. 16 devaml)dasyon direnci de kazandmr. % 1.5 - 2.0 Cr ilavesinin, Oksidasyona direnci artlrdlgl tesbit edilmi:;;tir. Yuksek Ala:;;lmhlarda ise, % 30' a varanmiktarlarda Cr katllmaktadlr; ancak bu Ala:;;lmlar, Beyaz D.Demirdirler.

Molibden (Mol (~ekil. 18). Bilhassa Sertle:;;tirmede tesirlidir. Du:;;uk miktarlarda (% 0.5 gibi) Mo, Gri D6kme Demirin <;ekme DayammInda artl:;; saglamaktadlr.

Nikel (Nil (~ekil. 17 ve 18). Orta derecede (vasat) bir grafitle:;;tiricidir. Ferrit (a) ic;:inde erir ve bu fazm sertle:;;mesine sebep olur. Yalmz olarak kullamldlgmda, Silis miktanm azaltlci rol oynar; bundan dolayl grafit ve Perlitik yapmm da ince taneli olmasma sebep olur. Yuksek oranlarda kullamld1gmda Gri D6kme Demir, Ostenitik veya Martensitik biryapld~dlr. YUks~k korozyon direnci istenen uygulamalar ic;:in geli:;;tirilml:;;, tlcan adl NI - Resist olan D6kme Demir (~ekil. 56), Ostenitik yaplda d6kme demirdir.

Baklr ICu), Nikel gibi, orta derecede (vasat) grafitle:;;tiricidir. Atmosfer A:;;mma Korozyon direncini arilrmak ic;:in, % 3'e kadar kullamhr.

Silisyum (Si), D6kme Demirler ic;:in Ala:;;lm elemam olarak kullat.!\L mldlglllda, % 6 - 8 Silis katllan D6kme Demirler, normal D6kme Demir~ lere g6re, _t~jalle:;;meyekar§l artmlml§ bir direnc;: g6stermektedirler.

Alummyum (Al), kullamlan Ferro Ala:;;lmlarda mevcut oldugundan, Gri D.D. 6zelliklerini etkilemektedir. Yakla:;;lk % 0.25 gibi az mik

(156)

(~ekil. 19). Buylik bir Freze ve Delme Makinasl i<;;in, Makina g6vdeD6kumu. Gri D6kme Demirden. Gri D6kme Demir, Ferrous Ala:;?lmlar i<;;inde en iyi i:;?lenebilirligi (Machinability) g6sterir (Grafit Lamellerindendola I .

(~ekil. 20). Motor Blogu. Ozellikleri: 8 Silindir i<;;in, A:;?1fl (super)yliklenmi:;?, Ara Sogutmah, V - :;?eklinde, Dizel Motor i<;;in. 750 devir/ dak.da 1200 HP (Beygir Gucu) uretmekte. Aglr i:;? Gri D6kme Demirinden uretilmi:;? durumda.

(158)

18eki!. 21) de giisterilen Otomotiv Sanayi Pan;alannm bazlOzellikleIi :

A: Taksiler i<;in Diferansiyel Mahfazasl (<;:er<;evesi). Gri DiikmeDemirden.

B: Otomobil Silindir Ba:;;hgl. Ala:;;lmh Gri Diikme Demirden.Ozellikleri: <;:apl (<1»: 14.3 mm <;ubuk. cr~ekille = 23 Kg/mm2 ~ 228 MPa.(1 Kgr= 9.8 Newton), (1 MPa = 1 Newton/mm2). Sertlik: 200 - 240BIinell. . '''DW''''~'

\.1.o..~ \ ..C: Fren Kasnagl. Ala:;;lmh GIi Diikme Demirden. Ozellikleri:

14.3 mm <;ubugun cr~ekme= 23 Kgr/mm2 = 228 MPa. Sertlik: 200 - 240Brinel!. Malzeme Avantajlan: (i) Yuksek Mukavemet ile beraber, !Slyl iyidagltma. (ii) Deformasyon ve <;entik yanlmaya kar:;;l iyi diren<;. (iii) iyititre:;;im ve gurultu siindurme kapasitesi. (iv) Uzun iimurlu, kararhSurtunme katsaylSl.

D: Otomobil Eksantrik Mili. Ala:;;lmh Gri Diikme Demirden.OzellikleIi: 14.3 mm <;ubugun cr~ekille ~ 30 Kgr/mm2 ~ 290 MPa.Sertllk: 240 - 280 Brinell. Malzeme Avantajlan: (i) i:;;leme veya Tala:;;Alma Ozellikleri geli:;;tirilmi:;;. (ii) Sertle:;;tirme ve Duzeltme - dogrultmagereklirmeme.

E: Otomobil motarlan i<;in, Supap Kllavuzlan. Gri Diikme Demirden. Sertlik: 185 - 235 Brinel!. Malzeme Avantajlan: (i) iyi A:;;mma direnci. (ii) iyi Kayma iizellikleri. (iii) Tala:;; alma kolayhgl. (iv) Ekonomikligi(ucuzluk).

F: Otomobil motorlan i<;in, iticiler veya itici <;ubuklan. Gri DiikmeDemirden.

G: Yuksek performansh Otomobil motarlan i<;in, iticiler veya itici<;ubuklan. Nikel - Krom - Molibden Ala:;;lmh Gri Diikme Demirden. Sertle:;;tirilmi:;; ve 50 - 60 Rockwell C' ye Menevi:;;lenmi:;;.

H: Otomobil motarlan i<;in, Sallanma (Salmcak) duzeni kolu. GriDokme Demirden.

!: Otomobil motorlan i<;in, Giri:;; ve Eksoz Manifoldu. Gri DiikmeDemirden.

J: Otomobil motorlan i<;in, Su Pompa Giivdesi. Gri Diikme Demirden. Hidrolik olarak slzdlrmaz iizellikte, kompleks bir diikum. <;:ok hassas iil<;ulerde ve du:;;uk maliyette uretilmi:;; durumda. ~ekilde, kesitlenmi:;; ve butun olarak giisterilmekte.

K: Silindir Bloklan (GovdeleIi). GIi Dokme Demirden. Sertlik:190 - 230 BIinell.

L: Fren Ana Silindiri. Basm<;h Dokum metoduyla uretilmi:;;, GriDokme Demirden. iyi i:;;lenebilirlik i<;in, Ful Tavlanml:;; durumda.cr~ekille = 20 Kgr/mm2 ~ 198 MPa. Sertlik: 170 - 207 BIinell.

M: Otomobil Suspansiyonu i<;in, Diiner Ba:;;hk. Siyah DovulebilirDokme Demirden. cr~ekme = 22 Kgr/mm2 ~ 213 MPa. % Uzama =14.Par<;a, :;;ok ylike maruz.

N: Sallanma (Salmcak) duzen kolu yatagl ve Vag SlzdlrmazhkKapagl. Kabuk Kahplanml:;; (Shell Molding) Gri Dokme Demirden.

(160)

GRi DOKME DEMiRLERiN SINIFLANDIRILMASITSE' ye gore, DDL (Dokme Demir Lamelli) i:;;areti ile gosterilir.

DDL i:;;aretini takib eden saYllar ise, Minimum <;:ekme Mukavemetinigosterir. Mesela, DDL 20 : <;:ekme Dayamml en az 20 Kgr/mm2 olan Lamel Grafitli Dokme Demirdir. DIN Normundaki Gri Dokme Demir smlflandmlmasl, TSE' deki gibidir. i:;;aret ise, GG dir. Ba:;;taki G: Graugus:D6kum demektir. ASTM de, Gri veya Lamel Grafitli Diikme Demir, slmflara aynlml:;;tlr. Class 20, 30 vb. Smlf numaralan, psi (pound squareinch = pound/in<;2 veya libre/in<;2) olarak, Minimum <;:ekme Mukavemetini giistermektedir. Class 20 : <;:ekme Dayamml, en az (minimum)20 000 psi olan GIi Dokme Demir demektir.

Gri D6kme Demirlerin MUHENDisLiK OZELLiKLERiMekanik Ozellikleri etki1eyen ba:;;hca elemanlar; Karbon ve Silis

yum' duro Karbon E:;;degeri i1e bir<;ok mekanik 6zellik arasmda bagmttlar geli:;;tiri1mi:;;tir. Karbon E:;;degeri { C + (Si + P) 13 } azah:;;l, buylik biroranda, bile:;;imdeki C azah:;;mdan etkilenmekte; bu da buylik bir oranda Lamelli Grafit azah:;;mdan ileri gelmektedir ve netice olarak <;:ekmeDayamml artmaktadlr. Karbon Ekivalanlannm azalmasl ile elde edile~ilecek max. dayamm, pratikte 32 Kgr/mm2 dir; istenilen daha yliksekITmkavemet, Ala:;;lm eleman(l)/lan gerektirir. Verilen bir Sertlik degerii<;in en yliksek <;:ekme Mukavemeti, A turn ku<;uk Grafit daglhmmdaelde edilir; D turn Grafit Lamel daglhml ile, en du:;;uk <;:ekme Dayammlelde edilir. Maksimum Mukavemet, matris baklmmdan, Perlitik matrisile elde edilir (HIZh Sogutma). HIZh sogutma, Sertligi ve <;:ekme Dayanlmlm artmr. Ancak, HIZh Sogutma, Beyaz D6kme Demir veya <;ok k6tliLamel daglhml olan D turu grafitler meydana getirmemesi i<;in dikkatetlnek gerekir. Yava:;; Sogutma ile Grafit Lamelleri irile:;;ir ve kaba Perlitolu:;;ur. f~ - (I-II,)n

Ie DiGER OZELLiKLERYuksek Ba~rha Dayamml, Gri D6kme Demirlerin en 6nemli 6zel

liklerindendir. De/ iryolu raylan, ekonomik olarak Gri D6kme Demirdenyapllabilir. DD~"20 nin crbasilla = 76 Kgr/mm2 ve DDL 40' m crbasma = 120legr/mm2 dir. DDL 20 i<;in: (crbasma/cr~ekme) = (76/20) = 3.8; DDL 40 i<;in:(crbasma/cr~ekme) ~ (120/40) ~ 3.0 tur. Yani, Yuksek <;:ekme Dayammhlarda (crbasma/cr~ekme)oram, daha du:;;uktlir. <;:ekme Dayamml, Brinell Sertlik Degeri ile Dogru Orantthdlr. cr~ekme = K * (Brinell S. Degeri).K = 0.11 - 0.15 arasmda degi:;;ir. Ferrous Malzemelerin i<;inde en iyi i:;;lenebilen malzeme, Gri D6kme Demirlerdir. Gri D6kme Demirlerin ba:;;kabir ozelligi, "Titre:;;im S6ndurme Kabiliyeti"dir ve bu 6zelligi, <;eliklere g6re <;ok daha fazladlr. Yani, Gri D6kme Demirler, <;eliklere g6re, Titre:;;imEneljileIini <;ok daha fazla absorbe ederler (sondurlirler). Bundan dolaYI, i<;ten Yanmah Motorlarda tercih edilirler.

(161)

(163)

~~~'!~<\ - .';'

"~ (gekil. 23).Ust solda, Alevle Sertle:;),(; .•~ tirilmi:;) Gri D6kme Demirin kmlma

,.~'; (kesit) g6rl.inu:;)u verilmi:;)tir.Ostdeki a<;lk renkli klslm, sertle:;)tililen bolgenin (Rockwell C 55)derinligini g6stermektedir.

" Ost sagda, Alevle Sertle:;)tirilmeden'lL'._"" once. Gri Dokme Demirin mikro

yapls!. Grafit Lamelleri, Perlitikmatris ve <;ok az miktar Fenit

)J.,•..I'h~'~;~~~: (::\"~ioiajI (beyaz) gorulmektedir. Alita ise,Sertle:;)tirmeden sonraki yap!.Grafit Lamelleri. Martensitik anayaplda g6rulmektedir.

Su Vermek yerine, Alevle (gekil. 23) veya Enduksiyonla Yuzey Sertle:;)tirme. hemen hemen her zaman tercih edilir. Yuksek <;ekme Mukavemetii<;in, daha <;ok Ala:;)lmlandlrma uygulamr.

Gri D6kme Demir de. herhangi bir metal d6kumu gibi, yUksek Slcakhktan itibaren sogutulduktan sonra, i<; gerilimler ihtiva eder. Sebebi,d6kulen par<;alarda degi:;)ik kesitlerdeki Soguma Hlzlannm., hi<;bir zaman aym olmamasldlr. ince kesitler, daha <;abuk sogurlar. Aynca KumKahbm, d6kum par<;asmm buzulmesine (<;ekmesine) kar:;)1 direnci de, i<;gerilimlere sebep olabilir. Bundan dolayl d6kum par<;alara slk slk Gerilim Giderme Tavlamasl uygulamr. Gerilim Giderme Tavlamasl, Ala:;)lmSIZ, Du:;)uk Ala:;)lmh ve Yuksek Ala:;)lmh Gri D. Demirler i<;in, belirtilenslcakhklara yava:;) olarak ISltmak, bir saat veya daha fazla zaman bu Slcakhkta tutmak ve bilhassa 300 - 200 DC arasml 50 DC/saat hlzla so--utmak, :;)eklinde u lamr.

aRi DOKME DEMiRLERiN ISIL iSLEMLERiIsrl i:;)lemlerle elde edilebilecek ba:;)hca avantajlar; daha iyi i:;)lene

bilirlik, daha yuksek A:;)mma Direnci ve Mukavemet, daha iyi boyutsalkararhhktlr. Gri D. Demirlerin i:;)lenebilirligini geli:;)tirmek i<;in genel olarak Tavlama veya Normalizasyon i:;)lemleri uygulamr. Kritik Sicakhk altl« 723 DC) Tavlamada, Perlit yaplsmdaki Sementit' in Kurele:;)mesi ve birmiktar Grafitle:;)me olu:;)ur. Ful Tavlama ise, Kritik Sicakhgm (723 DC)uzerinde. 900 - 930 DC' a ISltJp, bu slcakhkta belirli bir zaman bekleterek, kapagl kapah, yal{ltl kesilmi:;) fmnda sogumaya blrakmaktlr. Bui:;)lem neticesinde tamamlanml:;) Grafitle:;)me olur. Sementit yaplsmda,uzun zaman Yuksek Sicakhkta bekletme, tutma neticesi, bile:;)ik Karbonpan;;alamr (gekil. 22). Kokil Kahptan elde edilen d6kumlere, genellikleFul Tavlama uygulamr. Normalizasyon, Yuksek Sicakhga ISltma ve buslcakhkta belirli bir zaman beklettikten sonra, par<;alan fmndan <;Ikanp, durgun havada sogutma :;)eklinde yaplhr. Normalle:;)tirme i:;)leminde,Tavlamaya g6re daha hlzh sogutmadan dolaYI, yapIda bulunan inc;eJ~er

lit sa esinde, daha yuksek Mukavemet ve Sertlik de-erleri elde edi""lii;r;,-,.:;n-

. ( . p::-,J~ • " :;,-It.

", ·t· ,

.(~. "M~ ~~~l~""" .. "1.

,I J_ ''11'1''~' (.:)'" \ \, ~~ '~ ,

...::r~ ~ .Q{'r.·~~'lj' ..( .... ~ \l'.'~';,

.-' ~ 0 lJ' tl~,1.'"'_......fj \)\ ..>- Ci "

p _'\;d;:,~~~ ~ ~~.'Jr."r' "JI" ." ~ ~ .i;l:~~.iES".~~\\(gekil. 22). Gri D6kme Demir. Sagda: D6kulmu:;) durumda. Perli

tik yaplda Grafit Lamelleri. (Perlitik D6kme Demir). Solda: Aym D6kmeDemir, Tavlandlktan soma, Optik Mikroskop g6runu:;)u. Ferritik D6kmeDemir.

(Su Verme + Menevi:;)) (lslah) i:;)lemi (gekil. 25), Gri D. DemirlerinA:;)mma Diren<;lerini artJrmak i<;in uygulamr. Gri D6kme Demirin 850 930 DC' a ISltllmasl, i<;inde % 0.6 - 0.8 erimi:;) Karbonu bulunan Ostenitik bir yapmm olu:;)masma sebep olur. Yagda veya Suda Su Verme ile,Su Verilmi:;) <;elik sertliginde Martensitik bir yapl elde edilir (gekil. 23 ve24). Yuksek <;ekme Dayamml elde etmek i<;in, par<;anm tamamma SuVerme i:;)lemi, par<;alann distorsiyon (<;arpllma) ve <;atlama tehlikelerinden dolayl, fazla uygulanmaz. Bir<;ok D6kme Demir par<;a, yiiksek Slcakhktan ani sogutuldugunda <;atlarlar. Bundan dolayl butun par<;aya

(162)

BEYAZ ve BENEKLi OOKME OEMiRLERIi) BEYAZ OOKME OEMiRLER

~ekil. 26 da, Beyaz Dokme Demirin tipik mikroyapisl gosterilmif,?-

(165)

tir.

Darbe EneljisiL~Joulell •

:BlmellI Sel~.

i·.' ige:km~ Mukavemeti(Kg/~

I,'\.

1---

rT5iT'l 260 T370!';q:B,u'j 595 -r'70S95 205 315 425 540 650

Menevi:'j SlCakhg1. (C)

) ,) .. ,

"

, iI ')

42[ f{g! rmY~

:.7 I-,.... - ----

D6kill- SuVerilmi:;:.

da.

mu~

dururn-

54\l) 41~027

'":l14

(164)

(~ekil. 24).ignemsiMartensit matrisinde, LamelGrafitler. 500 X.

U Su verilmif,?(Sertlef,?tirilmif,?)Gli DokmeDemirmikroyapiSl.

(~ekil. 25). Dokulmuf,? durumda Mekanik Ozellikleri: Sertlik: 220Brinel!, <;:ekme Mukavemeti: 30 Kgr/mm2, Darbe EneIjisi: 54 Joule olanbir Gri Dokme Demir; sertlef,?tirilince, <;:ekme Dayammi (<;:elige ZIt olarak) ve Darbe Enerjisinin azaldIgl; Menevif,? SlcaklIgma baglI olarak,Sertligin azalmaslyla beraber, <;:ekme Dayamml (<;:elige Zit olarak) veDarbe Enerjisinin arttlgl gozlenmektedir.

(167)

GRi

(:::?ekil. 31),

.,.,;., BEYAZ

,"

•.. " 4 • ... ;

.",... t ,. .,::.... "'BENEKLi,.. . tJIft_,

t- ~!f'~';;~.'AA',l'"

~

(166)

DOKME DEMIRLERIN KIRILMA GORUNUSLERI:::?ekil. 28 de, Beyaz ve Gri D6kme Demirlerin kmlma g6runu:;;leri

verilmi:;;tir.:::?ekil. 29 da, Gri, Beyaz ve Temper D6kme Demirlerin kmk g6ru

nu leri 6rulmektedir.

liil BENEKLI DOKME DEMIRLERBenekli (Alaca) D6kme Demir (ingilizce Mottled Cast Iron), bir kIs

m! Beyaz D6kme Demir, bir kIsm! da Gri D6kme Demir olarak katIla:;;!r(:::?ekil. 30).

(:::?ekil. 28). Solda, Beyaz D6kme Demirin; Sagda, Gri D6kme Demirin Kmlma 6runu:;;leri.

(:::?ekil. 29). Solda Gri D.D., Ortada Beyaz D.D., Sagda TemperD6kme Demirin Kmlma g6runu:;;leri.

DOVULEBiLiR (TEMPER) DOKME DEMiRLERingilizce, Malleable Cast Irons, "Malleable", 'hammerable' (~eki~le

nebilir) demektir. Biiylece, 'Malleable' Diikme Demirler, gevrek (kmlgan)degildirler, diivl.ilebilirler (~ekil verilebiIirler).

Yakla~lk 1000 °C slcakhkta, sert ve kmlgan Beyaz Diikme Demir(yapIsI Perlit + Sementit ~ekil. 34 , Tem erleme veva Malleabilizas on

lL~.#;;'·~'fft'~"~k ~1 ~',i'f" ~.•, II "~?V I 1'- 'i" •

,(' ,JJ:~r/ ' iD / ,n-"~ .1'-1: I,~.'I." ' '~,'I:~:" ';'.;i\~l:.t,..",:.". i,x {f.'.. j1'

,0 ):;;)~~ , "'!idf;~ "~."' ' h~~'i~;'~~.rJ~'lI<",r¥ ',7!! ~!, J , 't11$~17'~.,~'~' , :' '; ., ~; ," : f ?~. ?i ({ r".!d>1';¥'~.kT,;~~l" ", .' " ~'lp'I';\!".~:::~;,'r;j;\?::1/,;,~~:''i;'t'., ' J ,\J~' ~ H' I~if'~\..' t\'Il;J:;~I,~:;.. ~\ 'OllF /fl ~~ ,. .• ;'1. ,,/:. ,.\:~~'t" "'. -J_ ?' ~ '~: oJIf.' F !I~'.I'·!J. 1'< ~" -. ,t, ~'~' .it l 'I}"",..","'·f~,~" , II . ' . 1t .... '" -"..,.I:':',,,~~.- ".", f ' l ('. ... ',_.1 .~.'>', ~l;;' "f 1 ,l9; ~:. " • 11:.; "t!"Jil" '. "' ... "'1 .'-~.v 'f"111';'1T',' fi ) .~~,.'

ft;. "..:-' 'p" F,. ,~~~-:.l. I{~' J" -'1, .t ~. • ;1 ~l.i;,,::~'. • I' ~'_~'l- i;.'P 'j,.~ r l'~"- '1 . _ "'\ :Ji'~' t .-...."~

7 1, 1', ,~,o; d.·J ~<, ,,' • ~ r.;, '~", ~; " '£'';;!.i!'.".6:'~:" 'C'J;""'7;~"j,',' " '/ ,.""" :\", ..""~.'p"

.~' f ' . ", ,. ')1'- • , • . ..'U-'I ' .... ~;~l I::' :l:l.\' 1~,~!J J Kt. Of l' ,_ \}.\. • < ~ "':;;;;': jJi;? !f~:1< ,1'0:.:-;11.. ;' .; '~'," ' ".. , " ,,~.... iii' ~.1t{;.;f;"" "!f'<k't' ~,! • 1; .. 1 O;lr1t:i

f' .. n~~ J,z - ,', , ,1(..1' .l-r,/.

','~iltlf,:d{Ijrtf'?'~"~" : .-.",_. :tf\'i~ " If!'l,... ' . "1''''~''' 1)' t; I . I ~

r "4 ~'--··L.{tl' 'e.. ! ~'t" _ '''\ .....~., .~,," I.' "~:,IPr""! '~f1'.' ') "~I· "

, ,'~;w.~,',' ,1i;,)'!Y1!l''''; '!ii. " ,-~':::;.1:; ;~. -':.::":J': :..... ,,- ~ .~; I~:',', _,' '~"~ii. "c;:.,'i,!Ji'"1(~::'~~4l:,"''":~"j..";::·,~';,JJ,:~1/lj "," {i' '( r~/~ ~~',.

(~ekil. 34). Diivulebilir Diikme Demir, ilk Diihilmu~ durumdg.Beyaz Diikme Demir. Koyu klslmlar: Perlit,A~lkklslmlar: Otektik Fe3C.adl verilen Tavlama ISII islemi He bir Oksitleyici atmosfer i<;inde tavIanmaIda, karbilrIeri parcalanarak, u sek Mukaveme' I, une c, Iyi I~le

nebiIir,'15ovuleiJihr ISCikme Demire diinu~turuliir.Oksitleyici atmosfer,diikum par~aIan, ya demir oksit cevheri i<;inde kapatmakla, ya da OksitIeyici Gaz Atmosfer kullanmakla elde edilir. Bu oksitleyici atmosfer,diikilm par<;alann dl~ tabakaIannda yUzeyi dekarbilrize (Karbon uzakla~masl, Karbon kaybl) etkisi giisterir. Yilksek Slcakhgll1 tesiri, bilnyedeki Fe3C' in giderek par<;alanmasll1a, Grafitik (Serbest) Karbonun ~e

kirdeklenerek bilyumesine; par~a yuzeyinin devamh olarak dekarburizeolmasl, Karbonun DifUzvon Atom YaYll1masl) yoluVla j<; IgslmdanyLizeye dogru yaymmasma sebep olur. Bu slrada bir klslm Rozet sekilli Tem-per Grafitler olu~ur. BiiyIece, Temper Grafitler ihtiva eden tok (dayamkh) Perlit - Ferrit (P - F) giibegi (i~ klsml) ve Ferrit (F) yl.izey tabakasl meydana gelir. Meydana geIen yap!, l.iniform (homojen) clei?;ildir. <;ok incekesitlerde dekarburizasyon (karbon kaybl), biitLin diihim parcaVI kapIayabilir, esas olarak bir Ferritik yapl meydana gelir. Biiylece elde ediIenilriln, Beyaz (iclil Diivulebilir (Temper) Diikme Demir olarak adIandmhr(~ekil. 8 - E). Meydana gelen yapll1ll1 uniform 0ImaYI~1l1Clan,bu turTemperleme i~lemi, ancak belirli kalll1hklar i~in ekonomik ve pratik olabilir. Beyaz Temper D, Demir yaplsl elde etmek i<;in, sogutmada KritikSlcakhktan ge<;erken, Perlitlerin par~alanmasl(~ok yava~ sogutma), ~art

oImadlgl i~in; FerritIe~me kademesi bastmhr, yani Kritik Slcakhktanhlzh bir sogutmayla ge<;mek ~eklincle ger~ekle~tirilir.

n.8C2.70

Yakla,lk Blrle,lk Karbonve Gl'afitik Karbon

<;iL(BEYAZ)Bir,l<arbor.· 330Gra.klHtH:JI1,f, {J2G

{~_..

BENEKLiSir. karbon, r;-. 2.00GIJ,k"bon,' LSO

+---_...-._-

GRIBir. k;1/ bonGra. karbon,

(-

GriD61aneDemirB61gesi

Derrw:B61gesi

Toplam Karbon % 3.50

D6kme

BeyaLD6kmeDemir B61gesi

2.0 L=~~=-----=:r::::r::::s~-,---,--""'::~~o 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5

QI Silisymn:>

2.5

(gekil. 33),

3.5

Yakla,lk Sertilk

::klero~kcll . 64BrtrF!!L ·150

RGck'lo..'eli C ,44.-*

Sk:ero~.k:Jp , 45BrinelJ. 3Gf!

Rockwell C, 30

4.0

SkJ€rOS,k)J) • 28Brlmll 150

Rockwed B. 87

(gekil. 32)

(168) (169)

Diger bir proses (~ekil. 35), Beyaz Dokme Demiri, yakla:;,nk 900°Cde bir Asal (Notral. oksitlemeyen) atmosfer i<;;inde ISltmaktIr, (mesela, buBeyaz Dokum par<;;alar, kum i<;;inde iken ISltmak). Son yapl, Ferrit +Grafit salkImlandlr (Rozet Grafit veya Temper Grafit). Bu elde edilen demir, Siyah (icli) Dovtilebilir Dokme Demir olarak adlandmhr (~ekil. 8 D). Bu lSll i:;;lem (~ekil. 36), Grafit <;:ekirdekle:;;mesi, 1. Grafitle:;;me ve 2.Grafitle:;;me olarak, ba:;;hca u<;; kademede ger<;;ekle:;;tirilir. O<;;uncu kademede (2. Grafitle:;;me basamagl) AI Kritik Donu:;;me Slcakhgmda, ge<;;i:;;hlzma gore yapl (matris): <;:ok yava:;; sogutulursa Ferrit (~ekil. 37), birazdaha hlzh sogutulursa Ferrit + Perlit; hlzh sogutulursa, tamamen Perlitolabilir. "Siyah i<;;" prosesi uzerinde ayarlamalar, Ferrit yerine Perlit anayapl (matris) kazandmlan bir Dokme Demir verir ki, bu Perlitik Dovtilebilir Dokme Demir (~ekil. 8 - F), daha yliksek Mukavemet degerleri saglar. (Perlit yapIslmn Ferrite gore, yuksek mukavemet ozelliklerinden dolaYI) (~ekil. 38, 39, 40).

Dovtilebilir Dokme Demirlerin. Lamel Grafitli Dokme Demirler iizerindeki ba:;;hca ustunlugu, yaplda Lame! Grafit bulunmayl:;;l, dolaylslyla daha yliksek Suneklik ve <;:ekme Mukavemetidir.

1. Grafitle:;;me

'1 I ',---- (~ekil. 36). Ferritremper karbon ....., J i ana yaplsmda

B __, ~__ ,;\ 1~ Temt. per KarbTonu

SICakhk "r:::<:." , -/.- f. v ' "'" ; ne Ice veren emper-(C) t:.r /,,}, ~.) ~" Ierne Saykllmda,p, -'.\ ,A' F'k d k'

[r, I '" '.,... A ... , ' MI ro yapl a I1095. __<::t/-+.=+- . ~ ~~ »_ degi:;;meler.

II O/e~I' J 0 i 'A: Beyaz D, D.925 - r ' I . ~\ (Fe3C + Perlit).

/ C + i' I I i Fernl 0 F C815 ... - -j'c---..,,-"-- I I -- B: stenit + e3 ';g~ ~ / ~""':t.'"'~ tit Grafit <;:ekirdeklen-650 I ' )' J' .595 t -:\'-' • ~'1E I mesl.

540 t- ,', / 4 ''>;-- !' ,--~_,,,,~-/._,-, C: Sementit'in, ~-- I (J 1(-;: (J~),Stah par<;;alanmasl.

Be;az ~-~,.,L"-.-j;/ ~,,~~~~: G.r~fit C;:.el~~rdek.-DOYJne~"'1 <::;, -.....F r i 't..,t.:1J,:'SiJ Demir lenmn buyumesl.Demir '(P,1,~ e" G j 0: 1. Grafitle:;;me.

14" 0'/ -'PArllt I E: 2. Grafitle:;;meCrJ 1 __ I-l _, I'., 1 ,.J .L.J. _ l ba:;;lamasl.o ~: 14 3€- 4 B 60 F: 2. Grafitle:;;me.

Saat G: Siyah TemperD. Demir (Ferrit + Temper Grafit),

.-

•

2.Grafitle:;;me+---1-----------

"

.,~, '.,

'""

•

'..

<.

(~ekil. 37). Siyah Temper Dokme Demir. 150 X. Daglama: % 2Nital. Ferrit ana yaplsmda (matrisinde) Temper Grafitler.

SiYAH TEMPER DOKME DEMiRTemperlenecek par<;;alann fmna yerle:;;tirilmesinden, yakla:;;lk 950

°c Slcakhga varmasma kadar, ge<;;en 10 saatlik oldukca yava:;; ISltmasuresinde, Grafit <;:ekirdekleri (<;:ekirdeklenmesi) olu:;;ur (~ekil. 36). Buslcakhkta 1 - 2 gUn tutulan par<;;alarda, Demir Karburler (Fe3C) par<;;alamr (1. Grafitle:;;me Kademesi). 2. Grafitle:;;me Kademesinde, Ostenit'inPerlit (ex + Fe3C) yerine, ex + Grafit haline donu:;;mesi i<;;in sogutma hlZI,gerekli uzun zamam verecek kadar yava:;; olmasl gerekir. Bilhassa, 750 650°C arasml, oldukca yava:;; sogutmayla ge<;;melidir. Ostenit bolgesinden Su Verme ise, <;;elikde oldugu gibi, Martensit yaplsl meydana getirir(~ekil. 43).

(~ekil. 35). Ferritik Dovtilebilir (Siyah Temper) Dokme Demir iiretimi i<;;in tipik lsI! Saykll (<;:evrim).

(170) (171)

. - : 1,/"

• i

(:7ekil. 39). Havada yava~ sogutulmu~, Perlitik ana yaplda D6vulebilir (Temper) D6kme Demir. 400 X.

(172)

PERLiTiK TEMPER DOKME DEMiRPerlitik Temper 1.1<;; ~ekilde elde edilebilir. (1) Siyah (Ferritik) Tem

per D.D., Kritik Slcakhg;nl (720 - 740 DC) hemen uzerine lSltlhr. Yapl,Ostenit + Temper Karbon'dur. Havada sogutularak, Perlitik matris eldeedilir U:;;ekil. 38, 39, 40). Daha sonr.a Kritik Slcakhk altmda tavlanarak,Sferodit (Ferrit ana yaplda Sementit kurecikleri) matrisli bir TemperD6kme Demir elde edilebilir (:7ekil. 41, 42). B6ylece, <;;elikteki K1.1rele~tir

me Tavlamasma benzer olarak, D6kme Demirin i~lenebilirligigeli~tiril

mi~ olur.(2) 1. Grafitle~me Kademesinden sonra, havada sogutma ~eklinde,

yani, 2. Grafitle~meKademesinde Ostenit'in, (J. + Grafit yerine, Perlited6nu~mesinisaglayacak ~ekilde hlZh sogutma ile, Perlitik matris eldeedilir. Perlitik Temper D. Demirler, Alev ve Enduksiyon ile slk slk YuzeySertle~tirilirler.~~

(:7ekil. 41). Perlitik Temper D6kme Demirin Tavlanmasl neticesi,Sferodit (Ferrit ana yaplda Kuresel Sementit) matrisli bir Temper D6kmeDemir elde edilir. 500 X. Nital Daglama.

(173)

'., ,."'......~ : ..

•($ekil. 42). $ekil. 41 de oldugu gibi, Sferodit matrisli Temper Diik

me Demir. 750 X. Temper Grafit, Ferrit matrisinde Sementit kurecikleritarafmdan <;;evrelenmi:;? durumda.

ALASIM ELEMANLARI(3) Mangan (Mn), Molibden (Mo), Krom (Cr) gibi Kat! Durumda

Grafitle:;?meye engel olan AIa:;?lm Elemanlan ilavesi ile, Perlitik matriselde edilebilir. 2. Grafitle:;?me Kademesinde Perlitin pan;;alanmasma mani ohnak i<;;in % 0.5 - 0.9 Mangan, Beyaz Diikme Demirin i<;;inde bulunur. Temper DiikUmler, % 1.25 BakIr (Cu) ($ekil. 44) ve % O.25'e kadarMolibden (Mol ile, daha yiiksek Sertlik, Mukavemet ve Atmosfer Korozyon direnci elde etmek maksadlyla ala:;?lmlanabilirler. Biiylece TemperDiikume, Ful Tavlanml:;? durumda ilave Mukavemet ve Korozyon direncisaglanml:;? olur.

TEMPER DOKME DEMiRLERiN iSARETLERiTUrk Standartlarmda : BTD :Beyaz Temper Diikum; STD: Siyah

Temper D6kum demektir. Bu harfleri takib eden rakamlar ise, Kgr/mm2birimiyle, Minimum Celune Mukavemetini g6sterir.

DIN Normunda GTW Beyaz Temper D6kum; GTS: Siyah TemperD6kum demektir ve takib eden rakamlar, aym TSE' deki gibidir.

(174)

Temper Dokme Demirde:[%]Toplam Karbon: 2.4Silisyum: 1.0Mangan: 0.3Kukurl: 0,08Fosfar: 0,14

%Bakrr

($ekil. 44). Kompozisyonu belirtilen bir Temper D61une Demirde,artmlan Baklr oram ile, Sertlik arasmdaki bagmt! giirulmekte.

(175)

(::;lekil. 48).KiireselGrafitliDokmeDemir,Dokulmu~

durumda.100X.Daglama:% 3 Nital.Perlit anayapIsmda.Grafitnodiilleri(kiirecikleri) ,Dana gozu~eklinde,

serbest Ferritile kaplanml~

durumda.

iF,~o~ -

.,./

£--.-'-(~

'.c-

(::;lekil. 47). Kiiresel Grafitli Dokme Demir test numunesi, son derece Siineklik ostennekte.

(::;lekil. 46). Centik etkisi ile, Gerilme tepeleri meydana gelmesi.aa =Anma Gerilmesi = F / Amlnlmum . aa' I a~an amax Gerilme Tepelerinder;;atlamalann ba~lamasl (Klnlmanm olu~masl).

% UzamaSertlik(Brinell)

(a) (b)(::;lekil. 45). (a) Lamel Grafitli ve (b) K1.iresel Grafitli Dokme Demir

de, Grafit ~eki1lerinin,Deformasyon (Akma) r;;izgilerine tesiri (~ematik).

Solda, Centik etkisi ile Gerilme tepelerinin meydana gelmesi (::;lekil. 46).(176)

KURESEL GRAFiTLi (SFERO) DOKME DEMiRGri Dokme Demir SIVI Eriyigine, kahba dokumden hemen once,

kepr;;e veya potada, genel olarak Magnezyum (Mg) veya Seryum (Ce) ala~Im ilavesi, grafitin, Lamel ~eklinden bozularak, Kurecikler ~eklinde 0

lu~masml saglar. Buna, Gri Dokme Demirin "A~llanmasl"denir. Bu a~l

lama, Gri Dokme Demirde Lamelli Grafit ile i~tirak edilen "Gerilim Birikme (Merkezlenme) Etkisi"ni (::;lekil. 45, 46) ortadan kaldmr; boylece 0nemli oranda daha iyi mekanik ozellikler elde edilir. Elde edilen yapl(dokUlmu~durumda) (::;lekil. 48, 49, 50), Perlit ana yapIsmda (matrisinde), Grafit Kurecikleridir (::;lekil. 8 - G). Perlitik Kurese1 (Grafitli) DokmeDemiri, mesela 900°C gibi yi'tksek slcakhkta tavlamak, daha sonra Kritik Donu~me Slcaldlgml (720 - 740°C) r;;ok yava~ sogutma ile ger;;meksuretiyle, Perlit (ex + Fe3C) ir;;indeki Sementit (Fe3C) parr;;alanacak (Fe3C"""' 3 Fe(al + C(gralltl); serbest kalm1 Karbon, Otektoid oncesi Grafit Nodiilleri (Kiirecikleri) iizerine biril,ecektir. Boylece, Ferrit (ex) matrisli GrafitKiirecikleri ihtiva eden bir yapl, meydana gelmektedir (::;lekil. 8 - H ve::;lekil. 49, 50). Boyle bir yaplda (Ferritik Kuresel), Perlitik yapldaki Cekme Mukavemeti du~er, Suneklik artar.

Ce~itli Dokme Demirlerin Mekanik Ozellikleri, a~agldakiTablodakar~lla~tmlml~tJr.

Malzeme Cekme Mukavemeti(Dokme Demir) (N/mm2) = MPa

Gri 150 - 400 100 - 320 0.2 - 0.6Beyaz Doviilebilir 340 - 410 229 maksimum 3 - 10Siyah Dovi'tlebilir 290 - 340 150 maksimum 6 - 14Perlitik Dovi'tlebilir 440 - 690 150 - 285 2 - 7Kuresel Grafitli 370 - 800 170 - 352 2 - 17(Ferritik Kuresel' de: Cekme Dayamml: min. 370 MPa, Sertlik: min. 170HB, % Uzama: max.17 (::;lekil. 47); Perlitik Kuresel Grafitli Dokme Demirde: a ekme: 800 MPa max., HB: 352 max., % Uzama: min. % 2 dir.

(~ekil. 52).FerritikKiireselGrafitliDiikmeDemir.150X.Daglama:Ofo 2 Nital.

(~ekil. 51).Tavlanml:;}KiireselGrafitliDiilm1e DemiryaplSI.Daglanmaml:;}durumda.

(~ekil. (50 - b ).

(~ekil. 50). ave b.Perlitik KiireselGrafitli DiikmeDemir. 500 X.Daglama: % 2Nital. Perlitikana yaplda(matrisde)Kiiresel Grafit(sferoid)giirUlmekte.

(179)

.'

• i,,---:...-:

.'',I :'

'"

(

gelmez. Bu sebeplerden. <;;ekme Mukavemeti ve Siineklik. iinemli derecede iyile:;}ir.

(~ekil. 50 - a). Grafit Kurecikleri, Perlitik matrisde.Grafitlerin kiirecikler :;;eklinde olu:;;lanmn, dl:;; zorlama (gerilimler)

neticesinde diikl.'lm pan;;anm i<;inde olu:;;an Gerilme Daglhmma olumluetkisi vardlr (~ekil. 45). Grafitler, mesela, Ferrit ve Sementit'in bir kan:;;lml olan Perlitik yapl gibi, dl:;} zorlamalara kar:;}l mukavemetli olmadlklanndan, <;elige giire, az veya <;ok <;;entik Etkisi meydana getirirler (~ekil.

46). Kure, aym hacimdeki diger geometrik cisimlerle kar:;}lla:;;tmldlgmda,en kU<;l.ik Yiizey Alam giisterir. Yani, (Yiizey Alam/Hacim) oram minimumdur. [411: r 2 I (4/3) 11: r 3 ]= (3/r). Bundan dolaYl, Kiiresel Diikme Demirde Grafitler, kesit alamm fazlaca azaltarak, par<;a i<;inde Geriliminartmasll,a, Gri D. Demirde oldugu kadar sebep olmazlar. Ana kutleninta:;}lylcl kesiti, Grafit miktan aym olan Lamelli Gri Demirdekinden dahabuyiiktiir. Biiylece, Gri D. Demirdeki gibi a:;;m Gerilim Tepeleri meydana

(178)

(~ekil. 49). Kuresel Grafitli Diikme Demir, Diikulmu:;; durumda.500 X. Tarama Elektron Mikroskobu iiriintiisii.

CEsiTLi DOKME DEMiRLERiN BiRLESTiRME METODLARININKARSILASTIRILMASI

(B)

Siyah TemperKaynak ozellikleri.Gri ve Kiiresel'ebenzer. Sert ve Yumu:;;ak Lehim, uygulanabilir.

(:?ekil. 54).(A): Ferritik Kiiresel D. Demir.(B): Perlitik Kiiresel D. Demir.(C): Martensitik Kiiresel D. Demir.

Beyaz TemperKarbonu<;;okazaltllml:;; OJ

.JITW - S 381'kalitesinde 'On ISltmagerekmez.Diger kalitelerde Karbonmiktanna gore, gerektiginde On ISltmalazlmdlr. Sert ve Yumu:;;ak Lehim,biitiin kalitelere uygulanabilir. ?,

KureselGriD.

Demireolduk<;;abenzer.

GriBilhassa Perlitikturlerde. Martensit yaplsl olu:;;masma kar:;;1 tedbirler gerekir.(Tavlamave Ozel Havemalzeme). Onanmmaksadlyla uygulalllr. Lehimlenmesi gii<;;tiir.

Kaynak:

KURESEL GRAFiTLi DOKME DEM1RLERiN iSARETLERiTiirk Standardmda DDK (Dokme Demir Kuresel) ve DIN Normun

da GGG olarak gosterilir. Takib eden rakam ise. Kgr/mm2 birimi ile Minimum <;ekme Mukavemetidir.

/

(:?ekil. 53). Kuresel Grafitli Dokme Demirden tipik pan;;alar.En ustte: Tanm makinasl di:;;lisi. Ortada: Otomotiv Krank:;;aft. Altta:Dizel Motor birle:;;tirme <;;ubugu.

KURESEL GRAF1TLi D. DEMiRLER1N ISIL lSLEMLERiDokulmu:;; durumdaki Sfero Dokme Demir, Kritik SlcaklIgm (720

- 740°C) uzerine ISlblIp, yeterli zaman bekletilirse, Perlitik Kuresel Grafitli D. Demir, Ostenitik ana yaplya donu:;;ur. Bu slcaklIktan Su Verilirse, Martensitik yaplda Sfero D. Demir elde edilir (:?ekil. 54 - C). BoyleceIslah l:;;lemi (Sertle:;;tirme + Menevi:;;) uygulanarak, Dokulmu:;; durumdaPerlitik matrisdeki Sfero D. Demiri, Temperlenmi:;; Martensit ana yaplyadonu:;;turerek, Sfero D. Demirin <;ekme Mukavemeti, yakla:;;lk 1000 MPaseviyesine ylikseltilebilir. Butiln kiitleye Su Vermek yerine. Alev veyaEnduksiyon Yuzey Serile:;;tirmesi de yapllabilir.

Ostenitik matrisdeki Sfero D. Demir, Kritik SlcaklIgl hIZlI ge<;;ecek:;;ekilde sogutulursa, olduk<;;a yliksek ylizdede Perlit ana yaplsmda, yliksek mukavemetli Sfero D. Demir elde edilir (:?ekil. 50, 54 - B). Ostenitana yapldaki Sfero D. Demir, Kritik Slcakhgl <;;ok yava:;; ge<;;ecek :;;ekildesogutulursa, normal durumda olu:;;acak Perlit i<;;indeki Fe3C par<;;alanacak ve Sunek, Ferritik Kuresel Grafitli D. Demir meydana gelecektir (:?ekil. 52 ve 54 - A). Ferritik Kuresel D. Demir; Dokulmu:;; durumdaki Perlitik yapIYI, 700 °C de tavlamak suretiyle, Sementit yaplsmm par<;;alanmasl i<;;in yeterli zaman beklemek ve ayn:;;an Karbonun mevcut Grafitleriizerine <;;okelmesi i<;;in. 600°C ye <;;ok yava:;; sogutmak :;;eklinde de e1deedilebilir. Aneak. 700°C de Sementitleri ayn:;;tlrmak i<;;in uygulanmaslgereken Tavlama zamalll, 900°C deki Tavlama zamanma gore, dahauzun olacaktlr.

(180) (181)

ALASIMLI DOKME DEMIRLERDaha once, Gri D. Demirler, Beyaz D. Demirler ve Temper D. De

mirler konulannda, Alai;?lm Elemanlannm ayn ayn etkileri incelenmii;?ti.Burada birka.;; omek verilerek devam edilmektedir.

(i) Nikel Ala§lmh Dokme Demirlere ornekler:

Daglama: % 2 Nita!. Ostenitik Matrisde, Grafit Kurecikleri ve Alai;?lm(Metal) Karburleri. Nikel, Ostenitik matrise; Krom, Alai;?lm Karburlerineve Magnezyum, K1.iresel Grafite sebep olmaktadlr.

(ii) Molibden AlaSlmh Dokme Demirlere ornekler:

(~ekil. 55). % 4 Ni - % 1.6 CrAlai;?lmh Dokme Demir.(Ni - hard).DokUlmui;? durumda.250 X. Daglama: % 2 Nita!.Ostenit matrisde, Martensitigneleri ve Alai;?lm Karburlerigozlenmekte. Nikel, OstenitkararlaYlcl (stabilizer)elemandlr; Ostenitin 723 DCde, Otektoid reaksiyon HePerlite donui;?mesine maniolarak, Oda SlcakllgmdaOstenit fazmm kararhhgma(devamma) sebep olur. Krom,Karbur tei;?kil edicidir.

Grafit

(~eki!. 57). Molibden Alai;?lmh, Beyaz Diikme Demir.1000 X. Rockwell C 58 Sertlikte. A<;;lk renk yapl: Sementit, ignemsi yapl:Martensit.

CiHAZLARMalzeme olarak Dokme Demirler ureten, Dokum Telmolojisinde

kullamlan cihazlardan bazllanna iirnekler verilmi§tir.Sayfa 184 te, Diihim Atiilyesi Cihazlanna Ornekler verilmii;?tir .

" 189 da, Kum Laboratuvan" " "" 192 de, Hassas Dokiim " " "

Ala,lffi (Metal]Karbur

Matris

.'

•(~eki!. 56). % 21 Nikel- % 2.2 Krom - % 0.06 Magnezyum

Alai;?lmh Diikme Demir. (Ni - Resist). Diikulmui;? durumda. 500 X.(182) (183)

(gekil. 58). DiikLim Atiilyesi. Genel Giiriiniis.

•• Ill.

DOKUMATOLY.--

CihazlarlnaOrnekler

(184)

•

I

(gekil. 59). Diikum Atiilyesi. Ostten giiriinus·

(185)

(gekil. 60).Mac;;a Kurutma

Flnnl.

(~ekil. 61). Basm<;:h D6kum Makinasl ve Ergitme Ocagl.

(~ekil. 62). Kabuk Ma<;:a Yaplm Makinasl.

(~ekil. 65). induksiyon Ocagl ve baglanhlan.

rS,ekil. 66). Pota Ocagl.

(E)ekil. 63). (Solda)Kum Hazlrlama

Makinasl.

(E)ekil. 64). (Sagda)Kahp Kumu

Hazlrlama (arkada)ve Havalandlrma

Makinasl.

(186)

(E)ekil. 67).(Solda)

Sarsma Basma

KahplamaMakinasl.

(~ekil. 68).(Sagda) Par<;:a

TemizlemeMakinasl.

(187)

($ekil. 69). Spektral Analiz Cihazl (Spektrometre).

(ISS)

KUMIABO~ ·UVARI

CihazlarlnaOrnekler

(IS9)

(~ekil. 78). Kum YogunlukGiisteIicisi ve 8tandart I\:umNumune Hazlrlama Cihazl

(Ustte).

(~ekil. 76). Tav Fmru.

(~ekil. 75). Ya§ ve KuruKum Dayamm Cihazl.

(~ekil. 77). SIVl Kan§tmclSI.

(~ekil. 73). Kum Dagllmaindeks Cihazl.

(~ekil. 74). Elek Analiz Cihazl.(~ekil. 72) Nem Tayin Cihazl.

(~ekil. 71). Ya§ ve Kuru KumGaz Ge<;irgenlik Cihazl.

(~ekil. 70). Kum Kan§tmCl veElektronik Terazi.

(190) (191)

($ekil. 79). Karbon Ekivalan Cihazl., , ' :-" '"',

LaboratuvarCihazlarlna

Ornekler

($ekil. 80). Vakum HaZlrlama Cihazl.

c>,.:1

(192)($ekil. 81). Mum Enjeksiyon ve Plastik Kahp Cihazl.

(193)

TEST: ]

,:01'.'

:;;elcil 5:;;elcil 4:;;elcil 2 :;;elcil 3:;;elcil 1

(194)

(0 )(0

(0)

)(0

(0)

)

(1. - 4. Sorular kin) (Sekil. 1 de Cd - Zn Denge Divagraml verilivor.% 40 Cd Ala;aml inceleniyor.l

11) 320°C de Katmm bilegimi (kompozisyonu) nedir?(0 % 13.5 Cd) (0 % 53.5 Cd) (0 (13.5/53.5) *100 Cd)(0 (40/53.5)*100 Cd) (0 % 100 Zn)

(2) 320°C de Kat!/Slvl oram nedir?(0 13.5/40) (0 40/13.5) (0 29.5/53.5) (0 43/40) (0 hi<;biri)

(3) Ala;)lm, 266°C ye yava;) sogutuldugunda, bile;)im (kompozisyon) nedir?

(0 % 100 Cd) (0 % 100 Zn) (0 % 53.5 Cd) (0 % 83 Cd) (0 % 40 Cd). (4) Ala;)lm, Oda 8lcakhgma (veya 0 °C ye) yava;) sogutuldugunda,

yapmm % ka<;l 6tektikdir? (0 13.5/83) (0 40/83) (0 40/53.5)(0 53.5/83) (0 hi<;biri)

(5) E;;ekil. 2, neyi gostermektedir? (0 Metalin Soguma Egrisi)(0 Ala;)lmm Soguma Egrisi) (0 Metalin TersHlz Egrisi)(0 Ala;)lmm Ters HlZ Egrisi) (0 Metalin 80guma HlZl Egrisi)

(6) E;;ekil. 3 te gosterilen ozellikler degi;)imi, hangi Ala;)lmlar i<;inge<;erlidir? (0 6tektik) (0 Kat! Eriyikler) (0 Dokulu Kat! Eriyikler)(0 Lehimler) (0 Verilenlerin hi<;birinde ge<;erli degildir.)

(7) E;;ekil. 4 te verilen, A ve B metallerinin denge diyagrammda ?alan bolge hangisidir? (0 A + B) (0 A + 6tektik) (0 A + 8lVl) (0 B + 8lVl)(0 Verilenlerin hi<;biri)

(8) E;;ekil. 5 te verilen Lehimler Denge Diyagrammda, slraswla 1 ve2 olarak gosterilen faz <;izgileri nelerdir? (0 Solidus - Solvus) (0 Solidus Solidus) (0 Solvus - Solvus) (0 Likidus - Solidus) (0 Verilenlelin hi<;biri)

(9) Lehim, hangi iki elemanm ala;)lmldlr?(0 Cu - Ni) (0 Sn - Pb) (0 AI - Cu) (0 Cu - Zn) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(10) Duralumin, esas olarak, hangi iki elemandan meydana gelir?(0 AI - % 4 Zn) (0 AI - % 4 Ni) (0 AI - % 4 Cu) (0 AI - % 4 Sn)(0 Velilenlerin hi<;biri)

(11) Monel, hangi iki metalin ala;)lmldlr?(0 Cu - Sn) (0 Pb - Sn) (0 Cu - Ni) (0 Cu - Zn) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(12) Hangi Ala;)lmlann yava;) sogutulmasmda son yapl, saf birmetalin tek fazh yaplsma benzer? (0 6tektik) (0 Katl Eriyikler)(0 Dokulu Katl Eriyikler) (0 Lehimler) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(13) Terazi Kurah neyi gosterir?(0 Katmm i<;indeki A e1ementi miktanm) (0 Bir slcakhkta, katl veya SlVlnm kompozisyonunu) (0 Bir slcakhkta iki fazh bolgede, ayn ayn faz miktarlanm) (0 Tek fazh bolgede, fazm i<;indeki A ve B miktanm) (0 Verilen;)lklarm hepsini gosterir.) (195)

(14) Dokulu Kat! Eriyik yaplsl, nasJ! clilzeltilir? (0 Ala§lml, SlVl clurumclayken, hlzla sogutarak) (0 Likiclus slcakhgll1m hemen altmcla birslcakhkta tavlayarak) (0 Likiclus SlcakhglIlln hemen altlncla bir slcakhktan hlZla sogutarak) (0 Soliclus slcakhgmm hemen uzerinclen su vererek)(0 Soliclus slcakhgmm hemen altmcla bir slcakhkta Ala§lml tavlayarak)

(15) A§aglcla verilen <;:okeltme Sertlqtirmesi basamaklannm clogruolarak slralam§l nasllcllr? (1) Dil§uk bir slcakhkta tavlama. (2) EriyigeAlma. (3) Otektik slcakhgln altmcla bir slcakhga lSltma.(01 - 2 - 3) (03 - 1 - 2) (03 - 2 - 1) (02- 3 - 1) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(16) <;:iikeltme Sertle§tirmesi yapllabilmesi i<;:in, A ve B metalleri,ne clurumcla olmahcllr? (0 Ave B, Katl Eriyik tqkil etmeliclir.) (0 A veB, Metaller araSl bile§ik te§kil etmeliclir.) (0 A nm B i<;:incle erimesi, SlVlclurumcla clegi§meliclir.) (0 A nm B i<;:incle erimesi, katl clurumcla clegi§meliclir.) (0 Verilenlerin hi<;:biri clogru clegilclir.)

(17) Bakn-, Yilzey Merkezli Kilp (YMK) yaplclacllr. Kristal kafesin birkenar uzunlugu 3.61 °A ise, bakmn atom yan<;:apl ne kaclarcllr? (...... )

(18) Bir Hacim Merkezli Kup (HMK) kristal yaplh metalcle, kubilnbir kenar uzunlugu 1.414 °A ise, metal atomunun yan<;:apl ne kaclarcllr?(.........)

(19) Hekzagonal Slkl Paket (HSP\ hikresincleki Atom saYlsl =? (Basit Hekzagonalclaki Atom saYlsl

(20) Yuzey Merkezli Kilp kristal kafesinin °lr) ka<;:l bo§tur? (......... )(21) Bir Ala§lm, 28 kg Cu ve 28 kg Ni kullamlarak hazlrlamrsa,

Nikelin ala§lmclaki atom % si ne olur? ( )

(22) Yanclaki grafikcle, bir metalinpratik sogumasl verilmi§tir.

<;:ekircleklenme A§m Soguma miktan ne kaclarcllr? (0 a) (0 a + b)(0 c) (0 a + c) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(23) Kat!la§ma A§m Soguma miktan ne kaclarcllr? (0 a) (0 a + b)(0 c) (0 a +c) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(24) ingot Kahpcla cok vavas sogutma, nasll tane yaplSI meyclanagetirir? (0 E§ eksenli) (0 <;:il taneleri) (0 E§ eksenli + <;:il taneleri)(0 E§ eksenli + SiHunsal) (0 Sutunsal)

(25) Metal Kahba Dokumcle, nasll tane yaplsl elcle eclilir?(0 ince) (0 kaba) (0 E§ eksenli) (0 Siltunsal) (0 E§ eksenli + Siltunsal)

(196)

TEST: 2(1) Bir Katl Eriyik olan ve macleni para yapnmncla kullamlan Mo

nel, hangi iki metalin ala§lmlcllr? (0 Cu - Zn) (0 Cu - Sn) (0 Pb - Sn)(0 Cu - Ni) (0 Verilenlerin hil,;biri)

(2) Duralumin, esas olarak, hangi elemanlarclan meyclana gelir?(0 AI - % 4 Zn) (0 AI - % 4 Cu) (0 AI - % 4 Pb) (0 AI - % 4 Ni)(0 Verilenlerin hi<;bili)

(3) Lehim, hangi iki elemanm ala§lmlcllr?(0 Cu - Zn) (0 Cu - Sn) (0 Sn - Pb) (0 Cu - Ni) (0 Velilenlerin hi<;biri)

(4) Atomik Paketlenme Faktorii (APF), hangi birim kafes yaplslncla(yapllanncla) en bUyl.lktLlr? (0 YMK) (0 HMK) (0 HSP) (0 HSP ve YMK)(0 HSP ve HMK)

(5) KATI ERiYiKLER hakklncla hangisi yanh§tlr?(0 Yepyeni ozellikte bir maIzeme meyclana gelir.) (0 Ozelligi, bile§enlerinozelliklerinclen ayncllr.) (0 Ocla slcakhgmcla tek fazh ala§lmlarcllr.)(0 Ala§lmm ISII Soguma Egrisi, saf metallercle olclugu gibi sabit kahr.)(0 Verilen §lklarcla yanh§ yoktur.)

(6) <;:eligi, Kritik Slcakhgm (A3) ilzerincle biraz fazla zamanlSltmak, tane yaplslnl netice verir. (0 yanml§) (0 ferritik)(0 sementitli) (0 Imba) (0 ince)

(7) Sertle§tinne Is11 i§lemi, hangi yaplyl, suratli bir sogutma hlZlile Martensit'e clonu§tilrmeyi gerektirir? (0 Perlit) (0 Sementit)(0 Leclebrit) (0 Fenit) (0 Ostenit)

(8) Kurele§tirme Tavlamasl, hangi <;:eliklere yaplhr?(0 Du§uk karbonlu) (0 Orta karbonlu) (0 Yuksek karbonlu) (0 Yilksekala§lmh) (0 Dil§uk ala§lmh)

(9) Hangisi,.FUL TAVLAMA nm yapllma sebeplerinclen clegilclir?(0 Aglr bir Soguk I§lem'e imkan saglamak) (0 <;:eligin tane yaplslm clahauniform yapmak) (0 Kalll1tl gerilimleri giclermek) (0 Silneklik kazanclll-mak) (0 Sertlik kazancllrmak)

(10) Hangisi, Martensit hakkmcla clogru clegilclir?(0 Hacim Merkezli Tetragonal yaplclacllr.) (0 <;:ok sert ve kmlgancln-.)(0 Sertligi, karbon miktanyla artar.) (0 350 - 150°C araslIlcla elcle eclilir.)(0 Toklugu fazlacllr.)

(11) A§aglclaki su verme ortamlannll1 hangisi, en §iclcletlisiclir?(0 <;:e§me suyu ) (0 Yag) (0 Hava) (0 Tuzlu su) (0 Damltlk su )

(12) Hangisi, TEMPERLEME (Menevi§) yapllma sebeplerinclenclegilclir?(0 Su verme i§leminclen clogan kalmtl gerilimleri inclirgemek) (0 Par<;:anmhizmeti esnasmcla olmasl muhtemel clistorsiyonu, en aza inclirmek)(0 <;:ekme gerilimini artlrmak) (0 <;:eligin toklugunu geli§tirmek)(0 Verilen §lldarcla yanh§ yoktur)

(13) Bir <;:eligin SERTLE:?EBiLiRLiOi neye (nelere) baghcllr?(0 Par<;:arlln kiltlesi ve bi<;:imine) (0 Kritik Soguma Hlzma) (0 Su vermeortamma) (0 Karbon miktanna) (0 Karbon ve AlaSlm elemanlanmiktanna) "

(14) Otektoicl iincesi bir <;:elik i<;:in Sertle§tirme, a§aglcla giisterilengrafikcle, hangi biilgecle yaplhr? (0 1) (04) (05) (06) (07)

(15) Otektoicl iincesi bir <;:elik i<;:in Temperleme, hangi numarahbolgecle yaplhr? (0 1) (0 2) (0 3) (06) (07)

(197)

(16) KLirelef:!tirme Tavlamasl, hangi biilgede yaplhr?(0 1) (0 2) (0 3) (0 5) (0 6)

(17) Proses Tavlama, hangi biilgede yaplhr?(0 1) (0 2) (0 3) (0 5) (0 6)

(18) Otektoid Somasl bir <;;eligi Sertlef:!tirme, hangi biilgede yaplhr?(04) (0 5) (0 6) (0 7r-)--,-(0:::..-:::h::Jicr..::.b:.::;ir"'i)<-- ---,

(19) Hangi t;;elikde fulmartensitik sertlik (64 ± 1 Rockwell C),uygun yapl1an Sertlef:!tirme if:!lemi neticesinde elde edilemez? (0 3240)(0 1060) (0 1065) (0 1095) (0 VeIilenleIin hepsinde elde edilir.)

(20) Hangisi, Orta Karbonlu c,;elik degildir?(03240) (0 1050) (0 1065) (0 Velilenlerin hepsi, Orta Karbonludur.)(0 Verilenlerin hi<;;biri, Orta Karbonlu degildir.)

(21) Hangi <;;elikde elde edilecek yiizey sertligi, en fazladlr?(0 2520) (08620) (0 3520) (0 1030) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)

(22) SEMENTiT hakkmda , hangi :;;Ik yanhf:!dlr?(0 Kimyasal formiilil FeaC diL) (0 % 6.67 Karbon ihtiva eder.) (0 Sert velnnlgan yapldadlr.) (0 <;ekme mukavemeti yiiksek, basma mukavemetidUf:!iiktiir.) (0 Verilenlerin hepsi, Sementit hakkmda dogruduL)

(23) OSTENiT hakkmda, hangi f:!lk yanhf:!dlr?(0 Demir ve Karbonun bir Katl Eriyigidir.) (0 ic,;inde Karbonun en fazla<;iiziiniirliigu, % 0.8 diL) (0 Sertligi 40 Rockwell C diLl (0 TokluguyiiksektiL) (0 Oda Slcakhgmda normal olarak kararh degildir.)

(24) Otektoid Somasl <;eliklerin Optik Mikroskop giiriinuf:!lerinaslldlr? (0 FeaC + y) (0 F + P ) (0 P + FeaC ) (0 Yall1lz P )(0 Verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.)

(25 - 27. Sorular icin): % 0.6 Karbonlu bir <;elik, SIV! durumdan<;ok yavaf:! sogutuluyoL

o,~

(25) 725°C de % a miktan, hangi degere en yakmchr?(0 18) (020) (026) (030) (040)

(198)

(26) 723°C de % FeaC miktan ne kadardlr?(0 6.67) (0 8) (0 12) (0 25) (0 Verilenlerin hit;;biri)

(27) Oda Slcakhgmdaki <;;eligin yaplsmda, % Perlit ne kadardlr?(0 33.3) (0 50) (0 60) (0 75) (0 Verilenlerin hit;;biri)

(28) Sade Karbonlu t;;elikler, a:;;ai?;Ida verilenlerden hangisinde tatoominkardlrlar? (0 Yuksek Slcakhklarda) (0 Yuksek Korozyonlu atmosferlerde) (0 Kahn kesitlerde) (0 Fazla Sertlik istenen yerlerde)(0 Verilenlerin hic,;birinde tatminkar degildirler.) .

(29) Mangan'm c,;e1ikdeki fonksiyonu hakkmda, a:;;agldakilerdenhangisi yanh:;;tlr? (0 Butun Sade Karbonlu c,;elikl.erd~ 1;lUlunm~.).. ..(0 KukUrdun fena etkilerini denge1er.) (0 Oksit gldencI olarak I:;; gorur.)(0 Miktan % l'i a:;;tIgI zaman c,;elik, Ala:;;lmh <;elik saylhr.) (0 Yukandaverilenlerin hepsi, Mn hakkmda clogrudur.)

(30) Molibden, buyiik miktarlarda Taklm t;;eliklerinde kullamhr;<;unkU ...... benzer, KIzII ISlda diren<;;li sertlik saglar. (0 Vanadyum'a)(0 Bor'a) (0 Krom'a) (0 Tungsten'e) (0 Kur:;;un'a) ..

(31) Tungsten'in (W) c,;e1i~e ~atIl~asl~d~ ?a:;;hca mak~at .nedlr?(0 Korozyon direnci) (0 ManyetIk Ozelhklen geh:;;tir.me) (~ Oksl.t gIderme)(0 Makina i:;;lenebilirligi) (0 Yuksek slcakllldarda dlrenc,;h serthk) ..

(32) Du:;;uk Karbonlu c,;eliklerin Optik Mikroskop yapllan hanglsl-dir? (0 F + y) (0 F + P) (0 F + FeaC) (0 P + FeaC ) (0 Verilenlerin hit;;biri)

(33) Mangan, yiiksek yiizdelerde (11 - 14) kullanlldlgl.zaman, t;;okiyi a:;;mma direnci gosteren c,;elik hangisidir? (0 Hadfield) (oInvar)(0 Elinvar) (0 HSS) (0 Manyetik t;;elik) .

(34) Hang! Ala:;;lm elemanl, onemli oranda ge1i:;;tirilmi:;; Makina 1:;;lenebilirligi saglar?(0 Mangan) (0 Aluminyum) (0 Molibden) (0 Kur:;;un) (0 Tungsten)

(199)

•

TEST: 3(1) <;e:;;itli Sade Karbonlu e;;eliklerin, aym :;;artlarda Tavlanmalan

durumunda % 0.8 Karbona kadar, a:;;aii;J.dakilerden hangi mekanikozellik, artmaz? (0 <;ekme Mukavemeti) (0 Sertlik) (0 Siineklik)(0 Sertle:;;ebilirlik) (0 Verilenlerin hepsi artar.)

(2) Genel olarak, Ala:;;lm elemanlan, kiie;;iik % lerde (% 5 den az ),hangi ozelligi geli:;;tirmek ie;;in kullamlmaz? (0 Sertle:;;ebilirlik) (0 Sertlik)(0 <;ekme Dayamml) (0 Korozyon Direnci) (0 Verilenlerin hepsi ie;;inkullamhr.)

(3) Verilenlerden hangisi, Molibdenli Ala:;;lm e;;eligidir? (0 1040)(0 2520) (0 3520) (0 4340) (0 Verilenlerin hepsi)

(4) A:;;aii;J.daki e;;elik tiirlerinden hangisinin SAE' deki kodu 3 rakamhdlr? (0 Az ala:;;lmh e;;elikler) (0 Bor' lu e;;elikler) (0 Yiiksek Ala:;;lmhe;;elikler) (0 Paslanmaz e;;elikler) (0 Verilenlerin hie;;biri 3 rakamh degildir.)

(5) St 60 - 2 ne demektir?(0 Akma Dayamml max. 60 Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 Akma Dayamml min.60 Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 <;ekme Dayamml max. 60 Kgr/mm2 olan e;;elik)(0 <;ekme Dayamml min. 60 Kgr/rnm2 olan e;;elik) (0 Karbonu % 0.6 olane;;elik)

(6) Otektoid Oncesi bir e;;eligi Sertle:;;tirme, hangi slcakllkta yaplhr?(01'> AI) (0 T< AI) (01'> A:3 ) (0 T< A:3) (0 Verilenlerin hie;;birindeyapllmaz.)

(7) Otektoid SonraSI <;eliklerin, Optik Mikroskop goriinii:;;leri naslldlr? (0 F +P ) (0 P + S) (0 Ostenit + Ferrit) (0 Ostenit + Sementit)(0 Verilenlerin hie;;biri dogru degildir.)

(8) Molibden, klzlllslda direne;;li sertlik kazandlrmasl baklmmdan,hangi Ala:;;lm elemanma benzer? (0 V) (0 W) (0 B) (0 Ti) (0 Verilenlerinhie;;birine benzemez.)

(9) Fe - Sementit diyagraml iizerinde, slraswla. en sert ve en yumu:;;ak yapllar hangileridir? (0 F, S) (0 S, F) (0 Ostenit, Perlit)(0 Ostenit, Ferrit) (0 S. P)

(10) C 50 ne demektir? (0 <;ekme Dayamml min. 50 Kgr/rnm2 olane;;elik) (0 <;ekme Dayanlml max. 50 Kgr/rnm2 olan c;;elik) (0 AkmaDayamml max. 50 Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 Akma Dayamml min. 50Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 Karbonu % 0.5 olan C;;elik)

(11) GS - 38 ne demektir? (0 Max. <;ekme Dayamml 38 Kgr/mm2olan Dokme <;elik) (0 Min. <;ekme Dayamml 38 Kgr/mm2 olan Dokme<;elik) (0 Min. Akma Dayamml 38 Kgr/mm2 olan Dokme Demir)(0 Max. Akma Dayamml 38 Kgr/mm2 olan Dokme Demir)(0 Karbon miktan % 0.38 olan Dokme <;elik)

(12) X 10 Cr Ni Ti 18 10 malzemesi hakkmda, verilenlerdenhangisi dogrudur? (0 Az ala:;;lmh e;;eliktir.) (0 Karbon miktan % l' dir.)(0 Titan miktan, % 10 dur.) (0 Yiiksek ala:;;lmh e;;eliktir.)(0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(13) 1.2714 numarall malzemede, 2 neyi gosterir? (0 Bu malzemenin <;elik oldugunu) (0 Malzemenin Sade Karbonlu <;elik oldugunu)(0 Slra numarasml) (0 Taklm <;eligi oldugunu) (0 ie;;inde % 2 Karbonbulundugunu)

(14) Aym ebatlardaki e;;elik pare;;alarda, Su Verilmi:;; yiizeyden,belirli derinlikteki bir yiizeyde ole;;ulecek sertlik, hangi e;;elikde en azdlr?(0 2540) (0 3540) (04340) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)

(200)

(15) Dokiilmu:;; bir pare;;adaki kalmtl gerilimleri gidermede, a:;;aglda verilenlerden hangisi en tesirlidir? (0 Nonnalize) (0 Temperleme)(0 Ful Tavlama) (0 Proses Tavlama ) (0 Kiirele:;;tirme Tavlamasl)

(16) Hangi e;;elikde, Martensitik yapl elde etmek ie;;in, Kritik Sogutrna HlZl (KSH), en dii:;;uktiir? (0 1040) (0 1050) (0 1060) (04260)(0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)

(17) Sementit' in <;ekme ve Basma Mukavemetleri naslldlr?(0 Her ikisi de du:;;uktur.) (0 Her ikisi de yiiksektir.) (0 Birbirlerinee:;;ittir.) (0 <;ekme yiiksek, Basma du:;;uktur.) (0 <;ekme du:;;uk, Basmayiiksektir. )

(I8) Hangi e;;elikde, uygun:;;artlarda Su Venne neticesi, 64 ± 1Rockwell C (ful sertlik) elde edilir? (0 1040) (0 2540) (0 4340) (0 1060)(0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.)

(19) <;eligi Temperleme (Menevi:;;), hangi slcakhga kadar yaplhr?(0 Ad (0 A:3) (0 Acm) (0 500 ec) (0 1000 ec)

(20) A:;;aglda verilen cumlelerin, hangisi/hangileri dogru olabilir?(a) Mangan, Sade Karbonlu <;eliklerin hepsinde bulunmaz.(b) Su Vermede: (Pare;;anm Hacmi/Su Verme Ortaml Hacmi)

kesrinin, yiiksek bir oram korunmahdlr.(c) <;elikdeki Karbon oram arttlke;;a, Kritik Sogutma HlZI (KSH)

ariar.[0 (a) ve (b) dogrudur.] [0 (a) ve (c) dogrudur.] [0 (b) ve (c) dogrudur.][0 (a), (b), (c) dogrudur.] [0 (a), (b), (c) yanh:;;tlr.]

(201)

TEST: 4

II11

tJ;

II

: ~

"~ l./ li:sIrnI

c £,(1. - 8.) Sorulan, yukanda gosterilen (J - I: grafigine gore

cevapiandirmiz.(1) Bu malzeme it;in Elastik Modul ne kadardIr? (0 230/0.2)

(0230/0.02) (0230/0.002) (0260/0.4) (0260/0.004)(2) Part;a kmidigi zaman, son uzunlugu nedir? (mm) (0 60) (0 62)

(0 63.5) (0 72) (0 73.3)(3) Son t;ap, eger 9 mm olt;ulurse, kopmadaki % Kesit Daraimasl

ne kadardIr? (016.7) (0 17.5) (0 19) (024) (0 Verilenlerin hit;biri)(4) Part;anm Boyun Vermeye ba§ladigi noktada, part;a uzerindeki

Hakiki Gerilme, kat; MPa' dIr? [ ( (Jhak/(Jpr) = 1 + I:pr ]

(0 440) (0 457) (0 480) (0 571) (0 Verilenlerin hit;biri)(5) Part;anm Tokluk Modulu ne kadardIr? (Joule/mm3 )

(0 0.080) (0 0.097) (0 0.108) (0 0.115) (0 Verilenlerin hit;biri)(6) Malzemenin ugradigi Plastik Deformasyon/Elastik Deformas

yon orani nedir? (059) (066.5) (089) (094) (0 Verilenlerin hit;biri)(7) (Jaranu , (JaJona, (Jelastlk Gerilmelerinin, birbirlerine gore durumlan

nasl1dIr? (0 (Jel < (Jar < (Jakma) (0 (Jar < (Jakma < (Jel) (0 (Jel < (Jakma < (Jar)

(0 (Jakma < (Jel < (Jar) (0 (Jar < (Je! < (Jakma)

(8) Malzemeye % 0.1 birim deformasyon vermek it;in. ne kadarEnerji gerekir? (0 0.45) (00.51) (02.5) (04.5) (0 Verilenlerin hit;biri)

(9. - 11.) Sorulan, asagida verilen (J - I: grafiklerine gore cevaplandInmz.

19) Plastik Deformasyona kar§1 En Dayamkh oiani hangisidir?(0 1. Al Ala§lml) (02. Al Ala§lml) (0 Baklr) (0 GO - 25 ) (0 C 45 )

(10) Toklugu en yilksek olan hangisidir? (0 1. Al Ala§lml)(0 2. Al Ala§lml ) (0 Baklr) (0 GG - 25 ) (0 C 45 )

(11) Elastik Modulu en yilksek olan hangisidir? (0 1. Al Ala§lml)(0 2. Al Ala§lml) (0 BakIr) (0 GG - 25) (0 C 45)

(12) Bir Bakir tel, 187000 psi Hakiki Kmlma Gerilimi ve 37 400psi Pratik Kmlma Gerilimi gostermi§ ise, kopmada % Kesit Daraimaslne kadardIr? (070) (073) (075) (080) (0 Verilenlerin hit;biri)

(13) ilk boyu 1 m olan bir Aluminyum t;ubugun (E = 7000 Kgr/mm2), 500 Kgr lik bir <;ekine yilkU altmda 0.1624 mm uzamaSI it;in, ilkyant;api ne olmahdIr? (mm) (06) (07) (0 10.5) (0 11.83)(0 Verilenlerin hit;biri)

(202)

(14) Katlama testleri, malzemenin hangi mekanik ozelliginin gostergesidir? (0 Sertlik) (0 Suneklik) (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Plastiklik)

(15) Du§en bir bilyanm geriye slt;radlgl Sertlik cihaZl, bir -------sertlik aletidir. (0 <;izik) (0 Darbe) (0 Dinamik) (0 Mikro) (0 Statik)

(16) Vickers Sertlik Olt;me metodunda kullanilan ucun geometrisinedir? (0 prizma ) (0 kUre) (0 koni) (0 piramit) (0 kure ve koni kullanl1abilir.)

(17) 100 Kgr yilk kullamlan bir Vickers Sertlik olt;mede, VickersSertlik Degeri 515 t;lkmasl it;in, her bir arahgl 0.02 mm olan buyiltecinkat; t;izgisi, izin ko§egeni uzerine t;akl§mahdIr? (0 31) (034) (036) (038)(0 Verilenlerin hit;biri)

(18) Charpy Test numunesinin uzunlugu kat; mm dir? ( )(19) Bir <;entik Darbe testinde, kirma t;ekicinin aj?;lrhgi 5 Kgr, ciha

zm sarkat; kolu 40 cm dir. 90 0 lik bir klrma at;ISI verilerek bir test numunesi klnidiktan sonra, 60 0 lik yilkselme at;ISI gozlendigine gore,klrma i§i kat; Joule' dur? (0 120) (098) ( 0 49) (09.8) (0 Verilenlerinhit;;biri)

(20) Bir t;;eligin Darbe Degeri, Charpy testi ile 100 Joule bulunmu§tur. Bilinmeyen ba§ka bir t;eligin vurma enerjisi, birincisi ile kar§lla§tlnlmak isteniyor. A§aj?;lda verilen §Iklardan hangisi yanh§ olabilir?(0 1. numune ile aym sicakhkta test yapllmahdlr.) (0 Aym t;;entik at;;llmahdIr.) (0 Izod Testi uygulanabilir.) (0 Verilen §Iklann hepsi dogrudur.)(0 Verilen §Iklarm hepsi yanh§dIr.)

(21) DIN Normunda Standart <;entikli Deney pare;;asi/part;alanhangi(si) /leridir? (0 U <;entigi, V <;entigi, Anahtar deligi) (0 U <;entigi, V<;entigi) (0 ISO - V) (0 U <;entigi ve ISO - V) (0 ISO - V ve DVM)

(22) Derin <;ekine Testinde, Smir <;ekme Oram nedir?(0 <;ekilebilecek sacm minimum t;api/Istampa t;apl)(0 <;ekilebilecek sacm maksimum t;api/Istampa t;;apI)(0 Istampa t;api/Sacm maksimum t;apl)(0 lstampa t;api/ Sacm minimum t;;apI)(0 Verilenlerin hit;;biri dogru degildir.)

(23) Du§en bir kutlenin geriye slt;radlgl yilkseklik, hangisindeSertligi belirler? (0 Knoop) (0 MOH) (0 Poldi) (0 Baumann) (0 Sklereskop)

(203)

,

(24) Bir Rockwell C Standard Cihaz Sertlik Ol\;mesinde, ibre, 0dan ku\;uk bir deger gosterirse; U\;, malzemeye mm'den fazlabatar. (00.002) (00.02) (0 0.2) (00.026) (00.26)

(25) Bir Rockwell B Standard Cihaz Sertlik Ol\;mesinde, U\; malzemeye 0.05 mm batml:?sa, bu malzemenin hesaplanan Sertligi nedir?(0 57) (065) (0 75) (0 105) (0 Verilenlerin hi\;biri)

(26) Sertle:?tirilmi:? ve Menevi:?lenmi:? \;eligin sertligi, hangiRockwell skalasl ile ol\;ulur? (Par\;a, 5 cm kahnhkta ve 2 Kg kUtlededir.)(0 A) (0 B) (0 C) (0 T) (0 Verilenlerin hiybiri)

(27) 230 HB 2.5/62.5/30 :?eklinde verilen bir Sertlik ol\;umu,hangi malzeme uzerinde yapllml:?tJr? (0 Aluminyum) (0 BakJr)(0 Gri Dokme Demir) (0 <;elik) (0 Kalay)

(204)

TEST: 5(1) Kararslz Ostenit bolgesinde deformasyondan sonra, pan;:a,

istege bagh olarak, Su Verilir veya Beynitik yapl elde edilirse, bu prosesnedir? (0 Proses Tavlama) (0 Temperleme) (0 Os:?ekillendirme)(0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) ..

(2) 1080 \;eliginde, I - T Diyagramma gore, kararslz Ostemtl, Ms

Slcakhgmm hemen uzerinde uygun bir zaman bekletirsek~hangi y~pldabir \;elik elde ederiz? (0 Ostenit) (0 Beynit) (0 Martensit) (0 Ince Perht)(0 Kaba Perlit)

(3) HSS taklm \;eligine, :?u Su Verme ortamlannm hangisinde Suverilir? (0 <;e:?me Suyu) (0 tuzlu su) (0 hava) (0 yag) (0 NaOH)

(4) Su Verme i:?leminde, hangi \;elik yUzeyinde elde edilebileceksertlik, en fazladlr? (0 1050) (0 1040) (04340) (08620) (0 Verilenlerinhepsinde aymdlr.) . .

(5) A:?aglda verilen aym ebatlardaki \;elik par\;alann hanglsmde,Sertle:?ebilirlik en iyidir? (0 1090) (0 1080) (0 1060) (0 1040)(0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.). .. . ....

(6) A:?agldakilerden hangisl, \;ehgm Toklugunu geh:?tmcI I:?lemdegildir? (0 Menevi:?) (0 Su Verme) (0 Normalize) (0 Ful Tavlama)(0 Kurele:?tirme Tavlamasl)

(7) 1050 <;eliginin tamamen (ful) Sertle:?tirilmesi i\;in, :?u Su Verme ortamlannm hangisinde/hangilerinde Sertle:?tirilmesi gerekir?(0 hava) (0 yag) (0 yag veya hava) (0 yag veya \;e:?me suyu)(0 \;e:?me suyu veya tuzlu su) . .

(8) Su Verme ortammm tesiri, :?unlardan hangisine bagh deglldlr?[Ortamm] (0 yogunluguna) (0 akJ:?kanhgma) (0 ISll iletkenligine)(0 ozglillsl kapasitesine) (0 buharla:?ma slcakhgma) . .

(9) A:?agldakilerden hangisi, Su Verme \;atlaklanm mlmmumaindirgeyen ve umn olarak Temperlenmi:? Martensit elde edilen teknikdir? (0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) (0 Temperleme)(0 Os:?ekillendirme) (0 Ful Tavlama) .

(10) Par\;anm merkez ve yUzeyini Ms' in uzerinde tutulan blr tuzbanyosuna hlzla sogutmakla, \;atlama ve distorsiyonu indirgeyen veBeynit yaplsmda bir \;elik elde eden proses hangisidir?(0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) (0 Temperleme) (0 Ful Tavlama)(0 Os:?ekillendirme)

(11) Sertligi 60 Rockwell C' ye kadar \;Ikabilen ve oldukca sunekve tok olan \;elik yaplsl hangisidir? (0 Ostenit) (0 Sementit) (0 Martensit)(0 Beynit) (0 Perlit)

(12) A:?agJda verilen maddelerden, hangisi/hangileri dogrudur?(a) Ala:?lmh \;eligin CCT diyagraml, karbon \;eliginin CCT

diyagrammdan sagdadlr.(b) Ala:?lmh \;elikde, karbon \;eligine gore daha yava:? sogutma,

Martensit te:?kil eder.(c) Par\;anm kesit kalmhgl fazla ise, par\;anm gobegi tamamen

sertle:?meyebilir.[0 Yalmz (a) cumlesi dogrudur.] [0 (a) ve (b) dogrudur.] [0 (a) ve (c)dogrudur.] [0 (b) ve (c) dogrudur.] [0 (a), (bl, (c) dogrudur.] .

(13) Hangisi, en masrafll prosesdir? (0 Ful Tavlama) (0 Normahze)(0 Menevi:?) (0 Kurele:?tirme Tavlamasl) (0 Proses Tavlama)

(205)

•

(14) Bir 1050 <;;eliginden par<;;aYI, Ostenit bolgesinde demlendirdikten soma, 700 DC deki bir Tuz Banyasu fmnma atIp, belirli bir zaman bekletirsek, Ostenit neye donu~ur?

(0 Temperlenmi~ Martensit'e) (0 ferrit + perlit'e) (0 Martensit + Beynit'e)(0 Beynit'e) (0 Perlit'e)

(15) A~aglda verilen <;;eliklerden hangisinin, makina i~lenebilirligi,ISII i~lemden once en k6tiidur? (0 1020) (0 1050) (0 1070) (0 1080)(0 1090)

(16) Aym ebatlardaki <;;elik par<;;alarda, su verilmi~ yUzeyden belirliderinlikteki bir naktada sertlik, hangi <;;elikde en azdlr?(0 2540) (0 3540) (0 4340) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlL)

(17) D6kUm gibi bir imalat i~lemi tarafmdan meydana getirilenkalmtI gerilimleri gidermede, a~aglda verilenlerden hangisi, en tesirlidir?(0 Normalize) (0 Temperleme) (0 Ful Tavlama) (0 Kurele~tirme Tavlamasl)(0 Proses Tavlama)

(18) Verilenlerden hangi <;;elikde, Martensitik yapl elde etmek i<;;in,Kritik Sagutma Hlzl (KSH), en du~uktiir? (0 1040) (0 1050) (0 1060)(0 4260) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlL)

(19) Hangi <;;elikde, uygun Su Verme neticesi, 64 ± 1 Rockwell C(ful sertlik) eIde ediIir? (0 1040) (0 2540) (0 4340) (0 1060) (0 Verilenlerinhi<;;birinde eIde edilmez.)

(20) <;eligi Temperleme (Menevi~), hangi slcaldlga kadar yapllIr?(0 AI) (0 As) (0 Acm) (0 500 DC) (0 1000 DC )

TEST: 6(1) Amerikan Narmunda, CLASS 25 KIr Dokme Demirde, 25 neyi

ifade eder? (0 Max. <;ekme Gerilimi = 25 Kgr/mm2 dir.) (0 Minimum <;ekme Gerilimi =25 Kgr/mm2 diL) (0 Minimum <;elane Gerilimi =25 000psi diLl (0 Minimum <;ekme Gerilimi = 25 MPa dlL)(0 % Karbon = 2.5 dUL)

(2) Hangisi, du~uk Ala~lmlI <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG - 50)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri, du~uk Ala~lmlI <;;elikdegildir.)

(3) Hangisi. Oria Karbanlu <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG - 50)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) ( a Verilenlerin hi<;;biri degildiL)

(4) Hangisinin makina i~lenebilirligi,en iyidir? (0 GGG - 50)(0 GS - 45) (0 1.4300) (0 1.3343) (0 9 S Mn 36)

(5) Hangisi, Yuksek Ala~lmlI <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG - 50)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildir.)

(6) Hangisi, Sementasyan <;;eligidir? (0 1080) (0 GS - 50)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildiL)

(7) Hangisi, Dokiim malzemesidir? (0 1.4300) (0 15 Cr 3)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 GGG - 50) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildir.)

(8) Hangisi, Paslanmaz <;;elikdir? (0 1080) (0 15 Cr 3)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 GS - 50) ( a Verilenlerin hi<;;biri degildiL)

9. - 13. Sarulan a a-Idaki rafi-e are ceva landlnmz.

10(*,'+ i\'3"$)

. ;" J 1430 Ii".',..~,··-·,

'j

/

,

.1 114"'"'V it

0.36

(206)

(9) Malzeme kInldlgmda, % Uzama ne kadar almu~tur?(0 25) (0 23) (0 36) (0 19) (0 VerilenIerin hi<;;biri)

(10) <;ekilen malzeme, ne alabilir? (0 TakIm <;eligi) (0 Gri DokmeDemir) (0 Saguk Haddelenmi~ 1040) (0 Islah Edilmi~ 1095)(0 Slcak Haddelenmi~ 1018)

(11) Hangi gerilimde malzeme bayun vermeye ba~lar? (0 270)(0 290) (0 430) (0 330) (0 hi<;; bayun vermez.)

(207)

(12) MPa birimi, ~unlardanhangisine denktir? (0 Kgr/mm2)(0 Kgr/m2) (0 N/m2) (0 N/mm2) (0 Verilenlerin hie;;biri)

(13) <;;e1igin Akma Gerilimi, kae;; MPa dlr? (0 330) (0430)(0270) (0290) (0 Verilenlerin hie;;biri)

(14) Lamelli Grafit, hangi malzemede bulunur? (0 Ledeburit)(0 Beyaz Diikme Demir) (0 Otektoid Somasl <;;e1ik) (0 Gri Diikme Demir)(0 Verilenlerin hepsinde bulunur.)

(15) $ekil. 1 de giisterilen Ktvllclm giiriinumu, hangi malzemeyeait olabilir? (0 Taklm <;;eligi) (0 Gri Diikme Demir) (0 1045) (0 1020)(0 1095)

(16) $ekil. 2 de Optik Mikroskop yaplsl giisterilen malzeme, neolabilir? (0 Beyaz Diikme Demir) (0 Gri Diikme Demir) (0 btektoidSomasl <;;elik) (0 Otektoid Oncesi <;;elik) (0 Verilenlerin hie;;biri)

(17) Charpy hakktnda hangisi yanh~ olabilir? (0 Test pare;;asl, yatay yerle~tirilir.) (0 Test pare;;asl uzunlugu 55 mm' dir.) (0 Ktrma c;:ekici,e;;entikli ylize vurur.) (0 Toklugun testidir.) (0 Verilen ~lklardayanh~

yoktur.)(18) Silindirik e;;elik bir e;;ubuk ( E = 20 000 Kgr/mm2), ilk boyu 1

metredir. 500 Kgr' lik bir <;;ekme yliku altmda 0.1624 mm uzamaSlic;:in, ilk e;;apl ne olmahdlr? (mm) (0 5) (0 7) (0 10.5) (0 11.83)(0 Verilenlerin hie;;biri)

(19) $ekil. 3 de Optik Mikroskop yaplsl giisterilen malzeme, neolabilir? (0 Beyaz Diikme Demir) (0 Gri Diikme Demir) (oOtektoidSomasl <;;e1ik ) (0 Otektoid Oncesi <;;elik) (0 Verilenlerin hic;:biri)

(20) $ekil. 4 de giisterilen Ktvllclm giiriinumu, hangi malzemeyeait olabilir? (0 Taklm <;;eligi) (0 Gri Diikme Demir) (0 1045) (0 1020)(0 1095)

(21) ($ekil. 5) Bir Vickers Sertlik iile;;mede kullanllan ylik ,100 Kgrdir. Buylitecin her bir arahgl 0.02 mm dir. Sertlik kae;; Vickers C;:lkar?

(208)

(0482) (0571) (0578) (0515) (0 Verilenlerin hie;;biri)(22) 2. Dunya Harbinde, Amerikan Liberty harp gemilerinin kay

nak Saclan e;;iikmesi, hangi olay ile ilgilidir? (0 Deformasyon Sertle~mesi)

(0 Kmlma Dayanlml Du~mesi) (0 Sunek Kmlma) (0 Suneklikten Kmlganhga Gee;;i~ Slcakhgl) (0 Verilenlerin hie;;biri)

(23) lzod hakkmda, a~agldaverilenlerden hangisi, yanh~ olabilir?(0 Test pare;;asl, du~ey yerle~tirilir.) (0 Toklugun testidir.) (0 Klrma e;;ekici,e;;entikli ylize vurur.) (0 Test pare;;asl uzunlugu 70 mm dir.) (0 Verilen~lklardayanh~ yoktur.)

(24) Erichsen ve Kap <;;ekme i~lemleri ile ilgili olarak, hangi ~lk

yanh~ olabilir?(0 Kap <;;ekmede, malzemenin anizotrop olup olmadlgl anla~llabilir.)

(0 Kap <;;ekmede, Slmr <;;ekme Oram ne kadar buylikse, ~ekil verilebilirlik artar.)(0 Malzemenin sunekligi arttlke;;a, Erichsen <;;iikertme Degeri artar.)(0 Her iki i~lemde Sac veya Pul, hareket etmeyecek ~ekilde sabitle~tiri

lir.)(0 Yukanda verilen ~lk1ardayanh~hkyoktur.)

(25) Kap <;;ekme (Derin <;;ekme) imalat i~leminde, hangi ~lkda, etkieden kuvvetler, en iyi giisterilmi~tir?

(0 Eksenel: Basma , Radyal: <;;ekme)(0 Eksene1: <;;ekme , Radyal: Basma , Tegetsel: Basma)(0 Eksenel: <;;ekme , Radyal: <;;ekme , Tegetsel: Basma)(0 Eksenel: Basma , Radyal: <;;ekme , Tegetsel: Basma)(0 Verilenlerden hie;;biri dogru degildir.)

(209)

TEST: 7(I) Bir par\;anm Sertligi iil\;Uldugu zaman yiiksek \;lkarsa, hangi

iizelliklerinin yiiksek oldugu direkt olarak anlai;?llIr? (0 Darbe direnci)(0 Korozyon direnci) (0 lSI direnci) (0 Siineklik) (0 Ai;?mma direnci ve<;:ekme Gerilimi)

(2) Bir <;:eligin Brinell Sertligi 415 HB 5.0 I ?I 30 olarak ifade edilmek isteniyor. "?" ii;?areti yerine hangi rakam gelmelidir?(062.5) (031.25) (0 187.5) (0 100) (0750)

(3) I Giga Pascal, ka\; Newton/mm2 dir? (0 109) (0 106) (0 1000)(0 100) (0 10)

(4) DIN Normunda 1.2714 numaraSl ile verilen malzeme nedir?(0 Diikme Demir) (0 Sade Karbonlu <;:elik) (0 Paslanmaz <;:elik)(0 Taklm <;:eligi) (0 Verilenlerin hi\;biri)

(5) Kaynaklanabilirlik, hangisinde en iyidir? (0 btektoid SomaSl<;:elikler) (0 btektoid bncesi <;:elikler) (0 Orta Karbonlu <;:elikler)(0 Diii;?iik Karbonlu <;:elikler) (0 Yiiksek Karbonlu <;:elikler)

(6) Bir Alai;?lm, 28 Kg Baklr ve 28 Kg Nikel kullamlarak yapllIrsa,Nikelin Alai;?lmdaki atom % si ne olur? (Cu: 63.54; Ni: 58.7) (....... )

(7) DIN Normunda, standart <;:entikli Deney Par\;asll (Ian) hangi(si)leridir? (0 ISO - V) (0 D, V) (0 D ve ISO - V ) (0 ISO - V ve DVM )(0 D, V, Anahtar deligi)

(8) Sonik Test, hangi malzemeye uygulanamaz? (0 Taklm <;:eliklerine) (0 Paslanmaz <;:elige) (0 Aluminyum Alai;?lmlanna) (0 <;:inkoAlai;?lmlarm.a) (0 Gri Diikme Demire)

(9) X ve y (Gama) li;?m kaynaklan ile ilgili olarak, verilenlerdenhangisi dogrudur?(0 X li;?m kaynagl sabittir, y li;?m kaynagl azalIr.)(0 X li;?m kaynagl artar, y li;?m kaynagl sabitdir.)(0 X ve y li;?m kaynaklan artarlar.)(0 X ve y li;?m kaynaklan azalIrlar.)(0 X ve y li;?m kaynaklan sabitdirler.)

(10) Skleroskop ile ilgili olarak, hangi i;?lk dogrudur? (0 <;:izikSertlik aletidir.) (0 Mikro sertlik cihazldlr.) (0 Dinamik sertlik aletidir.)(0 Statik sertlik aletidir.) (0 Verilenlerden hi\;biri dogru degildir.)

(11) Bir metal kiitugii, bir kalIptan ge\;irerek <;:ubuk <;:ekme imalinde, metalin tai;?lmaSl lazlm gelen bai;?lIca mekanik iizellik:(0 Rezilyansdlr.) (0 Yiiksek Akma Gerilimidir.) (0 Plastiklikdir.)(0 Toklukdur.) (0 Suneklikdir.)

(12) Bir BakIr tel, kopma noktasmda 187000 psi hakiki gerilim,37400 psi pratik gerilim giistermii;?tir. % Kesit Daralmasl ne kadardlr?(0 90) (0 80) (0 70) (0 60) (0 75)

(13) Hangisi. Paslanmaz <;:elikdir?(02550) (0 C 45) (09 S Mn 36) (0304) (0 St 37- 2)

(14) <;:elik, hangi slcakhkta en kolay deforme edilir (i;?ekil verilir)?(0600 °C) (0 1150 °C) (0 Ferrit biilgesi) (0 Ostenit biilgesi)(0 Ferrit + Ostenit biilgesi)

(15) Baklr, YMK kristal yaplsmdadlr. Kristal kafesin bir kenaruzunlugu 3.61 °A ise, BakIr atom yan\;apl ne kadardlr? ( )

(210)

(16) Bir <;:entikli Darbe testinde, Klrma \;ekicinin aiPrlIgl 5 Kgr,sarka\; kolu 40 cm olarak 61\;iiliiyor. 90 °lik bir klrma a\;lSl verilerek, 60° lik yiikselme a\;lSl giizlenirse, Klrma ii;?i ka\; Joule'dur? (1 Joule = 1Newton *1 metre) (0 1) (09.8) (049) (098) (0 120)

(17) SlVl Emdirme Testi, hangi prensibe dayamr? (0 Kapilarite)(0 Ohm Kanunu) (0 Manyetik Ge\;irgenlik) (0 Manyetik $iddetlilik)(0 Piezo Elektrik)

(18) Radyografide Yan Deger KalmlIgl, ai;?agldaki hangi iizelligisaglar? [0 (1/10) = (1/2)] [0 (Io/~) = (1/2)] [0 (I/t) = (1/2)][0 (~/t) = (1/2)] [0 (la/I) = (1/2)]

(19) Hangi Sertlik metod(u) Ilan, Elmas Piramit U\; kullamr?(0 Rockwell C) (0 Vickers) (0 Knoop) (0 Rockwell C ve Vickers)(0 Vickers ve Knoop)

(20) Bir ii;? par\;aSl uzerinde yiik yok iken, ilk uzunlugu 60 mmdir. Par\;anm (-) 0.182 hakiki birim deformasyona ugramasl halinde,son uzunlugu ne olur? (mm) (063.5) (051.67) (050) (044.67) (041.67)

(21) Hangisi, karbonu % 0.5 olan Sade Karbonlu <;:elikdir?(0 GS- 50) (0 50 Cr Mo 4 4) (0 St 50 - 2) (0 GG - 50) (0 C 50)

(22) Hangi \;elik, Molibdenli Alai;?lm <;:eligidir?(0 1040) (04340) (02540) (03540) (0 Verilenlerin hi\;biri, MolibdenliAlai;?lm <;:eligi degildir.)

(23) Diikme Demirlerin Karbon aralIgl hangisidir? (0 C > % 0.8)(0 % 2 - 4.5) (0 % 4.5 - 6.67) (0 % 0.035 - 0.3) (0 % 0.6 - 0.8)

(24) <;:entik Darbe Testi, hangi mekanik iizelligin direkt giistergesidir? (0 Plastiklik) (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Siineklik) (0 Sertlik)

(25) Derin <;:ekme Testinde, Smlr <;:ekme Oram nedir?(0 Cekilebilecek Sacm minimum cam)

Istampa <;:apl(0 Cekilebilecek Sacm maksimum cam)

Istampa <;:apl(0 Istampa Capl )

Sacm maksimum \;apl(0 Istampa Capl)

Sacm minimum \;apl(0 Verilenlerin hi\;biri)

(26) Eddy (Fuko) akIm testi ile, ai;?agldakilerden hangisi, tesbitedilemez? (0 lsI! ii;?lem durumu) (0 Alai;?lm elemanl oram) (0 Saf metallerin saflIk derecesi) (0 Kesit farklIlIgl) (0 <;:ubuklarm merkezlerindekikusurlar)

(27) Ultrasonik Testde, esas olarak sesin hangi iizelligi kullanllIr?(0 Genligi) (0 Frekansl) (0 Kuvvetlendirilmesi) (0 Manyetik i;?iddetliligi)(0 Piezo elektrikligi)

(28) Yuksek karbonlu bir \;elige, uygun i;?artlarda su verilirse, 64 ±I .........Sertlik elde edilir. (0 Knoop) (0 Vickers) (0 Brinell) (0 Rockwell B)(0 Rockwell C)

(29) Bir cr - £ grafigine bakIldlgl zaman, Tokluk, hangi mekanikiizelligin, Suneklik ile birlei;?imidir? (0 Elastiklik) (0 Plastiklik) (0 AkmaGerilimi) (0 <;:ekme Gerilimi) (0 Kopma Gerilimi)

(30) Hangisi, minimum <;:ekme Dayamml 50 Kgr/rnm2 olan\;elikdir? (0 C 50) (0 1050) (0 GS - 50) (0 St 50 - 2) (0 Verilenlerin hi\;biri)

(211)

(31) Hangi <;elikde, Perlit tane smlrlan, Sementit agl ile kaplanml§tlr? (0 1040) (0 1065) (0 1080) (o 1095) (o Verilenlerin hi<;birindekaplanmaml§tlr. )

(32) Atomik Paketlenme FaktoIii nedir?(0 Birim Kafesin Kutlesi/ Atomlarm Kutlesi)(0 Atomlann Kutlesi/Birim Kafesin Kutlesi)(0 Birim Kafesin Hacmi/ Atomlann Hacmi)(0 Atomlarm Hacmi/Birim Kafesin Hacmi)(o Atomlann Yogunlugu/ Birim KafesinYogunlugu)

(33) Katlama Testleri, hangi mekanik ozelligin gostergesidir?(o Rezilyans) (o Tokluk) (o Sertlik) (o Plastiklik) (0 Suneklik)

(34) Bir KlVl1clm Testinde, klVl1clm akJ§ dallan uzerinde §iddetlipatlaklar goIiilurse, malzemenin ne olduguna hukmedilir?(0 Gri Dokme Demir) (0 Taklm <;eligi) (0 Du§uk karbonlu <;elik)(0 Yuksek karbonlu <;elik) (0 Orta karbonlu <;elik)

(35) Uzun <;ubuklarda kusurlar. manyetik test ile, nasll ortayapkanhr?(o Par<;a, kuvvetli bir mlknatlsm kutuplan arasma yerle§tirilir.)(0 Par<;anm uzun eksenine paralel bir manyetik alan meydana getirilir.)(0 Yuksek amperli bir dogru aklm, <;ubuk i<;inden ge<;irilir.)(0 Meydana getirilecek her turlu alan, kusurlan tesbit edebilir.)(0 Uzun <;ubuklarda kusurlar. manyetik test ile tesbit edilemez.)

(212)

TEST - 8TAHIUSATLI ve TAHIUSATSIZ MUAYENELER

(1) Panldayan (fluoresans) penetrantlar, hangi 1§lk altmda gozlenir? (o Gune§ l§lgl) (0 Floresans Lamba) (0 Masa Lambasl) (0 Siyah l§lk)(o Her <;e§it 1§lk altmda gozlenir.)

(2) Dokum par<;alan gibi, <;ok hassas yUzey duzgu.nlugu olmayanpar<;alann incelenmesinde, nasll Penetrant kulIalllhr?(o Destek emulsiye) (0 yozlicuyle uzakla§tlnlabilir)(0 Su ile Ylkanabilir.) (0 Her <;e§it Penetrant kullanllabilir.)

(3) Bir malzeme tarafmdan X I§mlanlll seyreltme (absorbe), nasJlbir kanundur? (0 Lineer azalan) (0 Ters orantlh) (0 Dogru orantlh)(0 Ustel artan) (0 Ustel azalan)

(4) Par<;aya gonderilen X Ismlarmm nufuz gUcu (penetrasyonul.hangi fakti:irlere baghdlr? (o Tup Voltajl ve Dalga Boyu arttlkca, artar.)(o TUp Voltajl ve Dalga Boyu azaldlkca, azallr.) (0 TUp Voltajl arttlk<;a,artar; Dalga boyu arttlk<;a, azahr.) (o Tup Voltajl arttlk<;a, azahr; Dalgaboyu arttlk<;a, artar.) (o Yukarlda verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.)

(5) Filmin her iki tarafmda Kursun (Pb) folyeler kullanmak ileilgili olarak, hangi §Ik yanh§ olabilir? (0 Folyeden salman elektronlarm,fotograf uzerinde etkisi vardlr.) (o Poz zamallllll azaltlr.)(0 Yayllan radyasyonun etkilerini azaltlr.) (0 Filmin yanmasml onler.)(o Verilen §Iklarm hepsi dogrudur.)

(6) Verilenlerden hangisi, Poz Grafiklerinde kullanllan parametrelerden degildir? (0 Film tipi) (o Malzeme tipi) (o Numune Kalmhgl)(0 Film - Odak mesafesi) (0 Poz zamalll)

(7) 'Y (Gama) radyasyonunun §iddeti, kontrol ile nasll degi§tirilir?(o Film tipini degi§tirerek) (0 Numune kalmhgml degi§tirerek) (0 Film Odak mesafesini yeniden ayarlayarak) (0 Poz zamallllll degi§tirerek)(0 Yukanda verilenlerle degi§tirilemez.)

(8) Kaynak (Film) - Odak mesafesi, yarlya indirilirse; poz zamanl,nasll etkiIenir? (0 Yarlya iner.) (0 Dortte birine iner.) (o Degi§mez.)(0 2 kat artar.) (0 4 kat artar.)

(9) "Par<;ada kusur varsa, Osiloskop goIiintusu; yallllzca, on yUzey ve par<;anm arka yUzey sinyallerinin (ekolannm) boylanllln e§it 01madlgldlr." Bu ifade, hangi Ultrasonik dalga test metodu/metodlarmlgosterir?[0 Enlemesine (Kesme)] [0 Uzunlamasma (Basm<;) ][0 Yanslmaslz (11etim i<;inden)] (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz)(o Enlemesine ve Yanslmaslz)

(10) nKusur yoksa. tek on yUzey sinyali goIiinur. n (0 EnlemesirJe)(0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz)(0 Enlemesine ve Yanslmaslz)

(11) npar<;ada kusur yoksa. on yuzey ve arka yUzey sinyallerinirJboylan, hemen hemen e§ittir." (0 Enlemesine) (o Uzunlamasma)(o Yanslmaslz) (o Uzunlamasma ve Yanslmaslz)(o Enlemesine ve Yanslmaslz)

(12) npar<;ada kusur varsa. on yUzey ve arka yUzey sirJyalleri arasmda bir kusur sinyali olur." (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma)(0 YanslmaslZ) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz)(0 Enlemesine ve Yanslmaslz)

(213)

(13) "Kusur varsa. iin yuzey ve kusur sinyalleri giiriinur. arkayiizey sinyali yoktur. (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz)(0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve YanslmaslZ)

(14) Test numunesindeki sureksizlikler. Ultrasonik sinyalin genligindeki azalma sebeplerindendir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(15) Ultrasonik Dalgalann aC;;lh giinderilmesi, Ultrasonik sinyalingenligindeki azalma sebeplerindendir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(16) Silindirik c;;elik bir :;;aftm, manyetik toz testinde, parc;;amnuzun eksenine paralel kusurlan tesbit etmek ic;;in, parc;;anm c;;apl etrafmda, bir manyetik alan meydana getirilmelidir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(17) Eddy Aklm Testi ile, test pan;asmm her tarafmdaki sureksizlikler (kusurlar), tesbit edilebilir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(18) Eddy Aklm Testinde, endukleyici bobinin, test altmdaki parc;;aile temaSl :;;arttlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(19) Eddy Aklm Testinde, test parc;;asmda kusur yok ise, Eddy Aklm c;;izgileri yanhr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(20) Manyetik Test ile, test parc;;asmm her tarafmdaki sureksizlikler (kusurlar , tesbit edilebilir. 0 Do-ru 0 Yanh:;;

(21) ($ekil. 1 de) Kesiti giisterilen parl;a, X l:;;mlanna maruz blraklldlgmda, slraslyla a' dan d' ye kadar giisterilen parl;alar (a - b - c - d),film uzerinde hangi renklerde giiriinur?(0 Al;lk Gri - Koyu Gri - Siyah -Gri)(0 Al;lk Gri - Koyu Gri - Gri -Siyah)(0 Gri - Koyu Gri - Siyah - Al;lk Gri)(0 Koyu Gri - Al;lk Gri - Gri - Siyah)(0 Gri - Al;lk Gri - Koyu Gri - Siyah)

(22) X l:;;mlarl Radyografisi, Ultrasonik test ile kar:;;l1a:;;tmldlgmdahangi :;;lk dogrudur? (0 incelenecek parc;;anm kesit kalmhgl arttlkl;a, 'Radyografinin gUvenilirligi artar.) (0 incelenecek parc;;amn kesit kaImhglarttlkl;a, Radyografinin gUvenilirligi azallr.) (0 Direk maruz kahmrsa,her iki test de, insan saghgma l;ok zararhdlr.) (0 Ultrasonik Cihaz veyardlmcl parl;alan, X l:;;m cihazmdan l;ok daha pahahdlr.) (0 Her iki testin de, hic;;bir dezavantajl yoktur.)

(23) "Metal parl;alarl incelemek il;in kullamlan X l:;;m makinalan,Tlpda kullamlanlardan daha gUl;lu olmahdlr." Bu cumleden anla:;;l1anlar, :;;unlar olabilir: (a) Tlpda kullanl1an X l:;;mlanmn dalga boylan klsadlr. (b) Endustride kullamlan X l:;;mlarmm dalga boylan klsadlr. (c) Tlpda kullamlan X l:;;mlanmn frekanslan fazladlr. (d) Endustride kullamlanX l:;;mlarmm frekanslan fazladlr.Yukandaki hukumlerin, hangi(leri)si dogrudur?

(214)

(0 yalmz a) (0 yalmz b) (0 a ve c) (0 a ve d) (0 b ve d)(24) Manyetik Test. hangi malzemelere uygulanabilir?

(a) Aluminyum ve Ala:;;lmlarma. (b) Diikme Demirlere. (c) <;eliklere.(d) Baklr ve Ala:;;lmlarma. (e) Butun malzemelere.(0 a ve c) (0 b) (0 c) (0 b ve c) (0 e)

(25) Eddy (Fuko) Aklm Testi, hangi malzemelere uygulanabilir?(a) Aluminyum ve Ala:;;lmlarma. (b) Diikme Demirlere. (c) <;eliklere.(d) Bmr ve Ala:;;lmlarma. (e) Butun malzemelere.(0 a ve c) (0 b) (0 c) (0 b ve c) (0 e)

(26) Eddy (Fuko)Aklm Testi hakkmda, a:;;agldakilerden hangisi,yanh:;; olabilir? (0 Metalik numunelerin yalmz yiizeylerinde yaYlhr.)(0 Elektromanyetik enduksiyon yoluyla meydana gelir.) (0 Elektrik direnci degi:;;tiren butun iizellikler, Eddy Aklmma tesir eder.) (0 Test parc;;asmda kusur varsa, Eddy Aklm c;;izgileri yanhr.) (0 Yukardaki :;;lklardayanh:;;hk yoktur.)

(27) Tavlanml:;; 1020 c;;eliginin Darbe Testi neticesi, verilen :;;lklar-dan hangisine uyar? (0 Kmlma yiizeyi, c;;ok dUzgUndur.) (0 Kmlmaenerjisi, c;;ok du:;;uktur.) (0 Test numunesi, iki parc;;a olarak aynhr.)(0 Test numunesi, iki parc;;a olarak yapl:;;lk kallr.) (0 Bir:;;ey siiylenemez.)

(28) Brinell Sertlik Olc;;mesinde k ( = F/ d2), Baklr Ala:;;lmlarl ic;;in... , Aluminyum Ala:;;lmlarl ic;;in .... dir. (0 10, 5) (0 10, 30) (0 5, 30)(0 5. 10) (0 Verilenlerin hiC;;biri)

(29) 100 Kgr yiik kullamlan bir Vickers Sertlik Olc;;mesinde, ikic;;izgisinin araSl 0.02 mm olan bir buyiitec;;le, 37 C;;izgi, kare izin kii:;;egenine l;akl:;;ml:;;sa, Sertlik kal; Vickers' dlr?(0 327) (0 358) (0 384) (0 571) (0 Verilenlerin hil;biri)

(30) Du:;;uk Karbonlu <;eliklerin, - 50°C da. l;ok azdlr.(0 Suneklikleri) (0 Sertlikleri) (0 Erichsen Degerleri) (0 Kopma Dayammlarl) (0 Tokluklarl)

(31) Ekstruzyon i:;;lemi il;in, malzemenin hangi mekanik iizelligi,yiiksek olmalldlr? (0 Sunekligi) (0 Sertligi) (0 Erichsen Degeri)(0 Kopma Dayanlml) (0 Toklugu)

(32) A:;;aglda verilen Sertlik Oll;me metodlarmdan hangisi, Tavlanml:;; bir Diikme Demir ic;;in uygun degildir? (0 Brinell) (0 Vickers)(0 Rockwell B) (0 Rockwell C) (0 Verilenlerin hepsi uygundur.)

(33) Bir Otomobil Kaporta malzemesi, belirli bir kallbm :;;eklini aldlgl il;in, hangi mekanik iizelligi yiiksektir? (0 Sunekligi) (0 Akma Dayamml) (0 Toklugu) (0 Erichsen Degeri) (0 Plastikligi)

(34) X l:;;mlarl ile malzeme muayenesinde, verilen :;;lklardan hangisi, cihazm direk mekanik ayan ile ilgili degildir? (0 Malzemenin Kalmhgl) (0 Parl;anm, X l:;;m penceresine olan uzakhgl) (0 Katod I:;;m Tubuneuygulanacak Voltaj) (0 X l:;;mlarl dalga boyunun ayarlanmasl) (0 Verilenlerin hepsinin, direk mekanik ayarla ilgisi vardlr.)

(35) Motor Silindir Blogu, titre:;;imleri ve gUriiltuyii azaltmak il;in,hangi malzemeden yaplhr? (0 <;elik Diikum) (0 Kuresel Grafitli DiikmeDemir) (0 Gri Diikme Demir) (0 Diiviilebilir Diikme Demir) (0 Yukandaverilenlerin hic;;birisi, titre:;;imleri azaltmaz.)

(36) A:;;aglda verilenlerden hangisi, sel;ilecek Tahribatslz Muayenemetoduna etki eden bir faktiir degildir? (0 Malzemenin Sertligi) (0 Muayene Suresi) (0 Kusurlarm OIl;USU) (0 Kusurlarm tahmin edilen yeri)(0 Malzemenin ferrous olup olmadlgI)

(215)

•

(37) Bir Manyetik Testde, silindirik bir f?aftm <;;api etrafmda, manyetik bir alan meydana getirilirse, nasil kusurlar tesbit edilebilir?(0 Her konumdaki <;;atlaklar, tesbit edilebilir,) (0 Hi<;;bir kusur tesbit edilmez.) (0 Sadece Yuzey <;atlaklan, tesbit edilebilir.) (0 <;ap dogrultusundaki <;;atlaklar, tesbit edilir.) (0 Uzunlamasma dogrultudaki <;;atlaklar,tesbit edilir.)

(38) Erichsen Testi'nin birimi nedir? (0 mm) (0 Joule) (0 Kgr/mm2)(0 Joule/mm3) (0 birimsiz)

(39) Af?agida verilenlerden hangisi, Anizotrop malzemeyi en iyi tarif eder? (0 lSIt!ldlgmda, kristal kafes yapisl degif?ir.) (0 Ozellikleri, farkhdogrultularda degif?ir.) (0 Heterojendir.) (0 Homojendir.) (0 Verilenlerinhi<;;biri, dogru degildir.)

(40) 1 Newton/mm2 , ka<;; Giga Pascal'dIr? (0 10-3) (0 10) (0 1000)(0 106) (0 hi<;;biri)

(41) Su Verilmif? Yuksek Karbonlu bir <;;eligin Sertligi 61<;;ulurse, ne<;;Ikmasl beklenir? (0 90 Rockwell B) (0 225 Brinell) (0 470 Vickers)(065 Rockwell C) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(42) Af?agida verilenlerin i<;;inde, <;ekme Dayammi ile Basma Dayammi farkh olan metalik maizeme var mldIr? (0 Pirin<;;) (0 Baklr)(0 DUf?uk Karbonlu <;elik) (0 Gri D6kme Demir) (0 Yoktur.)

(43) Vickers ve Knoop Sertlik Testleri, hangi u<;;/u<;;lan kullamr?(0 Her ikisi de, Elmas Koni) (0 Her ikisi de, Elmas Piramit) (0 VickersElmas Piramit, 1illoop Elmas Koni) (0 Vickers Elmas Koni, Knoop ElmasPiramit) (0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.)

(44) MOH, nasil bir testdir? (0 Dinamik Sertlik testidir.) (0 StatikSerilik testidir.) (0 Mikro Sertlik testidir.) (0 <;izik Sertlik testidir.)(0 Darbe testidir.)

(45) Bir if? par<;;asmm mekanik af?mma (yenme)direncinin ytiksekoimasl istenmektedir. Hangi testi yapmamlZ gerekir?(0 Basma) (0 Darbe) (0 <;ekme) (0 Erichsen) (0 Sertlik)

(216)

TEST: 9(1) Allotropik Metal nedir?

(0 Erimeden gaz haline ge<;;en metal) (0 Gaz halinden kat! hale ge<;;enmetal) (0 Arayer Kat! Eriyigi yapan metal) (0 Bir kafes yaplsmdan, digerkafes yapisma ge<;;en metal) (0 Yukanda verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.)

(2) <;6keltme Sertlef?tirmesi yapilabilmesi i<;;in, Denge Diyagraminasil olmahdIr? (0 iki elementin kat! halde birbirleri i<;;inde slmrh erimeDenge Diyagraml) (0 Kat! Eriyik Denge Diyagraml) (0 Otektik Diyagram)(0 Otektoid Diyagram) (0 btektik ve Otektoid Diyagram)

(3) <;ekme Mukavemeti dUf?uk, Basma Mukavemeti ytiksek olanyapl, hangisidir? (0 Ferrit) (0 Ostenit) (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit)

(4) Kurelef?tinne Tavlamasmda, "kurelef?en" yapi nedir?(0 Ferrit) (0 Ostenit) (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit)

(5) Hangi <;;elik, Molibden <;;eligidir?(02540) (03540) (04340) (05140) (0 Verilenlerin hepsi, Molibden<;;eligidir. )

(6) 1040 <;eliginde, verilen elemanlardan hangisi yoktur?(0 Si) (0 Mn) (0 P ) (0 S) (0 Ni)

(7) D6kme Demirlerin Karbon arahgi hangisidir? (% C: )(0 0.035 - 0.3) (0 0.3 - 0.6) (0 0.8 - 2) (0 2 - 4.5) (0 4.5 - 6.67)

(8) D6vme (Sunger) Demirin Karbon arahgi hangisidir? (% C:)(0 < 0.035) (0 0.035 - 0.3) (0 0.3 - 0.8) (0 2 - 4.5) (04.5 - 6.67)

(9) Hangi Sade Karbonlu <;elik, yavaf? sogutuldugunda (Tavlandlgmda), Oda Sicakhgmda, Optik Mikroskop yaplsl, hemen hemen % 50Ferrit - % 50 Perlit g6runur?(0 1080) (0 1090) (0 1040) (0 1050) (0 Verilenlerin hi<;;birinde g6runmez.)

(10) Molibden, <;;elige; Alaf?lm elemamolarak katlldlgmda, .meydana getirir.(0 Kat! Eriyik) (0 Grafit) (0 Sementit) (0 Karbur) (0 Martensit)

(11) % C < 0.035 olan Ferrous malzeme nedir? (0 Pik) (0 Yapi<;eligi) (0 Beyaz D6kme Demir) (0 D6vme Demir) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(12) D6kum if?leminden meydana gelen kaimti (i<;;) gerilimleri gidermede, hangisi en tesirlidir? (0 Menevif?) (0 Normalize) (0 ProsesTavlama) (0 Ful Tavlama) (0 Kurelef?tirme Tavlamasl)

(13) ASII, Toklugu (darbe direncini) art!rmak i<;;in kat!lan Alaf?lmelemam hangisidir? (0 Mn) (0 Cr) (0 Ni) (0 V) (0 W)

(14) Maksimum Sertlik ve Af?mma Direnci, hangi <;;elik gurubundadIr? (% C:)(0 0.035 - 0.30) (0 0.30 - 0.60) (0 0.60 - 0.80) (0 0.80 - 1.40) (02- 4.5)

(15) Hangi <;;eliklerin Makina if?lenebilirligi, Is11 if?lemden 6nce enk6tudur? (0 DUf?uk karbonlu) (0 Orta karbonlu) (0 Yl.iksek karbonlu)(0 Otektoid Somasl) (0 Butun <;;eliklerin Makina if?lenebilirligi aymdIr.)

(16) Hangi <;elikde, 64 ± 1 Rockwell C Yuzey Sertligi elde edile-mez?(03260) (0 1060) (0 1065) (03240) (0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.)

(17) % 100 Ledeburit yapidaki bir if? par<;;asmm i<;;inde, % Karbonmiktan, ne kadardIr? (0 0.8) (02) (04.3) (06.67) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(18) Hangisi, Karbur meydana getiren eleman degildir?(0 Ni) (0 Cr) (0 Mo) (0 V) (0 W)

(217)

(34) Ala:;;lm, 140°C ye Yava:;; Sogutuldugunda, % Bizmut miktan,ne kadardlr?(0 50) (0 60) (0 80) (0 100) (0 Verilenlerin hiC;;biri)

(35) Oda Slcakhgmda, Otektik karl:;;lm miktarl, % ka<;tIr?(050) (060) (080) (0 100) (0 Verilenleri? hi<;biri) .

(36) Oda Slcakhgmda Ala:;;lmdaki (Otektik/KatI Blzmut) oram, nekadardlr? (00.25) (00.50) (00.66) (00.75) (0 1)

(219)

•

(19) invar ve Elinvar diye bilinen <;elikler, hangi Ala:;nm e1emanlnm i:inemli oranda katIlmaslyla elde edilirler? (0 Ni) (0 Cr) (0 Mo)(0 Mn) (0 W))

(20) Otektoid Karbon miktanna kadar, farkh Karbonlu <;eliklertavlanlrsa, hangi mekanik i:izelligin azaldli?;1 gi:irulur? (0 Sertlik) (0 %Uzama) (0 <;;ekme Mukavemeti) (0 Tokluk) (0 Verilenlertn hepsi artar.)

(21) Otektik Ala:;nmlar hakkmda hangisi yanlu;;tIr?(0 Otektik Ala:;;lm, ya yuvarlak, ya da karakteristik gi:irunu:;;undedir.)(0 KatI durumda <;ift fazh Ala:;;lmlardlr.) (0 Her iki bile:;;enin i:izelliklerinebagh bir Ala:;;lm meydana ge1ir.) (0 iki metal; katI halde birbirleri i<;indetamamen erirler, fakat SIVI halde hi<; erimezler.)(0 Otektik bile:;;im hari<;, bir Slcakllk arahgmda katIla:;;lrlar.)

(22) Otektik Ala:;;lm meydana getiren A ve B metallerinin Sertlikleri; A: 20 Rockwell C, B: 40 Rockwell C ise, % 40 A - % 60 B Ala:;;lmlmnSertligi, ka<; Rockwell C olur? (0 20) (0 25) (0 32) (0 40) (0 VerilenlerdenhiC;;biri)

(23) Monel Ala:;;lmlmn en belirgin i:izelligi nedir? Yuksek .........(0 Sertlik ) (0 Tokluk) (0 Elektrik iletkenligi) (0 Korozyon Direnci)(0 <;;ekme Mukavemeti)

(24) Solvus nedir? (0 Denge Diyagrammda uzeri SIVI Bi:ilgesi olan<;izgidir.) (0 Otektik Diyagramda, Otektik Bile:;;imin ismidir.) (0 DengeDiyagrammda uzeri Katl B61gesi olan <;izgidir.) (0 Denge DiyagrammdaaltI KatI Bolgesi olan <;izgidir.) (0 Denge Diyagrammda iki katl faz bolgelerini aylran <;izgidir.)

(25) Dolgulu (Dokulu) KatI Eriyik yaplsl, neden arzu edilmez?(0 Sertligi du:;;uktur.) (0 Toklugu du:;;uktur.) (0 Sunekligi du:;;uktur.)(0 Homojen degildir.) (0 Verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.)

(26) Dolgulu KatI Eriyik yaplsl, nasll duzeltilir? (0 Solidus Slcakhgmm biraz altInda tavlamr.) (0 Solidus Slcakhgmm biraz altIndan, Eriyige Ahmr.) (0 Solidus Slcakhgmm biraz uzerine ISltIhr; daha sonra havada sogutulur.) (0 Solidus Slcak1lgmm biraz altIna ISltIhr; daha sonrahavada sogutulur.) (0 Verilenlerin hi<;biri dogru degildir.)

(27) Hacim Merkezli Kup birim kafesi i<;in, Atomik PaketlenmeFaktoru nedir? (0 0.74) (0 0.52) (0 0.68) (00.50) (0 Verilenlertn hiC;;biri)

(28) Hacim Merkezli Kup kristal kafesinde, Kubun bir kenan ileAtom yarl<;apl arasmdaki bagmtI naslldlr? (0 a = 2r) (0 a = 4r/-V2)(0 a = 4r/-V3) (0 a = 1.633 r) (0 Verilenlerin hiC;;biri)

(29) NaCI birim kafesinin bir kenan 5.64 Angstrom (OA) oldugunagore, yogunlugu nedir? (gram/cm3) (Na: 23, CI: 35.5, Avogadro SaYIsI:6.02 *1023 , NaCI birim kafesinde 4 Na+ ve 4 CI- atomu vardlr.)(0 1.65) (0 1.85) (02.165) (02.56) (0 Verilenlertn hiC;;biri)

(30. - 36. Sorular, a:;;aglda verilen Cd - Bi Denge Diyagraml ile ilgilidir. % 80 Bizmut Ala:;;lml, SIVI Durumda iken, Cok Yava§ sogutuluyor.

(30) 200°C de KatI/SlVl oranl nedir? (0 0.2) (0 0.5) (0 0.75)(0 1) (0 Verilenlertn hi<;biri)

(31) 200°C de % SlVl nedir? (0 20) (040) (050) (066.66) (075)(32) 200°C de, Katmm i<;indeki Bizmut miktarl, % ka<;tIr?

(0 50) (0 66.66) (0 75) (0 80) (0 100)(33) 200°C de, Slvmm i<;indeki Bizmut miktan, % ka<;tIr?

(0 50) (0 66.66) (0 70) (0 80) (0 100)(218)

tT

rj

"200h.~--_ .

\40·

,/

•

TEST: 10(1) Kesiti. 2.46 cm ve 3.07 cm olan bir Aluminyum \;ubuk. 7640

Kgr lik bir kuvvetle \;ekilmektedir. <;ubuktaki gerilim, ne kadardlr?(Kgr/cm 2) (0962) (0850) (0 1012) (0 1325) (0 hi\;biri)

(2) <;apI 1.28 cm olan bir \;elik \;ubuk, 5000 Kgr lik bir \;ekme kuvvetine maruzdur. <;ubukdaki gerilim, ne kadardlr? (Kgr/cm2)(02818) (03012) (03526) (03886) (0 hi\;biri)

(3) ilk uzunlugu 5 cm olan e:;;it iki <;ekme Test numunesi ahmyor.Biri, \;ekmede 2 katma, digeri basmada yansma deforme ediliyor.<;ekmede Pratik Birim Uzama, ne kadardlr? (00.5) (0 1) (0 -1) (0 - 0.5)(00.69)

(4) 3. Soruda, Basmada Hakiki Birim Uzama, ne kadardlr?(0 - 0.5) (0 -1) (0 - 0.69) (00.5) (0 Verilenlerin hi\;biri)

(5) Hangi Rockwell Sertlik Ol\;me metod(u)/Ian, Elmas Koni u\;kullamr? (0 RAJ (0 Rs) (0 Rc) (0 RA ve Rs) (0 RAve Rc)

(6) 100 KgryUk kullamlarak yapllan bir Vickers Sertlik Ol\;medeHV Sertlik Degeri 378 <;akmasl i\;in, herbir arahgl 0.02 mm olan bUyUt~\;uzerinde, ka\; \;izgi okumak gerekiir? (0 33) (0 34) (0 36) (0 40)(0 Verilenlerin hi\;biri)

(7) Bir <;entikli Darbe Testinde, Du:;;me A\;ISI: 165 o. YukselmeA\;ISI: 85 a dir. Klrma <;ekicinin Aglrllgl: 20 Kgr. Sarka\; kolu: 40 cmolduguna gore, numunenin Kmlma Enerjisi, a:;;agldaki degerlerdenhangisine en yakmdlr? (Kgr.m) (08) (08.4) (09) (09.4) (0 10)

(8) Hangi Tahribatslz Test(ler), her \;e:;;it malzemeye uygulanamaz?(0 Eddy (Fuko) Ak!m) (0 Manyetik Toz) (0 Radyografi) (0 SlVl Penetrant)(0 Manyetik Toz ve Sonik)

(9) <;ekme Testinde, verilen malzeme ozellilderinden hangisi, tesbit edilmez?(0 Suneklik) (0 Elastik Modul) (0 Darbe Direnci) (0 Kopma Gerilimi)(0 Verilenlelin hepsi. tesbit edilir.)

(10) Brinell Sertlik Ol\;mesinde, ucun batmaslyla, malzemedemeydana gelen alan, bir ...... (0 Konidir) (0 Prizmadlr) (0 Piramitdir)(0 Kure Par\;asldlr) (0 Silindirdir)

(11) Bir Rockwell Sertlik Ol\;mesinde, ibre, 0 dan kucuk bir degergosterirse, verilenle.:den hangisi yanh:;;tlr? (0 U\;, malzemeye 0.2 mm denfaz!a batml:;;~lr.) (0 Ol\;mede kullamlan U\;, malzemenin sertligine uygundeglldlr.) (0 Ol\;mede kullamlan yUk, malzemenin sertligine uygun degildir.) (0 Sertlik negatifdir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(12) Sertle:;;tirilmi:;; \;eliklerin Sertlik Ol\;melerinde, hangisi hi\; kullamlamaz?(0 Brinell) (0 Vickers) (0 Rockwell A) (0 Rockwell B) (0 Rockwell C)

(1~) Eddy (Fuko) Ak!m Testi ile muayene hakkmda, hangisi yanh:;;t1r? (0 Istatistiksel Kalite Kontrolune uygundur.) (0 Son derece hlZhdlr.) (0 Silindir ve <;ubuklann merkezlerindeki sureksizlikler, tesbit edilir.) (0 Test numunesi ile temaSI gerektirmez.) (0 Verilenlerin hepsidogrudur.)

(14) GorunW Kalite Gostericisi ile ilgili olarak, hangisi yanh:;;t1r?(0 Filmdeki netlik ve A\;lk - Koyu farklanm gosterir.) (0 En kotu Radyografik pozisyona yerle:;;tirilir.) (0 Kusurlann minimum boyutunu gosterir.)

(220)

(0 Bir Radyograf tekniginin kalitesini ortaya koyar.) (0 Yukandaverilenlerde yanh:;; yoktur.)

(15) Gama (y) Radyografisi ile ilgili olarak, hangisi yanh:;;tlr?(0 Radyasyon :;;iddeti, kontrol ile degi:;;tirilemez.) (0 Kaynagm kuvveti, devamh olarak bozundugu i\;in, bir zaman sonra slflra du:;;er.) (0 A\;lk Koyuluk fark!, genellikle du:;;uktur.) (0 Radyasyonun du:;;iik :;;iddeti,uzun poz zamanlanm gerektirir.)(0 Yukanda verilen :;;lklarda yanh:;; yoktur.)

(16) Ultrasonik Testde kullamlan dalga Wrleri, verilen bir malzeme i\;inde, hlzhdan yava:;;a dogru, slralam:;;l naslldlr? (0 Yuzey, Boylamasma, Enlemesine) (0 Yuzey, Enlemesine, Boylamasma) (0 Enlemesine, Boylamasma, Yuzey) (0 Boylamasma, Enlemesine, Yuzey)(0 Yukanda verilenlerde dogru bir slralama yoktur.)

(17) Bir Ultrasonik demetin dalga boyu (A). verilenlerden hangisinitesbit etmez? (0 Ultrasonigin kusurlara hassasiyetini) (0 Ultrasoniginana karakterini) (0 Ultrasonigin Par\;aya nufuz etme kabiliyetini)(0 Par\;amn kalmhglm) (0 Verilen :;;lklann hepsini tesbit eder.)

(18) Bir arayUzeyde, arayUzeye gelen ve oradan yanslt1lan Ultra-sonigin birbirlerine gore :;;iddetleri, ortamm baghdlr.(0 Yuzey Kmclhgma) (0 Yogunluguna) (0 Kristal Kafes yapIsma)(0 Yuzey Sertligine) (0 Oz Akustik Empedanslna)

(19) Ultrasonik Test Osiloskop goruntusu, hangi enerjinin digerba:;;ka bir enerjiye \;evrilmesidir? (0 Mekanik ~ Ses) (0 Mekanik ~ Elekirik) (0 Ses ~ Elektrik) (0 Elekmk ~ Mekanik)(0 Yukarda verilenlerin hi\;biri dogru degildir.) .

(20) Hangisi, Ultrasonik sinyalin Genligindeki azalma sebeplermden degildir? (0 Ultrasonik cihazm AhcI Devresindeki sinyalin elektronikolarak azalmasl) (0 Test par\;asmdaki Sureksizlikler) (0 Ultrases Kaynagmm Genligindeki azalma) (0 Dalgalann numuneye A\;lh gonderilmesi)(0 Verilenlerin hepsi. Genlikdeki azalma sebepleridir.)

(21- 22 - 23. Sorular), a:;;aglda verilen maddelerle ilgilidir.(i) Kusur varsa, gorunen yalmzca, On Yuzey ve Arka Yuzey Sinyalleriboylarmm e:;;it olmadlgldlr.(ii) Kusur yoksa, tek On Yuzey Sinyali gorimur.(iii) Kusur yoksa, On Yuzey ve Arka Yuzey Sinyallerinin boylan, yakla:;;lke:;;ittir.(iv) Kusur varsa, On Yuzey ve Arka Yuzey Sinyalleri arasmda bir KusurSinyali olur.

(21) Uzunlamasma Dalga kullanan Ultrasonik Testde, hangileridogrudur? (0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve iv) (0 iii ve iv)

(22) Enlemesine Dalga kullanan Ultrasonik Testde. hangileridogrudur? (0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve iv) (0 iii ve iv)

(23) iletim i\;inden metodunda, hangileri dogrudur?(0 i ve iil (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve Iv) (0 iii ve iV)

(24) YapI:;;ma (Kayna:;;ma) bagmm, iletim i\;inden testinde, bagmkusursuz olmasl, nasll anla:;;lhr? (0 On Yuzey Sinyal Genligindeki artrna ile) (0 On Yuzey Sinyal Genligindeki azalma ile) (0 On Yuzey SinyalGenligi ile aym) (0 Hi\;bir Sinyal gorulmemesi ile)

(221)

•

(25) X- ekseni, Ultrasonigin Yol alma zamamm; Y- ekseni, SinyalGenligini gosterirse, bu Tarama hangisidir? (0 B) (0 C) (0 A) (0 iletimic;inden) (0 Birle~me bagl)

(26) Silindirik c;elik bir ~aftm, Manyetik Toz Testinde, boylamasma(uzunlamasma) c;atlaklan tesbit etmek ic;in, nasll bir Manyetik Alanmeydana getirilmelidir?(0 Parc;anm yUzeyi boyunca, Uzunlamasma) (0 Parc;amn CapI etrafmda)(0 Her turlu ~ekilde uygulanabilir.) (0 Uzunlamasma c;atlaklar, tesbitedilemez.)

(27) Floresans (Panldayan) Penetrantlar (Nufuz ediciler), .da denilen Suzulmu~Ultraviyole 1~lgl altmda gozlenirler. (0 ParlakBeyaz I~lk) (0 Mor I~lk) (0 KIrmlzl I~lk) (0 Mavi I~lk) (0 Siyah I~lk)

(28) Penetrant ve Geli~tiricinin (Developer) slraslyla, genel olarakrenkleri nedir? (0 San - Klrmlzl) (0 Mavi - Beyaz) (0 Siyah - Beyaz)(0 SarI - Beyaz) (0 Klrmlzl - Beyaz)

(29) Geli~tiricinin esas fonksiyonu nedir? (0 Penetrantl, test parc;asmdan uzak1a~tIrmak) (0 Penetrantm, c;atlaga girmesini kolayla~tIrmak) (0 Penetrant gosterimini kolayhkla gorulUr yapmak) (0 PenetrantIc;ozmek) (0 PenetrantI, c;atlakdan uzakla~tIrmak)

(30) Bir malzemeye uygulanan bir ilk Radyasyon ~iddeti ic;in, arkayUzeyden C;lkan Radyasyon ~iddeti, neye/nelere baghdlr? (0 Gec;en Zamana) (0 Malzeme Kalmhgma) (0 Malzemenin X I~mlanm Emme KatsaYlsma) (0 Malzeme Kahnhgma ve Zamana) (0 Malzeme Kalmhgma veEmme KatsaYIsma)

(31) II ve h 1. ve 2. Radyasyon ~iddetlerini,FI ve F2 :Bir OdaktanII ve b nin uzerlerinde bulundugu yUzeylere olan mesafeleri (uzakhklan)gosterirse, aralanndaki bagmtI nasIldlr? [0 (F2/FJl = (II/b)2][0 (F2/FI) = (I2/II)2 1 [0 (II/b) = (FI/F2)2 ] [0 (II/b) = (F2/FJl2 1(0 Verilenlerin hic;biri dogru degildir.)

(32) Test parc;asmm uzerine gonderilen X I~mlannm nufuz (ic;inden gec;me) glicu, hangi faktor(e)/Iere baghdlr? (0 Tup Voltajl ile artar,Dalga.Boyu ile Dogru OrantIhdlr.) (0 Tup Voltajl ile Degi~mez, DalgaBoyu Ile Ters OrantIhdlr.) (0 Tup Voltajl ile Degi~mez, Dalga Boyu ileDogru OrantIhdlr.) (0 TUp Voltajl ile artar, Dalga Boyu ile Ters OrantIhdlr.) (0 Verilenlerin hic;biri, dogru degildir.)

(33) Filmin her iki tarafmda Pb (Kur~un) Perdeler (Folye) kullanmakla ilgili olarak, verilenlerden hangisi, yanh~tlr? (0 Folyeden kopanIan elektronlann, fotografik tesirleri vardlr.) (0 YayIlan (saC;llan) Radyasyonun etkilerini azaltIr.) (0 Poz Zamamm kIsaltlr.) (0 Filmin yanmasmlonler.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(34) Malzeme ic;indeki bir kusur, Ultrasonigi, ideal suni bir kusurgibi yansltIr. (0 Dogru) (0 Yanh~)

(222)

TEST: 11

(1. - 9.) Sorular,Yanda verilen, Tavlanml~ bir Yumu~ak c;elik ic;in, cr - E

grafigi ile ilgilidir.i~aretlenen ilk olc;uuzunlugu: 30 mm;ilk Kesit Alam: 25mm2 dir.)

(1) Bu c;elik ic;in, hesaplanan Elastik Modul, ne kadardlr?(N/mm2) (0 104000) (0200000) (0 75 000) (0 150000)(0 Verilenlerin hiC;biri)

(2) Numune kInldlgl anda, hakiki birim uzama = 0.30 oldugunukabul edersek, numunenin son uzunlugu, kac; mm olur?(034.5) (037.5) (039) (040.5) (0 hiC;biri)

(3) Numune kInldlgl anda, son uzunlugu Pratik FormUl ile,yakla~lk ne kadardlr? (mm) (035) (037) (039) (040.5)(0 Verilenlerin hiC;biri)

(4) Kallcl deformasyon olmadan, Test parc;asl uzerindeki maksimum kuvvet, ne kadardlr? (kN) (0 5) (0 6.5) (0 10) (0 50)(0 Verilenlerin hiC;biri)

(5) Celigin ugradlgl Plastik Deformasyonun, Elastik Deformasyonaoram nedir? (0 11) (0 50) (0 99) (0 119) (0 Verilenlerin hic;biri)

(6) Numuneye 0.00125 birim uzama vermek ic;in, ne kadar EneIjilazlmdlr? (Joule) (1 J = 1 N *lm) (0 0.094) (00.12) (07.4) (08.8)(0 Verilenlerin hiC;biri)

(7) Numune, boyun vermeye ba~ladlgI zaman, uzerindeki kuvvet,kac; (kN) dur? (0 7.5) (0 10) (0 15) (075) (0 Verilenlerin hiC;biri)

(8) (Ao/Asan) = (lsan/la) formulu, boyun veren sunek bir malzemeuzerinde, hangi noktaya kadar gec;erlidir? (0 Elastik Slmr) (0 OrantISmm) (0 Akma Noktasl) (0 Cekme Noktasl) (0 Kopma Noktasl)

(9) % Kesit Daralmasml, % 30 olarak kabul edersek, Hakiki Kmlrna Gerilimi, kac; N/mm2 olur? (0475) (0500) (0528) (0650)(0 Verilenlerin hiC;biri)

(10) Bir Centikli Darbe testinde, KIrma Cekicinin Aglrhgl 50Newton, Klrma Kolunun uzunlugu 40 cm dir. Du~eyle 168 0 lik bir Klrrna AC;lsl verilerek, numune kInldlgmda, Klrma Enerjisinin 3 Joule C;lkmasl ic;in, Yukselme AC;lsl kac; derece olmalldlr? (0 53.5) (0 58.5)(0 100) (0 145.9) (0 Verilenlerin hiC;biri)

(11) Rockwell B Sertlik Olc;mesinde kullamlan uc; ve Yuk nedir?(0 Elmas Koni. 60 Kg) (0 Elmas Piramit. 100 Kg) (0 (1/16)" Bilya. 100Kg) (0 (1/8)" Bilya. 100 Kg) (0 Elmas Koni, 150 Kg)

(223)

(1) Bu <;eligin hesaplanan Elastik Modulu, ne kadardlr? (GPa)(0 104) (0200) (0 150) (0 180) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(2) Numune kmldlgl anda, hakiki birim uzama = 0.20 oldugunukabul edersek, numunenin son uzunlugu, ka<; mm olur?(029) (030.5) (032) (034) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(3) Numune kmldlgl anda, son uzunlugu Pratik FormUl ile nekadardlr? (029) (0 30) (0 32) (0 34) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(4) Kahcl deformasyon olmadan, test par<;asl uzerindekimaksimum kuvvet, ne kadardlr? (kN) (05) (06.5) (07.5) (0 10)(0 Verilenlerin hi<;biri)

(5) <;eligin ugradlgl Plastik Deformasyonun, Elastik Deformasyonaoram nedir? (0 11) (050) (099) (0 119) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(6) Numuneye 0.001 birim uzama vennek i<;in. ne kadar Enerjilazlmdlr? (Joule) (1 J = 1 N * 1 m) (00.094) (00.12) (07.4) (08.8)(0 Verilenlerin hi<;biri)

(7) Numune, boyun vermeye ba:;}ladlgl zaman, uzerindeki kuvvet,ka<; (kN) dur? (0 7.5) (0 10.5) (0 15) (075) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(8) (Ao / Ason) = (Ison/lo) fonnulii. boyun vermeyen siinek bir malzeme uzerinde, hangi noktaya kadar ge<;erlidir? (0 Elastik Smlr)(0 Grantl Smm) (0 Akma Noktasl) (0 <;ekme Noktasl) (0 Kopma Noktasl)

(9) % Kesit Daralmasml, % 30 olarak kabul edersek, HakikiKmlma Gerilimi, ka<; MPa olur?(0475.5) (0 500) (0528.6) (0650.4) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(10) Bir <;entikli Darbe testinde, Klrma <;ekicinin Aglrhgl 50Newton, Sarka<; Kolunun uzunlugu 40 cm dir. Dii:;}eyle 168 ° lik bir Klrrna A<;lSl verilerek, numune kmldlgmda, Klrma Enerjisinin 3.5 Joule<;lkmasl i<;in, Yiikselme A<;ISl ka<; derece olmahdlr?(0 145.9) (0 143.4) (0 120) (0 100.5) (0 Verilenlerin hi<;biri)

•

(12) Vickers Sertlik Ol<;me Metodunda kullamlan u<; ve Yuk nedir?(0 Elmas Koni. 60 Kg) (0 Elmas Piramit. 100 Kg) (0 (1/16)" Bilya. 100Kg) (0 (1/8)" Bilya. 100 Kg) (0 Elmas Koni. 150 Kg)

(13) Vickers Sertlik Degeri, a:;}agldakilerden hangisidir?[0 P/(d2/2sin68°)] [0 P/(sin68°/d2)] [0 d 2 /(P*sin68°)][0 P/(2 sin 68°)] (0 Verilenlerden hi<;biri)

(14) Rockwell Yuzeysel Cihazl, hangi par<;alar i<;in kullamhr?(0 Ta:;anamaz par<;alar) (0 <;ok duzglin) (0 Demir dl:;}l Ala:;}lmlar)(0 <;ok yumu:;}ak par<;alar i<;in) (0 ince par<;alar i<;in)

(15) Verilenlerden hangisi, Knoop Sertlik Testi hakkmda yanh:;}tlr?(0 U<;. Elmas Piramitdir.) (0 Mikro sertlik testidir.) (0 Malzemedemeydana gelen iz, E:;}kenar D6rtgendir.) (0 Uygulanan ylik, 15 - 45 Kgarasmda degi:;}ir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(16) Hakiki Birim Uzama ile, Pratik Birim Uzama arasmdaki bagmtl naslldlr? (0 Ehak =In Epr) (0 Ehak = 1 + In Epr) (0 Ehak = In (1 +Eprl )

(0 Epr = In Ehak) (0 Verilenlerin hi<;biri)(17) Elmasdan sonra en sert olan muhendislik malzemesi hangisi

dir? (0 Sertle:;}tirilmi:;} Yuksek Karbonlu <;elikler) (0 Egeler) (0 KesmeTaklmlan) (0 i:;}lenebilir <;elikler) (0 Nitrurlenmi:;} <;elikler)

(18) <;entikli Darbe Testinde, V <;entiklerinin a<;lSl, ka<; derecedir?(030) (045) (060) (090) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(19) Brinell Sertlik Degeri (BSD), ne ile orantlhdlr? (Malzemenin)(0 Akma Gerilimi) (0 Toklugu) (0 Kopma Gerilimi) (0 Akma Kuvveti)(0 <;elune Gerilimi)

(20) A malzemesi, B tarafmdan <;izilirse; B malzemesi C' yi <;izerse;C, A malzemesi tarafmdan <;izilirse, aralarmdaki Sertlik slralamasl nasllolur?(0 A> C > B) (0 B > C > A) (0 B > A > C) (0 A> B > C) (0 C > A > B)

420370300

o

25

-25

TEST: 12

0.20

(1. - 9. Sorular. yandaverilen, Tavlanml:;} birDu:;}uk Karbonlu <;eliki<;in (J - E grafigi ile ilgilidir. i:;}aretlenen ilk 61<;uuzunlugu: 25 mm ve ilkkesit alam: 25 mm2 dir.)

(224) (225)

+S~lUel1t: 1

.; .1

1-------- -'---1-_"..-'+ S Q r.1 Q n lit 3"-o,,nti:

1"=rrll -t St:int:l·. tit

Per lit

/

Ii S

Ddtu."~ re

(20) Olu§acak Ledeburit miktan, ka<; Kg'dlr? ( )(21) Olu§acak Perlit miktan, ka<; Kg'dlr? ( )(22) Oda Slcakhgmdaki Toplam Fe3C miktan, ka<; Kg'dlr? (........ )(23) Oda Slcakhgmda Fe3C fazmdaki Karbon miktan, ka<;

K 'dlr?

(18) Demir Ala§lmlan i<;inde en akl§kan olam hangisidir?(0 Siyah Temper D.D.) (0 Beyaz Temper D.D.) (0 <;;elik Diikum)(0 Gri D.D.) (0 Beyaz Diikme Demir)

(19) % 3.2 C' lu Demir Ala§lmmdan 3 Kg, % 0.4 C' lu Demir Ala§lmmdan 1 Kg almarak, bunlar SlVl durumda kan§tlnhrlarsa, yeni olu§an Ala§lmm, Karbon % si ne olur? (02.3) (02.4) (02.5) (02.8) (0 3.0)

(20. - 23. Sorular, 100 Kg aglrhgmda, % 2.5 Karbon E§degerliDiikme Demirin, ava§ so - tulmasl ile il ilidir.

TEST: 13(1) Diikme Demir, iinemli ........ mukavemeti giisterir, fakat <;;ekme

Mukavemeti dU§1.1ktur. (0 Kopma) (0 Kesme) (0 Akma) (0 Egilme)(0 Basma)

(2) Hangi i§lem, Beyaz Diikme Demirin, DiivUlebilir (Temper) Diikme Demire degi§mesine sebep olur? (0 Sertle§tirme) (0 Menevi§leme)(0 Tavlama) (0 Normalize) (0 A§llama)

(3) Gri Diikme Demire, Optik Metal Mikroskobunda baklldlgmda,kendisinin, karakteristik olarak, hemen tamnmasml saglayan, hangiyapldlr? (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit) (0 Lamelli Grafit)(0 Verilenlerin hi<;biri)

(4) ....... Diikme Demiri i§lemek (tala§ kaldlrmak), <;ok zordur.(0 Gri) (0 Beyaz) (0 Ferritik) (0 Temper) (0 Kuresel Grafitli)

(5) Kukurt'un Diikme Demirde etkisi, ....... .i kararh yapmaktlr.(0 Perlit) (0 Ledeburit) (0 Sementit) (0 Grafit) (0 Ferrit)

(6) Gri Diikme Demirde, du§uk ergime dereceli bir Otektik(Steadit) meydana gelmesine sebep olan eleman hangisidir?(0 Silisyum) (0 Mangan) (0 Kukurt) (0 Fosfor) (0 Krom)

(7) Gri Diikme Demir, esas olarak, bir Ala§lmldlr.(0 Fe - C - Mn) (0 Fe - C - S) (0 Fe - C - P) (0 Fe - C - Si) (0 Fe - C - Ni)

(8) Oldukca yava§ sogutma ile elde edilen Diikme Demir, hangisidir? (0 Kuresel Grafitli) (0 Temper) (0 Beyaz) (0 Ferritik)(0 Verilenlerin hi<;biri elde edilmez.)

(9) Hangi Ala§lm elemam, grafitleyici olarak hareket eder?(0 Mangan) (0 Fosfor) (0 Kukurt) (0 Silisyum) (0 Krom)

(10) Demiryolu raylan, en ekonomik olarak, hangi demir Ala§lmmdan yapllabilir? (0 Du§uk Karbonlu <;;elik) (0 Orta Karbonlu <;;elik)(0 Beyaz D.D) (0 Gri D.D.) (0 Temper D.D.)

(11) Tala§ Alma Kolayhgl (i§lenebilirligin) en fazla olmasl istenenpar<;alar, hangi tip Diik1.1m Ala§lmmdan yaplhr? (0 Temper) (0 Gri)(0 Benekli) (0 Kuresel Grafitli) (0 <;;elik Diikum)

(12) Gri Diikme Demirin, Oda Slcakhgmda, du§uk <;;ekme Mukavemeti ve Darbe Direnci giistermesine sebep olan yapl, hangisidir?(0 Perlit) (0 Ledeburit) (0 Sementit) (0 Ferrit) (0 Lamelli Grafit)

(13) <;;il denilen, kum kahp i<;indeki <;;elik Sadar, hangi DiikmeDemir elde etmek i<;in kullamhr? (0 Gri) (0 Ferritik) (0 Beyaz) (0 Temper)(0 Kuresel)

(14) % 3 Karbon, % 1 Silisyum, % 0.5 Fosfor'u olan bir DiikmeDemirde, Karbon Ekivalam (E§degeri), kaba formulle % ka<;tlr?(02.5) (03.0) (03.50) (03.75) (04.0)

(15) Beyaz Diikme Demirin, yaplsl naslldlr? (0 Ferrit + Lamel Grafit) (0 Ferrit + Perlit) (0 Perlit + Sementit) (0 Perlit + Lamel Grafit)(0 Verilenlerin hi<;biri)

(16) SlVl durumdan itibaren, <;ok yava§ sogutma uzerine elde edilen Diikme Demirin son yaplsl nedir? (0 Perlit + Lamel Grafit) (0 Ferrit +Lamel Grafit) (0 Ferrit + Fe3C) (0 Perlit + Fe3C) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(17) Gri Diikme Demirde, verilen bir Sertlik degeri i<;in, slraslylaen yiiksek ve en du§uk <;;ekme Mukavemetleri, .... ve ... tiplerinde eldeedilir? (0 C, D) (0 A, B) (0 B, C) (0 D, E) (0 A, D)

•

(226) (227)

•

(24) (~ekil. 1) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmmaaittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kurese1)(0 Ferritik Kuresel) (0 Veri1en1erin hi<;;biri)

(25) (~ekil. 2) de g6steri1en mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmmaaittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kurese1)(0 Ferritik Kuresel) (0 Veri1en1erin hi<;;biri)

(26) (~ekil. 3) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmmaaittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kuresel)(0 Ferritik Kuresel) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(27) (~ekil. 4) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmmaaittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kuresel)(0 Ferrttik kuresel) (0 Verilen1erin hi<;;biri)

(228)

TEST: 14 - DOKME DEMiRLER ve DOKME CELiKLER(1) Demir esash D6kum Ala:;?lmlanmn slmflandmlmasmda, en 6

nemli Ala:;?lm elementi hangisidir? (0 P) (0 Si) (0 C) (0 Mn) (0 S)(2) Beyaz D. Demir adl verilen malzemeler, yuksek miktarda .

ihtiva ettiklerinden. sert ve gevrektir1er. (0 Lamelli Grant) (0 Rozet Grafit)(0 Temper Grafit) (0 Ostenit) (0 Sementit)

(3) D6kme <;eligin (<;elik D6kumun), DIN Normundaki i:;?areti nedir? (0 GG) (0 GS) (0 GGG) (0 GTS) (0 G1W)

(4) Kahba d6kuldukten sonra, dl:;?mda, ba:;?ka herhangi birbi<;;imlendirme i:;?lemi g6rmeyen <;;eliklere, D6kme <;elik adl verilir.(0 d6vme) (0 ISltma) (0 tala:;? kaldlrma) (0 surekli d6kum) (0 ingot d6kum)

(5) Oksit giderilmi:;?, <;;elik eriyigi i<;;inde, gaz kabarcIgI olu:;?umu <;;okazdlr veya hi<;; yoktur, yani eriyik katIla:;?lr. (0 kaynayarak)(0 kaynamadan) (0 homojen) (0 ince taneli) (0 1mba taneli)

(6) <;elik D6kum, Gri D6kum ve Temper D6kumun pahahhklanmkar:;?lla:;?tmrsak, ne s6yleyebiliriz? (0 <;elik D6kum pahahdlr.)(0 Gri D6kum pahahdlr.) (0 Temper D6kum pahahdlr.) (0 Par<;;aya g6redegi:;?ir.) (0 Bir:;?ey s6ylenemez.)

(7) D6kme Demirin. uygulamada en 6nemli ham maddesi nedir?(0 Ferro silis) (0 Ferro mangan) (0 <;elik hurdasl) (0 D6kme Demir hurdaSl) (0 Pik)

(8) Verilen Karbon arahklarmdan hangisi, Gri D6kme Demiri g6stermektedir? (0 < % 2) (02.0 - 4.3) (02.5 - 5.0) (03.0 - 5.5)(0 Veri1en1erden hi<;;biri)

(9) D6kme Demirin, Dayamm ve Sertligi, C ve Si miktan ile naslldegi:;?ir? (0 C ve Si 1', artar.) (0 eve Si -1. artar.) (0 C i. Si -1 artar.)(0 C -1. Si i artar.) (0 D6kme Demir turune g6re degi:;?ir.)

(10) Gri D. Demir, Beyaz D. Demir ile kar:;?lla:;?tm1dlgmda, hangi6zelligi du:;?uktur? (0 Dayamml) (0 Darbe Mukavemeti) (0 i:;?lenebilirligi)(0 Verilenlerin hepsi du:;?uktUr.) (0 Verilenlerin hepsi yliksektir.)

(11) GG i:;?areti, DIN Normunda neyi g6sterir? (0 Beyaz D. D.)(0 <;elik D6kum) (0 Gri D. D.) (0 Temper D. D.) (0 Sfero D. D.)

(12) Gri D6kUmde bile:;?im (kompozisyon) sabit kalmak :;?artIyla,ham d6kum <;;apI arttIk<;;a (par<;;a kalmhgl arttIk<;;a), Sertlik ve <;ekmeDayamml, nasll degi:;?ir? (0 artar.) (0 degi:;?mez.) (0 azahr.)

(13) ...... .ler, karbur (Sementit) olu:;?umunu ko1ayla:;?tIrmak uzere,% 1.2 ye kadar Mangan ihtiva eder1er. (0 <;elik d6kiim) (0 Gri D6kum)(0 Beyaz D. D.) (0 Temper D. D.) (0 Sfero D. D.)

(14) "Malzemenin i:;?lenmesi <;;ok gU<;;, gevrek i<;; yaplsmdan dolayl,darbelere kar:;?l a:;?m hassastIr." Bu ifade, hangi D6kum ma1zemeye aitolabilir? (0 <;elik) (0 Gri) (0 Beyaz) (0 Temper) (0 Sfero)

(15) "<;entik1i i<;; yaplsmdan do1ayl, deformasyon (:;?eki1 degi:;?tirme)kabiliyeti, yok denecek kadar az olup, kopma uzamaSI % 1'in altmdadlr." Bu ifade, hangi D6kum ma1zemeye ait olabilir?(0 D6kme <;elik) (0 Gri d.d.) (0 Beyaz d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.)

(16) Hooke BagmtIsmm ge<;;erli olmadlgl ma1zeme hangisidir?(0 <;elik d6kum) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.)

(17) Titre:;?im s6numleme 6zelligi, en yliksek olan malzeme hangisidir? (0 <;elik d6kum) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero)

(18) Silisyum miktan fazla olan Gri d6kumun, nasll bir 6zelligig6ze <;;arpar? (0 Dayamml artml:;?tlr.) (0 Sunekligi artml:;?tIr.)

(229)

•

(0 <;entik vurma Toklugu artml:;;tIr.) (0 Korozyona dayamkhhglartml:;;tIr.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(19) Ostenitik D6kme Demirlerde, ana ala:;;lm elementi nedir?(0 Ni) (0 Cu) (0 Si) (0 Cr) (0 Mn)

(20) Hangi D6kum malzeme, yliksek erime slcakhgmdan dolaYI,en gU<;;lu eritme ocaklanm gerektirir? (0 <;elik d6kUm) (0 Gri d.d.)(0 Sfero d.d.) (0 Beyaz Temper d.d.) (0 Siyah Temper d.d.)

(21) Hacimsel buzulme, hangi demir malzemede en fazladlr?(0 D6kme <;elil{) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.)

(22) Hangi demir malzeme eriyiginin akIclhgl ve kahbl doldurmasl,en k6tudur? (0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.)(0 Sfero d.d.)

(23) Gri d6kme demirin , Karbon ve daha <;;ok Silisyum artI-nrken, Karbur yaplcllar ZIt y6nde etkiler. (0 A:;;mma direncini) (0 Sunekligini) (0 <;entik vurma Toklugunu) (0 Dayammlm) (0 Buylimesini)

(24) Slcakhkla, boyut degi:;;iminin minimum seviyede kalmasl istenen 6zel taklm tezgahlan, Lab. cihazlan ile, cam presleme kahplan i<;;inuygun bir malzeme, a:;;agldakilerden hangisidir? (0 D6kme <;elik)(0 Gri d.d.) (0 Ostenitik d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.)

(25) GT i:;;areti, DIN Normunda, hangi demir malzemeyi g6sterir?(0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.)

(26) Lamel Grafitli d6kme demir, genellikle, <;ekme Dayammmldegil, artIrmak maksadlyla sertle:;;tirilebilir. (0 Buylimesini)(0 Sunekligini) (0 <;entik vurma Toklugunu) (0 A:;;mma Direncini)(0 Verilenlerin hepsini)

. (27) Hangi d.6kumde, mekanik 6zelliklerin iyile:;;tirilmesi i<;;in, bit-ml:;; par<;;alara ISII I:;;lem uygulanmasl, ka<;;lmlmazdlr (:;;arttIr)? (0 <;elikD6kum) (0 Gri D6kum) (0 Siyah Temper) (0 Beyaz Temper) (0 Sfero)

(28) Hangi <;;e:;;it d6kumde, d6kulen par<;;alann kutlesi, <;;ogunlukla1 Kg'm altIndadlr? (0 <;elik d6kUm) (0 Gri d6kum) (0 Beyaz d6kum)(0 Temper d6kum) (0 Sfero d6kum)

(29) Hangi demir malzemede. mekanik 6zellikler, et kalmhgmabaghdlr? (0 D6kme <;elik ) (0 Gri d.d.) (0 Beyaz Temper) (0 Siyah Temper)(0 Sfero d.d.)

(30) Kuresel Grafitli d6kme demir yaplml ha}{kInda, a:;;agldaldlerden hangisi yanh:;;tlr? (0 Bile:;;imde Mangan, <;;ok az olmahdlr.) (0 Grafit<;;ekirdeklenmesini kolayla:;;tlrmak i<;;in, Ferro Silis katIhr.) (0 Grafitinyumrula:;;masl i<;;in, % 0.5 Magnezyum katIhr.) (0 i:;;lemin verimliligi,Kukurt'un fazlahgma baghdlr.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(31) Sert ve Yumu:;;ak Lehimleme, hangi demir turlerine, rahathkla uygulanabilir? (0 Gri) (0 Temper) (0 Sfero) (0 Verilenlerin hepsine)(0 Verilenlerin hi<;;birine)

(32) 5 - 6 mm den ince kesitli Beyaz Temper d6kumlerde, i<;;yapItamamwla dir. (0 Temper Grafitli) (0 Ostenitik) (0 Perlitik)(0 Ferritik) (0 Martensitik)

(33) Temper d6kme demirin ilk a:;;amasmda elde edilen "HamTemper D6kum", nasll bir yapldadlr? (0 Perlitik Lamelli) (0 Beyaz d.d.)(0 Ostenitik d.d.) (0 Sfero) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(34) Temper d6kme demirin i<;; yaplsl, verilenlerden hangisine bagh degildir? (0 Slcakhk) (0 ISII i:;;lemin yaplldlgl ortam) (0 Zaman)(0 Ham d6kUmun bile:;;imine) (0 Verilenlerin hepsine baghdlr.)

(230)

TEST: 15 DOKME 'DEMiRLER(1) btektik degeri (4.3); Silisyum, Fosfor veya her ikisinin D6kme

Demirde bulunmasl halinde degi:;;ir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)(2) btektik somasl ala:;;lmlar, olduk<;;a kmlgandlrlar. (0 D) (0 Y)(3) Silisyum, gri olarak adlandmlan D6kme Demirin olu:;;masma

meyli vardlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)(4) Fosfor'un meydana getirdigi btektik, D6kme Demir'i daha

kInlgan yapar. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)(5) Kukurt'un etkisi. Sementit'i (Fe3C) kararh yapma egilimi g6s-

termektedir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)(6) Mangan, Demir SulfUr'un (FeS) olu:;;masma mani olarak, tane

smm kInlganhgml 6nler. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)(7) Temper D6kme Demir, kmlgandlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)(8) Beyaz D6kme Demir'i i:;;lemek, <;;ok zordur. (0 D) (0 Y)(9) Gri D6kme Demir. yumu:;;ak ve kolayhkla i:;;lenebilir. (0 D) (0 Y)(10) Gri D6kme Demir'in a:;;m ISltIlmasl neticesi, D ve E tipi grafit-

ler olu:;;ur. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)(11) <;ok kahn kesitler, esas olarak Beyaz D6kme Demir olmahdlr,

cunku kahn kesitlerin soguma hlzlan yava:;;tIr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;), (12) Kimyasal Analizlerde Gri D6kme Demirde verilen karbon mik-tan, Birle:;;ik (Sementitik) ve Serbest (Grafitik) haldeki karbonlar toplamldlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(13) Gri D6kme Demir'in a:;;llanmaswla, grafit tipinde 6nemli de-gi:;;me saglanabilir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(14) Gri D6kme Demirde, Karbon Ekivalam (E:;;degeri) azaldlk<;;a,Cekme Mukavemeti artar. (0 Dogru) (0 Yanh:;;), (15) Beyaz D6kme Demir, Slcak Ylrtllmaya meyillidir. (0 D) (0 Y)

(16) Siyah Temper D6kme Demirde yapl, butun kesit boyunca kalmhga bagh degildir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(17) Gri D6kme Demirlerin surtunme ve a:;;mmaya diren<;;leri, YUzey Sertle:;;tirme ile artmlabilir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;)

(18) Gri D6kme Demir. buyuk Mukavemeti g6sterir. fakat<;ekme Mukavemeti du:;;uktur. (0 Kesme) (0 Akma) (0 Egilme) (0 Kopma)(0 Basma)

(19) Hangi i:;;lem, Beyaz D6kme Demirin, D6viilebilir (Temper)D6kme Demire degi:;;mesine sebep olur? (0 Normalize) (0 Sertle:;;tirme)(0 Menevi:;;leme) (0 Tavlama) (0 A:;;llama)

(20) <;ekme Geriliminin 6nemsiz oldugu yerlerde kullamlanD6kme Demir hangisidir? (0 Siyah Temper) (0 Beyaz Temper) (0 Gri D.D.) (0 Beyaz D.D.) (0 Kuresel Grafitli)

(21) Gri D6kme Demir yaplsmda, genel olarak, geli:;;igUzel y6nlenmis ve uniform dagllml:;; .... tipi lameller tercih edilir.(0 A) (0 B) (0 C) (0 D) (0 E)

(22) Karbonu % 3.5, Silisyum %1, Fosfor % 0.5 olan bir D6kmeDemirde Karbon Ekivalam (E:;;degeri), kaba formulle, neye e:;;ittir?(03.0) (03.5) (03.75) (04.0) (04.5)

(23) Demir esash ala:;;lmlar i<;;inde en akI:;;kan olam hangisidir?(0 Ala:;;lmh <;;elik) (0 Gri D6kme Demir) (0 Kuresel Grafitli D.D.) (0 BeyazD.D.) (0 Temper D.D.)

(231)

(~4) ::DDL 20" de, 20 neyi ifade eder? (0 Slmf 20 oldugunu) (0 20.slra~~Dokme Demir oldugunu) (0 Karbon oramnm % 2 oldugunu)(0 Mmlmum <;ekme Mukavemetini) (0 Maksimum <;ekme Mukavemetini)

(25) Tempe: D5kme Demir uretimi i\;in, surekli olarak SIVI metalelde etm~k, hangl oca~.(fmn) veya nasll ba~anhr? (0 Kupol) (0 Pota)(0 Elektrik Ark) (0 Enduksiyon) (0 Dupleks)

(26) ~ekil. 1 de g5sterilen yapl, hangi Dokme Demir'e aittir?(0 Gri) (0 Bey~) (0 Kur<:se1 <?rafitli) (0 Beyaz Temper) (0 Siyah Temper)

(27) ~ekil. 2 de gostenlen yapl, hangi D5kme Demir'e aittir?(0 Gri) (0 Be az) (0 Kuresel Grafitli) (0 Be az Tern er) (0 Si ah Tern er)

feIri~

(~ekil. 2)

(232)

TEST: 16(1) Gri D5kme Demirdeki dolayl, titre~imler, \;e1ikdekinden

daha suratli sonerler. (0 Ledeburit'den) (0 Karbur'den) (0 Sementit'den)(0 Grafit'den) (0 Fosfor'dan)

(2) St 33 - 2 ile St 70 - 2 arasmdaki butun \;e1ikler, .... \;e1ikleridir.(0 Otomat) (0 lslah) (0 Gene1 YapI) (0 Taklm) (0 Sade Karbonlu)

(3) Islah <;e1ikleri, ..... i~lemi g5rmu~lerdir.

(0 Tavlama) (0 Deformasyon) (0 Normalize) (0 SICak Hadde) (0 Su Verme+ Menevi~)

(4) .... <;elikleri, ihtiva ettikleri yiiksek S ve P sebebiyle, klsa veklnlgan tala~ verirler. (0 Otomat) (0 Islah) (0 Gene1 YapI) (0 Taklm)(0 Sade Karbonlu)

(5) Kaynaga Kabiliyeti en fazla olan \;elikler, .... Yapl <;elikleridir.(0 du~uk karbonlu) (0 orta karbonlu) (0 yiiksek karbonlu) (0 Otektoid5ncesi) (0 Otektoid sonrasl)

(6) Magnezyum'un kristal yaplsl HSP oldugundan, .... azdlr.(0 Mukavemeti) (0 Makina i~lenebilirligi) (0 A~mma direnci) (0 Korozyondirenci) (0 Sunekligi)

(7) Bir <;ekme Testinde. bir \;elik uzerindeki <;ekme Yuku 6 Ton,ilk kesit alanl 1 cm2 ise, bu \;e1ik, a~a~dakilerden hangisi olamaz?(0 St 50 - 2) (0 St 52 - 3) (0 St 60 - 2) (0 St 70 - 2) (0 Verilenlerin hi\;biriolamaz.)

(8) Derin <;ekme (Kap <;ekme) imalat i~leminde, hangi ~lkda, etkieden kuvvetler, en iyi g5sterilmi~tir? Eksene1: ..... Radyal: .....(0 Basma, Basma) (0 <;ekme. <;ekme) (0 Basma. <;ekme)(0 <;ekme. Basma)

(9) Sade Karbonlu <;e1iklerin Tokluklan, a~aglda verilen slcakllklann hangisinde en azdlr? (0 - 25°C) (00 °C) (020 °C) (0 100°C)(0 600 0c)

(10) Izod ve Charpy testleri hakklnda , a~aglda verilen cumlelerden ka\; tanesi yanh~tlr? (a) Her ikisi de, Toklugun testidir. (b) Herikisinde test par\;aSI uzunlugu, 70 mm'dir. (c) Her ikisinde Klrma \;ekici,\;entikli yiize vurur. (d) Her ikisinde test par\;aSI, du~ey yerle~tirilir.

(0 1) (02) (03) (04) (0 Verilen cumlelerin hepsi dogrudur.)(11) Lamelli Grafit, hangi malzemede bulunur? (0 Beyaz D5kme

Demir) (0 Sfero D5kme Demir) (0 Gri D6kme Demir) (0 Ledeburit)(0 Paslanmaz <;e1ik)

(12) 15 Cr 3 malzemesi hakklnda, a~a~daverilenlerden hangisidogrudur? (0 Yapl <;e1igi) (0 Islah \;eligi) (0 Sade Karbonlu <;elik)(0 Sementasyon <;e1igi) (0 Verilenlerin hi\;biri)

(13) X 45 Cr Si 93 malzemesi hakklnda, a~agldaverilenlerdenhangisi dogrudur? (0 Sementasyon <;eligi) (0 Du~uk Ala~lmh \;elik)(0 Sade Karbonlu <;elik) (0 Orta Karbonlu <;elik) (0 Verilenlerin hepsiyanh~tlr.)

(14) Hangisi. Paslanmaz <;elikdir? (0 15 Cr 3) (0 1080) (0 1.4300)(0 GGG - 50) (0 Verilenlerin hi\;biri degildir.)

(15) Hangisi, du~ukAla~lmh <;elikdir? (0 1040) (0 C 15) (0 15 Cr 3)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 Verilenlerin hepsi, du~uk Ala~lmh <;elikdir.)

(16) Hangisi, D5kUm malzeme degildir? (0 GGG - 50) (0 GS - 50)(0 GG - 50) (0 Class 40) (0 1.3343)

(233)

(0 Gri - A<;;lk Gri - Koyu Gri) (0 Gri - Koyu Gri - A<;;lk Gri)(0 A<;;lk Gri - Koyu Gri - Gri) (0 A<;;lk Gri - Gri - Koyu Gri)(0 Koyu Gri - Gri - A<;;lk Gri)

______ .I

Kabri kesit (b) ince kesit (a)

(30) Bir i~ pan;asl uzerinde yiik yok iken, 61<;;u uzunlugu 60 mmdir. Yuk altmda uzunlugu 50 mm olmu~ ise, hakiki birim deformasyon,ne kadardlr? (0 In (10/60)) (0 In (50/60)) (0 - 10/60) (0 10/60)(0 Verilenlerin hi<;;biri)

(31) (a) X l~mlannm, i~ par<;;asma nufuz etme gUcu (penetrasyon),

Tup Voltajl (kiloVolt) arttlk<;;a, artar.(b) Penetrasyon, Dalga boyu arttlk<;;a, azahr.(0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh~tlr.) (0 (a) dogru, (b) yanh~tlr.)

(0 (a) yanh~, (b) dogrudur.)(32) Verilenlerden hangisi, uygulanacak Tahribatslz Muayene se-

<;;imine etki eden bir fakt6r degildir? (0 Muayene Suresi) (0 Kusurlannbl<;;usu) (0 Kusurlann tahmin edilen yeri) (0 Malzemenin ferrous olup 01madlgl) (0 Verilenlerin hepsi, etki eden fakt6rdur.)

(33) Odun (tahta), 6zellikleri farkh dogrultularda degi~tiginden, ....dir. (0 Heterojen'dir.) (0 Allotropik'tir.) (0 izotropik'tir.) (0 Anizotropik'tir.)(0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.)

(34) Ledeburit ile ilgili olarak, hangi ~lk, yanh~ olabilir? .(0 btektik Ala~lmm adldlr.) (0 Beyaz D6kme Demir'dir.) (0 Makina I~lenmesi, <;;ok zordur.) (0 H1ZII Sogutlna ile elde edilir.) (0 Verilen ~lklarda

yanh~ yoktur.)(35) Rockwell A Sertlik bl<;;mesinde kullallllan u<;;, hangisidir?

(0 Elmas Piramit) (0 Elmas Koni) (0 (1/16)" <;elik Bilya) (0 (1/8)" <;elikBilya) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(36) A~agldaki ~ekilde, kesiti g6sterilen par<;;a, X l~mlarma maruzblraklldlgmda, slraslyla a'dan c'ye kadar (a - b - c) g6sterilen par<;;alann,film uzerinde 6rulmesi, en do-ru olarak, han i ~lkda ifade edilmi~tir?

IHava deligi (c)

--

(17) Hangisinin Makina i~lenebilirligi, en iyidir?(0 1.4300) (0 1.3300) (0 GS - 45) (0 15 Cr 3) (09 S Mn 36)

(18) Hangisi, Minimum <;ekme Gerilimi 50 000 psi olan Gri D6kme Demirdir? (0 GGG - 50) (0 GS - 50) (0 GG - 50) (0 Class 50) (0 C 50)

(19) Hekzagonal Slkl Paket Kristal Kafes yaplsmda, ka<;; kureselatom vardlr? (0 1) (02) (0 3) (04) (0 Verilenlerden hi<;;biri)

(20) Saf Demir ISltlldlgInda, 910°C deki Allotropik yapl degi~ikligi

nasl1 olur? (0 Ostenit ---7 Perlit) (0 Ostenit ---7 Ferrit) (0 Ostenit ---7

Sementit) (0 Ostenit ---7 Ledeburit) (0 Ferrit ---7 Ostenit)(21) (a) Eddy Aklmlan, metalik numunelerin yallllz yiizeylerinde

bulunur. (b) -r:est par<;;asmda kusur varsa, Eddy Aklm <;;izgileri yanhr.(0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh~tlr.) (0 (a) dogru, (b) yanh~tlr.)

(0 (a) yanh~, (b) dogrudur.).. (22) (a) E~dy Aklm Testi, yallllzca Demirdl~lmalzemelere uygula

na?llu:.. (b) Dokme Demirler ve <;elikler, Manyetik Test ile kontroledlleblhrler. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh~t1r.)

(0 (a) dogru, (b) yanh~t1r.) (0 (a) yanh~, (b) dogrudur.)(23) (a) Tlpda kullallllan X l~mlarmm dalga boylarl, Endustride

kullallllanlardan daha klsadlr.(b) Tlpda kullanllan X l~mlannm frekanslan, Endustride

kullallllanlardan daha fazladlr. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh~tlr.) (0 (a) dogru, (~) y::nh~tlr.) (0 (a) yanh~, (b) dogrudur.)_ (~4~ (a) ~u Venlml~ ve Menevi~lenmi~,5 cm kalmhk ve 1 Kg aglrh-gmdakl blr <;;ehk par<;;allln Sertligi, Rockwell Bile 61<;;ulur.

. (b) 230 HB 2.5/62.5/30 olarak ifade edilen bir Sertlik 61<;;mesi,Alummyum malzeme uzerinde yapllml~t1r. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0(a) ve (b) yar:h~t.lr.~ (0 (a) dogru, (b) yanh~t1r.) (0 (a) yanh~, (b) dogrudur.)

. (25)_Blle~m:.mde % 0.15 - 0.30 Molibden bulundugu belirtilen<;;ehk, a~aglda venlenlerden hangisi olabilir?(02550) (09 S Mn 36) (04040) (0 1090) (0 Verilenlerden hi<;;biri olamaz.)

(26) Tavlanml~ du~uk karbonlu bir <;;elik, Darbe Test Cihazmdaklr~a <;;ekici ile vurularak kmhrsa, a~aglda verilen ~lklardanhangisi 'dogrudur? (0 :rest numunesi, iki par<;;a olarak, klnlarak aynhr.) (0 Testn~munesl, lki par<;;a olarak yapI~lk kallr.) (0 Du~uk bir Enerji degerigostererek kmhr.) (0 Bir~ey s6ylenemez.)

(27) % 0.2. Karbonlu bir <;;elikden, % 0.8 Karbonlu <;;elige kadar,artan Karbon mlktarlannda 5 <;;elik, 723 °C'nin uzerinde tavlanml~t1r.%?2 ~arbonludan 'J:b .0.8 Karbonlu <;;elige dogru, a~aglda verilen mekanikozelhklerden hanglsl azahr? (0 Suneklik) (0 Akma Mukavemeti)(0 <;ekme Mukavemeti) (0 Sertlik) (0 Verilenlerin hepsi artar.)

(28J A~aglda verilenlerden hangi <;;elik, yava~ sogutuldugunda(tavlandlgmda), Oda Slcakhgmdaki Optik Mikroskop g6rii.ntusu yakla-I;nk % 50 Ferrit - % 50 Perlit'dir? '(0 1040) (0 1030) (0 1050) (0 1095) (0 1080)

(29) Slcakllgm artmasl ile, bir i~ par<;;asmm hangi testi/testleri etkile.nm:z? (0 <;entik Darbe) (0 <;ekme) (0 Sertlik) (0 Verilenlerin hepsietkilemr.) (0 Verilenlerin hi<;;biri etkilenmez.)

•

(234)(235)

TEST: 17 DOKME DEMiRLER(1. - 4. Sorular ic;in:) Oca~mlzda, Kompozisyonu, Toplam Karbon:

% 3, Silis: % 1.5,. ~osfo~: % O.~ ?lan 97.5 Kg Gri Dokme Demir Eriyigibulunmaktadlr. Ic;mde Yo 85 Slhs bulunan Ferrosilis Ala:;?lmmdan,

(1) 0.5 Kg, SIVI durumda a:;?llamrsa, Gri Dokme Demirin KarbonE:;?degeri (K.E.), nasIl etkilenir?

(2) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;?imde Ferrosilis Ala:;?lmmdan 250gram, SIVI durumda a:;?llamrsa, Karbon E:;?degeri nasll etkilenir?

(3) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;?imde Ferrosilis Ala:;?lmmdan 1 Kg,SIVI durumda a:;?llanlrsa, Karbon E:;?degeri, nasll etkilenir?

(4) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;?imde Ferrosilis Ala:;?lmmdan kac; Kg,SIVI durumda a:;?llamrsa, Karbon E:;?degeri, tam 6tektik kompozisyon(bile:;?im) (% 4.3) olur?

(5. - 10. Sorular i in:)

Ferrit

erllt

( % 3 Karbon"..,

+Sementlt

(13) Belirh bir % ye kadar Fosfor, Gri D. Demirde .

arunr.(14) Pratikde Gri D. Demirin arahgmda sogumasl,

yava:;? olmadlgIndan, Perlit yaplsl devamh goriilur.(15) Gri D. Demirde c;il etkisi olursa, hangi eleman % leri du:;?uk-

tiir? ( )(16) Gri D. Demirde maksimum akI:;?kanhk, nasll elde edilir?

( )(17) Dokme Demir'in kaWa:;?masmda onemli oranda Hacim

azalmasl (c;ekilme) olabilir.(18) Gri D. Demirde azaldlkc;a, <;ekme Mukaveme-

ti artar.(19) DDL 20, DDL 40, DDL 60 ta, Grafit miktan, hangisinde en

d " "kt" ? ( )u:;?u ur. .. ........(20) En iyi i:;?lenebilen Demir esash Ala:;?lm, hangisidir? ( )(21) Gri D. Demirin ic;ten yanmah motorlarda kullanlh:;?l, hangi

ozelliginden dolaYldlr? ( )(22) Gri D. Demiri Sertle:;?tirme uygulamasl, nasll yaplhr?

( )(23) Gri D. Demiri yava:;?lsltmak ve yava:;? sogutmak :;?eklinde ya-

pllan IsIl i:;?lemin adl nedir? ( )(24) Gri D. Demirde sert ve mukavemetli Perlit olu:;?turan ve

Sementit'i te:;?vik edici 3 Ala:;?lm elemam, nelerdir? ( )

(~ekil. 1)

Semen tit-'0-.-_.

4.;:

% 3 Karbonlu, 100 Kg Beyaz D. Demir, SIVI durumdan yava:;? sogutuldugunda (~ekil. 1),

(5) Meydana gelecek Ledeburit ve 6tektik 6ncesi Ostenit. kac; Kgdlr?

(6) 1147 °C 6tektik Slcakhkta olu:;?an Ledeburit'in ic;indeki fazlann (bile:;?enlerin) kiitleleri, ne kadardlr?

(7) Olu:;?acak Perlit ve ikincil Sementit (Ostenit'den aynlan Karbonun meydana getirdigi Sementit) kac; Kg dlr?

(8) 725°C deki Sementit'in, % kaC;I 6tektik FeaC % kaC;I ikincilFeaC dir? '

(9) Oda Slcakhgmda, Toplam FeaC miktarl, kac; Kg dlr?(10) Oda Slcakhgmda Toplam FeaC ic;indeki Karbon miktan kac;

~~ ,(11) Karbon'u % 3.5, Silis: % I, Fosfor: % 0.5 olan bir Gri D. De

mirde Karbor: Ekival~~ (K.E), ka?a formulle neye e:;?ittir? (....... )(1~)?n D. Demlre Optik Mlkroskopta bakIldlgmda, kendisinin

kara~t~nstikolarak hemen tanmmasml saglayan, hangi yapldlr (bile-:;?endlr). ( )

(236) (237)

:;\eki11 :;\elcl 2

TEST: 1

:;\elcl 3 :;\ekil 5

TESTLERiNCEVAPLARI

( )(0

(0)

)(0

(0)

)

(1. - 4. Sorular kin) (Seidl. 1 de Cd - Zn Denge Diyagraml veriliyor.% 40 Cd Ala§lml inceleniyor.)

11) 320 DC de katmm bile~imi (kompozisyonu) nedir?(0 % 13.5 Cd) (0 %53.5 Cd) (0 (13.5/53.5)*100 Cd) (0 (40/53.5)*100 Cd)(o'!lh 100 Zn)

(2) 320 DC de Kah/Slvl oram nedir?(0 13.5/40) (040/13.5) (029.5/53.5) (043/40) (0 hi\;biri)

(3) Ala~lm, 266 DC ye yava~ sogutuldugunda, bile~im (kompozisyon) nedir?

(0 % 100 Cd) (0 %100 Zn) (0 % 53.5 Cd) (0 '}h 83 Cd) (0 % 40 Cd)(4) Ala~lm, Oda Slcakhgma (veya 0 DC ye) yava~ sogutuldugunda,

yapmm % ka\;l Otektikdir? (0 13.5/83) (040/83) (040/53.5)(0 53.5i83) (0 hi\;biri)

(5) ~ekil. 2, neyi giistermektedir? (0 Metalin Soguma Egrisi)(0 Ala~lmm Soguma Egrisi) (0 Metalin Ters HlZ Egrisi)(0 Ala,?1111111 Tel'S j-[lZ Egrisi) (0 Metalin Soguma HlZl Egrisi)

(6) ~ekil. 3 te giisterilen iizellikler degi~imi, hangi Ala~lmlar i\;inge\;erlidir? (0 Otektik) (0 Kat! Eriyikler) (0 Dokulu Kah Eriyikler)(0 Lehimler) (0 Verilenlerin hi\;birinde ge\;el'li degildir.)

(7) ~ekil. 4 ie vel'ilen, A ve B metallerinin denge diyagrammda ?olan biilge hangisidir? (0 A+B) (0 A+Otektik) (0 A + SlVl) (0 B+SlVl)(0 Verilenlerin hi\;biri)

(8) ~ekil. 5 te verilen Lehimlel' Denge Diyagl'ammda, slraswla 1 ve2 olarak giisterilen faz \;izgileri nelerdir? (0 Solidus - SolvL1s) (0 Solidus~olidus) (0 Solvus-Solvus) (0 Likidus-Solidus) (0 Verilenlerin hi\;biri)

(9) Lehim, hangi iki elemamn ala~lmldll'?

(0 Cu- Nil (0 Sn - Pb) (0 Al- Cu) (0 Cu- Zn) (0 Verilenlerin hi\;biri)(10) Duralumin, esas olarak. hangi iki elemandan meydana gelir?

(oAl- %4 2n) (oAl- %4 Ni) (0 Al - '}h 4 Cu) (oAl- %4Sn) (0 Verilenlerinhi\;biri)

(11) Monel, hangi iki metalin ala~lmldlr?

(0 Cu- Sn) (0 Pb- Sn) (0 Cu - Nil (0 Cu- 2n) (0 Verilenlerin hi\;biri)(12) Hangi Ala~lmlannyava~ sogutulmasmda son yapl, saf bil'

metalin tek fazh yaplsma benzer? (0 Otektik) (0 Kat! Eriyikler)(0 Dokulu Kat! El'iyiklel') (0 Lehimlel') (0 Vel'ilenlel'in hi\;bil'i)

(238) (239)

(13) Terazi Kurah neyi giisterir?(0 Katmm i<;;indeki A elementi miktanm) (0 Bir slcakhkta, katJ veyaslvmm kompozisyonunu) (0 Bir slcaklikta iki l'azlJ biilgecle, ayn ayn fazmiktarlanm) (0 Tek fazh biilgede, fazm i<;;indeki A ve B miktanm)(0 Verilen ~Iklarm hepsini giisterir.)

(14) Dokulu KatJ Eriyik yaplsl, nasll duzeltilir? (0 Ala~lml, SIVIdurumdayken hlzla sogutarak) (oLikidus slcakhgmm hemen altmda birslcakhkta tavlayarak) (0 Likidus slcakhgmm hemen altmda bir slcakhktan hlzla sogutarak) (0 Solidus slcakhgmm hemen uzerinden su vererek)(0 Solidus slcaklIgmm hemen altmda bir slcaklIkta Ala:;mTIl tavlayarak)

(15) A~aglda verilen <;iikeltme Sertle~tirmesibasamaklannm dogru olarak slralam~1naslldlr? (1) Du~uk bir slcakllkta tavlama. (2)Eriyige Alma. (3) btektik slcakllgm altmda bir slcakllga ISltma.(0 1- 2- 3) (0 3- 1- 2) (0 3 - 2 - 1) (0 2- 3- 1) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(16) <;iikeltme Sertle~tirmesiyapllabilmesi i<;;in, A ve B metalleri,ne durumda olmalldlr? (0 A ve B, KatJ Eriyik te~kil etmelidir.)(0 A ve B, Metaller araSI bile~ik te~kil etInelidir.) (0 A mn B ic,;indeerimesi, SIVI durumda degi~melidir.) (0 A nm B ic;incle erimesi, katldUrLlmda degi'imelidir.) 0 Verilenlerin hi<;;biri dogru degildir.)

(17) BakJr, Yuzey Merkezli Kup (YMK) yapldadlr. Kristal kafesinbir kenar uzunlugu 3.61 °A ise, bakmn atom yan<;;apI ne kadardlr?(l.276 °A)

(18) Bir Hacim Merkezli Kup (HMK) kristal yaplh metalde, kubunbir kenar uzunlugu 1.414 °A ise, metal atomunun yan<;;apI ne kadardlr?(0.612 GA)

(191 Hekzagonal SlkJ Paket (HSP) hucresindeki Atom saYIsI =? (2)Basit Hekzagonaldaki Atom saYIsI

(20) Yuzey Merkezli Kup kristal kafesinin % ka<;;1 bO'itur? (26)(21) Bir Ala'ilm, 28 Kg Cu ve 28 Kg Ni kullamlarak hazlrlamrsa,

Nikelin ala~lmdakiatom % si ne olur? (52)

(22) Yandaki grafikte. bir metalin pratik sogumasl verilmi~tir.

<;ekirdeklenme A~m Sogumamiktan ne kadardlr? (0 a) (0 a+b)(0 c) (0 a + c) (0 Verilenlerinhic,;biri)

(23) KatJla~ma A~m Sogumamiktan, ne kadardlr? (0 a)(0 a+b) (0 c) (0 a+c)(0 Verilenlerin hic,;biri)

(24) ingot Kallpda cok yavas sogutIna, nasll tane yaplsl meydanagetirir? (0 E~ eksenli) (0 <;il taneleri) (0 E~ eksenli + <;il taneleri)(0 E~ eksenli + Sutunsal) (0 SOlunsal)

(25) Metal Kahba DiikUmde, nasI! tane yapIsI elde edilir?(0 ince) (0 kaba) (0 E~ eksenli) (0 Sutunsal) (0 E~ eksenli+Sutunsal)

(240)

TEST: 2(1) Bir KatJ Eriyik olan ve madeni para yaplmmda kullamlan Mo

nel, hangi iki metalin ala~lmldlr? (0 Cu- Zn) (0 Cu- Sn) (0 Pb- Sn)(0 Cu - Nil (0 Verilen1erin hic,;biri)

(2) Dura1umin. esas olarak, hangi elemanlardan meydana gelir?(0 Al- %4 Zn) (0 Al - % 4 Cu) (0 Al- %4 Pb) (0 Al- %4 Ni) (0 Verilenlerinhic,;biri)

(3) Lehim, hangi iki elemanm ala~lmldlr?

(0 Cu- Zn) (0 Cu- Sn) (0 Sn - Pb) (0 Cu- Ni) (0 Verilenlerin hic,;biri)(4) Atomik Paketlenme Faktiiru (APFJ, hangi birim kafes yapIsmda

(yapllannda) en buyiiktur? (0 YMK) (0 HMK) (0 HSP) (0 J-ISP ve YMl{)(0 HSP ve HMK)

(5) KAT! ERiYiKLER hakkInda hangisi yanh~tJr?(0 Yepyeni iizellikte bir malzeme meydana gelir.) (0 bzelligi, bile~enlerin

iizelliklerinden ayndlr.) (0 Oda slcakllgmda tek fazh ala~lmlardlr.)

(0 Ala~lmln ISII Soguma Egrisi, sal'metallerde oldugu gibi sabit kalIr.)(0 Verilen ~Iklardayanh~ yoktur.)

(6) <;eligi, Kritik Slcakhgm (Aa) uzerinde biraz fazla 'zaman ISlt-mak, tane yaplsml netice verir. (0 yanml~) (0 ferritik)(0 sementitli) (0 Imba) (0 ince)

(7) Sertle~tirme ISII i~lemi, hangi yaplyl, suratli bir sogutIna hlzlile Martensit'e diinu~turmeyigerektirir? (0 Perlit) (0 Sementit)(0 Ledebrit) (0 Ferrit) (0 Ostenil)

(8) Kurele~tirme Tavlamasl, hangi c,;eliklere yaplhr?(0 Du~uk karbonlu) (0 Orta karbonlu) (0 Yiiksek karbonlu) (0 Yuksekala~lmh) (0 Du~uk ala~lmh)

(9) Hangisi, FUL TAVLAMA mn yapllma sebeplerinden degildir?(0 Aglr bir Soguk i~leme imkan saglamak) (0 <;eligin tane yaplsml dahauniform yapmak) (0 Kalmtl gerilimleri gidermek) (0 Suneklik kazandlrmak) (0 Sertlik kazandmnak)

(10) Hangisi, Martensit hakkInda dogru degildir?(0 Hacim Merkezli Tetragonal yapldadlr.) (0 <;ok sert ve kmlgandlr.)(0 Sertligi, karbon miktanyla artar.) (0350 -150°C arasmda elde edilir.)(0 Toklugu fazladlr.)

(11) A~agJdaki su verme ortamlannm hangisi, en ~iddetlisidir?

(0 <;e~me suyu ) (0 Yag ) (0 Hava) (0 Tuzlu su) (0 DamltJk su )(12) Hangisi, TEMPERLEME (Menevi~) yapllma sebeplerinden

degildir?(0 Su verme i~lemindendogan kalmtJ gerilimleri indirgemek) (0 Par<;;amnhizmeti esnasmda olmasl muhtemel distorsiyonu, en aza indirmek)(0 <;ekme gerilimini artlrmak) (0 <;eligin toklugunu geli~tirmek)

(0 Verilen ~Iklardayanh~ yoktur)(13) Bir <;;eligin SERTLE~EBiLiRLiGi neye (nelere) baghdlr?

(0 Par<;;amn kutlesi ve bi<;;imine) (0 Kritik Soguma Hlzma) (0 Su verme ortamma) (0 Karbonmiktanna) (0 Karbon ve Ala'i1m elemanlan miktanna)

(14) btektoid iincesi bir c,;elik i<;;in Sertle~tirme, a~agJda giisterilengrafikde (~ekil. 1), hangi biilgede yaplhr? (0 1) (04) (0 5) (06)(07)

(15) btektoid iincesi bir c,;elik ic,;in Temperleme, hangi numarahbiilgede yaplhr? (0 1) (02) (0 3) (0 6) (07)

(241)

(16) Kurele~tirmeTavlamasl, hangi bolgede yaplhr?(0 1) (0 2) (0 3) (0 5) (0 6)

(17) Proses Tavlama, hangi bolgede yaplhr?(0 1) (02) (03) (0 5) (06)

(18) Otektoid Somasl bir <;;eligi Sertle~tirme, hangi bolgede yaplhr?(0 4) (0 5) (0 6) (0 7) (0 hi<;;biri)

(~ekil. 1)

-3

(19) Hangi <;;elikde ful martensitik sertlik (64 ± 1 Rockwell C),uygun yapllan Sertle~tirmei~lemi neticesinde elde edilemez? (0 3240)(0 1060) (0 1065) (01095) (0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.)

(20) Hangisi, Oria Karbonlu <;;elik degildir?(03240) (0 1050) (0 1065) (0 Verilenlerin hepsi, Oria KarbonluduL)(0 Verilenlerin hi<;;biri, Orta Karbonlu degildiL)

(21) Hangi <;;elikde elde edilecek yiizey sertligi, en fazladlr?(02520) (08620) (03520) (0 1030) \V Verilenlerin hepsinde aymdlL)

(22) SEMENTiT hakkmda , hangi ~lk yanh~dlr?

(0 Kimyasal fonnUlu Fe3C dir.) (0 % 6.67 Karbon ihtiva eder.) (0 Seri veklnlgan yapldadlr.) (0 (:ekme mukavemeU yllksek. basma mukavemetielCiE;CikllU'.) (0 Verilenlerin hepsi, Sementit hakkmda dogruduL)

(23) OSTENiT hakklnda, hangi ~lk yanh~dlr?

(0 Demir ve Karbonun bir Kat! EriyigidiL) (0 kinde Karbonun en fazla<;;6zll11lu'lCigti, ()/() 0.8 eliL) (0 Sertligi 40 Rockwell C diLl (0 TokluguyiiksektiL) (0 Oda Slcakhgmda normal olarak kararh degildiL)

(24) Otektoid Somasl <;;eliklerin Optik Mikroskop gorunu~lerinaslldlr? (0 Fe3C + 'Y) (0 F + P ) (0 P + Fe;\C ) (0 Yalmz P )(0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.)

(25. - 27. Sorular icin): % 0.6 Karbonlu bir <;;elik, SIVI durumdan<;;ok yava:;? sogutuluyor (~ekil. 2).

(25) 725 DC de % ex miktan, hangi degere en yakmdlr?(0 18) (020) (0 26) (030) (040)

(26) 723 DC de % Fe3C miktan ne kadardlr?(06.67) (08) (0 12) (025) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(27) Oda Slcaldlgmdaki <;;eligin yaplsmda, % Perlit ne kadardlr?(033.3) (0 50) (0 60) (0 75) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(242)

(~ekil. 2)

(28) Sade Karbonlu <;;elikler, a~aglda verilenlerden hangisinde tatminkardlrlar? (0 Yuksek Slcakhklarda) (0 Yuksek Korozyonluatmosferlerde) (0 Kahn kesitlerde) (0 Fazla Sertlik istenen yerlerele)(0 Verilenlerin hi<;;birinde tatminkar degildirleL)

(29) Mangan'm <;;elikdeki fonksiyonu hakkmda, a~agldakilerdenhangisi yanh~t1r? (0 BCitLin Saele Karbonlu ~~elilderele bulunmaz.)(0 Kukurdun fena etkilerini dengeleL) (0 Oksit giderici olarak i~ goruL)(0 Miktan % l'i a~tlgl zaman <;;elik, Ala~lmh <;elik sayl1lL) (0 Yukandaverilenlerin hepsi, Mn hakkmda dogruduL)

(30) Molibden, buyiik miktarlarda Taklm <;;eliklerinde kullamhr;<;unku benzer, KIZII ISlda diren<;;li sertlik saglar. (0 Vanadyuma)(0 Bora) (0 Krorna) (0 Tungstene) (0 Kur~una)

(31) Tungsten'in (W) <;;elige katllmasmdaki ba~hca maksat nedir?(0 Korozyon direnci) (0 Manyetik Ozellikleri geli~tirme) (0 Oksit giderme)(0 Makina i~lenebilirligi) (0 YCiksek slcakl1klarela eliren<;;li serllik)

(32) Du~uk Karbonlu <;;eliklerin Optik Mikroskop yapllan hangisidir? (0 F+ 'Y) (0 F + P) (0 F+ Fe3C) (0 P + Fe3C ) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(33) Mangan, yuksek yiizdelerde (11 - 14) kullamldlgl.zaman, <;;okiyi a~mma direnci gosteren <;;elikhangisidir? (0 Haelfield) (0 Invar)(0 Elinvar) (0 HSS) (0 Manyetik <;;elik)

(34) Hangi Ala~lrn elemam, onemli oranda geli~tirilmi~Makinai~lenebilirligisaglar?(0 Mangan) (0 Alurninyurn) (0 Molibden) (0 ](urE;un) (0 Tungsten)

TEST: 3(1) t;e§itli Sade Karbonlu <;;eliklerin, aym §artlarda Tavlanmalan

durumunda % 0.8 Karbona kadar, a§agldakilerden hangi mekanikozellik, artmaz? (0 t;ekme Mukavemeti) (0 Sertlik) (0 Siineklik)(0 Sertle§ebilirlik) (0 Verilenlerin hepsi artar.)

(2) Genel olarak, Ala§lm elemanlan, ki't<;;uk % lerde (% 5 den az ),hangi ozelligi geli§tirmek i<;;in kullanl1maz? (0 Sertle§ebilirlik) (0 Sertlik)(0 t;ekme Dayamml) (0 Korozyon Direnci) (0 Veri1enlerin hepsi i<;;inkullanlhr. )

(3) Verilenlerden hangisi, Molibdenli Ala§lm <;;eligidir? (0 1040)(0 2520) (0 3520) (0 4340) (0 Verilenlerin hepsi)

(4) A§agldaki <;;elik turlerinden hangisinin SAE' deki kodu 3rakamhdlr? (0 Az alai;1lmh c;;elikler) (0 Bar' lu <;;elikler) (0 Yuksek Ala§lmh<;;elikler) (0 Paslanmaz c;;elikler) (0 Verilenlerin hi<;;biri 3 rakamh degildir.)

(5) St 60 - 2 ne demektir?(0 Akma Dayamml max. 60 Kgfjmm2 alan <;;elik) (0 Akma Dayanlml min.60 Kgfjmm2 alan <;;elik) (0 t;ekme Dayanlml max. 60 Kgfjmm2 alan<;;elik) (0 C,ekme DayanllTIl min. 60 Kgr/rmn2 alan c;;elik) (0 Karbonu % 0.6alan <;;elik)

(6) Otektoid Oncesi bir <;;eligi Sertle§tirme, hangi slcakllkta yaplhr?(0 T > Al) (0 T < All (0 T > Aa) (0 T < As) (0 Verilenlerin hi<;;bmndeyapllmaz.)

(7) Otektoid Somasl t;eliklerin, Optik Mikroskop gorunu§leri naslldlr? (0 F +P ) (0 P + S) (0 Ostenit +Ferrit) (0 Ostenit + Sementit)(0 Verilenlerin hi<;;biri dogru degildir.)

(8) Molibden, klZlllslda diren<;;li sertlik kazandlrmasl baklmmdanhangi Ala§lm elemanma benzer? (0 V) (0 W) (0 B) (0 Ti) (0 Veri1enlerin 'hi<;;birine benzemez.)

(9) Fe - Sementit diyagraml uzerinde, slraslYla, en sert ve en yumu§ak yapllar hangileridir? (0 F, S) (0 S. F) (0 Ostenit. Perlit)(0 Ostenit, Ferrit) (0 S. P)

(10) C 50 ne demektir? (0 t;ekme Dayamml min.50 Kgfjmm2 alan<;;elik) (0 t;ekme Dayanlml max. 50 Kgfjmm2 alan <;;elik) (0 AkmaDayamml max. 50 Kgfjmm2 alan C;;elik) (0 Akma Dayamml min. 50Kgf/mm2 alan <;;elik) (0 Karbonu 'Yo 0.5 alan c;;elik)

(11) GS - 38 ne demektir? (0 Max. cekme Dayamml 38 Kgfjmm2alan Dokme Celik) (0 Minimum C,ekme DayanllTIl 38 Kgr/nnn2 alanDbkme celik) (0 Min. Akma Dayanlml 38 Kgf jmm2 alan Dokme Demir)(0 Max. Akma Dayanlml 38 Kgfjmm2 alan Dokme Demir)(0 Karbon miktarl 0.38 alan Dokme t;elik)

(12) X 10 Cr Ni Ti 18 10 malzemesi hakklnda, verilenlerdenhan.gisi do.grudur? (0 Az alai;1lmh celiktir.) (0 Karbon miktan % l' dir.)(0 TItan mlktarl, %10 dur.) (0 Yi'lksek ala:')llnh c;;eliktir.)(0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(13) 1.2714 numarall malzemede, 2 neyi gosterir? (0 Bu malzemenin t;elik oldugunu) (0 Malzemenin Sade Karbonlu t;elik oldugunu)(0 Slra numaraslm) (0 TakJm t;eligi olclugunu) (0 kinde % 2 Karbonbulundugunu)

(14) Aym ebatlardaki <;;elik par<;;alarda, Su Verilmi§ ylizeyden,belirli derinlikteki bir kesitde ol<;;ulecek sertlik, hangi <;;elikde en azdlr?

(244)

(0 2540) (0 3540) (0 4340) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)(15) DokLilmu§ bir par<;;adaki kalmtl gerilimleri gidermede, a§agl

da verilenlerden hangisi en tesirlidir? (0 Nonnalize) (0 Temperleme)(0 Ful Tavlama) (0 Proses Tavlama ) (0 Kurele§tirme Tavlamasl)

(16) Hangi <;;elikde, Martensitik yapl elde etmek i<;;in, Kritik Sogutma HIZI (KSH), en du§uktur? (0 1040) (0 1050) (0 1060) (0 4260)(0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)

(17) Sementit' in t;ekme ve Basma Mukavemetleri nasl1dlr?(0 Her ikisi de du§uktur.) (0 Her ikisi de yliksektir.) (0 Birbirlerinee§ittir.) (0 t;ekme yliksek, Basma du§uktiir.) (0 t;ekme clu:;;iik, Basmayiiksektir.)

(18) Hangi t;elikde, uygun §artlarda Su Verme neticesi, 64 ± 1Rockwell C (ful sertlik) elde edilir? (0 1040) (0 2540) (0 4340) (0 1060)(0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.)

(19) t;eligi Temperleme (Menevi§), hangi slcakhga kadar yaplhr?(0 Ail (0 As) (0 Acm) (0 500°C) (0 1000 OC)

(20) A§agIda verilen cumlelerin, hangisijhangileri dogru olabilir?(a) Mangan, Sade Karbonlu t;eliklerin hepsinde bulunmaz.(b) Su Vermede: (Par<;;anm HacmijSu Verme Ortamr Hacmi)

kesrinin, yliksek bir oranl korunmahdlr.(c) t;elikdeki Karbon oram arttlk<;;a, Kritik Sogutma HIZI (KSH)

artar.[0 (a) ve (b) dogrudur.] [0 (a) ve (c) dogrudur.] [0 (b) ve (c) dogrudur.][0 (a), (b), (c) dogrudur.] [0 (a), (b), (c) yanh:;;tlr.]

(245)

(247)

(12) Bir BakJr tel, 187000 psi Hakiki Kmlma Gerilimi ve 37 400psi Pratik Kmlma Gerilimi gostermi§ ise, kopmada % Kesit Daralmaslne kadardlr? (070) (073) (075) (0 80) (0 Verilenlerin hi«;biri)% Kesit Daralmasl = [ (AD - Ason) / An 1*100 = [1 - (Ason/An) ] *100 .[ (aprhmpma / (ahakhmpma 1= [ (F!Jmpma/An) / (F!Jmpma/Ason) 1= Ason / An =;

% K.D. = [ 1 - (37400/187000) 1*100 = (1 - 0.2) *100 =; % 80.(13) ilk boyu 1 m olan bir Aluminyum «;ubugun (E = 7000 Kgr/

mm2), 500 Kgr lik bir <;ekme yiikii altmda 0.1624 mm uzamasl i<;;in, ilkyan<;;apI ne olmalldlr? (mm) (06) (0 7) (0 10.5) (0 11.83)

. (0 Verilenlerin hi«;biri)a = E * E =; (F/ A) = E * (.6.1/1) =; (500 Wgr/A) = (7000 IV'gr/mm2) *(0. 1624In'in /1000In'in) =; A * 7000 " 0.1624 = 500 *1000 =;

A = 439.8311mm2 = rc r2 = 439.8311 =; r2 = 439.8311/rc = 140 =;

r=II.83 mm.(14) Katlama testleri, malzemenin hangi mekanik ozelliginin gos

tergesidir? (0 Sertlik) [0 Si'meklik) (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Plastiklik)(15) Dii§en bir bilyanm geriye sl<;;radlgl Sertlik cihazl, bir -------

sertlik aletidir. (0 <;izik) (0 Darbe) [0 Dinamik) (0 Mikro) (0 Statik)(16) Vickers Sertlik Ol<;;me metodunda kullamlan ucun geometrisi

nedir? (0 prizma ) (0 kiire ) (0 koni ) (0 piramit )(0 kiire ve koni kullamlabilir.)

(17) 100 Kgr yiik kullamlan bir Vickers Sertlik ol<;;mede, VickersSertlik Degeri 515 <;;Ikmasl i<;;in, her bir arahgl 0.02 mm olan biiyiitecinka<;; <;;izgisi, izin ko§egeni iizerine <;;akl§mahdlr? (0 31) (0 34) (0 36) (0 38)(0 Verilenlerin hi«;biri)VSD = 1.8544 *P/d2=; 515 = 1.8544 *100/d2=; d2=185.44/515 = 0.36=; d = 0.6mm. Biiyiitecin 1 arahgl, 0.02 mm ise, ka<;; arallgl 0.6 mm dir?x = 0.6/0.02 = 30 Arahk. 2 Arahk ~ 3 <;izgi oldugundan, 30 Arallk=; 31 <;izgi.

(18) Charpy Test numunesinin uzunlugu ka<;; mm dir? (.. 55... )(19) Bir <;entik Darbe testinde, kJrma <;;ekicinin aglrhgl 5 Kgr, ciha

zm sarka<;; kolu 40 cm dir. 90 °lik bir kJrma a<;;JsI verilerek, bir Test numunesi kmldlktan sonra, 60 °lik yiikselme a<;;lsl gozlendigine gore,kJrma i§i ka<;; Joule' diir? (0 120) (098) ( 0 49) (09.8) (0 Verilenlerinhi«;biri)

TEST: 4

11.- 8.1 Sorulan, yukanda gosterilen a - E grafigine gore cevaplandmmz.(1) Bu malzeme i«;in Elastik Modiil nedir? (0230/0.2)

(0230/0.02) (0 230/0.002) (0260/0.4) (0260/0.004)(2) Par«;a kmldlgl zaman, son uzunlugu nedir? (mm) (0 60) (0 62)

(0 63.5) (072) (0 73.3) .(3) Son «;ap, eger 9 mm ol«;iiliirse, kopmadaki % Kesit Daralmasl

ne kadardlr? (0 16.7) (0 17.5) (0 19) (024) (0 Verilenlerin hi«;biri)(4) Par«;anm Boyun Vermeye ba§ladlgl noktada, par«;a iizerindeki

Hakiki Gerilme, ka«; MPa' dlr? [ (ahak/apr) = 1 + Epr](0440) (0457) (0480) (0 571) (0 Verilenlerin hi«;biri)

(5) Par«;anm Tokluk Modiilii ne kadardJr? (Joule/mm3)(0 0.080) (0 0.097) (0 0.108) (0 0.115) (0 Verilenlerin hi«;biri)

(6) Malzemenin ugradlgl Plastik Deformasyon/Elastik Deformasyon oram nedir? (0 59) (066.5) (089) (094) (0 Verilenlerin hi«;biri)

(7) aorantl , aakma, aelasUk Gerilmelerinin, birbirlerine gore durumlannaslldlr? (0 ael < aor < aaluna) (0 aor < aaluna < ael) (0 ael < aakma < aDd(0 O'akma < O"el < God (0 00r< Gel < Uakma)

(8) Malzemeye % 0.1 birim deformasyon vermek i«;in, ne kadarEneIji gerekir? [0 0.45) (0 0.51) (0 2.5) (0 4.5) (0 Verilenlerin hi«;biri)

(9. - 11.) Sorulan, asaglda verilen a - E grafiklerine gore cevaplandlnmz.

19) Plastik Deformasyona kar§1 En Dayamkh olam hangisidir?(0 1. Al Ala§lml) (0 2. Al Ala"'ll111) (0 BakJr) (0 GG-25 ) (0 C 45 )

(10) Toklugu en yiiksek olan hangisidir? (0 1.Al Ala§lml)(0 2.Al Ala§lml ) (0 BakJr ) (0 GG-25 ) (0 C 45 )

(11) Elastik Modiilii en yiiksek olan hangisidir? (0 1.AI Ala§lml)(0 2.AI Ala§lml) (0 BakJr) (0 GG-25) (0 C 45)

(246)

•

(20) Bir t;;eligin Darbe Degeri, Charpy testi ile 100 Joule bulunmu~tur. Bilinmeyen ba~ka bir t;;eligin vurma enerjisi, birincisi ile kar~l

la~tlTIlmak isteniyor. A~aglda verilen ~Iklardan hangisi yanh~ olabilir?(0 1. numune ile aym slcakllkta test yapllmalIdlr.) (0 Aym t;;entik at;;llmahdlr.) (0 lzod Testi uygulanabilir.) (0 Verilen ~Iklarm hepsi dogrudur.)(0 Verilen ~Iklann hepsi yanh~dlr.)

(21) DIN Normunda Standart <;entikli Deney part;;asl/part;;alarlhangi(si) /leridir? (0 U <;entigi, V <;entigi, Anahtar deligi ) (0 U <;entigi, V<;entigi) (0 ISO - V) (0 U <;entigi ve ISO - V) (0 ISO - V ve DVM)

(22) Derin <;ekme Testinde, Smlr <;ekme Oram nedir?(0 <;ekilebilecek sacm minimum t;;apl/Istampa t;;apI)(0 <;ekilebilecek sacm maksimum t;;apl/Istampa t;;apI)(0 Istampa t;;apl/Sacm maksimum t;;apI)(0 Istampa t;;apl/Sacm minimum t;;apI)(0 Verilenlerin hit;;biri dogru degildir.)

(23) nii~en bir kutlenin geriye s19radlgl yUkseklik, hangisindeSertligi be1irler? (0 Knoop) (0 MOH) (0 Poldi) (0 Baumann) (0 Skleroskop)

(24) Bir Rockwell C Standard Cihaz Sertlik Olt;;mesinde, ibre, 0dan kut;;uk bir deger gosterirse, Ut;; malzemeye mm'den fazlabatar. (0 0.002) (0 0.02) (0 0.2) (0 0.026) (0 0.26)

1 Standard Cihaz Sertlik birimi, 0.002 mm dir. Rockwell C SkalaSl, 100 birim oldugundan, 100 * 0.002 = 0.2 mm dir. Boylece, 0 dan daha kut;;uk bir rakam okunursa. Ut;;. 0.2 mm den daha fazla batar.

(25) Bir Rockwell B Standard Cihaz Sertlik Olt;;mesinde. ut;; maIzemeye 0.05 mm batml~sa, bu malzemenin hesaplanan Sertligi nedir?(057) (065) (075) (0 105) (0 Verilenlerin hit;;biri)0.05 m1n/0.002 m1n = (50/2) =25 HRB tepeden (Referans duzlemden)itibaren kaybedilmi~tir. 130 - 25 =105 HRB Sertlik olt;;ulecektir.

(26) Sertle~tirilmi~ ve Menevi~lenmi~t;;eligin sertligi, hangiRockwell skalasl ile olt;;ulur? (Part;;a, 5 cm kalmhkta ve 2 Kg kUtlededir.)(0 A) (0 B) (0 C) (01') (0 Verilenlerin hit;;biri)

(27) 230 HB 2.5/62.5/30 ~eklinde verilen bir Sertlik olt;;umu.hangi malzeme uzerinde yapllml~tIr? (0 Aluminyum) (0 Baklr)(0 Gri Dokme Demir) (0 <;elik) (0 Kalay)k = F/d2 = 62.5/ (2.5)2 = 62.5/6.25 = 10 => BakIr.

(248)

TEST: 5(1) Kararslz Ostenit bolgesinde deformasyondan sonra, part;;a, is

tege bagh olarak, su verilir veya Beynitik yapl e1de edilirse, bu prosesnedir? (0 Proses Tavlama) (0 Temperleme) (0 Os;;;ekillenclirme)(oOstemperleme) (0 Martemperleme)

(2) 1080 t;;e1iginde, I - T (E~ slcakllk - Donu~me) Diyagramma gore, kararslz Osteniti, Ms Slcakllgmm hemen uzerinde uygun bir zamanbekletirsek, hangi yaplda bir t;;e1ik e1de ederiz? (0 Ostenit) (0 Beynit)(0 Martensit) (0 ince Perlit) (0 Kaba Perlit)

(3) HSS takIm t;;eligine, ~u Su Verme ortamlarmm hangisinde SuVerilir? (0 <;e~me Suyu) (0 tuzlu su) (0 hava) (0 yag) (0 NaOH)

(4) Su Verme i~leminde, hangi t;;elik yUzeyinde e1de edilebileceksertlik, en fazladlr? (0 1050) (0 1040) (04340) (08620) (0 Verilenlerinhepsinde aymdlr.) .

(5) A~aglda verilen aym ebatlardaki t;;elik part;;alarm hangisinde,Sertle~ebilirliken iyidir? (0 1090) (0 1080) (0 1060) (0 1040)(0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)

(6) A~agldakilerden hangisi, t;;eligin Toklugunu ge1i~tirici i~lem degildir? (0 Menevi~) (0 Su Vemle) (0 Normal~e) (0 Ful Tavlama)(0 Kurele~tirme Tavlamasl)

(7) 1050 <;e1iginin tamamen (ful) Sertle~tirilmesi it;;in, ~u SuVermeortamlarmm hangisinde/ hangilerinde Sertle~tirilmesigerekir?(0 hava) (0 yag) (0 yag veya hava) (0 yag veya t;;e~me suyu)(0 t;;e;;;me suyu veya tuzlu su)

(8) Su Verme ortammm tesiri, ~unlardanhangisine bagh degildir?[Ortamm] (0 yogunluguna) (0 akl~kanhgma) (0 ISll iletkenligine)(0 ozglillsl kapasitesine) (0 buharla~ma slcakllgma)

(9) A~agIdakilerden hangisi, Su Verme t;;atlaklarml minimuma indirgeyen ve umn olarak Temperlenmi~Martensit e1de edilen teknikdir?(0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) (0 Temperleme)(0 Os~ekillendirme) (0 Ful Tavlama)

(10) Part;;anm merkez ve yUzeyini Ms' in uzerinde tutulan bir tuzbanyosuna hlzla sogutmakla, t;;atlama ve distorsiyonu indirgeyen veBeynit yaplsmda bir t;;elik e1de eden proses hangisidir?(0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) (0 Temperleme) (0 Ful Tavlama)(0 Os~ekillendirme)

(11) Sertligi 60 Rockwell C' ye kadar t;;lkabilen ve oldukca sunekve tok olan t;;elik yaplsl hangisidir? (0 Ostenit) (0 Sementit) (0 Martensit)(0 Beynit) (0 Perlit)

• (12) A~aglda verilen maddelerden, hangisi/hangileri dogrudur?(a) Ala~lmh t;;eligiri CCT (Surekli Soguma Donu~me) diyagraml,

karbon t;;e1iginin CCT diyagrammdan sagdadlr.(b) Ala~lmh t;;elikde, karbon t;;eligine gore daha yava~ sogutma,

Martensit te~kil eder.(c) Part;;anm kesit kalmhgl fazla ise, part;;anm gobegi tamamen

sertle~meyebilir.[0 Yalmz (a) cumIesi dogrudur.] [0 (a) ve (b) dogrudur.] [0 (a) ve (c)dogrudur.] [0 (b) ve (c) dogrudur.] [0 (aj, (bj, (c) clogrudur.]

(13) Hangisi, en masrafh prosesdir? (0 Ful Tavlama) (0 Normalize)(0 Menevi~) (0 Kure1e~tirme Tavlamasl) (0 Proses Tavlama)

(249)

•

(14) Bir 1050 <;;eliginden par<;;aYl, Ostenit biilgesinc\e demlendirdikten sonra, 700 DC deki bir Tuz Banyosu fmmna atlp, belirli bir zaman bekletirsek, Ostenit neye diinu~ur?

(0 Temperlenmi~ Martensit'e) (0 fen-it + perlit'eJ (0 Martensit+Beynit'e)(0 Beynit'e) (0 Perlit'e)

. (15) A~aglda verilen <;;eliklerden hangisinin, makina i~lenebilirligi,ISII I~lemc\en iince en kiitudur? (0 1020) (0 1050) (0 1070) (0 1080)(0 1090)

(16) Aym ebatlardaki <;;elik par<;;alarda, su verilmi~ yUzeyden belirliderinlikdeki bir kesitde, sertlik, hangi <;;e1ikde en azdlr?(02540) (03540) (04340) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)

(17) DiikUm gibi bir imalat i~lemi tarafl11dan meydana getirilenka1l11tl gerilimleri gidermede, a~aglc\a verilenlerc\en hangisi, en tesirlidir?(0 NormalizeJ (0 TemperIeme) (0 Ful TavlamaJ (0 Kurele~tirme Tavlamasl)(0 Proses Tavlama)

(18) Verilenlerden hangi <;;elikde, Martensitik yapl elde etmek i<;;in,Kritik Sogutma HlZl (KSH), en du~uktUr? (0 1040) (0 1050) (0 1060)(04260) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)

(19) Hangi <;;elikde, uygun Su Verme neticesi, 64 ± 1 Rockwell C(ful sertlik) e1de edilir? (0 1040) (02540) (04340) (0 1060) (0 Verilenlerinhi<;;birinde e1de edilmez.)

(20) (.:e1igi Temperleme (Menevi~), hangi slcakllga kadar yaplhr?(0 Ad (01\3) (0 Acm) (0 500 DC) (0 1000 DC )

(250)

TEST: 6(1) Amerikan Normunda, CLASS 25 Klr Diikme Demirde, 25 neyi

ifade eder? (0 Max. <;ekme Gerilimi= 25 Kgf/mm2 dir.) (0 Minimum <;ekc

me Gerilimi= 25 Kgf/mm2 dir.) (0 Minimum (.:ekme Gelilimi= 25 000 psidiLJ (0 Minimum (.:ekme Gerilimi = 25 MPa dlL) (0 Karbon = 2.5 dULl

(2) Hangisi, du~uk Ala~lmh <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG- 50) .(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri, du~uk Ala~lmh <;;ehkdegildiL)

(3) Hanl1:isi, Orta Karbonlu <;;elikdir? (0 1080J (0 GGG- 50)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) ( 0 Verilenlerin hi<;;biri degildiL)

(4) Hangisinin makina i~lenebilirligi,en iyidir? (0 GGG- 50)(0 GS- 45) (0 1.4300) (0 1.3343) (0 9 S Mn 36)

(5) Hangisi, Yuksek Ala~lmh <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG- 50)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildiL)

(6) Hangisi, Sementasyon <;;e1igidir? (0 1080) (0 GS- 50)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildiL)

(7) Hangisi, Diikum malzemesidir? (0 1.4300) (0 15 Cr 3)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 GGG - 50) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildir.)

(8) Hangisi, Paslanmaz <;;elikdir? (0 1080) (0 15 Cr 3)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 GS- 50) ( 0 Verilenlerin hic;:biri c\egilc\ir.)

9. - 13. Sorulan asa-ldaki rafi-e iire ceva landlnmz.

(9) Malzeme klnldlgl11da, % Uzama ne kadar olmu~tur?(025) (023) (036) (0 19) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(10) (.:ekilen malzeme, ne olabilir? (0 Taklm <;e1igi) (0 Gri DiikmeDemir) (0 Soguk Haddelenmi~ 1040) (0 Islah Edilmi~ 1095)(0 Slcak Hac\c\elenmi~ 10 18)

(11) Hangi gerilimde malzeme boyun vermeye ba~lar? (0 270)(0 290) (0 430) (0 330) (0 hie; boyun vermez.)

(12) MPa birimi, ~unlardanhangisine denktir? (0 Kgf/mm2)

(0 Kgf/m2) (0 N/m2) (0 N/mm2) (0 Verilenlerin hi<;;biri)(13) (.:eligin Akma Gerilimi, ka<;; MPa dlr? (0 330) (0430)

(0270) (0 290) (0 Verilenlerin hi<;;biri)(251)

(14) Larnelli Grafit, hangi malzemede bulunur? (0 Ledeburit)(0 Beyaz D6kme Demir) (0 Otektoid SomaSI <;elik) (0 Gri Diikme Demir)(0 Verilenlerin hepsinde bulunur.)

(15) ~ekil.1 de g6sterilen KlV1lclm g6rilnumu, hangi malzemeye aitolabilir? (0 TakIm <;eligi) (0 Gri D6kme Demir) (0 1045) (0 1020) (0 1095)

(16) ~ekil. 2 de Optik Mikroskop yaplsl g6sterilen maizeme, ne 0

labilir? (0 Beyaz D6kme Demir) (0 Gri D6kme Demir) (0 Otektoid SomaSI<;elik) (0 Otektoid Oncesi C,ehk) (0 Verilenlerin hiC;biri)

(17) Charpy hakkmda hangisi yanhl] olabilir? (0 Test parc;asl, yatay yerlel]tirilir.) (0 Test parc;asl uzunlugu 55 mm' dir.) (0 Kmna <;ekici,c;entikli ytize vumr.) (0 Toklugun testidir.) (0 Verilen I]lklarda yanhl]yoktur.)

(18) Silindirik c;elik bir c;ubuk ( E = 20 000 Kgf/mm2), ilk boyu 1metredir. 500 Kgr' lik bir <;ekme yilkU altmda 0.1624 mm uzarnaSI i<;in, ilk <;apI ne olmahdlr? (mm)

(05) (0 7) (0 10.5) (0 11.83) (0 Verilenlerin hiC;;biIi)

(19) ~ekil. 3 de Optik Mikroskop yaplsl g6sterilen malzeme, ne 0

labilir? (0 Beyaz D6kme Demir) (0 Gri Diikme Demir) (0 Otektoid Sonrasl<;elik ) (0 Gtektoid Gncesi <;elik) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(20) ~ekil. 4 de g6sterilen KIvl1cIm g6rilnumu, hangi malzemeyeait olabilir? (0 TakIm <;eligi) (0 Gri D6kme Demir) (0 1045) (0 1020)(0 1095)

(21) (~ekil. 5) Bir Vickers Sertlik 61<;mede kullanIlan yilk ,100 Kgrdir. Buyiltecin her bir arall~ 0.02 mm dir. Sertlik ka<; Vickers <;lkar?(0482) (0571) (0578) (0 515) (0 Verilenlerin hiC;biri)

(252)

(22) 2. Dunya Harbinde, Amerikan Liberty harp gemilerinin kaynak Saclarl <;6kmesi, hangi olay ile ilgilidir? (0 Deformasyon Sertlel]-mesi) (0 Kmlma Dayamml DUl]mesi) (0 S~'lllek Klr:lma). . ..(0 Suneklikten Kmlganhga Ge<;ll] Slcakhgl) (0 Verilenl~r:n hl<;bm) .. ?

(23) Izod hakkmda, al]aglda verilenlerden han.gl.sl, yanhl] olablh~..(0 Test par<;asl, dUl]ey yerlel]tirilir.) (0 Toklugun testIdlr.) (0 KIrm~ <;eklcl,c;entikli yilze vumr.) (0 Test pan;,:asl uzunlugu 70 mm dlr.) (0 VenlenI]lklarda yanhl] yoktur.) .

(24) Erichsen ve Kap <;ekme il]lemleri ile ilgili olarak, hangl I]lk

yanhl] olabilir? _ ..(0 Kap <;ekmede, malzemenin anizotrop olup ol~a~lgl anlal]:lablhr.)(0 Kap <;ekmede, Smlr <;ekme Oram ne kadar buyukse, I]ekilverilebilirlik artar.) _ .(0 Malzemenin sunekligi arttIk<;a, Erichsen <;6kertIne Degen a~tar.) ..(0 Her iki il]lemde Sac veya Pul, hareket etmeyecek §ekllde sabltle§tm-

lii-.)(0 Yukarlda verilen I]lklarda yanh§hk yoktur). . .

(25) Kap <;ekme (Derin <;ekme) Imalat l§lemmde, hangl §lkda, etk!eden kuvvetler, en iyi g6sterilmil]tir?(0 Eksenel:Basma , Radyal:<;ekme)(0 Eksenel:<;ekme , Radyal:Basma , Teg:,tsel :Basma)(0 Eksenel: <;ekme , Radyal: <;ekme , T~getse:: Basma)(0 Eksenel:Basma., r:a.dya~:<;ekrr:.~ , !egetsel .Basma)(0 Verilenlerden hl<;bm dogm degIldlr.)

(253)

TEST: 7(1) Bir pan;anm Sertligi ol<;;uldugu zaman yliksek <;;Ikarsa, hangi

ozelliklerinin yliksek oldugu direkt olarak anla:;:ahr? (0 Darbe direnci)(0 Korozyon direnci) (0 ISlya direnci) (0 Suneklik) (0 Aqll1ma c1irenci veC,ekme Gerilimi)

(2) Bir C,eligin Brinell Sertligi 415 HB 5.0 I ?I 30 olarak ifacleeclilmek isteniyor. "?" iqareti verine hangi rakam gelmeliclir?(062.5) (031.25) (0 187.5) (0 100) (0750)

(2) 1 Giga Pascal. ka<;; Newton/mm2 dir? (0 109) (0 106) (0 I 000)(0 100) (0 10)

(3) DIN Normunda 1.2714 numarasl ile verilen malzeme nedir?(0 Dokme Demir) (0 Sade Karbonlu C,elik) (0 Paslanmaz C,elik)(0 Tabm C,eligi) (0 Verilenlerin hi<;;biri)

(5) Kaynaklanabilirlik, hangisinde en iyidir? (0 btektoid SomasIC,elilder) (0 btektoid bncesi C,elikler) (0 Orta Karbonlu C,elikler)(0 Di:lqilk Karbonlu C,elikler) (0 Yuksek Karbonlu C,elikler)

(6) Bir Ala:;am, 28 Kg BakIr ve 28 Kg Nikel kullanllarak yaplhrsa,Nikelin Ala§lmdaki atom % si ne olur? (51.96)

(7) DIN Normunda. standart C,entikli Deney Parc.aSl/(lan) hangisidir? (0 ISO - V) (0 u. V) (0 U ve ISO - V) (0 ISO - V ve DVM)(0 U, V, Anahtar deligi )

(8) Sonik Test, hangi malzemeye uygulanamaz? (0 TakIm C,eliklerine) (0 Paslanmaz C,elige) (0 Aluminyum Ala§lmlanna) (0 C,inko AlaqlmJanna) (0 Gri Dokme Demire)

(9) X ve y Iqm kaynaklan ile ilgili olarak, verilenlerden hangisidogrudur?(0 X 1:')111 kaynai)) sabittir, y Ism kaynagl azahr.)(0 X 1§ln kaynagl artar, y-Iqm kaynagl sabitdir.(0 X ve y Iqm kaynaklan artarlar.)(0 X ve y I§m kaynaklan azahrlar.)(0 X ve y I§m kaynaldarl sabitdirler.)

(10) Skleroskop ile ilgili olarak, hangi §Ik dogrudur? (0 C,izikSertlik aletidir.) (0 Mikro sertlik cihazldlr.) (0 Dinamik sertlik aletidir.)(0 Statik sertlik aletidir.) (0 Verilenlerden hi<;;biri dogru degildir.)

(11) Bir metal kutugu, bir kahptan ge<;;irerek C,ubuk C,ekme imalinde, metalin taqlmaSI lazlm gelen ba§hca mekanik ozellik:(0 Rezilyansdlr.) (0 Yuksek Akma Gerilimidir.) (0 Plastiklikdir.)(0 Toklukdur.) (0 Siinekliktir.)

(12) Bir BakIr tel, kopma noktasmda 187000 psi hakiki geriJim,37400 psi pratik gerilim gostermi§tir. % Kesit Daralmasl ne kadardlr?(0 90) (0 80) (0 70) (0 60) (0 75)

(13) Hangisi. Paslanmaz C,elikdir?(02550) (0 C 45) (09 S Mn 36) (0304) (0 St 37-2)

(14) C,elik, hangi slcakhkta en kolay deforme edilir (§ekil verilir)?(0 600°C) (0 1150 DC) (0 Ferrit bolgesi) (0 Ostenit b6lgesi)(0 Ferrit + Ostenit b6lgesi)

(15) BakIr, YMK kristal yapIsmdadlr. Kristal kafesin bir kenaruzunlugu 3.61 °A ise, BakIr atom yarIl;apl ne kadardlr? ( 1.276 °A)

(254)

(16) Bir C,entikli Darbe testinde, Klrma <;;ekicinin agJr!lgl 5 Kgr.sarka9 kolu 40 cm olarak 619uluyor. 90 °lik bir klrma a<;;lsl verilerek, 60°lik ylikselme a<;;lsl gozlendigine gore, Klrma i§i, ka<;; Joule'dur?(1 Joule = 1 Newton * 1 metre) (0 1) (09.8) (049) (098) (0 120) .

(17) SIVI Emdirme Testi, hangi prensibe dayamr? (0 Kapilarite)(0 Ohm Kanunu) (0 Manyetik Ge<;;irgenlik) (0 Manyetik $iddetlilik)(0 Piezo Elektrik)

(18) Radyografide Van Deger Kahnhgl, a§agldaki hangi 6zelligisaglar? [0 (1/10) = (1/2)] [0 (lo/J.l)= (1/2)] [0 (l/t) = (1/2)][0 (~l/t) = (1/2)] [0 (lo/I) = (1/2)]

(19) Hangi Sertlik metod(u) Ilan, Elmas Piramit u<;; kullamr?(0 Rockwell C) (0 Vickers) (0 Knoop) (0 Rockwell C ve Vickers)(0 Vickers ve Knoop)

(20) Bir iq par<;;asl uzerinde ylik yok iken, ilk uzunlugu 60 mmdir. Pan;;anm (-) 0.182 hakiki birim deformasyona ugramasl halinde,son uzunlugu ne olm? (mm) (063.5) (051.67) (050) (044.67) (041.67)

(21) Hangisi. karbonu % 0.5 olan Sade Karbonlu C,elikdir?(0 GS- 50) (0 50 Cr Mo 4 4) (0 St 50- 2) (0 GG - 50) (0 C 50)

(22) Hangi <;;elik, Molibdenli Ala§lm C,eligidir? (0 1040) (0 4340)(0 2540) (0 3540) (0 Verilenlerin hepsi, Molibdenli Alaqlm C,eligidir.)

(23) Dokme Demirlerin Karbon arahgl hangisidir? (0 C > % 0.8)(0 % 2 - 4.5) (0 % 4.5 - 6.67) (0 % 0.035 - 0.3) (0 % 0.6 - 0.8)

(24) C,entik Darbe Testi, hangi mekanik ozelligin direkt gostergesidir? (0 Plastiklik) (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Suneklik) (0 Sertlik)

(25) Derin C,ekme Testinde, Smlr C,ekIne Oram nedir?(0 Cekilebilecek Sacm minimum c.apl)

Istampa C,apI(0 CekiJebiJecek SaCln maksimum cam)

Istampa C,apI(0 lstampa CapI )

Sacm maksimum <;;apI(0 Istampa Cam)

Sacm minimum <;;apI(0 Verilenlerin hi9biri)

(26) Eddy (Fuko) akIm testi ile, aqagldakilerden hangisi, tesbit edilemez? (0 ISII iqlem durumu) (0 Alaqlm elemam oranl) (0 Saf metallerinsafhk derecesi) (0 Kesit farkllhgl) (0 C;;ubukiann merkezlerinc1ekikusurlar)

(27) Ultrasonik Testde, esas olarak sesin hangi ozelligi kullamhr?(0 Genligi) (0 Frekansl) (0 Kuvvetlendirilmesi) (0 Manyetik §iddetliligi)(0 Piezo elektrikliligi)

(28) Yuksek karbonlu bir <;;elige, uygun qartiarda su verilirse,64 ± 1 ........ Sertlik elde edilir. (0 Knoop) (0 Vickers) (0 Brinell)(0 Rockwell B) (0 Rockwell C)

(29) Bir <J - E grafigine baklldlgl zaman, TokIuk, hangi mekanikozelligin, Suneklik ile birle§imidir? (0 EiastikIik) (0 Plastiklik) (0 AkmaGerilimi) (0 C,ekme Gerilimi) (0 Kopma Gerilirni)

(30) Hangisi, minimum C,ekme Dayamml 50 Kgr/rnrn2 olan9elikdir? (0 C 50) (0 1050) (0 GS - 50) (0 St 50 - 2) (0 Verilenlerin hi9biri)

(255)

(31) Hangi <;elikde, Perlit tane slmrlan, Sementit agl ile kaplanml:;?tlr? (0 1040) (0 1065) (0 1080) (0 1095) (0 Verilenlerin hi<;birindekaplanmaml:;?tlr. )

(32) Atomik Paketlenme Faktorii nedir?(0 Birim Kafesin Kutlesi/Atomlann Kutlesi)(0 Atomlarm Kutlesi/Birim Kafesin Kutlesi)(0 Birim Kafesin Hacmi/ Atomlann Hacmi)(0 Atomlann Hacmi/Birim Kafesin Hacmi)(0 Atomlann Yogunlugu/ Birim KafesinYogunlugu)

(33) Katlama Testleri, hangi mekanik ozelligin gostergesidir?(0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Sertlik) (0 Plastildik) (0 Suneklik)

(34) Bir KIvllclm Testinde, klvllclm ak1:;? dallan uzerinde :;?iddetlipatlaklar goriilurse, malzemenin ne olduguna hukmedilir?(0 Gri Dokme Demir) (0 Tabm <;eligi) (0 Du:;?uk karbonlu <;elik)(0 Yuksek karbonlu <;elik) (0 Orta karbonlu <;elik)

(35) Uzun <;ubuklarda kusurlar, manyetik test ile, nasll ortaya<;lkanhr?(0 Par<;a kuvvetli bir mlknatlsm kutuplan arasma yerle:;?tirilir.)(0 Par<;anm uzun eksenine paralel bir manyetik alan meydana getirilir.)(0 Yl.iksek amperli bir dogru aklm, <;ubuk i<;inden ge<;;irilir.)(0 Meydana getirilecek her turlu alan, kusurlan tesbit edebilir.)(0 Uzun <;ubuk1arda kusurlar, manyetik test ile tesbit edilemez.)

(256)

. TEST - 8TAHRiBATLI ve TAHRiBATSIZ MUAYENELER

(1) Panldayan (fluoresans) penetrantlar, hangi l:;?lk altlnda gozlenir? (0 Gune:;? I:;?lgl) (0 Floresans Lamba) (0 Masa Lambasl) (0 Siyah I:;?lk)(0 Her <;e:;?it l:;?lk altmda gozlenir.)

(2) DokUm par<;alarl gibi, <;ok hassas yUzey duzgiinlugu olmayanpar<;alann incelenmesinde, nasll Penetrant kullanlhr?(0 Destek emulsiye) (o<;:oziicuyle uzakla:;?tmlabilen) (0 Su ile Ylkanabilir.)(0 Her <;e:;?it Penetrant kullanllabilir.)

(3) Bir malzeme tarafmdan X l:;?mlanm seyreltme (absorbe), nasllbir..kanundur? (0 ~ineer azalan) (0 'I'ers orantlh) (0 Dogru orantlh)(0 Ustel artan) (0 Ustel azalan)

(4) Par<;aya gonderilen X lsmlanmn nufuz gUcu (penetrasyonul.hangi faktorlere baghdlr? (0 TOp Voltajl ve Dalga Boyu arttlkca, artar.)(0 TOp Voltajl ve Dalga Boyu azaldlkca, azahr.) (0 TLip Voltajl arttlk<;;a,artar; Dalga boyu arttlk<;;a, azahr.) (0 TOp Voltajl arttlk<;a, azahr; Dalgaboyu arttlk<;a, artar.) (0 Yukanda verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.)

(5) Filmin her iki tarafmda Kursun (Pb) folyeler kullanmak ileilgili olarak, hangi :;?lk yanh:;? olabilir? (0 Folyeden salman elektronlann,fotografuzerinde etkisi vardlr.) (0 Poz zamamm azaltlr.)(0 YaYllan radyasyonun etkilerini azaltlr.) (0 Filmin yanmasHn onleL)(0 Verilen :;?lklarm hepsi dogrudur.)

(6) Verilenlerden hangisi, Poz Grafiklerinde kullamlan parametrelerden degildir? (0 Film tipi) (0 Malzeme tipi) (0 Numune Kahnhgl)(0 Film - Odak mesafesi) (0 Poz zamaru)

(7) y (Gama) radyasyonunun :;?iddeti, kontrol ile nasll degi:;?tirilir?(0 Film tipini degi:;?tirerek) (0 Numune kalmhgml degi:;?tirerek)(0 Film- Odak mesafesini yeniden ayarlayarak) (0 POZ zamammdegi:;?tirerek) (0 Yukanda verilenlerle degi:')tirilemez.)

(8) Kaynak (Film) - Odak mesafesi, yanya indirilirse; poz zamam,nasll etkilenir? (0 Yanya iner.) (0 Dortte birine iner.) (0 Degi:;?mez.)(0 2 kat artar.) (0 4 kat artar.)

(9) "Par<;ada kusur varsa, Osiloskop goriintusu; yalmzca, on yUzey ve par<;anm arka yUzey sinyallerinin (ekolanmn) boylannm e:;?it 01madlgldlr." Bu ifade, hangi Ultrasonik dalga test metodu/metodlanmgosterir?[0 Enlemesine (Kesme)] [0 Uzunlamasma (Basm<;) ][0 Yanslmaslz (iletim i<;inden)] (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz)(0 Enlemesine ve Yanslmaslz)

(10) "Kusur yoksa, tek on yUzey sinyali goriinur."(0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz) (0 Uzunlamasma veYanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz)

(II) "Par<;ada kusur yoksa, on yUzey ve arka yUzey sinyallerininboylan, hemen hemen e:;?ittir." (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma)(0 Yanslmaslz) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine veYanslmaslz) .

(12) "Par<;ada kusur varsa, on yUzey ve arka yUzey sinyalleri arasmda bir kusur sinyali olur." (0 Enlemesine) (0 UZl.lnlamasma)(0 Yanslmaslz) (0 UZl.lnlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine veYanslmaslz)

(257)

(13) "Kusur varsa, 6n yiizey ve kusur sinyalleri g6riiniir, arkayiizey sinyali yoktur. (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz)(0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz)

(14) Test numunesindeki siireksizlikler, Ultrasonik sinyalin genligindeki azalma sebeplerindendir. (0 Dogru) (0 Yanh~)

(15 ) Dalgalann w;ah g6nderilmesi, Ultrasonik sinyalin genligindeki azalma sebeplerindendir. (0 Dogru) (0 Yanh~)

(16) Silindirik <;:elik bir ~aftm, manyetik toz testinde, par<;:anm uzun eksenine paralel kusurlan tesbit etmek i<;:in, Par<;:anm <;:apl etrafmda bir manyetik alan meydana getirilmelidir. (0 Dogru) (0 Yanh~)

(17) Eddy Akim Testi ile, test par<;:asmm her tarafmdaki sureksizlikler (kusurlar), tesbit edilebilir. (0 Dogru) (0 Yanhs;)

(18) Eddy Alnm Testinde, endiikleyici bobinin, test altmdaki par<;:aile temaSl ~artt1r. (0 Dogru) (0 Yanh~)

(19) Eddy Alnm Testinde, test par<;:asmda kusur pk ise, Eddy Akim <;:izgileri yanhr. (0 Dogru) (0 Yanh~)

(20) Manyetik Test ile, test par<;:asmm her tarafmdaki sureksizlilder (kusurlar , tesbit edilebilir. 0 Do-ru (0 Yanh~)

(21) (gekil. 1 de) Kesiti g6sterilen par<;:a, X l~mlanna maruzblrakilellgmela, slraslyla a' dan el' ye kadar g6sterilen par<;:alar (a-b-c-d),film iizerinele hangi renklerde g6riiniir?(0 A<;:lk Gri- Koyu Gri- Siyah-Gri)(0 A<;:lk Gri- Koyu Gri- Gri-Siyah) (0 Gri - Koyu Gri - Siyah - A<;:lk Gri)(0 Koyu Gri- A<;:lk Gri- Gri-Siyah) (0 Gri - A<;;lk Gri - Koyu Gri - Siyah)

(22) X l::;mlan Raelyografisi, Ultrasonik test ile kar~lla::;tmldlgmda,

hangi ::;lk dogrudur? (0 incelenecek par<;:anm kesit kalmhgl arthk<;:a,Radyografinin giivenilirligi artar.) (0 incelenecek par<;:anm kesit kahnhglarttlk<;:a, Raelyografinin g~ivenilirligj azahr.) (0 Direk maruz kahmrsa, heriki test de, insan saghgma <;:ok zararhellr.)(0 Ultrasonik Cihaz ve yardlmcl par<;:alan, X l::;m cihazmdan <;:ok dahapahahdlr.) (0 Her iki testin de, hi<;:bir elezavantajl yoktur.)

(23) "Metal par<;:alan incelemek i<;:in kullamlan X l::;m makinalan,Tlpda kullamlanlarelan daha gii<;:lii olmahdlr." Bu cumleden anla~l1an

lar, ~unlar olabilir: (a) Tlpela kullamlan X l::;mlarmm elalga boylan kisaellr. (b) Enelustride kullanllan X-l~mlannmdalga boylan kisaellr. (c) Tlpda kullamlan X-l::;mlannm frekanslan fazladlr.(d) Endustride kullanllanX l~mlannm frekanslan fazladlr.

Yukandaki hukumlerin, hangi(leri)si dogrudur?(0 yalmz a) (0 yalmz b) (0 a ve c) (0 ave el) (0 b ve ell

(258)

(24) Manyetik Test, hangi malzemelere uygulanabilir? .(a) Aluminyum ve Ala~lrnlanna. (b) D6kme Demirlere. (c) <;ehklere. (d)Balnr ve Ala~lmlanna. (e) Butiin malzemelere.(0 a ve c) (0 b ve c) (0 e) (0 b) (0 c) ..

(25) Eddy (Fuko) Akim Testi, hangi malzemelere uygulanablhr?(a) Aluminyum ve Ala:;nmlanna. (b) D6kme Demirlere. (c) <;eliklere. (d)Baklr ve Ala~lmlanna. (e) Butun malzemelere.(0 a ve c) (0 b ve c) (0 e) (0 b) (0 c) . . .

(26) Eddy (Fuko) Akim Testi hakkmda, a~agldakilerdenhanglsl,yanh~ olabilir? (0 Metalik numunelerin yalmz yiize~lerindeyaYl.hr.)(0 Elektro manyetik endiiksiyon yoluyla meydana gelrr.) (0 Elektnkdirenci degi~tiren biitiin 6zellikler, Eddy Aklmma tesir eder.)(0 Test par<;:asmda kusur varsa, Eddy Akim <;:izgileri yanhr.)(0 Yukarclaki ~lklarela yanh~hkyoktur.) .,

(27) Tavlanml~ 1020 <;:eliginin Darbe Testi neticesl, venlen ~lklar

dan hangisine uyar? (0 Kmlma yiizeyi, <;:ok diizgiindur.) (0 Kmlmaenerjisi, <;:ok du~iiktur.) (0 Test numunesi, iki par<;:a olarak ~?,nhr.)(0 Test nurnunesi, iki pars:a olarak yapl1O;1k kahr.) 'Blr~ey soylene:n.ez.)

(28) Brinell Sertlik Ol<;:mesinele k ( = F / el2), Bakir Ala1O;1miarl l<;:m...... , Aluminyum Ala~lmlan i<;:in (0 10. 5 elir.) (0 10, 30 dur.)(05, 30 dur.) (05, 10 elur.) (0 Verilenlerin hi<;:biri) .. . ..

(29) 100 Kgr yiik kullamlan bir Vickers Sertlik Ol<;:mesmde, lki<;:izgisinin araSl 0.02 mm olan bir buyiite<;:le, 37 <;:izgi, kare izin k6s;egenine <;:akl~m19sa,Sertlik ka<;: Vickers' dlr'?(0327) (0358) (0384) (0571) (0 Verilenlerin hi<;:biri)

(30) Du::;uk Karbonlu <;elilderin, - 50 DC da, --- <;:ok azdlr.(0 Siineklikleri) (0 Sertlikleri) (0 Erichsen Degerleri) (0 KopmaDayammlan) (0 Tokluklan) '" ._.

(31) Ekstriizyon I::;lemi i<;:in, malzemenin hangi mekam~OZe1hgl,yiiksek olmahdlr? (0 S~inekligi) (0 Sertligi) (0 Erichsen Degen)(0 Kopma Dayanlr111) (0 Toklugu) .. . .

(32) A~aglda verilen Sertlik Ol<;:me metodl<;tnndan h~nglsl, TavlanmlS bir D6kme Demir i<;;in uygun elegildir? (0 Brmell) (0 VIckers)(0 Rockwell B) (0 Rockwell C) (0 Hepsi uygundur.) . .

(33) Bir Otomobil Kaporta malzemesi, belirli bir kahbm ~ekhm aldlgl i<;:in, hang! mekanik 6zelligi yiiksekti~? (0 Sunekl~gi) (0 AkmaDayamml) (0 Toklugu) (0 Erichsen Degen) (0 Plastlkhgl) .

(34) X l~mlan ile malzeme muayenesinde, verilen ~lklar~anhanglsi cihazm direk mekanik ayarl ile ilgili elegildir? (0 Malzemenm KalmhgIl (0 Par<;:anm X l~m penceresine olan UZakhgl) (0 Katod I:;;m Tiibuneuygulanacak VoItaj) (0 X 11O;Il1lan elalga boyunun ayarlanmasl)(0 Verilenlerin hepsinin, direk mekanik ayarla ilgisi vardlr.) ..

(35) Motor Silinelir Blogu, titre::;imleri ve giiriiltuyii azal~m~k l<;:m,hang! malzemeelen yaplhr? (0 <;elik D6kiim) (0 Kiiresel Grafith DokmeDemir) (0 Gri D6kme Demir) (0 D6viilebilir D6kme Demir)(0 Yukanda verilenlerin hi<;:birisi, titre::;imleri azaltmaz.)

(36) A::;aglda verilenlerden hangisi, se<;:ilecek Tahribats~z Muayenemetoduna etki eden bir fakt6r degildir? (0 Malzemenm Serthgl)(0 Muayene Suresi) (0 Kusurlann Ol<;:iisii) (0 Kusurlann tahmin edilenyeri) (0 Malzemenin ferrous olup olmaellgl)

(259)

(37) Bir Manyetik Testde, silindirik bir ~aftm <;api etrafmda, manyetik bir alan meydana getirilirse, nasll kusurlar tesbit edilebilir?(0 Her konumdaki <;atlaklar, tesbit edilebilir.) (0 Hi<;bir kusur tesbit edilmez.) (0 Sadece Yuzey <;atlaklan, tesbit edilebilir.) (0 <;ap dogrultusundaki <;atlaklar, tesbit edilir.) (0 Uzunlamasma dogrultudaki <;atlaklar,tesbit eclilir.)

(38) Erichsen Testi'nirI birimi nedir? (0 mm) (0 Joule) (0 Kgf/mm2)

(0 Joule/mm3) (0 birimsiz)(39) A~agIda verilenlerden hangisi, Anizotrop malzemeyi en iyi ta

rif eder? (0 ISltlldlgmda, kristal kafes yaplsl degi~ir.) (0 Ozellikleri, farkhdogrultularda clegi~ir.) (0 Heterojendir.) (0 Homojendir.) (0 Verilenlerinhi<;biri, dogru degildir.)

(40) 1 Newton/mm2 , ka<; Giga Pascal'dlr? (olO<J) (010) (01000)(0106 ) (0 hi<;biri)

(41) Su Verilmi~Yuksek Karbonlu bir <;eligin sertligi 61<;ulurse, ne\;:Ikmasl beklenir? (090 Rockwell B) (0225 Brinell) (0470 Vickers)(0 65 Rockwell C) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(42) A~aglda verilenlerin i<;inde, <;ekme Dayamml ile BasmaDayamml farkh olan metalik malzeme var mldlr? (0 Pirin<;) (0 BakIr)(0 Du~uk Karbonlu <;elik) (0 Gri Di:ikme Demir) (0 Yoktur.)

(43) Vickers ve Knoop Sertlik Testleri, hangi u<;/u<;lan kullanlr?(0 Her ikisi de, Elmas Koni) (0 Her iklsi de. Elmas Piramit) (0 VickersElmas Piramit, Knoop Elmas Koni) (0 Vickers Elmas Konl, Knoop ElmasPiramit) (0 Verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.)

(44) MOH, nasI1 bir testdir? (0 Dinamik Sertlik testidir.) (0 StatikSertlik testidir.) (0 Milcro Sertlik testidir.) (0 C,izik Sertlik testiclir.)(0 Darbe testidir.)

(45) Bir i~ par<;asmm mekanik a~mma (yenme) direncinin yliksekolmasl istenmektedir. Hangi testi yapmamlz gerekir? (0 Basma)(0 Darbe) (0 <;ekme) (0 Erichsen) (0 Sertlik)

(260)

TEST: 9(1) Allotropik Metal nedir?

(0 Erimeden gaz haline ge<;en metal) (0 Gaz halinden katl hale ge<;enmetal) (0 Arayer KatI Eriyigi yapan metal) (0 Bir kafes yaplsmdan, digerkafes yaplsma ge<;en metal) (0 Yukanda verilenlerin hi<;biri, dogrudegildir.)

(2) <;6keltme Sertle~tirmesiyapI1abilmesi i<;in, Denge Diyagramlnasll olmalldlr? (0 iki elementin katl halcle birbirleri i<;inde slillrh erimeDenge Diyagraml) (0 Katl Eriyik Denge Diyagraml) (0 Otektik Diyagram)(0 Otektoid Diyagram) (0 Otektik ve Otektoicl Diyagram)

(3) <;ekme Mukavemeti du~uk, Basma Mukavemeti yliksek olanyapl, hangisidir? (0 Ferrit) (0 Ostenit) (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit)

(4) Kurele~tirme Tavlamasmda, "kUrele~en"yapl nedir?(0 Ferrit) (0 Ostenit) (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit)

(5) Hangi <;elik, Molibden <;eligidir?(02540) (03540) (04340) (05140) (0 Verilenlerin hepsl, Molibden<;eligidir. )

(6) 1040 <;eliginde, verilen elemanlardan hangisi yoktur?(0 Sil (0 Mn) (0 P ) (0 S) (0 Ni)

(7) D6kme Demirlerin Karbon arallgl hangisidir? (% C: )(0 0.035 - 0.3) (0 0.3 - 0.6) (0 0.8 - 2) (0 2 - 4.5) (0 4.5 - 6.67)

(8) Dovme (Sunger) Demirin Karbon arahgl hangisidir? (% C:)(0 < 0.035) (0 0.035 - 0.3) (0 0.3 - 0.8) (0 2 - 4.5) (04.5 - 6.67)

(9) Hangi Sade Karbonlu <;elik, yava~ sogutuldugunda (TavlandlgInda), Oda SlcakhgInda, Optik Mikroskop yaplsl, hemen hemen % 50Ferrit - %50 Perlit gorunur?(0 1080) (0 1090) (0 1040) (0 1050) (0 Verilenlerin hi<;birinde gorunmez.)

(10) Molibden; <;elige, Ala~lm elemanl olarak katIldlgmda,................ meydana getirir.(0 KatI Eriyik) (0 Grafit) (0 Sementit) (0 Karbiir) (0 Martensit)

(11) % C < 0.035 olan Ferrous malzeme nedir? (0 Pik) (0 Yapl<;eligi) (0 Beyaz Dokme Demir) (0 Di:ivme Demir) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(12) DokUm i~lemindenmeydana gelen kalmtI (i<;) gerilimleri gidennede, hangisi en tesirlidir? (0 Menevi~) (0 Normalize) (0 ProsesTavlama) (0 Ful Tavlama) (0 Kurele~tirme Tavlamasl)

(13) ASII, Toklugu (darbe direncini) artInnak i<;in katIlan Ala~lm

elemam hangisidir? (0 Mn) (0 Cr) (0 Ni) (0 V) (0 W)(14) Maksimum Sertlik ve A~mmaDirenci, hangi <;elik gurubun

dadlr? (% C:)(0 0.035 - 0.30) (0 0.30 - 0.60) (0 0.60 - 0.80) (0 0.80 - 1.40) (02 - 4.5)

(15) Hangi <;eliklerin Makina i~lenebilirligi, IsI1 i~lemden once enkotudur? (0 Du~uk karbonlu) (0 Orta karbonlu) (0 Yuksek karbonlu)(0 Otektoid SonraSl) (0 Butiin <;eliklerin Makina i~lenebilirligiaymdlr.)

(16) Hangi C,elikde, 64 ±1 Rockwell C Yuzey Sertligi elde edilemez?(03260) (0 1060) (0 1065) (03240) (0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.)

(17) % 100 Ledeburit yapldaki bir i~ par<;asmm i<;inde, % Karbonmiktarl, ne kadardlr? (00.8) (02) (04.3) (06.67) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(18) Hangisi, Karbur meydana getiren eleman elegildir?(0 Nil (0 Cr) (0 Mo) (0 V) (0 W)

(261)

(19) invar ve Elinvar diye bilinen <;elikler, hangi Ala::jlm elemammn onemli oranda katllmastyla elde edilirler? (0 Ni) (0 Cr) (0 Mo)(0 Mn) (0 W))

(20) Otektoid Karbon miktarma kadar, farkh Karbonlu <;eliklertavlamrsa, hangi mekanik ozelligin azaldlgl gorUlur? (0 Sertlik) (0 %,Uzama) (0 <;ekme Mukavemeti) (0 Tokluk) (0 Verilenlerin hepsi artar.)

.. (21) Otektik Ala::jlmlar hakkmda hangisi yanh::jtlr?(0 Otektik Ala::jlm, ya yuvarlak, ya da karakteristik gorunu::jundedir.)(0 Katl durumda <;ift fazh Ala::jlmlardlr.) (0 Her iki bile::jenin ozelliklerinebagh bir Ala::jlm meydana gelir.) (0 iki metal; katl halde birbirleri i<;indccrirler, fakat SlY] balde erimezler.) (0 Otektik bile::jim hari<;, bir Sicaklikarahgmda katlla::jlrlar.)

(22) Otektik Ala::jlm meydana getiren A ve B metallerinin Sertlikleri; A: 20 Rockwell C, B: 40 Rockwell C ise, % 40 A - % 60 B AlaSlmmmSertligi, ka<; Rockwell C olm? (0 20) (0 25) (0 32) (0 40) (0 Verilen'lerdenhi<;biri)

(23) Monel Ala::jlmmm en belirgin ozelligi nedir? Yuksek .........(0 Sertlik ) (0 Tokluk) (0 Elektrik iletkenligi) (0 l\:orozyon Dircnci)(0 <;ekme Mukavemeti)

(24) Solvus nedir? (0 Denge Diyagrammda uzeri SlVl Bolgesi olan<;izgidir.) (0 Otektik Diyagramda, Otektik Bile::jimin ismidir.)(0 Denge Diyagrammda uzeri Katl Bolgesi olan <;izgidir.) (0 DengeDiyagrammda altl Katl Bolgesi olan <;izgidir.) (0 Dcngc Diyagrammda, ikikatl [az bolgeJerini aylran r;izgidir.)

(25) Dolgulu (Dokulu) Katl Eriyik yaplsl, neden arzu edilmez? (0Sertligi du~uktur.) (0 Toklugu dU::juktur.) (0 Sunekligi dU::juktur.) (0Homojen degildir.) (0 Verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.)

(26) Dolgulu Katl Eriyik yaplsl, nasll duzeltilir? (0 Solidus SlcakJIgmm biraz aJtmda tavlalllr.) (0 Solidus Sicakhgmm biraz altmdan,Eriyige Ahmr.) (0 Solidus Slcakllgmm biraz uzerine lSltlhr; daha sonrahavada sogutulur.) (0 Solidus Sicakllgmm biraz altlna ISltlhr; dahasoma havada sogutulur.) (0 Verilenlerin hi<;biri dogru degildir.)

(27) Hacim Merkezli Kup birim kafesi i<;in, Atomik PaketlenmeFaktoru nedir? (0 0.74) (0 0.52) (0 0.68) (00.50) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(28) Hacim Merkezli Kup kristal kafesinde, Kubun bir kenarl ileAtom yan<;apI, nasll baghdlr? (0 a = 2r) (0 a = 4r/-J2) (0 a = 4r/V3)(0 a = 1.632r) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(29) NaCl birim kafesinin bir kenan 5.64 Angstrom (OA)oldugunagore, yogunlugu nedir? (gram/ cm3 ) (Na: 23, Cl: 35.5, Avogadro SaYlsI:6.02 *1023 , NaCl birim kafesinde 4Na+ ve 4 Cl- atomu vardlr.)(0 1.65) (0 1.85) (0 2.165) (0 2.56) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(30. - 36. Sorular, a::jaglda verilen Cd - Bi Denge Diyagraml ile ilgilidir. % 80 Bizmut Ala::jlml, SIVl Durumda iken, Cok Yavas sogutuluyor.

(30) 200°C de Katl/SlVl oram nedir? (00.2) (00.5) (00.75)(0 1) (0 Verilenlerin hi<;biri)Katl Bi/Slvl = (80 - 70)/(100 - 80) = 10/20 = 0.5

(31) 200°C de % SlVl nedir? (020) (040) (0 50) (066.66) (075)% SIVI = (100 - 80)/(10 - 70) = 20/30 = % 66.66

(32) 200°C de, Katlnm i<;indeki Bizmut miktan, % ne kadardlr?(050) (0 66.66) (0 75) (080) (0 100)

(262)

0/0 80 Bi

tT

(33) 200°C de, SIVlnm i<;indeki Bizmut miktan, % ne kadardlr?(0 50) (0 66.66) (0 70) (0 80) (0 100)

(34) Ala::jlm, 140°C ye Yava::j Sogutuldugunda, % Bizmut miktan,ne kadardlr? (0 50) (0 60) (0 80) (0 100) (0 Verilen1erin hi<;biri)

(35) Oda Sicakhgmda, Otektik kan::jlm miktan, % ka<;tlr?(0 50) (060) (080) (0 100) (0 Verilenlerin hicbiri)0/0 Otektik = (100 - 80)/(100 - 60) *100 = (20/40) *100 =% 50

(36) Oda Sicakllgmda Ala::jlmdaki (Otektik/Katl Bizmut) oram, nekadardlr? (00.25) (00.50) (00.66) (00.75) (0 1)Otektik/ Kat! Bi = (100 - 80)/(80 - 60) = 20/20 =1

(263)

•

TEST: 10(1) Kesiti. 2.46 cm ve 3.07 cm olan bir Aluminyum e;;ubuk. 7640

Kgr lik bir kuvvetle e;;ekilmektedir. <;;ubuktaki gerilim, ne kadardIr?(Kgr/cm2) (0962) (0850) (0 1012) (0 1325) (0 hie;;biri)

(2) <;;api 1.28 cm olan bir e;;elik e;;ubuk. 5000 Kgr lik bir e;;ekme kuvvetine maruzdur. <;;ubukdaki gerilim, ne kadardIr? (Kgr/cm2)(02818) (03012) (03526) (03886) (0 hiybiri)

(3) ilk uzunlugu 5 cm olan e:;:it iki <;;elane Testi numunesi ahmyor. Biri, e;;ekmede 2 katma, digeri basmada yansma deforme ediliyor.<;;ekmede Pratik Birim Uzama, ne kadardIr? (0 0.5) (0 1) (0 -1)(0 - 0.5) (0 0.69)

(4) 3. Soruda, Basmada Hakiki Birim Uzama, ne kadardIr?(0 - 0.5) (0 -1) (0 - 0.69) (00.5) (0 Verilenlerin hie;;biri)

(5) Hangi Rockwell SertJik Ole;;me metod(u)/Ian, Elmas Koni ue;;kullamr? (0 RA) (0 Rs) (0 Rc) (0 RAve Rs) (0 RA ve Rcl

(6) 100 Kgr yiik kullamlarak yapilan bir Vickers SertJik Ol<;;mede,HV SertJik Degeri 378 e;;lkmasl ie;;in, herbir arahgi 0.02 mm olan buyiitee;;uzerinde. kae;; e;;izgi okumak gerektir? (0 33) (0 34) (0 36) (0 40)(0 Verilenlerin hie;;biri)

(7) Bir <;;entikli Darbe Testinde: Du:;:me Ae;;ISI: 165 o. YiikselmeAc;asI: 85 a dir. KIrma <;;ekicinin AgIrhgl: 20 Kgr. Sarkae;; kolu: 40 cm 01duguna gore, numunenin KInlma Enerjisi, a:;:agrdaki degerlerden hangisine en yakmdIr? (Kgr. m) (0 8) (0 8.4) (0 9) (0 9.4) (0 10)

(8) Hangi Tahribatsiz Test(ler), her <;;e:;:it malzemeye uygulanamaz?(0 Eddy (Fuko) Aklm) (0 Manyetik Toz) (0 Radyografi) (0 SlVl Penetrant)(0 Manyetik Toz ve Sonik)

(9) <;;ekme Testinde. verilen malzeme ozelliklerinden hangisi tesbitedihnez?(0 Suneklik) (0 Elastik Modii!) (0 Darbe Direnci) (0 Kopma Gerilimi)(0 Verilenlerin hepsi. tesbit edilir.)

(10) Brinell SertJik Ol<;;mesinde, ucun batmaslyla, malzemedemeydana gelen alan, bir...... (0 Konidir) (0 PrizmadIr) (0 Piramitdir)(0 Kure Par<;;asldIr) (0 Silindirdir)

(11) Bir Rockwell SertJik Ol<;;mesinde, ibre, 0 dan kue;;uk bir degergosterirse, verilenlerden hangisi yanh:;:tlr? (0 U<;;, malzemeye 0.2 mm denfazla batlm:;:?r.) (0 Ole;;mede kullanilan ue;;, malzemenin sertJigine uygundegildir.) (0 Ole;;mede kullanilan yiik, malzemenin sertJigine uygundegildir.) (0 Sertlik negatifdir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(12) SertJe:;:tirilmi:;: e;;eliklerin SertJik Ole;;melerinde, hangisi hie;;kullanilamaz?(0 Brinell) (0 Vickers) (0 Rockwell A) (0 Rockwell B) (0 Rockwell C)

(I~) Eddy (Fuko) Aklm Testi ile muayene hakkmda, hangisi yanh:;:tIr? (0 Istatistiksel Kalite Kontroliine uygundur.) (0 Son derecehlZhdIr.) (0 Silindir ve <;;ubuklann merkezlerindeki s1.ireksizlikler, tesbitedilir.) (0 Test numunesi ile temaSI gerektirmez.) (0 Verilenlerin hepsidogrudur.)

(14) Goruntu Kalite Gostericisi ile ilgili olarak, hangisi yanh:;:tlr?(0 Filmdeki netlik ve Ae;;lk - Koyu farklarim gosterir.) (0 En kotu Radyografik pozisyona yerle:;:tirilir.) (0 KusurJann minimum boyutunu gosterir.)(0 Bir Radyograf tekniginin kalitesini ortaya koyar.)

(264)

(0 Yukanda verilenlerde yanh:;: yoktur.)(15) Gama (y) Radyografisi ile ilgili olarak, hangisi yanh:;:tlr?

(0 Radyasyon :;:iddeti, kontrol ile degi:;;tirilemez.) (0 Kaynagm kuvveti.devamh olarak bozundugu i<;;in. bir zaman sonra sifira d1.is,er.) (0 Ae;;lk Koyuluk farkl, genellikle dus,uktur.) (0 Radyasyonun du:;:uk :;:iddeti,uzun poz zamanlanm gerektirir.)(oYukanda verilen :;:Iklarda yanh:;: yoktur.)

(16) Ultrasonik Testde kullamlan dalga turleri, verilen bir malzeme i<;;inde, hIzhdan yava:;:a dogru slralam:;:1 naslldlr? (0 Yuzey,Boylamasma, Enlemesine) (0 Yiizey, Enlemesine, Boylamasma)(0 Enlemesine, Boylamasma, Yuzey) (0 Boylamasma, Enlemesme,Ylizey) (0 Yukarda verilenlerde dogru bir siralama yoktur.)

(17) Bir Ultrasonik demetin dalga boyu (A), verilenlerden hangisinitesbit etmez? (0 Ultrasonigin kusurlara hassasiyetini) (0 Ultrasoniginana karakterini) (0 Ultrasonigin Pare;;aya nufuz etme kabiliyetini)(0 Par<;;anm kalmhgll11) (0 Verilen :;:Iklann hepsini tesbit eder.)

(18) Bir arayiizeyde, arayiizeye gelen ve oradan yansitilan Ultra-sonigin birbirlerine gore :;:iddetleri, ortamm baghdir.(0 Yuzey KIncIhgma) (oYogunluguna) (0 Kristal Kafes yapisma)(0 Yuzey Sertligine) (0 Oz Akustik Empedansma) ...._

(19) Ultrasonik Test Osiloskop goriintus1.i, hangi enerJmm digerba:;:ka bir enerjiye <;;evrilmesidir? (0 Mekanik-7 Ses)(0 Mekanik-7 Elektrik) (0 Ses -7 EleklI'ik) (0 Elektrik-7 Mekanik)(0 Yukarda verilenlerin hi<;;biri dogru degildir.) .

(20) Hangisi, Ultrasonik sinyalin Genligindeki azalma sebeplenn~den degildir? (0 Ultrasonik cihazm AhcI Devresindeki sinyalin elektromkolaral( azalmasl) (0 Test pare;;asmdaki Siireksizlikler) (0 UltrasesKaynagmm Genligindeki azalma) (0 Dalgalann numuneye A<;;lll gi:inderilmesi) (0 Verilenlerin hepsi, Genlikdeki azahna sebepleridir.)

(21- 22 - 23. Sorular), a:;:agida verilen maddelerle ilgilidir.(i) Kusur varsa, gor1.inen yalmzca, On Yiizey ve Arka Yiizey Sinyalleriboylannm es,it olmadigidir.(ii) Kusur yoksa, tek On Yiizey Sinyali g6riiniir.(iii) Kusur yoksa, On Yuzey ve Arka Yuzey Sinyallerinin boylarl, yakla:;:lk

e:;:ittir.(iv) Kusur varsa, On Yiizey ve Arka Yiizey Sinyalleri arasmda bir KusurSinyali olur.

(21) Uzunlamasma Dalga kullanan Ultrasonik Testde, hangileridogrudur?(0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve Iv) (0 iii ve iv)

(22) Enlemesine Dalga kullanan Ultrasonik Testde, hangileri dog-

rudur?(0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve Iv) (0 iii ve Iv)

(23) iletim ie;;inden metodunda, hangileri dogrudur?(0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve Iv) (0 iii ve Iv)

(24) YapI:;:ma (Kayna:;:ma) bagmm, iletim i<;;inden testinde, bagmkusursuz olmasl, nasil anla:;:lhr? (0 On Yiizey Sinyal Genligindekiartma ile) (0 On Yiizey Sinyal Genligindeki azalma ile) (0 On YCIzey Sinval Genligi ile aYIu) (0 Hie;;bir Sinyal goriilmemesi He)

(265)

400350260

(25) X- ekseni, Ultrasonigin Yol alma zamamm; Y- ekseni, SinyalGenligini giisterirse, bu Tarama hangisidir? (0 B) (0 C) (0 A) (0 iletimi<;;inden) (0 Birle~me bagl)

(26) Silindirik <;;elik bir ~aftm, Manyetik Toz Testinde, boylamasma(uzunlamasma) <;;atlaklan tesbit etmek i<;;in, nasll bir Manyetik Alanmeydana getirilmelidir?(0 Par<;;anm yilzeyi boyunca Uzunlamasma) (0 Pan;anm CapI etrafmda)(0 Her ttirlu ~ekilde uygulanabilir.) (0 Uzunlamasma <;;atlaklar, tesbitedilemez.)

(27) Floresans (Panldayan) Penetrantlar (Nufuz ediciler), .da denilen SUzUlmu~Ultraviyole 1~lgl altmda giizlenirler. (0 ParlakBeyaz I~lk) (0 Mor I~lk) (0 KlTmlzl I~lk) (0 Mavi I~lk) (0 Siyah I~lk)

(28) Penetrant ve Geli~tiricinin (Developer) slrasIYla, gene! olarakrenkIeri nedir? (0 Sarl- Klrmlzl) (0 Mavi- Beyaz) (0 Siyah- Beyaz)(0 Sarl- Beyaz) (0 Kmmzl - Beyaz)

(29) Geli~tiricinin esas fonksiyonu nedir? (0 Penetrantl, testpar<;;asmdan uzakla~tJrmak) (0 Penetrantm, <;;atlaga girmesinikolayla~tJrmak) (0 Penetrant giisterimini kolayhkla giiruli.ir yapmak)(0 PenetrantJ <;;iizmek) (0 Penetrantl, <;;atlakdan uzakla~tJrmak)

(30) Bir malzemeye uygulanan bir ilk Radyasyon ~iddeti i<;;in, arkayUzeyden <;;lkan Radyasyon ~iddeti, neye/nelere baghdlr? (0 Ge<;;enZamana) (0 Malzeme Kalmhgma) (0 Malzemenin X- I~mlarmlEmmeKatsaylsma) (0 Malzeme Kalmhgma ve Zamana) (0 Malzeme Kalmhgmave Emme KatsaYIsma)

(31) h ve h: 1. ve 2. Radyasyon ~iddetlerini,FI ve Fz :Bir Odaktanh ve Iz nin uzerlerinde bulundugu yUzeylere olan mesafeleri (uzakhklan)giisterirse, aralarmdaki bagmtl naslIdlr? [0 (Fz/FI)=(h/IzJ2][0 (Fz/FI) = {Iz/Il)z ] [0 (h/Iz) = (FI/FzJ2 ][0 (II/h) = (Fz/FdZ ] (0 Verilenlerin hi<;;biri dogru degildir.)

(32) Test par<;;asmm uzerine giinderilen X I~mlarmm nufuz (i<;;inden ge<;;me) gUcu, hangi faktiir(e)/Iere baghdlr? (0 Tup Voltajl ile artar,Dalga Boyu ile Dogru OrantJhdlr.) (0 Tup Voltajl iIe Degi~mez, DalgaBoyu ile Ters OrantJhdlr.) (0 TUp Voltajl ile Degi~mez, Dalga Boyu ileDogru OrantJhdlr.) (0 TOp Voltajl ile artar, Dalga Boyu ile Ters Orantlh(hr.) (0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degiIdir.)

(33) Filmin her iki tarafmda Pb (Kur~un) Perdeler (Folye) kullanmakla ilgili olarak, verilenlerden hangisi, yanh~tJr? (0 FolyedenkoparJ1an elektronlann, fotografik tesirleri vardlr.) (0 YaYJlan (sa<;;I1an)Radyasyonun etkilerini azaltlr.) (0 Poz Zamamm kJsaltlr.) (0 Filminyanmasml iinler.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(34) Malzeme i<;;indeki bir kusur, Ultrasonigi, ideal suni bir kusurgibi yansltJr. (0 Dogru) (0 Yanh'l)

(266)

TEST: 11(1.- 9.) Sorular, yanda veri

len, Tavlanml~bir Yumu~ak<;;elik i<;;1n, (J - £ grafigi ile ilgilidir. i~aretlenen ilk iil<;;uuzunlugu: 30 mm; ilk Kesit

lam: 25 mmz dir.)I (1) Bu <;;elik i<;;1n, hesap-

~• t lanan Elastik ModUlu. ne

Ml'lI." l kadardlr? (N / mmZ)

1 E3. (0 104 000) (0 200 00)~!r-------.........e+.--~I!>m (0 75 000) (0 150 000)

C,002'3 0,30 (0 Verilenlerin hiC;biri)

(J = E. £ => m = E = (260 N/mmZ)/0.0025 = 104000 N/rnmz

= lO4 000 MPa = lO4 GPa(2) Numune kmldlgJ anda, hakiki birim uzama = 0.30 oldugunu

kabul edersek, numunenin son uzunlugu, ka<;; mm olur?(0 34.5) (0 37.5) (0 39) (0 40.5) (0 Verilenlerin hiC;biri)£hal< = 0.30 = In (150n/lo) = In 150n - In 30 => In Ison = 0.30 + In 30 => loge 150n= 0.30 + In 30 => e [0.30 + In 30) = lson => 150n= e 3.7 = 40.5 mm

(3) Numune kJnldlgl anda, son uzunlugu Pratik FormUl ile, yakla~Ik ne kadardlr? (mm)(035) (037) (039) (040.5) (0 Verilenlerin hiC;biri)£ela5tik + Epla5Uk = 0.30 => £plastlk = KahcI Birim Uzama = 0.30 - 0.0025 =

0.2975. Epr= t.l/lo => t.l = 0.2975 *30 = 8.9 mm => 150n= 10 + t.1= 30 + 8.9

= 38.9 = 39 mm(4) KahcI deformasyon olmadan, Test par<;;asl uzerindeki maksi-

mum kuvvet, ne kadardlr? (kN)(05) (06.5) (olO) (050) (0 Verilenlerin hiC;biri)(J = 260 N/mmz , Aa = 25 mmz, F = (260 N/nvtn2) * (25 rn1nZ) = 6500 N =

6.5 kN.(5) Celigin ugradlgJ Plastik Deforrnasyonun, Elastik Deforrnasyona

oram nedir? (0 11) (050) (099) (0 119) (0 Verilenlerin hi(;biri)Plastik Defn/Elastik Defn = (0.300 - 0.0025)/0.0025 = 119

(6) Numuneye 0.00125 birirn uzama verrnek iC;1n, ne kadar EneIjilazlmdlr? (Joule) (1 J = 1 N *1 m)(0 0.094) (0 0.12) (0 7.4) (0 8.8) (0 Verilenlerin hiC;biri)Numuneye 0.00125 birim uzama verrnek ic;in (J = 130 N/mmz ;F =130 (N/rn1nZ) * 25 rn1nz = 3250 N ; Epr = t.1/lo => t.1 = 0.00125 *30 =0.0375mm; W = i~ = Enerji = F * t.l = (130 N/mmZ) * 0.0375mm =>W = 121.875 N.rnm = 0.12 N.m = 0,12 Joule

(7) Numune, boyun vermeye ba~ladlgJzaman, uzerindeki kuvvet,kac; (kN) dur? (07.5) (0 lO) (0 15) (075) (0 Verilenlerin hiC;biri)(J,ekme = 400 N/mmz ; Aa = 25 rnmZ => F,ekme = (400 N/rn1nZ

) * 25 rn1nz =10000 N = lO kN

(8) (Aa/Ason) = (150n/lo) forrnUlu, boyun veren sunek bir malzeme uzerinde, hangi noktaya kadar gec;erlidir? (0 Elastik Smlr) (0 OrantJSmm) (0 Akma Noktasl) (0 Cekme Noktasl) (0 Kopma Noktasl)

(267)

(1) Bu e;;eligin hesaplanan Elastik ModUlu, ne kadardlr? (GPa)(0 104) (0 200) (0 150) (0 180) (0 Verilenlerin hi<;biri)m = E = (300 N/mm2)/0.002 = 150000 N/mm2 = 150000 MPa = 150GPa

(2) Numune kInldlgl anda, hakiki birim uzama = 0.20 oldugunukabul edersek, numunenin son uzunlugu, kae;; mm olur?(0 29) (0 30.5) (0 32) (0 34) (0 Verilenlerin hi<;biri)thak = In (lson/lo) = 0.20 = In Ison - In 25 =:> In Ison = 0.20 + In 25 =:>

loge (lson) = 3.4189 =:> e3 .4189 = Ison= 30.54 =30.5(3) Numune kInldlgl anda, son uzunlugu, Pratik Formul ile ne

kadardlr? (0 29) (0 30) (0 32) (0 34) (0 Verilenlerin hi<;biri)tpr = (lson - 10 )/10 = ~l/Io = 0,20 =:> ~I = 25 * 0.20 = 5 , Ison= 25+5 = 30 mm

(4) Kallcl defonnasyon olmadan, Test pare;;asl uzerindekimaksimum kuvvet, ne kadardlr? (kN) (0 5) (0 6.5) (0 7.5) (0 10)(0 Verilenlerin hi<;biri)cr = 300 N/mm2 , A, = 25 mm2 =:> F = (300 N/m1n2) " (25 m1n2) = 7500 N= 7.5 leN

(5) <;eligin ugradlgl Plastik Deformasyonun, Elastik Deformasyonaoranl nedir? (0 11) (0 50) (0 99) (0 119) (0 Verilenlerin hi<;biri)Plastik Defn/Elastik Defn = (0.20 - 0.002)/0.002 = 0.19810.002 = 198/2= 99

(6) Numuneye 0.001 birim uzama vennek i<;m, ne kadar Enerjilazlmdlr? (Joule) (1 J = 1 N * 1 m) (0 0.094) (0 0.12) (0 7.4) (0 8.8)(0 Verilenlerin hi<;biri)Numuneye 0.001 birim uzama vennek i<;in cr =150 N/mm2 lazlmdlr.F = (150 N/m1n2) * 25 m1n2 = 3750 N , t = 0.001,10 = 25 mm, tpr= ~l/Io

=:> ~I = 0.001 * 25 = 0.025 =:> IW = F" ~] = 3750 N * 0.025 mm= 94 N.mm = 0.094 N.m = 0.094 Joule

(7) Numune, boyun vermeye ba:;>ladlgl zaman, uzerindeki kuvvet,ka<; (kN) dur? (0 7.5) (0 10.5) (0 15) (0 75) (0 Verilenlerin hi<;biri)cr,.elune = 420 N/mm2 , Ao = 25 mm2 , Feekme = (420 N/m1n2) * 25 m1n2 =10500 N = 10.5 kN

(8) (AolAson) = (lson/lo) fonnUlu, boyun venneyen sunek bir malzeme uzerinde, hangi noktaya kadar gee;;erlidir? (0 Elastik Slmr)(0 OrantI Sll1m) (0 Akma Noktasl) (0 <;::ekme Noktasl) (0 Kopma Noktasl)

(9) % Kesit Daralmasll11, % 30 olarak kabul edersek, HakikiKInlma Gerilimi, kae;; MPa olur? (0 475.5) (0 500) (0 528.6) (0 650.4)(0 Verilenlerin hi<;biri)

Boyun veren sunek bir malzemede, Cekme Noktasll1a kadar, HomojenDefn vardlr ve Hacim sabitdir.

(9) % Kesit Daralmasll11, % 30 olarak kabul edersek, Hakiki KInlrna Gerilimi, ka<; N/mm2 olur?(0 475) (0 5001 (0 528) (0 650) (0 Verilenlerin hi<;biri)crpr = 350 = FlartlmalA, =:> Flanlma = 350 A, ; (crlmkhanlma = (350 Nol/O, 70 No =500 N/mm2

(10) Bir <;entikli Darbe Testinde, Klrma <;ekicinin Aglrhgl 50Newton, Sarka<; Kolunun uzunlugu 40 cm dir. Du:;>eyle 168 ° lik bir Klrrna A<;lsl verilerek numune kmldlgll1da, KIrma Enerjisinin 3 Joule <;Ikmasl i<;in, Yukselme A<;lsl ka<; derece olmahdlr?(0 53.5) (0 58.5) (0 1001 (0 145.9) (0 Verilenlerin hiGbiri)

. K.E. = M.l. (cos~ - cosel) = 3 Jolule = (50 N1 ' (0.401m) * (cos~ - cos 168")=:> (cos~ - cos 168°) = (3/20) = 0.15 =:> cos~ = 0.15 + cos 168 =- 0.82815 =:> B= 145.9'

(11) Rockwell B Sertlik Ole;;mesinde kullamlan ue;; ve Yuk nedir?(0 Elmas Koni, 60 Kg) (0 Elmas Piramit. 100 Kgl (0 (1/16)" Bilya, 100I{grl (0 (1/8)" Bilya, 100Kg) (0 Elmas Koni, 150 Kg)

(12) Vickers Sertlik Ole;;me Metodunda kullamlan w;; ve Yuk nedir?(0 Elmas Koni, 60 Kg) (0 Elrnas Piramit, 100I{grl (0 (11 16)"Bilya, 100Kg)(0 (1/8)"Bilya, 100Kg) (0 Elmas Koni, 150 Kg)

(13) Vickers Sertlik Degeri, a:;>agldakilerden hangisidir?[0 PI (d 2 /2 sin 68°)] [0 P/(sin68°/d2j] [0 d 2/(P'sin68°)] [0 P/(2 sin68°)] .(0 Verilenlerin hi<;biri)(a) :;>Ikkl, (2 * sin 68°) * (PI d2) demektir. =:> 1.8544 ' (PI d2) =:> VS

(14) Rockwell Yuzeysel Cihazl, hangi pare;;alar ie;;in kullamhr?(0 Ta:;>ll1amaz pare;;alar) (0 <;ok duzgl'tn) (0 Demir dl:;>1 Ala:;>lmlar)(0 <;ok yumu:;>ak pare;;alar ie;;ln) (0 ince pan;;alar ie;;ln)

(15) Verilenlerden hangisi, Knoop Sertlik Testi hakkll1da yanh:;>tIr?(0 U<;, Elmas Piramitdir.) (0 Mikro sertlik testidir.) (0 Malzemedemeydana gelen iz, E:;>kenar Di:irtgendir.) (0 Uygulanan yiik, 15 - 45 Kgarasmcla clegi:;;ir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) ,

(16) Hakiki Birim Uzama ile, Pratik Birim Uzama arasll1dakibagll1tl naslldlr?

(0 thak = In tpr) (0 thak = 1+In tpr) (0 thak = In (I +Epr)) (0 tpr = In thak)(0 Verilenlerin hi<;biri)

(17) Elmasdan sonra en sert alan muhendislik malzemesi hangisidir? (0 Sertle:;>~irilmi:;> Yuksek Karbonlu <;elikler) (0 Egeler) (0 KesmeTakImlan) (0 I:;>lenebilir <;elikler) (0 Nitn:irlenmi:;> <;::elikler)

(18) <;::entikli Darbe Testincle, V <;::entiklerinin ae;;ISI, kae;; derecedir?(0 30) (0 45) (0 60) (0 90) (0 Verilenlerin hi<;biri)

(19) Brinell Sertlik Degeri (BSD), ne ile orantIhdlr? (Malzemenin)(0 Akma Gerilimi) (0 Toklugu) (0 Kopma Gerilimi) (0 Akma Kuvveti)(0 <;::ekme Gerilimi)

(20) A malzemesi, B tarafll1dan <;izilirse; B malzemesi C' yi e;;izerse;C, A malzemesi tarafll1dan e;;izilirse; aralanndaki Sertlik slraiamasl nasllolur?

(0 A > C > B) (0 B > C > A) fa B > A > C) (0 A > B > C) (0 C > A > B)

420370300

0,002

25

:;25

TEST: 12

(1. - 9. Sorular, yanda verilen, Tavlanml:;> bir Du:;>uk Karbonlu e;;eliki<;m, cr - t grafigi ile ilgilidir.i:;>aretlenen ilk i:ile;;u uzunlugu: 25mm ve ilk kesit alanl: 25 mm2 dir.)

(268) (269)

30 = [(Ao- Ason)/As] * 100 =; A, - Ason= 0.3 As =; Ason = (l - 0.3) Ao=0.7 As, (crprl!cmlma = 370 N/mm2 = Flanlma/As =; Fkmlma = 370 As ,(crhakl!anlma = (370 N o/ 0.70 No) = 528.6 N/mm2

. (10) Bir <;;entikli Darbe Testinde, Klrma <;;ekicinin Aglrhgl 50Newton, Sarkay Kolunun uzunlugu 40 cm dir. DUi?eyle 168 ° lik bir Klrrna AylSI verilerek, numune kmldlgmda, Klrma Enerjisinin 3.5 Jouleylkmasl iyin, Yukselme AylSl kay derece olmahdlr?(0 145.9) (0 143.4) (0 120) (0 100.5) (0 Verilenlerin hiybiri)K E. = M.l. (cos~ - cosa) = 3.5 Joule = (50 N)* (0.40 m)* (cos~ - cosI68°)=; (cos~ - cos 168°) = (3.5/20) = 0.175 =; cos~ = 0.175 + cos 168° =- 0.80315 =; ~ = arc cos (-0.80315) = 143.4°

(270)

TEST: 13(1) D6kme Demir, 6nemli mukavemeti g6sterir, fakat <;;ekme

Mukavemeti dUi;p:i.ktur. (0 Kopma) (0 Kesme) (0 Akma) (0 Egilme)(0 Basma)

(2) Hangi ii?lem, Beyaz D6kme Demirin, D6viilebilir (Temper)D6kme Demire degii?mesine sebep olur? (0 Sertlei?tirme) (0 Menevii?leme)(0 Tavlama) (0 Normalize) (0 Ai?llama)

(3) Gri D6kme Demire, Optik Metal Mikroskobunda baklldlgmda,kendisinin, karakteristik olarak, hemen tanmmasml saglayan, hangiyapldlr? (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit) (0 Lamelli Grant)(0 Verilenlerin hiybiri)

(4) D6kme Demiri ii?lemek (talai? kaldlrmak), yok zordur.(0 Gri) (0 Beyaz) (0 Ferritik) (0 Temper) (0 Kuresel Grafitlil

(5) KUkurt'un D6kme Demirde etkisi, ........ i kararh yapmaktlr.(0 Perlit) (0 Ledeburit) (0 Sementit) (0 Grafit) (0 Ferrit)

(6) Gri D6kme Demirde, dUi?uk ergime dereceli bir Otektik(Steadit) meydana gelmesine sebep olan eleman hangisidir?(0 Silisyum) (0 Mangan) (0 Kukurt) (0 Fosfor) (0 Krom)

(7) Gri D6kme Demir, esas olarak, bir Alai?lmldlr.(0 Fe- C- Mn) (0 Fe- C- S) (0 Fe- C- P) (0 Fe - C - Si) (0 Fe- C- Ni)

(8) Oldukca yavai? sogutlna ile elde edilen D6kme Demir, hangisidir? (0 Kuresel Grafitli) (0 Temper) (0 Beyaz) (0 Ferritik)(0 Verilenlerin hiybiri elde edilmez.)

(9) Hangi Alai?lm elemal11, grafitleyici olarak hareket eder?(0 Mangan) (0 Fosfor) (0 Kukurt) (0 Silisyum) (0 Krom)

(10) Demiryolu raylan, en ekonomik olarak, hangi demir Alai?lmmdan yapllabilir? (0 DUi?uk Karbonlu <;;elik) (0 Orta Karbonlu <;;elik)(0 Beyaz D.D) (0 Gri D. D.) (0 Temper D.D.)

(11) Talai? Alma Kolayhgl (i i?lenebilirligin) en fazla olmasl istenenparyalar, hangi tip D6kum Alai?lmmdan yaplhr? (0 Temper) (0 Gri)(0 Benekli) (0 Kuresel Grafitli) (0 <;;elik D6kum)

(12) Gri D6kme Demirin, Oda Slcakhgmda dUi?uk <;;ekme Mukavemeti ve Darbe Direnci g6stermesine sebep olan yapl hangisidir?(0 Perlit) (0 Ledeburit) (0 Sementit) (0 Ferrit) (0 Lamel Grafit)

(13) <;;il denilen, kum kahp iyindeki <;;elik Saclar, hangi D6kmeDemir elde etmek iyin kullal11hr? (0 Gri) (0 Ferritik) (0 Beyaz) (0 Temper)(0 Kuresel)

(14) % 3 Karbon, % 1 Silisyum, % 0.5 Fosfor'u olan bir D6kmeDemirde, Karbon Ekivalanl (Ei?degeri), kaba formulle % kaytlr?(02.5) (03.0) (0 3.5) (03.75) (04.0)

(15) Beyaz D6kme Demirin yaplsl naslldlr?(0 Ferrit + LameiGrafit) (0 Ferrit + Perlitl (0 Perlit + Sementit)(0 Perlit + Lamel Grafit) (0 Verilenlerin hiybiri)

(16) SIVI durumdan itibaren, yak yavai? sogutma uzerine eldeedilen D6kme Demirin son yaplsl nedir? (0 Perlit + Lamel Grafit)(0 Fen-it + Lamel Grant) (0 Ferrit + FesC) (0 Perlit + FesC)(0 Verilenlerin hiybiri)

(17) Gri D6kme Demirde, verilen bir Sertlik degeri iyin, slraslylaen yiiksek ve en dUi?uk <;;ekme Mukavemetleri, .... ve .... tiplerinde eldeedilir? (0 C, D) (0 A, B) (0 B, C) (0 D, E) (0 A, D)

(271)

J ... ~ ~.~" Ci. • ~' 'lIo ' ' •( "'. ;-~.,--- , ....

r ia~ (,.~,'~,1l.'<, ~~:;_.~,':) ,:' ~i ,,' "~~~' ' •.

j " < ~- •.- = -' ~,:,.. ;,.. '

~ekil. 1 (~ekil. 2) ',..- .

,-,?;:;;~::-~~$~I~'-l't',:TeIIlPe rt. ~ ')"_-,-;'1' . .'Zi- J~ '-- ...•'~P~tri·~~~-~,:]{arbOn i'I}'- ~ " ' •. '·'oI"7:Io-""-,_.. ma 5 (r~'1 ,: :. \ ..;;> , .-.. ... ,@ 0.

- "/:'_.,~~,.~I I---:-~~.. ,~ '!~~....:.-:-~.:::- - d • ... i . ~ ~ ,. ;:4;iJlf:-'~; ~ . (I' ; \,' "

- iiW~7J;>/~~:/! J"='- '" " ,., \.~', .,:>'~:"'" n·. ~\M~-:!~'.J':;:;:::"'?")~ ....;\!o_, "',!L'~l..,' ,.' ,',,, .",,_ .,.. , ,"'"7.~/I,( f(";-V~o/:?·-%'l.:!v.",··u',· , , ' -~~rujr 116-~~": r~" l'~fl.,/ • ~ ,t !

~~jgt0-Q;~f',':;f,;;,',"}lJ" ' ...".. ',--:-" ( ~.. '.cg~~;.r~.{~,~~-"?:';'Y;/;'~::-/;; ,~. '~'.ct..., ~'<G...I I'" .,./C, •......-'/:;::;r-~•. ..,,..._--=.--:;..- ,~,.y..,," . "'" ~

_"/..,...;.-./~" ~::::::~... ~.. ::--'~":::L"~·".i:-<.'>\, A""""'- ..---' ,.

(~ekil. 3) (~ekil. 4)(24) (~ekil. 1) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lffima

aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Fenitik Temper) (0 Perlitik Kuresel)(0 Ferritik Kuresel) (0 Verilenlerin hiC;;biri) .

(25) (~ekil. 2) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmmaaittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 PerlitikKiiresel)(0 Ferritik Kuresel) (0 Verilenlerin hiC;;biIi)

(26) (~ekil. 3) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmmaaittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kuresel)(0 Ferritik Kuresel) (0 Verilenlerin hiC;;biri)

(27) (~ekil. 4) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmmaaittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kuresel)(0 Ferritik kiiresel) (0 Verilenlerin hiC;;biIi)

PerHt

(i'errit

(20) Olu:;?acak Ledeburit miktan, kac;; Kg'dlr? (21.7)1150 °C de, % 2.5 C'lu D6kme Demir Ala:;?lmlmlz, Ostenit + SIVl

fazlan kan:;?lmmdadlr. % SlVl = [(2.5 - 2.0) / (4.3 - 2.0) 1* 100 = % 21.71147 °C' de SIVl faz, Otektik Reaksiyon ile, Ledeburit adl verilen (y +Fe3C) karl:;?lmma d6nl.l:;?ur. % 21.7 SIVl => % 21. 7 Ledeburit. D61ane Demir, 100 Kg oldugundan, (21.7/100) 'k 100 = 21.7 E:g Ledeburit.

(21) Olu:;?acak Perlit miktan, kac;; Kg'dlr? (71)725°C de, D6kme Demir Ala:;?lmlmlz, y + Fe3C fazlanmn kan:;?l

mmdadlr. % Ostenit = [ (6.67 - 2.5) / (6.67 - 0.8) ] *100 = % 71 Ostenit.723°C de. Otektoid reaksiyon He. Ostenit -7 Perlit'e d6nu:;?ur. % 71 Y=>% 71 Perlit. D6kme Demir, 100 Kg oldugundan, (71/100) *100 = 71 KgPerlit.

(22) Oda Slcakhgmdaki Toplam Fe3C miktarl, kac;; Kg'dlr? (37.4)Oda Slcakhgmda D6kme Demir, (J. + Fe3C fazlannm kan:;?lmmda

dlr. % Fe3C =[ (2.5 - 0.008)1 (6.67 - 0.008) J " 100 =% 37.4 Sementit.D6kme Demir, 100 Kg oldugundan, (37.4/100) * 100 = 37.4 KgSementit.

(23) Oda Slcakhgmda Fe3C fazmdaki Karbon miktarl, kac;; Kg'dlr?

(18) Demir Ala:;?lmlan ic;;inde en akl:;?kan olam hangisidir?(0 Siyah Temper D.D.) (0 Beyaz Temper D.D.) (0 <;elik D6kum)(0 GIi D. D.) (0 Beyaz D6kme Demir)

(19) % 3.2 C' lu Demir Ala:;?lmmdan 3 Kg, % 0.4 C' lu Demir Ala:;?lmmdan 1 Kg almarak, bunlar SIVl durumda kan:;?tmhrlarsa, yeni olu:;?an Ala:;?lmm, Karbon % si ne olur? (0 2.3) (0 2.4) (02.5) (02.8) (03.0)

3 Kg" (3.2/100) = 0.096 I(g; 1 Kg * (0.4/100) = 0.004 Kg0.096 + 0.004 = (0.100 Kg Karbon/4 Kg Ala:;?lm) *100 => % 2.5 C

(20. - 23. Sorular, 100 Kg aglrhgmda, % 2.5 KarbonluD6kme Demirin, ava:;? so - tulmaSI He il ilidir.

(2.5)Fe3C ic;;inde % 6.67 Karbon oldugundan;

37.4 Sementit " (6.67/100) =37.4 * 0.0667 =2.5 Kg I{arbon.

(272) (273)

TEST: 14 - DOKME DEMIRLER ve DOKME CELIKLER(1) Demir esash D6kum Ala:;amlannm smlflandmlmasmda, en

6nemli Alaf,ilm elementi hangisidir? (0 P) (0 8i) (0 C) (0 Mn) (0 S)(2) Beyaz D6kme Demir adl verilen maIzemeIer, yiiksek miktarda

....... .ihtiva ettiklertnden, sert ve gevrektirler. (0 Lamelli Grafit) (0 RozetGrafit) (0 Temper Grafit) (oOstenit) (0 Sementit)

(3) D6kme <;eligin (<;elik D6kUmun), DIN Normundaki if,iaretinedir? (0 GG) (0 GS) (0 GGG) (0 GTS) (0 GTW)

(4) Kahba d6kuldukten soma, dlf,imda, baf,ika herhangi birbi<;imlendinne if,ilemi g6rmeyen <;eliklere, D6kme <;elik adl verilir.(0 d6vme) (0 lSltma) (0 talaf,i kaldlrma) (0 surekli d6kum) (0 ingot d6kum)

(5) Oksit giderilmif,i <;elik eriyigi i<;inde, gaz kabarclgl oluf,iumu <;okazdlr veya hi<; yoktur, yani eriyik katllaf,ilr. (0 kaynayarak)(0 kaynamadan) (0 homojen) (0 ince taneli) (0 kaba taneli)

(6) <;elik D6kum, Gri D6kum ve Temper D6kUmun pahahhklarmlkarf,illaf,itlnrsak, ne s6yleyebiliriz? (0 <;elik D6k1.im pahahdlr.)(0 Gri D6kum pahahdlr.) (0 Temper D6kum pahahdlr.) (0 Par<;aya g6redegif,iir.) (0 Birf,iey s6ylenemez.)

(7) D6kme Demirin. uygulamada en 6nemli ham maddesi nedir?(0 Ferro silis) (0 Ferro mangan) (0 <;elik hurdasl) (0 D6kme Demirhurdasl) (0 Pik)

(8) Verilen Karbon arahklanndan hangisi, Gri D6kme Demiri g6stennektedir? (0 < % 2) (02.0 - 4.3) (02.5 - 5.0) (03.0 - 5.5)(0 Verilenlerden hi<;biri)

(9) D6kme Demirin, Dayamm ve Sertligi, C ve 8i miktan ile nasI!degif,iir? (0 C ve 8i t, ariar.) (0 C ve Si J. artar.) (0 C t, Si J ariar.)(0 C J, Si tartar.) (0 D6kme Demir turune g6re degif,iir.)

(10) Gri D. D6kme, Beyaz D. Demir ile karf,iI!af,itlnldlgmda, hangi6zelligi dUf,iuktur? (0 Dayamml) (0 Darbe Mukavemeti) (0 if,ilenebilirligi)(0 Verilenlerin hepsi dUf,iuktur.) (0 Verilenlerin hepsi yiiksektir.)

(11) GG if,iareti, DIN Normunda neyi g6sterir? (0 Beyaz D.D.)(0 <;elik D6kiim) (0 Gri D. D.) (0 Temper D.D.) (0 Sfero D.D.)

(12) Gri D6kiimde bilef,iim (kompozisyon) sabit kalmak f,iartlyla,ham d6kum <;apl arttlk<;a (par<;a kalmhgl arttlkl;:a), 8ertlik ve <;ekmeDayamml, nasll degif,iir? (0 artar.) (0 degif,imez.) (0 azahr.)

(13) ...... .ler, karbiir (8ementit) oluf,iumunu kolaylaf,itlrmak iizere,% 1.2 ye kadar Mangan ihtiva ederler. (0 <;elik d6kiim) (0 Gri D6kiim)(0 Beyaz D. D.) (0 Temper D.D.) (0 Sfero D.D.)

(14) "Malzemenin if,ilenmesi <;ok gU<;, gevrek i<; yaplsmdan dolayl,darbelere karf,il af,im hassastlr." Bu ifade, hangi D6kum malzemeye aitolabilir? (oD6kme <;elik) (oGri d.d.) (0 Beyaz d.d.) (oTemper d.d.) (0 Sfero)

(15) "<;entikli i<; yaplsmdan dolayl, deformasyon (f,iekil degif,itirme)kabiliyeti, yok denecek kadar az olup, kopma uzamaSl % l'in altmdadlr." Bu ifade, hangi D6kum malzemeye ait olabilir?(0 D6kme <;elik) (0 Gri d. d.) (0 Beyaz d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.)

(16) Hooke Kanunu'nun (a = E *£ ) ge<;erli olmadlgl malzeme hangisidir? (o<;elik d6kiim) (oBeyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero)

(17) Titref,iim s6numleme 6zelligi en yiiksek olan malzeme hangisidir? (0 <;elik d6kiim) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d. d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero )

(18) Silisyum miktan fazla olan Gri d6kumun, nasll bir 6zelligig6ze <;arpar? (0 Dayamml artmlf,itlr.) (0 8unekligi artmlf,itlr.)

(274)

(0 <;entik vurma Toklugu artmlf,itlr.) (0 Korozyona dayarnkhhgl arLmlf,i-tlr.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) . .

(19) Ostenitik D6kme Demirlerde, ana alaf,ilm elementl nedlr?(0 Ni) (0 Cu) (0 Si) (0 Cr) (0 Mn)

(20) Hangi D6kiim malzeme, yiiksek erime slcakhgmdan dolayl,en gU<;lii eritme ocaklanm gerektirir? (0 <;elik d6kiim) (0 Gri d.d.)(0 Sfero d.d.) (0 Beyaz Temper) (0 Siyall Temper)

(21) Hacimsel buzulme, hangi demir malzemede en fazladlr?(0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.)

(22) Hangi demir malzeme eriyiginin aklC1hgl ve kahbl doldurmasl,en k6tiidiir? (0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.)(0 Sfero d.d.)

(23) Gri d6kme demirin .... '" , Karbon ve daha <;:ok 8ilisyum artlnrken, Karbur yaplcllar ZIt y6nde etkiler. (0 Af,imma direncini) (0 8unekligini) (0 <;entik vurma Toklugunu) (0 Dayanlmlm) (0 Bliyiimesinj) .

(24) 81cakllkla, boyut degif,iiminin minimum seviyede kalmasl.l~te

nen 6zel tabm tezgahlarl, Lab. cihazlarl ile, cam presleme kallplan 1<;:muygun bir malzeme, af,iagldakilerden hangisidir? (0 D6kme <;elik)(0 Gri d.d.) (0 Ostenitik d. el.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.)

(25) GT if,iareti, DIN Normunda, hangi demir malzemeyi g6sterir?(0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d. d.) (0 Sfero d.d.)

(26) Lamel Grafitli d6kme demir, genellikle, <;ekme Dayammlmdegil, ........artlrmak maksadlyla sertlef,itirilebilir. (0 Biiyiimesini) (~ 8unekligini) (0 <;entik vurma Toklugunu) (0 Af,imma Dlreneml) (0 Venlenle-

rin hepsini) . .. ... .(27) Hangi d6kumde, mekanik 6zelliklerin iYllef,itmlmeSl1<;:m, blt-

mif,i par<;:alara ISll if,ilem uygulanmasl, ka<;:lmlmazdlr (f,iarttlr)? (0 <;elikD6kiim) (0 Gri D6kiim) (0 Siyah Temper) (0 Beyaz Temper) (0 Sfero)

(28) Hangi <;:ef,iit d6kumde, d6kiilen par<;:alann kutlesi, <;ogunlukla1 Kg'm altlndadlr? (0 <;elik d6kum) (0 Gri d6kum) (0 Beyaz d6kum)(0 Temper d6kiim) (0 Sfero d6kiim)

(29) Hangi demir malzemede mekanik 6zellikler, et kalmhgmabaghdlr? (0 D6kme <;elik ) (0 Gri d.d.) (0 Beyaz Temper) (0 Siyah Temper)(0 Sfero d.d.)

(30) Ki.iresel Grafitli d6kme demir yaplml hakkmda, af,iagldakilerden hangisi yanhstlr? (0 Bilef,iimde Mangan, <;:ok az olmahdlr.) (0 Grafiteekirdeklenmesini kolaylaf,itlrmak i<;:in, Ferro8ilis katlhr.) (0 GrafitinYumrulaf,imaSl i<;:in, % 0.5 Magnezyum katlhr.) (0 if,ilemin verimliligi,Kiik1.irt'Un fazlahglna baghdu.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.)

(31) 8ert ve Yumuf,iak Lehimleme, hangi demir turlerine, rahathkla uygulanabilir? (0 Gri) (0 Temper) (0 Sfero) (0 Verilenlertn hepsme)(0 Verilenlerin hi<;birtne)

(32) 5 - 6 mm den inee kesitli Beyaz Temper d6kumlerde, i<;:yapltamamlyla ....... dir. (0 Temper Grafitli) (0 Ostenitik) (0 Perlitik)(0 Ferritik) (0 Martensitik)

(33) Temper d6kme demirin ilk af,iamasmda elde edilen "HamTemper D6kum", nasll bir yapldadlr? (0 Perlitik Lamelli) (0 Beyaz d. d.)(0 Ostenitik d.d.) (0 Sfero) (0 Verilenlertn hi<;:biri)

(34) Temper d6kme demiri~ i<;: yaplsl, verilenlerden hangisinebagh degildir? (0 81cakhk) (0 ISll If,ilemin yaplldlgl ortam) (0 Zaman)(0 Ham d6kUmun bilef,iimine) (0 Verilenlerin hepsine baghdlr.)

(275)

($ekil. 2)

TEST: 15 DOKME DEMiRLER(1) btektik degeri (4.3); Silisyum, Fosfor veya her ikisinin D6kme

Demirde bulunmasl halinde degi:;)ir. (0 Dogru) (0 Yanh:;))(2) btektik somaSI ala:;)lmlar, oldukc;;a kmlgandlrlar. (0 D) (0 Y)(3) Silisyum, gri olarak adlandmlan D6kme Demirin olu:;)masma

meyli vardlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;))(4) Fosfor'un meydana getirdigi btektik, D6kme Demir'i daha kI

nlgan yapar. (0 Dogru) (0 Yanh:;))(5) Kiikiirt'iin etkisi, Sementit'i (Fe3C) kararh yapma egilimi g6s

termektedir. (0 Dogru) (0 Yanh:;))(6) Mangan, Demir Siilfiir'iin (FeS) olu:;)masma mani olarak, tane

smm kmlganhgml 6nler. (0 Dogru) (0 Yanh:;))(7) Temper D6kme Demir, kmlgandlr. (0 Dogru) (0 Yanlr~)

(8) Beyaz D6kme Demir'i i:;)lemek, c;;ok zordur. (0 D) (0 Y)(9) Gri D6kme Demir, yumu:;)ak ve kolayhkla i:;)lenebilir. (0 D) (0 Y)(10) Gri D6kme Demir'in a:;)m ISltIlmasl netieesi, D ve E tipi

grafitler olu:;)ur. (0 Dogru) (0 Yanh:;))(11) C;ok kahn kesitler, esas olarak Beyaz D6kme Demir olmahdlr,

eiinkii kahn kesitlerin soguma hlzlan yava:;)tlr. (0 Dogru) (0 YanlI~)

. (12) Kimyasal Analizlerde Gri D6kme Demirde verilen karbon mik-tarl, Birle:;)ik (Sementitik) ve Serbest (Grafitik) haldeki karbonlar toplamldlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;))

(13) Gri D6kme Demir'in a:;)llanmasIYla, grafit tipinde 6nemli degi:;)me saglanabilir. (0 Dogru) (0 Yanh:;))

(14) Gri D6kme Demirde, Karbon Ekivalam (E~degeri) azaldlkc;;a,Cekme Mukavemeti artar. (0 Dogru) (0 Yanh:;)). (15) Beyaz D6kme Demir, Sleak YlrtIlmaya meyillidir. (0 D) (0 Y)

(16) Siyah Temper D6kme Demirde yapl, biitiin kesit boyuneakalmhga bagh degildir. (0 Dogru) (0 Yanh:;))

(17) Gri D6kme Demirlerin siirtiinme ve a:;)mmaya direnc;;leri, Yiizey Sertle:;)tirme ile artmlabilir. (0 Dogru) (0 Yanh~)

(18) Gri D6kme Demir, biiyiik Mukavemeti g6sterir, fakatC;ekme Mukavemeti dii:;)iiktiir. (0 Kesme) (0 Akma) (0 Egilme) (0 Kopma)(0 Basma)

(19) Hangi i:;)lem, Beyaz D6kme Demirin, D6viilebilir (Temper)D6kme Demire degi:;)mesine sebep olur? (0 Normalize) (0 Sertle:;)tirme)(0 Menevi:;)leme) (0 Tavlama) (0 A:;)llama)

(20) C;ekme Geriliminin 6nemsiz oldugu yerlerde kullamlan D6kme Demir hangisidir? (0 Siyah Temper) (0 Beyaz Temper) (0 Gri D.D.)(0 Beyaz D.D.) (0 Kiiresel Grafitli)

(21) Gri D6kme Demir yaplsmda, genel olarak, geIi:;)igiize1 y6nlenmi:;) ve iiniform dagllml:;) .... tipi lameller tereih edilir.(0 A) (0 B) (0 C) (0 D) (0 E) .

(22) Karbonu = % 3.5, Silisyum = % 1, Fosfor = 0.5 olan bir D6kme Demirde Karbon Ekivalanl (E:;)degeri), kaba formiille, neve e:;)ittir?(03.0) (03.5) (03.75) (04.0) (04.5)

(23) Demir esash ala$.lmlar kinde en akI:;)kan olam, hangisidir?(0 Ala:;)lmh C;;e1ik) (0 Gri D6kme Demir) (0 Kiiresel Grafitli D.D.) (0 BeyazD.D.) (0 Temper D.D.)

(276)

(24) "DDL 20" de, 20 nevi ifade eder? (0 Slmf 20 oldugun::) (020.slradaki D6kme Demir oldugunu) (0 Karbon oranmm % 2 oldugunu)(0 Minimum C;ekme Mukavemetini) (0 Maksimum C;ekme Mukavemetini)

(25) Temper D6kme Demir iiretimi ic;;in, siirekli olarak SIVI metale1de etmek, hangi oeak (fmn) veya nasI1 ba:;)anhr? (0 Kupol) (0 Pota)(0 Elektrik Ark) (0 Endiiksiyon) (0 Dupleks) .. .

(26) $ekil. 1 de g6sterilen yapl, hangi D6kme Demlr'e mttIr?(0 Gri) (0 Beyaz) (0 Kiiresel Grafitli) (0 Beyaz Temper) (0 ~iyah?~mper)

(27) $ekil. 2 de g6sterilen yapl, hangi D6kme Demlr'e mttlr? .(0 Gri) (0 Be az) (0 Kiiresel Grafitli) (0 Be az Tern er) (0 Slyah Tem el)

(277)

TEST: 16(1) Gri Diikme Demirdeki dolayl, titre:;;imler, <;;elikdekinden

daha suratli siinerler. (0 Ledeburit'den) (0 Karbur'den) (0 Sementit'den)(0 Grant'den) (0 Fosfor'dan)

(2) St 33 - 2 ile St 70 - 2 arasmdaki butun <;;elikler, .... <;;elikleridir.(oOtomat) (0 Islah) (0 Genel YapI) (0 Taklm) (0 Sade Karbonlu)

(3) Islah <;elikleri, ..... i:;;lemi giirmu:;;lerdir.(0 Tavlama) (0 Deformasyon) (0 Normalize) (0 Sicak Hadde) (0 Su Verme+ Menevi:;;)

(4) .... <;elilderi, ihtiva ettikleri yliksek S ve P sebebiyle, klsa velanlgan tala:;; verirler. (0 Otomat) (0 Islah) (0 Genel Yapl) (0 Talam)(0 Sade Karbonlu)

(5) Kaynaga Kabiliyeti en fazla olan <;;elikler, .... Yapi <;elikleridir.(0 dii:;;iik karbonlu) (0 oria karbonlu) (0 yliksek karbonlu) (0 6tektoidiincesi) (0 6tektoid sonrasl)

(6) Magnezyum'un kristal yapisl HSP oldugundan, .... azdIr.(0 Mukavemeti) (0 Makina i:;;lenebilirligi) (0 A:;;mma direnci) (0 Korozyondirenci) (0 Siinekligi)

(7) Bir <;ekme Testinde, bir <;;elik uzerindeki <;elill1e Yuku 6 Ton,ilk kesit alam 1 cm2 ise, bu <;;elik a:;;agidakilerden hangisi olamaz?(0 St 50- 2) (0 St 52- 3) (0 St 60- 2) (0 St 70 - 2) (0 Verilenlerin hiC;;biriolamaz.)

(8) Derin <;ekme (Kap <;ekme) imalat i:;;leminde, hangi :;;Ikda, etkieden kuvvetler, en iyi giisterilmi:;;tir? Eksenel: ..... Radyal: .....(0 Basma, Basma) (0 <;ekme, <;ekme) (0 Basma, <;elill1e)(0 <;ekme, Basma)

(9) Sade Karbonlu <;eliklerin Tokluklan, a:;;agida verilen sicakhklarm hangisinde en azdIr? (0 - 25°C) (0 0 DC) (0 20 DC) (0 100 DC)(0600 DC)

(10) Izod ve Charpy testleri hakkmda , a:;;agida verilen cumlelerden ka<;; tanesi yanh:;;tIr? (a) Her ikisi, Toklugun testidir. (b) Her ikisindetest par<;;asl uzunlugu, 70 mm'dir. (c) Her ikisinde Kirma <;;ekici, <;;entikliylize vurur. (d) Her ikisinde test par<;;asl, du:;;ey yerle:;;tirilir.(0 1) (02) (03) (04) (0 Verilen cumlelerin hepsi dogrudur.)

(II) Lamelli Grafit, hangi malzemede bulunur? (0 Beyaz DiikmeDemir) (0 Sfero Diikme Demir) (0 Gli Diikme Demir) (0 Ledeburit)(0 Paslanmaz <;elik)

(12) 15 Cr 3 malzemesi hakkmda, a:;;agida verilenlerden hangisidogrudur? (0 Yapi <;eligi) (0 Islah <;;eligi) (0 Sade Karbonlu <;elik)(0 Sementasyon <;eligi) (0 Verilenlerin hiC;;biri)

(13) X 45 Cr Si 9 3 malzemesi hakkmda, a:;;agida verilenlerdenhangisi dogrudur? (0 Sementasyon <;eligi) (0 Du:;;uk Ala:;;lmh <;;elik)(0 Sade Karbonlu <;elik) (0 Orta Karbonlu <;elik) (0 Verilenlerin hepsiyanh:;;tIr.)

(14) Hangisi, Paslanmaz <;elikdir? (0 15 Cr 3) (0 1080) (0 1.4300)(0 GGG- 50) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildir.)

(15) Hangisi, du:;;uk Ala:;;lmh <;elikdir? (0 1040) (0 CIS) (0 15 Cr 3)(0 X 45 Cr Si 9 3) (0 Verilenlerin hepsi, du:;;uk Ala:;;lmh <;elikdir.)

(16) Hangisi, DiikUm malzeme degildir? (0 GGG- 50) (0 GS-50)(0 GG- 50) (0 Class 40) (0 1.3343)

(278)

(17) Hangisinin Makina i:;;lenebilirligi, en iyidir?(0 1.4300) (0 1.3300) (0 GS- 45) (0 15 Cr 3) (09 S Mn 36)

(I8) Hangisi, Minimum <;ekme Gerilimi 50 000 psi olan GriDiikme Demirdir? (0 GGG- 50) (0 GS- 50) (0 GG- 50) (0 Class 50)(0 C 50)

(19) Hekzagonal SlkI Paket Kristal Kafes yaplsmda, ka<;; kiireselatom vardIr? (0 1) (0 2) (0 3) (04) (0 Verilen]erden hi<;;biri)

(20) Saf Demir ISltIldlgmda, 910 DC deki Allotropik yapi degi:;;ikliginaSI] olur? (0 Ostenit-1 Perlit) (0 Ostenit-1 Ferrit) (0 Ostenit-1 Sementit)(0 Ostenit-1 Ledeburit] (0 Ferrit -) Ostenit)

(21) (a) Eddy Aklmlan, metalik numunelerin yalmz ylizeylerindebulunur. (b) Test par<;;asmda kusur varsa, Eddy AkIm <;;izgileri yanhr.(0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh:;;tIr.) (0 (a) dogru, (b) yanh:;;tIr.)(0 (a) yanh:;;, (b) dogrudur.)

(22) (a) Eddy Akim Testi, yalmzca Demirdl:;;1 malzemelere uygula-nabilir. (b) Diikme Demirler ve <;elikler, Manyetik Test ile kontroledilebilirler. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh:;;tIr.)(0 (a) dogru, (b) yanh:;;tIr.] (0 (a) yanh::;, (b) dogrudur.)

(23) (a) TIpda kullanilan X I:;;mlannm dalga boylarl, Endustridekullamlanlardan daha kIsadlr.

(b) TIpda kullamlan X I::;mlarmm frekanslan, Endiistride kullanllanlardan daha faziadir. (0 (a) ve (b) dogrudur.: (0 (a) ve (b) yanh::;tlr.)(0 (a) dogru, (b) yanh::;tIr.) (0 (a) yanh:;;, (b) dogrudur.)

(24) (a) Su Verilmi:;; ve Menevi::;lenmi:;;, 5 cm kalmhk ve 1 Kg agIrhgmdaki bir <;;elik pan;;anm Sertligi, Rockwell Bile iil<;;uliir.

(b) 230 HB 2.5/62.5/30 olarak ifade edilen bir Serilik iil<;;mesi, Aluminyum malzeme uzerinde yapIlml::;tIr. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a)ve (b) yanh::;tJr.] (0 (a) dogru, (b) yanh:;;tIr.) (0 (a) yanh::;, (b) dogrudur.)

(25) Bile:;;iminde % 0.15 - 0.30 Molibden bulundugu belirtilen <;;elik, a:;;agida verilenlerden hangisi olabilir?(02550) (09 S Mn 36) (0 4040) (0 1090) (0 Verilenlerden hi<;;biri olamaz.)

(26) Tavlanml:;; du:;;uk karbonlu bir <;;elik, Darbe Test Cihazmda,kIrma <;;ekici ile vurularak kmhrsa, a::;agida verilen ::;Iklardan hangisidogrudur? (0 Test numunesi, iki pan;;a olarak kmlarak aynhr.)(0 Test numunesi, iki par<;;a olarak yapl:;;lk kahr.) (0 Du::;uk bir Enerji degeri giistererek kmhr.) (0 Bir:;;ey siiylenemez.)

(27) % 0.2 Karbonlu bir <;;elikden, % 0.8 Karbonlu <;;elige kadar,artan Karbon miktarlannda 5 c;;elik, 723 DC'nin iizerinde tavlanml§tIr. %0.2 Karbonludan % 0.8 Karbonlu c;;elige dogru, a::;agida verilen mekanikiizelliklerden hangisi azahr? (0 Siineklik]1 (0 Akma Mukavemeti)(0 <;elm1e Mukavemeti) (0 Sertlik) (0 Verilenlerin hepsi artar.)

(28) A:;;agida verilenlerden hangi c;;elik, yava:;; sogutuldugunda(tavlandlgmda), Oda Slcaldlgmdaki Optik Mikroskop giiriintusu, yakla:;;Ik % 50 Ferrit - % 50 Perlit'dir?(0 1040) (0 1030) (0 1050) (0 1095) (0 1080)

(29) Sicakhgm artmasl ile, bir i::; par<;;asmm hangi testi/ testlerietkilenmez? (0 <;entik Darbe) (0 <;elill1e) (0 Sertlik] (0 Verilenlerin hepsietkilenir.) (0 Verilenlerin hiC;;biri etkilenmez.)

(279)

(85 x +146.25 + 58.5) = 4.3 =;97.5 + x

(1)

(30) Bir i:;; pan;asl uzerinde yiik yok iken, 61c;;u uzunlugu 60 mmdir. Yuk altmda uzunlugu 50 mm olmu:;; ise, hakiki birim deformasyon,Dc.: kadardlr? (0 In (10/60) I (0 In (50/60)) (0 -10/60) (0 10/60)lc Verilenlerin hiC;;biri)

(31) (a) X l:;;mlanmn, i:;; parc;;asma nufuz etme gUcu (penetrasyon),Tup Voltajl (kiloVolt) arttlkc;;a, artar.

(b) Penetrasyon, Dalga boyu arttlkc;;a, azallr.o (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh:;;tlr.) (0 (a) dogru, (b) yanh:;;tlr.)

(0 (a) yanh:;;, (b) dogrudur.)(32) Verilenlerden hangisi, uygulanacak Tahribatslz Muayene se

c;;imine etki eden bir faktor degildir? (0 Muayene Suresi) (0 KusurlarmOlc;;usu) (0 Kusurlann tahmin edilen yeri) (0 Malzemenin ferrous olup 01madlgl) (0 Verilenlerin hepsi. etki eden fakt6rdLIr.)

(33) Odun (tahta), 6zellikleri farkh dogrultularda degi:;;tiginden, ....(0 Heterojen'dir.) (0 Allotropik'tir.) (0 izotropik'tir.) (0 Anizotropik'tir.J(0 Verilenlerin hic;;biri, dogru degildir.)

(34) Ledeburit ile ilgili olarak, hangi :;;lk, yanh:;; olabilir?(0 Otektik Ala:;;lmm adldlr.) (0 Beyaz Dokme Demir'dir.) (0 Makina i:;;lenmesi, c;;ok zordur.) (0 HlZh Sogutlna ile elde edilir.) (0 Verilen :;;lklardayanh:;; yoktur.)

(35) Rockwell A Sertlik Olr.mesinde kullamlan uc;;, hangisidir?(0 Ehnas Piramit) [0 Elmas Koni) (0 (1/16)" <;elik Bilya) (0 (1/8)" <;elikBilya) (0 Verilenlerin hiC;;biri)

(36) A:;;agldaki :;;ekilde, kesiti gosterilen parc;;a, X l:;;mlanna maruzblraklldlgmda, slraswla a'dan c'ye kadar (a - b - c) g6sterilen parc;;alann,film uzerinde 6rulmesi, en do-ru olarak, han i :;;lkda ifade edilmi:;;tir?

IHava deligi (c)

Kahri kesit (b) ince kesit (a)(0 Gri - AC;;lk Gri - Koyu Gri) (0 Gri- Koyu Gri- AC;;lk Gri)(0 AC;;lk Gri- Koyu Gri- Gri) (0 AC;;lk Gri- Gri- Koyu Gri)(0 Koyu Gri- Gri- AC;;lk Gri)

(280)

TEST: 17 DOKME DEMiRLER(1. - 4. Sorular ic;;in:) Ocaglmlzda, Kompozisyonu, Toplam K~r.~?n:

% 3 Silis: % 1.5, Fosfor: % 0.6 olan 97.5 Kg Gri Dokme DemIr EnylglbUI~nmaktadlr.ic;;inde % 85 Silis bulunan Ferrosilis Ala:;;lI:l1.ndan,

(1) 0.5 Kg, SIVl durumda a:;;llamrsa, Gri D6kme Demmn KarbonE:;;degeri (K.E.), nasll etkilenir?97.5 Kg SlVl Eriyik" (3/100) = 2.925 Kg C .97.5 Kg SlVl Eriyik * (1.5/l00) = 1.4625 Kg Sl97.5 Kg SlVl Eriyik * (0.6/100) = 0.585 Kg P =;

(KE.lI = % 3 + (1.5 + 0.6)/3 = 3 + (2.1/3) = 3.70. (KE.h = ?(% Clz = (2.925 Kg C/98 Kg Ala:;;lm) *100 =; (% Ch = 2.985 . ~.(% Silz =[ (1.4625 Kg Si + 0.5 Kg Ferrosilis * 0.85)/98 Kg Ala:;;lm] "100= (1.8875 Kg Si/98 Kg Ala:;;lm) *100 =; (% Silz - 1.926.(% Plz = (0.585 Kg P/98 Kg Ala:;;lm) *100 =; (% Ph - 0.597 .

(KE.h = 2.985 + (1.926 + 0.597)/3 = 3.83 .K.E., 3.70 den, 3.83 e artmaktadlr.(2) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;;imde Ferrosilis Ala:;;lmm~a~,250

gram, SIVl durumda a:;;llamrsa, Karbon E:;;degeri nasll etkilemr.(% Clz = (2.925 Kg C/97.75 Kg Ala:;;lm) *100 =; (%C}2 = 2.99 . ~(%Sib = [ (1.4625 Kg Si + 0.25 Kg Ferrosilis * 0.85)/97.75 Kg Ala:;;lm] "100 =; (% Sih - 1.714.(% Ph = (0.585 Kg P/97.75 Kg Ala:;;lm) *100 =; (% Ph = 0.5985 .

(KE.h= 2.99 + (1.714 + 0.5985)/3 = 3.76.KE.. 3.70 den. 3.76 ya artmaktadlr.(3) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;;imde .Ferrosilis ~la~lmmdan, 1 Kg,

SlVI durumda a:;;llanlrsa, Karbon E:;;degen, nasll etkllemr?(% Ch = (2.925 Kg C/98.5 Kg Ala:;;lm) ''100=; (% Clz = 2.97 .(% Sih = [ (1.4625 Kg Si + 1 Kg Ferrosilis "0.85)/98.5 Kg Ala:;;lm ] *100=; (% Silz = 2.3477 .(% Plz = (0.585 Kg P/98.5 Kg Ala:;;lm) *100 =; (%Plz = 0.5939.

(KE.lz = 2.97 + (2.3477 + 0.5939)/3 = 3.95.K.E., 3.70 den, 3.95 e artmaktadlr.(4) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;;imde Ferros.~lis A:a:;;lmmdar; kac;; Kg,

SlVI durumda a:;;llamrsa, Karbon E:;;degeri, tam Otektlk Kompozlsyon(bile:;;im) (% 4.3) olur?

x Kg Ferrosilis katllsm.% C = [ 2.925/(97.5 + x) 1*100% Si = [ (1.4625 + x 0.85)/(97.5 + x) 1*100% P = [ 0.585/(97.5 + x) 1*100 =;[ 2.925/(97.5 + x) 1*100 + (1/3) [ (1.4625 + 0.85 x + 0.585) /(97.5 + x) 1*100 = 4.3 =;292.5 + 197.5+x 3

(3)

877.5 + 85 x + 204.75 = 4.3 * 3 (97.5 + x) =; 72.1 x = 175.5 =;.. .x - 2.434 Kg . Bu Gri D. Demir Eriyigine, yakla:;;lk 2.4 Kg, behrtllen blle:;;imde Ferrosilis katlhrsa; Karbon E:;;degeri 3.70 den, 4.30 a artacaktlr.

(281)

(5. - 10. Sorular i<;in:)

% 3 Karbon

Ferrit

Ferr t + Semen tit

·t3

($ekil. 1)

% 3 Karbonlu, 100 Kg D6kme Demir, SIVI durumdan yavai;? sogutuldugunda (::;\ekil. 1),

(5) Meydana gelecek Ledeburit ve Otektik Oncesi Ostenit, ka<; Kgdlr?

1150 °C de % SlVl = (3.0 - 2.0)/(4.3 - 2.0) *100 = (1.0/2.3) *100 =% 43.5 SlVl ve % 56.5 y. % 43.5 SlVl Eriyik, 1147 °C de Otektik reaksiyon ile (y + Fe3C) kani;?lml olan Ledeburit' e d6nl.1sl.lr.% 43.5 SlVl -> % 43.5 Ledeburit. 0

(43.5/100) *100 Kg D6kme Demir = 43.5 Kg Ledeburit meydana gelir.(56.5/100) *100 Kg D6kme Demir = 56.5 Kg Otektik Oncesi y meydanagelir.

(6) 1147 °C Otektik Sicaldikta olui;?an Ledeburit'in icindeki fazla-nn (bilei;?enlerin) kutleleri, ne kadardlr? "

Otektik Fe3C = (4.3 - 2.0J/(6.67- 2.01 *100 = (2.3/4.671 *100 =% 49.3 = % 49 Otektik Fe3C.

Otektik y = (6.67 - 4.3)/(6.67 - 2.0) *100 = (2.37/4.67) *100 =% 50.7 =% 51 Otektik y.

(43.5 E:g Ledeburit) " (49/100) = 21.3 Kg Otektik Fe3C.(43.5 Kg Ledeburit) * (51/100) = 22.2 I(g Otektik y.(7) Olui;?acak Perlit ve ikincil Sementit (Ostenit'den aynlan Karbo

nun meydana getirdigi Sementit) ka<; Kg dlr?- 725°C de oranlan hesaplarsak:% y = (6.67 - 3.0)/(6.67 - 0.8) *100 = (3.67/5.87) *100 = % 62.5 Y

-> % 62.5 Perlit. (62.5/100) *100 Kg D6kme Demir = 62.5 Kg Perlit.% Fe3C = (3.0 - 0.8)/(6.67 - 0.8) *100 = (2.2/5.87) *100 = % 37.5

Fe3C -> 37.5 KgFe3C.

1147 °C de 21.3 Kg Otektik Fe3C yard!. 725°C de toplam 37.5 Kg Fe3Coldugcmdan, 37.5 - 21.3 = 16.2 Kg ikincil Sementit (1147 °C nin altmday den aynlan Karbon'un meydana getirdigi Fe3C). $u i;?ekilde de bulunabilir: 1147 °C ye kadar toplam y = 56.5 Kg (Otektik 6ncesi) + 22.2 Kg

(282)

(Otektik) =78.7 Kg. 725°C de 62.51\:gyvar. Farle: 78.7 - 62.5 = 16.2 Kg(8) 725°C deki Sementit'in, % ka<;1 Otektik Fe3C, % ka<;1 ikincil

Fe3C dir?725°C de % 37.5 Fe3C i<;inde,

Otektik Fe3C = (% 43.5 Ledeburit) * (49/100) = % 21.3 .ikincil Sementit = (16.2 Kg/ 100 Kg) *100 = % 16.2

(9) ada Sicakhgmda, Toplam Fe3C miktan, ka<; Kg dlr?Toplam Fe3C = (3.0 - 0.008)/(6.67 - 0.008) *100 = (2.992/6.662)

*100 = % 45.Toplam Fe3C = Otektik Fe3C (% 21.3) + ikincil Fe3C (% 16.2) + Perliticindeki Fe3C (% 62.5 Perlit *12/100) = % 45.0/0 45 Fe3C -> (45/100) *100 Kg Di:ikme Demir = 45 Kg FeC . ada Sicakhgmda bulunmaktadlr.

(10) ada Sicakhgmda Toplam Fe3C i<;indeki Karbon miktan, ka<;Kg dlr?

Fe3C icinde % 6.67 C bulundugundan,(45 Kg Fe3C)"'" (6.67/100) = 3 Kg Karbon bulunmaktadlr.

(II) Karbon'u % 3.5, Silis: % 1, Fosfor: % 0.5 olan bir Gri D. Demirde Karbon Ekivalam (K.E.), kaba formulle neye ei;?ittir? (4.0 J

(12) Gri D. Demir'e Optik Mikroskopta bakIldlgmda, kendisininkarakteristik olarak hemen tanmmasml saglayan, hangi yapldlr (bile-i;?endir)? (Lamel Grant) _

(13) Belirli bir % ye kadar Fosfor, Gri D. Demirde (Akli;?kanhgl)artInr.

(14) Pratikde Gri D. Demirin :Kritik Slcakhk veya Otektoid Reaksiyon Di:inl.li;?l.lm) arahgmda sogumasl, yavai;?olmadlgmdan, Perlit yaplsldevamh gi:in1Iur.

(15) Gri D. Demirde <;il etkisi olursa, hangi eleman % leri dUi;?uktur? (C veva Si )

(16) Gri D. Demirde maksimum akli;?kanhk, nasll elde edilir?(D6kLirn Slcakhg1l11 artlrmak ve Karbon Ei;?degeri (K.E.), Otektik Kompozisvon veya biraz l.lstl.l (4.3 - 4.5) olacak i;?ekilde, Bilei;?imi ayarlamak)

- (17) (Beyaz) Ji:ikme Demir'in katllai;?masmda i:inemli orandaHacim azalmasl (<;ekilme) olabilir.

(18) Gri D. Demirde :Grafitik Karbon veya Karbon Ei;?degeri) ".,,,1_

dlk<;a, <;ekme Mukavemeti artar.(19) DDL 20; DDL 40, DDL 60 ta, Grafit miktan, hangisinde en

dusuktur? (DDL 60 .J" (20) En iyi ii;?lenebilen Demir esash Alai;?lm, hangisidir? (Gli D.~.J

(21) Gri D. Demirin i<;ten yanmah motorlarda kullamhi;?l, hangl6zelliginden dolayldlr? (Titre'iim Si:indl.lrme. )

(22) Gri D. Demiri Sertlei;?tirme uygulamasl, nasll yaplhr?(Alevle veya Endl.lksiyonla Yl.lzey Sertle'itirme.) .

(23) Gri D. Demiri yavai;? ISltInak ve yavai;? sogutmak i;?eklmde yapllan ISll ii;?lemin adl nedir? (Gerilim Giderme Tavlamas!.)

(24) Gri D. Demirde sert ve mukavemetli Perlit olui;?turan ve Sementit'i tei;?vik edici 3 Alai;?lm elemanl, nelerdir? ( l(ro111 (Cr). Mangan(Mn), Molibden (Mo) .J

(283)

IEKLER]

(284)

EK: 1

ELEMENTLERiN

PERiYODiK

TABLOSU

(285)

N••~~

,,~

~

~ ~"@ 0f-4 0~ ~~ ~

o fS~ rno ,,~

~~

l'rt:J£1.

(s. 286)

rr= NOTLAR:~ Ii] Grup I A da1{.j elementlerfHidrojen

Ato hari91 ALKALI METALLER olarak daGRUP Numar~,1---26 Fe_ Sembol islmlendirilirlec. ASAL

I A Demir -,,_.- --Isim [iiI Grup II A daki elementler, GAZLAR'1~fj1 Ai:om ~ -55,847 ALKALiN . TOPRAJ( METALLERi olarak 2 Heh-~ :- I Kutlesl cia isimlendirilirler.

I p.ldrOJen GRUP 12C 6sasluzerine duzenlenmi~durumda, (iii) Grup VIlA dajd elementler. GRUP GRUP GRUP GRUP GRUP Helyum1.0079 II A ~ALOJENLER olaralt da isimlendiri- III A N A V A VI A VII A 4.0026

3 Li 4 ~ D T'lr Jr" 1'- 1'1 1 lirler. 5 B 6 C 7 N 8 0 9 [IJ 10 Ne~. ~arar 1 botopu 0 an '" ement er (tv] Lantanit Met all er ,

2 Lityum. Beril C") Sentetik olarak yapden elem.::ntler NADIR - TOPRAK METALLERi olarak Bar Karbon Azot Oksijen Flor Neon9yrunOl<) '-' da isiml-=ndiriUrler. 1081 1°011 11 006" 150094 1° 9984 001ry96,941 _. ~18 ( JEn kararlt li-=ya en col\: bilinen izotop . "". '.' J _ .__ o. "" . I

11 ~ 12 Mg 13 ~ 14 Si --15'-'1EJ-- ~16 S 17 Cl 118 Ar I

b'dchnm Magnez GRUP Alumin Silis F ~ I,ill'" Kl AlgonJ ,,0_0 - yum GRUP GRUP GRUP GRUP GRUP VIII GRUP GRUP TU1Il yU= os,or rurt or

122.98977 24.305 III B IV B V B VI B VII B r " \ I B II B ~6.98154 28.086 30,973761 32.06 35.453 39.948

7g---'I( 20r

~a 21 ~ 22. Ti 23 OIl 24 Cr l25 [g5] 126- :'= 27 1f2J' 8 Ni 29 Cu 30 Zn 31 _ Ga 32 Ge 133 ~ i34 5e 35 Sr 36 Kr

. PoWs I,alSl Skandi Tltan Vanad I(rom Mangarl Demrr Kobalt Nikel Balar Qinko palyurrlJ-~mllanA1senil Selen Brom (ripton" yum yrun yum yum yrun ez 65 '8 yum yrun

39.098 40.08 44.9559 47.90 50.9414 51.996 54.9380 55.81~7 58.9332 58.71 63.546 .v 69,72 72.59 74.9216 78.96 79.904 83.80'=--~4~~+-----,==c-I--=-""","-i--- ....__. ._.. _. :--=.:=-37 Rb 38 Sr 39 [y] 40 Zr 41. f1lli] 42 Mo ~ Tc 44 Ru 45 :!.'h'6 Pd 47 Ag 48 Cd 49 In 50 Sn 51 Sb 52 T.;:, 53 OJ 54 Xe

Rubid Stronti yitriyum Zirkon ~olP Molib Teknet Ruten Rod Pallad Gurrrii~Kadmi I diym~ Kalay An_timu Tellfu I'yot Ie~ yLl1ll yum yum umb! .~~ den yLlill fum I yum I :: yUill n . I..1.U.I.. an yum ~ \.senon

85,4678 87.62 ]88.9059 91.22 9k~b9j..._~.S,94 {97] 101.07 1102,9055 106.4 1107.868..",.~_:2.40 114.82 118,69 121.~5 127,6_? 1_26,9045 131.30

55 ~ 56 Bal57 - 71 72 Hf 73 ~ (4 W 5 Re 16 qs 1?7 Ir 8 Pc 79 ~ [80 Hg 1 TI 82 Pb "<3 [fEJ 4 Po 5 At 6 Rn

. Sezyu=~aryLllI Lantanit Hafui iTantaInT~gs Ren,nm 0y~:; iridyrun Platin Altm Civa h'alYUInKllI§11r Bizmut Polon !Astatin Radon':l Metaller yum.. Wolfram '~J ~ f l yrun I

132.9054 137,34 [apa§ida) 178.49 1180.947~ _~83.85 166.:2 190.2 192.22 195.09 196.9665 :200.59 204.37 207.2 208.9804 (209) {:J1G) f222]

87 F'r 88 Ra 89 - 103

_ Fransi Rad)'11ll AktinitI jl11ll rC

) Metallert [223) .£26.0254 [ajQ@ida)

] "5"7;-"'I.0=a=5,-;:9-,C"',-,"S9"'.-"'p,.-,-:c60O--,NO'd-.r-C6':'1):-"'Pm:-"["'2'- "S;1) ;:'3'---- Eu 164 Od 165 ~ '6-6"'-""Dy! 67 lliQ]"168 Er J-9 TmJ,70 -'{b 71 Lu

'" pnT. dim 0" G d lin' . . '. , ' Lutet';:: ( LANTANiT METALLER ) Lantan Se!}""..- raseo "eo Promet Samar rop a 0 Terbl Dispros' Holmi ErbiyumTulvllIT Yitterbl ,m~~ p-u-uyun yrun yum yum Yllln I yum yum jiUIll I' yrun I L -J -}TU1Il 0~

138.9055 140.12 140.9077 144.2'~ j145] .. , 1~~.:~,_ .. _;':1.96 157.25 158,9254, 16:£~';'.Q_J64.93031 167,26 1168.9342 173.04 174.97_

. 1S9 . Ac 90 l'91 Pa 92 U~. ~P ~, PLl ~I A,:, ® Cmfm 8k C§ Cf (§9) E: [email protected] Md~. Nol~ Lr

( .'IITiNiT METALLER) Alctin ToryL ~~~ Uran Neptun:IPluton Amerik Kiiri Berkel Kalifor El1lstel1l Fenni Mende Nobel fLawren'------- yum I tmJ ~ yrun I jiUlll yum yrun yum yrun niyumT yUIn -1 yUlll levyum }"lIDl ISlyrun

. [227) 232.0381.(231.0359· 238.0291237.0482 [24'Q (243) (247) [247] (2S1) I (254] I (257) [258) (2SSj (256)

e BiRiM HUCRELERi

Taban merkezIiMonoklinik

Monoklinilc

a

c

BRAVAis

Triklin:ikc

UZAYKAFESiAtomlan birle~tiren tasavvuri <;izgilerin, 3 boyutlu agl UZAY KA

FESi, kristalin tam simetrisini g6steren en kii<;uk birimi, BiRiM HUCREolarak adlandmlIr. Herbir metalin 6zel Birim Hucresi, PARAMETRELERiile talllmlalllr. Bunlar: Birim H1.icrenin Kenarlan a, b, c ve kenarlar ara-smdaki A<;llar: a, dlr ($ekil. 1).

G6vde merkezIiTetragonal

¥iizey merkezIiOrtorombik

c

Tetragonal

,\, >

, 'V' \, \

"It "I/ \ "-

I \ .......

G6vde merkezIiOrtorombilc

{butuna,llar e,ltl

Rombohedral

c

Taban merkezIiOrtorombik

Hekzagonal

Ortorombik

a

II

?1,. ~I-', aI .

HI J \

~C_~}---- -------+--y/ ;,

//

//

//

/

.\

Uzay Kafeslerinin, yallllzca 14 mumkun <;e~idi ($ekil. 2) vardlr; diger akla gelebilecekler, mutlaka bu 14 un birine d6nu~tUrUlebilirler.Bu14 Uzay Kafesi, 7 Temel Kristal Sistemlerinin birine girerler.

KRiSTAL SiSTEMLERi(1) Triklinik. 3 eksen e~it degil; hi<;bir <;ift eksen birbirine dik de-

gil. a oF b oF c ve a oF ~ oF Y oF 90 ° .

($ekil. 1) Kafes Parametrelerini g6steren Uzay Kafesi.

(2) Monoklinik. 3 eksen e~it degil; 2 eksen birbirine dik.a oF b oF c ve a =y = 90 ° oF ~ •

(3) Ortorombik. 3 eksen e~it degil; hepsi birbirine dik.aoFboFcve a-B-y-90°.

(4) Rombohedral (trigonal). 3 eksen e~it; 3 eksenin aralanndakia<;l e~it, fakat 90 ° degil. a = b = c ve a = ~ =yoF 90 ° .

(5) Hekzagonal. 3 e~it, birbirleri ile 120 ° a<;lda, aYlll duzlemde eksenler ve 4. e~it olmayan, diger u<;unun duzlemine dik eksen.

a =b oF c ve a = ~ = 90 0, Y= 120 ° .(6) Tetragonal. 2 eksen e~it; 3 eksen birbirine dik.

a = b oF c ve a = ~ = y = 90 ° .(7) Kubik. 3 eksen e~it; 3 eksen birbirine dik.

a =b = c ve a = ~ =y = 90 ° .

/ /UJ

°2

A /Kiibilc

,,,

G6vde merkezIiKiip

::- ---.J-~::. I

- I',J ..... \' Cl3

l!Io' /' ,.y\ --' (\... )'ISI', r ..\

a,Yiizey merkezIi

Kiip

($ekil. 2). Standart 14 Bravais Birim Hucreleri.

(288) (289)

KRlSTALLOGRAFiK DUZLEMLERAtom tabakalan veya atomlann uzerinde dizildigi duzlemlere A

TOMiK veya KRiSTALLOGRAFiK DUZLEMLER denir. Bir duzlem takImlnm, Birim Hucrenin eksenleri ile olan ilgisi, Miller indisleri denilen birsistem ile gosterilir. Birim Hucrenin bir kO::jesi; X, Y, Z Uzay koordinatlannm orijin'i (ba::jlangH;; noktasl) olarak se<;;ilir. Herhangi bir duzlem takIml, bu X, Y, Z Uzay koordinatlan ile kesi::jmelerin, tersleri ile belirlenir. X, Y, Z koordinatlarmm birimi; kristalin a, b, c Kafes Parametreleridir. Bir duzlem, bir eksene paralel ise, sonsuzda keser. ~ekil. 1 de gosterilen duzlem; x eksenini (a/2) de, y eksenini (b/2) de keser ve z eksenini kesmez. Boylece, duzlemin eksenleri kesmesi. (L. L. 00) duro

2 2Tersleri, 1: (1/2) = 2; 1: (1/2) = 2; 1: 00 = O. Boylece Miller indisleri: 2, 2,ove Duzlem --7 (2 2 0) duzlemidir. Duzlem i<;;in, Miller indislerinin iki tarafmda Normal Parantez kullamllr ve arada virgliller kullamlmaz (bir in-dis, 9 u ge<;;medik<;;"'e)"-. ~-------~

(~ekil. 1).(i) ~ekil. 2 deki Kubik sistemde KLMN duzlemini ele alalim. Y ek

senini Orijin'den (burada 0 noktasl) 1 birimde keser, X ve Z eksenlerineII dir. Bundan dolayl, X Y Z Kesmeleri, 00 1 00 ; Tersleri: (1/00) (1/1) (1/00)

duro Miller indirsl~e~r=-:i:~0:..:1:.::0~d~l:.':..r,;;';:-__~ ---,Z

R>k-__-,/L._1_11_n__-J

-y

y

L

(~ekil. 2).(290)

(ii) ~ekil. 2 de, OOPR duzlemini ele alallm. 0 noktasl, yani Orijinden ge<;;tigi i<;;in, Orijin'in yeri degi::jtirilmeden tesbit edilemez. Kupdekiherhangi bir nokta, Orijin olarak se<;;ilebilir. Uygunlugu i<;;in, K noktasmise<;;elim. OOPR duzlemi II X ekseni (KL) ve II Z ekseni (KN) dir ve Y eksenini (-1) de keser. Kesmeler. 00 -1 00; Tersleri. (1/00) (-1/1) (1/00

) duroMiller indisleri --70 -10 dir. (-1), 1 in uzerine (-) i::jareti koyarak gosterilir. Boylece. OOPR duzlemi --7 (0 I 0) dir.

(iii) KOJ duzlemi: Kesmeler, 1 1 1/2 ve Tersleri 1 1 2oldugundan. duzlem (112) dir.

(iv) ~ekil. 3 te, 110 duzlemi osterilmi::jtir.ZI (110) Duzlemi

(~ekil. 3).(v) Bir duzlem de alallm ki, X eksenini 1 birimde, Y eksenini 3 bi

rim. Z eksenini 1 birimde kessin. Tersleri, 1 1/3 1 dir. Kesirler, giderilmelidir. En kU<;;uk ortak payda ile <;;arplllrsa, duzlem (313) olur.

(vi) Eksenler takimmi a/2, b ve 3c de kesen duzlemin Miller indislerini bulunuz.

Kesmeler 1/2 , 1 .3 ve Tersleri 2. 1 . 1/3 tur. En ku<;;uk ortakpayda 3 oldugundan, 6/3, 3/3, 1/3 yazilabilir. Boylece Miller indisleri(631) olur.

(vii) Kristallografik olarak e::jdeger olan butun paralel duzlemlerinMiller indisleri aymdir.

Kesmeleri a, 2b, 6c ve 2a, 4b, 12c duzlemlerini ele alallm. Her ikiduzlem de. (vi). ornekteki (631) duzlemine II dir. Terslerini aialim.1. 1/2, 1/6 ve 1/2. 1/4. 1/12 veya 6/6. 3/6, 1/6 ve 6/12. 3/12.1/12 => Miller indisleri (631) ve (6.31) olur.

(viii) (hkl) yazlll::jmda, Miller indisleri etrafmdaki parantezler, ozelbir duzlemi veya paralel duzlemler takimmi gosterirler.{ } parantezleri,Kristalde e::jdegerli olan, aym formdalci (bi<;;imdeki) DUZLEMLER AiLESini gosterir. Mesela, bir Kubik kristalde kubun yUzleri gibi.{ 1 0 0 } = (1 0 0 ) + ( 0 1 0) + ( 0 0 1 ) + ( I 0 0 ) + ( 0 I 0 ) + ( 0 0 1 )

(291)

y

>"'---1-----,1 c

(~ekil. 8).

z

L/ I---}I;,/

//

//

;------;-" 2ah

)---------;>I2c

x

(xii) iki parale1 vektorun, dogrultu Miller indislerinin aym oldugunu gosteriniz.

(~ekil. 7).(~ekil. 7) de gosterilen iki vektor, II dir. P noktaslIun koordinatlan

a, 0, c dir. Q noktasmm Rye gore koordinatlan (2a - a), (b - b), (2c - c)dir. Yani, a, 0, c dir. Boylece, her iki vektiirun Miller indisleri [101]dir.

(xiii) Bir Kubik Kristalde, bir dogrultu, kendisine dik olan bir duzlem ile, aym indislidir ~ekil. 8 .

z

/1

Y?12!

I

-------- {1111

-,----,/

[1101(b)

//

//

/

(-101111

11

!I III

1,1,0(a)

f- = "1~'1,2

O,O,jt:I I

o,o,oJ __ _.., • s,~,!i 1,1,1,/ ---..

/ -// -LLO

(~ekil. 4).(x) ~ekil. 5 te, bazl Kristal yonleri osterilmi~tir.

&

IIIOO! 7.-

1-'-- y

/'"

.·/~i==',--~l/",

KRiSTALLOGRAFiK DOGRULTULARBir dogrultunun Miller indislerini tesbit etmek i<;;in, duzlemde 01

dugu gibi Tersler kullamlmaz. Dogrultular, yer1e~mi~ olarak [ ] parantezleri ile gosterilir. Benzer dogrultular grubu ise, < > parantezleri Hegosterilir.

~ekil. 2 de, Orijin'den (0 noktasl) L noktasma ula~mak i<;;in, X ekseni yonunde 1 birim (0 noktaSl) ve Y ekseni yonunde 1 birim gitmeklazlmdlr. Boylece OL dogrultusu, [110 ] dlr.

(ix) ~ekiL 4 te, [112 Do-rultu Vektoru osterilmi~tir..-/1 1121

-"" VektOr

(~ekil. 5).(xi) ~ekil. 6 da, Ortorombik Birim Hucrede, (a) da Noktasal koor

dinatlar, (b de Kristal do 'rultulan osterilmi~tir./1- /j

,

(~ekil. 6).(292) (293)

~«)

,±

-

0=tr:lr

N '"'Ij w tr:ltrj 1---1- tr:l ~~ N~

1---1. c() M........ ~

1---1-

~ Wt'""4 Z

~ tr:l ~~

trjr

r 1---1-

Ai r{f) tr:l........ Id

~-

Z

t?-1~--VJ

()

Element Atom Atom Ertme Kaynama 6zgUl Ertme Yogunluk Qekmede KatmmNo. Kutlesi Noktasl Noktasl lSI ISlSI (20 DC de) E1astik ModUl Krista1

(0 C) (0 C) (kJ/kg. OK) (kJ/kgl (g/cm3) (GPa) Yamsl (20 DC)Aktinyum (Ac) 89 227 1050 3330 - 60 lO.7 - yiizey merkezli kup.

(kararlama)

Altm (Au) 79 96.967 1064.42 2808 0.13 63 19.32 80 yiizey merkezli kup.

Aluminyum (Al) 13 26.98 660.4 2447 0.90 395 2.698 60 yiizey merkezli kup.Amerikyum (Am) 95 243 994 2600 - 50 13.67 - hekzagonal.

(kararlamaJ

Antimuan (Sb) 51 121.75 630.7 1640 0.20 160 6.684 78 rombohedral.Argon (Ar) 18 39.948 - 189.4 - 185.87 0.52 29 1.782[gaz. gilt. - gaz.

20 "C. 760 mm)

Arsenik (gri) (As) 33 74.92 817 613 0.33 285 5.72 - rombohedral.[2837 kPa) (Siibllmasyon) (en Gak bllinen)

Astatin (At) 85 2lO 302 334 - 113 - - -(kararlama

Azot (N) 7 14.0067 - 209.97 -195.798 1.04 26 1. 165(g/lt) - gaz.Baklr (Cu) 29 63.546 1084.5 2582 0.39 209 8.92 110 yiizey merkezli kup.

Baryum (Ba) 56 137.34 725.1 1849 0.28 58 3.59 - govde merkezli kup.(en c;ok bilinen)

Beri1yum (Be) 4 9.01 1277 2484 1.83 1300 1.86 270 - 300 hekzagonal s.p.(en c;ok bilinen)

Berke1yum (Bk) 97 247 - - - - - - -

Bizmut (Bi) 83 208.98 271.4 1579 0.12 52 9.8 32 rombohedral.Bor 5 lO.81 2177 3658 1.20 2lO0 2.46 - rombohedral.

Brom 35 79.904 - 7.2 58.76 0.47 66 3.103 - SIVl.Civa (Hg) 80 200.59 - 38.862 356.66 0.14 12 13.595 - SIVl.

(295)

Element Atom Atom Erime Kaynama bzgul Erime Yogunluk <;ekmede KatmmNo. Kutlesi Noktasl Noktasl lSI ISISI (20°C de) EIastik ModUl Kristal

(0 C) (0 C) (kJ/kg. OK) (kJ/kg) (g/cm3) (GPa) Yamsl (20°C)<;inko (Zn) 30 65.38 419.6 91I 0.1I 1I3 7.1 (Ac;l.k olarak tanunlan- hekzagonal s.p.

ml~ Elastik M. yak.)Demir (Fe) 26 55.847 1537 2872 0.44 272 7.86 195 govde merkez. kup.

(en r;ok bilinenJDisprosyum (Dy) 66 162.50 1500 2600 0.17 100 8.536 69 - 96 (d6k11lrnii~ hekzagonal s.p.(kararlama) M.ln cr ~ E bagmnsmdan)

Einsteinyum (Es 99 254 - - - - - - -Erbiyum (Er) 68 167.26 1497 2900 0.17 100 9.051 110 (d6k11lmii~M.in hekzagonal s.p.(kararlama) a - E bagmtlsmdan)

Fermiyum (Fm) 100 257 - - - - - - -Flor (F) 9 18.998 - 219.6 - 188.2 0.83 42 1.580[g/ltJ - gaz.20 "C. 760 mm

Fosfor (beyaz) (P) 15 30.974 44.2 280.3 0.74 21 1.83 - hekzagonal.{en c;ok bfllnen}Fransiyum (Fr) 87 223 - - - - - - -Gadolinyum(Gd) 64 157.25 1306 3000 0.27 98 7.895 55 - 96 (d6k11lrnii~ hekzagonal s.p.

M .in cr - E bagmtlsmdan)Galyum (Ga) 31 69.72 29.78 1980 0.37 80 6.972 - ortorombik.Germanyum (Ge) 32 72.59 940 2852 0.32 508 5.323 - elmas kubik.Gumu:;; (Ag) 47 107.868 961.93 2164 0.23 194 10.5 76 yUzey merkez. kup.Hafniyum (Hf) 72 178.49 2222 4450 0.14 135 13.31 - hekzagonal s.p.

(en c;ok billnen)Helyum (He) 2 4.00 - 272.2 - 268.935 5.19 3.4 0.1785[g/ltl - gaz.Hidrojen (H) 1 1.0079 - 259.19 - 252.87 14.3 58 0.0899[g/IIJ - gaz.

(296)

Element Aton: Atom Erime Kaynama bzgul Erime Yoihlnluk <;ekmede KatmmNo. Kutlesi Noktasl Noktasl lSI ISISI (20°C de) Elastik ModUl Kristal

(0 C) (0 C) (kJ/kg. oK) (kJ/kg) (g/cm3 ) (GPa) Yaplsl (20°C)Holmiyum (Ho) 67 164.93 1461 2600 0.17 104{lmrar. 8.803 75 (diik1llmii~ hekzagonal s.p.

M. in a - E bagmbsmdan)

indiyum (In) 49 1I4.82 156.60 2070 0.23 28.4 7.28 1I yUzey mer. tetragonaliridyum (Ir) 77 192.22 2454 4389 0.13 137 22.65 520 yUzey merkez. kup.

iyot (I) 53 126.905 1I3.7 184.2 0.22 61 4.66 - ortorombik.Kadmiyum (Cd) 48 1I2.40 321.1 767 0.23 54 8.642 55 hekzagonal s.p.

(Kum D6kOm)

Kalay(beyaz. ~)(Sr ) 50 118.69 231.97 2623 0.22 58.9 7.28 40 - 45 tetragonal.(d6kiilmii~Snl

Kaliforniyum (Cf) 98 251 - - - - - - -Kalsiyum (Ca) 20 40.08 850 1487 0.62 213 1.55 22 - 26 yUzey merkezli kUp.

[15 "C) (en c;ol\: bilinen)

Karbonlgrafit) (C) 6 12.01 365~ 3930 0.69 8725 2.267 5 hekzagonal.-'-~--

(Silblirnasyon (en c;ok billnen)

Klor (Cl) 17 35.45 - 101.0 - 34.1 0.48 90 2.98 [gill) - gaz.20 "C. 760 mm

K:obalt (CO) 27 58.93 1494 2897 0.42 275 8.9 200 hekzagonal s.p.(en c;ok bilinen)

IUipton (Kr) 36 83.80 -157.2 -153.4 0.25 20 3.7(g/IIJ - gaz.Krom (Cr) 24 51.996 1857 2682 0.44 395 7.2 250 govde merkezli kup

(en c;ok bllinen)

Ksenon (Xe) 54 131.30 -1I1.8 -108.1 0.16 17.5 5.896(g/II} - gaz.Kur:;;un (Pb) 82 207.2 327.5 1751 0.13 23 11.34 14 yUzey merkez. kup.

Kukurt (san) (8) 16 32.06 1I5.21 - 0.733 54 2.07 - rtorombik.(en ~ok bllinenJ

(297)

Element Atom Atom Erime Kaynama Ozgiil Erime Yoihmluk <;::ekmede KatmmNo. Kiitles! Noktasl Noktasl lSI ISISI (20°C de) Elastik Modiil Kristal

(0 C) (0 C) [kJ/kg.oK (kJ/kg) (g/cm3) (GPa) Yamsi (20°C)Kiiriyum (Cm) 96 247 - - - - 1.351 - hekzagonal s.p.Lantan (La) 57 138.90E 920 3470 0.19 61 6.174 70 - 75 (d6ktllmii hekzagonal.f,l.1n cr - E bagmtIsmda ) (en c;ok bllinen)Lawrensiyum (Lr) 103 256 - - - - - - -Lityum (Li) 3 6.941 180.5 1336 3.59 432 0.535 - govde merkez. kiip.Lutetyum (Lu) 71 174.97 1652 [distil 3330 0.64 110 9.842 - hekzagonal s.p.

edilmi~ Metal.) (kararlama]Magnezyum (Mg) 12 24.305 650 1105 1.02 368 1.74 44[dlnamlkJ. staW, hekzagonal S.p.

5.77. % 99.98 MgManganez (Mn) 25 54.938 1244 2120 0.48 270 7.3 160 kompleks kiibik.(en c;ol<: bilinen)Mendelevyum (Md) 101 258 - - - - - - -Molibden (Mo) 42 95.94 2610 4646 0.25 290 10.22 320 govde merkez. kiip.Neodimyum (Nd) 60 144.24 1019 3111 0.19 49 7 - hekzagonal.(en .:;ok bJIinen)Neon (Ne) 10 20.179 - 248.6 - 246.05 - 17 0.90{g/llJ - gaz.Neptiinyum (Np) 93 237.04E 630 - - - 20.45 - ortorombik.Nikel (Nil 28 58.71 1455 2920 0.44 300 8.902 205[15"C) yiizey merkez. kiip.Niyobyum (Nb) 41 92.9064 2477 4863 0.27 290 8.57 - govde merkez. kiip.Nobelyum (No) 102 255 - - - - - - -Oksijen (0) 8 15.9994 -218.787 -182.962 0.92 14 1.381{g/lt) - gaz.Osmiyum (Os) 76 190.2 2727 5500 0.13 167 22.61 560 hekzagonal s.p.Oropyum (Eu) 63 151.96 826 1440 0.18 69 5.259 - govde merkezli kiip.Palladyum (Pd) 46 106.4 1554 2940 0.24 160 12.023 112 yiizey merkez. kiip.

(298)

Element Atom Atom Elime Kaynama Ozgiil Erime Yogunluk <;::ekmede KatmmNo. Kiitlesi Noktasl Noktasl lSI ISISI (20°C de) Elastik Modiil Kristal

(0 C) (0 C) IkJ/kg.oK (kJ/kg) (g/cm3) (GPa) Yapisi (20°C)Platm (Pt) 78 195.09 1772 3824 0.13 100 21.45 146(ktl~iiksaykllda yiizey merkez. kiip.

birtm defonnasyonlar 11;1 )

Pliitonyum (Pu) 94 244 640 3235 0.14 96 19.82 96 monoklinik.(en c;ok bllinen)

Polonyum (Po) 84 209 254 962 0.13 59.8 9.2 - kiibik.Potasyum (K) 19 39.098 63.7 765.5 0.76 58.6 0.87 govde merkez. kiip.

Praseodimyum (Pr) 59 40.901' 919 3130 0.19 80.2 6.782 ~O - 96[d6ktllmii~ hekzagonal..in cr - E bagmnsmdar ) (en c;ok billnen)

Prometyum (Pm) 61 145 1080 2460 0.18 86.5 - - hekzagonal.Protaktinyum (Pa) 91 231.036 1230[karar. 4030[karar.) 0.12 63 15.4 - -

Radon (Rn) 86 222 - 71 - 62 0.09 13 10lgllt) - gaz.Radyum (Ra) 88 226.025 700 1737 0.12 37 6 - -Renyum (Re) 75 186.2 3180 5687 0.13 180 21.04 460 [20"C) hekzagonal s.p.

(en c;ok billnen)

Rodyum (Rh) 45 02.905 1963 3727 0.24 210 12.41 290[sert tell~lnJ yiizey merkez. kiip.Rubidyum (Rb) 37 85.4678 39.0 694 0.36 26 1.53 - govde merkez. kiip.Rutenyum (Ru) 44 101.07 2427 4119 0.23 256 12.45 400[yalda~Ik) hekzagonal s.p.

(en .:;ok b1linen)Samaryum (Sm) 62 150.4 1072.1 1803 0.19 59 7.536 55 (d6ktllmii~ rombohedral.

.In cr - E bagmtIsmdar ) (en .:;ok bilinen)

Selenyum (Se) 34 78.96 221 685 0.32 69 4.79 58 hekzagonal.(en c;ok bilinen)

Seryum (Ce) 58 140.12 795 3470 0.19 37 6.77 140 (doldilmu!;l meta- yiizey merkezli kiip.in cr - E bagmnsmdan) (en ~ok blllnen)

Sezyum (Cs) 55 132.91 28.8 678.5 0.24 16 1.879 (15 "C) - govde merkezli kiip.(29 ~)

•

Element Atom Atom Erime Kaynama Ozgul Erime Yogunluk Cekmede KatmmNo. Kutlesi Noktasl Noktasl lSI ISISI (20 DC de) Elastik ModUl Kristal

(0 C) (0 C) kJ/kg.oK (kJ/kg) (g/cm3 ) (GPa) Yamsl (20 DC)

Silisyum (Si) 14 28.086 1412 2680 0.71 1790 2.33 112 elmas kubik.(c;11 dokiim numune)

Skandiyum (Sc) 21 44.955S 1539 2730 0.57 360 2.99 - hekzagonal s.p.Sodyum (Na) 11 22.9898 97.80 881.4 1.23 115 0.97 - ortorombik.

(en c;ok bUlnen)

Strontiyum (Sr) 38 87.62 769 1381 0.30 94 2.6 - yUzey merkez. kup.{en c;ok billnen}

Talyum (11) 81 204.37 303.1 1487 0.13 20 11.8 - hekzagonal s.p.Tantal (Ta) 73 180.94E 2985 5513 0.14 201 16.6 185 (20"C) g6vde merkez. kup.

Teknetyum (Tc) 43 97 2250 4567 0.24 240 11.487 - hekzagonal s.p.Telluryum (Te) 52 127.60 449.6 1009 0.20 135 6.24 40 hekzagonal.Terbiyum (Tb) 65 158.925 1356 2800 0.18 100(lmrarla.) 8.272 - hekzagonal s.p.

Titanyum (a) (Ti) 22 47.90 1660 3318 0.42 390 4.507 115 hekzagonal s.p.(en c;ok bilinen)

Toryum (Th) 90 232.038 1750 4787 0.12 70 11.71 - yUzey merkez. kiip.Tulyum (Tm) 69 168.934 1543 1730 0.16 110(lrorarla.) 9.332 - hekzagonal s.p.Tungsten (WJ 74 183.85 3407 5663 0.13 216 19.35 340 g6vde merkez. kup.

(en c;ok biHnen)

Uranyum (U) 92 238.029 1130 3927 0.12 54 19.05 165 ortorombilc [en ~ok bilinen)VanadyumM 23 50.9414 1917 3421 0.49 450 6.1 120 - 140 g6vde merkez. kup.

Yitriyum (Y) 313 88.905S 1530 3304 0.30 129 4.478 120 (d6killmil~ hekzagonal s.p.Un Ci - '" bagmnsmdm ) [en ~ok bilinen)

Yitterbiyum (Yb) 70 173.04 824 1430 0.15 53.22 6.977 - yUzey merkez. kup.(en c;ok bliinen)

Zirkonyum (Zr) 40 91.22 1852 4504 0.28 230 6.52 94 hekzag. S.p.[en ~ok bilinen)- (300);~-

~o......~

tj

"1

1--1-

~0

~ ~trj~

~

~101--1

trl~..~

Ag - euAl - Si

laitle % eu ..

Atom % eu

f;lekil. 1. Gumu~ - BakIr ikili Faz Diyagraml.

f;lekil. 3. Alummyum - Slhsyum lkih Faz Dwagraml.(303)

"c atom % Si10 20 30 40 50 50 70 80 90

1500I r---- .-

1414'1400 --I- 1/I

I

1300 I--l--+-I /' I./ - I1200 --'--'-SlVl

[7 II1100 / Ii [7 i

I

,

II

I

±~I 17/:1000 I

I

I

V900 ----f---.- t----.---- --- ----1------.

--t--- I800 --- 11f------- +----

Ii I700 f----- ----.4--t------- ___L __

660.37'

/~600 -- - -- --577'" --- 99.83-

;J~ (51! ---_

SOD I--IAII-- '---------- ... ---

AI 10 20 30 40 50 60 70 80 90 5,

kiitle % Si'c 1 atom % Si 2 3 4700

_.I SlVl

---,-660.37'

~r---600 -- -- t--- -- ---

(AI) ~ 1.65 577' I./

,tI500 [7 I/ I

I400

I---j---- j---- I ---

300 I 1---- -Ji

200 IAI 1 2 kiitle % Si 3 4 5

.. ..

9070~--;

Pb - Sb

50

Atom % Sb

10 20 30 40

f;lekil. 2. Kur~un - Antimuan ikili Faz Diyagraml.(302)

1000

200

1100

800

)00 -, I'---T-l--'r-'J- -- r I ""-1~-~

600 T--i----r,~-- I-=~Pf i !SOD -j II I -'l I -tl----"i-II' /V i j

400 ~~:-,~-vr ~~ --+-I---+--+--+-n300\~ 7 I ! 1251.2' : I

t: I !3:':'_ 11.2 . _,.

200 ~- --f-t----+--t-+--I/-IPbl ISbl+-

i· 1i100 0.44 .L-_-'- .. -'-_.LPb 10 20 30 40 50 60 70 60 90 Sb

kUtle%Sb__

'c

:-,700

~600Jj

500

AA Tipi Lamelli Grafit, 150, 154Atom %, a/o, 87a/o ve k/o nin birbirlerine

f;evrilmesi, 87Al Faz <;:izgisi, 122fu Faz <;:izgisi, 122fum Faz <;:izgisi, 125Af;Ik Ate~likli Fmn, 137AyI1l Katlama, 73AFS Standardl, 154Ag - Cu Faz Diyagraml, 302A~r i§ Gri D. D., 158Ah~ap, 78AlSI - SAE. 119AkJ.§ Diyagraml, <;:elik Bitirme

Prosesi, 137Aklna, IIAlrnla <;:izgileri, 176Akma Gerilimi, 10, 11Akma Mukavemeti, 11Aklna Noktasl II, 12AkJ.na Noktasl, Alt, 11Aklna Noktasl, Ost, 11Aklna Smln, 10, 12Aklna Smm belirli olan

Sunek malzeme, 10AkJ.na Smm belirli olmayan

Sunek malzeme, 10Akrilik, Rezilyans ModUlu U, 27Aktinit Metaller, 286Aktinyum (Ac), 295Aluminyum (AI), 68, 295AI - % 4 Cu, Duralumin, 113AI Ala~lml, Yuksek Mukavemetli, 36Al Ala~lmlannda E, 4AI Bronzu, <;:ekme Testi, 34AI Oksit, 59AI Oksit, Knoop Seriligi, 53AI - Si Faz Diyagraml, 303AI sac, 76AI ve Ala~l1nlarl,

Yukleme Derecesi, k, 44AI, a - E egrisi, 10, 13, 32AI, <;:elikteki Etkileri, 134AI, Gri D, D. de tesiri, 156AI, Nitrurleme <;:eliginde, 134AI, Rezilyans Modulu U, 27Alaca D, D., 166Alan Daralma %, 16Ala~lm Elemanlarmm <;:elikte

Etkileri, 132Ala~lm, 88, 98

iNDEKS

Ala§lln!l <;:elik, 131Ala~lmh D. D., 182Ala~lmm Soguma Egrisi, 98Alevle Yuzey Sertle~tirme, 163Alfa a Katl Eriyigi, 117Alfa a Demir, 85, 115Alkali Metaller, 286Alkalin - Toprak Metalleri, 286Allotropi, 85Allotropi, Demir, 85Allotropik Faz D6nu~meleri, 115Alt Aklna Noktasl, 11Altln (Au) , 295American Foundrymen's Society, 155Amerikan <;:elik Normu, 119Amerikan D6kumculer Cemiyeti, 155Amerikan Malzeme Test Cemiyeti, 154Amerikyum (Am) , 295Amorf malzeme, 79Anahtar deligi <;:entigi, 65Anahtar Sertlik, 58Angstrom, 87Anizotrop malzeme, 78Anizotropi, 38, 78Anma Gerilmesi, aD. 177Antimuan (Sb) . 295Apatit,59Ara yer Katl Eriyikleri, 99Argon(Ar) ,295Arsenik (gri) (As) , 295Asal Atmosfer, 170Asal Gazlar, 286Astatin (At) , 295ASTM Standarlli, 150, 154, 161A~llama, 146A~lllma davranl~l, 42A~mmaDirenci, 162A,?ITl Doyurulmu~ Katl Eriyik, 112A~ITl Soguma, 91, 92Atlnosfer Baslllcmda Soguma Egrisi, 115Atmosfer Korozyonu, 134Atom %, a/o, 87Atom Kutlesi, 286Atom Numarasl, 286Atom Sayliarl, Birim Kafeslerde, 83Atom YaYlllmaSI, 103, 169Atom, kesiti, 81Atomik Duzlemier, 290Atomik Pal{etlenme Faktorl1, APF, 84Atomlann YMK Paketlenmesi, 82Av, Iurma i~'i, 63Av nin Slcalilikla degi~mesi, 66

(304)

Avogadro Saytsl, 87AxBy ince f;6keltisi, 113AxBy Metallerarasl Bile~ik, 110Aym inclisli Dogrultu ve Diizlem, 293Azot (N), 295BB Tipi Lamelli Grafit, 154Bakalite Alma Presi, 138BAKIR (Cu) , 295Balm, saf, 36Baklr sac, 76BakJ.r ve Ala~unlan,

Yukleme Derecesi, k, 44Balm, a - E egrisi, 10BakJ.r, Atom yanf;apl, 87BakJ.r, BSD ile aC,km, bagllltlsl, 43Bal·or, <;:elikte etkileri, 134BakJ.r, D. D.de tesiri, 155, 156BakJ.r, Temper D. D. de

Sertlige tesiri, 175BakJ.r, Yogunlugu, 87Baryum (Ba), 295Baslllf;h D6kUm, 160BaSlll\(h D6kUm Makinasl, 186Basit Kubik, 82Basma Dayanlffil, 161Basma Gerilimi, 3, 19Basma Kuvveti, 3Basma Testi, 24Basma Yuzu, 145Basmada. ahak - Ehak grafigi, 25Baumann <;:ekici, 54Bazik Oksijen Flrml, 137Bending, 145Benekli D6kme Demir, 151, 166Berilyum (Be), 295Berkelyum (Bk), 295Beyaz D. D., 119, 143, 165Beyaz D. D., Optik M. g6r., 145, 149Beyaz D. D., Kmlma g6rl1nu~u, 166Beyaz D6vl1lebilir D .D..

Optik M. g6r., 149Beyaz Pik, 116Beyaz Temper D. D., 169Beyaz Temper D. D..

Kaynak ve Lehimlenmesi, 181Beyaz Yatak Metalleri,

Yukleme Derecesi, k, 44Beynit,70Bilardo Topu Modeli, 82Bile,?en, 98Bile,?im, 99Billet, 136Billet Haddesi, 136Birim deformasyon, E, 2

Birim Hucre, 288Bilim Hucreler. 81Birim Kafesin Hacmi, 87Birim Kafesin Kutlesi, 87Birim Kafesler. 81Birim Kafeslerde Atom Saytlarl, 83Birim Kafeslerin Doldurulma Oranl, 84Birim Kayma, y, 7Birim Kayma. max.. 9Birim kJ.salma, 24Birim uzama, 2Birinci Grafitle,?me, 170Birincil Grafit, 142Birincil Sementtt, 126Birle,?ik Karbon, 151Bitirilmi~Orunler, 136Bizmut (Bi), 295Bizmut, Gri D. D. de tesiri, 157Blum, 136Blum ve Slab Haddesi, 136Bor.295Bor, <;:elikteki Etkileri. 134Bor, Gri D. D. de tesiri, 157Bar Karbur. 59Bor Karbur, Knoop Sertligi, 53Boy Uzama %. 16Boyun Verme. 12Boyutsal Kararhhk, 162Brale, 48Bravais (Breyve) Birim

Hucreleri, 81, 289Brinell Sertlik Degeri (BSD), 44Brinell Sertlik, 43BSD ile <;:ekJ.ne Dayanlml bagintlsl, 43Brinell Testi, 43brittle, 11Brom, 295Bronz, du~uk Kalay'h, <;:ekJ.ne Testi, 34BTD,174Bukme Testleri, 73Bukme, 145CC 22, a - E grafigi, 17C 22, ahak - Ehal< grafigi, 17C miktannn <;:elikte etkileri, 132C Tipi Lamelli Grafit, 154C' u % 0.3, Tavlanml~ <;:elik, 124C' u % 0.4, Tavlanml~<;:elik, 124C' u % 0.45, HIZh Sogutulmu~ <;:elik, 124C' u % 0.5, Tavlanml~ <;:elik, 124C' u % 1 <;:eligin Denge Sogutulmasl, 125C ve Si' e bagh olaral{ D. D.

YapIslllm degi~mesi, 168C, % 0.8 <;:elik, 119

(305)

Cam yaplsl, 79Cam, Knoop Sertligi, 53Camsl Silika, 59Cd - Zn Otektik Faz Diyagraml, 108Cevherden Pik' e, 137Charpy Standart <;entik1eri, 65Charpy Testi, 64Chill, 167Civa (Hg) , 295Class 20, 161Conmdum,59Corundum, Knoop Sertligi, 53Cp , Knoop Sabiti, 53Cr, D,D,de tesiri, 154Cu - Ag Faz Diyagraml, 302Cu - Ni Faz DiyagramI, 102Cu, D. D.de tesiri, 155, 156Cu, Temper D. D.de

Sertlige tesiri, 175curuf, 91<;<;ah§ma Sertle§tirmesi, 10, 133\;arpI1ma, 162\;atlama, 162<;ekirdek Yaplcl1ar, 91, 95<;ekirdek, 81, 91<;e1drdek1enme, 90, 91<;eldrdeklenme A§ln SOgumaSI,

Ll.TN, 90<;ekirdeldenme HIZI, 92<;eldrdeklenme HIZl- A§m

Soguma bagllltIsl, 92<;ekirdeklenme ve BUyl1me, 93<;elane Egrileri, Polimerler, 37<;ekme Gerilimi, 11, 19<;ekme Mukavemeti, 11<;ekme Mukavemeti,

SafDemir, 115<;ekme Safhalarl,

Sunek Ala§lIDlarm, 13<;elane Test Numunesi

uzerindeki oranlar, 20<;ekme Testi Numuneleri, 20<;EKME TESTi, 12<;ekme Test CihaZI, 40<;ekme Testinde Numunelerin

ilk ve son i:il\;l11eri, 13<;ekme Testinde, neticeleri

etkileyen fall:torler, 37<;elane Testinde, Slcakhgm etkisi, 37<;ekme Testinde,

Tane Boyu'nun etkisi, 38<;ekme Testinde, Tane yapIslmn

etldsi, 38

<;elane Testinde, Test Par\;alarmmOl\;u Uzunlugu, 33

<;elane Testinde, Zorlama HIZlllm tesiri, 38<;ekme Yuzu, 145<;ekme, Gevrek bir Ala§llTIl, 14<;elane, Sunek bir Al Ala§lml, 13<;eligin Ala§lmlanma Ama\;lan, 131<;eligin Denge Sogutulmasl, % 0.2 C, 122<;eligin Denge Sogutuhnasl, % 1 C' lu, 125<;elik Bitirme Prosesi, 137<;elik, Karbon Oranl, 116<;elikler i\;in, DIN de Sertlik Degerlerinin

Kar§lla§tInlmasl, 52<;eliklerin $eldllendirilmesi, 135<;eliklerin Yapllan, 119<;elikte Elemanlar, Ozet, 135<;elikte Gazlar, 134<;elikte Karbon miktarmn etldleri, 132<;elikte Oksitler, 134<;entik,63<;entik Darbe Cihazlan, 71<;entik Darbe Testleri, 62<;entik Etkisi, 176<;ift ince Parlatma Cihazl, 139<;il B61gesi, ingotda, 96<;il D6kum, 167<;il D6kUm, Kmlma g6rl1nu§u, 167<;il, 95, 146, 167<;inko (Zn), 296<;inko sac, 76<;izik Serilik Testi, 42, 57, 58C6keltme IsI1 islemi 113" .,<;6keltme Mekanizmasl, 112<;6keltme Sertle§tirmesi, 110, 112<;6kertme (Erichsen) Testi, 76DD Tipi Lamelli Grafit, 154D6kme Demirde, O'<'km, nin % C ve % Si' e

baghhij;I, 152D. D. de Karbur olu§turan elemanlar, 154D. D. de P miktan, 154D. D. de S miktarl, 152D. D. !n Yava§ SogutUlmaSI, % 3 C'lu, 127D. D. Ince Kesitler Yaplsl, 152D .D. lerin Mekanik Ozellilderi, 176Daglama, 117Dana g6zu Serbest Ferrit, 177Darbe Yuklemesi, 65Darbeli Vurma Sertlik Testi, 57Darbeli Yuk, 42DayanlID, 2DDK,181DDL,161DDL20, 161

(306)

DDL40,161Deformasyon, 4Deformasyon <;izgileri, 176Deformasyon Dereceleri,

Metallerin, 86Deformasyon HIZI, 38Deformasyon Sertle§tirmesi, 10Deforme 01mayan <;elik, 133Dekarburizasyon, 169Delici, 50Delta Ll.TN, <;ekirdeklenme

A§m Sogumasl, 92Delta Ll.Ts, KatIla§ma A§m

Sogumasl, 92Delta, Ii Demir, 85, 115Demir (Fe) , 296Demir Ala~lmlarmda0' - E egrileri, 14Demir Oksitleri, 115Demir ve <;elik, 114Demir, Atom yan\;aplarl, 86Demir, saf, 0' - E grafigi, 14Demirde Hacim Degi§mesi, 86Demir'in Allotropisi, 85Dendrit,92Dendrit Kol Mesafesi, 94Dendritlerarasl <;ekme Bo§luklarl, 94Denge Diyagramlan, 97Denge Durumu, 103Denge KatIla§ma Noktasl, 92Denge SogutmaSl,Otektoid SonraSI

<;elik, 125Denge Yaplsl, 101, 103Deoxidizers, 132Derin <;ekme Testi, 75DIN, 161, 174, 181DIN, Sertlik Degerlerinin Kar~lla§

tmlmasl, <;elikler i\;in, 52DIN, Standart <;entik Darbe

Numuneleri, 65Diamond, 59Die Casting, 91, 94Difleksiyon, Ii, ymax, 2, 3Difleksiyon Test Cihazl, 40Difiizyon, 103, 169Diki§ I oru, 36Di1d§siz Boru, 136Dinamik,42Dinamik Serilik Testleri, 53Disprosyum (Dy) , 296distorsiyon, 162Di§ Bo§lugu, 50Dizayn,145Dogrultu Miller indisleri, 293Dogrultu Vekt6rl1, 292Dolrulu KatI Eriyik, 103

Dokulu KatI Eriyik, OptikMikroskop G6rl1nu§u, 103

Donma Noktasl, 90D6kme Demir, BSD ile O'~,km, baij;IntIsI, 43D61ane Demir, Karbon Oranl, 116D6kme Demirin KatIla§masl, 142D6kme Demirler, 140D61ane Demirler, C oranlan, 141D6kme Demirler, <;e§itli Slcakhklarda

Fazlann Ozeti, 148D61ane Demirler, <;e§itli SlcaldIklarda

MikroyapI1arm Ozeti, 148D6kme Demirler, Ana Hattl, 146D6kme Demirler, <;elige g6re Avantajlarl,

141, 146D6kme Demirler, E§lik Elementleri, 141D6kme Demirler, E§lik Elemanlarmm

Etkileri, 141D6kme Demirler, Genel Uygulamalan, 145D61ane Demirlerin Birle§tirme Metodlan,

181D61ane Demirlerin Denge diyagraml, 126D61ane Demirlerin Kaynaij;I, 181D6kUhnu§ durumda, % 0.2 C' lu \;elil1:, 123D6kum,78D6kum At61yesi, 185D6kum'un buzl11mesi, 163D6kum'un <;ekmesi, 163D6nu§mu~Ledeburit, 126, 165D6nu§mu§ Ledeburit, Optik mikroskop, 129D6vme Demir, 116D6vme Demir, Karbon Oranl, 116D6vme Demir, Lilli KlrI1masl, 117D6vme Demir'in D6kum durumu, 116D6vme Demir'in D6vl1lebilirligi, 117D6vme Demir'in Kaynaldanabilirligi, 117D6vme Demir'in Kompozisyonu, 116D6vme Demir'in Mikroyaplsl, 117D6vme Demir'in Sertligi, 116D6vme,78D6vl11ebilir D6kme Demirler, 169D6vl1lebilirlik, 18Ductility, 18Duralumin, 113Duralumin, <;ekme Testi, 34Durgun <;elik, 68Du~me A\;ISI, a, Darbe Testinde, 63Du§uk C'lu <;elik, 10, 13, 17,29,30,34,67,69,119Du~uk C' lu Yapl <;eligi, 69Du§uk SlcaldI11: Muamelesi, 112Du§uk Slcakhklarda Kararhhk, 132

(307)

Duzenli YeIine Ge<;meKatl Eriyikler, 99

Duzensiz YeIine Ge<;meKatl Eriyikler, 99

Duzgun DartyUzlu, 85Duzlemler Ailesi, 291DVM,65EE Tipi Lamelli Grafit, 154E, Aluminyum Ala§lmlannda, 4E, Karbon <;:eligindeE, Ostenitik Paslanmaz <;:elikte, 4E, Titanyum Ala§lffilarmda, 4EAl,2E<;:D, Erichsen <;:akertme Degeri, 76ECelik, 2Ege Sertligi, 60Ege Testi, 58Egme A<;lSl, 73Egme ve Katlama Testleri, 72Einsteinyum (Esl, 296Elastik Alan, 2Elastik Deformasyon EneIjisi, 27Elastik Geriye Sl<;;ratma, 53Elastik i§, Welnsuk, 27Elastik ModUl, E, 2Elastik ModUl, Slcakllga baghhg" 4Elastik Sm1r, 10, 12Elastik ~ekil Degi§tirme, 2Elastiklik, 18Elek Analiz Cihazl, 190Elektrik Ark Ocag" 137ElektIik EneIjisi, 54Elektrik!;'i tehiml, 111Elektron, 81Elektronik Terazi, 190ElementleIin Fiziksel

OzellikleIi, 294ElementleIin PeIiyodik

Tablosu, 285ElementleIin SembolleIi, 286Elinvar, 133Elmas, 47, 59Elmas, Knoop Sertligi, 53Elmas Piramit, 46Elongation, 17En kU<;;uk Yuzey Alanl, 178Enduksiyonla Yuzey

Sertle§tirme, 163EneIji, 15Enlduzyon, 134Enlemesine Test Par<;;asl, 38Erbiyum (Er) , 296Erichsen <;:akertme Degeri, 76Erichsen Egrileri, 76

EIichsen Testi, 75Erime Noktasl, 90Erime SlCakl,g" Fe, 115Erimi§ Alumlna, 59Erimi§ Zirconia, 59eIiyen, 95Eriyige Alma, 112EIiyik Muamelesi, 112Eseway CihazI, 54E§ Eksenli Balge, ingotda, 96E§ Eksenli Taneler, 95, 100E§lik Elemanlarl, 13 1ETI,2Ew,2Eylemsizlik Momenti, I, 2FFaz,98Faz Diyagramlan, 97Faz Diyagramlannda Tanlmlar, 98Faz Egrisi, 100Faz Kurall, 104Fe - C Kararh Sistem, 127Fe CevheIi, 116Fe - FesC Denge Diyagraml,

<;:elilder Biilumu, 121Fe - FesC Denge Diyagrammda

TeIimler, 117Fe20s,115FeS04, 115Fe - C - Si Ala§lm1, 150Fe - Fe FosfUr Otektigi, 152Fermiyum (Fml, 296FerIit, 85, 117FerIit + Ostenit Balgesi, 122FerIitik Dakme Demir, 143, 144, 162FerIitik D. D., Optik M. gar., 149FerIitik Kuresel Grafitli D. D., 179, 181Ferrous Ala§lmlar, Yukleme

Derecesi, k, 44Fl<;;1Ianma, Davmede, 24Flor (F) , 296FluoIit, 59Fosfor (beyaz) (Pl, 296Fosfor, Sade Karbonlu <;:elikte, 131Fransiyum (Frl, 296Free Cutting Steels, 34Ful Tavlama, 162Fused AlUmina, 59Fused Zirconia, 59GGadolinyum (Gd) , 296Galyum (Gal. 296Gama y Katl Eriyigi, 118Gama, y Demir, 85, 115

(308)

Garnet, 59Gazlar, <;:elikte: 134Ge<;i§ SlCaldIgl, 68Genel GeIilme durumu, 6, 7Genelle§tirilmi§ Hooke

bag,nt1larl, 7GeometIik KIistallograft, 287Ger<;;ek Donma Noktasl, 90GeIilim,2Gerilirn - ~ekil Degi§tirme

bag,nt1lan, 10GeIilim BiIikme Etkisi, 176Gerilim Giderme TavlamaSl, 163Gerilme Dag,llffil, 178GeIilme TepeleIi, Omax, 176GeIilmeler, Kayma, 1:xy, 1:yz , 1:zx, 6GeIilmeler, Normal, Ox, Oy, oz, 6Germanyum (Gel. 296Gevrek bir Ala§lmm <;:ekilmesi, 14Gevrek bir Ala§lmm Kopmasl, 14Gevrek KIrIlma, 63Gevrek Malzeme, 0 - 10 egrisi, 11GG,161GGG,181Giga Pascal, 18Gizli FUzyon ISlS1, 90Gizli KaWa§ma ISlS1, 90Gavde merkezli Kup, 289Gavde merkezli Ortorombik, 289Gavde merkezli Tetragonal, 289Graftk Plotter, 40Graftt <;:ekirdekle§mesi, 170Graftt KurecildeIi, 176I . '"

Graftt Kuresel, GK, 148Graftt LamelleIi, 154Graftt LamelleIinin

Tipik Dejenerasyonu, 154Graftt Lamelli, GL, 148Graftt Temper, Gr, 148Grafttik Karbon, 151Grafttle§me, 151Grafttle§me Derecesi, 151Grafttleyici, 116Graugus, 161GIi 0,0,,36Gri D. D., dakUlmu§,

<;:elune Testi, 34GIi 0, 0" Optik M, gar., 149Gri D. D.ll A§llanmasl, 176GIi D. D. de Oksidasyon

direnci, 156Gri D. D. de, Martensitik yapl, 156Gri D. D. de, Ostenitik yapl, 156

/GIi D. D., Obasma/O<ekme, 161Gri D. D., O<ekme ile BSD, 161

Gri D. D., Daku.lmu§ durumda, 162, 164Gri D. D., Is1l i§lemler, 162Gri D. D., i§lenebilirligi, 158Gri D. D., Kmlma garlinu§u, 166Gri D. D., Smlfland1rIlmasl, 161GIi D. D., Lehimlenmesi, 181Gri D. D., Menevi§lenmesi, 164Gri D. D., Sertle§tirilmi§ durumda, 164GIi Dalune Demir, 0 - 10 graftgi, 33GIi Dakme Demir, 143GIi Dakme Demir, Optik Mikroskop

garlintusu, 144GIi Pik, 116GTS,174GTW,174Gumu§ (Ag), 296Gumu§ Lehirn Otektigi, 107Gypsum, 59HHacim Merkezli Kup, 81Hacim Merkezli Tetragonal PIizma, 84, 85Hacim ModulU, K, 6Hacimsel <;:ekme, 92Hadde, 38, 78Hadde, Billet, 136Hadde, Blum ve Slab, 136Hadde, ince <;:ubuk, 137Hadde, Kalm C;;;ubuk, 137Hadfield <;:eligi, 133Hafniyum (Hi) , 296Haklki 0 - Haklki 10 Egrileri, 16Haklki biIim deformasyon, Ehak, 15Hakiki GeIilim, Ohak, 15Haluki Model, 82Halojenler, 286hammerable, 169Hardness, 45Hassas OakUm Lab. Cihazlarl, 192Hava <;:elikleIi, 134Hava ISltma Ocag" 116Havalandlrma MakirIasl, 186HB,45Hekza,84Hekzagonal BiIim Hucre, 289Hekzagonal SIkJ. Pal{et, 81, 84Helyum (He), 296Hematit, 115H1Zh Sogutulmu§ <;:elik, % 0.45 C' lu, 124Hidrojen (H), 296Hiper Otektik, 141Hipo Otektik, 141HMK de, ave r, 84HMK Metaller, 82HMK, 81, 83

(309)

Holmiyum (Ho). 297homojen,98Homojen olmayan yapl, 103Homojen Plastik deformasyon, 15Hooke bagrnWan,

genelle:;;tirilmi:;;, 7Hooke Kanunu, 2Houndsfield Tensometer, 40HRA,48HRB,48HRC, 48HSP, 81HSP, ave r bagrntJ.sI, 85HSP,APF,85HSP, Bilardo Topu Modeli, 85HSP, eve a bagmtJ.sI, 85HSP, Perspektif goriiml:;;u, 85HSP, Metaller, 85HSP, Ostten goriinu:;;u, 85HSS takIm, 60HV,47IInvar, 133lSI iletkenligi, 91lsI! Sabitle:;;me, 98lsI! SaykIl (<;evrim), 170Islah geligi, Ala:;;unh,

cr - E grafigi, 35Islah geligi, Orta C' lu,

cr - E grafigi, 12Islah i:;;lemi, 162ISO - V, 65Izod Testi, 64iig Gerilimler, 163ignemsi Martensit, 164ikinci Grafitle:;;me, 170ikincil Sementit, 126impurite, 90ince gokelti, AxBl', 113inee <;ubuk Haddesi, 137inee Taneli <;elik, 69inee Taneli Ferrit, 118in\;, 18indiyum (In) , 297induksiyon Oea~, 187ingot, 95!ngot DeInlendirme <;ukuru, 136Ingot Dokumu, 137ingotda, <;il Bolgesi, 96!ngotda, E:;; Eksenli Bolge, 96Ingotda, Kesit mmtJ.kaSl, 96ingotda, Kolumnar Bolge, 96ingotdan Bitirilmi:;; <;elige, 136ingot'un Kesit Bolgeleri, 96

inokulasyon, 157iri Taneli Ferrit, 118iridyum (Ir), 297i:;;, 15i:;;lenebilir <;elikler, 60i:;;lenebilirlik, 162iyot (I), 297iz Derinligi, Normal, 59iz Derinliginin artJ.naSI 59. 'Iz Derinliginin azalmasl 59. 'Izotrop davranl:;;, 79izotropik malzeme, 7, 78J,Joule, 15Kk/o ve a/o nin birbirlerine <;evrilmesi, 87Kaba ParlatJ.na CihazI, 139Kaba Taneli <;elik, 69Kabuk, 81Kabuk Kallplama, 160Kabuk Maga MakinaSl, 186Kadmiyum (Cd). 297Kafes Parametreleri, 288Kafes Sabiti, a, 83Kafes Sabiti, a ile Atom yangapl, r, 83Kalay lcaph Hadde Oriinleri, 137Kalay ve Galvaniz Hatlan, 137Kalay (beyaz, ~) (Sn) , 297Kalay, Yukleme Dereeesi, k, 44KallCI deformasyon, 10, 13Kalm <;ubuk Haddesi, 137KallP Duvarmdan Dendritik Buyilme, 94KallP Kumu Hazlrlama Makinasl, 186KallP Yuzeyinde KaWa:;;ma, 94KallP Yuzeyleri, 91Kalibrasyon, 54Kalibrasyon mastan, blogu, 54, 55Kaliforniyum (Cn, 297Kalite Kontrolu, 42Kalsit,59Kalsiyum (Ca). 297Kalsiyum, <;elikteki Etkileri, 134Kalsiyum, Gri D. D. de tesiri, 157Kararh Fe - C Sistemi, 151Kararh izotop, 286Karbon <;eligi, Elastik ModulU, 4Karbon Ekivalanl, 141Karbon Ekivalan CihazI, 193Karbon E:;;degeri, 127Karbon Oranl, <;elik, 116Karbon Oram, Dokme Demir, 116Karbon Oranl, Dovme Demir, 116Karbonlgmfil) (C), 297Karbon, 68, 118

(310)

Karbonu % 0.2 <;eliginDenge Sogutulmasl, 122

Karbonu, % 0.8 <;elik, 119Karbon'un dirtizyonu, 169Karbiirleyici, 116Kan:;;lk Kmlma, 66Karl:;;lm,98Kartu:;; Pirinci, <;ekme Testi, 34KaiI Eriyilder, 98KaiI Eriyik Ala:;;lml, 99Katl Eriyik Denge Diyagraml, 99KaiI Eriyik Taneleri, 101Katl Eriyik, Dolgulu, 103KaiI Eriyiklerde Ozelliklerin

Degi:;;imi, 102KaiI Eriyiklerin Atomsal

Yapllarl, 99KaiI Halde Eriyebilirligin

Degi:;;mesi, 110KaiIla:;;ma, 90KatIla:;;ma A:;;ln Sogumasl, L',Ts, 91KaiIla:;;ma Ba:;;lama SICaldl~,

TI,98KaiIla:;;ma Slcaldl~, 91KatIla:;;ma Tamamlanma

SICaldl~,T2, 98Katlama <;e:;;itleri, 73Katlama, 180 0

I{ayma birim deformasyonu, y, 6I{ayma Gerilmeleri, Lxy, Ly" LLX, 6Kayma Gelilmesi, ma.x., 9I{ayma Gerilmesi - Birim

Kayma (, - y) grafigi, 8Kayma ModUlu, G, 6 , 7Kaynaldarm Kalite Kontrolu, 73Kaynama Slcaldlgl, Fe, 115Kesit Daralmasl %, 10Kesit mmiIkasl, ingotda, 96Kesme Mukavemeti, 19Kesme TakImlarl, 60Kmlgan Malzeme, cr - E egrisi, 11Kmlma Kesitleri, 71Kmlma Noktasl, 12Kuma i:;;'i, 63KIsmi Eriyebilirlik Ala:;;lmlarmda

Ozelliklerin Degi:;;imi, 110KIsmi Eriyebilirlik Denge

Diyagraml, 110Kiregta:;;l, 116Kiri:;;in difleksiyonu, 3Klor (CI). 297KN, Knoop No, 53Knoop Sertligi, 53Knoop Sertlik No, 53

Kobalt (Co). 297Kok,116Kokil KallP, 162Kolayhkla i:;;lenebilen <;elikler, 61Kolumbiyum, <;elikteki Etkileri, 134Kolumnar Bolge, ingotdL, 96Kolumnar tane, 94Kompozisyon, 68, 99Kompozisyon, Gegi:;; Slcal{hgl-

na tesiri, 68Kompozisyon, <;entik Darbe

Tokluguna tesiri, 68I{onstriiksiyon, 56Kontinii Dokiim, 137Kopma Alam Daralmasl, 10Kopma Gerilimi, haldki, 27Kopma Noktasl, 12Korozyon direnci, 132Korozyonlu Atmosfeder, 131Kripton (Kr). 297Iillstal Sistemleri, 288Kristal Yapl, 81Kristal Y6nleri, 292Kristalin kaiI, 79lillstalit, 91Kristallografik Dogrultular, 292Ktistallografik Duzlemler, 290Kritik Sleakhk aliI, 162Kritik Slcakhk, 162, 173Krom (Cr], 297Kroin Karbur, 133Krom, Paslanmaz C;:elikte, 133Krom'un <;elikte etldleri, 133Ksenon (Xe], 297ksi, 17Kulaldanma, 79Kum Da~lma indeks Cihazl, 190Kum Dayamm Cihazl, 191Kum Gaz Gegirgenlik CihazI, 190Kum Hazlrlama Makinasl, 186Kum KallP, 150Kum Karl:;;tmcI, 190Kum Yogunluk Gostericisi, 191Kur:;;un (Pb), 297Kur:;;un, <;elikteki Etkileri, 134Kur:;;un, Vickers Sertligi, 47Kur:;;un, Yuldeme Derecesi, k, 44Kusurlar, 145Kubik Birtm Hucre, 289Kukurt (san) (S) , 297Kukurt, <;elikteki Etkileri, 134Kukiirt, Sade Karbonlu <;elikte, 131Kupro Nikel, % 70 Cu, <;ekme Testi, 34

(311)

Kiire Kesmesinin Alam, 44Kiirele~tirmeTavlamasl, 126Kiirele~tirmeTavlamasmdan

sonra Mikroyapl, 126Kuresel D. D., Kaynak ve Lehim

lenmesi, 181Kuresel Grallt1i D. D., 176Kuresel Grafitli D. D., Tarama Elek

tron Mikroskopu goriintusii, 178Kiiresel Grafitli D. D. Siinekligi, 177Kuresel Grafitli D. D., Tavlan-

ml~ halde, 149Il:iiresel Grafitli D. D., Dokiil

mu~ halde, 149, 177Kuresel Grafitli D. D.,

ISII i~lemleri, 180KUliyum (Cm), 298I{litle %, 87IWtiik,9510Lamel Grafitli Dokme Demirler, 150Lameller, 118Lantan (La) , 298Lantan, Gri D. D. de tesili, 157Lantanit Metaller, 286Lastik, Rezilyans Modiilli, U, 27LawrensiYllm (lor), 298Ledebmit, 119Lehimler Denge Diyagraml, IIILiberty gemileli, 67Lilli Kmlma, Dovme Demir'in, 117Likidus, 100Limonit, 115Lityum (Li), 298Load, 17longitudinal, 77Lutetyum (Iou), 298Llider bilim deformasyonu, 11MMachinability, 34Mac;:a Kurutma Fmm, 185Magneti!, 115Magnezyum (Mg) , 298Magnezyum Ala~lml, <:;:ekme Testi, 34Magnezyum, Gri D. D. e tesili, 157, 176Major Yuk, 48Makina i~lcnebilirligi,34, 58Malleabilizasyon, 169Malleable, 169Malleable Cast Irons, 169Manganez (Mn), 298Mangan, 68, 116

Mangan, Sade I{arbonlu <:;:elikte, 131Martensit, 70Martensitik Gli D. D., 163Martensi tik Kuresel D. D., 181Martensitik Temper D. D, 175Mattis, 126Maurer Diyagraml, 152Max. bilim kayma, 9Max. Kayl11a Gerilmesi, 9Mega Pascal, 18Mekanik Deformasyon Eneljisi, 54Mekanik Ozellikler Test Cihazlan, 39Mendelevyllm (Md), 298Menevi~, 12, 70Metal Kallba Dokiim, 91, 94Metal Karbiirler, Vickers Sertligi, 47Metalin SlcaklIk - Zaman grafigi, 90Metalin Soguma Egrisi, 91Metaller, 81Metallerarasl Bile~ik, 98Metallerarasl Bile~ik, A,By , 110Metallelin Deforl11asyon Dereceleli, 86Metallerin Kristal Yaplsl, 80Metallelin Slineklik Dereceleli, 86Mg, A,;alama, 146~..slanma,.J.l~

-iVlikro Sertlik Testi, 53Mikroyapl, 70Mikroyapl, <:;:entik Darbe Toklugunatesili, 70Mikroyapl, Gec;:i~ Slcaldlgina tesiri, 70Miller indisleri, 290Minimum Toplam I{arbon, 151Minor Ylik, 48Mn' m <:;:elikte etkileri, 133Mn, D. D. de tesili, 154Mo, D. D. de tesili, 154MOH Sertligi, 58MOH Skalasl, Orijinal, 59MOH Skalasl, Yeniden Diizenlenmi~,59Mol %,87Molibden (Mo), 69 , 298Molibden Ala~lmhD. D., 183Molibden Karbur, 133Molibden, <:;:elikte etkileli, 133Monel, 102Monoklinik Bilim I-lUcre, 289Mottled Cast Iron, 166Mukavemet,2Mulmvemet bilimleli, 17Mum Enjeksiyon Cihazl, 193Muntz Pilinci, <:;:ekme Testi, 34

Muhendislik Gelilim, 15Miihendislik Malzemeleri, 60NNaCI birim kafesi, 87Nadir - Toprak Metalleli, 286Necking, 29Nem Tayin CihazI, 190Neodimyum (Nd), 298Neon (Ne), 298Neptunyum (Np), 298Nikel (Ni), 68, 298Ni - Cu Faz Diyagraml, 102Ni - hard, 182Ni - Resist, 156, 182Ni, D. D.de tesili, 155Nikel A1a~lmh D. D, 182Nikel'in <:;:elikte etkileri, 133Nikelli Celilder, 69Ni' Ii Ce'Ii1~, % 1, 0 - E grafigi, 17Ni' Ii Celik, % 1, 0hak - Ehale grafigi, 17Nitru;lenmi~<:;:elilder, 60Niyob (Nb), 69, 298Niyob, <:;:elikteki Etkileri, 134Nobelyum (No), 298Nodiil, 176Noktasal Koordinatlar, 292Normal Gerilmeler, 0" 0 y , 0 z, 6Normal iz Derinligi, 59Normalizasyon, 162Normalize, 69Normalle~tirme, 162Notral Atmosfer, 170Notral Eksen, 145oOda slcaldlginda Kristal Kafesler, 86Offset metodu, 12Oksijen (0), 298Oksijen gidem1e, 68Oksit Gidericiler, 132Oksitlemeyen Atmosfer, 170Oksitler, <:;:elikte, 134Oksitleyici Atmosfer, 169Oksitleyici Gaz Atmosfer, 169Optik Metal Mikroskopu, 138Orant! Suun, 7, 12Orijinal MOH Skalasl, 59Orta C' lu <:;:elik, tavlanml~, 36Orta C' lu <:;:elilder, 119Orta Karbonlu <:;:elik,

<:;:ekme Test!, 34Orthoklas, 59Ortorombik Birim I-Were, 289Osmiyum [Os) , 298

Ostenit, 85, 118Ostenit kararlaylcl, 182Ostenit Mikroyaplsl, 118Ostenitik <:;:elik, 66, 133Ostenitik Paslanmaz <:;:elik, E, 4Otomat <:;:eligi, 34oOropyum [Eu), 298Otektik Ala~lmll1 Oda Slcaldlgin

dald Yaplsl, 106Otektik Ala~lmlarDenge

Diyagraml, 105Otektik A1aslmlar, 104Otektik Ala~lmlardaOzellilderin

Degi~imi, 109Otektik Bile~im, 105Otektik Dokme Demir, 127Otektik Grafit, 142, 143Otektik Karblir, 143Otektik Oncesi Beyaz D. D., 165Otektik Oncesi Dokme De-

mirier, 127Otektik Oncesi Ostenit, 128Otektik Real,siyon, 105, 119Otektik Slcaldlk, 105Otektik SonraSl Dokme Demirler, 127Otektik Yapl, 119Otektoid <:;:elik, 119Otektoid Oncesi <:;:elik, 119Otektoid Oncesi <:;:elik, Denge

Sogutulmasl, 122Otektoid Oncesi <:;:elik, Optik

Mikroskop yaplsl, 120Otektoid Oncesi Ferri!, 122Otektoid Oncesi Sementit, 119, 125Otektoid Real,siyon, 118Otektoid Sonrasl <:;:e1ik, 119Otektoid Somasl <:;:eligin Denge

Sogutulmasl, 125Otektoid Sonrasl <:;:elik,

Maldna i~lenmesi, 126Otektoid Somasl <:;:elik,

Mikroyaplsl, 120, 126Otektoid Yapl, 119Ozellilderin Degi~imi, Katl Eri

yilder, 102Ozelliklerin Degi~imi, Kismi

Eriyebilirlik Ala~lmlan, 110Ozelliklerin Degi~imi, Otektik

Ala~1l11Iar, 109Ozet Celikte Elemanlar, 135OZgi\1 Agirhk, Demir, 115

(312)(313)

PP Segregasyonu, 152P, Dokme Demirdeki Etkisi, 141Palladyum (PdJ, 298Paralel Duzlemler, 291Paralel Kaydlrma metodu, 12Par<;a Temizleme Makinasl, 187Pascal. 18Paslanmaz <:;elik, Fenitik,

<:;ekme Tes ti, 34Paslanmaz <:;elik, Ostenitik

18 - 8, <:;ekme Testi, 34Pb - Sb Faz DiyagraI111, 302Pb - Sn Faz Diyagraml, IIIPeritektik Bile~im, 119Peritektik Reaksiyon, 119Peritektik Slcaldlk, 119Peliyod, 286Perlit i<;indeki Fe"C, 126Perlit, 70, 118Perlit Mikroyaplsl, 118, 119Perlitik D, D., 162Perlitik DOvDlebilir D. D.,

Optik M. gor., 149Perlitik Kuresel Gralltli

D. D., 178, 179, 181Perlitik Temper D. D, 170,

172, 173Perspex,38Piezo elektlik, 53, 54Pik Demir, 116Pik'den Bitirilmi~ <:;elige, 137Pirin<; bask! saclarl, 76Pirin<;, % 63 Cu, <:;ekme Testi, 34Pilin.;, a - E eg,isi, 10Pilin.;, BSD ile <:;ekme Daya-

111ml bag,ntISl, 43Pilin.;, Muntz, <:;ekme Testi, 34Pirin.;, Rezilyans Modiilu, D, 27Plastik deformasyonda bag111tllar, 15Plastik defonnasyonda Hacmin

sabitligi, 15Plastik KallP Cihazl, 193Plastik gekil Degi~tirme, 5, 10Plastiklik, 19Platin (PtJ, 299Pli.itonyum (PuJ, 299Poisson Ora111, Y, 4Poldi Aleti, 54Polimerde Sekant ModulU, 37Polimerlerde a - E Egrileri, 37Polimorfizm, 85Polonyum (PoJ, 299Pota Ocagl, 187Potansiyel enerji, 63

Polasyum (KJ, 299Pound, 18Praseoclimyum (Prj, 299Pratik biIim defonnasyon, 15Pratik Gelilim, 15Pratik Soguma Egrisi, 92Profil Haddesi, 137Prometyum (Pm], 299Protaktinyum (Pa], 299psi, 17, 161QQuartz, 53, 54, 59Quench, 112RRadon (Rn], 299radyal yon, 77Radyum (Raj, 299Ray Haddesi, 137Raylar, 136Refrakter, 116Renyum (ReJ, 299Rezilyans ModulU, D, 27Rezilyans, 27Riehle, <:;entik Darbe Cihazl, 71Rijitlik, 29Rijitlik ModUlu, G, 7Rockwell A, 48Rockwell B, 48Rockwell C, 48Rockwell M, 61Rockwell N, 51Rockwell R, 61Rockwell Sertlik Testleli, 48Roclnvell T, 51Rodyum (Rh], 299Rombohedral Bilim HLicre, 289Rozet Grafit, 169Rubidyum (RbJ, 299Rutenyum (RuJ, 299SS 1 TakIm <:;eligi, 27S, Diikme Demirdeki Etkisi, 141Sade Karbonlu <:;elik, 131Sade Karbonlu <:;elik, S111lrlanma-

larl, 131SAE,119Saf Bak,r, 36Saf Bile~en, 98Saf Demir, 115Saf Demir, a - E grafigi, 14Saf Demir'in Ozellikleli, 115Saf Demir'in Soguma Egrisi, 115Saf Metal, 90Saf Metalin Kristalle~mesi,89

(314)

Salein Diiki.im, 68Samaryum (Sm), 299Selenyum (Se], 299Sapma, bak. dil1eksiyonSapphire, 53, 60SarI Metal sac, 76Sarka<;h Vurma Cihazl, 63Sarsma - Basma Kallplama

Makinasl, 187Sb - Pb Faz Diyagraml, 302Segregasyon, 92Sekant ModiilLi, 37Selenyum, <:;elikteld Etldleli, 134Sementit ag" 125Sementit, 116, 117Sementit, Otektoid Oncesi, 119Sementitik l{arbon, 151Sentetik Elementler, 286Serbest Karbon, 151Serbest Kesme <:;elikleli, 34Sert Diikiim, 167Sert Ege, 61Sertlik, 41Sertle~ebilirlik, 131Sertle~tirilmi~<:;elik, Knoop

Sertligi, 53Sertle~tirilrni~Gri D. D., 164Sertlik Cihazl A1thklarl, 52Serllik <:;evirme Tablosu,

yaJda~lk, 56Sertlik Degerlerini Etkileyen

Falctiirler, 59Sertlik Degerlerinin Kar~lla~

tmlmasl,52Sertlik Degerlerinin Kar~lla~tInlma-

Sl, DIN de, <:;elikler i.;in, 52Sertlik Tes tleli, 41Seryum (CeJ, 299Seryum, A~llama, 146Seryum, <:;elikteld Etkileli, 134Seryum, Gli D. D. e tesili, 176Sezyum (Cs], 299Sfero D. D., 176Sferodit matlis, 173Sferoid, 107Shell Molding, 160Shore Skleroskop, 54Shore Skleroskop, model D, 55Slcale Doyme, 86SlCal~ Hadde, 78SlCal, i~ <:;eligi, 134SlCak Klsahk, 131SICak Ylrt:t1ma, 94Slcald,g111 1. durdurulmasl, 105

Slcakhg,n 2. durdurulmasl, 105Slk!~tlrmaModLUi.i, K, 6S111lr <:;ekme Oram, 77SlVl Ci.iruf, 116S,y, Demir, 115S,y, Faz, 100S,y, Karl~tInClSl, 19 1SlVl Pik, 116SlVl Pik, SlCak, 137Si - Al Faz Diyagraml, 303Si ye C 'a bagh olarak D. D.

Yap,s111111 degi~mesi, 168Si, D. D.de tesili, 155, 156Si, Diikme Demirdeki Etldsi, 141Siderit. 115Sigma - Epsilon (a - E) bag,ntIlarl, 10Sigma a - E grafigi, % 1 Ni'li <:;elik, 17Sigma a - E grafigi, AI, 10, 13,32Sigma a - E grafigi, Balar, 10Sigma a - E grafigi, C 22, 17Sigma a - E grafigi, Demir

Ala~lmlar111da, 14Sigma a - £ grafigi, Dii~i.ik Glu

,~elilc, 10, 13, 29, 30, 35Signla cr - Egrafigi, Gri

Diikme Demir, 33Sigma () - s grafigi, lslah <;eligi,

Orta C' lu, 12Sigma a - E grafigi, lslah <;eligi,

Ala~lmh, 35Sigma a - E grafigi, Kmlgan

malzeme, IISigma a - E grafigi, Ni - Cr - Mo

Ala~lmh 4340 Celigi, 35Sigma a - E grafigi, Pirin<;, 10Sigma a - E grafigi, Saf Demir, 14,35Sigma a - E grafigi, Slcak

haddelenmi~ 1018, 11Sigma a - E grafigi, Yapl <;eligi, 14Sigma a - E grafigi, YLiksek

C' lu .;elik, 14, 35Sigma (a - E) Egrileri, lsI!

i~lemlerin etkileri, 34Sigma (a - E) Egrileri, Soguk

<:;all~ma'mnetkisi, 34Sigma ahak - Ehal< grafigi, % 1

Ni' Ii <:;elik, 17Sigma aha], - Ehal< grafigi,

C 22, 17Signla Uhak - Elmk grafigi, Dii§uk

C'lu .;elik, 17, 29, 30

(315)

Silikat ciirufu, 116Silisyum lSi), 68, 116, 300Silis, Sacle Karbonlv <;elikte, 131Silisyum Karbiir, 59Silisyum Karbiir, Knoop Sertligi, 53Silisyum, <;elikteki Etkileri, 134Siyah Doviilebilir D. D"

Optik M. gar., 149Siyah ic; Prosesi, 170Siyah Temper D. D., 170Siyah Temper D. D., Kaynak ve

Lehimlenmesi, 181Skandiyum (Sc), 300Skleroskop, 54, 168Skleroskop, model C - 2, 55Slab, 136Sn levha, 1. kalite, 76Sn - Pb Faz Diyagraml, IIISodyum [Na), 300Sodyum Klor(ir bitim kafesi, 87Soguk <;all,?ma %,21Soguk <;ekilmi,? <;ubuk, 136Soguk indirgenme %, 21Soguk IUSallk, 131Soguk gekil Verme, 73Soguma Egrileri, 98Soguma Hlzlan, 163Sogutucu, 167Solidus, 100Solvus, 110Spektral Analiz Cihazl, 188Spektrometre, 188Spinel, Knoop Sertligi, 53Standart Charpy <;entikle1i, 65Standart <;entik Darbe

Numuneleti, DIN, 65Standart Kum Numune

Haz1rlama Cihazl, 191Standart Mineral, 58Statik Sertlik Testleti, 42Statik, 42Statik Yiik, 42STD,174Steadit, 152S tellite, 59Strength,2Stress, 2Strontiyum (Sr), 300Su Verilrni,? Gri D. D., 164Su Verme, 12, 112Suni <;ekirdekler, 93Superficial Test, 51Siinek Ala,?lrnlann <;el=e

Salhalar1, 13Siinek bir AI Ala,?lm1 <;ekme, 13

Siinek bir Ala,?lmm Kopmas1, 13Siinek lunlma, 63Siineklik Dereceleti, Metalletin, 86Siineldik, 10Siineldikten lunlganlrga Gec;i,?, 67Siinger Demir, 116Siinme,59Siirtiinme, 42Siirunme, 38Siitunsal tane, 94i'?gekil Degi,?tirme, 2TTaban merkezli Monoklinik, 289Taban merkezli Ortorombik, 289Tahta,78Tala,? Alma, 34Tala,?1r imalat, 34Talk,59Talyum (TI), 300Tane, 93Tane BOYu, 69Tane Boyu, Gec;i,? Slcald1g1

na tesiti, 69Tane Boyu, <;entik Darbe

Tokluv-ma tesiri, 69Tane incele,?tirici vas1talar, 90Tane Ole;iisii, 69Tane Slmn, 93Tane Smm Filmleri, 141Tane Yerle,?imi, 38Taneletin Meydana Gelmesi, 93Tanelerin Ohl,?ma Mekanizmasl, 92Tammlar, Faz Diyagramlarmda, 98Tantal (Ta), 300Tarama Elektron Mikroskobu, 150Tasar1m, 145Tav Fmm, 191Tavlama, 103, 110, 162Tavlanm1,? <;elik, % 0.3 C' lu, 124Tavlanm1,? <;elik, % 0.4 C' lu, 124Tavlanm1,? <;elik, % 0.5 C' lu, 124Tavlanrn1,? durumda, % 0.2 C' lu c;elik, 123Tavlanml,? Kiiresel Grafitli D. D., 179Tavlanm1,? Orta C' lu <;elik, 36Tek Fazlr Yap1, 101Tek ince Parlatma Cihazl, 139Tek ktistal, 94Telmetyum (Tc), 300Telmik Elastik Smlr, DIN, Rp % 0.01, 12Tel <;ekme, 137TellUlyum rre), 300Telluryum, <;elikteki Etldleti, 134Telluryum, Gri D. D. de tesiti, 157

(316)

Temper D. D, lunlma goriinii,?ii, 166Temper Dokme Demirler, 169Temper Gram, 169Temperleme Saylalr, 171Temperleme, 169Teorik Yov-mluk, 87Terazi Kural1, 104Terbiyum [Tb), 300Terco, <;entik Darbe Cihaz1, 71Ters H1Z Egrisi, 98TesisatC;l Lehimi, IIITest Cihazlan, Mekanik Ozellikler, 39Tetragonal Bitim I'!iicre, 289Titanyum [a) [Ti) , 69 , 300Ti, Gti D. D. de tesiri, 157Titanyum Ala,?lmlar1, E, 4Titanyum, <;elikteki Etldleti, 134Titre,?im Enerjilerini absorbe, 161Titre,?irn Kinetik Enerjisi, 90Titre,?im Sondiirme, 161tohum,90Tokluk, 15, 19Tokluk Modiilii, To, 15Topaz, 59Topaz, Knoop Sertligi, 53Toplam defonnasyon, 13Toplam Elastik i,?, 31Toplam Karbon, 151Torsiyon testi, 7Toryum (Th), 300transverse, 77Ttiklinik Bitim l-liicre, 289tufalle,?me, 156Tulyum [Tm), 300Tungsten (W), 300Tungsten <;elikte etkile1i, 133Tungsten Karbiir, 43, 53, 55, 133Tungsten [{arbiir, bilya, 57Tuyere, 116UU, (Rezilyans Modiilii), 27U, Alailik, 27U, Al, 27U <;entigi, 65U [{atlama, 73U, Lastik, 27U, Pitine;, 27Ue;al< motor Turbin Kanatlan, 94Uranyum (U), 300Uzama %, 2, 11Uzay [{afesi, 288Uzay Koordinatlar1, 290Uzun Siireli Zorlama, 38Uzunlamasma Test Parc;as1, 38

ollIliform, 169Universal Cekme - Basma Malcinasl, 39Universal Standart Sertlik Cihaz1, 43Ust AI=a Noktasl, 11VV <;entigi, 64, 65V,69Vakurn Haz1rlama Cihaz1, 193Vanadyum (V), 300Vanadyum <;elikte etkile1i, 133Vanadyum Karbiir, 133Vickers Sertlik Fonniilii, 46Vickers Sertlik Testi, 46Vickers Sertlikde Yiikler, 47Vitreous Sililm, 59VSD,47Vurma Enerjisinin Slcald1lda

degi,?mesi, 66WWolfram, 133Work Hardening, 10Wrought Iron, 116XYYapl c;eligi, (j' - E grafigi, 14Yap1 <;eligi, dii,?iik C' lu, 69Yapl Profilleri, 136Yap1,?lk Katlama, 73Yar1 bitirilmi,? Uriin, 136Yan Kararlr Sistem, 126Ya,?landlrma Sertle,?tirmesi, 34Yava,? SOV-ltma, 101Yeniden Yiikleme, 10Yenme,42Y1rtllma Uzunluk Testi, 79Yittiyum (YJ, 300Yitterbiyum r¥b), 300YMK, 81YM[{ de, ave 1', 84YMK Metaller, 82YMK Uzay Modeli, 83Young Modiilii, 2Yumru Dokme Demir, 146Yliideme Derecesi, k, 44Yiildeme H1Z1, 38Yiiksek C' lu e;elik, 14, 65, 119Yiiksek Fmn, 116, 137Yiiksek Slcald1ldarda Kararlr-

Irk, 132

(317)

Yiiksek Sicalillkta Gerilirn, 94Yiikselme A\;ISI, ~, Darbe

Testinde, 63Yiik'iin bo~alhirnasl, 10Yiizde 0,2 C' Iu \;elik, D6ki.ilrnii~ dumrnda, 123Yiizde 0.2 C' Iu \;elik, Tavlanrnl~ dururnda, 123Yiizde 0,2 <;::eligin Denge SogutuirnaSl, 122Yiizde 0.3 C' Iu, Tavianml~ <;::elik, 124Yiizde 0.4 C' Iu, Tavlanrnl~ <;::elik, 124Yiizde 0.45 C' Iu, HIZh Sogutulmu~ <;::elik, 124Yiizde 0.5 C' Iu, Tavlanrnl~ <;::elik, 124Yiizde 0.8 Karbonlu <;::elik, 119Yiizde 1 C' Iu <;::eligin Denge Sogutulmasl, 125Yiizde 1.2 C' Iu <;::eIik, 120Yiizde 3 C' Iu D. D. in Yava~ Sogutulrnasl, 127Yiizey Aiani/Hacirn, 178Yiizey MerkezIi Kiip, 81, 289Yiizey merkezIi Ortorombik, 289ZZirkonyurn (Zr), 300Zirkonyum, BSD ile a,ekme bagmtlsl, 43Zirkonyum, <;::eIikieki Etkileri, 134Zn - Cd Otektik Faz Diyagrarnl; 108Zorlarna HIZI, 38

C 22, a - E grafigi, 17C 22, aha'< - Ehak grafigi, 1710 18, SICal, haddelenmi~, a - E grafigi, 111040,27Ni' Ii <;::eIik, % 1, a - E grafigi, 17Ni' Ii <;::elik, % 1, aha" - E'wk grafigi, 17Ni - Cr - Mo Ala~lrnh 4340 a - E grafigi, 35

(318)

Malzeme Teori ve Pratik Erdoğan Kayıran

Documents

Transcript of Malzeme Teori ve Pratik Erdoğan Kayıran