̺íãºíèé áîäëîãî

Ëåêö-10, 11

Àãóóëãà

• ̺í㺠ãýæ þó âý?

• ̺íãºíèé ýäèéí çàñàãò ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã

• ̺íãºíèé õýëáýð¿¿ä

• ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü

• ̺íãºíèé àãðåãàòóóä

• ̺íãºíèé òîîíû îíîëûí òýãøèòãýë

• ̺íãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷

• ̺íãºíèé ýðýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü

• ̺íãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýð

• Òºâ áàíê áà àðèëæààíû áàíê

• ̺íãºíèé áîäëîãûí àðãà õýðýãñýë

• ̺íãºíèé 纺ëºí áà õàòóó áîäëîãî

̺íãº

• ̺í㺠íü àëèâàà àæèë ã¿éëãýýíä àøèãëàæ

áîëîõ ñàíõ¿¿ãèéí àêòèâ þì.

• Òóõàéí ýäèéí çàñàãò äàðààõ 3-í ¿¿ðãèéã

ã¿éöýòãýæ áàéãàà á¿õ ç¿éëèéã ìºíãº

ãýæ îéëãîæ áîëíî. ¯¿íä:

1. ªðòãèéí õýìæ¿¿ð

2. ÿéëãýýíèé õýðýãñýë

3. Õóðèìòëàëûí õýðýãñýë

̺íãºíèé õýëáýð¿¿ä

1. Ýä áàðààí ìºíãº

2. Áýëýí ìºíãº

3. Áýëýí áóñ ìºíãº

Ýä áàðààí ìºíãº

• Ýðò ¿åä áàðàà ìºíãºíèé ¿¿ðýã

ã¿éöýòãýæ áàéñàí.

• Æèø: õîíü, õàäàã, öàé, íîîñ, íîîëóóð ã.ì

• Áàðààã áàðààãààð ñîëüæ õýðýãöýýãýý

õàíãàäàã áàéñàí. ¯¿íèéã áàðòåðûí

õóäàëäàà ãýäýã.

Áýëýí ìºíãº

• Öààñàí ìºíãº, çîîñîí ìºíãº

• Ýäãýýð íü òºâ áàíêíû

ºðèéí áè÷èã.

• Õýâëýõ çàðäàë áîëîí

õóäàëäàí àâàõ

÷àäâàðûí õîîðîíä

õàìààðàë áàéõã¿é.

Áýëýí áóñ ìºíãº

• Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ

• Ýëåêòðîí êàðò ã.ì

Äàâóó òàë:

• Èõ õýìæýýíèé ìºí㺠àâ÷ ÿâàõ

øààðäëàãàã¿é

• Ýðñäýë, àþóë áàãà

• Õ¿¿ãèéí îðëîãî ºã÷ áàéäàã

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò íü òóõàéí óëñûí

õýìæýýíä ìºíãºíèé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ

áàéãàà á¿õ òºðëèéí àêòèâóóäûí

íèéëáýðýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

̺íãèéã õºðâºõ ÷àäâàðààð íü äàðààõ

àãðåãàòóóäàä àíãèëäàã. ¯¿íä:

1. ̺í㺠0 /M0/

2. ̺í㺠1 /M1/

3. ̺í㺠2 /M2/

̺í㺠0

• ÿéëãýýíä áàéãàà áýëýí ìºí㺺ð

òîäîðõîéëîãäîíî. ¯¿íä:

1. Áàíêíààñ ãàäóóðõ ã¿éëãýýíä áàéãàà áýëýí

ìºíãº

2. Àðèëæààíû áàíêóóäûí êàññàíä áàéãàà

áýëýí ìºíãº

̺í㺠1

1. Ì0

2. Õàðèëöàõ äàíñíû ìºíãº

3. Õóãàöààã¿é õàäãàëàìæ

̺í㺠2

1. Ì1

2. Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ

3. Á¿õ òºðëèéí âàëþòûí õàäãàëàìæóóä

• Ìîíãîë óëñ õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí õºãæèë ñóë ó÷èðÌ3, Ì4-èéã òîîöäîãã¿é ó÷ðààñ ìºíãºíèéíèéë¿¿ëýëòèéã Ì2 òîäîðõîéëäîã.

• ̺íãºíèé íèéò õýìæýý íü ýäèéí çàñàãò õýðõýííºëººëºõ âý? Ãýäýã àñóóäëûã ñóäëàíà.

• ¯¿íèéã ìºíãºíèé òîîíû îíîëûí òýãøèòãýëèéã àøèãëàíòàéëáàðëàíà.

(1.1)

• ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò íü ÄÍÁ-íèé äåôëÿòîðòîé ýåðýã

õàìààðàëòàé áîëîõ íü äýýðõ òýãøèòãýëýýñ õàðàãäàíà.

• ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã àøèãëàí ìºíãºíèé

¿ðæ¿¿ëýã÷èéã òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé.

• ¯¿íèé òóëä ýõëýýä ñóóðü ìºíãèéã òîäîðõîéëú¸.

• Ýíä: Â- ñóóðü ìºíãº

Ñ- ã¿éëãýýíä áàéãàà áýëýí ìºíãº

R- àðèëæààíû áàíêóóäûí çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýý.

RCB (1.2)

Íèéò ìºíãºíèé õýìæýý áóþó ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëò

Ýíä: M2 - ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò

D – á¿õ òºðëèéí õàäãàëàìæ

(1.3)

• ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò, ìºíãºíèé ñóóðèéí õîîðîíäîõ õàìààðàë

îðøèí áàéäãûã òîäîðõîéëîõûí òóëä äàðààõ 2

êîýôôèöèåíòèéã îðëóóëúÿ

CR- áýëýí ìºí㺠áà õàäãàëàìæèéí õàðüöàà

RR- çààâàë áàéëãàõ íººöèéí íîðì

(1.4) (1.5)

• Áýëýí ìºí㺠áà õàäãàëàìæèéí õàðüöààã òºâ áàíêçîõèöóóëàõ áîëîìæã¿é.

• Ýäèéí çàñàãò áýëýí ìºí㺠áàãà áàéõ íü ¿ð àøèãòàé áàéäàã.

• Çààâàë áàéëãàõ íººöèéí íîðìûã àðèëæààíû áàíêóóäûí òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí òîäîðõîé õóâèàð òîãòîîäîã.

• Ìîíãîë áàíêíààñ õàðèëöàõ äàíñ, õàäãàëàìæèéí ¿ëäýãäýëáîëîí ìîíãîë áàíêíààñ òîãòîîñîí áàíêíû áóñàä àêòèâèéí5<R<30 áàéõààð òîãòîîäîã.

1.4, 1.5-ààñ áýëýí ìºíãº, çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýýã

òîäîðõîéëæ 1.2, 1.3-ä îðëóóëáóàë äàðààõ õýëáýðòýé

áîëíî.

BRRCR

CRM

RRCR

CR

DRRCR

DCR

B

M

DRRCRB

DCRM

DRRDCRB

DDCRM

DRRR

DCRC

s

s

s

s

*1

1

*)(

*)1(

*)(

*)1(

**

*

*

*

Ýíý ñèñòåìèéí ýöñèéí ¿ð ä¿í

áîëîõ 2 òýãøèòãýëèéã õîîðîíä

íü õàðüöóóëúÿ.

(1.7) Òýãøèòãýëèéí õóâüä äàðààõ òýìäýãëýãýýã

îðóóëúÿ.

(1.6)

(1.7)

BmmM

BRRCR

CRM

RRCR

CRmm

s

s

*

*1

1

(1.8)

(1.8)- òýãøèòãýë äýõ mm-íü ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã áºãººä ýíýõ¿¿

¿ç¿¿ëýëò íü ìºíãºíèé ñóóðü íýã íýãæýýð íýìýãäýõýä ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëò õè íýýí íýãæýýã íýìýãäýõèéã õàðóóëíà.

• mm>1 áàéõ áºãººä áàíêíû ñèñòåìèéí õºãæ뺺ñ õàìààð õýëáýëçýæ áàéäàã áà äàðààõ ãóðâàíòîõèîëäîë ¿¿ñýõ áîëîìæòîé.

• ¯¿íä:

1. Îãò áàíêã¿é ýäèéí çàñàã

2. Á¿ðýí áàíêèæñàí ýäèéí çàñàã

3. Õîëèìîã ñèñòåì á¿õèé ýäèéí çàñàã

Îãò áàíêã¿é ýäèéí çàñàãò ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã íü 1-òýé

òýíö¿¿ áàéíà.

11

11

11

00

0

CR

CR

CR

RRCR

CRmm

RR

D

CCR

R

D

(1.9)

Á¿ðýí áàíêèæñàí ñèñòåì á¿õèé ýäèéí

çàñàãò ¿ðæ¿¿ëýã íü 1/RR áàéíà.

RRRRCR

CRmm

CRC

11

00

(1.10)

Õàðèí õîëèìîã ñèñòåì á¿õèé ýäèéí çàñàãò 1<mm<1/RR

áàéíà.

• ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã òóõàéí óëñûí òºâ

áàíêíààñ çîõèöóóëäàã.

• ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò õ¿¿íèé ò¿âøíýýñ

õàìààðäàãã¿é áºãººä ãðàôèêò áîñîî

òýíõëýãò õ¿¿íèé ò¿âøèíã àâáàë áîñîî

òýíõëýãòýé ïàðàëëåëèàð ä¿ðñëýãäýíý.

B

A

r

r2

r1

sM

sM

• Òºâ áàíê ìºíãºíèé òîîíû îíîëûí òýãøèòãýëèéã õàíãàõóéöààð

ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëòèéã çîõèöóóëàõûã çîðüäîã.

•Èéìä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò íü õ¿¿íèé ò¿âøèíãýýñ õàìààðàõã¿é,

õàðèí

õ¿¿íèé ò¿âøèíã òîäîðõîéëäîã.

̺íãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýð

• ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò, ýðýëòèéã íýãòãýñíýýðìºíãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýðèéã òîäîðõîéëîõáîëîìæòîé.

• Èíãýñíýýð òýíöâýðò õ¿¿, òýíöâýðò ìºíãºíèéõýìæýýã òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé.

• ̺íãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýðèéã äàðààõãðàôèêò ä¿ðñýëáýë äàðààõ áàéäàëòàéáàéíà.

r

*r

sM

*E

sd MM ,

)( dMfr

sd MMM *

M*- òýíöâýðò ìºíãºíèé òîî õýìæýý.

r*- òýíöâýðò õ¿¿

• ̺íãºíèé ÇÇ-í òýíöâýð íü ìºíãºíèé ýðýëò íèéë¿¿ëýëòèéíõ¿¿íèé áóñ õ¿ èí ç¿éëýýñ õàìààðàí íýã òºë⺺ñ íºãºº òºëºâò øèëæèíý.

• Èíãýñíýýðýý ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýðò õ¿¿íèéò¿âøèí áîëîí ìºíãºíèé õýìæýý ººð ëºãäºíº.

• Æèøýý íü:

– Íýðýëñýí ¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí ºñºõ

– Áàðàà ¿éë èëãýýíèé ¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèí ºñºõ ã.ì

• ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ººð ëºëòèéí ìºíãºíèé áîäëîãîãýñýí õýñýãò àâ ¿çíý.

r

*r

sM

*E

sd MM ,

)( dMfr

sd MMM *

*

1E

)(1

dMfr

*

1r

̺íãºíèé ýðýëò

tdtd

tdtd

td

MYP

PYPkM

YPkMV

YPM

kV

V

YPMYPVM

***

***

1

***

ãýâýë

áîëíî

Òºâ áàíê áà àðèëæààíû áàíê

• Áàíêíû 2 òîãòîëöîî áàéäàã.– Òºâ áàíê “Ìàíàé óëñ Ìîíãîë áàíê ãýæ íýðýëäýã”

– Àðèëæààíû áàíê

• Òºâ áàíê íü òóõàéí óëñàä íýã áàéäàã.

• ¯íäýñíèéõýý ìºíãºí òýìäýãòèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ íü¿íäñýí çîðèëò.

• Òºâ áàíê íü ººðèéíõºº çîðèëòûí õ¿ðýýíä:– Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë

– Áàíêíû òîãòîëöîîíû òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çàìààð ¿íäýñíèéýäèéí çàñãèéí òýíöâýðòýé õºãæèëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýíý.

Ìîíãîë áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà

ÿâóóëàõ èãëýë:

1. ̺íãºí òýìäýãò ã¿éëãýýíä ãàðãàõ

2. ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã çîõèöóóëàõ çàìààð ìºíãºíèéáîäëîãûã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ.

3. ÇÃ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí çóó ëàã èéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ.

4. Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ.

5. Áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîã çîõèöóóëàõ

6. Ãàäààä âàëþòûí óëñûí íººöèéã ýçýìøèæ, çîõèöóóëàõ.

• Òºâ áàíê òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûã

áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëíý.

• Ìîíãîë óëñûí õóâüä ìºíãºíèé áîäëîãûã

áîëîâñðóóëæ æèë á¿ðèéí 10-ð ñàðûí 1-

íèé äîòîð ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðüäàã.

¯¿íä äàðààõ àñóóäàë òóñãàãäñàí

áàéíà. 1. Ýäèéí çàñàã äàõü

1. ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò,

2. Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí áàéäàë, ò¿¿íä íºëººëñºí õ¿ èíç¿éëñ, øàëòãààíû òàéëáàðëàñàí ä¿ãíýëò.

2. Ìîíãîë áàíêíààñ

1. Äàðààãèéí æèëä áàðèìòëàõ ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò,

2. Äîòîîäûí ¿íý áîëîí õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé ãàäààäâàëþòààð èëýðõèéëýãäýõ òºãðºãèéí õàíøèéí¿ç¿¿ëýëòèéí ººð ëºëòèéí õÿçãààð,

3. Ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýðýãñýë.

Àðèëæààíû áàíê

• ÌÓ-ûí áàíêíû òóõàé õóóëèíä

– Õóâü íèéë¿¿ëýã äèéí îðóóëñàí ìºíãºí õºðºí㺺ñ á¿ðäñýí ä¿ðìèéí ñàíòàé,

– Õóâü íèéë¿¿ëýã èä îðóóëñàí õºðºíãèéíõºº õýìæýýãýýð ñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã,

– Áóñäûí ìºíãºí õºðºíãèéã õóðèìòëóóëæ,

– ªºðèéí íýðèéí ºìíººñ çýýë îëãîõ,

– Òºëáºð òîîöîî çýðýã ñàíõ¿¿ãèéí çóó ëàëûí àæèë¿éë èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã òºâáàíêíû òóñãàé çºâøººðºëòýéãýýð ýðõýëäýã

– Àøãèéí òºëºº õóóëèéí ýòãýýäèéã áàíê ãýíý.

Áàíê äàðààõ ¿éë àæèëëàãàà

ýðõýëäýã. ¯¿íä:• ̺íãºí õàäãàëàìæ

• Çýýë

• Òºëáºð òîîöîî

• ªºðèéí íýðèéí ºìíººñ ãóðàâäàã ýòãýýäýäáàòàëãàà, áàòëàí äààëòãàðãàõ.

• Ãàäààä âàëþò õóäàëäàíàâàõ, õóäàëäàõ, õàäãàëàõ, õàäãàëóóëàõ.

• Õóóëü òîãòîîìæîîðõîðèãëîîã¿é áºãººä òºâáàíêíààñ çºâøººðñºíñàíõ¿¿ãèéí áóñàä àæèë, ¿éë èëãýý.

• ¯íýò ìåòàë õóäàëäàí, ýðäýíèéí óëóó õóäàëäàíàâàõ, õóäàëäàõ, õàäãàëàõ, õàäãàëóóëàõ.

• ¯íýò ç¿éë õàäãàëàõ.

• Ãàäààä òºëáºð òîîöîî õèéõ

• ¯íýò öààñ ãàðãàõ, õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ.

• Ñàíõ¿¿ãèéí ò¿ðýýñèéí ¿éëàæèëëàãàà

• Õºðºí㺠îðóóëàëò, ñàíõ¿¿ãèéí èãëýëýýðçºâëºìæ ºãºõ, ìýäýýëýë ºãºõ.

̺íãºíèé áîäëîãûí àðãà õýðýãñë¿¿ä

• ̺íãºíèé áîäëîãûí çîðèëãî íü ìºíãºíèéíèéë¿¿ëýëòèéò çîõèöóóëàõ çàìààð ìàêðîýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí çîðèëòóóä áîëîõ:

– Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé ºñºëòèéã áèé áîëãîõ,

– Èíôëÿöèéã òîãòâîðæóóëàõ

– Á¿ðýí àæèë ýðõëýëòèéã õàíãàõàä îðøèíî.

• Òºâ áàíê òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûãõýðýãæ¿¿ëýõäýý ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèé㺺ð ëºõ áºãººä ¿¿íäýý äàðààõ ¿íäñýí àðãàõýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàäàã. ¯¿íä:

• Øóóä àðãà õýðýãñýë:

– Áàíêíààñ îëîõ çýýëèéí ¿ëäýãäýëä õÿçãààðëàëòõèéõ

– Áàíêèíä îëãîõ çýýëèéí õýìæýýã òîãòîîõ

• Øóóä áóñ àðãà õýðýãñýë:

– Çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâü õýìæýýã òîãòîîõ.

– Òºâ áàíêíû çýýë, ¿íýò öààñíû õ¿¿ áîëîíõÿìäðóóëàëòûí õóâèàð äàìæóóëæ õ¿¿ãèéííýãäñýí áîäëîãî ÿâóóëàõ

– Íýýëòòýé çàõ çýýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ

̺íãºíèé 纺ëºí áîëîí õàòóó áîäëîãî

• Òºâ áàíêíû ç¿ãýýñ ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãî

áàðèìòàëæ áàéâàë ¿¿íèéã ìºíãºíèé 纺ëºí

áîäëîãî ãýíý.

• Ýñðýã òîõèîëäîëä ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëòèéã áóóðóóëàõ èãëýëýýð

áîäëîãî ÿâóóëæ áàéâàë ìºíãºíèé õàòóó

áîäëãî ãýæ íýðýëäýã.

THE END