1 E.Arıoğlu

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis”

19-2

1 Ey

lül

2012

/ İs

tanb

ul T

ekni

k Ü

nive

rsite

si /

Mah

ir Va

rdar

Öze

l Otu

rum

u / E

A-şo

19 Eylül 2012

139

Dr. Ersin ARIOĞLUersin@ym.com.tr

İ.T.Ü Ayazağa Yerleşkesi – İstanbul19-21 Eylül 2012

GÜNLERİNİZ AYDIN OLSUN

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis”

Prof. Dr. Mahir VardarJeomekanik, Tünelcilik, Kaya Yapısı TasarımıÖzel Oturumları

Sn. Ersin Arıoğlu’nun; Prof.Dr. Mahir Vardar’ın 65’ci yaş yılı onuruna düzenlenen özel oturumların “Anılarla Söyleşi” bölümünde yaptığı

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis” konulu konuşma metnidir. İTÜ/ 19-21 Eylül 2012

E.Arıoğlu

“…Arzu edilen şeyin sadece yaşamak olgusu olmayıp, yüce şeyler üzerinde düşünerek yaşamak sanatı olduğunun

hatırlanmasında yarar vardır.”Bernard Russell

Sayın Toplantı Başkanı,Sayın Dr. Vardar,Değerli Akademisyenler,Saygıdeğer Konuklar,

Sayın Erdoğan Yüzer Hocam; Dr. Mahir Vardar onuruna Jeomekanik /Tünelcilik ve Kaya Yapılarının Tasarımları ile ilgili “özel oturumlar”düzenlendiğini bildirerek, benden “anılarla söyleşi” oturumu için birkonuşma yapmamı istedi. Erdoğan Hocamın isteği benim için emirdi.Siparişi alınca, beni bir düşüncedir aldı. Vardar’ı, Kemal Erguvanlı’nınetrafında asistanken tanıdım. Bir hesapla; yaşam sevinci içinde yaşanmış65 yılın, akademik başarılarla dolu 34 yılının şahidiyim. Tabii ki birçokanım var.

Konuşmamı hazırlarken yaşadığım zorluk, 10~12 dakikaya sığdırılacakanıları seçmek değildi. Çektiğim zorluk, dünya çapındakiakademisyenlerin, Dr. Vardar’ın onuruna düzenlenen oturumlara koşarakiştirak etmelerindeki ve Vardar’ı yetiştiren Hocaların bile oturumlarınbaşarılı geçmesi için adeta çırpınarak çalışmalarındaki, Mahir’inkişiliğinden kaynaklanan “sırrı”; gelecek kuşak akademisyenlere örnekolacak biçimde anılarımla belgeleyerek bu kısa süreye sığacak birkonuşma hazırlayabilmekti. Denedim. Ne kadar başarılı oldum bilemem.Takdir sizlerin.

2 E.Arıoğlu

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis”

19-2

1 Ey

lül

2012

/ İs

tanb

ul T

ekni

k Ü

nive

rsite

si /

Mah

ir Va

rdar

Öze

l Otu

rum

u / E

A-şo

19 Eylül 2012

85

Değerli Konuklar,

Dr. Vardar İstanbul Teknik Üniversitesi’ni Maden Mühendisi olarakbitirdi. Yetinmedi; Karlsruhe Teknik Üniversitesi’nden İnşaat Mühendisliğidiploması aldı. Aynı üniversitede “tünel ve metro mühendisliği” üzerinedoktora yaptı. Doçentlik tezi “barajlar jeolojisi”, profesörlük çalışması“kentlerde yeraltı yapıları” ile ilgili. Bu akademik profil ile, Dr. Vardar,Maden Mühendisliğinin, İnşaat Mühendisliği ile tüm kesişme noktalarını veörtüşme alanlarını maharetle buluşturdu.

Ben de, aynı süreçte, ana faaliyet ve ihtisas konusu “kent-içi ve kentlerarası demiryolu inşaatları” olan bir şirkette tasarımcı bir mühendisolarak çalıştım. Yollarımızın kesişmemesi mümkün mü?

3 E.Arıoğlu

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis”

19-2

1 Ey

lül

2012

/ İs

tanb

ul T

ekni

k Ü

nive

rsite

si /

Mah

ir Va

rdar

Öze

l Otu

rum

u / E

A-şo

19 Eylül 2012

Değerli Konuklar,

Önemli bir tünel işi almıştık. Eşime, “Bu akşam Mahir’lere gideceğiz”dedim. Gittik. Kapıdan girerken sorumu sormuştum. “Hocam, butünelcilik nedir. Püf noktaları nelerdir?” O gece anlattıklarındananladıklarımı eve gidince not etmiştim. O notlardan derledim; bakın, nelerdedi, nasıl dedi: “Yer altında; likit veya insan ve/veya ulaşım araçlarınıngeçişine olanak sağlamak üzere silindire benzer formlarda açılan güvenli“mekânlara” TÜNEL; bu mekânları oluşturmak üzere inşai girişimlerlezeminlerin ve kayaçların boşaltılmasına ve gerektiğinde, tünelin planlanankullanım ömrü boyunca “duraylığını” sağlamak üzere alınan tüm inşaîtedbirlere inşaat mühendisliği anlamında TÜNELCİLİK denir. Tünelcilikteseçilecek tüm inşaî girişim ve tedbirlerden; tünel için hedeflenen sonuçlarahızlı, emniyetli ve ekonomik olarak ulaşması beklenir. Ayrıca tünel,planlanan ömrü boyunca, güvenlik içinde servis vermelidir” dedi ve ilaveetti:

“Tünel için kazı yapılması, ortamın başlangıç gerilmelerini değiştirir. Doğaboşluk sevmez. Elindeki su, zemin, kaya, kayaç gibi tüm malzemeleriboşluğa doğru harekete geçirir. Kazı boşluğunun etrafında, kazılankayanın özelliklerine, kazı boyutuna, girişimin tipine ve tekniğine vesüresine bağlı bir aktifleşme zonu oluşur. Bu hareketlenen ve etkilenenkaya zonuna, inşaî tedbirlerle birlikte (beton kabuk, bulon, iksa vebenzerleri dahil) “sistem” denir. Sistem interaktif’dir, adeta canlı gibidavranır.

186

Dr. Vardar’ın 7 Ekim 2009 tarihli sunumundan alınmıştır.

4 E.Arıoğlu

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis”

19-2

1 Ey

lül

2012

/ İs

tanb

ul T

ekni

k Ü

nive

rsite

si /

Mah

ir Va

rdar

Öze

l Otu

rum

u / E

A-şo

19 Eylül 2012

Hareketlenen zonun çapına “Sistemin büyüklüğü” denir. Sistemin çapı,önce kazı çapı kadardır, “zamanla” büyür. Çapın gelişme hızı yüzlerceparametreye bağlıdır. Tünel ile tünelci, bu süreçte, kaidesi “doğa”tarafından yazılmış adeta 3 taş oyunu oynarlar. Tünelci, her türlü senaryoiçin oyuna hazırlık yapar. Diğer kelimelerle; ortamların, girişim ve tedbirlerzincirinin ve bunların birbirleriyle etkileşimlerinin “zamana göredavranışları” tünelci tarafından iyice bilinmelidir. Özetle; Tünelciliğin“püf” noktası; Sistemin Çapını büyümekten, süratle alıkoymaktır. Bupüf noktasına kimileri tünelcinin mahareti, kimileri sanatı diyor” dedi.

Benim size 220 kelime içinde naklettiğim ve birçok cümleye bedel“tünelcilik sanatı” tanımını, bir de matematiksel bağıntıları ile birlikte, Dr.Vardar’ın öğrencilerine anlattığını düşünün. Matematik, mühendisler için,çalışmalarını onsuz yürütemeyecekleri bir alettir. Tanım özetle; “sistemin“zamana” göre davranışını iyice anlayın, denklemlere “zamanı” sokun vebütün girişimlerinizi “zamanında” bitirin, demektedir.

Ayrıca, Mahir bu tanımı yaparken sadece konuşmadı; vücut dili, yüzifadeleri ve özellikle gözlerinden fışkıran neş’e pırıltıları ile kelimelere canverdi.

Bir filozof, nitelikli ve sıradan resim sanatını şöyle ayırt ediyor. “Resim,eğer sadece geceyi resmediyorsa sıradan, geceyi duyumsatıyorsanitelikli sanat eseridir”. Dr. Vardar’ı dinlerken, ondan ders dinleyenöğrencilere gıpta ederek “herhalde talebeleri kayayı, taşı sadecebilmiyorlar, belki de onlarla konuşabiliyorlardır” diye düşündüm.Akademisyenlik herhalde anlatarak ders vermeden öte bir şey. Hocaanlattığı konuyu ve konunun öznelerini öğrencilerine duyumsatabiliyorsadersini “sanata”, kendisini de “sanatkâr’a” dönüştürür.

213

Dr. Vardar’ın, Maden MühendisleriOdası Teknik Kongresinde yayınlanan“Kayanın Zamana Bağlı KırılmaDavranışlarının Madenlerdeki KayaYapılarının Stabilitesine Olan Etkisi”adlı makalesinden alınmıştır.1978

5 E.Arıoğlu

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis”

19-2

1 Ey

lül

2012

/ İs

tanb

ul T

ekni

k Ü

nive

rsite

si /

Mah

ir Va

rdar

Öze

l Otu

rum

u / E

A-şo

19 Eylül 2012

Sanatçı: Goldsworth’e saygı

174

Estetik, insanlık tarihi boyunca felsefenin ve matematiğin “köşe taşı”konusudur.

Kant’ın düşüncelerine göre: Estetik tutum, “toplumları değiştiren” ve“dünyayı şekillendiren” süreçleri belirler. Bir toplumda estetik tutumduyarlığının artması, toplumun devrimsel bir değişim platformu inşaetmekte olduğunun habercisidir.

1990’larda, Dr. King yazdığı “Matematik Sanatı” adlı kitapta “Birolgunun estetik olarak değerlendirilmesi için iki ilkenin varlığısaptanmalıdır,” diyor. Dr. King’e göre:

1) Her hangi bir olgu, işlevini yerine getirmesi için gerekli bütün özellikleriiçermeli, fakat işleve hizmet etmeyen hiçbir öğe veya özelliğiiçermemelidir.

2) Her hangi bir olgu, kendi özgün işlevinin yanı sıra, başka uygulamaalanlarına da uygulanabilmeli veya başka olguları da benzer şekildeaçıklamalıdır.

Dr. King’e göre, (a) ve (b) ilkelerini sağlayan eserler, yapıtlar, sorun çözümyolları, teorem ispatları, davranışlar, sonuçlar zarif veya estetik veyagüzel yapıt olarak nitelenmeye hak kazanıyorlar.

Dr. King’in “tamlık” ilkesi, felsefede “Occam Usturası” olarak bilinen ilkeile örtüşüyor. Bu ilke, “olguda yer alan öğelerin ve varlıkların gereksizyere çoğaltılmamasını ve varsa temizlenmesini” öneriyor. Dr. Vardar’ıntünelcilik sanatı tarifi, bu felsefi ve matematik tanımlar açısındandeğerlendirildiğinde zarif sıfatını kolayca hak ediyor.

6 E.Arıoğlu

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis”

19-2

1 Ey

lül

2012

/ İs

tanb

ul T

ekni

k Ü

nive

rsite

si /

Mah

ir Va

rdar

Öze

l Otu

rum

u / E

A-şo

19 Eylül 2012

136

Günlerden bir gün; dekan mı idi, dekan yardımcısı mı idi, yoksa sanatbirliği başkanı mı idi, hatırlamıyorum. Maden Fakültesinde rastlaştık.“Ağabey, gel bak sana neler göstereceğim” dedi. Fakülteyi, derslikleri,laboratuarları, öğrenci kantinlerini gezdirdi. Gezdirirken, yaptıklarınıanlatıyordu. Yine yüz mimikleri ve cıvıl cıvıl gözlerindeki parıltılar ilekonuşuyordu. Bana renk uyumlarını anlatıyor, ince işlerin detaylarınıincelettiriyordu. Her gittiğimiz mahalde derinden gelen düzgün ve yeterliseviyede çalan “klasik müzik” bize eşlik ediyordu. Yolda rastladığımızöğrenciler ile şakalaşıyor, öğrenciler ona gülücüklerle sanki buket buketteşekkür ve sevgi çiçekleri sunuyorlardı. Bu arada, bana, fakültededüzenlenen “Erguvanlı” konferansları için yaptığı aktiviteleri deanlatıyordu. O gün yaklaşık 1,5~2 saat birlikte olduk. Bu sürenin ne kadargüzel ve hızla aktığını hâlâ hatırlarım.

O günden beri, “Prof. Mahir Vardar’ı yaşamında başarıya ulaştıran temelunsur nedir?” diye birçok kere düşündüm. Bu konuşmayı hazırlarken deçok düşündüm.

7 E.Arıoğlu

“Kaya Mekaniğinde Mahir Bir Akademisyen / Mühendis”

19-2

1 Ey

lül

2012

/ İs

tanb

ul T

ekni

k Ü

nive

rsite

si /

Mah

ir Va

rdar

Öze

l Otu

rum

u / E

A-şo

19 Eylül 2012

Değerli Konuklar,

Mahir Hoca bilim adamlığı ve mühendislik yetenekleri ile Türkiye’nin enönemli demiryolu, karayolu, baraj ve metro projelerinde hayalindekidüşünceleri gerçeğe ulaştırmak için hep sanatı düşünen bir sanatkâr gibi,mesleğini sanat eseri niteliğinde işledi. Şahidiyim.

Torunum Eren beş yaşında idi. Ona enerjiyi ve bize iş yaptıran dürtüyüanlatmaya çalışıyordum. Bitkilerden, ağaçlardan bahsettim. Ağaçlarınmilyonlarca yıl toprağın altında kalması ile oluşan fosil enerjileri anlattım.Sözü güneşe getirip, “her enerji güneşten doğar” dedim. Eren itiraz etti.“Büyükbaba, bir şeyi unuttun”. “Nedir unuttuğum?” “Sevgibüyükbaba, sevgi. Sevgi enerji kaynağı. Annemizi seviyor, kucağınakoşuyoruz” dedi. Kalakaldım. Eren haklı idi. Sevmek, mutluluğumuzuarttırıyor, eylemlerimizi düzenliyor. Mahir de yaptıklarını seviyordu,öğrencilerini seviyordu, Kemal Erguvanlı’yı seviyordu; taşı, toprağısevmeyi ondan öğrenmişti. “Sevgisi ile aklını genişletiyor ve böylecefark yaratıyordu. Mahir Vardar’ın sırrının bu olduğuna inanıyorum.”

Sevgili Mahir; meslek hayatın boyunca yaptıklarına, öğrencilerineöğrettiklerine, üniversitene verdiklerine, Kemal Erguvanlı’nın ve ErdoğanYüzer’in sana sundukları sevginin değerini bilmene, Erguvanlı elmasınınmanasını yaşatmana ve biz seni sevenlere sunduğun dostluğa teşekkürederiz. İyi ki seni tanıdık. Sana sevdiklerinle mutlu ve çok uzun bir yaşamdilerim.

Bu vesile ile Erguvanlı hocamın hatırası önünde saygı ile eğiliyorum.

Ersin Arıoğlu19 Eylül 2012İTÜ / Ayazağa1.117 Kelime

184

Sanatçı: Nizamettin Mollasalihoğlu’na saygı.