MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE BANKE CRNE GORE … · rodni računovodstveni standardi....

MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE BANKE CRNE GORE

I KVARTAL 2013. GODINE

Podgorica, 2013. godine

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefoni: 020 665 331 Fax: 020 665 336

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Milojica Dakić, guverner Dr Velibor Milošević, viceguverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Asim Telaćević Dr Milivoje Radović Dr Milorad Jovović Dr Srđa Božović

LEKTURA: Bojana Šupeljak

GRAFIČKO UREĐIVANJE: Andrijana Vujović Nikola Nikolić

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno navedu izvor

MAKROEKONOMSKO OKRUŽENJE U CRNOJ GORI 7

1. REALNI SEKTOR 11

1.1. Bruto domaći proizvod 131.2. Djelatnosti 131.3. Cijene 201.4. Tržište rada 23

2. MONETARNA KRETANJA 29

2.1. Banke 322.2. Kamatne stope banaka 402.3. Mikrokreditne finansijske institucije 44

3. TRŽIŠTE NOVCA KAPITALA 49

3.1. Tržište novca 513.2. Tržište kapitala 51

4. FISKALNI SEKTOR 57

4.1. Javne finansije Crne Gore 594.2. Budžet Crne Gore 604.3. Lokalna samouprava 644.4. Državni fondovi 65

5. DRŽAVNI DUG 69

5.1. Unutrašnji dug 725.2. Spoljni dug 735.3. Izdate garancije 755.4. Projekcija i održivost državnog duga 76

6. EKSTERNI SEKTOR 79

6.1. Tekući račun platnog bilansa 826.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija 93

7. ANALIZA TRŽIŠTA NEKRETNINA 95

8. MEĐUNARODNA EKONOMIJA 101

8.1. Razvijene ekonomije 1048.2. Zemlje u usponu/razvoju 1068.3. Zemlje okruženja 1078.4. Kamatne stope centralnih banaka 1098.5. Kretanje deviznih kurseva 110

9. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 113

10. PRILOZI 117

SADRŽAJ

5

Pregled makroekonomskih pokazatelja

* Procjena Ministarstva finansija ** Podaci za I-XII 2012. i I-III 2013. god. *** Tekući prihodi i izdaci budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave.

2012. III 2013. %

REALNI SEKTORBDP (u tekućim cijenama, u milionima eura)* 3.338,0 3.517,0

Industrijska proizvodnja (u odnosu na isti period prethodne godine) -7.1 3.3Šumarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine) -13,6 834,9Građevinarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine-mjereno efektivnim časovima) -9,2 33,0

ZaposlenostBroj zaposlenih 167.484 167.738Broj nezaposlenih 31.168 32.986

Stopa inflacije Potrošačke cijene (godišnja stopa) 5,1 3,3

Prosječna zarada bez poreza i doprinosa (za 2013. god. prosjek prva tri mjeseca) 487 484MONETARNI SEKTOR (u milionima eura)M11Ukupni depoziti 1.980,7 1.999,3 0,9

Depoziti privrede 526,5 525,4 -0,2Depoziti države 87,0 93,5 7,5

Centralna vlada 40,4 57,1 41,2Institucije i agencije centralne Vlade 17,6 5,9 -66,7Fondovi i opštine 28,9 30,5 5,4

Depoziti finansijskih institucija 75,4 75,2 -0,3Depoziti stanovništva 1.146,8 1.165,0 1,6Depoziti - ostalo 145,0 140,3 -3,2

Krediti i ostala potraživanja 2.342,0 2.490,2 6,3Krediti i ostala potraživanja prema privredi 912,3 1.013,8 11,1Krediti i ostala potraživanja prema državi 100,1 104,0 3,8

Centralna vlada 46,1 50,3 9,1Institucije i agencije centralne Vlade 0,8 3,2 314,4Fondovi i opštine 53,3 50,5 -5,3

Krediti i ostala potraživanja prema bankama i finansijskim institucijama 450,7 438,4 -2,7Krediti i ostala potraživanja prema stanovništvu 809,1 865,5 7,0Krediti i ostala potraživanja - ostalo 69,7 68,5 -1,8

TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALAPromet na berzi (u milionima eura)** 32,7 3,6

Montenegro berzaBerzanski indexi

MONEX20 9.849,92 9.693,31 -1,6MONEX PIF 3.441,84 2.903,13 -15,7Prosječna kamatna stopa na 28-dnevne državne zapise, posljednjaProsječna kamatna stopa na 56-dnevne državne zapise, posljednjaProsječna kamatne stope na 91-dnevne državne zapise, posljednja 5,47% 3,23%Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise, posljednja 3,48% 3,29%

FISKALNI SEKTOR (u milionima eura)**Tekući prihodi*** 1.297,7 243,3Izdaci*** 1.430,8 298,4Suficit/deficit -133,1 -55,2Eksterni državni dug bez javnih preduzeća (u milionima eura) 1.295,0 1.335,4 3,1Unutrašnji državni dug bez javnih preduzeća (u milionima eura) 404,5 420,3 3,9EKSTERNI SEKTOR**

Saldo tekućeg računa (u milionima EUR) -587,6 -192,2Trgovinski bilans -1.389,2 -258,3Bilans usluga 612,3 6,6

%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 57,7 25,6Saldo tekućeg računa u % od BDP -17,6

7Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori

U prvom kvartalu 2013. godine, ostvaren je visok ekonomski rast. Procijenjena stopa rasta je iznosila oko 4,5%. Djelimično, ovako pozitivne stope rasta su uslijedile kao posljedica niske osnove u istom pe-riodu prethodne godine, koje su bile izazvane vremenskim nepogodama, te je stoga statistički efekat „baze” uticao na visok rast. To znači da nije realno očekivati ovako visok rast na nivou čitave godine, ali je za preciznije prognoze potrebno sačekati kraj drugog kvartala.

U prvom kvartalu 2013. godine je došlo do rasta industrijske proizvodnje, građevinarstva, šumarstva, kao i jednog dijela saobraćaja. U analizi privrednih tendencija, u prvom kvartalu godine ohrabruje i značajan porast izvoza, smanjenje uvoza i posljedično smanjenje deficita tekućeg računa.

Situacija u bankarskom sistemu je stabilna, iako su i dalje izraženi pojedini rizici. Najveća ranjivost bankarskog sektora u prvom kvartalu 2013. godine je i dalje prisutan kreditni rizik, evidentiran u da-ljem pogoršanju kvaliteta aktive.

Rizici su prisutni i u ostalim segmentima privrede. Potencijalne ranjivosti će u narednom periodu pred-stavljati visok budžetski deficit, preuzimanje dijela garantovanog duga od strane države, visok nivo ne-likvidnosti realnog sektora, visoke kamatne stope i spor oporavak kod najvažnijih spoljnotrgovinskih partnera.

Godišnja stopa inflacije u martu iznosila je 3,3%, a u odnosu na kraj prethodne godine 0,5%. Godišnja inflacija na kraju prvog kvartala je značajno niža od godišnje inflacije u decembru 2012. godine, ali je i dalje iznad stope inflacije ostvarene u EU, odnosno EMU. Najveći godišnji rast zabilježile su cijene iz kategorije odjeća i obuća za 8,4% i cijene iz kategorije stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (5%). Visok rast cijena zabilježen je u kategoriji hrana i bezalkoholna pića (4,7%).

U prvom kvartalu 2013. godine ostvaren je rast fizičkog obima industrijske proizvodnje od 3,3% u od-nosu na isti period 2012. godine. Rast proizvodnje je ostvaren u sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom od 66,3%, dok je u sektoru vađenja ruda i kamena i sektoru prerađivačke industrije zabilježen pad od 6,7% odnosno 34,5%.

Prema raspoloživim podacima Monstata, Crnu Goru je u prva tri mjeseca posjetilo 53,5 hiljada turista, što predstavlja rast od 7,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Broj dolazaka domaćih turista

MAKROEKONOMSKO OKRUŽENJE U CRNOJ GORI

8 Makroekonomski izvještaj CBCG • I kvartal 2013. godine

smanjen je za 11%, a stranih povećan za 14,3%. Ostvareno je 190,6 hiljada noćenja, što je za 2,1% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Broj noćenja domaćih turista smanjen je za 16,3%, dok su strani turisti ostvarili rast noćenja od 3,5%.

Podaci o saobraćaju u prvom kvartalu 2013. godine se razlikuju u zavisnosti od sektora. Prevoz putnika i robe u drumskom saobraćaju je smanjen, dok je istovremeno u željezničkom saobraćaju povećan pre-voz i putnika i robe u odnosu na isti period prethodne godine. U vazdušnom saobraćaju je zabilježen rast prevoza putnika, a pad prevoza robe, dok je promet u lukama smanjen.

Šumarstvo je ostvarilo rast proizvodnje od 834,9% u odnosu na isti period prethodne godine.1 Prema podacima Monstata, u prvom kvartalu građevinarstvo je ostvarilo rast od 33% mjereno efektivnim ča-sovima rada, odnosno rast od 5,7% mjereno vrijednošću izvršenih građevinskih radova.

Prvi kvartal 2013. godine je obilježila implementacija projekta primjene međunarodnih računovod-stvenih standarda (MRS). Projekat primjene MRS 39, koji je započet u 2012. godini, uključivao je pri-mjenu nove regulative. Primjenom izmijenjene regulative je obezbijeđeno da se pri vrednovanju finan-sijske imovine banaka, uz prudencione filtere postavljene od strane regulatora, primjenjuju međuna-rodni računovodstveni standardi. Najznačajnija izmjena odnosila se na uvođenje računa za evidentira-nje ispravki vrijednosti za stavke bilansne aktive, novih definicija finansijskih instrumenata i reklasifi-kaciju bilansnih pozicija u skladu sa međunarodnim računovodstvenim standardima.

Ukupni kapital banaka na kraju marta 2013. godine iznosio je 396,3 miliona eura, što je za 107,6 milio-na eura ili 37,3% više nego na kraju 2012. godine, dok je u odnosu na mart 2012. godine viši za 30,6%.2 Likvidna aktiva je u martu iznosila 381,9 miliona eura. Bilansna suma banaka na kraju prvog kvartala iznosila je 2.888,9 miliona eura. Depoziti u bankama su u martu 2013. godine zabilježili rast u odnosu na decembar 2012. godine za 0,9%, dok su na godišnjem nivou zabilježili rast od 11,5%. Krediti su u martu 2013. godine iznosili 2.490,2 miliona eura, bilježeći povećanje za 6,3% u odnosu na decembar 2012. godine.

U prvom kvartalu 2013. godine budžet Crne Gore ostvario je deficit od 59,7 miliona eura (1,7% procije-njenog godišnjeg BDP-a). Državni dug Crne Gore na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosio je 1.755,7 miliona eura ili 50% procijenjenog BDP-a za 2013. godinu. U strukturi ukupnog duga dominira spoljni dug sa 76,1%, dok se na unutrašnji dug odnosi 23,9% državnog duga. Izdate državne garancije dostigle su iznos od 379,6 miliona eura ili 10,8% procijenjenog BDP-a, odnosno 21,6% državnog duga. Iako je u pitanju i dalje prihvatljiv iznos, zabrinjava tendencija njegovog rasta posljednjih nekoliko godina. Mate-rijalizacija ovog rizika, predstavlja dodatni pritisak na već opterećene javne finansije. Sa druge strane, u uslovima ekonomske krize, pogoršanja fiskalnih parametara i loših ekonomskih perspektiva finansira-nje državnog duga postaje sve skuplje.

U prvom kvartalu 2013. godine, zabilježeno je smanjenje deficita tekućeg računa platnog bilansa za 18,8% u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Prema preliminarnim podacima, deficit teku-

1 Visoka stopa rasta je rezultat niske osnovice iz prvog kvartala prethodne godine, kada je zbog vremenskih nepogoda ostvaren izuzetno nizak nivo proizvodnje.

2 Povećanje kapitala banaka je manjim dijelom rezultat dokapitalizacije banaka, a većim dijelom rezultat primjene Medjuna-rodnih računovodstvenih standarda.

9Makroekonomsko okruženje u Crnoj Gori

ćeg računa je iznosio 192,2 miliona eura. Razlog za ovakvo kretanje na tekućem računu je smanjenje spoljnotrgovinskog deficita za 13,6%, kao posljedica povećanja izvoza i istovremenog smanjenja uvoza roba. Na povećanje izvoza najviše je uticalo povećanje izvoza električne energije, dok je istovremeno došlo do pada izvoza aluminijuma i gvožđa i čelika.

Iako je u posmatranom periodu zabilježeno smanjenje spoljnotrgovinskog deficita, ono nije rezultat po-boljšanja konkurentnosti izvoza. Stoga, jedan od ključnih prioriteta ekonomske politike treba da bude smanjenje deficita tekućeg računa, odnosno spoljnotrgovinskog deficita kroz podsticanje proizvodnje u granama u kojima imamo potencijale za izvoz.

U prvom kvartalu 2013. godine, neto priliv SDI iznosio je 65,5 miliona eura, što je za 2,2% manje u od-nosu na isti period prethodne godine. Ukupan priliv SDI iznosio je 81,6 miliona eura, od čega je najveći priliv ostvaren po osnovu interkompanijskog duga (49,9%) i ulaganja u nekretnine (45,2%).

Broj zaposlenih u prvom kvartalu ove godine u prosjeku je iznosio 167,496 i bio je viši za 3,5% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u martu u odnosu na decembar prethodne go-dine bio viši za 0,2%. Većina sektora (šesnaest od ukupno devetnaest) bilježi rast broja zaposlenih, pa je posmatrano po pojedinim sektorima, najveći rast zabilježen u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (34,4%), usluge smještaja i ishrane (9,7%), poljoprivrede (9,4%) i umjetnost, zabava i rekreacija (7,9%). Pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru vađenja ruda i kamena, trgovini i poslo-vanju sa nekretninama. Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvom kvartalu ove godine, u prosjeku, iznosio je 32.508, što je za 3,3% više nego u istom periodu prethodne godine. Broj nezaposlenih lica tokom prva tri mjeseca ove godine je u kontinuiranom porastu u odnosu na decembar 2012. godine. U martu 2013. godine broj nezaposlenih se povećao za 5,8% u odnosu na decembar 2012.

U prva tri mjeseca prosječna bruto zarada u Crnoj Gori iznosila je 729 eura i bila je niža za 1,5% u odno-su na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 484 eura, što je za 2,4% niže od prosječne zarade bez poreza i doprinosa iz istog perioda prethodne godine.

1 REALNI SEKTOR

13Realni sektor

Grafik 1.1 Industrijska proizvodnja, godišnja stopa

Izvor: Monstat

1.1. Bruto domaći proizvod

Iako zvanični podaci o kretanju BDP-a nijesu dostupni, preliminarni podaci pokazuju da je crnogorska eko-nomija u prvom kvartalu ove godine ostvarila rast između četiri i pet odsto u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Tokom prvog kvartala, trend rasta se bilježi u industrijskoj proizvodnji (energetici), gra-đevinarstvu, šumarstvu, pojedinim segmentima saobraćaja, trgovini. Pozitivni statistički pokazatelji su dije-lom rezultat izuzetno niske osnovice iz prvog kvartala prethodne godine, kada su aktivnosti u pojedinim sek-torima obustavljene zbog vremenskih nepogoda. Procjena je da će se ukupna ekonomija tokom 2013. godine oporaviti ali za pouzdanije procjene treba sačekati kraj drugog kvartala.

Ovaj period karakteriše niža godišnja inflacija u poređenju sa godišnjom inflacijom iz decembra prethodne godine. Tokom prvog kvartala došlo je do pada bruto i neto plata u odnosu na isti period prethodne godine. Broj nezaposlenih lica tokom prva tri mjeseca ove godine u kontinuiranom je porastu u odnosu na decembar 2012. godine.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

U prvom kvartalu 2013. godine ostvaren je rast fizičkog obima industrijske proizvodnje od 3,3% u odnosu na isti period 2012. godine. Rast proi-zvodnje je ostvaren u sektoru snabdijevanja elek-tričnom energijom, gasom i parom od 66,3%, dok je u sektoru vađenja ruda i kamena i sektoru pre-rađivačke industrije zabilježen pad od 6,7% od-nosno 34,5%. Na godišnjem nivou ostvaren je rast ukupne industrijske proizvodnje od 10,4% zbog rasta proizvodnje u sektoru snabdijevanja elek-tričnom energijom, gasom i parom od 103,1%. Posmatrano po mjesecima, rast industrijske proizvodnje ostvaren je u februaru (2%) i martu (24,6%), dok se u januaru bilježi mjesečni pad in-dustrijske proizvodnje od 17%.


U prerađivačkoj industriji, tokom prva tri mjeseca 2013. godine u odnosu na isti period prethodne godine, šest oblasti, koje čine svega 2,5% ukupne industrijske proizvodnje, bilježe rast proizvodnje i to: proizvodnja papira i proizvoda od papira 65,4%, proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 37,1%, proizvodnja proi-zvoda od gume i plastike 76,8%, proizvodnja namještaja 252,7%, popravka i montaža mašina i opreme 69,7% i proizvodnja duvanskih proizvoda 5096,7%.

U istom periodu smanjena je proizvodnja u deset oblasti prerađivačke industrije. Najveći pad je zabilježen u oblasti proizvodnje osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata za 82,4%. Pad bilježe i oblasti: proizvodnja odjevnih predmeta (-49,9%), proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja (-48,7%), proizvodnja osnovnih metala (-45,1%), proizvodi od drveta, plute i sl. (-37,6%), proizvodnja proizvoda od ostalih nemetal-nih minerala (-24,9%), proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute (-20,3%), proizvodnja pića (-11,5%) i štampanje i umnožavanje audio i video zapisa (-10,6%). Najmanji pad proizvodnje zabilježen je u oblasti proizvodnje prehrambenih proizvoda za 9,4%.

Sektor vađenja ruda i kamena bilježi pad proizvodnje od 6,7%, i to zbog pada proizvodnje u oblasti vađenja ruda od 6,9% i oblasti ostalo rudarstvo od 5,7%. U oblasti vađenja ruda metala nije evidentirana proizvodnja.

Hidroelektrane su tokom prva tri mjeseca znatno premašile proizvodne rezultate u odnosu na isti period prethodne godine, dok je u Termoelektrani proizvodnja bila na nivou planirane. S obzirom na povoljnu hidro-lošku situaciju i pogonsku spremnost, sektor snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, u prvom kvartalu ove godine bilježi rast proizvodnje od 66,3% u odnosu na isti period prethodne godine.

Grafik 1.2Industrijska proizvodnja po sektorima. Ø 2010 = 100

Izvor: Monstat

15Realni sektor

U kretanju industrijske proizvodnje tokom posljednje dvije godine pri-mjetan je opadajući trend, s tim da u prvom kvartalu ove godine dolazi do stagnacije, odnosno zaustavljanja opadajućeg trenda.

1.2.2. Turizam

Prema podacima Monstata, Crnu Goru je u prva tri mjeseca posjetilo 53,5 hiljada turista, što predstavlja rast od 7,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Broj dolazaka do-maćih turista smanjen je za 11%, a stranih je povećan za 14,3%.

Tokom prvog kvartala najposjećenija su bila primorska mjesta sa 51,7% u ukupno ostvarenim dolascima, što predstavlja povećanje od 4,8% u od-nosu na isti period prethodne godine. Povećan je broj posjeta planinskim mjestima za 12,9%, glavnom gra-du za 21,7%, a u ostalim turističkim mjestima broj dolazaka je manji za 28,1%.

U prvom kvartalu 2013. godine ostvareno je 190,6 hiljada noćenja, što je za 2,1% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Od uku-pnog broja noćenja domaći turisti su ostvarili 46,8 hiljada noćenja, što je za 16,3% manje nego u prvom kvartalu 2012. godine, dok su strani turisti ostvarili 143,8 hiljada noćenja, što predstavlja rast od 3,5%. U ovom periodu, broj noćenja koji se odnosi na planinska mjesta, koja inače čine 13,4% ukupno ostvarenih noćenja, povećan je za 15%, dok se broj noćenja u primorskim mjestima smanjio za 4,7%. Broj noćenja u glavnom gradu je povećan za 16,8%, a u ostalim turi-stičkim mjestima smanjen je za 35,9%.

Veći broj noćenja u prvom kvartalu u odnosu na isti period prethodne godine ostvarili su turisti iz Francuske (108,2%), Austrije (17,9%), Rusije (12,5%), Italije (6,7%), a od turista iz susjednih zemalja veći broj noćenja ostvarili su turisti iz Albanije (13,7%) i Kosova (99,6%). Smanjen je broj noćenja turista iz Bosne i Hercegovine (29%), Srbije (9,5%), Hrvatske (5,9%), Slovenije (21%), dok je broj noćenja turista iz Makedonije povećan za 6,5%.

Grafik 1.3 Industrijska proizvodnja – liniarni trend kretanja

Grafik 1.4 Dolasci turista u periodu januar – mart

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

Izvor: Monstat


Tokom prvog kvartala 2013. nasta v-ljena je promocija nacionalne turis-tičke ponude na međunarodnim saj movima. Turistička organizacija Herceg Novi je po prvi put imala svo-je prestavljanje na TTR sajmu turiz-ma u Bukureštu.

Za vrijeme trajanja sajma „IFT 2013” u Beogradu pokrenuta je inicijativa za osnivanje Asocijacije turističkih organizacija jugoistočne Evrope. Ini-cijativa ima za cilj jačanje zajednič-kih promotivnih aktivnosti na evrop-skom i prekookeanskim tržištima, što bi uticalo na smanjenje ukupnih troškova promotivnih aktivnosti, a istovremeno doprinijelo kvalitetnijoj razmjeni znanja i iskustava vezanih za ova tržišta.

Tabela 1.1 Sajmovi i prezentacije na kojima je predstavljena Crna Gora u prvom kvartalu 2013. godine

Sajamske prezentacije Termin održavanja

Conventa 2012 – Ljubljana 16 - 17. januar

„Holiday World“ Prag 7 – 10. februar

IFT - Beograd 21 -24. februar

ITB 2012 - Berlin 6 – 10. mart

TTR 2013- Bukurešt 14 – 17. mart

MITT 2013 - Moskva 19 – 20. mart

TUR 2013-Geteborg 21 – 24. mart

UITT 2012 - Kijev 27 – 30. mart

Izvor: Ministarstvo održivog razvoja i turizma

Grafik 1.5 Struktura dolazaka turista po mjestima

Grafik 1.6 Noćenja turista u periodu januar – mart

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

17Realni sektor

U Briselu je u januaru održan prvi sastanak radne grupe Calypso programa, čime je zvanično otpočela im-plementacija projekta „Odmor za sve“. Calypso je program namijenjen projektima koji imaju za cilj promo-visanje koncepta programa razvijenih od strane EU za proširenje turističke sezone kroz kreiranje i ponudu turističkih sadržaja ciljnim grupama turista, prije svega mlađoj i starijoj populaciji i osobama sa posebnim potrebama. Nacionalna turistička organizacija Crne Gore je partner u projektu zajedno sa Turističkom orga-nizacijom Srbije i Dunavskim centrom za konkurentnost.

U martu, Kerzner International Holdings Limited sklopio je ugovor sa Triangle Investment and Development Limited za izgradnju i rukovođenje novim One&Only resortom u Kumboru, u Crnoj Gori u Tivatskom zalivu. To će biti prvi One&Only resort u Evropi.

Boks 1.1 – Turizam i perspektiva u 2013. godini

UNWTO očekuje da će svjetski turizam ove godine u prosjeku rasti između 3% i 4%. Rast se prognozira u svim svjetskim regijama. U Evropi se očekuje rast između 2% i 3%, Americi od 3% do 4%, Aziji i Paci-fiku između 5% i 6%, Africi između 4% i 6% i Srednjem Istoku od 0% do 5%.

Iako ukupan ekonomski rast u prvom kvartalu ove godine variraod recesije u Eurozoni, usporavanja u Kini i jačanja u Japanu, dosadašnji trend u turizmu ukazuje da ovaj sektor može imati ključnu ulogu u ekonomskom razvoju i otvaranju novih radnih mjesta kako u Evropi, tako i svijetu. Prema izvještaju WTTC-a, turizam raste brže od svjetske ekonomije i očekuje se da će turizam i putovanja ostvariti rast od 3,2% u 2013. godini, dok se za globalni ekonomski rast predviđa stopa od 2,2%.

Prema izvještaju UNWTO-a od ukupno 99 zemalja koje su dostavile podatke o me-đunarodnim dolascima turis-ta za jedan ili dva mjeseca 2013. godine, 73 zemlje bilježe povećanje dolazaka, od čega njih 20 ima dvocifrenu stopu rasta, a pad dolazaka bilježi 26 zemalja. Na osno-vu raspoloživih podataka se procjenjuje da je broj dolaza-ka stranih turista u svijetu za prva dva mjeseca ove godine, a u poređenju sa istim perio-dom prethodne godine, dosti-gao rast nešto ispod 4%. Iako se procjena temelji na osnovu ograničenog broja podataka (ograničen broj zemalja i podaci za dva mjeseca), ipak je očito da turizam nastavlja da bude pokretač ukupne ekonomije u većini zemalja.

U prvom kvartalu 2013. godine Crnu Goru je posjetilo 7,3% više turista nego u istom periodu prethodne godine, dok je broj noćenja pao za 2,1%. Dolasci stranih turista u Crnoj Gori imaju trend rasta za prva tri mjeseca. Crna Gora bilježi rast od 14,3% stranih turista u poređenju sa istim periodom prethodne

Grafik 1 Međunarodni dolasci turista, mjesečna promjena u % (svijet)

Izvor: UNWTO, World Tourism Organization


godine, što je jedan od većih pozitivnih pomaka u Evropi (nakon Islanda najveći). Broj noćenja stranih turista je, u posmatranom periodu ove godine, porastao za 3,5%.

Kada je riječ o ukupnom doprinosu putovanja i turizma crnogorskom BDP-u, prema najnovijim procjenama Svjetskog savjeta za turizam i putovanja (WTTC), u ovoj godini će porasti za 13,2 odsto, što Crnu Goru pozicionira na prvo mjesto od 184 države.

1.2.3. Šumarstvo

U prvom kvartalu ove godine u oblasti šumar-stva je proizvedeno ukupno 10.778 m³ šumskih sortimenata, što je za 834,9% više nego u istom periodu prethodne godine. Ovakav rast je rezultat izuzetno niske osnovice u januaru 2012. godine, odnosno nepostojanja proizvodnje u februaru iste godine usljed vremenskih nepogoda.

Uz podršku FODEMO projekta u Kolašinu su, kra-jem februara i početkom marta, održane radionice na temu izrade planskih dokumenata u šumarstvu sa akcentom izrade Programa gazdovanja šuma-ma i Planova razvoja šuma. Nastavljeno je i sa orga-nizovanjem radionica za obuku trenera za savjeto-vanje u šumarstvu preko projekta „Razvoj šumar-stva u Crnoj Gori” koji se implementira uz pomoć Luksemburške agencije za razvojnu saradnju.

1.2.4. Građevinarstvo

Vrijednost izvršenih građevinskih radova u prvom kvartalu ove godine iznosila je 44,9 miliona eura i bila je viša za 5,7% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada povećana za 33%.

Prema evidenciji Monstata, vrijednost novih ugovora na zgradama iznosila je 11,6 miliona eura, što je za 121,8% više, dok je vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama iznosila 26,1 milion, odnosno 491,7% više u odnosu na prvi kvartal 2012. godine.

Crnogorska delegacija učestvovala je na međunarodnom sajmu nekretnina „MIPIM 2013“ koji je održan u periodu od 12. do 15. marta u Kanu. Predstavljeni su, između ostalog, projekti Porto Montenegro, Luštica Development, Boka Group i Montera. Inače, događaj u Kanu je najveći međunarodni sajam nekretnina, kome prisustvuju učesnici i posjetioci iz više od 90 zemalja.

Grafik 1.7 Proizvodnja šumskih sortimenata, m³

Izvor: Monstat

19Realni sektor

1.2.5. Saobraćaj3

Prema podacima Monstata, u prvom kvartalu 2013. godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 4,1% putnika manje nego u istom periodu pret-hodne godine. Kod prevoza robe u drumskom sa-obraćaju zabilježen je pad od 10,1%.

Za program rekonstrukcije puteva i mostova Vla-da Crne Gore je u 2013. godini odobrila kreditno zaduženje u iznosu od 20 miliona eura, od uku-pno planiranih 30 miliona eura. Programom je planirana realizacija sljedećih projekata: druga faza obilaznice oko Nikšića, izgradnja trećih tra-ka na dvije lokacije - Kuside i na dionici Mojko-vac-Slijepač Most, rekonstrukcija puta Krute-Ul-cinj, spajanje bulevara između Budve i Bečića, i druga faza obilaznice oko Rožaja.

U željezničkom saobraćaju je u prvom kvartalu ove godine prevoz putnika veći za 19,4%, a prevoz robe za 7,1% u odnosu na isti kvartal prethodne godine.

Na okruglom stolu održanom u organizaciji Rudnika uglja Pljevljau martu ove godine, predstavljena je studija opravdanosti i idejno rješenje nove željezničke pruge Pljevlja – Bijelo Polje – Berane – granica sa Kosovom.

3 Podatke za sve vidove saobraćaja, osim prometa na aerodromima koji ostaje mjesečni pokazatelj, Monstat će objavljivati na kvartalnom nivou

Grafik 1.9 Broj putnika u drumskom saobraćaju u 000

Grafik 1.8 Građevinska aktivnost

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat


Tokom prvog kvartala, u vazdušnom saobraćaju prevezeno je 146,3 hiljade putnika, što je za 3,1% više nego u pr-vom kvartalu prethodne godine, dok je prevoz robe smanjen za 5,4%.

Ukupni promet u lukama iznosio je 259,4 hiljade tona, i bio je niži za 40,8% u poređenju sa prvim kvarta-lom prethodne godine, pri čemu se na izvoz4 odnosilo 43,1%, a na uvoz 51,3%. Izvoz je u ovom periodu sma-njen za 17,3%, a uvoz za 55,6%.

1.3. Cijene

Inflacija u Crnoj Gori, mjerena potrošačkim cijenama u martu je, u odnosu na decembar 2012. Godine, izno-sila 0,5%. U ovom periodu najveći rast zabilježile su cijene iz kategorije hrana i bezalkoholna pića za 0,9% i cijene iz kategorije prevoz sa istom stopom od 0,9%. Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou rast potrošačkih cijena zabilježen je u martu (0,4%) i februaru (0,1%), dok je u januaru zabilježen pad cijena od 0,1%. Prosječna stopa potrošačkih cijena (prva tri mjeseca 2013. godine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 3,6%.

Cijene iz kategorije hrana i bezal-koholna pića su sa rastom od 0,9% u prvom kvartalu ostvarile najveće učešće u ukupnoj inflaciji (76,2%). U okviru ove kategorije, ostvaren je rast cijena voća (6%), povrća (5,9%), mesa (0,4%), ribe (2,2%), hljeba i žitarica (0,1%) i ostalih prehrambenih proi-zvoda (2,8%). Pale su cijene mlijeka, sira i jaja za 0,5%, ulja i masti za 4,4% i cijene iz grupe šećer, džem, med, čokolada i konditorski proizvodi za 0,4%. Cijene bezalkoholnih pića su u prvom kvartalu veće za 0,7%. Cijene kategorije prevoz su zabilježile rast od 0,9%, najviše zbog rasta cijena goriva i maziva od 1,4% i ostvarile su učešće od 20,3% u ukupnoj inflaciji.

4 Zbir izvoza i uvoza ne daje 100 zbog razlike koja se odnosi na tranzit roba.

Grafik 1.10 Prevoz putnika u vazdušnom saobraćaju

Grafik 1.11 Potrošačke cijene

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

21Realni sektor

Rast cijena u martu u odnosu na decembar 2012. godine od 0,4% ostvaren je u kategoriji odjeća i obuća, 0,7% u kategoriji ostali proizvodi i usluge, 0,5% u kategoriji zdravlje, dok je rast od 0,1% zabilježen u kategorijama alkoholna pića i duvan i komunikacije. Pad cijena zabilježen je u kategoriji pokućstvo i rutinsko održavanje stana (-0,8%), hoteli i restorani (-0,3%), kao i kategoriji stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (-0,1%). U kategorijama obrazovanje i rekreacija i kultura nije bilo promjena cijena u martu ove godine u odnosu na de-cembar 2012. godine.

Mjesečna bazna inflacija je tokom prva dva mje-seca imala niži nivo od zvanične mjesečne infla-cije i negativan predznak (-0,3% za januar, kao i za februar), zbog „smirivanja“ cijena koje čine ba-znu inflaciju, dok je u martu imala nešto viši nivo od zvanične mjesečne inflacije.

Potrošačke cijene su u martu, u odnosu na pro-sjek 2012, zabilježile rast od 2%, dok je godišnja inflacija mjerena harmonizovanim indeksom po-trošačkih cijena iznosila 3%.

Godišnji rast potrošačkih cijena u martu iznosio je 3,3%, a najveći rast zabilježile su cijene iz ka-tegorije odjeća i obuća za 8,4%, zbog rasta cijena odjeće od 15,7% i cijene iz kategorije stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (5%), najviše zbog rasta cijene električne enrgije od 9,7%. Visok go-dišnji rast zabilježen je u kategoriji hrana i bezal-koholna pića (4,7%), zbog godišnjeg rasta cijena povrća od 19,1%, voća 15,8%, ulja i masti 11,9%. Godišnji rast cijena zabilježen je u kategoriji re-kreacija i kultura od 3,7%, komunikacije 3,5%, zdravlje 1,9%, hoteli i restorani 1,9% i alkoholna pića i duvan 0,8%. Pad cijena zabilježen je u kate-goriji ostali proizvodi i usluge (-2,3%), pokućstvo i rutinsko održavanje stana (-2,2%) i kategoriji pre-voz (-0,1%), dok se cijene u kategoriji obrazovanje nisu mijenjale.

Cijene kategorije hrana i bezalkoholna pića i ka-tegorije transport imale su različito kretanje u zemljama regiona. Cijene kategorije hrana i be-zalkoholna pića su u svim izabranim zemljama, ostvarile veći godišnji rast od ukupne inflacije. Najveći godišnji rast cijena ove kategorije proizvoda zabilježen je u Srbiji i iznosio je 14,8%, zatim Crnoj Gori 4,7%, Hrvatskoj 4,5%, Makedoniji 3,3% i Bosni i Hercegovini 1,4%. Cijene iz kategorije transport u izabranim zemljama bilježe godišnji pad, osim u Srbiji gdje se bilježi godišnji rast od 4,6%.

Grafik 1.12 Poređenje ukupne inflacije i bazne inflacije (mjesečna stopa)

Grafik 1.13 Godišnja promjena ukupne inflacije i izabranih kategorija u zemljama regiona

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG

Izvor: Monstat i zavodi za statistiku izabranih zemalja


Tabela 1.2 Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji5

Ponderi III 13/XII 12. Stopa rasta Doprinos Učešće u

ukupnoj inflacijiUKUPNO 1000 100,5 0,5 0,5 100,0

Hrana i bezalkoholna pića 386,4 100,9 0,9 0,4 76,2

Alkoholna pića i duvan 37,9 100,1 0,1 0,0 0,7

Odjeća i obuća 70,7 100,4 0,4 0,0 5,6

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 153,1 99,9 -0,1 0,0 -3,6

Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 46,9 99,2 -0,8 0,0 -8,4

Zdravlje 38,2 100,5 0,5 0,0 3,8

Prevoz 101,0 100,9 0,9 0,1 20,3

Komunikacije 57,1 100,1 0,1 0,0 0,9

Rekreacija i kultura 27,2 100,0 0,0 0,0 -0,2

Obrazovanje 15,7 100,0 0,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 23,0 99,7 -0,3 0,0 -1,3

Ostala dobra i usluge 42,8 100,7 0,7 0,0 6,0

Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije

U Eurozoni godišnja inflacija iznosila je 1,7%, pri čemu su najveći godišnji rast imale električna energija (8,2%), paket aranžmani (11,4%) i usluge smještaja (7,2%), a najveći godišnji pad medicinske i ostale nebol-ničke usluge (-5%), telekomunikacije (-5,5%) i goriva i maziva (-2,4%).

Cijene nafte na svjetskim tržištima su u prva tri mjeseca u porastu u od-nosu na cijene iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvom kvartalu, u prosjeku, koštala 109,5 USD/barel, što je za oko 2,8% više u odnosu na cijenu iz decembra prethodne godi-ne. Prosječna cijena brenta u prvom kvartalu je bila 112,6 USD/barel, što je za oko 3% više u odnosu na cijenu iz decembra prethodne godine. Naj-viša cijena brenta je bila u februaru i iznosila je 116,3 USD/barel, dok je u martu iznosila 108,4 USD/barel i bila je niža za 0,8% od cijene iz decembra prethodne godine. Podstaknute pozi-tivnim privrednim signalima iz Kine

5 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture eviden-tira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Grafik 1.14 Cijene nafte, mjesečna stopa

Izvor: Monstat i „Monhly Oil Market Reports“, OPEC

23Realni sektor

i SAD-a s početka godine, kao i sezonskim porastom tražnje, cijene nafte su u februaru dostigle najviši nivo u posljednjih devet mjeseci. U martu dolazi do pada cijena, zbog povećanja ponude, uz istovremeno usporava-nje globalne potražnje za tim energentom.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u martu, u odnosu na decembar prethodne godine, ostale nepromijenjene. Cijene u prerađivačkoj industriji su zabilježile pad od 0,5%, cijene vađenja ruda i kamena rast od 4,5%, dok se cijene snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom nisu mijenjale. Cijene proizvođa-ča industrijskih proizvoda su na godišnjem nivou zabilježile rast od 4,2%.

1.4. Tržište rada

Broj zaposlenih u prvom kvartalu ove godineu prosjeku je iznosio 167,496 i bio je viši za 3,5% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u martu u odnosu na de-cembar prethodne godine bio viši za 0,2%. Većina sektora (šesnaest od ukupno devetnaest) bilježi rast broja zaposlenih, pa je posmatrano po po-jedinim sektorima6, najveći rast za-bilježen u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (34,4%), usluge smještaja i ishrane (9,7%), po-ljoprivrede (9,4%) i umjetnost, zabava i rekreacija (7,9%).

Pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru vađenja ruda i kamena za 0,6%, trgovini (2,7%) i poslovanje sa nekretninama (3,5%).

Posmatrajući strukturu zaposlenih tokom prva tri mjeseca ove godine, prikazanu preko devetnaest sektora na osnovu nove klasifikacije djelatnosti (ranije bilo petnaest sektora), uočava se da je najviše zaposlenih u sek-toru trgovine (21,9%) i državne uprave (12,2%), dok je najmanje zaposlenih u sektoru poslovi s nekretninama (0,8%) i sektoru vađenje ruda i kamena (1,2%).

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvom kvartalu ove godine, u prosjeku, iznosio je 32.508, što je za 3,3% više nego u istom periodu prethodne godine. Broj nezaposlenih lica tokom prva tri mjeseca ove godine je u kontinuiranom porastu u odnosu na decembar 2012. godine. U martu 2013. godine broj nezaposlenih se po-većao za 5,8% u odnosu na decembar 2012.

6 Od 01.01.2012. godine primijenjena je Klasifikacija djelatnosti (NACE Rev2), pa su zaposleni, kao i zarade prikazani po novoj KD.

Grafik 1.15 Broj zaposlenih

Izvor: Monstat


Vlada je donijela odluku o smanjenju radnih dozvola za strance sa 25.050 (koliko je predviđeno 2012. godine) na 16.500, čime se stvara prostor za zapošljavanje domaće radne snage, i to najviše sezonskih radnika.

Zavod za zapošljavanje Crne Gore predstavio je projekat „Sezonsko za-pošljavanje 2013. Godine“ pod slo-ganom „Zaposlimo naše”. Inicijativa ZZZCG ima za cilj pripremu i zapo-šljavanje domaće radne snage u mno-go većem obimu u odnosu na stran-ce, kao i da ohrabri poslodavce da povećaju učešće domaće radne snage u svojim firmama.

Prema podacima Zavoda za zapo-šljavanje, stopa nezaposlenosti7 je u martu iznosila 14,2% i viša je za 0,62 p.p. od stope nezaposlenosti iz marta prethodne godine. Drugu stopu ne-zaposlenosti objavljuje Monstat na kvartalnom nivou, a na osnovu An-kete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostata. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafi-ku br. 1.18.

7 Stopa nezaposlenosti je nešto veća od marta 2012. godine, što je dijelom i rezultat korišćenja novog podatka o broju aktivnog stanovništva pri obračunu stope nezaposlenosti (aktivno stanovništvo prema popisu iz 2011. godine je 232 hiljade).

Grafik 1.16 Struktura zaposlenih u procentima

Izvor: Monstat

Grafik 1.17 Broj nezaposlenih

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG

25Realni sektor

Zarade

U prva tri mjeseca prosječna bruto zarada u Crnoj Gori iznosila je 729 eura i bila je niža za 1,5% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 484 eura, što je za 2,4% niže od prosječne zarade bez poreza i doprinosa iz istog perioda prethodne godine. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u sektoru snabdijevanja električnom energijom (839 eura), finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (842 eura), informisanje i komunikacije (737 eura), dok najmanju zaradu bilježe zapo-sleni u trgovini na veliko i trgovini na malo (317 eura). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru građevinarstvo 6,4%, dok su najmanje rasle zarade u sektoru usluge smještaja i ishrane 0,3%. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u trinaest sektora, pri čemu je najveći pad zabilježen u sektoru poslovanje sa nekretninama 32,7%, a najmanji pad u sektoru stručne, naučne i tehničke djelatnosti 0,5%.

Grafik 1.18 Kretanje stope nezaposlenosti

Izvor: Monstat i Zavod za zapošljavanje


Tabela 1.3Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima

Zarade bez poreza i doprinosa Indeks

Ø I - III 12. Ø I - III 13. ØI-III 13/Ø I-III 12.

UKUPNO 496 484 97,6

Poljoprivreda,šumarstvo i ribarstvo 627 584 93,1

Vađenje ruda i kamena 768 666 86,7

Prerađivačka industrija 521 504 96.7

Snabdijevanje električnom energijom 893 839 94,0

Snabdijevanje vodom, upravljanje otpadnim vodama, kontrolisanje procesa upravljanja otpada i sl. 458 450 98,3

Građevinarstvo 404 430 106,4

Trgovina na veliko i trgovina na malo 338 317 93,8

Saobraćaj i skladištenje 557 511 91,7

Usluge smještaja i ishrane 383 384 100,3

Informisanje i komunikacije 759 737 97,1

Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 873 842 96,4

Poslovanje sa nekretninama 845 569 67,3

Stručne, naučne i tehničke djelatnosti 440 438 99,5

Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti 341 325 95,3

Državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje 498 490 98,4

Obrazovanje 450 453 100,7

Zdravstvena i socijalna zaštita 471 484 102,8

Umjetnost, zabava i rekreacija 387 400 103,4

Ostale uslužne djelatnosti 440 462 105,0

Izvor: Monstat

Boks 1.2 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, mart 2013. godine

Podaci o prosječnim platama u martu 2013. godine pokazuju značajne razlike po pojedinim zemljama bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa, kao i bruto zarade u Crnoj Gori, Sloveniji i Bosni u Hercegovini bilježe pad u odnosu na isti mjesec prethodne godine, dok Srbija, Hrvatska i Makedonija bilježe rast, kako bruto tako i neto plata, na godišnjem nivou. Najveći pad neto zarada na godišnjem nivou bilježi Crna Gora sa padom od 2,7%, što je rezultat uvođenja kriznog poreza na plate u januaru 2013. godine. Pad neto zarada u Bosni i Hercegovini i Sloveniji iznosi 0,5% i 0,2% respektivno. Neto zarade u Srbiji su porasle za 2,8%, u Hrvatskoj 0,3%, dok su u Makedoniji neto zarade porasle za 1% u odnosu na mart 2012. godine. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate ispred Bosne i Hercegovine, Srbije i Make-donije.

27Realni sektor

Tabela 1Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Zemlja Neto plate Bruto plate

Slovenija 994 1,520

Hrvatska 727 1053

Crna Gora 476 723Bosna i Hercegovina 419 653

Srbija 373 516

Makedonija 345 506

Izvor: Zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja

2 MONETARNA KRETANJA

31Monetarna kretanja

Prvi kvartal 2013. godine je obilježila implementacija projekta primjene međunarodnih računovodstvenih standarda. Projekat primjene MRS 39, koji je započet u 2012. godini, uključivao je izradu nove Odluke o mi-nimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom8. Shodno ovoj Odluci usvojene su nove odluke i to Odluka o kontnom okviru za banke9 i Odluka o izvještajima koji se dostavljaju Centralnoj banci Crne Gore10. Primjena navedenih odluka je počela od 1. januara 2013. godine.

Primjenom izmijenjene regulative je obezbijeđeno da se pri vrednovanju finansijske imovine banaka, uz pru-dencione filtere postavljene od strane regulatora, primjenjuju međunarodni računovodstveni standardi. Naj-značajnija izmjena odnosila se na uvođenje računa za evidentiranje ispravki vrijednosti za stavke bilansne aktive, novih definicija finansijskih instrumenata i reklasifikaciju bilansnih pozicija u skladu sa međunarod-nim računovodstvenim standardima. U skladu sa navedenim izmjenama, izvršena je revizija podataka za period 2009 - 2012. godine, kako bi se obezbijedila uporedivost, dok je revizija podataka za period prije 2009. godine još uvijek u toku11.

Prvi kvartal 2013. godine karakterisao je i dalje usporen ekonomski rast, kao i rast nelikvidnosti privrede. I dalje je prisutan visok nivo nekvalitetnih kredita. Banke su značajno smanjile inostrane obaveze od 2008. i sada se skoro u potpunosti finansiraju iz lokalnih depozita. Odobreno je 172 miliona novih kredita.

Ocijenjeno je da je Odluka o privremenim mjerama za ograničenje kamatnih stopa imala pozitivne efekte. Centralna banka će nastaviti da prati kretanje i aktivnih i pasivnih kamatnih stopa i u slučaju njihovog po-novnog značajnijeg rasta i negativnog uticaja na kretanje nekvalitetnih kredita, razmotriće njihovo ponovno ograničavanje.

U posmatranom periodu su nastavljene aktivnosti na unapređivanju regulatornog okvira u cilju njegove dalje harmonizacije sa propisima Evropske unije.

8 "Sl. list Crne Gore”, br. 22/12, 55/12.9 "Sl. list Crne Gore", br. 55/12.10 "Sl. list Crne Gore”, br. 64/12.11 Preliminarni podaci za period 2009-2012. godine. Osim toga, izvještaj ne sadrži poređenja za određene monetarne pokaza-

telje, jer je revizija istih još uvijek u toku.


2.1. Banke

2.1.1. Likvidnost banaka

Sve banke su tokom prvog kvartala 2013. godine bile likvidne i imale su dnevne i dekadne pokazatelje likvid-nosti iznad propisanog minimuma12 (grafici br. 2.1 i 2.2).

U strukturi likvidnih sredstava ba-naka na kraju marta 2013. godine dominantno učešće zabilježila su li-kvidna sredstva u zemlji (62,2%), dok se 37,8% odnosilo na sredstva banaka u inostranstvu.

Likvidna aktiva banaka iznosila je 381,9 miliona eura na kraju prvog kvartala 2013. godine. Učešće likvid-ne u ukupnoj aktivi na kraju marta 2013. godine iznosilo je 13,2%. Koe-ficijent krediti/depoziti iznosio je 1,0 na kraju posmatranog perioda.

Tokom prva tri mjeseca 2013. godine nije bilo korišćenja obavezne rezerve za likvidnost.

2.1.2. Agregatni bilans stanja banaka

Ukupna aktiva banaka je iznosila 2.888,9 miliona eura na kraju prvog kvartala 2013. godine (tabela br. 2.1).

U strukturi aktive u posmatranom periodu najveće učešće imaju krediti i ostala potraživanja sa 86,2%. U strukturi pasive, najveće učešće imaju depoziti banaka sa 69,2%, koji su zabilježili rast od 11,5% na godišnjem nivou. Na kraju prvog kvartala 2013. godine pozajmice su zabilježile pad na godišnjem nivou od 27,6%. Ostva-ren je pozitivan finansijski rezultat na nivou sistema u iznosu od 9,9 miliona eura, prije svega zbog ostvarenog dobitka sistemski značajnih banaka.

12 Na snazi je Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama („Sl. list Crne Gore”, br. 60/08), kojom je propisana obaveza banaka za održavanjem minimalnih koeficijenata likvidnosti na dnevnoj (0,9) i dekadnoj osnovi (1,0).

Grafik 2.1 Agregatni dnevni pokazatelj likvidnosti

Grafik 2.2 Agregatni dekadni pokazatelji likvidnosti, %

Izvor: Dnevni izvještaji banaka

Izvor: Dekadni izvještaji banaka


Tabela 2.1Aktiva banaka, kraj prvog kvartala

Stanje Struktura Promjena

III 2012. III 2013. III 2012. III 2013. III 2013-III 2012.

III 2013.III 2012.

AKTIVA 000 eura % 000 eura %

1. Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka 228.349 273.315 8,3 9,5 44.966 19,7

2. Krediti i ostala potraživanja 2.349.588 2.490.219 85,2 86,2 140.631 6,0

2.1. Ispravka vrijednosti kredita i ostalih potraživanja 104.081 195.114 3,8 6,8 91.033 87,5

2.2. Neto krediti i ostala potraživanja 2.245.507 2.295.105 81,5 79,4 49.598 2,2

3. Hartije od vrijednosti 89.910 145.841 3,3 5,0 55.931 62,2

4. Derivatna finansijska sredstva 6 0 0,0 0,0 -6 -100,0

5. Ostala aktiva 208.297 208.108 7,6 7,2 -189 -0,1

6. Ispravka vrijednosti ostale aktive 15.535 33.455 0,6 1,2 17.920 115,4

6. UKUPNO AKTIVA 2.756.535 2.888.915 100,0 100,0 132.380 4,8

PASIVA

1. Depoziti 1.792.598 1.999.295 65,0 69,2 206.697 11,5

1.1 Depoziti po viđenju 666.711 794.261 24,2 27,5 127.550 19,1

1.2. Oročeni depoziti 1.125.887 1.202.053 40,8 41,6 76.166 6,8

1.3. Sredstva na escrow računu* 0 2.981 0,0 0,1 2.981 -

2. Pozajmice 514.801 372.966 18,7 12,9 -141.835 -27,6

3. Emitovane hartije od vrijednosti 18.957 18.971 0,7 0,7 14 0,1

4. Finansijski derivati 414 100 0,0 0,0 -314 -75,8

5. Ostale obaveze 126.227 101.312 4,6 3,5 -24.915 -19,7

6. Ukupan kapital 303.538 396.276 11,0 13,7 92.738 30,6

5. UKUPNO PASIVA 2.756.535 2.888.915 100,0 100,0 132.380 4,8

* Do 2013. godine sredstva na escrow računu nisu bila posebno izdvojena

2.1.3. Kreditna aktivnost banaka

Ukupno odobreni krediti i ostala potraživanja13 su na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosili 2.490,2 mi-liona eura. U valutnoj strukturi kredita i ostalih potraživanja, na kredite i ostala potraživanja u stranoj valuti odnosilo se 3,7%. Ročna struktura pokazuje da na kraju prvog kvartala 2013. godine dominiraju dugoročni krediti i ostala potraživanja sa 66%.

U strukturi kredita i ostalih potraživanja pravnih lica po djelatnostima najveće učešće zabilježili su krediti i ostala potraživanja odobreni za djelatnost trgovine na veliko i malo i popravku motornih vozila i motocikala sa 30%, zatim slijedi djelatnost građevinarstva sa 17%, prerađivačke industrije sa 10,9%, dok se na sve ostale djelatnosti odnosilo 42,1%.

13 Shodno novoj definiciji krediti i ostala potraživanja obuhvataju: kredite od banaka i ostalih klijenata, sredstva i depozite kod banaka i ostalih depozitnih institucija, faktoring i forfeting i potraživanja banke po neizmirenim akceptima, garancijama i mjenicama.


Posmatrano po namjeni, najviše kredita odobreno je za likvidnost (18%), zatim stambenih (13,6%), kredita za nabavku osnovnih sredstava (11,6%), gotovinskih (9,6%) i kredita za izgradnju i adaptaciju građevinskih objekata (9,2%). Tokom prvog kvartala 2013. godine značajno manje sredstava banaka iskorišćeno je putem potrošačkih kredita, „overdrafta“, kreditnih kartica, refinansiranja obaveza prema drugim bankama, za pri-premu turističke sezone, kupovinu automobila i kupovinu hartija od vrijednosti i ostale namjene.

Isuviše lako odobravanje kredita od strane banaka u periodu prije izbijanja krize, zajedno sa nepovoljnim uslovima privređivanja uslovljenim globalnom finansijskom krizom, faktori su koji su uticali na pogoršanje kvaliteta kreditnog portfolija banaka. U proteklom periodu banke su primjenjivale raspoložive mjere za po-boljšanje kvaliteta kreditnog portfolija, a koje su podrazumijevale izmještanje nekvalitetnih kredita u bilanse matičnih banaka, prodaju i restrukturiranje kredita. Međutim, i pored navedenih mjera, u prvom kvartalu 2013. godine evidentan je visok nivo nekvalitetnih kredita. Na kraju prvog kvartala 2013. godine, nekvalitetni krediti (C, D, E) su iznosili 464,7 miliona eura. Nekvalitetni krediti su činili 18,7% ukupnih kredita i ostalih potraživanja. Od ukupno odobrenih kredita i ostalih potraživanja na kraju posmatranog perioda, na kredite i ostala potraživanja koja kasne sa otplatom se odnosilo 24,7%.

Kriza u realnom sektoru i problem otežane naplate kredita i ostalih potraživanja su predmet posebne pažnje i aktivnosti usmjerenih na rješavanje pitanja korporativnog finansijskog restrukturiranja i nekvalitetnih kre-dita i ostalih potraživanja.

Novoodobreni krediti

Banke su u prvom kvartalu 2013. godine odobrile ukupno 172,2 miliona eura novih plasmana u vidu kredita, što predstavlja povećanje od devet miliona eura ili 5,5% u odnosu na prva tri mjeseca prethodne godine.

Struktura novoodobrenih kredita po sektorima pokazuje da banke dominantan dio novih kredita odobravaju sektoru privrede i stanovništva, dok je značajan iznos odobren i sektoru Opšte vlade. Tako se u prvom kvar-talu 2013. godine na kredite privredi odnosilo 48,2%, stanovništvu 37,1% i Opštu vladu 7,8%. Posmatrano po namjeni, dominantan dio kredita odobravao se za likvidnost za obrtna sredstva (41,4%).

2.1.4. Depoziti

Depoziti kod banaka su na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosili 1.999,3 miliona eura. U od-nosu na kraj prethodne godine, depoziti su bili viši za 0,9%, dok u jednogodišnjem periodu bi-lježe povećanje od 11,5%. Tokom prva tri mjeseca 2013. godine ukupni depoziti u bankama su pro-sječno mjesečno rasli po stopi od 0,3% (u istom periodu prethodne godine prosječno mjesečno su opadali po stopi od 0,4%).

Iz grafičkog prikaza je evidentno da u strukturi depozita banaka najveće učešće bilježe depoziti sektora stanovništva i privrede (84,5%). Ovi sek-

Grafik 2.3 Depoziti banaka po sektorima, u 000 eura


tori su ujedno i najznačajniji pokretači rasta de-pozita, sa zabilježenim stopama rasta od 12,7% i 15,8% respektivno, u odnosu na mart 2012. go-dine. Istovremeno, sektor Opšte vlade bilježi rast od 12,7%, dok pozicija ostalo bilježi rast od 1% na godišnjem nivou. S druge strane, u posmatranom periodu pad su zabilježili samo depoziti finansij-skog sektora (9,5%).

Ročna struktura depozita je i dalje nezadovoljava-juća. Dominantan dio ukupnih depozita (81,9%) odnosio se na kratkoročne depozite, od čega su 39,7% činili depoziti po viđenju, a 42,2% depoziti ročnosti do jedne godine, dok se na depozite oro-čene na period preko jedne godine odnosilo 17,9% ukupnih depozita. Preostali dio od 0,1% odnosio se na sredstva na „escrow” računu14 (grafik br. 2.4).

2.1.5. Sektor stanovništva i privrede

2.1.5.1. Sektor stanovništva

Sektor stanovništva je najznačajniji deponent crnogorskog bankarskog sistema, s obzirom na to da se 58,3% depozita banaka na kraju prvog kvartala 2013. godine odnosilo na ovaj sektor. S druge strane, sa 34,8% uče-šća u ukupno odobrenim kreditima i ostalim potraživanjima, drugi je po značaju korisnik kredita i ostalih potraživanja.

Sektor stanovništva je prvi kvartal 2013. godine završio kao najznačajni neto štediša u crnogorskom ban-karskom sistemu. Ovaj sektor je na kraju posmatranog perioda ostvario neto štednju16 u ukupnom iznosu od 299,4 miliona eura.

Ukupno odobreni krediti i ostala potraživanja prema sektoru stanovništva su na kraju marta 2013. godine iznosili 865,5 miliona eura. Kod kredita i ostalih potraživanja prema sektoru stanovništva, najvećim dijelom se radi o ranije odobrenim, dugoročnim kreditima i ostalim potraživanjima koji čine 90,2% ukupno odobre-nih kredita i ostalih potraživanja ovom sektoru. Stoga i najveće učešće u strukturi kredita stanovništva imaju upravo namjenski krediti i ostala potraživanja sa 47,2%, i to stambeni i krediti za adaptaciju stambenog ili poslovnog prostora koji zajedno čine 72,5% namjenskih kredita i ostalih potraživanja. Pored namjenskih kredita i ostalih potraživanja, značajno učešće od 30,3% bilježe i gotovinski krediti i ostala potraživanja, dok hipotekarni krediti i ostala potraživanja čine 17,6%.

14 Escrow račun je račun na kome se drže sredstva do momenta ispunjenja ugovora za koji su vezana.15 Do 2013. godine sredstva na escrow računu nisu bila posebno izdvojena.16 Razlika kredita i ostalih potraživanja stanovništva i depozita stanovništva.

Grafik 2.4 Ročna struktura depozita15, u 000 eura


Depoziti sektora stanovništva su u toku prva tri mjeseca 2013. godine bili u konstantnom rastu. Depoziti sektora stanovništva su, na kraju prvog kvartala 2013. godine, iznosili 1.165,0 miliona eura i bili su viši za 1,6% u odnosu na kraj 2012. godine, a u odnosu na isti period prethodne godi-ne za 12,7% (grafik br. 2.5).

U ročnoj strukturi depozita stanovništva, koja i dalje nije najpovoljnija, primijetna je pozitivna tendencija i promjena u korist oročenih depozita. Tako na kraju marta 2013. godine kratkoročni depoziti čine 78,1% ukupnih depozita stanovniš-tva, dok 21,9% predstavljaju dugoročni depoziti, u kojima dominiraju depoziti ročnosti od jedne do tri godine (grafik br. 2.6). Neznatan dio depozita stanovništva se odnosi na sredstva na „escrow“ računu. U odnosu na kraj decembra 2012. godi-ne, dugoročni depoziti ovog sektora zabilježili su rast od 32,8 miliona eura ili 14,7%, dok su kratko-ročni depoziti stanovništva zabilježili pad od 14,9 milion eura ili 1,6%.

Sredstva deponovana u bankama od strane sekto-ra stanovništva, od jula 2010. godine, konstantno su viša od iznosa odobrenih kredita, pri čemu je ova razlika dostigla najveći iznos na kraju 2012. godine (337,7 miliona eura), dok je na kraju mar-ta 2013. godine ona iznosila 299,4 miliona eura. Stoga i koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor bilježi konstantno poboljšanje, a na kraju marta 2013. godine je iznosio 0,74.

2.1.5.2. Sektor privrede

Tokom prvog kvartala 2013. godine nastavljena je tendencija povećanja kredita i ostalih potraživanja odo-brenih privredi, dok su deponovana sredstva ovog sektora u bankama imala umjereno rastući trend. Tako je na kraju posmatranog perioda neto dug privrede iznosio 488,4 miliona eura. Iznos neto duga ovog sektora je i dalje visok, što sektor privrede čini najznačajnijim neto dužnikom u crnogorskom bankarskom sistemu.

Kao najznačajniji korisnik kredita, ovaj sektor je na kraju prvog kvartala 2013. godine ostvario dug po osnovu kredita i ostalih potraživanja u ukupnom iznosu od 1.013,8 miliona eura, što čini 40,7% ukupno odobrenih kredita i ostalih potraživanja.

Grafik 2.5 Mjesečna stopa rasta/pada depozita stanovništva, %

Grafik 2.6 Ročna struktura depozita stanovništva, %


U Centralnom registru računa na kraju prvog kvartala 2013. godine evidentirano je 52.680 ra-čuna pravnih lica i preduzetnika. Od ukupnog broja evidentiranih računa, 23,7% ili 12.459 ra-čuna je bilo u blokadi. U posmatranom periodu, ukupan dug na blokiranim računima iznosio je 425,9 miliona eura (grafik br. 2.7).

Sektor privrede je drugi po značaju deponent u cr-nogorskom bankarskom sistemu. Na kraju prvog kvartala 2013. godine, u crnogorskim bankama je deponovano 26,3% ukupnih depozita od strane ovog sektora. Ukupni depoziti privrede iznosili su 525,4 miliona eura na kraju prvog kvartala 2013. godine, što je za 71,6 miliona eura ili 15,8% više u jednogodišnjem periodu.

Ročna struktura depozita sektora privrede pokazuje dominantno učešće depozita po viđenju (61,9%). S druge strane, ročna struktura duga ovog sektora pokazuje dominantno učešće dugoročnih kredita i ostalih potra-živanja i to pretežno kredita i ostalih potraživanja ročnosti preko tri godine (66,1% u ukupnim dugoročnim kreditima i ostalim potraživanjima ovog sektora).

Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor je na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosio 1,91.

2.1.6. Strana aktiva i pasiva banaka

Strana aktiva banaka18 je na kraju marta 2013. godine iznosila 591,6 miliona eura i u odnosu na kraj 2012. go-dine bila je viša za 48,5 miliona eura (8,9%), a u odnosu na mart 2012. godine za 154,9 miliona eura (35,5%).

Depoziti banaka u inostranstvu su na kraju marta činili 70,5% strane aktive. Preostalih 29,5% strane aktive odnosilo se na gotovinu (11,2%), kredite nerezidentima (10,4%), hartije od vrijednosti osim akcija (6,4%) i ostalo (1,4%).

Strana pasiva banaka je na kraju marta 2013. godine iznosila 737,3 miliona eura i u odnosu na kraj 2012. go-dine bila je viša za 37,8 miliona eura (5,4%), dok je u odnosu na mart 2012. godine niža za 64,6 miliona eura (8,1%). Najveće učešće u stranoj pasivi ostvarile su pozajmice iz inostranstva (51,4%), zatim depoziti nerezi-denata kod banaka (46,1%) i obaveze banaka po osnovu hartija od vrjednosti (2,2%).

Neto strana aktiva banaka je iznosila -145,7 miliona eura na kraju marta 2013. godine (na kraju prethodne godine iznosila je -156,4 miliona eura).

17 Broj pravnih lica i preduzetnika je na dan 30.6.2012. godine umanjen nakon izvršenog usklađivanja evidencije Centralnog registra računa, koji vodi Centralna banka Crne Gore, sa evidencijama Centralnog registra privrednih subjekata i Privrednog suda iz kojih su navedena pravna lica i preduzetnici obrisana.

18 Potraživanje od nerezidenata.

Grafik 2.7 Broj pravnih lica i preduzetnika u blokadi, iznos duga po osnovu blokade (u 000 eura)17


2.1.7. Kapital banaka

Ukupni kapital banaka na kraju marta 2013. godine iznosio je 396,3 miliona eura, što je za 107,6 miliona eura ili 37,3% više nego na kraju 2012. godine, dok je u odnosu na mart 2012. godine viši za 30,6%. Na povećanje kapitala je uticalo više faktora. Prije svega, razlog za značajno povećanje kapitala jeste uvođenje računa za rezerve za procijenjene gubitke po regulatornom zahtjevu (račun 3025)19, na kojem se evidentiraju rezerve za otpisane kredite iz vanbilansa i ukinute rezervacije za bilansne stavke (oko 88 miliona eura). Povećanje kapi-tala je uslovljeno i dokapitalizacijom jedne banke krajem decembra 2012. godine u iznosu od 10 miliona eura koja je proknjižena u januaru ove godine. Takođe, na povećanje kapitala je uticala i ostvarena dobit banaka u iznosu od 9,9 miliona eura (grafk br. 2.8).

Na kraju prvog kvartala 2013. godine, sve banke, osim jedne, su zabilježile rast kapitala u odnosu na kraj 2012. godine, pri čemu je prosječno pove-ćanje iznosilo 45,8%. Posmatrano na godišnjem nivou, sve banke su zabi-lježile povećanje kapitala, pri čemu je prosječno povećanje kapitala iznosilo 25,8%.

Osam banaka je završilo prvi kvar-tal 2013. godine sa dobitkom, a tri sa gubitkom. Sistemski važne banke su ostvarile značajan dobitak, što je uticalo na to da finansijski rezultat na agregatnom nivou bude pozitivan u iznosu od 9,9 miliona eura (grafik br. 2.9).

Koeficijent solventnosti bankarskog sistema je bio iznad zakonom propi-sanog minimuma od 10% i iznosio je 13,46% na kraju marta 2013. godine. I pored toga, najniži je u poređenju sa zemljama regiona (tabela br. 2.2).

19 U skladu sa novousvojenom regulativom (kako je navedeno u uvodnom dijelu), pri vrednovanju finansijske imovine banaka, uz prudencione filtere postavljene od strane regulatora, primjenjuju se međunarodni računovodstveni standardi.

Grafik 2.8 Ukupan kapital banaka, I 2012 – III 2013. godine, 000 eura

Grafik 2.9 Finansijski rezultat na agregatnom nivou, 000 eura


Tabela 2.2Koeficijent solventnosti, mart 2013. godine

Zemlja Koeficijent solventnosti

Crna Gora 13,46%

Srbija 20,42%

Hrvatska (XII 2012) 20,55%

Makedonija 17,33%

2.1.8. Obavezna rezerva

Izdvojena obavezna rezerva, na kraju prvog kvartala 2013. godine, iznosila je 187,7 miliona eura i povećana je za 0,6 miliona eura ili 0,3% u odnosu na kraj 2012. godine. U odnosu na kraj marta prethodne godine, obavezna rezerva je veća za 18,1 milion eura ili za 10,7% (grafik br. 2.10).

Efektivna stopa obavezne rezerve, mjerena odnosom izdvojene obave-zne rezerve i ukupnih depozita, izno-sila je 9,39% na kraju marta 2013. go-dine (grafik br. 2.11).

Odnos izdvojene obavezne rezerve i ukupnih depozita, odnosno aktive banaka u Crnoj Gori među nižim je u regionu (tabela br. 2.3).

Grafik 2.10 Izdvojena obavezna rezerva i ukupni depoziti, u 000 000 eura

Grafik 2.11 Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita,%


Tabela 2.3 Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i aktive banaka, mart 2013. godine

Obavezna rezervaDepoziti

Obavezna rezervaAktiva

Bosna i Hercegovina 21,8% 13,2%

Crna Gora 9,4% 6,5%

Hrvatska 10,3% 7,2%

Makedonija 12,5% 7,2%

Srbija 26,9% 13,2%

Struktura obavezne rezerve pokazuje da je na kraju prvog kvartala 2013. godine 39,1% izdvojeno na računu obavezne rezerve u zemlji, 33,7% u vidu državnih zapisa, dok je 27,3% na računima CBCG u inostranstvu (grafik br. 2.12).

Značajan rast izdvojene rezerve u dr-žavnim zapisima u odnosu na kraj prethodne godine rezultat je Odluke o dopuni Odluke o obaveznoj rezer-vi banaka kod Centralne banke Crne Gore20, kojom je bankama omoguće-no da do 35% obavezne rezerve (umje-sto 25%) izdvajaju i drže u obliku dr-žavnih zapisa koje je emitovala Crna Gora. Ovu mogućnost banke će moći da koriste do 31.12.2013. godine.

Tokom prva tri mjeseca 2013. godi-ne sve banke su izdvajale i održava-le obaveznu rezervu u propisanom iznosu i nijesu koristile mogućnost da do 50% obavezne rezerve koriste za održavanje likvidnosti.

2.2. Kamatne stope banaka

2.2.1. Aktivne kamatne stope

Na ukupno odobrene kredite

Na kraju prvog kvartala 2013. godine, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) banaka na ukupno odobrene kredite je iznosila 9,44%, što predstavlja godišnji pad od 0,20 p.p. i pad od 0,03 p.p. u odnosu na kraj godine (grafik br. 2.13). Pad je, prije svega, rezultat Odluke o privremenim mjerama za ograničenje kamatnih stopa banaka21, koju je Centralna banka donijela u novembru 2012. godine.

20 „Sl. list Crne Gore” br. 22/12.21 „Sl. list Crne Gore“, br. 56/12.

Grafik 2.12 Struktura izdvojene obavezne rezerve, %


Boks 2.1 – Efekti primjene Odluke o privremenim mjerama za ograničenje kamatnih stopa

Odluka o privremenim mjerama za ograničenje kamatnih stopa, koja je stupila na snagu u novembru 2012. godine, donesena je na period od šest mjeseci.

Nakon isteka važenja Odluke o ograničenju kamatnih stopa, bitno je istaći nekoliko važnih indikatora kojima je rezultirala ova mjera privremenog karaktera:

1. Odluka nije imala negativan uticaj na kreditnu aktivnost banaka

Naime, imajući u vidu činjenicu da je u protekloj godini do donošenja Odluke, oko 20% ukupno odobrenih kredita fizičkim licima bilo iznad 15%, a 24% ukupno odobrenih kredita pravnim licima bilo iznad 14%, postojala je bojazan o smanjenju kreditne aktivnosti banaka. Međutim, kreditna aktivnost banaka u posmatranom periodu je očuvana.

2. Pozitivan efekat i sniženje prosječno ponderisane efektivne kamatne stope (PPEKS)

Kao rezultat primjene Odluke na nivou sistema, ukoliko uporedimo kretanje PPEKS prije (do kraja oktobra 2012) i PPEKS od donošenja Odluke (decembar 2012 - mart 2013) imamo pozitivan efekat, koji se reflektuje kroz smanjenje PPEKS u decembru mjesecu za gotovo 2 p.p. u odnosu na nivo iz oktobra. Međutim, tokom janura je došlo do rasta kamatne stope, da bi u februaru i martu ponovo opala na nivo ispod prosjeka PPEKS iz perioda prije donošenja Odluke za nešto više od 1 p.p.

3. Ono što je takođe indikativno, predstavlja značajno snižavanje marže između PPEKS i PPNKS, koja se od momenta donošenja Odluke nalazi ispod 1 p.p.

Ukoliko napravimo distinkciju između efekata primjene Odluke na kredite odobrene fizičkim i pravnim licima, oni su sljedeći:

1. Pozitivni efekti Odluke na kredite odobrene fizičkim licima su prisutni u manjoj mjeri, a ogleda-ju se prije svega u smanjenju marže između PPEKS i PPNKS, što ukazuje da je postojala praksa

Grafik 2.13 Aktivne kamatne stope na ukupne kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %


nerealno visokih marži. Analizom podataka dolazimo do zaključka da je marža prije primjene Odluke konstantno iznosila preko 1 p.p., dok je od momenta primjene Odluke u periodu njenog važenja marža pala ispod 1 p.p. Efekti Odluke kroz smanjenje marže su primijetni kod ukup-nih kredita odobrenih fizičkim licima, a najviše se osjećaju kod kredita odobrenih do 1 godine, gdje je PPEKS u pojedinim mjesecima dostizala nivo od 15,46%, sa maržom od preko 6,85 p.p. Efekat implementacije Odluke je skroman kod kredita odobrenih fizičkim licima preko 1 go-dine. Međutim, ono što zabrinjava je trend rasta PPNKS kod kredita odobrenim fizičkim licima preko jedne godine, koji je međutim kod PPEKS neutralisan značajnim prilagođavanjem marže.

2. Kada sagledavamo strukturu novoodobrenih kredita po namjeni, odobrenih fizičkim licima, pozitivan uticaj je izražen kod segmenata koji su značajni za investicionu aktivnost i kontuira-nost poslovnog ciklusa. Tako u segmentu fizičkih lica najpovoljniji efekti su aktivnosti refinansir-anje obaveza prema drugim bankama i nabavka osnovnih sredstava. Kod ovih kredita postojalo je hronično prisustvo ekstremno visokih PPEKS koji su dostizali gotovo 25%. Sada takvih kredita više nema. Međutim, prisustvo PPEKS koje su u ovim segmentima jako blizu limita, ukazuju na rizik njihovog rasta nakon isteka Odluke.

3. Prisutni su pozitivni efekti Odluke i kada su u pitanju novoodbreni krediti pravnim licima, koji se ogledaju, prije svega, u smanjenju marže između PPEKS i PPNKS na nivou od oko 1 p.p., u odnosu na period do donošenja Odluke. To ukazuje da je postojala praksa „pumpanja“ iznosa marže, kod odobravanja rizičnijih kredita. Sa druge strane, primjetne su niže kamatne stope odobrene pravnim licima poslije donošenja Odluke kredita odobrenih do jedne godine, dok je prisutan određen rast kod kredita odobrenih za period duži od jedne godine. Takođe, za razliku od kredita odobrenih fizičkim licima u korporativnom sektoru nije zabilježen rast PPNKS.

4. Najpovoljniji efekti implementacije Odluke, kada govorimo o namjeni kredita, prisutni su kod trenutno najznačajnijeg i najranjivijeg segmenta korporativnog sektora – realizacije investi-cionih programa i izgradnje građevinskih objekata, gdje su PPEKS dostizale i do 20,62% u po-jedinim mjesecima.

Posmatrano po ročnosti (grafik br. 2.14), kratkoročne kamatne stope na kraju prvog kvartala 2013. godine su bile iznad nivoa zabilježenog na kra-ju 2012. godine za 0,11 p.p. i iznosile su 10,26%. Iako su kamatne stope na dugoročne kredite bile izuzetno vi-soke tokom 2012. godine i skoro do-stizale nivo kratkoročnih kamatnih stopa, one su zabilježile godišnji pad od 0,23 p.p. Na kraju prvog kvarta-la 2013. godine dugoročne kamatne stope su iznosile 9,38%.

Grafik 2.14 Kamatne stope na ukupne kredite po ročnosti, godišnji nivo,%


Na novoodobrene kredite

Na kraju prvog kvartala 2013. godi-ne PPEKS na novoodobrene kredite iznosila je 10,23%, što predstavlja godišnji pad od 0,12 p.p. (grafik br. 2.15). U odnosu na kraj 2012. godine, evidentan je rast od 0,9 p.p.

Posmatrano po ročnosti (grafik br. 2.16) kratkoročne kamatne stope na kraju prvog kvartala 2013. godine su bile ispod nivoa zabilježenog na kra-ju 2012. godine za 0,6 p.p. i iznosile su 9,25%. Međutim, kamatne stope na dugoročne kredite su bile izuzet-no visoke, kako tokom 2012. godine, tako i u prvom kvartalu 2013. godine i zabilježile su godišnji rast od 0,2 p.p. Na kraju prvog kvartala 2013. godine dugoročne kamatne stope su iznosile 11,24%, što je više u odnosu na kraj 2012. godine za 2,1 p.p.

2.2.2. Pasivne kamatne stope

Na kraju prvog kvartala 2013. godine, prosječno ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) na ukupne de-pozite iznosila je 3,14%. Posmatrano po ročnosti, PPEKS na depozite po viđenju iznosila je 0,31%, depozite roč-nosti do tri mjeseca 4,08%, depozite ročnosti od tri mjeseca do jedne godine 5,07%, depozite ročnosti od jedne do tri godine 5,73%, depozite ročnosti od tri do pet godina 4,61%, a na depozite ročnosti preko pet godina 3,80%.

Prosječno ponderisana kamatna stopa na ukupne depozite zabilježena na kraju prvog kvartala ove godine bila je za 0,09 p.p. niža u odnosu na kraj 2012. godine (grafik br. 2.17). Niži nivo u odnosu na kraj prethodne godi-ne zabilježile su i kamatne stope na depozite po viđenju (0,01 p.p.), depozite ročnosti do tri mjeseca (0,10 p.p.), depozite ročnosti od tri mjeseca do jedne godine (0,08 p.p.). Istovremeno, viši nivo je karakterisao kamatne stope na depozite ročnosti do tri godine (0,08 p.p.), depozite ročnosti od tri do pet godina (0,28 p.p.) i depozite ročnosti preko pet godina (za 0,06 p.p.).

Grafik 2.15 Kamatne stope na novoodobrene kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %

Grafik 2.16 Kamatne stope na novoodobrene kredite po ročnosti, godišnji nivo, %


PPEKS na depozite fizičkih lica na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosila je 3,71%, a na depozite prav-nih lica 2,35%. U odnosu na kraj 2012. godine, PPEKS na depozite fizičkih i pravnih lica bilježe pad od 0,04 p.p. i 0,16 p.p., respektivno.

Na kraju prvog kvartala 2013. godi-ne, razlika između kamatnih stopa na ukupne kredite i pasivnih kamat-nih stopa (kamatni spred) iznosila je 6,30 p.p.

2.3. Mikrokreditne finansijske institucije

Bilansna suma mikrokreditnih finansijskih institucija (MFI) je na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosila 36,1 miliona eura i smanjena je za 0,1 milion eura ili 0,3% u odnosu na kraj 2012. godine (tabela br. 2.4).

22 Razlika između efektivnih prosječno ponderisanih aktivnih i pasivnih kamatnih stopa na ukupne kredite i depozite sistema.

Grafik 2.18 Kamatni spred22 banaka zemalja regiona, kraj godine, %

Grafik 2.17 PPEKS na depozite, godišnji nivo, %


Tabela 2.4Bilansna suma MFI, 000 eura

Opis/period2012. 2013.

III VI IX XII III

Bilansna suma 42.132 37.026 35.964 36.193 36.071

Na ukupne obaveze23 odnosilo se 38,4% pasive. Najveći izvor finansiranja MFI je bio preko pozajmica, od čega je 70,9% sredstava uzeto od nerezidenata. Ukupne pozajmice na kraju prvog kvartala 2013. godine su iznosile 12 miliona eura, što predstavlja smanjenje od 0,7 miliona eura ili 5,6% u odnosu na kraj 2012. godine.

Kapital MFI je na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosio 22,2 miliona eura, odnosno 61,6% ukupne pasive. Od iznosa ukupnog kapitala, 63,5% se odnosilo na kapital iz donacija, 24,6% na neraspoređenu dobit, a 8,7% na emitovani kapital. Na agregatnom nivou, na kraju prvog kvartala 2013. godine, MFI su godinu završile sa dobitkom od 0,7 miliona eura.

2.3.1. Kamatne stope MFI

Na ukupno odobrene kredite

Na kraju prvog kvartala 2013. godi-ne, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) na ukupne kredite MFI je iznosila 28,22% i niža je u odnosu na kraj 2012. godine za 0,26 p.p. (grafik br. 2.19).

Na kraju prvog kvartala 2013. godi-ne, PPEKS je na ukupne kratkoročne kredite iznosila 30,16%, dok je na du-goročne kredite iznosila 27,98%.

Na kredite odobrene pravnim lici-ma24 PPNKS je iznosila 19,31%, a PPEKS 30,97%. Na kratkoročne kre-dite PPEKS je iznosila 31,1%, a na du-goročne 22,41%.

Na kredite odobrene fizičkim licima PPNKS je iznosila 18,91%, a PPEKS 28,27%. Na kratkoročne kredite PPEKS je iznosila 30,64%, a na dugoročne 28,03%.

23 Obaveze po uzetim kreditima i pozajmicama, kondicioni grantovi, subordinisani dugovi i ostale obaveze.24 Shodno članu 153 Zakona o bankama („Sl.list Crne Gore“, br. 17/08, 44/10, 40/11), MFI može da iz sopstvenih sredstava i sred-

stava pribavljenih na tržištu novca odobrava namjenske kredite za realizaciju projekata razvoja privrednih društava, kredite za unapređenje djelatnosti preduzetnika i namjenske kredite fizičkim licima.

Grafik 2.19 Kamatne stope na ukupne kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %


Na novoodobrene kredite

Na kraju prvog kvartala 2013. godine, PPEKS na novoodobrene kredite MFI je iznosila 28,45%, što je bilo za 0,45 p.p. niže nego na kraju 2012. godine (grafik br. 2.20).

Posmatrano po ročnosti, PPEKS na novoodobrene kratkoročne kredite iznosila je 30,06%, a na kredite odo-brene sa ročnošću preko jedne godine 27,98% (tabela br. 2.5).

Tabela 2.5 Kamatne stope MFI na novoodobrene kredite, mart 2013. godine, %

Kratkoročni Dugoročni Ukupni

Fizička licaPPNKS 18,89 18,16 18,29 PPEKS 29,68 27,98 28,29

Pravna licaPPNKS 19,32 19,00 19,31 PPEKS 31,10 22,41 30,97

Ukupni kreditiPPNKS 19,00 18,16 18,35 PPEKS 30,06 27,98 28,45

Boks 2.2 – Poređenje kamatnih stopa po kojima su banke i MFI odobravale kredite

Kamatne stope po kojima su banke i MFI odobravale kredite se značajno razlikuju. Naime, PPNKS na ukupne kredite kod banaka je iznosila 8,81%, a efektivna 9,44%, dok su iste stope kod MFI iznosile 18,89%, odnosno 28,22%.

Banke su odobravale kratko-ročne kredite po PPEKS 10,26%, a MFI 30,16%. PPEKS na dugoročne kredite je kod banaka iznosila 9,38%, a kod MFI 27,98% (tabela br. 1 i grafik br. 1).

Grafik 1 Kamatne stope banaka i MFI na ukupne kredite, %

Grafik 2.20 Kamatne stope na novoodobrene kredite na nivou sistema, godišnji nivo, %


Tabela 1Kamatne stope banaka i MFI na ukupne kredite, mart 2013. godine, %


Banke MFI Banke MFI Banke MFI

Fizička licaPPNKS 9,44 19,72 9,38 18,83 9,38 18,91 PPEKS 11,07 30,64 10,06 28,03 10,07 28,27

Pravna licaPPNKS 8,85 18,61 8,30 17,47 8,35 18,26PPEKS 10,19 28,23 8,79 23,25 8,93 26,70

Ukupni kreditiPPNKS 8,90 19,50 8,80 18,82 8,81 18,89 PPEKS 10,26 30,16 9,38 27,98 9,44 28,22

Velika odstupanja postoje i kod kamatnih stopa na novoodobrene kredite između banaka i MFI. Naime, PPNKS na novoodobrene kredite kod banaka je iznosila 9,27%, a efektivna 10,23%, dok su iste stope kod MFI iznosile 18,35%, odnosno 28,45%.

Banke su odobravale kratkoročne kredite po PPEKS 9,25%, a MFI 30,06%. PPEKS na dugoročne kredite je kod banaka iznosila 11,24%, a kod MFI 27,98% (tabela br. 2 i grafik br. 2).

Tabela 2Kamatne stope banaka i MFI na novoodobrene kredite, mart 2013. godine, %


Banke MFI Banke MFI Banke MFI

Fizička licaPPNKS 9,61 18,89 11,31 18,16 11,22 18,29 PPEKS 11,72 29,68 12,07 27,98 12,05 28,29

Pravna licaPPNKS 8,03 19,32 9,04 19,00 8,30 19,31PPEKS 9,16 31,10 9,79 22,41 9,33 30,97

Ukupni kreditiPPNKS 8,08 19,00 10,48 18,16 9,27 18,35 PPEKS 9,25 30,06 11,24 27,98 10,23 28,45

Grafik 2 Kamatne stope banaka i MFI na novoodobrene kredite, %

3 TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA

51Tržište novca i kapitala

3.1. Tržište novca

U prvom kvartalu 2013. godine odr-žane su dvije aukcije državnih zapi-sa sa rokom dospijeća od 182 dana i jedna sa dospijećem od 91 dan, na kojima je emitovano ukupno 57,5 mi-liona eura državnih zapisa.

Svi emitovani državni zapisi su pro-dati, dok je ukupna tražnja za držav-nim zapisima premašila ponudu i iznosila je 75,9 miliona eura. Kupci državnih zapisa bile su crnogorske banke, a na jednoj aukciji kupac je bio i Fond za zaštitu depozita. Prosječna ponderisana kamatna stopa na ove državne zapise iznosila je 3,68%.

Ukupan dug države po osnovu prodatih državnih zapisa na dan 31.03.2013. godine iznosio je 91,0 milion eura, uzimajući u obzir i ne-dospjele državne zapise emitovane u 2012. godini.

3.2. Tržište kapitala

U prvom kvartalu 2013. godine na Montenegroberzi ostvareno je svega 3,6 miliona eura prometa, što je za 45,7% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Promet je bio niži i u odnosu na isti period ranijih godina (grafik br. 3.2). Prosječni mjesečni promet iznosio je svega 1,2 miliona eura, što je ispod prosječnog mjesečnog prometa ostvarenog u 2012. godini (2,7 miliona eura). Za razliku od prometa, ukupan broj tran-sakcija u prvom kvartalu 2013. godine zabilježio je rast od 8,3% u odnosu na isti period prethodne godine. U prvom kvartalu 2013. godine cjelokupan promet je ostvaren kroz sekundarnu trgovinu.

Grafik 3.1 Prodati državni zapisi i odgovarajuća kamatna stopa, Q1 2013. godina

Izvor : CBCG


Tabela 3.1 Uporedni odnos prometa na berzi, %

Uporedni odnos prometa u Q1, po godinama, (relativne promjene)

I-III 2013/I-III 2012. I-III 2012/I-III 2011. I-III 2012/I-III 2010.

-45,7 -65,9 -75,2

Izvor: Kalkulacije CBCG

Na osnovu navedenih podataka mo-žemo reći da se kriza na tržištu kapi-tala iz godine u godinu produbljuje i da je neophodno u što kraćem roku sprovesti određene aktivnosti, kako bi se situacija na tržištu kapitala po-boljšala.

Struktura prometa

U strukturi prometa ostvarenog u prvom kvartalu 2013. godine, najve-će učešće su imale akcije kompanija (76,8%), zatim akcije fondova zajed-ničkog ulaganja (12,1%), dok se na promet raznim vrstama obveznica odnosilo 11,1% ukupno ostvarenog prometa.

Grafik 3.2 Promet na berzi

Grafik 3.3 Struktura prometa na berzi, I kvartal 2013. godine

Izvor: Montenegroberza



Tabela 3.2 Ukupan promet i struktura prometa

Struktura prometa

I-III 2010. I-III 2011. I-III 2012. I-III 2013.

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Akcije 7.160.254 49,3% 9.079.095 85,9% 5.620.089 84,6% 2.768.185 76,8%

Akcije FZU 718.009 4,9% 779.627 7,4% 718.198 10,8% 437.850 12,1%

Obveznice 6.655.814 45,8% 710.428 6,7% 306.672 4,6% 399.161 11,1%

Ukupno 14.534.077 100,0% 10.569.150 100,0% 6.644.958 100,0% 3.605.196 100,0%


Ukupan promet akcijama kompanija (2,8 miliona eura) ostvaren je kroz 967 transakcija (55,2% ukupno rea-lizovanih transakcija). Ostvareni pro-met akcijama kompanija prepolovljen je u odnosu na prvi kvartal prethodne godine, dok je broj realizovanih po-slova bio manji za 81 transakciju.

Trgovina akcijama fondova zajednič-kog ulaganja (FZU), u prvom kvarta-lu 2013. godine iznosila je svega 437,8 hiljada eura i realizovana je kroz 406 transakcija. Ostvareni promet akcija-ma FZU bio je niži u odnosu na prvi kvartal 2012. godine za 39,0%, dok je broj sklopljenih poslova porastao za 5,7%.

Od ukupnog prometa obveznicama (399,2 hiljade eura), najveći dio se odnosio na obveznice stare devizne štednje (88,8%), dok se na obveznice restitucije odnosilo preostalih 11,2%. Prometa obveznicama korisnika penzijskog osiguranja, opština i obve-znicama za sanaciju puteva u prvom kvartalu nije bilo.

Grafik 3.4 Promet i broj sklopljenih poslova akcijama kompanija

Grafik 3.5 Promet i broj transakcija akcijama fondova zajedničkog ulaganja




Berzanski indeksi

Indeks Monex20 je, nakon blagog rasta u januaru, bilježio pad tokom posljednja dva mjeseca prvog kvartala 2013. godine. S druge strane, indeks investicionih fondova Monex PIF je nastavio negativni trend iz posljed-njeg kvartala 2012. godine, i tokom cijelog prvog kvartala tekuće godine bilježio je pad.

U odnosu na kraj prethodne godine, indeks Monex20 je na kraju marta 2013. godine zabilježio apsolutni pad od 156,61 indeksnih poena ili 1,6%, dok je indeks Monex PIF zabilježio pad od 538,71 indeksnih poena ili 5,7%.

U odnosu na kraj marta 2012. godine indeks Monex 20 je zabilježio rast od 1,7%, dok je indeks Monex PIF zabi-lježio pad od 28,3%.

U odnosu na njihove istorijski maksi-malne vrijednosti (dostignute u 2007. godini), indeksi su na kraju marta 2013. godine bili niži: Monex20 – pet puta, a Monex PIF – 17,5 puta niži.

Grafik 3.6 Promet i broj transakcija obveznicama

Grafik 3.7 Kretanje indeksa na Montenegroberzi




Tabela 3.3 Opšti podaci o indeksima

MONEX 20 MONEX PIF

Vrijednost na 31. mart 2013. 9.693,31 2.903,13 Apsolutna promjena indeksa u 2013. godini -156,61 -538,71

Početna vrijednost indeksa 1000,00 Mart 2003. 1000,00 Mart 2003.

Maksimalna vrijednost tokom 2013. godine 10.247,75 16.01.2013. 3.432,40 28.01.2013.

Maksimalna istorijska vrijednost 48.617,88 07.05.2007. 50.780,54 17.08.2007

Minimalna istorijska vrijednost 918,57 14.04.2003 959,53 02.04.2003

Rast (pad) u 2013. godini -1,6% -5,7%


Blok trgovine

U prva tri mjeseca 2013. godine nije bilo blok transakcija.

Kapitalizacija

Ostvarena tržišna kapitalizacija na Montenegroberzi na kraju marta 2013. godine iznosila je 2,87 milijar-de eura.

Likvidnost mjerena koeficijentom obrta sredstava na Montenegrober-zi je u martu 2013. godine iznosila 0,001364.

Boks 3.1 - Regionalne berze, odabrani pokazatelji poslovanja

U toku prvog kvartala 2013. godine, situacija na berzama u regionu je bila različita. Dok je na pojedinim berzama promet bio skoro utrostručen u odnosu na isti period prethodne godine, na drugim berzama promet je prepolovljen. Najveći pad prometa zabilježile su Makedonska berza (53,9%) i Montenegrob-erza (45,7%). Broj transakcija je na svim berzama u regionu, osim Montenegroberze, zabilježio pad u prvom kvartalu 2013. godine u odnosu na isti period prethodne godine (tabela br. 1).

Grafik 3.8 Kapitalizacija, u 000.000 eura



Tabela 1 Promjene prometa i ostvarenih transakcija na regionalnim berzama

Naziv berze Relativan odnos prometa I-III 13/I-III 12.

Relativan odnos br. transakcija I-III 13/I-III 12.

Beogradska berza 184,8 -21,7

Zagrebačka berza -8,0 -16,4

Sarajevska berza 11,1 -3,5

Makedonska berza -53,9 -11,2

Ljubljanska berza 23,4 -7,5

Montenegroberza -45,7 8,3

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

Berzanski indeksi svih regionalnih berzi, osim Ljubljanske i Montenegroberze, zabilježili su rast u odno-su na kraj 2012. godine, dok su u odnosu na isti period prethodne godine indeksi svih regionalnih berzi zabilježili rast, osim indeksa Makedonske i Ljubljanske berze (tabela br. 2).

Tabela 2 Promjene odabranih indeksa regionalnih berzi

Naziv berze Naziv indeksa% promjena

III 2013/XII 2012. III 2013/III 2012.

Beogradska berza BELEX15 10,3 8,6

Zagrebačka berza CROBEX 12,0 6,3

Sarajevska berza SASX-10 2,8 2,5

Makedonska berza MBI10 3,5 -11,5

Ljubljanska berza SBITOP -6,7 -1,0

Montenegroberza MONEX20 -1,6 1,7

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

Najveći pad tržišne kapitalizacije je, u odnosu na prvi kvartal 2012. godine, zabilježen na Zagrebačkoj berzi (26,2%), dok je najveći rast zabilježen na Sarajevskoj berzi (8,0%).

Tabela 3 Poređenja tržišnih kapitalizacija regionalnih berzi

Naziv berze III 2013/ XII 2012. III 2013/ III 2012.

Beogradska berza 4,8 -4,5

Zagrebačka berza -27,7 -26,2

Sarajevska berza -3,6 8,0

Makedonska berza 11,5 6,8

Ljubljanska berza -4,0 -7,8

Montenegroberza -1,0 0,2

Izvor: Sajtovi regionalnih berzi

4 FISKALNI SEKTOR

59Fiskalni sektor

Nakon 2012. godine koja je bila jedna od najtežih u ekonomskom smislu, pred Crnom Gorom su se otvorili brojni izazovi, naročito u fiskalnoj sferi, sa ključnim ranjivostima - deficitom budžeta i javnim dugom. Iako je u prvom kvartalu 2013. godine došlo do određenog napretka u pravcu fiskalne konsolidacije, da bi se ostva-rio planirani budžetski deficit za 2013. godinu potrebna su dodatna usklađivanja, kao i dalji napori, kako na strani rashoda, tako i na strani prihoda. Vlada je usvojila određene fiskalne mjere za stabilizaciju budžeta, a istovremeno su osnaženi napori za smanjenje sive ekonomije, ali, i pored toga, biće potrebne dodatne mjere.

4.1. Javne finansije Crne Gore25

Prema procjeni Ministarstva finansija, u prvom kvartalu 2013. godine izvorni prihodi26 iznosili su 243,3 mi-liona eura, odnosno 6,9% procijenjenog BDP-a za 2013. godinu27. U poređenju sa istim periodom 2012. godi-ne, javni prihodi su veći za 9%, što predstavlja nominalni rast od 20 miliona eura, čemu je najviše doprinijelo povećanje prihoda od PDV-a (12,8 miliona eura), doprinosa (6,9 miliona eura) i akciza (3,9 miliona eura).

U strukturi javnih prihoda dominantni su prihodi od poreza (61,6%), kao i prihodi od doprinosa (28,2%), dok se na sve ostale prihode odnosi 10,2% javnih prihoda.

Javna potrošnja u prvom kvartalu 2013. godine iznosila je 298,4 miliona eura, odnosno 8,5% procijenjenog BDP-a. U poređenju sa istim periodom 2012. godine, javna potrošnja je ostvarena na višem nivou za 6,3%. Povećanje je ostvareno kod transfera institucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru (22,1 milion eura), transfera za socijalnu zaštitu (7,8 miliona eura) i bruto zarada (5,3 miliona eura), dok su smanjeni izdaci za kamate, subvencije i rashodi za materijal i usluge. Nedostajuća sredstva na kraju prvog kvartala iznosila su 98 miliona eura. U prvom kvartalu država se zadužila u iznosu od 38,3 miliona eura, preko inostranih izvora finansiranja, odnosno 28 miliona eura preko domaćih.

Tekuća javna potrošnja28 iznosila je 287,1 milion eura ili 8,2% BDP-a i veća je u odnosu na isti period 2012. godine za 7,1%.

25 Strukturu javnih finansija Crne Gore čini budžet Crne Gore sa državnim fondovima (Fond penzijskog i invalidskog osigura-nja, Fond zdravstvenog osiguranja, Fond za obeštećenje, Zavod za zapošljavanje i Fond rada) i budžeti lokalne samouprave (Prijestonica Cetinje, Glavni grad Podgorica i 19 opština).

26 Ukupni javni prihodi obuhvataju prihode budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave.27 Izvor: Ministarstvo finansija, procijenjeni BDP za 2013. godinu iznosi 3.500 miliona eura.28 Javna potrošnja umanjena za ukupne kapitalne izdatke.


Posmatrano po ekonomskoj klasifi-kaciji najveću stavku izdataka pred-stavljaju transferi za socijalnu zaštitu (121 milion eura ili 3,5% BDP-a, do-minantno zbog izdataka za penzije) i bruto zarade (99 miliona eura ili 2,8% BDP-a), dok je kapitalni budžet iznosio 11,3 miliona eura ili 0,3% BDP-a.

Nivo javnih prihoda u prvom kvarta-lu 2013. godine manji je od ostvarene javne potrošnje, tako da deficit jav-nog sektora iznosi 55,1 miliona eura ili 1,6% procijenjenog BDP-a (Prilog D, tabela 12).

4.2. Budžet Crne Gore

Prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija ukupni primici budžeta sa državnim fondovi-ma29 u prvom kvartalu 2013. godine iznosili su 283,1 milion eura ili 8,1% procijenjenog BDP-a. U strukturi budžetskih prihoda 77,2% se odnosilo na izvorne prihode, a 22,8% na prihode od privatizacije, donacije, po-zajmice i kredite iz domaćih i inostranih izvora (tabela br. 4.1).

Izvorni prihodi budžeta iznosili su 218,5 miliona eura ili 6,2% procije-njenog BDP-a. U odnosu na plan, ovi prihodi viši su za 3,3%, kao rezultat višeg ostvarenja prihoda od poreza, doprinosa i naknada. U odnosu na isti period 2012. godine, izvorni pri-hodi viši su za 13,3%.

U strukturi izvornih prihoda najveće učešće ostvarili su prihodi od poreza (62,1%), zatim doprinosa (31,4%), dok se preostalih 6,5% odnosilo na priho-de od taksi, naknada, ostalih prihoda i primitaka od otplate odobrenih kre-dita.

29 Primici uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice, donacije, prihode od privati-zacije i kredite iz domaćih i inostranih izvora.

Grafik 4.1 Konsolidovana javna potrošnja, 000 000 eura

Grafik 4.2 Izvorni prihodi, 000 000 eura

Izvor: Ministarstvo finansija


61Fiskalni sektor

Naplata poreskih prihoda (porezi i doprinosi) ostvarena je u iznosu od 204,3 miliona eura, od čega se na di-rektne poreze odnosi 91 milion eura, a na indirektne poreze 113,3 miliona eura.

Prihodi po osnovu poreza iznosili su 135,7 miliona eura i ostvarili su rast od 3,2% u odnosu na plan, odnosno 13,6% u odnosu na isti period 2012. godine. Nominalno, najveći rast prihoda u odnosu na prethodnu godinu ostvaren je kod poreza na dodatu vrijednost od 12,8 miliona eura ili 19,3%. Ovaj rast prihoda od PDV-a rezul-tat je primjene mjera za suzbijanje sive ekonomije.

U ovom periodu rast u odnosu na prethodnu godinu ostvaren je i kod akciza, 15,6%, što se objašnjava rastom potrošnje.

Naplata poreza na dobit pravnih lica veća je u odnosu na planiranu za 19,2%, a u odnosu na uporedni period 2012. godine za 23,2%, dok su prihodi po osnovu poreza na promet nepokretnosti povećani za 5,7% u odnosu na prošlogodišnje.

Prihodi po osnovu poreza na dohodak fizičkih lica povećani su za 10,5% u odnosu na prethodnu godinu. Naime, Skupština Crne Gore usvojila je u januaru izmjene Zakona o porezu na dohodak fizičkih lica, kojim je predviđeno dodatno oporezivanje zarada većih od 480 eura. Za neto zarade preko 480 eura primjenjuje se stopa poreza od 15%, dok za plate ispod tog iznosa važi i dalje porez od 9%.

Negativno odstupanje bilježi se kod poreza na međunarodnu trgovinu, i to u iznosu od 3,3 miliona eura ili 43,8% kao posljedica stupanja na snagu sporazuma sa STO u drugoj polovini 2012. godine.

Boks 4.1 - Akcioni plan za suzbijanje sive ekonomije za 2013. godinu

Vlada je obavezala Ministarstvo finansija da pripremi Predlog mjera za suzbijanje sive ekonomije za 2013. godinu, uključujući i mjere neophodne za jačanje institucionalnih i kadrovskih kapaciteta organa državne uprave nadležnih za kontrolu i naplatu prihoda.

S tim u vezi, formirana je Radna grupa za izradu seta predloga mjera za suzbijanje sive ekonomije za 2013. godinu u čijem sastavu su, pored predstavnika nadležnih državnih organa, uključeni i predstavni-ci socijalnih partnera, privrede, Skupštine Crne Gore i Državnog tužilaštva. Na ovaj način su u rješavanje ovog bitnog pitanja uključene sve relevantne strukture u društvu.

Osnovni cilj rada Radne grupe je doprinos povećanju stepena transparentnosti, objektivnosti i koordi-nacije u radu državnih organa sa krajnjim efektom u smanjenju sive ekonomije.

Radna grupa je u periodu januar-mart 2013. godine organizovala dva sastanka. Polazna premisa u radu Radne grupe za izradu seta predloga mjera za suzbijanje sive ekonomije za 2013. godinu je nulta stopa tolerancije na sivu ekonomiju.

U skladu sa Informacijom o preduzetim mjerama za suzbijanje sive ekonomije, Radna grupa je nakon analiziranja mjera i aktivnosti, a na osnovu predloga koje su dostavili članovi Radne grupe, utvrdila Predlog Akcionog plana za suzbijanje sive ekonomije za 2013. godinu.

U kreiranju Akcionog plana za suzbijanje sive ekonomije za 2013. godinu zastupljeni su sljedeći principi:


• Nulta stopa tolerancije na sivu ekonomiju; • Primjena neselektivnog pristupa u djelovanju državnih organa prema tržišnim učesnicima; • Povećanje stepena transparetnosti u radu državnih organa i vršenju zakonskih ovlašćenja; • Intenziviranje koordinacije u radu državnih organa; • Kvantifikacija i vrednovanje efekata sprovedenih mjera.

Prihodi po osnovu doprinosa iznosili su 68,6 miliona eura i veći su za 6% u odnosu na plan za prvi kvartal 2013. godine, dok u odnosu na isti period prethodne godine bilježe rast od 11,1%.

Tabela 4.1Prihodi budžeta CG i državnih fondova, I-III 2013. godine

Vrsta primitkaPlan

januar-mart 2013.

Ostvareno januar-

mart 2013.

Učešće u prihodima

januar-mart 2013.

Učešće u BDP

Ostvareno u odnosu na plan

Ostvareno januar-

mart 2012.

Ostvareno u odnosu na

januar-mart 2012.

3 u mil.eura u mil.eura % % % u mil.eura %

POREZI 131,41 135,66 62,10 3,88 103,23 119,42 113,60

Porez na dohodak fizičkih lica 15,56 15,75 7,21 0,45 101,22 14,26 110,45

Porez na dobit pravnih lica 5,57 6,64 3,04 0,19 119,21 5,39 123,19

Porez na promet nepokretnosti 0,37 0,37 0,17 0,01 100,00 0,35 105,71

Porez na dodatu vrijednost 69,47 79,10 36,21 2,26 113,86 66,28 119,34

Akcize 31,44 28,60 13,09 0,82 90,97 24,73 115,65

Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 8,17 4,28 1,96 0,12 52,39 7,61 56,24

Ostali republički porezi 0,83 0,92 0,42 0,03 110,84 0,80 115,00

DOPRINOSI 64,76 68,62 31,41 1,96 105,96 61,76 111,11

Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 37,86 40,25 18,42 1,15 106,31 36,57 110,06

Doprinosi za zdravstveno osiguranje 22,66 24,52 11,22 0,70 108,21 21,52 113,94

Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 1,93 1,97 0,90 0,06 102,07 1,74 113,22

Ostali doprinosi 2,31 1,88 0,86 0,05 81,39 1,93 97,41

TAKSE 6,27 4,99 2,28 0,14 79,59 2,71 184,13

NAKNADE 2,64 3,46 1,58 0,10 131,06 2,37 145,99

OSTALI PRIHODI 5,02 5,00 2,29 0,14 99,60 5,37 93,11

Primici od otplate kredita 1,3 0,74 0,34 0,02 56,92 1,13 65,49

IZVORNI PRIHODI 211,40 218,47 77,17 6,24 103,34 192,76 113,34

Prihodi od privatizacije 0,06 0,02 0,00 1,15 5,22

Donacije 0,95 0,34 0,03 0,93 102,15

Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 37,64 13,30 1,08 0,48 7841,67

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 25,99 9,18 0,74 8,00 324,88

UKUPNI PRIMICI BUDŽETA CG I FONDOVA 211,40 283,11 100,00 8.09 133,92 203,32 139,24


63Fiskalni sektor

Ukupni izdaci budžeta u prvom kvartalu 2013. godine iznosili su 308,5 miliona eura ili 8,8% procijenjenog BDP-a. U poređenju sa istim periodom 2012. godine budžetska potrošnja bila je veća za 6,1%, a u odnosu na planiranu, manja za 6,6% (tabela br. 4.2).

Konsolidovani izdaci budžeta30 iznosili su 278,2 miliona eura, što čini 8% procijenjenog BDP-a. Ostvareni izdaci su u odnosu na plan za prvi kvartal tekuće godine bili niži za 11,5%, a porasli su u odnosu na prvi kvar-tal 2012. godine za 3,5%.

Tekuća budžetska potrošnja iznosila je 271,6 miliona eura ili 7,8% BDP-a, dok je kapitalni budžet iznosio 6,6 miliona eura ili 0,2% BDP-a.

Tekući izdaci u posmatranom peri-odu iznosili su 128,5 miliona eura i bili su niži od planiranih za 13,1%. Gotovo svi rashodi, izuzev izdataka za subvencije i ostala lična primanja, bili su ispod planiranih, što je rezul-tat povećane štednje budžetskih po-trošačkih jedinica.

Rashodi za bruto zarade neznatno su smanjeni u odnosu na isti period 2012. godine, dok su kamate niže za 4,6 miliona eura, ili 57,6%. Takođe, smanjene su i subvencije u odnosu na prethodnu godinu za 6,5 miliona eura ili 60,1%. Povećanja u odnosu na isti period 2012. godine zabilježena su kod transfera za socijalnu zaštitu (7,7 miliona eura) i transfera institucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru (16,7 miliona eura).

Ako posmatramo strukturu budžetske potrošnje (tabela br. 4.2), najveće učešće imaju transferi za socijalnu zaštitu oko 43,5%, bruto zarade 33,4% i rashodi za materijal i usluge 6,4%. Na ostale namjene odnosi se 16,7% budžetskih izdataka, od toga kapitalni budžet učestvuje sa 2,4%, subvencije sa 1,6% i kamate sa 1,2% budžet-ske potrošnje.

Otplata duga iznosi 30,3 miliona eura i smanjena je u odnosu na prvi kvartal prethodne godine za 5,3 milio-na, pretežno zbog smanjenja otplate duga nerezidentima.

Nedostajuća sredstva budžeta u iznosu od 90,1 milion eura, finansirana su najvećim dijelom iz pozajmica i kredita (iz inostranih izvora u iznosu od 37,6 miliona eura i pozajmica i kredita iz domaćih izvora u iznosu od 26 miliona eura i korišćenjem depozita 25,4 miliona eura), i manjim dijelom iz donacija i prihodima od privatizacije.

U prvom kvartalu 2013. godine budžet Crne Gore je ostvario deficit31 od 59,7 miliona eura ili 1,7% BDP-a.

30 Ukupni izdaci umanjeni za otplatu dugova.31 (Metodologija obračuna suficita/deficita »Sl.list RCG«,53//09).

Grafik 4.3 Budžetska potrošnja u prvom kvartalu 2013. godine, 000 000 eura



Tabela 4.2Izdaci budžeta CG i državnih fondova, I-III 2013. god.

O P I S

Plan januar-

mart 2013.

Ostvareno januar-

mart 2013.

Učešće u izdacima

Učešće u BDP

Ostvareno u odnosu na plan

Ostvareno januar-

mart 2012.

Ostvarenja u odnosu na januar-mart 2012.

u mil.eura u mil.eura % % % u mil.eura %

Tekući izdaci 147,88 128,48 46,19 3,67 86,88 139,68 91,98

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 93,03 92,95 33,41 2,66 99,91 93,66 99,24

Ostala lična primanja 2,62 3,27 1,18 0,09 124,81 1,54 212,34

Rashodi za materijal i usluge 20,55 17,90 6,43 0,51 87,10 21,43 83,53

Tekuće održavanje 5,12 2,97 1,07 0,08 58,01 1,77 167,80

Kamate 17,6 3,37 1,21 0,10 19,15 7,95 42,39

Renta 1,96 1,82 0,65 0,05 92,86 1,16 156,90

Subvencije 3,63 4,32 1,55 0,12 119,01 10,83 39,89

Ostali izdaci 1,44 1,16 0,42 0,03 80,56 1,34 86,57

Kapitalni izdaci u tekućem budžetu 1,93 0,72 0.26 0,02 37,31 0,00

Transferi za socijalnu zaštitu 124,47 120,95 43,48 3,46 97,17 113,26 106,79

Transferi institucijama, pojedincima NVO i javnom sektoru 23,32 20,90 7,51 0,60 89,62 4,24 492,92

Kapitalni budžet 16,41 6,57 2,36 0,19 40,04 6,67 98,50

Pozajmice i krediti 0,43 0,68 0,24 0,02 158,14 0,44 154,55

Rezerve 1,84 0,60 0,22 0,02 32,61 4,41 13,61

Otplata garancija 0 0,00 0,00 0,00

KONSOLIDOVANI IZDACI 314,35 278,18 90,16 7,95 88,49 268,70 103,53

Otplata dugova rezidentima 4,65 13,04 4,23 0,37 280,43 4,47 291,72

Otplata dugova iz prethodnog perioda 4,35 11,00 3,57 0,31 252,87 5,37 204,84

Otplata dugova nerezidentima 6,88 6,31 2,05 0,18 91,72 12,35 51,09

UKUPNI IZDACI 330,23 308,53 100,00 8,82 93,43 290,89 106,06


4.3. Lokalna samouprava

Kvartalne izvještaje o planiranim i ostvarenim prihodima, planiranim i izvršenim rashodima i budžetskom zaduženju, shodno Zakonu o finansiranju lokalne samouprave, opštine su obavezne da dostavljaju Ministar-stvu finansija, najkasnije u roku od 30 dana od dana isteka kvartala. S obzirom na to da je samo jedan broj opština dostavio podatke, podaci za prvi kvartal 2013. godine zasnivaju se na procjeni Ministarstva finansija.

Procijenjeni izdaci lokalne samouprave za prvi kvartal 2013. godine iznose 20,3 miliona eura ili 0,6% BDP-a, što je manje u odnosu na ostvarenje u istom periodu 2012. godine za 9,7%.

Potrošnja je finansirana iz poreza u iznosu od 14,1 milion eura, taksi 1 milion eura, naknada 8,5 miliona eura i ostalih tekućih prihoda u iznosu od 1,2 miliona eura. Ukupni izvorni prihodi lokalne samouprave za prvi kvartal 2013. godine procijenjeni su na iznos od 24,8 miliona eura ili 0,7% BDP-a, što je za 18,7% manje u odnosu na ostvarenje u istom periodu 2012. godine.

65Fiskalni sektor

Suficit lokalne samouprave za prvi kvartal 2013. godine procijenjen je u iznosu od 4,5 miliona eura ili 0,1% BDP-a (tabela br. 4.3).

Tabela 4.3 Izvorni prihodi i izdaci lokalne samouprave, I-III 2013. godine

Vrsta primitka I-III 2013. I-III 2012.Ostvareno u

odnosu na I-III 2012.

Mil.eura % BDP-a Mil.eura %

TEKUĆI PRIHODI 24,81 0,71 30,50 81,34

Porezi 14,10 0,40 14,80 95,27

Takse 1,02 0,03 1,08 94,44

Naknade 8,50 0,24 11,77 72,22

Ostali prihodi 1,19 0,03 2,85 41,75

KONSOLIDOVANI IZDACI 20,27 0,58 22,46 90,25

TEKUĆA POTROŠNJA 16,27 0,47 16,65 97,72

Tekući izdaci 10,22 0,29 9,63 106,13

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 6,00 0,17 4,91 122,20

Ostala lična primanja 0,60 0,02 0,47 127,66

Rashodi za materijal i usluge 1,90 0,05 2,54 74,80

Tekuće održavanje 0,40 0,01 0,59 67,80

Kamate 1,00 0,03 0,84 119,05

Renta 0,04 0,00 0,04 100,00

Subvencije 0,08 0,00 0,08 100,00

Ostali izdaci 0,20 0,01 0,16 125,00

Transferi za socijalnu zaštitu 0,05 0,00 0,04 125,00

Transferi institucijama, pojedinicima NVO i javnom sektoru 5,40 0,15 5,59 96,60

Kapitalni izdaci 4,00 0,11 5,81 68,85

Pozajmice i krediti 0,10 0,00 0,64 15,63

Rezerve 0,50 0,01 0,75 66,67

DEFICIT/SUFICIT 4,54 0,13 8,04 56,47

Transferi iz budžeta Crne Gore 0,00 0,00 0,01 0,00

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 2,00 0,06 0,64 312,50

Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 0,70 0,02 0,00 0,00

Prihodi od privatizacije 0,40 0,01 3,18 12,58

Donacije 0,20 0,01 0,45 44,44

Korišćenje depozita lokalne samouprave 4,66 0,13 -9,07 -51,38

Otplata dugova 12,50 0,36 12,52 99,84


4.4. Državni fondovi32

Prema podacima Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore33, u prvom kvartalu 2013. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 96,6 miliona eura, što je za 6,2% više nego u istom periodu 2012.

32 Ne uključuje Fond rada, jer u trenutku pisanja izvještaja podaci nijesu bili raspoloživi. 33 Izvor: Republički fond PIO (preliminarni podaci)


godine. Učešće doprinosa, kao osnovnog izvora finansiranja Fonda PIO, u ukupnim prihodima iznosilo je 45,7%. Ova kategorija prihoda bila je za 12,8% veća u odnosu na prvi kvartal 2012. godine. Istovremeno, transferi iz budžeta, koji čine 54% ukupnih primitaka, povećani su za 2,3% u odnosu na uporedni period prethodne godine.

Ukupni izdaci Fonda PIO iznosili su 96,6 miliona eura, što je za 6,2% više nego u istom periodu 2012. godine, a 0,4% niže u odnosu na planirani nivo. Najznačajniju rashodnu stavku predstavljaju izdaci za penzije, koji su iznosili 99,2% ukupnih izdataka, dok se 0,8% izdataka odnosilo na administrativne troškove. Izdaci po osnovu penzija su povećani za 6,3% u odnosu na prvi kvartal 2012. godine.

Poredeći ostvarene prihode i izdatke, Fond je imao uravnotežen budžet.

Prema podacima Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore, u prvom kvartalu 2013. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 33 miliona eura, što je za 56,5% više nego u istom periodu 2012. godine, što je posljedica većeg otpuštanja sredstava od strane Ministarstva finansija u prvom kvartalu ove godine, iako je budžet Fonda za 2013. godinu nešto niži nego u 2012. godini.

Ukupni izdaci Fonda za zdravstveno osiguranje iznosili su 33 miliona eura, tako da je Fond u prvom kvartalu ove godine imao uravnotežen budžet. Najveće učešće u ukupnim izdacima odnosilo se na izdatke po osno-vu redovne djelatnosti (transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru u iznosu od 28 miliona eura i transferi za socijalnu zaštitu 4,5 miliona eura), dok je ostatak sredstava utrošen za rad Fonda.

Neizmirene obaveze Fonda na kraju prvog kvartala iznosile su 12,1 milion eura.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, u prvom kvartalu 2013. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 2,9 miliona eura, što je u odnosu na plan niže za 40,4%. U odnosu na isti period 2012. Godine, ukupni primici su bili manji za 56,3%.

Izdaci Zavoda iznosili su 2,9 miliona eura i bili su manji za 16,7% u odnosu na isti period 2012. godine, a 40,4% manji od plana. U ukupnim izdacima 26,6% odnosilo se na tekuće izdatke, dok je po osnovu transfera za socijalnu zaštitu izdvojeno 60,2%, za transfere pojedincima, institucijama i javnom sektoru 11,3%, a za pozajmice, kredite i ostala dugovanja 1,9%.

Poredeći ostvarene primitke i izdatke u prvom kvartalu 2013. godine, Zavod je imao uravnotežen budžet.

Neizmirene obaveze Zavoda na kraju prvog kvartala iznosile su 2,1 milion eura.

Prema podacima Investiciono-razvojnog fonda Crne Gore, u prvom kvartalu 2013. godine ostvareni su ukupni primici u iznosu od 0,8 miliona eura, što je u odnosu na isti period 2012. godine više za 29,9%. Uku-pni izdaci Fonda iznosili su 0,4 miliona eura i bili su manji u odnosu na isti period 2012. godine za 6,5%.

Neizmirene obaveze Fonda, na dan 31.03.2013. godine, iznosile su 6,1 milion eura.

Poredeći ostvarene primitke i izdatke u prvom kvartalu 2013. godine, Fond je poslovao sa suficitom u iznosu od 0,4 miliona eura.

67Fiskalni sektor

Fond za obeštećenje je u prvom kvartalu 2013. godine ostvario ukupne primitke u iznosu od 20,3 hiljade eura, što je za 11,2% niže u odnosu na isti period 2012. godine.

Ukupni izdaci Fonda iznosili su 20,2 hiljade eura i bili su manji u odnosu na isti period 2012. godine za 1,7%.

Neizmirene obaveze Fonda, na dan 31.03.2013. godine, iznosile su 61,7 eura.

Boks 4.2 - Prioriteti Ministarstva finansija za 2013. godinu

1. OČUVANJE FISKALNE I FINANSIJSKE STABILNOSTI

U cilju zaustavljanja trenda pogoršanja fiskalnih parametara, u prvom redu budžetskog deficita i javnog duga, preduslov je nastavak fiskalne konsolidacije, kako na rashodnoj, tako i na prihodnoj st-rani budžeta.

2. RESTRUKTURIRANJE JAVNOG DUGA

Biće pripremljena Analiza javnog duga, kao i mjera koje je potrebno preduzeti u cilju restrukturiranja duga, u cilju njegovog smanjenja u narednom periodu, sa projekcijama za moguće zaustavljanje i smanjenje javnog duga. Navedene mjere je potrebno preduzeti u cilju održavanja visine duga u ok-virima Mastrihtskih kriterijuma i obezbjeđivanja održivog i stabilnog javnog duga i finansija.

3. SMANJENJE SIVE EKONOMIJE

Kroz rad Komisije za suzbijanje sive ekonomije sprovodiće se aktivnosti usmjerene na minimiziranje nelegalnog poslovanja kroz koje se „gube“ budžetski prihodi i stvara šteta kako privredi, tako i svim poreskim obveznicima.

4. RJEŠAVANJE PORESKOG DUGA

Izvršiće se sveobuhvatna analiza poreskog potraživanja države, u cilju dobijanja realnih podataka o nivou i strukturi ukupnog poreskog duga, kao i procjene njegove naplativosti.

5. USVAJANJE NACIONALNOG PLANA RAZVOJA (NPR)

Crna Gora, kao kandidat za članstvo u EU, ima obavezu da pripremi NPR kojim se utvrđuje vizija socio-ekonomskog razvoja, sa pojedinačnim potrebnim investicijama i razvojnim mjerama za njihovu reali-zaciju, i kojim se usklađuju ciljevi sektorskih i nacionalnih strategija u različitim oblastima razvoja.

6. OBEZBJEĐIVANJE PREDUSLOVA ZA STVARANJE NOVIH VRIJEDNOSTI

Ekonomska politika biće usmjerena na implementaciju mjera koje treba da pokrenu privredni opo-ravak, rast i razvoj, novo zapošljavanje, kao i da obezbijede pravedniju raspodjelu tereta krize i kon-tinuirano poboljšanje kvaliteta života naših građana. U tom smislu, nastaviće se sprovođenje važnih strukturnih i reformi kojima će se unaprijediti poslovno okruženje.

5 DRŽAVNI DUG

71Državni dug

Prema podacima Ministarstva finansija, državni dug Crne Gore na kraju prvog kvartala 2013. go-dine iznosio je 1.755,7 miliona eura ili 50% pro-cijenjenog BDP-a za 2013. godinu34. U odnosu na kraj 2012. godine veći je za 56,2 miliona eura ili 3,3%.

Tabela 5.1 Struktura javnog duga, u 000 000 eura

Ukupan državni dug1.755,7

50,0% BDP

Unutrašnji dug420,3

12,0% BDP

Spoljni dug1.335,4

39,0% BDP


Garancije Crne Gore iznose 379,6 miliona eura ili 10,8% BDP-a, odnosno 21,6% državnog duga. Uključivanjem garancija, državni dug Crne Gore bi iznosio 60,7% BDP-a, što predstavlja jasan si-gnal da se rast državnog duga mora zaustaviti.

Depoziti Ministarstva finansija na dan 31.03.2012. godine iznosili su 64,5 miliona eura uključujući i 38.477 unci zlata, tako da je neto dug na kraju marta 2013. godine iznosio 48,1% proci-jenjenog BDP-a.

34 Procijenjeni BDP za 2013. godinu, prema podacima Ministarstva finansija je 3.517 miliona eura.

Grafik 5.1Državni dug, % BDP-a

Grafik 5.2Bruto i neto dug Crne Gore, u % BDP-a



5.1. Unutrašnji dug

Unutrašnji dug je u toku prvog kvartala 2013. godine zabilježio rast, tako da je na kraju marta bio veći za 15,8 miliona eura (3,9%) u odnosu na kraj 2012. godine. Rast unutrašnjeg duga uzrokovan je, prije svega, povećanjem obaveza po osnovu državnih zapisa od 18 miliona eura, zatim po osnovu kredita kod poslovnih banaka od tri miliona eura i obaveza po osnovu obeštećenja 0,3 miliona eura. S druge strane, unutrašnji dug je smanjen usljed smanjenja duga po osnovu kredita nefinansijskih institucija za 5,5 miliona eura i po osnovu stare devizne štednje od 0,3 miliona eura.

Tabela 5.2

Struktura unutrašnjeg duga, 31. Mart 2013. godine

Kreditor Stanje dugaMilioni eura

Učešće uprocijenjenom BDP-u

Učešće u unutrašnjem dugu

Učešće u javnom dugu

%

Stara devizna štednja 80,0 2,3 19,0 4,6

Dug jedinica lokalne samouprave 79,4 2,3 18,9 4,5

Obaveze po osnovu restitucije 83,9 2,4 20,0 4,8

Krediti kod poslovnih banaka 51,3 1,5 12,2 2,9

Krediti nefinansijskih institucija 26,9 0,8 6,4 1,5

Zaostale penzije* 1,8 0,1 0,4 0,1

Državni zapisi 91,0 2,6 21,7 5,2

Obveznice Fonda rada 6,0 0,2 1,4 0,3

UKUPNO 420,3 12,0 100,0 23,9

* Emisija obveznica stečenih po osnovu Zakona o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja izvršena je 15.09.2008. godine u ukupnom iznosu od 105,0 miliona eura.


U strukturi unutrašnjeg duga najve-će učešće bilježe obaveze po osnovu državnih zapisa – 21,7% i obaveze po osnovu restitucije – 20%, zatim obaveze po osnovu stare devizne štednje – 19% i duga jedinica lokalne samouprave – 18,9% (tabela br. 5.2, grafik br. 5.3).

Ukupna obaveza po osnovu restituci-je iznosi 83,0 miliona eura, što je za 0,3 miliona eura manje u odnosu na kraj 2012. godine.

Dug po osnovu državnih zapisa izno-si 91 milion eura i rezultat je emisije državnih zapisa u toku 2013. godine, kao i nedospjelih državnih zapisa iz prethodne godine.

Grafik 5.3Struktura unutrašnjeg duga, u 000 000 eura

73Državni dug

5.2. Spoljni dug

Spoljni dug je, na kraju prvog kvartala 2013. godine, iznosio 1.335,4 miliona eura ili 38,0% BDP-a i u odnosu na kraj 2012. godine veći je za 40,4 miliona eura ili 3,1%.

Rast spoljnog duga u toku prva tri mjeseca 2013. godine u odnosu na kraj prethodne godine rezultat je:

• povlačenja kreditnih sredstava Erste banke od 30 miliona eura,• povlačenja sredstava od EIB u iznosu od 10 miliona eura (za saniranje posljedica poplava),• povlačenja sredstava od IBRD u iznosu od 4,5 miliona eura (za projekte „Lamp“, „Midas“, povećanje

energetske efikasnosti, za zdravstvo i projekat „Hot spot“),• i ostalih kredita uzetih od KfW, EBRD i IDA u ukupnom iznosu od 1,8 miliona eura.

S druge strane, spoljni dug je umanjen otplatom dospjelih obaveza prema nerezidentima u iznosu od 6,3 milona eura.

Tabela 5.3 Struktura spoljnjeg duga, 31.03.2013. godine

Kreditor Stanje dugaMilioni eura

Spoljni dug BDP

Učešće u spoljnjem dugu

Učešće u državnom dugu

%Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 242,3 6,9 18,1 13,8

Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 1,5 0,0 0,1 0,1

Zemlje članice Pariskog kluba kreditora 102,9 2,9 7,7 5,9

Međunarodna organizacija za razvoj (IDA) 65,5 1,9 4,9 3,7

Evropska investiciona banka (EIB)1 89,6 2,5 6,7 5,1

EBRD 21,3 0,6 1,6 1,2

Razvojna banka Savjeta Evrope 9,1 0,3 0,7 0,5

Evropska zajednica 5,5 0,2 0,4 0,3

Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW)2 14,4 0,4 1,1 0,8

Mađarski kredit 11,3 0,3 0,8 0,6

Poljski kredit 9,7 0,3 0,7 0,6

Francuski kredit - Natixis3 8,5 0,2 0,6 0,5

EUROFIMA - dug Željeznice 24,6 0,7 1,8 1,4

Češki EXIM - dug , Željeznice 24,1 0,7 1,8 1,4

Steiermarkische Bank und Sparkassen AG4 17,6 0,5 1,3 1,0

Erste Bank 41,3 1,2 3,1 2,3

Credit Suisse Bank 250,0 7,1 18,7 14,2

Exim Bank Mađarska 2,1 0,1 0,2 0,1

Španski kredit za izgradnju deponije 5,0 0,1 0,4 0,3

Austrijski kredit 9,2 0,3 0,7 0,5

EUROBOND 380,0 10,8 28,5 21,6

UKUPNO 1.335,4 38,0 100,0 76,1

1 Krediti EIB u ukupnom iznosu od 47 miliona eura koje servisiraju javna preduzeća (Monteput, ,Aerodromi Crne Gore i Elektroprivreda Crne Gore) ne ulaze u iznos spoljnog duga, već se tretiraju kao garancije.

2 Kredite od njemačke KfW banke za potrebe vodosnabdijevanja koriste opštine, ali čine dio ino-duga.3 Robni kredit - EPCG4 Kredit za finansiranje nabavke vatrogasnih vozila za Ministarstvo unutrašnjih poslova.Izvor: Ministarstvo finansija


U iznos spoljnog duga nijesu uklju-čene obaveze po osnovu neriješenih dužničkih pitanja prema Libiji, Ku-vajtu, Češkoj i Slovačkoj. Dug prema vladama ove četiri zemlje Crnoj Gori je pripao po osnovu raspodjele nealo-ciranog duga (5,88% od 38% za Srbiju i Crnu Goru), i shodno Sporazumu o pitanjima sukcesije iz Beča 29. juna 2001. godine rješava se usaglašenim stavovima u okviru Komiteta za po-djelu finansijske aktive i pasive bivše SFRJ.

Dosadašnja analiza spoljnog duga se odnosila na iznose povučenih sred-stava po pojedinim kreditnim linija-

ma. Treba imati u vidu da po pojedinim kreditnim linijama postoje sredstva koja su odobrena, a nisu povuče-na. Ukupan iznos raspoloživih, a nepovučenih sredstava iznosi 137,1 miliona eura (tabela br. 5.4).

Tabela 5.4 Spoljnji dug i iznos nepovučenih sredstava kredita, milioni eura

Kreditor Stanje duga Nepovučena sredstva

Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 242,3 22,4

Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 1,5 0,0

Zemlje članice Pariskog kluba kreditora 102,9 0,0

Međunarodna organizacija za razvoj (IDA) 65,5 1,0

Evropska investiciona banka (EIB) 89,6 48,5

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) 21,3 13,5

Razvojna banka Savjeta Evrope 9,1 0,0

Evropska zajednica 5,5 0,0

Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW) 14,4 51,7

Mađarski kredit 11,3 0,0

Poljski kredit 9,7 0,0

Francuski kredit – Natixis 8,5 0,0

EUROFIMA - dug Željeznice 24,6 0,0

Češki EXIM - dug Željeznice 24,1 0,0

Steiermarkische Bank und Sparkassen AG 17,6 0,0

Erste Bank 41,3 0,0

Credit Suisse Bank 250,0 0,0

Exim Bank Mađarska 2,1 0,0

Španski kredit za izgradnju deponije 5,0 0,0

Austrijski kredit 9,2 0,0

EUROBOND 380,0 0,0

UKUPNO 1.335,4 137,1


Grafik 5.4Spoljni dug, 2007 – III 2013, milioni eura

75Državni dug

5.3. Izdate garancije

Garancije Crne Gore na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosile su 379,6 miliona eura ili 10,8% procije-njenog BDP-a, odnosno 21,6% držav-nog duga. Državni dug zajedno sa ga-rancijama iznosi 60,7% BDP-a.

Strane garancije Crne Gore iznosile su 347,6 miliona eura ili 9,9% BDP-a, odnosno 19,8% državnog duga na kraju marta 2013. godine. Ako uklju-čimo strane garancije u iznos spolj-nog duga, onda bi spoljni dug Crne Gore iznosio 47,9 BDP-a. Važno je istaći da se pomenuti iznos stranih garancija odnosi na povučena kre-ditna sredstva. Kada se uzme u obzir cijeli potpisani iznos, strane garancije dostižu iznos od 506,7 miliona eura.

Ukupan iznos domaćih garancija na kraju prvog kvartala 2013. godine je iznosio 32 miliona eura. Domaći dug sa garancijama iznosi 12,9% BDP-a.

Garancije predstavljaju potencijal-ni javni dug, stoga treba biti veoma oprezan i restriktivan u narednom periodu u pogledu izdavanja novih.

Grafik 5.5Državni dug Crne Gore sa i bez garancija, u % BDP-a

Grafik 5.6Izdate strane garancije

Izvor: Kalkulacije CBCG



5.4. Projekcija i održivost državnog duga

U skladu sa projektovanim kretanjem BDP-a u narednom periodu, predviđen je blagi rast ukupnog državnog duga, prije svega usljed rasta spoljnog duga.

I pored zabrinjavajućeg nivoa javnog duga, kao i rastućeg trenda u posljednjih par godina, u narednom perio-du se i dalje očekuje rast državnog duga, prije svega zbog potrebe finansiranja budžeta, kao i finansiranja duga po osnovu aktiviranja izdatih garancija.

U periodu od 2013. do 2016. godine očekuje se porast javnog duga. Porast javnog duga u ovom periodu biće prvenstveno uzrokovan rastom spoljnog duga, dok će se domaći dug smanjiti.

Tabela 5.5Projekcija visine i strukture državnog duga Crne Gore, 2013-2015. god.

DRŽAVNI DUG 2013. 2014. 2015. 2016.

BDP u mil € 3.517,0 3.735,0 3.982,0 4.265,0

Spoljni dug 1.512,3 1.646,8 1.770,3 1.873,1

u % BDP-a 43,0 44,1 44,5 43,9

Domaći dug 380,7 348,2 333,1 304,7

u % BDP-a 10,8 9,3 8,4 7,1

Državni dug 1.893,0 1.995,0 2.103,4 2.177,8

U BDP-a 53,8 53,4 52,8 51,1

Izvor: Ministarstvo finansija, „GDDS“ tabele, jun 2013. godine

Grafik 5.7Izdate domaće garancije


77Državni dug

Takođe, izvjesno je da će u godinama kada dospijevaju emisije euroobveznice (2015. i 2016) biti potrebno novo zaduživanje, jer njihov ukupan iznos neće biti moguće otplatiti iz redovnih prihoda.

6 EKSTERNI SEKTOR

81Eksterni sektor

Kretanja u eksternom sektoru u prvom kvartalu 2013. godine karakteriše pad deficita tekućeg računa usljed smanjenja spoljnotrgovinske neravnoteže. Prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa je iznosio 192,2 miliona eura, što je za 18,8% manje nego u istom periodu 2012. godine. Nelikvidnost privrede i pad in-dustrijske proizvodnje uslovili su smanjenje robne razmjene sa inostranstvom. Ukupan obim robne razmjene u prvom kvartalu ove godine iznosio je 448,1 milion eura i manji je za 6,1% u odnosu na isti period 2012. godine, dok je istovremeno spoljnotrgovinski deficit bio za 13,6% manji nego u prethodnoj godini i iznosio je 258,3 miliona eura35. Smanjenje deficita rezultat je povećanja izvoza roba za 6,3%, uz istovremeno smanjenje uvoza za 9%.

Iako je u posmatranom periodu zabilježeno smanjenje spoljnotrgovinskog deficita, ono nije bilo rezultat po-boljšanja konkurentnosti izvoza, već specifičnih sektorskih faktora, odnosno kretanja u aluminijumskoj in-dustriji. I dalje niska diverzifikacija izvoza i visoka koncentracija određenih grupa proizvoda predstavlja rizik, jer svako negativno kretanje u ovim granama nepovoljno utiče na ukupan izvoz. Stoga jedan od ključnih prioriteta ekonomske politike treba da bude smanjenje deficita tekućeg računa, odnosno spoljnotrgovinskog deficita kroz podsticanje proizvodnje u granama u kojima imamo potencijale za izvoz. Pokrivenost spoljnotr-govinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim računima tekućeg računa iznosila je 25,6% i u odnosu na 2012. godinu veća je za 4,8 procentna poena. Stepen pokrivenosti uvoza izvozom roba iznosio je 26,9%, što je za 3,9 procentnih poena više nego u istom periodu 2012. godine.

Obim razmjene usluga u prvom kvartalu 2013. godine iznosio je 159,1 milion eura i na približno je istom nivou kao i prethodne godine. U posmatranom periodu suficit na računu usluga iznosio je 6,6 miliona eura, što je manje nego u istom periodu prethodne godine, kada je iznosio devet miliona eura i rezultat je povećanja rashoda.

Pozitivan rezultat je ostvaren na računima faktorskih dohodaka i tekućih transfera na kojima je zabilježen suficit u iznosu od 59,5 miliona eura, što je za 11,6% više nego u prvom kvartalu 2012. godine. Ostvarenje suficita na ova dva podračuna u značajnoj mjeri doprinosi ublažavanju spoljnotrgovinskog deficita.

Na kapitalno-finansijskom računu ostvaren je neto priliv po osnovu stranih direktnih investicija i ostalih in-vesticija, dok je neto odliv ostvaren na računu portfolio investicija. Neto priliv stranih direktnih investicija u prvom kvartalu 2013. godine iznosio je 65,5 miliona eura ili 2,2% manje nego u istom periodu 2012. godine. Na računu portfolio investicija u prvom kvartalu 2013. godine zabilježen je neto odliv u iznosu od 8,3 milio-na eura, dok je istovremeno na računu ostalih investicija ostvaren neto priliv u iznosu od 68,9 miliona eura.

35 Podaci Monstat-a sa prilagođavanjima koja se rade za potrebe izrade platnog bilansa u skladu sa metodologijom MMF-a (BPM5)


U posmatranom periodu zabilježeno je manje zaduživanje države i privrede, dok su banke povećale svoje obaveze po osnovu kredita.

Tabela 6.1 Platni bilans Crne Gore, u 000 eura

Q1 2012. Q1 2013. Promjena u %

A. TEKUĆI RAČUN -236.605 -192.175 -18,8

ROBE -298.873 -258.305 -13,6

1. Izvoz, f.o.b. 89.256 94.905 6,3

2. Uvoz, f.o.b. 388.129 353.209 -9,0

USLUGE 8.962 6.616 -26,2

1. Prihodi 83.218 82.882 -0,4

2. Rashodi 74.256 76.265 2,7

DOHOCI 21.963 33.173 51,0

1. Prihodi 48.030 51.316 6,8

2. Rashodi 26.067 18.143 -30,4

TEKUĆI TRANSFERI 31.342 26.341 -16,0

1. Transferi u Crnu Goru 40.916 37.644 -8,0

2. Transferi iz Crne Gore 9.573 11.303 18,1

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 142.755 142.535 -0,2

1. RAČUN KAPITALA 950 -60 2. FINANSIJSKI RAČUN 141.805 142.595 0,6

1. Direktne investicije-neto 66.967 65.515 -2,2

1.1. U inostranstvo -18.591 -1.622 -91,3

1.2. U Crnu Goru 85.558 67.137 -21,5

2. Portfolio investicije-neto -2.691 -8.349 210,2

2.1. Sredstva -766 -10.998 1.336,32.2. Obaveze -1.925 2.648

3. Ostale investicije-neto 63.456 68.864 8,53.1. Sredstva 27.166 1.646 -93,9

3.2. Obaveze 36.290 67.218 85,2

4. Promjena rezervi CBCG 14.072 16.566 17,7

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (-A-B) 93.850 49.640

Izvor: CBCG

6.1. Tekući račun platnog bilansa

Kretanja na tekućem računu platnog bilansa u prvom kvartalu 2013. godine u najvećoj mjeri bila su pod uticajem kretanja na računu roba. Manji deficit tekućeg računa u poređenju sa istim periodom prethodne godine rezultat je smanjenja spoljnotrgovinskog deficita. Smanjenje uvoza i povećanje izvoza robe uticalo je pozitivno na saldo robne razmjene sa inostranstvom.

83Eksterni sektor

Tabela 6.2 Tekući račun platnog bilansa, u 000 EUR

Q1 2007.

Q1 2008.

Q1 2009.

Q1 2010.

Q1 2011. Q1 2012. Q1 2013.

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -227.048 -412.836 -253.675 -239.576 -186.269 -236.605 -192.175

1. ROBE -244.846 -427.087 -268.252 -244.885 -229.573 -298.873 -258.305

1.1. Izvoz f.o.b. 116.220 98.976 76.509 60.339 115.682 89.256 94.905

1.2. Uvoz f.o.b. 361.066 526.063 344.761 305.224 345.255 388.129 353.209

2. USLUGE -4.144 -17.864 -15.424 -23.052 -3.874 8.962 6.616

2.1. Prihodi 48.944 63.158 56.262 51.230 61.920 83.218 82.882

2.2. Rashodi 53.088 81.023 71.686 74.282 65.794 74.256 76.265

3. DOHOCI 8.608 20.517 14.186 4.955 21.523 21.963 33.173

3.1. Prihodi 22.953 38.150 40.917 38.431 46.032 48.030 51.316

3.2. Rashodi 14.345 17.633 26.731 33.476 24.509 26.067 18.143

4. TEKUĆI TRANSFERI 13.335 11.597 15.815 23.406 25.656 31.342 26.341

4.1. Transferi u Crnu Goru 23.281 21.911 26.402 30.384 33.858 40.916 37.644

4.2. Transferi iz Crne Gore 9.946 10.314 10.587 6.978 8.203 9.573 11.303

Izvor: CBCG

Na ostalim podračunima tekućeg računa ostvaren je suficit koji je do-prinio ublažavanju deficita tekućeg računa platnog bilansa. Na računu usluga, koji je dominantno pod utica-jem kretanja u turizmu, kao i u oblasti transporta i ostalih poslovnih usluga, zabilježen je suficit u iznosu 6,6 mi-liona eura ili 2,3 miliona eura manje u odnosu na isti period prethodne godine. Na računima dohodaka i te-kućih transfera evidentiran je suficit u iznosu od 59,5 miliona eura, što je rezultat ostvarenog priliva po osnovu doznaka iz inostranstva i kamata.

6.1.1. Robna razmjena36

Ukupna robna razmjena sa inostranstvom u prvom kvartalu 2013. godine iznosila je 450,9 miliona eura, što je za 6,6% manje u poređenju sa istim periodom 2012. godine i većim dijelom je rezultat pada industrijske

36 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu trgovine. CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od Monstata za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of Payments Manual, Fifth edition, IMF, 1993). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po fob-u.

Grafik 6.1Struktura tekućeg računa, u 000 eura

Izvor: CBCG


proizvodnje i niske cijene aluminiju-ma. Prema preliminarnim podacima Monstata zabilježeno je povećanje izvoza i smanjenja uvoza roba, što je rezultiralo smanjenjem spoljnotrgo-vinskog deficita za 13% u poređenju sa istim periodom 2012. godine.

Ukupan izvoz robe u posmatranom periodu iznosio je 89,2 miliona eura, dok je uvezena roba u vrijednosti od 361,7 miliona eura. U izvozu domini-raju proizvodi svrstani po materijalu, te mineralna goriva i maziva, dok u uvozu najveće učešće imaju mašine i transportni uređaji. Pokrivenost uvo-za izvozom u prvom kvartalu 2013. godine je i dalje na niskom nivou, iako je veća je za 3,4 procentna poe-na nego u istom periodu prethodne godine.

Prema preliminarnim podacima Monstata, u prvom kvartalu 2013. godine izvoz roba je ostvario rast od 5,2% nakon pada zabilježenog u 2012. godini. Ovakvom kretanju ukupnog izvoza najviše je doprinijelo povećanje izvoza električne energi-je, dok je istovremeno došlo do pada izvoza aluminijuma i gvožđa i čelika.

U strukturi izvoza prema SMTK37 najviše su zastupljeni proizvodi svr-stani prema materijalu (sektor 6) u

iznosu od 30,1 milion eura, što je pad od 35,5% u odnosu na isti period prethodne godine. Izvoz proizvoda ovog sektora čini 33,8% ukupnog izvoza i najveći dio se odnosi na izvoz aluminijuma,gvožđa i čelika. Vri-jednost izvoza aluminijuma (sirovi aluminijum) u posmatranom periodu iznosila je 24,7 miliona eura, što predstavlja smanjenje od 36% (ili 13,9 miliona). Pad izvoza auminijuma je posljedica smanjenja proizvodnje u KAP-u i niske cijene aluminijuma na međunarodnom tržištu. Izvoz gvožđa i čelika je manji za 43,6% u poređenju sa istim periodom 2012. godine i iznosio je 3,5 miliona eura.

37 Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija

Grafik 6.2Kretanja na računu roba u periodu 2007 –2013. godina, u 000 eura

Grafik 6.3Pokrivenost uvoza izvozom u periodu 2005 – mart 2013. godine, %

Izvor: CBCG i Monstat

Izvor: Monstat

85Eksterni sektor

Tabela 6.3 Struktura izvoza roba u periodu januar-mart 2013. godine, u 000 eura

Januar-mart 2012.

Januar-mart 2013. Promjena Učešće

0 Hrana i žive životinje 3.652 3.988 9,2% 4,5%

1 Piće i duvan 2.889 4.358 50,8% 4,9%

2 Sirove materije, osim goriva 9.520 13.664 43,5% 15,3%

3 Mineralna goriva i maziva 12.412 26.522 113,7% 29,7%

4 Životinjska i biljna ulja i masti 353 262 -25,8% 0,3%

5 Hemijski proizvodi 2.908 1.944 -33,1% 2,2%

6 Proizvodi svrstani po materijalu 46.724 30.123 -35,5% 33,8%

7 Mašine i transportni uređaji 4.811 5.186 7,8% 5,8%

8 Razni gotovi proizvodi 1.473 1.639 11,3% 1,8%

9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 21 1.503 6988,4% 1,7%

UKUPNO: 84.764 89.189 5,2% 100,0%

Izvor: Monstat

Izvoz mineralnih goriva i maziva (sektor 3) iznosio je 26,5 miliona eura, što je za 14,1 milion više nego u istom periodu 2012. godine. Na značajan rast vrijednosti izvoza ovog sektora najviše je uticalo povećanje izvoza električne energije. Izvoz električne energije iznosio je 24,6 miliona eura i u odnosu na isti period 2012. go-dine veći je za 13,9 miliona eura. Nakon proizvoda svrstanih prema materijalu, i mineralnih goriva i maziva, najveći izvoz ostvario je sektor 2 – sirove materije, osim goriva, u iznosu od 13,7 miliona eura (rast od 43,5%).

Prema preliminarnim podacima Monstata, u prvom kvartalu 2013. godine uvoz roba je smanjen za 9% u odnosu na isti period 2012. godine. Prema SMTK, Crna Gora najviše uvozi proizvode iz kategorije mašina i transportnih uređaja (sektor 7) u iznosu od 84,6 miliona eura (23,4% ukupnog uvoza), što je na približno istom nivou kao i prethodne godine. Najveće učešće u uvozu u okviru ovog sektora imaju ostala transportna sredstva i oprema u vrijednosti od 21,7 miliona eura (kupovina broda za potrebe obnavljanja domaće pomor-ske flote).

Uvoz hrane i živih životinja iznosio je 69,5 miliona eura, što je za 4% manje u odnosu na isti period prethodne godine. U okviru ovog sektora najviše je uvezeno mesa i prerađevina od mesa u iznosu od 18,5 miliona eura, te žitarica i proizvoda od žitarica u iznosu 10,7 miliona eura.

Na smanjenje uvoza roba u posmatranom periodu najviše je uticalo smanjenje uvoza proizvoda iz sektora mineralna goriva i maziva, čiji je uvoz ukupno smanjen za 33,1 milion eura ili 38,2%. U okviru ovog sektora najviše je smanjen uvoz električne energije u vrijednosti od 25 miliona eura, što je većim dijelom rezultat smanjenja potrošnje KAP-a, kao najvećeg potrošača električne energije u Crnoj Gori.


Tabela 6.4 Struktura uvoza roba u periodu januar-mart 2013. godine, u 000 eura

Januar-mart 2012.

Januar-mart 2013. Promjena Učešće

0 Hrana i žive životinje 72.384 69.460 -4,0% 19,2%

1 Piće i duvan 9.941 8.859 -10,9% 2,4%

2 Sirove materije, osim goriva 15.949 11.607 -27,2% 3,2%

3 Mineralna goriva i maziva 86.616 53.498 -38,2% 14,8%

4 Životinjska i biljna ulja i masti 2.792 2.966 6,2% 0,8%

5 Hemijski proizvodi 33.395 36.912 10,5% 10,2%

6 Proizvodi svrstani po materijalu 47.678 49.136 3,1% 13,6%

7 Mašine i transportni uređaji 84.156 84.623 0,6% 23,4%

8 Razni gotovi proizvodi 44.997 44.597 -0,9% 12,3%

9 Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 0 20 0,0%

UKUPNO: 397.908 361.677 -9,1% 100,0%

Izvor: Monstat

U cilju povećanja konkurentnosti i jačanja spoljnotrgovinske pozicije neophodna je promjena izvozne struk-ture i smanjenje zavisnosti od uvoza. Međutim, u kratkom roku ne možemo očekivati značajnije poboljšanje strukture izvoza, jer su za to potrebni vrijeme i značajna ulaganja. Ključna pretpostavka za poboljšanje kon-kurentnosti i podsticanje izvoza je ulaganje u osavremenjavanje opreme i proizvodnih procesa, te privlačenje SDI u proizvodnju za izvoz. Neophodno je dugoročno riješiti pitanje aluminijumske industrije kao najvećeg izvoznika, kao i podsticati diverzifikaciju izvoza i supstituciju uvoza.

Crna Gora najveću trgovinsku razmjenu tradicionalno ostvaruje sa zemljama CEFTA i EU. U prvom kvarta-lu 2013. godine najviše robe izvezeno je u zemlje CEFTA (53,2 milion eura), što čini 59,6% ukupnog izvoza. Izvoz u zemlje Evropske unije iznosio je 27,4 miliona eura (30,7% izvoza). U posmatranom periodu najviše je robe pojedinačno izvezeno u Srbiju (30,1 milion eura), Sloveniju (14,7 miliona eura) i Hrvatsku (14,6 miliona eura).

Najveći uvoz, posmatrano po grupacijama zemalja, ostvaren je iz zemalja CEFTA u iznosu od 146,4 miliona eura (40,5% ukupnog uvoza). Iz zemalja EU uvezena je roba u vrijednosti od 135 miliona eura, što čini 37,3% ukupnog uvoza. Posmatrano pojedinačno po zemljama, najviše robe uvezeno je iz Srbije (90,3 miliona eura), Kine (46,3 miliona eura), Grčke (29,5 miliona eura) i Bosne i Hercegovine (25,4 miliona eura).

87Eksterni sektor

Tabela 6.5 Struktura izvoza i uvoza roba po zemljama u periodu januar-mart 2012/2013. godine, u 000 eura

Izvoz Uvoz Saldo

Januar-

mart 2012.

Januar-mart 2013.

Učešće (2013)

Januar-mart 2012.

Januar-mart 2013.

Učešće (2013)

Januar-mart 2012.

Januar-mart 2013.

EU (27) 24.731 27.381 30,7% 150.181 135.025 37,3% -125.450 -107.644

Grčka 2.058 35 0,0% 32.696 29.528 8,2% -30.638 -29.493

Italija 2.629 2.998 3,4% 22.087 24.856 6,9% -19.459 -21.858

Slovenija 5.173 14.708 16,5% 15.422 12.396 3,4% -10.249 2.312

Njemačka 4.593 2.833 3,2% 22.490 23.454 6,5% -17.897 -20.621

Austrija 929 1.454 1,6% 6.577 6.886 1,9% -5.648 -5.432

Holandija 998 416 0,5% 8.075 6.818 1,9% -7.078 -6.402

Mađarska 1.642 453 0,5% 3.732 3.973 1,1% -2.090 -3.520

CEFTA 55.129 53.187 59,6% 159.925 146.438 40,5% -104.796 -93.251

Albanija 1.003 2.324 2,6% 2.371 4.282 1,2% -1.368 -1.958

BiH 6.124 2.646 3,0% 25.036 25.370 7,0% -18.912 -22.724

Hrvatska 25.315 14.627 16,4% 20.573 20.642 5,7% 4.741 -6.015

Moldavija 0 0 0,0% 31 28 0,0% -31 -28

Srbija 19.095 30.147 33,8% 106.575 90.300 25,0% -87.479 -60.153

Makedonija 300 441 0,5% 4.769 4.803 1,3% -4.469 -4.361

Kosovo 3.293 3.002 3,4% 570 1.012 0,3% 2.722 1.990

EFTA 1.092 700 0,8% 7.498 3.765 1,0% -6.406 -3.065

Ostale zemlje 3.812 7.921 8,9% 80.304 76.449 21,1% -76.492 -68.528

Brazil 0 0 0,0% 6.062 2.262 0,6% -6.062 -2.262

Kina 115 1.153 1,3% 42.936 46.279 12,8% -42.821 -45.126

Japan 246 266 0,3% 3.460 3.539 1,0% -3.213 -3.273

Rusija 644 1.113 1,2% 3.289 656 0,2% -2.645 457

SAD 100 250 0,3% 2.531 3.238 0,9% -2.431 -2.989

UKUPNO: 84.764 89.189 100,0% 397.908 361.677 100,0% -313.144 -272.488

Izvor: Monstat

U periodu od 2005. godine do marta 2012. godine primjetno je smanjenje učešća izvoza u zemlje EU u uku-pnom izvozu roba, uz istovremeno povećanje učešća zemalja potpisnica CEFTA-e, što ukazuje da je stvaranje ove regionalne organizacije, kroz eliminisanje barijera, podstaklo međusobnu razmjenu. Neophodna je dalja liberalizacija trgovine u okviru CEFTA regiona, kako bi ovo tržište što spremnije dočekalo ulazak u EU.

Struktura uvoza roba pokazuje manje oscilacije u poređenju sa izvozom. Procentualno najveći uvoz iz zemalja EU ostvaren je u 2006. godini u iznosu od 47,3% ukupnog uvoza, da bi se udio smanjivao do 2009. godine od kada počinje blagi rast, da bi u prvom kvartalu 2013. godine bio ostvaren pad od 2,5 procentnih poena. Naj-manje učešće uvoza iz CEFTA grupacije zabilježeno je u 2007. godini (33,6% ukupnog uvoza), dok je u prvom kvartalu 2013. godine iznosilo 40,5% ukupnog uvoza. Uvoz iz ostalih zemalja posljednjih godina bilježi blagi trend rasta.


Boks 6.1- Konkurentnost crnogorske ekonomije

Prema Svjetskom ekonomskom forumu (WEF), koncept konkurentnosti zemlje definisan je kao skup institucija, politika i faktora koji određuju nivo produktivnosti jedne zemlje. Crna Gora je uključena u Izvještaj o globalnoj konkurentnosti Svjetskog ekonomskog foruma od 2007. godine.

Crna Gora je tokom prethodnih nekoliko godina zabilježila promjenljiv trend indeksa konkurentnosti. Najbolju poziciju ostvarila je 2010. godine kada je bila na 49. mjestu, sa indeksom konkurentnosti 4,4,

Grafik 6.4Struktura crnogorskog izvoza prema ekonomskim grupacijama

Grafik 6.5Struktura crnogorskog uvoza prema ekonomskim grupacijama

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

89Eksterni sektor

dok najgoru bilježi u 2007. godini (82. mjesto), sa indeksom konkurentnosti 3,9. I pored pada za 11 mjesta u 2011. godini, Crna Gora je zauzela 60. poziciju, sa minornim padom indeksa konkurentnosti 0,1. Opadajući indeks konkurentnosti nastavljen je i tokom 2012. godine (4,1), čime je Crna Gora naza-dovala za 12 mjesta i zauzela 72. mjesto WEF-ove liste (od 144 zemlje).

Posmatrano po pojedinim kategorijama konkurentnosti, najbolju ocjenu dobilo je zdravstvo i prima-rno obrazovanje (5,7), dok je najgori indeks dobijen za veličinu tržišta (2,1), zatim inovativnost (3,3) i sofisticiranost biznisa (3,8). Prema posljednjem istraživanju, atraktivnost crnogorskog investicionog ambijenta za privlačenje stranih direktnih investicija je gore ocijenjena u poređenju sa prethodnom godinom. Crna Gora je zauzela 57. poziciju, što je značajan pad u odnosu na prethodno istraživanje kada je bila na visokom 31. mjestu. Međutim, visoka ocjena ostvarena je po pitanju zaštite prava stranih investitora 6,3 (29 pozicija).

Prema posljednjem istraživanju, u poređenju sa zemljama regiona Crna Gora i dalje zauzima vodeću poziciju. Najbolje pozicionirana zemlja nakon Crne Gore je Makedonija koja je zauzela 80. poziciju, zatim slijede Hrvatska (81), Bosna i Hercegovina (88), Albanija (89) i Srbija koja je zadržala 95. poziciju.

6.1.2. Usluge

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u prvom kvartalu 2013. godine ostvarila suficit u iznosu od 6,6 miliona eura. Ukupan obim razmjene usluga iznosio je 159,1 milion eura, što je za 1,1% više u poređenju sa prethodnom godinom. Kretanja na ovom računu u najvećoj mjeri zavise od kretanja u oblasti turizma, čije rezultate je moguće sagledati nakon trećeg kvartala zbog izrazitog sezonskog karaktera, ali imajući u vidu najave o dobroj turističkoj sezoni mogu se očekivati pozitivni trendovi i u ovoj godini.

Prihodi od usluga iznosili su 82,9 miliona eura. Najveći prihodi ostva-reni su u oblasti transporta 32,1 mi-lion eura, ostalih poslovnih usluga 23,5 miliona eura, putovanja-turiz-ma 11,8 miliona eura i građevinskih usluga 5,5 miliona eura.

U prvom kvartalu 2013. godine ras-hodi od usluga su iznosili 76,3 mili-ona eura, što predstavlja povećanje za 2,7% u odnosu na prvi kvartal 2012. godine. U strukturi rashoda najveće učešće imaju rashodi ostvareni po osnovu ostalih poslovnih usluga 29,2 miliona eura (38,3% ukupnih rasho-da), od čega su najveći rashodi ostvareni po osnovu raznovrsnih poslovnih, profesionalnih i tehničkih usluga (13,8 miliona eura), kao i rashodi ostvareni u oblasti transporta u iznosu od 22,9 miliona eura.

Grafik 6.6Struktura prihoda od usluga u periodu januar - mart 2013. godine

Izvor: CBCG


Na računu transportnih usluga u prvom kvartalu 2013. godine ostva-ren je suficit u iznosu od 9,2 miliona eura. Transportni prihodi su iznosili 32,1 milion eura, što je za 2,1% manje u odnosu na isti period 2012. godine. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti pomorskog 12,8 miliona eura (39,7% ukupnih transportnih prihoda) i vaz-dušnog saobraćaja 8,2 miliona eura (25,4%). Ukupni transportni rashodi iznosili su 22,9 miliona eura i manji su za 9,7% u odnosu na isti period 2012. godine, od čega se najviše od-nosilo na rashode u oblasti drumskog 11,7 miliona eura i vazdušnog sao-braćaja pet miliona eura.

U prvom kvartalu 2013. godine procijenjeni prihodi od putovanja-turizma iznosili su 11,8 miliona eura, što je na približno istom nivou kao u 2012. godini. Zbog izrazito sezonskog karaktera turizma, realnije rezultate kretanja u ovoj oblasti moguće je sagledati nakon trećeg kvartala.

Boks 6.2- Kretanje prihoda od turizma u svijetu u 2012. godini

Prema podacima Svjetske turističke organizacije, prihodi od međunarodnog turizma u 2012. godini dostigli su 1.075 milijardi dolara, što predstavlja rast od 4%. Najveći rast prihoda u turizmu bilježi Amerika (7%), zatim Azija i Pacifik (6%) i Afrika (5%).

Najveće učešće u ukupnim pri-hodima od turizma u svijetu, posmatrano po regijama, ima Evropa sa ostvarenih 457 mili-jardi dolara (43%), zatim slijede destinacije Azije i Pacifika sa ostvarenih 323 milijardi dolara (30%), Amerika sa 215 milijardi dolara (20%). Bliski istok bilježi prihode od 47 milijardi dolara (4%) i Afrika 34 milijadi dolara (3%).

Pored međunarodnih prihoda (stavka Putovanje-turizam u platnom bilansu), turizam takođe generiše prihode kroz međunarodni prevoz put-

Grafik 6.7Struktura rashoda po osnovu usluga u periodu januar-mart 2013. godine

Izvor: CBCG

Grafik 1Prihodi od turizma na globalnom nivou, u milijardama

Izvor: UNWTO, Svjetska turistička organizacija

91Eksterni sektor

nika. Prema izvještaju Svjet-ske turističke organizacije, međunarodni turizam (pu-tovanje i prevoz putnika) čini 30% svjetskog izvoza usluga, odnosno 6% ukupnog izvoza roba i usluga.

Posmatrano globalno, kao kategorija izvozaturizam se nalazi na petom mjestu, posli-je goriva, hemikalija, hrane i automobilskih proizvoda, dok se u mnogim razvijenim zem-ljama nalazi na prvom mjestu. Kada su u pitanju vodeće destinacije prema najvećim ostvarenim prihodima od tu-rizma i međunarodnim dolascima turista redosljed je u 2012. godini nepromijenjen u poređenju sa prethodnom godinom. Sa aspekta dolazaka stranih turista lider je Francuska, zatim slijede SAD i Kina. Sa druge strane, po prihodima od turizma lider je SAD, zatim Španija i Francuska. Zanimljivo je da je Kina zauzela prvo mjesto kada su u pitanju rashodi u oblasti turizma (102 milijarde dolara), a na drugom i trećem mjestu se nalaze Njemačka i SAD.

U oblasti komunikacijskih usluga u prvom kvartalu 2013. godine ostvareni su prihodi u iznosu od 5,2 milio-na eura. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti telekomunikacija. Rashodi u ovoj oblasti iznosili su 2,5 miliona eura i bili su manji za 26% u odnosu na prethodni period 2012. godine.

Prihodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 23,5 miliona eura, što je za 28,9% više nego u 2012. godini, od čega je najveći dio prihoda ostvaren po osnovu usluga posredovanja (trgovinskih i ostalih usluga) 14 miliona eura, zatim pružanja raznih poslovnih, profesionalnih i tehničkih usluga (pravne i računovod-stvene usluge, konsalting, inženjerske usluge i sl.) u iznosu od 9,3 miliona eura. U posmatranom periodu na računu ostalih poslovnih usluga ostvaren je deficit u iznosu od 5,7 miliona eura.

Priliv sredstava po osnovu rada na građevinskim projektima i instalacijama domaćih preduzeća iznosio je 5,5 miliona eura. U prvom kvartalu 2013. godine rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevi-narstva iznosili su 2,7 miliona eura, što je za 37,2% manje nego u 2012. godini. U posmatranom periodu na ovom podračunu usluga ostvaren je suficit u iznosu od 2,8 miliona eura, što predstavlja rast od 7,4% u odnosu na prvi kvartal 2012. godine.

Na računu usluga osiguranja ostvaren je deficit u iznosu od 1,5 miliona eura. Rezidenti Crne Gore izdvojili su 2,3 miliona eura za međunarodne usluge osiguranja.

Grafik 2Kretanje prihoda od turizma u 2012. godini u svijetu , % učešća

Izvor: UNWTO, Svjetska turistička organizacija


6.1.3. Dohodak

Na računu dohotka u prvom kvartalu 2013. godine zabilježen je suficit u iznosu od 33,2 miliona eura, što je više nego u istom periodu 2012. godine kada je suficit iznosio 22 miliona eura. U posmatranom periodu ostvaren je rast ukupnih prihoda za 6,8%, što je rezultat povećanja priliva po osnovu kompenzacija zapo-slenih. Zabilježeno je smanjenje ukupnih rashoda od 30,4%, što je rezultat manjeg odliva po osnovu otplate kamata u poređenju sa 2012. godinom.

Prihodi ostvareni po osnovu faktorskih dohodaka iznosili su 51,3 miliona eura, što je za 6,8% više nego u 2012. godini. Najveći dio prihoda čine kompenzacije zaposlenih u iznosu od 47,2 miliona eura, što je za 6,4% više nego u istom periodu 2012. godine. Prihodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 4,1 milion eura, od čega se najveći dio odnosio na naplaćene kamate u iznosu od 4 miliona eura.

Rashodi po osnovu dohotka u po-smatranom periodu iznosili su 18,1 milion eura, što je manje nego u istom periodu prethodne godine kada su iznosili 26,1 milion eura. Od ukupnih rashoda, 15,5 miliona eura odnosilo se na dohodak ostvaren po osnovu međunarodnih ulaganja (ulaganja u obliku kredita, stranih direktnih i portfolio investicija), dok se 2,6 miliona eura odnosilo na zara-de nerezidenata zaposlenih u Crnoj Gori. Od ukupnih rashoda po osnovu međunarodnih ulaganja na otpla-tu kamata odnosilo se 12,4 miliona eura, što je manje za 45,6% u poređe-

nju sa istim periodom 2012. godine. Odliv po osnovu isplaćenih dividendi iznosio je 3,1 milion eura i za oko četiri puta je veći u poređenju sa 2012. godinom.

6.1.4. Tekući transferi

U prvom kvartalu 2013. godine na računu tekućih transfera zabilježen je pad priliva transfera u Crnu Goru, kao posljedica smanjenja priliva po osnovu izdržavanja, poklona i pomoći iz inostranstva u korist fizičkih lica, dok je zabilježeno povećanje doznaka. Suficit na računu tekućih transfera iznosio je 26,3 miliona eura i predstavlja pad od 16% u poređenju sa istim periodom 2012. godine.

U posmatranom periodu priliv tekućih transfera iznosio je 37,6 miliona eura, što je za 8% manje nego u 2012. godini. U strukturi priliva 33,2 miliona eura odnosilo se na ostale sektore, a na sektor države 4,4 miliona eura. Od ukupnog priliva transfera ostalih sektora, 17 miliona eura ostvareno je po osnovu doznaka iz ino-stranstva, što je rast od 8,4% u odnosu na 2012. godinu, dok je priliv po osnovu nasljedstva, poklona i pomoći iznosio 16,2 miliona eura ili 21% manje nego u 2012. godini. U istom periodu rashodi su iznosili 11,3 mili-

Grafik 6.8Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u periodu januar-mart 2013. godine

Izvor: CBCG

93Eksterni sektor

ona eura, što je za 18,1% više u odno-su na prethodnu godinu. U strukturi rashoda na sektor države odnosilo se 1,6 miliona eura, dok se 9,7 miliona eura odnosilo na ostale sektore. Odliv novčanih sredstava po osnovu dozna-ka iznosio je 5,5 miliona eura, dok je odliv po osnovu nasljedstva, poklona i pomoći iznosio 4,2 miliona eura, što je za 7,9% manje nego u prvom kvar-talu 2012. godine.

6.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija

Na kapitalno-finansijskom računu u prvom kvartalu 2013. godine ostva-ren je neto priliv u iznosu od 142,5 miliona eura, što je rezultat ostvare-nog neto priliva na podračunima di-rektnih i ostalih investicija, dok je na podračunu portfolio investicija zabi-lježen neto odliv.

Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih inve-sticija u prvom kvartalu 2013. godi-ne iznosio je 65,5 miliona eura, što je za 2,2% manje nego u prethodnoj godini. Ukupan priliv stranih direk-tnih investicija iznosio je 81,6 miliona eura. U strukturi stranih direktnih investicija najveći priliv je ostvaren po osnovu interkompanijskog duga u iznosu od 40,7 miliona eura, što je dva puta više nego u istom periodu 2012. godine. U formi vlasničkih ulaganja zabilježen je priliv u iznosu od 39,8 miliona eura ili 48,7% ukupno ostvarenog priliva u prva tri mjeseca 2013. godine. U strukturi vlasničkih ulaganja najveći dio se odnosi na priliv po osnovu ulaganja u nekretnine u iznosu od 36,9 miliona eura (45,2%), dok su ulaganja u preduzeća iznosila 2,9 miliona eura. Priliv po osnovu povlačenja novčanih sredstava koja su rezidenti investirali u ino-stranstvu iznosio je 1,1 milion eura.

Grafik 6.9Kretanja na računu tekućih transfera, u 000 eura

Grafik 6.10Struktura finansijskog računa po kategorijama investicija, u 000 eura

Izvor: CBCG

Izvor: CBCG


Ukupan odliv po osnovu stranih di-rektnih investicija u prvom kvartalu 2013. godine iznosio je 16,1 milion eura i manji je za 45% u odnosu na prethodnu godinu. Najveći dio odliva odnosio se na kredite između pove-znih pravnih lica (interkompanijski dug) 10,4 miliona eura, od čega 1,5 miliona eura čine krediti koje su re-zidenti odobrili povezanim licima u inostranstvu, dok se na smanje-nje obaveza domaćih kompanija po osnovu kredita uzetih kod matičnih kompanija odnosilo 8,9 miliona eura. Odliv po osnovu vlasničkih ulaganja rezidenata u inostranstvu iznosio je 1,2 miliona eura.

U prvom kvartalu 2013. godine ukupan priliv po osnovu portfolio investicija iznosio je 6,4 miliona eura, što je za 12,6% više nego u istom periodu prethodne godine (5,7 miliona eura). Investicije u domaće hartije od vrijednosti iznosile su 4,5 miliona eura, dok je priliv po osnovu povlačenja sredstava uloženih u strane hartije od vrijednosti iznosio 1,9 miliona eura. Istovremeno, odliv sredstava po osnovu portfolio investicija iznosio je 14,8 miliona eura, od čega se najveći dio odnosio na investiranje rezidenata u strane hartije od vrijednosti (12,9 miliona eura). Odliv po osnovu povlačenja sredstava nerezidenata investiranih u domaće hartije od vri-jednosti iznosio je 1,9 miliona eura. Na računu portfolio investicija u posmatranom periodu ostvaren je neto odliv u iznosu od 8,3 miliona eura i predstavlja povećanje u odnosu na prethodnu godinu kada je neto odliv iznosio 2,7 miliona eura.

U prvom kvartalu 2013. godine na računu ostalih investicija zabilježen je neto priliv u iznosu od 68,9 mili-ona eura, što je za 8,5% više nego u prethodnoj godini. U posmatranom periodu banke su smanjile depozite u inostranstvu za 5,9 miliona eura, dok su istovremeno povećale obaveze po osnovu uzetih kredita za 28,8 miliona eura. Zabilježeno je smanjenje zaduživanja privatnog sektora u inostranstvu. Priliv po osnovu povla-čenja sredstava kredita od strane privatnog sektora iznosio je 29,6 miliona eura, što je za 7,9% manje, dok je istovremeno evidentiran i manji odliv po osnovu otplate glavnice koji je iznosio 32,3 miliona eura ili za 11,4% manje nego u 2012. godini.

Na kraju marta 2013. godine novčana sredstva Centralne banke na inoračunima i u trezoru bila su manja za 16,6 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2012. godine.

Grafik 6.11Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura

Izvor: CBCG

7 ANALIZA TRŽIŠTA NEKRETNINA

97Analiza tržišta nekretnina

Tržište nekretnina i u 2013. godini stagnira (već 12 kvartala). U prvom kvartalu 2012. godine, prema preli-minarnim podacima, prosječna cijena nekretnina38 u Podgorici je iznosila 1.171,6 eura, što predstavlja rast od 1,8% u odnosu na decembar 2011. godine. Posmatrajući lančani indeks kretanja cijena nekretnina, može se vidjeti da cijene stagniraju od septembra 2010. godine sa fluktuacijama od ±5%.

Tabela 7.1Sumarna statistika prosječne vrijednosti stambenih objekata u Podgorici

Period Cijena, € Lančani indeks Bazni indeks

Septembar 2007. 1.697,6 100,0 100,0

Mart 2008. 1.738,3 102,4 102,4

Septembar 2008. 1.525,5 87,8 89,9

Mart 2009. 1.402,1 91,9 82,6

Septembar 2009. 1.223,1 87,2 72,1

Mart 2010. 1.128,3 92,2 66,5

Jun 2010. 1.191,5 105,6 70,2

Septembar 2010. 1.177,1 98,8 69,3

Decembar 2010. 1.185,2 100,7 69,8

Mart 2011. 1.171,2 98,8 69,0

Jun 2011. 1.163,0 99,3 68,5

Septembar 2011. 1.174,0 100,9 69,2

Decembar 2011. 1.151,2 98,1 67,8

Januar 2012. 1.168,3 101,5 69,0

Jun 2012. 1.179,6 102,5 69,5

Septembar 2012. 1.172,3 99,4 69,1

Decembar 2012. 1.171,6 99,9 69,0

Mart 2013. 1169,4 99,9 68,88

Izvor: CBCG

Jedan od osnovnih trendova koji su nastali kao posljedica izgradnje novih objekata i odabira novih lokacija, predstavlja i smanjenje cjenovne razlike između djelova grada Podgorica 1, Podgorica 2 i Podgorica 3. S tim

38 Prema hedoničkom indeksu dobijenom iz ankete koju sprovodi CBCG, gdje se cijene ne odnose na stvarne, realizovane cijene, već u osnovi predstavljaju subjektivne cijene vlasnika nekretnina, tj. cijene ispod kojih oni ne bi bili spremni da prodaju nekret-nine koje posjeduju.


u vezi, lokacije koje su nekada smatrane periferijom (Podgorica 3), poslije intenzivnije gradnje i izraženije tražnje na tim lokacijama, bilježe blagi rast cijena i prilagođavanje ostalim djelovima Podgorice. Ovaj trend je prisutan u protekla četiri kvaratala. Takođe je prisutan i trend blagog rasta cijena stanova u odnosu na kuće (Tabela 7.2).

Tabela 7.2 Sumarna statistika prosječne vrijednosti, standardne devijacije, minimalne i maksimalne cijene pojedinih tipova stambenih objekata, u eurima

Varijable Br. Opservacija

Srednja vrijednost

Standardna devijacija

Minimalna cijena

Maksimalna cijena

Prosječna cijena stambenog prostora 402 1169,4 361 770 2750

Prosječna cijena stambenog prostora – kuća 131 1142 388 770 2450

Prosječna cijena stambenog prostora – stan 271 1199 292 700 2750

Izvor: CBCG, 2013

Cijene stambenih objekata, na pojedinačnom nivou, kreću se u rasponu od 2750 eura na ekskluzivnijim loka-cijama do 700 eura u naseljima koja su udaljenija od centra grada, poput Vrela ribničkih, Starog aerodroma, Konika, Maslina, Tološa i Zabjela.

Varijable Br. ops. Srednja vrijednost

Standardna devijacija

Minimalna cijena

Maksimalna cijena

Podgorica 1 89 1272.1 326 900 2750

Podgorica 2 96 1159 329 800 2500

Podgorica 3 217 1118,1 291 700 2000

Tako je prosječna cijena kvadratnog metra za zonu Podgorica 1 u decembru 2012. godine iznosila 1.272 eura, a kretala se u rasponu od 900 do 2700 eura i u odnosu na prethodnu godinu je stagnirala. Prosječna cijena u Podgorici 2 je iznosila 1.159 eura i ostvaruje blagi rast od 0,2% u odnosu na prethodni kvartal, dok je u Pod-gorici 3 iznosila 1.118,1 eura i zabilježila je manji pad 0,1% u odnosu na prethodni kvartal.

U sljedećoj tabeli prikazano je kretanje cijena nekretnina u izabranim zemljama. Kao što se može vidjeti, prvi kvartal 2013. godine karakterišu različiti trendovi, sa najvećim ekstremima zabilježenim u Dubaiju (kvartal-ni rast od 6,98%), odnosno Irskoj (kvartalni pad od 2,6%). Crna Gora je tokom prvog kvartala 2013. godine zabilježila marginalni pad od 0,1% u odnosu na prethodni kvartal, dok su susjedne zemlje, poput Hrvatske ostvarile pad od 2,4%, odnosno -0,95% u slučaju Bugarske.

99Analiza tržišta nekretnina

Tabela 7.3 Kretanje nominalnih cijena nekretnina u odabranim zemljama (rangirano prema godišnjem rastu u prvom kvartalu 2013. godine)

Država Stopa godišnjeg rasta u 2012. Ocjena trenda Stopa godišnjeg

rasta u 2013. Q-O-Q (%)

UAE- Dubai -0,37 ↑ 28,97 6,98Hong Kong 7,08 ↑ 24,51 5,14Indija- Delhi 33,33 ↓ 20,24 3,59Turska 8,72 ↑ 16,04 1,52Brazil – Sao Paolo 24,66 ↓ 14,38 2,62US (Slučaj Šiler) -1,23 ↑ 10,17 3,94Južna Afrika 0,64 ↑ 9,26 0,09Novi Zeland 1,37 ↑ 8,11 2,83Kina – Peking -0,35 ↑ 8,07 5,80Danska -2,96 ↑ 8,01 4,29Estonija 13,90 ↓ 7,89 3,40Izrael -1,56 ↑ 7,85 3,00Indonezija 3,59 ↑ 7,40 1,21US ( FHFA ) 0,66 ↑ 6,73 1,95Tajvan-Taipej 0,87 ↑ 6,18 3,00Norveška 6,30 5,99 2,91Filipini- Makati- CBD 10,68 ↓ 5,61 2,08Ukrajina 3,18 ↑ 4,87 2,27Poljska -7,34 ↑ 4,65 5,06Tajland 0,88 ↑ 4,63 1,50Island 7,34 ↓ 4,57 0,04Singapur 3,47 3,50 0,57Švedska -3,49 ↑ 3,05 0,37Australija -3,39 ↑ 2,60 0,14Kanada 6,05 ↑ 2,60 -0,09Švajcarka 4,56 ↓ 2,07 0,75Finska 1,16 1,94 0,72Japan- Tokio 1,68 1,20 6,50Letonija-Riga -1,50 ↑ 0,51 0,00Slovačka -2,29 ↑ 0,40 -0,56UK (širom zemlje) 0,21 Ω 0,21 0,08Litvanija- Vilnus 1,09 ↓ -1,08 0,51Francuska 1,87 ↓ -1,38 -0,74Rusija 1,93 ↓ -1,53 -1,08Bugarska -4,31 ↑ -1,92 -0,95Njemačka 9,84 ↓ -1,93 -0,31Irska -16,33 ↑ -3,03 -2,58Rumunija -3,84 -4,49 -2,04Hrvatska - Zagreb -4,36 ↓ -6,23 -2,40Portugal -8,60 ↑ -6,75 -3,73Španija -7,22 -7,90 -0,78Holandija -4,15 ↓ -8,35 -2,25Grčka -10,23 ↓ -11,55 -2,24Crna Gora -1,10 ↓ 0,10 +1,80

↑ = više od 1 procentnog poena povećanje cijene kuća = manje od 1 procentnog poena povećanje cijene kuća = više od 1 procentnog poena pad cijene kuća↓ = manje od 1 procentnog poena pad cijene kuća u poređenju sa promjenama cijena u istom periodu prošle godineIzvor: Global property guide, CBCG, 2013.

8 MEĐUNARODNA EKONOMIJA

103Međunarodna ekonomija

Iako je prvi kvartal 2013. godine karakterisala stabilizacija globalne ekonomije, MMF je bitno revidirao svoju prognozu rasta mnogih evropskih i svjetskih zemalja.

Tabela 8.1 Pregled glavnih globalnih indikatora, godina na godinu, %

Indikator 2011. 2012.Prognoza Razlike u odnosu na prognoze

iz januara 2013, p.p.

2013. 2014. 2013. 2014.

Rast BDP-a

Svijet 4,0 3,2 3,3 4,0 -0,2 0,0

Napredne ekonomije 1,6 1,2 1,2 2,2 -0,1 0,1

Ekonomije u usponu/razvoju 6,4 5,1 5,3 5,7 -0,2 -0,1

SAD 1,8 2,2 1,9 3,0 -0,2 -0,1

Eurozona 1,4 -0,6 -0,3 1,1 -0,2 0,0

Njemačka 3,1 0,9 0,6 1,5 0,1 0,0

Francuska 1,7 0,0 -0,1 0,9 -0,4 0,0

Italija 0,4 -2,4 -1,5 0,5 -0,4 0,0

Španija 0,4 -1,4 -1,6 0,7 -0,1 -0,1

Japan -0,6 2,0 1,6 1,4 0,4 0,7

UK 0,9 0,2 0,7 1,5 -0,3 -0,3

Kanada 2,6 1,8 1,5 2,4 -0,3 0,1

Napredne ekonomije van G7 i Eurozone 3,3 1,8 2,5 3,4 -0,3 0,1

Centralna i istočna Evropa 5,2 1,6 2,2 2,8 -0,3 -0,4

Rusija 4,3 3,4 3,4 3,8 -0,3 0,0

Kina 9,3 7,8 8,0 8,2 -0,1 -0,3

Indija 7,7 4,0 5,7 6,2 -0,2 -0,1

Latinska Amerika i Karibi 4,6 3,0 3,4 3,9 -0,3 0,0

Bliski istok i Sjeverna Afrika 4,0 4,8 3,1 3,7 -0,3 -0,2

Subsaharska Afrika 5,3 4,8 5,6 6,1 -0,2 0,4

Obim globalne trgovine (robe i usluge) 6,0 2,5 3,6 5,3 -0,2 -0,1

Potrošačke cijene

Napredne ekonomije 2,7 2,0 1,7 2,0 0,1 0,2

Ekonomije u usponu/razvoju 7,2 5,9 5,9 5,6 -0,1 0,1

Preuzeto iz MMF-ovih „Izgleda globalne ekonomije“ (WEO), april 2013.


I pored ublažavanja problema javnih dugova, povratka likvidnosti na tržišta hartija od vrijednosti, poste-penog oživljavanja aktivnosti, srednjeročni rizici su i dalje prisutni i vode riziku sporijeg oporavka. Tako su u prvom kvartalu eurozonu zahvatili problemi kod članica tzv. periferije eurozone koje su pokazale ozbiljne disbalanse. Tome treba dodati i probleme u bankarskom sektoru sa profitabilnošću, kvalitetom aktive i troš-kovima finansiranja, koji direktno utiču na privredu i njen oporavak.

SAD i Japan su tokom prvog kvartala imale pozitivne stope rasta i veliki uticaj na pokretanje globalne ekono-mije, ali srednjoročni fiskalni rizici kod obje države su i dalje prisutni.

Tržišta kapitala su kratkoročno pokazala pozitivne signale, pri čemu su neka tržišta imala najbolje rezultate od nastanka krize. Takođe, volatilnost akcija se smanjila na predkrizni nivo, a pali su i spredovi na prinose državnih obveznica kod država tzv. „periferije“ Eurozone. Ipak, ova kretanja se moraju uzeti sa rezervom, jer izgledi globalne ekonomije i dalje ukazuju na neizvjesnost.

Tabela 8.2 Odabrani ekonomski pokazetelji vodećih ravijenih ekonomija39

ZemljaRast BDP-a, % Inflacija, %

Deficit, %BDP-a

Javni dug, % BDP-aTekući račun, %

BDP-a

’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13.

Eurozona 1,4 -0,6 -0,3 2,7 2,2 1,6 -4,1 -3,6 -2,9 88,1 92,9 95,0 0,6 1,8 2,3

Japan -0,6 2,0 1,6 -0,3 -0,2 0,7 -9,9 -10,2 -9,8 230,3 237,9 245,4 2,0 1,0 1,2

SAD 1,8 2,2 1,9 3,1 1,8 1,7 -10,0 -8,5 -6,5 102,5 106,5 108,1 -3,1 -3,0 -2,9

Sumarno 1,3 1,2 1,0 2,5 1,7 1,5 -7,9 -7,0 -5,7 115,8 120,8 123,6 -1,0 -0,7 -0,5

Izvor: MMF, kalkulacije CBCG

8.1. Razvijene ekonomije

8.1.1. SAD

Ekonomija SAD je u prvom kvartalu 2013. godine zabilježila rast od 2,4%, nakon 2,2% u posljednjem kvar-talu 2012. godine, ali opšta slika ekonomije se nije bitnije promijenila u odnosu na prethodni period. Rastu kvartalnog BDP-a je doprinio rast lične potrošnje, privatnih investicija u zalihe i rast izvoza (koji je djelimično umanjen rastom uvoza i manjim nerezidencijalnim investicijama).

Deficit tekućeg računa je u prvom kvartalu 2013. godine porastao za 3,7% i iznosio 106,1 milijardu dolara odnosno 2,7% BDP-a na godišnjem nivou.

Inflacija je na kraju marta 2013. godine iznosila 1,5% i imala je silazni trend, najviše zbog pada cijena ener-genata.

39 Podaci za grupu su dobijeni kao prosjek nacionalnih podataka, uz ponderisanje BDP-om po paritetu kupovne moći. Podaci o deficitu budžeta se odnose na tzv. neto kreditiranje/zaduživanje, što je u osnovi sličan koncept. Sumarne podatke o bilansu tekućeg računa treba uzeti sa dozom rezerve, budući da ne isključuju transakcije između zemalja. Napomene iz ove fusnote odnose se i na tabele 8.3 i 8.4.


Stopa nezaposlenosti na kraju prvog kvartala 2013. je iznosila 7,6%, što je pad od 0,2 p.p. u odnosu na de-cembar 2012, ili 2,4 p.p. u odnosu na krizni maksimum iz oktobra 2009. godine. Međutim, jedan od razloga smanjenja nezaposlenosti je smanjenje udjela radno sposobnog stanovništva.

Uprkos dogovoru u Kongresu oko fiskalne konsolidacije, ostaje da se utvrdi strategija realizacije. Smanjenje javne potrošnje će zasigurno uticati na rast ekonomije. Budžetski deficit je u prvom kvartalu 2013. godine iznosio 4,89% BDP-a, dok je javni dug iznosio 104,95% BDP-a.

8.1.2. Eurozona

Eurozona je u prvom kvartalu 2013. godini ostvarila pad od 0,2% (kvartal na kvartal), a na godišnjem nivou pad od 1,1 % (EU27 ostvarila pad od 0,7%). Pad se ogleda u većini komponenata BDP-a. Slična je situacija gle-dano prema privrednim granama. Ako tome dodamo i pad indikatora potrošačkog povjerenja, kao i pad PMI indeksa40, može se s pravom predvidjeti dalje pogoršanje ekonomske aktivnosti u Eurozoni. Godišnja inflaci-ja je u prvom kvartalu 2013. godine u Eurozoni iznosila 1,7% (EU27 1,9%).

Problemi u bankarskom sektoru, nužnost fiskalne konsolidacije u ve-likom broju zemalja i slabljenje eko-nomija periferije Eurozone su bili presudni da zona ostane u recesiji, a dodatni „udarac“ zoni je slabljenje kreditiranja banaka.

U prvom kvartalu 2013. godine stopa nezaposlenosti u Eurozoni je iznosila 12,1 % (EU27 11%). Najveća neza-poslenost je i dalje u Grčkoj (27,4 %), Španiji (26,7%) i Portugalu (17,8%). Najmanju nezaposlenost imaju Nje-mačka (5,4 %) i Luksemburg (5,6%).

8.1.3. Japan

Ekonomija Japana je u prvom kvartalu 2013. ostvarila rast od 1% u odnosu na poslednji kvartal 2012. godine. Uzroci rasta su povećanje izvoza od 3,8% i rast privatne potrošnje, pri čemu je izvoznicima znatno pomogao slabiji jen.

Inflacija je u Japanu u prvom tromesečju 2013. ostala negativna. Banka Japana je objavila da će nastojati da dostigne svoju ciljanu inflaciju od 2% u toku naredne dvije godine. Način na koji Banka Japana planira to da ostvari je ulazak u novu fazu monetarnog „popuštanja“ u kvantitativnom i kvalitativnom smislu. Banka

40 PMI – Indeks menadžera nabavke (Purchasing managers index)

Grafik 8.1Stope nezaposlenosti odabranih zemalja, 2007-2013Q1, LFS (PIIGS čine: Portugal, Irska, Italija, Grčka i Španija)

Izvor: Eurostat


Japana planira da udvostruči monetarnu osnovu i količinu vladinih obveznica u svom portfelju, kao i drugih HOV do kraja 2014. godine.

U posljednjih šest mjeseci Japanski jen je oslabio za 20% što je omogućilo bolju izvoznu poziciju Japana. Cijene su bile niže u prosjeku za 0,4% u odnosu kraj 2012. godine. Stopa nezaposlenosti je opala za 0,3 p.p. u odnosu na 2012. godinu i iznosila je 4,1%.

Slabljenje jena je u posljednje vrijeme razlog brojnih kritika na račun japanskih monetarnih vlasti, koje mno-gi, a posebno zemlje trgovinski partneri, optužuju da namjerno slabe jen u namjeri da ekonomija postane eksterno konkurentnija, pogoršavajući pritom trgovinska salda trgovinskih partnera Japana.

Nikkei 225, indeks Tokijske berze, nastavio je rastući trend, pa je tokom prvog kvartala porastao za 2002 po-ena (19,3%) u odnosu na kraj 2012. godine.

8.2. Zemlje u usponu/razvoju

Ekonomije u usponu/razvoju zabilježile su umjerenije stope rasta za prva tri mjeseca 2013. godine. Prema MMF-u, Kina i ostale velike zemlje u razvoju su „vodile“ rast globalne ekonomije. Uprkos slabijem prvom kvartalu, MMF očekuje relativno visok rast za ovu grupu zemalja, pri čemu su te stope niže nego one u po-sljednjih deset godina.

Tabela 8.3 Odabrani ekonomski pokazetelji zemalja grupe BRICS

ZemljaRast BDP-a, %

’11. ’12. ’13.

Brazil 2,7 0,9 3,0

Kina 9,3 7,8 8,0

Indija 7,7 4,0 5,7

Rusija 4,3 3,4 3,4

J. Afrika 3,5 2,5 2,8

BRICS 6,9 5,2 5,9

Izvor: MMF

Kina

Kineska ekonomija je u prvom kvartalu 2013. zabilježila rast od 7,7%, što predstavlja neznatno usporenje u odnosu na prethodni kvartal. Iako se radi o prilično visokoj stopi rasta, ona je značajno niža u odnosu na 2011. godinu (9,3%), a istovremeno, ostvareni rast je najniži u posljednjih nekoliko kvartala. Rast industrijske proizvodnje, iako i dalje snažan, niži je, i iznosio je 8,9%. Ostvareni suficit tekućeg računa procijenjen je na 2,5% BDP-a, što je takođe niži nivo u odnosu na posljednji kvartal poslednje godine.

Na kraju marta 2013. godine cijene su porasle za 2,1% u odnosu na mart 2012. godine. Stopa nezaposlenosti ostala je na nivou od 4,1%.


Javne finansije Kine nijesu razlog za brigu, iako je zabilježen deficit budžeta u visini 2,0% BDP-a. Javni dug Kine je procijenjen na 22,8% BDP-a, što je nizak nivo, čak i bez uzimanja u obzir ogromnih deviznih rezervi koje zemlja posjeduje (blizu 3,5 triliona dolara).

Juan je ostao na približno istom nivou kao na kraju 2012. godine (u prosjeku krećući se oko kursa od 6,2 juana za dolar). I dalje su prisutne ocjene brojnih analitičara koji smatraju da je juan još uvijek nerealno slab, da bi trebalo još da aprecira, tj. da ga kineske vlasti namjerno drže tako slabim, kako bi ekonomiji vještački obez-bijedile spoljnu konkurentnost.

„SSE composite“, indeks berze u Šangaju, nije se puno mijenjao u odnosu na kraj 2012. godine i na nivou je od oko 2.232 poena, što je i dalje značajno ispod maksimuma dostignutog pred kraj 2007, kada je bio iznad 6.000 poena.

Rusija

Ekonomija Rusije je u prvom kvartalu 2013. porasla za 1,6% u odnosu na uporedni period prethodne godine, a to je manje od procjene MMF-a za ovu godinu.

Inflacija je u martu, u odnosu na kraj prethodne godine, bila viša za 7,1%. Stopa nezaposlenosti je opala u pr-vom kvartalu 2013. godine, sa 6,0% na 5,7%.

Ruske javne finansije su u „dobrom stanju“. Procjenjuje se da je u prvom kvartalu 2013. zabilježen suficit budžeta od 0,9%, a javni dug je blago opao, i iznosio je svega 8,4% BDP-a. Kao i u slučaju Kine, devizne rezerve Rusije veće su od javnog duga.

Ruska rublja je, nakon što je godinu započela sa kursom od oko 31 rublje za dolar, na kraju prvog kvartala 2013. iznosila 32,5 rubalje za dolar.

Indeks MICEX, indeks Moskovske berze, na kraju prvog kvartala 2013. godine je iznosio 1509,8 poena, što predstavlja rast u odnosu na kraj godine.

8.3. Zemlje okruženja

Nekonkurentnosti ekonomija, strukturne prepreke, problemi sa održivošću javnih finansija i bankarski sek-tori prilično opterećeni nekvalitetnim kreditima, definitivno su uticali na oporavak ekonomija jugoistočne Evrope, koji je već s početka 2013. godine bio slab i jasno ukazivao da se privrede ovih država nijesu u potpu-nosti oporavile. Kao posljedica budžetskih deficita, javni dug većine zemalja iz regiona je rastao, što, ako se uzmu u obzir stanja javnih finansija, odnosno krhkost ekonomija, može da bude značajan rizik u srednjem roku.


Tabela 8.4 Odabrani ekonomski pokazetelji zemalja bivše Jugoslavije

ZemljaRast BDP-a, % Inflacija, % Deficit, % BDP-a Javni dug, % BDP-a

Tekući račun, % BDP-a

’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13. ’11. ’12. ’13.

BiH 1,3 -0,7 0,5 2,7 2,0 1,8 -2,6 -2,8 -1,6 40,4 44,3 42,1 -9,5 -9,7 -8,7

Hrvatska 0,0 -2,0 -0,2 2,1 4,7 2,7 -5,2 -4,1 -4,0 47,2 56,3 59,5 -1,0 -0,1 0,0

Kosovo 5,0 2,1 2,9 3,6 3,7 1,5 -1,9 -2,7 -3,9 --- --- --- -20,4 -20,3 -20,0

Makedonija 2,9 -0,3 2,0 2,8 4,7 2,2 -2,5 -3,8 -3,6 28,2 33,3 34,3 -3,0 -3,9 -4,7

Crna Gora 3,2 -0,5 1,2 2,8 5,1 2,1 -5,9 -4,9 -3,6 45,9 51,1 52,9 -17,7 -17,7 -16,8

Srbija 1,6 -1,8 2,0 7,0 12,2 5,5 -4,2 -7,0 -5,5 50,0 63,7 64,7 -9,2 -10,9 -8,7

Slovenija 0,6 -2,3 -2,0 2,1 2,5 1,5 -5,6 -3,2 -6,9 46,9 52,6 68,8 0,0 2,3 2,7

EX-YU 2,4 -3,0 1,0 3,6 6,0 3,0 -4,4 -4,5 -4,7 45,7 54,3 58,7 -5,4 -5,3 -4,6

Izvor: MMF (za Crnu Goru samo za 2013), kalkulacije CBCG

Makedonija

Rast makedonske ekonomije u prvom kvartalu 2013. godine je iznosio 2,9% i rezultat je rasta u gotovo svim sektorima, a najveći rast je zabilježen u građevinarstvu.

Inflacija je na kraju marta iznosila 0,1% na mjesečnom nivou, što je rezultat nižih cijena energenata. Godišnja inflacija je iznosila 3,1%.

Stopa nezaposlenosti je na kraju prvog kvartala iznosila 29,9% što je pad u odnosu na kraj prethodnog kvar-tala za 1,1 p.p. Prosječna mjesečna bruto i neto plata u martu 2013. iznosila je 31.185, odnosno 21.294 denara, što u odnosu na decembar 2012. godine predstavlja pad od 0,9% odnosno 0,8%.

Izvoz je u prvom kvartalu porastao za 0,2%, a uvoz je opao za 3,1%. Pokrivenost uvoza izvozom je za prvi kvartal iznosila 63,2%.

Budžetski deficit je u martu iznosio 2,3% BDP-a, dok je javni dug iznosio 33,9% BDP-a.

Hrvatska

Ekonomija Hrvatske je ostvarila pad od 1,5% u prvom kvartalu 2013. u odnosu na isti period 2012. godine, pri čemu sezonski prilagođeni podaci ukazuju na stagnaciju privrede u poređenju s prethodnim kvartalom. Tome je posebno doprinijelo smanjenje izvoza za 12,9% i to u većini privrednih grana. S druge strane, uvoz se smanjio za tek 0,5%.

Godišnja stopa inflacije je na kraju marta iznosila 3,7%, dok je mjesečna inflacija bila 0,3%. Stopa nezapole-nosti je u martu ove godine iznosila 21,6%. Neto plata je iznosila 5.516 kuna, što je 1,0% realni rast u odnosu na isti period prethodne godine.


Budžetski prihodi su bili manji za 0,8% nego tokom istog perioda prethodne godine, pri čemu su rashodi bili veći za 4,9%, pa je tako deficit, koji je na kraju prvog kvartala 2012. godine iznosio 4,2 milijardi kuna, na kraju marta ove godine iznosio 5,8 milijardi kuna. Ovaj se nedostatak uglavnom finansirao novim zaduživanjem.

Srbija

Realni BDP je u Srbiji porastao za 2,1% u prvom kvartalu 2013. godine u odnosu na isti period 2012. godine, a 1,9% u odnosu na prethodni kvartal. Industrijska proizvodnja zabilježila je rast od 0,8% u odnosu na isti period 2012. godine. Godišnja stopa inflacije u martu 2013. iznosila je 11,2%, dok je u odnosu na decembar 2012. godine iznosila 1,1%.

Prosječne bruto i neto zarade u prvom kvartalu 2013, u odnosu na isti period 2012. godine bilježe nominalni rast od 2,7%, odnosno 2,8%. U martu 2013. godine, prosječna bruto zarada iznosila je 57.628 dinara, a pro-sječna neto zarada 41.689 dinara. Prema anketi o radnoj snazi, stopa nezaposlenosti u martu 2013. iznosila je 29,5%, što je 1,5 % više u odnosu na isti period prethodne godine.

Izvoz je tokom prvog kvartala ostvario rast od 22,7% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je uvoz rastao za 1,1%. Pokrivenost uvoza izvozom je iznosila 64,1% što je rast u odnosu na isti period prethodne go-dine kada je iznosio 52,8%.

Deficit tekućeg računa platnog bilansa je na kraju prvog kvartala iznosio 8,1% BDP-a. U prvom kvartalu, republički budžetski deficit je iznosio 5,9% BDP-a. Javni dug je rastao i tokom prvog kvartala i dostigao nivo od 62,2% BDP-a.

8.4. Kamatne stope centralnih banaka

Imajući u vidu i dalje prisutne recesione pritiske, centralne banke vodećih ekonomija su nastavile sa politi-kom rekordno niskih kamatnih stopa i u 2013. godini. Većina banaka intenzivirala je programe kvantita-tivnog popuštanja, uvodeći pri tome i druge programe podrške makroekonomskoj i finansijskoj stabilnosti.

Evropska centralna banka nije mijenjala referentnu kamatnu stopu u prvom kvartalu 2013. Savjet ECB je u maju 2013. godine snizio tu stopu na istorijski najniži nivo od 0,5 %. Takođe, ECB je spustila i graničnu sto-pu (marginal lending facility) za 50 p.p. na 1%, dok se depozitne stope nisu mijenjale. S obzirom na slabosti ekonomije i manja inflatorna kretanja, očekuje se da će ovakva monetarna politika ostati u službi podsticanja ekonomije i ispunjavanja zacrtanih ciljeva. ECB je odlučila da nastavi refinansirajuće operacije sa fiksnom kamatnom stopom sve do jula 2014. godine.

FED je zadržao svoju referentnu kamatnu stopu na nivou 0-0,25% i u prvom kvartalu 2013. godine. FED je potvrdio ovakvu politiku dok god je nezaposlenost iznad 6,5%, a inflacija ne bude veća od 2,5% u srednjem roku.

Banka Engleske je i u prvom kvartalu 2013. godine zadržala svoju referentnu kamatnu stopu na nivou od 0,5%.


Banka Japana je u 2013. godini zadržala referentnu kamatnu stopu, tzv. ciljanu stopu na nekolateralizova-ne pozajmice, na nivou od 0-0,1%, što je isti nivo još od oktobra 2010. godine. Takođe, Banka Japana je više puta „pojačavala“ programe kvantitativnog popuštanja, a kulminacija je uslijedila dolaskom nove vlade, tj. guvernera Banke Japana. Prva sjednica sa novim guvernerom je održana 3. i 4. aprila 2013. godine, a na njoj je odlučeno da se stopa rasta CPI od 2% dostigne u najkraćem mogućem periodu. Da bi se to ostvarilo, Banka Japana će udvostručiti monetarnu bazu i porfolio državnih obveznica i „exchange-traded“ fondova. Pri tome, preostala ročnost do dospijeća portfolija državnih obveznica biće povećana više od dva puta. Treba reći da su sve navedene mjere zajedno sa najavljenim fiskalnim i drugim mjerama Vlade Japana usmjerene na „razbija-nje“ višegodišnje spirale niska inflacija (deflacija) – nizak ekonomski rast.

Tabela 8.5 Referentne kamatne stope vodećih centralnih banaka

Centralna banka Kamatna stopa Nivo, % Datum posljednje promjene

ECB Stopa na glavne operacije refinansiranja 0,5 08.05.2013.

FED Ciljana stopa na federalne fondove 0-0,25 16.12.2008.

Švajcarska nacionalna banka Ciljani tromjesečni LIBOR na CHF 0-0,25 03.08.2011.

Banka Engleske „Bank rate“ 0,5 05.03.2009.

Banka Japana Ciljana stopa na nekolateralizovane prekonoćne pozajmice 0-0,1 05.10.2010.

Izvor: Centralne banke

8.5. Kretanje deviznih kurseva

Dešavanja na tržištima Eurozone kao i iščekivanja kvantitativnog opuštanja i fiskalne konsolidacije u SAD tokom prvog kvartala 2013. godine su bili glavni pokretači kretanja deviznog kursa eura, odnosno dolara.

S druge strane, kao rezultat izuzetno aktivne politike Banke Japana, jen je bitno oslabio u odnosu na pomenute valute. Tokom prvog kvartala 2013. godine, kurs eura nije znatnije vari-rao u odnosu na funtu i franak.

Na kraju prvog kvartala 2013. godine, kurs eura prema dolaru bio je 1,2819 dolara za euro ili 2,9% manje u od-nosu na kraj 2012. godine. Prosječan kurs tokom prvog kvartala 2013. go-dine iznosio je 1,3224 dolara za euro. Maksimalnu vrijednost od 1,3640 dolara, euro je dostigao početkom februara, a minimalnu, 1,2780 dola-ra za euro, pred kraj prvog kvartala 2013. godine.

Grafik 8.2Euro prema drugim valutama, 01.01.2011=100 (rast/pad označava jačanje/slabljenje eura)

Izvor: Blumberg, kalkulacije CBCG


U odnosu na britansku funtu, euro je ojačao 3,8% tokom istog perioda i na kraju kvartala vrijednost funte je iznosila 0,8436 za euro. Prosječan kurs tokom prvog kvartala 2013. godine iznosio je 0,8504 funte za euro. Euro je u odnosu na funtu bio najjači početkom marta, 0,8747 funte za euro, a naslabiji početkom kvartala kada je iznosio 0,8100 funri za euro.

Japanski jen je imao izrazito volatilno kretanje zbog gubitka vrijednosti koje se nastavilo i u drugom kvar-talu 2013. godine. Euro je ojačao u odnosu na jen za 5,5%, i iznosio je 120,76 na kraju prvog kvartala 2013. godine. Maksimalnu vrijednost u odnosu na jen (127,177), euro je ostvario početkom februara, a minimalnu (113,839) početkom godine. Jen je zapravo oslabio u odnosu na sve valute, što je nastavak trenda još iz druge polovine 2012. godine, prije svega kao rezultat ekspanzivnih mjera monetarne politike Japana.

Kurs eura prema švajcarskom franku bio je najmanje volatilan. Na kraju 2012. kurs je iznosio 1,2088 franaka za euro, što je rast od 0,7% u odnosu na kraj 2012. godine. Najjači kurs eura bio je 1,2474 krajem januara, a najslabiji 1,2083 početkom januara, dok je prosječni kurs tokom prvog kvartala 2013. godine iznosio 1,2285 franaka za euro, što su neznatne varijacije u odnosu na kretanje kursa eura prema drugim valutama.

9 NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

115Najznačajniji događaji

Najznačajniji događaji u prvom kvartalu 2013. godine

Januar

Od prvog januara 2013. godine povećane su akcize na pivo i iznose pet eura po zapreminskoj sadržini alko-hola na hektolitar.

Skupština je usvojila dopune Zakona o porezu na dohodak fizičkih lica kojima se na zarade preko 720 eura bruto, odnosno 479 eura neto, primjenjuje veća poreska stopa od 15% na iznose iznad tog nivoa.

Skupština je izabrala Milojicu Dakića za guvernera Centralne banke Crne Gore.

Vlada je oformila radni tim u cilju definisanja i implementacije mjera koje će biti usmjerene na suzbijanje sive ekonomije, između ostalog i borbu protiv rada na crno, kontrolu prometa akciznih proizvoda i izdavanja fiskalnih računa.

Vlada je sa Kombinatom aluminijuma, Elektroprivredom i Rudnikom uglja potpisala ugovor o poravnanju, u cilju ispunjenja zaključaka Skupštine.

U državni budžet se od jula, kada je počela naplata taksi na SIM kartice, brojila, kablovski priključak i upotre-bu duvanskih proizvoda, do kraja januara slilo 5,7 miliona eura.

Februar

Vlada je usvojila Informaciju o preduzetim mjerama za suzbijanje sive ekonomije i zadužila Ministarstvo rada i socijalnog staranja da u daljem dijalogu sa nadležnim tijelima i socijalnim partnerima definiše proce-nat povećanja minimalne zarade.

Predstavnici crnogorske i hrvatske vlade potpisali su u Zagrebu sporazume o saradnji u oblasti turizma i ekonomije.

Crnogorska Vlada utvrdila je Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na dodatu vrijed-nost (PDV), kojim su za neizdavanje fiskalnih računa, neiskazivanje prometa preko registar kasa i druge pre-kršaje po tom osnovu, predviđene novčane kazne od 800 do 20000eura.


Akcionari Novinsko-izdavačkog preduzeća „Pobjeda” usvojili su Predlog sporazuma o izmirenju obaveza prema državi, kojim će Vlada preuzeti dug kompanije od 2,8 miliona eura u zamjenu za atraktivnu lokaciju i zgradu preduzeća.

Akcionari Novog duvanskog kombinata Podgorica jednoglasno su usvojili Odluku o pretvaranju duga u akcij-ski kapital, koja se odnosi na potraživanje Vlade prema kompaniji u iznosu od 280 hiljada eura.

Mart

Komisija za suzbijanje sive ekonimije usvojila je Akcioni plan kojim su definisane aktivnosti usmjerene na tr-žište rada, promet akciznih proizvoda i plaćanje poreza na dodatu vrijednost kroz izdavanje fiskalnih računa.

Crna Gora je prema konkurentnosti u industriji turizma i putovanja nazadovala za četiri mjesta u odnosu na prethodni izvještaj Svjetskog ekonomskog foruma i sada se nalazi na 40. poziciji od ukupno 140 država.

Vlada je prihvatila predlog Socijalnog savjeta i utvrdila minimalnu zaradu, u iznosu od 193 eura.

10 PRILOZI

119Prilozi

Prilog A: Realna kretanja

Tabela 2 – Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

Tabela 1 – Pregled makroekonomskih kretanja

OPIS2012. 2013. (lančani indeks)XII/XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (index) 115,3 83,0 102,0 124,6

Potrošačke cijene (indeks) 99,7 99,9 100,1 100,4

Cijena proizvođača industrijskih proizvoda (index) 99,6 99,9 100,2 99,9

NAZIV Ucešće u 2012.

ø 2012 INDEKSI NIVOAMar-13. Mar-13. Mar-13. Jan-Mar 2013.Ø 2012. Feb-13. Mar-12. Jan-Mar 2012.

INDUSTRIJA UKUPNO 100,0 123,4 124,6 110,4 103,3

VAĐENJE RUDA I KAMENA 5,2 97,2 107,8 97,8 93,3

Vađenje uglja 4,0 113,5 113,7 102,5 93,1

Vađenje ruda metala 0,1 - - - -

Ostalo rudarstvo 1,1 39,8 70,3 66,4 94,3

PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA 59,6 78,6 122,8 65,6 65,5

Proizvodnja prehrambenih proizvoda 7,1 84,4 107,1 79,8 90,6

Proizvodnja pića 3,5 62,4 144,1 89,5 88,5

Proizvodnja duvanskih proizvoda 1,1 374,6 124,6 8324,4 5196,7

Proizvodnja odjevnih predmeta 0,1 66,1 120,0 72,3 50,1

Proizvodi od drveta, plute i sl. 1,5 44,3 167,8 56,8 62,4

Proizvodnja papira i proizvoda od papira 0,5 223,7 197,1 262,3 165,4

Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 0,4 87,1 100,5 106,0 89,4

Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 0,2 140,6 140,2 123,8 137,1

Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 10,0 8,9 26,8 5,7 17,6

Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 0,1 115,6 120,8 152,7 176,8

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 6,1 133,0 178,5 110,9 75,1

Proizvodnja osnovnih metala 21,2 75,9 127,3 62,0 54,9

Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 1,6 121,0 244,9 56,2 51,3

Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 5,6 75,3 109,4 68,2 79,7

Proizvodnja namještaja 0,1 588,8 69,5 450,8 352,7

Popravka i montaža mašina i opreme 0,5 134,8 80,0 200,0 169,7

SNABDIJEVANJE EL. ENERGIJOM, GASOM I PAROM 35,2 202,9 127,1 203,1 166,3



Ukupno Vađenje ruda i kamena Prerađivačka industrijaSnabdijevanje električnom energijom,

gasom i parom Indeks

period na period

2010=100 Mjesečna stopa

Indeks period na

period2010=100 Mjesečna

stopa

Indeks period na


stopa

Indeks period na


stopa

2006. 101,0 102,9 100,1 103,1

2007. 100,1 101,5 109,3 72,6

2008. 98,0 117,7 88,7 131,9

2009. 67,8 34,5 61,4 97,6

2010. 117,5 158,7 97,0 151,1

2011. 89,7 106,3 106,8 67,3

2012. 92,9 79,0 89,9 101,4

2010.

Jan 103,5 13,5 81,7 133,5 66,0 -29,7 151,0 59,5

Feb 92,3 -10,9 65,0 -20,4 74,7 13,3 116,5 -22,9

Mar 108,3 17,4 71,6 10,3 93,6 25,2 130,5 12,0

Apr 103,7 -4,2 90,4 26,2 101,5 8,5 108,0 -17,2

Maj 93,2 -10,2 60,8 -32,8 94,8 -6,6 95,2 -11,9

Jun 101,4 8,9 94,1 54,8 113,4 19,6 88,0 -7,6

Jul 87,0 -14,3 94,4 0,3 103,6 -8,6 66,0 -24,9

Avg 74,6 -14,2 121,3 28,5 93,9 -9,4 45,9 -30,6

Sep 95,5 27,9 139,5 15,0 120,0 27,8 60,8 32,5

Okt 100,7 5,4 219,2 57,1 113,6 -5,3 70,9 16,8

Nov 107,3 6,6 82,4 62,4 111,8 -1,6 105,1 48,1

Dec 132,8 23,7 79,7 -3,3 113,8 1,8 161,9 54,0

2011.

Jan 105,5 -20,5 90,1 13,0 82,2 -27,7 135,3 -16,4

Feb 99,9 -5,3 80,1 -11,1 95,7 16,4 107,3 -20,7

Mar 97,2 -2,7 87,7 9,5 103,3 7,9 91,1 -15,1

Apr 82,5 -15,1 89,2 1,7 94,6 -8,4 67,3 -26,1

Maj 70,5 -14,5 50,3 -43,6 103,5 9,4 33,4 -50,4

Jun 82,4 16,9 81,7 62,4 117,0 13,0 40,9 22,5

Jul 87,1 5,7 99,6 21,9 113,7 -2,8 53,8 31,5

Avg 88,0 1,0 118,7 19,2 120,1 5,6 45,8 -14,9

Sep 93,5 6,3 226,6 90,9 115,5 -3,8 51,1 11,6

Okt 96,5 3,2 134,8 -40,5 114,5 -0,9 70,3 37,6

Nov 90,2 -6,5 137,6 2,1 116,7 1,9 52,6 -25,2

Dec 83,5 -7,4 79,5 -42,2 104,3 -10,6 59,0 12,2

2012.

Jan 79,7 -4,6 89,5 12,6 86,3 -17,3 70,6 19,7

Feb 85,2 6,9 86,9 -2,9 91,6 5,9 77,4 9,6

Mar 93,3 9,5 83,6 -3,8 115,2 25,6 68,1 -11,9

Apr 99,7 6,8 44,0 -47,4 125,9 9,3 75,0 10,1

Maj 73,9 -25,9 14,7 -66,6 108,2 -14,1 39,8 -46,9

Jun 66,3 -10,3 38,8 163,9 95,3 -12,0 34,9 -12,3

Jul 85,6 29,1 88,1 127,2 97,7 2,6 70,8 102,7

Avg 83,2 -2,8 91,1 3,4 104,6 7,0 56,6 -20,2

Sep 78,7 -5,4 189,0 107,5 92,4 -11,7 49,0 -13,3

Okt 73,0 -7,8 117,1 -38,0 68,0 -26,9 73,6 50,1

Nov 84,8 16,3 95,6 -18,4 83,9 23,2 125,6 14,9

Dec 97,7 15,3 71,0 -25,7 83,2 -0,9 118,3 40,0

2013.Jan 81,0 -17,0 84,8 19,5 54,8 -34,1 112,0 -5,3

Feb 82,6 2,0 75,9 -10,6 61,5 12,1 108,9 -2,8

Mar 103,0 24,6 81,7 7,8 75,5 22,8 138,5 27,1

121Prilozi

Izvor: Monstat


Tabela 5 – Potrošačke cijene

Tabela 6 – Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

2013. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 83,0 102,0 124,6

ø 2012= 100 97,1 99,0 123,4

U odnosu na isti mjesec prethodne god. 101,7 97,0 110,4

Period tekuće prema istom prethodne god. 99,2 103,3



ø 2012= 100 101,9 102,1 102,0


Period tekuće prema istom prethodne god. 104,3 104,2

Decembar 2012= 100 99,9 100,1 100,0



ø 2012 = 100 101,5 101,6 102,0


Period tekuće prema istom prethodne god. 104,1 103,7 103,6

Decembar 2012= 100 99,9


Izvor: Monstat

Tabela 7 – Cijene

Potrošačke cijene Cijene proizvođača ind. proizvoda

Cijene proizvođača ind. proizvoda za izvoz Cijene ind. proizvoda iz uvoza

Ukupno Ukupno Ukupno Ukupno

Godšnja stopa Mjesečna stopa Godšnja stopa Mjesečna stopa Godšnja stopa Mjesečna stopa Godšnja stopa Mjesečna stopa

2010.

Jan 0,8 -0,3 -6,4 -2,4 12,7 3,8 3,1 1,5Feb 0,2 0,1 -6,2 -0,8 14,3 -2,4 3,9 0,4

Mar 0,7 0,4 -4,6 -0,5 24,2 4,7 5,6 1,6

Apr 0,4 0,1 -3,4 1,5 34,3 6,5 6,6 1,1

Maj 0,3 -0,1 1,1 3,8 30,1 -2,8 6,1 -0,1

Jun 0,2 -0,4 2,2 -0,7 35,6 -2,8 6,2 -0,3

Jul 1,0 0,2 2,9 -0,9 20,6 -1,3 9,0 2,0

Avg -0,1 0,1 2,5 0,3 13,2 2,0 10,6 1,5

Sep 0,3 0,1 1,6 0,2 22,1 3,2 8,0 -0,9

Okt 0,6 0,2 0,7 -0,3 15,6 -2,7 8,6 0,4

Nov 0,8 0,2 0,3 0,0 21,3 5,4 7,3 0,3Dec 0,7 0,1 0,4 0,3 17,2 3,1 9,4 1,6

2011.

Jan 1,1 0,3 2,8 1,6 13,2 1,5 8,1 1,8Feb 2,0 1,0 4,5 0,8 16,3 0,4 8,7 0,8

Mar 3,7 2,0 5,6 0,4 11,9 0,0 8,1 0,9

Apr 3,7 0,0 4,7 0,0 5,5 -0,1 8,1 0,7

Maj 3,6 -0,1 1,9 -0,2 9,0 0,9 7,6 -0,6

Jun 3,5 -0,5 2,2 -0,3 11,7 -0,2 7,5 -0,3

Jul 3,0 -0,3 3,6 0,7 11,7 -1,0 5,6 -0,2

Avg 3,6 0,7 3,2 0,0 9,4 -0,3 5,6 1,3

Sep 3,4 -0,1 3,2 0,1 5,6 -0,7 5,7 -0,8

Okt 3,3 0,2 2,8 -0,4 6,7 -1,5 5,4 0,0

Nov 3,0 -0,2 2,8 -0,1 -0,5 -2,3 5,4 0,2Dec 2,8 -0,2 1,0 -1,6 -6,3 -3,0 4,3 0,4

2012.

Jan 4,1 0,7 -0,6 1,0 -8,6 -1,1 3,1 0,8Feb 4,2 1,0 -0,8 0,4 -6,0 3,3 2,5 -0,1

Mar 2,7 0,4 -1,5 -0,3 -5,8 0,2 1,8 -0,1

Apr 3,1 0,5 -0,2 0,1 -5,6 0,1 1,4 0,3

Maj 3,5 0,4 -0,3 -0,2 -7,8 -1,5 1,0 -0,8

Jun 3,9 0,2 1,8 1,8 -7,4 0,3 0,5 -0,8

Jul 4,4 0,2 0,9 0,0 -7,2 -0,8 0,8 0,1

Avg 4,0 0,4 5,1 4,2 -7,1 -0,2 2,3 2,6

Sep 4,4 0,4 3,5 -1,5 -8,7 -2,4 3,3 0,4

Okt 5,2 1,1 4,3 0,4 -2,3 5,4 2,5 -0,8

Nov 5,2 -0,1 4,5 0,1 -1,4 -0,3 1,7 -0,5Dec 5,1 -0,3 5,7 -0,4 -0,5 -2,1 0,5 -0,7

2013.

Jan 4,2 -0,1 4,6 -0,1 3,7 3,1 -0,3 0,3

Feb 3,3 0,1 3,9 0,2 -0,5 -1,0 0,0 0,2

Mar 3,3 0,4 4,2 -0,1 1,9 2,8 0,0 -0,3

123Prilozi

Tabela 8 – Turizam

Izvor: Monstat

Tabela 9 – Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: Monstat** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** Podaci su dobijeni iz Centralnog registra obveznika i osiguranika na osnovu podatka o osnovu osiguranja za PIO. **** Podaci su od aprila 2010. god. dobijeni iz CRPO.

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIBr. zaposlenih*

2004. *** 142.081 142.834 142.361 143.224 143.845 146.696 145.160 142.634 143.447 143.113 143.992 142.438

2005. *** 142.145 142.072 141.298 140.959 142.248 145.852 148.528 146.744 145.739 145.923 145.528 145.261

2006. *** 144.978 145.753 146.554 147.517 149.321 151.678 154.723 154.289 154.236 154.652 155.156 150.746

2007. *** 151.535 152.114 153.140 154.074 156.817 158.190 160.045 158.392 158.164 157.458 157.739 159.223

2008. 160.450 161.105 162.737 162.307 165.955 170.146 168.916 168.488 167.722 168.583 169.079 169.160

2009. 169.305 169.670 170.607 172.549 174.218 178.839 178.622 179.016 176.936 175.468 174.736 169.859

2010. 172.301 171.557 171.263 158.211 158.716 159.221 160.224 158.535 157.570 157.918 157.712 157.679

2011. **** 157.849 158.010 158.842 159.669 162.905 168.195 170.618 167.955 164.386 163.396 162.712 162.450

2012. 160.880 162.035 162.569 163.744 165.776 162.567 173.124 173.024 169.877 168.701 168.589 167.484

2013. 167.370 167.379 167.738

Br. nezaposlenih**

2004. 69.573 71.419 72.378 72.202 68.993 64.572 60.993 60.771 60.447 59.930 59.387 58.950

2005. 59.115 58.774 58.075 57.557 56.772 55.199 53.683 52.494 51.843 51.266 49.886 48.825

2006. 48.639 48.656 49.388 48.651 45.640 42.560 40.220 39.093 38.919 38.747 38.892 38.876

2007. 39.104 39.155 38.714 37.571 35.356 33.393 32.205 31.271 31.156 31.569 31.787 31.469

2008. 31.323 31.469 31.684 30.270 30.021 29.088 28.660 27.954 28.276 28.666 28.645 28.366

2009. 28.921 29.305 29.170 28.616 27.785 27.113 27.048 26.844 27.313 28.731 29.607 30.169

2010. 31.055 32.375 33.117 33.188 32.377 31.324 31.118 30.595 31.016 31.900 32.199 32.106

2011. 32.829 33.062 32.748 32.203 30.920 29.816 29.128 29.078 29.404 30.108 30.576 30.552

2012. 31.339 31.495 31.562 31.320 30.126 29.411 28.686 28.549 28.272 29.540 30.718 31.168

2013. 31.890 32.648 32.986 32.624

2012. 2013. IndexStruktura

III I-III III I-III I-III 2013. I-III 2012.

Dolasci

Ukupno 21.900 49.919 22.695 53.549 107,3 100,0

domaći 5.681 13.865 4.232 12.336 89,0 23,0

strani 16.219 36.054 18.463 41.213 114,3 77,0

Noćenja

Ukupno 80.744 194.790 79.580 190.606 97,9 100,0

domaći 21.424 55.923 17.880 46.810 83,7 24,6

strani 59.320 138.867 61.700 143.796 103,5 75,4


Tabe

la 1

0 –

Bila

ns s

tanj

a lic

enci

rani

h ba

naka

, u 0

00 e

ura

Prilo

g B

2012

.20

13.

Stru

ktur

a u

%

NA

31.

03.2

013.

31.0

3.30

.06.

30.0

9.31

.12.

31.0

3.in

dex

12

34

55:

4

AKT

IVA

1. N

ovča

na s

reds

tva

i rač

uni d

epoz

ita k

od c

entr

alni

h ba

naka

228.

349

260.

432

301.

800

308.

894

273.

315

88,5

9,

5

2. K

redi

ti i o

stal

a po

traž

ivan

ja2.

349.

588

2.34

5.22

6 2.

425.

304

2.34

1.97

8 2.

490.

219

106,

3 86

,2

2.1

. Isp

ravk

a vr

ijedn

osti

kred

ita i

potr

aživ

anja

-104

.081

-1

12.9

92

-132

.544

13

4.99

0 19

5.11

4 14

4,5

6,8

2.2

. Net

o kr

editi

i os

tala

pot

raži

vanj

a2.

245.

507

2.23

2.23

4 2.

292.

760

2.20

6.98

8 2.

295.

105

104,

0 79

,4

3. H

artij

e od

vrij

edno

sti

8991

0 87

268

9936

1 12

2820

14

5841

11

8,7

5,0

4. D

eriv

atna

fina

nsijs

ka s

reds

tva

6 6

0 0

0 0,

0

5. O

stal

a ak

tiva

208.

297

219.

144

215.

528

192.

692

208.

108

108,

0 7,

2

6. Is

prav

ka v

rijed

nost

i ost

ale

aktiv

e-1

5.53

5 -1

6.80

3 -1

8.42

8 -2

3.11

0 -3

3.45

5 14

4,8

1,2

UKU

PNO

AKT

IVA

2.75

6.53

5 2.

782.

279

2.89

1.02

2 2.

808.

283

2.88

8.91

5 10

2,9

100,

0

PASI

VA

1. D

epoz

iti1.

792.

598

1.84

3.40

9 2.

001.

119

1.98

0.71

8 1.

999.

290

100,

9 69

,2

2. P

ozaj

mic

e51

4.80

1 49

3.47

3 44

0.08

2 37

6.43

6 37

2.96

6 99

,1

12,9

3. E

mito

vane

har

tije

od v

rijed

nost

i18

.957

18

.960

18

.963

18

.967

18

.971

10

0,0

0,7

4. F

inan

sijs

ki d

eriv

ati

414

362

297

200

100

50,0

0,

0

5. O

stal

e ob

avez

e12

6.22

7 13

4.50

8 16

0.47

5 14

3.27

7 10

1.31

2 70

,7

3,5

6. U

kupa

n ka

pita

l30

3538

29

1567

27

0086

28

8685

39

6276

13

7,3

13,7

UKU

PNO

PA

SIVA

2.75

6.53

5 2.

782.

279

2.89

1.02

2 2.

808.

283

2.88

8.91

5 10

2,9

100,

0

125Prilozi

Tabela 11 – Realizacija aukcija 182-dnevnih državnih zapisa, u 000 eura

Prilog C

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Ponderisana stopa

LIV Aukcija na 182 dana 26.02.2013. 43.500,0 43.500,0 53.778,5 3,81%

XXXII Aukcija na 91 dan 06.03.2013. 8.000,0 8.000,0 13.600,0 3,23%

LV Aukcija na 182 dana 27.03.2013. 6.000,0 6.000,0 8.550,0 3,29%

UKUPNO Januar - mart 2013.g.

57.500,00 57.500,00 75.928,50


Tabela 12 - Konsolidovana javna potrošnja* u Crnoj Gori 01.01-31.03.2013. god.Prilog D

* Konsolidovana javna potrošnja uključuje budžet Crne Gore, državne fondove i lokalnu samoupravu. ** Deficit/suficit kao razlika između ukupnih primitaka umanjenih za pozajmice i kredite, donacije i prihode od privatizacije, i izdataka umanjenih za otplatu dugova rezidentima, nerezidentima I otplatu obaveza iz prethodnog perioda.


OPISI - III 2013.

ostvarenje u mil. eura

% BDP-a

I-III 2012.ostvarenje mil. eura

%I-III 2013. u odnosu na I-III 2012.

TEKUĆI PRIHODI 243,28 6,95 223,27 108,96Porezi 149,76 4,28 134,22 111,58Porez na dohodak fizičkih lica 20,65 0,59 19,46 106,12Porez na dobit pravnih lica 6,64 0,19 5,39 123,19Porez na promet nepokretnosti 3,57 0,10 4,00 89,25Porez na dodatu vrijednost 79,10 2,26 66,28 119,34Akcize 28,60 0,82 24,73 115,65Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 4,28 0,12 7,61 56,24Lokalni porezi 6,00 0,17 5,95 100,84Ostali republički porezi 0,92 0,03 0,80 115,00Doprinosi 68,62 1,96 61,76 111,11Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 40,25 1,15 36,57 110,06Doprinosi za zdravstveno osiguranje 24,52 0,70 21,52 113,94Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 1,97 0,06 1,74 113,22Ostali doprinosi 1,88 0,05 1,93 97,41Takse 6,01 0,17 3,79 158,58Naknade 11,96 0,34 14,15 84,52Ostali prihodi 6,19 0,18 8,22 75,30Primici od otplate kredita 0,74 0,02 1,13 65,49KONSOLIDOVANI IZDACI 298,44 8,53 280,61 106,35TEKUĆA JAVNA POTROŠNJA 287,15 8,20 268,13 107,09Tekući izdaci 137,98 3,94 144,40 95,55Bruto zarade doprinosi na teret poslodavca 98,95 2,83 93,66 105,65Ostala lična primanja 3,87 0,11 2,01 192,54Rashodi za materijal i usluge 19,80 0,57 23,98 82,57Tekuće održavanje 3,37 0,10 2,36 142,80Kamate 4,37 0,12 8,79 49,72Renta 1,85 0,05 1,19 155,46Subvencije 4,40 0,13 10,91 40,33Ostali izdaci 1,37 0,04 1,50 91,33Kapitalni izdaci u tekućem budžetu 0,00 0,00 0,00Transferi za socijalnu zaštitu 121,00 3,46 113,25 106,84Transferi institucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru 26,29 0,75 4,23 621,51Ukupni kapitalni izdaci 11,29 0,32 12,48 90,46Pozajmice i krediti 0,78 0,02 1,09 71,56Rezerve 1,10 0,03 5,16 21,32Otplata garancija 0,00 0,00 0,00DEFICIT/SUFICIT** -55,16 -1,58 -57,34 96,20Otplata dugova rezidentima 15,54 0,44 15,84 98,11Otplata dugova nerezidentima 6,31 0,18 17,39 36,29Otplata obaveza iz prethodnog perioda 21,00 0,60 14,96 140,37Prihodi od privatizacije 0,46 0,01 3,56 12,92Donacije 1,15 0,03 1,43 80,42Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 38,34 1,10 59,83 64,08Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 27,99 0,80 17,23 162,45Povećanje/smanjenje depozita 30,09 0,86 23,48 128,15

MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE BANKE CRNE GORE … · rodni računovodstveni standardi....

Documents

Transcript of MAKROEKONOMSKI IZVJEŠTAJ CENTRALNE BANKE CRNE GORE … · rodni računovodstveni standardi....