رباعیات در نویسی زنانه آثار بررسی انتقادی گفتمان تحلیل : یکگنجوی مهستی

فمینیستی رویکردی با1*رستار امین

مطالعات و انسانی علوم پژوهشگاه شناسی، زبان پژوهشکده شناسی، زبان ارشد کارشناسی*ایران تهران، فرهنگی،

مقدمه

و پنجم س,,ده و میالدی هم12 ق,,رن در س,,رای پارسی ای ش,,اعره گنج,,وی مهس,,تی گو پارسی س,,رای رب,,اعی بزرگ,,ترین خی,,ام از پس را اس,,ت.او ب,,وده هج,,ری ششم

زنی گمانه مگر نیست دس,,ترس در او نامه زن,,دگی از چن,,دانی اند. اطالعات دانسته نظ,,امی، عط,,ار، نظ,,یر او معاصر ش,,عرای دیگر اش,,عار در جز که ه,,ایی نش,,انه و ها

گنجه از ش,,ده شناخته شاعری مهستی یافت. اما توان نمی سعدی و رومی سنایی، از گنج,,وي اس,,ت. مهس,,تي داشته نیز ادبی مراودات نظامی و خیام عمر با که بوده

از ن,,وعي به هم,,واره ف,,رهنگي و ادبي تح,,ول گون,,اگون ادوار در که است ش,,اعرانی هرچند. م,,,يکند ب,يدار دوس,تان ادب درخ,اطره را خود شعر و نام و خودنمايي جايي

داس,,,تانها بس,ي ،ن,,,يست دست در دقيقي ت,,اريخي اطالع,,ات ش,,اعر اين زن,,دگي از زادگ,,,اه از اندکه گفته.است ش,,,ده وپرداخته س,,,اخته او زن,,,دگي بم و زير درب,,,اره

راه س,,نجر درب,,ار به ودرجواني شد سلجوقي سنجر قلمروسلطان راهي"گنجه"خود ف,,وت از پس يا غز ترکمان,,ان دست به548 درس,,ال س,,نجر اسارت از پس و يافت

ش,,,هر آن خطيب پسر اميراحمد با درآنجا و بازگشت گنجه به552درس,,,ال س,,,نجر از بعضي. شهردرگذشت درهم,,ان و ب,,رد سر به درگنجه عمر پاي,,ان وتا ک,,رد ازدواج معاصر را ( مهس,,تي718 مس,,توفي)ص ( حمدالله730)گزي,,ده ت,,اريخ چ,,ون من,,ابع

بن محموداحتم,,,االًمحمود اين اما. اند ک,,,رده مع,,,رفي غزن,,,وي محم,,,ود س,,,لطان س,,,,,لطنت وآذربايج,,,,,ان ع,,,,,راق در ٥٢٥ تا511از باش,,,,,دکه محمدس,,,,,لجوقي نامه درالهي عط,,ار از حک,,ايتي اس,,تناد به،هرح,,ال (. به521ص ،2کرد)خوان,,دمير،ج

غ,,,الب ب,رق,,,ول ب,,,نا ( و٢٣٢ع,,,طارص س,نجر)ف,ريدالدي,ن وسلطان مهستي درباره پژوهش,,گران نيست اينجا در آن ش,,رح مج,,ال که ديگ,,ري وداليل نويس,,ان ت,,ذکره.اند دانسته سنجرسلجوقي معاصر ازشاعران قويتر ظن به را مهستي

1 Email: a.rastar@ihcs.ac.ir or aebabso@gmail.com

وي اش,,,عار مهستی( دي,وان مدخل )ذیلحسان خيرات در اعتمادالسلطنه قول بنابر ب,ه او ام,ارب,,,اعيات اس,,ت؛ رفته بين از ه,,رات به اوزبک خ,,ان عبيدالله درح,,,مله

که من,,ابع مهم,,ترين از. است موج,,ود ها وت,,ذکره ادبي جنگه,,اي ِ در ط,ورپ,راک,,,نده خليلالمجالس,, نزهه و ج,,اجرمی ب,,در االح,,رار م,,ونس اند آورده را شعرمهس,,تي

اي,,راني تحقيق,,ات اس,,ت. از ي,,,افته تألي,ف هش,,تم ق,,رن در دو هر که است شرواني س,,هيليایرانش,,هر، درمجله زاده ک,,اظم ومقاله ياس,,مي رش,,يد هاي مقاله به ميتوان

نخس,,تين. ک,,رد اش,,اره آينده نشريه در اميرخيزي مقاله و توشه مجله در خوانساري رب,,اعي103 بر مشتمل را او اشعار از اي م,جموعه 1336در ش,هاب ط,اهري ب,ار

مجموعه م,,اير فريتس1936 درسال. رساند چاپ به تهران در غزل و قطعه چند و و رب,,اعي279بر مش,,تمل بود منسوب مهستی به متعدد های جنگ در راکه اشعاري

آلم,,,اني زب,,ان به وی حي,,ات زم,,ان و ش,,اعر درب,,اره تحقيقي با غ,,زل و قطعه چند اي مجموعه1370 در ن,,,يز خ,وانس,اري س,هيلي ک,تاب ه,مين پ,ايه ب,ر. داد ان,تشار

رباعی,,ات. رسانيد چاپ به درتهران قطعه( را چند و رباعي ١٧٢مهستي) رباعيات از نظر زیر تاجیکس,,تان در و( ١٩٨٥) زاده سلطان آقا محمد نظر زير باکو در مهستی

ن,,ام به کت,,ابي1377در ن,,وزاد فري,,دون براينها عالوه. است رسيده چاپ به نيليوباف مح,,رابي ال,,دين معين و ش,,اعرگردآوري اين به منس,,وب اش,,عار از نامه مهس,,تي

و آزاداندیشی.است منتش,,,رکرده1382در اي گنجه مهس,,,تي ن,,,ام به نيزکت,,,ابي ع,,ام و خ,,اص ش,,هره اکنون هم نیز و دوره همان در زن یک عنوان به او آزادزیستی می چ,,نین گنج,,وی مهس,,تی درب,,اره ای,,ران در زن,,ان حقوق فعال انصاری، است. نینا

نویسد: در که ب,,ود توانمند و گ,,وی پارسی ای ش,,اعره گنج,,وی مهس,,تی

عشق ها آن در که س,,رود رباعی,,اتی و ایس,,تاد پدرس,,االری برابرکشد. می تصویر به بسیار شکوه با را عمیق

را س,,لجوقی س,,نجر س,,لطان نظر زیر رب,,اعی با توانست مهستی که شود می گفته دگماتیسم برابر در اینکه از پس اما کند پی,,دا راه درب,,ار به و نماید خ,,ود به معطوف

شد: رانده دربار از نتابید بر را مردان سلطه و چیرگی و کرد علم قد دینیکرد زین سعادت اسب فلکت شاها

کرد تحسین را تو خسروان جمله وزنعلت زرین سمند حرکت، در تاکرد سیمین زمین پای، ننهد گل بر

اس,,ت. مهستی کار های شگفتی از این و سرايد، می زنانه و است زن يک مهستی، ش,,رافت ب,,االترين را ک,,ار اس,,ت، خوش,,باش دارد، هستی جهان به فلسفی نگرشی

مب,,ارزه به را ای قبیله مردساالر خودساختار ی گزنده طنزهای وبا شمارد می ادمی خ,,ردورز ش,,اعر اين شدن زندانی باعث که است عوامل اين ی طلبد. مجموعه می

ايم م,,ردمی گوي,,د"ما می خ,ود ش,,ود. بطوريکه می او ش,,دن نشين خرابات بعدها ومقيم." ودرخرابات

قالب گاها شناسند. او می اشعارش در گویی پرده بی و شجاعت به را مهستی می جسورانه شعرهایی عشق مدح در و شکست می را شده تثبیت دینی های

کنید: دقت زیر نمونه نبود. به شدن مجازات از باکی را او و سرودداشت نتوان نگه تير دم به را ماداشت نتوان نگه دلگير ی حجره دربود زنجي,,,,ر چو زلف سر که را آنداش,ت نتوان نگه زنجير به خانه در

ان,,د. دانس,,ته پارسی ادبیات در فمینیسم جرقه را گنجوی مهستی رباعیات از برخی س,,روده نم,,ودن عرضه و نظرات ابراز برای ها زمینه ایجاد فمینیسم اهداف از یکی

مرد ی جامه و ساالر پدر خانوادگی نظام از نظریه این انتقاد زنان، های نوشته و ها و امی,,ال از بتوانند تا زن,,ان ب,,رای ها زمینه س,,ازی مس,,اعد برای است. تالش ساالر

بیاورن,,د. زب,,ان به را آن اندیشند می که را آنچه هر و بنویسند خود ی زنانه آرزوهای پ,,ای و دست ش,,دن بس,,ته باعث که را هایی سنت تا کوشد می فمینیسم جا این در

ضد بر همیشه س,,االر م,,رد ی جامعه بر حاکم های سنت ببرد؛ بین از شود می زنان نقش از که آورد می ب,,ار ض,,عیف قشر این ب,,رای را ه,,ایی مح,,دودیت و ب,,وده زن,,ان

خ,,ود از آن ی نتیجه که کش,,اند می ان,,زوا به را ها آن و کاهد می  زن,,ان اجتم,,اعی می فرام,,وش دیگر که ش,,وند می بیگانه خ,,ود از قدر آن زنان و است زنان بیگانگی

می داس,,,تان و س,,,رایند می ش,,,عر م,,,ردان از تأسی به ها آن هس,,,تند؛ زن که کنندفرمایید: توجه گنجوی مهستی ی سروده چنینی، این شعر از نمونه یک نویسند. به

صواب هست گرت بگو را حمامیبتاب گرمابه تون و مخسب تو امشب

شتاب به بیایم سحرگاه به من تاآب پر زدیده و آتش کنمش دل از

ن,,ام اگر که ب,,رده ک,,ار به ش,,عر این در را زبانی نوعی شاعر که بینیم می جا این در م,,رد را ش,,عر این که فهمد نمی کسی باشد نش,,ده نوش,,ته ش,,عرش کن,,ار در شاعر

زب,,ان ن,,وعی ش,,اعر که است اجتم,,اعی وض,,عیت ت,,أثیرِ این زن؟ یا و است س,,روده زب,,ان را موه,,ومی و ساختگی زبان است. این برده کار به اشعارش در را موهومی

زنانه فرانس,,,ه، اهل فمینس,,,تی منتقد ،2سیکسو هلن ق,,,ول به و ادبی,,,ات در و زنانهاند. نامیده 3نویسی فارسی ادبي,,ات درت,,اريخ زنی يگانه بعن,,وان هزارساله، طوالنی دوران دريک مهستی اس,,ت. شعرس,,روده زن يک احساس,,ات با و زن يک عن,,وان به که ماند می ب,,اقی

به را ش,,عرزنانه عص,,يان، انتش,,ارکتاب با زاد ف,,رخ ف,,روغ مهستی، از پس هزارسال اش,,عار در.خرد نمی جان هب که ها تهمت چه و کند می معرفی پارسی نوين ادبيات

گ,,ردن در دست آزادانه ص,,ورت به زن یک ب,,ار اولین ب,,رای که بی,,نیم می مهس,,تی می,,ان از را س,,اله صد ایم,,ان عشقی چنین که دارد اطمینان و کند می خود معشوق

در که دارد زم,,ان آن در هم آن مهس,,تی ش,,جاعت از نشان آزادنویسی برد. این می احساسات نمودن پنهان دارد سعی که دانست ها جنبش اولین از تواند می خود نوع

که بکش,,اند. ک,,اری چ,,الش به و کند م,,ذمت اجب,,ار روی از هم آن را ها زن درونی می ه,,ایش رم,,ان در موریس,,ون ت,,ونی ح,,تی و اشعارش در فروغ نمونه برای بعدها

الخصوص )علی زیر رباعیات به توان می مهستی رباعیات در آن های نمونه کند. ازکرد: اول( اشاره مورد

داشت. نتوان نگه پیری دم به را ماداشت نتوان نگه دلگیر حجره در

بود زنجیر چو زلف سر که را آنداشت نتوان نگه زنجیر به خانه در

مح,,دودیت زنج,,یر، از ش,,اعر منظ,,ور کنی,,د. مشخصا نگ,,اه ش,,ده برجسته عبارات بهیا و بودند قائل زنان برای زمان آن در که است هایی

نکند ساي,,,,,,,,ی توغاليه سنبل اتنکند گشاي,,,,,,ی نافه سحری باد

دستــــت ببيند ساله صد گرزاهدنکند پارسايـــی که من درگردن

رفت همه فتمخ تو با بناز که شبهارفت همه سفت,,,,,,,م مژه نوک به که دُرها

بودی جان,,,,,,,,,م ومونس دل آرام2 Helen Cixous3 L'écriture feminine

رفت هم,,,ه گفتم تو با نچه وهرآ رفت,,,,,ی

باد تو پيغام فدای جان که باد ایحورنژاد آن کوی به گربرگذریديدم را مهست,,,,,,,ی گودرسرراه

داد می شيرين جان تو کزآرزوی

بودم,,,,,ی انگشتوانت کاشکیفرسودم,,,,ی همی درانگشتت تا

انداخت,ی تير که هرآنگاهی تابنمودم,,,,,ی بدو کج را خويشتن

اومرا کردی راست ندان بد تابربودمـــی ازلبش چند ای بوسه

زنانه احساس,,ات و امی,,ال از گفتن سخن پرده کنید. بی نگاه شده برجسته عبارات بهست. مهستی زبان های ویژگی از

) فت,,ال فم یا دانست. شهرآش,,وب شهرآشوب سبک گذار بنیان توان می را مهستیfemme fataleزن یا فتانه اغ,,,واگر، زن مع,,,نی به و است ادبی,,,ات در ( اص,,,طالحی

از اس,,تفاده با که دارد وج,,ود زنی شخص,,یت نوش,,تن ن,,وع این اس,,ت. در افس,,ونگرً که شخص,,یت می ک,,رد. این افس,,ون را م,,ردان خ,,ود ج,,ذابیت های و زیب,,ایی معم,,وال

ف,,رو مق,,اومت غیرقابل میلی در را خود عاشقان داشت، نیز فراانسانی توانایی های درم,,وردمی ب,,رد. ف,,رو م,,رگ آور و خطرن,,اک موقعیت ه,,ای در را آن,,ان و می ب,,رد

جاودانه وعشق زيب,,ائی از زن يک عن,,وان به او گفتکه باید مهس,,تی های شهرآشوب انس,,ان و ک,,ار شمردهو آدمی شرافت واالترين و باالترين را کار گذاشته، مايه یخود

بافن,,ده، زن، پتک دوز، پ,,اره ب,,زار، دل,,بران ی درب,,اره اس,,ت. او س,,توده را وعشق ص,,حاف، قص,,اب، س,,از، زين پ,,ز، کله خي,ّـاط، س,,از، سوزن نانوا، بيز، خاک حمامی، ديگر ه,,ای پیشه وبس,,ياری نعلبند دوز، کاله نج,ّـار، ف,,روش، مي,,وه ش,,وی، لب,,اس

مهستی: های شهرآشوب از . برخیاست سروده عاشقانهاست آفاق ی شهره که پسر صحاف

است طاق عالم به خويشتن ابروی چونشي,,,,,,,,رازه بکند مژگان سوزن با

اس,,,,,,,ت اوراق دلش ازغم که هرسينه

اندردست داس نعلبن,,,د کودک آن

نشست پای از بست براسب نعل چونپست درعالم ديد ترکه نادره زينبربس,ت هاللی اسب س,,,,,ُـم به بدری

دهد دلبرخ,,,ب,ّـ,از مرا که سهم,,,,,,یده,,,,د سرناز از سرکينه، از نه

خمير همچو ام بمانده غمش درچنگده,,,,,د باز آتشم بدست که ترسم

شوی: رخت دلبر ی درباره شهرآشوب يک واينبينم درعتابش ابرهميش,,,,,,,,,,,ه با

بينم آفتاب,,,,,,,,,,ش تاب ی جويندهچرا؟ نيست، من ی ديده مردمک گر

بين,,م درآبش کنم، طلب که هرگه

و انسان و افکند می بدور وقومی طبقاتی مرزهای خود های درشهرآشوب مهستی ش,,رف و کار ستايشگر .وی دهد می قرار ستايش مورد را انسانی شرافتمندانه کار

است. انسانی نجابت و

تحلیل روش و بررسی مورد مواد تحقیق، پرسش

در نویسی زنانه و فمینیسم ه,,ای نش,,انه هس,,تیم، آن دنب,,ال به تحقیق این در آنچه ادبی,,ات در نوش,,تن س,,بک این ه,,ای جرقه اولین عن,,وان به گنج,,وی مهستی رباعیات شاعر زندگی سبک و پیشینه از اطالع به امری چنین در تحقیق است. طبعا فارسی

و ک,,نیم می بسنده مهستی اشعار زبان به تنها اجبار سر از ست. لیکن دشواری کار با او عاش,,قی ماجرای اگرچه گیریم؛ می پیش را 4بارت رواالن مولفی مرگ رویکرد

فمینیس,,تی تحلیل درنم,ود. خواهد بس,یار کمک ما به بحث این در اش معش,,وقه از او، نوش,,تار در موج,,ود احتم,,الی نویسی زنانه در تحقیق ب,,رای و مهس,,تی رباعی,,ات

Feminist یع,,نیFCDA روش Critical Discourse Analysisگفتم,,ان )تحلیل 4 Roland Barthes

رویک,,ردی با انتقادی گفتمان کنیم. تحلیل می فمینیستی( استفاده رویکرد با انتقادی مناس,,بات بررسی به جنس,,یتی شناسی زب,,ان و گفتم,,ان تحلیل ت,,رکیب با فمینس,,تی

تحلیل پردازد. توضیح می شوند می ابراز نوشتار زبان طریق از که اجتماعی نابرابر تواند می که ارتب,,اطی ن,وع به توجه اما نیست، بحث این حوصله در انتقادی گفتمان

پردازیم. می فمینیسم به هرچیز از است. پیش توجه جالب باشد داشته فمینیسم با ی تنیجه مکتب این یع,,نی اند خوان,,ده غرب در علمی سرگشتگی نوعی را فمینیسم

ج,,ایی تا نظریه این . اما است غ,,رب در دوس,,تی انس,,ان و علمی ه,,ای س,,رگردانی ی نتیجه بلکه نه علمی های سرگردانی نوعی ی زاییده مکتب این است، تأمل قابل

نظری,,ات تحریف و اجتم,,اعی ض,,عیف قشر از کشی به,,ره و داری س,,رمایه افک,,ار اس,,ت. نظ,,ام داری س,,رمایه اه,,دف  به رسیدن برای مارکسیستی شناختی معرفت اقتص,,ادی ی استفاده آن از بتواند که است های فرصت دنبال همیشه داری سرمایه حقوق تساوی ی بهانه به را ها آن و دادند قرار خود هدف مورد را زنان بار کند. این

اقتص,,ادی ی به,ره ایش,ان از و گرفتند کار به کم مزدِ با کار حق داشتن و زن و مردنهادند. نام فمینیسم که شد تبدیل جنبش یک به کم کم ها شعار این بردند. اما می

ط,,ور به که است زنان ی باره در پژوهش  رشته یک از بخشی فمینیستی ی نظریه بنی,,ادی ه,,ای ویژگی ی باره در را عامی و گسترده فکری نظام ، رسمی یا ، ضمنی کن,,د. فمینیسم می ارایه زن یک ان,,داز چشم از انس,,انی ی تجربه و اجتماعی زندگی

در زن,,ان تجربی,,ات و ها م,,وقعیت آن ( موضوع1است: زنان به متکی جهت چهار از دید از را جه,,ان حق,,ایق به نسبت زنانه دید کند می تالش ( فمینیسم2 است اجتماع (3 کند مع,,رفی مردانه دید از منفک هس,,تاری عنوان به را آن و نماید متمایز مردانه

مورد های زمینه کردن فراهم و موانع برداشتن راه سر از با تا دارد تالش فمینیسم (4 و ب,,پردازد ها ن,,ابرابری تع,,دیل به و کند به,,تر واقع جه,,ان در را زنان زندگی نیاز،

را آن و پ,,ردازد می مردس,,االرانه نوش,,تار س,,بک نقد به که است انتق,,ادی تفک,,ری زنانه نوشتاری سبک ارایه با تا کند می تالش و دانسته مردان سلطه سالها ماحصل

دهد. زن نویسندگان به جداگانه شخصیتی ،نویسی زنانه همان یعنی خ,,ورد. می پیوند فمینیسم با چه,,ارم مورد در انتقادی گفتمان تحلیل که است واضح

یا زنانه نوش,,تار س,,بک تحلیل یع,,نی فمینیستی رویکرد با انتقادی گفتمان تحلیل پسزنان. آثار در نویسی زنانه جامعه در آن,,ان تجربی,,ات و زن,,ان م,,وقعیت فمینیسم موضوع که داشت نظر در باید

باب در نیز رمانها و دارند روزمره زندگی در فراوان ی تجربه زنان نگاه ازین است؛ باش,,ند.. اما م,,ردان از به,,تر ی نویس,,نده که توانند می آن,,ان و اند روزم,,ره زن,,دگی

خلق به دست نتوانند زن,ان که ش,ود می ب,اعث آن,ان خانوادگی و اجتماعی موقعیت نظ,,ام علیه بر مبارزاتش,,ان تا دارند نی,,از زن,,ان کهت اس علت همین بزنن,,د. به آث,,ار

ت,,رتیب بدین تا بدهند ادامه کند می عمل ها آن ضرر به که را اجتماعی مردساالرانه تواند می خود برسند. ادبیات است شده سلب ها آن از کنند می ادعا که حقوقی به

خانواده. و اجتماع در زنان حقوق به یابی دست برای باشد ابزاری نهاده,,ای اص,,الح همینط,,ور و بند و قید از زب,,ان آزادس,,ازی جری,,ان این از ه,,دف

م,ردان جه,ان از متف,اوت که زنانه بینی جهان نوعی تبیین وهمینطور ست اجتماعی مب,,دع 6ورث پل که )مفهومی 5متن جهان که گفت توان می زبان با رابطه است. در

و زنانه جه,,ان دو به جه,,ان اس,,ت. تفکیک متف,,اوت مردانه متن جهان با بود( زنانه آن در فمینیس,,تی حرکات ساز زمینه این و شد می تلقی بشر طبیعت خالف کاری مردانه فمینیسم که کند می بی,,ان ادبی نقد کت,,اب در برس,,لر گشت. چالرز غربی جوامع

ها فمینیسم بلکه ن,,داریم فمینیسم کرد. ما استفاده مفرد صورت به نباید را از مس,,,تقل تع,,,ریفی نحله این در منتق,,,دین از ک,,,دام هر جنبش او نظر داریم. از م,,وج با اول م,,وج فمینیسم که بس,,یاری اس,,ت. تف,,اوت ک,,رده ارایه فمینیسم

قائل فمینس,,یم ب,,رای م,,وج مدعاس,,ت. سه این شاهد دارد است معاصر که سوم، زن (, ،1880 – 1840) 7زنانه مرحله سه در را م,وج سه این والتر هستند. . شو

کن,د. می بن,دی ح,ال( دس,ته به تا1970) 9مونث و (،1920 – 1880) 8ساالری ب,,ود. اگرچه خواهد س,,ودمند نکته چند ذکر م,,وج سه این توض,,یح از پیش البته

در را فمینیسم های ریشه توان می اما دانند می نوزدهم قرن از را فمینیسم ظهور کرد. ساپفو مشاهده میالد از قبل سال570 حدود در یونانی شاهره ساپفو، آثار است زن الهه یک که را آف,,رودیت هم,,واره و پ,,رداخت می زن,,ان به اش,,عارش غ,,الب در

گاها را آن زن,,ان مطالعه محققین رو این داد. از می ق,,رار خ,,ود س,,تایش و حمد م,,ورد زن همجنس,,گرای معنی بهLesbian لفظ حتی که طوری اند، خوانده نیز گرا همجنس

در ت,,وان می س,,اپفو از اس,,ت. پس آم,,دهLesbos یع,,نی او زندگی محل جزیره نام از ن,یز 11پ,یزان دو کریس,تین و 10بینجن هیل,دگراد مثل وس,طایی قرون نویسندگان آثار

ص,,ورت به که کسی اولین یقین، قطع به ک,,رد. اما مش,,اهده فمینیسم اشاراتی است پرداخته زنان جایگاه بودن رفیع و زنان علیه ظلم تقبیح به رسمی و ای حرفه

و زیس,ته می الیزاب,تی دوره در که میالدی( است1645 – 1596) 12الن,یر امیلی ن,ام یافته او اشعار در را جهان طبعا و انگلیسی ادب در فمینیسم های جرقه اولین محققان اولین توانست واس,,طه همین به و ب,,ود انگلیسی قدرتمند کنت یک همسر اند. النیر

5 Text world6 Paul Werth7 Feminine8 Feminist9 Female10 Hildgerad of Bingen (1179)11 Christine de Pisan (1434)12 Emily Lanier

می چ,,اپ خ,,ود ن,,ام به و نوشت می ش,,عر ای حرفه ص,,ورت به که شود زنی شاعر نظر زی ه گ,,روهی ب,,ود، 13چم,,برلین ل,,رد م,,ردان م,,الی ح,,امی همچ,,نین ک,,رد. او ب,,انوی که اند بردن,,د. گفتنه می ص,,حنه روی و نوش,,تند می نمایش,,نامه شکسپیر

اولین که است الن,,یر امیلیا هم,,ان شکس,,پیر اتلّو نمایش,,نامه در امیلیا پوست س,,یاه واس,,طه به کن,,د. او می بی,,ان ص,,حنه روی انگلس,,تان تاریخ در را فمینیستی جمالت از پیش که کند مطرح زنان به راجع شعر در را مسایلی توانست همسرش قدرت

مجموعه در او الن,یر ،14لوالس,کی کیفر بارب,ارا ادع,ای بود. به نشده مطرح آنJudaeorum Salve Deus Rexآث,,,ار اولین از را آن که جه,,,ود(، خ,,,دای بر )درود

به مجموعه این در اس,,ت. او "زن,,ان م,,دافع" الن,,یر دانن,,د، می بریتانیا در فمینیس,,تی نسب اینکه به اش,,اره با اش، مقدمه در و پ,,ردازد می زنان اخالق و نجابت از دفاع کن,,د. این می اش,,اره زن,,ان متع,,الی معن,,وی جایگاه به میگردد، بر حوا به زنان نامه

مشاهده آثارش در فمینیسم عالئم که غرب دنیای در بود زنی اولین النیر گفتیم که دوره در و الن,,یر از اس,,ت. پیش ب,,وده شخص اولین که نیست معنی بدین شود می

هس,,ت( دانته ن,,یز نگارن,,ده تخصص و عالقه مورد حوزه که ایتالیا )رنسانس نوزایی دادن,,د، می ارایه زن ازProvencal ش,,اعران که م,,ادی تص,,ویری به واکنش در آلیگیری یکی زب,,ان از الهی کمدی سری از برزخش کتاب در را آن خود که کرد ابداع را سبکی

Dolce Stil Nuovo 15اوربیچی,انی بوناجیونتا یعنی سیسیلی مکتب نام به شعرای از ص,,میمی )دوست 17کاوالک,,انتی گی,,دو خ,,ود، . او16خواند می ش,,یرین جدید س,,بک یع,,نی

بنی,ان عن,وان به داند می او مرید را خ,ود دانته که ، را 18گوینی,تزلی گی,دو دانت,ه( و که سیس,,یلی مکتب ش,,عرای زحمات ستایش ضمن شناسد. دانته می سبک این گذاران

دیگر که کند می بی,,ان س,,رودند، می ش,,عر فرانسهprovence ش,,عرای سکب به به که اش,,عاری س,,رودن از باید و ک,,رد نگ,,اه مادی موجودی همچون زن به نباید

کرد. زن، پرهیز پردازند، ... می و رز برگ آفتاب، به آن تسبیه و زن بدن توصیف مف,,اهیمی دیگر خدا. از یعنی ازلی، عشق به رسیدن برای راهی او عشق و است فرشته

در اس,,ت. گوینی,,تزلی 19نجیب و ن,,اب قلب ش,,ود، می پرداخته آن به س,,بک این در که نمی نجیب قلب یک از هرگز عشق که کند می ادعا خ,,ود س,,انت ت,,رین معروف مطلع

عاشق هم,,واره نجیب . قلب20گشت بازخواهد آن به زودی به ب,,رود، هم اگر و رود در هرچند شد ع,,وض زن به نس,,بت ایتالیایی شعرای دیدگاه که بود پس آن است. از

می را آس,تین جین الن,یر، از هس,تیم. پس قهقه,رایی س,یری شاهد ما مدرن ادبیات13 Lord Chamberlain's men14 Barbara Kiefer Lewalski15 Buonagiunta Orbicciani (1220-1290)16 di qua dal dolce stil novo ch’i’ odo: ای آورده جدید و شیرین سبکی که براستی17 Guido Cavalcanti18 Guido Guinizelli19 Noble and Gentle Heart20 Al cor gentil rempaira sempre Amore: ماند خواهد باقی نجیب قلب به وابسته همواره عشق

زن,ان وضع تش,ریح به تنها 21آستن دانست. جین فمینیسم مکتب بنیانگذاران از توان داشت نمی بر آن اص,,الح جهت در ق,,دمی و کرد می بسنده داستان قالب در جامعه

است آن تر ...(. ج,الب و اما ،منس,,فیلد پ,,ارک ،تعصب و غ,,رور مثل هایی رمان )در زن یک زی,,را ی,,افت می انتشار نام بی اول های سال در ها رمان این اکثر بدانیم که

باشد. داشته جایگاهی دوران آن ادبی حلقه در نویسنده عنوان به توانست نمی در آستین جین حتی نه و النی امیلی نه پیزان، دو کریستین نه ساپفو، نه حال این با

اولیه ش,,کل به فمینیسم ندارن,,د. جنبش ج,,ایی فمینیسم اصلی موج سه از هیچکدام در زن,,ان که س,,یاهی و چ,رک دوره از پس چن,,دی گ,رفت ش,,کل هم19 قرن در اش

هیچ حق زن,,ان تقریبا زم,,ان این بودن,,د. در گذران,,ده ویکتوریا ملکه حک,,ومت دوران به و بی,,دادی چ,نین به واکنش بون,,د. در م,ردان س,,رگرمی ابزار تنها و نداشتند کاری

ملکه پنه,,انی ه,,ای حم,,ایت س,,ایه در و سیاس,,ی، براب,,ری و رای حق کسب منظ,,ور در داش,,ت( فمینیسم دوره آن در زن,,ان وضع اص,,الح در بس,,یاری ت,,اثیر )که ویکتوریا

شد. می باال طبقه و متوسط طبقه زنان به محدود اما گرفت شکل اش اولیه شکل مس,,تعار ن,,ام با )که الی,,وت ج,,رج برونت,,ه، ش,,ارلوت مانند نویس,,ندگانی دوره این در

بس,,نده جامعه در او وض,,عیت و زن تعریف به تنها س,,ند ج,,رج نوشت( و می مردانه آن ادبی حلقه به را زن,,ان که ب,,ود این مردانه مس,,تعار ن,,ام انتخاب کردند. علت می

و ،23ورث دی. ان. س,,وث اما ،22وارنر س,,وزان چ,,ون دادند. نویسندگانی نمی راه دوران به موج کنند. این پیدا راه حلقه این به بودند نتوانسته 24من فری ویلکینس مری

مرد300 آن در ( که1848) گرفت شکل 25فالز سنکا کنوانسیون در رسمی صورتبودند. آمده هم گرد مردان و زنان میان برابری برقراری برای زن و

مق,,االت و ها کت,,اب دوره این گرفت. در شکل60 دهه اوایل در فمینیسم دوم موج چ,,ارچوب دارای و مند نظ,,ام نقد ه,,ای روش و شد نوش,,ته رابطه این در بس,,یاری

م,,وج این ی,,افت. در ادامه90 دهه تا م,,وج شد. این تدوین زنان مسایل برای نظری تص,,ویب به دولت کردن مجاب فعاالن تالش و شد می اشاره زنان جنسی حقوق به

تض,,مین م,,ردان و زن,,ان برابر حق,,وق آن طبق که بود اساسی قانون به ای اصالحیه آث,,ار دوب,,ووار، س,,یمون دوم جنس کت,,اب به ت,,وان می کارها این نمونه ش,,د. از می

نویسی زنانه کرد. مبحث ... اشاره و والتر شو سیکسو، هلن ،26میله کیت کریستوا،

21 Jane Austen22 Susan Warner23 Emma D.N. Southworth24 Mary Wilkins Freeman25 Seneca Falls Convention 26 Sexual politics مثال برای

به زنانه ای 29جمله ت,دوین همینط,ور 28ذلت یا انگ,اری آل,وده ،27زب,ان سازی زنانه و ش,,د. تن,,دروان مط,,رح فمینیسم از ف,,از این در ،30جامعه در زنان مساله حل منظور

انتق,,ام آن واس,,طه به بت,,وان که بودند راهی دنب,,ال به میله و سیکسو مثل م,,وج این چ,,ارچوب ت,,دوین با کریس,,توا چ,,ون گرفت. منتق,,دینی را مردان سلطه سال1800 آث,,ار و زب,,ان در ش,,ناختی نش,,انه صورت به را ها نابرابری تا کردند می تالش نظری دانست م,,وج این به منتسب را ها آن توان می که نویسندگانی دهند. از نشان ادبی

به از 32ج,,,,,,,,ویس جیمز هم,,,,,,,,راه به را او که است مدرنیست 31وولف ویرجینیا در وولف کردن,,د. ویرجینا ظه,,ور دانن,,د، می ذهن س,,یال تکنیک اص,,لی کارگیرن,,دگان

در مث,,ال ب,,ود. ب,,رای مش,,هود شدت به جنسی سرکوب که کرد می زندگی ای دوره ق,,رار سکسی ه,,ای الیه متوجه فرویدی روانکاوانه نقد با ،کیو پادشاهی باغ داستان یک را داس,,تان اول شخص,,یت وولف که ج,,ایی ش,,ویم، می داس,,تان زیر در گرفته

تصاویری که کند می توصیف حلزون این دید از را تصاویری و دهد می قرار حلزون نم,,اد فروید دید از خ,,واب در آن دی,,دن و حل,,زون دیگ,,ر، ط,,رف هس,,تند. از سکسی اعلی یا و دال,,ووی خ,,انم در توان می را فمینسیم دیگر ست. نمونه جنسی فعالیت

نش,,ان نویسندگان این کرد. هدف مشاهده خویش آن از اتاقی در را آن نمونه ترینشدند. می متحمل نابرابری سایه در زنان که بود مصائبی دادن

مطالع,,,,ات ق,,,,الب در و شد پدی,,,,دار90 دهه اواسط در فمینیسم س,,,,وم م,,,,وج به منتق,,دان ف,,از، این ک,,رد. در پی,,دا نم,,ود پساس,,اختارگرایانه و پسااس,,تعمارگرایانه

و کنند می اع,,تراض اند س,,اخته جنسی اسباب عنوان به زنان از مردان که تصویری اعتراض شود می استفاده زنان به نسبت که تحقیرآمیزی لغات به نسبت شدت به

و میش,,ود مط,,رح ن,,یز ن,,ژاد مبحث فاز این در جنسیت، مبحث بر نمایند. عالوه می می پسااس,,تعمارگرایی و فمینیسم تلفیقی مب,,احث به 33اس,,پیواک نظ,,یر اف,,رادی

از نوب,,ل، ج,ایزه برن,,ده موریس,ون، تونی چون ای نویسنده آثار مثال پردازند. برای ن,,یز موریس,,ون هرچند ان,,د، ش,,ده نوشته رابطه این در که است هایی داستان نمونه

پ,,ذیرد. چ,,یزی نمی را خ,,ود بودن فمینیست موج این فعاالن دیگر از بسیاری همانند مط,,رح دوم موج در که است نویسی زنانه همان هستیم آن دنبال به جا این در ما که

می مط,,رح را نویسی زنانه نظریهSorties عنوان با ای مقاله در سیکسو شد. هلن اما داند نمی زن نویس,,,,ندگان به مح,,,,دود را نویسی زنانه سیکسو کن,,,,د. اگرچه

می نوش,,تار چگونه دهد نش,,ان دارد س,,عی و است زب,,ان با زن,,ان رابطه بر او تاکید27 Lesbiantion of language: سیکسو هلن28 Abjection: کریستوا جولیا29 Sentence:30 Gilbert and Gubar: نویسنده: در زنی دیوانه کتاب در نوزدهمی قرن ادبی تخیل و زن شیروانی 31 Virgina Woolf32 James Joyce33 Spivak

شک ب,,دون نظریه این اص,,لی س,,از س,,ازد. زمینه منعکس خود در را زنانه میل تواند مفه,,وم ک,,ردن مط,,رح با دوب,,ووار اس,,ت. اگرچه ب,,وده دوب,,ووار س,,یمون دوم جنس

پدی,,ده به اما کن,,د، می جامعه در زن,,ان تص,,ویر کش,,اندن چ,,الش به در سعی دیگری اش,,اره ساختارش,,کنی و رف,,رم ایجاد برای تالش این شدن منعکس چگونگی و زبان

می زن,,,ان سیکسو نظر از که است تک,,,نیکی واقع در نویسی زنانهکن,,,د. نمی ای گفته کنن,د. به اتخ,,اذ زن,,ان علیه موج,ود های نامالیمت به اعتراض منظور به بایست

او: را، خ,,,,ود زنانه جنبشی واس,,,,طه به و خ,,,,ودش بایست می زن

وارد ن,,یز متن جه,,ان به کند، می وارد تاریخ و جهان در که همانطورنماید

1976 سیکسو، هلن گ,,یرد می نش,,ات 34 دری,,داییdifference یا اف,,تراق مفه,,وم از مح,,ور، زب,,ان نظریه این

یع,,نی ه,,ا، پدی,,ده دیگر به ارج,,اع انته,,ای بی فرآیند یک طی معنا که مع,,نی بدین یا متع,,الی م,,دلول یک وج,,ود به البته ش,,ود. دری,,دا می منتقل غ,,ایب، ه,,ای م,,دلول

transcendental signifier می بر آن به تع,,,اریف همه نه,,,ایت در که است معتقد مثال پردازد. برای می 35دوگانه های تقابل شکستن به دریدا دیگر، طرف گردند. از

که را س,,اختارگراها عقی,,ده این و ش,,کند می هم در را گفتار و نوشتار میان تقابل القا مخ,,اطب به که مس,,تقیمی تجربه و گوین,,ده داشتن حضور واسطه به گفتار

ب,,رای اب,,زاری رو این ش,,کند. از می هم در دارد نوش,,تار از بیش,,تری ارزش کن,,د، می از را م,,رد و زن می,,ان تقابل توانند می آن طریق از که کنند می ایج,,اد ها فمینیست

روانک,,اوی روش از بلکه پساس,,اختارگرایی از تنها نه نویسی زنانهبردارن,,د. می,,ان الک,ان، نم,ادین یا 37س,مبلیک مرتبه جوی,د. در می به,ره ن,یز 36الک,انی و فروی,دی

ش,,ود. یع,,نی زب,,انی مرتبه وارد تواند می که است پ,,در س,,لطه تحت تنها کودک الک,ان نظریه از اس,تعانت با کند. کریس,توا اکتساب را پدرانه زبان توان می تنها یع,,نی خ,,ود، مختص زب,,انی نمادین مرتبه در تواند نمی دختر کودک که کند می ادعا

مردانه جه,,ان به متعلق که را زب,,انی آن است ق,,ادر تنها بلکه بس,,ازد زنانه زب,,انی ک,,نیم می تعیین را زبانمان که نیستیم ما این الکان عقیده کند. به کسب است پدر

س,,ازد. اگرچه می را ما ه,,ویت م,,ا، ناخودآگ,,اه روی اثر با که است زب,,ان این بلکه تص,,ریح اما کند می تعریف زنانه امی,,ال از نوش,,تن نوعی را نویسی زنانه سیکسو

زنانه جنسیت نیست. این بدنی و فیزیکی بعد تنها زنانه امیال از منظور که کند می34 differance35 Binary oppositions36 Jacques Lacan37 Symbolic order

م,,ورد کند می تولید که مت,,نی جنس,,یت بلکه دارد اهمیت که نیست نویس,,نده خ,,ود دوب,,ووار که است ایOther بردن بین از دنبال به واقع در نویسی زنانهاست. توجه

سازد. می زن از را آن اثرش در بررسی بهFCDA نظریه چ,,ارچوب قالب در نویسی زنانه نظریه از استعانت با ما

فمینیستی مسایل به که دانند می زنی اولین برخی را او که گنجوی، مهستی اشعارپرداخت. خواهیم است، پرداخته رباعیاتش در

FCDAتحلیل روش و فمینیس,,,,,,تی نقد روش می,,,,,,ان است تلفیقی روشی که را .M نظ,,یر )اف,,رادی اند نامی,,ده ن,,یز جنسیتی گفتمان را آن گاها که گفتمانی گفتمان،

Ann Hallعنوان با کتابش در ( الزار Feminist Critical Discourse Analysis: Gender, Power and Ideology in Discourseکند: می تعریف اینگونه

از که اجتم,,اعی ن,,ابرابر مناس,,بان به نس,,بت انتق,,ادی دی,,دگاهی س,,اختار در تغی,,یر که هدف این با شود، می منعکس زبان طریق

رویک,,رد با انتقادی گفتمان دهد. تحلیل رخ آزادسازی و اجتماعی CDA زمینه در ش,,ده انجام مطالعات بار اولین برای فمینیستی

مطالع,,ات فمینیس,,م، از )منظور آورد می هم کنار را فمینیسم وست(. فمینیستی زبانی

زن,,ان ح,,وزه در که اند ک,,رده تالش گفتم,,ان تحلیل مختلف ش,,اخه اخیر، سال ده در کاربردشناسی ،فمینیستی شناسی سبک مثل جریاناتی مثال شوند. برای عمل وارد

زمینه این در گرفته ش,,کل ه,,ای ش,,اخه از ها دیالوگ فمینیستی تحلیل و ،فمینیستی اث,,ری بی و خن,,ثی دی,,دگاه فمینیس,,ت، منتق,,دین نظر از ه,,ا، ش,,اخه این هستند. همه

تعص,بی 1992 سال در 38کامرون مثال اند. برای کرده اتخاذ زنان مسایل به نسبت شناسی زب,,ان فرض,,یات که کند می بیان و برد می سوال زیر را شناسی زبان بودن

چ,,را ح,,ال این دارد. با مردس,,االرانه ای,,دئولوژی در ریشه گفتم,,ان تحلیل ه,,ای روش و ست سیاسی اصال و اصوالCDA موضع چون فمینیسم؟ برای انتقادی گفتمان تحلیل

بی و ن,,ابرابری مخلف اش,,کال که کند می ص,,حبت مس,,ایلی با رابطه در هم,,واره و س,,ایه در فمینیست منتقدین ببینیم اگر ندارد تعجبی هستند. پس جامعه در عدالتی

CDAاینکه بر بپردازند. مضاف تحلیل به CDAدرون در قدرت روابط به عموما هستند. آن دنبال به سخت ها فمینیست که ست چیزی این و پردازد می جامعه

دارد ..... ادامه 

38 Cameron

منابع1. Alighiery, Dante, “La Divina Comedia”, translated by John Ciardi, Signet Classics, 20092. Lewalski, Barbara Keifer. "Writing Women and Reading the Renaissance." Renaissance

Quarterly, Vol. 44, No. 4 (Winter, 1991), pp. 792–821.3. Rampton, Matha “The Three Waves of Feminism”, Pacific Magazine, Fall 20084. Bressler, Charles E. “Literary Criticism: An Introduction to Theory and Practice”,

Feminism, Fourth Edition, Pearson, 20075. Lazar, Michelle M., “Feminist Critical Discourse Analysis: Gender, Power and Ideology

in Discourse”, Palgrave MacMillan, 20056. Meier, Fritz, “Die Schone Mahasti, 7. Shihada, Isam M., “A Feminist Perspective of Virginia Woolf’s Selected Novels: Mrs.

Dalloway and To the Lighthouse.”, International Journal of Arabic-English Studies (IJAES) , 2005 ,Vol. 6, 15-34

8. Zimmerman, Tegan, “The Politics of Writing, Writing Politics: Virginia Woolf’s A [Virtual] Room of One’s Own”, Journal of Feminist Scholarship, Vol. 3, Fall 2012

9. Lehtonen, Sanna, “Feminist critical discourse analysis and children’s fantasy fiction modeling a new approach”, Presented at "Past, present, future – From women’s studies to post-gender research", 14-17 June, 2007, Umeå, Sweden

10. Lazar, Michelle M., “Feminist Critical Discourse Analysis: Articulating a Feminist Discourse Praxis”, Critical Discourse Studies, Vol. 4, No. 2, August 2007, Routledge, pp. 141 – 164

11. Provitola, Anna, “The Other Tongue of a Thousand Tongues: Examining Cixous’s ‘écriture féminine’ in Djebar’s L’Amour, la fantasia and El Saadawi’s Innocence of the Devil’, Haverford College 2011

12. Hall, M. Ann, “The discourse of Gender and Sport: From Femininity to Feminism”, Sociology of Sport Journal, 1988, No. 5, pp. 330-340

13. Notenboom, E.M., “Ecriture Feminine: A reading of Toni Morrison’s Beloved”, Utrecht University, 2013

14. Bagheri, Narges and Parivash Mirzaeyan, “A Glimpse to the Female-oriented Criticism in Persian Literary Researches, Global Journal of Arts, Humanities and Social Sciences, Vol. 1, No. 4, pp. 72-88, November 2013

15. Alexander, Laura, “Helen Cixous and the Rhetoric of Feminine Fesire: Re-writing the Medusa” Mode Journal Web. 5 Apr. 2013. Retrieved from http://www.english.arts.cornell.edu/publications/mode

16. Cixous, Hélène “The Laugh of the Medusa”, translated by Keith Cohen and Paula Cohen, Signs, Vol. 1, No. 4 (Summer, 1976), pp. 875-893

17. Jhon, Mobin, “Écriture Féminine in Helene Cixous’s The Laugh of the Medusa And Sorties: Out and Out: Attacks/Ways Out/Forays” retrieved from https://www.academia.edu/11051426/%C3%89criture_F%C3%A9minine_in_Helene_Cixous_s_The_Laugh_of_the_Medusa_And_Sorties_Out_and_Out_Attacks_Ways_Out_Forays

18. Cetorelli, Valeria, “Re-Thinking Subjectivity in French Psycholinguistic Feminism: A Path through Irigaray, Cixous and Kristeva”, Essex Graduate Journal of Sociology, Volume 10, pp. 24 – 34

19. Brown, Lloyd W., “Jane Austen and the Feminist Tradition:, Nineteenth-Century Fiction, Vol. 28, No. 3 (Dec., 1973), pp. 321-338, University of California Press

20. Ehrlich, Susan, Miriam Meyerhoff and Jane Holmes, “Feminist Critical Discourse Analysis”, The Handbook of Language, Gender, and Sexuality, Wiley, 2014

21.

22. Hennessy, Kristen, Review of the book “The Complexities of Cixous and Ecrtiure Feminine” by Ian Blyth and Susan Sellers, Book Reviews, pp. 663 – 665

23. Amigot Leache, Patricia, review of the book “Feminist Critical Discourse Analysis. Gender, Power and Ideology in Discourse:, Qualitative Social Research (FQS), Vol 8, No 2 (2007)

24. Joodaki, Abdol Hossein and Asrin Vajd, “Body, Love and Maternity in Sylvia Plath and Forough Farrokhzad: A Study Based on Helen Cixous's Ecriture Feminine”, Studies in Literature and Language,Vol. 6, No. 3, 2013, pp. 74-78,Canadian Academy of Oriental and Occidental Culture

25. Contini, Gianfranco, “Poeti del Dolce Stil Novo (Poets of the "Sweet New Style") in Slipcases (Italian)”, Riccardo Ricciardi Editore publications, Milan-Naples, 1961

26. Holloway, Julia Bolton, “The "Sweet New Style": Essays on Brunetto Latino, Dante Alighieri, and Geoffrey Chaucer” online at http://www.florin.ms/Newstyle.html

27. Iranica Online, MEIER, FRITZ entry available at http://www.iranicaonline.org/articles/meier-fritz-1

28. Britanicca Online, Mahasti Ganjavi available http://www.britannica.com/art/Persian-literature#ref997426

و ترجمه بیگان,,ه"، "تن ی,,ارک، اواز ال. م,,ارکونو، دیل دانا ژولی,,ا، کریس,,توا،.11389 نو، رخداد پارسا، مهرداد گردآوری

نشر چه,,ارم، چ,,اپ ط,,اهری، فرزانه ترجمه ادبی"، "نظریه جانات,,ان، ک,,الر،.21393 مرکز،

ویراست مخ,,بر، عب,,اس ترمه ادبی"، نظریه بر درآم,,دی "پیش تری، ایگلتون،.31392 مرکز، نشر هفتم چاپ دوم،

انتش,,ارات خ,,واه، حقیقت مه,,دی ترجمه ایتالی,,ا"، "رنس,,انس ک,,ارن، اُس,,من،.41388 دوم، چاپ ققنوس،

مش,,کی، نشر عب,,داللهی، علی ترجمه من"، س,,فید بز ت,,و، مهراب "بر ساپفو،.51387

تهران انتشارات: فردوس، چهارم، چاپ ،1383 ادبی، نقد سیروس، شمیسا،.6 انتش,,,ارات جب,,,اری، اورنگ علی ترجمه رم,,,ان، و زن,,,ان ، رزالین,,,د، م,,,ایلز،.7

تهران ،1380 زنان، مطالعات و روشنگران زاده، سلطان اقا محمد نظر گنجوی" زیر مهستی "رباعیات مهستی، گنجوی،.8

1985 خطی، نسخه صفحات بررسی، و نقدفرهنگستان: شناسی"،نامه "مهستی مریم، مشرف،.9

101 تا85 ری,,احی، امین محمد تص,,حیح به المج,,الس"، "نزهه خلی,,ل، ش,,روانی،.10

1366 تهران، ته,,ران، ت,,وس، انتش,,ارات ای"، گنجه "مهس,,تی ال,,دین، معین محرابی،.11

1382 تحقی,,ق: و مقدمه گنج,,وی"، دب,,یر مهس,,تی "رباعی,,ات مهستی، گنجوی،.12

تبریز اختر، انتشارات دهقان، مهدی