Shkollat

Klasiket: ekonomia karakterizohet nga perdorimi I plot I burimeve, gjendja e mosshfrytzimit te tyre kalohet nepermjet mekanizmit pershtates te tregut.

Kenesianet: gjendja e ekujlibrit ekonomik ne kushte te mosshfrytzimit te plot te burimeve. Shteti duhet te nderhy ne ekonomi, duke perdorus si argument ngurtesine e burimeve.

Konceptet

Produkti i pergjithshem: mates agrar i vleres se te gjitha produkteve te prodhuar ne nje ekonomi.

Produkti i brendshem bruto : sasine e produkteve perfundimtare te prodhuar gjate periudhes se shqyrtuar dhe cmimet e tyre.

GDP real: cmime te periudhes baze, GDP nominal: me cmime korrente

Inflacioni : rritja e pergjithshme e cmimeve qe matet me normen e inflacionit.

Norma e inflacionit : shpreh ritmin e rritjes se niveleve te cmimeve

Deflatori i GDP-se : raportin ne mes te GDp real dhe GDP nominal

Rritja ekonimike : baza e plotsimit te nevojave ne rritje te njerzve

Shtegu i rritjes se potenciale te GDP !

Objectivat makroekonomike te qeverise :

Punezenia e plot, qendrushmeria e cmimeve, ritmi i rritjes ekonomike afatgjate, zhvilimi i balancuar rajonal, ekujlibri i pagave

Instrumentet politike te qeverise : politika monetare, politika fiskale, politika e te ardhurave, politika e mardhenieve ekonomike me jasht !

Poltika fiskale : konsideron ne perdormimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare si mjet per te ndikuar mbi treguesit ekonomike

Taksat ; ndikojn ne cmimet e te ardhurave dhe ne cmimet e mallrave

Politika monetare : ushtrohet nga banka qendrore e cila kontorllon oferten monetare duke ndikuar ne normen e intersit.

Norma e interest: ndikojne ne nivelin e investimeve, nivelin e konsumimit te mallrave, kurset e kembimit valuator etj.

Poltika e te ardhurave: politika page-cmim (anti inflacion)

Politikat e jashtme ekonomike :

1. politika tregrate ( perdorimi i tarifave, per kufizim ose stimulim te importit dhe exportit) 2. politika valutore ( regiimi valutor qe zbaton nje vend ) 3. koordinimi i politikave te brendshme ekonomike

Instrumetet kryesore te analizez makroekonomike !

Tregues ekonimik jane: kerkesa agrare (sasia e pergjithshme e produktit te konsumuar) dhe oferta agrare ( sasia e pergjithshme e prodhuar)

Matja e produktit te pergjishme behet me keto metoda: menyra e prodhimit, menyra e shpenzimeve, menyra e te ardhurave!

Analiza kenesiane te ndikimit te shpenzimeve ne te ardhura( gdp e ekujlibrit)

Sipas modelit te ardhura-shpenzim, ekujlibri makroekonomik arrihet kur shpenzimit e planifikuara barazohen me te ardhurat e planifikuara ose produktin e planifikuar.

Shpenzimet e planifikuara-shpenzime faktike- produkti i planifikuar

Shpenzimet faktike nuk jane gjithmon te barabarta me shpenzimet e planifikuara !

Multiplikatori eshte : raport i ndryshimit te GDP real me me ndryshimin ne shpenzime te pavaruara

Ndryshimi ne GDP realMultiplikatori-------------------------------- Ndryshimi ne shpenzime te pavaruara

Numri qe luan rolin e shumezuesit te efektit fillestar quhet multiplikator.

Rritja e shpenzimeve shkakton rritjen e shumezuar te GDP-se (multiplikatori)

Multiplikatoret e politikes fiskale : perfshinj ne analizen e shpenzimeve edhe shpenzimet

qeveritare dhe perfshirjen e taksave !

Multiplikatori i taksave   : ndryshimi i taksave shkaton ndryshimin e te ardhurave te

disponueshme. Mul. I taksave tregon se sa pakesohet GNP si rezulatat i shtimit te njesis

monetare te taksave.

Multiplikator i ekonomise se hapur   : percakton rritjen e importit per gjdo njesi monetare te rritjes

se GDP.

Levizjet here ne renje dhe here ne ngritje te tregusve kryesor ekonomik, mirpo me prirje te

pergjithshme drejt rritjes ekonomike formojn ato qe quhen cikle te biznesit.

Fazat e cikleve te biznesit jane : 

1.pika me e lart e ciklit

2.renia ekonomike ose recensioni

3.pika me e lart e ciklit

4. faza e rritjes ose ekspansioni

Teoria monetariste : ciklet e biznesit si rezultat i expansionit ose reduktimit te sasise se paras

Teoria psikologjike, teoria e konsumit te pamjaftueshem,

Ne pergjithesi keto teori mund te ndahen ne teori internale (arsye te brendshem per ciklet

ekonomike) dhe teori eksternale ( arsye te jashtme)

Rritja ekonomike: paraqet expansion ne GDP real ten je vendi. Ajo percaktohet si aftesi e

ekonomise per te prodhuar gjithnje e me shume mallra e sherbime per gjithnje e me shume

konsum.

Burimet krysore te rritjes ekonomike jane :

1. rritja ne oferten e punes

2. rritja e kapitalit fizik (makineri, paisje atj)

3. permiresimi i teknologjise se prodhimit.

Me inflacion nenkuptojme rritjen e vazhdueshme te nivelit te cmimeve. Rritje e vleres mesatare

te cmimeve jo e te gjitha produkteve !

Delacioni : paraqet renine e nivelit te pergjithshem te cmimeve nen nivelin e peridhes

paraardhese.

Dezinflacioni : renien e cmimeve mesatare, miropo ku inflacioni e ruan vleren pozitive pra eshte

ende ne rritje.

Tregua te inflacionit jane Indexi i cmimeve:

1. Indeksi I cmimeve te konsumatorit: mat koston e nje shporte familjare!

2. Indeksi I cmimit te prodhimit: mat rritjen e cmimeve ne stadin e prodhimit!

3. Deflatori i GDP : raporti ne mes te GDP real dhe GDP niminal !

Inflacioni klasifikohet ne 3 kategori :

Inflacioni i moderuar ( mund te parashikohet, shuma njefishore)

Inflacioni galopant ( rritje dyfishore ose trefishore)

Hiperinflacioni ( rritet shume here per nje muaj )

Infalcioni I parashikuar quhet ajo norme e inflacionit e cila mund te parashikohet nga agjendet

ekonomik, ndersa inflacioni I paparashikuar nuk mund te parashikohet dhe I kap agjendet

ekonomik ne befasi.

Papunesia: ka kosto ekonomike dhe sociale,

Matja e papunesise: I zene me pune, I papune, jasht foces punetore

Klasifikimi I papunesise:

Papunesia friksionale: leveizje e perhershme e njerzve midis vendeve te punes dhe rajoneve.

Papunesia strukturore : kur egziston mosperputhje midis kerkeses dhe ofertes per pune.

Papunesia ciklike: rezulton nga pamjaftueshmeria e kerkeses agrare

Paunesia sezonale: lidhet me karakterin stinor te prodhimit.

Papuesia mund te konsiderohet e vullnetshme(monetaristet) dhe e detyruar(kejnesianet), si

pasoje e fleksibilitetit apo jot e pagave.

Norma natyrore e papuesise paraqet ate norm ne te cilen forcat influencuse te cmimeve,

pagave, inflacionit jane te balancuara.

Inflacioni inercial : eshte inflacioni i parashikuar ose i pritshem, kur nuk ndodhin ndryshime ne

anen e kerkeses agrare apo ofertes agrare.

Inflacioni nga kerkese : rezulton nga nje rritje ne kerkesen agrare

Inflacioni nga kostoja : nga rritja e kosos se prodhimit

Stagflacioni : kur kemi inflacion dhe njekohesisht papunesi te lart

Paraja : funksionon si mjet kembimi, mjet llogarites, ruajtse e vleres (kursim)

Oferta monetare : llogaritet si shume e instrumenteve te ndryshme qe ne nje shkall te caktuar

mund te konsiderohen si para dhe mund te shprehen nepermenjt agregateve monetar.

Agregat monetar jane   : parate e transaksioneve si dhe paraja e gjere.

Banka qendrore : ka te drejten e shtypjes se parase, sherben si bank e bankave te nivelit te dyte,

banka qendrore sherben si bank e qeverise, banka qendrore rregullon oferten monetare, banka

qendrore nderhyn dhe rregullon tregjet monetare.

Objektivat e politikes monetare jane : rritje te qendrushme ekonomike, stabilitet i cmimeve,

punesim i lart, tregje financiare dhe valutore stabile.

Per te realizuar keto objektiva ajo perdor instrumentet e Politikes monetare qe jane dhe ndahen

ne direkte dhe indirekte:

1. Operacionet e tregut te hapur (shitja dhe blerja e letrave me vlere)

2. Rifinancimi (kredi qe banka qendrore u jep bankave te nivelit te dyt)

3. Rezervat e detyrushme

4. Kontrolli i kredise

5. Kontrolli i normes se interesit

Tregu monetar : perfaqson nje bashkesi institucionesh dhe agjendesh ekonomike, ku realizohet

shitja dhe blerja e letrave me vlere, afatshkurtes, si bonet e thesarit etj.

Dy jane kategorite kryesore te tregut monetar : kerkesa dhe oferta per para.

Me rritjen e normes se interest, bie sasia e kerkuar e parase !!!

Sipas monetaristve : oferta monetare eshte percaktues kryesor i rritjes se GDP-se

Sipas tyre cmimet dhe pagat jane relativisht fleksibile dhe besojne qe sectori privat eshte I

qendrueshem.

Politika fiskale: ushtrohet perms qellimeve alokative, qellimkeve shperndarese, qellimet

stabilizuese.

Shpenzimet dhe te ardhurat e parashikuara per nje vite nga qeveria paraqesin buxhetin

qeveritar( shpenzime dhe te ardhura) ! dhe mund te jete me tepric positive ose cuficit dhe tepric

negative ose deficit.

Ne qoft se qeveria ka per synim te rrise kerkesen per oferte agrare athere kemi te bejme me

politika active ose zgjeruese, ndersa ne qoft se qellimi eshte qe te ule kerkesen garage kemi te

bejm me politke kufizuese:

Dallojme kater lloje politikash fiskale:

1. Zgjeruese active

2. Kufizuese active

3. Zgjeruese automatike

4. Kufizuese automatike

Politikat stabilizuese jane: ndryshmet automatike te te ardhurave nga taksat si dhe pagesat per

pagesat per papunesine, fondet e bamiresise etj

Instrumentet : kryesore te politikes fiskale jane

a) Projektet e investimeve publike

b) Projektet publike te punesimit

c) Ndryshimi i normave te taksave ( per te stimuluar ose kufizuar zhvillimin ekonomik)

Huate e akumuluara nga qeveria per te mbuluar borxhin deficitin qeveritar perbejn borgjin

qeveritar.

Mardheniet ekononmike nderkombetare : perbehen nga mardheniet tregtare dhe financiare

Tregtia zhvilohet si rezultat i: kushteve te ndryshme te prodhimit, ekonomizimet e shkalles,

ndryshimet ne shijet

Avantazhi krahasues : exportimin e mallrave qe mund te prodhohen me kosto nrelativisht te

ulet, ndersa importimin e mallrave qe mund te prodhohen me kosto relativisht te larte.

Mbrojtja e degeve foshnjore : kur merren masa per te mbrojtur nje produkt vendor qe sa ka

nisur ne treg dhe ballafaqohet me konkurence.

Masat antidumping, Kuotat, tarifat (taksa te vendosura mbi mallra te importit).

Bilanci i pagesave : shpreh totalin e te gjitha transaksioneve qe kryhen nga nje vend me vendet e

tjera pergjate nje viti.

Kursi i kembimit : perfaqeson cmimin e nje valute te shprehur ne nje valut tjeter. Kurset e

kembimit mund te jene fiks edhe te luahtshme !

Tregu valutor : perfaqeson nje treg specifik ku realizohet ku realizohet kembimi i valutes

vendase me valuta te huaja.