B GIO DC V O TO I HC THI NGUYN

DNG TH NGA

PHT TRIN NNG LC THCH NG NGH CHO SINH VIN CAO NG S PHM

Chuyn ngnh: L LUN V LCH S GIO DC M s: 62 14 01 01

LUN N TIN S GIO DC HC

Ngi hng dn khoa hc: 1. GS.TSKH. NGUYN VN H 2. PGS.TS. NGUYN C TR

THI NGUYN - 2012

i

LI CAM OAN

Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca ring ti, cc s liu v kt qu nghin cu trong lun n cha tng c ai cng b trong bt k cng trnh no khc.

Tc gi lun n

Dng Th Nga

ii

MC LC Trang ph ba Li cam oan .................................................................................................. i Mc lc ......................................................................................................... ii Danh mc cm t vit tt .............................................................................. vi Danh mc cc bng ...................................................................................... vii Danh mc cc hnh ...................................................................................... viii M U ....................................................................................................... 1

1. Tnh cp thit ca ti .......................................................................... 1 2. Mc ch nghin cu .............................................................................. 2 3. Khch th v i tng nghin cu ........................................................ 3

3.1. Khch th nghin cu ...................................................................... 3 3.2. i tng nghin cu ...................................................................... 3

4. Gi thuyt khoa hc ................................................................................ 3 5. Nhim v nghin cu ............................................................................. 3 6. Gii hn phm vi nghin cu .................................................................. 3

6.1. V i tng .................................................................................... 4 6.2. V ni dung ..................................................................................... 4 6.3. V a bn, thi gian nghin cu ..................................................... 4

7. Phng php nghin cu ........................................................................ 4 7.1. Phng php lun ............................................................................ 4 7.2. Cc phng php nghin cu c th ................................................ 4

8. Cc lun im cn bo v ....................................................................... 5 9. Nhng ng gp mi ca lun n ........................................................... 6

9.1. V l lun ........................................................................................ 6 9.2. V thc tin ..................................................................................... 6

10. Cu trc ca lun n ............................................................................. 6 Chng 1. C S L LUN V VN PHT TRIN NNG

LC THCH NG NGH CHO SINH VIN CAO NG S PHM ....................................................................................... 7

1.1. Tng quan vn nghin cu .............................................................. 7 1.1.1. Cc nghin cu trn th gii ......................................................... 7

iii

1.1.2. Cc nghin cu trong nc ......................................................... 12 1.2. Cc khi nim c bn ........................................................................ 14

1.2.1. Nng lc ..................................................................................... 14 1.2.2. Thch ng ................................................................................... 15 1.2.3. Ngh v ngh nghip .................................................................. 15 1.2.4. Cu trc ca nng lc thch ng ngh, nng lc ngh v mi

quan h gia chng ................................................................... 16 1.3. C s khoa hc ca vic pht trin nng lc thch ng ngh .............. 18

1.3.1. C s trit hc ............................................................................ 18 1.3.2. C s sinh hc ............................................................................ 19 1.3.3. C s tm l hc ......................................................................... 19 1.3.4. C s x hi hc ......................................................................... 20 1.3.5. C s l lun gio dc hng nghip .......................................... 20

1.4. Nhng c im, yu cu ca ngh dy hc ...................................... 22 1.4.1. c im ngh dy hc ............................................................... 22 1.4.2. Nhng yu cu v phm cht v nng lc ca ngi thy gio ... 23 1.4.3. Vai tr ca nng lc thch ng ngh i vi qu trnh hnh

thnh, pht trin nhn cch v yu cu pht trin ngh nghip lin tc ca ngi gio vin ...................................................... 24

1.5. Pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin cao ng s phm .. 26 1.5.1. c im hot ng rn luyn ngh ca sinh vin Cao ng

S phm ................................................................................... 26 1.5.2. Thch ng ngh dy hc trong mi quan h vi s ph hp

ngh dy hc............................................................................. 27 1.5.3. Cc ni dung pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin

Cao ng S phm .................................................................... 28 1.5.4. Cc mc pht trin nng lc thch ng ngh ca sinh vin

Cao ng S phm .................................................................... 34 1.5.5. Cc yu t nh hng n s pht trin nng lc thch ng

ngh ca sinh vin Cao ng S phm ...................................... 34 1.5.6. Cc con ng pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin

Cao ng S phm .................................................................... 38 Tiu kt chng 1 ......................................................................................... 41

iv

Chng 2. THC TRNG VIC PHT TRIN NNG LC THCH NG NGH CHO SINH VIN CAO NG S PHM CC TNH MIN NI PHA BC ................................. 42

2.1. Khi qut v c im cc trng cao ng s phm cc tnh min ni pha Bc ..................................................................................... 42

2.1.1. Khi qut v c im v hot ng gio dc trng Cao ng S phm cc tnh min ni pha Bc .......................................... 42

2.1.2. Khi qut v c im sinh vin Cao ng S phm cc tnh min ni pha Bc ..................................................................... 43

2.2. Thc trng vn pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin Cao ng s phm cc tnh min ni pha Bc ..................................... 44

2.2.1. Khi qut chung v kho st thc trng ...................................... 44 2.2.2. Kt qu kho st ......................................................................... 46 2.2.3. Nguyn nhn ca thc trng trn ................................................ 63

2.3. Nhng vn thc tin t ra trong vic pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin cao ng s phm cc tnh min ni pha Bc trong giai on hin nay ..................................................................... 69

Tiu kt chng 2 ......................................................................................... 72 Chng 3. BIN PHP PHT TRIN NNG LC THCH NG

NGH CHO SINH VIN CAO NG S PHM .................... 73 3.1. Nhng nguyn tc xut bin php ................................................. 73

3.1.1. Nguyn tc m bo p ng mc tiu gio dc trng Cao ng S phm .................................................................................... 73

3.1.2. Nguyn tc m bo tnh thc tin .............................................. 73 3.1.3. Nguyn tc m bo tnh pht trin ............................................. 73 3.1.4. Nguyn tc m bo s ph hp vi tnh hnh c im gio dc

ca khu vc, c im sinh vin s phm cc dn tc min ni pha Bc .................................................................................... 74

3.2. Mt s bin php pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin Cao ng S phm ........................................................................... 74

3.2.1. Bin php 1: a dng ha cc hnh thc t chc trong hot ng rn luyn nghip v s phm thng xuyn ..................... 74

v

3.2.2. Bin php 2: Phi hp cht ch gia ging vin Cao ng S phm vi cc gio vin ph thng trong gio dc ngh nghip cho sinh vin ............................................................................ 79

3.2.3. Bin php 3: Pht trin nng lc t hc, t nghin cu, t rn luyn cho sinh vin .............................................................................. 81

3.2.4. Bin php 4: Xy dng m hnh t vn v ngh dy hc cho sinh vin ti trng Cao ng S phm .................................... 84

3.2.5. Mi quan h gia cc bin php .................................................. 88 3.2.6. Nhng bn lun cho vic thc hin cc bin php c cp

i vi cc trng Cao ng S phm min ni pha Bc ......... 88 3.3. Thc nghim s phm ....................................................................... 92

3.3.1. Khi qut v thc nghim ........................................................... 92 3.3.2. Kt qu thc nghim ................................................................... 96

Kt lun chng 3 ...................................................................................... 108 KT LUN V KHUYN NGH ........................................................... 109

1. Kt lun .............................................................................................. 109 2. Khuyn ngh ....................................................................................... 110

DANH MC CC CNG TRNH KHOA HC CNG B LIN QUAN N LUN N ................................................... 111

DANH MC TI LIU THAM KHO ................................................. 112 PH LC .................................................................................................. 119

vi

DANH MC CM T VIT TT

T VIT TT XIN C L CBQL Cn b qun l CSP Cao ng S phm

C i chng

TB im trung bnh

GV Ging vin

HS Hc sinh

HSSV Hc sinh sinh vin

NL Nng lc

NLT Nng lc thch ng

NVSP Nghip v s phm

SV Sinh vin

TN Thc nghim

THCS Trung hc c s

TTSP Thc tp s phm

vii

DANH MC CC BNG

Bng 2.1. C cu khch th nghin cu ...................................................... 45 Bng 2.2. Thc trng NLT vi vi vic t hc v hon thin cc

phm cht nhn cch ca ngi gio vin trong x hi lun thay i ....................................................................................... 47

Bng 2.3. Thc trng v NLT vi qu trnh o to ngh trng S phm v s thay i ca hon cnh c nhn .......................... 49

Bng 2.4. Thc trng NLT vi hot ng dy hc ................................... 50 Bng 2.5. Thc trng NLT vi hot ng gio dc .................................. 51 Bng 2.6. Thc trng NLT vi yu cu pht trin chuyn mn lin

tc ca ngi gio vin ............................................................. 53 Bng 2.7. Thc trng NLT vi thc t gio dc trng ph thng ............ 54 Bng 2.8. Thc trng v NLT vi cc hot ng chnh tr - x hi .......... 56 Bng 2.9. Bng tng hp kt qu iu tra mc tham gia cc hot

ng c tc dng pht trin NLT ngh ca SV ........................ 60 Bng 3.1. Bng kt qu thc hin phiu nh gi NLT u vo i

vi SV CSP Thi Nguyn ........................................................ 96 Bng 3.2. Tn sut im thc hin kim tra u ra ti CSP Thi Nguyn ..... 96 Bng 3.3. Tn sut ly tch im thc hin kim tra u ra i vi SV

CSP Thi Nguyn .................................................................... 97 Bng 3.4. So snh cc gi tr trung bnh (X ) im thc hin kim tra

u ra i vi SV CSP Thi Nguyn ........................................ 99 Bng 3.5. Phn tch gi tr phng sai (2) im thc hin kim tra

u ra i vi SV CSP Thi Nguyn ...................................... 100 Bng 3.6. Bng kt qu thc hin kim tra u vo i vi SV CSP

Tuyn Quang ............................................................................ 101 Bng 3.7. Tn sut im thc hin kim tra u ra ti CSP Tuyn Quang .... 101 Bng 3.8. Tn sut ly tch im thc hin kim tra u ra i vi SV

CSP Tuyn Quang ................................................................. 102 Bng 3.9. So snh cc gi tr trung bnh (X ) im thc hin kim tra

u ra i vi SV CSP Tuyn Quang ..................................... 104 Bng 3.10. Phn tch gi tr phng sai (2) im thc hin kim tra

u ra i vi SV CSP Tuyn Quang ..................................... 105

viii

DANH MC CC HNH

Hnh 1.1. S biu din ni dung pht trin NLT ngh cho SV CSP ...... 33

Hnh 1.2. S m t cc yu t trong mi quan h vi s pht trin NLT ngh ca SV CSP ......................................................... 40

Hnh 3.1. Biu tn sut im thc hin kim tra u ra i vi SV

CSP Thi Nguyn .................................................................... 97 Hnh 3.2. th tn sut ly tch im thc hin kim tra u ra i

vi SV CSP Thi Nguyn ........................................................ 98 Hnh 3.3. Biu tn sut im thc hin kim tra u ra i vi SV

CSP Tuyn Quang ................................................................. 102 Hnh 3.4. th tn sut ly tch im thc hin kim tra u ra i

vi SV CSP Tuyn Quang ..................................................... 103

1

M U

1. TNH CP THIT CA TI Cng vi xu th hi nhp quc t v ton cu ha, gio dc v o to ca Vit Nam c u tin v tr hng u trong h thng cc chnh sch pht trin quc gia, c bit i vi ngnh S phm. Thc tin ca nn gio dc nc ta hin nay v ang t "ln vai" ngnh S phm nhng nhim v cao qu, nhng trng trch nng n. H thng cc trng S phm v cc trng c ngnh S phm l ni o to ra nhng th h ngi gio vin, nhng ngi s quyt nh cht lng gio dc v o to trong tng lai. V th, m bo cho s pht trin bn vng ca t nc, p ng yu cu pht trin ca thi i, mi sinh vin (SV) s phm phi c rn luyn trong mt quy trnh gio dc hiu qu, hp l, trong c bit ch trng khu gip SV thch ng ngh. SV ni chung v SV cc trng CSP ni ring sau khi tt nghip cn m bo cc yu cu: c kin thc hin i, k nng thc hnh ngh nghip vng chc, c kh nng lao ng sng to, c t duy c lp, ph phn v nng lc gii quyt vn , c kh nng thch ng cao vi nhng bin ng ca th trng lao ng, c kh nng s dng ting Anh trong hc tp, nghin cu v lm vic sau khi tt nghip... p ng c nhng yu cu , SV cn c nng lc thch ng (NLT) v nng lc thch ng ngh. Tuy nhin, thc t cho thy cc trng Cao ng, i hc ni chung v cc trng Cao ng S phm (CSP) ni ring, khng t SV cn cha xc nh r mc tiu, l tng, ng c ngh nghip ca mnh, kh nng thch ng vi hot ng hc tp v rn luyn ngh cn nhiu hn ch, hu ht cc em cha c trang b nhng tri thc cn thit hnh thnh v pht trin NLT, cha c k nng, thm ch cha sng t cc ni dung thch ng ngh ca bn thn, v th cc em gp rt nhiu kh khn trong qu trnh hc tp v rn luyn, nhiu em cn bn khon hoang mang vi s la chn ngh ca mnh. iu nh hng khng nh n hng th, kt qu hc tp v rn luyn ngh nghip ca cc em.

2

Mt khc, thc tin cho thy cn c nhng hn ch nht nh i vi cht lng SV CSP sau khi tt nghip. Nhiu SV cha chun b tm th sn sng tham gia vo hot ng ngh nghip, cc em cn lng tng v kh thch nghi vi nhng yu cu ca mi trng lao ng ngh nghip trong thc t - mi trng c nhiu im khc bit vi nhng l thuyt m cc em c tip thu trng CSP. Nhng k nng thch ng vi ngh dy hc v p ng yu cu ngy cng cao ca gio dc hin i cn nhiu hn ch. iu ny nh hng khng nh ti cht lng o to ngh cc trng CSP trong giai on hin nay. Thch ng ngh c vai tr c bit quan trng trong hot ng ngh nghip, gip c nhn c kh nng thay i nhng c im tm - sinh l v nhn cch cho ph hp, p ng yu cu ca hot ng, t hiu qu lao ng v nng cao nng sut lao ng. thch ng ngh tt nht, c nhn cn rn luyn nng lc thch ng ngh. Vi SV s phm, qu trnh thch ng ngh v nng lc thch ng ngh gip SV nhanh chng thch ng trong qu trnh hc tp, rn luyn pht trin cc phm cht v NL ngh nghip. Chnh v vy, vic nghin cu pht trin NLT ngh cho SV CSP c ngha rt ln c v l lun v thc tin. Kt qu nghin cu s gp phn lm phong ph thm nhng khi nim, nhng l thuyt trong gio dc ngh cc trng S phm, l nhng gi cho cc nh qun l gio dc (QLGD), nhng ging vin (GV) v SV s phm trong vic la chn v p dng nhng tc ng hiu qu nhm pht trin NLT ngh cho SV trong thc tin hc tp v rn luyn ngh nghip trng CSP, t gp phn nng cao cht lng o to ngh. Xut pht t mc tiu chin lc ca nn gio dc hin i, t thc tin gio dc v vai tr c bit quan trng ca NLT ngh, chng ti chn ti nghin cu lun n: "Pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin Cao ng S phm". 2. MC CH NGHIN CU Lm sng t nhng vn l lun v thc tin ca vic pht trin nng lc thch ngh cho SV CSP, trn c s xut cc bin php pht trin

3

nng lc thch ng ngh cho h nhm gp phn nng cao cht lng gio dc v o to gio vin cc trng CSP. 3. KHCH TH V I TNG NGHIN CU 3.1. Khch th nghin cu Qu trnh o to sinh vin ti cc trng Cao ng S phm. 3.2. i tng nghin cu Pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin cc trng CSP. 4. GI THUYT KHOA HC Pht trin NLT ngh cho SV CSP l mt nhim v quan trng nhm gip SV p ng nhng yu cu ca ngh dy hc. Tuy nhin thc t hin nay, nhim v ny cha c quan tm ng mc trong qu trnh o to cc trng CSP. Vic pht trin NLT ngh cho SV CSP s t hiu qu cao nu lm sng t c c s khoa hc xc ng v nng lc thch ng ngh v xy dng c cc bin php nh: a dng ha cc hnh thc t chc trong hot ng rn luyn NVSP thng xuyn; Phi hp cht ch gia ging vin CSP vi cc gio vin ph thng trong gio dc ngh nghip cho SV; Pht trin NL t hc, t nghin cu, t rn luyn cho SV; C hnh thc t vn v ngh hp l cho SV ti trng CSP,... th s pht trin mt cch bn vng nng lc thch ng ngh nng cao cht lng o to SV CSP. 5. NHIM V NGHIN CU 5.1. H thng ha nhng vn l lun v NLT ngh v pht trin NLT ngh cho SV CSP.

5.2. nh gi thc trng vic pht trin NLT ngh ca SV CSP cc tnh min ni pha Bc hin nay v nhng vn lin quan. 5.3. xut cc bin php nhm pht trin NLT ngh cho SV CSP. 5.4. Tin hnh thc nghim mt s bin php pht trin NLT ngh cho SV CSP. 6. GII HN PHM VI NGHIN CU Vic pht trin NLT ngh cho SV CSP lin quan ti nhiu nhm i tng v c thc hin bng nhiu cch thc, bin php khc nhau, qua

4

nhiu ni dung v hnh thc a dng, phong ph. Trong gii hn phm vi lun n, chng ti ch tp trung nghin cu cc vn : 6.1. V i tng: Nghin cu trn i tng l SV hc ngnh s phm o to gio vin h tiu hc v THCS cc trng CSP. 6.2. V ni dung ti tp trung nghin cu thc trng NLT ngh v hng bi dng pht trin NLT ngh cho SV CSP cc tnh min ni pha Bc, ng thi thc nghim kim chng tc ng ca mt s bin php pht trin NLT ngh cho SV. 6.3. V a bn, thi gian nghin cu ti c trin khai nghin cu ti 6 trng CSP thuc cc tnh min ni pha Bc. ti nghin cu trong khong thi gian t nm 2009 n nm 2011. 7. PHNG PHP NGHIN CU 7.1. Phng php lun ti da trn phng php lun duy vt bin chng, ch ngha duy vt lch s, cch tip cn h thng - cu trc trong nghin cu. 7.2. Cc phng php nghin cu c th

- Cc phng php phn tch, so snh, tng hp, khi qut ha, h thng ha c s dng trong nghin cu cc ti liu,

- Phng php iu tra bng phiu hi Xy dng phiu trng cu kin dnh cho i tng l GV, SV CSP nhm thu thp nhng thng tin cn thit phc v cho vic phn tch v nh gi thc trng v sau thc nghim.

- Phng php phng vn Tin hnh phng vn, trao i vi mt s CBQL, GV, SV CSP v gio vin ph thng nhm lm r hn nhng kt qu thu c qua phiu hi, ng thi b sung thm nhng thng tin cn thit khc phc v cho qu trnh nghin cu ti.

5

- Phng php chuyn gia Tin hnh trao i, xin kin cc chuyn gia gio dc i hc bao gm cc nh gio, cn b qun l, cc cn b nghin cu,... trong qu trnh nghin cu v c mt l thuyt v thc tin ca ti nhm thu thp, b sung thng tin,...

- Phng php quan st Tin hnh quan st hot ng ca GV, SV CSP qua cc tit dy v cc hot ng s phm khc tm hiu r vic pht trin nng lc thch ng ngh cho SV CSP.

- Phng php thc nghim s phm Phng php thc nghim s phm c s dng i vi mt s bin php tc ng xut khng nh tnh hiu qu v kh thi ca chng trong vic pht trin nng lc thch ng ngh cho SV CSP.

- Cc phng php khc Vn dng phng php thng k ton hc: Cc s liu iu tra c c x l bng h thng phn mm Microsof Excel 2010, nhm xc nh cc tham s c trng mang tnh khch quan khoa hc. Phng php lu tr ti: Bng bn mm d liu s v vn bn. 8. CC LUN IM CN BO V - NLT ngh ca SV CSP bao gm cc thnh t: NLT vi vic t hc v hon thin cc phm cht nhn cch ca ngi gio vin trong x hi lun thay i; NLT vi qu trnh o to ngh trng s phm v s thay i ca hon cnh c nhn; NLT vi hot ng dy hc; NLT vi hot ng gio dc; NLT vi yu cu pht trin chuyn mn lin tc ca ngi gio vin; NLT vi thc t gio dc trng ph thng; NLT vi cc hot ng chnh tr - x hi. - Pht trin NLT ngh cho SV CSP l ti cu trc cc thnh t ca n, to cu trc mi di tc ng ca cc hot ng gio dc ngh nghip bi cc bin php nh: a dng ha cc hnh thc t chc trong hot ng rn luyn NVSP thng xuyn; Phi hp cht ch gia ging vin CSP vi cc

6

gio vin ph thng trong gio dc ngh nghip cho SV; Pht trin NL t hc, t nghin cu, t rn luyn cho SV; C hnh thc t vn v ngh hp l cho SV ti trng CSP,... 9. NHNG NG GP MI CA LUN N 9.1. V l lun Gp phn lm sng t l lun v thch ng ngh, bc u xy dng c s l lun v vn pht trin NLT ngh cho SV CSP. C th: - Lm r khi nim NLT ngh v cc ni dung pht trin NLT ngh cho SV CSP. - Phn tch vai tr ca NLT ngh i vi s pht trin nhn cch v qu trnh pht trin ngh nghip lin tc ca ngi gio vin trong x hi hin i. Xc nh v mt l thuyt nhng con ng c bn pht trin NLT ngh cho SV CSP. 9.2. V thc tin - M t c thc trng NLT ngh ca SV CSP cc tnh min ni pha Bc. xut c mt h thng cc bin php pht trin NLT ngh cho SV CSP, gip SV hiu r cc yu cu ca ngh nghip v bin cc yu cu thnh ni dung rn luyn ca bn thn, pht trin cc phm cht, nng lc v k nng ngh nghip c th tham gia vo hot ng rn luyn ngh t kt qu cao; Kt qu ca thc nghim kim chng khng nh tnh hiu qu v kh thi ca mt s bin php trong gio dc ngh cho SV. 10. CU TRC CA LUN N Lun n gm c phn m u, 03 chng v phn kt lun khuyn ngh.

Chng 1: C s l lun v vn pht trin nng lc thch ng ngh cho SV CSP.

Chng 2: Thc trng vic pht trin nng lc thch ng ngh cho SV CSP cc tnh min ni Pha Bc.

Chng 3: Bin php pht trin nng lc thch ng ngh cho SV CSP.

7

Chng 1 C S L LUN V VN PHT TRIN NNG LC

THCH NG NGH CHO SINH VIN CAO NG S PHM 1.1. TNG QUAN VN NGHIN CU 1.1.1. Cc nghin cu trn th gii X hi cng pht trin cng i hi con ngi phi c kh nng thch ng trnh cao. Nhng nghin cu khoa hc v s thch ng s gip con ngi m ra nhiu kh nng mi trong vic chinh phc v ci to th gii, hon thin nhn cch. Trn th gii c kh nhiu cc cng trnh nghin cu v vn thch ng v thch ng ngh. "Thch ng" hay "thch nghi" - Nhng thut ng c s dng kh ph bin, c bit trong cc cng trnh nghin cu v sinh vt hc, chng mang ngha ch nhng s thay i ca c th sinh vt cho ph hp vi s thay i ca cc iu kin v mi trng sng xung quanh. u th k 20, thut ng "thch ng" c s dng trong tm l hc v ngy cng c nghin cu rng ri trong khoa hc ny v mt s ngnh khoa hc x hi khc nh khoa hc gio dc, kinh t hc, x hi hc. Ngi u tin c coi nh ngi khi xng ca tm l hc thch ng, l nh tm l hc ngi Anh Spencer H. (1820 - 1903) vi tc phm ni ting "Nhng nguyn l Tm l hc" (1895). Vi tc phm ny, da trn hc thuyt tin ho, ng phn tch qu trnh thch ng tm l con ngi a ra lun im: "Cuc sng l s thch ng lin tc ca cc mi quan h bn trong vi mi quan h bn ngoi".

Tc gi Spencer m ra con ng nghin cu quan trng v thch ng tm l, nhng vic xy dng c ch thch ng mi ch mang tnh cht sinh hc v cc qu trnh tm l, thc c coi nh l mt cng c ca c th nhm thch ng vi mi trng. Do , nh ng s pht trin tm l thc theo quy lut sinh hc, mang tnh di truyn. Hn ch ca Spencer v cc tc gi k tha ng l khng thy c bn cht x hi ca cc mi quan h gia "qu trnh bn trong" v "qu trnh bn ngoi" ca s thch ng [72].

8

Nm 1980, Janes.W vi tc phm "The Principles of Psychology tin hnh phn tch nhng nguyn l ca s hnh thnh v pht trin tm l con ngi da trn c s ca s thch ng, trong c ch thch ng l c ch c bn ca s hnh thnh tm l ngi. T , ng cho rng i tng nghin cu ca tm l hc chnh l: "nghin cu mi quan h gia cc quan h bn trong v quan h bn ngoi" v ng khng nh chnh l: Bn cht ca qu trnh thch ng ca c th [72]. Nm 1979, tc gi Golomstooc A. E. cng c nhng quan im ring v s thch ng ngh nghip. Trong cng trnh nghin cu ca mnh ng khng s dng thut ng "thch ng" m s dng thut ng "thch hp" ni ln s thch nghi c bit ca con ngi vi hot ng ngh nghip. c bit hn l, ng ch trng mt tnh cm ca qu trnh "thch hp ngh nghip" v coi nh mt thuc tnh ca nhn cch, ng cn ph phn cc quan nim truyn thng ch xem s thch ng nh l qu trnh lnh hi, thm nhp vo cc iu kin mi, ng thi ng nu ln l thuyt v s thch ng ngh nghip ph hp vi nhng ti liu thc nghim Tm l hc hin i. Tuy nhin, ng vn cha lm r c bn cht ca qu trnh thch ng ngh v cha gn vi mt ngh c th no [26]. Tc gi Cvaliep A. G. ch r: Trong x hi hin i, khi mc tch cc x hi ca SV b st gim, trong iu kin , nht thit phi xc nh c cc c ch nhm thc hin c hiu qu qu trnh thch ng ca SV, a ra c cc phng tin pht trin qu trnh ny, v do cn bin son ti liu phng php khoa hc cho cc nh gio dc bc i hc gio dc s thch ng cho SV, [83]. V vn ny, Ilin E. P. v Nhikitin V. A. cng khng nh rng: Tnh hiu qu ca qu trnh gio dc v vic xy dng sc kho o c v tm l trong qu trnh gio dc s ph thuc vo vn SV thch ng vi tc nh th no vi cc iu kin, hon cnh mi [81], [84]. Theo quan im ca Parxn J. th s thch ng c xem nh l hnh ng tng h mnh m vi mi trng bn ngoi, l mt trong nhng chc

9

nng thc hin h thng x hi, cng vi vic t ti mc ch v lu gi c ton b cc hnh mu (khun mu) [88]. Tc gi Vunphp B. D. khng nh qu trnh thch ng nh l s ho hp cc mi quan h ca con ngi vi xung quanh, l s gim cng thng cc mu thun gia con ngi vi xung quanh, l vic con ngi t c s cn bng x hi, l s khng nh bn thn trong cuc sng - tt c nhng iu t ra mc ch v ni dung ca nn gio dc thc hnh [79]. nh ngha ny khng nhm khm ph khi nim m ch cp n s cn bng mang tnh x hi v yu t ny nh hng nh th no n qu trnh thch ng m thi. Tc gi Ptrpxky A. V. rt quan tm n s thch ng x hi. ng cho rng, s thch ng x hi l qu trnh thch nghi tch cc ca c nhn hoc tp th (lp, nhm) vi cc iu kin vt cht, cc tiu chun v gi tr c xc nh ca mi trng x hi. Trong c nhn, tp th phi nm c cc tiu chun v gi tr ca mi trng trong qu trnh x hi ho, cng nh trong qu trnh thay i v ci to mi trng cho ph hp vi iu kin v mc ch mi ca hot ng [85]. Theo tc gi Duranp, s thch ng trong gio dc phi c xem xt nh l s tham gia ca c nhn vo mi trng vn ho x hi, nh l mt qu trnh m cc thng s ch yu ca tnh cch x hi ca c nhn phi din ra ph hp vi cc iu kin mi ca gio dc [80]. Nghin cu v s thch ng ngh nghip ca SV i hc, tc gi Xtliarenk L. . cho rng: SV l s tp hp nhiu ngi cng chung mc ch, phng hng, l phi nm vng kin thc v k nng ngh nghip bng s lao ng tr lc cn c. Gii SV c coi nh mt cng ng x hi mang nt c trng bi phng hng ngh nghip, bi s hnh thnh cc mi quan h ngh nghip trong tng lai, chng phn nh bn cht ng n trong vic la chn ngh ca SV [87]. Theo quan im ca tc gi Klimp E. A. th phn ln cc ngh nghip khng a ra c i hi tuyt i i vi con ngi. Vn tm kim ti nng ch xut hin trong la chn cc ngh c tnh sng to, ngh thut, cng

10

tc khoa hc, o to phi cng, nh gii phu; a phn cc ngh u c th ph hp vi nhng ngi c NL bm sinh bnh thng ch cn c thi gian hc tp t hoc nhiu l c th thch nghi c vi cng vic, tm c bn thn [82 tr.46 ]. Theo Tadevoxian E. V., s thch ng vi hot ng hc tp - ngh nghip l NL ca con ngi ci bin (ci t, ci to, bin i) c hiu qu v chim lnh i tng ca hot ng nhn thc mc nh ca tnh tch cc nhn thc m khng c s ri lon ng k no, [89]. Nghin cu ca tc gi Rxtunp A. Kh. v thch ng ngh ca SV nhn nh: S thch ng l mt qu trnh tip cn phc tp ca SV i vi cc iu kin v nhim v ca cc trng i hc, nh s rung ng v tm l v o c ca h nhm ph hp vi cc i hi mi ca hot ng. Vic nghin cu v tm kim cc yu cu v phm cht mu mc v gio dc x hi v tm l hc ca s thch ng ngh nghip buc chng ta phi nu ra nhng k vng sau y ca s thch ng gio dc x hi: - Phi xy dng cu trc thch ng gm 2 yu t lin quan vi nhau l: Nhu cu thch ng v tnh hung thch ng. - ng lc thch ng ngh nghip phi c duy tr, pht trin v c kt qu. - S thch ng ngh nghip cho php c nhn s dng cc kh nng hot ng ca con ngi. Vic phn tch l thuyt cho thy, cc yu t quan trng ca hot ng ngh nghip l phng hng ca c nhn trong mi trng x hi c th; xc nh c mc ch ng n, xy dng c cc nhim v ngh nghip; s kt hp cc gi tr ca kt qu hot ng - s thch ng ngh nghip ca cc nh chuyn mn lng lai bao gm mc am hiu ngh, ngha l kin thc v cc i hi ca ngh no , cng cc iu kin hot ng ngh nghip, to thun li cho s thch ng, gip thc y qu trnh nm vng ngh nghip mt cch t lp v khc phc c mi kh khn trong cng tc [86]. Trong Tm l hc khng th b qua nhng cng trnh ni ting Piaget J., Nh tm l hc nhn thc ngi Thy S, cc cng trnh nghin cu ca ng

11

v s pht trin tr tu ca tr cng cp n vn thch ng. ng cho rng: "Tr thng minh l mt s thch nghi", ng khng nh: "S thch nghi l mt s cn bng gia ng ho v iu ng". T , Piaget kt lun: Gio dc chnh l qu trnh gip a tr thch ng vi mi trng x hi ca ngi ln [46]. Cc tc gi Peter Creed, Tracy Fallon, Michelle Hood thuc trng i hc Griffith Australia c cng trnh nghin cu v Mi quan h gia thch ng ngh v mi quan tm v ngh trong gii tr. H tin hnh nghin cu 245 SV nm th nht v cc mi quan tm v ngh nghip, s thch ng ngh, xu hng v ngh,... Kt qu nghin cu ch ra rng: Thch ng ngh c mi quan h bn trong v c th b nh hng bi nhng nhn t u tin (K hoch xy dng ngh, khm ph ngh, xu hng ngh, s quyt nh ngh,). Nhng nhn t thch ng ngh c mi quan h ni hm v b nh hng bi nhiu nhn t khc, [73]. Tc gi Savickas M. L. c rt nhiu cc cng trnh nghin cu v ngh v thch ng ngh. Trong cc tc phm ca mnh, c bit trong bi vit " Measuring career development: Current status and future dereetion", ng nh gi rt cao vai tr ca thch ng ngh. ng coi nh l S trng thnh v ngh nghip, thm ch S thch ng ngh cn c gi tr hn c s trng thnh v ngh nghip. ng cho rng: Thch ng ngh biu hin s sn sng i mt vi tt c nhng cng vic c th d on c, L s tham gia vo nhng v tr ngh nghip khc nhau, s iu chnh sao cho ph hp p ng c nhng thay i v iu kin lm vic [75, tr.54 - 62], [76 tr.247 - 259], [77]. Super D. E., v Knasel E. G. trong nghin cu ca mnh cho rng: S pht trin ngh ca gii tr c pht trin gi m v s thch ng tr thnh mt NL chnh dn n s thnh cng v ngh nghip [78]. Ngoi ra, tc gi Rottinghaus, Day v Borgen nm 2005, trong mt cng trnh nghin cu ch ra rng: Thch ng ngh l xu hng m mi c nhn a ra kh nng ca bn thn xy dng v iu chnh k hoch ngh

12

nghip ca mnh, c bit l i mt vi nhng tnh hung khng bit trc. cp n tin trnh, tm quan trng ca mi quan h giao thoa gia mi trng lm vic v NL ca mi c nhn, nhn mnh n kh nng iu chnh v vn m mi c nhn phi i mt, kh nng xoay s vi nhng vn rc ri v ngh nghip,[74]. Tc gi Duffy R. D., v Blustein D. L. cng cho rng: Kh nng thch ng ngh c hiu nh l s t quyt nh v ngh, s t la chn ngh, t mong mun t c nhng kt qu nht nh v ngh, tm kim nhng trng hc ngh ph hp vi kh nng ca mnh,[71]. Khi qut cc nghin cu trn th gii v vn thch ng v thch ng ngh cho thy: Cc nghin cu ch yu dng li vic nghin cu nhng vn l lun chung v thch ng, thch ng hc tp, thch ng ngh ca SV v ngi lao ng. Cn thiu cc cng trnh nghin cu c th v NLT ngh ca SV s phm cng nh cc bin php pht trin NLT ngh cho SV. 1.1.2. Cc nghin cu trong nc Vit Nam, cc cng trnh nghin cu v thch ng ngh v thch ng ngh s phm cha c nhiu tc gi quan tm nghin cu. Cc cng trnh nghin cu v vn ny cn cha c h thng. Nm 1981, tc gi Bi Ngc Dung c ti: "Bc u tm hiu s thch ng ngh nghip ca gio vin Tm l - Gio dc". Trong , tc gi a ra mt s ch s khch quan v ch quan nh gi kh nng thch ng ngh nghip ca gio vin Tm l - Gio dc [15]. Nm 1982, tc gi Nguyn Ngc Bch vi ti: "Thch ng hc ng ca sinh vin s phm".Tc gi phn tch hin trng v s thch ng ca SV s phm, nhng yu t ch quan v khch quan nh hng n s thch ng . Lun im m tc gi a ra l: S thch ng vi trng hc v ngh nghip ca SV l qu trnh thch nghi, hi lng vi cc hot ng hc tp ngh nghip trong hon cnh nht nh [2].

13

Tc gi V Th Nho cng nhm nghin cu c ti cp b: "S thch nghi vi hot ng hc tp ca hc sinh tiu hc. Trong , tc gi phn tch ni dung: S thch nghi vi hot ng hc tp HS bc u tiu hc. Phn tch c im hin trng s thch nghi vi hot ng hc tp ca HS u bc tiu hc, nhng yu t nh hng chi phi n, xut mt s bin php nhm gip tr tiu hc nhanh chng thch nghi vi hot ng hc tp [44]. Tc gi Nguyn Vn H c nhiu cng trnh nghin cu gi tr v gio dc hng nghip v thch ng ngh, c bit vi tc phm "Thch ng S phm", tc gi a ra cc khi nim v thch ng, thch ng s phm, phn tch cc ni dung v hnh thnh kh nng thch ng v li sng cho SV s phm, hnh thnh kh nng thch ng v tay ngh trong qu trnh o to cho SV s phm: thch ng vi quy trnh ln lp, thch ng vi hot ng ging dy trn lp, thch ng vi hot ng thit k ni dung cng tc ch nhim lp, thch ng vi hot ng ng x trong cng tc gio dc, bn cnh , tc gi ra mt s gii php gip SV i hc thch ng vi ngh S phm [32], [33], [34]. Nm 2006, tc gi Nghim Th ng vi ti: "Nghin cu xu hng ngh S phm ca sinh vin Cao ng S phm Nh tr - Mu gio T 1", xy dng mt h thng l lun v ngh S phm ca SV CSP Nh tr - Mu gio, a ra mt s bin php nhm hnh thnh xu hng ngh S phm cho SV CSP nh tr mu gio [24]. Ngoi ra cn kh nhiu cc tc gi c cc cng trnh nghin cu, cc bi bo khoa hc v thch ng hc tp v thch ng ngh ca SV, nhng ch yu dng li vic m t cc biu hin tm l v thc trng ca thch ng ngh v thch ng hc tp ca SV [3], [22], [23], [30], [38], [51], [52],... Khi qut cc kt qu nghin cu trn c th rt ra kt lun: - Thch ng ni chung v thch ng ngh ni ring l vn c kh nhiu cc tc gi trn th gii i su nghin cu. Tuy nhin vn ny Vit Nam cn cha c quan tm nghin cu rng ri, cc cng trnh

14

nghin cu cn cha c h thng, cn nhiu khong trng c v l lun v thc tin. - Nhng kt qu nghin cu ch yu xoay quanh cc vn tm l ca s thch ng hc tp, thch ng ngh, mt s bin php gip cc bn tr, ngi lao ng thch ng ngh. Tuy vic nghin cu c th v NLT ngh s phm vn cn khong trng, song trong qu trnh tip cn, cc tc gi khi nghin cu v thch ng ngh u khng nh thch ng ngh l mt thuc tnh ca con ngi v cng l mt biu hin nng lc ca c nhn. - Nhng kt qu nghin cu ny c ngha thc tin rt to ln, gip cho th h tr v nhng ngi lao ng ni chung p ng nhng yu cu ca hot ng ngh nghip, to ra hiu qu tt nht trong lnh vc ny. Tuy nhin vic ng dng nhng kt qu nghin cu gip SV thch ng ngh trong cc trng chuyn nghip ni chung v cc trng CSP ni ring cn nhiu hn ch. - Trong lnh vc o to gio vin, lm th no gip SV s phm thch ng nhanh vi cc hot ng hc tp v rn luyn ngh nghip vn cn l vn kh mi m. iu ny mt ln na khng nh tnh cp thit ca vic trin khai vn nghin cu ca lun n. 1.2. CC KHI NIM C BN 1.2.1. Nng lc "Nng lc" (competency) - l mt trong nhng thnh t quan trng trong cu trc nhn cch. C tc gi cho rng: Ngi c nng lc (NL) l ngi t hiu sut v cht lng hot ng cao trong cc hon cnh khc nhau" [17]. Theo tc gi Phm Minh Hc, NL ni ln "ngi c th lm g, lm n mc no, lm vi cht lng ra sao. Thng thng ngi ta cn gi l kh nng hay "ti"". Di gc gio dc hc, chng ta c th xem xt NL l kt qu ca qu trnh gio dc, rn luyn ca c nhn, th hin nhng kin thc, k nng v thi ph hp c nhn c th tham gia hiu qu vo mt lnh vc hot ng nht nh. Nh vy, gc ny, ngi c NL lnh vc no th nht nh phi c tri thc k nng k xo trong lnh vc y, c thi tch cc vn dng tri thc k nng hiu qu vo cc hot ng. Tuy nhin c tri thc,

15

k nng cha th khng nh c nhn c NL hay khng, bi tri thc k nng y cha chc c hin thc ha trong hot ng. Vy NL di gc gio dc hc c th hin kt qu hot ng ca c nhn, kh nng vn dng tri thc, k nng tham gia c hiu qu trong mt lnh vc hot ng nht nh. NL c ngha l lun v thc tin to ln bi "s pht trin NL ca mi thnh vin trong x hi s m bo cho mi ngi t do la chn mt ngh nghip ph hp vi kh nng c nhn, lm cho hot ng ca c nhn c kt qu hn,... v cm thy hnh phc khi lao ng" [8]. 1.2.2. Thch ng Thch ng l khi nim c dng rng ri trong c khoa hc v i sng x hi, thng dng ng ngha vi thch nghi. Theo chng ti, "thch nghi" thng c dng vi ngha sinh hc, cn "thch ng" thng c dng trong hot ng tm l - x hi. C th coi "thch ng" l qu trnh bin i i sng tm l v h thng hnh vi c nhn p ng c nhng yu cu, i hi ca nhng iu kin sng mi v hot ng mi. Nh s "thch ng" ch th hnh thnh nhng cu to tm l mi, thm ch trong nhng iu kin nht nh c th ci bin li chnh mi trng sng. Nh vy, s "thch ng" c bt u thi im con ngi lm quen vi iu kin sng mi, hot ng mi v kt thc s hnh thnh c h thng ng x ph hp m bo cho c nhn hot ng v giao tip c kt qu. iu c ngha l: Cc ng x c trng ph hp vi yu cu, iu kin sng v kt qu hnh ng c nhn l ch s khch quan c bn nh gi trnh thch ng ca c nhn. 1.2.3. Ngh v ngh nghip Theo i t in ting Vit, ngh c hiu l "cng vic chuyn lm theo s phn cng ca x hi" [62]. C th hiu: Ngh l mt lnh vc hot ng lao ng m trong , con ngi s dng nhng tri thc, nhng k nng lm ra cc loi sn phm vt cht hay tinh thn no , p ng c nhng nhu cu ca x hi v bn thn.

16

Ngh nghip (career, profession, de carrire, ,...) theo ngha Latinh c ngha l cng vic chuyn mn c nh hnh mt cch h thng, l dng i hi mt trnh hc vn no thc hin hot ng c bn, gip con ngi tn ti v pht trin [33]. Tc gi Climv E. A. nh ngha: Ngh nghip l mt lnh vc s dng sc lao ng vt cht v tinh thn ca con ngi mt cch c gii hn cn thit cho con ngi c kh nng s dng lao ng ca mnh thu ly nhng phng tin cn thit cho vic tn ti v pht trin [7].

Cc ti liu nghin cu cho thy, dng nh khng c s phn bit rch ri gia khi nim ngh v khi nim ngh nghip. V vy, chng ti cho rng, khi nim "ngh" v "ngh nghip" cng c nhng kha cnh khc nhau, song cng khng nn tch bch ni hm hai khi nim , bi trong chng c s "cha ng" ln nhau, trong ngh c n cha "nghip", v c "nghip" nht nh phi c "ngh", cho nn ngi ta thng dng thut ng "ngh nghip" bi s song hnh gia chng. phng din thch ng, chng ti khng phn bit hai khi nim ny, bi s thch ng din ra trong c qu trnh hc ngh v hnh ngh, mt khc cho thy, chng c mi quan h an xen ln nhau (trong khi hc ngh vn c th hnh ngh, v khi hnh ngh vn phi tip tc hc ngh), cho nn chng ti coi hai khi nim thch ng ngh v thch ng ngh nghip u c ngha nh nhau, v chng ti gi chung l thch ng ngh. 1.2.4. Cu trc ca nng lc thch ng ngh , nng lc ngh v mi quan h gia chng Qua kt qu nghin cu, chng ti i n kt lun "NLT ngh" l mt dng NL c bit, bi cc l do sau: - Th nht, xt v bn cht, NLT ngh va c tnh cht ca mt NL chung, va mang nhng c im ca mt NL chuyn bit. N bao hm c nhng thuc tnh chung v tr tu v nhn cch, ng thi phi c nhng yu t tm l ph hp vi s thay i ca mt hot ng chuyn bit nht nh. - Th hai, NLT ngh c mi quan h cht ch vi NL ngh nghip. Do khi xem xt NLT ngh ta nn phn tch n da vo nhng yu cu c

17

bn v phm cht v NL ngh nghip, cn nhn nhn n nh mt NL c bit va mang tnh ph bin va mang tnh c o. Tc gi Phm Tt Dong nh ngha: NL ngh nghip l s tng ng gia nhng c im tm sinh l ca con ngi vi nhng yu cu do ngh t ra [9]. Tc gi Phm Minh Hc cng cho rng: Ni n NL lao ng v cng tc l ni ti tay ngh v o c [27]. Theo tc gi Mc Vn Trang th nng lc ngh nghip c cu thnh bi 3 thnh t : tri thc chuyn mn, k nng hnh ngh v thi i vi ngh. Gi tr ca ngh l tri thc chuyn mn, k nng hnh ngh, thi phc v, cng chnh l ci lm nn gi tr hng ho sc lao ng [56]. Qua nghin cu, chng ti xc nh cu trc ca NL ngh gm cc thnh t c bn:

- Tri thc v ngh. - K nng ngh. - Thi vi ngh - Mc (kt qu) thc hin cc hnh ng ngh (hnh ngh). Bn cnh , chng ti xc nh cu trc ca NLT ngh bao gm cc

thnh t: - Tri thc thch ng (p ng yu cu) ca ngh. - Mc vn dng cc k nng ngh linh hot trong cc tnh hung. - Mc tch cc trong rn luyn ngh. - S linh hot trong biu hin cc phm cht v NL ngh.

Qua phn tch, chng ti cho rng NL ngh v NLT ngh c mi quan h rt cht ch vi nhau, xt gc no th NLT ngh cng c coi nh mt NL ngh nghip, nhng n c bit ch n phi c biu hin c th trong mt lnh vc nht nh no ca NL ngh. (Khng c s thch ng chung chung m phi c s thch ng trong lnh vc c th ca hot ng ngh, v d thch ng vi hot ng dy hc, trong lin quan cht ch vi vic rn luyn cc NL dy hc ca ngi gio vin,...), v n khng nhng biu hin kh nng thay i v rn luyn cc NL ngh m cn biu hin kh nng thay i v rn luyn cc phm cht ngh.

18

Da trn vic cc khi nim, quan im ca cc nh khoa hc v thch ng ngh, nng lc, nng lc ngh, chng ti i n kt lun chung v nng lc thch ng ngh nh sau: NLT ngh l kh nng c nhn tch cc vn dng cc kin thc, k nng vo qu trnh rn luyn, thay i, ci to v sng to bn thn v mi trng, nhm p ng c nhng yu cu ca hot ng hc tp v rn luyn ngh nghip, trong cc iu kin v hon cnh khc nhau. Nh vy NLT ngh c th hin: - Mc n nh v hiu qu trong vic vn dng cc tri thc, k nng vo hot ng hc tp v lao ng ngh nghip. - Nhng tri thc k nng ny lin quan cht ch vi cc tri thc k nng ngh nghip v cc phm cht ngh nghip. - Th hin kh nng vn dng kin thc k nng ci to, sng to bn thn v mi trng cho ph hp vi yu cu ca hot ng hc tp v rn luyn ngh, p ng nhng yu cu v phm cht v NL ca ngh. - NLT ngh cho php c nhn thch nghi v t kt qu tt trong cc iu kin, hon cnh khc nhau ca hot ng ngh.

Nh vy mi ngh khc nhau s c nhng yu cukhc nhau v NLT ngh v lin quan cht ch vi NL ngh . 1.3. C S KHOA HC CA VIC PHT TRIN NNG LC THCH NG NGH 1.3.1. C s trit hc Khi xem xt c s trit hc ca s thch ng ngh, cn cp n hai nguyn l ca php bin chng duy vt l nguyn l v mi lin h ph bin v nguyn l v s pht trin. - Nguyn l v mi lin h ph bin cho php chng ta xem xt nh gi kh nng thch ng ngh ca c nhn trn nhiu gc , nhiu kha cnh, t yu t ch quan n khch quan, yu t bn trong c nhn v ngoi c nhn, phn tch c nhng mi lin h gia chng. iu ny gip ta c cch nhn bao qut, ton b i tng nghin cu v a ra nhng gii php hp l nng cao kh nng thch ng ngh cho h.

19

- Nguyn l v s pht trin: cho ta thy thc cht thch ng ngh l qu trnh c nhn hnh thnh v pht trin nhng k nng v NL gii quyt mt lot nhng mu thun trong hot ng ngh nghip, t thc y s pht trin cc phm cht ngh nghip, p ng nhng yu cu ca ngh. 1.3.2. C s sinh hc Trong cc tc phm, cc cng trnh nghin cu v sinh vt hc lm c s sinh hc cho vic hnh thnh pht trin NLT ngh, chng ti c bit lu cc l thuyt sinh hc ca Darwin v Palov [41], [47]. Theo hc thuyt tin ho ca Darwin, c th con ngi tn ti v pht trin lun phi iu chnh mnh cho thch nghi, thch ng vi nhng thay i ca mi trng sng. Xt v mt sinh hc, vi hc thuyt phn x c iu kin ca Palov, pht trin NLT ngh chnh l vic hnh thnh mt lot cc phn x c iu kin, gip cho c nhn thay i cc ng x, hnh vi, iu chnh hot ng ca mnh cho ph hp vi yu cu v iu kin hon cnh lun lun thay i ca hot ng ngh nghip. 1.3.3. C s tm l hc Qu trnh thch ng ngh phi da trn nhng c s tm l nht nh, nhng c im tm l c nhn v c im tm l la tui, cc chc nng tm l v cu to tm l hay ni mt cch ngn gn phi da trn nhng c im v thc ngh ca c nhn, bao gm cc c im v nhn thc, tnh cm, ch, k nng, k xo, i vi mt lnh vc ngh [29], [66]. Xt v mt tm l, nu c nhn c nhng c im tm l thun li thch hp vi mt ngh no (v nhn thc, k xo, ch,) th s thch ng din ra s d dng hn nhiu i vi c nhn khng c nhng c im tm l . V d, mt SV s phm rt say m, yu thch ngh S phm, y s l iu kin thun li cho s thch ng mi trng S phm ca SV din ra nhanh chng v d dng hn. Mt khc, khi tham gia vo mi trng ngh, l mi trng lun lun thay i, th c nhn , p ng vi yu cu ca hot ng ngh nghip, lun phi iu chnh hoc thay i nhng c im tm l, nhn cch cho ph hp vi s thay i .

20

Do vy, vic pht trin NLT thch ng ngh xt v mt tm l cng chnh l qu trnh hnh thnh nhng c im tm l, nhn cch c bn ph hp v p ng nhng yu cu lun lun thay i ca ngh. 1.3.4. C s x hi hc V mt x hi hc, s thch nghi, thch ng l qu trnh mi c nhn tip nhn c cc gi tr ca x hi, lnh hi cc gi tr v chun mc x hi, iu tit cc mi quan h x hi, xc nh v tr ca mnh trong nhng mi trng, hon cnh x hi nht nh. Xt cho cng, chnh l vic c nhn tham gia vo qu trnh x hi ho [13], [36], [66]. Nh vy, gc ny, pht trin NLT thch ng ngh chnh l chnh l vic c nhn to ra nhng hnh vi, ng x p ng mi yu cu ca mi trng v hot ng ngh nghip. Hnh vi, ng x rt linh hot v mi m, thm ch c kh nng thay i mi trng c im ca ngh, to ra gi tr mi cho x hi, khng nh v th x hi ca c nhn. 1.3.5. C s l lun gio dc hng nghip Vic quan tm ti qu trnh thch ng ngh ca SV khng th tch ri c s l lun gio dc, bi thch ng ngh l mt ni dung ca gio dc hng nghip, gio dc ngh trong cc nh trng. Gio dc hng nghip l mt h thng cc tc ng gio dc, nhm nh hng, hnh thnh v pht trin cc phm cht v NL ngh nghip cho ngi lao ng. Qu trnh ny mang tnh lin tc, lu di, c tnh linh hot, bao gm cc giai on c mi lin h cht ch vi nhau, l cc giai on: Gii thiu v tuyn truyn ngh; T vn ngh; Tuyn chn ngh; Thch ng ngh [32], [33].

Nh vy, thch ng ngh l giai on cui cng ca cng tc hng nghip v cng l giai on phc tp nht, i ni s n lc ca c nhn nhiu nht. Mi ngh i hi con ngi phi c kh nng thch ng nhng mc xc nh. Qua phn tch, chng ti cho rng, qu trnh thch ng ngh c th hin cc giai on sau:

21

- Thch ng trong mi trng hot ng hc tp - ngh nghip: y chnh l qu trnh thch ng ca HS, SV trong cc trng chuyn nghip, dy ngh. Trong mi trng ny, nhng yu cu v ngh, c im v ngh s c th hin r rng hn trong hot ng hc tp - rn luyn ngh nghip ca HSSV, c bit th hin trong cc mn c tnh cht nghip v, chuyn bit, th d vi SV k thut l cc mn hc thuc v k thut, vi SV s phm l cc mn Tm l - Gio dc v rn NVSP thng xuyn,... HSSV s bc u c th thch vi cc hot ng thc tp ngh, qua c s tri nghim u tin v ngh, khng nh gi tr ca ngh, gp phn cng c hng th v l tng ngh cho bn thn.

- Thch ng khi bt u tham gia hot ng lao ng ngh nghip theo s phn cng ca x hi: y l giai on hin thc ho tt c nhng kinh nghim, tri thc, hiu bit,... m c nhn c tip thu mi trng hc ngh, l giai on m nhng NL ngh nghip c bc l mt cch r rng nht, l lc c nhn tham gia trc tip vo hot ng thc tin v chu trch nhim trc x hi v cng vic ca mnh, cng l lc khng nh gi tr ca bn thn i vi x hi, vi ngh nghip. y l giai on rt kh khn, i hi c nhn kh nng thch ng cao, s vn dng sng to, linh hot nhng iu tip thu c trng chuyn nghip vo thc tin.

- Thch ng trong sut qu trnh lao ng ngh nghip: Thch ng l mt qu trnh lu di, din ra trong sut cuc i con ngi. Theo , thch ng ngh nghip cng s din ra trong sut qu trnh hot ng ngh nghip.

- Thch ng trong cc hon cnh di chuyn ngh: Chng ti cho rng, thch ng ngh khng c ngha l to ra s ph hp duy nht vi mt ngh nht nh no trong x hi, m thch ng ngh cn bao hm trong n kh nng thch ng ngay c khi con ngi di chuyn ngh. Trong hon cnh ny, NLT ngh li bc l kh nng linh hot, sng to trong vic vn dng nhng kinh nghim c ngh c ng dng hp l, hiu qu trong cng vic ngh mi. Chng ti cho rng kh nng ny s gip con ngi tr nn ch ng trong bt c hon cnh no.

22

Nhng phn tch trn cho thy, pht trin NLT ngh cho SV phi da trn nn tng ca l lun gio dc hng nghip, t xem xt cc iu kin, yu t gio dc, cc tc ng gio dc pht trin NLT ngh cho SV. 1.4. NHNG C IM, YU CU CA NGH DY HC 1.4.1. c im ngh dy hc

- Ngh dy hc (Lao ng S phm): l lnh vc hot ng lao ng ca ngi gio vin khi thc hin nhim v ging dy, gio dc nhm thc hin mc tiu gio dc.

c im ca ngh dy hc th hin c th nh sau: + Mc ch ca lao ng S phm: "Mc tiu gio dc l o to con

ngi Vit Nam pht trin ton din, c o c, tri thc, sc kho, thm m v ngh nghip, trung thnh vi l tng c lp dn tc v ch ngha x hi, hnh thnh v bi dng nhn cch, phm cht v NL ca cng dn, p ng yu cu xy dng v bo v t quc" [42]. V vy, mc ch ca lao ng S phm phc v cho mc tiu .

+ i tng ca lao ng S phm: i tng tc ng ca cc nh gio rt c bit - l nhn cch ca hc sinh (HS), l con ngi (ngi hc) khng th ng m tri li c thc, tch cc, ch ng, sng to. + Cng c ca lao ng S phm: Ngoi cc cng c lao ng thng thng nh: gio n, sch gio khoa, bng en, phng tin k thut v dng dy hc, gio vin c cng c lao ng c bn rt c bit l nhn cch ca chnh mnh, l phm cht v nng lc, c v ti ca gio vin. A.I.Ghecxen tng ni: "Khng nhng tri thc ca gio vin m c chnh nhn cch ca h cng nh hng su sc n th h tr". Do , gio vin phi khng ngng hc tp, rn luyn nng cao trnh nghip v, cc phm cht o c c nhn cch mu mc. + Sn phm ca lao ng S phm: Lao ng s phm ca gio vin to ra sn phm c bit, l nhn cch HS. Nh vy, nhng c im trn ca lao ng s phm mt mt lm cho lao ng s phm c ngha cao qu. Mt khc, i hi ngi gio vin v

23

c nhng SV s phm nhng phm cht o c, nhng yu cu v NL S phm, quan trng hn l phi c c nhng phm cht v NL ph hp vi yu cu ca ngh, th hin s thch ng i vi ngh. 1.4.2. Nhng yu cu v phm cht v nng lc ca ngi thy gio - Cu trc NLT ngh dy hc - V phm cht nhn cch, ngi thy gio cn c: Th gii quan khoa hc, l tng ngh nghip cao qu, yu hc sinh, yu ngh, c o c - li sng mu mc, trong sng,... - V nng lc s phm: bn cnh nhng NL chung, ngi thy gio cn c cc nng lc chuyn mn c bn: + NL dy hc: th hin kh nng hiu HS trong qu trnh dy hc, nm vng tri thc khoa hc chuyn mn, c nng lc t chc qu trnh dy hc t hiu qu, c NL x dng ngn ng, k thut dy hc v x l tnh hung trong qu trnh dy hc,... + NL gio dc: th hin cc NL c th ha mc tiu hnh thnh nhn cch HS, NL giao tip s phm v cm ha HS, NL huy ng cc lc lng gio dc cng tham gia vo qu trnh gio dc HS,... + NL t chc cc hot ng s phm: biu hin kh nng bit c v HS tham gia cc hot ng gio dc, gn kt HS thnh mt tp th thng nht, on kt, vn ng cha m HS, cc t chc on th v x hi tham gia vo qu trnh gio dc HS,... * Chun ngh nghip gio vin: Hin nay, c th ho nhng yu cu v phm cht v NL ca ngi thy gio, ph hp vi cc cp hc, bc hc, B gio dc v o to ban hnh Chun ngh nghip ca gio vin. l h thng cc yu cu v nhng lnh vc m ngi gio vin cn phi t p ng mc tiu ca bc hc. Tuy nhin, chun ngh nghip khng phi l mt quy nh cng nhc m c th c iu chnh ty theo nhng thit ch kinh t x hi, mc tiu gio dc, theo ng li i mi ca ng v nh nc [4], [5].

24

Vic nm chc Chun ngh nghip gio vin s gip cc thy c gio v c cc bn SV s phm sng t nhng yu cu x hi i vi ngh c th thay i iu chnh bn thn p ng vi nhng yu cu . - Cn c vo c im ngh dy hc, nhng yu cu v phm cht, NL ngi thy gio, chun ngh nghip gio vin, chng ti xc nh cu trc c bn ca NLT ngh dy hc bao gm cc thnh t sau: NLT vi vic t hc v hon thin cc phm cht nhn cch ca ngi gio vin trong x hi lun thay i; NLT vi qu trnh o to ngh trng s phm v s thay i ca hon cnh c nhn; NLT vi hot ng dy hc; NLT vi hot ng gio dc; NLT vi yu cu pht trin chuyn mn lin tc ca ngi gio vin; NLT vi thc t gio dc trng ph thng; NLT vi cc hot ng chnh tr - x hi. Cc thnh t ny c biu hin cc ni dung c th c trnh by phn 1.5.3. 1.4.3. Vai tr ca nng lc thch ng ngh i vi qu trnh hnh thnh, pht trin nhn cch v yu cu pht trin ngh nghip lin tc ca ngi gio vin Ngh dy hc l ngh c nhng yu cu v cc c im nhn cch. Mun p ng c nhng yu cu , ngi gio vin phi khng ngng hc tp, rn luyn, ni cch khc, l qu trnh pht trin ngh nghip lin tc v hon thin cc phm cht o c ngi thy gio. Trong qu trnh , vic pht trin NLT ngh chnh l yu t c bn gip cho qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch ngi thy gio t kt qu tt nht. Pht trin NLT ngh c vai tr quan trng i vi qu trnh hnh thnh v rn luyn nhng phm cht nhn cch ca ngi gio vin, l yu t c bn ngi gio vin c kh nng p ng nhng yu cu lun thay i ca hot ng ngh nghip; m bo cho s pht trin ngh nghip. trng S phm, vic pht trin NLT ngh s gip cc SV s phm nng cao nhn thc hiu bit v ngh, nhng yu cu ca ngh, hnh thnh v cng c lng tin, yu ngh, xy dng tm th sn sng tham gia vo thc t hot ng ngh nghip,... ng thi NL ny s gip SV nhanh chng thch nghi vi

25

mi trng hc tp v rn luyn trng S phm, t tch cc hc tp v rn luyn nhng phm cht nhn cch ca ngi thy gio trong tng lai. Khi hot ng cc c s gio dc, cc trng hc, NLT ngh li cng c ngha quan trng i vi ngi gio vin. Vic pht trin NL ny gip gio vin vn dng linh hot nhng kin thc c tip thu trng S phm vo thc t hot ng ngh nghip, ng thi khng ngng trau di cc phm cht ngi thy gio, nng cao trnh chuyn mn nghip v, p ng nhng yu cu ngy cng cao ca x hi i vi nhn cch ngi thy gio. Khi phn tch vai tr ca pht trin NLT ngh i vi qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch ngi thy gio, c bit ch trng vai tr ca n i vi qu trnh pht trin ngh nghip, pht trin chuyn mn lin tc ca ngi gio vin. Pht trin ngh nghip gio vin c hiu l s tng trng c v s lng v cht lng v kin thc v k nng dy hc - gio dc, p ng nhng yu cu t ra ngy mt nng cao ca hot ng gio dc. l mt qu trnh lin quan n c qu trnh o to ngh ca gio vin (trong cc c s o to) ln qu trnh lao ng ngh nghip ca h cc c s gio dc nhm pht trin nng lc chuyn mn v nng lc nghip v ca ngh s phm theo vai tr, chc nng ca ngi gio vin. Trong x hi hin i, c bit trong xu hng ton cu ha v hi nhp quc t, mi trng ngh nghip ca ngi gio vin lun thay i khng ngng v t ra nhng yu cu ngy cng cao i vi h. Vi s bng n ca nn kinh t tri thc, nhng ngun thng tin khoa hc v x hi rng ln phong ph, s nm bt ngy cng nhanh nhy v nhng yu cu ngy cng cao ca ngi hc,... i hi mi gio vin phi khng ngng hc hi, pht trin ngh nghip. iu ng ngha vi vic h phi c NL thch ng vi qu trnh - qu trnh pht trin ngh nghip, pht trin chuyn mn lin tc. V th pht trin NLT ngh m bo cho qu trnh pht trin ngh nghip lin tc ca ngi gio vin t hiu qu, p ng i hi yu cu lin tc thay i v ngy cng cao ca ngi hc v ca x hi. L thnh t quan trng i vi s hnh thnh v pht trin nhn cch ngi gio vin trong giai on hin nay.

26

1.5. PHT TRIN NNG LC THCH NG NGH CHO SINH VIN CAO NG S PHM 1.5.1. c im hot ng rn luyn ngh ca sinh vin Cao ng S phm Trong nh trng s phm, "ngh" ang c o to l mt "m hnh" ca ngh dy hc. N cha phi l mi trng gio dc ang din ra cc c s nh trng. Tuy nhin, vic tham gia rn luyn tch cc trong nh trng "m hnh" li c ngha quyt nh i vi SV, trang b cho cc em nhng kin thc, k nng c bn c th tham gia "hnh ngh" trong mi trng thc s sau ny. Nu p ng tt, cc em s d dng thch nghi hiu qu vi mi trng ngh nghip thc t sau khi tt nghip. "M hnh" o to ngh trng s phm quy nh n c im ring trong hot ng rn luyn ngh ca SV CSP. Mc ch hot ng rn luyn ngh ca SV CSP l: c kin thc chuyn mn v k nng thc hnh c bn v ngh dy hc, c kh nng gii quyt nhng vn thng thng thuc chuyn ngnh s phm,... Ni dung rn luyn ngh ca SV CSP l: trau di tri thc chuyn mn, vn ha s phm, hiu bit x hi, rn luyn cc phm cht nhn cch ngi gio vin, rn luyn nng lc, k nng s phm,... Phng php rn luyn ngh ca SV CSP l: ch trng phng php t hc, t gio dc, tham gia tch cc vo cc hot ng rn NVSP thng xuyn v cc hot ng thc t trng ph thng,... Mi trng rn luyn ngh ca SV CSP l mi trng o c c bit vi nhng yu cu cao ca x hi. Cc hnh thc tham gia hot ng rn luyn ngh ca SV CSP rt phong ph a dng, gn lin vi cc hot ng hc tp v gio dc SV trng CSP nh rn luyn cc k nng s phm trn lp, nh, theo nhm, t, cc hnh thc t chc cu lc b, seminar, trong cc hot ng x hi, trong thc tin gio dc, trong nghin cu khoa hc,... Trong qu trnh hc tp v rn luyn ngh trng s phm, ng c c ngha rt quan trng i vi kt qu hot ng ca SV. Nhng ng c ny s l nhng ng lc thi thc SV tham gia tch cc vo cc hot ng rn

27

luyn ngh, vt qua mi kh khn, p ng nhng yu cu ca hot ng rn luyn ngh nghip. Nhng ng c tch cc cn phi xy dng SV l cc ng c hc tp ng n, hc "v ngy mai lp nghip", v "s nghip xy dng t nc giu mnh, v mt x hi cng bng, dn ch, vn minh" [25, tr.6], ng c thnh t, ng c ngh nghip,... cn xy dng thi hc tp tch cc, c thc t gic, ch ng, c tinh thn cu th, khim tn, hc hi v s n lc ch trn con ng rn luyn ngh nghip ca mnh. 1.5.2. Thch ng ngh dy hc trong mi quan h vi s ph hp ngh dy hc Qu trnh hc ngh xt n cng chnh l qu trnh c nhn tch cc rn luyn cc phm cht, nng lc, cc c im tm - sinh l hng ti s ph hp ngh. S ph hp ngh c xem nh l s ha hp, s n khp, s tng xng trong cp "Con ngi - Ngh nghip", m c th l s tng ng gia nhng phm cht, c im tm - sinh l ca con ngi vi nhng yu cu c th ca cng vic trong ngh i vi ngi lao ng c th kt lun v mc ph hp ngh ca ngi . S ph hp ngh thng c th hin ba du hiu c bn l: m bo tc lm vic, tc m bo c yu cu v s lng cng vic theo nh mc lao ng; m bo chnh xc ca cng vic, th hin cht lng sn phm; Chng ch nh ngh, Nh vy, qu trnh thch ng ca SV CSP vi ngh dy hc xt n cng chnh l qu trnh SV tch cc hc tp, rn luyn, thay i nhng c im tm - sinh l ca bn thn tin dn n s ph hp vi ngh dy hc. Trong qu trnh , chng ti nhn mnh n s "hng ti" v "tin ti" s ph hp ngh qua hot ng rn luyn ngh, ch khng t vn SV "t ti" s ph hp ngh hon ton. Bi th nht SV cha thc s tham gia vo hot ng ngh nghip nn khng th nh gi s ph hp hon ton, th hai trong thc t s ph hp ngh mt cch tuyt i ch l l tng, l ci "ch" c nhn vn ti, rt kh c th t ti s ph hp tuyt i. V mi quan h ny, chng ti cho rng s thch ng ngh dy hc ca SV c th hin qu trnh SV tch cc hc tp rn luyn, thay i nhng c im tm - sinh l hng dn ti s ph hp ngh dy hc trong tng

28

lai. Tuy nhin, c mc "ph hp ngh" nht nh, c nhn cha chc "thch ng" vi ngh. V d, mt ngi c nhng c im ph hp vi ngh dy hc: Ngn ng lu lot, c c quan st, vit ch p,... song c nhn khng c hng th vi ngh dy hc, khng tch cc rn luyn v s dng nhng c im "ph hp" vo vic "hc ngh" hoc "hnh ngh" dy hc th cng khng th p ng nhng yu cu ca ngh, tc khng "thch ng" vi ngh. Cho nn trong thc t c ngi c nhiu c im ph hp vi ngh ny nhng li hot ng ngh khc, ngha l phi "thch ng" vi ngh khc,... Tuy nhin, chng ti khng nh rng: nu SV c cng nhiu nhng c im "ph hp" vi ngh dy hc v cng tch cc "thay i" c nhng c im "ph hp" y th s cng thun li cho s "thch ng" ngh dy hc ca SV. V vy, thch ng ngh v ph hp ngh c mi quan h rt mt thit, l mi quan h b sung tng h cho nhau, ci ny thc y ci kia v to iu kin cho ci kia pht trin. 1.5.3. Cc ni dung pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin Cao ng S phm Cn c vo c im yu cu ca ngh dy hc, cc phm cht v NL ca ngi gio vin, cc chun o to gio vin h tiu hc v THCS, chng ti xc nh cu trc NLT ngh dy hc vi cc ni dung v tiu ch nh gi c th nhm pht trin NLT ngh cho SV CSP. Ni dung ny cng th hin nhng c im chung nht trong NLT ngh ca SV CSP h o to gio vin tiu hc v THCS. i. Pht trin nng lc thch ng vi vic t hc v hon thin cc phm cht nhn cch ca ngi gio vin trong x hi lun thay i SV CSP, ngi s tham gia vo qu trnh gio dc HS trong tng lai, vi t cch l ngi lao ng chu s tc ng ca nhng yu cu lun thay i ca x hi, vi sn phm lao ng c bit l nhn cch HS, cn phi c kh nng thch ng vi s thay i , p ng nhng yu cu cao v "cht lng sn phm" (nhn cch HS). SV cn khng ngng hc hi, sng to, hon thin cc phm cht nhn cch p ng nhng yu cu x hi v "cht lng" ngi lao ng (s l ngi gio vin trong tng lai), cng cn

29

nhn thc r bn cht s pht trin ca x hi trong giai on hin nay, nhng u im cng nh mt tri ca n c s p ng v thch nghi cho ph hp, khng b nh hng bi mt s mt tri nn kinh t - x hi trong hot ng gio dc. Vi ni dung ny, chng ti xin a ra cc tiu ch nh gi s thch ng nh sau: - Mt l: Nhn thc c nhng yu cu cao v lun thay i ca x hi v phm cht o c ngi thy gio (tuyt i mu mc, yu ngh yu ngi, li sng trong sng, l tng ngh cao p,). - Hai l: Lun tip cn vi phng php hc tp mi, c kh nng t gio dc v rn luyn cc phm cht nhn cch ngi thy gio... - Ba l: C kh nng p ng nhng i hi cao ca x hi i vi SV s phm (cch n mc, ng x, tc phong,...). - Bn l: T ch, thch nghi vi mi trng o c c bit trng s phm v ngh dy hc. - Nm l: Nhn thc v c kh nng lm ch di nhng tc ng tiu cc ca x hi. ii. Pht trin nng lc thch ng vi qu trnh o to ngh trng s phm v s thay i ca hon cnh c nhn Khi vo trng S phm, SV phi lm quen vi mi trng mi, vi nhng iu kin hot ng mi c nhiu im khc bit so vi trng ph thng. Nhim v ca SV ch yu l tip thu cc kin thc v chuyn mn v rn luyn tay ngh. iu ny lm cho khng t SV lng tng, b ng khi tham gia cc hot ng. Nhiu SV cm thy ht hng v kh thch nghi vi mi trng mi, iu ny nh hng khng nh n thi ngh nghip cng nh kt qu hc tp ca SV. V vy, SV cn c NLT vi c im mi trng, qu trnh o to ngh trng, vi cc ni dung chng trnh o to, vi hnh thc o to, vi phng php v hnh thc t chc hc tp mi (nh hc theo tn ch, nghin cu khoa hc, nghip v s phm, thc tp s phm,...). Mt khc, mi SV CSP u c mt hon cnh c nhn khc nhau, bao gm cc yu t v sc khe, iu kin kinh t, iu kin hc tp c nhn,

30

tham gia vo hot ng rn luyn ngh nghip t hiu qu, SV cn phi thch ng vi s thay i ca hon cnh c nhn, thm ch c kh nng ci to hon cnh c nhn thun li cho hot ng rn luyn ngh nghip. Vi ni dung ny, chng ti a ra cc tiu ch nh gi s thch ng nh sau: - Mt l: Tm hiu v thch nghi vi chng trnh o to ngh trng CSP (Khung chng trnh, cc mn c s, mn chuyn ngnh, mn nghip v,...). - Hai l: Tm hiu v thch nghi vi cc hnh thc, ni dung, phng php hc tp trng CSP.

- Ba l: Thch nghi nhanh vi cnh quan mi trng, k tc x, nh tr, tm hiu c s vt cht, dng dy hc, thit b dy hc,... trng CSP.

- Bn l: Bit t ch trong sinh hot c nhn, khc phc nhng kh khn v vt cht v tinh thn. iii. Pht trin nng lc thch ng vi hot ng dy hc

Sinh vin s phm trong tng lai s l thy c gio vi nhim v c bn l tham gia hot ng ging dy. V vy, chun b nhng iu kin cn thit cho vic thc hin nhim v ny, sinh vin s phm phi lm quen vi cc hnh thc t chc v thc hin k hoch, hot ng dy hc ca ngi thy gio. y l cng vic c th khc bit ca sinh vin s phm so vi sinh vin nhng trng khc.

Vi ni dung ny, chng ti a ra cc tiu ch nh gi s thch ng nh sau:

- Mt l: Nm vng kin thc v hot ng dy hc, tch cc tm hiu cc mn Tm l - Gio dc hc, cc mn chuyn ngnh. - Hai l: Thng xuyn tp ging, thit k gio n, gia cng ti liu hc tp. - Ba l: Tch cc rn luyn kh nng ngn ng, thuyt trnh, k nng t chc, k nng vit ch p, lp k hoch dy hc,... - Bn l: Lm quen, tm hiu v vn dng cc phng php dy hc, phng tin v hnh thc t chc dy hc trong tp ging. - Nm l: C nng lc kim tra nh gi trong qu trnh dy hc.

31

iv. Pht trin nng lc thch ng vi hot ng gio dc Nhim v ca ngi thy gio khng nhng truyn t tri thc cho hc

sinh m cn hnh thnh, pht trin nhng phm cht nhn cch tt p cho cc em, gip cc em c kh nng ho nhp v tham gia tch cc vo cc hot ng x hi, tr thnh ngi c ch cho x hi. V vy sinh vin s phm, khng nhng c nhim v tch lu rn luyn tri thc chuyn mn m cn tch lu rn luyn tri thc v gio dc con ngi. Cho nn, nhanh chng thch ng vi mi trng ngh rng ln phc tp vi nhim v gio dc nhn cch hc sinh sau ny, ngay t trng s phm, sinh vin cn c nng lc thch ng vi cc hot ng gio dc v t chc cc hot ng gio dc cho hc sinh.

Cc tiu ch nh gi s thch ng ni dung ny c chng ti xc nh: - Mt l: C kin thc v hot ng gio dc, tm hiu cc hot ng gio dc ph thng trn c l thuyt v thc tin. - Hai l: C k nng thit k cc hot ng gio dc (Hp, vn ng cha m HS, cc t chc x hi, cc chng trnh gio dc chm sc tr em, tuyn truyn phng chng HIV-AIDS,...). - Ba l: Linh hot trong giao tip ng x, kho lo khi ng x vi thy c, bn b,... d on hnh ng, suy ngh ca ngi khc. - Bn l: C th gii thch, thuyt phc hoc cm ho ngi khc trong nhng trng hp cn thit. - Nm l: C k nng kim tra nh gi trong gio dc. v. Pht trin nng lc thch ng vi yu cu pht trin chuyn mn lin tc ca ngi gio vin X hi hin i t ra nhng yu cu ngy cng cao i vi con ngi, i hi con ngi phi lun lun thay i p ng, thch nghi, pht trin v ci to th gii, bn thn. Yu cu pht trin chuyn mn lin tc ngi gio vin l yu cu khch quan ca x hi hin i, ng thi cng l yu cu ch quan ca ngi gio vin, khi h nhn thc c tm quan trng v ngha ca vn bi dng pht trin chuyn mn lin tc i vi cht lng hiu qu hot ng ngh nghip ca bn thn. Do vy, vi SV CSP, mt trong nhng ni dung c bn pht trin NL thch ng ngh chnh l pht trin NLT vi yu cu pht trin chuyn mn lin tc ca ngi gio vin.

32

Cc tiu ch nh gi s thch ng ni dung ny bao gm: - Mt l: Nhn thc nhanh chng nhng yu cu ca ngh hin ti v tng lai. - Hai l: Cp nht nhng thng tin v ngh trong nc v trn th gii. - Bn l: Sn sng thay i, rn luyn p ng yu cu lun thay i ca ngh. - Nm l: S dng tt ngoi ng v tin hc, cc phng tin k thut hin i phc v hot ng chuyn mn. - Su l: C k nng tm vic lm v t to vic lm. - By l: C kh nng di chuyn ngh trong nhng trng hp cn thit. vi. Pht trin nng lc thch ng vi thc t gio dc trng ph thng

Mi bc hc u c nhng yu cu khc nhau trong cc hot ng dy hc v gio dc. Gio vin bc hc phi nm chc nhng c im hot ng dy hc v gio dc, nhng c im tm l ca hc sinh, iu khin c cc mi quan h giao tip. Do sinh vin h CSP cn nhn thc su sc vn ny thc trch nhim ngha v ca mnh khi tham gia vo mi trng ngh nghip. Cn c nhng hiu bit su rng v c im mi trng gio dc trng ph thng, nm chc c im tm l hc sinh, cc ni dung kin thc c bn, cc hnh thc t chc v cc phng php dy hc v gio dc c bn trng ph thng. Nm chc nhng yu cu sinh vin s nhanh chng thch ng khi i thc tp v tham gia ging dy.

Cc tiu ch nh gi s thch ng ni dung ny c xc nh nh sau: - Mt l: C kin thc, hiu bit thc t v mi trng v iu kin gio dc ph thng. - Hai l: Hiu bit tm l hc sinh ph thng. - Ba l: Hiu bit thc t v ni dung, phng php v hnh thc t chc dy hc v gio dc ph thng. - Bn l: Nm bt kp thi nhng yu cu, i hi gio dc bc ph thng. - Nm l: Vn dng hiu bit v k nng thc hin hot ng dy hc v gio dc ph thng.

33

vii. Pht trin nng lc thch ng vi cc hot ng chnh tr - X hi Sau ny, sinh vin s phm s tr thnh thy c gio, nhng ngi

khng nhng s l ch th ca hot ng gio dc trong trng ph thng m cn l cu ni gia gia nh, nh trng v x hi. Do , sinh vin s phm phi c nng lc thch ng v lm quen vi cc hot ng chnh tr - x hi ngay trong qu trnh hc tp rn luyn trng s phm. Vic pht trin nng lc ny s gip sinh vin t tin v vng vng hn rt nhiu khi tham gia vo hot ng gio dc thc tin sau ny.

Cc tiu ch nh gi s thch ng ni dung ny c xc nh: - Mt l: Cp nht cc tri thc x hi, hiu bit v cc on th x hi, cc hot ng x hi (hot ng t thin, nhn o). - Hai l: Am hiu v c im kinh t - vn ha a phng. - Ba l: Huy ng cc lc lng x hi tham gia vo cc hot ng gio dc (Hp tc, thuyt phc cc on th, t chc x hi vo hot ng ca lp, trng,...). - Bn l: Thit k cc hot ng x hi phc v mc ch gio dc (Thit k mt chng trnh hot ng t thin, giao lu HS ngho vt kh, gio dc k nng sng cho HS,...). Nh vy, t nhng phn tch trn c th tng kt thnh h thng cc ni dung pht trin NLT ngh cho SV CSP bng s sau:

Hnh 1.1. S biu din ni dung pht trin NLT ngh cho SV CSP

Ni dung pht trin NLT ngh cho SV CSP

NLT vi vic t hc v hon thin cc phm cht nhn cch ca

ngi thy gio trong x hi lun thay i

NLT vi s

thay i ca hon cnh c nhn v

mi trng o to ngh trng

s phm

NLT vi hot ng

dy hc

NLT vi hot ng

gio dc

NLT vi yu cu pht

trin chuyn

mn lin tc ca ngi gio vin

NLT vi thc t gio dc trng

ph thng

NLT vi cc

hot ng

chnh tr - X hi

34

1.5.4. Cc mc pht trin nng lc thch ng ngh ca sinh vin Cao ng S phm Cn c vo nhng mc biu hin cc tiu ch nh gi trong ni dung pht trin NLT ngh ca SV CSP, chng ti a ra 4 mc pht trin NL ny nh sau: - NLT ngh mc thp: mc ny, nhng biu hin trong cc tiu ch nh gi ni dung pht trin NLT ngh ca SV khng c th hin r rt, khng thng xuyn, ch i khi c th hin trong nhng tnh hung nht nh. SV cha tch cc trong hc tp rn luyn ngh nghip, s thiu linh hot v th ng trong cc hon cnh thch ng. - NLT ngh mc trung bnh: SV c nhng biu hin ca NLT mc trung bnh, nhng cha tch cc, cha hiu qu, c th thch nghi v lm quen vi mi trng hc tp v rn luyn ngh nghip song kt qu ch mc bnh thng, cha c s nhanh nhy, s thay i kp thi p ng nhng yu cu ca hot ng. - NLT ngh mc cao: Nhng biu hin mc ny cho thy SV c kh nng thch ng vi cc hot ng hc tp v rn luyn ngh nghip mt cch kh d dng, c phn x nhanh vi nhng bin i v yu cu ca cuc sng v hot ng rn luyn ngh nghip, t kt qu tt trong cc lnh vc hot ng trng S phm. - NLT ngh mc rt cao: y l mc cao nht ca NLT ngh ca SV, th hin s linh hot sng to, tnh tch cc rt cao ca SV trong cc hot ng hc tp v rn luyn ngh nghip. mc ny SV khng nhng c kh nng thch nghi lm quen m cn c kh nng thay i, sng to ci to hon cnh v bn thn cho ph hp vi s bin i v yu cu ca hot ng ngh nghip. 1.5.5. Cc yu t nh hng n s pht trin nng lc thch ng ngh ca sinh vin Cao ng S phm

Trong qu trnh hc tp rn luyn trng CSP, SV chu nh hng tc ng ca nhiu yu t bn trong v bn ngoi, khch quan v ch quan.

35

Qua qu trnh tm hiu nghin cu, chng ti phn tch s nh hng ca cc yu t nh sau: i. Cc yu t khch quan - nh hng ca cc ging vin: Thy c gio l ngi trc tip tin hnh qu trnh ging dy, gip SV hc tp v rn luyn cc phm cht v NL ngh nghip. H cng chnh l nhng ngi hn ai ht hiu c nhng kh khn ca SV, u nhc im ca SV, gip SV lm quen, thch nghi vi hon cnh sng mi trng chuyn nghip. Chnh v vy, thy c gio chnh l yu t nh hng rt ln n cht lng gio dc SV cng nh NLT ngh ca SV. - Ni dung, chng trnh, phng php v hnh thc t chc dy hc, gio dc trng CSP: y l nhng yu t nh hng trc tip n cht lng o to ngh trng CSP ni chung v kh nng thch ng ngh ca SV s phm ni ring. Vic thc hin ni dung, phng php v hnh thc t chc dy hc, gio dc hp l, ph hp vi trnh nhn thc, kch thch hng th hc tp, cng c lng yu ngh, to iu kin c hi cho cc em th hin s sng to trong rn luyn ngh s gip SV d dng thch nghi vi cc iu kin hc tp t pht trin NLT ngh. - Mn Rn luyn NVSP thng xuyn: Trong trng CSP, cc mn hc u c ngha nht nh trong rn luyn ngh nghip ca SV s phm, nhng mn Rn luyn NVSP thng xuyn l mn hc c ngha c bit trong vic pht trin NLT ngh cho SV. Rn luyn NVSP thng xuyn cung cp cho SV mt h thng nhng kin thc v k nng, nhng yu cu v phm cht NL ngi thy gio, nhng kin thc nht nh v vn ho s phm v ngh S phm, nhng lnh vc rn luyn cn phi thc hin i vi SV s phm. y c coi l mn nghip v khng th thiu v c tnh cht c th i vi SV s phm. Do vy, hiu qu ca mn hc ny c ngha rt ln i vi s thch ng ngh ca SV s phm. - Vic tham gia vo cc hot ng trng ph thng: Bn cnh mn Rn luyn NVSP thng xuyn, hot ng rn NVSP ca SV cn bao gm cc qu trnh thc tp, thc t v thc hnh trng ph thng. Nh vic

36

tham gia vo cc hot ng TTSP, thc hnh, thc t, SV c sng t l thuyt, c c hi so snh v p dng l thuyt vo thc tin, s linh hot trong t duy khi vn dng nhng iu hc trn ging ng vo thc t ph thng phong ph a dng. iu ny gip cho qu trnh thch ng ngh nghip ca SV tr nn d dng hn. - Cc phng tin thng tin i chng (Sch bo, truyn hnh, phim nh...). Tuy khng phi l yu t c bn, song cc phng tin thng tin i chng cng nh hng nht nh ti kh nng thch ng ngh ca SV s phm. Nhng thng tin khc nhau, nhng tm gng tt hay cc phn nh tiu cc v cc thy c gio, nhng quan im, chnh sch i vi ngnh s phm, c phn nh trn cc phng tin thng tin i chng t nhiu cng nh hng n hng th ngh nghip, nim tin, l tng ngh nghip v t nh hng n mc tch cc trong qu trnh rn luyn ngh, lm quen v thch ng vi ngh ca SV s phm. - Mi trng v iu kin hc tp: SV c hc tp rn luyn trong mt mi trng c th, vi nhng iu kin c s vt cht c th nh ging ng, trang thit b hc tp, th vin, k tc x, sn chi, Nu cc iu kin ny y , m bo thun li cho hot ng hc tp v rn luyn ca SV th s gp phn to iu kin cho s thch ng ca SV din ra d dng hn. - S gip ca bn b, ngi thn: Trong qu trnh hc tp v rn luyn ngh nghip, SV s gp khng t nhng kh khn. Kh khn c th l v hc tp, v ti chnh, v tm l hay giao tip, Nhng kh khn ny khng phi lc no SV cng c th t gii quyt c v khng phi lc no vic gii quyt ca SV cng ng, do vy, s h tr t pha bn b, ngi thn cng c ngha rt ln v l ngun ng vin h tr SV vt qua kh khn, thch ng vi cuc sng v hot ng rn luyn ngh nghip. - Truyn thng gia nh: Nu trong gia nh SV s phm c b, m, anh, ch, lm ngh dy hc th cng c s nh hng ca h i vi qu trnh rn luyn ngh ca SV, trong s truyn t kinh nghim gia nh cng l yu t gip SV t tin, d thch ng hn i vi qu trnh hc tp v rn luyn ngh.

37

ii. Cc yu t ch quan - Cc yu t sinh hc, th cht: Qua nghin cu cho thy, nhng yu t v mt sinh hc, t cht cng nh hng nht nh n kh nng thch ng ngh ca SV s phm. Th d nu SV c c im cu to thanh qun tt thun li cho vic pht m chun, m vc tt, ging ni trm m d nghe,... cng l mt yu t thun li cho SV trong vic tp ging, d lm quen, d thch ng vi vic s dng ngn ng trong ging dy v gio dc. - thc ca bn thn v gi tr ngh dy hc: hnh thnh v pht trin NLT ngh dy hc, SV cn thc su sc v gi tr ca ngh. iu ny th hin nhn thc su sc ca SV v gi tr ngh dy hc, nhng phm cht v NL ca ngi thy gio, c tnh cm vi ngh, yu ngh, c nim tin vi ngh, n lc c gng, sn sng thay i hnh vi ng x, thay i bn thn p ng yu cu ca ngh. Tt c nhng yu t ny chnh l ni lc c bn SV thch ng v pht trin NLT ngh. - ng c, l tng, hng th ngh nghip: Vic xc nh ng c ngh nghip ng n, c l tng v ngh, c hng th vi ngh cng l nhng yu t quan trng nh hng n s pht trin NLT ngh ca SV CSP. Nu SV s phm c ng c tch cc trong hc tp, rn luyn ngh nghip (v d ng c mong mun tr thnh gio vin gii phc v cho x hi, ng c thnh t,...) th s l yu t thun li cho s pht trin NLT ngh ca SV. Bn cnh , nu SV c l tng v ngh, c hng th, yu thch ngh dy hc,... cng l nhng nhn t thun li gip SV thch ng ngh. - Tri thc k nng k xo c SV: Khi vo trng CSP, mi SV s phm c nhng trnh nht nh v tri thc k nng k xo, iu s nh hng n qu trnh hc tp v thch ng ngh nghip ca SV, to thun li cho qu trnh hc tp v rn luyn ngh ca SV. - Tnh tch cc t gic, sng to trong hc tp v ch rn luyn ngh: NLT ngh i hi SV kh nng t gic, tnh tch cc sng to cao trong hc tp, ch n lc vn ln khc phc kh khn, ci to hon cnh, ci to bn thn p ng yu cu ca hot ng rn luyn ngh nghip. Cng tch cc

38

sng to, NLT ngh ca SV s cng c nng cao v thun li cho SV trong hc tp ngh cng nh hot ng ngh sau ny. 1.5.6. Cc con ng pht trin nng lc thch ng ngh cho sinh vin Cao ng S phm i. Pht trin nng lc thch ng ngh thng qua vic i mi chng trnh o to trng Cao ng S phm

Vi mt chng trnh o to hp l, linh hot, lun c s iu chnh cho ph hp vi thc tin v yu cu x hi, th hin qua ni dung, chng trnh o to cc mn hc (vic sp xp cc mn chung, mn c s, mn chuyn ngnh,), vic phn b cc phn thc hnh, cc chng trnh rn NVSP thng xuyn v TTSP, cc hot ng h tr trong rn luyn ngh cho SV, s l nhng yu t c bn gip SV nhanh chng thch nghi v t hiu qu tt trong qu trnh hc tp v rn luyn ngh nghip, t c s nn mng cho vic rn luyn cc phm cht v NL ngh nghip ca SV, gip cc em t tin v tch cc trong vic lnh hi cc tri thc v k nng ngh nghip. ii. Pht trin nng lc thch ng ngh thng qua hot ng rn luyn nghip v s phm thng xuyn

NVSP l ni dung hc c trng ca ngnh s phm, l mt trong nhng tiu ch quyt nh hiu qu v cht lng o to trng s phm. Quyt nh v "Chng trnh rn luyn NVSP thng xuyn" do B Gio dc ban hnh nm 1985 c xem l hnh lang php l thit lp mt m hnh o to NVSP c h thng. Trong qu trnh pht trin, hot ng ny cc trng s phm cng lun c s thay i p ng nhng yu cu mi ca nhim v o to gio vin. Vic t chc cho SV tham gia hiu qu vo cc hot ng rn luyn NVSP thng xuyn (tp ging, thi NVSP, hc mn Rn luyn NVSP thng xuyn, tham gia TTSP,...) c ngha c bit quan trng i vi vic rn luyn cc phm cht v nng lc ngh nghip ca SV, t to iu kin ti u cho s thch ng ngh ca SV s phm. Cho nn, rn luyn NVSP thng xuyn chnh l con ng c bn nhm gip SV thch ng ngh.

39

iii. Pht trin nng lc thch ng ngh thng qua cc hot ng x hi Ngoi nhim v hc tp, vic t chc cho SV tch cc tham gia vo cc

hot ng x hi nh phong tro tnh nguyn, hin mu nhn o, quyn gp gip nhng ngi c hon cnh kh khn, ng h cc bn SV ngho vt kh, phng chng thuc l, an ton gio thng, phng chng HIV - AIDS, u c ngha nht nh gp phn rn luyn cc phm cht v NL ngh nghip cho SV. Gip cc em c iu kin hiu bit v i sng x hi rng ln, xc nh thc trch nhim ca mnh i vi x hi, lm quen vi vic thit k, t chc cc hot ng x hi,... l nhng yu cu quan trng cc em vng vng khi bc vo hot ng ngh nghip sau ny - vi t cch l ngi gio vin tham gia vo cc hot ng x hi v t chc cc hot ng x hi cho HS. iv. Pht trin nng lc thch ng ngh thng qua cc hot ng ca on, Hi sinh vin v cc hot ng khc

Hot ng on, Hi SV to c hi SV s phm rn luyn bn thn mnh, bi dng cc k nng nh: k nng sp xp, gii quyt cng vic mt cch khoa hc, k nng giao tip, k nng vit, k nng ni, y l nhng cng c hu hiu phc v cho hot ng ngh nghip ca ngi gio vin sau ny. Tham gia vo cc hot ng ca on, Hi SV s gip SV cm thy mnh bn lnh, t tin v trng thnh hn v nhiu mt. V th, vic t chc cho SV s phm c iu kin, c hi tham gia vo cc hot ng b ch, thit thc ca on, Hi SV cng l con ng hu hiu nhm gip SV thch ng ngh.

Bn cnh , cc hot ng khc nh hot ng gio dc ngoi gi ln lp, tham gia cc cu lc b, tham quan hc tp, tham gia cc d n gio dc... cng gp phn to mi trng phong ph, a dng v hp dn SV s phm rn luyn cc phm cht v NL ngh nghip ca mnh.

* T nhng phn tch trn, chng ti nhn nh rng: Pht trin NLT ngh cho SV CSP l vic gip SV pht trin nhng kin thc, k nng, xy dng thi tch cc nhm to ra hoc lm thay i nhng c im tm l, hnh vi, cch ng x cho ph hp ca SV s phm vi nhng yu cu ca ngh

40

dy hc, gip cho hot ng hc tp v rn luyn ngh nghip ca SV t kt qu cao.

Pht trin NLT ngh cho SV CSP xt cho cng l qu trnh tm

ra nhng yu t cn hn ch, cn mu thun trong qu trnh hc tp, trong

hot ng hc ngh ca SV, nhng thiu ht trong tri thc, k nng v thi

ca SV trong cc hot ng hc tp v rn luyn ngh trng s phm,...

nhm gip SV thay i, ci to bn thn b p nhng thiu ht , m bo p ng yu cu ca hot ng rn luyn ngh dy hc hin ti v tng

lai, p ng chun ngh nghip ca ngi gio vin trong nhng giai on

nht nh, hng SV ti s ph hp ngh.

Theo cch tip cn ny, chng ti a ra s m t cc yu t trong mi

quan h vi s pht trin NLT ngh ca SV C S phm nh sau:

Hnh 1.2. S m t cc yu t trong mi quan h vi s pht trin NLT ngh ca SV CSP

Mi trng o c ca ngh

Qu trnh dy hc - gio dc trng CSP v H Rn NVSP

thng xuyn

Cc hot ng chnh tr - XH v cc H khc trng CSP

Chng trnh o to trng CSP

Yu cu ca x hi v phm cht v

NL ngi gio vin

S ph hp ngh

Chun ngh nghip gio

vin

NLT ngh ca SV CSP

41

Tiu kt chng 1

Cng vi nhng nghin cu v gio dc ngh nghip, c nhiu tc gi nghin cu v thch ng ngh, thch ng s phm. Nhn chung cc kt qu nghin cu c nhng tc dng nht nh trong vic nng cao cht lng o to ngh, song vn cn thiu nhng cng trnh nghin cu c th, i su vo vn pht trin NLT ngh dy hc cho SV CSP trong giai on hin nay.

Da trn nhng c s nht nh, l cc yu cu v phm cht v NL s phm ca ngi gio vin, chun o to GV tiu hc v THCS, chng ti xc nh cc ni dung c bn trong pht trin NLT ngh cho SV CSP, l cc NL: NLT vi vic t hc v hon thin cc phm cht nhn cch ca ngi gio vin trong x hi lun thay i; NLT vi qu trnh o to ngh trng s phm v s thay i ca hon cnh c nhn; NLT vi hot ng dy hc; NLT vi hot ng gio dc; NLT vi yu cu pht trin chuyn mn lin tc ca ngi gio vin; NLT vi thc t gio dc trng ph thng; NLT vi cc hot ng chnh tr - x hi. Vic xc nh ni dung pht trin NLT ngh cho SV CSP s gip cc em hiu r cc yu cu ca hot ng hc tp v rn luyn ngh, nng cao NLT ngh v hon thin bn thn.

Bn cnh , vic phn tch v mt l thuyt cc con ng pht trin NLT ngh cho SV CSP c ngha quan trng nhm tm kim cc bin php ph hp v hiu qu nht pht trin NL ny cho SV, to ra nhng iu kin ti u v mt s phm gip SV thch ng nhanh vi hot ng hc tp v rn luyn ngh, m bo cho s pht trin cc phm cht v NL ngh nghip.

42

Chng 2 THC TRNG VIC PHT TRIN NNG LC

THCH NG NGH CHO SINH VIN CAO NG S PHM CC TNH MIN NI PHA BC

2.1. KHI QUT V C IM CC TRNG CAO NG S PHM CC TNH MIN NI PHA BC 2.1.1. Khi qut v c im v hot ng gio dc trng Cao ng S phm cc tnh min ni pha Bc

Cc tnh min ni pha Bc bao gm: Sn La, in Bin, Lai Chu, Ha Bnh, Bc Giang, Bc Kn, Lng Sn, Cao Bng, Qung Ninh, H Giang, Lo Cai, Ph Th, Thi Nguyn, Tuyn Quang, Yn Bi. y l ni sinh sng ca hn 30 dn tc thiu s, cng l nhng tnh c c im vn ho ring, c

tim nng v du lch, song nhn chung iu kin kinh t so vi vng ng bng v cc khu vc khc cn lc hu, gio dc o to cn nhiu kh khn, bt cp.

mi tnh ny u c mt trng Cao ng S phm, vi nhim v c

bn l o to gio vin mm non, gio vin tiu hc v trung hc c s c

trnh trung cp, cao ng; ngoi ra trng cn lin kt vi cc trng i hc, trung tm gio dc thng xuyn o to, bi dng nng cao trnh ging dy, nghin cu khoa hc v NL qun l cho gio vin, CBQL cc tnh min ni pha Bc.

Trng CSP thuc h thng gio dc i hc v sau i hc, vi mc tiu l o to ngi hc C phm cht chnh tr, o c, c thc phc v nhn dn, c kin thc v NL thc hnh ngh nghip tng xng vi trnh o to, c sc kho, p ng yu cy xy dng v bo v t quc [31]. Ngun nhn lc m cc trng CSP cc tnh o to ch yu phc v cho

gio dc trong tnh mnh.

43

Mc tiu gio dc trnh o to cao ng gip SV c kin thc chuyn mn v k nng thc hnh c bn v mt ngnh ngh, c kh nng

gii quyt nhng vn thng thng thuc chuyn ngnh c o to.

Ni dung gio dc c tnh hin i v pht trin, m bo c cu hp l gia kin thc khoa hc c bn vi kin thc chuyn ngnh v cc b mn khoa hc Mc - Lnin, t tng H Ch Minh, k tha v pht huy truyn

thng tt p, bn sc vn ho dn tc, tng ng vi trnh chung ca khu

vc v th gii.

Phng php gio dc coi trng bi dng NL t hc, t nghin cu, to iu kin cho SV pht trin t duy sng to, rn luyn k nng thc hnh, tham gia nghin cu, thc nghim, ng dng.

2.1.2. Khi qut v c im sinh vin Cao ng S phm cc tnh min ni pha Bc SV CSP cc tnh min ni pha Bc ch yu l con em cc dn tc thiu s thuc cc vng nng thn, vng ni cao cc huyn, thnh trong

tnh. H mang nhng nt vn ha c trng ca vng min, c nhng nt

ring v tm l, li sng... nhng c im ny cng nh hng ti kh nng thch ng ni chung v thch ng ngh ni ring ca h.

SV CSP ch yu l cc em nng thn, vng ni, c bn tnh tht th

cht phc, c li sng gin d, khim tn, on kt, chn tnh vi bn b,... song bn cnh nhn thc x hi v k nng giao tip ca cc em cn hn ch, a s cc em rt r, ngi giao tip, ngi th hin trc m ng, cc k nng sng, k nng x hi rt hn ch, thng lng tng khi bc vo mt mi trng hon ton mi i hi cao v tnh t lp v kh nng thch ng,

iu ny nh hng khng nh n hot ng hc tp v rn luyn ngh

nghip ca cc em khi vo cc trng chuyn nghip. Nhiu em do quen cuc sng n gin, t va chm, s yn bnh cc bn lng, nn khi ln thnh

44

ph hc, cc em gp rt nhiu kh khn trong qu trnh thch nghi vi cuc

sng mi. Nu khng c nhn thc ng n, cc em d b nh hng bi cc

mt tiu cc ca x hi, thm ch sa vo con ng ti li. c bit i vi mi trng rn luyn ngh s phm, cc em phi p ng nhng yu cu rt

cao ca x hi v nhiu kha cnh, t trang phc, hnh vi c ch, ngn ng,

tc phong, trnh chuyn mn,... iu ny gy p lc khng nh ti cc em,

i hi cc em phi c kh nng thch nghi v p ng tt.

Nhng c im trn y s l nhng yu t nh hng n qu trnh

hc tp - rn luyn ngh nghip ca SV, nh hng n s thch ng ngh

nghip ca SV cc trng CSP min ni pha Bc. Vic phn tch, tm hiu

nhng c im tm l - x hi ca SV CSP s l c s chng ti a ra cc ni dung kho st cho ph hp vi i tng, vi vn nghin cu. 2.2. THC TRNG VN PHT TRIN NNG LC THCH NG NGH CHO SINH VIN CAO NG S PHM CC TNH MIN NI PHA BC 2.2.1. Khi qut chung v kho st thc trng

a. Mc tiu kho st: Nhm nh gi ton din NLT ngh ca SV CSP, to c s thc

tin cho vic xut cc bin php pht trin NLT ngh cho h.

b. Ni dung kho st: ti tin hnh kho st thc trng bao gm cc ni dung sau:

- nh gi thc trng v NLT ngh ca SV CSP cc tnh min ni

pha Bc.

- nh gi thc trng v cc bin php tc ng nhm pht trin

NLT ngh cho SV CSP.

c. Khch th, quy m v thi gian kho st: - Chng ti tin hnh kho st i vi 1300 SV h cao ng o to

gio vin tiu hc v THCS nm th 2 v 195 GV, cn b qun l ti mt s

45

trng CSP min ni pha Bc, s liu khch th c th hin c th trong

bng sau:

Bng 2.1. C cu khch th nghin cu Trng CSP SV GV v Cn b qun l

CSP Thi Nguyn 350 60

CSP Tuyn Quang 290 30 CSP Lng Sn 216 30

CSP H Giang 124 25

CSP Cao Bng 190 20

CSP Ha Bnh 130 30

Tng 1300 195

- Thi gian kho st: Nm hc 2009 - 2010.

d. Phng php kho st * Phng php iu tra bng bng hi:

Mc ch s dng: Nhm thu thp nhng thng tin v nhn thc ca

i tng kho st v thch ng ngh, nh gi NLT ngh ca SV CSP.

Cc loi mu bng hi gm 03 loi bng hi dnh cho hai khch th,

c th:

- Phiu trng cu kin nh gi ca CBQL v GV CSP xung quanh vn v s thch ng ngh ca SV v cc bin php pht trin NLT ngh

cho SV CSP.

- Phiu trng cu kin SV CSP v nhn thc ca h i vi s thch ng ngh, vic tham gia cc hot ng c tc dng pht trin NLT ngh ca

bn thn.

- Phiu nh gi NLT ngh dnh cho SV CSP nhm o c NLT

ngh ca SV CSP.

46

Ni dung cc phiu hi c son tho cn c vo vic phn tch cc vn

l lun v NLT ngh v mc ch iu tra cc i tng khc nhau, nhm thu thp mt lng thng tin phong ph, a dng v nhn thc ca cc nhm i

tng trn v thch ng ngh, cng nh thc trng vn NLT ngh ca SV

cc trng CSP min ni pha Bc trong giai on hin nay.

* Phng php trao i phng vn su theo ch :

Mc ch s dng: Nhm thu thp cc thng tin su sc lm r thm

cc ni dung nghin cu, nhng thun li, kh khn, nhng bt cp v

khong trng trong vic pht trin NLT ngh cho SV CSP.

i tng phng vn su: L mt s CBQL, GV CSP v SV CSP nm trn a bn nghin cu ca ti.

* Phng php quan st:

Mc ch s dng: Nhm tm hiu thi , hnh vi ca SV i vi vic

hnh thnh NLT ngh.

i tng quan st: Hot ng ca GV, SV CSP qua cc hot ng

dy hc v cc hot ng s phm khc trong v ngoi nh trng.

2.2.2. Kt qu kho st 2.2.2.1. Thc trng v nng lc thch ng ngh ca sinh vin Cao ng S phm

cc tnh min ni pha Bc nh gi thc trng ny, bn cnh vic quan st cc hot ng v

phng vn trao i vi cc SV v GV, chng ti kho st v phn tch cc s

liu thu thp c t cc cu tr li ca SV thng qua cc tiu ch nh gi

NLT ngh ca SV CSP c trnh by trong c s l lun ca ti, bao gm 7 tiu ch c o c vi 04 mc (hoc tn sut) c x l bng cng thc tnh im trung bnh cng (Trung bnh cng cho ta bit s tp trung ca cc d liu iu tra, nhm nh gi mc th hin ca tng yu t).

47

1

1 ni

iX X

n=

=

Sau khi tnh ton im trung bnh chung cho tng tiu ch, chng ti xp loi cho 4 NLT ngh cc mc : Thp, trung bnh, cao v rt cao

(xem ph lc 2). Sau y l cc kt qu nh gi kho st NL ny: i. Thc trng v nng lc thch ng vi vic t hc v hon thin cc phm cht nhn cch ca ngi gio vin trong x hi lun thay i

Bng 2.2. Thc trng NLT vi vi vic t hc v hon thin cc phm cht nhn cch ca ngi gio vin trong x hi lun thay i

STT Cc biu hin Cc mc

TB 0 1 2 3 4

1

Nhn thc c nhng yu cu cao v lun thay i ca x hi v phm cht o c ngi thy gio.

2% 51% 40% 7% 0% 1.52

2

Lun tip cn vi phng php hc tp mi, c kh nng t gio dc v rn luyn cc phm cht nhn cch ngi thy gio.

4% 48% 39% 7% 3% 1.56

3

C kh nng p ng nhng i hi cao ca x hi i vi SV s phm (Cch n mc, ng x, tc phong...).

14% 42% 34% 3% 6% 1.45

4

T ch, thch nghi vi mi trng o c c bit trng s phm v ngh dy hc.

8% 42% 42% 5% 2% 1.52

5 Nhn thc v c kh nng lm ch di nhng tc ng tiu cc ca x hi.

8% 35% 57% 0% 0% 1.50

48

Nhn vo bng s liu trn cho thy, nhng biu hin ca NLT vi

vic t hc v hon thin cc phm cht nhn cch ngi gio vin trong x

hi lun thay i hu ht c biu hin SV vi mc 2: Mc trung

bnh, vi cc gi tr im trung bnh (TB) t 1,45 n 1,56 cho cc tiu ch nh gi. Rt t em nh gi NL ny ca mnh mc 3 v 4. iu ny cho

thy SV cha thc s thch ng v t mc cao trong vic tip thu nhng

gi tr ngh nghip, nhng yu cu cao v phm cht o c, li sng ca

ngi thy gio tng lai. Phn tch nguyn nhn cho thy, vic trang b nhng

hiu bit tri thc v ngh dy hc cho SV trc v sau khi vo trng s phm

cn hn ch. Kt qu phng vn mt s SV, cc em cho bit, mc d trng

ph thng c cc hnh thc t vn, gio dc hng nghip, song ch yu mi

ch cung cp nhng yu cu c bn chung nht ca mt s ngnh ngh, trong

c ngh dy hc, cc em cha c iu kin tm hiu su nhng yu cu ca

x hi v phm cht o c ngi thy gio, do vy nhiu em cn cha p

ng tt nhng i hi cao ca x hi i vi SV s phm (V d s mu mc v cch mc trang phc, ng x, y chnh l im khc bit ca SV s

phm vi SV nhng trng khc,), gi tr TB tiu ch ny ch t 1,45. Bn cnh , 48% SV cng nh gi kh nng tip cn vi phng php hc

tp mi, c kh nng t gio dc v rn luyn cc phm cht nhn cch ngi

thy gio ca mnh cng mc trung bnh. t c hiu qu trong rn

luyn ngh, nhng NL ny ca SV cn c biu hin mc cao hn.

49

ii. Thc trng v nng lc thch ng vi qu trnh o to ngh trng S phm v s thay i ca hon cnh c nhn

Bng 2.3. Thc trng v NLT vi qu trnh o to ngh trng S phm v s thay i ca hon cnh c nhn

STT Cc biu hin Cc mc TB 0 1 2 3 4

1

Tm hiu v thch nghi vi mi

chng trnh o to ngh

trng CSP (Khung chng trnh, cc mn c s, mn chuyn

ngnh, mn nghip v).

8% 35% 57% 0% 0% 1.50

2

Tm hiu v thch nghi vi cc

hnh thc, ni dung, phng php hc tp trng CSP.

9.8% 44.5% 35.3% 6.1% 4.2% 1.50

3

Thch nghi nhanh vi cnh quan

mi trng, k tc x, nh tr

C s vt cht, dng dy hc, thit b dy hc trng CSP.

5% 43% 44% 6% 2% 1.57

4

Bit t ch trong sinh hot c

nhn, khc phc nhng kh khn

v vt cht v tinh thn.

8% 27% 65% 0% 0% 1.58

Qua s liu iu tra trn, chng ti thy rng NLT vi qu trnh o to ngh trng S phm v s thay i ca hon cnh c nhn ca SV vn a s mc trung bnh, cc ch s u c im gi tr TB t t 1,50 n 1,58, iu ny cho thy SV vn cha ch ng tch cc khi tham gia tm hiu chng trnh o to, ni dung, hnh thc, phng php hc tp mi trng CSP. Bn cnh kh nng thch nghi vi mi trng giao tip, vi s thay i ca hon cnh c nhn cng cha cao. y cng l nhng hn ch v c

50

im tm l v nhn cch ca cc em SV ngi min ni, cn th ng, e d trong cc mi quan h giao tip. iu ny cng c nh hng nht nh n kh nng thch ng ngh ca cc em. iii. Thc trng nng lc thch ng vi, hot ng dy hc

Bng 2.4. Thc trng NLT vi hot ng dy hc

STT Cc biu hin Cc mc TB 0 1 2 3 4

1

Nm vng kin thc v hot ng dy hc, tch cc tm hiu cc mn tm l - gio dc hc, cc mn chuyn ngnh.

4% 14% 63% 11% 8% 2.05

2 Thng xuyn tp ging, thit k gio n, gia cng ti liu hc tp.

1% 13% 70% 10% 6% 2.07

3 Tch cc rn luyn kh nng ngn ng, thuyt trnh, k nng t chc, lp k hoch dy hc.

1% 17% 62% 11% 9% 2.11

4

Lm quen, tm hiu v vn dng cc phng php dy hc, phng tin v hnh thc t chc dy hc trong tp ging.

1% 18% 65% 13% 2% 1.96

5 C nng lc kim tra, nh gi trong dy hc.

1% 17% 70% 9% 3% 1.96

Vic thit k v thc hin k hoch, hot ng dy hc ca ngi thy gio tng lai l mt nhim v v cng quan trng ca SV s phm. Tuy nhin lm quen v thc hin c cc hot ng ny, SV cn c NLT vi n, biu hin kh nng lnh hi cc kin thc v hot ng dy hc, thng xuyn tp ging, thit k gio n, gia cng ti liu hc tp, kh nng rn luyn ngn ng, t t chc c hot ng hc tp ca bn thn, tm hiu v vn dng cc phng php v phng tin, hnh thc t chc dy

51

hc trong tp ging. So vi nhng biu hin ca nhng NL khc, NLT vi vic thit k v thc hin k hoch, hot ng dy hc ca ngi thy gio tng lai ca SV CSP c biu hin nhng con s kh kh quan, vi cc tiu ch c TB mc cao (t 1,96 n 2,07). y c th coi nh mt thnh qu ca cc trng CSP trong vic t chc cc hot ng dy hc cho SV. Tuy nhin SV cn tch cc, ch ng hn nng cao NL ny mi c th p ng yu cu ngy cng cao ca hot ng dy hc trng ph thng sau ny.

iv. Thc trng nng lc thch ng vi hot ng gio dc Bng 2.5. Thc trng NLT vi hot ng gio dc

STT Cc biu hin Cc mc

TB 0 1 2 3 4

1

C kin thc v hot ng gio dc, tch cc tm hiu v tham gia cc hot ng gio dc trng s phm.

9% 31% 53% 6% 1% 1.58

2

C k nng thit k cc hot ng gio dc (Hp, vn ng cha m HS, cc t chc x hi, cc chng trnh GD chm sc tr em, tuyn truyn phng chng HIV-AIDS...).

7% 40% 46% 1% 6% 1.58

3

Linh hot trong giao tip ng x, kho lo trong ng x vi thy c, bn b,... C th d on hnh ng, suy ngh ca ngi khc.

10% 67% 17% 3% 3% 1.20

4 C th gii thch, thuyt phc hoc cm ho ngi khc trong nhng trng hp cn thit.