MAKINAT NUMERIKE KOMPJUTERIKE - University of Pristina · 5 -fuqia dhe nunri i rrotullimeve te...

1

UNIVERSITETI I PRISHTINËS

FAKULTETI I INXHINIERISË MEKANIKE - PRISHTINË

STUDIMET MASTER

MAKINAT NUMERIKE KOMPJUTERIKE

BAZAT E PROGRAMIMIT ME DORË TË MMP ME DN

Dr. sc. Nexhat QEHAJA, prof.ass.

Prishtinë, 2009

2

PERMBAJTJA 1 Hyrje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 2.KARAKTERISTIKAT KONSTRUKTIVE TE MMP me DN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 3.0 STRUKTURA E MMP ME DN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . 9 4.0 PRINCIPI I PUNES TE MMP ME DN . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 15 5.0 PERGADITJA TEKNOLOGJIKE PER PROGRAMIM TE MMP ME DN . . . . . . . . 22 6.0 SHKRUARJA E PROGRAMIT DHE BARTJA E TIJ NE BARTESIN PROGRAMOR- PROGRAMI I MMP ME DN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

3

1. HYRJE

Karakteristika themelore e NC-makinave eshte forma numerike e dhenjes se te ghitha informatave te nevojshme per kryerjen automatike te ciklit punues.Veqanerisht eshte e rendesishme te ceket qe te gjitha levizjet e organeve punuese ipen ne forme numerike,me qka principierisht dallohen nga makinat e deritanishme automatike,tek te cilat keto levizje jan percaktuar me kufizues ,gunga, kopjues,etj. Kjo specifike e NC-makinave munedeson qe informata te munde te futet ne shiritin e perforuar i cili ne menyre shume te thjeshte vendoset ne makine. Dirigjimi numerik(NC-numerical kontrol)eshte aplikuar per here te pare ne makinat metalprerese me1952neSHBA.ne nje makine frezuese univerzale,e cila I ka pranuar pjeset e komplikuara te industries se aeroplaneve.Prej ateher ky dirigjim eshte bere system universal per dirigjim automatik tek makinat tornuese,frezuese,shpuese,ratifikuese,elektroerozive,speciale,matse,etj. Nga aspekti konstruktiv keto makina kane pesuar dhe pesojne ndryshime te rendesishme,mirepo koncepcioni I tyre baze dhe aplikimi teknologjik edhe me tutje mbetet I njejte. Por me persosjen e metutjeshme te njesive dirigjuese dhe me futjen e kompjutereve ne to eshte mundesuar punimi I makinave shume te nderlikuara te cilat edhe nga aspekti i koncepcionit, esencialisht ndryshojne nga makinat e ngjashme univerzale me dirigjim numerik.Keshtu psh. nga lemia e makinave tornuese jane prodhuar makina shume productive me numer te madh te instrumenteve , te cilat realizojne regjime te larta te prerjes dhe propozim te pieseve me gjeometri te nderlikuar .Konstruksionet me te reja jane te paisura me dy koka revolvere te cilat munde te punojne ne menyre te pavarur me qka dukshem e rrisin prodhueshmerine e makines.

2.KARAKTERISTIKAT KONSTRUKTIVE TE MMP ME DN Karakteristikat themelore te ketyre makinave jane [ 1 ] :

1. Ngurtesia e madhe statike dhe dinamike ( vibrimet minimale ) te te gjitha elementeve te sistemeve. 2. Diapazni i gjere i numrave te rrotullimit te boshtit punues, 3. Secili aks-drejtim i levizjes ndihemse duhet te kete raportin e vet ngases, 4. Per secilin aks te levizjes ndihemse duhet parapare mundesin e informates kthyese, 5. Boshti i filetuar me dado me sfera recirkulative ose te ngjajshme ,pa tolerance dheparap ngarkuar, 6. Udhezuesit drejtvizor jokonsumues ,me ferkim minimal ,sipas mundesise paraprakisht te ( sistemet rrotulluese hidraulike ose aerostatike ) , 7. Largimi i nxehtesise nga te gjitha burimet, 8. Dirigjimi nga largesia me te gjitha funksionet kryesore dhe ndihemse te makines . 9. Mundesia e vendosjes se depos te instrumenteve dhe ndrrimi i tyre . Ne fig. 2.1. eshte paraqitur nje MMP me DN .konstruksioni i se ciles i ploteson si larteshenuara. Tek NC makinat metalprerese aplikohen boshtet e filetuara me dado me sfera recirkulative fi Keto boshte kane ferkim shume te vogel ,keshtu qe humbjet e energjise dhe krijimi i nxehtsis eshte shume i vogel .Ne te njejten figure eshte paraqitur menyra me e shpeshte e vendosjes se ketyre kushineta,e cila mundeson parangarkimin e boshteve te filetuara. Me parangarkim nd- ikohet mire ne pozicionimit,qka eshte veqanerisht e rendesishme per MMP me DN me sisteme matese indirekte.

4

Fig. 2.1. Makine metalprerese me dirigjim numerik. Nyjet kryesore gjegjesisht modulet per perfitimin e MMP me DN jane: -boshti punues me sistemin e ngasjes kryesore ( moduli i levizjes kryesore ) ,rreshqitesit me ngasjet ( repartet ) e akseve x,y,z dhe B ( modulet etranslacionit dhe rrotacionit ), -tavolina punuese, -struktura mbajtese e makines ( bazamenti dhe shtylla ), -hidroagregati me instalimet, -njesia dirigjuese me ormanin energjetik dhe instalimet el.

Fig. 2.2. Boshtet e filetuara me dado me sfera recirkulative. 2.1. KARAKTERISTIKAT E MMP ME DN SIPAS PROCESIT TE PERPUNIMIT

2.1.1. NC- MAKINAT TORNUESE Jane parapare per perpunimin e pjeseve te rrotullueshme .Karakteristikat kryesore te ketyre makinave jane: -diametri maksimal I perpunimit , -distanca ne mes bizave,

5

-fuqia dhe nunri i rrotullimeve te bushtit kryesor ( punues ) -shpejtesite e levizjeve ( zhvendosjeve ) ne akset x,y, -saktesia e pozicionimit. Per perpunimin e pjesve me gabarite te medha ( deri (|) 16000mm ) shfrytezohen makinat tornuese vertikale me DN .Makinat tornuese me DN ( NC-makinat tornuese ) jane te paisura zakonisht me nje ose dy mbajtesa instrumenteve, net e cilet mund te vendosen me shume instrumente te ndryshem per perpunimin me tornim. 2.1.2. NC- MAKINAT FREZUESE Makinat frezuese jane makina me te medha ,te parapara per perpunim me frezim te pjeseve te makinave dhe paisjeve industriale ( tavolinave ,shtyllave ,shtepizave ,qarqave te rurbina- ve etj.) Karakteristikat kryesore te ketyre makinave jane : -Dimenzionet e tavolines, -zhvendosjet ne akset x,y,z, -fuqia, -fusha e nr.te rrotullimeve,-shpejtesit e levizjes, -saktesia e pozicionimit ( tab.2.1.) Ddimenzionet maksimale te tavolines sillen deri ne 7 .000 x 40. 000mm, ne kombin levizese. Ne kete grup bejne pjese edhe makinat frezuese per perpunimin e pjeseve prizmatike ( nderlikuara ) te dimemzioneve te vogla. Qdo NC –makine duhet te jete e paisur me: -paisjet per shtrengimin e pjeses se punes ( boshteve per frezat,kokat shtrenguese per per mbajtsit e thikave etj.)

Te dhenat teknike te makines frezuese – shpuese MAHO- 700 C me CNC 432

6

Levizjet punuese: - Levizja gjatesore X-aksi

700 mm - Levizja vertikale Y-aksi

450 mm - Levizja terthore Z-aksi

500 mm Fuqia e motorrit:

- Motorri P = 8.4 kw

- Fusha e nr. te rrotullimev

20 – 3150 min 1− - Ndrrimi I nr. te rotullimit

4 shkalle Boshtet vepruese(ngasese): - Foleja e vegles ISO 40 - Shtrengimi I vegles - hidromekanike - Levizja hor. E bushtit kryesor 100 mm - Leviuzja vertikale 100 mm - Levizja aotomatike e boshtit kryesor 0,02 / 0.06 / 0.12 mm / rrot. Levizja etavolines: - Levizja e aksev X,Y dhe Z 1 – 3000 mm / min Rrotullimi i tavolines B 1 – 3000 mm / min

Nxitimi – hapi i shpejte: - ne akset X,Y dhe Z

- ne B akset Sistemi mates: - i aksev X,Y dhe Z lineare - B – aksi Shmangiet: - X –Ydhe Z - B- aksi Tavolina e punes: - Tavolina e ngurt (e pa levizshme) 900 x 500 - Tavolina univerzale rrethore 900 x 533 - Tavolina NC rrethore Komandimi: - Ekrani – shiriti i shpuar MAHO CNC Pesha: - Komplet (bruto) afersisht 300 kg

Ne tab.2.1. eshte dhene shembulli i te dhenave me te cilat karakterizohen aftesite e makinave frezuese – shpuese MAHO 7 00C.

7

3. STRUKTURA E MMP ME DN MMP me DN paraqet sistemin i cili perbehet nga nensistemet [ 3 ]: -makines metalprerese ( MMP ) (makines vegel), -sistemit mates, -sistemit ngases, -njesise dirigjuese( NJ.D ) fig.3.1.

Sistemi mates

Sistemi ngases

Fig.3.1.Struktura e NC makines Zakonisht ,sistemi ngases ,mates dhe njesia dirigjuese ne kuptimin e ngushte shiqohen si nenesistem i sistemit te dirigjimit te makines metalprerese. Dihet, qe per realizimin e procesit te prerjes eshte e nevojshme te realizohet zhvendosja relative e instrumentit ne raport me pjesen e punes.Njesia dirigjuese i jep instruksionet e domosdoshme te zhvendosjes ne forme te koduar. Paraprakisht ne NJ.D.jane futur permes bartesit te caktuar te informatave ( me se shpeshti shiriti i perforuar ) informata gjegjese te cilat i definojne keto zhvendosje e per kete arsye quhen edhe informata te zhvendosjes.Perveq kesaj nevoitet te definohet edhe regjimi i perpunimit,kyqja dhe qkyqja e mjeteve ftohese dhe lubrifikuese ,hekja e instrumentit,etj.

MMP

Elementi mates

Motori ngases

NJD

8

3.1.1 SISTEMET MATESE ( SM ) Sistemet matese tek NC-makinat mund te ndahen : ( fig. 3.2 )

Fig. 3. 2. Klasifikimi i sistemeve matese.

SM. per matje apsolute

SM. Per matje relative

SM. Per matje ciklike apsolute

SM. Apsolute relative

SM. Analoge

SM. digjitale

SM. Te kombinuar

SM. Per levizje drejtvizore

SM. Per levizje rrotulluse

SM. Per vendosje direkte

SM. Per vendosje indirekte

SM. potenciometrike

SM. Me interval te madh dh inter.gjysem te madh

SM. Me inreval te vogel dhe inter. shumë te vogel

SM. Per caktimin e madh te zhvendosjes

SM. optike

SM. elektromagnetik

SM. kapacitive

SM. Per pozicionim

Sipas lloit te pozicionimit

Sipas menyres se

pranimit dhe menyres se

shendrrimit te sinjaleve

Sipas llojit te

levizjes

Sipas menyres se

montimit

Sipas llojit te

madhsis fizike me te cilin percillet

Sipas dedikimit

Sipas madhesis se

intervalit mates

SM. induktive

9

Ne varshmeri nga lloji dhe pozita e sistemit mates nje NC-sistemi munde te jete: -i mbyllur ( fig, 3. 3. ), -gjyysem i mbyllur, -kuazi i mbyllur dhe -i hapur. Ne fig. 3.3 eshte paraqitur makina tornuese me dirigjim numerik e cila ka paisjen per kon- trollim automatik te dimenzioneve te pjeses qe perpunohet .Pas perfundimit te perpunimit pjesa kontrollohet instrumentin 1, rezultatet e matjes se te cilit i regjistron paisja 2.Paisja 2 disponon me shenimet mbi tolerancat e lejuara dhe ne baze te rezultateve te matjes kons- tatohet sa eshte shmangia nga keto toleranca .Ne kete menyre llogaritet vlera korektuese me te cilen korigjohet programi i perfshire ne njesine dirigjuese 3,me qellim fitohet saktesia e parapare e pjeses [ 4 ].

Fig. 3.3. Makina tornuese me dirigjim numerik me mundesine e korekcionit automatik te precizitetit te pjeses punuese.

3.1. SISTEMET NGASESE ( S N ) Sistemet ngasese tek NC- makinat munde te jene me: elektromotor te rrymes njekahore dhe alternative,motor hidraulik ,motor pneumatiko-hidraulik,motor me hap elektrik,motor me hap elektrohidraulik etj. Ne fig. 3.4 eshte paraqitur klasifikimi i sistemeve ngasese sipas bazave te tjera. Sistemet ngasese munde te ndahen ne dy grupe te medha: -sistemet me lidhje kthyese me -sistemet pa lidhje kthyese.

10

Fig. 3.4. Klasifikimi i sistemeve ngasese.

S.N. per levizje kryesore

MAGNETIKE

Ward -leonard

Amplidin

Me tranzistor

Me tristor

thiratin

Si-drejtus

Hg-drejtus

Mekanik I shkallzuar

…………. kontinual

………… I kombinuar

Pneumatiko-hidraulik

Pneumatik

Hidraulik

S.N. per levizje ndihmse

Elektronik

Rotativ

Rreg. I levizjes Rs

Rreg. t exit.kend. Rw

Rreg. te shpejtsis kend. Rw

Pa rregulator

Sipas lloit te

rregullimit

Sipas principit te punes se

transmetu-sit

Sipas principit te

punes te perfoorcue-

sit

Sipas

funksionit

11

3.2. NJESITE DIRIGJUESE ( NJD )

Karakteristikat e njesive dirigjuese i definojne: fleksibiliteti ,besueshmeria,( probaliteti ) dhe performansat e NC-makinave. Ssipas [ 3 ] njesia dirigjuese perbehet prej: -njesise baze dirigjuese, -moduleve shtese dhe -moduleve te zgjeruara. Njesia themelore dirigjuese definon numrin e akseve te dirigjuar,llojin e interpolimit,tipin e programit( dhe ose inkremental ),zgjedhjen e shpejtesise se prerjes, korekcionin e instrumenteve ( ndarjen ne klasa,ciklet e perpunimit etj.) Modulet shtese sherbejne per futjen e informatave ne njesine themelore dirigjuese dhe daljen prej saj .Module shtese jane psh.lexuesi i shiritit te perforuar ,lexuesi I shiritit magnetik ,moduli per futjen me dore te informatave,:Enterface: per pershtatjen e madhesive dalese nga NJD makines metalprerese te caktuar. Nese deshirohet te arrihen performansa me te mira te makines, njesise themelore dirigjuese i shtohen modulet e zgjeruara ( psh.moduli per interpolim rrethor dhe parabolik ). Karakteristika e pare e rendesisheme e NJD eshte lloj I dirigjimit .Ne varshmeri nga lloji i dirigjimit dallohen njesite dirigjuese per dirigjim pike per pike,sipas drejtzes dhe sipas kontures. Karakteristika e dyte eshte numri i akseve te dirigjuara .Ne praktike hasen NJD per dirigjimin edhe ne deri 6 akseve.Me kete mendohet perpunimi i pjeseve dydimenzionale ( 2D ) dhe tridimenzionale ( 3D ). Karakteristike e trete e NJD eshte dedikuar per dirigjim te nje numri me te madh te sistemeve atehere fleksibiliteti i saje eshte me:

12

NJ.D SINUMERIK S5 dhe MARK CENTURY 1050. fig 3.5

13

4. PRINCIPI I PUNES TE MMP ME DN Me MMP me DN nenkuptohen makinat te cilat punojne me dhenjen numerike te u gjeometrike dhe teknologjike . Principi i punes se sistemeve me DN eshte treguar ne fig. 4.1 a.b ndersa ne fig.4.2 eshte treguar m perpunimit te jashtem te informatave ( perpunimi i vizatimit te puntorise,pershtatja e vizatimit , teknologjike ,perpunimi i programit ,bartja e informatave ne bartesin e informatave dhe vendosja e b informatave ne sistemin numerik te dirigjimit i cili eshte pjese perberse e makines [ 2 ].

fig. 4.1.Bllok skema e dirigjimit numerik ,a)Qarku rregullues i mbyllur,b)Qarku rregullues i hapur.

RRËSHQIRESI

VIZATIMI

PAISJA PER DIRIGJIM

KRAHASUESI

MEMORJA

PROGRAMIMI

BARTESI I INFORMATAVE


LEXUESI

SHENDRRUESI

RRËSHQIRESI

Motori me hap

Servo motori

a) b)

PERPUNIMI I BRENDSHEM I TE DHENAVE

PERPUNIMI I JASHTEM I TE DHENAVE

Informatat dirigjuse

Informatat per rrugen

Vlera e kerkuar

Informatat per rrugen

Sinjali per gabim

Vlera e vertet

Sistemi mates

14

Perpunimi i mbrendshem i informatave perfshin leximin e informatave nga bartesi i tyre aparatit per lexim duke i transformuar ne sinjale elektrike.Sinjalet elektrike ,te cilat paraqesin vleren e te pozicionit te rreshqitesit te caktuar dergohen ne krahasuesin e qarkut te mbyllur rregullativ ,fig. 4.1.a.b reale e pozicionit te rreshqitesit regjistrohet permes sistemit mates te rruges.

Ndryshimi ne mes te vleres reale dhe te kerkuar paraqet sinjalin dirigjues per servomotoret ngases me ane te cileve behet largimi i rreshqitesit ne drejtim te caktuar derisa ky dallim most te behet i barabart me zero.Perveq qarkut te mbyllur rregullues ne perdorim eshte edhe qarku i hapur rregullues ( pa pjesmarrjen e lidhjes kthyese ),ku informatat prej memorjes perms paisjes dirigjuese barten si vlere e kerkuar ne forme te impulsit ne motorin me hap fig. 4.1. b.

Fig. 4.2. Paraqitja skematike e rrjedhjes se programit te MMP me DN. Tek makinat me DN takohen keto lloje te dirigjimit : 1) Dirigjimi pike pere pike 2) Dirigjimi drejte vizor ose sipas vijes se drejte 3) Dirigjimi sipas kontures ose dirigjimi kontural

15

4.1. DIRIGJIMI PIKE PER PIKE Tedirigjimi pike per pike instrumenti metalpreres dhe pjesa e punes bihen ne pozicione te caktuara ndersa perpunimi realizohet vetem pas arritjes se pozicionit te deshiruar .Varesia funksionale ne mes te aksit nuk ekziston.levizja ne mes te pozicioneve realizohet me levizje te shpejt pa kontakt ne mes instrumentit tepjeses se punes.Pas perdorimit te perpunimit mirret hapi tjeter programor. Shembujte e perdorimit te dirigjimit pikesor jane : perpunimi ne makine shpuese ,shpuese koordinative ,ne makine per saldim pikesor.Ne fig. eshte paraqitur skema principiele e dirigjimit pike per pike.

Fig. 4. 3. Dirigjimi pike per pike gjat shpimit

16

Fig. 4.4. Dirigjimi pike per pike ( paraqitja skematike)

BARTESI I TE DHENAVE

KRAHASUESI

PERFORCUESI

KRAHASUESI

SHENDRRUESI

LEXUESI

PËRFORCUESI

Servo motor

i

Sistemi mates

Servo motori

BARTJA ME DORË E TË DHENAVE

INFORMATAT DIRIGJUESE

Y

X

X P

Y1

Sistemi mates

Vlera e vertet

Vlera e vertet spas aksit-Y

Vlera e kerkuar sipas aksit-Y

Vlera e kerkuar sipas aksit-X

17

4.2.DIRIGJIMI SIPAS VIJES SE DREJTE ( DREJTVIZOR ) Tek dirigjimi drejtevizor nuk ekziston varesi funksional ne mes te levizjes sipas akseve te v Levizja erreshqitesit realizohet qdo her paralelisht me aksin qe ka te definuar piken fillestare perfundimtare.Instrumenti gjate levizjes eshte ne kontakt me pjesen e punes ( ben perpunimin ). Ne fig. 4.5 dhe 4.6 jane paraqitur shembujt e dirigjimjt drejtevizor gjate perrpunimit me frez tornim.

Fig. 4.5. Dirigjimi drejtvizor gjat operacionit frezimit .Fig 4.6. Dirigjimi drejtvizor gjat operacio-

nit te tornimit.

18

4.3. DIRIGJIMI KONTURAL Dirigjimi kontural mundeson perpunimin e konturave te vijelakuara me levizjen relative te instrumentit dhe pjeses se punes.Gjate ketij dirigjimi duhet te ekzistoj varesia funksionale ndermjet levizjes sipas akseve te veqanta.Ne figure eshte dhene bllok diagrami i dirigjimit kontural. Per percaktimin e lakores ne rrafsh ose hapsire eshte e nevojshme te jepet nje numer i madhe informatash mbi rrugen e instrumentit te cilat perpunohen me ndihmen e kalkuluesit posaqerisht te montuarinterpolatorit.

Fig. 4.7. Bllok skema e dirigjimit kontural.


LEXUESI

SHËNDRRUESI

INFORMATORI

KRAHASUESI

PERFORCUESI

Servo motori

Y

X

Sistemi mates

Sistemi mates

KRAHASUESI

PERFORCUESI

Servo motori

INFORMATAT DIRIGJUSE

19

Fig. 4.8. Detali i cili punohet me dirigjim kontural.

20

5. PERGADITJA TEKNOLOGJIKE PER PROGRAMIM TE MMP ME DN Sasia e punes dhe roli i teknologut ngritet ne NC-teknologjine.Problemet themelore te lidhura me perpunimin epjeses se punes nuk zgjidhen gjate kohes se perpunimit,por gjate perpilimit te programit,pra, shume para fillimit te perpunimit.Rritet pergjegjesia e teknologut per saktesi dhe optimalitet te procesit teknologjik te projektuar. Duke pasur parasysh çmimin e larte te NC-makinave dhe pergaditjen relativisht te veshtiresuar per programim,vemendje te veqant duhet kushtuar nomenklatures se pjeseve te cilat do te perpunohen ne keto makina,pastaj definimit te renditjes se operacioneve ,zgjedhjes se regjimeve te prerjes,zgjedhjes se instrumenteve prerese etj. Rrjedhja dhe permbajtja e pergaditjes teknologjike per perpunimin e pjeseve ne NC-makinat eshte dhene sipas [2], ne fig. 5.1.

Fig. 5.1. Ecuria dhe permbajtja e pergaditjes teknologjike per perpunimin me makinat MMP me DN.

Cakti

mi I

dime

nsioneve te gjysem

fabrikatit

Analiza teknologjike

Vertetimi I arsyetimit teknologjiko-ekonomik te perdorimit teNC-makinat

Shkrurja e programit dhe bartja e tij ne bartesin e programit

Hartimi I pocesit teknologjik

Pershtatja teknologjike e vizatimit te puntoris

Cakti

mi I

renditjes se operacione

ve

Zgjed

hja e m

akines

Zgjed

hja e instrum

entit

preres

Llogaritja

eregjim

it te prerje

s

Proje

ktimi

I trajektores

se instrum

entit

Lloga

ritja e kohes

se perpunim

it

Zgjed

hja e bazav

e teknologjike dhe

e paisje

ve

Kontrollimi, korektura dhe futja e programit ne punë

Pergaditja teknologjoke e perpunimit te paisjeve ne NC-makina

Zgjedja e paisjeve te punes

21

Permbajtja dhe metodika e realizimit te etapave te caktuara te pergatitjeve teknologjike programimin e NC-makinave ka shumeqka te perbashketa ne perpilimin e procesit teknologjik te perpunimit ne makinat konvencionale.Per kete me tej permenden vetem punet me specifikat e NC-makinave. 5.1. ZGJEDHJA E PJESEVE TE PUNES PER PERPUNIM NE NC-MMP Shfrytezimi efektiv i NC-makinave eshte percaktuar kryesishte me zgjedhjen e pjeseve te parapara meperpunim,gjegjesishte me vetite konstruktive dhe teknologjike. Per rritjen e produktivitetit te punes gjate perpunimit ne NC-makinat ,pjeset zgjedhen ne baze te karakteristikave konstruktive-teknologjike,te materialit dhe formes se pjeses,dimenzioneve gbari komplikueshmerise se konfiguracionit,siperfaqeve te vijeperkulta ,numrit te pjeseve ne seri,perk- ulje menyres se shtrengimit te pjeses ,mundesise se perpunimit te paisjeve grupore ,saktesise se kerkuar ,dimenzione dhe kualitetit te perpunimit ,veshtiresive rreth perpilimit te programit etj. Efekti me imadh ekonomik i perdorimit te NC-makinave ne prodhimin ne seri te mesme dhe vogla fitohet gjate perpunimit te pjeseve te cilat kane siperfaqe te komplikuar te mbrendeshme dhe te jashteme ,numrit te madh te vrimave te ndryshme ,rritjes se kerkesave per saktesine e perpunimit dhe distancave ne mes v etj. Psh.per shfrytezimin efektiv te qendrave te perpunimit ,pjeset e zgjedhura prizmatike duhet te pergjigjen konstruktivisht si dhe plotesisht kushteve te caktuara teknologjike dhe ate:

1. Eshte e domosdoshme qe siperfaqet e perpunuara te pjeses se punes te jene te ko- ncentruara ne ket ane dhe gjate asaj te i siguruar zhvillimi i operacionit teknologjik. Ne dy anet tjer duhet te gjendet numri minimal i siperfaqeve te caktuara ( shfrytezohen si baza teknologjike )osenuk perpunohen fare . 2.Skema e shtrengimit te pjeses se punes duhet te jete e tille qe te mos lajmerohen ne procesin e perpunimit gabimet dhe qe mos te lajmerohen momentet e perkuljes gjate shtrengimit. 3.Pjeset e punes duhet te kene fortesi te mjaftueshme ne menyre qe ne procesin e perpunimit te mos lajmerohen deformimet elastike. 5.2. ANALIZA E PJESEVE TE PUNES NGA ASPEKTI TEKNOLOGJIK Vetit teknologjike te pjeseve te punes te cilat perpunohen ne NC-makinat vleresohen ne baze te vet perpunimit qe duhet kryer,saktesise se kerkuar ,prodhueshmerise se larte,qmimit te ulet si dhe duke marr parasysh pershtatjen per programim.

5.3. PERSHTATJA TEKNOLOGJIKE E VIZATIMIT TE PUNTORISE Vizatimi i puntorise eshte i nevojshem ti pershtatet NC-makinave. Para se gjithash eshte e domosdoshme te behet kuotimi i drejte dhe caktimi i projekcioneve te cilat i pergjigjen pozites se pjeses se punes ne tavolinen e punes se makines gjate procesit te perpunimit.Ne vizatim duhet te behet kuotimi ne varshmeri nga sistemi mates i makines,gjegjesishte ne sistemin mates relativ ( inkremental ) apo absolut.Nese vizatimi i cili vjen nga buroja ( zyra ) konstruktive i permbushe keto kerkesa atehere teknologut i eshte lehtesuar programimi. Pasi qe ne procesin e konstruktimit kryesishte nuk dihet se ne cilen makine do te perpunohet pjesa e punes-eshte normale qe te behet kuotimi ne koordinata apsolute sepse ne baze te vizatimit te tille eshte me lehte te perpilohet programi edhe per makinat te cilat jane te paisura me sistemin mates relativ.

22

5.3.1. SISTEMI KOORDINATIV I MAKINES DHE I PJESES SE PUNES Per sistemin koordinativ te pjeses se punes pervetsohet sistemi koordinativ kendrejte i orientuar djathtas ( fig.5.2 ).

5.2. Sistemi koordinativ kendrejt i orientuar djathtas. Per sistemin koordinativ te makines aksi Z-te i pergjigjet levizjes kryesore ,aksiX- shtrihet ne rrafshin e pozicionit te pjeses se punes ose instrumentit,kurse aksi Y-eshte i definuar me sistemin koordinativ te pervetesuar. Gjate programimit teknologu-programuesi gjithmone paramendon se instrumenti levize ndaj pjeses se punes.Atehere kahjet e akseve koordinative te pjeses se punes perputhen me kahjet e akseve koordinative te makines,psh tek tornoja fig. 5.3.

Fig.5.3. Sistemi koordinativ i pjeses se punes dhe i tornos.

23

Fig. 5.4. Sistemi koordinativ i pjeses se punes dhe i frezes.

Fig. 5.5. Sistemi koordinativ i pjeses dhe makines shpuese.

24

5.3.2. PARAQITJA E DIMENSIONEVE ( KUOTIMIT ) NE VIZATIMIN

E PUNTORISE Ne fig. 5.6. eshte treguar shembulli i kuotimit konvencional te pjeses cilindrike te destinuar per perpunimin ne torno.

Fig. 5.6. Kuotimi konvencional i pjeses se punes.

Duke u nisur nga nje kuotim i tille,programuesi-teknologu duhet gjate programimit te beje llogaritje te shumta te cilat munde te ndikojne ne paraqitjen e gabimeve.Qe ti ikim llogaritjeve te koordinatave,dhe ne vazhdimesi nga ajo se a futen masat ne sistemin e drejtimit ne menyre absol- lute apo relative ( inkrementale ) dallojme dy menyra te kuotimit dhe ate:

a) paralel b) serik ( rendor ) Menyra e pare e kuotimit shfrytezohet gjat programimit me dore,me bartjen absolute te permasave ne sistemin e dirigjimit. Per pjesen e dhene te punes ne fig. 5.7. eshte treguar kuotimi paralel,gjate se ciles per fillim koordinativ te pjeses se punes pervetsohen prerja e rrafshit te aksit ne paisjen shtrenguese dhe aksit te rrotullimit te pjeses se punes. Kuotimi rendor shfrytezohet atehere kur ne sistemin e drejtimit barten permasat relative ( inkr ementale ) dmth.dallimi i koordinatave ne krahasim me poziten paraprake ( fig. 5.8.). Eshte i shpeshte ,posaqerishte nese behet fjale per pjese te punes me te nderlikuara,qe ne vizatim te mos barten koordinatat,por dimenzionet qe jane me te rendesishme per programin jepen ne formen tabelare .Per formen e dhene te pjeses se punes ( fig. 5.9. ),ne forme tabelare jane dhene masat absolute dhe relative ne krahasim me sistemin koordinativ te pervetsuar(tab.5.1). Ne forme speciale per programin makinerik (kompjuterik),pershkrimi i gjeometrise se pjeses se punes behet me simbole,si ne fig.5.10 ku eshte: P-pika( POINT ), L-vija ( LINE ), PL-rrafshi ( PLANET ), C-rre ( CIRCLE ). Simbolet jane te definuara per shembullin e dhene ne tab.5.2.

25

Fig.5.7Kuotimi paralel.

Fig.5.8. Kuotimi rendor.

Fig. 5.9. Pamja e pjeses se punes. Fig.5. 10. Prezentimi simbolik i pjeses se punes per programim kompjuterik ( APT)

26

PIKA MASA APSOLUTE MASAT INKRAMENTALE

PIKA X Y X Z P1 10 10 10 10 P2 60 10 50 0 P3 60 60 0 0 P4 65 70 5 50 P5 90 70 25 10 P6 90 75 0 0 P7 105 75 15 5 P8 105 85 0 10 P9 10 85 -95 0 P10 10 75 0 -10 P11 20 75 10 0 P12 20 20 0 -55 P13 10 20 -10 0

Tab. 5.1. Menyra tabelare e paraqitjes se permasave absolute dhe relative si ne fig.5.9.

P P1 P2 X Y

45 40

75 45

L L1 L2 L3 L4 L5 X1 X1 X2 X2

20 15 85 20

85 20 105 40

105 40 105 60

95 70 35 70

35 70 20 15

C C1 C2 C3 X Y R

95 60 10

10 P1

16 P2

Tab. 5.2. Menyra tabelare e definimit te simboleve. Kjo menyre e tregimit te pjeseve te punes ka gjetur perdorim ne industrine e prodhimit te aeroplaneve,anijeve dhe ne industrine e automobilave per perpunimin e ;karosiereve;,ku te dhenat gjeometrike mirren nga modeli ose rrjedhin direkt nga llogaritjet.

27

5.3. HARTIMI I PROCESIT TEKNOLOGJIK 5.4.1. Zgjedhja e gjysemfabrikatit Perpunimi ne NC-makinat behet sipas kritereve te njejta si dhe gjate perpunimit ne makina konvenciale. Duke pasur parasysh saktesine e larte te perpunimit ne NC-makinat,ekziston mundesia e zvogel- imit te madhe te shtesave ne perpunim mekanik.Nese NC-makina perdoret per mesoperacione, ateher gjysmefabrikati perpunohet ne operacionin paraprak ne makinen konvencionale

5.5. TRAJTIMI I RPOCESIT TEKNOLOGJIK Nje nder detyrat me te komplikuara te cilat zgjidhen gjat projektimit te procesit teknologjik eshte caktimi i renditjes se perpunimit.Prej teknologut-programuesit kerkohet njohja e mundesive teknologjike te NC-makines,specifikave te konstruksionit te pjeses se punes,specifikave te veprimeve te ndryshme teknologjike te perpunimit dhe te kerkesave te posaqme te cilat lajmrohen gjate perpunimit ne menyre specifike ne NC-makinat.Gjate kesaj duhet shfrytezuar dukshem perpunimin provu- es te pjeseve analoge ne makinat klasike. Gjate perpunimit te procesit teknologjik shfrytezohet vizatimi i pjeses se punes,vizatimi i gjysem- efabrikatit ,lista e makines,standardet,katalogjet e instrumenteve speciale,matese dhe ndihemese, norma e regjimit te prerjes dhe normat e kohes,proceset teknologjike tipike etj. Perpunimi i procesit teknologjik perbehet nga caktimi i renditjes se operacioneve dhe kalimeve te percaktimit te regjimit te prerjes,formimit te listes se instrumenteve dhe paisjes speciale prerese, matese,ndihemese te nevojshme etj. Ne kuader te projektimit te procesit teknologjik per NC-makinat eshte e domosdoshme perveq perveq pershtatjes teknologjike te vizatimit te puntorise qe te formohet edhe plani i perpunimit,plani i shtrengimit dhe plani i instrumenteve. 5.5.1. HARTIMI I PLANIT TE PERPUNIMIT Fillon me analizen detale te vizatimit te puntorise gjate se ciles konstatohetn kerkesat per perpunim ne baze te cilave vihet ne perfundim se ne sa shtrengime duhet te behet perpunimi i pjeses se punes Ne baze te numrit te nevojshem te shtrengimeve te pjeses se punes gjate perpunimit caktohen dhe shenohen siperfaqet bazuese gjegjesishte formohet plani i shtrengimit te pjeses se punes.Pastaj behet perpilimi i planit te perpunimit per pozita te caktuara te shtrengimit,duke marre para syshe te gjita specifikat e sistemit me DN i cili eshte pjese perberse e sistemit per te cilin perpilohet programi i punes.Plani i perpunimit duhet te jete shume i gjere ,dmth.duhet te perfshije te gjitha veprimet te cilat duhet te kryhen ne makine gjate perpunimit te pjeses se punes.Ne rastin e pergjithshem plani i perpunimit perfshin: -vendin e punes, -listen e oprracioneve, -renditjen e puneve, -numrat e rrotullimeve, -vleren e hapit, -nderrimin e instrumentit, -paisjen per ftohje etj. Te gjitha keto te dhena barten ne planin e perpunimit me renditje sipas te ciles perbehet perpunimi ne makine,me çka lehtesohet pershkrimi i listes programuese.

28

5.5.2. HARTIMI I PLANIT TE SHTRENGIMIT Organet punuese te makines levizin ne shume drejtime .Qdo njeri prej drejtimeve duhet te definoh-et gjegjesisht duhet te kete emrin e vet,shenjen e vet ne menyre qe makina ti identifikoj levizjet e caktuara.Drejtimi dhe kahjet e levizjeve dhe te rrotullimit jane dhene ne fig.5.11. Kur ti ofrohemi punimit te planit te perpunimit ,percaktohen edhe pozitat e shtrengimit.Te gjitha pozitat e treguara me skica paraqesin planin e shtrengimit ( fig.5.12. ).Ne keto plane te shtrengimit duhet ne menyre te njevlershme te caktojme pozitat e shtrengimit te pjeses se punes ,te shenohen boshtet koordinative ,te ipen kuotat e domosdoshme,dhe te paraqiten paisjet gjegjese shtrenguese. Plani i paraqitur i shtrengimit te pjeses se punes ne makinen shpuese-frezuese,horizontale perban sistemin koordinativ te makines ;OM;, i cili eshte i pandryshueshem,dhe sistemin koordinativ te pjeses ;OP; ,i cili te shumica e sistemeve munde te zhvendoset neper tere hapsiren punuese te makines.Plani i shtrengimit sherben para se gjithash per zhvendosjen e drejt te pjeses punuese ne makine dhe per plotesim me te lehte te listes programuese ,por sherben edhe pre paraqitjen e paisjeve shtrenguese te paraqitura per perpunimin e pjeses konkrete punuese.

Fig.5.11Sistemet koordinativ te NC- makinave.

29

Fig. 5.12. Plani i shtrengimit.

5.5.3. HARTIMI I PLANIT TE INSTRUMENTEVE Instrumenti dhe pjesa e punes gjate perpunimit jane ne kontakt, gjate te cilit levizjet e instrumentit dhe te organeve te punes se makines definojne formen gjeometrike dhe dimenzionet e pjeses se punes.Makinat me DN e kane sistemin koordinativ gjegjes ne lidhje me te cilin jane definuara pozitat e organeve te punes se makines.Pasi qe ne lidhje me fillimin e sistemit koordinativ te makines definohet pozita e pjeses se punes dhe organeve te punes se makines, prandaj definimi i plote dimenzional i instrumenteve paraqitet si parakushte per fitimin e formes dhe dimenzioneve te kerk- uara te pjeses se punes me vizatim.Definimi i instrumenteve sipas dimenzioneve paraqet caktimin preciz te pozitave te majave te preses ne krahasim me pikat referuese te mbajtesit te instrumentit. Te makinat me DN eshte e domosdoshme qe praktikisht te behet rregullimi i instrumentit.Ne NC- makinat njekohesishte bartet gjysmefabrikati ,bartësi i informatave ( shiriti i prrforuar ) dhe insrru- menti i pergaditur me heret per perpunim komplet te parapare me programin e perpunimit.Te gji-tha instrumentet te cilat perdoren gjat perpunimit barten ne formular te posaqem i cili quhet plani – i instrumenteve.Ne planin e instrumentit barten te gjitha te dhenat per makinen gjegjese dhe pjesen e punes.Ne baze te planit te MMP behet pergatitja e instrumentit,d.m.th.behet rregullimi jashta makines ne paisjen speciale per rregullimin e IMP ( of. line ). Plani i instrumenteve, me te gjitha te dhenat e nevojshme i ipet sherbimit i cili bene pergatitjen e instrumenteve per perpunimin e caktuar. Kjo pergatitje e instrumenteve perfshine, para se gjithash, rregullimin e tyre paraprak. Me rregullim paraprak te instrumenteve nenkuptohet rregullimi jashte makines ne te cilen behet perpunimi i siperfaqes se caktuar, vrimes se caktuar dhe thellesise se asaj vrime. Psh.nese me planin e perpunimit eshte parapare qe nje vrime te zgjerohet , atehere thikat ne mbajteset e tyre rregullohen ne menyre qe gjate perpunimit te japin diametrat e kerkuar.Keshtu ,per perpunimin e vrimes Φ80H6 thika e pare ne mbajtesin e instrumentit do te rregullohet ashtu qe te realizoj diametrin Φ78,5mm ( perpunimi i ashper ),e dyta Φ 79,6( gjysem i pastert) dhe e treta Φ 80H6 ( i pastert ). Prej pjeses punuese konkrete varet se a do te jene te gjitha instrumentet ne nje mbajtes apo ne mbajtes te posaçem .Rregullimi aksial i instrumentit gjithashtu eshte i nevojshem tek mbajtesit e puntove spirale, te filetave dhe tek mbajtesit e thikave ( fig.5.13 ), i cili behet ne aparatin e posaçem jashte makines.

30

Fig.5.13. Rregullimi aksioal dhe radial i instrumenteve.

5.5.4. LLOGARITJA E REGJIMIT TE PERPUNIMIT Ne praktike perdoren tri menyra te zgjedhjes se regjimit te prerjes: -analitike, -tabelare, -grafike. Metoda analitike paraqet bazen e metodes tabelare dhe grafike. Zgjidhja e regjimit te prerjes duhet te filloj me pervetësimin e thellesise se caktuar te prerjes, sepse thellesia e prerjes ne krahasim me parametrat e tjere te regjimit te prerjes me pake ndikon ne qend- rueshmerine e instrumentit. Zakonishte pervetsohet thellesia e prerjes e cila mundeson heqjen e sht esave te perpunimit me numer te vogel te kalesave. Numri i kalesave varet prej kualitetit te kerkuar, saktesise se perpunimit dhe ngurtesise se sistemit makine –instrument-pjese e punes-paisje ndihe- mëse. Hapi i ardheshem eshte caktimi i vleres se hapit. Gjate kesaj si hap adekuat merret vlera maksimale e lejuar nga kufijte teknologjike te lejuar. Pastaj caktohet vlera me e madhe e shpejtesisë se levizjes ndihemese ( prodhimi i hapit dhe numrit te rrotullimeve ). Si kriter kualitativ per regjimin optimal te prerjes ne NC-makinat munde te merret qendrueshmeria e instrumentit. Atehere llogaritjen e qendrueshmerise optimale te instrumentit duhet ta bejme para caktimit te hapit dhe shpejtesise se prerjes.Duke pasur kete parasysh, llogaritja e regjimit te prerjes per NC-makinat duhet te behet sipas kesaj renditje:

1. te caktohet renditja e prerjes, 2. te llogaritet qendrueshmeria optimale e instrumentit, 3. te llogaritet vlera e lejuar e hapit duke marre parasyshe te gjitha kufizimet, 4. te caktohet numri i rrotullimeve ( shpejtesia e prerjes ). Hulumtimi i te dhenave statistike mbi shkakun e gabimit ne program tregon se rreth 50% te gabimeve per shkak te caktimit te gabueshem te regjimit te prerjes. Pas perpunimit dhe kontrolli- mit te pjeses te punes sipas rregulles ne program barten vlerat e ndryshuara te regjimit te prerjes qe barte pas perseritjen e pershkrimit te programit.

31

Makinat e pajisura me sistemin adaptiv te rregullimit automatik te hapit ne funksion te ngarkeses se instrumentit thjeshtesohet llogaritja e regjimit te perpunimit. Si rezultat i aplikimit te regjimit automatik te hapit rritjen e qendrueshmerise se instrumentit e ne lidhje me kete edhe saktesine e perpunimit.

5.5.5. PROJEKTIMI I RRUGES ( TRAJEKTORES ) SE INSTRUMENTIT Teknologu-programuesi programon trajektoren e majes se instrumentit gjegjesisht te mesit te rrezes se se instrumentit. Nese supozohet se rrezja e instrumentit gjate perpunimit te kontures se pjeses se punes mbetet konstante, ateher trajektorja e qendres se rrezes te majes se instrumentit gjate perpunimit kontural perfaqeson konturen ekuidistance te pjeses se punes ( vendi gjeometrik i pikave te larguara ne menyre te barabarte nga kontura e pjeses se punes ). Nese te perpunimi kontural me thika konturuese programohet trajektorja e majes se instrumentit, vjen te gabimi ne perpunim per shkak te konsumit te majes se instrumentit, prandaj duhet qe te programohet trajektorja e qendres se rrezes se instrumentit si kontur ekuidistante e pjeses se punes. Koordinatat ekuidistante te pikes x dhe T caktohen nga keto formula:

Ku jane: Xi,Yi- koordinatat e pikes se i-te ne konturen e pjeses se punes R- rrezja e instrumentit α- tangjenti i kendit te pjerrtesise ne konture ne piken e i-te. Ne programin e perpunimit te pjeses se punes pershkruhet ekuidistanca e cila eshte e perbere prej elementeve gjeometrike.Elementet gjeometrike i perbejne:pika, rrethi, drejteza, cilindri, konet e rregullta etj. Me kombinimin e elementeve gjeometrike fitohen konturat e ndryshme te pjeses se punes. Elementet gjeometrike munde te jene prej drejtezave, pjeset e rrethit dhe lakoret e rendit te dyte dhe me te larta. Ne fig.5.15a jepet si shembull pamja e pjeses se punes se perbere nga drejteza dhe pjeset e rrethit ,ne fig.5.15b jane dhene trajektoret e instrumentit gjate perpunimit te kesaj pjese.

32

Fig.5.14. Caktimi i koordinatave te pikes se ekuidistances. Elementet e ndara gjeometrike ne mes veti bashkohen me nderprerje me tangjentin, kurse pikat e jashtme quhen pikat e nyjes. Ne menyre qe ne programin e perpunimit te pjeses se punes te barten madhesite e levizjes se organeve te punes se makines, elementet e trajektores se instrumentit te punes duhet te jene te caktuara ne menyre te njevlershme. Me kete qellim ne sistemin koordinativ te zgjedhur caktohen koordinatat e pikave nyjore te kontures dhe te ekuidistances. Gjate projektimit te trajektores se instrumentit eshte e domosdoshme te merren parasysh specifikat gjat afrimit dhe largimit te instrumenteve nga pjesa e punes. Zakonishte afrimi i instrumentit drejte pjeses qe perpunohet, behet me hap te shpejte. Ne distancen 2-10mm levizja e instrumentit behet me hapin e punes i cili siguron hyrje te lehte te instrumentit ne pjesen e punes. Atehere hapi i punes zevendesohet me largim te shpejte kur instrumenti largohet nga pjesa e punes me shume se 2mm.

33

a) Pamja e pjeses se punes. b) Rruga e instrumentit. Fig. 5.15. Konturat e pjeses se punes me trajektoren e instrumentit. 6. SHKRUARJA E PROGRAMIT DHE BARTJA E TIJ NE BARTESIN PROGRAMOR- PROGRAMI I MMP ME DN Makinat metalprerese me dirigjim numerik nuk paraqesin vetem forme te re te automatizimit te paisjeve qe e rrisin produktivitetin e punes, por ne menyre kualitative ( cilesore ) e ngrisim industrine metaloperpunuese ne nje nivel me te larte ,duke i falenderuar metodave te reja te dirigjimit te proceseve teknologjike dhe mundesise se automatizimit te prodhimtarise komplekese. Programimi i MMP me DN eshte aktivitet me te cilin definohen te gjithe urdhrrat ( komandat ) e nevojshme per zhvillimin normal te procesit te perpunimit.Kjo paraqet vetem njeren prej segme- nteve te lidhur me MMPme DN,por eshte mjafte i rendesishem sepse nga programimi varen karakteristikat dalese te pjeses se punes,siqe jane: cilesia e perpunimit,saktesia,prodhueshmeria etj. Dallojme tri lloje te programimit: -programimi me dore, -programimi gjysem makinerik ( gjysem automatik ) dhe -programimi makinerik ( automatik ) ose kompjuterik.

6.1 PROGRAMI ME DORE Programimi me dore perdoret shume shpesh me qe investimet per blerjen e paisjes per programim me dore ( llogaritesi i gjepit ,makina elektrike e shkrimit me shpuesin dhe lexuesin e shiritit ) jane te vogla dhe arsimimi i kuadrit per pune ne keto paisje eshte shume i thjeshte.Si arsye themelore per perdorimin e programit eshte edhe fakti se per numer me te madh te pjese-ve makinerike duke marre parasyshe formen konstruktive te thjeshte te tyre munde te punohet programi pa veshtersi te medha ( fig. 6. 1 ). Nga figura shihet qe programimi me dore i MMP me DN duhet te permbaje keto aktivitete: -definimin e planit te punes,planit te shtrengimit dhe planit te instrumenteve, -bartjen e informatave gjeometrike nga vizatimi i puntorise , Rregullimi i informatave ne listen programuese teknologjike ne blloqe sipas rrjedhes se perpu-nimit, -kodimi i informatave, -Percjellja e informatave nga lista programuese ne shiritin e shpuar ( perforuar ).

34

Programuesi duhet te njoh: -karakteristikat e sisyemit instrument metal-preres-njesi dirigjuese, -madhesite hyrese, -menyra e shkrimit te blloqeve ( gjatesite fizike osevariabile ), -menyra e kodimit te disa funksioneve makinerike, -menyra e kodimit te hapit dhe numrit te rrotullimeve, -llojet e programimit ( absolut dhe\ose relativ ), -llojet e interpolimit ( linear,rrethor dhe parabolik ), -madhesite e koordinatave maksimale te lejuara ne drejtim te secilit aks, -karakteristikat e njesive dirigjuese te cilat kane ndikim ne programim. Programimi me dore perdoret ne qoftese kemi te instaluara numer te vogel te NC-makinave.

Fig. 6.1. Programimi me dore te perpunimi ne NC-makinat.

35

6.2 PROGRAMIMI KOMPJUTERIK ( MAKINERIK )

Programimi i NC-makinave eshte shpesh fyt i ngushte ne perdorimin efikas te tyre.Ashtu sot gjithnje me shpesh lajmerohet nevoja per automatizimin e programit te NC-makinave duke perdorur llogaritesit e perpunimit te programit makinerik. Me automatizimin e programit eshte e mundur te arrihet niveli me i larte kualitativ kuantitativ i perpunimit te programit te NC-makinave,posaqerishte atehere kur kemi te bejme me numer te madh te programeve ose pjeseve te punes me gjeometri te komplikuar.Ne varshmeri te shkalles se automatizimit projektimit te procesit teknologjik te NC-makinave dallojme programimin gjysem- makinerik dhe programimin makinrrik. Programimi gjysmemakinerik realizohet permes mini-llogaritesit fig.6.2. Programimi ne kete menyre eshte thjeshtuar,sepse :SOFTWARE: ( Perkrahja programuese ) e mini-llogaritesve e liron programuesin-teknologun nga operacionet rutinore gjate perpilimit te programit. Zvogelimi i metejme i harxhimeve te programit posaqerisht per konfiguracione te komplikuara te pjeseve te punes arrihet me autorizimin te pjeseve te punes arrihet me autorizimin e plote te programimit duke perdorur llogaritesin ( kompjuterin ) e madh.

Fig.6.2. Programimi gjysmemakinerik.

vizatimi Lista e instrumenteve

Llogari- tesi

Terminali memorja

X y z

Shiriti I perforuar

Lista programuse

36

Fig. 6.3. Programimi makinerik Ne fig. 6.3. Eshte treguar principi i programit makinerik. Programimi i perpiluar me gjuhe te orijentuara sipas problemit ( psh.me EXAPT )quhet program burimor i cili percillet ne kartelat e shpuara ( nje kartele e shpuar i pergjigjet nje fjalie ).Meqense leximi i kartelave behet ngadale,permbajtja e tyre paraprakishte percillet ne shiritin magnetik ose ne diskun magnetik.Te dhenat gjeometrike te perpunuara si dalje nga kompjuteri ( llogaritesi ),memorohen ,vrimosen ne shirit ose shtypen ne forme CLTAPE 1 ( CUTTER LOCATION DATA 1 ) te dhenat mbi pozicionin e instrumentit 1. Te gjuhet programuese procesoret e te cileve kane mundesine e perpunimit perveq te informatave gjeometrike dhe informatat teknologjike (psh.EXAPT) si dalje definitive nga kompjuteri eshte dhene ne formen CLTAPE 2, ( fig.6.4 ).

NC-MAKINA

VIZATIMI I PUNTORIS

LISTA PER ORGANIZATOR

URDHESA E PUNES

LISTA E PUNES

LISTA TEKNOLOGJ.

PROGRAMI BURIMOR

SHPUSI, LEXUSI I KARTELAVE

LLOGARITESI KOMPJUTERIK

SHIRITI I SHPUAR

NJESIA DIRIGJUSE

GJUHA E SIMBOLEVE

DATOTEKA E INSTRUMEN. MAERIALEVE MAKINAVE TE DHENAVE NDIMSE

PROCESORI

POST- PROCESORI

SIMULUSI I TRAJEKTORES SE INSTRUM.

URDHERI PER PUNTOR

37

Fig. 6.4. Skema e programimit makinerik ne gjuhen programuese EXAPT. Keto te dhena jane me rendesi te pergjithshme dhe nuk mund te perdoren per fitimin e shiritit per dirigjimin e NC- makinave .Pershtatja e ketyre te dhenave tipit te caktuar te makines dhe njesise dirigjuese kryhet me program special-: POSTPROCESORIN: , i cili eshte i vendosur ne memorje te kompjuterit. Gjate programimit automatik shfrytezohen datotekat e instrumenteve,makinave,materialeve,menyres se perpunimit dhe te dhenave ndihemese.Procesori ( programi ngases ose perpunues ) eshte programi i pergjithshem i cili gjendet ne memorjen e kompjuterit dhe ka per detyre qe te shendrroj

PROCESORI PER GJEOMETRI

PROG. I PERSHTATUR PER DATOTEK ME

DN

PROC. PER TEKNOLOGJI

GJUHA EXAPT Programi ne

gjuhen EXAPT

DATOTEKA PER MAKINA

DATOTEKA PER OPERACIONE

DATOTEKA PER MATERIALE

DATOTEKA PER INSTRUMENTE

FLETA PER PROGRAMUSIN

FLETA PER ORGANIZATORIN

FLETA PER OPERATORIN

INFORMATAT TENOLOGJIKE

VIZATIMET

procesori

Te dhenat per pozicionin e instrumentit

CL DATA 1

Te dhenat per poz.. te inst.

postprocesori

CL DATA 2

Shiriti I perforuar

38

instruksionet e programit burimor ne gjuhen e makines.Shpesh quhet Compiles-program per perk-thim, qe eshte thirrje e gabuar .Procesi eshte me shpesh i perpiluar ne principin modulare.Perbehet prej moduleve vijuese: -verifikimi i hyrjes ,qe perfshin identifikimin e instruksioneve programuese,saktesine e tyre,verifikimin e saktesise se informatave gjeometrike e teknologjike, -kodimi i materialeve dhe i pjeseve te perpunimit ashtu qe dalja nga ky modul eshte numri klasifi- kues i pjeses punuese dhe materialit, -definimi i veprimeve teknologjike, -zgjedhja e llojit te veprimit teknologjik, -definimi me i afert i disa operacioneve teknologjike, -kompletimi i veprimeve teknologjike me parametra teknologjike,karakteristike per nje veprim te caktuar, -zgjedhja e instrumentit, -zgjedhja e tipit te instrumentit, -zgjedhja e prerjes terthore te tipit te instrumentit, -zgjedhja e materialit te pjeses se instrumentit, -zgjedhja e makines, -optimalizimi i parametrave te perpunimit duke marre parasyshe kriteriumin e shpenzimeve minimale te perpunimit dhe kufizimet parametrike, -definimi i trajektores se instrumentit. Perveq te dhenave gjeometrike procesori,ne rastin e pergjithshem,perpunon edhe nje informate teknologjike. Ne praktike hasim : -procesoret e orientuar sipas karakteristikave gjeometrike. -procesoret e orientuar sipas karakteristikave gjeometriko-teknologjike. Ne grupin e pare munde te llogaritet procesori per APT; FAPT; 2CL; BASIC; EXAPT; etj. e ne te dyten procesoret EXAPT 1; EXAPT 2; EXAPT 3; COMPACT etj. Modulet themelore te postprocesorit jane: -hyrja, -transformimi i sistemit koordinativ dhe pershtatja e levizjes ne makine, -gunksionet ndihemese, -dalja dhe -kontrolli i rrjedhjes se informatave. Hyrjet ne postprocesor jane mes-informatat te cilat gjenden ne CLTAPE 2, e te cilat fitohen me perpunimin e mes-informatave nga CLTAPE 1 dhe me te te dhenave teknologjike. Faktoret themelor te cilet ndikojne ne strukturen e postprocesorit jane: -karakteristikat e procesorit ( CLTAPE 2 ), -karakteristikat e njesise dirigjuese, -karakteristikat e MMP. Dalja nga procesori eshte: -shiriti i shpuar, -lista e instrumenteve, -lista e programeve per operatorin ne makine me udhezimet. Gjate definimit te posteprocesorit duhet te merren parasysh keto kushte: -lloji i procesorit te shfrytezuar, -lloji,gjegjesishte tipi i llogaritesit i cili shfrytezohet per programimin makinerik, -tipi i njesise dirigjuese dhe -karakteristikat e NC-makinave. Duke marre parasyshe kushtet e lartpermendura me se miri qe postprocesorin ta definoj prodhuesi i NC-makinave. Gjuhet programuese te orientuara sipas problemit kane keto perparesi ne krahasim me gjuhet per programim makinerik ( gjuhet e njesive dirigjuese ): -definimi i thjeshte i pjeses se punes, -sintaksa e thjeshte dhe domethenja e gjuhes ,

39

-gjuha programuese eshte e pavarur nga tipi i makines dhe njesia dirigjuese. -llogaritjen e pikave te kontures e ben kompjuteri ,me qka ne mase te madhe e liron programuesin nga operacionet rutinore etj. Sistemi i pare komplet per programim automatik (makinerik )eshte zhvilluar ne institutin e teknologjise ne MASSACHUSTS ( SHBA ) ne periudhen 1955-1961. Kjo eshte gjuhe programuese per programimin automatik te instrumenteve prerese APT.Me vone nga ana e nje numri me te madh te instrumenteve ,prodhuese te kompjutereve dhe MMP-ve jane zhvilluar nje numer i madh i gjuheve ,prej te cilave me se shpeshti perdoren: AUTOPIT, AUTOPROGRAMER, EXAPT, BASIC-EXAPT, CAMPACT II, EASYPROG, ELAN, NEL, N 100, MINIAPT, PROGRAMAPT, TELEAPT, GTL etj.

40

BAZAT E PROGRAMIMIT ME DORË TË MMP ME DN

H Y R J E

Evolucioni teknologjik i kishte dhënë shtytje edhe zhvillimit te sistemeve me DN të MMP.

Automatizimi i prodhimtarisë në seri të mesme dhe të vogla si forma dominuese të prodhimtarisë,

sot me sukses realizohet me dirigjim numerik (Numercal Control - NC) të MMP, e që dallohen: me

produktivitet, saktësi të automatëve dhe fleksibilitet të makinave metalprerëse.

Karakteristika themelore e NC-makinave është forma numerike e dhënies së të gjitha

informatave të nevojshme për kryerjen automatike të ciklit punues, veçanërisht është e

rëndësishme të ceket që të gjitha lëvizjet e organeve punuese jepen në formë numerike, me çka

parimisht dallohen nga makinat automatike, tek të cilat këto lëvizje janë përcaktuar me kufizues,

gunga, kopjues, etj.

Kjo specifik e NC-makinave mundëson që informata të mundë të futet në shiritin e përforuar i

cili në mënyrë shumë të thjeshtë vendoset në makinë, prej nga makina i merr urdhrat për kryerjen e

operacioneve. Dirigjimi numerik (NC-numerical kontrol) është aplikuar për herë të parë në

makinat metalprerëse me 1952 në SHBA, në një makinë frezuese universale, e cila i ka punuar

pjesët e komplikuara të industrisë së aeroplanëve. Prej atëherë ky dirigjim është bërë sistem

universal për dirigjim automatik tek makinat tornuese, frezuese, shpuese, retifikuese, matëse, etj.

Nga aspekti konstruktiv këto makina kanë pësuar dhe pësojnë ndryshime të rëndësishme,

mirëpo koncepcioni i tyre bazë dhe aplikimi teknologjik edhe me tutje mbetet i njëjtë. Por, me

përsosjen e mëtutjeshme të njësive dirigjuese dhe me futjen e kompjuterëve në to është mundësuar

punimi i makinave shumë të ndërlikuara të cilat edhe nga aspekti i koncepcionit, esencialisht

ndryshojnë nga makinat e ngjashme universale me dirigjim numerik.

Me makinat MMP me DN (apo NC – makinat), pjesërisht largohet ndikimi i punëtorit në

karakteristikat e procesit të punës, sepse këto makina tanimë përfshihen në sistemet e

automatizuara ku bëhet e mundur që te:

- zvogëlohet koha kryesore e përpunimit për arsye të mundësisë së përdorimit të regjimeve më

të rrepta të përpunimit,

- zvogëlohet koha ndihmëse për arsye të rritjes së shpejtësisë së hapit bosh, automatizimit të

vendosjes dhe largimit të instrumenteve, lëshimit dhe ndaljes automatike të mjeteve ftohëse

e lubrifikuese etj,

- zvogëlohet koha e përpunimit e me këtë rritet prodhueshmëria e përpunimit, realizohet

saktësi e lartë – prandaj operacioni i kontrollit mund të mënjanohet,

41

- është mundësuar përpunimi i pjesëve me profil të komplikuar të cilët me vështirësi

realizohen në MMP konvencionale.

- është mundësuar zëvendësimi i shumë MMP-së me vetëm disa MMP me DN,

- rritet shkalla kohore e shfrytëzimit të makinave,

- zvogëlohet numri i punëtorëve të specializuar,

- zvogëlohet numri dhe kohëzgjatja e operacioneve përgatitore (vijëzimi dhe shpimi i

qendrave),

- realizohet dirigjim më i thjeshtë në procesin e prodhimit etj.

Pra, MMP me DN nuk paraqesin vetëm formë të re të pajisjeve automatike, por e ngritin

produktivitetin, e ngritin përpunueshmërinë e metaleve në nivel më të lartë, duke iu falënderuar

metodave të reja dirigjuese të proceseve teknologjike dhe mundësive te automatizimit kompleks të

prodhimtarisë.

Analizat krahasuese te shfrytëzimit të makinave klasike dhe atyre me DN, tregojnë që një

makinë metalprerëse me DN i zëvendëson tri deri ne tetë makina klasike, meqë arrihet zvogëlimi i

përgatitjes së duhur, fuqisë punëtore, hapësirës prodhuese, etj... Produktiviteti i punës gjatë

shfrytëzimit të MMP me DN rritet edhe deri në 50%, pjesa e kohës së makinës në kohën e

përgjithshme të përpunimit te pjesës së punës, rritet prej 15 deri 35 % në 50 deri 80 % që e rrit

koeficientin e shfrytëzimit të fondit të kohës punuese; koha e përgatitjes së prodhimtarisë

zvogëlohet për 50 deri 70 %; saktësia e pjesëve të përpunuara rritet për dy deri në tri herë, ndërsa

numri dhe çmimi i operacioneve shtesë zvogëlohet për katër deri në tetë herë.

Puna lidhur me krijimin e sistemeve komplekse prodhuese-teknologjike shpien në sistemet

me dirigjim numerik ku lidhen transporti dhe përdorimi i materialit, si dhe pjesëve me operacione

në makina nga njëra anë, dhe organizimi i sistemit të tërësishëm informativ për dirigjim të

prodhimtarisë nga ana tjetër. Duhet theksuar se dirigjimi numerik nuk paraqet llojin e përpunimit,

por një koncept special të dirigjimit me MMP i cili shfrytëzohet me qëllim të shfrytëzimit më të

mirë të performansave të MMP-së.

Rezultati i zhvillimit të dirigjimit numerik te makinat metalprerëse është tipi i ri i makinave të

ashtuquajtura qendra përpunuese që sot dallohet me fleksibilitet dhe prodhimtari të lartë. Makinat

metalprerëse me dirigjim numerik paraqet NC - sistemin i cili përbëhet nga këto nënsisteme:

- makinës metalprerëse

- sistemit matës

- sistemit të ngasjes (të repartit)

- njësitë dirigjuese.

42

Zakonisht sistemi i ngasjes, sistemi matës dhe njësia dirigjuese në kuptimin e ngushtë shikohen

si nënsisteme të sistemit të dirigjimit me MMP.

Sistemi matës përbehet prej pajisjeve për kontroll automatik te përmasave te copës punuese,

korrekturës së instrumenteve dhe tolerancat e lejuara.

Sistemi ngasës ka për detyrë që të realizoj lëvizjet e nevojshme sipas urdhrave te dhëna me

program.

Njësia dirigjuese i jep në formën e koduar të gjitha instruksionet e nevojshme të lëvizjes

(zhvendosjes). Llojet e dirigjimit mund të jenë:

- Dirigjimi pikë për pikë,

- Dirigjimi sipas vijës së drejtë,

- Dirigjimi sipas kontures ose dirigjimi kontural (funksional).

Dirigjimi pikë për pikë - është lloji më i thjeshtë i dirigjimit, ku instrumenti pozicionohet në

vendin e duhur dhe fillon përpunimi. Pas përfundimit të përpunimit merret hapi tjetër programor si

dhe pozicionohet në vendin tjetër të dëshiruar, pa varësi funksionale në mes të akseve. Lëvizja në

mes të pozicioneve realizohet me lëvizje të shpejtë pa kontakt në mes të instrumentit dhe pjesës së

punës.

Dirigjimi sipas vijës së drejtë – edhe këtu nuk ekziston varshmëri funksionale në mes te

lëvizjeve sipas akseve. Instrumenti gjatë lëvizjes është në kontakt me pjesën punuese dhe vazhdon

në rrugë te drejt sipas urdhrit me koordinata për piken fillestare dhe përfundimtare.

Dirigjimi kontural – mundëson përpunimin e konturave vijëlakuara me lëvizje relative në

varshmëri funksionale sipas akseve te veçanta.

2.1. HYRJE NË PROGRAMIM

Te MMP me DN jepen udhëzimet për përpunimin e një pjese të punës në formën e koduar për

dirigjim. Kjo quhet si “PROGRAMIM I PJESËRISHËM” (programimi i pjesëve).

Informatat e ardhshme janë të nevojshme për përpilimin komplet të programimit të pjesëve:

- shtrëngimi i pjesës së punës,

- procesi i programimit,

- instrumenti dhe të dhënat teknologjike,

- gjeometria e pjesës së punës.

Për thjeshtësim të programit të pjesëve supozohet se lëvizjet gjithmonë kryhen nga instrumenti.

Që të caktohet rruga e instrumentit, makina pajisjet me një sistem koordinativ ideal pika zero e së

cilës mund të zgjidhet në mënyrë të çfarëdoshme (dmth. mund të merret sipas dëshirës).

43

Lëvizjet sipas akseve janë të caktuara sipas propozimeve të standardit ISO dhe të kahjeve sipas

standardit DIN, ISO/1841 dhe DIN 66017.

Pozicionet e rrugës së instrumentit programohen si pika te sistemit koordinativ. Gjatë kësaj

duhet qe secila lëvizje sipas instrumentit së bashku me të dhënat teknologjike të përshkruhet si

udhëzim i veçantë. Me këtë lind një program i pjesërishëm i cili përbëhet prej numrit të blloqeve të

veçanta, “fjalive”. Pra, secili bllok i programit përbëhet prej udhëzimeve të pjesshme të cilat janë

të quajtura “fjali”.

Programi i pjesërishëm duhet që tani të memorohet në memorien programore të dirigjimit.

Përpilimi i programit rrjedhë nga kjo memorie.

Dirigjimi ka dy memorie të ndryshme:

- një memorie për konstanta makinerike dhe të dhënave të instrumentit ,

- një memorie për programe të pjesëve dhe të nën programeve.

Fig.7.1. Principi themelor i programimit të proceseve përpunuese në CNC-makinat

44

Secili program kërkon vëllim të caktuar të vendit të memorimit. Me ndihmën e vëllimit

komplet, caktohet se sa vende janë të nevojshme për memorimin e programit të pjesëve. Hapësira

që ka mbetur mund të përdoret për memorien e nën programeve.

Për futjen e një programi në disponim kemi tri mundësi:

- futja me dorë e të dhënave përmes tastierës,

- futja e të dhënave përmes shiritit të përforuar,

- futja e të dhënave përmes shiritit, përmes kasetës së magnetofonit ose floppy disc-

ut, vendi i kyçjes në RS-232-C/V24/.

Udhëzimet për programin mund të barten edhe prej secilit memorim të zgjedhur gjegjës në atë

bartës të te dhënave.

2.2. SISTEMET E KODIMIT TË INFORMATAVE

Me kod nënkuptohet një bashkësi e rregullave në bazë te të cilave të dhënat e paraqitura në një

mënyrë transformohen në mënyrën tjetër. Shembull tipik është marrëdhënia në mes bashkësisë së

vrimave në shiritin e shpuar në formën e koduar. Emërimit të kodit i cili aplikohet në dirigjimin

programor, i paraprijnë shumë kërkesa. Është e nevojshme që kodi i përdorur i formuar në bazë të

rregullave logjike të thjeshta, të cilat sigurojnë mundësinë e shfrytëzimit të deshifrueseve të

thjeshtë, që të mbrohet nga gabimi, që të jetë i mundësuar shënimi i të gjitha simboleve të cilat

janë të domosdoshme gjatë programimit, të sigurojnë dendësinë më të madhe të informative në

njësinë e gjatësisë së shiritit të shpuar etj.

Është i zhvilluar një numër i madh i kodeve nga të cilat po përmendim: No2-FERRANTI, ENT,

ZSC-3, ISO, EIA, AEG, PC-BC, GOST10859-64, BCK-5, etj.

Sipas propozimeve të ISO-së (ISO R840-1968) është i standardizuar kodi i shiritit të shpuar.

Mirë po as deri më sot nuk ka dal nga përdorimi EIA R244-kodi i cili është i zhvilluar si kod

standard në Amerikë. Po i përdorimi karakteristikat themelore të këtyre dy kodeve:

5. ISO kodi:

- kolonat nga 1-4 së bashku dhe kolonat 5-6 janë të parapara për shënimin e numrave prej 0

deri në 9,

45

- kolona prej 1-5 së bashku me kolonën 7 janë të parapara për shënimin e shkronjave prej 1

deri në 7,

- kolona 8 shërben për bartjen e vrimës me qëllim të fitimit të numrit qift të vrimave,

- kolona 1-4 së bashku me kolonën 6 janë të parapara për shënimin e simboleve,

- shenja DEL (DELETE) paraqet të tetë vrimat e shpuara.

b) EIA kodi:

EIA kodi është kod standard i sistemit për dirigjim numerik pozicional drejtvizor dhe kontural i

cili është propozuar nga Bashkësia Industriale Elektronike (SHBA), përmes standardit RS 244.

Shfrytëzon shiritin e letrës tetë kanalesh me gjerësi prej 1 coll (25,4 mm). Është pranuar edhe nga

Bashkësia Amerikane për standardizimin (ASA), si kod amerikan standard për DN.

- kolonat prej 1-4 janë të parapara për bartjen e numrave të koduar binar prej 1-9,

- kolona 5 shërben për bartjen e vrimës ë qëllim të fitimit të numrit jo tek prej 1-9,

- kolona prej 1-4 së bashku me kolonën 6 dhe 7 janë të parapara për shënimin e

shkronjave dhe numrave,

- në kolonën 6 bartet zeroja e koduar binare,

- në kolonën 8 bartet shenja për mbarimin e fjalisë.

Shenja IRR (Irrubg) paraqet vrimat e shpuara në kanalet 1 gjer më 7. Kanali për bartjen e shiritit

(trakes) për të dy kodet gjendet ndërmjet kolonës së katër dhe të pestë.

Fundi i fjalisë për lexuesin e shiritit të shpuar paraqet urdhrin për daljen e për makinën e

shkrimit urdhrin për kthimin horizontal të cilindrit përmes hapit për një rend.

Përmes kolonës kontrolluese me paritet (PARTY CHECK) mund të caktohet se së ekziston

gabimi i rendit të parë, dmth a ka në secilin lloj numër qift apo tek vrimave. Hulumtimi i paritetit

është më së shpeshti është hulumtimi i vetëm i shiritit të shpuar. Për shënimin e adresave

shfrytëzohen shkronjat fillestare të fjalëve angleze si p.sh.

S(SPEED)-numri I rrotullimeve të bushtit kryesor.

F(FEED)-shpejtësia e lëvizjes ndihmëse.

T(TOOL)-numri I instrumenteve.

M(MISCELLANDEUS FUNCTION)-funksionet ndihmëse etj.

Edhe njëri kod edhe tjetri janë të themeluar me numrat binarë (1 dhe 0), që në shiritin e shpuar

do të thotë se ekziston apo nuk ekziston vrima. Elementi për prezantimin e kodit binar quhet BIT

(shkurtesë për shifrën binare - BINARY DIGIT).

46

Njësia prej 8 bitash quhet BYTE (bajt). Në një BYTE mund të prezantohet shkronja, numri ose

simboli, prandaj në kodin decimal të koduar në mënyrë binare për fjalë ose numra duhet qa bajt sa

ka shkronja apo numra, psh:

- fjalës pavarësi i duhen 8 bajta,

- numrit 28 i duhen dy bajt dhe

- shenjës t i duhen një bajt.

Vërejtje: 1 KBYTE =1024 shenja, që i përgjigjet gjatësisë së shiritit të shpuar 2,6 m. Në tabelat

7.1 dhe 7.2 janë dhënë kodimet me ndihmën e E/A RS-244 dhe ISO/R 840/DIN 66024/ kodit.

Tab.7.1. shiriti i shpuar - EIA RS-244 (8B KOD).

47

Tab.7.1. Shiriti i shpuar – ISO, gjegjësisht DIN 66024.

48

2.3. STRUKTURA E PROGRAMIT

49

Programi paraqet shënimin e urdhëresave të cilat duhet t’i ekzekutojë makina metalprerëse me

qëllim që të fitohet pjesa e punës sipas kontures së definuar më parë. Pra programi përmban të

gjitha pozitat e kërkuara të domosdoshme të elementeve të lëvizshme të makinës me shpejtësitë e

lëvizjes që i takojnë, numrin e rrotullimeve të bushtit, duke bartur funksionet ndihmëse si psh. me

“kyç” ose me “ç’kyç’ pajisjen për ftohje etj.

Duke marrë parasysh se MMP-të sipas destinimit dallohen shumë, edhe programet për

përpunim i kanë të ndryshme madje edhe të makinat e tipit të njëjtë, por me sistem të DN nga

prodhuesit e ndryshëm nuk mund të pritet programi i njëjtë. Arsyen duhet ta kërkojmë në faktin se

të gjithë prodhuesit e sistemit dirigjues nuk i përmbahen propozimeve të përvetësuara.

Programi përbëhet prej shumë fjalive (blloqeve) të cilat në veçanti përshkruajnë punën e caktuar

në makinë. Secila informatë në kuadër të fjalisë jepet përmes fjalëve. Fjala përbëhet prej adresës

dhe numrit i cili i takon me parashenjë (fig.7.1). Në tab.7.1. është paraqitur shiriti i shpuar-EIA

RS-244 (8B KOD), kurse tab.7.2. Shiriti i shpuar - ISO, gjegjësisht DIN 66024.

Adresat janë shkronja të cilat paraqesin funksionet e caktuara dhe gjithmonë në fillim të fjalës.

Rendit fjalëve në fjali më së shpeshti është e caktuar. Fjalia përfundon me shenjën për fund të

fjalisë e cila ka domethënie të dyfishtë dhe atë:

- për sistemin me DN “të ndalohet lexuesi i shiritit të shpuar”,

- për parashikimin e listës programuese në makinën elektrike për shkrim “kthim

horizontal i cilindrit prapa duke u mbështjellë për një rend”.

Si shembull në tabelën 5 është dhënë formulimi fjalive për CNC -sistemi SINUMERIC 7.

Fjalët mund të kenë veprime modele ose periodike veprimit. Fjala modale mbetet e modeluar

derisa të fshihet ose të ndërrohet me ndonjë fjalë tjetër. Në kuadër të fjalëve modale ekzistojnë të

ashtuquajturat fjalët ekzistuese të cilat veprojnë menjëherë me kyçjen e sistemit dirigjues psh.

G90,G01,G40,G80 etj.

Gjatë veprimit periodik fjala vepron vetëm në fjalinë e cila është programuar, çka do të thotë se

në rast nevoje duhet të programohet përsëri.

Tab.7.3. Formati i fjalëve për CNC – sistemin e dirigjimit SINUMERIK 7.

ADRESA

NUMRI I

VENDEVE

PARAQET

50

N

G

F

F

S

T

D

L

H

M

R

X

Y

Z

I

J

K

4

2

4

2.3

3

2

2

2

2

2

1

+- 43

+- 43

+- 43

+- 43

+- 43

+- 43

Numri i fjalive prej 0 deri 9999

Kushtet e rrugës (grupi 15)

Hapi

Koha e vonesës

Numri i koduar i rrotullimeve

Numri i instrumenteve

Numri korrekturës së instrumentit

Numri i nënprogramit

Funksioni ndihmës

Funksioni shtesë

Parametri i nënprogramit

Informata për rrugën sipas X

Informata për rrugën sipas Y

Informata për rrugën sipas Z

Parametri i interpolimit sipas X

Parametri i interpolimit sipas Y

Parametri i interpolimit sipas Z

Përveç kësaj ndarje fjalët ndahen në varshmëri nga mënyra e veprimit në ato të cilat janë aktive

menjëherë pas leximit të fjalës psh. G01, G02, G03, F, M03, M04, etj

Në fjalët të cilat janë aktive në fund të fjalës së përpunimit psh. M05, etj.

2.3.1. SHENJAT KODUESE (JASHTË G DHE M FUNKSIONEVE)

SIPAS ISO-KODIT

Në tab.7.2. Janë treguar adresat e lejuara dhe shenjat e tyre koduese sipas propozimit të ISO-së.

Në vazhdim do të përshkruhen më detalisht disa nga shenjat koduese jashtë G dhe M funksionit të

cilat do të sqarohen posaçërisht.

()-FILLIMI DHE MBARIMI I VËREJTJES

Ekzistojnë NC-sistemet e dirigjimit të cilat lejojnë që gjatë programit të jepen vërejtje të

caktuara. Tekstin në kllapa sistemi i dirigjimit nuk e lexon, ato janë vetëm udhëzime (gjatë punës

51

me shirit të shpuar) për shërbyesin e makinës. Te shumica e sistemeve të dirigjimit këto shenja

nuk janë te lejuara, kështu qe teksti është i mundur të shkruhet vetëm para fillimit të programit.

Disa sisteme të dirigjimit nuk lejojnë kurrfarë teksti.

% - kjo shenjë ka kuptim të dyfishtë, edhe atë:

c) Fillimi i programit që do të thotë se të gjitha vërejtjet të cilat janë paraqitur për shërbyesin

e makinës, të cilat gjenden para kësaj shenje, sistemi i dirigjimit nuk i lexon.

d) Ndalimi i cilindrit për mbështjelljen e shiritit të shpuar. Me anë të urdhrit M30 kyçet

cilindri kthyes për rrotullimin e shiritit të shpuar, lexuesi i shiritit të shpuar ndalon

cilindrin në rrugë kthyese tek shenja “%” prej nga programi përsëri starton.

N - numri i fjalisë.

Secila fjali fillon me numri i cili mund të nënkuptohet si numër rendor. Disa sisteme te

dirigjimit që kanë pajisje për kërkimin e fjalisë lejojnë gjithashtu renditje të çfarëdoshme të

numrit të fjalëve.

- Fjalia kryesore.

Shenja për fjalinë kryesore vendoset në vend të adresës n, e renditja e numrit të fjalive mbetet

gjatë kësaj e pandryshuar.

Për të kuptuar këtë term le të përsërisim edhe njëherë principin e DN.

Nga shiriti i shpuar gjatë kalimit nëpër lexues të gjitha shenjat të cilat janë të përfshirë në një

fjali memorohen në memorien funksionale gjegjëse, kjo do të thotë se shenjat të cilat para saj janë

memoruar fshihen dhe në vend te saj te tjerat. Memoriet te cilat nuk ndalojnë, edhe adresat e

fjalive nuk mund t’i përsërisim. Mund të ndodh rasti që nuk është e nevojshme që programin ta

fillojë nga fillimi, por nga ndonjë vend i çfarëdoshëm, psh. te thyerja e instrumentit më së shpeshti

nuk është e mundur të fillojë programin nga vendi i thyerjes. Nga ana tjetër, do të kishim humbje

kohore nëse programin do ta kishim filluar nga fillimi. Po ashtu nuk është e mundur që të fillohet

nga cili do vend në shiritin e shpuar, sepse në atë vend memoria do të ishte e mbushur me

informata të gabueshme. Për këtë shkak vendoset fjalia kryesore e cila i ndihmon shërbyesit të

makinës që të fillojë programi nga kjo fjali pa rrezik. Për programuesin shpesh nuk është e lehtë të

formuloj fjalinë kryesore, posaçërisht nëse në makinë ekziston depoja e instrumenteve.

X,Y,Z - KOORDINATAT

Këto adresa definojnë akset kryesore të sistemit koordinativ të përvetësuara. Për bartjen e

informative mbi pozitën sipas akseve x,y,z, përdoret kodi ± 43 që paraqet hapësirë maksimale

9999.999

52

R - RRAFSHI REFERENT

Kjo adresë shfrytëzohet vetëm të cikli i shpimit. Kjo është koordinata në rrafshin referues

(pozita siguruese e instrumentit ndaj pjesës së punës) në të cilin realizohet kalimi nga lëvizja e

shpejtë në hap punues.

F - HAPI

Për dhënien e hapit ekzistojnë dy mundësi:

6. dhënia direkt e hapit në mm/mi, psh. F 710 që tregon 710 mm/min, ose

7. përmes kodit.

S-NUMRI I RROTULLIMEVE

Për numrin e rrotullimeve të bushtit vlen e njëjta gjë sikurse edhe për dhënien e hapit. Në

varshmëri nga lloji i sistemit të dirigjimit dhe nga ajo se a posedon makina apo jo

transmetuesin me ndërrim kontinual të numrit të rrotullimeve, ekziston mundësia e dhënies se

numrit të rrotullimeve:

7 në mënyrë direkte në rrot/min, psh. S1120 rrot/min, ose

8 përmes kodit, psh. S81 (1120 rrot/min)

H - FUNKSIONI NDIHMËS

Përdorimi i funksioneve ndihmëse është në kompetencë të prodhuesit të sistemit dirigjues.

Përveç, H-funksionimit mund të përdoren edhe M-funksionet.

Për njoftim më të hollësishëm me G dhe M-funksionet teknologu programues duhet të

shfrytëzoj udhëzimet për programim nga ana e prodhuesit të sistemit dirigjues.

Këtu si shembull shpjegohet G dhe M-funksionet e CNC-sistemit dirigjues (SINUMERIC 7)

destinuar për dirigjim me qendra përpunuese horizontale në katër akse (X.Y.Z.B).

2.4. TË DHËNAT E HAPËSIRËS PUNUESE TË MMP

2.4.1. SISTEMI KOORDINATIV

Boshtet kryesore binare X.Y.Z të sistemit koordinativ në mes veti janë nën këndë të drejta.

Orientimi i tyre është treguar në fig.7.2.

2.4.2. KOORDINATAT E DREJTIMIT DHE DREJTIMI I LËVIZJES

53

Sistemi koordinativ është dhënë sipas VDI 3255 në figurën e mëposhtme.

Fig.7.2. Sistemi koordinativ me boshte të orientuara.

Fig 7.3. Rregullimi i akseve te puna me bosht horizontal.

54

Fig.7.4. Sistemi koordinativ i makinës INDX GE-42-GE65.

Fig.7.5. Sistemi koordinativ i makinës tornuese INDX GU800.

2.4.3. VENDOSJA E PËRMASAVE NË “COL” DHE NË “mm” (G70, G71)

55

Ekziston mundësia që përmasat gjeometrike të jepen në “Col” ose “mm” shenja e G-

funksionit është si vijon:

G70 - koordinatat e përmasave të programuara janë dhënë në “Col”.

G71 - koordinatat e përmasave të programuara janë dhënë në“mm”

Është me rëndësi të posaçme se i tërë programi duhet kryer me një sistem ( në “Col” ose

“mm”).

2.4.4. VENDOSJA E PËRMASAVE ABSOLUTE (G90)

Te vendosja e përmasave përkatëse – (absolute) përcaktohet pika kufitare e rrugës së

instrumentit me ndihmën e koordinatave të zgjedhura të sistemit koordinativ. Vlera e koordinatave

mund të shtohet përgjatë çdo aksi në zonën (+) ose (-). Kryesisht vlera maksimale e mundshme e

programuar varet nga zona punuese e makinës dhe pozitës së zgjedhur të pikës zero të

koordinatave.

Vendosja e përmasës përkatëse vërtetohet me kushtin e rrugës G90. Ky G-funksion është

modal, kjo do të thotë se ajo mbetet aktive gjer atëherë kur kushtet e rrugës për vendosja e

përmasave vargore (G91) të jenë të anuluara.

Tek fillimi i programit zgjidhet me dirigjim automatik vendosja e përmasave përkatëse. Kjo do

të thotë që vetëm atëherë mund të programohet funksioni G90, nëse prej vendosjes së përmasave

vargore ndërrohet në vendosjen e përmasave përkatëse.

56

Shembull -për vendosjen e përmasave përkatëse (absolute). Duhet të kryhet një lëvizje lineare e

instrumentit prej pikës fillestare P1 nëpër pikën P2, P3 gjer të pika e fundit P4, atëherë programi

është:

N1 G90

N2 G0 X3 Y4

N3 G1 X7 F 100

N4 Y1

N5 X3

Kushti i rrugës theksohet me qellim qe ky shembull te jetë më i qartë.

Fig.7.6. Vendosja e përmasave absolute.

Vlerat janë: X = 0, Y = 0, Z = +2

58

7.4.5. VENDOSJA E PËRMASAVE RELATIVE (G91)

Te vendosja e përmasave vargore, përcaktohet pozicioni i fundit (kufitar) i lëvizjes së

instrumentit duke u nisur nga pozicioni momental i instrumentit. Parashenja tregon drejtimin e

lëvizjes për gjatë aksit.

Vlera maksimale e programuar varet nga zona punuese e makinës dhe nga pozita e pikës zero

të koordinatave.

Vendosja e përmasave vargore vërtetohet me ndihmën e kushtit të rrugës G91. Ky G-funksion

është modal. Kjo do të thotë se i njëjti mbetet në veprim gjer atëherë kur të anulohet vendosja e

përmasave përkatëse G90.

Dirigjimi punon në mënyrë interne me përmasa përkatëse të cilat vlejnë edhe për pikën zero, të

vërtetuar në program. Prej kësaj ekziston mundësia që brenda një programi të çfarëdoshëm, shpesh

të ndërrohet nga sistemi i përmasave vargore në sistem të përmasave përkatëse.

59

Fig.7.7. Vendosja e përmasave relative (vargore).

Shembull në vendosjen e përmasave vargore.

Programi:

60

N1 G90 X0 Y0

N2 G91 X3 Y4

N3 G1 X4

N4 Y-3

N5 X-4

Fig.7.7. Vendosja e përmasave relative (vargore).

2.5. PIKAT KARAKTERISTIKE TË HAPËSIRËS PUNUESE TË

MMP DHE DN

Në fig.7.8 është paraqitur hapësira punuese e një makinë tornuese me DN me pjesën e

shtrënguar për përpunim dhe koka revolverë me më shumë instrumente. Në figurë vërehen disa

pika karakteristike dhe atë:

7. pika zero e makinës,M

8. pika zero e programit,W

9. pika referente e makinës, R

10. pika e ç'vendosjes së bartësit të instrumenteve (T,F)

11. pika e majës së instrumentit A.

61

Fig.7.8. Pikat karakteristike te makina tornuese me DN gjatë punës:

a) me rregullim paraprak dhe b) pa rregullim paraprak të instrumenteve.

Pika zero e makinës, paraqet fillimin e sistemit koordinativ të makinës gjegjëse. Pozita e saj tek

makinat ratifikimit rrethor është e përhershme dhe nuk mund të ndryshoj, prandaj gjendet në njërën

prej sipërfaqeve të ngurta. Kryesisht, kjo pikë gjendet në aksin e rrotullimit të pjesës punuese në

fund të boshtit të punës.

Pika referente, është mjaft e rëndësishme te makinat tek të cilat lëvizja e majës së instrumentit

bëhet në njërin rrafsh, pra makinat tornuese dhe ratifikuese rrethore me DN. Pozita e pikës

referente përcaktohet në raport me pikën zero të makinës dhe gjendet në distancë XR dhe ZR nga

pika M.

Madhësitë XR dhe ZR janë paraprakisht të definuar për çdo makinë me shmangie e cila duhet të

jetë patjetër më e vogël se inkrementi i sistemit matës me të cilën është pajisur makina (saktësia

0,01 ose 0,001mm).

Çdo punë e MMP me DN duhet të filloj nga pika referente. Makinat e reja alarmojnë në rast se

fillohet puna me sistemin matës e para kësaj nuk është arritur pika referente.

Pika referente është e nevojshme për shkak te sistemit relativ të matjes i cili haset te një numër i

madh i makinave. Tani do e shtjelloj më gjerësisht këtë konstatim.

62

Gjatë punës me sistemin absolut të matjes, nuk do të kishte pasur nevojë që puna të filloj nga

pika referente pasi që pika e bartësit të instrumenteve T=F në çdo moment do të jetë e përcaktuar

në raport me pikën zero të makinës M. Mirëpo, gjatë punës me sistemin relativ të matjes nuk është

kështu, pasi që matja e zhvendosjes (rrugës) çdo herë bëhet nga një pikë e njohur paraprake në të

cilën gjendet bartësi i instrumenteve me pikën T. Pasi, që në makinë e vetmja pikë që është e

definuar dhe e njohur është pika M atëherë do të duhej që bartësi i instrumenteve me pikën T të

shkonte në atë pikë dhe prej saj të fillonte matjen e rrugës. Kjo praktikisht është e pamundur me

që, pika M gjendet në boshtin kryesor të rrotullimit ku bartësi i instrumenteve me pikën T nuk

mund të vij (afrohet). Për këtë arsye në hapësirën punuese të makinës është përcaktuar në distancë

të definuar saktë nga pika M, në të cilën bartësi instrumenteve me pikën T në çdo moment mund të

vij dhe prej saj të bëjnë matjen e rrugës (zhvendosjes). Kjo është në realitet kooptimi i pikës

referente R.

Pika e zhvendosjes se bartësit të instrumenteve T=F gjendet në qendër të bartësit të

instrumentit dhe rruga e së cilës matet në realitet gjatë ekzekutimit të programit. Kjo do të thotë, që

në njësinë dirigjuese është e njohur pozita e pikës T, e jo maja e tehut të instrumentit A, trajektorja

e së cilës gjatë lëvizjes përshkruan formën dhe dimensionet e pjesës. Që të mundet në program të

përshkruhet trajektorja e majës së instrumentit (pika A) duhet që ajo maje në mënyrë precize të

rregullohet në distancë ZA dhe XA' prej pikës T, për çka edhe quhet para rregullim i

instrumenteve.

Pika zero e programit W, gjendet në distancë të caktuar Zw nga pika M dhe më së shpeshti në

aksin Z, dmth. Xw=0. Kjo mund të zgjidhet kudo në gjatësinë e pjesës, me qëllim që të sigurohet

përpunimi sa më i përshtatshëm i pjesës dhe që gjatë programimit llogaritjet të sillen në minimum.

Para se të filloj programimi i zhvendosjeve (lëvizjeve) të pikës A në sistemin koordinat me qendër

me pikën W, duhet të bëhet transferimi (me program ose me dorë, përmes tastierës) i pikës zero të

makinës M në pikën zero të programit M me çka praktikisht përmes pikave R dhe T lidhet pika e

majës së instrumentit A me pikën W. Kështu, tani të gjitha lëvizjet e pikës A jepen në raport me

sistemin koordinativ me qendër në pikën W.

Do të tërheqim vërejtjen që mënyra e përshkruar më sipër nuk është rast i përgjithshëm i

përshkrimit të trajektores së majës së instrumentit. Makinat bashkëkohore posedojnë njësit

dirigjuese të cilat mundësojnë mënyrën e punës pa rregullim paraprak të majës së instrumentit

63

(pika A) në raport me pikën T-F. Gjatë punës në këtë mënyrë, pika referente R zgjidhet në mënyrë

të lirë në hapësirën punuese të makinës, pavarësisht prej pikës M. Duke filluar ecur (lëvizur) prej

saj caktohet sistemi koordinativ (pika W), dhe duke kontrolluar majën e çdo instrumenti me

qendrën e sistemit koordinativ caktohen gjatësitë e tyre në raport me pikën T. Kjo është treguar në

fig.7.8.b.

Në vazhdim do të tregojmë pozicionin e pikës zero të programit W gjatë punës në makinat

frezuese dhe shpuese me bosht punues horizontal dhe vertikal fig.7.9.

TE PUNËT ME BOSHT HORIZONTAL:

Fig.9.7a. Pika zero e pjesës së punës tek frezimi me bosht horizontal.

68

Fig.9.7b. Pika zero e pjesës së punës tek frezimi me bosht vertikal.

2.5.1. ZHVENDOSJA E PIKËS ZERO (G92; G93)

Pika zero e programit gjegjësisht e pjesës së punës mundet që brenda hapësirës së dirigjimit të

caktohet sipas dëshirës. Pozicioni i kësaj pike zero mund të ndërrohet sipas kërkesës, në mënyrë që

llogaritjet të thjeshtësohen gjatë kohës së programimit këto ndërrime të pikës zero shënohen me

zhvendosjen e pikës zero.

Në disponim gjenden dy kushte të rrugës për zhvendosjen e pikës zero:

G92: Koordinatat e pikës së re zero i përkasin pikës zero paraprak.

G93: Koordinatat e pikës së re zero i përkasin një pike të ngurtë (e palëvizshme),pikës zero të

makinës ose pikës me të cilën priten akset koordinative.

Një fjali me zhvendosjen e pikës zero përmban:

- kushtet e rrugës G92 ose G93,

- koordinatat e pikës së re zero në krahasim me pikën paraprake zero (G92) ose me një pikë të

ngurtë zero (G93).

Funksioni G93 përdoret:

- për zhvendosjen e pikës zero të pikës zero të makinës (M) në pikën zero të pjesës së punës

(W);

- për anulimin e zhvendosjeve të ndryshme të njëpasnjëshme që janë kryer të pikës zero, e cila

ka qenë e programuar me G92;

- që në fund të programit të zhvendoset pika zero në pikën zero të makinës.

Shembulli i zhvendosjes së pikës zero të programuar.

69

Shembulli 7.1: zhvendosja e pikës zero e programuar me G92.

Katër vrima rreth pikës A dhe katër vrima neth pikës B duhet të shpohen. Në program më parë

zhvendoset pika zero nga pika W në pikën A, e pastaj në pikën B. Me këtë reduktohen llogaritjet e

programit në minimum.

Programi me G92:

%PM

N 9001

N1 G17

T1 M6

N2 G81 Y2 Z-10 F200

S500

N3 G92 X90 Y70

N4 G79 X20 Y20 Z0

N5 G79 X-20

N6 G79 Y-20

N7 G79 X20

N8 G92 X200 Y-20

N9 G79 X-20 Y-20

N10 G79 X20

N11 G79 Y20

N12 G79 X-20

M30

N13 GO Z100

70

Shpjegim:

N2: definimi i ciklit punues të shpimit të një vrime

N3: zhvendosja e pikës zero nga W në A

N4-N7: shpimi i katër vrimave (1,2,3,4), ku sipërfaqja e pjesës punuese është definuar me Z=O.

N8: zhvendosja e pikës zero nga A në B

N9-N12: shpimi i katër vrimave(5,6,7,8).

Programi me G93:

%PM

N9001

N1 G17

TI M6

N2 G81 Y2 Z-l0 F200 S500

M3

N3 G93 X90 Y70

N4 G79 X20 Y20 Z0

N5 G79 X-20

N6 G79 Y-20

N7 G79 X20

N8 G93 X290 Y50

N9 G79 X-20 Y-20

N10 G79 X20

N11 G79 Y20

N12 G79 X-20

M30

N13 G0 Z100

Shpjegim:

Programi është i ngjashëm me të mëparshmin me këto ndryshime:

N3: pika zero zhvendoset nga W në A.

N8: pika zero zhvendoset nga W në B.

2.5.2. MEMORIMI I PIKËS ZERO TË ZHVENDOSUR

71

Zhvendosja e pikës zero ka të bëjë me zhvendosjen e pikës zero të makinës, p.sh. tek makina

frezuese MAHO CNC 432 mund të nxirren nga memoria katër pika zero.

Aplikohen pesë funksione si vijojnë:

G53 - zhvendosja e pikës zero,

G54 - zhvendosja 1 aktivizon,



G57 - zhvendosja 4 aktivizon.

7.6. FUNKSIONET KRYESORE DHE VEPRIMI I TYRE

7.6.0. G - FUNKSIONET - KUSHTET E RRUGËS

Kushtet e rrugës së bashku me informatat për rrugën paraqesin pjesën gjeometrike të programit.

Kushtet e rrugës janë të caktuara në adresën G dhe numrin dyshifror (G2). Në tab.7.3. janë të ceku

kushtet themelore të rrugës për CNC-sistemin dirigjues SINUMERIK 7 i cili është ndarë në 15

grupe.

Në fjalinë programuese mund të gjendet vetëm një G-funksion nga një grup. G-

funksioni pason menjëherë pas numrit të fjalisë.

Më tutje do të sqarohen disa nga G- funksionet nga tab.7.3 ku është dhënë çelësi programimit të

makinës frezuese MAHO CNC 432 ndërsa nga tab.7.4 do të jepen komandat e veprimit për

makinën tornuese INDEX S# dhe INDEX 200, por vetëm ato komanda që nuk gjenden në tabelën

7.3. si dhe për tornot EMCO COMPACT 5-CNC.

7.6.1. GO- POZICIONIMI ME HAP TË SHPEJTË

72

Pozicionimi kryhet në mënyrë të veçantë (individualisht) ose në mënyrë të njëkohshme sipas të

gjitha akseve të dirigjimit(X,Y,Z) me hap të shpejtë.

G00 - është fjalë modale dhe mbetet e memoruar derisa mos të bartet ndonjëra nga funksionet

G01, G02, G03, G81-G89. Shpejtësia e lëvizjes ndihmëse e cila është e programuar me adresën F

nuk fshihet me funksionin G00 (GO).

Shembulli i programimit me funksionin G01 është treguar në fig.7.10. Në një fjali mund të

shkruhen vlerat e koordinatave te të gjitha boshteve. Radha me të cilin boshtet e arrijnë pozicionin

e vetë është përcaktuar me G-funksion. Funksioni G17, G18, G19, përcakton aksin në të cilin

ndodhet instrumenti. Radhitja e ngurtë e pozicionimit të boshteve nga komandat e zhvendosjes të

boshtit të instrumentit. Ekzistojnë dy mundësi:

Fig.7.10. Shembulli i programimit me G00.

a). Aksi i instrumentit duhet të zhvendoset në kahjen negative. Radhitja e ngurtë (logjika e

pozicionimit) do të jetë:

G17 G18 G19

zhvendosja e 1

zhvendosja e 2

zhvendosja e 3

aksi i 4.

X dhe Y

aksi Z.

aksi i 4.

X dhe Z

aksi Y.

aksi i 4.

Y dhe Z

aksi X.

b). Aksi i instrumentit duhet të zhvendoset në kahjen pozitive. Logjika e pozicionimit duhet të

jetë:

G17 G18 G19

73

zhvendosja e 1

zhvendosja e 2

zhvendosja e 3

aksi Z

X dhe Y

aksi i 4.

aksi Y

X dhe Z

aksi i 4.

aksi X

Y dhe Z

aksi i 4.

Në të dy rastet realizohet interpolimi linear gjatë zhvendosjes së njëkohshme në të dy akset e

rrafshit kryesorë. Fjalia e ardhshme do të ekzekutohet atëherë kur të gjitha akset të kenë arritur

pozicionet e tyre të programuara.

Shembull:

Supozohet që instrumenti gjendet në aksin Z, d.m.th. funksioni G17 është aktiv.

Instrumenti pozicionohet nga pika P1 në P2. Urdhëresa për programim me koordinata (përmasa)

absolute do të jetë:

.................................................

N40 GO X25 Y15 Z10

.................................................

Në makinë ekzekutohen këto lëvizje (aksi i instrumentit zhvendoset në kahjen negative):

-një lëvizje e simultane në X dhe Y nga pika P1 në P2

-një lëvizje në aksin Z në përmasën (Z10).

Pozicionimi prej pikës P1 në P2 -"programohet kështu:

.................................

N140 GO XI0 YlO Z20

......................................

Në makinë ekzekutohen këto lëvizje(aksi i instrumentit zhvendoset në kahjen pozitive):

- një lëvizje në aksin Z në përmasën (Z20)

- një lëvizje e njëkohshme në X dhe Y nga pika P2 në P1.

74

Fig.7.10.1.

Tabela 7.4 Çelësi i programimit i makinës me DN - MAHO CNC 432

Adresa Kodi Kuptimi dhe shpjegimi

PM IS0 Fillimi i programit dhe ndarja e memories

N

N

9001-9999

1-8999

numri i programit të pjesës dhe nënprogrami

numri i fjalisë

G 0+

1

2

3

ecja e shpejtë

interpolimi linear

intetpolimi rrethor, në kahjen e akrepave të orës (cw)

interpolimi rrethor në kahjen e kundërt të akrepave të orës (ccw)

G 4++ koha e pauzimit [0,1 -983 sek.]

G 14+++ Funksioni kërcyes dhe përsëritës

G 17++

18

19

zgjedhja e rrafshit XY, horizontalisht

zgjedhja e rrafshit XZ, vertikalisht

zgjedhja e rrafshit YZ, horizontalisht i rrotulluar për 90°

G 22++

29

Thirrja e nënprogramit [NP]

Komanda për kërcim të kushtëzuar në NP

G 40+

41

42

43

44

fshirja e të gjitha korrekturave të instrumentit

korrektura e rrezes, majtas

korrektura e rrezes, djathtas

korrektura e rrezes, deri

korrektura e rrezes, përtej.

75

G 53+

54

55

56

57

fshirja e zhvendosjes së pikës zero të memoruar

zhvendosja e pikës zero të memoruar 1




G 70

71*

dhënia e përmasave në colla (inch)

dhënia e përmasave në mm

G 72*

73

fshirja e pasqyrimit

pasqyrimi

G 77**

78**

definimi i rrethit të perforuar (shpuar)

definimi i pikave

G 79** thirrja (komanda) e ciklit permanent

G

81

83

84

85

87

88

89

cikli i shpimit

cikli i shpimit të vrimave të thella

cikli i filetimit

cikli i alezimit

cikli i frezimit të kanaleve me konturë të mbyllur

cikli i frezimit të kanalit

cikli i frezimit rrethor

G

90*

91

programimi me përmasa absolute

programimi me përmasa relative (inkremente)

G

92**

93**

zhvendosja relative e pikës zero

zhvendosja absolute e pikës zero

G

94*

95

hapi në mm/min, njësia 0,1 mm/min.

hapi në mm/rrot, njësia 0,001 mm/rrot.

X

Y

Z

B

R

I

J

K

±9999.999

±9999.999

±9999.999

±9999.999

±9999.999

±9999.999

±9999.999

±9999.999

informata e rrugës sipas X-it në mm

informata e rrugës sipas Y-it në mm

informata e rrugës sipas Z-it në mm

informata e rrugës në shkallë

rrezja e rrethit (rrumbullakimit) në mm

pika e qendrës së rrethit në X

pika e qendrës së rrethit në Y

pika e qendrës së rrethit në Z

P 0-99 definimi i pikës

F 0-4000 hapi në mm/rrot ose mm/min

76

S 20-5000 numri i rrotullimit të boshtit punues në rrot/min.

T 0-99 numri i korrekturës së instrumentit

M

M

0

3

4

5

6**

7

8

9

10

11

13

14

46**

30**

60**

66"

67"

programi stop

rrotullimi i boshtit punues në kahjen e akrepave të orës

rrotullimi i boshtit punues në kahjen e kundërt të akrepave të orës

boshti punues -stop

ndërrimi i instrumentit me tërheqje automatike

mjeti ftohës nr. 2 - K (i kyçur)

mjeti ftohës nr. 1 - K

mjeti ftohës i - Ç (i ç’kyçur)

tavolina rrotulluese e makinës me DN - e shtrënguar

tavolina rrotulluese e makinës me DN - e liruar

rrotull. i boshtit punues në kahje të akrep. orës dhe mjeti ftohës - K

rrotull. i bosh. punues në kahje të kund. të akrep. orës dhe mjeti ftoh.- K

ndërrimi i instrumentit në pozicion të çfarëdoshëm

fundi i programit

ndërrimi i pllakës

ndërrimi i instrumentit me dorë

ndërrimi i korrekturës së instrumentit

E

0-99 parametrat në NP

Shpjegimi i shenjave: * - pozita e kyçur

** - vepron vetëm në fjalinë e fundit.

77

Tabela 7.5.1. Përmbledhje e funksioneve kryesore me domethënien përkatëse të cilat vlejnë për

tornot e tipit EMCO COMPACT 5-CNC

Kushtet e rrugës Domethënia

G00 Pozicionimi me hap të shpejtë

G01 Interpolimi linear

G02 Interpolimi rrethor në kahje te lëvizjes se akrepave të orës

G03 Interpolimi rrethor në kahje të kundërt të lëvizjes se akrepave të orës

G04 Koha e vonesës

G21 Rendi (blloku) i zbrazët

G24 Programimi i rrezes

G25 Thirrja e nënprogramit

G27 Instruksioni i kërcimit

G33 Hapja e filetës

G64 Motorët e hapit pa rrymë

G65 Puna me kasetë

G66 Puna me RS 232

G73 Cikli i thërrmimit të ashklave

G78 Cikli i përpunimit të filetës

G81 Cikli i shpimit

G82 Cikli i shpimit me kohën e vonesës së instrumentit

G83 Cikli i shpimit të vrimave të thella

G84 Cikli i përpunimit gjatësor

G85 Cikli i alezimit

G86 Cikli i shkurtimit me ndarjen e kalesave

G88 Cikli i përpunimit tërthor me ndarjen automatike të kalesave

78

G89 Cikli i alezimit me kohën e vonesës së instrumentit

G90 Programimi në vlera absolute

G91 Programimi në vlera inkrementale

G92 Vendosja (setimi) e memories

G94 Dhënia e hapave në mm/min

G95 Dhënia e hapave në mm/rr

2.6.2. G1- INTERPOLIMI LINEAR

Lëvizja sipas një apo njëkohësisht më shumë akse, kryhet me hap të punës. Përveç funksionit

G01 dhe informatës mbi rrugën e kaluar është e domosdoshme të programohet edhe shpejtësia e

lëvizjes ndihmëse F(mm/min). Funksioni G01 është fjalë modale me veprim në fund të fjalisë, e

fshirja e saj bëhet me G00, G02, G03. Në shumë N.D. funksionet G jepen si njëshifror GO, G1, etj.

Nga fig.7.10.2 shihet se freza fillon punën në piken P1(35, 45) dhe vazhdon deri te pika P2(100,

85).

Fig.7.10.2. Interpolimi linear.

79

Shembuj te interpolimit linear janë paraqitur në vazhdim, në tre raste: a,b dhe c.

a). Interpolimi 3D (tre dimensional)

Fig.7.10.3. Interpolimi 3D.

Instrumenti zhvendoset me hap F100 mm/min, prej pikës P1(10,5,10) në pikën P2(30,10,20).

Gjatë aplikimit të përmasave absolute, programi do të dukej kështu:

....... N20 G1 X30 YlO Z20 FlOO

.......

Të tre akset zhvendosen në të njëjtën kohë dhe e arrijnë vlerën e tyre të programuar në të njëjtën

kohë.

80

b). Frezimi rrafshët (planar).

Sipërfaqja e treguar në figurën e mëposhtme duhet të përpunohet me frezim. Për këtë qëllim

llogariten, programohen, pozicionet dhe pika e qendrës se frezës Ø60.

Programimi për pjesën do të dukët kështu:

%PM

N9001

NI1 GI7 T1

M6

N2 GO X-35 Y130 Z-10 S500 M3

N3 G1 X200 F300

N4 Y90

N5 XO

N6 Y40

N7 X200

N8 Y10

N9 X-35

N10 G0 Z10

M30

81

Fig.7.10.4. Frezimi i rrafshet (planar).

c). Shpimi i vrimës 1 dhe 2 në makinën shpuese horizontale.

Fig.7.10.5.

Programimi është dhënë sipas fig.7.10.5.

N9001

N1 G17 TI

M66

N2 G54

N3 (GO) X65 Y20 Z2 S1200 M3

N4 G1 Z-33 F200

M8

N5 GO Z2

82

N6 (GO) X27 Y53

N7 G1 Z-33

N8 GO ZlOO

N9 (GO) X0 Y0

M30

2.6.3. G2 (G3) - INTERPOLIMI RRETHOR

Këto funksione definojnë kahjen e lëvizjes rrethore gjatë interpolimit rrethor, d.m.th. gjatë

lëvizjes se njëkohshme nga dy akset duke formuar trajektoren rrethore me hapin e punës dhe atë:

G02 - interpolimi rrethor në kahjen e akrepave të orës (cw-circuit woch),

G03 - interpolimi rrethor në kahjen e kundërt të akrepave të orës (ccw-contra circuit

woch).

Përveç kushtit të rrugës (G02/G03) dhe koordinatave të pikës përfundimtare (PP) të harkut

rrethor duhet të jepen edhe parametrat e interpolimit me adresat I,J,K dhe shpejtësia e lëvizjes

ndihmëse me adresën F.

Parametrat e interpolimit paraqesin ndryshimin e koordinatave të pikës fillestare (FF) të harkut

rretho dhe mesit të tij (qendrës), paralel me akset X(I), Y(J), Z(K), sipas fig.7.11. Parametrat e

interpolimit duhet të shkruhen me parashenjë. Parashenja caktohet sipas kahjes së akseve të pjesës

së punës duke u nisur nga fillimi i harkut rrethor kah mesi i tij. Në fjalinë e cila përshkruan

interpolimin rrethor çdoherë duhet të programohet urdhrat për lëvizjen e nga dy akseve të

dirigjuara me dy parametra të interpolimit edhe kur njëri nga parametrat është zero, sepse

interpolimin rrethor është e mundur ta realizojmë vetëm në njërin rrafsh.

Ashtu që kemi:

I,J-paraqet interpolimin rrethor në rrafshin x,y,

J,K-paraqet interpolimin rrethor në rrafshin y,z dhe

I,K-paraqet interpolimin rrethor në rrafshin x,z.

83

Fig.7.l1

Shembull: Programimi i harkut rrethor më të madh se 1800˚ (fig.7.l1.b).

Gjatë aplikimit të përmasave absolute, harku rrethor do të programohet kështu:

........

N20 G0l X45 Y155 F200

N21 G03 X20 Y30 I40 J30

.......

Shpjegim:

N20: pika A është pika fillestare e harkut rrethor .

N21: harku rrethor është më i madh se 1800 në kahjen e kundërt të akrepave të orës, me pikën e

fundme E dhe pikën e qendrës së rrethit M.

Programi i përpunimit gjatë aplikimit të përmasave relative (inkremente) do të jetë:

.......

N6 GO1 X45 Y15 F200 (A )

N7 G91

N8 G03 X-25 Y15 I-5 J15 (E)

......

Shpjegim:

N6: pika A, pika fillestare është e programuar me përmasa absolute, që të sqarohet përdorimi i

përmasave relative në fjalinë N8.

N7: fillimi i programimit me përmasa relative

N8: një hark rrethor më i madh se 1800 në kahjen CCW, me pikë të fundme E[(x,y), të cilat janë

inkremente në krahasim me pikën A dhe pikë të qendrës së rrethit M( I dhe J janë inkremente në

krahasim me pikën A) d.m.th.

84

I-5 = (40-45)

J15 = (30-15)

Në tab.7.4 dhe tab.7.6 janë dhënë paraqitjet simbolike dhe skematike e urdhëresave G0, G1,

G3/G2, G17/G18.

2.6.3.1. RREZJA RRETHORE ME KËND 90°

Rrezja e një harku rrethor më të vogël se 1800 mundë të programohet pa parametra të

interpolimit, me fjalë të adresës R (fig.7.12).

Programi:

N1 G0 X50 Y20

N2 G1 Y30 F200

N3 G3 X40 Y40 R10

N4 G1 X25

Sqarim:

N1: pika B është pika fillestare.

N2: pika A është pika e fundit e drejtëzës dhe pika fillestare e lakores rrethore.

N3: lakorja rrethore në kahjen e kundërt të akrepit të orës (G03)me pikën e fundit E

dhe rreze 10.

N4: pika e fundit e rrafshit D.

85

Fig.7.12.

2.6.3.2. RRETHI I PLOTË

Rrethi plotë realizohet duke programuar koordinatat e pikës së qendrës së rrethit. Pika fillestare

(PF) d.m.th. pika në të cilën ndodhet instrumenti, është në të njëjtën kohë edhe pika përfundimtare

(PP). Rrezja llogaritet automatikisht nga njësia dirigjuese prej pikës fillestare dhe pikës se qendrës

së rrethit.

Fig.7.13. Programimi i rrethit.

Shembull: Programimi i rrethit sipas (fig. 7. 13).

Programi

N1 G0 G90 X30. Y45. S2000

M3

86

N2 G3 X30 Y45 I30 J25 Fl00

M8

N3 G0 X0 Y0

2.6.4. G04-KOHA E VONESËS

Koha e vonesës programohet direkt në sekonda me adresën F ose X. Fjalia e ardhshme kryhet

pas kalimit të vonesës së programuar kohore. Funksioni G04 është aktiv vetëm në një fjali dhe

sipas nevojës mund të programohet përsëri. Në fjalinë me vonesë kohore përveç funksionit G04

shkruhet edhe koha e programuar e vonesës d.m.th. stagnimi kohor i kufizuar i lëvizjes ndihmëse.

Për shembull 10 sekonda të vonesës kohore programohet në këtë mënyrë:

N100 G04 X1000, ose

N100 G04 F1000

2.7. FUNKSIONET E KORREKTURËS SË IMP

2.7.1. ZGJEDHJA E RRAFSHEVE

Tek makinat MAHO është e mundur që më përdorimin e një koke vertikale të frezës të gjendet

instrumentit në një aks tjetër të lëvizjes. Për programimin e pjesëve mbetet konfiguracioni i akseve

i pa ndryshuar, sepse shprehet për mes funksioneve G17, G18, G19 në të cilin aks gjendet

instrumenti.

Dirigjimi përdor këtë funksion për llogaritjen e korrekturës të gjatësisë dhe ciklit të punës.

Rrafshi i korrekturës të rrezes qëndron vertikalisht ndaj aksit të instrumentit.

G-funksioni Boshti i instrumentit Rrafshi i korrekturës të rrezes

G17

G18

G19

Z-boshti

Y-boshti

X-boshti

XY-rrafshi

XZ-rrafshi

YZ-rrafshi

Funksionet G17, G18, G19 përbëjnë një grup gjatë të cilës në fjalinë programuese mund të jetë

i veprueshëm vetëm një funksion. Te aktivizimi i dirigjimit automatikisht aktivizohet G17. Pas

87

urdhrit të një G-funksioni tjetër automatikisht anulohet korrektura e gjatësive në aksin paraprak, e

realizohet në aksin e definuar më vonë.

Në asnjërin nga të dy akset nuk pason asnjë lëvizje vepruese.

Që të bihet instrumenti në pozitën e nevojshme duhet të merren parasysh dimensionet vertikale

të kokës së frezës. Kjo mund të rrjedh në këtë mënyrë:

- me ndihmën e zhvendosjes së pikës zero (G92 ose G93)

- me ndihmën e zhvendosjes së memoruar të pikës zero G54 deri në G57.

Shembull: Vrimat P1 në rrafshin XY dhe P2 në rrafshin XZ duhet të përpunohen (pa përdorimin e

cikleve punuese). Përdoret koka vertikale e frezës, instrumenti i së cilës mund të lëviz ose në aksin

X ose në aksin Y (fig.7.14).

Fig.7.14.

Programimi i përpunimit mund të duket kështu:

%PM

N9001

N1 G17 T1

M6

N2 G0 X50 Y50 Z2 S1000

M3

88

N3 G1 Z-10 F200

N4 G0 Z100

N5 Y200

M0

N6 G18 T2

M6

N7 G55

M3

N8 G0 X50 Yl02 Z-50

N9 G1 Y90

N10 G0 Y200

M30

Shpjegim:

N1: shtrëngohet instrumenti T1 i cili gjendet në aksin Z

N2: afrimi kah pika P1

N3: zhvendosja (lëvizja) me hap me thellësinë aksin Z

N4: kthimi i instrumentit nga vrima

N5: kthimi i instrumentit në aksin Y ashtu që të mund të vijë në veprim koka vertikale, ndërsa

programi ndalet.

N6: shtrëngohet instrumenti T2 i cili gjendet në aksin Y

N7: zhvendosja e memoruar e pikës zero që të mund të merret parasysh përmasat e ndryshuara a1

dhe a2 të kokës frezuese vertikale. Vlerat gjegjëse memorohen në dirigjim para fillimit të

programit dhe mbesin të vendosura gjithnjë deri sa mos të anulohen.

N8: pika P2 në rrafshin XZ aktivizohet.

N9: instrumenti zhvendoset me hap në thellësinë aksin Y

N10: instrumenti kthehet mbrapa prej vrimës.

89

Fig.7.14.1. Koka frezues vertikale me instrument në aksin Y (G18).

2.7.2. KORREKTURA E RREZES SË FREZËS (G40, G41, G42)

Gjatë konsumit mprehjes ndryshon diametri i frezës. Madhësinë e këtij ndryshimi programuesi

nuk mundë ta parasheh më herët, ashtu që me ndihmën e funksionit për korrekturë G41 dhe G 42

eliminohet dallimi në mes të diametrit të programuar dhe atij real. Trajektorja e korrekturës së

frezës është paralele me atë të programuarën.

Nëse trajektorja e qendrës së frezës, shikuar në kahjen e lëvizjes gjendet majtas nga sipërfaqja e

përpunuar, atëherë përdoret funksioni G41 gjegjësisht G42 nëse freza është djathtas nga sipërfaqja

e përpunuar. Gjatë thirrjes së parë të korrekturës së rrezes së frezës duhet të definohet numri

gjegjës i korrekturës me adresën (D…). Vlera e ndryshimit ose madhësia absolute e diametrit, ose

të gjatësisë së instrumentit vihet në grupin e ndërprerësve dekad ose bartet përmes tastierës së

sistemit dirigjues në memorien e korrekturës se instrumentit.

Për sistemin dirigjues të analizuar është e mundur të bëhet korrektura e rrezes dhe gjatësisë për

99 instrumente. Intervali i korrekturës sillet prej +.1 deri në +.99999.

Vlera e korrekturës është pozitive nëse diametri i vërtet i frezës është më i madh se ai i

programuar,negative nëse është më i vogël.

Gjatë përpilimit të programit duhet pasur parasysh pozitën e qendrës së frezës si gjatë bartjes

ose fshirjes së korrekturës së diametrit të instrumentit, kjo do të thotë:

a) gjatë thirrjes së korrekturës së rrezes së frezës, qendra e frezës në rrafshin XY duhet të

gjendet në pozitën e cila është e larguar nga sipërfaqja e përpunuar për rrezen e frezës të zmadhuar

për vlerën e korrekturës;

90

b) afrimi i instrumentit drejt sipërfaqes së përpunuar, qoftë ajo drejtvizore apo rrethore, duhet të

jetë tangjencial;

c) para se të hiqet korrektura e rrezes së frezës duhet pasur parasysh që freza të bihet në pozitën

e cila është e larguar mjaftë nga sipërfaqja e përpunuar.

Me funksionin: G40 fshihet si korrektura e rrezes së frezës (G41, G42) ashtu edhe korrektura e

gjatësisë së instrumentit. Në vazhdim po i japim disa shembuj të korrekturës:

a) G17 G01 F ... b) G17 G01 F ...

G41 (G42) D... X ... Y ... G41 (G42) D... X ... Y...

X ...

G02 X... Y... J...

9 G17 G01 F ... ; d) G17 G01 F ... ;

a) G17 G01 F ... ; b) G17 G01 F ...

G41 (G42) D... X ... Y ... G41 (G42) D... X ... Y... ;

X ... ;

G02 X... Y... J...;

91

8. G17 G01 F ... ; d) G17 G01 F ...; G41 (G42) D ... ; G41 (G42) D ...; G02 X... Y... J...; G02 X... Y... J...;

Fig. 7.14.2. Principi i korrekturës se instrumentit metalprerës (frezës).

92

Fig. 7.14.3. Principi i korrekturës se instrumentit metalprerës (frezës) dhe krahasimet me objekte

te ndryshme.

Me MMP me DN nënkuptohen makinat te cilat punojnë me dhënien numerike të urdhrave

gjeometrike dhe teknologjike.

Shënimi i të gjithë urdhrave (komandat) te nevojshëm qe duhet t’i realizoj makina për

realizimin normal te procesit te përpunimit, paraqet PROGRAMIN e MMP me DN. Dallojmë tre

lloje te programimit:

6. Programimi me dorë,

7. Programimi gjysmë makinerik (gjysmë automatik) dhe

8. Programimi automatik (kompjuterik).

Programi përmban te gjitha pozitat e kërkuara te instrumentit dhe regjimet e prerjes si dhe të

funksioneve ndihmese, në forme te informatave te koduara. Me kod nënkuptojmë rregullat (e

standardizuara) në bazë te të cilave të dhënat e paraqitura në një mënyrë, transferohen në një

mënyrë tjetër.

93

Duke pasur parasysh se MMP sipas destinimit dallohen shumë, edhe programet me DN për

përpunim i kanë te ndryshme, kjo për faktin se nganjëherë prodhuesit nuk u përmbahen

standardeve te aplikuara!

Programi përbëhet prej shumë fjalive të cilat në veçanti e përshkruajnë punën e caktuar në

makinë. Fjalia përbëhet prej adresës dhe numrit. Adresat janë shkronjat te cilat paraqesin

funksionet dhe disa janë aktive menjëherë me kyçjen e sistemit dirigjues: G90, G01, G40, G80, etj.

Shkronja G, përfshin funksionet kryesore – kushtet e rrugës së instrumentit metalprerës qe se

bashku me numrin paraqesin pjesën gjeometrike të programit, si psh: G0 – ecje e shpejt, G01 –

interpolimi linear, G02 – interpolim rrethor në kahje te akrepave te orës (cw), etj.

Urdhëresat (adresat dhe kodet), tanimë janë te standardizuara dhe kanë kuptim te njëjtë për te

gjitha njësitë dirigjuese qe janë kompatibile, kurse për njësitë e tjera dirigjuese (për prodhuesit qe

nuk u janë përmbajtur këtyre rregullave standarde!) duhet te jenë tabelat e tjera programuese së

bashku me makinën përkatëse nga prodhuesi.

4.0. SHTOJCË NGA PRAKTIKA

Pamje nga vizitat në laboratorin e FSHTA në Mitrovicë, ish fabrikën e auto-

pjesëve, tash “Kosova Steel” në Pejë, si dhe në fabrikën e mobilieve “Korabi” në Banjë të

Pejës.

96

2.6.3. G2 (G3) - INTERPOLIMI RRETHOR

Këto funksione definojnë kahjen e lëvizjes rrethore gjatë interpolimit rrethor, d.m.th. gjatë

lëvizjes se njëkohshme nga dy akset duke formuar trajektoren rrethore me hapin e punës dhe atë:

G02 - interpolimi rrethor në kahjen e akrepave të orës (cw-circuit woch),

G03 - interpolimi rrethor në kahjen e kundërt të akrepave të orës (ccw-contra circuit

woch).

Përveç kushtit të rrugës (G02/G03) dhe koordinatave të pikës përfundimtare (PP) të harkut

rrethor duhet të jepen edhe parametrat e interpolimit me adresat I,J,K dhe shpejtësia e lëvizjes

ndihmëse me adresën F.

97

Parametrat e interpolimit paraqesin ndryshimin e koordinatave të pikës fillestare (FF) të harkut

rretho dhe mesit të tij (qendrës), paralel me akset X(I), Y(J), Z(K), sipas fig.7.11. Parametrat e

interpolimit duhet të shkruhen me parashenjë. Parashenja caktohet sipas kahjes së akseve të pjesës

së punës duke u nisur nga fillimi i harkut rrethor kah mesi i tij. Në fjalinë e cila përshkruan

interpolimin rrethor çdoherë duhet të programohet urdhrat për lëvizjen e nga dy akseve të

dirigjuara me dy parametra të interpolimit edhe kur njëri nga parametrat është zero, sepse

interpolimin rrethor është e mundur ta realizojmë vetëm në njërin rrafsh.

Ashtu që kemi:

I,J-paraqet interpolimin rrethor në rrafshin x,y,

J,K-paraqet interpolimin rrethor në rrafshin y,z dhe

I,K-paraqet interpolimin rrethor në rrafshin x,z.

Fig.7.l1

Shembull: Programimi i harkut rrethor më të madh se 1800˚ (fig.7.l1.b).

Gjatë aplikimit të përmasave absolute, harku rrethor do të programohet kështu:

........

N20 G0l X45 Y155 F200

N21 G03 X20 Y30 I40 J30

.......

Shpjegim:

N20: pika A është pika fillestare e harkut rrethor .

N21: harku rrethor është më i madh se 1800 në kahjen e kundërt të akrepave të orës, me pikën e

fundme E dhe pikën e qendrës së rrethit M.

Programi i përpunimit gjatë aplikimit të përmasave relative (inkremente) do të jetë:

98

.......

N6 GO1 X45 Y15 F200 (A )

N7 G91

N8 G03 X-25 Y15 I-5 J15 (E)

......

Shpjegim:

N6: pika A, pika fillestare është e programuar me përmasa absolute, që të sqarohet përdorimi i

përmasave relative në fjalinë N8.

N7: fillimi i programimit me përmasa relative

N8: një hark rrethor më i madh se 1800 në kahjen CCW, me pikë të fundme E[(x,y), të cilat janë

inkremente në krahasim me pikën A dhe pikë të qendrës së rrethit M( I dhe J janë inkremente në

krahasim me pikën A) d.m.th.

I-5 = (40-45)

J15 = (30-15)

Në tab.7.4 dhe tab.7.6 janë dhënë paraqitjet simbolike dhe skematike e urdhëresave G0, G1,

G3/G2, G17/G18.

2.6.3.1. RREZJA RRETHORE ME KËND 90°

Rrezja e një harku rrethor më të vogël se 1800 mundë të programohet pa parametra të

interpolimit, me fjalë të adresës R (fig.7.12).

Programi:

N1 G0 X50 Y20

N2 G1 Y30 F200

N3 G3 X40 Y40 R10

N4 G1 X25

Sqarim:

99

N1: pika B është pika fillestare.

N2: pika A është pika e fundit e drejtëzës dhe pika fillestare e lakores rrethore.

N3: lakorja rrethore në kahjen e kundërt të akrepit të orës (G03)me pikën e fundit E

dhe rreze 10.

N4: pika e fundit e rrafshit D.

Fig.7.12.

2.6.3.2. RRETHI I PLOTË

Rrethi plotë realizohet duke programuar koordinatat e pikës së qendrës së rrethit. Pika fillestare

(PF) d.m.th. pika në të cilën ndodhet instrumenti, është në të njëjtën kohë edhe pika përfundimtare

(PP). Rrezja llogaritet automatikisht nga njësia dirigjuese prej pikës fillestare dhe pikës se qendrës

së rrethit.

Fig.7.13. Programimi i rrethit.

100

Shembull: Programimi i rrethit sipas (fig. 7. 13).

Programi

N1 G0 G90 X30. Y45. S2000

M3

N2 G3 X30 Y45 I30 J25 Fl00

M8

N3 G0 X0 Y0

2.6.4. G04-KOHA E VONESËS

Koha e vonesës programohet direkt në sekonda me adresën F ose X. Fjalia e ardhshme kryhet

pas kalimit të vonesës së programuar kohore. Funksioni G04 është aktiv vetëm në një fjali dhe

sipas nevojës mund të programohet përsëri. Në fjalinë me vonesë kohore përveç funksionit G04

shkruhet edhe koha e programuar e vonesës d.m.th. stagnimi kohor i kufizuar i lëvizjes ndihmëse.

Për shembull 10 sekonda të vonesës kohore programohet në këtë mënyrë:

N100 G04 X1000, ose

N100 G04 F1000

2.7. FUNKSIONET E KORREKTURËS SË IMP

2.7.1. ZGJEDHJA E RRAFSHEVE

Tek makinat MAHO është e mundur që më përdorimin e një koke vertikale të frezës të gjendet

instrumentit në një aks tjetër të lëvizjes. Për programimin e pjesëve mbetet konfiguracioni i akseve

i pa ndryshuar, sepse shprehet për mes funksioneve G17, G18, G19 në të cilin aks gjendet

instrumenti.

Dirigjimi përdor këtë funksion për llogaritjen e korrekturës të gjatësisë dhe ciklit të punës.

Rrafshi i korrekturës të rrezes qëndron vertikalisht ndaj aksit të instrumentit.

G-funksioni Boshti i instrumentit Rrafshi i korrekturës të rrezes

101

G17

G18

G19

Z-boshti

Y-boshti

X-boshti

XY-rrafshi

XZ-rrafshi

YZ-rrafshi

Funksionet G17, G18, G19 përbëjnë një grup gjatë të cilës në fjalinë programuese mund të jetë

i veprueshëm vetëm një funksion. Te aktivizimi i dirigjimit automatikisht aktivizohet G17. Pas

urdhrit të një G-funksioni tjetër automatikisht anulohet korrektura e gjatësive në aksin paraprak, e

realizohet në aksin e definuar më vonë.

Në asnjërin nga të dy akset nuk pason asnjë lëvizje vepruese.

Që të bihet instrumenti në pozitën e nevojshme duhet të merren parasysh dimensionet vertikale

të kokës së frezës. Kjo mund të rrjedh në këtë mënyrë:

- me ndihmën e zhvendosjes së pikës zero (G92 ose G93)

- me ndihmën e zhvendosjes së memoruar të pikës zero G54 deri në G57.

Shembull: Vrimat P1 në rrafshin XY dhe P2 në rrafshin XZ duhet të përpunohen (pa përdorimin e

cikleve punuese). Përdoret koka vertikale e frezës, instrumenti i së cilës mund të lëviz ose në aksin

X ose në aksin Y (fig.7.14).

Fig.7.14.

Programimi i përpunimit mund të duket kështu:

%PM

102

N9001

N1 G17 T1

M6

N2 G0 X50 Y50 Z2 S1000

M3

N3 G1 Z-10 F200

N4 G0 Z100

N5 Y200

M0

N6 G18 T2

M6

N7 G55

M3

N8 G0 X50 Yl02 Z-50

N9 G1 Y90

N10 G0 Y200

M30

Shpjegim:

N1: shtrëngohet instrumenti T1 i cili gjendet në aksin Z

N2: afrimi kah pika P1

N3: zhvendosja (lëvizja) me hap me thellësinë aksin Z

N4: kthimi i instrumentit nga vrima

N5: kthimi i instrumentit në aksin Y ashtu që të mund të vijë në veprim koka vertikale, ndërsa

programi ndalet.

N6: shtrëngohet instrumenti T2 i cili gjendet në aksin Y

N7: zhvendosja e memoruar e pikës zero që të mund të merret parasysh përmasat e ndryshuara a1

dhe a2 të kokës frezuese vertikale. Vlerat gjegjëse memorohen në dirigjim para fillimit të

programit dhe mbesin të vendosura gjithnjë deri sa mos të anulohen.

N8: pika P2 në rrafshin XZ aktivizohet.

N9: instrumenti zhvendoset me hap në thellësinë aksin Y

N10: instrumenti kthehet mbrapa prej vrimës.

103

Fig.7.14.1. Koka frezues vertikale me instrument në aksin Y (G18).

2.7.2. KORREKTURA E RREZES SË FREZËS (G40, G41, G42)

Gjatë konsumit mprehjes ndryshon diametri i frezës. Madhësinë e këtij ndryshimi programuesi

nuk mundë ta parasheh më herët, ashtu që me ndihmën e funksionit për korrekturë G41 dhe G 42

eliminohet dallimi në mes të diametrit të programuar dhe atij real. Trajektorja e korrekturës së

frezës është paralele me atë të programuarën.

Nëse trajektorja e qendrës së frezës, shikuar në kahjen e lëvizjes gjendet majtas nga sipërfaqja e

përpunuar, atëherë përdoret funksioni G41 gjegjësisht G42 nëse freza është djathtas nga sipërfaqja

e përpunuar. Gjatë thirrjes së parë të korrekturës së rrezes së frezës duhet të definohet numri

gjegjës i korrekturës me adresën (D…). Vlera e ndryshimit ose madhësia absolute e diametrit, ose

të gjatësisë së instrumentit vihet në grupin e ndërprerësve dekad ose bartet përmes tastierës së

sistemit dirigjues në memorien e korrekturës se instrumentit.

Për sistemin dirigjues të analizuar është e mundur të bëhet korrektura e rrezes dhe gjatësisë për

99 instrumente. Intervali i korrekturës sillet prej +.1 deri në +.99999.

Vlera e korrekturës është pozitive nëse diametri i vërtet i frezës është më i madh se ai i

programuar,negative nëse është më i vogël.

Gjatë përpilimit të programit duhet pasur parasysh pozitën e qendrës së frezës si gjatë bartjes

ose fshirjes së korrekturës së diametrit të instrumentit, kjo do të thotë:

a) gjatë thirrjes së korrekturës së rrezes së frezës, qendra e frezës në rrafshin XY duhet të

gjendet në pozitën e cila është e larguar nga sipërfaqja e përpunuar për rrezen e frezës të zmadhuar

për vlerën e korrekturës;

104

b) afrimi i instrumentit drejt sipërfaqes së përpunuar, qoftë ajo drejtvizore apo rrethore, duhet të

jetë tangjencial;

c) para se të hiqet korrektura e rrezes së frezës duhet pasur parasysh që freza të bihet në pozitën

e cila është e larguar mjaftë nga sipërfaqja e përpunuar.

Me funksionin: G40 fshihet si korrektura e rrezes së frezës (G41, G42) ashtu edhe korrektura e

gjatësisë së instrumentit. Në vazhdim po i japim disa shembuj të korrekturës:

a) G17 G01 F ... b) G17 G01 F ...

G41 (G42) D... X ... Y ... G41 (G42) D... X ... Y...

X ...

G02 X... Y... J...

10 G17 G01 F ... ; d) G17 G01 F ... ;

a) G17 G01 F ... ; b) G17 G01 F ...

G41 (G42) D... X ... Y ... G41 (G42) D... X ... Y... ;

X ... ;

G02 X... Y... J...;

105

9. G17 G01 F ... ; d) G17 G01 F ...; G41 (G42) D ... ; G41 (G42) D ...; G02 X... Y... J...; G02 X... Y... J...;

Fig. 7.14.2. Principi i korrekturës se instrumentit metalprerës (frezës).

106

Fig. 7.14.3. Principi i korrekturës se instrumentit metalprerës (frezës) dhe krahasimet me objekte

te ndryshme.

Me MMP me DN nënkuptohen makinat te cilat punojnë me dhënien numerike të urdhrave

gjeometrike dhe teknologjike.

Shënimi i të gjithë urdhrave (komandat) te nevojshëm qe duhet t’i realizoj makina për

realizimin normal te procesit te përpunimit, paraqet PROGRAMIN e MMP me DN. Dallojmë tre

lloje te programimit:

9. Programimi me dorë,

10. Programimi gjysmë makinerik (gjysmë automatik) dhe

11. Programimi automatik (kompjuterik).

Programi përmban te gjitha pozitat e kërkuara te instrumentit dhe regjimet e prerjes si dhe të

funksioneve ndihmese, në forme te informatave te koduara. Me kod nënkuptojmë rregullat (e

standardizuara) në bazë te të cilave të dhënat e paraqitura në një mënyrë, transferohen në një

mënyrë tjetër.

107

Duke pasur parasysh se MMP sipas destinimit dallohen shumë, edhe programet me DN për

përpunim i kanë te ndryshme, kjo për faktin se nganjëherë prodhuesit nuk u përmbahen

standardeve te aplikuara!

Programi përbëhet prej shumë fjalive të cilat në veçanti e përshkruajnë punën e caktuar në

makinë. Fjalia përbëhet prej adresës dhe numrit. Adresat janë shkronjat te cilat paraqesin

funksionet dhe disa janë aktive menjëherë me kyçjen e sistemit dirigjues: G90, G01, G40, G80, etj.

Shkronja G, përfshin funksionet kryesore – kushtet e rrugës së instrumentit metalprerës qe se

bashku me numrin paraqesin pjesën gjeometrike të programit, si psh: G0 – ecje e shpejt, G01 –

interpolimi linear, G02 – interpolim rrethor në kahje te akrepave te orës (cw), etj.

Urdhëresat (adresat dhe kodet), tanimë janë te standardizuara dhe kanë kuptim te njëjtë për te

gjitha njësitë dirigjuese qe janë kompatibile, kurse për njësitë e tjera dirigjuese (për prodhuesit qe

nuk u janë përmbajtur këtyre rregullave standarde!) duhet te jenë tabelat e tjera programuese së

bashku me makinën përkatëse nga prodhuesi.

4.0. SHTOJCË NGA PRAKTIKA

Pamje nga vizitat në laboratorin e FSHTA në Mitrovicë, ish fabrikën e auto-

pjesëve, tash “Kosova Steel” në Pejë, si dhe në fabrikën e mobilieve “Korabi” në Banjë të

Pejës.

110

Urdhëri L98 definohet dhe sqarohet si në (fig.7.50) dhe të programimit në formën tabelare

111

7.10.FUNKSIONET PLOTËSUESE – NDIHMËSE (M)

Funksionet plotsuese aplikohen në adresen M të përciellura me kodin numër , të përbërë me dy digita . Aplikimi i këtyre funksioneve iu përgjigjen ISO/DIN 1056 dhe DIN 66025 .

Thellësia e shpimit

Pika fillestare Vlera e ndryshimit

Gjatësia përfundim

Vonesa në pikën fillestare

Vonesa në thellësin e shpimit

112

7.10.1. STOP - URDHËRI 7.10.1.1. PROGRAMIMI I NDALIMIT (M 0)

Ndërprerja e programit dhe ndalimi i lëvizjes së makinës pas përfundimit të një fjalie .Rrotullimi i boshtit punues dhe furnizimi i makinës me mjete për ftohje ndërprehen . Programi vazhdon më tej pasi që të shtypet tasteri (pulla) për startim . Rrotullimi i boshtit punues dhe furnizimi me mjete ftohëse duhet të kyçet përseri.

7.10.2. KOMANDA E BOSHTIT PUNUES 7.10.2.1.RROTULLIMI I BOSHTIT PUNUES NË DREJTIM TË AKREPAVE TË

ORËS (M3)

Në këtë rast boshti punues rrotullohet sikurse të rrotullohet një bulon me filetë të djathtë kah pjesa punuese .Lëvizja e boshtit punues fillon para programimit të veprimit të lëvizjes në të njejtën fjali dhe mbetet aktive deri sa të mos anulohet me tjetër urdhër të boshtit punues ose M-funksionit (fundi i programit) .

7.10.2.2. RROTULLIMI I BOSHTIT TË PUNËS NË DREJTIM TË KUNDËRT TË AKREPAVE TË ORËS (M4)

Ky funksion ka të njejtin ndikim sikurse M3 por vetëm ka drejtim të kundërttë rrotullimit .

Tabela 7.10.Komandat e boshtit të punës M3 , M4 , M6/M66, M8/M9, M30.

7.10.2.3 NDALJA E BOSHTIT PUNUES (M5) Ky funksion e ndalon boshtin punues nese janë të përcaktuera të gjitha urdhërat mbrenda fjalisë . Urdhëri mbetet aktiv derisa të mos anulohet me urdhërin tjetër të boshtit punues . Furnizimi me mjete ftohëse ndërprehet derisa nuk riprogramohet urdhëri për rrotullim të boshtit .

7.10.2.4. RROTULLIMI I BOSHTIT NË DREJTIM TË

AKREPAVE TË ORËS DHE KYÇJA E MJETIT FTOHËS (M13) Ky funksion ka ndikim të njëjtë sikurse M3 , por tëtu kyçen edhe mjetet për ftohje M8 .

113

7.10.2.5.RROTULLIMI I BOSHTIT NË DREJTIM TË KUNDËRT TË

AKREPAVE TË ORËS DHE KYÇJA E MJETIT FTOHËS (M14) Ky funksion ka ndikim sikurse M4 , por këtu kyçen edhe mjetet për ftohje M8 .

7.10.2.6. NDALIMI I ORIENTUAR I BOSHTIT PUNUES (M19) Ky urdhër sipas karakterit të funksionimit të tij është identik me M5 , megjithatë boshti punues në këtë rastë ndalohet në pozicion të definuar që të mundësoj ndërrimin automatik të instrumentit , gjë që aplikohet vetëm te NC-makinat .

7.10.3. URDHËRAT PËR MJETET FTOHËSE 7.10.3.1. MJETI FTOHËS nr.1. L (M8)

Ku funksion aktivizon mjetin ftohës nr.1. Urdhëri aktivizohet njëkohësisht sikurse edhe funksionet tjera në fjali dhe mbetet aktiv deri sa të m,os anulohet ose të funksionoj M9 (ndërprerja e funizimit me mjete ftohëse ) ose me funksionin M30 (fundi i programit) .

7.10.3.2. MJETI FTOHËS nr.2-L (M7) Ky funksion ka veprim sikurse M8 , por vetëm që aktivizon furnizimin e mjetit ftohës nr.2. Nese nuk ka furnizim nga nr.1 aktivizohet nr.2 (M7) .

7.10.3.3. ÇKYQJA E MJETEVE FTOHËSE (M9) Ky urdhër e anulon funksionin M8 . Aktivizohet me kryerjen e veprimeve të lëvizjeve në të njejtën fjali dhe mbetet aktiv dersa të mos anulohet me urdhër tjetër të mjeteve ftohëse .

7.10.4. URDHËRAT PËR NDËRRIMIN E INSTRUMENTEVE

Për ndërrimin e instrumenteve janë në dispozicion tri M-funksione .

7.10.4.1. NDËRRIMI AUTOMATIK I INSTRUMENTEVE (M6) Nese makina është e paisur me paisje për ndërrim automatik të instrumentit shfrytzohet funksioni M6 , për startim automatik të ndërrimit të instrumentit në makinë . Së pari instrumenti lëvizë me shpejtësi në pozicion për ndërrim të instrumentit , i cili është i definuar në konstantet mekanike dhe ka pozicion statik në raport me pikën referente .Me marrjen e pozicionit për ndërrim të instrumentit , fillon procedura e ndërrimit automatik dhe merr nga depoja instrumentin e ri .

114

Nese makina nuk është e pajisur me pajisje për ndërrimin automatik , gjithashtu shfrytëzohet funksioni M6 , ashtu që instrumenti me shpejtësi merr pozicionin e ndërrimit .Me marrjen e pozicionit të ndërrimit vie deri te ndërprerja e programit , ashtu që instrumenti të ndërrohet në mënyrë manuale (me dorë) .

7.10.4.2. NDËRRIMI AUTOMATIK I INSTRUMENTIT (M46) Ky funksion vepron në mënyrë të njejtë sikurse M66. Tek qendrat përpunuese ky funksionon sikurse M6 , por nuk tërhiqet prapa në pikën e ndërrimit të instrumentit , që d.m.th.pika e ndërrimit të instrumentit duhet të programohet në të njejtën fjali .Mirpo duhet pasur parasyshë rrezikun e takimit (kolizionit) dhe distancës në mes të pjesës dhe IMP duhet të llogaritet .

7.10.4.3. NDËRRIMI MANUAL (me dorë) (M66) Edhe nese makina është e pajisur për ndërrimin automatik të instrumenteve mund të ndodhë që duhet shtrënguar ndonjë instrument i cili nuk gjendet në depo ë instrumenteve .Në këtë rast aplikohet funksioni M66 . Te ky funksion nuk ka tërheqje në pozicionin për ndërrim dhe kurfar veprimi për ndërrim të instrumentit . Pra ndërrimi manual mund të jetë e nevojshme heqja e instrumentit nga boshti punues si dhe vendosja e tij në depo . Në këtë rast përdoret urdhëri TO M6 . Nese nuk është në dispozicion ndërrimi i instrumenteve , aplikohet funksioni M66 për ndërrimin e vetëm një instrumenti pa marrë parasysh pozicionin e ndërrimit të instrumentit .

7.10.4.4. NDËRRIMI I VLERAVE KORIGJUESE (M67) Nese përdoret një instrument me më shumë se një teh prerës , ku secila pjesë e ka gjatësin e vete , gjë që duhet të jetë e memoruar në memorien për instrumente me numrin e vet . Nese është e nevojshme që gjatë eksekutimit të një programi të kalohet nga një teh prerës në një teh tjetër nuk duhet të ndërpritet programi . Funksioni M67 mundëson ndërrimin e vlerave korigjuese nga një teh në tjetrin pa ndërprerje të programit .

7.10.5. URDHËRAT E TAVOLINËS PUNUESE

7.10.5.1. TAVOLINA RRETHORE NC (M10)

Ky funksion shtrëngon NC tavolinën rrethore .Dirigjimi e aktivizon automatikisht këtë urdhër menjëherë pas vendosjes së boshtit katër në pozicion .

7.10.5.2. TAVOLINA RRETHORE NC (M11) Ky funksion e kufizon tavolinën . Dirigjimi ekzekuton këtë urdhër automatikisht me aktivizimin e boshtit të katërt.

115

7.10.5.3. NDËRRIMI I PALETËS (M60)

Ky funksion mundëson ndërrimin e paletës tek qendrat përpunuese . Tek MH-makinat funksioni M60 ëshë pa funksion . Në vazhdim janë dhënë mënyrat e programimit në formë tabele (3.1-4.11)

7.11. PROGRAMIMI I CIKLEVE NË FORMË TABELARE

116

Informata plotësuese : 1. Makinat CNC moderne punojnë në sistemin absolut të përmasave . 2. Te vlerat absolute nuk shenohet parashenja për të treguar kahjen e lëvizjes psh: -I ndërprerja e programit (shkaku thyerja e XP) është e mundur shkuarja në rendin gjegjës , -nuk ka gabime përciellëse (p.sh. në qoftë se vrima e parë është shpuar gabimisht) . -tolerancat nuk mblidhen . 3. Zbatimi i sigurt i përmasave absolute është kusht elementar për programim .

Informata plotësuese : 1. Të dhënat në vlera relative (inkremente)posedojnë patjetër shenjën e kahjes së lëvizjes . 2. Te dhënat me përmasa relative kanë të meta kundrejt përmasave absolute (krahaso 3.1). 3. Programimi në përmasa relative jepet në qoftë se : - një pjesë e programit duhet të përseritet , - distanca e pikës zero të pjesës punuese vështirë definohet ,

117

- te parametrat e programit (Macros)

Vërejtje : Vërejtje : Gjatësia L është distancë në mes Përmasat e pjesës punuese programohen , nofullës të bushtit punues dhe komandat llogariten në vleara gjegjëse të majës së IMP të rrezës , stazën e qendrës së IMP

Informata plotësuese : 1. Te IMP ipet vetëm gjatësia e burgjisë në memorjen për korekturë . 2. Te IMP për frezim ipet L+R në memorjen për korekturë . 3. Vlerat hyrëse në memorje realizohen me urdhër T1-T99 4. Me urdhërin To anulohet korektura e IMP. 5.Të dhënat në T..në programin “hot” memorja i nxjerr vlerat e IMP dhe i merr parasyshë në punë 6.Të dhënat me T ... në programin realizohet me urdhëresat për ndërrimin e instrumentit prerës (M6,M46,M67)

118

Gjatë pregaditjes së programit analizohet pjesa e punës , nëpërmes vizatimit teknik bëhet zgjedhja e drejtë e IMP shih.fig.me shenimet adekuate duke iu përkushtuar sistemit CNC 432 si dhe bëhet zgjidhja e numrave të rrotullimeve dhe e hapit në funksion të karakteristikave të makinës .

Informata plotësuese :

1. Operatori i makinës duhet në varshmëri prej llojit të pjesës të vendos çfarë IMP i nevoitet 2. Operatori i shtinë shenimet e veglës në memorjen korektuese të IMP. 3. Meqense programi punohet në repart operatori e llogaritë vlerën e S dhe F . 4.Operatori e rregullon ose i optimalizon vlerat e S dhe F sipas rrjedhes së programit .

119

Informatat plotësuese :

1.Hapi i shpejtë në MAHO 700 oC është 6 m/min. 2.Hapi i shpejtë mund të rregullohet prej 0...100 % me “Override”- rregullatorin që e rritë shpejtësin e hapit të pinës prej 0...140 % ( jo më të madhe se shpejtësia e hapit të shpejtë ) 3.G2 dhe G3 nevoiten te frezimi në formë rrethore . 4.Te punimi i boshtit horizontal të punës programohet G17 , vlerat e aksit janë X dhe Y ndërsa Z është thellësia . 5.Te punimi me bosht vertikal të punës programohet G18 , akset janë X dhe Z thellësia Y . 6.Për G17 , G18 vlenë i njejti sistem kordinativ .

120


1.Kahja normale e rrotullimit është M3 2.Rrotullimi në kahjen e majtë M4 nevoitet rrallë (p.sh.për filetim , në qoftë se nuk përdoret... 3.Te urdhërat M3 dhe M4 mund të kyçen në të njejtën kohë ftohja M3=M13 ;M4=M14 . 4.Te M5 IMP kthehet në pikën e ndërrimit të përcaktuar nga prodhuesi . 5.Me M66 mund të programohet një kthim në distancë të IMP . 6.M30 përmban fundin e programit (me stopim të boshtit punues dhe ftohjes) –kthimi në fund të programit .

121


1.Lëvizja e IMP nga pika në pikë realizohet me “ Teach in” - me mënyrën e punës MDI (pa memorim) -me mënyrën e punës playback (me memorim) 2.Lëvizja nga pika në pikë janë parashkollë për programim . 3.Vlerat numerike janë si vlerat absolute 4.Është kuptim i plotë të caktohet një numër i rrotullimeve të IMP .

122

% PM Programimi kryesor N9001 Numri i programimit N1 G17 T1 N66 N2 G51 N3 (G0) X 65 Y 20 Z 2 S 1200 M3 N4 G1 Z-33 F 200 M8 N5 G0 Z 2 N6 (G0) X 27 Y 53 N7 G1 Z-33 N8 G0 Z 100 N9 (G0) M 30

Informatat plotësuese : 1.Me programim dmth.shkruerja dhe futja e programit në gjuhën e programit . 2.Fjalit e programit ipen sipas një rënditje të caktuar (N1...N2...etj) 3.Çdo fjalë duhet të jetë e logjikshme dhe me sintaksë të saktë dhe në gjuhen e programit 4.G0 (dhe G17 ...) janë aktiv menjëherë pas kyçjes . 5.G0 ,G1 ...janë të paraqitura në mënyrë rendore përndryshe është aktiv (G0 mbetet aktiv përderi sa të mos programohet funksionet tjera të këtij grupi ) 6.Programet e gabuera sillen gjerë te kolezimi (ndeshja) 7.Te shpimi kryesisht përdoren ciklet .

123

N4 G1 Y10 F100 N5 G3 X 20 Y30 R20 N6 G1 X 0

Informata plotësuese : 1.Zbatimi i R-it e letëson dukshëm programimin . 2.Edhe harqet 180o mund të programohen me R . 3.Programimi i harkut zbatohet në qoftë se drejtëzat janë tangjente në hark . 4.Te kalimet jo paralele të akseve duhet të funksionoj funksioni i këndeve të llogariten kordinatat e pikave të fundme

Në qoftë se programi nuk është i mundur me adresën R , duhet të programohet qendra e rrethit . kjo bëhet me akset I , J dhe K

3.9.1. FREZIMI I HARQEVE RRETHORE DERI 180o

3.9.2. KORDINATAT E QENDRËS SË RRETHIT I , J DHE K

I është një kordinatë paralele me aksin X J është një kordinatë paralele me aksin Y K është një kordinatë paralele me aksin Z

124

A Rrafshi G17

Programohet : 1. Lëvizja drejtvizore deri te pika A : N1 G17... . N5 G1 X12679 Y30 F100

Frezimi i harqeve realizohet parimisht :

do të aplikohen kordinatat e qendrës së rrethit


1.Zbatimi i akseve VJ gjegjësisht VK na letëson programimin e R , të këndit mbi 180o nuk mund të përdoren . 2.Rrafshi G19 ( YZ rrafshi / JK adresat) aplikohen shumë rrallë .

3.9.3 FREZIMI I ÇFARDO HARKU NË PËRMASA APSOLUTE

125

2.Lëvizja harkore deri te pika E në vlera absolute :

N6 G2 X50 Y40 I30 J40 Kahja e lëvizjes Kordinatat e pikës Kordinatat e së fundme të harkut e qendrës

Komanda e llogaritur nga kordinatat e dhëna M , A dhe vlera e rrezës B Rrafshi G18

N1 G18 T1 M66 . .

N5 G1 X12.679 Z30 F200 N6 G2 X50 Z20 I 30 K20

Informatat plotësuese:

1.Programimi i harqeve sipas dëshirës me vlera absolute për ND CNC 432 ëshë speciale . 2.Kordinatat e pikës fillestare të harkut rrethor programohen në fjalinë ku janë të parapara G2/G3 fjalë në program . 3.Kordinatat e pikës së harkut si dhe kordinatat e qendrës absolute d.m.th. janë të dhëna nga pika zero e sistemit kordinativ . 4.Gjithashtu te përdorimi i I dhe J gjegjësisht VK duhet të bëhet kalkulimi gjegjësisht të ketë funksion , llogaritja e këndeve .

126

Informatat plotësuese: 1.Te programimi i harqeve të ndryshme me përmasa relative (inkremente) fillohet prej pikës së fillimit të harkut 2.Kordinatat e pikës së fundme të harkut si dhe kordinatat e qendrës bazohen në pikën fillestare 3.Vlerat numerike janë gjithmonë gjatësia e distancave prej A kah M pastaj të krahasohen kahjet e shigjetës në kahjen e kordinatave .

3.9.4. FREZIMI I HARQEVE TË NDRYSHME NË PËRMASA RELATIVE

127

1.Programi i stazës së qendrës së veglës të meta të mëdha (shiqo tabelën 4.6)

Principi Memorja e IMP

Vlerat e rrezës nuk gjinden në program për të mund me u zbatuar çfardo rreze të frezit

2. Prandaj komandat nga programi dhe nga të dhënat e memorjes së IMP e kalkulon

rrugën e qendrës së vegles dhe duhet ta lajmëroj ku duhet të frezoj frezi .

Pranfaj jepen 5 G funksione :

Informata plotësuese : 1.Te frezimi programohen përmasat e pjesës punuese . 2.Rrezja gjegjëse e IMP (gjatësia e saj) duhet të futen në memorjen e korekturës së IMP. 3.G41 –frezimi i majës nga kontura . 4.G42 – frezimi djathtas nga kontura . 5.G40 –anulimi i konturës së IMP . 6.G43/44 –ecja deri dhe përtej konturës .

3.10 . PRINCIPI I KOREKTURË SË RREZËS SË VEGLËS

Me anë të konturës së rrezës së veglës mundësohet programimi i saktë i përmasave të pjesës punuese

128

Kontura e skicuar duhet të frezohet me korekturë të rrezës së veglës prerëse . Pozita aktuale e frezit O20 mm ; X=0 / Y=0/ Z=100 mm.

.

*Në çdo rend mund të shkruhet vetëm në G –funksion. **Pozita e qendrës së frezit pas frezimit të konturës

% PM N9022

N1 G17 T1 m66 N2 G0 X 100 Y-20 S 600 m13 I afrohemi pizitës startuese N3 G43 X 70 Vendosemi në konturë N4 G1 N5 G42 Y 55 Frezimi dallues nga kontura N6 X 65 Y60 N7 X 15 N8 X 10 Y 55 N9 Y 8 N10 N11 G40 X 75 ‘’ Anulimi i korekturës N12 G0 X 0 Y 0 Z 100 M 30

Informata plotësuese: 1.Përmasat e pjesës punuese duhet të programohen . 2.Komanda i merrë parasyshë vlerat e programuera X,Y dhe Z si dhe vlerat e rrezës së frezit 3.Afrimi i pikës zerro ka përparsi , pasi programi mund të zbatohet për të gjitha vlerat adekuate dalëse të IMP. 4.G43 –frezi lëvizë der në konturë . 5.G42- frezi lëvizë djathtas prej konturës . 6.G40- anulohet kontura e rrugës së frezit .

3.11. FREZIMI NË KONTURË TË DREJTË

129

Rrethi i plotë duhet të frezohet me funksionin G41. Vërejtëje: Frezi nuk guxon të hyjë në konturat por me ndihmën e një rrethi hyrës i afrohemi konturës.

E = pika hyrëse (qendra e rrethit hrës dhe dalës)

% PM N9023 Vërejtje

N1 G17 T1 M66 N2 G54 N3 G0 X 50 Y 70 Z 2 S100 M13 Afroju pikës hyrse (E) N4 G1 Z -10 F 50 N5 G43 X 70 F 100 Afroju konturës N6 G41 Frezimi majtas prej konturës

N7 G3 X 50 Y 90 R 20 N8 (G3) (X 50) (Y 90) I 50 J50 N9 (G3) X 30 Y 70 R 20 N10 G40 Anulimi i korekturës N11 G0 Z 100 N12 X 0 Y 0 M 30

Informata plotësuese: 1.Rrethi hyrës siguron kualitet të mirë të sipërfaqës së punuar në pikën kontaktuese frezi-kontura. 2.Rezja e rrethit hyrës është variabile , ajo caktohet në bazë të diametrit të frezit dhe gjeometrisë së pjesës punuese 3.G43 - frezi lëvizë deri në konturë . 4.G41 - frezi lëvizë majtas prej konturës . 5.G40 - anulohet korektura e rrugës së frezit .

3.12. FREZIMI I RRETHIT

130

Kanali në formën e xhepit më parë është nxjerrë me thellësi 10 mm. Kontura duhet të vërtetohet :

% PM Programi kryesor

N 9028 Numri i programit Vërejtje :

N1 G17 T1 M66

N2 G54

N3 G0 X 50 Y 20 Z -8 S 1000 M3 Afroju pikës hyrse (E)

N4 G1 Z-10 F 100

N5 G43 X 70 IMP shkon deri në konturë

N6 G42 Frezimi djathtas prej konturës

N7 G2 X 50 Y 0 R 20

N8 G1 X 15

N9 G2 X 0 Y 45 R 15

N10 G1 Y 45

N11 G2 X 15 Y 60

N12 G17 X 30

N13 Y 85

N14 G2 X 45 Y100

N15 G1 X 50.718

N16 G2 X 68.039 Y 90

N17 G1 X102.679 Y 30

N18 G2 X 85.359 Y 0

N19 G1 X 50

N20 G2 X 30 Y 20

N21 G40 Anulimi i konturës

N22 G0 Z 100

N23 X 0 Y 0 M 30 Informatat plotësuese : 1.Pika kontaktuese B frezë/konturë të gjendet në aksin paralel me konturën e pjesës . 2.Rrezja e frezit nuk guxon me qenë më e madhe se sa rrezja më e vogël e mbrendshme e konturës 3.Pikat kalimtare prej drejdzës në rreth dhe anasjelltas duhet të llogariten me ndihmën e funk. ndihmëse. 4.Koordinatat e pikave kalimtare duhet të shenohen në vizatimin e puntorisë .

3.13. FREZIMI I KONTURAVE TË LIRA

131

4.1 CIKLI I SHPIMIT G81 ME THIRRJEN E TIJ G79 Cikli i shpimit G 81

G81 –fjala përmban:

% PM Programimi kryesor për memorim

N9003 Numri i programit fillon prej : N9001...N9999

N1 G 17 T1 M 66 N2 G 54 N3 G 81 Y 2 Z -33 F 200 S 1200 M3 N4 G 78 X 65 Y 20 Z 0 N5 G 79 X 27 Y 53 N6 G 0 Z 100 N7 X 0 Y 0 M 30

Informatat plotësuese : 1.Zbatimi i ciklit letëson programin . 2.Me zbatimin e ciklit shkurtohet programimi dhe i njejti është më i përshtatshëm 3.Cikli për shpim parimisht zbatohet : -te centrimi -te shpimi i materialit me ashklat këputëse (ndërprerëse) GGG. -te shpimi i çelikut vetëm për vrima të vogla . 4.Thirrja e ciklit G79 shërben për ralizimin e ciklit të fundit të programit . 5.Te thirrja e parë e ciklit G79 duhet të ipen të gjitha koordinatat (X Y ,Z) në fjalitë G79 punuese jepen vetëm koordinatat e nevojshme .

132

4.2 SHPIMI I THELLË I VRIMAVE G83 Pë shpimin e thellë të vrimave kemi dy mundësi në dispozicion

1.Kthimi i plotë nga vrima e shpuar (nxerrja e ashklave) Njoftim : Në fjalën G83 nuk është programuar vlera J

G 83 fjala përmbanë :

2.Kthimi i IMP prerëse për një distancë programuese ( vlera J) G83 – fjala përmbanë

Informatat plotësuese : 1.Shpimet e vrimave të thella përdoren vetëm në thellësi ekstreme të vrimave 2.Vlera reduktuese cakton edhe thellësinë minimale për hap . 3.G83 përdoret te shpimi i çelikut me vlera të vogla programuese vlera J që të mund të këputet ashkla .

133

4.3 FILETIMI G 84

% PM N9003

N1 G 17 T1 (Burgia 0 5 mm) M66 N2 G 54

N3 G 83 Y 2 Z -27 12 J 0.3 K8 F100 S1200 M3

N4 G 79 X 12 Y 20 Z 0 N6 G 79 X 30 Y 25 N5 T2 (M6-Filetimi) M6 N7 G 84 Y 5 Z -30 F530 S 530 N8 G 79 X 30 Y 25 Z 0 N9 G 79 X 12 Y 20 N10 G 0 Z 100 N11 G0 X 0 Y 0 M 30

.

Informatat plotësuese : 1.Te përdorimi i G 84 duhet të programohet një distancë me matëse siguruese (shiko IMP për filetim ) . 2.Vlkera F duhet të llogaritet nga hapi i filetos dhe numrit të rrotullimeve . 3.Në vend të urdhërit M6 mund të përdoret si numër rëndor nr.6 urdhëri M56 ( në bashkangjitjen me një rend të mëparm G 0-vlerë ). 4.Pas thirrje të një aksi të më mëtejmë (shiqo G84 të rendit 7) duhet të vendoset G79 –vlenë të programohet : 3 kordinatat e sistemit kordinativ përseri .

134

4.4 DEFINIMI I PIKAVE G 78

Në një rend G78 pika mund të definoget me anë të kordinatave X ,Y , Z . Pikat mund të qendrojnë në akse të ndryshme :

Në vazhdim programi vijues mund të thirren pikat një nga një:

Pikat e definuera me G78 mund të thirren në një vend -me një G79 programohet pozicioni ku duhet të kryhet veprimi -me anë të ciklit të fundit të dhënë . -me një G77 definohn vrimat të cilat gjenden në një distancë kostanet në rreth .


1.Definimi i pikes G78 mund të përdoret nese për pika të ndryshme të pjesës punuese duhet të përdoren cikla të ndryshme (centrimi ,shpimi,filetimi). 2.Me definimin e pikës G78 programi bëhet më i kjartë dhe më mirë i pasqyruar . 3.Meqense një fjali programuese maksimalisht egzistojnë 80 shenja mund të thirren për njëherë vetëm 4 pika . 4.Me logjikën hapsinore (komanda e rregullon renditjen në mvarshmëri prej G17 ose G18 ) është garantuar që s’mund të vijëderi te kolezioni në qoftë se pikat ndodhen rrafshe të ndryshme .

135

4.5 SHPIMI I VRIMAVE NË RRETH :Cikli G77

Me fjalën G77 definohen vrimat të cilat gjinden në një distancë konstante në rreth . G77 –fjala (*rrethi i plotë):


1.Funksioni G77 te shpimi i vrimave të cilat gjenden me O e letësojnë dukshëm programimin , ku kordinatat e vrimave llogaritën nga ND dhe me hap të shpejtë gjinden 2.Me funksionimin e G77 është i mundur definimi i një rrethi tek i cili pikat janë njëtrajtësisht të larg. Në rreth . 3.Të dhënat e vlerës së rrezës dhe këndi për vrimat me O , në matematikë caktohen me kordinata polare .

136

4.6. FREZIMI NË FJALËN NJË PAS NJË G0 DHE G1 Këndi –xhepi duhet të frezohet me frezë O20 mm.

1.Para fillimit të programimit duhet të shihet gjatësia e IMP në memortjën për korekturë 2.Rrezja e frezimit nuk duhet të memorohet në qoftë se punohet në stazën që tornon qendrën e rrethit .

% PM

N9011

N1 G 17 T1 M66

N2 G 54

N3 G 0 X 65 Y 20 Z 2 S 500 M3

N4 G 1 Z -5 F100 M8

N5 Y 50 F 200

N6 X 25

N7

N8 X 65

N9

N10

N11 Z 10 F 100

N12 Y 20 F 200

N13 X 65

N14

N15 X 25

N16

N17 X 65

N18 G 1 Z 100

N19 X 0 Y 0 M 30 Informatat plotësuese : 1.Në qoftëse punohen pa korekturë IMP d.m.th. me qendren e veglës nuk duhet të jepet në memorje rrezja e frezit , por vetëm gjatësia e saj . 2.Programimi pa korrekturë të IMP ka të meta të mëdha posaqerisht : -në qoftë se ndërrohen të dhënat e IMP (duhet të jepet program i ri) 3.Frezimi konstant jep kualitet më të mirë sipërfaqësor te: -frezimi i konturave të jashtme me G2 ,-frezimi i konturave të mbrendshme me G3. 4.Te frezimi i xhepit mundësisht të përdoret cikli

137

4.7 CIKLI PËR FREZIMIN E XHEPIT G87 G87 –fjala përmban

% PM N9013

N1 G 17 T1 M66 N2 G 54 N3 G 87 X 60 Y50 Z -20 B2 R10 K50 F60 S 500 M13 N4 G 79 X 45 Y35 Z 0 N5 G 0 Z 100 M 30 N6 X 0 Y 0

Informata plotësuese:

1.Te G87 është : -vlera X është dimenzioni i parë i kanalit paralel me aksin A -vlera Y është dimenzioni i dytë i kanalit të xhepit . -vlera Z është thellësia e tërsishme e kanalit të xhepit në mvarshmëri prej G17 dhe G18 2.Vlerat I dhe J parimisht nuk programohen . 3.Rrezja e frezit nuk guxon me qen më e madhe se rrezja e pjesës punuese . 4.Qendra e kanalit definohet me G 87 me me 3 kordinata .

138

4.8 CIKLI I FREZIMIT TË KANALIT G88

G 88 –fjala përmbanë:

% PM N9015

N1 G 17 T1 M66 N2 G 54 N3 G 88 X 15 Y 35 Z -15 B2 KS F100 S 950 M13 N4 G 79 X 18 Y 18 Z 0 N5 G 0 Z 100 N6 X 0 Y 0 M 30

*me fjalën G79 programohet pika startuese (hyrëse ) për frezim Informatat plotësuese : 1.Te G88 është:

-vlera X është çdo herë dimenzioni i parë i kanalit paralel me aksin X. -vlera Y është çdo herë dimenzioni i dytë i kanalit paralel me aksin Y . -vlera Z është çdo herë dimenzioni i thellësisë së tërsishme të kanalit në formë xhepi pavarsisht nga G17 dhe G15

2.Rrezja e frezit :-guxon me qenë max1/2 * e gjatësisë sëxhepit të kanalit . -mundet me qenë min ½ * e gjatësisë së kanalit . 3.Me ndërrimine pikës startuese (fillestare) duhet të kemi kujdes të fjala G 88.

139

4.9 CIKLI I FREZIMIT RRETHOR G89

G89- fjala përmbanë :

% PM N9017

N1 G 17 T1 M66 N2 G 54 N3 G 89 Z -15 B2 R20 KS F80 S 800 M13 N4 G 79 X 35 Y 35 Z 0 N5 G 0 Z 100 N6 X 0 Y 0 M 30

* me fjalën G79 programohet qendra e xhepit Informatat plotësuese : 1.Te G89 vlera Z paraqet gjithmonë thellësin e tërsishme të kanalit pamvarsisht nga G 17 ose G18 . 2.Rrezja e frezit nuk guxon me qenë më e madhe se rrezja e xhepit .

140

4.10 FUNKSIONI KËRCYES DHE PËRSERITËS G14 Me funksionin G14 një pjesë e programit mund të përseritet Formati i fjalisë Formati i fjalisë Formati i fjalisë Formati i fjalisë

Pjesa e vrimave duhet të centrohet dhe të shpohet

* Duhet vetëm një fjalë të përseritet ashtu që e dhëna N2 – hiqet nga përdorimi Informatat plotësuese : 1.Funksioni G14 është funksion me rëndësi të posaqme sepse programi dukshëm shkurtohet . 2.Me G14 mund të përseriten 3 herë përseritjet , më tutje lajmërohet gabimi programues P10 3.Numri i përseritjeve ( J..) gjatë rradhitjes së programit në ekran “naltë djathtas” me RP ..jepet 4.G14 është “funksion për kërcim të pakufizuar” .

141

4.11. PASQYRIMI G72/G73 Me G73 mund të pasqyrohet në një aks ose pasqyrimi të anulohet (shiqo tabelën). Me funksionin G72 anulohet pasqyrimi për të gjitha akset .

Programi për shpimin e vrimave :

% PM N9028

N1 G 17 T1 M 66 N2 G 54 N3 G 81 Y 2 Z-2 F 100 S 1000 M3 N4 G 79 X-25 Y 10 Z 0 N5 G 79 X-45 Y 10 Z 0 N6 G 79 X -45 Y30 Z 0 N7 G 79 X-25 Y 30 Z 0 N8 G 79 X-35 Y20 Z 0 N9 G 73 X -1 N10 G 14 J1 N1=4 N2=8 N11 G 73 X -1 Y -1 N12 G 14 J1 N1=4 N2=8 N13 G 73 X -1 Y -1 N14 G 14 J1 N1 =4 N2=8 N15 G 72 N16 G 0 X 0 Y 0 Z 100 M 30

Informatat plotësuese : 1.Zbatimi i funksioneve për pasqyrim G73 është i mundur vetëm në pjesët simetrike . 2.me shembullin 1 se si duhet të thirret programi (“-” shenja) ose të anulohet (“+”shenja) Ndërsa me të dhënat tjera X Y dhe Z ipen vlerat e akseve të cilat duhet të pasqyrohen . 3.te zbatimi I funksionit për pasqyrim G73 në pikën e cila duhet të pasqyrohet duhet të ipen tri kordinatat . 4.pas pasqyrimit me g14 programi mund të përseritet . 5.Me funksionin G73 mund të pasqyrohet në të katër boshtet .caktimi vijon me funksionin G79 dhe boshti i caktuar me parashenjën negative . Tabela 1.Çelsi i programimit i makinës me DN –MAHO CNC 432

Adresa Kodi Kuptimi dhe spjegimi

PM *ISO fillimi i programimit dhe ndarja e memorjës N N

9001-9999 1-8999

numri i programimit të pjesës dhe nënprogrami numri i fjalisë

142

G *

0’ 1 2 3

ecja e shpejtë inerpolimi linear interpolimi rrethor , në kahjen e akrepave të orës (cw) interpolimi rrethoe në kahjen e kundërt të akrepave të orës(ccw)

G 4’’ koha e pauzimit [0,1 -983 sek.] G 14’’ funksioni kcyes dhe përseritës G 17’’

18 19

zgjedhja e rrafshit e rrafshit XY , horizontalisht zgjedhja e rrafshit XZ , vertikalisht zgjedhja e rrafshit YZ , horizontalisht i rrotulluar për 90o

G 22’’ 29

thirrja e nënprogramit [NP] komanda për kcim të kushtëzuar në NP

G 40’ 41 42 43 44

fshirja e të gjitha korekturave të instrumentit korrektura e rrezës ,majtas korektura e rrezës , djathtas korektura e rrezës , deri korektura e rrezës , përtej

G 53’ 54 55 56 57

fshirja e zhvendosjes së pikës zero të memoruar zhvendosja e pikës zero të memoruar 1 zhvendosja e pikës zero të memoruar 2 zhvendosja e pikës zero të memoruar 3 zhvendosja e pikës zero të memoruar 4

G 70 71‘

dhënja e përmasave në colla ( inch) dhënja e përmasave në mm

G 72’ 73

fshirja e pasqyrimit pasqyrimi

G 77’’ 78’’

definimi i rrethit të performuar (shpuar) definimi i pikave

G 79’’ thirrja (komanda) e ciklit permanent G 81

83 84 85 87 88 89

cikli i shpimit cikli i shpimit të vrimave të thella cikli i filetimit cikli i alezimit cikli i frezimit të kanaleve me konturë të mbyllur cikli i frezimit të kanalit cikli i frezimit rrethor

G 90’’ 91

programimi me përmasa absolute programimi me përmasa relative (inkremente)

G 92’’ 93’’

zhvendosja relative e pikës zerro zhvendosja absolute e pikës zero

G

94’ 95

hapi në mm/min .njësia 0.1 mm/min hapi në mm/rrot.njësia 0.001 mm/rrot.

Adresa Kodi Kuptimi dhe spjegimi

X Y Z B R I J K

9999.999 9999.999 9999.999 9999.999 9999.999 9999.999 9999.999 9999.999

informata e rrugës sipas X-it në mm informata e rrugës sipas Y-it në mm informata e rrugës sipas Z-it në mm informatat e rrugës në shkakllë rrezja e rrethit (rrumbullaksimi) në mm pika e qendrës së rrethit në X pika e qendrës së rrethit në Y pika e qendrës së rrethit në Z

P 0-99 definimi i pikës

143

F 0-4000 hapi në mm/rrot ose mm S 20-5000 Numri i rrotullimit të boshtit punues në rrot/min. T 0-99 numri i korekturës së instrumentit M 0’’

3 4 5 6’’ 7 8 9 10 11 13 14 30’’ 46’’ 60’’ 66’’ 67’’

programi stop rrotullimi i boshtit punues në kahjen e akrepave të orës rrotullimi i boshtit punues në kahjen e kundërt të akrepave të orës boshti punues stop ndërrimi i instrumentit me tërhjekje automatike mjeti ftohës nr.2-K (i kyçur) mjeti ftohës nr.2-K mjeti ftohës i –Ç ( i çkyçur) tavolina rrotulluese e makinës me DN –e shtrënguar tavolina rrotulluese e makinës me DN –e e liruar rrotullimi i boshtit punues në kahje të akr.orës dhe mjeti ftohës -K rrotull i boshtit pun.në kahje të kund.të akrep.orës dhe mj.ftohës-K fundi i programit ndërrimi i instrumentit në pozicion të çfardoshëm ndërrimi i pllakës . ndërrimi i instrumentit me dorë ndërrimi i korrekturës së instrumentit

E 0-99 parametrat në NP Shpjegimi i shenjave : ‘ -pozita e kyqur

8.PROGRAMIMI I TORNOVE TË TIPIT “EMCO COMPACT 5 CNC”

8.1. FUNKSIONET PËR DEFINIMIN E SISTEMEVE KOORDINATIVE , TRANSFORMIMIN E TYRE DHE ZHVENDOSJEN E PIKËS ZERO

Në praktikë programimi sipas sistemit absolut të matjes është më i shpeshtë se programimi sipas sistemit relativ (inkrement) të matjes .Programi sipas sistemit absolut të matjes është programimi në sistemin kordinativ pika fillestare e të cilit është fikse .Kjo do të thotë se pozita e majës së instrumenti gjatë përpunimit matet çdo herë në raport me pikën fillestare të sistemit koordinativ paraprakisht të caktuar , e cila përputhet me pikën zero të pjesës punuese . 8.1.1 G90 –Funksioni për definimin e programit absolut Format N.../G90

144

Fig.8.1. Funksioni G90 do të vlen në program deri sa të mos ndërrohet me funksionin G91 . Nese një funksion vlen në program pa nevojën e përseritjes në blloqet vijuese , dukuria e tillë quhet modalitet i funksionit .

8.12. G91 –Programi inkremental

Formati N .../G91 Programimi inkremental është mënyra e tillë e programit gjatë së cilës koordinatat e pikës vijuese të lëvizjes së instrumentit maten nga pozita momentale e instrumentit .Kjo mënyrë e programit është më e afërt për tornot konvencionale . Me kyqjen e makinës në repart në njësinë dirigjuese EMCO COMPACT 5 CNC automatikisht vendoset sistemi inkremental i matjes .Ndërprerja e modalitetit arrihet me funksionin G90 . Në fig.8.2 është treguar pjesa e punës me pikën zerro të matjes së tehut të instrumentit B të definuar dhe kordinatat përkatëse të pikave 1,2 dhe 3 të përshkruera në sistemin inkremental të matjes .

8.1.3 G24 – Programi i rrezës gjatë programimit absolut Formati N.../G24 Kur egziston nevoja që kordinatat X të ipet si rreze shfrytëzohet funksioni G24 , ku duhet plotësuar këto kushte : -funksioni G24 duhet programuar në bllokun e parë të programimit , -krahas funksionit G24 programohet vetëm adresa N , -gjatë programimit funksioni G24 nuk mund të anulohet , -pas bllokut në funksionin G24 duhet të programohet blloku NO1/G90 ose NO1/G92. Aplikimi i funksionit G24 është treguar në fig.8.3.

Në programet ku është përdorur funksioni G90 ,në blloqet që pasojnë koordinatat ipen për diametra .koordinata X kështu definohet për arsye praktike sepse madhësit e pjesëve rrotullueese ipen në diametra . Kjo ka të bëjë me përpunimin me torno . Pika B , 1,2,3 dhe 4 nga fig 8.1 janë të përcaktuera për sistemin absolut të matjes në raport me pikën W e cila është pika zero e pjesës së punës dhe dhe pika filestare e sistemit kordinativ fiks

145

Fig.8.3 Fig.8.2

8.14. G92 Vendosja e lidhjes në mes të sistemit koordinativ të makinës dhe sistemit koordinativ të pjesës .

Formati N.../G92/X .../Z... Nese programi starton pa funksionin G92 njësia dirigjuese pozitën fillestare të instrumentit do ta “kuptonte” si pikë zero të pjesës së punës .Me përdorimin e funksionit G92 definohen kordinatat e majës së instrumentit në pikën fillestare të programit (B) në raport me pikën zerro të pjesës së punës (W) , d.m.th.vendoset lidhja ndërmjet sistemit koordinativ të pjesës së punës dhe sistemit koordinativ të makinës . Funksioni G92 në njësunë dirigjuese vendos sistemin absolut prandaj programimi i funksionit G90 është i panevojshëm . Në fig.8.4.është treguar zbatimi i funksionit G92 .

Fig .8.4 Pika zero e pjesës punuese W është e vendosur në sipërfaqën ballore (të përpunuar) të pjesës së punës .

146

Funksioni G92 paraqet informatë , që do të thotë se është instruksion i rrugës (trajektorës) .Me programimin e funksionin G92 pika zero e pjesës së punës mundet në kuadër të një programi të transformohet sa do herë , ka ilustrohet në shembullin e dhënë në fig.8.5.

Me programimin e pikës së re zerro të pjesës së punës anulohet pika zero paraprake .

Fig.8.5.

8.2. FUNKSIONET PËR PËRCAKTIMIN E MËNYRËS SË LËVIZJES , HAPI I SHPEJTË , INTERPOLIMI LINEAR , INTERPOLIMI RRETHOR , ZGJEDHJA E

RRAFSHT INTERPOLUES , HAPJA E FILETËS Këto funksione kanë të bëjnë me mënyrën e zhvendosjes së instrumentit nga njëra pikë në tjetrën . Instrumentet mundë të lëvizin me hap të shpejtë dhe hap punues .Lëvizja me hap punues IMP mund të kryej sipas vijës së drejtë dhe sipas harkut rrethor . Zgjedhja e llojit dhe mënyrës së lëvizjes është e kushtëzuar nga konfiguracioni i detalit, nga zgjedhja e dhe dimenzionet e IMP, shtesat e përpunimit , koha e programimit etj.

8.2.1 G00 –Lëvizja me hap të shpejtë Formati N.../G00/X.../Z... Pozicioni me hap të shpejtë është lëvizja e instrumentit prej pozitës momentale me hap të shpejtë në pozitën e përcaktuar me koordinatat X dhe Z .Me zgjidhjen e funksionit G90 për lëvizjen e instrumentit prej njërës pikë në tjetrën, zvoglohet koha e tërë e përpunimit. Funksioni G00 nuk përdoret gjatë përpunimit.

147

Fig .8.6.Zbatimi i funksionit G90.

8.2.2 G01-Lëvizja me hap punues Formati N.../G01/X.../Z.../F... Me funksionin G01programohet lëvizja lineare e majës së tehut të IMP me hap punues, sipas rrugës më të shkurtër nga pozita momentale në pozitën e re të dhënë me koordinata X dhe Z. Për dallim nga funksioni G00, funksioni G01 paraqet lëvizjen gjatë së cilës kryhet përpunim. Shpejtësia e hapit punues ipet në adresën F dhe sillet në kufijtë 1-400mm/min.Nëse nuk janë të programuara funksionet G94, G95, vlera F do të jetë e shprehur në [mm/min] Me funksionin G01 mund të realizohen kalimet teknologjike vijuese:

-tornimi gjatësor i jashtëm dhe i brendshëm, -tornimi tërthor i jashtëm dhe i brendshëm, -tornimi konik i jashtëm dhe i brendshëm,

-tornimi përfundimtar i jashtëm dhe i brendshëm. Në fig. 8.7 është ilustruar zbatimi i funksionit G01. Në fig. 8.6 është treguar një shembull i zbatimit tëfunksionit G90.

Fig.8.7.

148

8.2.3. G02. Interpolimi rrethor në kahje të lëvizjes së akrepave të orës Formati N.../G03/X.../Z.../F...

8.2.4. G03. Interpolimi rrethor në kahje të kundërt të lëvizjes së akrepave të orës Formati N.../G03/X.../Z.../F... Në CNC makinën në një bllok mund të programohet vetëm një hark rrethorë prej maksimum 90o , me kusht që të shtrihet në kufinjët e një kuadranti .Harku rrethor nga shembulli i dhënë në fig.8.9 është e domosdoshme të përshkruhet me fjali , sepse bëhet fjalë për harkun i cili edhe pse është më i vogël se 90o shtrihet në dy kuadrante. Funksioni G02 dhe G03 përshkruajnë kordinatat e pikave të skajshme të harkut rrethor në raport me pikën paraprake , respektivisht me pikën zero të pjesës së punës , varsisht se a kemi të bëjmë me sistemin inkrimental apo apsolut të majës . Mënyra e tillë e programimit zbatohet në interpolimet rrethore të përpunimit të harqeve prej 90o me kusht të shtrirjes së tyre në një kuadrant i ilustruar në fig. 8.10. Përpunimi sipas harkut rrethor tek MMP konvencionale mund të kryhet vetëm me ndihmën e paisjeve speciale , ndërsa në CNN makina harqet rrehore me rreze të çfarëdoshme , dhe harqet e çfarëdoshme mund të përpunohen pa kurfar paisje shtesë . Informatat e koduera për përpunim sipas harkut rrethor janë G02 dhe G03 . Që të definojmë kahjen e interpolimit rrethor duhet caktuar kahjen e vëzhgimit Kahja e interpolimit në një rrafsh gjithmonë shiqohet nga kahja pozitive e aksit .

Fig.8.8. Fig.8.9. Harqet rrethore parciale në kuadër të një kuadranti përshkruhen me dy fjali .Në fjalinë e parë përshkruhet harku prej 90o të cilit i përket harku rrethor parcial N .../G02 (G03) /X .../Z.../F... Kompjuteri kahjen e rrotullimit e njeh përmes informatave të koduera G02 (G03) , ndërsa kuadrantin e njeh përmes kordinatave X dhe Z , ku këto paraqesin koordinatat e pikave të skajshme të harkut rrethor . Pra me fjalinë e parë kompjuterit i janë të njohura pikat fillestare dhe përfundimtare por jo edhe madhësia e rrezës .Në fjalinë e dytë përshkruhen koordinatat e qendrës së rrethit N.../M99/I.../K...; M99 paraqet informatë të koduar për harkun parcial rrethor (90o ) , ndërsa I dhe K përcaktojnë koordinatat e qendrës së harkut rrethor , që ilustrohet në fig.8.11. Një rregull ndihmse gjatë definimit të I dhe K është se i “përket X “ e K i “përket Z”.

149

Fjalitë me funksionet G02 , G03 dhe M99 kompjuteri i pranon si një tërsi . Në fig.8.12 është ilustruar zbatimi i funksionit G02 (G03) dhe M99 për definimin e harqeve rrethore parciale , dhe atë për të dy sistemet e matjes .

Fig 8.10.

8.2.5 G33-hapja e filetës Formati N.../G33/ /Z.../F... Në tornon EMCO COMPACT 5 CNC është e mundshme të përpunohen filetat e jashtme e të brendshme , të djathta e të majta . Në adresën H rexhistrohet thellësia maksimale e tornimit që duhet hequr me një kalesë Në Fig.8.16 është dhënë shembulli i tornimit gjatësor me zbatimin e funksionit G84 Nese në bllokun me funksionin e programuar G84 në adresën H shkruhet , cikli kryhet me një kalesë (fig.8.17)

N.../G84/XP1/ZP1/F100/H0 Fig.8.17. Fig.8.18. Në fig.8.18 është ilustruar aplikimi i funksionit G84 për tornim të mbrendshëm .

8.3.2 G86 Cikli i shkëputjeve –hapjes së kanaleve të jashtme

N

G (M)

X ( I )

Z (K)

F (T)(L)(K)

H

00 01 02 03

01 02 00 M30

00 500 -500

-2100 - 500 2600

100 80

N G (M)

X (I)

Z (K)

F (T)(L)(K)

H

00 01 02

92 84 M30

2000 2400

300 -2500

100

100

150

Formati N.../G86/X.../Z.../F.../H... Funksioni ciklik i shkëputjeve G86 i dhënë në fig 8.19 përmban lëvizjet vijuese 1-lëvizjen G01 , Sistemi absolut i dimenzioneve 2 dhe 3 –lëvizjen G00 N.../G86/X1400/Z-5000/F30/H400 4-lëvizjen G01 , Sistemi inkremental i dimenzioneve 5 dhe 6 –lëvizjen G00 N.../G86/X-300/Z-800/F30/H400

900 1800

154

Funksioni G33 paraqet informatë të koduar për hapjen e filetës . vlera numerikre e adresës Z definon gjatësinë e prerjes së filetos , që është shuma e gjatësisë hyrëse të thikës , gjatësisë së filetës dhe gjatësisë dalse të thikës .Për sistemin inkremental të matjes parashenja minus (-) udhëzon për përpunimin e filetës së djathtë e parashenja plus (+) për përpunimin e filetës së majtë . Në adresën F ipet hapi i filetës ndërsa adresa X mbetet e zbrazët sepse e tornon EMCO COMPACT 5 CNC mund të përpunohet filetoja vetëm për sipërfaqet cilindroke 3 Me funksionin G33 mund të programohet vetëm një kalim gjatë hapjes së filetës .Pozicionimi dhe hapi kthyes programohen me G00 dhe G01 varsisht prej zgjidhjes së trajektorës .Për një kalesë mund të programohen katër blloqe si është dhënë në figurën 8.13. Racionalizimi i programit për këtë arsye gjenë përdorimin e funksionit G78 i cili definon ciklin gjatë hapjes së filetës për çka do të flasim më vonë .Në Figurën 8.14 është ilustruar hapja e filetës .

155

N.../M99/Ic/Kc=(0)/ Fig.8.11.

Fig.8.12

Fig.8.13

N

G (M)

X ( I )

Z (K)

F (T)(L)(K)

H

00 01 02 03 04 05

01 01 02 M99 00 M30

00 00 700 I1400 700

-500 -2100 -1300 K 00 3900

100 100 80

N

G (M)

X ( I )

Z (K)

F (T)(L)(K)

H

00 01 02 03 04 05 06

092 01 01 02 M99 00 M30

2000 2000 2000 3400 I1500 2000

500 00 -2100 -3400 K 00 500

500 00 -2100 -3400 K 00 500

N

G (M)

X ( I )

Z (K)

F (T)(L)(K)

H

10 11 12 13

00 33 00 00

-30 30 00

00 -2400 00 2400

1500

156

Fig.8.14. Fig.8.15 Prodhuesi i propozon vlerat vijuese tëthellësisë së kalesave deri sat ë mos fitohet thellësa përfundimtare . -kalesa e parë , thellësia e depërtimit 0.2 mm -kalesa vijuese , thellësia e depërtimit 0.1 mm -kalesa e fundit , thellësia e depërtimit 0.05 mm Në mënyrë që të arrihet sinkronizimi në mes të numrit të rrotullimit të boshtit kryesor dhe vlerës kufitare të shpejtësisë së lëvizjes zhvendosëse , numrat e rrotullimit të boshtit kryesor duhet përshtatur vlerave nga tabela e dhënë në fig.8.15.

8.3. FUNKSIONET PËR DEFINIMIN E CIKLEVE STANDARFE , CIKLI I TORNIMIT , CIKLI I SHPIMIT

Në proceset e tornimit gjatësor dhe tërthorë , ose te përpunimi i filetës , e me qellim të përfitimit të dimenzioneve të caktuera , shpesh përseriten veprimet ciklike të lëvizjes së tehut të instrumentit .Që të lehtësohet veprimi i shkrimit të programit dhe të shkurtohet koha e raelizimit të tij janë futur funksionet ciklike .Cikli tipi përbëhet nga zhvendosja prej pikës fillestare të ciklit , me qellim të marrjes së thellësisë së prerjes , pastaj nga procesi i i heqjes së ashklës , kthimit në thellësinë e prerjes dhe në pikën fillestare të ciklit .Funksionet ciklike posedojnë njësit dirigjuese të CNc makinave .Egzistojnë ciklet për përpunim gjatësor dhe tërthor për përpunim gjatësor dhe tërthor , për përpunim të filetosdhe për shpim .

157

8.3.1 G84 Cikli për tornim gjatësor

Formati N.../G84/X.../Z…/F…/H…

Informata e koduar G84 në kuadër të ciklit për tornim gjatësor duhet të përmbajë specifikat vijuese : -hapin nga pika fillestare e ciklit ciklit , me qellim të marrjes së thellësisë së prerjes , që kryhet sipas aksit X me shpejtësi të hapit të shpejtë .Në adresën X të bllokut përshkruhet (rexhistrohet) koordinata e pikës diagonale të ciklit . -tornimi gjatësor sipas aksit Z , me shpejtësi të hapit 1-400 mm/min .Në adresën Z rexhistrohet koordinata Z e pikës diagonale të ciklit . -largimi nga pjesa sipas aksit X që për madhësinë i përgjigjet hapit nga pika fillestare e ciklit , me qellim të marrjes së thellësisë me shpejtësi të hapit punues dhe -kthimi në pikën fillestare sipas aksit , me hap të shpejtë .klasifikimi në cikël realizohet automatikisht . Në adresën H rexhistrohet thellësia maksimale e tornimit që duhet hequr me një kalesë .Në fig.8.16 është dhënë shembulli i tornimit gjatësor me zbatimin e fungsionit G84 .

Fig.8.16 Nese në bllokun me funksionin e programuar G84 në adresën H shkruhet 0 , cikli kryhet me një kalesë (fig.8.17) .

N

G (M)

X ( I )

Z (K)

F (T)(L)(K)

H

00 01 02 03 04 05 06

92 00 84 00 84 00 M30

4800 4000 3400 3400 3000 4800

500 100 -4900 100 -2200 300

100 100

100 100

N

G (M)

X ( I )

Z (K)

F (T)(L)(K)

H

00 01 02 03 04 05

00 84 00 84 00 M30

-400 -300 -300 -200 600

-400 -5000 00 -2300 200

100 100

100 100

158

N.../G84/XP1/ZP1/F100/H0 Fig.8.17. Fig.8.18. Në fig.8.18 është ilustruar aplikimi i funksionit G84 për tornim të mbrendshëm .

8.3.2 G86 Cikli i shkëputjeve –hapjes së kanaleve të jashtme Formati N.../G86/X.../Z.../F.../H... Funksioni ciklik i shkëputjeve G86 i dhënë në fig 8.19 përmban lëvizjet vijuese 1-lëvizjen G01 , Sistemi absolut i dimenzioneve 2 dhe 3 –lëvizjen G00 N.../G86/X1400/Z-5000/F30/H400 4-lëvizjen G01 , Sistemi inkremental i dimenzioneve 5 dhe 6 –lëvizjen G00 N.../G86/X-300/Z-800/F30/H400

Fig.8.19.

Gjatë programimit inkremental dimenzionet në adresat X dhe Z rexhistrohen koordinatat e pikës diagonale , me këtë rast të pikës P , në raport me pikën fillestare të ciklit P0 , ndërsa në programimin absolut në raport me pikën zero të pjesës (W) . Në adresën F rexhistrohet shpejtësia e hapit , ndërsa në adresën H gjatësia e thikës .

8.3.2 G88 –Cikli i tornimit tërthorë

N G (M)

X (I)

Z (K)

F (T)(L)(K)

H

00 01 02

92 84 M30

2000 2400

300 -2500

100

100

159

Formati N.../G88/X.../E.../F…/H… Cikli i tornimit tërthor ka të gjitha karakteristikat e ciklit të tornimit gjatësor . Në adresat X dhe Z futen vlerat e pikës fundore të vendosur diagonalisht në raport me pikën fillestare të ciklit . Në adresën F rexhistrohet vlera e shpejtësisë së hapit ,ndërsa në adresën H thellësia e prerjes së një kalese . Në fig.8.20 është ilustruar zbatimi i funksionit G88.

Sistemi absolut i dimenzioneve N.../G00/X3600/Z-2400/ N.../G88/X2400/Z2200/F1 Fig.8.21. sistemi inkremental i dimensioneve N.../G88/X-600/Z200/F100/H100 Fig.8.20.

8.3.3 G78 –Cikli i hapjes së filetos Formati N.../G78/X.../Z…/K…/H... Të gjitha shqyrtimet e përgjithshme të cilat vlenin për funksionin G33 vlejnë edhe për funksionin G 78 .Pë der sa funksioni G33 përbëhet prej vetëm një lëvizjëje , cikli G78 (fig.8.21) përmbanë :

1- Lëvizja me qellim të marrjes së thellësisë së prerjes . Hapi realizohet për aksin X e shpejtësia e marrjes së thellësisë i përgjigjet shpejtësisë së programuar të hapit gjatë prerjes së filetos .Nese gjatë hapjes së filetos shfrytëzohet programi në dimenzione inkrementale parashenja pozitive përdoret gjatë hapjes së filetos së mbrendshme , e negative për fileton e jashtme .Te sistemi absolut i dimenzioneve koordinata X në kuadër të bllokut me funksionin G78 është më e vogël se koordinata X e pikës prej së cilës fillon cikli i hapjes së filetos së jashtme , ndërsa është më e madhe nese kemi të bëjmë me fileton e brendshme .

2- Hapja e filetos .madhësia Z e zhvendosjes paraqet gjatësin e filetos së rritur për gjatësin hyrëse e dalëse të thikës , gjatë së cilës nese lëvizja kryhet në kahje negative të Z bëhet hapja e filetos së djathtë , ndërsa nese lëvizja kryhet në kahjen pozitive Z bëhet prerja e filetos së majtë .Në adresën F rexhistrohet hapi i filetos , e shpejtësia e hapit duhet në mm/rrot.

3- Zhvendosja (largimi) sipas aksit X , që sipas madhësisë dhe shpejtësisë i përgjigjet lëvizjes 1 , vetëm se është me kahje të kundërt .

4- Kthimi në pikën fillestare të ciklit me hap të shpejtë . Në mënyrë që tërë kjo të kuptohet më lehtë në figurat 8.22 a dhe 8.22b janë dhënë shembujt e filetos së jashtme dhe të mbrendshme . Duhet cekur se gjatë hapjes së filetos , pika fillestare e ciklit duhet të shtrihet 0,1 mm para pjesës së punës sipas aksit X .

Ashtu arrihet që gjatë hapit kthyes të instrumentit të pengohet dëmtimi i sipërfaqeve të pjesës së punës .

160

sistemi absolut i dimensioneve sistemi absolut i dimensioneve N…/G00/X2020/Z200 N…/G00/X1780/Z200 N…/G78/X1780/Z-2700/K150/H N…/G78/X2000/Z-2600/K150/H Sistemi incremental i dimenzioneve Sistemi incremental i dimenzioneve N.../G78/X-120/Z-2900/K150/H N…/G78/X109/Z-2800/K150/H... Fig.8.22a Fig.8.22b

8.3.4 G81 –Cikli i shpimit

Formati N…/G81/Z…/F…

sistemi absolut i dimensioneve sistemi absolut i dimensioneve N.../G81/Z-800/F50 N.../G81/Z-800/F50 sistemi inkremental i dimensioneve sistemi inkremental i dimensioneve N.../G81/Z-100/F50 N.../G81/Z-100/F50 Fig.8.23. Fig.8.24. Funksioni programues G81 (fig.8.23) përfshinë 1-lëvizjen me hap punues G01 nga pika fillestare e ciklit deri te pika P1 në thellësinë e dëshiruar të shpimit , 2.-lëvizjen G00 me hap të shpejtë , tëthimi në pikën fillestare . Në adresën Z rexhistrohet koordinata e pikës së kërkuar , e në adresën f , vlera e shpejtësisë së hapit .

8.3.5 G82 –Cikli i shpimit me kokën e vonesës Formati N.../G82/Z…/F... Funksioni ciklik G82 (fig 8.24) përmbanë : 1-lëvizjen G01 nga pika fillestare e ciklit deri te pika e dëshiruar P1 me hap punues 2-kohën e vonesës G04 prej 0,5 s në pikën P1 dhe 3-lëvizja G00 me hap të shpejtë nga pika P1 në pikën fillestare të ciklit .

161

Në adresën Z futet vlera e koordinatës së pikës në thellësinë e dëshiruar të shpimit P1 , ndërsa adresën F vlera e shpejtësisë së hapit .

sistemi absolut i dimensioneve sistemi absolut i dimensioneve N.../G83/Z-1400/F50 N.../G73/Z-1000/F30 sistemi inkremental i dimensioneve Fig.8.26. N.../G81/Z-100/F50 Fig.8.25.

8.3.7 G83-Cikli i shpimit të vrimave të thella

Formati N…/G83/Z…/F… Cikli i shpimit të vrimave të thella (fig.8.25) përmbanë lëvizjet vijuese : 1-lëvizjen G01 me hap punues nga pika fillestare e ciklit në pjesën punuese (6 mm) , 2-lëvizjen G00 të kthimit në pikën fillestare të ciklit me hap të shpejtë (6 mm) , 3-lëvizjen G00 me hap të shpejtë nga pika fillestare e ciklit (5,5 mm) e pastaj lëvizjen G01 me hap punues (6 mm) , 4-lëvizje G00 , kthimin në pikën fillestare të ciklit (11,5 mmm) me hap të shpejtë 5-lëvizjen G00 me hap të shpejtë nga pika fillestare e ciklit (11 mm0 e pastaj lëvizjen G01 me hap punues (5 mm) , 6-lëvizjen G00 , këthimi i instrumentit në pikën fillestare të ciklit (16 mm) me hap të shpejtë . Në formatin e funksionit të ciklit G83 në adresën Z futet koordinata e pikës fillestare P1 , në adresën F vlera e shpejtësisë së hapit .

8.3.8 G73 –Cikli i thërmimit të ashklës Formati N…/G73/Z…/F… Cikli i thërmimit të ashklës (fig.8.26) përmban lëvizjet vijuese : 1-lëvizjen G01 nga pika fillestare e ciklit kah pika fillestare e punës , 2-lëvizjen G00 me hap të shpejtë prej 0.2 mm kah pika fillestare e punës , 3-lëvizjen G01 me hap punues prej 2 mm kah pika e programuar P1

. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15-lëvizjen G01 me hap punues deri te thellësia e programuar e vrimës 12 mm dhe 16-lëvizjen G00 me hap të shpejtë , kthimi i puntës deri në pikën fillestare . Në adresën Z rexhistrohet koordinata e pikes në thellësinë e programuar të vrimëd P1 (fig.8.26) në formën absolute ose inkrementale , e në adresën F vlera e shpejtësisë së hapit .

162

8.3.9 G85 -Cikli i alezimit Formati N…/G85/Z…/F… Cikli i alezimit (fig.8.27) përfshinë : 1-lëvizjen G01 , lëvizja nga pika fillestare e ciklit deri te pika përfundimtare P1 me hap punues dhe 2-lëvizjën G01 , lëvizja nga pika e fundit P1 deri te pika fillestare e ciklit me hap punues . Në adresën Z futet koordinata Z e pikës P1 , e në adresën F vlera e shpejtësisë së hapit .

sistemi absolut i dimensioneve sistemi absolut i dimensioneve N.../G85/Z-2200/F60 N.../G89/Z-2000/F60 sistemi inkremental i dimensioneve sistemi inkremental i dimensioneve N.../G85/Z-27000/F60 N.../G89/Z-2300/F60 Fig.8.27. Fig.8.28.

8.3.9 G89 – Cikli i alezimit me kokën e vonesës Formati N.../G89/Z.../F... Funksioni ciklik (fig.8.28): 1-lëvizjen G01 deri te pika koordinative P1 (vlera e së cilës definohet në adresën Z) 2-kohën e vonesës prej 0,5 s perms funksionit G04 , 3-lëvizjen G01 me hap punues në pikën fillestare të ciklit P0 Në adresën F futet vlera e shpejtësisë së hapit .

8.4.FUNKSIONET TJERA Varsisht prej llojit të përpunimit definohen dhe programohen modalet e hapit të dëshiruar në mm/min ose mm/rr. Me përdorimin e funksioneve G94 dhe G95 programohen shpejtësitë e lëvizjes së hapit mm/min dhe mm/rr.

8.4.1 G94 –Shpejtësia e lëvizjes së hapit në mm/min

163

Formati N.../G94 8.4.2 G95 –Shpejtësia e lëvizjes së hapit në mm/rr.

Formati N.../G95 Pas bllokut me funksionin G94 të gjitha vlerat në adresën F njësia dirigjuese e makinës i “kupton” si vlera të shpejtësisë së hapit në mm/min.Me programimin e funksionit G94 ndërpritet veprimi i funksionit për definimin e hapit në mm/rr ( G95) . Nese së është programuar asnjë funksion për përcaktimin e modalit të hapit , njësia dirigjuese të gjitha vlerat e hapit i shprehë në mm/min . Vlera numerike në adresën F mund të programohet në diapazonin 1-499. Me funksionin G95 anulohet vlera paraprake në adresën F , ndërsa hapin njësia dirigjuese e makinës e “kupton” si vlerë mm/rr.Para programimit të funksioneve G33 dhe G78 për hapjen e filetos , duhet të programohet funksioni G95 , pas të cilit vlerat e hapit në blloqet vijuese shprehen në mm/rr.

8.4.3 G04 –Koha e vonesës së instrumentit Formati N.../G04/X... Te përpunimi i vrimave me punto ose freza , veçanarisht të atyre me diametër të madh , ose lartësi të madhe të dhëmbëve , në mënyrë që të pengohet “shkulja” e ashklës , është e mundshme të programohet koha e vonesës së IMP në pozitën e caktuar . Koha e vonesës ipet në adresën X në diapazonin 0-5999 . Instrumenti vonohet në pozitën e cila është e programuar në fjalinë paraprake .

8.4.4. G21 –Hapi i zbrazët Formati N…/G021 Në një program mund të programohet numër i çfardoshëm i blloçeve të zbrazta .Gjatë kohës së egzekutimit të programit blloqet e zbrazta kapërcehen . Në vendet e blloqeve të zbrazta më vonë mund të programohen funksione tjera G ose funksione ndihmëse m , gjatë së cilës nuk ndërrohet numri rëndor i blloqeve vijuese .

8.4.4 G25 –Thirrja e nënprogramit Formati N…/G25/L… Shpesh në një pjesë të punës një numër i formave identike gjeometrike përseriten . Rrjedhjet e tilla të njejta dhe përseritëse të përpunimit mund të programohen një here , e të thirren gjatë përpunimit kur do të lajmërohet nevoja . Nënprogrami thirret nga programi kryesor e mund të thirret edhe nga ndonjë nënprogram tjetër .Nënprogrami starton me bllokun e thirrur , ndërsa kthimi në programin kryesor fillon perms fjalisë së parë pas asaj në të cilën është thirrë nënprogrami . Nënprogrami përfundon me bllokun me funksionin M17 . Në adresën L të formatit të funksionit G25 futet numri i bllokut në të cilin fillon nënprogrami .Mënyra e programimit të nënprogramit është inkremente .Në fig.8.29 është ilustruar aplikimi i nënprogramit .Është e mundshme thirrja e nr.të madh të nënprogrameve . Gjithashtu egziston mundësia që nga një nënprogram të hyhet edhe në nënprogramet tjera .Poashtu egziston mundësia e thirrjes së në pjese të programit .

164

Fig .8.29

8.4.5 G27-Instruksioni i kërcimit Formati N.../G27/L...

Me këtë funksion ofrohet mindësia e kërcimit para ose prapa përmbrenda një programi .Në adresën L programohet numri i bllokut deri te cili programi duhet të kërcej .

8.4.6 G64 – Kyçja e motorit të hapit pa rrymë Me kyçjen e makinës motorët e hapit janë pa rrymë .Posa të vjen deri te zhvendosja gjatësore ose tërthore e suportit , në modusin me dorë ose në CNC-modusin motorët e hapit janë “nën rrymë” , do të thotë të kyçur .Për arsye të harxhimit të madh të rrymës , madje edhe një gjendje të qetësisë vjen deri te nxenja e tyre . Në mënyrë që të mbrohen motorët dhe të pengohet tejnxemja e tyre, me rastin e shkrimit të programit ose të çfardo korigjimi , matjeve , parregullimit etj , duhet të kyçen pa rrymë me funksionin G64 . Është e rëndësishme të ceket se funksioni G64 paraqet funksion të pastër të kyçjes dhe se atë CNC programi nuk e merr.

8.4.8 G65 –Puna me kasetë Funksioni G65 si dhe funksioni G64 paraqet funksionin e kyçjes dhe atë CNC programi nuk e memoron .Me anë të këtij funksioni mund të bëhet bartja (kapercimi) e programit nga memorja e njësive dirigjuese në shiritin magnetik dhe anasjelltas .Fshirja e kasetës poashtu kryhet me anë të funksionit G65 .

8.4.9 G66-Puna me RS 232 komunikimin Funksioni G66 paraqet funksion të pastër të kyçjes për punë me komunikim RS 232.RS 232 është komunikimi i standardizuar ndërkombëtar .Përmes tij kryhen funksionet e hyrjes dhe daljes së informatave .Gjatë kësaj është e nevojshme që paisja e caktuar të ketë komunikim RS232 .Përmes komunikimit RS 232 mund të lidhen :makina llogaritëse , shtypësi , lexuesi i shiritit të shtypur etj.

165

Së është e tepërt të theksohet edhe njëherë se funksionet kryesore të trajtuera në këtë kapitull , ato të cilat i posedon sistemi dirigjues i tornos EMCO COMPACT 5 CNC , dhe se numri i tyre , si dhe mundësia e asaj që secila prej tyre mund të punoj , dallohet prej sistemit në sistem .

8.5.FUNKSIONET NDIHMËSE PËR DIRIGJIM ME PROGRAMIN ,FUNKSIONET NDIHMËSE KYQËSE-ÇKYQËSE DHE FUNKSIONET

TJERA NDIHMËSE

8.5.1 M00 –Funksioni i ndaljes së programit Formati N.../M00 Nese në bllok programohet funksioni M00 , do të vjen deri te ndërprerja e programit , d.m.th. deri te ndalja e rrëshqitësit . Vazhdimi i programit do të pason pasi të shtypet tasteri START . Funksioni M00 programohet për shkak të ndërrimit të IMP , të matjeve plotësuese , paramatjeve , çitjes në modusin me dorë të dirigjimit , realizimit me dorë të numrit rrotullimit të boshtit kryesor te hapja e filetos etj. 8.5.2. M17-Funksioni i fundit të nënprogramit Formati N…/N17 Me programin e funksionit M17 mbyllet nënprogrami .Pas bllokut me këtë funksion , aktivizohet hapi këthyes në nënprogram ose në programin kryesor prej të cilit është thirrë nënprogrami të cilin e kemi mbyllur me funksionin M17. 8.5.3. M30 –Funksioni i fundit i programit Formati N.../M30 Në bllokun e fundit të programit duhet të programohet funksioni M30 , në të cilin mbyllet programi kryesoe .Nese mungon në programin kryesor do të pason sinjali alarmues .Pas bllokut me funksionin M30 boshti kryesor do të çkyqet , në qoftë se kjo nuk është bër në

166

blloqet paraprake programuese dhe automatikisht vjen deri te kërcimi i programit në N00 .Programi pram mund të aktivizohet në shtypjen e tasterit START.

8.5.4. Funksionet e kyqjes dhe çkyqjes Këto sisteme posedojnë funksione të kyçjes dhe çkyqjes vetëm të bushtit kyesor . M03-funksioni i kyqjes programuese të bushtit kryesor në kahjen e lëvizjes së akrepave të ores . Formati N…/M03 Në bllokun në të cilën është programuar funksioni M03 vjen deri te kyqja programuese e boshtit kryesor .Programi starton pas 2 s në mënyrë që motori të mund të arrijë numrin e nevojshëm të rrotullimit . Tabela 8.1.

KUSHTET E RRUGËS KUPTIMI I URDHËRESAVE M00 Ndalja programuese M03 Kyçja programuese e boshtit M05 Ç'kyçja programuese e boshtit M06 Ndërrimi dhe korigjimi i IMP M08 Dalja kyçëse M09 Dalja kyçëse M17 Fundi i nënprogramit M22 Dalja kyçëse M23 Dalja kyçëse M26 Dalja kyçëse M30 Fundi i programit

Fig.8.30 Para aktivizimit të programit me shtypjen e tasterit START , ndërprersi për kyçjen e boshtit kryesor duhet të jetë I vendosur në pozitën CNC , sin ë fig 8.30 .në të kundërten vjen deri te kyçja e bushtit kryesor me anën e funksionit M03. M05 –Funksioni i kyçjes programuese të bushtit kryesor

167

Formati N…/M05 Me anë të instrumenteve M05 çkyqet boshti kryesor . Funksioni M05 programohet para funksionit për ndërrimin e IMP , ose për matet kontrolluese .Ndërprersi i bushtit kryesor duhet të jetë i vendosur në pozitën CNC . Duhet pasur kujdes se edhe me funksionin M50 çkyqet boshti kryesor . 8.5.5 Funksionet e daljeve kyçëse M08-Dalja kyçëse Formati N…/M08 M09-Dalja kyçëse Formati N.../M09 M22-Dalja kyqëse Formati N.../M22 M23-Dalja kyçëse Formati N.../M23 M26-Dalja kyçëse Formati N…/M26H…ku në adresën H programohet numri i impulseve që sillet prej 0-999. Zbatimi i këtyre funksioneve është i lidhur për kompjuterin kryesor dhe mundësinë e ndërlidhjes së tornos , frezit dhe manipuluesit me qelinë fleksibile teknologjike .

8.5.5. Funksionet tjera M98 –Funksioni i kompenzimit automatic të hapsirës . Gjatë çdo ndryshimi të kahjes së lëvizjes lajmërohet njëfarë hapsire .Vlera e kësaj hapsire mund të matet me orën matëse dhe të futet në kompjuter , perms së cilës bëhet kompenzimi i saj . Dhënja e saj bëhet pa parashenjë sepse parashenja minus nuk parashihet . Në tabelën 3 janë dhënë të dhënat e mundshme për sistemin mates metric dhe sistemin e përmasave “collike” (në inqa) .Vlera për kompenzim automatic të hapësirës duhet të ipen perms CNC programit . Pas dhënjes duhet starton programi automatikisht ose lëshohet në punën provuese .Nese ndërmirret një proces i këtillëkompenzimi i hapsirës “mbetet në fuqi” edhe gjatë kalimit nga CNC mënyra e punës në punën me dorë dhe anasjelltas . Tabela 8.2

Revokimi i kompenzimit të hapsirës do të kryhet me kyçjen e makinës ose me prtogramimin e funksionit M98 me vlerat vijuese në adresat X dhe Z N…/M98/X0/Z0 Funksioni i programimit të harkut rrethor 900 ,

Formati N.../M99/I.../K... Gjatë programimit të harqeve rrethore 900 , harku rrethor është i definuar me përshkrimin e: -pikës fillestare të rrethit , -pikës së fundit të harkut rrethor , dhe -koordinatave të qendrës së harkut rrethor . Koordinatat e qendrës së harkut rrethor definohen me adresat I dhe K në bllokun me funksion programues M99 .Adresat I dhe K ipen pa parashenjë , pa marrrë parasyshë se programi kryhet në sistemin absolut apo inkremental të matjeve

METRIK COLLIK DIAPAZONI 0-100 0-100 MASA 1/100 mm 1/100 MM

168

Programi i harqeve rrethore a 900 kryhet në dy blloqe . Blloku i parë definon kahjen e rrotullimit dhe koordinatat e pikës së synuar . N.../G02/DXpz/-DZpz/F... fig.8.31.

Fig.8.31. Fig.8.32. Fig.8.33. Pasi që koordinatat e pikës së kërkuar të harkut rrethor Pz janë të definuera në raport me pikën fillestare të harkut rrethor Po , programi është në sistemin inkremental të matjes . Në bazë të bllokut të parë me funksionin G02 kompjuterit i janë të “njohura” koordinatat e pikës fillestare dhe përfundimtare të harkut rrethor , por jo edhe madhësia e rrezës e cila përcaktohet me përshkrimin e qendrës së harkut rrethor në bllokun me funksionin e programuar M99 . Fillimi i sistemit koordinativ I , K paramendohet në pikën startuese të harkut rrethor , dhe në raport me të përshkruhet qendra e harkut rrethor , që ilustrohen në fig.8.32. Blloku i dytë i përshkrimit të qendrës së harkut rrethor për shembullin nga fig.8.33 do të ishte n.../M99/Ic/Kc(=0)/ Programi në sistemin absolut të matjes në parim është i njejtë me programimin në sistemin relativ , vetëm se koordinatat e pikës së kërkuar përshkruhen në raport me pikën zero të pjesës së punës . Shembulli paraprak me pikën zero të definuar të pjesës së punës dhe programi në sistemin absolut të matjes është treguar në fig.8.33.

9.PROJEKTIMI ME DORË I TEKNOLOGJISË DHE PROGRAMI I PËRPUNIMIT ME TORNIM

Përpunimi me torno-tornimi është njëri prej proceseve më të përhapura dhe më të vjetra të përpunimit .Zbatohet për përpunimin e sipërfaqeve të jashtme e të mbrendshme

169

cilindrike , konike, të rrafshta dhe të profiluera , me instrumente prerëse të emërtuera si thika .Gjatë përpunimit me tornim lëvizja kryesore është lëvizja rrotulluese e pjesës së punës , lëvizja ndihmëse është lëvizja drejtvizore e IMP. Tornot me dirigjim numerik janë MMP më së shpeshti të përdorura në industrinë metalopërpunuese , dhe si të tilla hyjnë në makina për përpunime themelore .Në bazë të të dhënave të vitit 1900 nga prodhimi i gjithëmbarshëm i CNC-MMP në botë rreth 50 % kanë qenë tornot e tipit CNC . Vetit kryesore të CNC tornovo si dhe të , makinave tjera me dirigjim kompjuterik janë: -dirigjimi automatik me informatat gjeometrike e teknologjike , -koha më e shkurtë e përpunimit , -shkala e lartë e saktësisë dimenzionale , dhe -shkalla e lartë e ekonomicitetit të përdorimit . Në CNC tornot mund të kryhen këto përpunime : -tornimi -shpimi -alezim dhe -hapje filetash. Zgjedhja ideore të CNC-tornove munden me qenë të ndryshme në vartësi prej dedikimit , dimenzioneve të numrit të boshteve të batrësit të IMP , strukturave bartëse si dhe sistemeve dirigjuese e matëse .Në përgjithësi janë të koncipuera si makina dy aksëshe me dirigjim kontural kompjuterik.Posedojnë një ose dy bartës të IMP me diapazon të ndryshëm hapsinor dhe orientim ndaj boshtit kryesor .Numri i IMP në bartës është i ndryshueshëm dhe varet nga tipi i IMP. Për ngasjen e lëvizjes kryesore përdoren motorët e rrymës njëkahore ose motorët me hap elektrohdraulik . Tornoja EMCO COMPACT 5 CNC e firmës EMCO (Austri) është e dedikuar për përpunime të ashpra dhe të pastra.Fusha e rrotullimeve mund të rregullohet përmes transmetuesëve me pulexho gjashtëshkallëshe në fushë të rregullimit 5-3000 rr/min. Pasi që fuqia ngasëse e motorit njëkahorë mvaret nga numri i rrotullimeve të motorit të jetë në fushën e rendimentit të përshtatshëm . Të gjitha lëvizjet në mes të kalimeve të veçaanta pa largimin e ashklës kryhen me shpejtësinë e hapit të shpejtë prej 700 rr/min .Shpejtësitë e zhvendpsjes për rrëshqitësit gjatësor e tërhor në rexhimin e punës me dorë sillen nga 10 deri 400 mm/min.shpejtësit e hapit që mund të programohen në formën e punës CNC janë prej 1 deri 499 mm/min.Rruga më e vogël e zhvendosjes së rrëshqitësit është 0.0138 mm. Zhvendosja maksimale e mundshme e rrëshqitësit gjatësor është 300 mm , e atij tërthor është 50 mm.Në monitor shihet se rruga e kaluar është 0.01 mm , e forca e zhvendosjes në rrëshqitësa rreth 1000 N .Një rrotullim i makinës EMCO COMPACT 5 CNC është i ndarë në 72 hape .Pjesa e punës vendoset në mes të kokës shtrënguese shtrënguese me tri nofulla me diametër 80 mm dhe të qendrës fundore të vendosur në mbajtësit e saj , i cili shërben edhe për pranimin e IMP gjatë shpimit , kalivarrimit dhe alezimit të vrimave aksiale . Në figurën 9.1 është dhënë CNC tornoja EMCO COMPACT 5 CNC [11]

170

Fig.9.1 Në bazë të vizatimit të puntorisë të pjesës së punës mund të fillohet formimi i dokumentacionit teknologjik .Me dokumentacion teknologjik nënkuptojmë verifikimin e rënditjes së operacionev dhe tolerancave për realizimin e përmasave . Këtu gjithësesi duhet kushtuar vëmendhje përmasave me toleranca të ngushta she sipërfaqeve me kualitet të lartë të përpunimit . Duke u nisur nga këto përkufizime , definohet procesi i punës dhe numri e rënditja e shtrëngimeve .Gjatë tërë kohës duhet pasur kujdes për stabilitetin e sistemit të cilin e përbëjn pjesa e punës , IMP , paisjet ndihmëse dhe MMP .Gjithësesi se segmenti i pandarë i dokumentacionit teknologjik është edhe lista e IMP me të dhëna për rregullimin e tyre . Në figurën 9.2 është dhënë vizatimi i pjesës së punës si bazë për programimin e përpunimit .

Fig.9.2 Fig.9.3 Në pjesën e punës nga fig.9.2 plani i shtrëngimit është dhënë në fig.9.3.Plani i shtrëngimit përfshin informatat për përmasat e gjysëmfabrikatit , formën e shtrëngimit , pozitën e pikes startuese B dhe pozitën e pikes zero të pjesës (W), Në qoftë se programi bëhetme përmasa absolute .

171

Në figurën 9.4 është dhën lista operacionale e krahas saj në fig.9.5 është dhënë plani i përpunimit .Përfitimit të programit i paraprinë përcaktimi i IMP me planin e IMP të dhënë në fig.9.6.a.b Rruga e përshkruar e formimit të dokumentacionit teknologjik vlen thueja në vëllim të njejtë për përgaditjen e punës gjatë përpunimit në MMP konvencionale. I vetmi ndryshim gjatë përpunimit në CN she CNC-MMP është se informatat gjeometrike e teknologjike nga lista programuese duhet të barten në bartësin e këtyre informatave .(ekran,shirit të përforuar , kartelë të përforuar ,shirit magnetik etj.)

Fig.9.5

172

Fig.9.6.a

Fig.9.6.b Programimi i punës paraqet fazën e fundit në formimin e dokumentacionit teknologjik .Për shembullin nga fig.9.2 është dhënë lista programuese në fig.9.7.

173

FAKULTETI I MAKINERISË PRISHTINË TORNO EMCO COMPACT 5 CNC

N G (M)

X (I)

Z (K)

F (L),(K),(T)

H

000 G92 5000 500 001 G95 002 M06 00 00 T01 003 00 4000 100 004 N03 005 84 3000 -7500 50 100 006 00 3000 100 007 84 2600 -3500 50 100 008 00 2600 100 009 84 2000 -3200 50 100 010 00 2000 100 011 00 1800 00 012 01 2000 -200 30 013 00 1800 00 014 00 1600 00 015 01 2000 -200 30 016 00 2400 -3150 017 01 2600 -3500 30 018 00 2400 -3150 019 00 2200 -3150 020 01 2600 -3500 30 021 00 2200 -3150 022 00 2000 -3150 023 01 2600 -3500 30 024 00 2000 -3150 025 01 2000 -3200 100 026 02 2600 -3500 30 027 M99 I 300 K00 028 01 2800 -3500 029 01 3000 -3700 30 030 00 2800 -3500 031 01 2600 -3500 032 01 3000 -3700 30 033 00 3200 -4500 034 01 3000 -4500 100 035 01 2800 -5459 50

174

FAKULTETI I MAKINERISË PRISHTINË TORNO EMCO COMPACT 5 CNC

N G (M)

X (I)

Z (K)

F (L),(K),(T)

H

036 01 3000 -6410 50 037 00 3000 -4500 038 01 2600 -5459 50 039 01 3000 -6418 50 040 00 3000 -4500 041 02 2600 -5459 30 042 M 99 I 2400 K 959 043 02 3000 -6418 30 044 M99 I 2400 K 00 045 00 3800 -7450 046 01 4000 -8000 50 047 00 3800 -7450 078 00 3600 -7450 049 01 4000 -8000 50 050 00 5600 -7450 051 00 3400 -7450 052 01 4000 -8000 50 053 00 3400 -7450 054 00 3200 -7450 055 01 4000 -8000 50 056 00 3200 -7450 057 00 3060 -7450 058 01 4000 -8000 50 059 00 3000 -7450 060 01 3000 -7500 100 061 01 4000 -8000 50 062 M05 063 00 6000 -2000 064 M 00 065 M 06 00 -700 T 02 066 00 2200 -2000 067 M03 068 01 2000 -2000 100 069 01 1800 -2200 30 070 01 2000 -2400 30 071 01 2000 -2000 100 072 01 1600 -2200 30 073 01 2000 -2400 30 074 04 2000 -2000 100 075 02 1600 -2200 30 076 02 2000 30 077 M 05

175

078 00 6000 100 079 M 00 080 M 06 00 -200 T 03 081 00 2020 100 082 M 03 083 M 00 084 78 1980 -2200 K 156 00 085 78 1780 -2200 K 150 10 086 78 1780 -2200 K 150 00 087 78 1780 -2200 K 150 00 088 M 05 089 00 5000 500 090 M 06 00 00 T01 091 M 30 Fig.9.7. Në vazhdim do të japim spjegimin e listës programuese . Çdo lëvizje në makinë si dhe të gjithë informatat e nevojshme dirigjuese barten në listen programuese . Si pike fillestare e IMP është përvetsuar pika me distance sipas aksit Z-5 mm , e sipas aksit X-50 mm nga pika qëndrore e ballit të pjesës së punës , e definuar si pike zero e pjesës së punës . Analiza e blloqeve të veçanta nga lista programuese nga fig.9.7.do të jetë: N000-Vendosja e lidhjes në mes të sistemit koordinativ të MMP , pikën W dhe sistemit koordinativ të IMP (P) . N001-Definimi i shpejtësisë së hapit në [mm/rr]. N003-Pozicioni me hap të shpejtë , deri në pikën fillestare të ciklit në F40 dhe distancë siguruese prej 1 mm sipas aksit Z . N004-Kyçja programuese e boshtit kryesor . N005-Cikli i tornimit gjatësor nga F40 në F30 në gjatësinë 75 mm .Koordinata Z e pikës diagonale të ciklit me parashenjë negative , përcakton lëvizjen e IMP në drejtim të boshtit kryesor .Në adresën H vlera prej 1 mm ka të bëjë me thellësinë maksimale të tornimit në një kalesë . M011-pozicioni për rrëzimin e tehut 2/45o . N026-Interpolimi rrethor në kahje të lëvizjes së akrepave të orës .Në adresat X dhe Z janë vendosë koordinatat e pikës fundore të radiudit R3. N027-Funksioni ndihmsë gjatë definimit të harkut rrethor më të vogël se 90o . Në adresat I dhe K janë vendosur koordinatat e qendrës së harkut rrethor në krahasim me sistemin e paramenduar koordinativ në pikën e fillimit të harkut rrethor .Vlera I dhe K vendosen pa parashenjë . N62-Çështja programuese e boshtit kryesor me qellim të ndërrimit të IMP. N064-Stopimi i programit me qellim të ndërrimit të IMP. N065-Definimi i thikës së dytë (thikë neutralr për tornim të jashtëm) krahas korekturës së përvetsuar nga tabela e IMP. N079-Stopimi i programit me qellim të ndërrimit të IMP. N080-Definimi i thikës së tretë (thikë për hapje të filetos) krahas korekturës të përvetsuar nga plani i IMP . N83-Stopimi i egzekutimit të programit me qellim të rregullimit të nr.të rrotullimeve gjatë hapjes së filetos.

176

N084-Funksioni ciklik për hapjen e filetos me thellësi të prerjes për kalimin e dytë dhe kalimet tjera , jo më të mëdha se 0.1 mm. N086 dhe N087 –Pastrimi i filetos pa prerje . N089 –Kthimi i IMP në pikën fillestare të përpunimit . N091-Fundi i programit . Verifikimi i programit bëhet me stimulimin e programit në plloter .Programi fillon rishtazi të ekzekutohet me shtypjen e sustës START . PROGRAMIMI I NJË DETALI PRIZMATIK ME NIVELE TË NDRYSHME “CNC 432”

178

INSTRUMENTET

PLANI I PËRPUNIMIT Operacionet – kalimet 1.Frezimi ballor i elementeve

2.Shpimi qendirizues (8 vrima)

179

Refik Havolli e-mail:[email protected] nga faq.92-130 *****************************************************************

Tornot Emco Compact 8 dhe Compact 5 Emco Home Page

Instruction Books, Parts Books and drive belts are available for the Compact 5 and Compact 8 and their Chinese-made derivatives.

180

Compact 8 in basic form: 4" x 17" (105 mm x 450 mm) with 6 spindle speeds from 100 to 1700 rpm Both the Compact 8 and Compact 5 (below) are well-made, neat and attractive-looking machines. They are completely self-contained with built-in motors, integral switch gear and have proved enormously popular both in Europe and America, their compact dimensions and useful capacity proving to be strong selling points.. However, they both lack backgear, a gap bed and tumble reverse and hence are far less versatile than would otherwise be the case--for example, the bottom speed of 100 r.p.m. (and sometimes 200 r.p.m.) being too high for both screwcutting and turning large diameters). Originally a very expensive lathe in comparison with its competitors the Compact 8 has been widely copied by the Chinese and marketed with the generic name "918" and, with some modifications, the "920". The latest version of the Emco-branded machine is the "Compact 8E" - and that, unlike the original Austrian-built machines, is also manufactured in China (the suffix "E" standing for "East"). Oddly, Emco never made available any form of backplate to mount on their own one-off version of a DIN-specification spindle nose and it was always necessary to buy their own brand of (pricey) 3 and 4-chucks with direct mounting. The only fitting generally available was a faceplate which could (when suitably modified) be pressed into service as a backplate or drive plate. In the USA the Compact 8 was also marketed during the 1970s and 1980s by Sears in their Craftsman range as the Model 549-2892 or, equipped with the vertical head from the Compact 5, as the 549-289000 - the latter a combination of features rarely seen in Europe.

Tornot Emco Compact 5-CNC dhe 5PC

181

Instruction Books, Parts Books and drive belts are available for the Compact 5-CNC More Pictures of the Compact 5 CNC HERE-Më tepër Foto të Compact 5 CNC KËTU

Emco Home Page-

From 1981 until 1992 the Emco Compact 5 was also built as the Compact 5-CNC, a lathe with Computer-Numerically Controlled functions and aimed at the basic CNC training market and firms who wanted the capacity to mass produce limited numbers of small parts with the minimum of trouble. The earliest machines were made in small batches with some differences between them before production stabilised around what is now known as the Mk. 1. Although these models had just 12 "G codes", with programming was restricted to "incremental" mode, they represented a significant step in that, for the first time, a small and entirely self-contained package (complete with very detailed instructional literature for both students and instructors), was available in an off-the-shelf installation. Consequently, large numbers were sold to educational and training establishments through the world and many are now available on the used market. The next model (but not recognised as such by Emco in their advertising literature) are generally referred to as the Mk. 2 and were improved by the fitting of an RS232 port, the facility to program in either "absolute" or "incremental" modes (by using G90 and G91 commands) and with the option of a 3-tool turret, also under computer control (operation of the latter can be tested manually by holding down the "FWD" button whilst pressing any number button from 1 to 6). To identify a Mk. 2 means looking at the CPU board for the designation A6C114003. Third generation machines (always known, strangely, as the Mk. 4 in the UK) were provided with an extended range of G and M codes and can be identified by a CPU board No. A6C114004. Other improvements included partial arch programming with depth-of-cut parameter; however, because machines were often updated it is sometimes difficult to the exact generation of an individual lathe. Some hints as to a machine's status can be gleaned from the fact that on early lathes with Levels 1 and 2 CPUs a 2-position white rocker switch was used to stop and start the spindle motor whilst later models with a Level 3 CPU were fitted with a black 3-position switch in which the central position was off with the upper position labelled "hand" (for manual operation) and down selected for motor control through the program (M30 was added to end the program and M03 and M04 to turn the spindle motor on and off respectively). A Level 4 CPU featured the extended G and M codes range, partial arc programming and depth-of-cut parameter but retained the same switch. In the final two years of production the switch was changed to a 3-position rotary type. The various Marks had sub-variants as follows: Mk. 1 Variants A, B and C with Serial Numbers to 299; Mk. 2 Variants F, G, H and N with Serial Numbers from 300 to 1499 and the Mk. 4 (third-generation machines) with variants R, S, T, U, V and W with Serial Numbers above 1500. The Serial Numbers can be decoded to shows the year of manufacture and the position of a lathe within a production batch. For example a machine numbered: A6A 81 02 024 would be the 24th machine of a batch manufactured in February (02) 1981 (81). The main castings of the Compact 5CNC were identical to the Compact 5 and gave a swing over the bed of 100 mm, over the cross slide of 60 mm and a capacity between centres 310 mm. The cross-slide travel was 50 mm and the headstock spindle bore a generous 16 mm. It was driven by a 440W motor (though this varied from year to year) and had a speed range from 50 to 3200 rpm with a rapid-traverse rate for the carriage of 700 mm/minute. A 2-station, manually-operated quick-change toolholder appears to have been the standard fitting but a 6-station holder and a quick-change computer activated "tool-changer" (as shown on the lathe below) were available as options. A monitor was also available and plugged into a standard TV socket on the back of the control panel. Four very comprehensive instructions books were available that covered the needs of the student, instructor, maintenance department and the computer technician. The great advantages of the machine were (are) programming in Standard G and M Codes and - being just 32 inches long, 20 inches high and sitting on a base 20 inches deep - its completely self-contained and, at 55 kg, almost portable nature. A version of the Compact 5 was also made without the built-in computer. This model, the 5 PC, was designed to be run by a standard PC and use software supplied by Emco. When considering the purchase of a Compact 5-CNC it used to considered sensible to opt for a later model with improved computer controls but with the advent of 3-party software suppliers such as "Wellsoft" (whose programmes completely bypass those fitted to the machine) look instead for the traditional ones of a mechanically-sound machine in clean, original condition complete with as many accessories as possible. The cause of many early 5-CNCs failing to work can be traced to the 3-pin plug taking a 5-volt supply to the CPU board. Later models have improved 5-pin plugs - but it is also possible to adapt the fitting found on some computer power-supply units ..

185

Një sistem i ri i kontrollit për tornot Emco Compact 5 CNC dhe PC

Pjesa elektronike (Hardware) për Emco Compact 5CNC

WELturn 5 CNC Controller

• Microprocessor based control system • Easy to fit inside the case of the Lathe • Derives power from the Lathe • Serial connection to PC (cable supplied) • Controls X and Z axes • Measures Spindle motor speed • Synchronises thread cutting operations • Automatically powers down the stepper motors after 5 minutes

inactivity

186

Përmbajtje

7.7.3. KOREKTURA E RREZËS SË RRUMBULLAKSIMIT TEK THIKA…………………………3 7.7.4. KORREKTURA E GJATËSISË SË INSTRUMENTIT (G43, G44)……………………………4 7.7.5. FILLIMI I KOREKTURËS SË RREZËS…………………………………………..7 7.7.6. LLOGARIT JA E RRUGËS SË INSTRUMENTIT……………………………………………..8 7.7.7. ANULIMI I KORREKTURËS SË RREZËS……………………………………..12 7.7.8. FREZIMI I PARALELOPIPEDIT………………………………………………..13 7.7.9. FREZIMI I NJË RRETIll TË PLOTË…………………………………………….14 7.7.9.1.FREZIMI I RRETIDT TË PLOTË PA KOREKTURËN E IMP………………..16 7.7.10. FREZIMI PROFILOR…………………………………………………………...17 7.7.11. FUNKSIONI KËRCYES DHE KTHYES G14……………………………………………….19 7.7.12. FUNKSIONI I PASQYRIMIT (G72, G73)……………………………………...21 7.8. FUNKSIONET GJEOMETRIKE……………………………………………23 7.8.2. FUNKSIONI I DEFINIMIT TË VRlMËS NË RRETHIN E VRIMOSUR G77...25 7.9. CIKLET E SHPIMIT, KALIZV ARIMIT DHE ALEZIMIT………………..29 7.9.1. KOMANDA PËR EKZEKUTIMIN E CIKLIT PERMANENT (G79)…………..29 7.9.2. CIKLET E SHPIMIT G81 +G89…………………………………………………31 7.9.2.1. CIKLI I SHPIMIT DHE CENTRIMIT (G81) DHE KALIZVARIMIT…………………31 7.9.2.2. CIKLI I SHPIMIT ME VONESE KOHORE (G82)……………………………………..31 7.9.2.3. CIKLI I HAPJES SË VRIMAVE TË THELLA (G83)………………………………….32 7.9.2.3. CIKLI I HAPJES SË FILTES TE VRIMAVE (G84)…………………………………..33 7.9.2.4.1. ZHVENDOSJA E IMP-së……………………………………………………………..36 7.9.2.5. CIKLI I FREZIMIT TË KANALEVE ME KONTURË TË MBYLLUR (G87)………..41 7.9.2.6.CIKLI I FREZIMIT TË KANALIT (G88)………………………………………46 7.9.2.7. CIKLI I FREZIMIT RRETHOR (G89)…………………………………………………47 7.9.3. CIKLET E TORNIMIT PËR TORN'OT E FAMILJES INDEX…………………49

7.9.3.1.CIKLI I TORNIMITME SHUMË KALESA -L94 (G81…………………………...49

7.9.3.2.CIKLI I TORNIMIT TË FILETËS -L96 (G84)……………………………………..51 7.9.3.3. CIKLI I SHPIMIT TË THELLË NË TORNO - L98……………………………………52

187

7.7.3. KOREKTURA E RREZËS SË RRUMBULLAKSIMIT TEK THIKA Pozicioni i rrezës së prerjës së instrumentit (kuadranti)

EMBED

189

Shembulli:

c) b) S-qendra e rrezës së thikës P-pika teorike e majësë thikës

G41-Instrumenti në anën e majtë të korekturës(përpunimi I mbrendshëm).d)

d) G42-Instrumenti në anën e djathtë të korekturës (përpunimi I jashtëm)

190

e) G40- Anulimi i korrekturës së rrezës Fig 7.14.4 7.7.4. KORREKTURA E GJATËSISË SË INSTRUMENTIT (G43, G44) Me funksionet G43 dhe G44 eleminohet dallimi në mes të gjtësisë së kerkuar dhe të instrumentit gjegjësisht definohet kahja e realizimit të korrekturës. Vlera pozitive e korrekturës ka të bëjë me instrumentin vlera e vertetë e të cilit është më e madhe se vlera e programuar, gjegjësishtë negative nëse gjatsia e instrumentitështë më e vogël se ajo e programuar. Në fig.7.15 është treguar korrektura e gjatësisë së instrumentit INSTRUMENTI

191

Fig 7.15 .Korrektura e gjatësisë së instrumentit Nëse dëshirojmë futjen e korrekturës së gjtësisë së instrumentit sipas njerit nga akset, atëher duhet të programohet G-funksioni (G43, G44) me numrin e deshiruar të korrekturës para informatës për rrugën sipas aksit të zgjedhur, psh. në fjalin e programuar NlOO G43 D17 X... Y..; korrektura e gjatësisë së instrumentit G43 D17 ka të bëjë vëtëm me aksin X. Shembulli i programimit të njëkohshëm me funksionin G41 dhe G43 është treguar në programore. NlOO G41 DlO G43 DO5 X... Y.. Thirrja e korrekturës së rrezës dhe të gjatësisë së instrumentit është e lejuar vetëm në fjalin me funksionet GOOdhe G01.. Në shembullin e dhënë korrektura e gjatësisë së instrumentit G43 DO5 ka të bëjë vetëm me aksin X, e korrektura e rrezës (G41 DlO) edhe me aksinX dhe Y. Paraqitja simbolike korrekturës së gjatësisë së instrumentit është dhënë në fig.7.16. Tek operacioni i frezimit funkcionet (G43, G44) kanë këtë domethënje: G43: Korrektura e instrumentit "deri" Instrumenti lëvizë në një rrugë të rrafshit nga pozicioni i caktuar në një pikë të programuar kufitare. Tehu i instrumentit gjindet në pikën kufitare ndërsa qendra e rrezës para pikës së programuar kufitare (të fundme)

Fig 7.16 Paraqitja simbolike e korektures se gjatësisë së IMP është dhëne në fig 7.16

192

Fig.7.16. G44: Korrektura e instrumentit "përtej" Instrumenti lëvizë në një rrugë të rrafsht nga pika në të cilën gjendet deri në një pikë të programuar kufitare. Tehu i instrumentit gjindet në pikën e programuar kufitare ndërsa qendra e rrezës përtej pikes kufitare. 7.7.5. FILLIMI I KOREKTURËS SË RREZËS Të dy funkcionet G43 dhe G44 përdoren, që të mundësohet hyrja në kontur në çdo pikë të çfarëdoshme. Për këtë arsye instrumenti bihet në një pikë fillestare prej nga fillon levizja për në kontur me"deri" ose 'pertej". Pastaj frezohet kontura në të majt (G41) gjegjësishtëtë djatht (G42) të pjesës punuese. Shembull: Hyrja në kontur me G43 (fig. 7.17). Programi për hyrje në konturë gjerë te pika B mund të duket kësisoji: N40 GO X120 Y -15 N41 G43 Y20 N42 GI N43 G41 X35 N44 X15 Y15 --------

193

Fig 7.17 Spjegim: N40: Instrmenti zhvendoset me levizje të shpejtë kah pika fillestare A. N41: Instrmenti zhvendoset "deti" në pjesën punuese. N42: Pika e qendrës së rrezës së instrumentit ndodhet para pjesës punuese në pikën B. N43: Fillon frezimi i konturës në anën e majtë. Vërejtje: Tek perdorimi i drejtë i funkcioneve G41 ose G42, njësia dirigjuese bënë llogaritjene pikës prerëse (thyese, takuese) në mes AB dhe BC dhe instrumenti zhvendoset kah kjo pikë (shih fig.7.18).

Fig.7.18. 7.7.6. LLOGARIT JA E RRUGËS SË INSTRUMENTIT Rruga e instrumentit llogaritet nga njësia dirigjuese e cila shkon paralel me rrugën e programuar(fig.7.19 dhe 7.20). Figurat e mëposhtme sqarojnë llogant rrugës së instrumentit . Te këto skica , rruga e programuar shkon (rrjedh) prej A }tëpërB deri në C. Pika E paraqet pikën prerëse (thyese) të rrugëve të cilat shkojnë paralel me AB gjegjësishtë paralel me BC. R paqet rrezën e instrumentit në rastë të një korrekture të Instrumentit ose korrekturës së vlerës, nse ka qenë rruga e programuar prej A për në C si rrugë e instrumentit.

194

Fig 7.19 Kalimi prej drejtzës në drejtzë. Nëse, tek kontura e jashtme, këndi në mes të dy drejtzave ose dy rrathëve është më ivo, atëher fomohet rrezja:

195

Fig .7.20. Në fig.7.21 dhe fig.7.22 janë paraqitur dy raste të l1ogaritjestë rrugës së instrumentit. Shembull: - Është dhënë: H, L, R, r dhe alfa

-Kërkohet: koordinata e pikës PI

H=20 L=55 Fig.7.21 ά =120 r =20 Llogaritje

ά = ά B= 2

120

=60

tan B = a

r a = 547,11

732.1

20

tan==

B

r

196

P : x= L+a = 55+11,547 = 66,547 y = H+r= 20+20 =40 shembull; Janë dhënë H,L,R,r dhe ά Kërkohet ; koordinatat e pikës P 1

Fig 7.22. Vlera e dhëna Llogarije ά = 122 , R = 40, r = 20, L= 55, H=20 γ= 180 – 122 =58 a = sin 58 – (40+20) = 50,882 γ=180- ά b =cosγ (R+r)= cos 58 -60=31,795 a =sin γ P ; x= L+a 55+50,882 =105,882 b= cos γ (R+r) Y = (20-40) +31,795 = 11,795 P x=L+a Y = (H-R)+ b

197

Fig 7.23. Kalimi prej rrethit në rrethit . 7.7.7. ANULIMI I KORREKTURËS SË RREZËS Llogaritja automatike e rrugëssë intrumentit anulohet me funksionin G40. Në momentin e aktivizimiti të këtij funksioni, duhet të programohet pozicioni i pikave të qendrës së instrumentit. Funksioni G40 nuk aktivizor kurrëfarë zhvendosje. Instrumenti zhvendoset nga pika e programuar d.m.th. nga pika prerëse në të cilën gjindet pika e qendrës së instrumentit, direkt në pikën përfundimtare të programuar (fig.7.24)

Fig 7.24 Gjatë kohës së perpunimit, punës së instrumentit është aktive korrektura e rrezës në të majtë G41. Dirigjimi llogarit pikën prerëse të rrugës AB dhe BC dhe instrumenti shkon gjerë te pikë. Tek pika e anulohet korrektura e rrezës, dhe instrumenti zhvendoset direkt te pika C. 7.7.8. FREZIMI I PARALELOPIPEDIT Pjesa e treguar në fig.7.25 duhet të frezohet nëpër tehet e saj. Programi i përpunitnit do të dukej kështu: %PM N9001 N9001

198

NI GI7 T1 M6 N2 GO X200 Y-20 Z-5 S500 M3 N3 G43 X150 N4 G1 FI50 N5 G42 Y80 N6---- )(0

N7 Ya NS l< 150

N9 G40 N10 GO

Z200 M30

Fig 7.25 Spjegim:,

NI: shtrengimi i instrumentit N2: pozicioni fillestar (pika A) me hap të shpejtë N3: pika e qendrës së instrumentit e mbrrin pikën 1 N4: fillon levizja me hap, hapi 150(mm/minn .) N5: instrumenti lëvizë në të djathtë të pjesës së punës dhe e kalon tehun Y80 N6: Instrumenti kalon në boshtin X dhe e kalon brinjen XO,kjo d.m.th. që pika e qendrës së instrumentitka vlerë negativeX N7: instrumenti kalon në boshtin Y dhe e kalon tehun YO N8: instrumenti kalon në boshtin X dhe e kalon tehun X150 N9: fundi (anulimi) i korrekturëssë rrezës NlO: largimime hap të shpejtë dhe fundi i programit.

199

7.7.9. FREZIMI I NJË RRETHI TË PLOTË Shembull: Rethi i plotë duhet të frezohet me korrekture te rrezës.

Fig 7.26 Në rrethin i cili duhet të frezohet, hyhet me rrethin vogël dhe pasi të kryhet rrethi, të njejtin duhet me rrethin e vogël. . Programi i pjesës i dhënë në formë tablare mund të duket kështu: %PM N 9023 N1 G17 N2 G54 T1 M66 N3 GO X50 Y70 Z2 S1000 M13 N4 G1 Z -10 F50 N5 G43 F100 N6 G41 N6 G3 X50 Y90 R20 N8 G3 X50 Y90 150 J50 N9 G3 X30 Y70 R20 N10 G40 N11 GO Z100 N12 XO Y M30 spjegim:

200

NI: Instrumenti shtrengohet (defmimi i rrafshit) N2: Zhvendosja e memoruar e pikës zerro N3: Arrihet pika fillestareE me hap të shpejt N4: Depërtimi i instrumentit në the11si N5: Instrumenti zhvendoset me funksionin "deri" në pikën fillestare të rrethit të vogël N6: Aktivizohet korrekturae rrezës.Instrumenti gjindet në anën e majtë të pjesës punuese (konturë: N7: Fillon realizimii rrethi hyrës në kontur N8: Frezohet rrethi plotë N9: Realizohet rrethi dalës prej konturës N10: Anulohet korrekturae rrezës NIl: Terhjekja e instrumentit prapa nga vrima N12: Fundi i programit 7.7.9.1.FREZIMI I RRETHIT TË PLOTË PA KOREKTURËN E IMP

Fig 7.27. Vrima e paraqitur në figurë duhet të frezohet me frezë Ø20(mm). Pragrami i përpunimit të pjesës do të duket kështu: %PM N9001 N1 G17 T1 M6 N2 G0 X60 Y75 Z2 F100 S1000 M3 N3 G1 Z-10 N4 Y90 N5 G3 160 J60 N6 G1 Y75 N7 GO Z100 M30

201

Spjegim: N2: tek pika A afrimi i instrumentit pranë vendit të shpimit (materialit) N3: fillon depertimi në thellësi (prerja, shpimi) N4: instrumentii afrohet konturës. Vërejtje që është llogaritur dhe programuar pika e qendrës së rethit N5: frezohet rrethii plotë N6: instrumenti largohet prej sipërfaqes së punës N7: instrumenti terhiqet prej vrimës 7.7.10. FREZIMI PROFILOR Shembull: Kontura e treguar në fig.7.28, paraprakishtë është frezuar me përpunim të ashpër ndërsa tani luhet të programohet përpunimi i pastërt (final). Para punimit të programit, duhet të futet rrezjae instrumentit l0(mm). Në programin e dhënë në formën tabelare instrumenti shtrengohet në fjalinë NI me (M66) dhe pozicionohetnë pikën E. Rrotullimi i boshtit fillon në fjalin"N3 me (M13). Një rreze shfrytëzohet për hyrje në konturë në fillim si edhe për dalje në fund të përpunimit nga kontura. Në fjalin e pestë instrumenti zhvendoset leri te pika fillestare e rrethit hyrës. Prej fjalisë N6 deri N20 instrumenti zhvendoset në anën e djathtë të konturë.Korrekturae instrumentit anulohet në fjalin 21, dhe instrumenti terhiqet prapa nga kanali (fjalia 22). Programi i përpunimit i dhënë në formë tabelare do të jetë: %PM N9025 N1 G17 T1 M66 N2 G54 N3 G0 X50 Y20 Z+2 S1000 M3 N4 G1 Y90 N5 G3 X70 N6 G42 N7 G2 X50 Y0 R20 N8 G1 X15 N9 G2 X0 Y15 R15 N10 G1 Y45 N11 G2 X15 Y60 R15 N12 G1 X30 N13 Y85 N14 G2 X45 Y100 R15 N15 G1 X50.718 N16 G2 X68.039 Y90 R20 N17 G1 X102.679 Y30 N18 G2 X85.359 Y0 R20 N19 G1 X50 N20 G2 X30 Y20 R20 N21 G40 N22 G0 Z100 M30 N23 X0 Y0

202

°

Fig 7.28 7.7.11. FUNKSIONI KËRCYES DHE KTHYES G14 M30 Me funksionin GI4 mund të ekzekutohën kërcimet në një pjesë të programit. Pastaj përseritet numri caktuari N-ve dhe përseri kërcen në N-in paraprak. N100 GI4 NI=lO N2=20 12 NI-fillimi i përsëritjes N2-fundi i përsëritjes J-numri i perseritjeve Shembull: Centrimi dhe shpimi i vrimave të paraqituranë fig. 7.29.

203

Fig 7.29 Programi ; %PM N9001 N1 G18 T1 M6 N2 G81 Y2 Z-25 F100 S1000 M3 N3 G79 X10 Y0 Z8 N4 G91 N5 G79 X10 N6 G14 N1=5 J5 N7 G79 Z8 N8 G79 X-10 N9 G14 N1=8 J5 N10 G79 Z8 N11 G14 N12 G90 N13 T2 M6 N14 G81 Y2 Z-10 F150 S1200 M3 N15 G14 N1=3 N2= 12J1 N16 Y100 M3 Spjegim: NI: Puntoja për centrim është shtrenguar N2: Cikli i shpimit definohet N3: Shpohet pozicioni I N4: K.aliminë permasa rrelative(vargore) N5: Shpimi në pozicionin 2 N6: Kalimi në fjalinë 5 dhe perseritja 5 herë. Te çdo përseritja zhvendosja për l0(mm) dhe të kryhet shpimi. N7: Zhvendosja në Z për 8(mm) dhe shpimi i vrimës N8: Zhvendosja në X dhe kryerja e shpimit

204

N9: Kalimi në fjalinë 8 dhe perseritja 5 herë NlO: Zhvendosja në Z dhe kryerja e shpimit NIl: Kalimi në fjalinë 5 e cila duhet të persetitet 1(një) herë duke përfshirë edhe fjalinë 9. N12: Kalimi në permasa absolute N13: Puntoja spirale vie në pozicion pune N14: Definimi i ciklittë shpimit N15: Kalimi në fjalinë 3 dhe persetitja 1 herë duke përfshirë edhe fjalinë 12. N16: Terheqja prapa e instrumentit dhe fundi i programit

Vërejtje: . - Nëse duhet të përseritet vetëm një fjali atëherë N2 mund të mos shkruhet. - Urdhëresa G14 mundet deri 3 herë të perseritet. 7.7.12. FUNKSIONI I PASQYRIMIT (G72, G73) Me funksionin G73 mund të pasqyrohet në të katër boshtet. Caktimi (ekzekutimi)vijonme funksioni! dhe boshti i caktuar me parashenjë negative. X-l-pasqyrimi në X Y-l-pasqyrimi në Y Z-l-pasqyrimi në Z B-l-paqyrimi në B Funksioni i pasqyrimit mund të fshihet: -nëpër bosht me G73 dhe boshtit të caktuar me parashenjë pozitive, psh. G73 Xl -me G72 për të gjitha boshtet njëkohësisht (fig.7.30).

Fig 7.30

205

Shembull: Shpimi i 8 vrimave të paraqitura në fig.7.31.

Fig 7.31. Programi ; %PM N9001 N1 G17 T1 M6 N2 G81 Y2 Z-10 F150 S1000 M3 N3 G79 X10 Y15 N4 G79 X25 N5 G79 Y30 N6 G79 X10 N7 G73 X10 N8 G14 N1 = 3 N2=6 JI N9 G72 Z100 M30 Spjegim: NI: ndrrimi i instrumentit. N2: definimi i ciklit të shpimit. N3+N6 shpimi i katër vrimave njëra pas tjetrës. N7: pasqyrirninë aksin X. N8: kaliminë fjalinë 3 dhe përseritja i herë duke përfshirë edhe fjalinë 6.

206

N9: çkyçja (anulimi) i pasqyrimit, aksi i nstrumentit terhiqet prapa dhe fundi i programit. Vërejtje: Me funksionin GI4 mundet edhe pas pasqyrimit të përseritet pjesa e caktuar e programit 7.8. FUNKSIONET GJEOMETRIKE 7.8.1. FUNKSIONI (G78) Funksioni G78 shfytëzohet për definimin e një pike dhe koordinatave të saj. Një funksion G78 përmban

-shenjën simbolike të pikës, e cila shkruhet si PI deri P99. Termi P përmban pervec adresës P edhe

një numer me dy digita;

-koordinatat me vlera absolute në raport me pikën zero të programit vetëm X-, Y', dhe Z- koordinatat mund të progamohet

-nuk guxon të progamohen kurrfar terma të tjera në G78.

Funksioni G78 ëshë aktiv vetëm në fjalinë në të cilën ka qenë i shkruar dhe mundet çdo herë të definohet vetëm për një pikë. Për këtë arsye pika PI definohet në një fjali sikurse: NIOO G78 PI XlOO Y50 ZO Shenja simbolike PI dhe koordinatat gjegjëse X, Y dhe Z memorohen në njisin dirigjuese. Shenja simbolikePI më vonë shftytëzohet në program. Shfrytëzimi i shenjës simbolike është i kufizuar me një fjali G79. Ekziston mundësia, që në një fjaliG79 të programohen më shumë shenja. Cikli komandues zhvillohetnë qdo pikë programuese dhe sipas radhës së programimit. Shembull: Katër vrima shënohen me shenja PI, P2, P3 dhe P4. Programi i pjesës për definim i pikave (fig.7.32),qendërzimin, shpimin dhe filetimin e tyre do të jetë %PM N 9001 N1 G78 P1 X60 Y40 Z0 N2 G78 P2 X60 Y80 Z0 N3 G78 P3 X100 Y80 Z0 N4 G78 P4 X100 Y40 Z0 N5 G17 T1 M6 N6 G81 Y2 Z-2 F100 S500 M3 N7 G79 P1 P2 P3 P4 N8 G0 Z100 T2 M6 N9 G81 Y2 Z-15 F200 S1000 N10 G79 P4 P3 P2 P1 N11 G0 Z100 T3 M6 N12 G84 Y5 Z-10 F390 S560 N13 G79 P4 P3 P2 P1 N14 Z200 M30 Spjegim: N1+N4: defmohen pikat prej PI deri P4 N5: shtrengohet puntoja qendërshpuese N6: defmhet cikli.Në vazhdim progiamohet numri i rrotullirneve,hapi dhe kahja rrotullimit N7: shpohen katër vrima qendërzuese në thellësin 2(mm) ,N8: shtrengohet puntoja N9: defmohet cikli i shpimit

207

N10: shpohen katër vrimat .

NIl: shtrengohet kalizvari i fi1etave(puntoja filetuese) N12: defmohet cikli i fi1etimit N13: hapen (prehen) katër fi1eta N14: kthimi i instrumentit dhe fundi i programit.

Fig 7.32 7.8.2. FUNKSIONI I DEFINIMIT TË VRlMËS NË RRETHIN E VRIMOSUR (G77) Me funksionin G77 është i mundur definimi i një rrethi të vrimosur tek i cili pikat janë njëtrajtësishtë'guara në reth. Mostra definohet me këta terma: X-termi: pika e mesit të rrethitnë X Y-termi: pika e mesit të rrethitnë Y Z-termi: rrafshi pjesës punuese R-rrezjae rrethit I-termi: këndi fillestar, kjo do të thotë këndi në mes të boshtit dhe pikës së parë K- termi:këndi i fundi(kufitar) do të thotë këndi në mes të boshtit dhe pikës së fundit J-termi: numri i gjithëmbarshëm i pikave të mostrës. Definimi i 6 vrimave me distancë të njëjtë në mes vedi në një rreth të plotë është paraqitur në Fig.7.dërsa definimii vrimave në harkun rrethor është dhënë në fig.7.34

208

º

º

°

Fig 7.34.

Vërejtje:

209

Për siperfaqe të ndryshme punuese pozita e pikës fillestare -0- është e ndryshme:

º

º

º

Kahja e këndit gjithmon merret në kahjen pozitive matematikore (kahja e kundërt me akrepat e orës). Shembull: Katër vrima PI deri P4 si në figurën 7.35 duhet të përpunohen. Programi i pjesëvë për

shpimin me filetim do të duket kështu: %PM N 9001 N1 G17 T1 M6 N2 G81 Y2 Z-2 F100 S500 M3 N3 G77 X80 Y60 Z0 R30 I45 J4 N4 G0 Z100 T2 M6 N5 G81 Y2 Z-15 F200 S1000 N6 G77 X80 Y60 Z0 R30 I45 J4 N7 G0 Z100 T3 M6 N8` G84 Y5 Z-10 F390 S590 N9 G77 X80 Y60 Z0 R30 I45 J45 N10 Z200 M30

210

Fig 7.35 Spjcgim: N1: puntoja për centrim, shtrengohet instrumenti 1 N2: definimi i ciklit të centrimit N3: definimi i pozicionit të katër pikave në rreth me distancë të njëjtë me këndë fillestar prej 45° dhe perpunimi i tyre N4: shtrengohet instrumenti i dytë (puntoja) NS: definimi i ciklittë shpimit N6: perpunimii ciklit të definuar të katër vrimave N7: shtrengimi i instrumentit 3 (puntoja për fileta) N8: definimi i ciklit të filetimit N9: hapja e filetave në katër vrima NlO: tërheqja e instrumentit dhe fundi i programit. 7.9. CIKLET E SHPIMIT, KALIZVARIMIT DHE ALEZIMIT 7.9.1. KOMANDA PËR EKZEKUTIMIN E CIKLIT PERMANENT (G79) Me ndihmen e funksionit G79 komandohet cikli permanent i defmuar si fundit. Pozicioni me të cilinduhet të ekzekutohet cikli, programohet me G79. Futja e të dhënave mund të jetë absolute dhe inkrementale(permasa vargore), ose me simbolet për pikat e pozicionimit. Nëse pikat janë në të njëjtin rrafsh,pikat në të cilat duhet të ekzekutohet cikli i definuar duhet së pari të programohet boshti i instrumentit pastaj urdhëresat e nderimitë instrumentit.

Renditja e lëvizjes së instrumentit do të jetë: -së pari lëvizja e shpejtë deri te pika dhe -ekzekutimi ciklittë definuar.

211

Nëse pikat shtrihen nëpër rrafshe të ndryeshme duhet të programohen boshte! e instrumentit për secilin aks. Dirigjimi përfshin logjikën e pozionit për percaktimin e procedurës së levizjes së instrumentit, që ti largohet takimit (kolezionit) në mes pjesës punuese dhe instrumentit. Ekzistojnë dy mundësi: 1. Pika punuese mund të aktivizohet pa takim (kolezion). Në këtë rastë procedura e Renditjës së instrumentit është me sa vijonë:

-së pari lëvizjame hap të shpejtë deri te pika; -lëvizja e shpejtë në boshtin e instrumentit gjer te

distanca e sigurt mbi pjesën punuese dhe -ekzekutimi i ciklit.

2. Në momentin e startimitpër në pikën pasuese instrumenti kishte për tu takuar me pjesën punuese. Në këtë rastë procedura e lëvizjes së instrumentit do të ishte:

-kthimi i shpejt në boshtin e instrumentit deri te distanca e sigurtë mbi rrafshin në të cilën shtrihet

pika pasuese; -lëvizja e shpejtë deri te pika; -ekzekutimi i ciklit. Në këtë mënyrë mundë ti shmangemi takimit në mes të instrumentit dhe pjesës së punës, megjithat duhet të kemi kujdes sepse takimi është i mundur edhe me pengesa të tjera si psh. paisja shtrenguese etj Funksioni G79 është aktiv vetëm në fjalin me të cilin është i programuar, kështu që duhet të perserit' në çdo fjali me të cilën është dhënë urdhëri për cikël. Me ekzekutimin e një fjalie G79-shkyqet korrektura e radiusit nëse është aktiv. do të thot aktivizoh automatokisht nga dirigjimi funksioni G40. Funksioni aktiv i kushteve të rrugës GOOose GO1 lexohet në një fjali G79, megjithatë mbetet pers aktivenë një fjali në të cilën nuk perfshihet funksioni G79. Vërejtje: 1. Nuk duhet të harrohet ,nëse pas një fjalie G79 ishte e programuar vetëm një lëvizjenë rafsh, pason gjithashtu vetëm një levizje në boshtin e instrumentit.Me këtë tehu i instrumentit "qëndron" në siperfaqën e pjesës punuese. 2. Një cikël kryhet vetëm në rastin kur boshti punues është i aktivizuar.Nëse boshti punues nuk është aktivizuar paraqitet sinjali i gabimit dhe cikli nuk ekzekutohet. Shembull: Hapja e vrimave PI, P2, P3 dhe P4 (fig.7.36). Programi %PM N9001 N1 G17 T1 M6 N2 G83 Y2 Z-31.5 I3 K10 F200 S500 M3 N3 G79 X30 Y30 N4 G79 X70 N5 G79 Y70 N6 G79 X30 N7 G0 Z100 M30

212

Fig 7.36 7.9.2. CIKLET E SHPIMIT G81 +G89 Te disa MMP ekzistojnë kalime të cilat perseritër.. Që të kemi programimin më të lehtë të këtyrë kalimeve formohen nënprograrnet me numër më të vogël të parametrave të ndryshueshëm të cilët janë të nemoruar në sistemin dirigjues. Me bartjen e informatave mbi parametrat e domosdoshëm, cikli realizohet automatikisht. Ciklet e shpimit thirren permes funksioneve G81.G89. Gjatë këtij veprimi është me rëndësi që cikli I pandryshueshëm i shpimit të prograrnohet për X, Y pozitën e re, e pas mbarimit të pozicionit cikli realizohet automatikisht.Cikli i përpunimit zgjatë deri sa të mos kryet me funksionin G80 ose me ciklin tjetër. Parakusht për gjitha ciklet e shpimit është që në programin kryesor paraprakisht të dfimohet hapi, numri; i rrotullimeve, kahjae rrotullimeve dhe pozita e vrimës në rrafshin XY. Po i permendirn disa nga ciklet themelore të shpimit 7.9.2.1. CIKLI I SHPIMIT DHE CENTRIMIT (G81) DHE KALIZVARIMIT Në fig.7.37 në mënyrë skematike është treguar rrjedhja e ciklit të shpimit G81 G81-urdhëri përmban G81 (X1.5) Y2 Z-20(B40) F... S... M Cikli i shpimit G81 realizohet në këtë mënyrë: 1) Racionalizmi sipas aksitX dhe Y me hapin e shpejtë; 2) Lëshimi i instrumentit nëpër aksin Z deri te rrafshi referues me hap të shpejtë; 3) Shpimi me hap punues në thellësin e shpimit R3; 4) Ngritjae instrumentit deri te rrefshi referues R2 me hap të shpejtë; 5) Në fjalin e ardhëshme përsëritet aksi i permendur për poziten e re XY.

213

Fig 7.37 Cikili i shpmit G81 7.9.2.2. CIKLI I SHPIMIT ME VONESE KOHORE (G82) Në fig.7.38 në mënyrë skematikeështë treguar cikli i shpimitme vonesë kohore G82.

Fig 7.38. Cikli i shpimit me vonesë kohore Cikli i shpimit G82 dallohet nga cikli G8l vetëm në atë se pas levizjes së instrumentit me hap të punë gjerë te thellësiae shpimit R3 programohet koha e vonesës pënnes parametrit R4. N100 G82 X20 Y20 R2 20 R3 15 R4 6 F02 N110 X30 N120 G80 Z30

214

7.9.2.3. CIKLI I HAPJES SË VRIMAVE TË THELLA (G83) Ekzistojnë dy mundësi për hapjen e vrimave të thella: l.Hapja e vrimave të thella me kthim të plotë të instrumentit prerës (fig.7.39). G83-urdhëri përmban:

215

Fig 7.39 2.Hapja e vrimave të thella me kthim të instrumentit prerës në një distancë të programura (në një vlerë J-të) (fig.7.40).

216

Fig 7.40 7.9.2.4. CIKLI I HAPJES SË FILETËS TE VRIMAT (G84) G84- urdhëri (pa X dhe B) N… G84 Y5 Z-30 F665 S950 M13 1) 2) 3) 4) 1) -Distanca ndërmjet instrumentit dhe pjesës punuese ose më shkurt -distanca siguruese; 2) -Thellësia e shpimit; 3) -Hapi me të cilin bëhet fi1etimi; 4) -Vlera e cila caktohet në funksion të d dhe V ku V-shpejtësia e pretjës. Rrjedhja e pozicionimit të filetimit:

217

Fig 7.41.a Shembulli: Të bëhet shpimi mandej filetimi i këtyre dy vrimave të dhëna në figurën 7.41.b dhe të shkruhet programi. Programi PM N9006 N1 G17 N2 G54 N3 G0 T1 M66 N4 G38 Y2 Z-38 I2 J0.3 K8 F100 S1200 N5 G79 X12 Y20 Z20 N6 G79 X30 Y25 N7 G0 N8 G84 Y5 Z-30 F530 S530 N9 G79 X30 Y25 Z0 N10 G0 X12 Y20 N11 G0 Z100 N12 X0 Y0 M30

218

Fig 7 .41.b 7.9.2.4.1. ZHVENDOSJA E IMP-së Zhvendosjet e instrumentit programohen me :fjalëtX,Y,Z dhe B, ndërsa për ciklin e shpimit të vrimavetë thella plus I, J dhe K. Këto fjali kanë domethënje tjetër të ciklitnga ato në programin e pjesëve. Me adresat e mësipërme vlerat e programuara memorohen në njësin dirigjuese dhe automatikisht ..nulohengjatë programimit të një fjalie të re dermuese Adresat e mësipërme kanë këtë domethënje: X- adresa: koha e vonesës në fund të hapit punues. Kjo kohë e vonesës

219

(qendrimit) programohet me sekonda me hap 0.1(sec.).

Fig. 7.41.c) Z- adresa: thellësia e.shpimit. Një thellësi programohet me koordinatë dhe parashenjë. Shenja(-) d.m.th. lëvizja e instrumentit bëhet në kahjen negative. Y- adresa: distanca siguruese. Kjo distancë paraqet pikën mbi sipërfaqen e pjesës punuese, prej të cilës fillon levizjame hapin e punës. B- adresa: distanca e kthimit. Kjo distancë paraqet pikën deri ku duhet të kthehet instrumenti në fund të operacionit (kalimit)punues. Nëse në :fjalinëe programuar nuk është programuar kurrfar distacne atëherë pason kthimi automatik në pozitën fillestaretë fillimit të hapit punues. Shembull: Hapja (prerja) e fi1etaveme shpimi Katër vrima P1, P2, P3 dhe P4 (fig.7.35) duhet të eentrohen shpohën dhe filetohën. Tabela 7.7 Instrumentet n (min s (mm/rr) F (mm/min) T1 puntoja qendërzueseØ10x 90 T2 puntoja spirale Ø 3,3 T3 kalizvari I filetave M4

500 1000 560

0,2 0,2 0,7

100 (n-s) 200 390

Programi i pjesëve do të jetë:

220

%PM N9001 N1 G17 T1 M6 N2 G81 Y2 Z-2 F100 S500 M3 N3 G79 X60 Y40 Z0 N4 G79 Y80 N5 G79 X100 N6 G79 Y40 N7 T2 M6 N8 G81 Y2 Z-15 F200 S1000 N9 G79 Z0 N10 G79 Y80 N11 G79 X60 N12 G79 Y40 N13 T3 M6 N14 G84 Y5 Z-10 F390 S560 N15 G79 Z0 N16 G79 Y80 N17 G79 X100 N18 G79 Y40 N19 Z200 M30 Spejgimi; N1; shtrengimi i instrumentit (puntoja qëndërzuese) N2; definimi i ciklit të shpimit N3-N6; hapjen e katër vrimave çendërzuese P1,P2,P3,P4 N7 ; shtrëngimi i instrumentit T2 (puntoja spirale) N8 ; definimi i ciklit të shoimit N9-N12; shpimit katër vrimave P4, P3,P2,P1. N13; shtregimi i instrumentit T3 (kalizvari i filetave) N14; definim i ciklit të filetimit N15-N18 ; hapjqa e filtave në katër vrimave P1,P2,P3,P4 N19; kthimi i instrumentit në pozitën fillestare dhe fundit i programit Shembull ; Vrimat në rrafshe të ndryshme. Vrimat prej P1 deri P8 si fig 7.42. duhet të shpohën. Pikat P1,P2,P7 dhe P8 shrihën në rrafshin A, pikat P3,P4,P5 dhe P6 në rrafshin B. Programi i pjesëve mund të duket kështu; %PM N9001 N1 G17 T1 M6 N2 G81 Y2 Z-15 F200 S12000 M3 N3 G79 X30 Y30 Z0 N4 G79 X70 N5 G79 X130 Z-25 N6 G79 X170 N7 G79 Y70 N8 G79 X130 N9 G79 X70 Z0

221

N10 G79 X30 N11 Z200

Fig 7 .42. Spjegim: NI: shtrengimi i puntas N2: cikli i shpimit N3,N4: shpahen pikat PI dhe P2 N5: instrumenti lëviz në rrafshimA për në pikën P3, d.m.th. në aksinX, atëherë instrumenti deri në distancen siguruese mbi rrafshin B dhe shpohet pika P3 N6-N8: shpahën vrimat P4, P5 dhe P6 N9: instrumenti së pari tërhiqet në distancën siguruese mbi rrafshin A. E mandej lëvizpër në P7 d.m.th. në aksinX e atëherë shpohet vrima. Kështu i shmangemi kalizianitme pjesë punuese. Nl0: shpohet pika P8

222

. 7.9.2.5. CIKLI I FREZIMIT TË KANALEVE ME KONTURË TË MBYLLUR (G87) Cikli frezimit përgjatë kanturave të mbyllura G87 përmban: (fig.7.43) N...G87 X60 Y50 Z-20 B2 R10 (I75)(J-I) K5 F...S...M... Ky cikël special G87 është në disparum për frezimin e konturave të mbyllura paralele në koordinative.Me një fjali-G79 pragramohet pika e qendrës së konturës. -Në një fjali G87 përmbahen këta fjalë me këtë kuptim: . X-fjala: dimenzioni paralel me aksin X. Fjala X nuk ka kurrfar' parashenjë. Y-fjala: dimenzioni paralel me aksin Y. Fjala Y nuk ka parashenjë. Z-fja1a:thellësiae përgjithshme e konturës e matur nga sipërfaqja. Parashenja e Z-fja1ës tregon kahjen lëvizjës në aksin e instrumentit. Nomalisht Z-ti është negativ. B-fjala: distanca siguruese.

Fig 7.43. Ndërsa rruga nëpër të cilën kalon instrumenti metalprerës duhet si në fig.7.44.

223

Fig 7.44 R-fjala: rrezjae këndit të konturës. I-fjala: gjerësia prerëse e frezit në % e cila shfrytëzohet te frezimi. 175 d.m.th. që maksimium shfrytëzohën 3/4 e diametrit. Nëse I-fjala nuk është e programuar, atëherë mirret 183(konstante makinës). J-fjala: shpesh nuk programohet, asgjë ose J1 d.m.th. lëvizja në kahjëne akrepat e orës.(J-l)~lëvizja në kaIljën e akrepave të orës. K-fjala: thellësiae çdo kalese të veçantë, nëse kontura duhet të punohet me disa kalesa. Fjalët e tjera siçjanë: F,S,T dhe M mund ti shtohën rljë fjalie -G87. Gjatë pershkrimit të një G87-cikli është supozuar kontura në rrafshin XY ndërsa istrumenti në aksinZ: instrumenti gjindet në aksin cili është percaktuar nga një G-funkcion GI7, G18, GI9, atëher do të kemi Tabela 7.836 X – fjala paralel me Y –fjala paralel me Z-fjala paralel me G17 G18 G18

X- aksin Y – aksin Z- aksin

Y – aksin Z –aksin X - aksin

Z – aksin X – aksin Y- aksin

Radha e kryerjes së veprimeve(të levizjeve) të instrumentit tek frezimi i konturës është: a) zhvendosja e shpejt deri tek pika e qendrës së konturës C, në distancën siguruese (B- fjalia) mbi siperfaqet e pjesës së punës. b) me gjysmën e hapit të programuar në thellësin e parë (K-fjala). c) zhvendosja me hap të programuar për rrezen e frezit të shumzuar me vlerën-I. Vlera-I varet ngaforma e frezit dhe përdoret për largimin e materialitnë skaj të konturës. Distanca në X-aksin llogaritet prej (X-Y)-2+rrezja e instrumentit. Zhvendosja bëhet në Y-aksin nëse X>Y. Ndërsa në të kundërten bëhet në X. Të dy vlerat realizohën së bashku (prej 1 kah 2) si në fig.7.44. d) zhvendosja e ardhëshme e hapit 3,4,5,6 kryhet me rreze në pikat e këndëve. e) zhvendosja e ardhëshme bëhet në aksinY për vlerën e diametrit I-fjala (dxl). f) atëherë instrumenti kalon nëpër 7, 8, 9, 10, Il me rrezene caktuar sikur pika e këndeve. g) përseritet hapi (F) gjithnjë deri sa të mos hiqet i tërë materialinga kontura. Tek hapi i fundit frezohet kontura në vlerën e programuar.

224

h) porsa të realizohet kontura, kthehet instrumenti me shpejtësi të trefishtë të hapit në pikën e qendrës së konturës. i) nëse nuk është arrijtur thellësiae programuar; bëhet zhvendosja (lëvizja) e matutjeshme në thellësi (K-fjala), me çka hiqet shtresa e ardhshme. j) pasi të arrihet vlera e programuar e thellësisë, instrumenti tërhiqet në pikën e qendrës në distancën siguruese, mbi pjesën e punës. Shembull: Duhet të përpunohen 4 kontura si në fig.7.45. Programi i përpunimit të pjesës mund të jetë: %PM N9010 N1 G18 T1 M66 N2 G54 N3 G87 X20 Y-12 Z40 B2 R8 K5 F60 S800 M13 N4 G79 X22 Y0 Z35 N5 G79 X118 Y0 Z35 N6 G87 X35 Y-6 Z20 B2 R6 K5 F60 S800 M13 N7 G79 X70 Y0 Z52 N8 G79 X70 Y0 Z52 N9 G0 Z100 N10 X0 Y0 M30

225

Fig 7.45. Spjegim: NI: definimii rrafshit punues,instrumentit dhe mënyrës së shtrengimitë tij; N2: zhvendosja e memoruar e pikes zero; N3: definimii ciklittë përpunimit të konturës dhe parametrave teknologjik; N4: frezimi i konturës së parë; N5: frezimi i konturës; N6: defmimi i ciklit të përpunimit të konturave 3 dhe 4; N7: frezimi i konturës 3; N8: frezimi i konturës 4; N9: tërheqj,e instrumentit; Nl0: fundi i programit. 7.9.2.6.CIKLI I FREZIMIT TË KANALIT (G88) G88-urdhëri është shprehur nëpërmes (fig.7.46) dhe programit në fushën e tabelave.

226

Programi do të shkruhej si vijon; %PM N9015 N1 G17 T1 M66 N2 G54 N3 G88 X15 Y35 Z-15 B2 K5 F100 S950 M13 N4 G79 X20 Y18 Z0 N5 G0 Z100 M30 N6 X0 Y0

Fig 7.46.

227

7.9.2.7. CIKLI I FREZIMIT RRETHOR (G89) G89-urdhëri është shprehur nëpërmes (fig.7A7) dhe programit

228

Fig 7.47 Programi do të shkruhej si vijon: %PM N9017 N1 G17 N2 G54 N3 G89 Z-15 B2 R20 K.5 F80 S800 M13 N4 G79 X35 Y35 Z0 N5 G0 Z100 N6 X0 Y0 7.9.3. CIKLET E TORNIMIT PËR TORN'OT E FAMILJES INDEX Tek NC-makina tornuese INDEX S3 dhe C200 mund të realizohën këto cikletë tornimit

7.9.3.1.CIKLI I TORNIMITME SHUMË KALESA -L94 (G81) Ky urdhër tek operacioni i tornimit përdoret atëherë kur nevoitet që nga pjesa punuese të hiqet një shtresë më e madhe e materialit,gjegjësishtë kur kemi më shumë kalesa. Urdhëri L94 (G81) definohet dhe sqarohet si në fig.7.48 së bashku me tabelën e regjimit

229

Fig 7.48

N40 L94

Gjatësore Tërthore R20 Rexhimi i prerjes

i jashtèm i brendshëm jashtëm brendshëm

Përpunimi i ashpër deri te shtesa e përpunimit final

11 13 12 14

Përpunimi i ashpër deri te shtesa e përpunimit final+torimi i këndeve të mbetura.

31 33 32 34

Përpunimi final (pastër) 21 23 22 24

230

7.9.3.2.CIKLI I TORNIMIT TË FILETËS -L96 (G84) Urdhëri L96 (G84) definohet dhe sqarohet(fig.7.49):5hembull: M80 x 1.5

Fig 7..49

7.9.3.3. CIKLI I SHPIMIT TË THELLË NË TORNO - L98 Urdhëri L98 definohet dhe sqarohet si në(fig 7.50) dhe të programimit në formën tabelare

231

Fig 7.50.

MAKINAT NUMERIKE KOMPJUTERIKE - University of Pristina · 5 -fuqia dhe nunri i rrotullimeve te...

Documents

Transcript of MAKINAT NUMERIKE KOMPJUTERIKE - University of Pristina · 5 -fuqia dhe nunri i rrotullimeve te...