Macs, Bel a Casper yn Achub y Byd

© Hawlfraint y Goron 2010

CMK-22-04-001(1731)

E3340910

geiriau a lluniau ganAnna Surridge

dyluniwyd a golygwyd gan Lywodraeth y Cynulliad

Macs, Bel a Casper yn Achub y Byd

Efallai eich bod yn

meddwl mai

creaduriaid digon cyffredin yw'r gath a'r ci a'r iar yma.

2

creaduriaid digon cyffredin yw'r gath a'r ci a'r iar yma.

Ond, oe

ddech chi'n gwybod . . .

Rhag beth, meddech chi?

. . . eu bod nhw'n

achub y byd yn eu hamser sbar?

3

4

Ar gyfer popeth rydyn ni'n ei wneud, mae angen egni (neu ynni),

ac mae

'n rhai

d i'r y

nni hwnn

w ddod o rywle.

Rydyn ni'n

cael ynni fel arfer drwy losgi tanwydd ffosil fel glo, olew neu nwy,

ond yn anffodus

mae llosgi'r rhain yn gwneud niwed i'

r amg

ylche

dd,

5

ac maen nhw'n mynd yn brin.

Er mwyn cael yr ynni hwn,

rhaid llosgi tanwydd

6

ac mae hyn yn creu nwyon ty gwydr niweidiolsy'n arwain at yr effaith ty gwydr.

Mae ynni'r haul yn cyrraedd atmosffer y ddaear.Ond beth yw'r effaith ty gwydr?

Mae'n taro'r ddaear, ac mae rhywfaintohono'n dianc yn o l i'r gofod,

ond mae'r nwyon ty gwydr

rhag dianc.

yn rhwystro'r gweddill

Mae wedi ei ddal...

ac mae hyn yn creu nwyon ty gwydr niweidiol

7

Felly mae'r ddaear yn cynhesu achynhesu - dyma'r effaith ty gwydr.

Mae'n newyddion drwg iawn bod y blaned yn cynhesu.

Mae'n gwneud i wahanol bethau

ddigwydd, fel llifogydd,

sychde

r, codi

lef

el y mor,

8

meddai Casper.Newid hinsawdd yw'r enw ar hyn.

"Mae cartref rhewllydfy ffrind Emma yn toddi.

Cyn hir fydd ganddiddim lle i fyw"

a cholli

cynefinoedd.

9Felly mae'r ddaear wir angen help ein harwyr i atal y broblem!!

10

Mae Casper yn helpu yn y

Cludiant

ffordd y mae'n teithio o gwmpas.

1 1

Mae Casper yn ceisio

beicio i bobmanar deithiau byr,

yn lle mynd yn y car sy'n gollwng nwyon ty gwydr.

12

Ac ar drip

mae bob amser yn dal y bws. Mae'n

ailddefnyddio ei fag siopa yn lle

cael rhai plastig o hyd ac hyd.

siopa i'r dref,

13

Ac ar drip Er bod Casper yn hoffi mynd dramor, mae'n penderfynu arossiopa i'r dref, ar wyliau yn y wlad hon.

Mae llond gwlad o bethaui'w gweld a'u gwneud yma!

Trwy aros gartref, mae'n lleihau'r cymylau anferth o nwyon tygwydr sy'n gollwng o awyrennau.

14

Mae M

acs yn

helpu trw

y arbed

dwr.

dw^ r

15

Mae Macs wrth ei fodd yn garddio a thyfu ei fwyd ei hun.Mae'n casglu dwr glaw mewn casgenar gyfer yr ardd, yn lle defnyddiopibell ddwr.

arbed llaweriawn o ddwr.

Mae hyn yn

Wrth l

anhau

ei ddann

edd,

gallwch wastraffu hyd

at 20 litr o ddwr y dydd wrth adael dwrtap i lifo!

16

mae'n c

au'r ta

p

17

Ac e

r bod

Macs yn hof

fi cael bat

h,

mae'n cael caw

od bob tro

er mwyn arb

ed dwr.

18

Mae Bel yn helputrwy ddefnyddiollai o ynni.

Ynni

19

Mae Bel wrth ei bodd yn gwrando ar gerddoriaeth.

a fyddwch chiddim yn gwastraffucymaint o ynni.

Ond dyw hi byth yn defnyddio trydan dros nos argyfer ei pheiriant ' i-cod'.

Mae awr neu ddwy yn ddigon

20

Os yw hi'n teimlo braidd yn oer,

dyw hi ddim yn troi'r gwres ymlaen,

ond yn swatio dan flanceda sgarff gynnes.

21

Ac erbyn amser gwely, mae'n

diffodd y goleuadau i gyd,

DRWYWASGU'RSWITSH

fel nad yw'r golau 'standby' yn dal i wastraffu ynni.

22

Dim ond

petha

u bach

yw'r rh

ain, OND. . .

. . .os gallw

n ni i gyd helpu'n harwyr

trwy wneud yr un fat

h a nhw

. . .

23

. . .os gallw

n ni i gyd helpu'n harwyrFe allwn ni wneud

24

GeirfaAmgylchedd - Yr amgylchedd yw popeth o'n cwmpas sy'n effeithio ar ein gallu i fyw ar y Ddaear - yr aer yr ydym yn ei anadlu a'r dwr sy'n gorchuddio'r rhan fwyaf o arwyneb y Ddaear, y planhigion a'r anifeiliaid o'n cwmpas, a llawer mwy.

Atmosffer - Haen o nwyon o amgylch ein planed yw atmosffer y Ddaear; disgyrchiant sy'n ei gadw yn ei le. Mae'r atmosffer yn amddiffyn bywyd ar y ddaear rhag pelydrau niweidiol yr haul. Mae hefyd yn cynhesu'r ddaear drwy gadw gwres yr haul ac yn gostwng y tymheredd rhwng dydd a nos.

Casgen ddwr - Tanc dwr a ddefnyddir i gasglu a storio dwr glaw ar gyfer defnydd personol.

Cynefin - Yr ardal y mae rhywbeth yn bodoli neu'n byw ynddi.

Dramor - Pan ydym yn mynd dramor, rydym yn mynd i wlad wahanol, tu allan i'r Deyrnas Unedig.

Effaith ty gwydr - Pan fydd arwyneb y ddaear yn cynhesu am fod nwyon ty gwydr wedi'u dal yn yr atmosffer ac yn cadw pelydrau'r haul i mewn.

Glo - Mae glo yn graig ddu sy'n cael ei ffurfio wrth i weddillion planhigion gael eu gwasgu'n dynn dros filiynau o flynyddoedd. Mae glo wedi'i wneud o garbon yn bennaf, ac mae'n cael ei losgi fel tanwydd.

Goleuadau standby/modd segur - Golau ar ddarn o gyfarpar electronig a ddefnyddir i ddangos bod y ddyfais yn y modd segur (standby).

Newid hinsawdd - Newidiadau yn yr hinsawdd oherwydd yr effaith ty gwydr.

Nwy - Sylwedd nad yw'n solid nac yn hylif ar dymheredd cyffredin, sydd a'r gallu i ehangu am byth - fel aer, er enghraifft.

Nwyon ty gwydr - Nwyon sy'n cyfrannu at gynhesu atmosffer y Ddaear drwy adlewyrchu pelydriad o arwyneb y Ddaear, e.e. carbon deuocsid, oson neu anwedd ddwr.

Olew - Hylif a ffurfiwyd wrth i blanhigion ac anifeiliaid o'r cyfnod cynhanes gael eu gwasgu gyda'i gilydd dros filiynau o flynyddoedd. Defnyddir olew i wneud petrol a diesel yn bennaf, yn ogystal a chynhyrchion petrol eraill.

Sychder - Cyfnod hir o dywydd sych iawn yw sychder - amser hir heb law o gwbl, neu dim ond ychydig o law.

Tanwydd - Ffynhonnell ynni sy'n cael ei losgi i ddarparu pwer neu wres.

Tanwydd ffosil - Mae tanwydd ffosil yn ffynonellau ynni na ellir eu hadnewyddu, a ffurfiwyd dros 300 miliwn o flynyddoedd yn ol. Mae tanwydd ffosil wedi'i wneud o weddillion planhigion ac anifeiliaid. Roedd planhigion ac anifeiliaid yn dadelfennu ar ol marw, ac roedd haenau o bridd yn eu gorchuddio. Filiynau o flynyddoedd yn ddiweddarach, mae tri math o danwydd ffosil i'w cael: olew, nwy naturiol a glo.

Ynni - Ffynhonnell o bwer y gellir ei ddefnyddio - tanwydd ffosil neu ynni adnewyddadwy.