ĐÊMTHÁNHVÔCÙNGTácgiả:HeinrichBöll

Thểloại:TậpTruyệnNgắnDịchgiả:PhạmHảiHồ

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

LỜIMỞĐẦUTôibiếtHeinrichBölllầnđầuquacuốnsáchnhỏ:“Nhữngvướngmắcở

tìnhanhem”.[1]Đólàmộttuyểntậpgồmnhữngbàiviếttrongkhoảngthờigiantừ1968đến1972,đềcậpđếnmộtsốvấnđềthờisựởĐứccũngnhưởnhiềunướckhác.ĐốivớimộtngườiViệtNam,cólẽkhônggìđángchúýhơnnhữnglờiphảnđốicủaBöllsauđợtdộibommiềnBắcViệtNamvàodịplễNô-en1972củakhônglựcMỹ.Tuynhiên,tácphẩmvàcuộcđờicủaHeinrichBöll cho thấy lúcnàoôngcũngđấu tranh chonhânbảnvà côngbằng,cũngbênhvựckẻyếuthế,bịxemthườngnhânphẩmbấtluậnnơinào.Bêncạnhphẩmchấtnghệ thuật, có lẽ chínhđiềunàyđãdẫn tớimộthiệntượngkhógiảithích:tácphẩmcủaôngđượchàngchụctriệungườitrênkhắpthếgiớiyêuchuộng,hàngchụctriệungườithuộcnhiềudântộc,tầnglớp,hệthốngchínhtrịvàvănhóakhácnhau.Rất tiếcnhàvăn ítđượcbiếtđếnởViệtNam.Hìnhnhưchỉcóbacuốn

tiểu thuyết của ông được dịch ra tiếngViệt, đó là “Lạc lối về”, “Cáimặtbuồncủatôi”và“DanhdựđãmấtcủaKatharinaBlum”vớitổngsốxuấtbảnchừngvàingàncuốn.Trongkhiđó,đặcbiệtnhững truyệnngắnvà truyệnvừaôngviết trongnhữngnăm1950, tức thờihậuchiếnớĐức, tuycóbốicảnhvănhóa–lịchsửkhácViệtNamnhưngnộidunglạikhágầngũivớichúngta.Chẳnghạntruyện“CáicânnhàhọBalek”liênquantớimộtkinhnghiệmlịchsửlâuđờicủanhândânViệtNamlàhễcóbấtcôngápbứcthìcó đấu tranh.Một số truyện khác như “Đêm thánh vô cùng” dính dáng ítnhiềuđếnđề tàichiến tranh.Cũngchẳngxa lạvớichúngta làmôi trườngsốngtrongđóđạođứcgiảvàchủnghĩacơhộihòalẫnvớinhữngcốgắnggiữ gìn nhân cách và phẩm giá con người (“Toàn tập im lặng của tiến sĩMurke”).Lạicónhữngtruyệnngắndẫnchúngtatớinhữngphươngtrờixalạnhư “Mùi vị bánh mì” và “Người cha hùng của nữ thủy thần Undine”.Nhưngnếuxemxétkỹ,chúngtacũngcóthểkhámphánơiđâynhữngđiểmtươngđồnggiữavănhóaĐứcvàvănhóaViệtNam:ýnghĩathiêngliêngcủabánhmìgầngiốngnhưsựquýtrọnghạtlúa,lòngyêukínhsôngRhincóthểsánhvớitìnhcảmthiếtthađốivớinhữngdòngsôngquêhương.Nhữngchủđềvừaquenthuộcvừaxalạấy,nhưngcốttruyệnđôilúccóhơinặngnềmàlờikểtruyệnlạihómhỉnhnhẹnhàngấy,nhữngtầngnghĩakhácnhautrongcùngmộttruyện;vớicácđặctínhấy,tácphẩmcủaHeinrichBöllchắcchắncũngsẽmanglạichođộcgiảngườiViệtniềmvuithúvànhữnggợiýhay.CólẽmộttrongnhữngđềtàiđượcBöllquantâmnhấtlàsựthahóacủa

conngườitrongxãhộicôngnghiệphiệnđạivớinhữngnghịchlýquáhiểnnhiêncủanó(“Ngườivứtbỏ”,“Giaithoạilàmsuygiảmđạođứclaođộng”).Theoông,hệthốngkinhtế–xãhộiquáthiênvềsảnxuất–tiêuthụvàcác

cơchếquan liêukhôngnhữngđóngkhung,chuẩnmựchóaconngườimàcòntạonêntâmđịatônthờvậtchất,xemthườngcácgiátrịtinhthầnvàđờisốngnộitâm.Dĩnhiênconngườithìkhôngdễđóngkhung,chuẩnhóanhưmộtsảnphẩmcôngnghiệpđược..Nhữngnhânvậtchínhtrongcáctácphẩm,nhấtlàtrongnhữngtruyệnchâmbiếmcủaBöll(“Sẽxảyrađiềugì”,“Ngườivứtbỏ”),đềucónhữngđiểm“khônggiốngai”,nhữnghànhvingoàilềlốigòbócủaxãhội.Ngườitavừacườinhữngnhânvậtkỳcụcấyvừacócảmtìnhvớihọ,đểrồi thíchthúkhikhámpháramìnhcũngcónhữngđiểmkỳcụcnàođó–cảmtìnhtrởnênđồngcảm,cườingườihóaracườimình,cườiconngười nói chungmột cách thoảimái, không chút ác ý.Phải chăngviệc rangoàikhuônkhổgòbó,bằnghànhđộnghaytrongtưởngtượng,làphảnứngtựnhiêncủaconngườivớiphẩmchấtcómộtkhônghaicủanó,làbiểuhiệncủakhátvọngvềsựháihòagiữacánhânvàxãhội,cộngđồng?NgườitacóthểtựđặtcâuhỏiấykhiđọcHeinrichBöll.Theocáchhìnhtượngcủaông,điềukiệntiênquyếtđểthànhngườilà“rờibỏcáikhung”,vàmuốnđạttớitìnhhuynhđệ,trướchếtphải“phábỏcáikhungcũkỹấy”.Điềucầnnhấnmạnhởđây làkhichỉ tríchnhữngcơchếkìmhãmnhân

cáchconngười,Böllkhôngđứngngoài,càngkhôngđứngtrêncộngđồng,vàkhidiễntảcácnhânvậtcủamình,ôngkhônglấytưcách“chủnhânhayquantòanhưnghòamìnhvớihọnhưthểanhem”.Chúngtahãynghelờitựthuật củaông trongmộtbàinóivề tìnhhuynhđệ:Tácgiả tôikhông sốngtrênngọnhảiđăngtỏaánhtrongsạch,pháthiệncáidơbẩnởquanhmình,đểrồikhisángngờilênvìtrongsạch,anhtalêntiếngchửimắngcáidơbẩnấy.Tácgiảtôisốngtrênđấtđãlàmnênanhta,đaunỗiđaucủađấtđãlàmnênanhta.!!!Anhtacũngănbánhmì,uốngbia,đóngthuế,xemxi-nê,thihànhbổnphậncôngdânv.v…Nếucócáigìnânganhtalênmộtchútsovớidânđịacầuthìđócólẽlàkhảnăngdiễnđạtcùngvớikhảnăngphátbiểunhữngđiềuđượcxemnhưkhôngthểphátbiểu.Đốivớitácgiảtôi,viếtláchlàmộtquátrìnhdânchủ,anhtakhôngphảilà

chủnhânhayquantòanhưnglàanhemvớitoànthểcácnhânvậtcủamình,anhtaởngaygiữasựvật,giữanhữngconngườidomìnhtạonênbằngngônngữ.[2]

GIỚITHIỆUTÁCGIẢHeinrichBöllsinhngày21-12-1917tạithànhphốColognecổkính.Lớn

lên,ônghọcnghềbuônsách,nửachừngthìbỏ.Đếnnăm1939,ôngbắtđầuhọccácmônĐứchọcvàcổngữvănhọc.Trong thếchiến thứhai,ôngđilính,bịthươngnhiềulầnvàbịAnhPhápbắtlàmtùbinh.Năm1945,ôngtrởvềsinhquán,họctiếpmônĐứchọc,đồngthờilàmnhiềuviệcđểsống.Từ1951trởđi,ôngthậtsựhànhnghềviếtvăn,mặcdùôngđãviếttruyệnngắntừbốnnămtrước.Vớicuốn“Bi-avàolúcchíngiờrưỡi”xuấtbảnnăm1959,ôngbắtđầunổi tiếng.Năm1969,ôngnhậnhọcbổngcủaVillaMassimo,mộttổchứcvănhóaquantrọng,vàđithamquancácnướcAi-len,LiênXôvàHoaKỳ.Banămsau,ôngdạymônnghệthuậtthơởđạihọcFranctortbênsôngMain.1972,ôngđượcgiảiNobelvănchương.Từ1971đến1974,ônglàchủtịchhộiVănbútquốctế(PENInternational).Saubốnmươinămhoạtđộngtrongnhiềulãnhvực,ôngquađờivàongày16-7-1985.Ngoàimộtsốlớn tiểu thuyết, truyệnvừavà truyệnngắn,ôngđể lại nhiềubài thơ,kịch,truyện châm biếm, tiểu luận, luận văn chính trị và văn chương cũng nhưnhiềutruyệndịch,nhấtlàtừtiếngAi-len.

ĐêmThánhVôCùngITronghọhàngchúngtôi,nhữnghiệntượngsuyđồiđãhiệnrõnhưngtheo

một thỏa thuậnngầm,người tacô làmngơmột thờigiandài,chođếnbâygiờmớiquyếtđịnhnhìnthẳngvàomốinguytrướcmắt.Tôichưadámdùngchữ sụp đổ nhưng nhiều sự kiện đáng lo ngại tích tụ tớimức nguy hiểm,buộctôiphảithuậtnhữngđiềutuylạtaivớingườiđồngthời,nhưnglạilàsựthậtkhôngthểchốicãi.Nấmmốchủyhoạiđãănsâudướilớpvỏvừadầyvừacứng,nhữngtậpđoànkýsinhbáohiệusựtổnthấtcủacảmộtdònghọ.Ngày nay, chúng tôi tiếc đã bỏ ngoài tai ý kiến của người anh emhọ tênFranz,ngườisớmcảnhbáochúngtôitrướcsựkiện“tựnó”khôngcógìhại.Sựkiệnấytuythậtnhỏnhặtnhưnghậuquảlớnlaocủanókhiếnchúngtôigiờđâyphảihoảngsợ.Franzđãbáonguyngaytừđầu.Tiếcrằnganhtaítcóuy tín.Anh tachọnmộtnghềxưanaychưaai tronghọ từng làm,và lẽ racũngkhôngaiđượcphéplàmnữa:FranztrởthànhvõsĩquyềnAnh.Ngaytừnhỏ,anhtađãhaysuytưvàsùngđạođếnnỗibịcoinhư“đồmêtín”,lạisớmtheonhữngxuhướngkhiếnngườichacũngtênFranz–mộtngườicó tấmlòngvàng–phảilobuồn.Franzhaytrốntránhbổnphậnhọchànhtớimứcđộkhôngthểgọilàbìnhthườngđượcnữa.Anhtagặpgỡbạnbèkhôngrõtốtxấutrongcáccôngviênvắngvẻhaynhữngbụirậmthườngthấyởngoạiô thành phố.Ở những nơi đó, họ tập các quy tắc cứng rắn của thuật đấuquyền,khôngchútbậntâmtớitruyềnthốngnhânvănđangbịxaolãng.Mấyđứaấysớmbiểulộtínhxấucủathếhệchúngnó,thếhệđãtỏravôtíchsự.Baocuộcđấutranhtưtưởngsôiđộngởnhiềuthếkỷtrướcđây,chúngchẳngthấyhayhogì,chúngquábậnrộnvớinhữngxáotrộnđángngờtrongthếkỷcủachúng.Mớiđầu,tôicócảmtưởnglòngsùngđạocủaFranzmâuthuẫnvớinhữngbàiquyềntânthủhungbạomàanhtasiêngnăngluyệntập.Bâygiờ,tôimớibắtđầuđoánhiểuđượcphầnnào.Rồitôisẽtrởlạichuyệnnày.VậyFranzlàngườisớmlêntiếngbáođộng,ngườiđãtránhthamdựmột

sốbuổi lễvàgọi tấtcả làkiểucách, tệhại;vềsau,anh tachủyếu từchốithamgianhữngbiệnphápcầnthiếtđểduytrìcáianhtagọilàtệhạiđó.Thếnhưng–nhưđãnói–Franzquáítuytínđểđượchọhàngnghetheo.Bâygiờ,sựviệcđãnhưlửagặpgió,chúngtôilúngtúng,chẳngbiếtchống

đỡđườngnào.Franz trở thànhvõsĩquyềnAnhnổi tiếng tựbaogiờnhưnganhta thản

nhiêntừkhướclờikhenngợi,cũngnhưtrướcđâyđãthảnnhiêngạtbỏmọiphêpháncủagiađình.CònJohannes,emcủaFranz–tứccũnganhemhọhàngvớitôi–người

màtôidámbảođảmlàhiềnnhưcủkhoaiấy,mộtluậtsưthànhđạt,đứacontraicưngcủacậutôi,ngườitađồnJohannestớigầnđảngcộngsản,mộtlờiđồntôikhôngtinchútnào.VàLucie,chịhọcủatôitrướcđâylàmộtphụnữbìnhthường,ngườitabảogiờchịhayđivớingườichồngtớinhữngquáncótiếngxấu, suốt đêmnhảynhữngđiệu không thể nào gọi khác hơn là hiệnsinh.RiêngphầncậuFranz,ngườicótấmlòngvàngấy,cũngngheđâucólầncậubảomìnhchánsống,trongkhicảhọxemcậulàmẫungườiđầysinhkhí,tâmgươngcủacáimàngườilớndạychúngtôilànhàbuônThiênChúagiáo.Hóađơnkhámbệnhngày càng nhiều, các bác sĩ tâm thần, các nhà thử

nghiệmtâmhồnđượctriệuđến.CóđiềumợMillacủatôi,ngườiphảiđượcxemlàtácnhâncủatấtcảnhữnghiệntượngấy,vẫndồidàosứckhỏe,vẫntươi cười, vui sống như bình thường, vẻ tươi tắn, linh lợi của mợ khiếnchúngtôibắtđầukhóchịu,saukhihếtlònglochomợmộtthờigiandài.Bởivìmộtkhủnghoảngtrongđờimợcócơtrởthànhnguykịch.Chuyệnnàytôiphảikểrõhơn.

IIĐingượcvềquákhư,thậtdễtìmrađiểmxuấtphátcủamộtquátrìnhđáng

longại–vàlạthay,đếnbâygiờ,khixemxétsựviệcmộtcáchtỉnhtáo,tôimớithấynhữngđiềuxảyratronghọhàngnhàtôigầnhainămnaylàkhácthường.Lẽ ra chúng tôi phải sớmnhận biết là có cái gì đó không bình thường,

nhưngphảichăng từ trước tớigiờcócáigì làbình thường?– tôingờvựcđiềuấy–nhiềuviệcxảyraởđâykhiếntôikinhhoàng.Đãtừlâu,cảgiađìnhđều biếtmợMilla đặc biệt thích trang trí câyNô-en,một nhược điểm cánhânvôhại,kháphổbiếnởtổquốcchúngta.Nhượcđiểmcủamợ,aicũngchỉthấybuồncười,trongkhiviệcFranzngaytừnhỏđãcôngkhaiphêbìnhcái“trò”đóluônluônlàđốitượngcủacơnthịnhnộdữdộinhất,huốngchianhtađãlàmộthiệntượngquấyrối.MợtôihếtlấylàmlạkhiFranzxalánhnhữnglầnchuẩnbịtrongmùavọng,[3]xalánhcảbuổilễthậtsựnữavàchỉxuấthiệnvàobữaănthôi.Ngườitacònchẳngđềcậpđếnviệcấynữalà.Dùcócơ làmmất lòngngườikhác, tôiphảinhắc tớimộtsự thậtmàđể

bảovệnó,tôichỉcóthểnóilànóđúngnhưthế.Vàonhữngnăm1939đến1945,chúngtacóchiếntranh.Trongchiếntranh,ngườitacahát,bắnnhau,nóichuyện,chiếnđấu,đóivàchết–vàcảnémbomnữachớ–toànnhữngđiềukhôngvui,tôikhôngmuốnnhắctớiđểngườiđồngthờiphảichán.Tôichỉnhắctớinhữngđiềuấyvìchiếntranhcóảnhhưởngtớicâuchuyệntôimuốnkể.Vìchiến tranhchỉđượcmợ tôighinhậnnhưmộtquyền lựcbắtđầuđedọacâyNô-encủamợ từGiángSinh1939.Tuynhiên,phảinói làcâyNô-enấycótínhnhạycảmđặcbiệt.CáihấpdẫnchínhởcâyNô-encủamợtôi lànhữngthằnglùn thủytinh

taygiơcaocâybúabằngtấc,chânđeonhữngcáiđehìnhchuông.Dướigótbọnlùncógắnnến,vàkhiđạttớimộtđộnóngnàođó,bộmáyẩnbêntrongbắtđầuchuyểnđộng,mộtsựbồnchồnsôinổiđượctruyềntớitaybọnlùn,khiếnchúngđậpbúabấcnhưđiên,phátrahàngchụctiếnglengkeng,êmêmnhưbàihợpcacủacácnữ thần trong truyệnhuyền thoạiBắcÂu.Và trênngọncây,mộtthiênthầnmáđỏhồng,quầnáolónglánhbạc,cứđềuđặnmởmôigọithìthầm“hòabình,hòabình”.Cáibímậtcơhọccủathiênthầnnàyđượcgiữkín,chođếnmãivềsautôimớibiết,mặcdùlúcđógầnnhưmỗituần tôi đều códịpnhìnngắmnó.Ngoài ra, trên cây thông củamợ tôi dĩnhiêncũngcókẹovòng,bánhngọt,“tócthiênthần”,[4]bánhhạnhnhânvà–khôngthểthiếu–nhữnglọndâykimtuyến.Tôicònnhớ,việctrangtríđúngcáchthứcvớinhiềuvậtlinhtinhnhưvậyrấtmệtnhọc,đòihỏisựthamgiacủamọingười.VàtrongđêmNô-en,cảgiađìnhquácăngthẳngnênkhôngbuồnăn,ngoạitrừFranz,ngườianhemhọcủatôichẳngthamgiachuẩnbị

gì cả,mộtmìnhănđồ rán,váng sữavàkemmột cáchngon lành.Khigiađìnhchúng tôiđến thămcậuFranzvàongàyNô-en thứhaivàdámphỏngđoáncáibímậtcủathiênthầnbiếtnóinằmởbộmáycũngkhiếnchonhiềubúpbênóiđượctiếng“má”hay“ba”,chúngtôichỉnhậnđượcgiọngcườichếnhạo.Chắcngườitacóthểhìnhdungđượcnhữngquảbomrơigầnnhàđãđedọacáicâynhạycảmấynhưthếnào.Nhiềutấnkịchkhủngkhiếpxảyrakhimấythằnglùntừtrêncâyrơixuống,cólầncảthiênthầnnữacũnglộnnhào.Mợ tôi thậtđaubuồn.Saumỗi trậnbom,mợgắngsứcsửachữacáicâyđểítracòngiữnóđượctrongmấyngàyNô-en.Nhưngngaynăm1940cũngđãkhónghĩđếnviệcấy.Dùlạicócơlàmmấtlòngngườikhác,tôiphảinhắcđếnchuyệnthànhphốchúngtôibịdộibomrấtnhiềulần,đólàchưakểđếnmứcđộkhủngkhiếpcủanhữnglầndộibomấy.Dùsaođinữa,câyNô-encủamợtôicũngtrởthànhnạnnhân–đểluồngtưtưởngkhỏigiánđoạn,tôitránhnóitớinhữngnạnnhânkhác–củađườnglốichiếntranhhiệnđại.Chuyênviênđạnđạonướcngoàiđãtạmthờixóabỏsựtồntạicủanó.Chúng tôi ai cũng thươnghại ngườimợ tuyệt vời, đángyêu.Chúng tôi

đaulòngkhisaunhữnglầnđấutranhmãnhliệt,mợphảichịutừbỏcáicâytrongsuốtthờigianchiếntranh.Thậtmaymắn–hay thậtkhôngmaymớiđúng?–Đó làcảmnhậnduy

nhấtcủamợvềchiếntranh.Hầmbê-tôngdocậutôixâykhôngbomđạnnàophánổi, hơnnữa, luôn luôncóxe trực sẵnđểđưamợ tôi tớinhữngvùngkhôngtrựctiếpchịuảnhhưởngcủachiếntranh;ngườitalàmđủmọiđiềuđểmợkhỏithấycảnhtànphákhủngkhiếp.Haianhemhọcủatôicũngcócáimaylàkhôngphảitrảiquacuộcchiếnđấugiankhổ.Johannesmaumắnvàohãngcậutôilàm,hãngđóngvaitròquyếtđịnhtrongviệccungcấpraucảichothànhphố.Huốngchianhtacònđautúimậtnữa.Ngượclại,FranztuyđilínhnhưngchỉđượcgiaoviệccanhgiữtùbinhvàlạicócơhộilàmmấtlòngcấptrênbằngcáchđốixửnhânđạovớicáctùbinhNgavàBaLan.ChịLucielúcấychưacóchồngnênlophụgiúpviệclàmăn.Mỗituần,chịbỏmộtbuổichiềulàmcôngtáctựnguyệnởmộtcơsởthêuchữthậpĐứcQuốcXã.Nhưngởđây,tôikhôngmuốnkêkhaitộilỗichínhtrịcủahọhàngmình.Nóichung,họkhônghềhụttiềnmàcũngchẳngthiếuănhaythiếubấtkỳ

mộtbảođảmcầnthiếtnào,vàmợtôichỉcảmthấyđắngcayvìphảitừbỏcáicây củamợ. Suốt thời gian gần nămmươi năm, cậu Franz, người có tấmlòngvàngấy,cócônglớntrongviệcmuacamquíttừcácnướcnhiệtđớivàbánnhiệtđới rồiđể lạicácnhàbuônkhácvới số tiềnphụ trội tươngứng.Trongchiếntranh,cậumởrộngphạmvilàmăntớicácthứrautráiítcógiátrịhơn.Nhưngsauchiếntranh,thứtráicâyđượccậuquantâmnhấtlàcamquítthịnhhànhtrởlạivàtrởthànhsảnphẩmđượcmọihạngkháchhàngưachuộng.Nhưvậy,mộtlầnnữacậuFranzlạicóthểnhậpcuộcvớitínhquyết

định,đemlạichodânchúngmónsinhtốbổdưỡngvàchochínhmìnhmóntiềntotát.Nhưnggiờcậuđãgầnbảymươi,cậumuốnvềnghỉhưuvàgiaoviệclàm

ănchođứacon rể.Lúcấyxảy ra sựkiệnmàhồi trướcchúng tôichỉ thấybuồncười,bâygiờlạicóvẻlànguyênnhâncủacảmộtquátrìnhbithảm.MợMilla lại bắt đầu chuyện câyNô-en.Việcđó tựnóvôhại; ngay cả

việcmợbềnbỉđòitấtcả“phảigiốngnhưtrước”[5]cũngchỉkhiếnchúngtôimỉmcười.Lúcđầu, thật khôngcó lýdogì đểxemviệcđó làquan trọng.Đànhrằngcónhiềuhậuquảchiếntranhcầnđượckhắcphục,nhưng–chúngtôitựnhủ–saokhôngthểtrảlạiniềmvuibénhỏchomộtbàcụđẹplão?Ai cũng biết hồi đó khó kiếm bơ vớimỡ như thế nào.Vào năm 1945,

chínhcậuFranzlàngườicónhữngquanhệtốtnhấtcũngkhôngtìmđâurabánhhạnhnhân,kẹovòng, sô-cô-lavànến.Phải tới1946mớicósẵnmọithứ để dùng. May thay, cả bộ người lùn, đe búa và thiên thần đều cònnguyênvẹn.Tôi còn nhớngầy chúng tôi tới nhà cậuFranz.Lúc ấy vào tháng giêng

1947,trờithậtlạnh.Nhưngnhàcậutôiấmáp,lạikhôngthiếuđồăn.Vàkhithắpnến, tắtđèn,khibọnlùnbắtđầuđậpđe, thiênthầnthì thầmgọi“hòabình,hòabình”,tôithậtsựcảmthấymìnhđượcđưavềcáithờitưởngchừngnhưđãqua.Dùvậy,sựkiệnấytuybấtngờnhưngkhôngphảikhácthường.Cókhác

thườngchănglàviệctôichứngkiếnbathángsauđó.Lúcấyđãgiữathángba,mẹtôisaitôisangcậuFranzhỏithửxemcậu“cógiúpđượcgìkhông”.Mẹtôimuốnnóitráicây.Tôilữngthữngquakhuphốlánggiềng–khôngkhíêmdịu,trờixâmxẩmtôi.Hồnnhiên,tôibướcquanhữngđốnggạchvụnvàcáccôngviênbỏhoang,mởcổngvườncậutôithìbấtchợt,tôikinhngạcdừnglại.Giữacáitĩnhmịchbanchiều,rõràngcótiếngháttừphòngkháchvọngra.CahátlàtụclệtốtcủangườiĐức,vàchúngtacónhiềubàihátvềmùaxuân–vậymàtôingherõràng:Đêmnay,Chúaconthầnthánhtônthờ…[6]

Thúthật,tôiđãbốirối.Tôichầmchậmtớigần,đợidứtbàihát.Màncửakéokín, tôicúixuốngnhìnqua lỗkhóa.Tronggiâyphútấy, tiếngchuônglengkengvanglên,vàtôingherõtiếngthìthầmcủathiênthần.Sợphiền,tôikhôngdámvào,lặnglẽbướcvềnhà.Tronggiađình,lờithuậtchuyệncủatôikhiếnmọingườicười rộ.NhưngkhiFranzxuấthiệnvàkể tường tậnhơn,chúngtôimớibiếtviệcgìđãxảyra:Khoảng lễ rước nếnĐứcMẹ, tức là lúc chúng ta bắt đầu tước sạch đồ

tranghoàngrồinémcâyNô-envàođốngrác,nơibọntrẻvôtíchsựchụplấy

nó,kéo lêqua trobẩnvà rác rưởiđểdùngvàonhững tròchơikhácnhau,khoảng lễ rướcnếnđó,việckhủngkhiếpđãxảyra.Tớingày lễ rướcnến,saukhicâyNô-enđượcthấpsánglầncuối,Johannesvừamởkẹplấymấythằnglùnrathìmợtôi–ngườimợlúcnàocũngdịudàngcủatôi–bắtđầuthétlênmộtcáchthảmthiết.TiếngthétdữdộivàbấtngờđếnnỗiJohannesphảigiậtmình,đểngãcáicâyđanglắclư,vàrồiviệcphảiđếnđãđến:cùngvớitiếngrổnrảnglengkeng,cảbọnlùnchuông,đevàthiênthầntrênđỉnhđềuđổxuống,cònmợtôithìthétmãikhôngngừng.Mợtôithétgầnsuốtmộttuần,bácsĩkhoathầnkinhđượcđánhđiệnmời

đến,bácsĩchữabệnhtâmthầnđi tắcxivùnvụt tớinhà–nhưngmọithầythuốc,kểcảnhữngngườicótàiđềunhúnvairavềvớivẻsờsợ.Khôngaicóthểchấmdứtbảnhợpca lanh lảnhkhóchịuđó.Chỉnhưng loại thuốccựcmạnhmớiđemlạivàigiờyêntĩnh,thếnhưnglượngthuốcanthầncóthểchomộtbàgiàsáumươituổiuốnghàngngàymàkhôngnguyhạitớitínhmạng,lượngấytiếclàquáítỏi.Trongnhàcómộtbàthétđinhtainhứcócnhưthếquảlàmộtcựchình:mớiđếnngàythứhai,cảgiađìnhđãrãrời.Ngaycảlờikhuyêncủa tusĩ thườngthamdựbuổi lễgiađìnhđêmgiángsinhcũngvôích:mợtôivẫnthétkhôngngừng.Franzbịmọingườighétkhianhtađềnghịdùngphéptrừtàthậtsự.Linh

mụcmắnganhta,còncảnhàthìkinhngạctrướccáikháiniệmthờitrungcổấy,suốtmấytuầnlễ,Franzmangtiếngtànbạo,nặngnềhơncảtiếngxấucủangườiđấuquyền.Trongkhiđó,ngườitathửmọicáchđểgiảithoátmợtôi.Mợkhôngchịu

ăn,khôngnói,khôngngú;ngườitadùngnướclạnh,nướcnóngngâmchânmợ,ápdụngphươngpháptắmkhinóngkhilạnh,cácbácsĩlậttừđiểnkiếmtênhộichứngấynhưngkhôngthấycó.Vàmợtôivẫncứthét.MợthétmãichotớikhicậuFranz–ngườithậtsự

cótấmlòngvàngấy–cósángkiếndựngcâyNô-enmới.

IIISángkiếnấythậttuyệtnhưngviệcthựchiệntỏravôcùngkhókhăn.Lúc

ấygầngiữathánghai,kiếmđượcmộtcâythôngthíchhợplàviệctươngđốikhó.Cảgiới thươngnghiệp–cầnnói thêm làvới tốcđộđángmừng–đãchuyểnsangcácthứkháctựbaogiờ.Ngàyhộihóatrangđãgầnkề:mặtnạvàsúngngắn.NóncaobồivàkhănmũngộnghĩnhcủacácbàhoàngHung-ga-riđểđầytủkínhbàyhàng,nơicáchđâykhônglâu,ngườitacóthểngắmnghía các thiên thầnvà “tóc thiên thần”, nếnvàhangđáNô-en.Các tiệmbánhkẹođã dẹp đồNô-en vào kho từ lâu, trongkhi pháođượcbày ra tủkính.Dùsaođinữa,lúcnàycũngkhôngcócâyNô-entrênthịtrườngchínhthức.Cuốicùng,mộtđoànthámhiểmgồmmấyđứacháuganlìđượccấptiền

túivàcáirìubén:chúngchạytốcvàokhurừngcôngcộngvàhồhởivềnhàvớimộtcâythôngquý.Nhưngtrongkhiđó,ngườitanhậnthấybốnthằnglùn,haicáiđevàthiênthầntrênđínhđãhưhỏnghoàntoàn.Bánhhạnhnhânvàbánhngọtthìđãthànhvậthysinhcholũcháuhamăn.Cảcáithếhệđanglớnlênđóđềuvôtíchsự,vànếunhưtừtrướctớinaycóthếhệnàohữuíchđinữa–tôingờvựcđiềuấy–thờitôinhậnđịnhrằngđóphảilàthếhệchamẹcủachúngta.Mặcdùkhông thiếu tiềnmặt cũngnhưnhữngquanhệcần thiết, nhưng

cũngphảimấtbốnngàymớiđủđồtrangtrí.Trongthờigianấy,mợtôivẫnthétkhôngngừng.ĐiệntínđượcphóngquabầukhíquyểntớinhữngtrungtâmđồchơiđangxâydựngởĐức,nhữngcúđiệnthoạichớpnhoáng,nhữngkiệnhànggởi cấp tốcđượcngườiđưa thưgiậndữmangđếnnhà lúcnửađêm,nhờcóhốilộ,giấyphépnhậpkhẩutừTiệpKhắcđượcxétduyệtnhanhchóng.Nhữngngàyấy,sổbiênniêncủagiađìnhtôighilànhữngngàyđặcbiệt

tốnnhiềucàphê,thuốclávàthầnkinh.Tronglúcđó,mợtôikiệtsức:gươngmặt đầy đặn củamợ trở nên xương xẩu, vẻ dịu dàng nhường chỗ cho sựcứngrắnkhôngkhoannhượng.Mợkhôngăn,khônguống,cứthétmãi.Mợđượchainữytácanhgiữ,vàlượngthuốcanthầncứphải tăngthêmhàngngày.Franz kể cho chúng tôi nghe là cả gia đình đã lâm vào trạng thái căng

thẳngbệnhhoạn,khicuốicùngvàongày12thánghailạicóđủđồđểtrangtrícâyNô-en.Ngườitathắpnến,kéomàn,đemmợtôitừphòngbệnhsang,và từnhữngngườiđang tậphọpnơiđóchỉnghecó tiếngkhócnứcnởvàgiọngcườikhúckhích.Vẻmặtmợtôidịuđitrongánhnến,vàkhilửađạttớiđộnóngđểcác thằng lùn thủy tinhđiêncuồngđậpchuông,khiđếnphiênthiên thần cũng thì thầmnói “hòa bình, hỏa bình”,một nụ cười tuyệt đẹp

xuấthiệntrênmặtmợtôi,rồimộtlúcsau,cảnhàbắtgiọnghátbàiHỡicâythôngxanh.Đểhoàntoàngiốngbuổilễthậtsự,ngườitamờilinhmụcvẫnthườngởnhàcậutôiđêmgiángsinhđếndự;chínhlinhmụccũngthấynhẹnhõmvàcùnghátvớimọingười.Điềumàkhôngcuộcthửnghiệmnào,khôngbảnphântíchtâmlýhaybiệt

tàitìmchấnthươngtâmthầnnàocóthểlàmđược:tráitimthươngcảmcủacậu tôiđã tìmracáiđúng.Cáchđiều trịbằngcây thôngcủangườicó tấmlòngvàngấyđãcứuvãntìnhthế.Mợtôilạiyêntĩnhnhưtrướcvà–lúcấy,ngườitahyvọngnhưthế–gần

nhưlànhbệnh.Saukhihátvàibài,vétsạchvàidĩabánhngọt,ngườitamệtmỏiluivềphòngthìxemkìa:mợtôingủmàkhôngcầnthuốcanthầnchicả.Hai nữ y tá phải thôi việc, các bác sĩ nhún vai, mọi sự đều có vẻ bìnhthường.Mợtôilạiănuống,lạidễthươngvàdịudàngnhưxưa.Nhưngchiềuhômsau,lúcgầnhoànghôn,cậutôiđangngồiđọcbáobêncạnhmợ,bỗngmợrờnhẹtaycậu,bảo:-Giờtagọimấyđứanhỏtớilàmlễđi,emnghĩđãtớilúcrồi.Saunày,cậuthúthậtvớichúngtôilàđãgiậtmìnhnhưngcũngđứngdậy,

vộivãgọiconcháulạivàchongườiđimờilinhmục.Linhmụchốihảđến,tỏvẻngạcnhiên,nhưng rồingười ta thắpnến,bọn lùnđậpđe,mọingườihát,ănbánhngọt–vàmọiviệcđềucóvẻbìnhthường.

IVCả thếgiới thựcvậtphảichịumộtsốquy luật sinhhọc,vàaicũngbiết

thôngnhổ rakhỏiđất đều cókhuynhhướng tai hại là rụng lá, nhất làkhichúngởtrongphòngấm,mànhàcậutôilạirấtấmáp.Thôngquýsốnglâuhơnthôngthường,nhưtácphẩmnổitiếngAbiesvulgarisvàAbiesnobilis[7]củatiếnsĩHergenringđãnêurõ.Nhưngthôngquýcũngsốngcóhạn.Mớigầnngàyhộihóatrangmàđãcódấuhiệuchothấycầnphảithửtháchmợtôilầnnữa:câythôngrụnglánhanhchóng,vàtrongbuổihátbantối,trêntránmợ gợn vài nếp nhăn.Theo lời khuyên củamột nhà tâm lý học xuất sắc,ngườitanênnóivớimợbằnggiọngtròchuyệnnhẹnhàngrằngcólẽsắphếtmùaNô-en.Huốngchibâygiờcâyđãbắtđầuđâmchồi,mộtbiểuhiệncủamùaxuânsắpđến,trongkhiởvĩtuyếncủachúngta,chữNô-ennhấtthiếtphảigắn liềnvớinhữngý tưởngvềmùađông.Một tốinọ,ngườicậu thậtkhônkhéocủatôiđềnghịháthaibàiChimđãvềđôngđủvàXuânơi,đếnnhanhlênnào,nhưngmớivừahátcâuđầubàithứnhất,mợtôiđãsầmmặtlạinênmọingườiphảidứtngangbàihátvàchuyểnsangbàiHỡicâythôngxanh.Bangàysau,JohannesđượcgiaocôngtácdẹpđồtranghoàngcâyNô-enmộtcáchnhẹnhàng,nhưnganhtavừagiơtaylấychiếcbúabấccủamộttênlùn,mợtôiđãthétdữdộiđếnnỗingườitaphảitrảngaychiếcbúachotênlùnrồithắpnến,vộivãháttobàiĐêmthánhvôcùng.Nhưngcòngì làđêmthánhnữa;nhữngđámnhậuthiếuniêncahát,kèn

trốnginhỏi,giấyphóngdàivàgiấyhoaphủđầy.Banngày,trẻconđeomặtnạchiếmlĩnhđườngphố,chúngbắnsúng,lahét,cóđứacòncahátnữa,vàtheomộtthốngkêtư,thànhphốchúngtôicóítnhấtsáuchụcngàncaobồivàbốnchụcngànbàhoàngHung-ga-ri: tóm lại,đó làngàyhộihóa trang,ngườinướctaquenănmừnglớnnhưlễNô-enhayhơnthếnữa.Nhưngmợtôicóvẻnhưkhôngnghe thấygìcả:mợchênhữngđồmặchóa tranggiờđâykhôngthểthiếutrongcáctủquầnáo;mợbuồnbãthanphiềnvềsựsuyđồiđạođức,vìcảnhữngngàyNô-en,ngườitacũngkhôngtừbỏhànhđộngvôluânấy.Vàkhimợtìmthấyởphòngngủchịhọtôimộtcáibongbóngtuyđãxẹpnhưngvẫncònrõhìnhchiếcmũhềtrắng,mợòalênkhóc,yêucầucậutôingănchậnnhữngđiềulộnxộnxấuxaấy.Ngườitahoảngsợkhinhậnthấymợtôiđiêndạithậtsự,mợcứtưởngbây

giờlàđêmGiángSinh.Dùsaođinữa,cậutôiđãtriệutậpbuổihọpgiađình,yêucầumọingườigiữgìnsứckhỏechomợtôi,đểýđếntrạngtháitâmthầnlạkỳcủamợ.Rồicậulạitrangbịmộtđoànthámhiểmđểítracóthểyênchílàbuổilễbanchiềusẽđượchoànhảo.Trongkhimợtôingủ,ngườitatháođồtrangtríởcâythôngcũđemqua

câymới,vàtìnhtrạngcủamợtôivẫntốtđẹpnhưthường.

VNhưngrồingàyhộihóatrangcũngquađi,mùaxuânđãđếnthậtsự.Thay

vì “xuânơi, hãyđến”, bâygiờngười ta có thểhát “xuân thânyêunayđãđến”.Thángsáurồinhưngkhôngaitrongcácbácsĩmớidọntớivùngnàycóthểtạohyvọnglàmợtôisẽhếtbệnh.Mợvẫnkhôngthayđổichútnào.NgaycảbácsĩBlesscótiếnglàmộttàinăngquốctếcũngnhúnvailuivềphòngnghiêncứu,saukhilấythùlaotới1.365mác,chứngtỏthêmlầnnữasựxarờithựctếcủaôngta.Mấylầnngườitacốýđịnhđìnhchỉhaybãibỏbuổilễ,nhưngmợtôitrảlờibằngtiếngthétkhiếnhọphảitừbỏngaynhữngviệcphạmthánhnhưthế.Điềuđángsợlàmợtôinhấtđịnhđòimọingườithânphảicómặt,kểcả

linhmụcvàmấyđứacháucủamợ.Ngaynhưcácthànhviêntronggiađình,cũngphảihết sứcnghiêmkhắchọmới tớiđúnggiờ, cònvới linhmục thìthậtkhóxử.Mấytuầnđầu,vìnểbàcụhayxưngtộivớimình,ôngchịuđựngkhôngchútphànnàn,nhưngrồiôngtằnghắng,ngượngnghịutìmcáchgiảithíchchocậu tôihiểu làkhông thểcứ tiếp tụcnhưvậy.Buổi lễchính tuyngắn–chừngkhoảngbamươitámphút–nhưngvềlâuvềdài,cảcáinghilễngắnấyngườitacũnghếtchịuđượcnữa,linhmụcquảquyếtnhưthế.Ôngcònnhiềunhiệmvụkhác,nhữngbuổihọptốivớicácsưhuynh,côngtáclophầnhồn,đó làchưakểđếnviệcxưng tộimỗi thứbảy.Dùvậy, trongvàituầnlễôngcũngchịudờiđổinhữngcuộchẹn,nhưngvàokhoảngthángSáu,ôngnhấtquyếtđòiđượcmiễnthamdựbuổilễ.Tronggiađình,Franzlalốiầmĩ,tìmđồnglõađểthựchiệnýđịnhđưamẹanhtavàoviệnđiềudưỡng,nhưngmọingườiđềucựtuyệt.Dùsaođinữa:cáckhókhănđãquárõ ràng.Một tốinọ, linhmụcvắng

mặt,khôngsaolùngraôngđược,dùcóđiệnthoạihaychongườitớinhàtìmcũngvôích.CậutôichửirủathậmtệvànhânđógọicáctôitớChúabằngnhữngtừmàtôikhôngdámlặplại.Tronghoàncảnhkhốnkhótộtcùngấy,mộtthầytrợtế[8]xuấtthântừgiớibìnhdânđượcmờiđếngiúp.Ôngtađồngýnhưnglạicóhànhđộngtồitệđếnnỗigầnxảyramộtthảmhọa.Tuynhiên,nênnhớrằnglúcđóđãthángSáu,trờirấtnóng,vậymàngườitalạikéokínmàncửađểgiảvẻuámmùađông,ngoàiracònthắpnếnnữachớ.Rồibuổilễbắtđầu:thầytrợtếtuycóngheđếnviệcấynhưngchưahìnhdungrõràng.Ngườitarunrẩygiớithiệuvớimợtôithầytrợtếlàngườithaythếlinhmục.Khôngngờmợtôi lạichấpnhậnsựthayđổinhânvậtấy.Vậythì:bọnlùnnệnbúa,thiênthầnnóithìthầm,mọingườihátbảnHỡicâythôngxanh,ănbánhngọt,hátbảnấylầnnữa,vàbỗngnhiênthầytrợtếcườisặcsụa.Vềsau,ôngtathúnhậnkhôngthểníncườikhinghecâu“thôngxanhcảmùađôngtuyếtrơi”.Ôngtaxổranhữnglờiđùanhảmnhícủagiớitănglữrồirờicăn

phòngđibiệtluôn.Mọingườinhìnmợtôichămchăm,nhưngmợchỉchánnảnnóigìđóvề“tênvôlạiđội lớpthầytu”rồichomộtmiếngbánhhạnhnhân vàomiệng. Hồi trước, chúng tôi lấy làm tiếc khi nghe chuyện ấy –nhưngbâygiờtôicókhuynhhướngxemđónhưcơnbộcphátcủalòngvuivẻtựnhiên.Ởđây–nếu tôn trọngsự thật– tôiphảinói thêmlàcậu tôiđã lợidụng

quanhệvớicấpcaonhấtcủagiáohộiđểkhiếunạivề linhmụccũngnhưthầyphụtế.Ngườitarấtquantâmtớiviệcấyvàtiếnhànhvụánxétxửviệcxao lãng tráchnhiệm lophầnhồn;ởcấpsơ thẩmhai tusĩ thắngkiện,cấpphúcthẩmchưangãngũ.Maythay,người ta tìmđượcmộtgiámmụcvềhưusốnggầnnhà.Bằng

cáchthứctựnhiênđángmến,ôngcụđẹplãoấytỏýmuốngiúpvàsẵnsàngbổsungchobuổilễbantối.Nhưngtôiđãđềcậpviệcấyquásớm.CậuFranzđủ tỉnh táođể thấyrõ làkhôngthuốcmennàođạtđượchiệu

quảmongmuốn, đồng thời cương quyết bác bỏ việc thử phép trừ tà; cậucũngthừaóckinhdoanhđểtínhchuyệnlâudàivàthậtkinhtế.Trướchết,cậubãibỏnhữngcuộcthámhiểmcủamấyđứacháuvìchúngtỏraquáđắt.Nhờquanhệtốtvớigiớithươngnghiệp,JohannestìmradịchvụcungcấpcâytươicủahãngSơderbaum,mộtxínghiệphoạtđộngtốtvàcócônglớnvớihệthầnkinhcủahọhàngtôitronggầnhainămnay.Mớihơnnửanămmàthayvìbánlẻ,hãngSơderbaumđãchịucungcấpcâytheođịnhkỳvớigiá rất hạvà tuyênbố sẵn sàng cho tiến sĩAlfast, nhà chuyênmônvềhọthông, tínhchínhxác thờihạnbangàytrướckhicâythôngcũkhôngdùngnữađượcđểkịpthờicungcấpcâymớichobàcontôitranghoàng.Ngoàira,họcòntrữkhohaichụctênlùnvàbathiênthầntrênđỉnh.Mộtyếuđiểmchưagiảiquyếtđượclàbánhkẹo.Chúngcókhuynhhướng

taihạilàdễchảynhỏgiọt,nhanhchóngvàdứtkhoáthơncảsápnóng.Nhấtlàtrongnhữngthánghè.Mọihệthốnglàmlạnhkhéocheđậyđềukhôngthểgiữchúngởthểđặc,cũngthếlàhàngloạtthínghiệmtìmphươngphápgiữcâylâudài.Dùvậy,giađìnhcậutôiluônluônbiếtơnvàsẵnsàngtiếpnhậnmọisángkiếngiúpgiảmchiphíchocáilễliêntụcấy.

VITrong khi ấy, buổi lễ ban tối ở nhà cậu tôi gần như có tính cứng nhắc

chuyênnghiệp:người ta tụhọpdướicáicâyhoặcchungquanhnó,mợtôivào, nến thắp sáng,mấy thằng lùn nện búa, thiên thần nói thì thầm “hòabình,hòabình”, rồimọingườihátvàibài,gặmbánh, tándócmộtchútvàngápdài luivềphòngsaukhichúcnhau“mộtbuổi lễvuivẻ”.Bọntrẻbắtđầutìmđếnnhữngthúvuikhácnhautùytheomùa,trongkhingườicậucótấmlòngvàngcủatôicùngmợtôiđingủ.Trongphòngcònvươnglạimùinến,mùidìudịu từnhữngnhánh thôngnungnóng,hương thơmcủabánhkẹo.Bọn lùnphát lânmờmờ,giữđiệubộ cứngnhắc, giơ tay lêndọa, vàthiênthầnmặcquầnáocũngphátlân,màutrắngbạc.CólẽkhôngcầnphảinóirõlàniềmvuiNô-enthậtsựđãsuygiảmnhiều

trongcảhọ:nếumuốn, lúcnàochúng tôi cũngcó thểnhìnngắmmộtcâyNô-encổđiểnởnhàcậutôi–vàmùahạ,cókhichúngtôiđangngồinghỉtrênsânthượngsaumộtngàymệtnhọcvànốcrượuthơmcủacậutôithìtừdướinhàvọnglên tiếngchuôngnhènhẹ,vàngười tacó thể thấygiữaánhchiều tàmấy thằng lùnvungbúa tứ tungnhưmộtbầyquỷnhỏ, trongkhithiênthầnthìthầmgọi“hòabinhhòabình”.Vàchúngtôivẫncònthấylạkhinghetiếngcậutôigọilớngiữamùahè:-Thắpsángcáicâyđicáccon,másắpđếnrồi.Rồi thường là đúng giờ, vị giámmục bước vào,một ông cụ hiền lành,

chúngtôiaicũngyêumến.Cụđóngvaitròcủamìnhthậthoànhảo,nếugiảnhưcụbiếtmìnhđangđóngmộtvaitrònàođó.Nhưngdùthếnàođinữa,cụcũnggiữmộtvaitròvớimáitócbạc,nụcườitrênmôi,vàđườngviềntímdướicổáocàngtônthêmvẻquýpháitrêndángngườicụ.Cũnglàsựkhácthườngkhigiữađêmhèấmápcótiếnggọiríurít:-Cáichụpnến,maulên!Cáichụpnếnđâurồi?Một lần giông tố dữdội,mấy thằng lùn cảm thấy nhưbị thôi thúc, tuy

khôngnungnóngnhưngvẫngiơtayvungvẩyloạnxạ,đồngthờichơimộtbảnhợptấuđặcbiệt;sựkiệnấyđượcgiảithíchkháđơnthuầnbằngtừđiệnkhíkhôkhan.Mộtkhíacạnhkhôngkémphầnquantrọngcủavởkịchđó làvấnđề tài

chính.Đànhrằngnóichung,giađìnhtôikhôngthiếutiềnbạc,nhưngcácchiphíbất thườngấy làmđảo lộnmọi tính toán.Vìdùhếtsứccẩn thận,mấythằnglùnvàđebúacũnghaomòn,cònbộmáyphátâmcủathiênthầnthìrấtdễhư,thỉnhthoảnglạiphảithaythế.Rốtcuộctôikhámpháracáibímậtấy:thiênthầnđượcnốidâycápvớimộtmi-crôởphòngbên,trướcmõmmi-crôcómộtdĩahátquayliên tụcvàphát tiếng thì thầmsaunhữngkhoảngthời

giannhấtđịnh:“hòabình,hòabình”.Tấtcảnhữngcáiđócàngtốnkémhơn,vìchúngchỉđểdùngvàingàytrongnămnhưnglạibịlạmdụngsuốtcảnăm.Tôingạcnhiênkhinghecậutôinóicứbathángphảithaybọnlùnmộtlần,cảbọnkhôngrẻhơn128mác.Cậutôinhờmộtngườibạnlàmkỹsưtăngđộbền của chúng bằngmột lớp cao su không ảnh hưởng xấu tới âm thanh.Cuộc thử nghiệm này thất bại. Theo lời cậu tôi, chi phí nến, bánh gia vị,bánhhạnhnhân,tiềnmuacâydàihạn,thùlaobácsĩ,quàtặnghàngquýchovịgiámmục,cộnglạitấtcảmỗingàytốncủacậumườimộtmác.Đólàchưakểđếnsựhaotổnthầnkinhvànhữngxáotrộnsứckhỏekhácđãbắtđầuhiệnrõ.Nhưnglúcbấygiờđãvàothunênngườitacholànhữngxáotrộnấydomộtsựnhạycảmnàođóthườngthấyởmùathugâyra.

VIILễNô-enthậtdiễnrarấtbìnhthường.Cảnhàtôinhưthởphàonhẹnhõm

khithấycácgiađìnhkháccũngtụhọpbêncâyNô-en,cũngphảicahátvàănbánhgiavị.NhưngchỉdễchịutrongthờigianNô-enthôi.Ngaygiữathánggiêng,chịLuciephátbệnh,mộtbệnhkỳlạ:vừathấymấycâythôngbỏngoàiđườngphốhaytrênđốnggạchvụn,chịliềnbậtratiếngnấccuồngloạn.Rồichịlêncơnđiênthậtsự,nhưngngườitatìmcáchcheđậybằngtừ“suythoáithầnkinh”.Tronglầnuốngcàphêtándócởnhàmộtchịbạn,khichịấytươicườimờibánhgiavị,Luciegạtmạnhcáitôđựngbánhrakhỏitaybạn.Chịhọcủatôiquảlàmộtphụnữsôinổi;chịgạtcáitôrồitớinhổcâyNô-encủabạnrakhỏiđếcắm,đạpnátcầuthủytinh,sao,nấmgiảvànến,đồngthờilahétkhôngngừng.Nhữngchịcómặt,kểcảchịchủnhàđềuchạyrahànhlangđợibácsĩ;họnghechịLuciepháphách,đậpbểđồsứ trongphòngnhưngchẳnglàmgìđược.Dùkhónói,tôiphảithúthậtlàchịLuciebịchởđitrongchiếcáotróingườiđiên.Dùngphépthôimiênđểđiềutrị,bệnhchịtuyngừngpháttriểnnhưngchỉ

thuyêngiảmtừtừ.Cólẽchủyếunhờbácsĩbảophảichochịmiễnthamdựbuổi lễbantối,sứckhỏecủaLuciengàycàngkháhơn;mớimấyngàymàchị đã bắt đầu tươi tắn trở lại. Và chỉ saumười ngày, bác sĩ đã dám nóichuyện với chị về bánh gia vị, nhưng chị vẫnmộtmực từ chối không ănbánhấy.Rồibácsĩcósángkiếnthiêntàilàchochịăndưachua,cũngnhưđemxàláchvàcácmónthịtbổdưỡngmờichị.ViệcấythậtsựđãcứuchịLucieđángthương.Chịlạicười,thỉnhthoảnglạiđùatrongnhữnglầnđiềutrịdàivôtận.DùchỗtrốngdosựvắngmặtcủachịLucietạonênkhiếnmợtôiđaulòng,

nhưngngườinhàmợgiảithíchbằngmộthoàncảnhdễđượcphụnữthathứ:bằngsựmangthai.NhưngchịLucieđãtạoracáimàngườitagọilàtiềnlệ:nóchứngtỏmợ

tôidùcóđaukhổkhithiếuaitrongbuổilễnhưngmợkhôngthétlênngay,vàgiờthìJohannesvàngườianhrểtênKarlthửphácáikỷluậtnghiêmkhắcbằngcách thácbệnh,việncớbậnviệchaynêunhững lýdodễchấpnhậnkhác.Nhưngcậutôivẫncứngrắnmộtcáchlạlùng:cậucựckỳnghiêmkhắc,buộcmọi người phải đồng ý là chỉ trong những trường hợp đặc biệtmớiđượcnộpgiấychứngnhậncủabácsĩhoặcxinphépnghỉngắnhạn.Bởivìmợtôinhậnrangaymỗichỗtrốngmớivàbật lênkhócrấmrứt,daidẳng,khiếnmọingườiphảihếtsứcsuynghĩ.Saubốntuần,chịLucievềnhàvàtỏýsẵnsàngthamdựnghilễhằngngày

trởlại,nhưngbácsĩbuộcphảidànhsẵnmộtlọdưachuavàbánhmìbơđểbồidưỡngchị,bởivìchấnthươngtâmthầndobánhgiavịgâynênđãtỏra

bất trị.Nhưvậy,nhờcậu tôi hết sức cứng rắnmới tránhđượcnhữngkhókhănvềkỷluậttrongmộtthờigiandài.

VIIINgaysaungàykỷniệmmộtnămlêNô-enthườngxuyênđãcónhữnglời

đồnđạiđáng longại:Người tabảoJohannesnhờmộtbácsĩbạnviếtgiấythẩmđịnhđểướclượngxemmợtôicònsốngbaolâunữa.Thậtlàmộtlờiđồnkhôngtốt,gâytổnhạiđếnthanhdanhcủacáigiađìnhmỗitốihọpyênlànhấy.NgheđâugiấythẩmđịnhđãlàmtiêutanmọihyvọngcủaJohannes.Mọicơquantrongngườimợtôiđềutốtvìsuốtđờimợsốngcóchừngmực,chamợthọtớibảymươitám,mẹmợtámmươisáutuổimớimất.Cònmợthìmớisáumươihai,vàkhôngcólýdogìđểtiênđoánmợsắpchầutrờicả.Theotôi,càngkhôngcólýdođểchúcmợđiềuấy.Mộtlầngiữahè,mợtôimắcbệnh–chứngụamửavàtiêuchảylàmkhổbàcụđángthương–ngườitaxầmxìbảomợbịthuốc,nhưngtôinóidứtkhoátởđây,lờiđồnấythậtradobàconxấumiệngbịađặt.Cóbằngchứngchắcchắnlàmợtôilâybệnhcủamộtđứacháu.Vànhữnglầnphântíchphâncũngkhôngchothấymộttítichấtđộcnàocả.Cũng tronghèđó,người tanhận thấyở Johannesnhữngkhuynhhướng

thùnghịchxãhội:anhtarờibỏhộicahát,tuyênbốtrêngiấytrắngmựcđenrằngmìnhkhôngcònnghĩtớiviệcgìngiữcakhúcĐứcnữa.Tuynhiên,tôixin nói thêm: Johannes tuy có học vị nhưng lại dốt nát. Còn đối với hộiVirhymnia,việcmấtgiọngtrầmcủaanhtalàmộttổnthấtlớn.AnhrểKarlcủatôibắtđầulénliênlạcvớicácphòngdicư.Đấtnướcanh

tamơ tưởng đến phải có những đặc điểm sau: nơi đó, thông khôngmọcđược,bịcấmnhậpkhẩuhaykhôngthểnhậpvìquánặngthuế;ngoàira–đểvợanhtakhỏiphiền–ngườinơiđókhôngbiếtbíquyếtlàmbánhgiavịvàkhôngđượcphéphátnhữngbàiNô-en.Đổilại,Karltuyênbốsẵnsànglàmviệctaychânnặngnhọc.Trongkhiđó,anhtakhôngcầnphảigiấugiếmdựtínhcủamìnhnữa,vì

chínhcậutôicũngđộtnhiênthayđổihoàntoàn.Điềuđóxảyraởmộtbìnhdiện không hay đến nỗi chúng tôi phải hoảng sợ.Con người đàng hoàng,phảinóilàvừacứngrắnvừatốtbụngấylạibịquansátởnhữngconđườngmãimãilàvôluânchừngnàothếgiớicòntồntại.Ngườitabiếtnhiềuđiềuvềcậu–cócảnhânchứnghẳnhoi–nhữngđiềukhôngthểgọikháchơnlàngoạitình.Vàkinhkhủngnhấtlàchínhcậucũngkhôngcòncảichínhvàtựdànhchomìnhquyền sống trongnhữngquanhệ, nhữngđiềukiệnmàcácquytắcđạođứcđặcbiệtđượcxemlàchínhđáng.Vụngvềthay,sựthayđổiđộtngộtấylạihiểnnhiênvàothờiđiểmcóphiênxửcáctusĩtrongxứđạocủacậu.Vớitưcáchlànhânchứng,lànguyêncáotráhình,cậuFranzđãgâyấntượngxấuđếnnỗiphảinóilàchỉvìcậumàtòaxửthuậnlợichohaitusĩ.Nhưngtớilúcđó,cậuđãthờơvớimọiviệc:sựsuyđồiởconngườicậuđã

hoàntoàn,trọnvẹn.Cậulàngườiđầutiêncósángkiếnchomộtdiễnviênthaythếmìnhtrong

buổilễbantối.Cậulùngramộttayănchơiđangthấtnghiệp.Suốtmườibốnngàyliền,ôngtabắtchướccậuFranzhayđếnnỗikhônglầnnàomợtôinhậnraviệcthayđổinhânvật.Cảđếncácconcủacậucũngkhôngnhậnraviệcấy.Chotớikhimộtđứacháubấtchợthôlêntronglúcnghỉdiễnngắnngủi:“A, ngoạimangvớ cóvòng”, đồng thời hoanhỉ kéoốngquần của tay ănchơilên.Mànấychắcphảithậtdễsợđốivớingườinghệsĩkhốnkhổ.Cảgiađìnhcậutôicũngbốirối,vàđểtránhthảmhọa,mọingườibắtgiọnghátmộtbài,nhưhọvẫnthườnglàmtrongnhữngtrườnghợpkhóxử.Saukhimợtôiđingủ,người tanhanhchóng tìm ra lai lịchcủangườinghệ sĩ.Đó làdấuhiệucủasựsụpđổgầnnhưhoàntoàn.

IXDùsaođinữa:ngườitanênnhớrằngmộtnămrưỡilàkhoảngthờigian

dài,và lạiđếngiữahè, lúchọhàng tôikhó thamdựvởkịchấynhất.Trờinóngbức,họgặmbánhgiavịkhôngchúthứngthú,cườigượnggạokhibópvỡtráihồđàokhôcằn.Họnghebọnlùnnệnbúakhôngngừngvàgiậtmìnhkhithiênthầnmáđỏthìthầmnóitrênđầuhọ:“Hòabình,hòabình”,nhưnghọvẫnkiênnhẫnchịuđựng,vàdùmặcđồmùahè,mồhôivẫnchảytrêncổ,trênmávàdánchặtcổáohọ.Nóiđúnghơn:họđãkiênnhẫnchịuđựng.Tiềnbạctạmthờichưagiữvaitrònào–gầnnhưngượclại.Ngườitaxì

xàolàtrongviệclàmăn,giờcậuFranzcũngdùngnhữngmánhkhóekhôngcho phép gọi cậu là “nhà buôn Thiên Chúa giáo” nữa. Cậu cương quyếtkhôngđểhaohụt tài sảnquánhiều,mộtcamkếtkhiếnchúng tôivừayênlòngvừasợhãi.Saulầnlậttẩytayănchơi,mộtcuộcnổiloạnthậtsựđãxảyra,đưađến

thỏahiệpsau:cậuFranztỏýsẵnsàngmướnmộtđoảndiễnviênđểthaythếcậu,Johannes,anhKarlvàchịLucie.Họgiaoướcvớinhaulàluônluôncómộttrongbốnngườithậtthamdựbuổilễđểkềmgiữlũtrẻ.Đếnbâygiờ,vịgiámmụcvẫnchưanhậnbiếtgìvềsựlườnggạtkhôngthểnàođichungvớitínhtừ“ngoanđạo”được.Ngoàimợtôivàmấyđứatrẻra,giámmụclànhânvậtthậtduynhấttrongvởkịchnày.Mộtchương trìnhchínhxácđược lập ra,bàcon tôigọi là chương trình

diễnkịch.Vàviệc lúcnàocũngcómộtngười trongbọnhọ thamdựcũngbảođảmcho cácdiễnviên códịpnghỉ ngơi.Trong lúc ấy, người ta nhậnthấycácdiễnviêncũngthíchhiếnmìnhchobuổilễvìhọmuốnkiếmthêmchúttiền,vàmaylàkhôngthiếudiễnviênthấtnghiệpnênngườitađãcóthểgiảm lươngcủahọ.Theo lời thuậtchuyệncủaKarl,giađìnhanhhyvọngcòngiảmđượcnhiềuchiphícho“khoản”đónữa.Vảlại,mỗingàyđãdọnchocácdiễnviênmộtbữaăn,vàaicũngbiếtrằngnghệthuậtvìmiếngcơmmanháotấtsẽrẻhơn.

XTôiđãđềcậptớipháttriểntaihạicủachịLucie:chịgầnnhưchỉcònlacà

ởnhữngquánmởvềkhuya,vànhấtlànhữngngàyphảithamdựbuổilễ,chịtựahồnhưđiênrồ.Chịmặcquầnnhungkẻ,áopu-lô-vơ[9]màusặc sỡ,đilang thang trongđôidép lẹpxẹpvàcắtmái tóc lộng lẫycủamìnhđể thaybằngkiểutóccótuaviền;đếngiờtôimớibiếtkiểutócmangtênđuôingựađócũngđãmấylầnhợpthờitrang.Mặcdùtôivẫnchưaquansátđượcởchịđiềugìrõrànglàphạmluân,chỉnhậnthấymộtsựcuồngnhiệtnàođóđượcchínhchịgọi là thuyếthiệnsinh.[10]Thếnhưngtôikhôngthểquảquyết làpháttriểnấyđángmừng;tôithíchnhữngphụnữdịudànghơn,nhữngphụnữcóđộngtáctheođiệuvalselịchsự,biếtdẫnnhữngcâuthơhayvàkhôngchỉ sốngbằngdưa leovàmónbòkhobỏquánhiềuớt.Kếhoạchdicư ranướcngoàicủaKarldườngnhưcóthể thựchiệnđược:anhkhámphámộtnướcgầnxíchđạo,hứahẹntheođúngtiêuchuẩnanhtađặtra,vàchịLuciecũngphấnkhởi:ngườinướcđómặcquầnáokhôngkhácchịmấy,họthíchăncayvànhảynhữngđiệumàchịcholàkhôngthểthiếutrongcuộcsống.Tuyviệchaingườikhônggắnbóvớiquêhươnglàchướngthật,nhưngmặckhác,tôithôngcảmvớisựtrốnchạycủahọ.TrườnghợpcủaJohannescònnặnghơn.Rủithay,tiếngđồndữlạiđược

xácminh:anh tađã thànhngườicộngsản.Anhtadứtbỏmọiquanhệgiađình, không còn lo việc gì nữa và chỉ còn nhờ người đóng kịch thay chomình hiện diện trong buổi lễ ban tối.Mặt Johannes bây giờmang vẻ cựcđoan,anhtaxuấthiệntrongcácbuổihọpcôngkhaicủađảngmìnhnhưmộttusĩHồigiáo,bỏmặcphòngluậtsưvàviếtnhữngbàibáodữdộitrêncáccơquanngônluận tươngứng.Cóđiều lạ làgiờanhta thườnggặpFranzhơntrước,vàhọtìmcáchthuyếtphụclẫnnhaunhưngđềuvôích.Tuycáchbiệtnhauvềtưtưởngnhưngcánhânhọlạigầngũinhauhơn.CònFranzthìlâurồitôikhônggặpmặt,chỉnghekểvềanhta.Ngườita

bảoFranzmắcbệnhưusầuvàthườngởlâutrongcácnhàthờtămtối.Theotôi,cóthểnóithẳnglàlòngsùngđạocủaanhtathậtquáđáng.Saukhigiađìnhgặp taihọa,anh ta thờơvớinghềnghiệpcủamình,vàmớiđây, trênmộttườngnhàđổnát,tôithấymộttấmáp-phíchmangdòngchữ“Cựuquánquân Franz Lenz đấu với Lecoq lần cuối. Lenz treo quả đấm lên tường”.Trậnđấuấydiễnravào thángBamàbâygiờđã thángTámrồi.NghenóiFranzrấtsuysụp.Tôinghĩrằnganhtađanggặpphảihoàncảnhchưahềcótrong gia đình tôi: anh ta nghèo.Maymà Franz vẫn còn độc thân nên sựngoanđạovô tráchnhiệmấychỉcóhậuquả taihạichochínhanh ta.Vớimộtsựbềnbỉlạthường,anhtatìmcáchchechởcácconchịLucietheoluậtbảovệthiếuniênvìanhtacholàbuổilễbantốicóhạichochúng.Nhưng

mọinỗlựccủaanhtađềuthấtbại;nhờtrời,connhàgiàukhôngnằmtrongquyềnhạncủacáctổchứcxãhội.Tuycónhiềunétkhóchịunhưngngườiítxarờihọhàngnhấtlạilà…cậu

Franz.Dùđãcao tuổi,cậucó tìnhnhân thật sự.Và tuykhâmphụcnhưngchúng tôikhông thểnàochấpnhậnnhữngmánh lới làmăncủacậuđược.Mớiđây,cậulàmquenvớimộtviênthanhtrathấtnghiệp,nhờôngấygiámsátbuổilễbantốivàlochomọiviệcđượcxuôichảy.Màthậtvậy,mọiviệcđềuxuôichảycả.

XIGầnhai năm trôi qua:một thời gian dài.Vànhững lần dạo ban tối, tôi

khôngthểchẳngđiquanhàcậutôi,nơikhôngcònlònghiếukháchtựnhiênnữatừkhiđámnghệsĩ lạmặtravàomỗi tối,cònngười tronggiađìnhlạitheođuổinhững thúvuikhác thường.Một tốimùahạấmáp, tôiđingangquađó,vàvừarẽvàoconđườngviềncâydẻtây,tôiđãnghecâuhát:RừngsángánhNô-en…Tiếngxetảichạyquaátmấtphầncònlại, tôirónrénđếngầnnhà,nhìn

vàophòngquakhehởmàncửa:Cácdiễnviênbắtchướcbàcontôihaydễsợ,đếnnỗitrongkhoảnhkhắc,tôikhôngnhậnraailàngườitớiphiênkiểmsoát–họgọiviệcthamdựbuổilễcủanhânvậtthậtnhưthế.Tôikhôngthểthấymấytênlùnnhưngnghechúngrõràng.Tiếnglengkengláchcáchcủachúng chuyển động với những bước sóng đi xuyên qua mọi bức tường.Khôngnghetiếngthìthầmcủathiênthần.Mợtôicóvẻhạnhphúcthậtsự:mợđangtròchuyệnvớivịgiámmục,vàsaucùng,tôimớinhậnrangườianhrểlànhânvậtthậtduynhất.Tôinhậnraanhtaquacặpmôichúmnhọnkhithổidiêmquẹt.Vậyhìnhnhưcónhưngnétđặcthùkhôngthểlầmlẫnđược.Lúcấy,tôicóýnghĩlàcácdiễnviênchắccũngđượcđãixì-gà,thuốclávàrượuvang–ngoài ra,mỗi tối còn cómăng tâynữa.Nếuhọ trơ trẽn–vànghệsĩnào lạichẳng thế?–Điềuấycónghĩacậu tôicàngphải tốnnhiềuhơnnữa.Mấyđứanhỏchơibúpbêvàxegỗởmộtgócphòng,chúngcóvẻxanhxao,mệtnhọc.Thậtvậy,cólẽngườitacũngnênnghĩđếnchúng.Tôicósángkiếnthaythếchúngbởinhữngbúpbêbằngsáp,giốngloạithườngdùngđểquảngcáobộtsữavàkemthoadaởtủkínhbàyhàngcủacácnhàthuốc.Tôithấycácbúpbêấycóvẻtựnhiênlắm.Tôithậtsựmuốnđượcdịplưuýhọhàngmìnhvềnhữnghậuquảcủasự

kích thíchquáđộ từngàynàyquangàykhácđốivới tâmhồn trẻ thơ.Dùrằngmộtkỷluậtnàođóchẳnghạigì,nhưngởđâydườngnhưngườitađòihỏichúngquáđáng.TôirờichỗquansátkhibêntrongbắtđầuhátbàiĐêmthánhvôcùng.Tôi

thậtkhôngthểnàochịunổibàiấy.Trờiấmquá–vàtrongkhoảnhkhắc,tôicó cảm tưởngnhưvừa thamdựbuổi họp củamaquỷ.Bất chợt thèmdưachuaquáđỗi,tôicảmthôngđượcphầnnàonỗiđaukhổlớnlaomàchịLuciephảichịuđựng.

XIIThời gian qua, tôi thành công trong việc đòi thay thếmấy đứa nhỏ bởi

nhữngbúpbêbằngsáp.Phải tốnbaonhiêu tiềnđể tậuchúng–cậu tôiđãngầnngạithậtlâu–nhưngkhôngthểkéodàitìnhtrạngmấyđứanhỏphảiănbánhhạnhnhânhằngngàyvàhátnhữngbàivềlâuvềdàicóthểhạiđếntâmlýcủachúng.ViệctậucácbúpbêtỏracóíchvìKarlvàLuciedicưthật,vàcảJohannescũngbắtconrakhỏinhàcậutôi.Giữanhữngthùnghànggởirahảingoại, tôi từgiãanhKarl,chịLucievàcáccháu,họcóvẻsungsướngmặcdùhơibồnchồnlolắng.CảJohannescũngrờithànhphốchúngtôiđểđinơikhác.Ởđó,anhtaloviệctổchứclạichibộđảngcủamình.CòncậuFranz thìchánđời.Mớiđâycậuphànnànvới tôi làngườinhà

cậucứquênphủibụicácbúpbê.Nóichungnhữngngườigiúpviệcgâykhókhănchocậu,còncácdiễnviênlạidườngnhưcókhuynhhướngvôkỷluật.Họuốngquáphầnrượudànhchohọ,mộtsốbịbắtquảtangđangbỏxìgà,thuốclávàotúi.TôikhuyêncậuFranzchohọuốngnướcphamàuvàhútxìgàlàmbằnggiấybồi.Duycómơtôivàvịgiámmụclàđángtincậy.Họtròchuyệnvớinhauvề

thờicáccụxưa,cườikhúckhíchnhưcóvẻthíchthúlắmvàchỉngừngcâuchuyệnlúcbắtgiọngmộtbàihát.Dùsaođinữa,buổilễvẫntiếpdiễn.Franz, người anh em họ của tôi, có khuynh hướng thật lạ lùng.Anh ta

đượcnhậnvàomộttuviệngầnđóvớitưcáchthầydòngcầnvụ.[11]Lầnđầuthấyanhtamặcáotusĩ,tôiphảihoảngsợ:cáithânhìnhtolớnvớichiếcmũibịđấmvỡ,đôimôisưngvùvàcáinhìnưusầuấy–anhtagợichotôihìnhảnhngườitùhơnlàtusĩ.Dườngnhưđoánđượcýnghĩcủatôi,anhtanhỏnhẹnói:-Chúngtaaicũngbịcuộcsốngtrừngphạt.TôitheoFranzvàophòngtiếpkhách.Chúngtôitròchuyệnngậpngừng,

vàchắcanhcảmthấynhẹngườikhinghetiếngchuônggọiđếnnhàthờcầunguyện.Lúcanhđi,tôingẫmnghĩ:anhtarấtvộivã,vàsựvộivãấycóvẻthật.

CáiCânNhàHọBalekÔquêôngtôi,phầnđôngngườitasốngbằngnghềdầngai.Từnămthếhệ

nay,họphảihítbụitỏaratừnhữngthângaivỡnát,nhữngdònghọnhẫnnại,vuitươi,hễtớibữathìănphó-mátdê,khoaitây,thỉnhthoảngmớilàmthịtmộtcon thỏ; tốiđến,họkéosợi,đan len trongphòng,uống tràbạchà,vànhưthếlàhọđãhạnhphúc.Banngày,họdầngaitrongnhữngmáycũkỹ,phómặcmìnhchobụibặmvàhơinóngbốcratừnhữnglòsấy.Phònghọchỉcómộtgiườngduynhấthìnhdạnggiốngcáitủ,dànhriêngchochamẹ,cònconcáithìngủtrênnhữngghếdàiđểquanhđó.Buổisáng,mùixúpđặctỏakhắpphònghọ;chủnhậtthìcópút-đing,[12]vàtrongnhữngngàythậttrọngthể,mặtcácđứabéđỏhồnglênvìvuisướngkhimàucàphêhạtsồi[13]cứnhạtdầntheolượngsữamẹchúngtươicườirótvàotôcủachúng.Chamẹđi làm sớm, giao việc nhà cho con cái; chúngquét phòng, dọn

dẹp,rửachénvàgọtkhoaitây,nhữngcủkhoaivàngnhạtthậtquýnênchúngphảichochamẹxemđốngvỏmỏngđểkhỏibịnghingờlàphungphíhaykhờdại.Đihọcvề, trẻconphảivàorừngkiếmnấm,dượcthảotùytheomùa:xa

diệpthảovàbáchlýhương,thìlàvàbạchàhaycảmaođịahoàngnữa.Mùahè,saukhigặtcỏkhôtrênnhữngcánhđồngthưa,chúngđikiếmcúcbấttử.Mỗikílôcúcbấttửđượcmộtxu,trongkhiởngoàiphố,nhàthuốcbánchomấybàcăngthẳngthầnkinhvớigiáhaimươixumỗikí.Quýhơn,lànấm:mỗikílôđượchaimươixu,còngiábánởcáccửahàngngoàiphốtớimộtmáchaimươi.Mùathutrờiấm,nấmmọcnhiều,trẻconmòđếntậnrửngsâuđểkiếm,vàgầnnhưgiađìnhnàocũngcónhữngchỗháinấmriêng,nhữngchỗđượcrỉtaitừthếhệnàysangthếhệkhác.Các khu rừng đều thuộc họBalek nhữngmáy dần gai cũng vậy, và họ

Balekcómộtlâuđàiởquêôngtôi.Vợngườigiatrưởngcómộtphòngnhỏgầnchỗnấusữađểcânvàtrảtiềnnấm,dượcthảo,cúcbấttử.Trêncáibànởphòngấy,họBalekđểmộtcáicân lớncổxưa, trang trí rườmrà,sơnmàuđồngđỏ.Hồinhỏ,ôngbàcốcủatôiđãtừngđứngtrướcnó,vàvớinhữnggiỏnấmcon,nhữngbaocúcbấttửtrongđôitaylấmđất,họchămchúxembàBalekphảinémbaonhiêuquảcânlêndĩa,câykimdaođộngmớidừngđúngtrêncáivạchđen,cáivạchmỏngmanhcủasựcôngbằngấyhàngnămđềuphảikẻlại.RồibàBaleklấyquyểnsổlớncógáydanâuraghitrọnglượngvàtrảmấyxuhaymấyhào,nămthuởmườithìmớiđượcmộtmác.Vàlúcôngtôicònnhỏ,ởđócócáilọlớnđựngloạikẹochuagiámỗikímộtmác,vànhữngkhivuivẻ,bàBalekngựtrịcáiphòngnhỏấythòtayvàolọlấychomỗi đứamột viên kẹo, vàmặt chúng đỏ ửng lên vì vui sướng như trongnhữngngàythậttrọngthể,mẹchúngrótsữavàotôcàphê,màucàphêcứ

nhạtdầntheolượngsữachotớilúcvànghoenhưbímtóccongái.MộttrongnhữngluậthọBalekđặtrachodânlànglà:khôngaiđượcphép

giữmộtcáicânởnhà.Luậtấyxưađếnnỗichẳngainghĩnóxuấthiệnlúcnàovàvìlýdogì,nhưngnóphảiđượctuântheo,vìngườiphạmluậtsẽmấtviệcdầngai,sẽkhôngđượcphépcungcấpnấm,báchlýhương,cúcbấttửnữa, và quyền lực của họ Balek lớn đến nỗi ở những làng lân cận cũngkhôngaidámmướnngườiphạmluậthaymuadượcthảongườiấyháiđượctrongrừng.Nhưng từkhiôngbàsơ tôicòn lànhữngđứa trẻđikiếmnấmchonhàbếpcủanhữngngườiPrahagiàucóđểlàmtănghươngvịmónránhaybánhpa-tê,từkhiấy,khôngainghĩtớiviệcphạmluật:bởivìbộtthìcócốcđothểtích,trứngcóthểđếm,sợitínhđượcbằngmãĐức,vảchăngcáicâncổtrangtríbằngđồngđỏấykhônghềgâyấntượnglànókhôngđúng,vànăm thếhệđã tin tưởngởcâykimđen,giaophónhữnggìhọ thunhặtđượctrongrừngvớilòngnhiệtthànhcủatuổithơ.Dùrằngtrongsốnhữngngườitrầmlặngấycũngcókẻcoithườngluậtlệ,

đólàđámsănbắntráiphép,trongmộtđêmlạimuốnkiếmnhiềutiềnhơncảtháng lươngởnhàmáydầngai,nhưngngaycảđámnàycũngkhôngdámnghĩtớiviệcmuahaylắpráplấymộtcáicân.ÔngtôilàngườiđầutiêncóđủcanđảmđểkiểmtrasựcôngbằngcủahọBalek,nhữngkẻsốngtronglâuđài,đixehaingựa, thườngxuyêncấp tiềnchomột cậubé trong lànghọcthầnhọcởchủngviệnPra-ha,nhữngkẻmàthứtưnàolinhmụccũngtớinhàchơita-rô[14]vàcứđầunămthìđạiúyquậntrưởngtới thămbằngxengựamanghuyhiệuhoàngđế,nhữngkẻđượchoàngđếphongdanhhiệuquýtộcđầunăm1900.Ôngtôivừachămchỉlạivừakhônngoan:ôngchuivàorừngxahơnmọi

đứatrẻkháctronghọ,ôngtớicảbụirậm,nơitruyềnthuyếtcholàchỗởcủaBilgan,tênkhổnglồcanhgiữkhotàngngườiBalder.NhưngôngtôikhôngsợBilgan:ngaytừnhỏ,ôngtôiđãtiếnsâuvàobụirậmvơmộtlượngnấmlớnvềnhà,ôngtìmđượccảnấmcủ,loạinấmbàBalektínhtớibamươixumộtcân.ÔngtôighilạitấtcảnhữnggìôngmangtớinhàhọBalekvàomặtsaumộttờlịch:tửngcânnấm,từnggrambáchlýhương,vàvớinétchữtrẻcon,ôngghingaybênphảisốtiềnnhậnđược;ôngviếtnguệchngoạctừngxuconsuốttừlúcbảytuổichotớikhilênmườihai.Khiônglênmườihai,khiấynăm1900,họBalekđượchoàngđếphongtướcnêntặngmỗigiađìnhtronglàngmộtphầntưcâncàphêthật,loạinhậptừBrésil;ngoàiracòncóbiavàthuốclámiễnphíchocácông,vàngườitamởtiệclớntronglâuđài;nhiềucỗxeđậutrênđườngviềncâybạchdươngdẫntừcổngtớilâuđài.Nhưnghômtrướcngàylễ,ngườitađãphátcàphêtạicănphòngnhỏ,nơi

đểcáicâncủahọBalekgầnmộttrămnămnay,họbâygiờđượcgọilàBalek

vonBilgan[15]vìtheotruyềnthuyết,tênkhổnglồBilgancómộtlâuđàinằmngaychỗcáctòanhàcủahọ.Ôngtôithườngkểchotôinghechuyệnôngđếnđósaubuổihọcđểlấycà

phêchobốngiađình:giađìnhhọCech,họWeidler,họVohlavàgiađìnhhọBrăchercủaông.Lúcấy,vàobuổichiềutrướcgiaothừa:phảitranghoàngphòng,phảilàmbánh,vàngườitakhôngmuốnchotớibốnđứacontraiđếnlâuđàiđểlấymỗiđứamộtphầntưcâncàphêchogiađìnhmình.Thế rồi ông tôi ngồi trên băng gỗ nhỏ hẹp, trong khi chị giúp việc tên

Gertrudđếmmấygóicàphêđểsẵn,bốngói,mỗigóimộtphầntámkílô,vàôngtôinhìncáicâncònđểquảcânnửakítrêndĩatrái;bàBalekvonBilganvắngmặtvìbậnviệcchuẩnbịbuổilễ.VàkhichịGertrudđịnhthòtayvàolọkẹochualấymộtviênchoôngtôi,chịthấyhếtkẹo:mỗinămmộtlầnphảiđổthêmvàolọmộtkílôkẹogiámộtmác.ChịGertrudcười,bảo:-Đợimộtchút,chịđilấykẹomới.Mộtmìnhvớibốnphần támkí lô càphêđãđượcgóikỹngay tại hãng

buôn,trướccáicâncònđểquảcânnửakí,ôngtôilấybốngóicàphênhỏđểtrêncáidĩa trống,vàtimôngđậpthìnhthịchkhicâykimđencủasựcôngbằngdừng lạibên tráicáivạch,dĩacóquảcânnửakínằmphíadưới,cònnửa kí cà phê thì lơ lửng bên trên; lúc ấy, giả như đang nằm sau bụi câytrongrừngđểchờtênkhổnglồBilgan,timôngcũngkhôngđậpmạnhnhưthế.Vàôngtìmnhữngviênsỏilúcnàoôngcũngmangtrongngườiđểlắpnábắnmấyconchimsẻkhichúngmổbậyraucảimẹôngtrồng–phảiđểba,bốn,nămviênsỏicạnhbốngóicàphê,dĩacóquảcânnửakímớiđượcnânglênvàcuốicùng,câykimnằmđúng trêncáivạchđen.Ôngtôi lấycàphêxuống,góimấyviênsỏivàomùisoa,vàkhichịGertrudtrởlạivớicáibaolớnchứamộtkílôkẹochua,sốkẹovừađủđểmàuhồngvuisướnglạihiệntrênmặtcácđứatrẻtrongcảnămtrời,khichịGertrudđổkẹoláchcáchvàolọ,cậubéxanhxaođứngđó,vàdườngnhưkhôngcógìthayđổicả.Ôngtôichỉlấybagóinhỏ,vàchịGertrudkinhngạckhicậubénémviênkẹoxuốngđấtđạpnátrồinói:-EmmuốnnóichuyệnvớibàBalek.-BàBalekvonBilgan,nghe!ChịGertrudbảo.-Dạ,bàBalekvonBilgan.NhưngchịGertrudcườinhạoông,vàôngtrởvềtrongbóngđêm,đemcà

phêđếnnhàhọCech,họWeidler,họVohlavànóitháolàôngcònphảitớilinhmụcnữa.

Nhưngôngđivàobóngđêmvớinămviênsỏitrongmùisoa.Ôngphảiđithậtxamớitìmrangườicócân,hayđúnghơn,ngườiđượcphépcócân;ởcáclàngBlaugauvàBernaukhôngaicó,ôngbiếtvậynênkhôngdừngbướcởhailàngấy,vàôngđisuốthaitiếngđồnghồchotớiphốnhỏDielheim,nơidượcsĩHonigở.Từtrongnhàcómùibánhránbayra,vàkhiôngHonigmởcửachocậubélạnhcóngvào,hơithởôngcómủirượupunch,[16]điếuxìgàướtngậmgiữacặpmôimỏng.-Sao,phổibacháunặnghơnphảikhông?-Dạkhông,cháutớiđâykhôngphảiđểlấythuốc,cháumuốn…ÔngtôimởcáimùisoalấynămviênsỏiđưachoôngHonigvànói:-Cháumuốnnhờbáccângiùmcáinày.Ông tôi sợ sệtnhìnôngHonig,nhưng thấyôngấykhôngnóigì,không

giậndữmàcũngchẳnghỏigìthêm,ôngmớinói:-Đólàcáicònthiếuchosựcôngbằng.Vàbâygiờvàophòngấm,ôngtôimớicảmthấychânmìnhướtnhưthế

nào.Tuyếtđãlọtvàođôigiàytồitàn,vàcànhlátrongrừngtrúttuyếtxuốngngườiông,giờtuyếttanra,ôngthấyđóivàmệt,rồiôngbậtkhócvìnghĩđếnbaonhiêunấm,hoa,dượcthảođãđượccânbởicáicânthiếucôngbằngtớinămviênsỏiấy.KhiôngHoniglắcđầunhìnnămviênsỏitrongtayvàgọivợra,ôngtôinghĩđếnbaothếhệôngbà,chamẹ,aicũngphảiđểcáicânấycânnấm,hoamìnhkiếmđược,rồinhưbịlànsóngbấtcôngậpxuốngngười,ôngtôibắtđầukhócdữhơn,vàdùkhôngaibảo,ôngcũngngồixuốngghế,khôngthấychiếcbánhránvàtáchcàphênóngbàHonigmậpmạptốtbụngdọnrachoông.ÔngchỉngừngkhóclúcôngHonigtrởlại,lắclắcmấyviênsỏitrongtay,nóivớivợ:-Đúngnămđê-ca-gramrưỡi.Ôngtôilạiđixuyênrừnghaitiếngđồnghồ.Ởnhàbịđòn,ônglặngim,

khôngtrảlờicâuhỏicàphêởđâu,cảbuổitốiôngkhôngnóimộttiếng,cứtínhđitínhlạitừmảnhgiấyghitấtcảnhữnggìôngcungcấpchobàBalekvonBilgan,vàđúngnửađêm,pháonổởlâuđài,cảlàngdậytiếnghòreo,nhữngconquaygỗkêuđômđốpvàcảgiađìnhômnhauhôn,ông tôinóivàosựtĩnhmịchcủađầunămmới:-HọBaleknợtôimườitámmácbamươixu.Vàông lạinghĩđếnbao trẻem trong làng,đếnanhFritz làngườikiếm

đượcnhiềunấm,đếnchịLudmillacủaông,đếnhàngtrămđứatrẻ,đứanàocũngthunhặtnấm,hoavàdượcthảochohọBalek,vàlầnnày,ôngkhôngkhócnữamàkểkhámphácủamìnhchochamẹ,anhchịnghe.

Ngàyđầunăm,khihọBalekđếndựlễlớnởnhàthờtrongchiếcxemanghuyhiệumới–một tênkhổng lồngồichồmhỗmdướigốccâyvânsam–màu xanh lam và vàng kim, họ thấy những gươngmặt cứng rắn của dânlàng, những cậpmắt nhìn họ trân trối.Họ chờ đợi những tràng hoa tronglàng,khúcnhạcchàomừngbansớm,tiếnghoanhôvạntuế,nhưngcảlàngnhưhoangvắngkhixehọchạyqua.Trongnhàthờ,nhữnggươngmặtxanhxaoquaylạinhìnhọ,câmlặngvàthùnghịch,vàkhilinhmụclêntòagiảngđể thuyết giáo, ông cảm thấy vẻ lạnh lùng trên những gươngmặt thườngngàyvẫnbìnhthản,hiềnlànhấy,vàônggiảnglấplápchoxongrồitrởlạibànthờ,mìnhđẫmmồhôi.Saulễnhậnthánhthể,họBalekrờinhàthờ,đigiữa hai hàng người câm lặng với những gươngmặt xanh xao.Nhưng bàBalekvonBilgancònởlạiphíatrước,gầncácbăngdànhchotrẻemđểtìmôngtôi,lúcấylàcậuFranzBrăcherxanhxao,vàhỏiông:-Saomàykhônglấycàphêchomẹmày?Ôngtôiđứngdậytrảlời:-Vìbànợtôisốtiềnlớnhơnnămkícàphê.Rồiôngmócnămviênsỏirachongườithiếuphụxemvànói:-Bàcôngbằngnhưthếđó,mỗicânthiếunămđê-ca-gramrưỡi.Trướckhithiếuphụấynóiđiềugì,cácôngbàtrongnhàthờđãbắtgiọng

hátbài:“LạyChúa,lẽcôngbằngdướitrầnthếđãgiếtChúa…”GiữalúchọBalekđangởnhàthờ,taysănbắntráiphépWilhelmVohla

vàocănphòngnhỏtrộmcáicânvàcuốnsổdầybọcdaghitừngkílônấm,từngcâncúcbấttửbàBalekđãmuacủadânlàng.Suốtbuổichiềungàyđầunăm,cácôngtronglàngngồitínhtoánởphòngcốtôi,tínhmộtphầnmườinhữnggìhọBalekđãmuacủahọ–nhưnglúchọtínhtớimấyngàntha-lơ[17]màvẫnchưaxong,senđầmcủađạiúyquậntrưởngxôngvàophòngcốtôi,vừabắnvừađâmnhữngngườiởđó,giànhlấycáicânvàcuốnsáchbằngbạolực.Lúcấy,bàcôtôitứccôbéLudmillabịgiết,vàiôngbịthươngvàmộttênsenđầmbịtaysănbắntráiphépWilhelmVohlađâmchết.Khôngchỉlàngtôimớinổiloạn,cảBlaugauvàBernaucũngvậy,vàcác

nhàmáydầngaiđìnhcônggầnmột tuần lễ.Nhưng rồi rấtnhiều senđầmđến,người tadọasẽbỏ tùcácôngbà,vàhọBalekbắt linhmụcphảibiểudiễncáicânởnơicôngcộngđểchứngminhcâykimcôngbằngchỉđúng.Vàcácôngbàtrởlạinhàmáydầngai–nhưngkhôngtớitrườnghọcđểxemlinhmục:ông tađứngđómộtmình,buồnbãvàkhôngbiết làmgìvớicáicân,mấyquảcânvàmấybaocàphê.Trẻemlạithunhặtnấmvàhoa,thunhặtbáchlýthảovàmaođịahoàng,

nhưngmỗichủnhật,khihọBalekvừabướcvàonhàthờ,ngườitaliềnbắt

giọnghátbài:“LạyChúa,lẽcôngbằngdướitrầnthếđãgiếtChúa”,chotớikhiđạiúyquậntrưởngchođánhtrốngởkhắpmọilàng,côngbốcấmhátbàiấy.Cáccụcốtôiphảirờilàng,đểlạinấmmồchưaxanhcỏcủađứacongái

nhỏ;họtrởthànhngườiđangiỏ,khôngởđâulâudàivìnơinàohọcũngđaulòngnhậnthấyquảlắccủasựcôngbằngđứngsaichỗ.Sauchiếcxechậmchạpbòtrênđườngtrường,họkéotheomộtcondê,vàkhiđingangquaxehọ,người ta thỉnh thoảngnghebên trongcó tiếnghát:“LạyChúa, lẽcôngbằng dưới trần thế đã giếtChúa”.Và nếumuốn, người ta có thể nghe kểchuyệnhọBalekđãthiếumộtphầnmườisựcôngbằngnhưthếnào.Nhưnggầnnhưkhôngaimuốnnghehọkể.

CuộcĐờiTrôiNổiCủaCáiTáchKhôngQuaiTrongkhoảnhkhắcnày,tôiđangởngoàitrờitrênbệcửasổ,mìnhtừtừ

đầytuyết;ốnghútđãdinhcứngtrongnướcxàphòngđôngđặc,chimsẻnhảynhótquanhtôi,lũthôbạođangtranhnhautừngmảnhbánhvụnngườitarảichochúng,vàcũngnhưbaolầntrước,tôirunsợchomạngsốngcủamình;nếubịmộttrongnhữngchimsẻbéomậpấyđụngphải,tôisẽrơitừbệcửaxuốngthềmbê-tôngdướikia–nướcxàphòngsẽlàcáigìđôngđặchìnhbầudụcnằmyênmộtchỗ,ốnghútsẽgãy–vàngườitasẽnémcácmảnhvỡcủatôivàothùngrác.Tôichỉ thấynhữngđốmsángmờmờởcâyNô-en, lậplòequacửakính

nhòanước,chỉnghethoangthoảnglờicabêntrong:tiếngcãicọcủabầysẻátđimọithứtiếngkhác.Dĩnhiênkhôngaibiếtrằngcáchđâyhaimươinăm,tôirađờidướimột

câyNô-en,vàcáituổihaimươilămthậtđángkinhngạcđốivớimộttáchcàphêbìnhthường:nhữngvậtthuộcdònggiốngchúngtôiđangmơmàngtrongcáctủkínhkiasốnglâuhơnlũtáchcàphêchúngtôinhiều.Chắchẳnkhôngaitronggiađìnhtôicònsống:chamẹ,anhemvàcảđếncáccontôicũngđãchếttừlâu,trongkhitôiănmừngsinhnhậtthứhaimươilămcủamìnhvớibầysẻầmĩtrênmộtbệcửasổởHambourg.Chatôilàdĩađựngbánh,cònmẹtôilàhộpbơ;tôicónămanhchịem:hai

táchvàbadĩađểtách,nhưnggiađìnhchỉsốngchungvớinhauvàituần;đasốcáctáchđềuchếtyểumộtcáchđộtngột,nhưhaiemtraivàmộtchịyêuquý của tôi đã bị gạt khỏi bàn ngay ngàyNô-en thứ hai. Chẳng bao lâu,chúngtôilạiphảirờixangườichakínhmến:tôicùngmẹvàđứaemgáilàmộtdĩađểtáchtênJosephineđixuốngmiềnnam;đượcbọckíntronggiấybáo,đểgiữabộquầnáovàchiếckhănlông,chúngtôiđiLaMãphụcvụcậuconôngchủ,mộtsinhviênđãhiếnthânchomônkhảocổhọc.Đoạnđờinày–tôigọilànhữngnămLaMã–thậtthúvịđốivớitôi:lúc

đầu,ngườisinhviêntênJuliusấyluônđemtôitớihồnướcnóngcủahoàngđếCaracalla,ditíchmộtnhàtắmcôngcộngkhổnglồ;nơiđó,tôikếtbạnvớimộtbìnhphíchcùngđivớitôivàcậuchủtớichỗlàmviệc.BìnhphíchtênHulda, và chúng tôi thườngnằmbênnhauhànggiờ trênbãi cỏ, trongkhiJuliusđàođất;vềsau,tôihứahônvớiHuldarồicướinàngtrongnămLaMãthứ hai,mặc dùmẹ tôi tráchmắng thậm tệ, cho làmột bình phích khôngxứngđánglàmvợtôi.Nóichung,mẹtôilạhẳnđi:bàcảmthấynhụcvìbịdùngđểđựng thuốc lá, cũngnhưemJosephine thânyêucủa tôi thấyviệcphảixuốnglàmcáigạttànthuốclàmộtxúcphạmtộtcùng.Tôi sống những tháng hạnh phúc với Hulda; chúng tôi cùng tìm hiểu

nhữnggìJuliustìmhiểu:mộhoàngđếAugustus,đườngViaAppia,quãng

trườngLaMã–ởchỗsaucùngnày,tôicómộtkỷniệmbuồn,vìđólànơingườivợyêuquýcủatôibịmộtthằngranhconLaMãlấyđánémvỡ.Nàngchết bởimột hòn cẩm thạch to bằng nắm tay, hồi trước làmột phần củatượngnữthầnTìnhYêu.Độcgiảnàothíchnghetiếpnhữngđiềutôinghĩ,sẵnlòngthừanhậnmột

cáitáchkhôngquaicũngbiếtđaukhổvàcũngcótriếtlýsống–tôicóthểbáochođộcgiảấybiếtlàbâygiờ,bầysẻđãmổhếtbánhvụnnênkhôngcòntrựctiếpđedọatínhmạngtôinữa.Ngoàira,mộtkhoảngsạchbónglớnbằngcáidĩaxúpxuấthiện trênmặtkínhnhòa,và tôi thấy rõ cái câybên trongcũngnhưgươngmặtcủaWalterbạntôiđangdímũivàokínhcửasổvàcườivớitôi.Cáchđâybatiếng,trướclúctặngquàNô-en,Waltercònthổibọtxàphòng,bâygiờnóchỉtôi,banólắcđầuvàchỉchiếcxelửamớitinhcủanónhưngWalterlắcđầu–vàgiữalúcmặtkínhnhòatrởlại,tôibiếttrễnhấtlànửagiờsau,tôisẽđượcvàocănphòngấmáp…NiềmvuitrongnhữngnămLaMãkhôngchỉphainhạtbởicáichếtcủavợ

tôi,khóchịuhơn,làcáitínhkỳcụccủamẹtôivànỗibấtmãncủaemgáitôi.Mỗitối,khichúngtôihọpmặttrongtủ,họthanthởrềnrĩvớitôilàngườitađãhiểusainhiệmvụcủahọ.Nhưngchínhtôicũngphảichịunỗinhụcnhãmàmộtcáitáchtựtrọngkhócóthểchịuđược:Juliusdùngtôiđểuốngrượumạnh.Nếunóivềmộtcáitách:“Nóbịdùngđểuốngrượumạnh”thìchẳngkhácgìnóivềmộtngười:“Hắngiaoduvớikẻxấu!”Vàtôibịdùngđểuốngquánhiềurượumạnh.Đólàthờikỳnhụcnhãcủađờitôi.Nókéodàichotớikhingườianhhọ

củatôi,mộtlyđựngtrứng,đượcgởitừMunichtớiLaMã,cùngvớimộtcáibánhngọtvàmộtchiếcáo sơ-mi: từngàyđó, anhhọ tôibịdùngđểuốngrượumạnh,còntôithìJuliustặngchomộtchịcũngđếnLaMãvớimụcđíchnhưanhta.Nếubanămđầu,tôicóthểnhìnxuốngmồAugustustừbệcửasổcủacăn

nhàLaMã, thì hai năm sau ở căn nhàmới, tôi nhìn nhà thờ thánhMariaMaggiore:tronghoàncảnhmới,tuyphảisốngxamẹnhưngtôilạiđượcsửdụngđúngmụcđíchđờimình:tôiđượcdùngđểuốngcàphê,đượcrửamỗingàyhailầnvàởtrongmộtcáitủnhỏxinhxắn.Nhưng tạiđây, tôicũngkhôngkhỏibịnhục:cùngởvới tôi trongcái tủ

xinhxắnlàmộtbàtênHurz!Cảđêmvàrấtnhiềugiờtrongngày–vàcứnhưthế suốt hai năm dài – tôi phải ở cạnh bà Hurz. Bà thuộc dòng họHurlewang,cáinôicủabàtừngnằmtronglâuđàihọHurlewangởHurzenichbênbờsôngHiirze,naybàđãđượcchínmươituổi.Nhưngdùđãsốngchínmươinăm,bàlạilàngườiíttừngtrải.Khitôihỏisaolúcnàobàcũngởtrongtủ,bàtakiêuhãnhtrảlời:

-VìkhôngaiđượcphépdùngbàHurzđểuống!BàHurzđẹp,nướcdatrăngtrắngdìudịu,điểmnhữngchấmxanhnhỏliti,

vàmỗi lần tôi làmbàbựcmình,mặtbà táiđi,khiếnnhữngchấmxanhấycàngnổibậthơn.Dùkhôngcóýxấu,tôihaylàmbàbựcmình:trướchết,vìviệccầuhôn.Lúc tôixinđượcse tơkết tócvớibà,mặtbà táiđếnnỗi tộiphảilochomạngsốngcủabà;phảimườiphútsau,bàmớihơibìnhthườngtrởlạivàthìthàobảo:-Xinôngđừngnóichuyệnấynữa;hônphucủatôiđangchờtôitrongmột

tủkínhởErlangen.-Baolâurồi?Tôihỏibàta.Bàbảo:- Từ haimươi năm nay. Chúng tôi hứa hôn với nhau đầu năm 1914 –

nhưngrồiphảixanhaumộtcáchđộtngột.Thờichiếntranh,tôingụtạimộttủ sắt ngân hàng ở Francfort, còn anh ấy sống dưới hầm nhà chúng tôi ởErlangen.Sauchiếntranh,vìmộtvụtranhgiànhgiatài,tôiđếnmộttủkínhởMunich,cònanhấycũngvìvụtranhgiànhgiatàiđómàđếnmộttủkínhởErlangen.HyvọngduynhấtcủachúngtôilàDianna(têncôchủcủachúngtôi)cướiWolfgang,contraibàchủcáitủkínhnơihônphutôiở,đểchúngtôiđượcsumhọptrongcáitủkínhđó.Tôiimlặngvìkhôngmuốnlàmbàtổnthươnglầnnữa,vìtừlâurồi,tôiđể

ýthấyJuliusvàDiannagầngũinhauhơn.TrongcuộcthamquanthànhcổPompée,DiannabảoJulius:-Anhbiếtkhông,tôicómộtcáitáchnhưnglạikhôngđượcphépdùngnó

đểuống.Juliusnói:-Vậyà,tôicóthểgiúpcôkhỏitìnhtrạngkhóxửđókhông?Vềsau,tôikhôngxincướibàHurznữanênchúngtôihiểunhauhơn.Mỗi

tốikhichúngtôicùngởtrongtủ,bàluônluônnói:-Này,ôngkểchotôinghechuyệngìđi,nhưngyêucầuđừngquádungtục

nếuđược.Việctôiđượcdùngđểuốngcàphê,cacao,sữa,rượuvangvànước,bàta

đãthấykhálạ lùng,nhưngkhi tôikểchuyệnJuliusdùngtôiđểuốngrượumạnh,bàlạibất tỉnhlầnnữavàtựchophépphátbiểucâunàymà(theoýkiếnkhiêmnhườngcủatôi)đánglẽbàkhôngnênphátbiểu:-HyvọngDiannakhôngbịđứadungtụcấylừa.NhưnghìnhnhưDiannađãbị“đứadungtục”ấylừa:Sáchởphòngcôta

phủđầybụi,một tờgiấynằmyênhàng tuần trongmáyđánhchữvớimỗi

mộtcâuviếtnửachừng:“KhiWinckelmann[18]ởLaMã…”Tôichỉcònđượcrửamộtcáchvộivàng,vàcảbàHurzxalạcuộcđờiấy

cũngbắtđầucảm thấyngàycàngkhógập lạihônphuhơn,vìDianna tuyđượcthưtừErlangennhưngcứđểđó,khôngtrảlời.Diannabâygiờlạthật:côta–tôilưỡnglựkhithuậtđiềunày–dùngtôiđểuốngrượuvang.BuổitốitôikểchuyệnấychobàHurznghe,bàsắpxỉuvànóikhihoànhồntrởlại:-Tôikhôngthểnàothuộcvềmộtngườiđànbàdámuốngrượuvangbằng

tách.BàHurzquýhóakhôngbiếtướcmuốncủamìnhsắpthànhsựthật:Bàta

bịđemtớitiệmcầmđồ,vàDiannalấytờgiấyvớicâuviếtnửachừng“KhiWinckelmannởLaMã…”rakhỏimáyđánhchữrồiviếtchoWolfgang.Mộtthờigiansau,thưWolfgangđến;tronglúcđiểmtâm,Diannavừađọc

thưvừauốngsữađựngtrongtôi,vàtôinghecôthìthầm:-Thìraanhtachẳnghềnghĩtớitôi,chỉnghỉtớicáitáchnguxuẩnthôi.Rồi tôi thấycôlấytờgiấycầmđồtừcuốn“Nhậpmônkhảocổhọc”bỏ

vàophongbì,vàcólẽtôikhônglầmkhinghĩrằngbàHurzquýhóagiờđâyđãsumhọpvớihônphutrongtủkínhởErlangen,vàchắcchắnWolfgangđãtìmđượcmộtngườivợxứngđáng.Vềphầntôi,nhữngnămsauđóthậtlạlùng:TôicùngJuliusvàDiannavề

Đức.Cảhaiđềunghèonênxemtôinhưmộtbảovật.Họdùngtôiđểuốngnước, thứ nước ngọt thường có ở giếng ga xe lửa. Chúng tôi không điErlangenhayFrancfortmàđiHambourg,nơi Juliusnhậnđượcviệc làmởmộtngânhàng.Diannađẹphơntrước,Juliusthìxanhxao,còntôilạiđượcđoàntụvớimẹ

vàem.Maythay,bâygiờhọđãhạnhphúchơntrước.Bantối,khichúngtôiởcạnhnhautrênlònấuăn,mẹtôithườngnói:-Tạmđược,ítracũnglàbơthựcvật…Vàemtôigiờcóhơikiêuhãnhvìđượcdùngđểđựngxúcxích.Nhưng

ngườianhhọtôi,cáilyđựngtrứng,cònđạttớiđịavịítkhimộtcáilyđựngtrứngcóđược:Anhtađượcdùnglàmbìnhhoa.Anhtađựngcúcđầuxuân,khuyvàng,nhữnghoacúcnhỏ tí,vàkhiDiannavàJuliusăn trứng,họđểhoalênmépdĩađểtách.Juliusgiờtrầmtĩnhhơn,Diannatrởthànhbàmẹ–chiếntranhxảyra,và

tôithườngnghĩtớibàHurz,chắcbàlạinằmtrongtủsắtngânhàng,vàdùbịbàxúcphạm,tôivẫnmongbàđượcsumhọpvớichồngtrongcáitủsắtấy.Thờigianchiếntranh,tôisốngchungvớiDiannavàđứaconđầutênWalterởĐồngLunebourg,vàtôithườngcódịpnhìngươngmặtsuytưcủaJulius

khianhvềnghỉphépvàquậycàphêtrongtôithậtlâu.KhithấyJuliushànhđộngnhưvậy,Diannahayhốthoảngthốtlên:-Anhsaothế?Anhquậycàphêcảtiếngđồnghồrồi.KhônghiểusaocảDiannalẫnJuliusđềunhưkhôngcònnhớtôiđãởvới

họbaolâunữa:họđểtôilạnhcóngngoàinày,giờlạibịmộtconmèođenđedọatínhmạng–trongkhiWalterđòiđemtôivào.Walterthươngtôi,nóđặttên cho tôi là “Nốc như người Nga”. Chẳng những là cơ sở thổi bọt xàphòng,máng thú vật, bồn tắm cho những búp bê nhỏ xíu của nó, tôi cònđượcdùngđểphamàu,quậykeo…Vàtôibiếtchắcnósẽthửchởtôibằngchiếcxelửanómớiđượctặng.TôingheWalterkhócdữmàlongại,vì tôimuốngiađìnhhòathuậntối

hômnay,đồngthờitôicũngbuồnlòngkhihiểuconngườimaugiànhưthếnào:vậyraJuliuskhôngcònbiếtlàcáitáchkhôngquaicóthểđángtrọngvàquýhơnchiếcxelửamới tinhhaysao?Anhtađãquênđiềuấy:anhtacứmộtmựctừchối,khôngchịuđemtôivàochoWalter.Tôingheanhtamắng,khôngchỉWalterkhócmàcảDiannacũngthế,vàviệcDiannakhóclàmtôiđaulòng:tôithươngDianna.Dù chính cô là người đã làm gãy quai của tôi; khi dọn nhà từ Đồng

LunebourgvềHambourg, côgói tôi lại nhưngkhôngđệmđủnên tôi phảimấtquai,vậymàtôivẫnđượcquý:hồiđó,cảcáitáchkhôngquaicũngquý.Lạthay,khilạicótáchđểmua,chínhJuliusmuốnnémtôiđinhưngDiannabảo:-Julius,anhmuốnnémbỏcáitáchthậtsao–cáitáchđóà?Juliusđỏmặt,nói:-Xinlỗiem!Vànhờvậy,tôicònsống,trảiquabaonămcayđắngphảilàmlọđựngxà

phòngcạorâu,màbọntáchchúngtôighétlàmlọđựngxàphònglắm.Saumộtthờigiandài,tôimớilậpgiađìnhlầnnữavớimộthộpsứđựng

kẹptóc:vợthứhaicủatôitênGertrud,nàngtốtvớitôi,lạikhônngoannữa,vàchúngtôisốngbênnhauhainămtròntrêncáikệkínhởphòngtắm.Trờiđãsụptối;bêntrong,Waltervẫncònsống,vàtôingheainóivôơn

gìđó–tôichỉbiết lắcđầu:conngườithậtrồdạibiếtbao!Ngoàinàylặngim:trờiđổtuyết–conmèođãchuồntựlúcnào,nhưngtôilạihoảngsợ:cửasổmởtoang,Juliuschụplấytôi,vàquađôitaynắmchặt,tôicảmthấyanhtagiậndữnhưthếnào.Anhtasẽđậpvỡtôichăng?Phảilàcáitách,ngườitamớibiếtkinhsợtrongnhữngkhoảnhkhắctưởng

mìnhsắpbịnémvào tườnghayxuốngsànnhà.Nhưngcuốicùng,Dianna

cứutôi,lấytôirakhỏitayJuliusvàlắcđầunóinhỏ:-Cáitáchnày,anhlạimuốn…ĐộtnhiênJuliuscười,bảo:-Xinlỗiem,anhquánóng…Walterđãngừngkhóctừlâu,Juliusngồiđọcbáobênlòsưởi,vàWalter

ngồitrênđùianhta,xemđáxàphòngtantrongtôi.Nórútốnghútra–vàgiờđâycáitáchkhôngquaicũkỹvàđầyvếtbẩnđangởgiữabaođồchơimớitinh,lòngtựhàovìđãlàmmọingườihòathuậntrởlại,mặcdùlẽratôiphảitựtráchmìnhlànguyênnhâncủasựxíchmíchấy.NhưngphảichăngtôicólỗikhiWalterthíchtôihơnchiếcxelửamới?TôichỉướcmộtđiềulàGertrudcònsống–nàngchếtcáchđâymộtnăm–

đểthấyvẻmặtcủaJulius:hìnhnhưanhtađãhiểurađiềugì…

MùiVịBánhMìMộtluồngkhôngkhíchuanồngtỏatừhầmnhà;anhtachầmchậmbước

xuốngnhữngbậcthangnhơnnhớtvàquờquạngvàomộtkhoảngvàngnhạt:Đâuđâycótiếngnướcnhỏgiọt,chắchẳntrầnnhàhưhỏnghayốngnướcbịthủng;nướchòalẫnvớibụivàgạchvụnkhiếncầuthangtrơnnhưđáybồncá.Anhtađitiếp.Ánhsánghắtratừcửasau,trongbóngmờphíatráicótấmbảngmangdòngchữ:“phòngchiếutiaX,xinđừngvào”.Anhtalạigầnchỗsángvàngdịu,vàquaánhlậplòe,anhnhậnrađólàmộtcâynến.Tớichútnữa, nhìn vào các buồng tối, anh thấy ngổn ngang những ghế, đi-văng vàmấycáitủbẹpdí.Cửasổcóánhsángmởrộng.Mộtnữtumặcquầnáolamđứngcạnhcây

nến lễ; chị đang trộn xà lách trong thau trángmen.Biết bao chiếc lá conxanh tẩmsắc trắng,vàanhnghe tiếngnướcxốt lậpbậpkhekhẽdướiđáythau.Bàntaytođỏhồngcủangườinữtuquayvòngnhữngláxàlách;thỉnhthoảngvàilárớtrangoài,chịbìnhthảnnhặtbỏvàothautrởlại.Cạnhchânnếncóđểmộtthùngthiếcthoangthoảngmùixúp,mùinướcnóng,mùihànhvàchấtbộtxúpnàođó.Anhtanóilớn:-Chàoxơ!Ngườinữtuquaylại,gươngmặtrộngđỏhồngcóvẻsợhãi;chịbảonhỏ:-Chúaơi–anhmuốngì?Mấygiọtxốttrắngsữanhỏxuốngtừtaychị,vàiláxàláchtíhondínhtrên

cánhtaynhỏnhắn.Chịnói:-Chúaơi,anhlàmtôigiậtmình.Anhcómuốngìkhông?-Tôiđói.Anhtabảonhỏ.Nhưnganhkhôngnhìnngườinữtunữa:Mắtanhngãvề

phíatrái,rơivàomộtcáitủmàmộtluồnggióđãgiậtmấtcánhcửa;nhữngmảnhgỗvánvỡnátcònsótlạiởbảnlề,vàsàntủphủđầyvéc-nikhô.Trongtủcóbánhmì,thậtnhiềubánhmì.Chúngnằmchồngchéolênnhau,cảthảyhơnmộtchụcổnứtnẻ.Thèmchảynướcmiếng,anhtanuốtxuốngửngựcvànghĩthầm:Tôisẽănbánhmì,dùthếnàođinữatôicũngsẽănbánhmì.Anhnhìnngườinữtu:đôimắtngâythơcủachịlộvẻthươnghạilẫnsợ

sệt.-Đóià?Anhđóiphảikhông?Chịvừanóivừanhìn thauxà lách, thùngxúpvàchồngbánhmìdọhỏi.

Anhtabảo:

-Bánhmì,xơlàmơnchobánhmì.Ngườinữ tu tớikệ lấymộtổbánhvà tìmdao tronghộc tủ.Anh tabảo

nhỏ:-Cámơn,đượcrồixơ,bẻbánhcũngđược…Nữtusĩkẹpthauxàláchvàohông,lấythùngxúprồibướcrangoài.Anhtavộivàngbẻmộtmiếngbánh:Cằmrunrẩy,anhcảmthấybắpthịt

miệngvàđôihàmrungiầngiật.Rồianhcắnsâuvàochỗbẻlồilõmvànhai.Anh ăn bánhmì. Bánh cũ, chắc để cũng cả tuần rồi, loại bánh xám khô,mangnhãnhiệuđỏcủamộthãngnàođó.Anhcắnsâuhơn,lấycảcáivỏnâunhạtdainhưda,haitayanhnắmthânbánhbẻthêmmiếngnữa;tayphảichobánh vàomiệng, tay trái giữ chặt thân bánh; anh tiếp tục ăn, ngồi xuốngrương,vàkhibẻbánh,anhluônluôncắnvàochỗmềmtrướctiên,rồigiữalúc cứ cắn sâumãi vào, anh cảm thấy bánh chạmquanhmiệngmình nhưniềmâuyếmkhôkhan.

NgườiChaHùngCủaNữThủyThầnUndineTôisẵnsàngtinmọiđiềungườitanóivềsôngRhin,riêngcáitínhvuitươi

mùahạcủanó, tôikhôngbaogiờ tin làcó thật; tôiđã tìmkiếmnhưngvôích;cólẽvìmắtcótậthaytâmhồnthiếunhạycảmnêntôikhôngthểkhámpháracáitínhvuitươiấy.SôngRhincủa tôi tăm tốiubuồn,nómangquánhiềuđặc tínhcủamột

dòngsôngđầymánhconbuônnênsaotôicóthểtinlànócógươngmặtmùahètrẻtrungđược.Cácmùaxuân,hạ,thutôiđãđitrênnhữngcontàutrắng,leolêncácngọn

đồibênsông,đạpxe từMayence tớiCologne, từRudesheim tớiDeutz, từColognetớiXanthen,cònmùađông,tôiởnhữngkháchsạnnhỏbênsông,vàsôngRhincủatôichưabaogiờlàdòngsôngmùahạ.TôibiếtsôngRhincủatôitừthuởấuthơ:dòngsôngtămtốiubuồn,lúc

nàotôicũngvừasợvừayêu;nơitôisinhcáchsôngbaphút;chưabiếtnói,chỉmới biết đi thôi, tôi đã chơi bên bờ sông: trên những đường viền câyngậplátớiđầugối,chúngtôilộiđitìmnhưngchongchónggiấyđãnhờgióđôngđưađi,gióthổichúng–quámauđốivớichântrẻcon–vềhướngtây,nơicónhữngđườnghàoquanhcácpháođàicổxưa.Mùathu,trờigiôngtố,mâyđenvàgióđắngtừcácốngkhóitàulơlửng

trênkhông;tốilặnggió,sươngmùdănggiữathunglũngsôngRhin,còibáomùrúlêntiếngtrầmtrầm,đènhiệuxanhđỏtrêncácđàigáclữnglờtrôinhưnhữngcon tàuma,vàchúng tôi tựamình trên lancancầu,nghe tiếngcòihiệulanhlảnh,bựcdọccủanhữngchiếctàuđixuốnghạlưu.Đông đến: những tảng băng trắng, to như sân banh, phủ lớp tuyết dầy;

nhữngngày trời trongấy,dòngRhin lặngyên;quạkhoang lànhữnghànhkháchduynhấtđểcáctảngbăngđưamìnhtheohướngHàLan,chúngđiêmêmtrênnhữngchiếctắcxikhổnglồvàsangtrọngdịkỳ.Suốtnhiều tuần,dòngRhincứ lặngyên:chỉcònnhữngrãnhnướcxám,

hẹpgiữacáctảngtrắnglớn.Hảiâulượndướigầmcầu,băngvỡthànhtừngmảnhnhỏởchâncầu,rồithánghaithángba,chúngtôihồihộpđếnngừngthở khi đợi luồng băng lớn từ thượng lưu sông Rhin xuống, và người takhôngthểtinrằngđâylàconsônghaibờtrồngnho,loạinhotốt.Nhiềulớpbăngvỡrăngrắc,xôđẩynhauqualàngmạc,thànhphố,giậtngãcâycối,pháhại nhà cửa, rồi trở nên êmđềmhơn, ít nguyhiểmhơnkhi đếnCologne.ChắcchắncóhaiconsôngRhin:sôngtrêncủangườiuốngrượuvang;cònsôngdướicủakẻuốngrượumạnh,ítđượcaibiếtđếnvàlàconsôngtôiủnghộ.SôngRhinấychotớingàynaychưabaogiờthậtsựgiảihòavớibờđôngcủanó;nơitrướckialửatếthầncủangườiGiéc-mantỏakhóigiờlàchỗcác

nhàmáyphunkhói, từColognecho tới tậnDuisbourgởmiềnbắc;nhữngngọn lửa đỏ, vàng, xanh lục, hậu trườngma quái của những ngành côngnghệlớntrongkhibờtây,tảngạnsông,vẫncòngiốngbờsôngcủanhữngngườichănthú:bò,liễu,lausậyvàdấuvếtnhữngtrạimùađôngcủangườiLaMã.NơiđâyquânLaMãđãđămđămnhìnvềphíabờđôngkhôngnhânnhượng;họtếthầnVệNữ;thầnRượu,ănmừngsựrađờicủaAgrippina:côgáivùngRhinnàylàcontướngGermanicus,cháuhoàngđếCaliguala,mẹbạochúaNéro,vợhoàngđếClaudius,làkẻgiếtchồng,rồisaubịNéroconmìnhgiếtchết.MáuvùngRhintronghuyếtmạchNéro!Côtasinhragiữanhữngtrạilính:trạikybinh,trạilínhthủy,línhbộ.Ở

phía tây hồi đó đã có những biệt thự của người đi buôn, công chức hànhchính,sĩquan,đãcónhữnghồnướcnóng,phòngtắmhơilớn;cáihuyhoàngấy,thờiđạimớivẫnchưabắtkịp,nằmsâumườimétdướinhữngcáisânconcáichúngtachơi,giữagạchvụncủahàngbaothếkỷ.ConsôngRhincổxưaấyđãthấyquánhiềuđạoquân:LaMã,Giéc-man,

HungNô,Cô-đắc,nhữnghiệpsĩcướpbóc[19]–quânchiếnthắngcũngnhưchiếnbại–vàsứgiảcủalịchsửđangdiễntiến,nhữngngườiđixanhất:đámtraitrẻxuấtthântừWiscosin,ClevelandhayManilletiếptụcnghềbuônmàlínhđánhthuêLaMãđãbắtđầutừnămsốkhông.SôngRhinrộnglớnvớidòngnướcxanhxámấyđãthấyquánhiềuthươngmại,quánhiềulịchsửnênsaotôicóthểtinđượclànómangvẻmặtmùahètrẻtrung.Đángtinhơn,lànỗiubuồn,vẻtốitămcủanó;cảnhữngthànhquáchđổnátcủacáchiệpsĩcướpbóccòntồntạitrêncácngọnđồibênsôngcũngchẳngphảilàditíchcủamột thờikhuyếtngôi tốt lànhnàocả.Nơiđây,vàonămsốkhông,đồtrangsứcgiảcủaLaMãđãđượcđổilấyphẩmgiáphụnữGiéc-man,vànăm1947,kínhquanglọccủahãngZeissđượcđổilấycàphêvàthuốclá,nhữngcâynhangtrắngnhỏcủathếgiớiphùdu.NgaycảhọNibelungen,[20]nhữngkẻsốngtrênđấttrồngnhoấy,cũngkhôngtốtlànhcholắm,máulàtiềncủahọ,vớimộtmặttrungthành,cònmặtkialàlòngphảnbội.SôngRhincủangườiuốngrượuvangchấmdứtởkhoảngthànhphốBonn,

rồiquamộtđoạncáchlychotớiCologne;nơiđâybắtđầuconsôngcủakẻuống rượumạnh,đốivớinhiềungười tuồngnhưđiềuđócónghĩa là sôngRhintậncùngnơiđây.SôngRhincủatôibắtđầunơiđây,nótrởnênlặnglẽubuồn,nhưngkhôngbaogiờquênnhữnggìđãtrảiquavàtrôngthấyởphíatrên,càngtớigầncửasông,nócàngnghiêmhơn,chotớikhimấtđiởbiểnBắc, nơi nước sông hòa lẫn với nước đại dương rộng lớn; dòngRhin vớinhữngtranhĐứcMẹdịuhiềncủamiềntrungduchảytớiquêRembrandt,[21]đểrồimấthúttrongsươngmùbiểnBắc.Sông Rhin của tôi là con sông của mùa đông, của quạ khoang đi trên

những tảng băng trôi về hướng Tây bắc đến Hà Lan, sông Rhin củaBrueghel-Rhein,[22] họa sĩ chuộngcác sắcxanhxám,đen trắng,xámđậm,xámnhạt,vàmặttiềnnâunâucủanhữngngôinhàchỉlòeloẹttrởlạilúcgầnhè;sôngRhinêmđềmnhưngvẫncònđủnguyênthủyđểkhôngchonhữngkẻthờthầnThươngMạiđếngầnítnhấtvàituầntrongnămvàtựlàmchủlấymình,chỉdànhlòngsôngchochim,cávàbăngđá.VàtôivẫnluônsợsôngRhincóthểhungdữvàomùaxuân,tôisợnókhithấyđồgiadụngtrôitrênsông,thúvậtchếtđuối,câycốibậtrễ;khicâytrênbờcódántấmápphíchđềchữbáođộngmàuđỏvànướcbùndânglênđụcngầu;khidâyxíchbuộcnhữngnhàbè to lớn tưởngchừngnhưsắpđứt.Tôi sợ sôngRhin thì thầmnhững gì rờn rợn hoặc êm dịu vào giấcmơ tuổi thơ, vị thần tăm tối tỏ ýmuốn tiếp tụcđòivật tế lễ:ngoạiđạo,nguyên thủy,khôngchút êm thắm,sôngtorộngranhưbiểncả,trànvàocáccănnhà,dângnướcxanhxanhngậpcáchầmnhà,tràorakinhđào,cốngrãnh,gầmthétdướicácvòmcầu:ngườichahùngcủanữthủythầnUndine.[23]

Khách…QuýTôikhôngchốngthúvậtchútnào,ngượclại:tôiyêuchúng,vàmỗitối,tôi

thíchcàonhẹlôngconchótrongkhiconmèongồitronglòngtôi.Tôithíchxem các con cho rùa ăn ởmột góc phòng khách. Cả đến anh hàmã nhỏchúngtôinuôitrongbuồngtắm,tôicũngthấyquyếnluyến,vàviệclâunaycác chú thỏ chạy nhảy tự do giữa nhà không còn làm tôi bựcmình nữa.Ngoàira,tôicũngquengặpkháchbấtngờvàobuổitối:cậugàconkêuchiuchíthaychúchóvôchủđượcvợtôichotrúngụ.Bởivìvợtôilàngườiđànbàtốtbụng,vợtôikhôngxuađuổiai,ngườihaythúcũngvậy.Đãtừlâu,bàikinhconchúngtôiđọctrướckhingủkếtthúcbằngcâu:LạyChúa,xinchokẻănxinvàthúvậtđếncùngchúngcon.Hơnthếnữa,vợtôicũngchẳngbiếtcáchchốnglạibọnchàohàngvàbán

rongnênnhàchúngtôingàycàngtíchtụnhiềuđồvậttôicholàthừathãi:xàphòng,daocạo,bànchải,lenmạng,cònhộctủthìngổnngangnhữnggiấytờkhiếntôiphảilongại:hợpđồngbảohiểmvàmuabánđủloại.Mấyđứacontraiđượcbảohiểmhọcnghề,mấyđứagáithìbảohiểmcủahồimôn,nhưngcho tới ngày làm lễ cướihayđậukỳ thi quốcgiaphầnnhì, con chúng tôikhôngthểsốngbằnglenmạnghayxàphòngđược,vàcảdaocạocũngchỉthíchhợpvớicơthểconngườitrongnhữngtrườnghợpđặcbiệtthôi.Vì vậy, người ta có thể hiểu tại sao tôi thỉnh thoảng lại tỏ ramất kiên

nhẫn,mặcdùthôngthườngtôicótiếngtrầmtĩnh.Nhiềukhitôibắtquảtangmìnhđangganhtịnhìnnhữngchúthỏgặmcàrốtdướibànmộtcáchthoảimái.Vàcáinhìnngớngẩncủaanhhàmã–anhtađãlàmtăngđộhóabùntrongbồntắm–khiếntôithỉnhthoảngphảilèlưỡichọc.Cảthímrùađangthanhthảnnhấmxàláchkiacũngkhôngướcđoánđượcchútnàonỗibứtrứttronglòngtôi:tôithèmmùicàphêthơmphức,thuốclá,bánhmìtrứngvàcáiấmápcủarượumạnhtrongcuốnghọngnhữngngườiđầyloâu.NiềmanủiduynhấtcủatôilàchóBellonócũngngápdàivìđóinhưchủnó.Nếulạicókháchđếnbấtngờ:nhữngngườiđồng thời râu riakhôngcạonhư tôi,haynhữngbàmẹcóembéđượcuốngsữanóng,ănbíchquyngâmmềmthìtôiphảikìmchếlắmmớigiữđượcbìnhtĩnh.Tôiphảigiữbìnhtĩnhvìđógầnnhưlàsởhữuduynhấtcủatôicònsótlại.Cónhữngngàyvừathấymấycủkhoaitâyvàngmớinấu,tôiđãthèmchảy

nướcmiếng;vìlâurồi–tôidodựvàthẹnđỏmặtkhichịunhậnđiềunày–lâulắmrồi,nghệthuậtnấuănởnhàtôikhôngcònđánggọilàcónềnếpnữa.Giữađámkháchgồmcảngườilẫnthú,thỉnhthoảngchúngtôimớiđượcmộtbữaăntạmbợ,vàlạiphảiđứngnữachớ.Maythay,vợtôikhôngthểtiếptụcmuanhữngđồvôdụngnữavìchúng

tôiđãhếttiềnmặtmàtôilạikhôngđượclĩnhlươngtrongthờigianvôhạn

định.Chính tôi cũngbuộcphải cải tranggiấumặt, đêmđêm tới cácvùngngoạithànhxaxôiđểbándaocạo,xàphòngvànútáovớigiárẻmạt;bởivìtìnhtrạnggiađìnhtôiđãtớilúcđánglongại.Dùsaochúngtôicũngcóđếnmấytrămcânxàphòng,hàngngàndaocạo,đủcácloạinútáo.Vàgầnnửađêm,tôithấtthểuvềnhà,gomtiềntrongcáctúilại:contôi,bầythúcủatôi,vợ tôi vây quanh tôi với đôimắt sáng rực, vì tôi thườngmuadọc đường:bánhmì,táo,mỡ,càphêvàkhoaitây,mónsaucùngnày,phảinóilàbọntrẻthèmdữtợn.Rồigiữakhuya,chúngtôivuivẻhọpmặttrongbữaăn:bầythúvuisướngbaoquanhtôi,vợtôimỉmcườivớitôi,chúngtôikhôngquênmởcửaphòngtắmđểanhhàmãkhôngcảmthấytrơtrọi,vàtiếngvuivẻồềcủaanhtavangdộirangoài.Thườngthườngvợtôilạithúnhậncógiấuởbuồngdự trữ thựcphẩmnhữngngườikhách tôichỉđược thấysaubữaănbồibổthầnkinh:rồimấyôngnhútnhátxoatayxápvàobàn,mấybàngồixengiữacáccon tôi trênchiếcghếdài,mấychịđun sữacho trẻnhỏđang lakhóc.Cũngnhờvậymàtôiđượcbiếtnhữngconthúkháxalạđốivớitôi:hảiâu,chồn,heovàcólầncảconlạcđànhỏnữa.-Nóthậtdềthương,phảikhông?Vợtôihỏi,vàtôimiễncưỡngtrảlời:-Phải,nóthậtdễthương.Bụng bồn chồn, tôi quan sát con vật không ngừng ngốn ngấu và nhìn

chúngtôibằngđôimắtxámtro.Maythay,nóchỉởmộttuần,vàviệcbuônbáncủatôicũngchạy:chấtlượnghàngtốt,giáhạnênngườitatruyềnmiệngchonhau.Thỉnh thoảng tôi bánđược cảdâygiàyvàbàn chải, nhữngmặthàngítkhiđượchỏiđến.Nhưvậy,chúngtôicũngđượchưởngmộtsựphồnvinhgiảtạonàođó,vàvợtôi–hoàntoànhiểusainhữngdữkiệnkinhtế–đãnóimộtcâukhiếntôiphảilongại:-Chúngtađangtrênđàđilên.Trongkhiđó,tôithấylượngxàphòngdựtrữgiảmdần,sốdaocạoítđivà

cảtrữlượngbànchảicũngkhôngcòndồidàonữa.Đúngvàothờiđiểmấy, lúc tôiđangcầnsựbồidưỡngtinh thần thìmột

chiềunọ,chúngtôiđangngồiyênbênnhau,bỗngcảnhàrungchuyểnnhưgặpphảimộtcơnđộngđấtcấptrungbình:mấytấmảnhlắclư,cáibànrungrinhvàmộtvòngdồitiếtchiênlănkhỏidĩacủatôi.Tôiđịnhđứngdậytìmnguyênnhânsựkiệnấythìthấymấyđứaconcóvẻnéncười.-Chuyệngìxảyravậy?Tôihétlên,vàtrongcuộcđờiđầythăngtrầmcủatôi,lầnđầutiêntôimất

tựchủ.-ĐóchỉlàWollothôi,Walterạ.

Vợ tôi nói nhỏnhẹvừađểnĩa xuống.Nàngbật khóc, và tôimềm lòngtrướcnhữnggiọtnướcmắtcủanàngvìnàngđãtặngtôibảyđứacon.-Wollolàai?Tôihỏimộtcáchmệtmỏi,vàtrongkhoảnhkhắcđó,mộtchấnđộnglàm

nhàchúngtôirungchuyểnlầnnữa.Congáiútcủatôitrảlời:-Wollolàconvoiđangởdướihầmnhàchúngta.Tôithúthậtđãbốirối,vàngườitacóthểhiểusựbốirốiấy.Đếnnay,con

vậtlớnnhấtchúngtôichotrúngụlàlạcđà,chớvoithìquálớnđốivớicănhộ của chúng tôi, vì gia đình tôi chưa được hưởng thành quả của chươngtrìnhxâycấtnhàxãhội.Chẳngchútbốirối,vợcontôichobiết:chủmộtgánhxiếcvỡnợđãgởi

convậtởnhàchúng tôiđểkhỏiphảimấtnó.Nóxuốnghầmmộtcáchdễdàngtrênchiếccầutrượtbìnhthườngchúngtôidùngđểchuyểnthan.Thằngcảcủatôinói:-Nóthumìnhlạinhưquảcầu,convậtthậtthôngminh.Tôikhôngnghingờgìvềđiềuđóvàđànhphảichấpnhậnsựcómặtcủa

Wollo.Rồi tôiđượcdầnxuốnghầm trong tiếnghò reo thắng lợi.Convậtkhôngđếnnỗiquálớn,nóvâyvẩyđôitaivàcóvẻthấydễchịuởnhàchúngtôi,huốngchinócònđượcmộtđốngrơmnữa.-Nóthậtdễthươngphảikhông?Vợtôihỏi,nhưngtôinhấtđịnhkhôngtánthành.Dễthươngcólẽkhông

phải là từ thíchhợp.Nói chung,giađình tôi tỏvẻ thất vọngvì thấy tôi ítphấnkhởi,vàkhichúngtôirakhỏihầm,vợtôibảo:-Mìnhxấuquá,mìnhmuốnnóbịđấugiáhaysao?-Đấugiácáigì,vàxấucáigìchớ?Vảlại,giấunhữnggìthuộctàisảnvỡ

nợcũngcóthểbịphạtđó.Vợtôinói:-Điềuấyembấtkể,nhưngkhôngđượcđểconthúgặpphảiviệcgì.Giữađêmkhuya,chủgánhxiếc,mộtngườitócđennhútnhát,đánhthức

chúngtôidậyvàhỏicócònchỗchomộtconvậtnữakhông.-Đólàtấtcảnhữnggìtôicó,sởhữucuốicùngcủatôi.Chỉmộtđêmthôi.

A,cònconvoithếnào?Vợtôitrảlời:-Tốt,chỉcósựtiêuhóacủanólàmtôilongại.-Cáiđórồisẽhết,nóchỉlạchỗthôi.Thúvậtnhạycảmlắm.Thếnào–

ôngbàcónhậnthêmconmèo–mộtđêmkhông?Chủgánhxiếcnhìntôi,vàvợtôithúchôngtôi,bảo:-Mìnhđừngquácứngrắn.-Cứngrắnà,tôikhôngcứngrắnđâu.Thôiđược,choconmèovàobếpđi.Tôigiaochovợtôiviệcsắpxếpchỗởchoconmèorồibòvôgiườngtrở

lại.Mặtvợtôihơixanhkhivàogiường,vàtôicócảmtưởngnànghơirunrẩy.-Mìnhlạnhà?-Không,emchỉớnlạnhmộtcáchbuồncười.-Chắctạimệtthôi.-Cólẽthế.Vợtôinóinhưnglạinhìntôivớivẻthậtlạ.Chúngtôingủyên,cóđiềutôi

luônmơthấycáinhìnlạlùngcủavợtôi,vàcóđiềugìđóbuộctôiphảidậysớmhơnthườnglệ.Tôiquyếtđịnhlầnnàysẽcạorâu.Ởnhàbếp,mộtconsưtửcỡtrungbìnhđangnằmdướibàn.Nóngủyên,

chỉcáiđuôihơicựaquậy,gâytiếngđộngnhưtiếngdầnmộttráibanhthậtnhẹ.Tôicẩnthậnxátxàphòng,cốkhônggâytiếngđộng,nhưngkhiquaymặt

quabênphảiđểcạomátrái,tôithấyconsưtửmởmắtnhìntôi.“Nógiốngconmèothật!”Tôinghĩthế,cònconsưtửnghĩgìthìtôikhôngrõ:nótiếptụcquansáttôi,vàtôivẫncạorâu,nhưngphảinóilàcảmgiácthậtlạlùngkhicạorâutrướcconsưtử.Kinhnghiệmcủatôivềcáchđốixửvớithúdữquáítỏinêntôi tựhạnchếtrongviệcchămchúnhìnconsưtử,và tôi laumặtrồitrởlạiphòngngủ.Vợtôiđãthức.Nàngđịnhnóigìđónhưngtôilớntiếngngắtngang:-Đâucầnnóigìnữa.Vợtôibậtkhóc,vàtôiđểtaylênđầunàng,bảo:-Dùsaocáiđócũngkhôngbìnhthường,mìnhphảinhìnnhậnnhưvậy.-Vậychớcáigìmớibìnhthường?Vợtôihỏilại,vàtôikhôngbiếttrảlờirasao.Trongkhiđó,mấychúthỏđãtỉnhdậy,lũtrẻlàmồntrongnhàtắm,anhhà

mã–tênanhlàGottlieb–cũngrélên,Belloduỗimình,chỉcóthímrùacònngủ–tuynhiên,phảinóilàgầnnhưlúcnàothímtacũngngủ.Tôichomấychúthỏvàobếp,nơiđểsẵnmấythùngđồănchocácchú:

thỏhíthơisưtử,sưtửhíthơithỏ.Cáccontôi–hồnnhiênvàquentiếpxúc

vớithúvật–cũngvàobếptựlúcnào.Tôicócảmtưởngnhưsưtửđangmỉmcười;thằngcusinhtrướcđứaápútnghĩrangaymộttênchonó:Bombilus.Rồimọingườiđềugọinónhưthế.Vài ngày sau, voi và sư tử được đón về. Thú thật, tôi không hề quyến

luyếnconvoilúcnórađi;tôithấynóngốcnghếchthếnàoấy,trongkhiconsưtửvớivẻtrầmtĩnhdễchịucủanóđãđượclòngtôi.Vìthế,sựrađicủaBombiluskhiến tôibuồn rầu;nó làcon thúđầu tiênđã thật sựchiếm trọncảmtìnhcủatôi.

ToànTậpImLặngCủaTiếnSĩMurkeMỗi sángvàođàiphát thanh,Murkeđều tậpmộtbài thểdụchiện sinh:

anhnhảyvàothangmáyliêntục[24]nhưngkhôngratầnghaiđểđếnphònglàmviệccủamìnhmàlêncaohơn,quatầngba,tầngbốn,tầngnăm,vàlầnnào nỗi sợ hãi cũng xâm chiếm lòng anh khi buồng thangmáy vượt khỏitầngnăm,nơinhữngdâyxíchtẩmdầu,nhữngthanhbôimỡvàbộmáysắtìạchchuyểnhướngthangmáyđanglênthànhxuống,vàMurkekinhsợ,trântrối nhìn cái chỗ không lau chùi duy nhất ở đài, thở phào nhẹ nhõm khibuồngnhíchtớivịtríbìnhthường,vượtphòngcáchlyđểvàohàngtrởlại,rồitừtừhạxuống,quatầngnăm,tầngbốn,tầngba.Murkebiếtmìnhđãsợhãivôcớ:dĩnhiênsẽkhôngbaogiờ,khôngthểxảyraviệcgì,vàdùcóxảyraviệcgìđinữa,trườnghợpxấunhấtlàthangmáyngừngchạylúcanhđangởtrêncao,vàanhbịnhốttrênđómộtgiờ,nhiềulắmlàhai.Trongtúianhluôn luôncó sách, luôn luôncó thuốc lá.Nhưng từ lúc thành lậpđàiphátthanhtớigiờ,từbanămnay,thangmáychưahưlầnnào.Nhữngngàykiểmtrathangmáy,nhữngngàyMurkephảitừbỏnỗisợkéodàibốngiâyrưỡiấy,anhcáukỉnh,khóchịunhưngườichưaănsáng.Anhcầnnỗisợđónhưkẻkháccầncàphê,bộtmạchvàtráicây.Ởtầnghai,nơilàmviệccủaphòngTiếngnóivănhóa,khiMurkenhảyra

khỏithangmáy,anhcócáivuivẻvàđiềmtĩnhcủamộtngườiyêuviệcvàhiểucôngviệccủamình.Anhmởkhóacửa,chậmrãivàophòngngồixuốngchiếcghếbànhvàđốtđiếuthuốc:Murketrẻtuổi,thôngminhvàdễthương,vàcảsựkiêungạothỉnhthoảnglóelênthậtngắn,cảsựkiêungạoấy,ngườitacũngthathứchoanhvìbiếtanhđãhọcmôntâmlýhọcvàđậutiếnsĩhạngxuấtsắc.Vìlýdođặcbiệtmàhaingàynay,Murkekhôngđượcđiểmtâmbằngnỗi

sợhãinữa:anhphảiđếnđài lúctámgiờ,chạythẳngvàophòngthuvàbắtđầucôngviệcngay;anhđượcônggiámđốcgiaochoviệccắtxénhaibàithuyếttrìnhvềbảnchấtnghệthuậtmàBur-Malottkevĩđạiđãđọcvàobăng,theolờichỉdẫncủaôngta.Bur-Malottke,ngườiđượccảihóatrongcaotràotôn giáo năm 1945, cho biết ông ta “đột nhiên có những cân nhắc về tínngưỡng”, “độtnhiên cảm thấybị lên ánvì có tráchnhiệmphầnnào trongviệcđàiphátthanhđãnhuốmmàusắctôngiáo”vàđiđếnquyếtđịnhgạchbỏchữChúamàôngtanhắctớinhiềulầntronghaibàithuyếttrìnhcủamìnhđểthaythếbằngmộttừthíchhợphơnvớitinhthầnđượcôngtachấpnhậntrước1945.Bur-MalottkeđềnghịônggiámđốcchothaythếtừChúabằngnhómchữ“đấngcaocảmàchúngtatônkính”,nhưngtừchốiđọclạicácbàithuyếttrìnhấyvàyêucầuchỉcắt“Chúa”ra,dán“đấngcaocảmàchúngtatônkính”vào.Bur-Malottke làbạn củaônggiámđốc,nhưngôngnày tận

tìnhvớiBur-Malottkekhôngphảivìtìnhbạnấymàvì:ngườitakhôngthểlàmtráiýBur-Malottkeđược.Ôngtaviếtnhiềusáchvớichủđềtiểuluận–triếtlý–tôngiáo–vănhóasử,ôngtaởtrongbanbiêntậpcủabatậpsanvàhai tờ báo, ông ta là trưởng ban phụ trách bản thảo của nhà xuất bản lớnnhất.ÔngtatỏýsẵnsàngdànhmộtkhắcđồnghồvàongàythứTưđểđếnđàinói “đấngcaocảmàchúng ta tônkính”vôbăngnhiều lầnnhưsố lầnChúahiệnhữutronghaibài thuyết trình.Nhữngviệckhác,ôngtanhườngchonhânviênđàigiảiquyếtbằngnăngkhiếukỹthuậtcủahọ.Ônggiámđốcthậtkhótìmngườicóthểphụtráchviệcnày.Mặcdùông

đãnghĩngaytớiMurke,nhưngsựđộtngộtkhinghĩtớiMurkekhiếnôngtadodự–ông tavốn làngười sinhđộngvàkhỏemạnh–vì thế,ông tacânnhắc năm phút, ông ta nghĩ tới Schwendling, Humkoke, tới cô BroldinnhưngrồilạiquayvềvớiMurke.ÔnggiámđốckhôngthíchMurkedùôngtađãnhậnanhvàolàmngaykhicóngườiđềnghị.Ôngtađãnhậnanhvàolàm, giống như giám đốc sở thú kia thật ra chỉ yêu nai yêu thỏ nhưng dĩnhiêncũngphảitậuthúdữ,vìsởthúthìphảicóthúdữ–vàôngtacũngchỉyêunaithỏthôi,cònMurkeđốivớiôngtalàmộtácthútríthức.Cuốicùng,tínhsinhđộngcủaôngtađãthắng,ôngtagiaochoMurkenhiệmvụcắtxénhai bài thuyết trình củaBur-Malottke.Hai bài ấy nằm trong chương trìnhphátsóngngàythứNămvàthưSáu,màBur-MalottkelạibịlươngtâmcắnrứtvàotốiChủnhậtrạngngàythứHai–vàngườitacũngcóthểtựsátnếunhưphảnđốiBur-Malottke,nhưngônggiámđốcquásinhđộngnênkhôngnghĩtớiviệctựsát.Vì vậy, chiều thứHai và sáng thứBa,Murke phải ba lần nghe hai bài

thuyếttrìnhvềbảnchấtnghệthuật,cắtChúarakhỏibăng,vàtrongnhữnglúcgiải laongắnngủi, anh im lặnghút thuốcvới anhkỹ thuật, vừangẫmnghĩvề tínhsinhđộngcủaônggiámđốcvàkẻ thấphènmàBur-Malottketônkính.Anhchưatừngđọcmộtdòngnào,chưatừngnghemộtbàithuyếttrìnhnàocủaBur-Malottke.TrongđêmthứHairạngngàythứBa,anhmơthấy một cầu thang cao ngất và đứng dựng như tháp Eiffel, anh leo lênnhưngchẳngbao lâu lại nhận thấy cácbậc thangbị xát xàphòng,vàônggiámđốcgọiphíadưới:-Nào,Murke…anhhãychothấykhảnăngcủamình…nào!GiấcmơtrongđêmthứBarạngsángthứTưcũngthế:vôtưlự,anhđến

mộtcầutrượtởhộichợ,trảbamươixuchomộtngườicóvẻquenquen.Khivàocầutrượt,anhbỗngthấynódàiítnhấtmườicâysố,anhbiếtkhôngcònđườngnàotrởlạivàsựcnhớngườiđànôngmìnhđưabamươixukhôngaikháchơnlàônggiámđốc.–Cácbuổisángsauhaigiấcmơấy,anhkhôngcầnđiểmtâmbằngsựsợhãivôhạiởkhoảngtrốngtrênthangmáynữa.

HômnaylàthứTư,vàđêmqua,anhchẳngmơgìvềxàphòng,cầutrượthayônggiámđốcnữa.Anhmỉmcườivàođàiphátthanh,leovôthangmáyliêntụcđểđếntầngsáu–nỗisợbốngiâyrưỡi,tiếngxíchkènkẹt,chỗkhônglauchùi–rồianhxuốngtầngbốn,rakhỏithangmáyvàtớiphòngthu,nơianhhẹngặpBur-Malottke.Lúcấymườigiờthiếuhaiphút,anhvẫytaychàoanhkỹthuậtvàđốtđiếuthuốclá.Anhthởnhẹnhàng,lấymộtmảnhgiấytừtúi trong ra, nhìn đồng hồ: Bur-Malottke rất đúng giờ, hay ít ra cũng cóhuyềnthoạivềsựđúnggiờcủaôngta;vàkhikimchỉgiâyquayởphútthứsáumươicủagiờthứmười,khikimchỉphútnằmtrênsốmườihai,kimchỉgiờtrượtlênsốmườithìcửamở,Bur-Malottkebướcvào.Murkeđứngdậy,tươicườiđivềphíaôngtavàtựgiớithiệu.Bur-Malottkebắttayanh,mỉmcườibảo:-Vậythì,nào!Murkelấymảnhgiấyởtrênbàn,đútđiếuthuốcvàomiệngvànóivớiBur-

Malottke:-Tronghaibài thuyết trình,Chúahiệnhữuhaimươibảy lần–vậyxin

giáosưnóihaimươibảylầncáichúngtôiphảidánvào.Chúngtôirấtcámơnnếuđượcphépyêucầugiáosưnóibamươilầnđểcósốdựtrữcầnthiếtkhidánbăng.-Chấpthuận.Burk-Malottkemỉmcườingồixuống.Murkenói:-Tuynhiên,cókhókhănnày:ởchữChúa,ítratrongbàithuyếttrìnhcủa

giáo sư, sự thích ứng với các cách, ngoại trừ thuộc cách, không rõ ràng,nhưngở“đấngcaocảmàchúngtatônkính”,nóphảiđượclàmrõra.Chúngtôicầncảthảy(anhcườidễthươngvớiBur-Malottke):mườidanhcáchvànămđốicách,nghĩalàmườilămlần“đấngcaocảmàchúngtatônkính”–sáu thuộccách:“củađấngcaocảmàchúng ta tônkính”–nămtặngcách:“chođấngcaocảmàchúngtatônkính”–cònlạimộthôcách,chỗgiáosưgọi “Chúaơi”.Tôimạnphépđề nghị giáo sư cứgiữ hô cách và nói “hỡiđấngcaocảmàchúngcontônkính!”[25]

Bur-Malottkexemchừngđãkhôngnghĩđếnđiềuphứctạpấy,ôngtabắtđầuđổmồhôi,sựbiếnđổitheocáccáchlàmôngtabuồnphiền.Murketiếp,giọngtửtếvàdễthương:-Chúngtacầntấtcảmộtphúthaimươibảygiâyđểpháthaimươibảycâu

mới,trongkhihaimươibảytiếngChúachỉđòihỏihaimươigiây.Vậyđểcóthểthayđổitheoýgiáosư,mỗibàithuyếttrìnhphảingắnbớtnửaphút.Bur-Malottkecàngđổmồhôidữhơn;ôngtatựnguyềnrủatrongbụngvì

nhữngcânnhắcbấtngờcủamìnhvàhỏi:

-Anhđãcắtrồiphảikhông?-Vâng.Murke thọc tay vào túi lấy một hộp thuốc lá bằng thiếc đưa cho Bur-

Malottkexem:tronghộpcónhữngkhúcbăngngắnđenđen.Murkenóinhỏ:-HaimươibảylầnChúadogiáosưnói.Giáosưmuốngiữchúngkhông?Bur-Malottkegiậndữnói:-Không,cámơn.Tôisẽnóichuyệnvớiônggiámđốcvềmộtphútphát

thanh.Tiếpsauhaibàithuyếttrìnhcủatôilàtiếtmụcnàovậy?-Ngàymai,saubài thuyết trìnhcủagiáosư làbàiphát thanh thường lệ

CHUYỆNNỘIBỘCỦAKUV,tiếtmụcdotiếnsĩGrehmphụtrách.Bur-Malottkenói:-Khốnthật,Grehmkhôngnhânnhượngđâu.-Cònngàymốt,saubàithuyếttrìnhcủagiáosưlàmục!!!Chúngtanhảy

mộtđiệunhộn.Bur-Malottkerên:-Huglieme,chưabaogiờphòngTiêukhiển lạinhườngVănhóa,dùchỉ

mộtphầnnămphútthôi.Murkebảo:-Chưa,chưabaogiờ,(gươngmặttrẻcủaanhtỏvẻhếtsứcnghiêmnghị)ít

ratrongkhoảngthờigiantôilàmởđây,chưabaogiờ.- Được rồi, (Bur-Malottke nhìn đồng hồ rồi tiếp) mười phút nữa chắc

xong,tôisẽnóichuyệnvớiônggiámđốcvềphútquáthờihạn.Tahãybắtđầu.Anhđểmiếnggiấylạichotôiđượckhông?-Dạđược,tôiđãnhớthuộclòngcácconsốấy.AnhkỹthuậtđểtờbáoxuốngkhiMurkevàobuồngđạodiễncáchphòng

thubởimộtbức tườngkính.Anhkỹ thuậtmỉmcười.HômthứHaivà thứBa,Murke đã cùng anh ấy nghe và cắt xén các bài thuyết trình củaBur-Malottkesuốtsáutiếngđồnghồmàkhôngnóivớinhaumộtlờiriêngtưnào.Thỉnhthoảnghọmớinhìnnhautronglúcnghỉngơi,khithìanhkỹthuậtđưabaothuốcmờiMurke,khikhácMurkemờilại,vàbâygiờthấyanhkỹthuậtcười,Murkenghĩ thầm:nếuquả thật trênđờicó tìnhbạn thìngườinày làbạntôi.AnhđặthộpthiếcchứanhữngkhúcbăngcắttừbàithuyếttrìnhcủaBur-Malottkelênbànrồinóinhỏ:-Bâygiờbắtđầu.Anhđóngmạchnốivớiphòngthuvànóivàomi-crô:

-Chắctacóthểbỏquaviệcnóithử,giáosưạ.Xingiáosưnóicácdanhcáchtrướctiên.Bur-Malottkegậtđầu,Murketắtmạch,bấmnútbậtđènxanhởphòngthu,

rồihọnghegiọngnóitrangtrọng,rõràngcủaBur-Malottke:-Đấngcaocảmàchúngtatônkính–đấngcaocả…Ông tachụmmôi trướccáimõmi-crônhưmuốnhôn,mồhôichảyđầy

mặt,vàquabứctườngkính,MurkelạnhlùngxemBur-Malottketựhànhhạmình như thế nào; rồi bất chợt anh tắt mạch điện của Bur-Malottke, chongưngcuộnbăngđangthuvàkhoáitránhìnôngtalặngcâmsaubứctườngkínhnhưmộtconcábéotốt.Anhđóngmạchchomình,điềmtĩnhnóivàophòngthu:-Rấttiếc,vừarồibăngchúngtôihư,xingiáosưnóilạicácdanhcáchtừ

đầu.Bur-Malottkenguyềnrủa,nhưng lờinguyềnrủaấychỉmộtmìnhông ta

nghevìMurkeđãtắtmạch,anhchỉđóngmạchtrởlạikhiôngtabắtđầunói“đấngcaocả…”Murkecònquátrẻ,anhthấychữghétkhôngxứngđángvớingườicóhọcnhưmình.Nhưngsaubứctườngkính,giữalúcBur-Malottkenóicácthuộccách,anhchợthiểughétlàgì:anhghétkẻtobéovàtốtngườiđóvớihai triệuba trămnămchụcngànquyểnsáchrải rácởcác thưviện,nhàsách,tủsáchvàtiệmsách,vàanhkhôngmuốnnénlòngcămtứclạidùchỉ một giây thôi. Khi Bur-Malottke nói xong hai thuộc cách, Murke lạiđóngmạch,điềmtĩnhbảo:-Xin lỗi, tôiphảingắt lờigiáosư.Cácdanhcách thật tuyệt, thuộccách

đầucũngvậy,nhưngtừthuộccáchthứhaitrởđi,yêucầugiáosưlặplại;êmáihơn,bìnhthảnhơnmộtchút.Đểtôiphátbăngchogiáosưnghethử.RồidùchoBur-Malottkelắcđầuquâyquẩy,anhrahiệuchoanhkỹthuật

phát băng vào phòng thu.Họ thấyBur-Malottke giậtmình, đổmồ hôi dữhơnvàbịttailạichotớikhihếtbăng.Ôngtanóihoặcchửirủagìđó,nhưngMurkevàanhkỹthuậtkhôngnghevìhọđãtắtmạchcủaôngta.MurkelạnhlùngđợichotớikhimiệngBur-Malottkemấpmáynhưbắtđầulạivớiđấngcaocả,anhmớibậtmi-crôvàchobăngchạy,vàBur-Malottkekhởisựnóicáctặngcách:“chođấngcaocảmàchúngtatônkính!”Nóicáctặngcáchxong,ôngtavòmảnhgiấycủaMurke,mồhôiđổranhưtắm.Ôngtagiậndữ,đứngdậyđịnhbướcracửathìgiọngnóiêmái,dễthươngvàtrẻ trungcủaMurkegọiôngtatrởlại:-Thưagiáosư,giáosưđãquêncâuhôcách.Bur-Malottkenémchoanhmộtcáinhìncămtứcvànóivàomi-crô:-Hõiđấngcaocảmàchúngcontônkính!

Lúc ông ta định ra khỏi phòng, giọng nói củaMurke lại gọi ông ta lầnnữa:-Xinlỗigiáosư,câuấykhôngdùngđượcnếunóinhưthế.Anhkỹthuậtthìthầmbảo:-Trờiơi,anhđừnglàmquáđáng.Lưngquayvềphíabuồngkính,Bur-Malottkeđứngsữngtrướccửanhưbị

giọngnóicủaMurkedánchặt.Chưabaogiờôngtalạinhưthế:ôngtalúngtúng,vàcáigiọngtrẻtrung,dễthươngvàvôcùngkhônngoanấyđãhànhhạôngtahơnbaogiờhết.Murketiếp:-Dĩnhiêntôicũngcóthểdánynhưvậyvàobàithuyếttrình,nhưngxin

lưuýgiáosưlànósẽkhôngcótácdụngtốt.Bur-Malottkequaylạimi-crô,nóinhỏnhẹvàtrangtrọng:-Hỡiđấngcaocảmàchúngcontônkính.Rồiôngtarờiphòngthu,khôngnhìnđếnMurkenữa.Lúcấyđúngmười

giờmườilăm.Ngayởcửa,ôngtađụngphảimộtthiếunữxinhxắncầmmấytờnhạcđivào.Thiếunữấycómái tóchungvàđầynhựasống,mạnhdạnbướctớimi-crôvặnsửa,đẩybànrađểđứngchothoảimái.Trong buồng đạo diễn,Murke trò chuyện nửa phút với Huglieme, đạo

diễnphụtráchphòngTiêukhiển.Hugliemechỉhộpthuốcláhỏi:-Anhcòncầncáiđóhaysao?Murketrảlời:-Vâng,cáiđótôicòncần.Trongkia,thiếunữtóchunghát:-Hãynhậnlấymôiem,nhưđóahồngxinhđẹp.Hugliemeđóngmạch,điềmtĩnhnóivàomi-crô:-Làmơnngậmmõthêmhaimươigiâynữa,tôichưasẵnsàng.Thiếunữcười,vênhmiệng:-Đồlạcđàđồngtính.Murkebảoanhkỹthuật:-Vậytôitrởlạilúcmườimộtgiờ,tasẽcắtrờicácđoạnbăngrồidánlại.-Sauđó,chúngtacóphảinghelầnnữakhông?Anhkỹthuậthỏi.Murketrảlời:-Không,chomộttriệumác,tôicũngkhôngnghelầnnữa.Anhkỹthuậtgậtđầu,đặtbăngchocôcasĩtóchung,trongkhiMurkera

khỏibuồng.Anhđútđiếuthuốcvàomiệngnhưngkhôngđốt.Anhquahànhlangphía

sauđếnthangmáyliêntụcthứhaidẫnxuốngcăng-tin.Thảm,hànhlang,bànghếvàtranhảnh,tấtcảđềuhấpdẫnđốivớianh.Đólànhữngtấmthảmquý,nhữnghànhlangđẹp,bànghếvàtranhảnhđầyvẻthẩmmỹ,nhưnganhtựnhiênmuốnthấyđâuđótấmảnhtồivẽthánhtâmchúaGiê-xumàmẹanhđãgởichoanh.Anhdừnglạinghengóngrồithòtúilấytấmảnhnhỏnhétvàochỗ giữa giấy dán tường và khung cửa của phó đạo diễn phòng Vở kịchtruyềnthanh.Tấmảnhmàusặcsỡ,vàdướihìnhvẽthánhtâmChúaGiê-xucódòngchữ:!!!TôicầunguyệnchobạnởnhàthờthánhJacob.Murkeđitớithangmáyliêntục,bướcvàođểxuốngphíadưới.Bênnày

đàiphátthanh,ngườitagánmấycáigạttànthuốckiểuSchrorschnauzđoạtgiải đầu trongkỳ tuyển chọnnhững cái gạt tàn tốt nhất.Chúngnằmcạnhnhững số sáng đỏ chỉ tầng lầu tương ứng:một cái gạt tàn Schrurschnauzcạnhsốbốnđỏ,mộtcáigạttànSchrorschnauzcạnhsốbađỏ,mộtcáigạttànSchrorschnauzcạnhsốhaiđỏ.Đó lànhữngcáigạt tànhìnhnếnxinhđẹp,làmbằng đồng trau nổi và có đế làmột loại rong biển độc đáo cũng làmbằngđồngtraunổi:loạirongbiểncóđốt–vàmỗicáigạttànấygiáhaitrămnămmươi támmácbảymươixu.ChúngđẹpđếnnỗiMurkechưabaogiờdámlàmôuếbằng tàn thuốc,chớđừngnóiđếncáivô thẩmmỹnhưmẩuthuốclá.Hìnhnhưnhữngngườihútthuốckháccũngvậy–baokhông,mẩuvàtànthuốcluônluônnằmdướimấycáigạttànđẹpđẽấy.Hìnhnhưkhôngaidámdùngchúngđúngvớicôngdụngcủachúng;làmbằngđồng,lúcnàochúngcũngbóngnhoángvàtrốngrỗng.Murkethấycáigạttànthứnămcạnhsốkhôngsángđỏtớigần,khôngkhí

ấmhơnvàcómùithứcăn.Murkenhảyxuống,khậpkhiễngbướcvàocăng-tin.Ởmộtgócnhà,bacộngtácviêntựdođangngồichungbàn.Quanhhọrảirácnhữnglyđựngtrứng,dĩabánhmìvàbìnhcàphê.Ba anh đã cùng soạn loạt bài truyền thanh: Lá phổi, cơ quan của con

người,cùnglãnhtiền thù lao,cùngănsáng,giờhọuốngvớinhaulyrượumạnhvàđổsúcsắcquanhtờchứngnhậnthuế.Murkequenmộtngườitrongbọnhọ,tênWendrich;nhưngWendrichđanghứngchíhôlên:-Nghệthuật!Nghệthuật!(Anhtalạihôlầnnữa):Nghệthuật,nghệthuật!MurkegiậtnẩymìnhnhưconếchcủaGalvanikhiôngkhámpháđiệnlực.

Hai ngày nay, Murke đã nghe quá nhiều chữ nghệ thuật từ miệng Bur-Malottke;đúngmộttrămbamươibốnchữtronghaibàithuyếttrình,vàanhđãnghechúngbalầntứcbốntrămlẻhaichữnghệthuật;quánhiềuđểcóthểtángẫuvềnó.Anhđinépvàoquầytớivòmcâyởgócđốidiệnvàthởphàonhẹnhõmkhithấychỗấycòntrống.Anhngồixuốngchiếcghếbànhlótđệm

vàng,đốtđiếuxìgà,vàkhichịphụcvụtênWullatới,anhnói:-Làmơnchotôinướctáo.AnhvuimừngkhiWullalạiđingay.Anhnhắmnghiềnmắtlạinhưngdù

khôngmuốn,anhvẫnlắngtainghecáccộngtácviênnóichuyệnởgóckia,hìnhnhưhọđanghăngsaycãinhauvềnghệthuật;mỗilầnmộtngườitrongbọnhọnóiđếnchữ“nghệthuật”,Murkelạigiậtmình.Giốngnhưbịquấtroivậy,Murkenghĩthế.Wullađemnướctáođến,nhìnanháingại.Chịtolớnkhỏemạnhnhưng

khôngmập,vẻmặttươitắn.Tronglúcrótnướctáo,chịbảo:-Ôngnênnghỉphép,ôngtiếnsĩạ,vàtốthơnnênbỏhút.Tên chị trước kia làWilfriede-Ulla, nhưng thu gọn thànhWulla cho dễ

gọi.ChịđặcbiệtkínhtrọngnhữngngườithuộcphòngVănhóa.Murkebảo:-Chịđểtôiyên,chịlàmơngiùm!Wullanói:-Vàôngnênđixi-nêvớimộtcôgiảndịdễthương.-Tốinaytôisẽlàmđiềuđó,tôihứavớichị.Wullatiếp:-Khôngphảimộtảlẳnglơmàlàmộtcôgiảndịdễthươngvàcótâmhồn.

Nhữngcônhưvậyvẫncòn.Murkenói:-Tôibiếtvẫncòn,vàtôicũngquenmộtcônhưvậy.Vậythìđược,Wullanghĩthếkhiđitớichỗcáccộngtácviêntựdo,một

ngườitrongbọnhọkêubalyrượumạnhvàbatáchcàphê.Tộinghiệpmấyông,Wullanghĩ,nghệ thuật sẽ còn làmhọđiênkhùnghơnnữa.Chịdànhnhiềucảmtìnhchocáccộngtácviêntựdovàluôncóýkhuyếnkhíchhọtiếtkiệm.Vừamớicótiền,họđãhoangtoàngrồi,chịnghĩthếvàtớiquầy,lắcđầuđưagiấyđặtbarượumạnhvàbacàphêchongườicoiquầy.Murkeuốngnước táo,dậpđiếu thuốchútnửachừngvàocáigạt tànvà

hoảngsợkhinghĩđếnkhoảngthờigiantừmườimộtgiờtớimộtgiờ,lúcanhphảicắtrờicáccâunóicủaBur-Malottkevàdánđúngchỗcủachúngtronghaibàithuyếttrình.Ônggiámđốcmuốnphátcácbàiấyvàophònglàmviệccủamìnhvào lúchaigiờ.Murkenghĩđếnxàphòngmềm,đếncầu thang,nhữngcầu thangdựngđứngvàcầu trượt,anhnghĩđến tínhsinhđộngcủaônggiámđốc, đếnBur-Malottkevàgiậtmìnhkhi thấySchwendlingbướcvàocăng-tin.Schwendlingmặcáosọcđenđỏ,đimộtmạchtớivòmcây,nơi

Murkeđangẩnnấp.Schwendlingngânngađiệuhátthịnhhành,rấtđượcyêuchuộng:-Hãynhậnlấymôiem,nhưđóahồngxinhđẹp…(Anhtachưnghửngkhi

thấyMurkevànói)Chúkiaà?TưởngchúđangcắtcáiđồbỏcủalãoBur-Malottkerồichớ.Murkenói:-Mườimộtgiờlàmtiếp.-Wulla,chonửalítbia.(SchwendlinghétvềphíaquầyrồinóivớiMurke)

Này,theolẽchúphảiđượcnghỉngoạikỳmớiđúng,cáiđóchắcphảidễsợlắm.Lãogiàcókểchotôinghenónhưthếnào.Murkeimlặng,Schwendlingnóitiếp:-ChúbiếtđiềumớinhấtvềMuckwitzchưa?Murkelắcđầuthờơnhưngcũnghỏilấylệ:-Vậyôngtathếnào?Wullađembiatới,Schwendlinguốngmộtngụmrồilàmravẻquantrọng:-Muckwitzlàmphóngsựtruyềnthanhvềthảonguyên.Murkecười,hỏi:-CònFennthìsao?Schwendlingnói:-Anhtalàmphóngsựvềđàinguyên.-CònWeggucht?-Weggucht làmphóngsựvề tôi,vàsaunày, tôisẽ làmmộtbàivềhắn,

theophươngchâm:Màyphóngsựvềtaothìtaophóngsựlạimày…Lúcấy,mộtcộngtácviêntựdođứngphắtdậy,cườngđiệuhétvàocăng-

tin:-Nghệthuật–nghệthuật–chỉcómimớiđángkểthôi.Murkethụpxuốngnhưngườilínhkhinghetiếngsúngcốibắnratừđường

hào của địch. Anh uốngmột hớp nước táo và lại giậtmình khi nghe loaphóngthanhgọi:-YềucầutiếnsĩMurketớiphòngthumườiba–yêucầutiếnsĩMurketới

phòngthumườiba.Loaphóng thanhbắc trênquầycăng-tin,ngaydướikhẩuhiệuônggiám

đốcchosơnlêntường:Kỷluậtlàtấtcả.Schwendlingnói:

-Thôi,chẳnglàmgìđượcđâu,chúđiđi.-Phảirồi,chẳnglàmgìđược.Murkenóirồiđứngdậy,đểtiềntrảnướctáolênbàn,thunhỏngườilạikhi

đingangquabàncáccộngtácviêntựdo.Tớithangmáyliêntục,anhnhảyvàovàđi lênphía trên, quanămcáigạt tànSchrdrschnauz.Anh thấyảnhthánhtâmChúaGiê-xuvẫncòntrênkhungcửacủangườiphóđạodiễnvànghĩthầm:“Mayquá,giờítracómộttấmảnhtồitrongđàiphátthanh”.Anhmởcửavàophòngđạodiễn; thấy anhkỹ thuậtngồimộtmìnhvới

bốnhộpcác-tông,anhmệtmỏihỏi:-Cóchuyệngìvậy?Anhkỹthuậtnói:-Họxongsớmhơndựtínhnêntađượcthêmnửagiờ.Tôinghĩcólẽanh

muốndùngnửagiờấychoviệckhác.Murkebảo:-Thậtđúngthế,tôicóhẹnlúcmộtgiờ.Vậytahãybắtđầu.Bốnhộpcác-

tôngđểlàmgìvậy?-Tôidànhmỗihộpchomộtcách,đốicáchởhộp thứnhất,hộp thứhai

dànhchothuộccách,hộpthứbatặngcách,vàtronghộpkia,(anhchỉhộpcác-tôngbênphảiphíangoàicùng,mộthộpnhỏmangdòngchữSÔ-CÔ-LANGUYÊNCHẤT,vàbảo)đểhaihôcách,hôcáchtốtbêngócphải,hôcáchxấugóctrái.-Thậttuyệt,vậyanhđãcắtrờithứrácrưởiđórồi.Anhkỹthuậtbảo:-Vâng,vànếuanhđãghi thứ tựcác trườnghợpđểdán thì trễ lắmmột

tiếngnữa,chúngtaxong.Anhghichưa?-Rồi.Murkenóirồilấytrongtúimộtmảnhgiấymangsố1tới27,saumỗisốcó

ghicáchtươngứng.Murkengồixuống,đưabao thuốc lámờianhkỹ thuật;họcùnghút,và

anh kỹ thuật đặt vào cuộn chiếc băng thu các bài thuyết trình của Bur-Malottkeđãđượccắtralàmnhiềukhúc.Murkenói:-Ởchỗthứnhất,taphảidánđốicáchvào.Anh kỹ thuật thò tay vô hộp thứ nhất lấymột đoạn băng dán vào chỗ

trống.-Chỗthứhai,tặngcách.

Họlàmviệcmaulẹ,vàMurkethấynhẹngườivìviệcnhanhchóngnhưvậy.Anhnói:-Bâygiờđếnlượthôcách,dĩnhiêntalấycáixấu.Anhkỹ thuậtcườivàdánhôcáchxấucủaBur-Malottkevàobăng.Anh

nói:-Tiếptheo,tiếptheo!-Thuộccách.Ônggiámđốcđọcthưthínhgiảhếtsứccẩnthận.Thưôngđangđọccólời

lẽnhưsau:Đàiphátthanhquýmến,Chắchẳnđàikhôngcó thínhgiảnào trung thànhhơn tôi.Tôi làmộtbà

lão,mộtmágiàbảymươibày tuổi,và tôingheđàihằngngày từbamươinămnay.Tôikhôngbaogiờtiếclờikhenngợi.Cólẽđàicònnhớthưtôiviếtvềbàiphátthanh:“BảylinhhồncủanàngbòKaweida”.Bàiđóhaytuyệt–nhưngbâygiờtôiphảigiậnđàimớiđược!Sựhờhữngcủađàiđốivớinhữngtâmhồnchóbắtđầugâyphẫnnộ.Cáiđó,đàicòngọilàchủnghĩanhânđạonữachớ.ChắcchắnHitlercónhiềukhuyếtđiểm.Nếucóthể tinnhữnglờingườitanóithìôngtathậtđángghêtởm,nhưngôngtađượccáinày:ôngtathương chó và biết lo cho chúng. Chừng nào chúng mới lại được hưởngquyềnlàmchóởđàiphátthanhĐức?Thếnàokia,chớnhưbàitruyềnthanh“Nhưchóvớimèo”màđàiphátthửthìkhôngđược:đólàmộtxúcphạmđốivớimọitâmhồnchó.NếunhưconLohengrinbénhỏcủatôinóiđược,nósẽchođàibiết!Convậtdễthươngđãsủagiữalúcphátcáibàidởấy,nóđãsủakhiếntimngườitaphảirộnrã[26]vìxấuhổ.Mỗitháng,tôitrảhaimáclệphínhư các thính giả khác nên có quyền đặt câu hỏi: chừng nào chómới lạiđượchưởngquyềncủachúngởđàiphátthanh?Thânái–mặcdùtôirấtgiậnđài-JadwigaHerchen,vônghềnghiệpT.b.Nếunhưtrongnhữngkẻvôliêmsĩđượcđàichọnlàmcộngtácviên

khôngaicókhảnăngđánhgiátâmhồnchómộtcáchđúngđắnthìđàihãysửdụngnhữngbàiviếtthửtôigởikèmtheođây.Tôikhôngnhậnthùlao.ĐàicóthểchuyểntiềnthẳngtớiHộibảovệthúvật.Đínhkèm:35bảnthảo.J.H.củađài.Ônggiámđốcthởdài.Ôngtatìmcácbảnthảonhưnghiểnnhiênlàbàthư

kýđãloạibỏrồi.Ônggiámđốcnhétthuốclávàoôngđiếu,châmlửa,liếmcặpmôiđầysứcsống,nhấcốngnghelênvàyêucầunốiđườngdâyvớimáycủaKrochy.TrongphòngTiếngnóivănhóatrênkia,Krochycómộtbuồng

nhỏtívớimộtbàngiấynhỏtínhưngđẹpmắtvàquảnlýmộtphạmvicũngnhỏnhưcáibàngiấycủaanhta:Convậttrongvănhóa.KhinghetiếngxưngtênkhiêmnhườngcủaKrochyởđầudâybênkia,ônggiámđốchỏi:-Krochyà,lầncuốitanóivềchólàlúcnàovậy?Krochybảo:-Vềchóà?Thưaônggiámđốc,theotôibiết,chưabaogiờ,ítratrongthời

giantôilàmởđây,chưaạ.-Vàanhlàmởđâybaolâurồi,Krochy?Trongphòngmình,Krochyrunrẩyvìgiọngnóicủaônggiámđốctrởnên

thậtêmdịu;anhbiếtđiềuấychẳngcógìtốtcả.Anhtanói:-Tớinayđượcmườinăm,thưaônggiámđốc.-Khỉthật,vậymàanhchưanóigìvềchócả,cáiđóthuộcphạmvicủaanh

kiamà.Bàiphátthanhcuốicùngcủaanhgọilàgì?-Bàiphátthanhcuốicùngcủatôigọilà…Krochynóilắpbắp.Ônggiámđốcbảo:-Anhkhôngcầnphảilặplạilờitôi,takhôngphảitrongquânđội.-Chimcúởtườngthành.Krochyrụtrènói.Giọngônggiámđốcêmdịutrởlại:-Trongvòngbatuầntới,tôimuốnnghemộtbàivềtâmhồnchó.-Xinvâng.Krochynghetiếng“cách”doônggiámđốcđểốngnghexuống,anhthở

dàithườnthượt:-Chúaơi!Ônggiámđốcvớlấymộtthưthínhgiảkhác.Đúnglúcđó,Bur-Malottkebướcvào.Ôngtađượcquyềnvàođâybấtcứ

lúcnàomàkhôngcầnbáotrước,vàôngtadùngquyềnấyrấtthường.Ôngtavẫncònđổmồhôi,mệtnhọcngồixuốngcáighếđốidiệnvớiônggiámđốcvànói:-Chàoôngnhé.-Chàoông.(Ônggiámđốcđểthưthínhgiảquamộtbên)Tôicóthểgiúp

ôngđiềugìkhông?Bur-Malottkebảo:-Ônglàmơntặngtôimộtphút.-Bur-Malottke(ônggiámđốcvừanóivừalàmmộtcửchỉoaivệvàsinh

động)thìcầngìphảixinmộtphút,ôngmuốnsửdụnghànggiờ,hàngngàycũngđược.Bur-Malottkenói:-Không, không phảimột phút thông thườngmàmột phứt truyền thanh

kia.Lúcấy,ônggiámđốctrởnênnghiêmnghịnhưvịThốngđốcBaTưđang

chiacáctỉnh.Ôngchuachátbảo:-Hyvọngkhôngphảimộtphútchínhtrị.-Không,nửaphútđịaphươngvànửaphúttiêukhiển.-Thậtmaymắn,tôicòndưsáumươichíngiâytiêukhiểnvàtámmươiba

giâyđịaphương,tôisẵnsàngtặngBur-Malottkemộtphút.-Lòngtốtcủaôngkhiếntôiphảixấuhổ.Ônggiámđốchỏi:-Tôicóthểgiúpôngđiềugìnữakhông?Bur-Malottkebảo:-Tôisẽrấtmangơnông,nếutacódịpbắttayvàoviệcsửatấtcảnhững

băngtôinóitừ1945tớinay.Mộtngàykia,(ôngtaxoatránvàbuồnbãnhìnbứcBrüllerchínhcốngtreotrênbànviếtcủaônggiámđốc)mộtngàykia,tôisẽ…(ôngtangậpngừng,vìđiềusắpbáochoônggiámđốcbiếtsẽlàmhậuthếhếtsứcđaulòng)mộtngàykia, tôisẽ–tôisẽmất–(vàôngtalạingừngmộtlúcđểônggiámđốccócơhộitỏvẻkinhngạcvàxuataychốnglạiýnghĩấy)vàtôisẽkhôngchịunổikhinghĩrằngsaukhimất,ngườitacóthểphátnhữngbăngtrongđótôinóinhữngđiềumìnhkhôngtintưởngnữa.Nhấtlàgiữacáisôinổicủanăm1945,tôiđãđểchomìnhbịlôicuốnnêncónhữngphátbiểuchínhtrịkhiếntôibâygiờhếtsứcbănkhoăn,vàtôichỉcóthểgiảithíchchúngbằngsựbồngbộtcủatuổitrẻđãđậmnéttrongtácphẩmcủatôitựthuởnào.Cácbàiviếtđangđượcsửachữa,tôimongôngsớmtạocơhộichotôisứalạicácbàiđọccủamình.Ônggiámđốcimlặng,khẽhohúnghắng,tránlấmtấmnhữnggiọtmồhôi

trongsuốt.Ôngsựcnhớlàtừ1945đếnnay,mỗithángBur-Malottkenóiítnhấtmộtgiờ,vàôngtatínhnhanhtrongkhiBur-Malottketiếptụcnói:mườihai lầnmười làmột trămhaimươigiờBur-Malottkeđãnói.BurMalottkebảo:-Chỉnhữngđầuóctốitămmớicholàtínhtiểukỹkhôngxứngđángvới

thiên tài,vàchúng tabiết rằng (ônggiámđốccảm thấyđượcmon trớnvìchữ“chúngta”đãliệtôngtavàohạngđầuócsángsuốt)nhữngthiêntàithậtsựlànhữngngườitiểukỹ.Himmelsheimđãbỏtiềnriêngđểđónglạicảmột

đợtpháthànhcuốnSeelon,chỉvìôngtacảmthấybabốncâutrongtácphẩmđókhôngthíchhợpnữa.Khinghĩđếnviệcnhữngbàithuyếttrìnhtôikhôngtin làđúngnữacó thểđượcphátkhimìnhđã từ trần,ýnghĩấy tôikhôngchịuđược.Ôngcóđềnghịnàođểgiảiquyếtvấnđềnàykhông?Nhữnggiọtmồhôitrêntránônggiámđốclúcấyđãlớnhơn.Ôngtanói

nhỏ:-Trướchết,phảilàmbảnkêtấtcảnhữngbàithuyếttrìnhcủaôngrồikiểm

xemcònđủnhữngbăngấyởphònglưutrữhaykhông.Bur-Malottkenói:-Hyvọngngườitakhôngxóabăngnàomàkhôngbáochotôibiết.Người

tađãkhôngbáogìchotôi,vậythìkhôngcóbăngnàobịxóacả.Ônggiámđốcnói:-Tôisẽbảohọlàmmọiviệccầnthiết.-Tôiyêucầuđiềuấy.Bur-Malottkenóigiọngchâmchọcrồiđứngdậy:-Chàoông.-Chàoông.ÔnggiámđốcđưaBur-Malottkeracửa.Ởcăng-tin,cáccộngtácviêntựdoquyếtđịnhđặtbữaăntrưa.Họđãuống

nhiềurượumạnhvàvẫntiếptụcnóichuyệnnghệthuật,điềmtĩnhhơnnhưngkhông kém phần đammê.Bọn họ giậtmình sợ sệt khi thấyWanderburn.Wanderburnlàmộtthisĩvócngườitolớnvớidángvẻưusầu,vớimáitócđen,gươngmặtdễcócảmtìnhvàhơihằnnétvinhquang.Hômấy,ôngtakhôngcạorâunêncàngdễcócảmtìnhhơnnữa.Ôngtatớibàncáccộngtácviêntựdovàbảohọ:- Các con cho ba uống cái gì đi. Trong nhà này, tôi luôn luôn có cảm

tưởngsắpchếtkhát.Họđưaôngta lyrượumạnhchưaaiuốngvàphầncònlạicủamộtchai

nướckhoáng.Wanderburnuống,để lyxuống, lần lượtnhìnbaanhkia rồinói:-Tôicảnhbáocácanh,phảiđềphòngcáiđàibẩnthỉunày–cáithùngcứt

thủng,lángbóngvàtrơnnhưlươnnày.Nósẽlàmchúngtahỏngcả.Lờicảnhbáocủaôngtarấtthậttìnhvàgâyấntượngtốtchocácanhtrẻ

tuổi;nhưngcácanhđâucóbiếtông tamới từphòng thungân ra, saukhinhậnsốtiềnthùlaotolớnchoviệccảibiênsơsàicuốnthánhkinhJob.Ôngtanói:

-Họ chặt chúng ta ra từng khúc, rút hết sinh lực của chúng ta rồi dánchúngtalại,vàkhôngaitrongchúngtacóthểchịunổicả.Ôngtauốnghếtnướckhoáng,đểlyxuốngbànrồibướcracửa,chiếcáo

khoácphấtphơmộtcáchưusầu.Đúngmườihaigiờ,Murkexongviệcdánbăng.Họvừadánxongkhúc

băngcuốicùng,mộttặngcách,Murkeđãđứngdậy.Anhnắmchốtcửađịnhmởthìanhkỹthuậtbảo:-Mộtlươngtâmnhạycảmvàtốnkémnhưvậy,tôicũngmongđượccó.

Talàmgìvớinóđây?Anhtachỉhộpthuốclánằmtrênkệ,giữanhữnghộpcác-tôngđựngbăng

mới.Murkenói:-Anhcứđểnóởđó.-Chivậy?-Cólẽmìnhcòncần.-Anhcholàcóthểôngtalạibịlươngtâmcắnrứtnữaà?Murkebảo:-Biếtđâu.Tốthơn,tađợixemsao.Thôichàoanh.Anhrathangmáyliêntụcphíatrước,đixuốngtầnghai,vàlầnđầutiên

trong ngày, anh vào phòngmình. Bà thư ký đã đi ăn,Humkoke, xếp củaMurke,đangngồiđọcsáchcạnhmáyđiệnthoại.ÔngcườivớiMurke,đứngdậybảo:-Àraanhvẫncònsống.Cóphảisáchcủaanhđâykhông?Anhđểnótrên

bànviếtvậyà?Cuốnsáchcóáobìamàulục–xám–cam,mangđềtựaKênhthơtrữtình

củaBatley;sáchnóivềmộtthisĩAnhtrẻ tuổiđãlậpdanhmụctiếnglóngLuânĐôncáchđâymộttrămnăm.Murkenói:-Sáchđótuyệthay.Humkokebảo:-Đúng,nótuyệthay,cònanhthìchẳngbaogiờkhôncả.Murkenhìnôngtỏýhỏi.-Anh chẳngbao giờ biết là những cuốn sách tuyệt hay khôngđược để

khơikhơitrênbànnhưvậy,nếunhưWanderburncóthểđến,vàWanderburncóthểđếnbấtcứlúcnào.Dĩnhiênôngtasẽthấynóngay,sẽmởrađọcnămphút,vàhậuquảlàgì,anhbiếtkhông?Murkeimlặng.Humkoketiếp:

-HậuquảlàhaibàitruyềnthanhdàimộttiếngvềKênhthơtrữtìnhcủaBatley.Thằngđómộtngàynàocòndámđemcảbàcủamìnhralàmphóngsựnữalà.Nhưngkhổnỗi,bàcủahắnlạicũnglàbàtôi.Murkenày,anhphảighi nhớ: không bao giờ để những sách tuyệt hay trên bàn, nếu nhưWanderburncóthểđến,vàtôilặplại:hắncóthểđếnbấtcứlúcnào.–Thôi,anhvềđi,chiềunayanhđượcnghỉ,vàchắcchắnanhđángđượcnghỉ.À,cáiđồtồiđóđãxongchưa?Vàanhcónghelạilầnnữakhông?Murkenói:-Cháuxongcảrồinhưngviệcnghelạicácbàithuyếttrìnhthêmmộtlần

nữa,cháukhôngthểlàmđược,khôngcáchnàođược.-Khôngcáchnàođượclàcáchnóirấttrẻcon.-Nếuhômnayphảinghechữnghệthuậtlầnnữa,cháusẽbịcuồngloạn.-Anhđãbịrồi,và tôicôngnhậnanhcólýdođểbịcuồngloạn.Bagiờ

Bur-Malottke đủ để vật ngã kẻmạnh nhất, còn anh thì chưa được gọi làmạnhnữakia.Humkokenémcuốnsáchxuốngbàn,bướcmộtbướcvềphíaMurke rồi

tiếp:-Lúcvào tuổi anh, có lần tôiphải cắtbỏbaphútmộtbàidiễnvăncủa

Hitler.Lúckhởisựnghebănglầnđầu,tôilàđảngviênđảngQuốcxã,nhưngkhinghexongbàidiễnvănlầnthứba,tôikhôngcònlàđảngviênnữa:Đólàcáchđiềutrịmạnhbạo,ghêrợnnhưngrấtcônghiệu.Murkenóinhỏ:-Chúquên rằngcháucònđượcBur-Malottke chữa lànhbệnh trướckhi

nghebăngôngtanữakia.Humkokecười:-Anhđúnglàácthú.Thôianhvềđi,ônggiámđốcsẽnghebănglạilúc

haigiờ.Nhưngngườitaphảikiếmraanhnếucóviệcgì.-Từhaitớibagiờ,cháuởnhà.-Còncáinàynữa,(Humkokevớlấyhộpbánhvàngđểtrêncáikệgầnbàn

giấycủaMurke)nhữngkhúcbănggìtronghộpvậy?Murkeđỏmặtnói:-Đólà…cháusưutầmmộtloạibăngthừanhấtđịnh.-Loạibăngthừanào?Humkokehỏi.Murketrảlời:-Imlặng.Cháusưutầmsựimlặng.

HumkokenhìnMurketỏýhỏi,anhtiếp:-Khicháuphảicắtnhữngchỗngườitanghỉnói–cảnhữngtiếngthởdài,

hơithở,sựimlặngtuyệtđối–Cháukhôngbỏvàothùngrácmàgiữchúnglại.Tuynhiên,cácbăngcủaBur-Malottkekhôngchođượctớimộtgiâyimlặng.Humkokecười:-Dĩnhiên,ôngtathìsaocóthểimlặngđược.Rồianhlàmgìvớinhững

khúcbăngấy?-Cháudánchúngliềnvớinhaurồitốiởnhà,cháuchobăngchạy.Cháu

chưacónhiều,mớibaphútthôi–chỉvìngườitaítkhiimlặng.-Tôiphảilưuýanhlàkhôngđượcphépđemnhữngkhúcbăngvềnhà.Murkehỏi:-Kểcảsựimlặnghaysao?Humkokecười,bảo:-Thôi,anhvềđi.VàMurkeravề.Lúchaigiờmấyphút,ônggiámđốcvàostu-đi-ôcủamìnhthìbàithuyết

trìnhcủaBur-Malottkevừamớiđượcphát:…vàbấtcứnơinào,bấtcứlúcnào, bằngbất cứ cáchnàovàvì bất cứ lý dogì, chúng ta bắt đầu chuyệnnghệthuật,thìtrướchếtchúngtaphảikínhcẩnnghiêngmìnhtrướcđấngcaocảmàchúngtatônkínhvàphảitiếpnhậnnghệthuậtnhưquàtặngcủađấngcaocảmàchúngtatônkính.Nghệthuật…Không,tôikhôngthểđòihỏiainghemộttrămhaimươigiờBur-Malottke

được.Không,ông tanghĩ,cónhữngđiềukhôngthể làmđược,nhữngđiềumàcảkhigiaochoMurke,tôicũngkhôngthíchthúchútnào.Ôngtatrởvềphònglàmviệc,bậtloaphóngthanhđúnglúcBur-Malottkenói:“Hỡiđấngcaocảmàchúngcontônkính…”Không,ônggiámđốcnghĩ,khôngthểnào.Ởnhà,Murkenằmdàitrênđi-vănghútthuốc.Trêncáighếgầnbàncóđể

táchtrà,vàMurkenhìnlêntrầnnhàsơntrắng.Mộtcôgáitócvàngđẹpnhưtranhđămđămnhìnrađườngquakhungcửasổ.GiữaMurkevàcôgái,trênbànđểđồhútlàmộtmáyghiâmđangthu.Khôngmộtlờinói,khôngmộttiếngđộng.Ngườitacóthểtưởngcôgáilàngườimẫuchụpảnh,côđẹpvàimlặngđếnthế.Côbấtchợtnói:-Emkhôngchịunổinữa,emhếtchịunổi.Việcanhđòihỏiởemthậtvô

nhânđạo.Nhiềuđànôngđòihỏinhữngđiềuvôluânởmộtcôgái,nhưngemsắpnghĩlàđiềuanhđòihỏiởemcònvôluânhơnnữa.

Murkethởdàinói:- Trời ơi, Rita ạ, cái đó anh phải cắt bỏ hết. Em hãy biết điều, hãy dễ

thươngvàimlặngvàobăngdùmanhítnhấtnămphút.-Imlặngvào!(Côgáinói,vàcônóiđiềuđómộtcáchmàbamươinăm

trước,có lẽngười tagọi là“gắtgỏng”)Imlặngvàolàphátminhcủaanh.Emthíchcólầnđượcnóivàobăng–nhưngimlặngvào…Murkeđứngdậytắtmáyghiâm:-Ritaà,phảichiemhiểuđượclàđốivớianh,sựimlặngcủaemquýbiết

chừngnào.Mỗitối,khianhmệt,khianhphảingồiởđây,anhsẽchomáyphátsựimlặngcủaem.Hãydễthươngvàimlặngvàobăngdùmanhítnhấtnămphútnữavàđừngđểanhphảicắtbăng.Embiếtviệccắtxénđốivớianhkhónhưthếnào.Côgáibảo:-Được,nhưngítrachoemxinđiếuxì-gà.Murkemỉmcười,đưađiếuxì-gàchocôgáivànói:-Nhưvậy,anhsẽđượcsựimlặngcủaemcảtrongbảnthậtlẫnbảnthu

băngtuyệtlắm.Anhlạichobăngchạy,haingườiimlặngngồiđốidiệnnhauchotớikhi

điệnthoạireo.Murkeđứngdậy,nhúnvaitỏvẻngạcnhiênvànhấcốngnghelên.-A-lô.(Humkokenói)Cácbàithuyếttrìnhđềuquatrótlọt,xếpkhôngnói

gìxấucả…Bâygiờanhcóthểđixi-nê.–Vànhớnghĩđếntuyết.-Tuyếtgìhởchú?Murke hỏi, vừa nhìn ra ngoài: đường phố đang chói chang nắng hạ.

Humkokenói:-Trờiơi.Anhbiếtmà,ngaybâygiờ,taphảinghĩđếnchươngtrìnhmùa

đông.Tôicầnnhữngbàicangợituyết,nhữngtruyệnkểvềtuyết.TakhôngthểdẫmchânmãiởSchubert[27]vàStifter.[28]Hìnhnhưkhôngaiđoánđượclà ta thiếu những bài hát, những truyện kể về tuyết như thế nào.Anh thửtưởngtượngxem,nếumùađôngsắptớidaidẳng,khắcnghiệt,đầytuyếtvàbănggiá:talấyđâuranhữngbàivềtuyết?Vậyanhhãynghĩratấtcảnhữnggìcóchấttuyếtnhé.Murkenói:-Dạ,cháusẽcốgắng.Lúcấy,Humkokeđãđểmáyxuống.Murkebảocôgái:-Emà,giờtacóthểđixi-nê.

Trongthờigianấy,phóđạodiễnphòngKịchtruyềnthanhđangnghelạivởkịchphảipháttốinay.Anhtathấyhay,chỉkhônghàilòngvềđoạnkết.Anhtangồicạnhanhkỹthuậtởbuồngđạodiễncủaphòngthumườiba,vừanhaimột diêmquẹt vừa chămchúđọcbản thảo.!!! (Âmhưởng trongmộtnhàthờlớntrốngtrải)!!!Kẻvôthần:(nói lớnvàrõràng)Aicònnghĩđếntôi,khitôiđãlàmmồicholoàigiundế?(Imlặng)!!!Kẻvôthần:(nóilớnhơnmộtchút)Aichờđợitôi,khitôiđã

racátbụi?!!!(Imlặng)!!!Kẻvôthần:(lớnhơnnữa)Vàaicònnghĩđếntôi,lúctôiđãthànhcâycỏ?!!!(Imlặng)Kẻvôthầnhétmườihaicâuhỏinhưthếvàonhàthờ,vàsaumỗicâulà:?

(Imlặng).Anhphóđạodiễnlấydiêmquẹtđãnhainátra,đútcáimớivàomiệngrồi

đưamắthỏianhkỹthuật.Anhnàybảo:-Vâng,nếuanhhỏitôi:tôithấyimlặnghơinhiều.Anhphóđạodiễnnói:-Tôicũngvậy.Chínhtácgiảcũngthấyđiềuđónêngiaochotôisửalại.

Theoông ta,chỉcần tiếnggọi“Chúa”–nhưngphải là tiếngkhôngcóâmhưởng của nhà thờ, hay cũng có thể nói, nó phải ở trongmột khoảng âmhưởngkhác.Nhưnganhthửnghĩxem,tôilấytiếngđóởđâubâygiờ?Anhkỹthuậtmỉmcười,vớlấyhộpthuốclávẫncònnằmtrênkệ,bảo:-Đây,đâylàtiếnggọi“Chúa”trongmộtkhoảngvôâmhưởng.Ngườiđạodiễnphụnuốttrửngdiêmquẹtvìngạcnhiên,mắcnghẹnởcổ

nhưngrồicũngđưanóramiệngtrởlạiđược.Anhkỹthuậtmỉmcườinói:-Cáiđóchẳngcógìkhó.Chúngtôiphảicắtnóratừmộtbàithuyếttrình,

cảthảyhaimươibảylần.Ngườiđạodiễnphụbảo:-Tôikhôngcầnnhiềunhưvậy,chỉmườihailầnthôi.-Việc cắt bỏ sự im lặngvàdánmườihai lầnChúavàodĩ nhiên rất dễ

dàng–nếunhưanhchịutráchnhiệm.-Anhlàmộtthiênthần.Vàtôisẽchịutráchnhiệmvềviệcđó.Nào,tahãy

bắtđầu.(NgườiđạodiễnphụsungsướngnhìnnhữngkhúcbăngnhỏđenđentronghộpthuốclácủaMurkerồitiếp)Anhđúnglàmộtthiênthần.Thôitakhởisựđi!Anhkỹthuậtvuivẻkhinghĩtớinhữngkhúcbăngimlặnganhcóthểtặng

choMurke: Im lặng nhiều, cả thảy gầnmột phút; chưa bao giờ anh tặngMurkenhiềuimlặngnhưvậy,vàanhthíchngườithanhniênấy.Anhmỉm

cười:-Tốt,tabắtđầu.Anhphóđạodiễnthọctayvàotúiáogi-lêlấybaothuốclánhưngcùnglúc

nắmphảimộtmảnhgiấynhỏvònát;anhtavuốtnóthẳngthớmrồiđưachoanhkỹthuậtxem:-Nhữngvậttồinhưthếlại tìmthấyởđàiphát thanh,buồncườikhông?

Tôithấynótrướccửaphòngmình.Anhkỹthuậtngắmnhìntấmảnh,bảo:-Vâng, thật buồncười. (Rồi anhđọc lớndòngchữphíadưới):Tôi cầu

nguyệnchobạnởnhàthờthánhJacob.

ĐiTìmĐộcGiảBạntôilàmmộtnghềlạ:anhkhôngngạixưngmìnhlànhàvăn,chỉvìcó

vàihiểubiếttiềmtàngvềchínhtả,vàgiờđây,anhđánhmáynhữngbàitậpvăn phong hết trang này sang trang khác, cứ đượcmột xấp thì gọi là bảnthảo.Anhđãnhaicỏgầycủanghệthuậtấytrêncácthảonguyênvănhóahàng

nămtrờimớitìmđượcmộtnhàxuấtbản.Sáchcủaanhrađượcítlâu,tôigặpanhtrongtâmtrạngtuyệtvọng.Thậtvậy,ngheanhthuậtchuyện,người taphảiđaulòng:theotínhtoáncủanhàxuấtbản,trongvòngmộtnăm,họđãgởi350bảnchocácnhàbìnhluậnkhôngthùlao,vàibàiphêbìnhtốtxuấthiện,và13bảnthậtsựbánđược–nhưvậy,phầncủabạntôilà5mác46xu.Nhưnganhđãđượcứng trước800mác,vậynếu lượngsáchbánrakhôngđổithìkhoảng150năm,anhmớitrảhếttiềnứngtrước.Tuyvậy,nóichungđờingườikhôngdàinhưthế.NgoạitrừvàingườiThổ

NhĩKỳsiêuphàm,người ta sốngchừng70năm,vàvớinhữngnhọcnhằnđángkểmàthếhệvôvọngcủachúngtaphảichịuđựng,ngườitacóthểtrừbớt10nămmàkhôngcầnengại.Tôi khuyênbạn viết cuốn sách thứ hai. Sách ra, giới chuyênmônhoan

nghênh,sốbảndànhchoviệcbìnhluậnvượtquá400,sốlượngbánđượcsaunửanămlà29.Tôivẫntặngbạnhaiđiếuthuốc,vỗvaibạnvàđềnghịviếtthêmcuốnthứba.Nhưnglạ thay,anhta lạinghĩ là tôimỉamainênbị tổnthươngvàtránhtiếpxúcvớitôi.Trongkhiđó,anhđãvàovănhọcsửvớidanhhiệu“WittTrongSuốt”,và

mộtcuốnsáchviếtvềanhrađời,bánchạyhơncảsáchcủachínhanh.Tôikhônggặpanhgầnnửanăm:hìnhnhưanhlạilangthangtrênnhưng

miềnđấtcủathiêntàicôđơn.Rồibấtngờanhtớinhàtôi, thúnhậnđãbắtđầucuốnsáchthứba.Tôiđềnghịđưatácphẩmấyrathịtrườngvớisốlượng30tới50bảninkeo.Nhưnganhlạithíchmựcinchínhhiệu,hơnnữa,anhđãnhậntiềnứngtrước,sắpcóđứaconthứhaivànhấtđịnhkhôngmuốnphạmtội làmvài thợ sắpchữ, thợ in,mấybà loviệcđónggóiphải thấtnghiệp.(Tínhxãhộicủaanhlúcnàocũngthậtmạnhmẽ!)Lúcđóđãcógần100bàiphêbình tốtvềanh,vàcảhai cuốn sáchbán

đượchơn90bản.Chủnhàxuấtbảnmởchiếndịchđượcbạntôigọilà“Cuộcđi tìmđộcgiả”.Ôngtagởigiấybướmtớimọinhàsách,yêucầughinhậnnhữngngườimuasáchcủaWittvàbáongaychonhàxuấtbảnđểtìmcáchtạomốiliênhệgiữatácgiảvàngườiđọc.Chẳngbaolâu,chiếndịchấycókếtquả.Saukhikhởisựđượcbốntuần,ở

tậnmiềnbắcxaxôi,mộtôngxuấtđầulộdiệnhỏimuasáchcủabạntôi.Chủ

tiệmsáchlậptứcđánhđiệnđi:“Ngườimuasáchxuấthiện–làmgìđây?”Trongkhiđó,ônggiữkháchlạibằngcáchtròchuyệnvớikhách,rótcàphê,mời thuốc lá– toànnhữnghànhđộngkhiếnkháchngạcnhiênnhưngcũnglặngimchịuđựng.Rồiđiệntíntrảlờikhẩncấpcủanhàxuấtbảnđến:“Gởingườimuatớitôi–nhậntrảmọichiphí”.Maythay,kháchhànglàgiáoviêntrunghọcđangkỳnghỉvàkhônghềphảnđốichuyếndulịchmiễnphíđếnmiềnnamĐức.Ngàyđầu,ôngtađápxe lửa tớiCologne,nghỉđêmởmộtkháchsạntốtrồiđidọcsôngRhinxinhđẹpvềhướngnam,tậnhưởngcuộchànhtrìnhcủamình.Khoảngbốngiờchiềungàythứhai,ôngtatớinơi,đitắcxitừgaxelửa

đếnnhàxuấtbảnvàtròchuyệnmộtgiờthúvịvớibàchủnhà,vừauốngcàphê,ănbánhngọt.Sauđó,ôngtađượccấpthêmlộphí,đượcchởranhàgarồiđivéhạngnhìtớicáiphốnhỏyêntĩnh,nơibạntôiphụcvụnữthầnNghệThuật.Nơiđó,đứaconthứhạicủaanhrađờitựlúcnào.Vợanhđãđixinê–mộtthútiêukhiểnkhôngthểthiếuvớicácbàvợvănsĩ,dùtàichínhcóeohẹptớiđâuđinữa.Vìvậy,ngườimuasáchgặpbạntôiđúnglúcanhđanghâmsữachoconuốngbantốivàdỗchúngbằngbàihátmangmộttừdungtục.TừấyđãđẩynềnvănhọctrẻcủaĐứcxuốngbùnnhơ…Bạntôichàođộcgiảcủamìnhmộtcáchnồngnhiệt,ấncáicốixâycàphê

vàotayôngtavànhanhchónglàmbổnphậnngườicha.Chẳngbaolâu,nướccàphêsôi,vàđánglẽhọđãcóthểbắtđầucâuchuyện.Nhưngcảhaiđềuquánhútnhátnênbanđầuchỉnhìnnhautỏvẻkhâmphục.Mộtlúcsau,bạntôimớibậttiếnghô:-Ôngthậtlàmộtthiêntài,mộtthiêntàicỡlớn!Ngườikháchnhỏnhẹnói:-Khôngđâu,tôinghĩchínhôngmớiphải.-Ônglầmrồi,đặcđiểmchínhcủathiêntàilàhiếmcó,vàôngthuộchạng

ngườihiếmcóhơntôi.Bạntôinóivàbấygiờmớirótcàphêvàotách.Kháchcốđưanhữnglýlẽ

khiêm nhường để bác bỏ nhưng lại được bạn tôi giải thíchmột cách thôthiển:-Chẳngđúng chút nào, viếtmột cuốn sách khôngkhóbằng làm ra nó.

Tìmnhàxuấtbảndễnhưchơi,nhưngmuasách–cáiđótôigọilàhànhđộngphithường.Ônglấysữavàđườngđi.Ôngkhách lấysữavàđường rồi rụt rè rút từ túi trongáomăng-tôcuốn

sáchmuatậnmiềnbắcxaxôiraxinbạntôiđềtặng.Bạntôicứngrắnbảo:-Nhưngchỉvớiđiềukiện,chỉvớiđiềukiệnlàôngviếtlờiđềtặnglênbản

thảocủatôi!

Anhlấymộttậphồsơtừkệsách,rútramộtchồnggiấyviếttayđểcạnhtáchcàphêcủakháchrồinói:-Xinôngchiềuýtôi!Kháchbốirối lấyviếtmáyra,chầnchừmộtlúcrồiviếtphíadướitrang

cuốibảnthảo:“Vớilòngtrântrọng–GüntherSchlegel.”Nhưngnửaphútsau,khibạntôiđangphephẩybảnthảotrênlòsưởicho

khômực,kháchrúttừtúitrongáomăng-tôramộtxấpgiấyđánhmáy,yêucầubạntôiđưachonhàxuấtbảnđánhgiátácphẩmđượcôngtagọilàmộtđónggópnhỏchonềnvănhọctrẻ.Theolờithuậtcủabạntôi,anhđãsữngsờmấyphútvìthấtvọng.Anhxót

xalolắngchosốphậncủakhách.Thếrồihọlạingồicâmlặngvàiphút,chotớikhibạntôibảonhỏ:-Tôi cầuxinông, ôngđừng làmvậy–ông sẽmất đi tínhđộcđáo của

mình!Ngườikháchimlặngdaidẳngvàômchặtbảnthảocủamình.Bạntôinói

tiếp:-Ôngsẽkhôngđượctrảlộphí,khôngđượcđãibánhkemnữa.Bàchủnhà

xuấtbảnsẽtỏrachuacayvôcùng.Vìlợiíchcủaông,tôicầuxin:ôngđừnglàmvậy!Nhưngkhách lắcđầubướngbỉnh,vàbạn tôivìhết lòngmuốncứumột

ngườinênkhôngtừcảviệcđemgiấytờthanhtoántiềnnongcủanhàxuấtbảnchoôngtaxem.Nhưngtấtcảnhữngđiềuấy,Schlegelđềukhônglưuýtới.Đến đậy, bạn tôi ngừng kể, và tôi đoán anh chỉ còn nước cãi nhau với

kháchthôi.Dùsaokhiấycũngkhôngainóigì,bạntôitrầmngâmnhìnnắmtayxiếtchặtvàthìthầmđiềugìkhôngrõ.TôiđượcbiếtthêmlàSchlegelchỉchàoqualoarồibỏđi,đểquênbảnthảoởnhàbạntôi.

Trongkhi đó, cuốn tiểu thuyết “Pénélope,[29] khốn thay chonàng!” củaSchlegel,một truyệnvềnhữngngườihồihương[30] đã gây sự chúý tronggiớichuyênmônmộtcáchchínhđáng.Schlegeltừbỏsựnghiệpgiảngdạy,nghĩalàtừbỏmộtnghềthậtsựđểtheođuổimộtnghềkhácmàtôivẫnnghĩđókhôngphảilàmộtnghềthậtsự.

SẽXảyRaĐiềuGìMộttrongnhữngquãngthờigianlạlùngnhấtđờitôilàlúctôilàmnhân

viênnhàmáyAlfredWunsiedel.Bẩm tính tôi vốn thích suynghĩ và sốngnhànhơnlàlàmviệc,nhưng–bởivìsốngnhànrỗivàsuynghĩcholắmcũngchẳngđượctíchsựgì–nhữngkhókhăndaidẳngvềtàichínhbuộctôithỉnhthoảngnhậncáigọilàcôngviệc.Lạimộtlầnxuốngđếntậncùngnhưvậy,tôiphómặcmìnhchosởlaođộngvàđượcgởicùngbảyđồngbệnhkháctớinhàmáyWunsiedelđểthửnghiệmkhảnăng.Thoạt thấynhàmáy, tôiđã sinhnghi.Toàn thểnhàmáyxâybằnggạch

thủy tinh,vàáccảmcủa tôiđốivớinhữngphòngốc sángsủacũnggiốngnhưáccảmđốivớiviệclàm.Tôicàngnghingờhơn,khiởcáicăng-tinmàusắctươimát,sángsủa,đồănsángđượcdọnrangaychochúngtôi:nhữngcôchiêuđãiviênxinhxắnmangtrứng,càphêvàbánhmìnướngđến,nướccamđựngtrongnhữngbìnhthủytinhđẹpmắt;cávàngkêbộmặtchánchườngvào thành những bồn nước xanh nhạt. Các cô phục vụ vui vẻ đến tưởngchừngnhưsắpvỡtungra.Chỉvớiquyếttâmcao–tôicócảmtưởngấy–cáccômớikhỏilíulocảbuổi.Tôiđoánrangayđiềumàhìnhnhưcácđồngbệnhkhôngngờ tới:bữaănsángnàycũng thuộcvềbài thửnghiệm;vìvậy, tôinhai thậtkỹ,vớiý thứcđầyđủcủangườiđangđưachấtbốdưỡngvàocơthể.Tôiđãlàmđiềubìnhthườngkhôngmộtquyềnlựcnàotrênthếgiancóthểbắt tôi làm: tôiuốngnướccamlúcbụngtrống,khôngđụngtớicàphê,trứng,phầnlớnbánhmìnướng,đứngdậyđitớiđilui,thèmkháthoạtđộng.Thếrồitôilàngườiđầutiênđượcdẫnvàophòngthicónhữngcáibànhấp

dẫnvàbảncâuhỏiđểsẵn.Tườngphòngnhuốmmàuxanhlụcđẹpđếnnỗingườiđammêviệctrangtrínhàcửaphảikhenlà“tuyệtdiệu”.Khôngthấyai,nhưngtôichắcmìnhđangbịquansátnênlàmbộnhưngười thèmkháthoạtđộngkhitưởngmìnhkhôngbịaiquansát:tôisốtruộtrútviếtmáyra,mởnắp,ngồivàobàngầnnhấtvàkéobảncâuhỏilại,giốngnhưnhữngthựckháchnóngnảylấygiấytínhtiềntrongtiệmănvậy.Câuhỏiđầu:Ôngcóchođiềungười ta chỉ cóhai tay,haimắtvà tai là

đúngkhông?Đâylàlầnđầutiêntôithunhậnkếtquảsuynghĩcủamìnhvàviếtkhông

chútdodự:“Kểcảbốntay,bốnchânvàbốnmắtcũngkhôngđủđểthỏamãnnhucầuhànhđộngcủatôi.Conngườiđượctrangbịquáítỏi”.Câuhỏithứhai:Ôngcóthểsửdụngbaonhiêuđiệnthoạicùngmộtlúc?Trảlờicâuhỏinàycũngdễnhưgiảiphươngtrìnhbậcnhất.Tôiviết:“Nếu

chỉcóbảyđiện thoại thôi, tôi sẽ sốt ruột,phảivới chínmáy, tôimớicảmthấyvừasứcmình”.

Câuhỏithứba:Ônglàmgìsaukhitanviệc?Câu trả lời của tôi: “Tôikhôngcònbiết tới chữ tanviệcnữa– lần sinh

nhậtthứmườilăm,tôiđãgạchbỏnórakhỏivốntừvựngcủamình,bởivìhànhđộnglàtrênhết”.Tôi được chỗ làm.Thật vậy, ngay cảvới chínmáyđiện thoại, tôi cũng

chưacảmthấyvừasứcmình.Tôihôlớnvàoốngnói:“Ônghãylàmgìđi!–Phảixảyrađiềugì–sẽxảyrađiềugì–đãxảyrađiềugì–đánglẽphảixảyrađiềugì”.Nhưngphầnnhiều, tôidùng lốimệnhlệnh–vìnócóvẻ thíchhợpvớikhôngkhínơiđây.Nhữngbuổinghỉtrưaởcăng-tinthậtthúvị,khichúngtôi–trongkhung

cảnhvuitươiimả–dùngnhữngthứcănnhiềusinhtố.NhàmáyWunsiedelđầydẫynhữngkẻhamkểlýlịchcủamình,điềumà

nhữngnhânvậtnăngđộngthườnglàm.Lýlịchcủahọquantrọnghơncuộcđờihọ,ngườitachỉcầnnhậnnút,họđãhãnhdiệnchotuônrahết.ÔngphógiámđốccủaWunsiedelhọBroschek,vốnnổitiếngvìlúccònlà

sinhviên,ôngtavừalaođộngvàobuổitốiđểnuôibảyđứaconvàngườivợtêliệt,vừalàmđạidiệntíchcựcchobốnhãng,thếmàcònđậuxuấtsắchaikỳthiquốcgiatrongvònghainăm.Khiđượcphóngviênhỏi:-Cókhinàoôngngủkhông,ôngBroschek?Ôngtatrảlời:-Ngủlàmộttộiphạm!BàthưkýcủaWunsiedelđãnuôingườichồngtêliệtvàbốnđứaconbằng

việcđanáo,đồngthờilấybằngtiếnsĩtámlýhọcvàđịaphươnghọc,nuôidạychóbéc-giêvàlàmcasĩphòngtrà,nổitiếngvớidanhhiệuVamp7.CònchínhWunsiedelthìthuộcloạingườichưatỉnhhắnđãcóquyếttâm

hànhđộng.“Tôiphảihànhđộng”,họnghĩ thếkhibuộcchặt thắt lưng lại.“Tôiphảihànhđộng”,họnghĩthếkhicạorâuvàđắcýnhìnnhữngsợirâucùngbọtxàphòngchảyxuốnglúcrửađồcạo.Nhữngsợirâuấylànạnnhânđầutiêncủalòngkhátkhaohànhđộngcủahọ.Cảnhữngviệcthầmkínhơncũnglàmthỏamãnhạngngườinày:giậtnước,xégiấy.Điềugìđóđãxảyra.Ănbánhmì,đậpquảtrứng.ỞWunsiedel,cảnhữngcửchỉnhỏnhặtnhấtcũngcóvẻquantrọng:cách

ôngtađộinón,cáchôngta–vớinănglựcdồidàođếnphảirùngmình–càinútáomăng-tô,chiếchônôngtatặngvợ,tấtcảđềulàhànhđộng.Vàovănphòng,ôngtalớntiếngchàobàthưký:-Phảixảyrađiềugì!Vàbànàyvuisướnghôlên:

-Sẽxảyrađiềugì!RồiWunsiedelđitừphòngnàysangphòngkhác,hôcâu“Phảixảyrađiều

gì!”vuivẻ.Mọingườiđều trả lời:“Sẽxảy rađiềugì!”Vàchính tôicũnghớnhởgọilớn:“Sẽxảyrađiềugì!”khiôngtavàophòngtôi.Trongvòngtuầnđầu,tôităngsốđiệnthoạimìnhphụtráchlênmườimột

máy,tuầnthứnhìlênmườibamáy.Vàmỗisángtrênxeđiện,tôihứngthúnghĩranhữngmệnhlệnhmớihaynémđộngtừxảyravàocácthời,cácdạngkhácnhau,vàolốiphụthuộc,lốitrìnhbày[31];haingàydài,tôichỉnóimỗimộtcâu:“Đánglẽphảixảyrađiềugì!”vìtôithấynóthậthay,haingàysau,tôilạinói:“Điềuđóđánglẽkhôngnênxảyra!”Đếnkhitôibắtđầucảmthấymìnhthậtsựđượclàmhếtnănglựccủamình

thìcóđiềugìxảyrathật.Vàomộtsángthứba–tôichưakịpngồixuốngghế–Wunsiedelđãchạyàovàophòng,hôcâu:“Phảixảyrađiềugì!”Nhưngcócáigìkhógiảithíchtrênmặtôngtakhiếntôidodự,khôngtươitỉnhtrảlời“Sẽxảyrađiềugì!”nhưtheoquyđịnh.CólẽtôidodựquálâuvìWunsiedel,bìnhthườngítkhilahét,quátbảotôi:-Trảlờiđi,anhhãytrảlờinhưtheoquyđịnh!Vàtôi línhí trả lời,gượnggạonhưđứa trẻbuộcphảinói:conxấuquá.

Gắngsứclắm,tôimớithốtnổicâu:“Sẽxảyrađiềugì!”,vàvừadứtlờithìmộtđiềuxảyrathậtsự:Wunsiedelngãvậtxuốngsànnhà,lănquamộtbênrồinằmchắnngangcửa.TôihiểungayđiềuđượcchứngthựckhitôichậmrãiđivòngquanhbàntớichỗWunsiedelnằm:ôngtađãchết.Tôi lắc đầu, bước ngang người ông ta, chầm chậm qua hành lang đến

phòngBroschekvàvàophòngmàkhônggõcửa.Broschekđangngồiởbàngiấy,mỗitaycầmmộtốngnghe,miệngngậmbútbighichú,đồngthờidùngchânđiềukhiểnmáyđanđặtdướibàn.Bằngcáchấy,ôngtagópphầnvàoviệcănmặccủagiađìnhmình.Tôinóinhỏ:-Cómộtđiềuđãxảyra.Broscheknhảbútbi,đểhaiốngnghexuống,ngầnngừrờingónchânra

khỏimáyđan.Ôngtahỏi:-Điềugìđãxảyravậy?Tôiđáp:-ÔngWunsiedelchếtrồi.-Ồkhông.Tôibảo:-Thật,ôngtớixem!

-Không,khôngthểnhưthếđược.Broschek nói, nhưng rồi cũng thọc chân vào dép và theo tôi qua hành

lang.KhichúngtôiđứngcạnhxácWunsiedel,ôngtabảo:-Ồkhông,không,không!Tôikhôngcãilại,thậntrọngđỡchoWunsiedelnằmngửarồinhìnôngta,

nghĩngợi.Tôigầnnhưcócảm tìnhđằm thắmvớiông ta,và lầnđầu tiên, tôihiểu

rằngmìnhchưabaogiờghétôngtacả.ÔngtacóvẻgìgiốngnhữngđứatrẻnhấtđịnhgiữvữnglòngtinởônggiàNô-en,chodùnhữnglýlẽphủđịnhcủabạnbècótínhthuyếtphụcthếnàođinữa.Broscheknói:-Ồkhông,không.-Phảixảyrađiềugì.Tôibảonhỏ.Broschekđáp:-Đúngrồi,phảixảyrađiềugì.Điềuđãxảyra:lễđưađámWunsiedel,vàtôiđượcchọnmangvònghoa

hồngnhântạođisauquantài,vìngoàikhuynhhướngtrầmtưvàsốngnhàn,tôicònđượctrờiphúchomộtthânhìnhvàgươngmặthếtsứcthíchhợpvớiquầnáođen.ChắchẳnlúctheosauquantàiWunsiedel–vớivònghoanhântạotrêntay–tôicódángvẻthậthaynênđượcmộtviệnmaitánglịchsựmờilàmngườiđưađámchuyênnghiệp.Ônggiámđốcviệnbảo:-Đúng làanhsinh rađể làmngườiđưađám.Anhsẽđượccấpquầnáo

thíchhợp.Gươngmặtanh–thậttuyệt!Tôi xin Broschek cho nghỉ việc với lý do là ở nhà máy, tôi cảm thấy

khôngđượclàmhếtsứcmình,tàinăngcủatôiphầnnàobịmaimột,dùphảilođếnmườibamáyđiện thoại.Ngaysau lầnđưađámchuyênnghiệpđầutiên,tôiđãrõ:mìnhthuộcvềđây,chỗnàylàchỗdànhchomình.Tôitrầmtưđứngsauquantàiởnhànguyệnnghĩađịa,taycầmmộtbóhoa

đơn giản, trong khi khúc Largo củaHändel[32] trỗi lên, một nhạc khúc ítđượcđểýđến.Quáncàphênghĩađịalànơitôithườngluitớiđểgiảitrígiữanhững lần diễn xuất, nhưng cũng có khi tôi theo sau một quan tài mìnhkhôngphải tiễnđưa,muahoabằngtiềnriêngcủamìnhvàcùngnhânviêntươngtếbướcsauquantàimộtkẻvôgiacư.ThỉnhthoảngtôicũngthămmộWunsiedel,bởivìnóichocùng,nhờông ta tôimới tìmđượcnghề thật sựcủamình,mộtnghềđòihỏiphảicótínhtrầmtưvàbổnphậnsốngnhàn.Muộn lắm, tôi mới sực nhớ mình chưa bao giờ muốn biết nhà máy

Wunsiedelsảnxuấtcáigì.Hìnhnhưxàphòngthìphải.

NgườiVứtBỏMấytuầnnay,tôitránhtiếpxúcvớinhữngaicóthểhỏitôilàmnghềgì;

nếu thật sự phải gọi tên nghề ấy, tôi buộc lòng phải nói ramột từ khiếnngườiđồngthờihoảngsợ.Vậytốthơn,tôidùngcáchtrừutượngđểthúnhậntrênmặtgiấy.Trướcđâyvàituầnthìkhác,lúcnàotôicũngsẵnsàng,gầnnhưbắtmình

phảithúnhậnbằnglờinói;tôitựxưnglànhàphátminhhoặchọcgiảtư,cựcchẳngđã là sinhviênvà trong lúcphấn chấnvìmen rượu, là thiên tài vôdanh.Tôicảmthấyđượctốtdanhnhờchiếccổáosờnrách,phóngtaymuachịucủacácnhàbuôn,mặcchohọngầnngừ,ngờvựcnhìnbơthựcvật,thếphẩmcàphêvàthuốclárẻtiềnbiếnvàotúimăng-tôcủatôi.Tôithỏathuêvớivẻchếnhmảngvàuốngvàolúcđiểmtâm,vàobuổitrưavàbuổichiềutối rượumậtcủacuộcđờiphóngđãng:khoáicảmcaođộbờikhông thíchnghivớixãhội.Nhưngtừmấytuầnnay,cứvào lúcbảygiờrưỡisáng, tôi lênxeđiệnở

gócđườngRoon,trìnhvéchongườikiểmsoátxemnhưmọingườikhác,tôimặcvét-tôngxám, sơ-mixanh, thắt cà-vạtxanhnhạt, taymanghộpnhômđựngbánhmìđiểmtâm,tờbáorabansángcuộnthànhcáichùynhẹ.Tôicódángvẻcủamộtcôngdânđã thoátkhỏinỗi trầmtư.Sautrạmthứba,đếnkhutạmcư,tôiđúngdậynhườngchỗchomộtnữcôngnhânmớilênxe.Hysinhchỗngồichotìnhđồngloạirồitôiđứngđọcbáotiếp,thỉnhthoảnglêntiếngdànxếpnhữngngườiđồngthờivìbựcdọcbuổisángmàkhôngphảivớinhau.Tôisửanhữnglầmlẫnthôkệchnhấtvềlịchsửvàchínhtrị(chẳnghạn giải thích cho người trên xe hiểu sự khác biệt nào đó giữa SA[33] vàUSA);nếuthấyaiđútđiếuthuốcvàomiệng,tôikínđáochìacáibậtlửadướimũianhta,đốtđiếuthuốcbanmaivớingọnlửanhỏtínhưngđángtincậy.Nhưthế,tôilàmtrọnvẹnhìnhảnhmộtcôngdântửtế,ởvàocáituổingườitacòndùngchữ“cógiáodục”được.Chắchẳntôiđãthànhcôngtrongviệcmangchiếcmặtnạđểtránhnhững

câuhỏivềnghềnghiệpcủamình.Tôichắcđượcxemnhưngườicóhọcthứckinhdoanhnhững thứ thơmtho,baogóicẩn thận:càphê, trà,giavịhoặcnhữngvậtnhonhỏ,đẹpmắt:nữtrang,đồnghồ;ngườilàmviệcởmộtphòngthươngmạixưacũdễchịu,mangtrêntườngnhữngbứcchândungmàusậmtốicủacácvịtiềnbốiđibuôn;ngườimàkhigọiđiệnchophunhânlúcmườigiờsángbiếtđưavàogiọngnóidườngnhưkhôkhanmộtvẻâuyếmđủđểtỏlòngyêuthươnglolắng.Vìtôicũngbiếtthamgiavàoviệcnóiđùavôhại,không nín cười khi mỗi sáng ở đường Schlieffen, người công chức hànhchínhhétvàoxe:“Hãy tăngcườngcánh tảcho tôi!” (đúngra làcánhhữuphảikhông?);vìtôikhôngngạibìnhluậnnhữngviệcxảyratrongngàycũng

nhưkếtquảxổsốthểthaonêntôichắcđượcxemnhưngườimàphẩmchấtquần áo tỏ ra phong lưu, nhưng lại có nhân sinh quan bám chắc vào cácnguyêntắcdânchủ.Cáivẻđúngđắnphủlênngười tôinhưchiếcquan tàithủytinhbaophủnàngBạchTuyết.Khimộtchiếctảivượtqualàmnềnchocửakínhxeđiện,tôilợidụngcơ

hộingắnngủiđểkiểmtralạinétmặt.Nókhôngquátrầmtư,gầnnhưđaukhổhay sao?Tôivộixóabỏnét trầm tư, cố tạochomìnhvẻmặtnêncó:khôngdèdặtnhưngcũngkhôngthânthiết,chẳnghờihợtmàcũngchẳngsâusắc.Hìnhnhưviệcngụytrangấyđãthànhcôngvìkhi tôixuốngxeởquãng

trườngĐứcMẹ, đi lẩn vào đámhỗnđộn trongkhuphố cổ, nơi có nhữngphòng thươngmại cũkỹdễ chịu, nhữngphòng công chứngviênvànhiềuvănphòngđầyvẻ kín đáo, không ai ngờ rằng tôi vào cửa sau hãngUbia,hãngcóthểtựhàođãđemlạicơmáochobatrămnămmươingườivàbảohiểmnhânthọchohơnbốntrămngàn.Ônggáccổngchờtôiởcổngdànhchoviệccungcấphàng,mỉmcườivớitôi.Tôiđingangquaông,xuốnghầmnhậnviệcphảilàmxonglúc8giờrưỡi,lúcnhânviênhãngùavàocácphònggiấy.Côngviệctôi làmgiữa8giờvà8giờrưỡiởhầmnhàcáihãngđángtrọngấycómụcđíchduynhấtlàpháhủy.Tôilàmviệcvứtbỏ.Tôiphảimấthàngnămtrờiđểsángtạoranghềcủamình,đểtínhtoánsao

chongườitacóthểchấpnhậnnó;tôiviếtluậnvăn;cácbiểuđồđãphủkín–vàvẫncònphủkín–tườngnhàtôiở.Nămnàyquanămkhác,tôiđidọctrụchoành, leo lên trục tung.Tôi tậnhưởng lý thuyếtvà thưởng thứccáingâyngấtlạnhngườidocôngthứcgâyra.Nhưngtừkhihànhnghềvàthấythuyếtcủamìnhđượcthựchiện,lòngtôilạitrànngậpnỗibuồnnhưnỗibuồncủavịtướngđangtừcácđiểmcaochiếnlượchạxuốngnhữngvùngthấpcủachiếnthuật.Tôibướcvàophònglàmviệc,cởiáovét,mặcáochoànglaođộngrồibắt

tayngayvàoviệc.Tôimởcácbaotoônggáccổngđãmangtừbưuđiệnvềtừhồisángsớm,trútrahaithùnggỗdotôithiếtkếtreolêntường,haibênbànlàmviệc.Nhưvậy,tôichỉcầndangtayranhưkhibơilộivàlẹlàngphânloạicácbưuphẩm.Trướchết,tôitáchrờiấnphẩmvàthưtừ,mộtviệclàmtheo thóiquenkhônghơnkhôngkém,vì chỉ cầnxem temdán làđủ.Biếtbiểugiábưuđiện,tôikhôngcầnsuynghĩkhubiệtkhilàmviệcnày.Nhờthửnghiệmlâunăm,tôiquenviệc,xongtấtcảtrongvòngnửatiếng.Lúcấytámgiờrưỡi:tôinghetiếngchânnhânviênùavàocácphònglàmviệcphíatrên.Tôibấmchuônggọiônggáccổngđemthưtớitừngbộphậnhãng.Lầnnàotôicũngcảmthấybuồnkhiônggáccổngkhiêngđimộtthùngtônlớnbằngcáicặphọcsinhchứaphầngiữlạitủbabaobưuphẩm.Tôicóthểphấnkhởi

được vì lẽ: thuyết vứt bỏ, đối tượng nghiên cứu riêng của tôi trong nhiềunămđãđượcchứngthực;nhưnglạthay,tôilạikhôngphấnkhởi.Rõràngcólýkhôngphảilúcnàocũnglàlýdođểsungsướng.Khiônggáccổngđikhỏi,việccònlạiphảilàmlàxemcáinúiấnphẩm

cònthưnàođểlầmvìdántemsaihoặchóađơngởidướidạngấnphẩmhaykhông.Việcnàygầnnhưthừathãi,sựđúngđắntronglưuthôngbưuchínhthật đáng phục.Ở đây, tôi phải thú nhận là đã tính sai: tôi ước lượng sốngườiăngianbưuphíquánhiều.Ítkhinàomộtbưuthiếp,thưhayhóađơngởidướidạngấnphẩmlạithoát

khỏisựchúýcủa tôi; lúcchíngiờrưỡi, tôibấmchuônggọiônggáccổngđemđốitượngcònlạicủasựxemxétkỹlưỡngđếncácbộphậnhãng.Bâygiờlàlúctôicầnđượcbồidưỡng.Vợônggáccổngđemcàphêtới,

tôimởhộpnhómlấybánhmìraăn,vừatròchuyệnvớibàgáccổngvềcácconcủabà.Alfredlàmtínhkháhơnchưa?Gertrudcósửađượccáclỗichínhtákhông?Alfredkhôngkhátínhhơn,cònGertrudđãsửađượccáclỗichinhtả.Càthậtchínchưa,thỏmậpkhông,vàviệcthửnghiệmtrồngdưacóđượcthànhcông?Càchưachínlắm,thỏmập,cònviệcthửnghiệmtrồngdưachưacókếtquàrõràng.Vấnđềlớnlàcónêntrữkhoaidướihầm,cáccâuhỏigiáodụcnhưnênhướngdẫnchoconvềgiớitínhhayđểconhướngdẫnmìnhđềuđượcchúngtôibàntínhkỹlưỡng.Lúcmườimộtgiờ,vợônggáccổngthườngcònyêucầutôiđểlạivàitờ

quảngcáodulịchtrướckhirờichỗtôilàm;bàsưutầmchúng,vàsựđammêấykhiếntôithấyvuivìtôicòngiữkỷniệmsâuđậmđốivớinhữngtờquảngcáodulịch.Hồiđó,tôicũngsưutầmnhữngtờquảngcáodulịchvớtratừsọtgiấycủabatôi.Tôisớmnghĩngợivềviệcbatôivừađượcnhânviênbưuđiệnđưathư,chưaxemtớiđãnémvàosọtgiấy.Quátrìnhấylàmtổnthươngthiênhướngbẩmsinhcủatôivềkinhtế:cáigìđóđượcphácthảo,biênsoạn,inấn,chovàophongbìrồithôngquacácngõngáchbíẩncủabưuđiệnđểđếnđịachỉcủachúngta;nóthấmmồhôicủangườivẽ,ngườiviết,củathợin,củaemhọcnghềloviệcdántem;nótốnkém–trênnhiềubìnhdiệnvàtheonhiềubiểugiákhácnhau;tấtcảnhữngđiềuđóđểrồiphảivàosọtgiấy,khôngđángtớimộtcáinhìnnữasao?Mườimộttuổi,tôitậpthóiquenhễbatôivừađicơquanlàmviệcthìlấy

ngaynhữngthứtrongsọtrácraxemxét,phânloạivàgiữgìntrongrươngđựngđồchơi.Vìvậykhilênmườihai,tôiđãlàmchủmộtsưutậplớngồmnhữngtờkhuyếnmãirượuriesling,nhiềuca-ta-lômậtongnhântạovàlịchsửnhânđạo.Sưu tậpquảngcáodu lịchcủa tôi từ từ lớn thànhbộ tựđiểnbáchkhoa;xứDalmatiecũngquen thuộcvới tôinhưcácvịnhhẹpNaUy,nướcÉcosse[34]cũnggầngũinhưphốZacopane,nhữngkhurừngBohême

làmtôiyêntĩnhbaonhiêuthìsóngnướcđạidươngkhiếntôibồnchồnbấynhiêu.Tôiđượcmờimuabảnlề,nhàở,nútáo,cácđảngpháixintôiphiếubầu,cácquỹcôngíchxintôitiền;nhữngcuộcxổsốhứahẹnvớitôisựgiàucó,cácgiáopháicầuchúctôicuộcsốngnghèonàn.Độcgiảthửtưởngtượngxembộsưutậpấyrathếnàolúctôilênmườibảy,vàtrongcơnbuồnchánchợtđến,tôimờimộtngườibuônđồcũmua,đượcôngtatrảbảymácsáumươixu.Họcxongtrườngtrungcấp, tôinốigótcha,đặtchânlênconđườngdẫn

tớisựnghiệphànhchính.Vớibảymácsáumươixu,tôimuamộttậpkẻmi-li-mét,baviếtchìmàu,

vàconđường tới sựnghiệphànhchínhcủa tôi trở thànhmộtđườngvòngđauđớn,vìtrongkhilàkẻhọcnghềhànhchínhbấthạnh,tôilạimơthànhngườivứtbỏđầyhạnhphúc.Cảthờigianrảnhrỗi tôidànhchonhữngbàitínhrườmrà.Đồnghồbấmgiây,viếtchì,thướctính,giấykẻmi-li-métlàđồtrangbịthườngxuyênchosựrồdạicủatôi.Tôitínhthờigiancầnthiếtđểmởvànhìnlướtquamộtấnphẩmkhổnhỏ,vừahaylớn,cóhìnhhaykhôngcóhình,đểtựthuyếtphụcvềsựvôíchcủanóvànémnóvàosọtgiấy.Quátrìnhấyđòihỏitốithiểunămgiây,tốiđahaimươilămgiây;nếuấnphẩmđượcminhhọavàcónộidungkíchthíchngườixemthìphảitínhđếnhàngphút,nhiềukhihàngkhắcđồnghồ.Tôicũngtìmraphítổntốithiểuchoviệcsảnxuấtấnphẩmbằngcáchgiảthươnglượngvớinhàin.Tôikhôngngừngkiểm travà cải tiếnkết quảnghiên cứucủamình (chừnghai nămsau, tôimớisựcnhớphảitínhcảthờigianđổsọtgiấycủacácbàloviệcvệsinh);tôiápdụngkếtquảnghiêncứuđóvàocácxínghiệpcómười,haimươi,mộttrămnhânviênhaynhiềuhơnnữavàthuđượckếtquảmàmộtchuyênviênkinhtếsẽkhôngngầnngạicholànguycấp.Lòng trung thành thúcdục tôidànhquyềnsửdụngkiến thứcấychocơ

quan củamình trước hết. Thếmà dù đã dự kiến có khả năng bị phụ ơn,nhưngmứcđộcủasựphụơnkhiếntôiphảihoảngsợ;tôibịkếttộilơđễnhcôngviệc,bịnghingờtheothuyếthưvô,bịxemnhưmắcbệnhtâmthầnvàbịsathải.Tôitừbỏsựnghiệpđầyhứahẹn–điềukhiếnchamẹthânyêucủatôiphảiđaulòng–bắtđầumộtsựnghiệpkhácrồilạicũngbỏgiữachừng,tôirờitổấmgiađìnhvà–nhưđãnói–kiếmănbằngthiêntàivôdanh.Tôinếm nỗi nhục phải đem phátminh củamình đi bán rong nhưng chẳng aimua,sốngbốnnămthầnthánhtrongtìnhtrạngphixãhội,nhấtquánđếnnỗiphiếu đục lỗ của tôi ở bộ sưu tập phiếu trung ương lâu nay đãmang dấu“mắcbệnhtâmthần”,giờlạiđượcđụcthêmdấuhiệumậtcónghĩa“phixãhội”.Tronghoàncảnhnhưvậy,chắcaicũngcóthểhiểuvìsaotôiquasơhãi

khicóngười–nóirõhơnlàônggiámđốchãngUbia–thấycáihiểnnhiêncủađiềutôisuynghĩlàhiểnnhiên.Tủinhụcthaykhimangchiếccàvạtmàuxanhnhạtnhưngtôiphảitiếptụccảitrangtronglúcđilại,vìtôirunrẩy,losợngườitanhậnramìnhlàai.TôicốtạochomìnhvẻmặtnêncókhicườivềcâuđùaởđườngSchlieffen,vìkhôngaikiêuhơncácchàngtếutrênxeđiệnbuổisáng.Thỉnhthoảng,tôilạisợxeđầynhữngngườilàmcôngviệcmàsánghômsautôisẽpháhủy:nhữngthợin,thợxếpchữ,nhữngngườivẽphác,vẽđồhình,nhũngnhàvănviếtquảngcáo,cácbàloviệcđónggói,cácemhọcnghềthuộcđủmọingành.Từ8giờtới8giờrưỡisáng,tôipháhủymộtcáchtànnhẫnsảnphẩmcủanhữngnhàmáy,nhàinđángtrọng,đồhìnhcủanhữnghọasĩthiêntài,lờiquảngcáocủanhiềunhàvăntàiba.Giấysơn,giấyláng,bảnđồnginlõmvừalấyratừbaobưuđiện,tôiđãxếpngaythànhtừnggóivừatayngườibuôngiấycũ,hoàntoànkhôngchútcảmxúc.Trongvòngmộttiếngđồnghồ,tôitiêuhủykếtquảcủahaitrămgiờlaođộng,tiếtkiệmchohãngUbiamộttrămgiờnữa,kếtcuộctôiđạtđược(ởđâytôimắcphảibiệtngữcủachínhmình)độcôđặc1:300.Khivợônggáccổngmangbìnhcàphêkhôngvànhững tờquảngcáodu lịchđikhỏi, tôihếtgiờ làmviệc.Tôirửatay,cởiáochoànglaođộng,mặcáovét,lấytờbáobansángrồirờihãngUbiabằngngõsau.Tôithongthảquaphố,vừanghĩcáchthoátkhỏisựkiềmchếcủachiến thuậtđể trởvềvớichiến lược.Cái làmtôimêmẩndướidạngcông thứcgiờkhiến tôiphải thấtvọng,vìnó tỏ raquádễ thựchiện.Ápdụngchiếnlượclàviệckẻthừahànhcũngcóthểlàmđược.Cókhảnăngtôimởtrườngdạyvứtbỏ.CũngcóthểtôitìmcáchđưanhữngngườivứtbỏvàolàmởcácSởBưuđiệnhayngaycảởcácnhàin;ngườitacóthểsửdụngnhữngnănglực,giá trịvà trí thôngminhlớnlao,có thể tiếtkiệmbưuphí,hơnthếnữa,còncóthểđạttớimứcđộnhữnglờiquảngcáotuyvẫnđược nghĩ ra, phác họa, biên soạn nhưng không cần phải in nữa. Tất cảnhữngđiềunàyđềucầnđượcnghiêncứukỹlưỡng.Nhưngriêngcáitròvứtbỏkhôngthôicũngchẳngcòngâyhứngthúcho

tôinữa;nhữnggìcầnđượccảitiếnđềucóthểsuyratừcôngthứccơbản.Đãtừlâu,tôibậnlotínhvấnđềgiấygóivàbaobì:đâycònlàvùngđấthoang,chưagieotrồnggìcả,ởđâycònnhiệmvụtránhchonhânloạikhỏirênxiếtvìnhữngmệtnhọcvôích.Mỗingàycóhàngtỉđộngtácvứtbỏ,cóbiếtbaonănglựcbịphungphí,trongkhinếusửdụngchúng,ngườitacóthểlàmthayđổicụcdiệnthếgiới.Điềuquantrọnglàcóđượcphépthửnghiệmởcáccửahàngbáchhóa;cónênbỏhẳnviệcbaogóihayđặtngườivứtbỏthànhthạobên cạnh bàn gói hàng đểmở ra ngay cái vừamới được gói và xếp giấythànhtừngxấpgọngàngchongườibuôngiấycũ?Đólànhữngvấnđềcầncânnhắc.Dùsaođinữa,tôiđểýthấyởnhiềucửahàng,kháchcầuxinđừnggóimón hàng họmua nhưng đành phải chịu.Ở các bệnh viện thần kinh,

ngàycàngnhiều trườnghợpngườibệnh lêncơnđộtphátkhimởgói chaidầu thơm,hộpbánhhạnhnhânhaybao thuốc lá.Tôiđangnghiên cứukỹtrườnghợpmột anh lánggiềng trẻ sống lây lất bằngnghềbình luận sách,nhưngnhiềukhikhônghànhnghềđượcvì anh takhông tháonỗi sợikẽmràng chằng chịt gói sách, và dù gắng sức làm được việc đó, anh ta cũngkhôngthểnàochọcthủngbănggiấytẩmcaosudầycộmdánchặthộpcác-tông.Thanhniênấycóvẻloạntrívàchuyểnsangbànluậnsáchmàkhôngmởgóira,cứđểnguyênnhưvậyvàokệsách.Độcgiảthửtưởngtượngxemtrườnghợpnàycóhậuquảnhưthếnàotớiđờisốngtinhthầncủachúngta.Khidạophốgiữamườimộtgiờvàmộtgiờtrưa,tôiđượcbiếtthêmnhiều

điều mới. Tôi kín đáo dừng chân ở các cửa hàng bách hóa, lượn quanhnhữngbàngóihàng; tôiđứngtrướctiệmthuốclávànhàthuốclàmnhữngthống kê nhỏ; thỉnh thoảng tôi cũngmuamộtmón hàng nào đó để chínhmìnhphảitrảiquacáithủtụcvônghĩavàtìmhiểuxemphảimệtnhọcnhưthếnàomớinhậnđượcvậtmìnhmuốncó.Nhưvậy,giữamườimộtgiờvàmộtgiờtrưa,trongbộquầnáohoànhảo,

tôilàmtrọnvẹnhìnhảnhmộtngườikhásungtúcđểcũngcóđượcnhữnglúcnhàn rỗi.Người vàomột quán ăn đàng hoàng lúcmườimột giờ, lơ đãngchọnmónănngonnhấtvàviếttrênmiếnglótlybianhữngghichúcóthểlàthịgiáchứngkhoánnhưngcũngcó thể làmấycâu thơmớinghĩra;ngườibiếtphêbìnhphẩmchấtmónthịtbằngnhữnglờilẽkhiếnanhhầubàntinhýnhất biết ngaykhách là tay sành ăn, ngườimàkhi chọnmón trángmiệngkhéo ra vẻ lưỡng lựkhôngbiết nêndùngphó-mát, bánhngọt haykemvàchấmdứtghichúbằngmộtđộngtácquảquyết,chứngtỏđólànhữngthịgiáchứngkhoán.Gươngmặttôicànglúccàngthêmvẻngẫmnghĩkhitìmmộttiệmcàphêđểsửdụngthờigiantớibagiờvàđọcbáorabanchiều.Lúcbagiờ,tôilạivàocửasauhãngUbiađểgiảiquyếtthưtừphátbuổichiều,hầuhếtlàấnphẩm.Chưađầymươilămphút,tôiđãtìmramườihaymườilămcáithư;tôichẳngcầnphảirửatay,chỉphủibụisơsài,đemthưtớiônggáccổng,rờichỗlàmviệc, lênxeởquãngtrườngĐứcMẹ,cảmthấymừngvìtrênđườngvềkhôngphảicườivềcâuđùaởđườngSchlieffennữa.Khimộtxetảichạyquatấmbạtmàutối làmnềnchocửakínhxeđiện, tôi lạinhìngươngmặtmình:nóđãbớtcăngthẳng,điềuđónghĩalà:nócóvẻsuyngẫm,gầnnhư trầm tư, và tôi thưởng thức cái thoảimáikhôngphải thayđổivẻmặt,vìkhôngaiđicùngchuyếnxebansánglạihếtgiờlàmviệcvàolúcnày.TớiđườngRoon,tôixuốngxe,muavàiổbánhmìnhỏ,mộtmiếngphó-máthayxúcxíchvàcàphêxaysẵnrồilênnhà,cănnhànhỏcónhữngbiểuđồ,những đường cong đầy biến động phủ kín tường. Giữa trục tung và trụchoành,tôibắtlấynhữngđườngthẳngnóngsốtcứlêncaomãi:khôngđườngnàocủatôilạihạxuống,khôngcôngthứcnàotạosựyêntĩnhchotôi.Rênrỉ

dướigánhnặngcủanhữngýtưởngvềkinhtế,cảgiữalúcnướcnấucàphêđangsôi,tôisắpxếpthướctính,nhữngtờghichúvàgiấy,viết.Nhà tôi ítđồđạcnhưmộtphòng thínghiệm!Tôiđứnguốngcàphê,ăn

nhanhmiếngbánhmìkèmthịt,chẳngcònlàngườibiếtthưởngthứcnhưlúctrưa.Rửatay,đốtđiếuthuốcxong,tôichođồnghồbấmgiâychạyvàmởgóithuốc an thần mua lúc dạo phố ban sáng: giấy gói ngoài cùng, bao kínhtrong, hộp, giấy gói bên trong, tờ chỉ dẫn cách dùng buộc dây cao su: bamươi bảy giây. Sự hao tổn thần kinh khi mở gói thuốc lớn hơn sức bồidưỡngthầnkinhliềuthuốccóthểmanglạichotôi,nhưngchắchẳnđiềuấycónhữnglýdochủquantôikhôngmuốnđưavàonhữngtínhtoáncủamình.Rõràngcáibaocógiátrịhơnnộidung,vàgiámuahaimươilămviênthuốcvàng nhạt không cân xứng chút nào với giá trị thật sự của chúng.Đây lànhữngcânnhắccóthểlạcvàophạmviđạođứcnhưngtrênnguyêntắc,tôitránhnóichuyệnđạođức.Bìnhdiện thuyết lýcủa tôi lànềnkinh tế thuầntúy.Mộtsốlớnđồđạcđangchờtôimởgói,nhiềutờgiấychưađượcđánhgiá;

mực xanh lá cây, đỏ, xanh da trời, tất cả đều để sẵn. Thường thường tớikhuya,tôimớiđingủ,nhưngvừachợpmắt,cáccôngthứcliềnđuổibắttôi,cảcáinúigiấyvôdụngđèlênngườitôi;mộtsốcôngthứcnổtungnhưđi-na-mít,tiếngnổvangnhưtiếngcườigiòn:đólàtiếngcườicủachínhtôivềcâuđùaởđườngSchlieffen,phátxuấttừnỗisợngườicôngchứchànhchính.Cóthểanhtađượcquyềnvàochỗđểbộphiếuđụclỗ,tìmraphiếucủatôivànhận thấyngoài dấuhiệu “mắcbệnh tâm thần”, nó cònmangdấu thứhainguyhiểmhơncónghĩa“phixãhội”.Khônggìkhóhơnviệcbịtkínmộtlỗnhỏtítrongphiếuđụclỗ;biếtđâutiếngcườicủatôilàgiáphảitrảchosựvôdanhcủamình.Tôikhôngmuốn thúnhậnbằng lời nói điều tôi dễviết ragiấyhơn:rằngtôilàngườivứtbỏ.

GiaiThoạiLàmSuyGiảmĐạoĐứcLaoĐộngỞbếncảngnọbênbờbiểnphíatâychâuÂu,mộtngườiđànôngquầnáo

tồitànđangthiuthiungủtrongchiếcgheđánhcácủamình.Mộtdukháchănmặclịchsựvừalắpphimmớivàomáyảnhđểchụpcáicảnhthanhbìnhấy: trờixanh,biểnxanhvớinhữngngọnsóngêmêmtrắngxóa,chiếcgheđen,cáimũdânchàiđỏ.Cắc.Mộtlầnnữa:cắc,vàviệcgìcũngphảilàmbalầnmớihoànhảo, thêmtiếng“cắc”thứba.Tiếngđộngkhôkhan,gầnnhưthùnghịchkhiếnngườiđánhcáđangmơmàngkiagiậtmìnhthứcdậy.Anhtacònngáingủ,đứngdậymòmẫmtìmbaothuốclá;nhưngngườidukháchđãmaumắnchìabaothuốccủamìnhra,tuykhôngđếnnỗiđútđiếuthuốcvàomiệngnhưngcũngđưatậntayanhta,rồitiếng“cắc”thứtưcủahộpquẹtmáykếtthúcnhữngcửchỉphụcvụlễđộấy.Sựlễđộcóhơiquáđáng,điềutuykhónhậnravàcũngkhônglấygìđolườngđượcnhưngđủđểgâynênvẻngượngngậpkhóchịumàdukhách–anhtathôngthạotiếngnướcsởtại–tìmcáchvượtquabằngmộtcuộcđốithoại:-Hômnaychắcanhsẽtrúngmối.Anhđánhcálắcđầu.-Nhưngngườitabảothờitiếtthuậnlợikiamà.Anhđánhcágậtđầu.-Vậyanhkhôngrakhơisao?Anhđánhcálắcđầu,dukháchcànglúccàngcăngthẳngthầnkinhhơn.Chắchẳnanhtamongmuốnđiềutốtđẹpchongườiănmặctồitànkiavà

cảmthấybứtrứtkhóchịutronglòngvìcơhộingườiấysắpbỏlỡ.-A,anhkhôngđượckhỏephảikhông?Tớilúcấy,anhđánhcámớichuyểntừngônngữcửchỉsanglờinóithật

sự:-Không,tôirấtkhỏe.Tôichưabaogiờkhỏenhưthế.Anhtađứngdậyduỗingườinhưmuốnphôbàycái thânhìnhlực lưỡng

củamình:-Tôicảmthấytuyệtvời.Vẻmặtcủadukháchcànglúccàngtỏrabấthạnhhơn,anhtakhôngsao

đènénnổicâuhỏitưởngchừngnhưsắplàmvỡtunglồngngực:-Vậysaoanhlạikhôngrakhơi?Câutrảlờilẹlàng,ngắngọn:-Vìhồisángsớmtôiđãrarồi.

-Đượcmẻkhákhông?-Kháđếnnỗi tôikhôngcần rakhơi lầnnữa: tôibắtđượcbốncon tôm

hùm,gầnhaichụccángừ…Bấygiờanhđánhcámớitỉnhhẳnvàbắtđầucởimởhơn.Anhtavỗvai

trấnanngườidukháchmàvẻmặtloâutuybiểulộsựquantâmkhôngđúngchỗnhưngthậtcảmđộng.-Tôicònđủchongàymai,ngàymốtnữakia.(Anhtanóithếđểlàmnhẹ

nỗilocủangườikiarồichìabaothuốccủamìnhra):Anhcũnghútmộtđiếuchovui.-Vâng,cámơn.Tiếng“cắc”thứnămbậtngọnlửađốthaiđiếuthuốc.Ngườikháchnước

ngoàilắcđầungồixuốngbờghe,đặtmáychụphìnhbêncạnhvìgiờanhtacầncảhaitayđểtăngsứcthuyếtphụccholờinóicủamình:-Tôikhôngmuốnnhúngtayvàoviệcriêngcủaanh,nhưnganhthửnghĩ

xem,nếuhômnayanhrakhơilầnthứhai, thứbahaythậmchílầnthứtư,anhcó thểbắtbốnnămchục,khôngchừngcả trămconcángừnữa…anhthửnghĩxem.Anhđánhcágậtđầu,dukháchnóitiếp:-Không chỉ hôm nay, cả ngàymai, ngàymốt nữa, nói chung nếumỗi

ngàyđẹptrờianhđềurakhơihai,bahoặcbốnlần–anhbiếtđiềugìsẽxảyrakhông?Anhđánhcálắcđầu.-Trễnhấtmộtnămnữa,anhcóthểmuađộngcơ,sauhainămanhcóthể

muathêmchiếcghethứhai,rồisaubabốnnămmộtthuyềnbuồm.Vớihaichiếcghevàmộtthuyềnbuồm,dĩnhiênanhsẽđánhbắtđượcnhiềuhơn–mộtngàykia,anhcóthểmuathêmmộtthuyềnbuồmnữa,anhcóthể…(Vìquáhứngkhởinênanhtanghẹnlờitronggiâylát)Anhcóthểxâydựngnhàlàmlạnh,xưởngxôngkhói,cơsởlàmnướcxốt,saunàyanhcòncóthểbayquanhvớichiếctrựcthăngcủamình,pháthiệnnhữngđàncávàđánhđiệnchocácthuyềnbuồmđếnbắt.Anhcóthểđượccấpgiấyphépđánhcáhồi,mởnhàhànghảisản,trựctiếpxuấtkhẩutômhùmtớiPariskhôngquakhâutrunggian–rồianh…Kháchlạinghẹntiếngvìhứngkhởi.Nhưngrồianhtalắcđầu,lòngbuồn

rườirượi,gầnnhưmấtcảthúvuidulịch,anhtanhìnnướctriềulênchầmchậm,mấychúcáconnhảycỡntrênngọnsóng.-Rồianh…Anhtalạinghẹnlờivìxúcđộng.Anhđánhcávỗvỗlưnganhtanhưkhi

mộtđứatrẻbịsặc.-Rồisaoanh?-Rồi…(ngườikháchcốdằnxúcđộngxuống)rồianhcóthểyêntâmngồi

đây,thiuthiungủtrongánhmặttrờihayngắmnhìnbiểncảtuyệtvời.-Nhưngđiềuđótôiđãcóthểlàmngaybâygiờ,tôiđangyêntâmngồinơi

đâyvàthiuthiungủ,nhưngrồitiếngbấmmấycủaanhlàmtôitỉnhdậy.Ngườidukháchsángmắtravàrờinơiđótrongsựsuyngẫm,bởivìtrước

đâyanhtađãtừngnghĩrằngmìnhlàmviệcđểmộtngàynàođókhôngcầnphảilàmviệcnữa.Lònganhkhôngcòndấuvếtnàocủasựthươnghạingườiđánhcáănmặctồitànkianữa,duymộtchútganhtịmàthôi.HẾT.

[1]HeinrichBöll:SchwierigkeilmitderBrüderlichkeit.Munich1977.

[2]Schwierigkeit…trang68.

[3]ThờigianbốntuầntrướclễGiángSinh(Nô-en).

[4]Nhữnglọntơnhỏtrắngmịn.

[5]Cólẽchỗnàychothấyrõlà truyệncũngphảnánhchínhsáchphụchồinềnkinhtế–chínhtrịởTâyĐứcnhưtrướcthếchiến.

[6]MộtcâutrongbàihátNô-en“Đêmthánhvôcùng”.

[7]TiếngLaTinh,cónghĩalàcâythôngthườngvàthôngquý.

[8]Tusĩtrẻlàmphụtácholinhmục.

[9]Áoấm,khimặcphảichuiđầuquacổáo(tiếngAnh:pullover).

[10]Thuyếthaytriếthọchiệnsinhlàtràolưutriếthọchiệnđạixemxétconngườivềmặttồntạicủanó.Thuyếtnàyquanniệmconngườisốngđơnđộcgiữamộtmôitrườnglãnhđạm,thậmchícảthủnghịch,nhưnglạihoàntoàncótựdo.HaiđạibiểuquantrọngnhấtcủathuyếthiệnsinhlàtriếtgiaJeanPaulSartrevànhàvănAlbertCamus.

[11]Tusĩkhôngđượcphongchứcmàchỉtuyênthệđơngiản.

[12]Mónđồngọtlàmbằngsữa,đườngvàbộtpút-đinh(tinhbộttrộnvớichấtmàuvàhươngliệu).TiếngAnh:pudding.

[13]Càphêlàmbằngbộthạtsồirang;càphêcủangườinghèo.

[14]Tròchơibàivớinhữnglábàiđặcbiệtdànhchobangườichơi.

[15]ỞĐức,ngườiđượcphongdanhhiệuquýtộccóthêmchữ“von”giữatênvàhọ(thídụnhưWolfgangvonGoethe).

[16]TiếngAnh.Punchlàthứrượuphatrộngồmrượuhaya-rắcvànướchoặctrà,cóthểthêmrượuvangvàđường,thườngđượcuốngnóng.

[17]ĐồngtiếnĐứcđượcdùngtớithếkỷ18,cógiátrịbằngbamác.

[18]JohannJoachimWinckelmannsinhnăm1717ởStendal(Đức)làngườiđãcảicáchkhoakhảocổhọc;năm1768,ôngbịgiếtởTriest(Ý).

[19]Hiệpsĩsốngbằngsựcướpbóc,ởchâuÂuvàocuốithờitrungcổ(giữathếkỷ13tớiđầuthếkỷ16).

[20]TheohuyềnsửĐức,Nibelungenlàdanhhiệucủadònghọlùnchủnhânmộtkhotàng,vềsau(thếkỷthứ5?)danhhiệucũngnhưkhotàngấythuộcvềdònghọBourgognecủavuaGunther.

[21]Rembrandt(1606-1669)tênthậtlàR.HarmenszvanRijn,họasĩvànhàkhắcđồngngườiHàLan.Ôngđể lạihậu thếchừng700bứchọa,300bảnkhắcđồngvà1.800pháchọa.

[22]CólẽôngthuộcgiađìnhhọasĩHàLanBrueghel.

[23]Undinecóhìnhngười,nhưngchỉcóđượclinhhồnbấttửkhilấyngườitrầnthếlàmchồng.

[24]Thangmáygồmmộtchuỗibuồngkếtiếpnhauxếpthànhhaihàngsongsong,mộtbênlênvàmộtbênxuốngliêntục.Buồngkhôngcócửanênkhitớingangthềmmộttầngnhà,ngườitacóthểbướcngayvàođểlêntrênhoặcxuốngdưới.

[25]TrongtiếngĐức,danhtừvàtínhtừbiếnđổiítnhiềutheocáccách,cũngnhưđộngtừbiếnđổitheocácthời.Nhómchữ“JeneshöhereWesen,daswirverehren”(đấngcaocảmàchúngtatônkính)khôngthayđổiởdanhcáchvàđốicách,nhưngtrở thành“jeneshöherenWesen,…”ở thuộccách,“jenemhöherenWesen,…”ởtặngcách,“oduhöheresWesen,…”(hôcách).Trongkhiđo,từ“Gott”(Chúa)khôngbiếnđổitheocáccách,ngoạitrừthuộccách:Gottes.

[26]Ởđây,cólẽtácgiảcốtìnhđểbàlãodùngsaichữ.

[27] FranzSchubert (1797-1828): nhà soạn nhạc ngườiÁo thuộc phái lãngmạn.Ôngmấtsớmtrongsựnghèokhóbệnhtật,đểlạimộtdisảnnghệthuậttolớnvàđadiện.

[28]AdalbertStifter(1805-1868):nhàthơvàhọasĩ.

[29]TrongtruyệnthầnthoạiHyLạp,PenelopelàngườivợtrungthànhcủaOdysseus.Khi người anh hùng còn “lạc lối đường xa”, Penelope đã khônkhéotừkhướcnhữngkẻmuốnépnànglàmvợ.

[30]CólẽlànhữngtùbinhĐứcđượctrảvềquêhương.

[31]TrongtiếngĐức,độngtừ thườngthayđổi theocácngôi(thứnhất, thứnhì,thứba)thời(hiệntại,quákhứ,quákhứchưahoànthành…),dạng(chủđộng,bịđộng)vàlối(lốivôđịch,lốitrìnhbày…).

[32]GeorgFriedrichHändel(1685-1759):nhàsoạnnhạcgốcĐức.Từ1712trởđi,HändelgầnnhưchỉhoạtđộngởLuânĐôn,nơiôngđãtạonênnhữngtácphẩmbấtdiệt.Largolàbảnnhạccựcchậm.

[33]ChữviếttắtcủađộiquântuyêntruyềnchínhtrịcủađảngQuốcXãĐức(Srurmabteilung).

[34]MộtnướcthuộcVươngquốcAnh(từcũ:TôCáchLan).