Lugo Turimo 2012

44
Lugo e a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

description

Publicación de Turismo de Lugo 2012

Transcript of Lugo Turimo 2012

Page 1: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

Page 2: Lugo Turimo 2012
Page 3: Lugo Turimo 2012

Redacción e Ilustración:Concello de Lugo

Concellería de Cultura, Turismo e Promoción da Lingua

Textos: Concellería de Cultura, Turismo e Promoción da Lingua (Lugo nun paseo, sobre texto de A. Cabana e M. Cabana)Fotografías: Alexandra Cabana Outeiro e Patricia López Seixas Produción editorial e edición:

D.L.:

SumarioOficina Municipal de Información TurísticaCentro de Interpretación da MurallaPraza do Campo, 11982 251658 / 982 297347Horario: 10:30 - 14:00 / 16:30 - 20:[email protected]

Información Municipal010982 297350

Editorial MIC é membro da Asociación Española de Editoriais de Publicacións Periódicas e asemade da FIPP

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

3

Lugo,Patrimonio da Humanidade 4Lugo,Patrimonio de la Humanidad 6

A nosa historia 7Nuestra historia 9

Lugo nun paseo 15Lugo en un paseo 21

Os museos/Los museos 31

Os arredores de Lugo 32Los alrededores de Lugo 33

Festas 34Fiestas 35

Gastronomía 36Gastronomía 37

Plano 38

Page 4: Lugo Turimo 2012

Lugo, Patrimonio da HumanidadeNo extremo Noroeste da Península Ibérica, no corazón de Galicia, nun suave promontorio á beira do Miño, érguese Lugo: unha cidade de cerca de cen mil habitantes con máis de dous mil anos de historia.O corazón de Lugo, a antiga Lucus Augusti, está rodeado por unha muralla romana de máis de dous quilómetros de circundo. Quen coñeza as fermosas murallas medievais que se conservan en moitas cidades europeas ficará abraiado pola enormidade deste monumento único.Porque esta impresionante fortaleza urbana, xa unha das máis grandes no seu tempo, hoxe é a única que conserva íntegro o seu circundo nos tres continentes polos que se estendeu o territorio do Imperio Romano.Por esta razón, o 30 de novembro do ano 2000 a UNESCO incluíu a muralla romana de Lugo na lista de monumentos Patrimonio da Humanidade.Lugo de aceiro e de mel, dixo o poeta. Esta gran cidade pequena, do tamaño xusto do corazón humano, conserva dentro das súas murallas a materia e o espírito dunha historia bimilenaria. Mais tamén se estende cara a fóra e cara ao futuro, como organismo vivo, e medra culta, universitaria, turística, comercial, discretamente industrial.E ao pé da cidade, o río Miño e os seus afluentes definen unha natureza esplendorosa: a Galicia máis verde ao redor das pedras máis antigas.Porque a cidade e o concello de Lugo están no centro da Reserva de Biosfera denominada Terras do Miño.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

4

Page 5: Lugo Turimo 2012

O Miño, o gran río de Galicia, lambe os pés da cidade, e é precisamente por aquí onde se fai realmente maior.As súas augas, represadas polos caneiros, decorren lentamente entre un arboredo impresionante, que se debruza nas ribeiras e gabea polos outeiros converténdose en mestas carballeiras. No seu curso hai insuas que serven de refuxio a gran variedade de aves. En certas épocas do ano, grazas ás plantas acuáticas, o río parece un prado en flor. Outros dous ríos conforman o sistema fluvial inmediato á cidade: o Rato e mais o Mera. Ao redor do primeiro hai un agradable paseo arborado moi frecuentado polos lucenses, e cada vez máis polos forasteiros.O Mera é cousa á parte. Aínda que desemboca a só 2 km da Praza Maior, en canto andamos uns pasos entramos nunha fraga, un bosque mixto de caducifolias que medran espontáneas no monte comunal e forman unha cerrada galería sobre o seu curso. O viaxeiro pode saír a pé do centro dunha cidade moderna, e en menos de media hora encontrarse mergullado nun espazo no que sentirá o latexo dos principios do mundo.Poucas cidades europeas se poderán chufar dunha natureza fluvial tan fermosa e inmediata ao tecido urbano. Pero todo o extenso concello de Lugo é dunha beleza extraordinaria e moi variada, como ben saben os peregrinos a Santiago, que o atravesan de leste a oeste por corredoiras e congostras entre valados cheos de árbores, seguindo o curso do máis antigo dos camiños de Europa a Compostela: o Camiño Primitivo.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

5

Page 6: Lugo Turimo 2012

Lugo, Patrimonio de la HumanidadEn el extremo Noroeste de la Península Ibérica, en el corazón de Galicia, en un suave promontorio al lado del Miño, se alza Lugo: una ciudad de cerca de cien mil habitantes con más de dos mil años de historia.El corazón de Lugo, la antigua Lucus Augusti, está rodeado por una muralla romana de más de dos kilómetros de circuito. Quien conozca las hermosas murallas medievales que se conservan en muchas ciudades europeas se quedará asombrado por la enormidad de este monumento único.Porque esta impresionante fortaleza urbana, ya una de las mayores en su tiempo, es hoy la única que conserva íntegro su circuito en los tres continentes por los que se extendía el territorio del Imperio Romano.Por esta razón, el 30 de noviembre del año 2000 la UNESCO ha incluido la muralla romana de Lugo en la lista de monumentos Patrimonio de la Humanidad.Lugo de acero y de miel, dijo el poeta. Esta gran ciudad pequeña, del tamaño justo del corazón humano, conserva dentro de sus murallas la materia y el espíritu de una historia bimilenaria. Pero también se extiende hacia fuera y hacia el futuro, como organismo vivo, y crece culta, universitaria, turística, comercial, discretamente industrial.Y al pie de la ciudad, el río Miño y sus afluentes definen

una naturaleza esplendorosa: la Galicia más verde alrededor de las piedras más antiguas.Porque la ciudad y el ayuntamiento de Lugo se encuentan en el centro de la Reserva de Biosfera denominada Terras do Miño.El Miño, el gran río de Galicia, lame los pies de la ciudad, y es precisamente aquí donde se hace realmente mayor.Sus aguas, represadas por los caneiros o pesqueras, fluyen lentamente entre una arboleda impresionante que se inclina sobre las riberas y asciende por las colinas convirtiéndose en densos robledales. En su curso hay pequeñas islas que sirven de refugio a gran variedad de aves. En ciertas épocas del año, gracias a las plantas acuáticas, el río parece un prado en flor. Otros dos ríos conforman el sistema fluvial inmediato a la ciudad: el Rato y el Mera. Alrededor del primero hay un agradable paseo arbolado muy frecuentado por los lucenses, y cada vez más por los forasteros.El Mera es cosa aparte. Aunque desemboca a solo 2 km de la Praza Maior, en cuanto recorremos unos pasos entramos en una fraga, un bosque mixto de caducifolias que crecen espontáneas en el monte comunal y forman una cerrada galería sobre su curso. El viajero puede salir a pie del centro de una ciudad moderna, y en menos de media hora se encontrará sumergido en un espacio en el que sentirá el latido de los principios del mundo.Pocas ciudades europeas podrán alardear de una naturaleza fluvial tan hermosa e inmediata al tejido urbano. Pero todo el extenso ayuntamiento de Lugo es de una belleza extraordinaria y muy variada, como bien saben los peregrinos a Santiago, que lo atraviesan de este a oeste por caminos y senderos entre setos llenos de árboles, siguiendo el curso del más antiguo de los caminos de Europa a Compostela: el Camino Primitivo.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

6

Page 7: Lugo Turimo 2012

A nosa historiaCatorce anos antes da nosa era, o legado Paulo Fabio Máximo fundou en nome do emperador de Roma a cidade de Lucus Augusti, que sería capital do Convento Xurídico Lucense, é dicir, o noroeste dunha grande Gallaecia que se estendía polo sur ata o río Douro. As minas de ouro da Gallaecia foron unha base moi importante da economía imperial, e Lucus Augusti chegaría a ser unha gran cidade provincial.Tres séculos despois da fundación, a estrutura urbana da cidade modificouse e desprazouse lixeiramente, aínda que coincidindo na maior parte coa planta anterior. Eran tempos críticos desde o punto de vista político e militar. Erguéronse novas defensas: unha muralla de 2.266 metros coroada por 85 poderosas torres.Ao caer o Imperio Romano, a Gallaecia foi a base da monarquía sueva, o primeiro reino que se organizou nas ruínas imperiais europeas. Lugo era xa daquela unha importante sé episcopal, que segundo se cre chegaría a compartir a condición de metropolitana coa de Braga.Parece que os musulmáns chegaron a facerse donos de Lugo, pero decontado volveron para o sur. A historia destes anos continúa a ser un misterio, e a figura do bispo Odoario ten moito de cousa lendaria. Si se sabe que no ano 842 reuniuse en Lugo un gran exército galego que conquistou Oviedo e entronizou a Ramiro I, primeiro rei da dinastía galega.Pouco antes, nos tempos de Afonso o Casto, descubrírase o edículo que se identificou como tumba do apóstolo Santiago nun lugar despoboado onde hoxe é a cidade de Compostela. Un río de peregrinos empezou a afluír de toda Europa ao lugar sagrado, e ese río pasaba

necesariamente polas Asturias e por Lugo: Castela e León eran daquela países inseguros, baixo o dominio musulmán ou moi expostos ás súas razzias. O Camiño Primitivo das peregrinacións xacobeas tiña unha gran cabeceira de etapa en Lugo, cunhas poderosas murallas que incluso resistiron o asedio de Almanzor, o temible primeiro ministro do califato de Córdoba.Contra finais do século XI Lugo foi o epicentro dunha guerra civil. O conde Rodrigo Ovéquiz aseñorouse de Lugo –para o cal tivo que destruír a antiga catedral, fortaleza do bispo– no marco das rebelións contra Afonso VI para repoñer no trono de Galicia o rei D. García. Derrotado o conde, o agradecido Afonso VI concederíalles aos bispos lucenses o señorío pleno da cidade.Pero o pobo de Lugo e os seus bispos non sempre andaron dun acordo; durante os séculos seguintes houbo unha sucesión de rebelións xordas ou abertas, entre as cales a máis famosa é a que segundo a lenda dirixiu María Castaña, que matou o mordomo do bispo. Lugo medrou considerablemente nos derradeiros séculos da Idade Media, e achouse a miúdo en situacións de “guerra de baixa intensidade”: guerra civil na que tomaban parte con cambiantes alianzas os señores laicos e eclesiásticos, o poder real e os burgueses e o pobo.A principios da Idade Moderna, Lugo tivo un longo período de esmorecemento. A cidade era moi principalmente clerical, e tamén residía nela unha pequena nobreza cobradora de rendas e de vida en xeral ociosa e improdutiva. O artesanado e os pequenos comerciantes completaban unha poboación duns catrocentos veciños, é dicir, de dous mil habitantes escasos.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

7

Page 8: Lugo Turimo 2012

Pero no século XVIII comezou o novo ascenso de Lugo, que ten o seu fito simbólico na concesión de privilexio real para as feiras de San Froilán no ano 1754. Xa o sabio frade bieito Martín Sarmiento advertía, poucos anos despois, a enorme transcendencia que esas feiras terían para o progreso de Lugo, que se foi convertendo na grande capital agraria de Galicia. Esta condición foi reforzada pola chegada do ferrocarril en 1875, e mantívose durante o século XX. As feiras de San Froilán tiñan unha extraordinaria importancia económica; por exemplo, abastecían de cabalar e mular a agricultura de León e Castela, e o ferrocarril fixo de Lugo o principal centro de comercio do gando vacún na Península. Outro feito importantísimo nese proceso foi a creación de FRIGSA,

que xunto co de Mérida foi o gran matadoiro industrial de España, e que marcou a vida da cidade na segunda metade do século pasado.Actualmente, Lugo é sobre todo unha capital comercial e de servizos, cun importante campus universitario, dependente da Universidade de Santiago de Compostela, e especializado en ciencias agrarias (Veterinaria, Montes...)

Entre os moitos fillos ilustres de Lugo pódense citar os escritores Aureliano Xosé Pereira, Ánxel Fole, Luís Pimentel, Celestino Fernández de la Vega, Manuel María ou Paco Martín; os músicos Xoán Montes, Gustavo Freire e Xesús Val e Gay; os pintores Xesús Corredoira, Xulia Minguillón ou Xesús Blas Lourés.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

8

Page 9: Lugo Turimo 2012

Nuestra historiaCatorce años antes de nuestra era, el legado Paulo Fabio Máximo fundó en nombre del emperador de Roma la ciudad de Lucus Augusti, que sería capital del Convento Jurídico Lucense, es decir, el noroeste de una gran Gallaecia que se extendía por el sur hasta el río Duero. Las minas de oro de la Gallaecia fueron una base muy importante de la economía imperial, y Lucus Augusti llegaría a ser una gran ciudad provincial.Tres siglos después de la fundación, la estructura urbana de la ciudad se modificó y se desplazó ligeramente, aunque coincidiendo en su mayor parte con la planta anterior. Eran tiempos críticos desde el punto de vista político y militar. Se erigieron nuevas defensas: una muralla de 2.266 metros coronada por 85 poderosas torres.Al caer el Imperio Romano, la Gallaecia fue la base de la monarquía sueva, el primer reino que se organizó en las ruinas imperiales europeas. Lugo era ya por entonces una importante sede episcopal, que según se cree habría llegado compartir con la de Braga la condición de metropolitana.Parece que los musulmanes llegaron a hacerse dueños de Lugo, pero enseguida volvieron para el sur. La historia de estos años sigue siendo un misterio, y la figura del obispo Odoario tiene mucho de cosa legendaria. Sí se sabe que en el año 842 se reunió en Lugo un gran ejército gallego que conquistó Oviedo y entronizó a Ramiro I, primer rey de la dinastía gallega.Poco antes, en los tiempos de Alfonso el Casto, se había descubierto el edículo que se identificó como tumba del apóstol Santiago en un lugar despoblado donde hoy está la ciudad de Compostela. Un río de peregrinos empezó a afluir de toda Europa al lugar sagrado, y ese río pasaba

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

9

Page 10: Lugo Turimo 2012

necesariamente por las Asturias y por Lugo: Castilla y León eran entonces países inseguros, bajo el dominio musulmán o muy expuestos a sus razzias. El Camino Primitivo de las peregrinaciones jacobeas tenía una gran cabecera de etapa en Lugo, con unas poderosas murallas que incluso resistieron el asedio de Almanzor, el temible primer ministro del califato de Córdoba.Hacia finales del siglo XI Lugo fue el epicentro de una guerra civil. El conde Rodrigo Ovéquiz se adueñó de Lugo –para lo cual tuvo que destruir la antigua catedral, fortaleza del obispo– en el marco de las rebeliones contra Alfonso VI para reponer en el trono de Galicia al rey D. García. Derrotado el conde, el agradecido Alfonso VI les concedería a los obispos lucenses el señorío pleno de la ciudad.Pero el pueblo de Lugo y sus obispos no siempre estaban en buen acuerdo; durante los siglos siguientes hubo una sucesión de rebeliones sordas o abiertas, entre las cuales la más famosa es la que según la leyenda dirigió María Castaña, que mató al mayordomo del obispo. Lugo creció considerablemente en los últimos siglos de la Edad Media, y se halló a menudo en situaciones de “guerra de baja intensidad”: guerra civil en la que tomaban parte, con cambiantes alianzas, los señores laicos y eclesiásticos, el poder real y los burgueses y el pueblo.A principios de la Edad Moderna, Lugo tuvo un largo período de decadencia. La ciudad era muy principalmente clerical, y también residía en ella una pequeña nobleza rentista de vida en general ociosa e improductiva. El artesanado y los pequeños comerciantes completaban una población de unos cuatrocientos vecinos, es decir, de escasamente dos mil habitantes.Pero en el siglo XVIII comenzó el nuevo ascenso de Lugo, que tiene su hito simbólico en la concesión de privilegio real para las ferias de San Froilán en el año 1754. Ya el sabio fraile benedictino Martín Sarmiento advertía, pocos años después, la enorme trascendencia que esas ferias tendrían para el progreso de Lugo, que se fue convirtiendo en la gran capital agraria de Galicia. Esta condición fue reforzada por la llegada del ferrocarril en

1875, y se mantuvo durante el siglo XX. Las ferias de San Froilán tenían una extraordinaria importancia económica; por ejemplo, abastecían de caballar y mular la agricultura de León y Castilla, y el ferrocarril convirtió a Lugo en el principal centro de comercio del ganado vacuno en la Península. Otro hecho importantísimo en ese proceso fue la creación de FRIGSA, que junto con el de Mérida fue el gran matadero industrial de España, y que marcó la vida de la ciudad en la segunda mitad del siglo pasado.Actualmente, Lugo es sobre todo una capital comercial y de servicios, con un importante campus universitario, dependiente de la Universidad de Santiago de Compostela y especializado en ciencias agrarias (Veterinaria, Montes...) Entre los muchos hijos ilustres de Lugo se pueden citar los escritores Aureliano Xosé Pereira, Ánxel Fole, Luís Pimentel, Celestino Fernández de la Vega, Manuel María o Paco Martín; los músicos Xoán Montes, Gustavo Freire y Xesús Valle y Gay; los pintores Xesús Corredoira, Xulia Minguillón o Xesús Blas Lourés.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

10

Page 11: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

11

Page 12: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

12

Page 13: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

13

Page 14: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

14

Page 15: Lugo Turimo 2012

Lugo nun paseoLugo dá para moitos paseos, que se poden facer sen rumbo previo, deixándonos levar polo capricho do momento e parándonos ao azar na moderna sinalización turística, que inclúe textos orais en galego, castelán e inglés accesibles mediante códigos QR. Pero tamén podemos facer en pou-co máis de dúas horas un percorrido básico que nos levará polos lugares esenciais do recinto histórico, empezando, xaora, pola simbólica

Praza Maior A Praza Maior afirmouse como novo centro da cidade a partir de 1738, cando se acabou de construír a Casa do Concello, obra do arquitecto Lucas Ferro Caaveiro, cunha harmoniosa fachada que é unha obra mestra do barroco civil galego. No século XIX e a principios do XX aínda era tamén a praza do mercado, e foi polos anos vinte do século pasado cando acabou de adquirir aproximadamente a súa fisionomía actual. Corazón civil e vivo da cidade, segue sendo o lugar central de referencia para os lucenses.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

15

Page 16: Lugo Turimo 2012

Nesta praza destacan tamén: o edificio do Círculo das Artes, de finais do XIX, que no seu tempo foi envexado por todas as sociedades galegas, o Colexio dos Franciscanos e as nobres casas con soportais. No medio érguese o quiosco da música, obra dos tempos gloriosos da música lucense, co gran compositor Xoán Montes e o famoso Orfeón Lucense. Un monumento de bronce lembra a Luís Pimentel, o poeta de Lugo por antonoma-sia, que naceu, viviu e morreu en casas desta praza.

A CatedralBaixamos á Praza de Santa María, e vemos a cabeceira, que presenta catro ábsidas góticas, e no seu centro a capela barroca

da Virxe dos Ollos Grandes. Fronte a ela, musealizada ao aire libre, vese unha piscina con mosaicos que pode proceder duns baños romanos ou dun baptisterio paleocristián. Por esta banda, domina sobre a catedral a Torre do Reloxo, gótica no primeiro corpo e renacentista no remate. Á dereita pecha a praza o Pazo Episcopal, barroco, en cuxo centro sobresae do lousado unha torre con balcón, resto do pazo gótico primitivo.

A catedral foi empezada en 1129, e rematouse no estilo románi-co do proxecto inicial: planta de cruz latina, con tres naves e tres ábsidas redondas na cabeceira. Pero no século XIV a cabeceira primitiva foi derrubada e construíuse outra máis grande, con capela maior, deambulatorio e cinco capelas absidais de planta

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

16

Page 17: Lugo Turimo 2012

poligonal. Ao longo dos séculos a catedral foise modificando e adquirindo anexos, e a gran fachada principal actual foi rematada aínda a finais do XIX.

Entramos nela pola Porta Norte, románica, abrigada por un pórtico gótico tardío. Reparemos no pantocrátor ou Cristo en maxestade e mais no capitel colgante que representa a Última Cea, obra mestra da escultura románica. As ferraxes da porta son tamén desta época.

No interior, polo deambulatorio, veremos a capela da Virxe dos Ollos Grandes, patroa de Lugo, rematada en 1736 polo arquitecto Fernando de Casas Nóvoa, tamén autor da fachada do Obradoiro da catedral de Santiago. No seu luxoso camarín albérgase a imaxe medieval de Santa María.

A sé lucense ten o privilexio de exposición permanente do Santísimo Sacramento, que veremos no luxoso altar maior. Na bóveda hai un importante conxunto de pinturas barrocas, obra de Xosé de Terán. O cadeirado de coro, obra mestra do gran escultor Francisco de Moure, foi realizado na década do 1620.

Nas dúas frontes do cruceiro está repartido o gran retablo que presidía antes a capela maior, do escultor renacentista de Corne-lis de Holanda.

O claustro procesional é a primeira obra coñecida de Casas Nóvoa, rematada en 1714. Verémolo antes de subir ao museo

diocesano, que garda algunhas pezas notables, entre elas o relicario de San Froilán en forma de brazo de prata, e sobre todo o crismón de Quiroga, círculo de mármore labrado con símbolos cristiáns no século V. Ademais, este museo ocupa unha parte do triforio, que ofrece unha espléndida visión do interior da catedral.

A muralla romanaSaímos da catedral e estamos na Praza de Pío XII; e temos dian-te a muralla romana, Patrimonio Mundial e orgullo e símbolo de Lugo. A súa gran anchura fai que hoxe sexa un dos paseos preferidos de lucenses e forasteiros.

Observemos aquí a Porta de Santiago; é de orixe romana, pero foi reformada en época barroca, cando se lle fixo a furna con Santiago a cabalo. Subimos pola rampla e torcemos cara á es-querda. Axiña teremos unha vista moi interesante: a parte alta do claustro da catedral, e sobre todo as preciosas xanelas románi-cas que dan luz ao triforio. Por fóra é o barrio de Recatelo, un dos máis antigos extra muros.

No noso paseo, veremos aos nosos pés algunhas das escaleiras primitivas de acceso ao adarve, cubertas por enreixados. Había unha por cada torre defensiva; no correr dos séculos foron macizadas ou destruídas, mais nos últimos tempos descubríronse moitas, algunhas moi ben conservadas. Despois, no Campo do Castelo xunta a Porta de San Pedro, poderemos ver desde abaixo o acceso a unha delas.

Tamén pasaremos sobre dúas portas novas, abertas a fins do século XIX: a do bispo Aguirre e a do Campo do Castelo. Despois desta, entramos no único tramo longo da muralla que non é propiamente romano: o chamado reduto María Cristina. A principios do XIX, algunhas casas tiñan invadido o adarve e impedían o paso nun tramo de cerca de 100 metros. Entón, na época das guerras carlistas, construíuse este bastión angular para defender a cidade contra artillería. De todos os xeitos, os

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

17

Page 18: Lugo Turimo 2012

fundamentos da muralla romana consérvanse por dentro, e no vértice interior do ángulo do bastión vese moi ben a base dunha torre ou cubo.

A continuación vén a zona chamada A Mosqueira: aquí está a única das 85 torres que conserva un resto da súa antiga altivez, aínda que xa moi incompleto. Crese que estas construcións se elevaban primitivamente dúas plantas sobre o adarve, e algunhas quizabes máis aínda. Imaxinemos que non hai casas por fóra; imaxinemos os fosos exteriores nas zonas máis chás; imaxine-mos os oitenta e cinco desafiantes torreóns; imaxinemos ademais a muralla recebada con morteiro de cal, como probablemente estaba. Sería visible desde moitas millas antes de chegar, e a im-presionante visión do seu poder tería sen dúbida un forte efecto disuasorio en quen viñese con malas intencións.

A porta seguinte é a de San Pedro, unha das primitivas, aínda que refeita en 1780; era a saída cara ao sur por unha vía romana, e logo polo camiño real a Castela. Desde ela vese fóra a capela barroca de San Roque, obra de Lucas Ferro Caaveiro.

Neste último tramo teremos observado as casas do interior que se debruzan sobre a muralla, algunhas delas con portas ao adarve, que outrora funcionaba como unha rúa normal para os últimos pisos. Despois de gozarmos destas curiosas vistas, se non queremos percorrer por agora o circundo completo podemos volver uns pasos cara a atrás e baixamos ao Campo do Castelo por unha escaleira moderna de cantería.

O Burgo NovoA zona do Campo do Castelo e da Rúa de San Pedro cha-mouse Burgo Novo na Baixa Idade Media, pois era por aquí por onde medraba a cidade que nacera ao redor da catedral. Aínda que o seu trazado conserva moito daquel tempo, as casas que hoxe vemos son en xeral máis recentes, da época do barroco para acó.

Percorramos o Campo, que recibe o seu nome do castelo medie-val, símbolo e instrumento do señorío dos bispos sobre a cidade, derrubado xa no século XVIII. Xunta a Porta de San Pedro collemos pola rúa tamén así chamada, que é parte do Camiño Primitivo de Santiago. Reparemos na casa da esquina, onde hai

un pintoresco comercio que apenas cambiou no último século. Na altura da Casa do Concello, atopamos a igrexa conventual barroca de Santa María a Nova, hoxe parroquial de Santiago; a súa fachada foi atrasada e reformada cando se abriu a

Rúa da Raíñaque é unha típica rúa moderna do século XIX, con excelentes ca-sas da época e posteriores moi ben integradas. Foi e segue sendo unha rúa comercial, moi usada como paseo ritual da sociedade lucense. Nela debemos reparar na Confeitaría Madarro, famosa polos seus produtos e pola beleza do seu interior. A Rúa da Raíña comunica a Praza Maior coa

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

18

Page 19: Lugo Turimo 2012

Praza de Santo Domingomáis recente ca aquela, pois a súa textura actual é sobre todo de principios do século XX: a chegada do ferrocarril a Lugo en 1875 e a apertura na muralla da Porta da Estación convertérona nunha importante arteria comercial. Desta praza sae a Rúa de San MaRcoS, que ten a un lado o Pazo Provincial (cun fermoso xardín dominado por grandes magnolios entre a súa traseira e a muralla), e ao outro unha serie de belas casas con galerías. Na propia praza en que se abre esta rúa hai restos musealizados do acueduto romano. E un pouco máis adiante está a PRaza de FeRRol, coa igrexa barroca de San Froilán, patrón da cidade, e co Cuartel de San Fernando, importante obra de

arquitectura militar de finais do XVIII. Se volvemos áPRaza de Santo doMingo, cara a abaixo encontramos a igrexa gótica do antigo convento dos dominicanos, hoxe de monxas de clausura, que habitan un edificio de feitura barroca. Despois da Praza de Abastos, vemos as tres airosas ábsidas da igrexa conventual de San Francisco, hoxe parroquial de San Pedro, unha das xoias do gótico mendicante galego. A súa porta de entrada está xa na

Praza da Soidadee paga a pena cruzar a graciosa porta oxival para ver o seu ele-gantísimo interior.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

19

Page 20: Lugo Turimo 2012

Os outros restos do antigo convento franciscano están hoxe integrados no Museo Provincial: o refectorio e a cociña barroca, co seu antigo enxoval; o claustro, de gusto nidiamente románico, aínda que sexa máis tardío. O museo ten fondos moi amplos e interesantes. Convén ver, sobre todo, a gran colec-ción de ourivería prerromana, da que forma parte o enorme torques de ouro de Burela, e algúns restos arqueolóxicos moi interesantes, como os mosaicos romanos, a grande estela funeraria de Crecente e unha importante colección de epigrafía e escultura romana.

Ao saírmos do museo, no fondo da praza collemos cara á esquerda pola

Rúa NovaEstamos xa polo Burgo Vello, en plena cidade medieval. Esta é hoxe unha das zonas clásicas de tomar os viños, costume moi seguido en Lugo. Algunhas das súas casas son de moito mérito, por exemplo o chamado Pazo da Maza, hoxe centro comercial, e outra que está case en fronte. Ao final, chegamos á

Praza do Campoque era o principal centro civil e comercial de Lugo na Baixa Idade Media. A súa fisionomía actual é claramente barroca, coa súa fonte de San Vicente no centro, e cos potentes edificios de boa cantería armados en soportais de robustos arcos. Pero aínda quedan na parte máis baixa unhas casas de orixe medieval coas chamadas galerías de tambor: sobrados sobre trabes apoiadas en columnas, das que algunha é romana reutilizada. Desde aquí baixamos pola

Rúa do Miñoe entramos nun mundo de feitío arcaico que evoca as alegrías e as tristezas dunha pequena cidade, apenas unha vila entre enor-mes murallas, sometida ao poder episcopal e á soberbia masa da catedral veciña, que nada tiña que ver no seu trazado e na súa extensión coa antiga e rica urbe romana. A maior parte dos edificios son relativamente recentes –do XVII para acó–, pero o urbanismo é propiamente medieval. Despois tivo os seus tempos de esplendor, que se amosa nalgunhas casas de luxosa feitura, ou no pazo barroco de Orbán, xunta a Porta Miñá; mais durante

o século XX sufriu un tremendo proceso de degradación, do que felizmente agora se está recuperando.En canto á Porta Miñá, ou do Carme, é a máis interesante da muralla, pois é a que mellor conserva a súa forma romana. Esta era saída á Vía XIX cara ao suroeste de Galicia, e tamén pasaba por ela o Camiño Primitivo a Santiago. Verémola tamén por fóra, e despois, collendo pola pintoresca Travesía do Miño, volveremos á Praza do Campo, e desde ela encamiñarémonos de novo ao centro moderno pola

Rúa da Cruzoutra das rúas clásicas de tomar os viños. Rúa de feitura nobre, na esquina coa do Conde Pallares encontramos o pazo do rexedor Osorio Santiso, que hoxe alberga unha xoiaría. Seguindo pola Rúa Conde Pallares, observaremos a forma actual do reconstruído pazo do Marqués de Ombreiro, hoxe comercio, aínda que a parte realmente orixinal redúcese ao seu escudo de armas. E torcemos á dereita pola Rúa do Doutor Castro, cha-mada popularmente das Dulcerías por razóns evidentes e moi saborosas, onde está o museo da Casa dos Mosaicos. E ao final dela entramos de novo na Praza Maior despois de percorrer en dúas horas dous milenios de historia.

Pero o certo é que aínda queda moito Lugo por ver: a Ponte da Chanca, onda a estación do ferrocarril; o Parque Rosalía de Castro; a Colonia Antonio Miño, pequeno barrio-xardín; o par-que e o barrio da Milagrosa; as rúas dos Clérigos, do Progreso e do Teatro; o Instituto Xoán Montes, racionalista; o Seminario Maior, imitación historicista de El Escorial; a moderna Biblioteca Universitaria Intercentros; o espectacular Conservatorio en acei-ro corten, e gran número de recantos e edificios do Lugo antigo e moderno que paga moito a pena percorrer e ver.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

20

Page 21: Lugo Turimo 2012

Lugo en un paseoLugo da para muchos paseos, que se pueden hacer sin rumbo previo, dejándonos llevar por el capricho del mo-mento y deteniéndonos al azar en la moderna señalización turística, que incluye textos orales en gallego, castellano e inglés accesibles mediante códigos QR. Pero también podemos hacer en poco más de dos horas un recorrido básico que nos llevará por los lugares esenciales del recinto histórico, empezando, naturalmente, por la simbólica

Praza MaiorLa plaza mayor de Lugo se afirmó como nuevo centro de la ciudad a partir de 1738, cuando se acabó de construir la Casa Consistorial, obra del arquitecto Lucas Ferro Caaveiro, con una armoniosa fachada que es una obra maestra del barroco civil gallego. En el siglo XIX y a principios del XX era también la plaza del mercado, y fue por los años veinte del siglo pasado cuando acabó de adquirir aproximadamente su fisonomía actual. Corazón civil y vivo de la ciudad, sigue siendo el lugar central de referencia para los lucenses.En esta plaza destacan también: el edificio del Círculo de las Artes, de finales del XIX, que en su tiempo fue envidiado por todas las sociedades gallegas, el Colegio de los Franciscanos y las nobles casas con soportales. En medio se levanta el quiosco de la música, obra de los tiempos gloriosos de la música lucen-se, con el gran compositor Xoán Montes y el famoso Orfeón Lucense. Un monumento de bronce recuerda a Luís Pimentel, el poeta de Lugo por antonomasia, que nació, vivió y murió en casas de esta plaza.

La CatedralBajamos a la Praza de Santa María, y vemos la cabecera, que presenta cuatro ábsidas góticas, y en su centro la capilla barroca de la Virgen de los Ojos Grandes. Frente a ella, musealizada al

aire libre, se ve una piscina con mosaicos que puede proceder de unos baños romanos o de un baptisterio paleocristiano. Por este lado, domina sobre la catedral la Torre del Reloj, gótica en el primero cuerpo y renacentista en el remate. A la derecha cierra la plaza el Palacio Episcopal, barroco, en cuyo centro sobresale del tejado una torre con balcón, resto del palacio gótico primi-tivo.

La catedral fue comenzada en 1129, y se acabó en el estilo ro-mánico del proyecto inicial: planta de cruz latina, con tres naves y tres ábsides redondos en la cabecera. Pero en el siglo XIV la cabecera primitiva fue derrumbada y se construyó otra más gran-de, con capilla mayor, girola y cinco capillas absidales de planta poligonal. A lo largo de los siglos la catedral fue modificándose y adquiriendo anexos, y la gran fachada principal actual no fue rematada hasta finales del XIX.Entramos en ella por la Puerta Norte, románica, abrigada por un pórtico gótico tardío. Reparemos en el pantocrátor o Cristo en majestad y en el pinjante que representa la Última Cena, obra maestra de la escultura románica. Los herrajes de la puerta son también de esta época.En el interior, por la girola, veremos la capilla de la Virgen de los Ojos Grandes, patrona de Lugo, acabada en 1736 por el ar-quitecto Fernando de Casas Nóvoa, también autor de la fachada del Obradoiro de la catedral de Santiago. En su lujoso camarín se alberga la imagen medieval de Santa María.La sede lucense tiene el privilegio de exposición permanente del Santísimo Sacramento, que veremos en el lujoso altar mayor.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

21

Page 22: Lugo Turimo 2012

En la bóveda hay un importante conjunto de pinturas barrocas, obra de Xosé de Terán. La sillería de coro, obra maestra del gran escultor Francisco de Moure, fue realizada en la década de 1620.En las dos frentes del crucero está repartido el gran retablo que presidía antes la capilla mayor, del escultor renacentista de Cornelis de Holanda.El claustro procesional es la primera obra conocida de Casas Nóvoa, acabada en 1714. Lo veremos antes de subir al museo diocesano, que guardia algunas piezas notables, entre ellas el relicario de San Froilán en forma de brazo de plata, y sobre todo el crismón de Quiroga, círculo de mármol labrado con símbolos cristianos en el siglo V. Además, este museo ocupa una parte del triforio, que ofrece una espléndida visión del interior de la catedral.

La muralla romanaSalimos de la catedral y estamos en la Plaza de Pío XII; y tene-mos delante la muralla romana, Patrimonio Mundial y orgullo y símbolo de Lugo. Su gran anchura permite que hoy sea uno de los paseos preferidos de lucenses y forasteros.Observemos aquí la Puerta de Santiago; es de origen roma-no, pero fue reformada en época barroca, cuando se le añadió la hornacina con Santiago a caballo. Subimos por la rampa y torcemos hacia la izquierda. Enseguida tendremos una vista muy interesante: la parte alta del claustro de la catedral, y sobre todo las preciosas ventanas románicas que dan luz al triforio. Por fuera está el barrio de Recatelo, uno de los más antiguos extramuros. En nuestro paseo, veremos a nuestros pies algunas de las esca-leras primitivas de acceso al adarve, cubiertas por enrejados. Había una por cada torre defensiva; en el correr de los siglos fue-ron macizadas o destruidas, pero en los últimos tiempos se han descubierto muchas, algunas muy bien conservadas. Después, en el Campo do Castelo tendremos ocasión de ver desde abajo el acceso a una de ellas.Pasaremos también sobre dos puertas nuevas, abiertas a fines del siglo XIX: la del obispo Aguirre y la del Campo do Castelo. Después de ésta, entramos en el único tramo largo de la muralla que no es propiamente romano: el llamado reducto María Cristina. A principios del XIX, algunas casas habían invadido el adarve e impedían el paso en un tramo de cerca de 100 metros.

Entonces, en la época de las guerras carlistas, se construyó este bastión angular para defender la ciudad contra artillería. De to-das formas, los fundamentos de la muralla romana se conservan por dentro, y en el vértice interior del ángulo del bastión se ve muy bien la base de una torre o cubo.A continuación viene la zona llamada A Mosqueira: aquí está la única de las 85 torres que conserva un resto de su antigua altivez, aunque ya muy incompleto. Se cree que estas construcciones se elevaban primitivamente dos plantas sobre el adarve, y algunas quizá más. Imaginemos que no hay casas fuera; imaginemos los fosos exteriores en las zonas más llanas; imaginemos los ochenta y cinco desafiantes torreones; imaginemos además la muralla lucida con mortero de cal, como probablemente estaba. Sería visible desde muchas millas antes de llegar, y la impresionante visión de su poder tendría sin duda un fuerte efecto disuasorio en quien llegara con malas intenciones. La puerta siguiente es la de San Pedro, una de las primitivas, aunque rehecha en 1780; era la salida hacia el sur por una vía romana, y luego por el camino real a Castilla. Desde ella se ve fuera la capilla barroca de San Roque, obra de Lucas Ferro Caaveiro.En este último tramo habremos observado las casas del interior que se arriman a la muralla, algunas de ellas con puertas al adarve, que antaño funcionaba como una calle normal para los últimos pisos. Después de disfrutar de estas curiosas vistas, si no queremos recorrer por ahora el circuito completo podemos volver unos pasos hacia atrás y bajamos al Campo do Castelo por una escalera moderna de granito.

El Burgo NuevoLa zona del Campo do Castelo y de la Rúa de San Pedro se llamó Burgo Novo en la Baja Edad Media, pues era por aquí por donde crecía la ciudad que había nacido alrededor de la catedral. Aunque su trazado conserva mucho de aquel tiempo, las casas que hoy vemos son en general más recientes, de la época del barroco para acá.Recorramos el Campo, que recibe su nombre del castillo medie-val, símbolo e instrumento del señorío de los obispos sobre la ciudad, derribado ya en el siglo XVIII. Junto a Puerta de San Pedro seguimos por la calle del mismo nombre, que es parte del Camino Primitivo de Santiago. Reparemos en la casa de la esquina, donde hay un pintoresco comercio que apenas ha

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

22

Page 23: Lugo Turimo 2012

cambiado en el último siglo. A la altura de la Casa Consistorial encontramos la iglesia conventual barroca de Santa María a Nova, hoy parroquial de Santiago; su fachada fue retranqueada y reformada cuando se abrió la

Rúa da Raíñacalle de la Reina, que es una típica calle moderna del siglo XIX, con excelentes casas de la época y posteriores muy bien inte-gradas. Fue y sigue siendo una calle comercial, muy usada como paseo ritual de la sociedad lucense. En ella debemos reparar en la Confitería Madarro, famosa por sus productos y por la belleza de su interior. La Rúa da Raíña comunica la Praza Maior con la

Praza de Santo Domingomás reciente que aquella, pues su textura actual es sobre todo de principios del siglo XX: la llegada del ferrocarril a Lugo en 1875 y la apertura en la muralla de la Puerta de la Estación la convir-tieron en una importante arteria comercial. De esta plaza sale la Rúa de San MaRcoS, que tiene a un lado el Palacio Provincial (con un hermoso jardín dominado por grandes magnolios entre su trasera y la muralla), y al otro una serie de bellas casas con galerías. En la propia plaza en que se abre esta calle hay restos musealizados del acueducto romano. Y un poco más adelante está la PRaza de FeRRol, con la iglesia barroca de San Froilán, patrón de la ciudad, y con el Cuartel de San Fernando, importante obra de arquitectura militar de finales del XVIII. Si volvemos a laPRaza de Santo doMingo, hacia abajo encontramos la iglesia gótica del antiguo convento de los dominicos, hoy de monjas de clausura, que habitan un edificio de hechura barroca. Después de la Plaza de Abastos, vemos los tres airosos ábsides de la iglesia conventual de San Francisco, hoy parroquial de San Pedro, una de las joyas del gótico mendicante gallego. Su puerta de entrada está ya en la

Praza da Soidadey vale la pena cruzar la graciosa puerta ojival para ver su elegan-tísimo interior.Los demás restos del antiguo convento franciscano están hoy integrados en el Museo Provincial: el refectorio y la cocina barroca, con su antiguo ajuar; el claustro, de gusto claramente románico, aunque sea más tardío. El museo tiene fondos muy amplios e interesantes. Conviene ver, sobre todo, la gran colec-ción de orfebrería prerromana, de la que forma parte el enor-me torques de oro de Burela, y algunos restos arqueológicos muy interesantes, como los mosaicos romanos, la gran estela funeraria de Crecente y una importante colección de epigrafía y escultura romana.Al salir del museo, en el fondo de la plaza salimos hacia la izquierda por la

Rúa NovaEstamos ya por el Burgo Vello, Burgo Viejo, en plena ciudad medieval. Esta es hoy una de las zonas clásicas de tomar los

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

23

Page 24: Lugo Turimo 2012

vinos, costumbre muy seguida en Lugo. Algunas de sus casas son de mérito, como por ejemplo el llamado Pazo de la Maza, hoy centro comercial, y otra que está casi enfrente. Al final, llegamos a la

Praza do Campoque era el principal centro civil y comercial de Lugo en la Baja Edad Media. Su fisonomía actual es claramente barroca, con su fuente de San Vicente en el centro, y con los potentes edificios de buen sillar de granito armados en soportales de fuertes arcos. Pero aún quedan en la parte más baja unas casas de origen medieval con las llamadas galerías de tambor: pisos altos sobre trabes apoyadas en columnas, de las que alguna es romana reuti-lizada. Desde aquí bajamos por la

Rúa do Miñoy entramos en un mundo de aspecto arcaico que evoca las ale-grías y las tristezas de una pequeña ciudad, apenas una villa entre enormes murallas, sometida al poder episcopal y a la soberbia masa de la catedral vecina, que nada tenía que ver en su trazado y en su extensión con la antigua y rica urbe romana. La mayor parte de los edificios son relativamente recientes –del XVII para acá–, pero el urbanismo es propiamente medieval. Después ha tenido sus tiempos de esplendor, que se muestra en algunas casas de lujosa hechura, o en el pazo barroco de Orbán, junto a la Porta Miñá; pero durante el siglo XX sufrió un tremendo proceso de degradación, del que felizmente ahora se está recu-perando.En cuanto a la Porta Miñá, o del Carmen, es la más interesante de la muralla, pues es la que mejor conserva su forma romana. Esta era salida a la Vía XIX hacia el suroeste de Galicia, y tam-bién pasaba por ella el Camino Primitivo a Santiago. La veremos también por fuera, y después, volviendo por la pintoresca Tra-vesía do Miño, volveremos a la Praza do Campo, y desde ella nos encaminaremos nuevamente al centro moderno por la

Rúa da Cruzotra de las calles clásicas de tomar los vinos. Calle de noble hechura, en la esquina con la del Conde Pallares encontramos el pazo del regidor Osorio Santiso, que hoy alberga una joyería. Siguiendo por la calle Conde Pallares, observaremos la forma

actual del reconstruido pazo del Marqués de Hombreiro, hoy co-mercio, aunque la parte realmente original se reduce a su escudo de armas. Y torcemos a la derecha por la Rúa do Doctor Castro, llamada popularmente de las Dulcerías por razones evidentes y muy deliciosas, donde está el museo de la Casa de los Mosai-cos. Y al final de ella entramos de nuevo en la Praza Maior después de recorrer en dos horas dos milenios de historia. Pero lo cierto es que todavía queda mucho Lugo por ver: el Puente de la Chanca, cerca de la estación del ferrocarril; el Parque Rosalía de Castro; la Colonia Antonio Miño, pequeño barrio-jardín; el parque y el barrio de A Milagrosa; las calles de los Clérigos, del Progreso y del Teatro; el Instituto Xoán Montes, racionalista; el Seminario Mayor, imitación historicista de El Escorial; la moderna Biblioteca Universitaria Intercentros; el espectacular Conservatorio en acero corten, y gran número de rincones y edificios del Lugo antiguo y moderno que vale la pena recorrer y ver.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

24

Page 25: Lugo Turimo 2012

25

Page 26: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

26

Page 27: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

27

Page 28: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

28

Page 29: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

29

Page 30: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

30

Page 31: Lugo Turimo 2012

Os museosMuseos Municipais:Centro de Interpretación da Muralla, na Oficina Municipal de Turismo da Praza do Campo.

Sala Porta Miñá, xunta a Porta Miñá ou do Carme, que alberga unha importante exposición permanente de restos arqueolóxicos romanos.

Centro Arqueolóxico de San Roque, nos Xardíns de San Ro-que, musealización in situ dos restos dunha necrópole romana.

Casa dos Mosaicos, na Rúa Doutor Castro, musealización in situ dos restos dunha gran casa romana denominada Domus Oceani polo motivo principal do mosaico da súa sala de recepción.

Son tamén moi interesantes:Museo Provincial, na Praza da Soidade, xa citado no percorrido.

Museo Diocesano Catedralicio, tamén citado no percorrido.

Museo de Mitra, na Vicerreitoría da Universidade, xunta a mu-ralla e fronte á catedral, sobre os restos arqueolóxicos dun templo do século III dedicado a esta divindade de orixe oriental.

Centro de Interpretación do Camiño Primitivo, na Oficina de Información Turística da Xunta de Galicia, na Rúa do Miño.

Los museosMuseos Municipales:Centro de Interpretación de la Muralla, en la Oficina Munici-pal de Turismo de la Praza dol Campo.

Sala Porta Miñá, junto a la Porta Miñá o del Carmen, que alberga una importante exposición permanente de restos arqueo-lógicos romanos.

Centro Arqueolóxico de San Roque, en los Jardines de San Roque, musealización in situ de los restos de una necrópolis romana.

Casa dos Mosaicos, en la Rúa Doctor Castro, musealización in situ de los restos de una gran casa romana denominada Domus Oceani por el motivo principal del mosaico de su sala de recep-ción.

Son también muy interesantes:Museo Provincial, en la Praza da Soidade, ya citado en el recorrido.

Museo Diocesano Catedralicio, también citado en el recorrido.

Museo de Mitra, en el Vicerrectorado de la Universidad, junto a la muralla y frente a la catedral, sobre los restos arqueológicos de un templo del siglo III dedicado a esta divinidad de origen oriental.

Centro de Interpretación del Camino Primitivo, en la Ofici-na de Información Turística de la Xunta de Galicia, en la Rúa do Miño.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

31

Page 32: Lugo Turimo 2012

Os arredores de LugoLugo é o lugar perfecto para botar varios días, parte deles dedica-dos a camiñar e a visitar os seus arredores.

Ao pé da cidade, xunta o Miño, áchase o Balneario de Lugo, den-tro do que se conservan importantes restos das termas romanas. Ao outro lado do río, cruzando pola ponte romana, está o Barrio da Ponte, co seu lazareto do tempo do barroco.

Tamén no Concello, pero xa a uns 14 km da cidade, cómpre achegarse á parroquia de Santalla ou Santa Eulalia de Bóveda para ver o seu misterioso edificio tardorromano, talvez un ninfeo convertido despois en templo cristián, que conserva unhas preciosas pinturas murais.

O territorio rural do Concello de Lugo é dunha gran beleza e variedade. Inmediato á cidade está o fermoso paseo fluvial ao carón do río Rato, rodeado de mestas carballeiras. O Camiño Primitivo de Santiago atravesa o Concello de Leste a Oeste por variadas paisaxes. E hai, entre outras, tres rutas de sendeirismo que paga ben a pena facer no bo tempo:

O vello Lugo agrario, ruta circular que percorre paisaxes caracte-rísticas moi ben conservadas das parroquias de Santalla de Bóveda, Bacurín e Prógalo e permite ver o monumento romano de Santa Eulalia e a igrexa románica de Bacurín, ademais duns conxuntos de arquitectura tradicional de grande interese.

Miño aberto, río arriba, ida e volta polas dúas bandas do gran río, con ricos bosques de ribeira e de media ladeira, vendo tamén algúns dos vellos caneiros que se dedicaban á pesca da anguía.

O río dos muíños, o río Mera, afluente do Miño, tamén cunha impresionante vexetación e unha rica fauna, cos muíños que lle dan nome, unha preciosa insua rochosa e pequenos caneiros e pesqueiras.

O Castro de Viladonga, a uns 30 km da cidade pola estrada de Meira, é un dos máis espectaculares de Galicia, e conta cun museo que é un verdadeiro modelo de pedagoxía e organización.

A aldea de Santa María do Cebreiro, no Camiño Francés, con-serva as súas arcaicas pallozas no medio dunha maxestosa paisaxe de montañas alombadas; nela pódese admirar un gran templo de orixe prerrománica e un cáliz románico de ouro relacionado coa lenda do Santo Graal.

E a menos dunha hora en automóbil están a cidade episcopal de Mondoñedo, a impresionante Serra dos Ancares ou a comarca da Ulloa, na Ribeira Sacra, terra de grandes viños que posúe unha abraiante concentración de arquitectura románica parro-quial e monacal.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

32

Page 33: Lugo Turimo 2012

Los alrededores de LugoLugo es el lugar perfecto para echar varios días, parte de ellos dedicados a caminar y a visitar sus alrededores.

Al pie de la ciudad, junta el Miño, se halla el Balneario de Lugo, dentro del que se conservan importantes restos de las termas romanas. Al otro lado del río, cruzando por el puente romano, está el Barrio da Ponte, con su lazareto del tiempo del barroco.

También en el municipio, pero ya a unos 14 km de la ciudad, hay que acercarse a la parroquia de Santalla o Santa Eulalia de Bóveda para ver su misterioso edificio tardorromano, tal vez un ninfeo convertido después en templo cristiano, que conserva unas preciosas pinturas murales.

El territorio rural del municipio de Lugo es de una gran belleza y variedad. Inmediato a la ciudad está el bello paseo fluvial junto al río Rato, rodeado de densas robledas. El Camino Primitivo de Santiago atraviesa el Ayuntamiento de Este a Oeste por variados paisajes. Y hay, entre otras, tres rutas de senderismo que vale la pena hacer en el bueno tiempo:

El viejo Lugo agrario, ruta circular que recorre paisajes carac-terísticos muy bien conservados de las parroquias de Santalla de Bóveda, Bacurín y Prógalo y permite ver el monumento romano de Santa Eulalia y la iglesia románica de Bacurín, además de unos conjuntos de arquitectura tradicional de gran interés.

Miño abierto, río arriba, ida y vuelta por ambas riberas del gran río, con ricos bosques de ribera y de media ladera, viendo también algunos de los viejos caneiros que se dedicaban a la pesca de la anguila.

El río de los molinos, el río Mera, afluente del Miño, también con una impresionante vegetación y una rica fauna, con los mo-linos que le dan su nombre, una preciosa isla rocosa y pequeños caneiros y pesqueras.

El Castro de Viladonga, a unos 30 km de la ciudad por la carretera de Meira, es uno de los más espectaculares de Galicia, y cuenta con un museo que es un verdadero modelo de pedagogía y organización.

La aldea de Santa María do Cebreiro, en el Camino Francés, conserva sus arcaicas pallozas en medio de un majestuoso paisaje de montañas de largas curvas; en ella se pode admirar un gran templo de origen prerrománico y un cáliz románico de oro rela-cionado con la leyenda del Santo Grial.

Y la menos de una hora en automóvil están la ciudad episcopal de Mondoñedo, la impresionante Sierra de los Ancares o la comarca de Ulloa, en la Ribera Sagrada, tierra de grandes vi-nos que posee una impresionante concentración de arquitectura románica parroquial y monacal.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

33

Page 34: Lugo Turimo 2012

FestasEntre as moitas celebracións festivas de Lugo –entre as cales se poderían citar varias ducias de festas patronais das súas parro-quias– hai dúas que destacan pola súa enorme afluencia de xente, non só de toda Galicia, senón de gran parte da Península Ibérica, norte de Portugal incluído.

As Festas de San FroilánSon unhas festas patronais de forte carácter, que conservan un saibo arcaico e asemade evolucionaron dun xeito natural. Nos últimos anos experimentaron un incremento moi importante no número de visitantes. Están declaradas de Interese Turístico Galego e de Interese Turístico Nacional.

Celébranse do 5 ao 12 outubro. O día 4 é o pregón que as inaugura oficialmente. O 5 é o día propio de San Froilán. O Do-mingo das Mozas –o domingo seguinte ao día 5– a concorrencia é sempre multitudinaria.

As festas de San Froilán teñen tres partes principais:

O FEIRAL. As atraccións están nunha zona dentro da cidade: Avenida de Rodríguez Mourelo, chamada tamén dos Tilos, e arredores do Parque de Rosalía de Castro.

OS CONCERTOS. Son gratuítos, e moi numerosos, con presenza de grandes figuras, e cunha grande atención á música tradicional galega.

A GASTRONOMíA. É un aspecto moi importante do San Froilán, coa clásica cociña de feira como principal atractivo. O polbo á feira –antigamente en competencia coas anguías curadas dos caneiros do Miño– e mais a carne ao caldeiro como pratos principais.

Arde LucusÉ unha festa histórico-cultural para conmemorar dun xeito lúdico a declaración da muralla romana de Lugo como Patrimo-nio da Humanidade. Celébrase nunha fin de semana ao redor do solsticio de verán. Aínda que moi recente –a primeira foi no ano 2002–, xa foi declarada Festa de Interese Turístico Galego, pois consolidouse xa como un grande acontecemento de masas caracterizado pola participación activa da mocidade, cunha liña divisoria moi débil entre os profesionais do espectáculo e un público espectacular en si mesmo.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

34

Page 35: Lugo Turimo 2012

FiestasEntre las muchas celebraciones festivas de Lugo –entre las que se podrían citar varias docenas de fiestas patronales de sus parroquias– hay dos que destacan por su enorme afluencia de gente, no solo de toda Galicia, sino de gran parte de la Península Ibérica, norte de Portugal incluido.

Las Fiestas de San FroilánSon unas fiestas patronales de fuerte carácter, que conservan un sabor arcaico y al tiempo han evolucionado de un modo natural. En los últimos años han experimentado un incremento muy im-portante en el número de visitantes. Están declaradas de Interés Turístico Gallego y de Interés Turístico Nacional.

Se celebran del 5 al 12 octubre. El día 4 es el pregón que las inaugura oficialmente. El 5 es el día propio de San Froilán. El Domingo das Mozas –el domingo siguiente al día 5– la concu-rrencia es siempre multitudinaria.

Las fiestas de San Froilán tienen tres partes principales:

El FERIAL. Las atracciones están en una zona dentro de la ciudad: Avenida de Rodríguez Mourelo, llamada también de los Tilos, y alrededores del Parque de Rosalía de Castro.

Los CONCIERTOS. Son gratuitos, y muy numerosos, con presencia de grandes figuras, y con gran atención a la música tradicional gallega.

La GASTRONOMíA. ES un aspecto muy importante del San Froilán, con la clásica cocina de feria como principal atractivo. El pulpo á feira –antiguamente en competencia con las anguilas se-cas pescadas en los caneiros del Miño– y la carne ao caldeiro como platos principales.

Arde LucusEs una fiesta histórico-cultural para conmemorar de un modo lú-dico la declaración de la muralla romana de Lugo como Patrimo-nio de la Humanidad. Se celebra en un fin de semana alrededor del solsticio de verano. Aunque muy reciente –la primera fue en el año 2002–, ya ha sido declarada Fiesta de Interés Turístico

Gallego, pues se ha consolidado ya como un gran acontecimien-to de masas caracterizado por la participación activa de la juven-tud, con una línea divisoria muy débil entre los profesionales del espectáculo y un público espectacular en sí mismo.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

35

Page 36: Lugo Turimo 2012

GastronomíaE para comer, LugoLugo é tradicionalmente a cidade do ben comer, e na lembranza están míticos restaurantes, e sobre todo vellas casas de comidas de estilo popular, de mesas corridas e pantagruélicas racións de cocido e de asado, de perdices e anguías, de lebres e de troitas, e xaora, de polbo ao estilo das feiras.

Pero aínda que o pasado ten unha luz especial na nostalxia dos lugueses, a verdade verdadeira é que hoxe en Lugo cómese aínda mellor ca nos míticos días dos nosos avós. A oferta é incompa-rablemente máis ampla. Permanecen algunhas das vellas casas de comidas, coas súas cociñas honradas e económicas, cheas de bo facer e de sabores antigos. Un denso grupo de restaurantes de alto nivel ofrecen unha cociña exquisita que participa tanto da tradición coma dos máis asisados experimentos vangardistas. Por outra banda, nos últimos anos abriron unha chea de restauran-tes de tipo medio de calidade sorprendente, tanto no centro da cidade coma nos seus barrios modernos. E para os lambóns do doce, hai varias confeitarías de calidade proverbial, á parte de que gran número de restaurantes, incluso os económicos, ofrecen sobremesas de elaboración propia.

O porco, animal case totémico que se come todo e proporciona cen sabores diferentes; os cocidos ben cumpridos, o lacón con grelos e o botelo; as carnes de xato, año e cabrito criados na montaña e nas chairas gandeiras do xeito máis natural, é dicir, mamando e pacendo; magnífica caza no seu tempo –a perdiz, o coello, o corzo, o señor xabaril–; os cogomelos e as diversas verduras e legumes que se cultivan na provincia, entre elas as célebres fabas de Lourenzá; o mellor pan de España e as máis deliciosas empanadas; e por riba o mellor peixe e o mellor marisco que se come en Galicia: velaquí algunhas das poderosas razóns que fan de Lugo unha verdadeira capital da gastronomía galega durante todo o ano.

Os queixos de LugoLugo foi e é a gran capital agraria de Galicia, e iso nótase en todo. En Galicia hai catro denominacións de orixe que amparan os magníficos queixos do país. Tres delas están terras luguesas: a do Cebreiro, queixo remasado, fresco e manteigoso, de delicado sabor; a de San Simón da Costa, queixo de feitura cónica afumado con casca de bidueiro, dourado e poderoso; a da Ulloa, ou mellor dito da Arzúa-Ulloa, coas súas pezas redondas e perfectas, que saben a tradición e labores do campo nas chairas agrarias do centro de Galicia.

Os viños de LugoNo sur da provincia de Lugo, nas ribeiras do Miño, do Sil e do Cabe, en soleadas ladeiras e fondos vales, compréndese a maior parte das terras que integran a Denominación de Orixe Ribeira Sacra.

A Ribeira Sacra está dividida en varias subzonas: Amandi, Chantada, Quiroga-Bibei, Ribeiras do Miño e Ribeiras do Sil. Dentro da súa variedade, a Ribeira Sacra produce tintos e brancos de extraordinario sabor, baseados principalmente nas variedades mencía e godello.

O prestixio internacional dos viños da Ribeira Sacra é cada vez maior, e algúns deles foron incluídos por famosos expertos internacionais entre os mellores do mundo, con puntuacións tan vertixinosas coma os altos socalcos en que se cultivan.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

36

Page 37: Lugo Turimo 2012

GastronomíaY para comer, LugoLugo es tradicionalmente la ciudad del bien comer, y en el recuerdo están míticos restaurantes, y sobre todo viejas casas de comidas de estilo popular, de mesas corridas y pantagruélicas raciones de cocido y de asado, de perdices y anguilas, de liebres y de truchas, y naturalmente, de pulpo al estilo de las ferias.

Pero aunque el pasado tiene una luz especial en la nostalgia de los lugueses, la verdad verdadera es que hoy en Lugo se come todavía mejor que en los míticos días de nuestros abuelos. La oferta es incomparablemente más amplia. Permanecen algunas de las viejas casas de comidas, con sus cocinas honradas y económicas, llenas de buen hacer y de sabores antiguos. Un denso grupo de restau-rantes de alto nivel ofrecen una cocina exquisita que participa tanto de la tradición como de los más inteligentes experimentos vanguardistas. Por otra parte, en los últimos años han aparecido muchos restaurantes de tipo medio de una calidad sorprendente, tanto en el centro de la ciudad como en sus barrios modernos. Y para los golosos de lo dulce, hay varias confiterías de calidad proverbial, aparte de que gran número de restaurantes, incluso los económicos, ofrecen postres de elaboración propia.

El cerdo, animal casi totémico del que se come todo y que pro-porciona cien sabores diferentes; los cocidos bien completos, el lacón con grelos y el botelo; las carnes de ternera, cordero y cabri-to criados en la montaña y en las llanuras ganaderas de la manera más natural, es decir, mamando y paciendo; magnífica caza en su tiempo –la perdiz, el conejo, el corzo, el señor jabalí–; las setas y las diversas verduras y legumbres que se cultivan en la provincia, entre ellas las célebres habas de Lourenzá; el mejor pan de Espa-ña y las más deliciosas empanadas; y además el mejor pescado y el mejor marisco que se come en Galicia: he aquí algunas de las poderosas razones que hacen de Lugo una verdadera capital de la gastronomía gallega durante todo el año.

Los quesos de LugoLugo ha sido y es la gran capital agraria de Galicia, y esto se nota en todo. En Galicia hay cuatro denominaciones de origen que

amparan los magníficos quesos del país. Tres de ellas están tie-rras luguesas: la del Cebreiro, queso remasado, fresco y manteco-so, de delicado sabor; la de San Simón da Costa, queso de forma cónica ahumado con cáscara de abedul, dorado y poderoso; la de Ulloa, o mejor dicho de Arzúa-Ulloa, con sus piezas redondas y perfectas, que saben a tradición y labores del campo en las llanuras agrarias del centro de Galicia.

Los vinos de LugoEn el sur de la provincia de Lugo, en las riberas del Miño, del Sil y del Cabe, en soleadas laderas y hondos valles, se comprende la mayor parte de las tierras que integran la Denominación de Origen Ribeira Sacra.

La Ribeira Sacra está dividida en varias subzonas: Amandi, Chantada, Quiroga-Bibei, Ribeiras do Miño y Ribeiras do Sil. Dentro de su variedad, la Ribeira Sacra produce tintos y blancos de extraordinario sabor, basados principalmente en las variedades mencía y godello.

El prestigio internacional de los vinos de la Ribeira Sacra es cada vez mayor, y algunos de ellos han sido incluidos por famo-sos expertos internacionales entre los mejores del mundo, con puntuaciones tan vertiginosas como las altas terrazas en que se cultivan.

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

37

Page 38: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

38

Page 39: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

39

Page 40: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

40

Page 41: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

41

Page 42: Lugo Turimo 2012

Lugoe a súa muralla romana, Patrimonio da Humanidade

y su muralla romana, Patrimonio de la Humanidad

42

Page 43: Lugo Turimo 2012
Page 44: Lugo Turimo 2012