Uak Kazs (1676 Tarihli Avrz Defterine Gre) Town of Uak (According to the Avariz Defteri of 1676)

brahim Etem akr zet Uak, gnmzde Ege Blgesinde yer alan bir il merkezidir. XI.

yzyldan itibaren Trk hkimiyetine girmi ve Bizans ve Seluklular arasnda srekli el deitirmitir. Uzun bir sre Germiyanoullar Uak ve civarnda hkim olmutur. II. Murad dneminde, Germiyanolu II.Yakub Beyin vasiyetiyle kesin olarak Osmanl Devleti idaresine girmitir (1429). Anadolu Eyletinin Ktahya sancana bal bir kaz stats kazanm ve bu zelliini muhafaza etmitir. 1676 tarihinde Ktahya Sancann avrz tahriri yaplmtr. Bu incelemede Ktahya Sancana bal Uak Kazsnn durumu ele alnm, Uak ehri ve kazya bal kylerin nfusu deerlendirilmitir. Bahsedilen tarihte Uak ehir merkezinde 9 mahalle yer almaktadr. Bu mahallelerde 383 nefer ve 72 asker olmak zere toplam 455 hne kaytldr. Kazaya bal kylerde 2269 nefer ve 64 asker olmak zere 2333 hne kaydedilmitir.

Anahtar Kelimeler: Uak, avarz, XVII. yzyl. Abstract Today, Uak is a city center located in the Aegean Region. It fell under

the domination of the Turks during the 11th century, and constantly changed hands between the Byzantine and Seljuks. For a long time, the Germiyanoullar dominated Uak and its surrounding districts. During the 2nd Murad period, due to the will of Germiyanolu 2nd Yakub bey it fell under the domination of the Ottoman Empire (1429). It took over the status of a town, which was connected to the sanjak of Ktahya, an Anatolian state; it preserved this characteristic. The extraordinary tax for the flag of Ktahya was written in 1676. The state of the town of Uak, of the Ktahya sanjak, was addressed in this study. The city of Uak and the population of its surrounding towns were assessed. There were nine neighborhoods in the city center of Uak at the date in question. The recorded number of households in these neighborhoods was 455; 383 nefer and 72 asker. The recorded number of households in the villages of the town was 2333; 2269 nefer and 64 asker.

Keywords: Usak, avariz, 17th century.

Yrd. Do. Dr., Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm/Erzurum, e-mail: ibrahim.etem79@gmail.com

BRAHM ETEM AKIR 28

Giri Uak, Bat Anadoluda Murat Dann batsnda ve Elma Dann

eteklerinde kurulmu bir ehirdir. Uak ve evresinin yerleimi eski dnemlerde olmasna ramen ehrin ilk olarak ne zaman kurulduu belli deildir.1 XI. yzyldan itibaren Trk hakimiyetine girmi, Bizans ve Seluklular arasnda srekli el deitirmitir. Germiyanoullar uzun sre Uak ve civarnda hakim olmulardr. II. Murad dneminde kesin olarak Osmanl idaresine girmitir.2 Germiyanolu II. Yakub Bey, 1428 ylnda Edirne ziyareti srasnda erkek ocuu olmad iin vefatndan sonra beylik topraklarnn Osmanl Devletine intikalini vasiyet etmi, Edirnede bir mddet kaldktan sonra memleketine geri dnerek daha nce szl olarak bildirdii durumu vasiyetnme ile II. Murada bildirmitir.3 Yakub Bey, 832/1429da vefat edince Ktahya bir Osmanl sanca haline getirilerek buraya Timurta Paazade Umur Beyin olu Osman elebi tayin edildi.4 Ktahya ile birlikte Uak ve evresi de bu tarihte Osmanl Devleti topraklarna kesin olarak dhil olmutur.

Uak, Osmanl hkimiyetine girdikten sonra Anadolu Eyletinin merkez sanca olan Ktahya Sancana bal bir kaz haline getirilmi ve bu statsn uzun sre muhafaza etmitir.5 Nitekim 1513, 1520, 1530 ve 1571 yllarna ait ariv kaytlarnda Uakn Ktahya Sancana bal bir kaz olduu belirtilmektedir. XVII. yzylda bu durum deimemitir.6 Ktahya Sancana ait 1086/1676 tarihli avrz defterinde Uak, Ktahya Sancann kazalar arasnda yer almaktadr.7

1676 Tarihli Avrz Defteri Osmanl Devletinde Tanzimatn ilan tarihine kadar olaanst

durumlarda ve zellikle harp masraflarn karlamak zere, hkmdarn emri ile halktan toplanan her trl hizmet, eya ve para eklindeki teklife avrz ad verilmektedir. Daha nceden tespit edilmi bulunan ve deftere kaydedilmi olan nfus, avrz hanelerine blnerek vergi tahsilat gerekletirilmekteydi. Avrz 1 Besim Darkot,Uak, A, XIII, 2001, s. 73-74. 2 Turan Gke, Tahrir Defterlerine Gre XVI. Yzylda Uak Kazs, 21. Yzyln Eiinde Uak Sempozyumu 25-27 Ekim 2001, c. I, stanbul 2001, s. 201. Tahrir Defterlerine Gre XVI. Yzylda Uak Kazs Kr skn Yerleri ve Nfus, XIII. Trk Tarih Kongresi Ankara, 4-8 Ekim 1999 Kongreye Sunulan Bildiriler, c. III, III. Ksm, Ankara 2002, s. 1365. 3 smail Hakk Uzunarl, Bizans ve Selukiylerle Germiyan ve Osmanoullar Zamannda Ktahya ehri, stanbul 1932, s. 59; ayn yazar, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Ankara 2003, s. 50-51; Mustafa etin Varlk, Germiyanoullar Tarihi (1300-1429), Ankara 1974, s. 79. 4 Mustafa etin Varlk, Ktahya, DA, XXVI, 2002, s. 580. 5 Darkot,Uak, s. 74; Varlk, Ktahya, s. 582-583. 6 Varlk, Ktahya, s. 583. 7 BOA. MAD. 2498, 1-3.

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

29

hanelerinin tespitinde eitli kstaslar gz nnde bulundurulmaktayd. Blgenin zenginlii, halkn ehirli, kyl, gebe olup olmad, dkkan, ev ve tarla miktarna gre, birer vergi birlii halinde tekil edilen itibar avrz haneleri iinde 3, 5, 10 veya 15 evli kimse bulunabilirdi. Defterlerde her mahalle ve kyn nfusu kaydedildikten sonra, bu nfusun ka avrz hanesi addedilecei tespit edilmekteydi.8 XVI. yzyln sonlarndan itibaren art arda yaplan savalar bu vergiyi de normal vergiler haline getirmitir.9 Merkez hazineye bal brolar tarafndan fevkalde vergilerin tevziine esas olmak zere avrz hnesi tahrirleri yaplmtr.10

XVII. yzylda Osmanl Devletinde olduka kapsaml avrz tahrirlerinin yapld ve bunun sonularn ihtiva eden birok mufassal avrz defterinin hazrland bilinmektedir. Bu defterlerdeki bilgiler demografi ve iskn tarihi iin olduka nemli bilgiler ihtiva etmektedir. Klasik tahrir geleneinin son bulduu XVII. yzyldaki demografik ve yerleim dzeninde meydana gelen deiimleri ortaya koymak bakmndan mufassal avrz defterlerinin nemi byktr.11 Bilhassa XVII. yzyln ilk yarsna ait avrz defterleri zerine baz inceleme ve aratrmalar yaplmtr. Bunlar arasnda; Erzurum Eyleti12 Karahisar- ark Sanca13, Harput14 ve birok blgeye ait inceleme dikkati ekmektedir.15

8 mer Ltfi Barkan Avarz, A, II, 2001, s. 13-15. Ortaadan beri douda ve batdaki pek ok devletin, olaanst ihtiyalar karlamak zere geici vergilere bavurduklar bilinmektedir. bkz. Halil nalck, Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600-1700 Archivum Ottomanicum, VI (1980), s. 313-314. 9 Halil Sahilliolu, Avrz, DA, IV, stanbul 1991, s. 109. Avrz ile ilgili ayrca bkz. Sleyman Demirci, Avriz and Nzul Levies in the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620-1700 Belleten, 70/258 (Austos 2006), s. 563-590. Avarz vergilerine ynelik ikayetleri merkez-tara ilikileri balamnda ele alan alma iin bkz: Sleyman Demirci, Complaints about avriz assessment and payment in the avriz-tax system: An aspect of the relationship between centre and periphery. A case study of Kayseri 1618-1700, Journal of the Economic and Social History of the Orient JESHO 46/4 (2003), s. 437-474. Avarz vergilerinin toplanmas konusunu Karaman Eyleti rneinde ele alan bir alma iin bkz. Sleyman Demirci, Collection of avriz and nzul Levies in the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620-1700, Belleten, 69/256 (Aralk 2005), s. 897-912. 10 Ltfi Ger, XVI-XVII. Asrlarda Osmanli Imparatorluunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alnan Vegiler, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Yayn, stanbul, 1964, s. 70. 11 Oktay zel, 17. Yzyl Osmanl Demografi ve skan Tarihi in nemli Bir Kaynak: Mufassal Avarz Defteri, XII. Trk Tarihi Kongresi (Ankara, 1216 Eyll 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler III, Ankara 1999, s. 739, 743. Avrz defterlerinin demorafik aratrmalarda kaynak deeri ve nemi hakknda ayrca bkz. Sleyman Demirci, Demography and History: The Value of The Avrizhne Registers for Demographic Research, A Case of Study of the Ottoman Sub-Provinces of Konya, Kayseri ve Nide, c. 1620s-1700, Turcica, 38, 2006, s. 181-211. 12 Mehmet nba, 1642 Tarihli Avrz Defterine Gre Erzurum ehri, Trk Kltr ncelemeleri Dergisi, IV, stanbul 2001, s. 9-32., ayn yazar, Erzincan Kazs (1642 Tarihli

BRAHM ETEM AKIR 30

Bu incelemede kullanlan defter, 1676 tarihli Ktahya Livs mufassal avrz defteridir. Devlet Arivleri Genel Mdrl Babakanlk Osmanl Arivinde Mliyeden Mdevver Defterler katalogunda 2498 numarada kaytl olan defter, Ktahya Sancana ait kazlarn 1086/1676 tarihindeki avrz tahririni ihtiva etmektedir. Tahrir ilemi Halil Aa mbaeretinde mevkufat halifesi Hasan tarafndan yaplmtr.16 Defterin tarihi baz almalarda 1678 olarak verilmitir.17 Ancak yaplan incelemede defterin giri sayfasnda Defter-i esmi-i rey-i avrz kaz-i mezkrin der liv-i Ktahya el-vaki fi sene 108618 ibaresi yer almakta ve defterin tarihinin 1676 olduunu gstermektedir. Defter hem sayfa ve hem de varak olarak numaralandrlmtr. Uak Kazs 42a-56b varaklar, 90-118 sayfalar arasnda kaydedilmitir. Bu incelemede sahife tarz numaralandrma esas alnmtr.

Uak Kazs ve Nfus Durumu Defterde nce kaz merkezi ve daha sonra kazya bal kyler yazlmtr.

Kaz merkezinde mahallede imam varsa genellikle en bata imam kaydedilmitir. Hne reislerinin isimlerinden sonra toplam miktarlar nefer, reaya ve varsa imam, mezzin eklinde verilmitir. Yerleim birimindeki asker nfus ayrca kaydedilmitir. Genellikle askeriyn- mahalle-i mezbur, ya da askeriyn bal altnda asker ve ehl-i ilm mensuplar; erbb- timr, siphi, yenieri, mderris, naib vb. grevlilere yer verilmitir. Tespit edilmi bulunan nfusun ka avrz hnesini oluturduu ayrca belirtilmitir.19

Avrz Defterine Gre), Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, 16/41, Erzurum 2009 s. 189-214; Bayburd Sanca (1642 Tarihli Avrz Defterine Gre), Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 10/2, Erzurum 2007, s. 89-117., Bilgehan Pamuk, XVII. Yzylda Bir Serhad ehri Erzurum, stanbul 2006; brahim Etem akr, "1642 Tarihli Avarz Defterine Gre spir Sanca", The Journal of International Social Research, 2/8, 2009, s. 109-122., Eyp Kul, 1642 Tarihli Avrz Defterlerine Gre iran Kazas ve Kyleri, Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, 44, 2010, s. 271-289; Sleyman Demirci-C. Ebru Sayg, XVII. Yzyl Ortalarna Doru Erzincan Kazsnda skan ve Toplumsal Yap, CIEPO-Comit International des tudes Pr-Ottomanes et Ottomanes/ Uluslararas Osmanl ncesi ve Osmanl Tarihi Aratrmalar 6. Ara Dnem Bildirileri Kitab (Uak / 14-16 Nisan 2011), c. 1, zmir, Kasm 2011, s. 486-510. 13 Orta Karadeniz Tarihinin Kaynaklar VII-Karahisar- ark Sanca Mufassal Avrz Defteri (1642-1643 Tarihli), (Haz. Mehmet z-Fatma Acun), Ankara 2008. 14 Mehmet Ali nal, 1646 (1056) Tarihli Harput Kazs Avrz Defteri, Osmanl Devri zerine Makalaler-Aratrmalar, Isparta 1999, s. 119-169. 15 Daha geni bilgi iin baknz. zel, Mufassal Avarz Defteri, s. 735-743. 16 BOA. MAD. 2498, s. 4. 17 Turan Gke, XVI ve XVII. Yzyllarda Lzkyye (Denizli) Kazs, Ankara 2000, s.13; Mustafa Gler, Ahi Resul Zviyesi ve Hisarcka Ait Belgeler, Afyon niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, IV/I, Haziran 2002, s.117., Mehmet Ali nal, XVI. Yzylda Buldan Yresine Ait Bilgiler, Buldan Sempozyumu Bildirileri, (edit. rfan Erturul-Turgut Tok), 2005, s. 475. 18 BOA. MAD. 2498, s. 4. 19 BOA. MAD. 2498, s. 4.

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

31

Asker nfusa dhil edilmeyen ve reya kategorisine dhil edilmi olan baz hneler hakknda yenieri geinir temessk yokdur, kul olu geinir, sdt geinir, yenierilik iddia ider temessk yokdur eklinde kaytlara rastlanmaktadr.20 Bu hneler avrzdan muaf tutulmam ve toplam reyaya dhil edilmitir. Bununla birlikte baz hneler ise askeriyn bal altnda kaydedilmi olmasna karlk bunlar hakknda seyyid geinir alamet yokdur gibi aklamalara yer verilmitir. Bu durumdaki hneler asker kategorisinde gsterilmitir. Vergiden muf olmak iin yaplan giriimler tahrir grevlilerinin dikkati ve titiz almalar sonucunda engellenmeye allmtr. Elinde belgesi olanlar avrzdan muaf tutulurken, belgesi olmayanlar reaya olarak deerlendirilmitir. Savalarn uzun srd ve ska yaand XVII. yzylda avrz saymlarnn nemi burada ortaya kmaktadr. Nakit paraya olan ihtiyatan dolay avrz vergisi deyenlere tannan muafiyetin snrlar olabildiince daraltlmtr. Mufiyet belgeleri olanlar ise bu belgeleri tahrir grevlisine ibrz etmek suretiyle avrz hnesi dnda tutulmutur. Bu kiilerle ilgili aklamalar deftere yedinde ibtidas vardr grlmdr ya da topcudur ibtidas vardr grlmdr eklinde askerler bal altnda kaydedilmitir.21 gremez ve eitli sebeplerle zrl ve hasta durumda olan hnelerin zerine erh dlm ve bunlar reaya toplamna dhil edilmemitir. Ancak bahsi geen nitelikteki hne saysnn, kaznn toplam iindeki paynn ok az olduu dikkat ekmektedir. Devletin iinde bulunduu ekonomik koullar ve hazinenin nakit paraya daha fazla ihtiya duymas muf kaydedilen hane saysnn az olmasnda etkili olmutur.

Tablo 1: 1676 Tarihinde Uak Kazs Nfusu

20 BOA. MAD. 2498, s. 90. 21 BOA. MAD. 2498, s. 91.

Muaf

Nefer

mam, Mezzin, Seyyid vs.

gremez, Yal vs.

Asker

Uak ehri 383 24 1 72

Uak Kazs Kyleri 2269 64 8 64

Toplam 2652 88 9 136

BRAHM ETEM AKIR 32

Grafik 1: 1676 Tarihinde Uak Kazs Nfusu

Uak Kazsnda 1676 tarihinde deftere kaydedilmi nfusun toplam 2652si nefer ve 136s da asker olmak zere 2788dir. Nefer toplamna muflar da dhil edilmitir. Toplam nfus iinde ky nfusu % 83,7 ehir nfusu ise %16,3tr. Buna gre Uak Kazsnda nfusun byk ounluunun kylerde yaad anlalmaktadr. XVI. yzyla ait tahrir kaytlarndaki veriler ile kyaslandnda kaz nfusunda azalma olmutur. Kaz nfusu nefer olarak 1520de 4011, 1530 ylnda 4282, 1571de ise 5288 olarak kaydedilmitir.22 Anadoluda birok yerleim biriminde genel olarak XVI. yzyl boyunca nfus artm olmasna karlk, XVII. yzylda bu durum tersine dnm ve nfus nemli lde azalmtr. Bu durumun muhtemel sebepleri arasnda saymdan kama, ktlk, salgn hastalklar ve g etkili olmutur.23 Bahsedilen hususun Uak Kazs iin de geerli olduu anlalmaktadr. Bilhassa XVII. yzyln ilk yarsnda kaz nfusunda ciddi bir azalmann olmas muhtemeldir ve bahsedilen husus incelenen dnem nfusuna da etki etmitir.

ehrin Mahalleleri ve Nfus Durumu Osmanl ehirlerinde mahalle, ayn mescitte ibadet eden cemaatin aileleri ile

birlikte ikamet ettikleri ehir kesimidir. Bu adan mahalle sadece fiziki bir nite deil ayn zamanda birbirini tanyan, bir lde birbirinin davranlarndan sorumlu, sosyal dayanma iinde olan kiilerden olumu bir topluluun yaad yerdir. Mahallenin bir baka zellii de temel ynetim birimi olmasdr. Vergi ykmls reaya mahalleler halinde defterlere kaydedilmekteydi. Devletin vergi kontroln salamas bakmndan bu tahrir ilemi olduka nemlidir.24

22 Gke, Uak Kazs, s. 209-213; ayn yazar, Uak Kazs Kr skn Yerleri ve Nfus, s. 1368, 1372. 23 Mehmet z, Bozok Sancanda skn ve Nfus (1539-1642), XII. Trk Tarihi Kongresi (Ankara, 1216 Eyll 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler III, Ankara 1999, s. 792; zel, Mufassal Avarz Defteri, s. 741-743. 24 zer Ergen, Osmanl ehirlerindeki Ynetim Kurumlarnn Nitelii zerinde Baz Dnceler, VIII. Trk Tarih Kongresi Bildirileri, c. II, Ankara 1981, 1270; ayn yazar,

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

33

Uak ehrinde avrz tahriri bahsedildii zere yaplmtr. Mahallede varsa en bata imamlar kaydedilmitir. Bu durum imamlarn mahallede liderlik ve yneticilik rol stlendiini gstermektedir.

Osmanl ehirlerinde mahalleler genellikle bir mescid ve cami etrafnda kurulmu ve ismini de bu yaplardan almtr. Cami-i Kebr Mahallesi ehrin merkezindedir ve bu mahalle ismini bahsedilen camiden almtr. Hac Hzr, Sddk, bu mahallelerde yer alan mescid isimleriyle anlmaktadr. Bu kiiler bahsi geen mescidleri ina ettirmi olmaldr. Burhan Fakih, Hayyam ahs isimleriyle anlan mahallelerdir.

Uak ehrinde 1520 ylnda 10 mahalle yer almaktayd.25 1530 ve 1571de 11 mahalle kaydedilmitir.26 Tahrir kaytlarna gre; ehirde toplam nefer says 1520de 522, 1530 ylnda 492, 1571de ise 494 olarak kaydedilmitir.27 XVI. yzyl verileri ile XVII. yzyldaki kaytlar karlatrldnda ehirdeki mahalle says ve toplam nefer saysnda bir azalma meydana geldii grlmektedir. 1671-72de ehri ziyaret eden Evliya elebi: Bu ehrin cnib-i erbaas bayrn iinde bir ukur yerde sekiz mahalle ve bin alt yz toprak rtl hne-i zblardr. eklinde ehirde 8 mahalle ve 3600 hne bulunduunu kaydetmitir.28 Evliya elebinin verdii mahalle says ariv kaytlarna yakn bir bilgi iken, hne says iin ayn ey sylenemez. 1676 tarihindeki avrz kaytlarna gre Uak ehrinde 9 mahallede 383 nefer ve 72 asker nfus olmak zere 455 hne kaydedilmitir. Dolaysyla Evliya elebinin hne says ile vermi olduu bilgi izaha muhta bir durumu yanstmaktadr. XVI. yzyl verileri dikkate alndnda ehrin nfusunda azalma meydana gelmitir. XVI. yzyln sonlarnda 1007/1598-1599 tarihinde ehir, Celal saldrlarna maruz kalmtr.29 Bu saldrlar, ehir nfusunun daha gvenlikli blgelere g etmesine neden olmu olabilir. Bunun yannda salgn hastalk, kuraklk vb. durumlar ehir nfusunun azalmasnn muhtemel sebepleri olarak ileri srlebilir. Bir dier husus 1520-1571 yllar arasnda krsal kesimde ky iskn birimlerinde nfus art yaanmken Uak ehir nfusu artmamtr. Bu durum ehrin, iktisad ve fizik ynden geliemediini gstermektedir. Kaz merkezi olan Uak ehrinin, ne kazya bal kylerden ne de dier yerlerden g alabilecek potansiyele sahip olmad anlalmaktadr.

zer Ergen, Osmanl ehrindeki Mahallenin lev ve Nitelikleri zerine, Osmanl Aratrmalar, IV, 1984, s. 69-73. 25 Mehtap zdeer, 15-16. Yzyl Ariv Kaynaklarna Gre Uak Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi, stanbul 2001, s. 59. 26 Mustafa etin Varlk, XVI. Yzylda Ktahya Sancanda Yerleme ve Vergi Nfusu, Belleten, LII / 202, Nisan 1988, s. 145., Gke, Uak Kazs, s. 209. 27 Gke, Uak Kazs, s. 209-213. 28 Evliya elebi, Evliya elebi Seyahatnamesi, c. IX, (Haz: Y. Dal-S.A. Kahraman-R. Dankoff), stanbul 2005, s. 24. 29 Evliya elebi, Seyahatname, s. 24.

BRAHM ETEM AKIR 34

Tablo 2: 1676 Tarihinde Uak ehri Mahalleleri ve Nfus Durumu

Muaf Mahalle Ad

Nefer

mam, Mezzin, Seyyid vs.

gremez, Yal vs. Asker

Sddk 36 1 1 24 Cami-i Kebr 50 2 6 Burhan Fakih 49 4 13 Hac Hzr 48 7 3 Karhak-Kara Dede 41 1 12 slice 21 4 1 Karaaa 18 1 Hayyam 41 1 13 plik 69 3 Toplam 373 24 1 72 Zmmiyan- Nefs-i Kula sakin-i der mahallat- nefs-i Uak 10

Tablodan anlalaca zere, nfusu en fazla olan mahalle plik Mahallesi, en az nfusa sahip mahalle ise Karaaa Mahallesidir. Asker nfusun en fazla kaytl olduu mahalle Sddk Mahallesidir. plik ve Karaaa mahallelerinde ise asker nfus yer almamtr. Gayrimslimler, Zmmiyan- Nefs-i Kula sakin-i der mahallt- nefs-i Uak bal altnda kaydedilmitir. Toplam 10 hne olan gayrimslimlerin, ehrin muhtelif mahallerinde sakin olduklar anlalmaktadr. Evliya elebi, Ermeni ve Rm vardr, amm Yahdinin vcdu yokdur ifadesiyle Uak ehrinde Ermeni ve Rm nfusun olduunu Yahd nfusun ise bulunmadn kaydetmitir.30 XVI. yzylda Ktahya sancanda Ktahya ehri dnda hibir gayrimslim yerlemesi bulunmamaktadr.31 Uak Kazsnda Ulugbek Kynde XVI. yzylda az sayda gayrimslim nfus vard. Bunun dnda kazda gayrimslim nfus yer almamaktayd.32

30 Evliya elebi, Seyahatname, s.24. 31 Varlk,Ktahya, s.583. 32 Gke, Uak Kazs, s.216.

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

35

Tablo 3: 1676 Tarihinde Uak ehri Asker ve Din Grevlileri

Mahalle Ad

mam

Me

zzin

Hat

ib

Seyy

id

Am

elman

de

Has

ta v

s.

Ask

er

Sddk 1 1 24 Cami-i Kebr 2 6 Burhan Fakih 1 3 13 Hac Hzr 2 2 1 2 3 Karhak? 1 12 slice 1 3 1 Karaaa 1 Hayyam 1 13 plik 2 1

Uak ehrinde deftere kaydedilmi din grevlisi, seyyid ve alamaz durumda hnelerin mahallelere dalm tabloda yer almaktadr. Asker nfus iinde meslei askerlik olanlarn yannda ilmiye snfna mensup olanlar da bu kategoride deftere kaydedilmitir. Cami-i Kebr Mahallesinde mderris naib ve muallim asker statde yer almaktadr.33 Sddk Mahallesinde Osman Fakih imam olarak askeriyn bal altnda yer almken ayn mahallede imam olan Hac Kara Ali bu balk altnda yazlmam34 ve nefer toplamna dhil edilmitir. Seyyidlerle ilgili de baz dikkat eken durumlar sz konudur. Burhan Fakih Mahallesinde askeriyn bal altnda toplam seyyid says birlikte yazlmtr. Hac Hzr Mahallesinde ise seyyid says mahallenin sonuna ilave edilmi daha sonra asker nfus kaydedilmitir. Her mahallede en az bir imam kaytldr. Asker nfusun en fazla olduu mahalle Sddk Mahallesidir. Karaaa ve plik mahallerinde ise asker nfus kaydedilmemi ve bu mahallelerdeki imamlar asker kategorisinde deerlendirilmemitir.

Katib elebi, XVII. yzylda Uak ehri hakknda baz bilgiler vermektedir: ehr bir da dibinde vaki olub bir mrtei kaya zre kalas vardr. Bu

ehrin ve hisrn bins Sultn Germiyann olmak rivyet olunur. Bundan yedi medrese ve Sultn Germiyann Ulu Camii dimekle marf bir cami-i erifi ve anda Cami-i Emnzde ve Cami-i Yorganczde ve Cami-i Monla Vacid ve Cami-i Kdasker Hall elebi ve Cami-i Karaca Paa ve Kdasker Hamam ve Balkal Hamam ki35

Buna gre, Uakn, yksek bir kaya zerine kurulmu olan kalesi vard. Katib elebi Germiyanoullar dneminden kalan birok din ve sosyal 33 BOA. MAD. 2498, s. 90 34 BOA. MAD. 2498, s. 90 35 Ktib eleb, Cihnnm, stanbul 1145, s. 632.

BRAHM ETEM AKIR 36

kurumlarn, yaplarn olduundan bahsetmitir. Ayrca, 7 medresesi ve Ulu Camii, Eminzde, Yorganczde, Monla Vacid, Kazasker Halil elebi ve Karaca Paa camileri, Kazasker ve Balkal Hamam ve ayrca bunlardan baka alt, yedi hamamn bulunduu, bedesten, han ve mescidlerin olduunu da ifade etmi ve bilhassa balar ve ok sayda mesire yerinin olduunu vurgulamtr.36 Bu bilgilerden hareketle Uak ehrinin kale ve evresinde gelitii anlalmaktadr. Ulu Camii ve civar ehrin merkezini tekil etmitir. Germiyanoullar zamannda kalan yaplara Osmanllar dneminde yenileri ilave olunmutur.

1671-1672de Uak ehrini ziyaret eden Evliya elebi, ehir hakknda detayl bilgiler vermitir. Buna gre, Celal saldrlarndan dolay 1007/1598-1599 tarihinde kale tamir edilmitir. ehir, bayrl ve baheli ukur iindedir. Kalesi dier ehirlerdeki kaleler gibi salam ve muhkem deildir. Sadece, Banaz tarafnda Buday Pazar kaps tarafnda hendek vardr. Kale drtgen biiminde olup, dizdar ve cebehnesi bulunmamaktadr. ehirde; 14 cami-mescid, 2 hamam, 370 dkkan, 7 han, 7 kahvehne vard. Bunlardan Ulu Camii krgir kubbe ve kargir minarelidir. Ulu Camii ve Hac Mustafa Camiinin cemaati kalabalktr. Evliya elebi, ar iindeki Sultan Aleddinin Ta Hannn tarz olarak ilgin bir yap olduunu, ehrin ticari ynden gelitiini, Anadolu Eyletinin deve ve araba ileyen bir iskelesi konumunda bulunduunu ifade etmitir. Evliya elebi ayrca, kk olmasna karlk mamur bir ehir olan Uakda, sanayi faaliyetleri iinde halcln mehur olduunu,

Ve bu ehirde yk zlp yk balanr bender ehr-i azmdir. Anatolu Eyletinin deve ve araba iler gy iskelesidir. Geri kck ehirdir, amm gyet mamr ehirdir ve sanyitnn mehrundan Uk hals ancak Acem Isfahannda ve Msr ehrinde ilenir

eklinde ifade etmitir.37 Evliy elebinin verdii bilgiler dikkate alndnda XVII. yzyln ikinci yarsnda Uak ehri, Anadoludaki dier ehirlere gre fizik, demografik ve ekonomik ynden kk bir ehir zellii gstermektedir. Defterdeki kaytlar da bunu dorulamaktadr. Nefer says ve bilhassa nitelikli nfus olduka az saydadr.

Uak Kazsna Bal Kyler ve Nfus Durumu ncelenen defterde Uak kaz merkezi ve daha sonra kazya bal kyler

kaydedilmitir. Hane reisleri isimleriyle yazlm ve toplam miktarlar belirtilmitir. mam, hatib, seyyid, i gremez ve asker snfa mensup grevliler hakknda ayrca aklama yaplmtr. Baz istisnalar dnda ehir merkezinde 36 Ktib eleb, Cihnnm, 632. Osmanl dnemi Uak camileri hakknda bilgi iin ayrca bkz. Murat ntu, Osmanl Dnemi Uaktaki Dini Yaplar: Camiler ve Mescitler, CIEPO-Comit International des tudes Pr-Ottomanes et Ottomanes/Uluslararas Osmanl ncesi ve Osmanl Tarihi Aratrmalar 6. Ara Dnem Bildirileri Kitab (Uak/14-16 Nisan 2011), c.II, zmir, Kasm 2011, s. 959-992. 37 Evliya elebi, Seyahatname, s. 24.

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

37

olduu gibi ayr bir balk altnda asker nfus kaydedilmemitir. Asker tekilata mensup grevlilerin meslei askerlik olanlarn seferde olduklarna dair kayt dlmtr. Baz hneler hakknda yenieri geinir, seyyid geinir eklinde ibareler38 yer almaktadr. Seyyidlik iddiasnda bulunanlardan bazlar tahrir grevlisine seyyid olduklarna dair belge ve alametleri ibraz ederek bu durum deftere kaydedilmitir.39 Bazlar ise seyyidlik iddiasnda bulunmalarna karlk bu iddialarn ispat edecek delil sunamadklar iin deftere bu husus Mezbur seyyidlerin yedlerinde alametleri yokdur.-40 eklinde kaydedilmitir. Seyyidlere vergi hususunda baz ayrcalklar tannd iin seyyid olmad halde seyyidlik iddiasnda bulunanlarn olduu defterdeki kaytlardan anlalmaktadr. Ancak devletin iinde bulunduu mal koullar vergi mufiyeti konusunda daha titiz davranlmasn zorunlu klmaktayd.

Kazda yer alan kylerle ilgili olarak defterde baz aklamalara da yer verilmitir. Kabaklar Kynde eyh Alaaddinin evlad olan baz kimseler bu kye kaydedilmitir.41 Yapalar Ky, Esedullah Baba isminde bir ahsa tahsis edildii iin avrzdan muf tutulmutur.42 Karacahisar Ky halkndan 7 hne Krka Sylemez derbendinde grevli olmalar dolaysyla avrz hanesine dahil edilmemitir. Yedi nefer reya kadmden derbend-i mezbur hizmetinde olduklarna ellerinde emr-i erfleri olman mucebince kayd olundi.43 Zebe Ky iin de benzer bir durum sz konusudur. 11 nefer bahsi geen derbendde grevli kaydedilmitir.44 Karahalill Ky hakknda gayet fakirlerdir kayd dlmtr. ifayiler Ky harab bir vaziyettedir ve nefer kaydedilmemitir.45 Ulugbek Ky, Sultan Selim Hann vakf olmas dolaysyla bu kye kaytl 66 hne avrza dahil edilmemitir.46

Hacm Ky ahalilerinden 17 hne, Hacm Baba Sultann vakf olduuna dair ellerindeki defter sureti ve emr-i erfi ibraz ettikleri iin avrzdan muf saylm ve bu durum deftere

karye-i mezburda bu on yedi nefer bu ana dek Hacm Baba Sultan vakf olub avrz- divnyeden muf ve msellem olduklarna yedlerinde sret-i defter ve emr-i erfleri olman mcebince erh virildi bki fermn sultanmndr

38 BOA. MAD. 2498, s. 94 vd. 39 BOA. MAD. 2498, s. 97. 40 BOA. MAD. 2498, s. 100. 41 BOA. MAD. 2498, s. 95. 42 BOA. MAD. 2498, s. 97. 43 BOA. MAD. 2498, s. 98. 44 BOA. MAD. 2498, s. 98. 45 BOA. MAD. 2498, s. 108. 46 BOA. MAD. 2498, s. 117.

BRAHM ETEM AKIR 38

eklinde kaydedilmitir.47 Velayetnmelere gre, Hacm Sultann soyu Hz. Ali soyuna balanmakta ve asl ad Receb iken Hacm Sultan diye tannmtr. Koluak-Kolak Hacm Sultan diye mehur olmu ve Hac Bekta Veli tarafndan Germiyan iline gnderildiinden bahsedilmitir. Anadoluda hangi tarihlerde bulunduu tam olarak belli deildir. Kendisine, Uak kazsna bal Susuzviran Kynde Germiyanolu Yakub Bey tarafndan bir zaviye ina edilmitir. Zaviyenin vakflarna ve grevlilerine baz ayrcalklar tannmtr. Uaka bal Hacmkyde yatt kabul edilir. Hac Bektan ada olup olmad tartmal olmakla birlikte XIV. yzylda yaam Hac Bekta kltne bal bir Kalender veya Haydar eyhi olduu belirtilmitir.48 ncelenen avrz defterinde kazda yer alan Susuzvirn Ky iin herhangi bir muafiyet durumundan sz edilmemitir. Ancak, Hacm Kynde yaayan baz kimselere Hacm Sultan Baba vakfna ballklar dolaysyla avrz mufiyeti getirilmitir. Bu bilgilerden anlalaca zere Hacm Sultan bir mddet Susuzviran Kynde ikmet ettikten sonra Hacm Kyne gelmi ve burada vefat etmi olmaldr. Kyn ismi de kendi adyla anlmtr.

Kazaya bal 128 ky ve 1 mezrada 2269 nefer ve 64 asker olmak zere 2333 hne kaydedilmitir. Nefer toplamna imam, mezzin, hatib, seyyid ve amelmnde nfus dhil edilmitir. Kazda yer alan kyler nefer saylarna gre sralandnda Ulugbek Ky 115 nefer ile en fazla nefer saysna sahip kydr. Paalar, Kayal-i Kebr, Kara Halill, Krkyalak ve Hassa nefer says 50nin zerinde olan kylerdir. ifayiler Kynde ise deftere kaytl nfus yer almamaktadr. Asker nfusun en fazla olduu kyler; Selikler, Sivasl ve Geler eklindedir. Kazda yer alan kylerden 48inde 10 hnenin altnda hne kaytldr. 1 kyde ise hne kaydedilmemitir. Uak Kazsnda, II. Bayezid (1481-1512) dneminde 101, 1520de 112, 1530da 116, 1571de 122 ky yer almaktayd. Nfus miktarlar ise nefer olarak II. Bayezid dneminde 2150, 1520de 3489, 1530da 3790, 1571de 4794 olarak kaydedilmitir.49

Tablo 4: 1676 Tarihinde Nefer Says Ynnden Uak Kazs Kyleri

Nefer Says 0 1-9 10-19

20-29

30-39

40-49

50-59

70- 79

80-89

110-120

Ky Says 1 48 41 20 6 4 4 3 1 1

Tabloda, 1676 tarihinde deftere kaytl nfusun nefer saylar ile ilgili bilgi yer almaktadr. 128 ky ve 1 mezras bulunan kazda sadece 1 kyde hne kaydedilmemitir. Kylerin ounluu 20nin altnda nefere sahiptir. Bu 47 BOA. MAD. 2498, s. 118. 48 Ahmet Yaar Ocak, Hacm Sultan, DA, XIV, 1996, s. 505-506., Tufan Gndz,Hac Bekta Velnin Yol Arkada Kolu Ak Hacm Sultan ve Velayetnmesi, Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi, 2010, 55, s. 72-73. 49 Gke, Uak Kazs Kr skn Yerleri ve Nfus, s. 1368, 1372.

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

39

durumdaki ky says toplam ky saysnn %69unu oluturmaktadr. Nefer says 50nin altnda olan ky says 120dir ve toplam ky saysnn %93 bu durumdadr. XVI. yzylda benzer bir durum sz konusudur. Deftere kaytl nfus ynnden nefer says 1-50 arasnda olan ky oran II. Bayezid (1481-1512) dnemi tahririnde %93, 1520de %85, 1530da %82, 1570de %70 eklindedir. (Gke 2002: 1368, 1373) XVI. yzylda kazdaki nfus artyla birlikte bahsedilen oran dmtr. Ancak XVII. yzyln ikinci yarsna ait avrz tahririndeki oran II. Bayezid dnemine ait tahrir kaytlarndaki oran ile ayndr. Kaz nfusu XVI. yzyl boyunca art kaydetmiken ayn durumun XVII. yzyl iin geerli olmad anlalmaktadr. XVI. yzylda Anadolunun genelinde nfus art olmuken bu yzyln sonlar ve XVII. yzylda ise bir nfus azalmas yaanmtr. Uak Kazsnn nfus art-azal trendi bahsedilen ynde deime gstermitir.

Grafik 2: 1676 Tarihinde Nefer Says Ynnden Uak Kazs Kyleri

Kazda yer alan kylerin bir ksm XI. yzyldan itibaren Anadoluya gelen

ve burada yerleen Trkmen gruplar tarafndan kurulmutur. Bu kyler genellikle kurucularnn isimleriyle anlmtr. Akkeil, Azizler, Bozu, Kara Halill, Sivaslu bunlardan bazlardr. Baba, Dutluca, Depesikuru, ukural, ukurca, Susuzviran, Elmack, Kayal-i Kebr, Tabakr, Karain, Dumanl, Karbasan, Kayal-i Sair, Kavakl, Kurakl kyleri kurulduklar yerin zelliine gre isimlendirilmitir. Bir ksm kyler ise Anadoluya gelen dervi ve din adamlar tarafndan kurulmu ve isimlendirilmitir. Sarhalifel, Haydarl, Hoca Fakihler, lyasl-i Kebr, Alifakihler, Dedebaliler, Musa Fakihler ve Hacm bu kylerden bazlardr.50

50 Daha geni bilgi iin baknz: Gke, Uak Kazs Kr skn Yerleri ve Nfus, s. 1367-1368.

BRAHM ETEM AKIR 40

Sonu 1676 tarihinde Ktahya Livsnn avrz tahriri yaplmtr. Devletin artan

nakit para ihtiyacndan dolay tahrir grevlilerinin mufiyet konusunda titiz davrandklar anlalmaktadr. Vergi dememek iin kendisini asker snfa dhil etmek isteyenlerden belge talep edilmitir. stenilen evrak tahrir grevlisine ibraz edemeyenler, reaya kategorisinde deerlendirilmi ve bu husus deftere kaydedilmitir. Baz vakf kyler ve eitli ykmllkler stlenmi olan kyler avrzdan muaf saylmlardr. Ancak avrz mufiyeti tannan kylerin says olduka azdr. Bu durum devletin mal koullaryla dorudan ilgilidir. Savalarn sreklilik arz ettii XVII. yzylda merkez hazinenin gelirlerini artrmak dncesi daha mhim hale gelmitir. Uak Kazsndaki avrz saymnda bunun yansmalar grlmektedir.

Uak ehir merkezinde 9 mahalle yer almaktadr. Bu mahallelerde 383 nefer ve 72 asker olmak zere toplam 455 hne kaytldr. ehirde sadece 10 hne gayrimslim nfus vard. Bu veriler, XVI. yzyl verileri ile kyaslandnda ehirdeki mahalle says ve toplam nfusun artmad anlalmaktadr. Bu durum ehrin demografik ve fizik ynden fazla gelimediini gstermektedir. XVI. yzylda kazda ky nfusunun artm olmasna karlk ehir nfusunun artmamas ve bunun XVII. yzylda devam etmesi ehrin, evresinden g alabilecek zellikte olmadn gstermektedir. Ktahyann, Uak Kazsna gre daha gelimi olmas Uak nfusunun azalmasnda etkili olabilir. Zira Ktahya, Anadolu Eyletinin merkez sanca olmas dolaysyla nfus ekebilecek bir konum ve zellie sahiptir.

Kazaya bal 128 ky ve 1 mezra kaydedilmitir. Kylerin bir ksmnn XI. yzyldan itibaren Anadoluya gelen ve burada yerleen Trkmen gruplar tarafndan kurulmu olduu ky isimlerinden anlalmaktadr. Kylerde toplam 2269 nefer ve 64 asker olmak zere 2333 hne kaydedilmitir. XVI. yzyl ariv kaytlarndaki veriler dikkate alndnda incelenen dnemde ky nfusu azalmtr. Kylerin ounluu 20nin altnda nefere sahiptir ve bu durumdaki ky says toplam ky saysnn %69unu oluturmaktadr. Nefer says 50nin altnda olan ky says 120dir ve toplam ky saysnn %93 bu durumdadr. Ky iskn merkezlerinde nfusun nemli lde azalmasnda g, salgn hastalk, doal afet, ktlk vb. sebepler etkili olmu olmaldr.

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

41

EK: Tablo 5: 1676 Tarihinde Uak Kazs Kyleri ve Nfus Durumu

Ky Ad

Nef

er

mam

Me

zzin

Hat

ib

Seyy

id

Am

elman

de

Has

ta v

s.

Ask

er

Orta 24 1 3 Karlk 7 1 1 Gkce 10 1 arklar 30 1 3 lyasl 5 Kabaklar 26 1 Kafirviran 16 2 Bozu 18 4 3 ardak 8 Minde 30 1 Akkilise 33 1 2 Kurteler 6 1 1 arkanlar 4 Yakademrli 7 Dayenicesi 5 Kordin? 4 Akkeil 7 Onyathrlar 13 1 1 Sarhalifel 11 2 Yapalar 10 2 Kediygi 12 1 Yavi 4 Aarmi? 6 3 Kayaal 7 Halidler 10 Ger 6 Karacahisar 16 1 Zibe 18 Kokeze 22 Asoh 9 Baba 28 1

BRAHM ETEM AKIR 42

Dutluca 29 1 1 Depesikuru Bektemur 7 1 Haydarl 11 Hoca Fakihler 6 Kuvucak 4 okakl 16 1 1 Budaklar 11 1 Umurca 13 ukural 4 Hac Kadem (Mezra) 2 ukurca 4 yasl-i Kebr 40 Eliviran 19 1 Susuzviran 28 ncbekgz Meydanlar 20 Klcan 23 Sarayck 5 Sungur 10 Karabolu 17 Habibler 9 Leler 6 Sultanlar 12 2 Elmack 7 Nadra 8 Karahasan 12 Melfereb? 7 Dereyoz? 5 Niaklar? 6 1 kisaray 9 Koyunbeyli 19 Eik Hasan 4 Nefel 13 1 Kara Yakublu 11 Saruhanlu 10 Kabaaa 7 Kara Halill 75 Srali 9 2

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

43

Azizler 13 1 Alifakihler 12 Akarca 5 1 Karaboyalk 15 Selmanlar 8 1 Harka 10 1 Kurey 19 1 Karalar 20 1 1 Bulgaz 49 4 Geler 22 1 5 Dedebaliler 10 Kalnkilise 14 Emekse 9 1 Tatar 34 1 ifayiler Divane Hakirli 29 Gk 20 Avan 43 Kaza-i Uak Kmrler? 4 Yayalar 20 Ayrlar 6 Sazak 11 1 Maddalak 9 1 Yigirmice 19 1 Gecigbek 8 Tekye 3 1 Menteler? 10 Kayal-i Kebr 79 Tegene 12 Tabakr 12 Krkyalak 70 Badaili 42 Kavakl 14 Kurakl 21 1 1 Sivasl 27 1 7 ldeniz 11

BRAHM ETEM AKIR 44

Selikler 42 1 1 9 Sevindikler 12 Baytarbay 6 Glen 22 1 1 shaklar 25 1 Paalar 89 25 Kerdem 5 Kseler 9 Saka 9 1 Karain 21 1 1 Hackara 7 1 Okcular 7 Yenice-i al 20 Dumanl 48 1 3 Karbasan 26 1 Musa Fakihler 8 Kaykl 43 eyili 4 Karabedirler 15 Hassa 57 1 eyhsine 5 1 Kayal-i Sair 5 Yolh 11 1 Ulugbek 115 Hacm 38 Toplam 2269 15 2 8 39 8 64

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

45

Kaynaka Babakanlk Osmanl Arivi,

Maliyeden Mdevver Defterler

BOA. MAD. 2498.

BARKAN, mer Ltfi, Avarz, A, II, 2001, s. 13-19.

AKIR, brahim Etem, "1642 Tarihli Avarz Defterine Gre spir Sanca", The Journal of International Social Research, 2 / 8, 2009, s. 109-122.

DARKOT, Besim, Uak, A, XIII, 2001, s. 73-75.

DEMRC, Sleyman, Complaints about avriz assessment and payment in the avriz-tax system: An aspect of the relationship between centre and periphery. A case study of Kayseri 1618-1700, Journal of the Economic and Social History of the Orient JESHO, 46/4 (2003), s. 437-474.

DEMRC, Sleyman, Collection of avriz and nzul Levies in the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620-1700, Belleten, 69/256 (Aralk 2005), s. 897-912.

DEMRC, Sleyman, Avriz and Nzul Levies in the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620s-1700, Belleten, 70/258 (Austos 2006), s. 563-590.

DEMRC, Sleyman, Demography and History: The Value of the Avrizhne Registers for Demographic Research, A Case of Study of the Ottoman Sub-Provinces of Konya, Kayseri ve Nide, c. 1620s-1700, Turcica, 38, 2006, s. 181-211.

DEMRC, Sleyman, C. Ebru Sayg, XVII. Yzyl Ortalarna Doru Erzincan Kazsnda skn ve Toplumsal Yap, CIEPO-Comit International des tudes Pr-Ottomanes et Ottomanes/Uluslararas Osmanl ncesi ve Osmanl Tarihi Aratrmalar 6. Ara Dnem Bildirileri Kitab (Uak / 14-16 Nisan 2011), c. 1, zmir, Kasm 2011, s. 486-510.

ERGEN, zer, Osmanl ehirlerindeki Ynetim Kurumlarnn Nitelii zerinde Baz Dnceler, VIII. Trk Tarih Kongresi Bildirileri, c. II, Ankara, 1981, 1265-1274.

ERGEN, zer, Osmanl ehrindeki Mahallenin lev ve Nitelikleri zerine, Osmanl Aratrmalar, IV, 1984, 69-78.

Evliya elebi, Evliya elebi Seyahatnamesi, c. IX, (Haz: Y. Dal-S. A. Kahraman-R. Dankoff), stanbul 2005.

GKE, Turan, XVI ve XVII. Yzyllarda Lzkyye (Denizli) Kazs, Ankara 2000.

GKE, Turan, Tahrir Defterlerine Gre XVI. Yzylda Uak Kazs, 21. Yzyln Eiinde Uak Sempozyumu 25-27 Ekim 2001, c. I, stanbul 2001, s. 201-216.

GKE, Turan, Tahrir Defterlerine Gre XVI. Yzylda Uak Kazs Kr skn Yerleri ve Nfus, XIII. Trk Tarih Kongresi Ankara, 4-8 Ekim 1999 Kongreye Sunulan Bildiriler, c. III, III. Ksm, Ankara 2002, s. 1365-1387.

BRAHM ETEM AKIR 46

GER, Ltfi, XVI-XVII. Asrlarda Osmanl mparatorluunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alnan Vergiler, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Yayn, stanbul 1964.

GLER, Mustafa, Ahi Resul Zviyesi ve Hisarcka Ait Belgeler, Afyon Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, IV/I, Haziran 2002, s. 109-122.

GNDZ, Tufan, Hac Bekta Velnin Yol Arkada Kolu Ak Hacm Sultan ve Velayetnmesi, Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi, 2010, 55, s. 71-96.

NALCIK, Halil, Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600-1700 Archivum Ottomanicum, VI (1980), s. 283-337.

NBAI, Mehmet, 1642 Tarihli Avrz Defterine Gre Erzurum ehri, Trk Kltr ncelemeleri Dergisi, IV, stanbul 2001, s. 9-32

NBAI, Mehmet, Erzincan Kazs (1642 Tarihli Avrz Defterine Gre), Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, 16/41, Erzurum 2009, s. 189-214.

NBAI, Mehmet, Bayburd Sanca (1642 Tarihli Avrz Defterine Gre), Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 10/2, Erzurum 2007,s. 89-117.

Ktib eleb, Kitb- Cihnnm, stanbul 1145.

KUL, Eyp, 1642 Tarihli Avrz Defterlerine Gre iran Kazas ve Kyleri, Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, 44, 2010, s. 271-289.

OCAK, Ahmet Yaar, Hacm Sultan, DA, 1996, XIV, s. 505-506.

Orta Karadeniz Tarihinin Kaynaklar VII-Karahisar- ark Sanca Mufassal Avrz Defteri (1642-1643 Tarihli), (Haz. Mehmet z-Fatma Acun), Ankara 2008.

NTU, Murat, Osmanl Dnemi Uaktaki Dini Yaplar: Camiler ve Mescitler, CIEPO-Comit International des tudes Pr-Ottomanes et Ottomanes/ Uluslararas Osmanl ncesi ve Osmanl Tarihi Aratrmalar 6. Ara Dnem Bildirileri Kitab (Uak / 14-16 Nisan 2011), c. II, zmir, Kasm 2011, s. 959-992.

Z, Mehmet, Bozok Sancanda skn ve Nfus (1539-1642), XII. Trk Tarihi Kongresi (Ankara, 1216 Eyll 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler III, Ankara 1999, s. 787-794.

ZDEER, Mehtap, 15-16. Yzyl Ariv Kaynaklarna Gre Uak Kazasnn Sosyal ve Ekonomik Tarihi, stanbul 2001.

ZEL, Oktay, 17. Yzyl Osmanl Demografi ve skan Tarihi in nemli Bir Kaynak: Mufassal Avarz Defteri, XII. Trk Tarihi Kongresi (Ankara, 1216 Eyll 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler III, Ankara 1999, s. 735-743.

PAMUK, Bilgehan, XVII. Yzylda Bir Serhad ehri Erzurum, stanbul 2006.

SAHLLOLU, Halil, Avrz, DA, IV, stanbul 1991, s. 108-109.

UZUNARILI, smail Hakk, Bizans ve Selukiylerle Germiyan ve Osmanoullar Zamannda Ktahya ehri, stanbul 1932.

UAK KAZSI (OTAM, 28 /Gz 2010)

47

UZUNARILI, smail Hakk, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Ankara 2003.

NAL, Mehmet Ali, 1646 (1056) Tarihli Harput Kazs Avrz Defteri, Osmanl Devri zerine Makaleler-Aratrmalar, Isparta, s. 119-169.

NAL, Mehmet Ali, XVI. Yzylda Buldan Yresine Ait Bilgiler, Buldan Sempozyumu Bildirileri, (edit. rfan Erturul-Turgut Tok), 2005, s. 473-492.

VARLIK, Mustafa etin, Germiyanoullar Tarihi (1300-1429), Ankara 1974.

VARLIK, Mustafa etin, XVI. Yzylda Ktahya Sancanda Yerleme ve Vergi Nfusu, Belleten, LII / 202, Nisan 1988, s. 115-168.

VARLIK, Mustafa etin, Ktahya, DA, XXVI, 2002, s. 581-584.