1

LOK KOM AJUGA

NYUTU NEBuk man obedo gin acel ma kwako Jami manyen mapol me konyo cuku cwiny dano matye ka kwoo ki kwidi me two jonyo ki twoo jonyo mukenne [PLHIV]. Macalo yoo me kupu ngec ma Gang kal madit ayee ma oyubu. Nyepo bedo onyo kwoo ki kwidi me two jonyo ma kwako gengo, nongo twoo ki doco ki poko ne, cam ma rwate, gengo ki gwoke ki twoo ma lwote ki kwidi me two jonyo, tucu lok atii, pimme con ki cango Aona opio ikin mukenne, aye yoo me konyo dano matye ka kwoo ki kwidi me two jonyo wek gu kwoo pi kare malac, kwoo ma kom gi yot.

Me poko ngec pi tic magi, Gang kal madit me yot kom oyupu lok I radio pi dano ma tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo I leb abic [5] : Leb munu onyo otara ,leb Luganda, I leb Rukiga onyo Runyankole, I leb Runyoro onyo Rutoro ki I leb Luo. Buk onyo Diary acel-acel tito lok ma otimme adaa pi dano onyo jo ma oyee kwoo ki kwidi me two jonyo. En diary man me leb munu onyo otara ni tye ki Dul tuku onyo Goka apar wiye aboro-18 ma dul tuku onyo goka acel-acel tye maromo Dakika 10.

En buk man me tii ni ki yubu pi lutella pi gurup ma tinno-tinno pi dano matye ka kwoo ki kwidi me two jonyo me konyo nyamo tam madok ikom labol acel-acel wek ocuk cwiny dano matye ka kwoo ki kwidi me two jonyo wek wii gi opoo ikom ngo ma guwinyo, gu lee tam gi, tam ki ngec gi,ki gu caki kwoo ki kwidi me two jonyo macalo yoo me kwoo.

Gin ma tiro onyo konyo koo lutella

Kit ma omyero ki tii kwede ki buk man

Buk man me tii ni ki yupu wek okonyi wek itel wii dul 6 ma tinno-tinno pi caa moo ki dano ma tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo, ki me nyamo tam I kom kwoo ki Ikom twoo, yom cwiny, Bedo ki tic I iye. Tye Dul tuku onyo Goka apar wiye 18 I lok kom AJUGA ma ki keto I CD, Kong me acel, I keto onyo I tuku Episode ki I lok kom AJUGA, CD ma medo kor buk man, ki dong I lupu cik wek okony nyamo tam I kom tuku man [ Episode] acel-acel kore ki kore bot gurup acel meno. Tuku [Episode] ni obedo part onyo jang lok acel-acel ci keng Episode onyo cako ne ata-ta ma pe I lubu kore ki kore balo ngec onyo niango pa jo ma gitye ka winyo onyo neno ne ni woko ingo ma ki nyamo. Bene twero weko ngec mogo ma pire tek kato woko.

KIT MA BUK MAN KONYO ME NYAMO TAM ME BEDO KWEDEBuk man ki poko I dul mapat onyo tuku 18 I kin gi Acel-Acel ki poko gin marom aroma:1. TUKU ONYO GOKA KIT MA OTUM KWEDE: Mini wiye-wiye I kom ngo ma otimme I kare me tuku

onyo I Goka ni.2. WILOK MA KI NYAMO TAM ONYO KI LOKO I IYEE ITUKU-GOKA; Eni nyutu wii lok ma pire tek ma ki nyamo I Tuku onyo Goka eno ni.3. CAA ONYO CAWA, KARE MA TUKU NI TERO : Caa ma ki biko ni cwali me tyeko session onyo tuku ma

caa eno ni tero.4. LANYUT ONYO JAMI ME ANYUTA: Gin ma nen woko ki I wii lok Tuku onyo Goka .5. TITO NGO MA TIMME I TUKU ONYO I GOKA ENO NI: Gin ma ki tito I iye tuku-episode macalo Goka

onyo tuku ma tye.6. LAPENY MA KI PENYO DANO CI KI LOK I IYEE: Eni aye obedo lapeny ma omyero I peny dano me

gurupi wek gu nen. Gin gi kwako jami ma ki kelo I tuku onyo I goka ki bene wii lok mogo ma bedo ro-rom.

7. LOK MA TYE KI NGEC MAPOL ONYO LOK MATUT: Man eni obedo lok adaa ma ki kelo ki I Tuku onyo Goka. I romo dok I lok man me gamo lapeny ma dano gi room penyo ne, onyo me yupu gin ma pe niango onyo ngec ma pe atii ma romo bedi ki kelo I kare me nyamo lok, but lok man pe romo nonge.

2

NGEC MA KWAKO YUPE WENGPi en ni ibi bedo ka timmo tic man I caa man ma itiyo ki Audio CD’S omyero I nen ni I bedo ki gin me tuku CD kid won maber.Med I kom meno, bed ki gen me nongo ka bedo maber kama oromo bedo iye ka nyamo tam kim gurup megi onyo meg wu ma nongo peke ki woo ki gino mo ma balo bene peke.

Ma pud peyak otuku kit Episode mo keken, yup kong jo ni ki wac onyo waci ki gin ni ngo ma gi cok ki winyo ne ni obedo lok adaa I kom ngat ma tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo. Niang gin ni ki inge Episode, obi nyamo ngo ma pud owinyo awinya ni I gurup wu ni. Wac ki gin nip ire tek ki gin me winyone mot-mot ki diro ki wu tam peko, ngo ma ki kato ki iye ki loyo ne pi jo ma gu bedo I lok onyo stories meno Poo wii gi me winyo lok maber laling wang ma Tuku onyo Goka [Episode] meno otum.

Omyero inge ni gin ma nen I story onyo lok ni kwako gin ma pire tek I Episode ma twero konyo jo matye ka neno onyo winyo Episode ni gi neno dok gi niang ngo ma I story ni. Wek dano onen kit ma I loro kwede Episode ni. Eni konyo weko poyo wii gi I Episode ni ki bene poyo wii gi inge peg u pwoyo onyo pe gu niang I kare ma gitye ka I nongo peko I kare ma I tye ka nyutu Episode eno ni onyo ka itye ki lapeny mo onyo gino mo ma I mito penyo ne, ci peny onyo goo cim I Gang kal madit I namba 0312 500 600. Pi ngec matut onyo mapol.

KIT MA DUL TUKU ONYO GOKA MAN WOTO KWEDE WIYE-WIYELabol onyo ngec man Ajuga aye ma omiyo. En ki nywale ki Igang ma ki kelo iye mon mapol ma en aye Awobi madit (kayo). En obedo layela mapud nongo pud Awobi matidi ma en ki lureme pol kare gi bedo ipeko ma gi cako butu ki anyira ma mwaka gi nongo pud tino. Nino mo acel, bal otimme. Won Ajuga odene woko, ma en aye dong obedo Awobi madit, en aye dong omyero ocike ki dong omyero omii gin ma mite pi gang. En onongo mon aryo wek okony en otii meno pe ogengo en me nongo mon mukenne. Inino mo acel en owinyo ni cwa dako ne me aryo ni oto woko ki kwidi me two jonyo.

3

Dul tuku me acel- goka [1]Dul tuku onyo Goka me acel

Synopsis: Ajuga ki lureme gi maro timmo bal ki gang dok ki Iganga kwan. Gi maro onyo gi mito anyira madwong ma gucako butu kwede gi mapud nongo mwaka gi tinno.

Wilok me anyama: Butu ki mon madwong labongo tic ki Roc bolCaa onyo Kare: Dakika 20

Aa kinywala I pacu madit adada wora obedo lacoo ma onongo tye ki mon angwen. Aa an ki bot mama na kinywala an latinn ma acel keken ma an atye kin anyira aboro, ki dong mama na obedo ki mara madit adadaa I kom an en ayee oweko dong an adong ki dit wic madit adadaa.

Man dit wic en aye oweko abedo latinn ma layela adadaa ki gang, A bedo ka yello lumegi na ki lutinno pa neiba adadaa. Ma cawa mukenne atojo gi wa lwenyo ki lutinno pa dano adada weng pien mara eno ni.

Kadi bene baba na opwoda en onongo dok dwogo ki waca ni latinn an amari matek ki oweko an ange ni baba na dok obedo ngato mo ma ger I koma adada.

Eno ni onongo pwod kare ma an latinn ma atika dong adonga ikin mwaka abiro me ceto I mwaka apar.Ki dong I kare ma dong an atika donyo ischool, omina kero me ceto ka rwate ki gurup ma kacu adada.

4

Man oweko I gang kwan, Wa mede ki timmo jami marac, Eni pe wa gak ki gang keken ma acel ki yee ma wiya poo obedo turo mac ki wii altari ma ki temmo ryemo iyee wan no ki gang kwan, Cii baba ki mine pwod me dwoko mac eni ka en miti wa mede ki kwan ma obedo I Holly Rosary Parish Gulu. Ki kenyo ma mede ki kwan ki dok wiya poo ni gin mukenne ma dok Wa timmo aye ka nongo wa tye lyii Assembly onwongo ma keto Maraya piny itee bongo pa anyira kii wa neno tee gii. Bongo pa lutinno anyira ma dong ma bedo ka nyero ne. Ki nino moo acel lupunonye omako wan no ka timmo tic eno ni ki gu bino gu gwaro wan no ki tero wan I office cii ki waci ni wacet gang wa gam lunywal onyo lunyodo wa ki dong ka pe kit eno ki kwan dong obii gik I nino eno ni .Wan bene Ma wa ook gang, Wa kwero waco lok adaa ki lunyodo waa cii wan wa waco in ki ryemu wan no ma wan bene pe wan geyo ngo maa oweko ki ryemo wa ento gu waci ka pe wa tero lunyodo pe dong wa dok I gang kwan. Ki adaa ma dong lunyodo wa lok oo I gang kwan ki tito bot gi adaa bal en ma wa bedo ka timmo ne eni, ki pwodo wan matek dok ki dwoko wan gang ka bedo gang pi cabit aryo dok ki kedo I coc ni ka wa mede ki bal eni ki bi ryemo wan no ki I gang kwan ki adaa man bene dong ma wa neno no ni eno ni dong miyo wa pwony wan bene dong wa loko curao. Wa nongo ni dong wa cak mito anyira.Miti me acel obedo I tuko dini dini onongo atye ki mwaka apar wiye aryo. Eni otimme Ikin an ki latinn pa lamin baba na.

Cii I kare ma dong wa bilo gin eno ni ,wa nongo ni mit wan dong wa waci haa obwol dong dok ka terre [ka teri] wan dong wa mede ki gini dong! Wa mede ki kwan naka naka dong wa mito mere lutinno Anyira ma dwongo ataa.

Ka dong wa ceto I tuku calo an onongo abedo langwec dok ki latuk odilo ma ka dong yin I tye latuku I wao lutinno Anyira pong I kom mi madwong ataa, Oweko bene dong amito lutinno Anyira ma dwong ataa.

I kare eno ni, I mwaka pyero wiye aboro wiye acel, pyero aboro wiye aryo, ki dong lok moo me cilim –Hiv Aids (two jonyo) onongo bene pud peke.

Wiya poo mere bene I nino moo acel, waraga pa lurem wa acel ki mako ma I kare ma wone omako waraga eno ni, ocako pwodo wode ka wode ni owaci wek awaci aa be ki neka pi waraga ni gin I dwong iyee. Cii apoo ki guru wan madwong atika tika, ki cwalo wano I gang pa ladit moo.Ci wa cako tito ball ki acel, acel pyen- pien pwod caa obedo pwod moo madit ada daa ki goi ma dong ngat moo pe paro ni eni latinn pa wone bene peke. Man obedo pi bal pa larem wa acel.

I kare man onongo dong atii-atye ki mwaka apara wiye adek ceto iyii apara wiye angwen dong.I ngenye dong pwod amede ki kwan I kare ma dong amede ki kwan,karari dong pe amede ki tye kono ki I Uganda.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 20 mins1. Mwaka mene mapud tidi tutwal me ceto ibutu?2. Mwaka meno ma twero bedo ber pi anyira ki awobe weng?3. Ka ki neno ni perom, pingo menu?4. Bene dano matino I Uganda ceto I butu mapud gi tino tutwal?5. Ki romo tito ki gin onyo bwolo gi nining wek gu gal onyo gu rii ki gubed labongo ne?6. Ajuga orwate ki peko mene onyo peko ngo malupe ki wel mon ma en obed kwede.?7. Tye dwong ikin coo ma tino i mwaka onyo size pa Ajuga ni me bedo ki mon ma gi butu kwed gi?

NGEC ONYO WILOK ME ANYAMAMwaka ma rwate ibutu tyen me acel I Uganda en aye mwaka 18 pi Awobe ki mwaka 17 pi anyira.Uganda obedo lobo acel ma tye ki lutino ma gi yac iwi tino gi madwong loyo weng I wilobo.

5

Dul tuku me aryo-goka [2]Synopsis: Won Ajuga odene woko cii dong macalo Awobi madit en onongo ni twero me gang

dong odong I cinge onyo I cing en.Wilok me anyama: Loyo gang I mwaka, mapud itidi.Caa onyo kare: Dakika 20

Pien I kare ma ook I S.2 lweny otuki timme ma wan dong wa ringo I Sudan I kare eno ni.Madong wa ceto I sudan, aceto amede ki kwan mera ki kunu, Eno ni onongo obedo I mwaka pyero aboro wiye angwen (1984).

An ki cwinya madong onongo atye kwede I gang kwan, wora ocwala ka kwan I Juba ma joo mukene gudong I camp.

Cii an I kare madong atyeko kwan i sudan, An anongo kwan me Certificate-onyo Karatac/Waraga ki kunu, Ci dong adwogo gang I Uganda I mwaka eno ni ki gum marac, I mwaka 1986 iyi aca ki ne, En ayee dong adwogo I kara man no ki wongo ni manidi camp acel kilwongo nyinge ni oduparaka ki wa bedo I maridi nino ma pe ook dwe acel.

Cii too otimme I kom baba na I nino dwee 31st-01-1986, too pa baba na obedo too Atura pien I kare madong an aa ook, ki jola maber anongo bene dong onongo tii ka wot ka limmo wadi ne, A poo ni oceto wa Nimule I juba, obino wa I kaya oceto wa I juba,olimmo lumegi ne weng!I kare ma olimmo lureme gi weng ma I juba, ki bota atammo ni olimmo joo alimma ento ki bote kara onongo dong tye ka limmo joo eno ni me ciko gii.

An dong I kara ma kwoo pa baba na dong otum, An onongo dong atye ki mwaka apara abic.Kwoo pa babaa na orwenyo I ceng abic me ku diko owaco ni wa lwoke wacet I ot lega, Ci wan wa waci en kono, Ci en owaci en I tye ki lela, wan wa wot ki ceto en dong ebi lubu kor wa, ma wan ma olwoke wan oceto ka lega,I ot lega cii an dong apoo koko ki la nget mosue dano tika ka koko. I kare ma wan dong, wa tyeko lega ni pap, Gang bene tye cok ki gang lega ma tye kilometre ma romo adek.Ki dong mama na gi dong gu ngweco angweca ki kunu gu bino ka waci wa ka dano okato ka penyo ni ngo marac ni aa baba wa deneo wan dong wa penyo ni aa kwene cii dong gu caka tito ni odene cii uni wa dong ocungo pe bene dong wa ngeo ka kwene mu omyero ma cak ki iyee pien ceng moo ma calo will ma baba wa oketo bene onongo pee. ki dong an ma calo latin ma lacoo ikin anyira eno ni an ayee dong awinyo ma ding ma kato pien ma

6

dong acako neon anyim, acuc, Angec an ki acam cobo ne gin ma dong atimmo ayee an dong acako ma koko, cii adaa dano gang weng gu yiko lyel.

Mon ma baba na dong oweko dong gu winyo malit ada daa. Cii dong mama na onongo ni en dong pe I romo bedo kenyo, pien en onongo ni ki neko baba na ki yat [ki Rogo Aroga]Baba na obedo Ladit me won kom me camp.Kilwongo ni camp commanda [commander], ki I kare ma a peke, ki waco ni tele moo obedo tye I kin baba na ki wadi mukenne ma an dong a bino angyeo lacen. Ci ki kenyo an dong amoko tamma me nyomo dako wek acung iwi okur pa baba na ma calo lacoo, pien mama na bene no dong oceto oweka ki lutinno wa weng en la kenyo ki adaa dako me acel ma onongo amito ni abin a nongo ni onongo tele tye I kin lunyodo ne ki baba na ma an onongo pe ageyo, Cii adaa lunyodo pa nyako eno ni gu waco ni pe gi romo bedo kacel ki lumone gang gi ki oweko pol kare aya abedo.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 201. I winyo dong gang mo ma latin aye loyo?2. I tye onyo wutye ki mo ikin gang wu?3. Kit yoo onyo kwoo mene ma I tammo ni weko latin onyo lutinno twero bedo ki loc onyo gwok meno I

mwaka ma tidi macalo meno?4. I tammo ni aloka–loka man I kwoo pa Ajuga twero loko kwoo pa Ajuga duku maber malupe ki kite ni?

Pingo?

7

Dul tuku me adek- goka [3]Synopsis: Ajuga omyero ogwok gang.Omyero Onong dako wek Okonye ki tella man.Wilok Me Anyama: Bedo ki loc onyo twero mapud mwaka ni tidi.Caa onyo kare: Dakika 10

Aya abedo dong acako moyo onyo neno Anyaka me aryo, Anya en ka cel ki kenyo anongo dako me aryo I kin anyira ma amito ni.Haa, me acel obedo cwak ma omegena ki lumegena gu bedo kwede I kom nyako eno ni, me waco ni nyako eno ni en aye pere an me bedo kwede ki ma waco ni ka kumedo dong wadwan en.

Gin no weko opore i nongo tii bor leng kome pe tidi tutwal ki tye maber dok tidi ki ladyere. Ha nyako eno ni gino weko angeyo en oaa ki bot omin baba na madit ma I nianga ni peyi ne en aye kama nyako ni aa ki lyee.

Ki meye nyako ni en aye obedo min omera eno ni, cii wa tiyo ki en me ywero ne ma wan dong wa waco ni ka daa, eno ni pore en aye dong oweko an akwanyo nyako eno ni.I kare ma an dong akwanyo nyako eno ni, too pa baba na oweko dong omyero akeme ki lok weng ma dok I ot gang, cii owek a keme dong ki lok weng ma tye I dong gang, omyero ma acel ibed ki dako.

Me aryo lutinno ma mama na oweko bota weng ka an kena pwod ki tedo nongo pe twere Cii an a nongo ni dong omyero akwany dako wek a bed kwede me jula nge lutinno mudong eni.Ka kenyo dong a nongo ni omyero pe amede ki kwan. Pyen-pien ma acel ngat ma dong obi cula I gang kwan pe.

Ma aryo ka owaci amede ki kwan lutinno ma tinno ni dong pe gubi kwan Babaa otita maber ni en pe I kwano, kwaro na bene poo kwano, Cii en onongo miti an akwan ki tita lubango okwanyo kwoo ne omyero an dong ki lutinno mo dong ka ngeya ni gu kwan ga kat anongo, pyen-pien ka awaco ni an omyero amede omyero jami weng ma atye kwede ni an omyero abal loo pii an aceli cii waci gu bedo pyen onongo bene gang keto cii dong a nongo ni omyero ajuk kwoo a ki kwan wek okeme ki gin me wek ka twere gukwan gu kat ano.Cii adaa a nongo ni tamma eno ni okonyo ma dong kumbeti latinn pa nyek mama na kumbeti dong otyeko university man aweko yia bedo yom adada.

Pyen-pien eno ni weng obedo yelle na kii lumegena ma tye tinno.Ma acel acako ki pol awaci omyero pol bedo na ma acel. Ki ingoye dong acato ka dong apongo in iye ki lenyi mogo ma gang ka dong acato aculu ki

8

kwan ki dok twoni mogo ma nongo tye madong dong awaci okato bene wek okony kora amede ki cat kacel ki timmo gaa moyo ki I gang kenyo.

I kare ma a nyomo dako na ningi cii kare ma na Babaa na dong kwoo ne oceto pyen Babaa na obedo ngat ma dok onong cinge laa lac I kin omegi ne gin dong gu neno ni omyera dong me mede ki jami ma en weko gang kenyo. Cii man Gweko ngat moo ma bedo ka konyo kora ma owek man dong ma mede ki kwan obedo pee.

Ka dong wa puru loro wa cato cat ma kelo mogo wa I juba wa mito ngo, Wa kelo mogo ma I mali di lubu ka kare ma wa nongo ni wel tika mede iye., Ki ka konye ki I camp ma kelo ngo wa cato en I camp kenyo.

Ka poo kenyo, lutinno nongo gi tinno wa puru ki cente ki dong wa puru ki dyang ma onongo wa puru ki dako na kacel ki nyek mama na pyen mama na onongo dong adako weko wan I Uganda.I kare madong man obedo mwaka aryo ma ceto lyi adek eno ni onongo dong aceto I mwaka apar wiye abiro ceto lyi wiye aboro mene I mwaka wiye aboro meno no dong I mwaka pyero aboro wiye aboro ka kenyo dong en ayee lacwee dong oyabo iye wanga ka a nongo latina moo acel nyako kayo, ki nywale I nino dwe 24th -12-1988.

Ka kenyo dong pe wa rii wa puru wa keto kodi me cwir keken en ma omyero wacet ka ka cci lweny pa garang oereo ma lyet tung ca malyet- lyet moo ma pe tuku cii lok adaa yak ocake ma lyet cii wa nongo ni meno dong lyet ma pe konye wa bedo waci man dong ka waci ma kare dwong lumuku pa ganmete ni cii dong limm me cing waa obi rwenyo.

Cii gin ma dong wa timmo, wacato dyangi nino weng, wa nongo mutoka ma loading jami oweng ma tye iot ki cam ma wa tye kwede ma gware wa bino weng I uganda ma aye kita dong wa dwogo kwede I Uganda.

Wa aa ki kunu ma bino direct wa arwa mama na tye wa lyumbe doki.Ka kenyo dong ki onyo wa I camp ka dong UN en aye okwanyo wa ki kenyo ka adong okelo wa pien onongo kit ii akuru wa an I boarder ma dong ki kelo wa kenyo, ki mini wa kweri, tents ki jami mogo me dok gang ki waceto ka bedo dong gang dong wa cako moyo kama mama wa onongo tye lye cii wa nongo ni mama wa onongo ni mama wa odok atir iuri obut pa kwara kama nongo ki ngutu bot Baba wan i mano ka ngom me ki adaa wa nonge en bedo kunu.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 201. Mwaka mene ma itammo ni rwate me nyom?2. I tammo ni ngo ma weko dano nyome con I Uganda?3. Adwoki maraco ango ma dano nongo inyome con?4. I tamo ni adwoki ne tye maber?

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAMNyomme conTye tyen lok mapol ma dwoyo dano woko I nyomme con ma kwako can, kwan mape atii, ki bene macalo. Kit me tekwaro.Pi adaa pol kare anyira aye donyo I nyomme con ci gideno can I adwoki. Gi tye ki kero manok me kwan ki yoo makelo lim ma pol kare diyo gi weko gi tenyo kwan woko.

9

Dul tuku me angwen-goka [4]Synopsis: Ajuga nongo cente I tic me boda- boda en otammo me nongo dako mukenne wek ibed

calo wone.Wilok me anyama: Bedo ki mon onyo coo madwong, loke ki mon onyo lacoo ma pat-pat, Butu ki mon

onyo coo mawoko (ma peke inyomme)Caa onyo kare: Dakika 10

An bedo mwaka aryo keken a nongo ni kwoo ma kunu pe atwero omyero adwong cen kama ki nywala ki lyee cii agware ki kunu aceto abino imii obul ma ki kwene? I Gulu.Wan wa bino wan adek an kacel ki lutinno pa nyek mama na gin aryo (omega na aryo).Cii ma cako kwoo I Gulu kany wa bedo ingeye gu nongo ni pe gi romo kwoo I Gulu kany gu doko cen, an dong adong wan ki dako na wa mede.

Adaa I mwaka 1993 ladit Mao obino ka cato tam bot wa man bulu. Ladit Mao obedo ladit moo mayang obedo labour officer cii Kalema dong kare ne me dog tic otum , ki rii twenyching eno dong.Cii en onongo ni me kaceto ka bedo. Abeda omyero en ma calo dano ma dwong ki I dog tic, omyero ecak tic ki dano cii adaa en olwongo man I kaa coke wan bene wa bino cii en ocako tam eno ni, ni omyero ki tii ki diro mogo ma ka man oyee ma calo bulu wagure kacel wek macak tic ma Mao ma man wa ma romo nongo ki cente cii dong en ocati wa tam me cako boda boda I Gulu wan bene wa cwako cii wa waci otiti wa kit ma wa romo keto kwede gin eno ni I tic cii adaa en awaco ni omyero ma nongo lela.

Ka ma nongo lela, lela eno ni wan ayee wa romo tingo ki dano ka dano culu pi man ma aryo ma romo wa bed ki gen I kom wa keken, ki dong I kom customer ma megwa onyo mewa, ka ki ni ici kwany cukari moni iter kamonyo omyero ici kwany cukari eno ni iter pien gin amegi ayee cente moo ni caa ma ki bi culi langeye gen omyero obed number acel pe dok wa bed lukwo cii adaa tic eno ni wa genyo wa waci omyero wa caki wa cako ki lela ma calo aboro keken.Cii ingeye ma pe kato dwe ma kato acel wa nongo ni wa nongo cente ma romo wiilo lela pyero adek. Cii lela otyeko nyaa dano ocako bino kapango en lela eni ni kwoo wa dong ocako yweo. Wan mayang dong ma kwong tic eno ni dong ma waa pee dong ma cak tic okene joo ma dong tika bino ni aye dong kong gu tic.

Cii boda-boda ocako nyaa, ocako nyaa cii an dong gum okaya gen ma en obedo ka keto ne I kom an omiya

10

dong ngo abedo lakan lim, ma cente weng an ayee arao bene agwoko I bank kakare ne bene oromo ma omyero ki cul ki council an aye bene atero aculu.

Ka kare me tenda bene romo, man ocoyo tenda man aye dong tic me aryo ma an dong adong ki yee.En ki I tic eno ni omiya kare doki me nongo lawota mukenne ma omyero dongo obed ma macalo dako na ma aryo eno ni. A bedo ka mede kwede.

Pyen–pien ni a nongo ni ka kany omyero dong pe abed mito ne ki woko keken omyero dong amede ikom eno ma tye ni akadi bene peko obedo tye, peko eno ni ki I tung bota pe abedo ka neno ne me acel bedo na ma abedo lacel keken ni oweko dong dano weng bino goo na laa ni yin myero dong I nywal omega ni ki tung bot dako, pe bedo ka ngeyo nee, pyen an pe abedo ka nyatu ne atir iwange, an anongo dong otimmo mere kwi aitii ma en pe ngeo.

Ento ka dong no amiti kwede ne gang omyero ci atemme ki teki na weng owek en angee, kadi ni ngoo wang dong ongeo ni atye ki dako moo. Cii ginna atimmo aye awaco yite ni an abi kelo dako onyo lawote ma a nongo abi kelo. Gina oweko a itammo ni omyero abed ki dano mukenne, leb Acholi waco ni “obong tyen ma angec dong lupu me anyim”.Kwarona obedo ki mon mapol, wora bene obedo ki mon mapol. Ki bota mega atye aryo bene an kena ni kong keken miti abed ki mon mapol weto anywal ki lemege na ki omegena.

Ki me aryo an bene amiti apoo wa pa Babaa na caa ni en bene obedo ki mon angwen an be abed ki angwen onyo ma kato.Pyen-pien me acel tye ma awaka dok me aryo gi waco ni ngadi en ayee gang dit. Man I kare caa en aye obedo gin ame an abedo ka tamme ne ki latinn pa anera nongo bene tye ki dako acel keken. Cii dong gu cako dok kwanyo dong mon aye ingee an I caa ma an dok akwanyo dako me aryo pacu ma gi tii ki mon mapol ma acel nongo gang tye ma dit, ki woro, ki kero no ma adek nongo gin tye ki kero me timmo Jami moo ma gi mito timmo macalo:

Pud gii nongo gi tye kwede onyo ki kero eno ni cii weko adaa an bene atammo ni ka anymo bene mega ma adwong mia bene a nongo kare me bedo ki jami weng pingo nongo wan otye family members madwong I kare eni.Dako eno ni anwongo I mwaka 1995. Dako ni obedo lacat,Onongo cato I hotel.

Acako mere ki ngii I kome ka cam mere kenyo atiko cam mere kenyo kong mwaka acel atyeko mere ki cam keken cii dong nying customer!!! Dong ocako bino Konye bene dong awaci baa gin eni too ka aroyo iye doga bedo nining cii acako ciko bwoo konye cii ingee adaa bwoo ne omoko cii wa cako lime I kin wa.

I kare ma dong wa cako lim me I kin wa bino gang an bene aceto I gang gii cii cwak obedo tye ki kakany a nongo ni dong omyero akwanye eno ni onongo dong atye I mwaka 21.Twoo pa kwidi me two jonyo awinyo ento kit ma ki kelo kwede kwidi me two jonyo ki waco ni eni twoo pa Lulonye man bene dong ma bedo ki tam ni man two pa Lulonyo bene pe wa tammo ni twoo eno ni obi bino bot wa ma itee dero kany cii oweka adaa tam moo ni kany wa cit wa pimme ni bene obedo pee.

Pimme eno ni obedo tye cii gin marac ki pimme eno ni kaa I ceto iyee adwong pe dwongo oyot dok wa kaa I ceto iyee mogo gi pimmo dano adek keken ki doki result rii kale ma lac atika tika ma mogo bene kita dong pe gi waci kwede result eno ni oweko miti me ceto I gin eno ni peke.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 201. Pingo I tammo ni Ajuga pud tye ka neno mon mapol ataa?2. Timme bot coo madwong me bedo imiti ki mon madwong woko mapat ki ma inyomme ni? Pingo?3. Adwoki marac mene ma ki Twero nongo ne ki I butu woko ki mapat ki ma ki nyommo ni?4. Tyen lok ango ma Ajuga omiyo me kwanyo onyo nongo dako mukenne ni?5. I tammo ni loke ni tye adaa?6. Adwoko ango maraco ma ki twero nongo ne ka I bedo ki mon onyo coo madwong?

11

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM

Loko Dako onyo Lacoo Madwong Ataa Pi Kare Ducu onyo Weng

Loko dako onyo lacoo madwong ataa pi kare ducu onyo weng timme ka dano tye bedo onyo butu ki dano ma pol pi kare weng. En loko mon onyo lacoo man weko kwidi me two jonyo kope oyot-oyok ki I kin Dano.

Bulu pol kare gi waco pi bedo ki mon onyo coo madwong pol kare. Jami ma kelo loke ki dano mapol man ikin dano ma tino kwako can, cik pa kaka makwako bedo ki mon onyo coo madwong, cik madwako lacoo onyo dako, rac pa rupu onyo kupe pa lok ikin dako ki lacoo.

Pol dano ma tinno pol kare pe gi nongo ngec,Lok onyo pwony pi peko ma kwako loke ki butu ki mon onyo coo ma pol, butu ki ngat moo keken, ki bedo ki mon onyo coo mapol ataa ma I butu kwed gi pi kare weng.

(Kama aa ki I iyee: Katic pa Bulu)

BEDO KI MON ONYO COO MADWONG

Tyene gonye ni lacoo ma nyomo dako ma kato acel lawang acel, Pol jo eno ni gi tye Polygamy gi tye onyo cik yee I Uganda.

Pacen (Percentage) 28% pa mon ma onyome, gi tye I nyome I bdeo nyeigo (UDHS 2007). Pol mon magi man pe nongo gi mito bedo ki nyek gi kacel nongo ni guyee.Pol jo ma cwako polygamy bedo ki mon onyo coo ma kato acel, pole coo ma gi keto tam gi lupu onyo lwote ki cik me tekwaro.

12

Dul tuku me abic- goka [5]Synopsis: Dako pa Ajuga me aryo ni opoto woko ki two.Daktar owaco ki gin pe me nongo latinn

mukenne, ma oweko Ajuga obedo ki tam mapol. En openyo dano I kin piny cii onongo ni cwaa dakone macon ni me aryo ni nongo tye ki kwidi two jonyo.

Wilok me anyama: Pimme pi kwidi me two jonyo mapud pe yak I nyomme.Caa onyo kare: Dakika 10

Dako ni kit ma wa nonge kwede I town piny bene rac ki i caro, obed dong tek ki bota me cako yenyo kore waki caro kaca pien ni wate moo ma on a nongo angeo pee ni kwanyo en ma an angee ma calo dako ki en bene ngea macalo an laco keken. En aye ki gulu kenyo an dong enongo ni myero wan wa winye wan kede cii adaa eni dong wan wa winye wan kwede.

Ingee dong wa cako bedo en ma dong ma bedo, wa nongo latinn ma acel eno ni nongo i mwaka 1977 latinn lacoo wa nongo latinn eno ni wa bedo kwede ma tye ma kum bedi.Bedo pa dako na eno ni kii nyeke madit pe bedo marac pien me acel obedo dako ma dong nongo oaa iot con bino dong kun onongo ngeo ot obedo gin ango pien anongo en ki lutinno oweko anyira aryo ki Awobi acel.

Min ota eno ni ki madit omyero I kwany ki nyane weng cii agwaro gin ki lutinno ni weng cii adaa gu bedo, bedo maber atika tika ki lawote eno ni labongo ayela cii dong ingeye latinn ma aryo nwango en aye dongo two dong ocake.

Twoo dong ocake ki I kom dako ki ic ma aryo ic eno ma dong onywalo ma yot kom pwod tye en ka kenyo aye dong acako dong nwongo lok.Me acel tam dong acako bino iwiya ikere ma dako dong tika twoo,ni man dako ma pwod akwanyo akananya peya oni bota dong cako twoo tere tere kuman nining.

Acako cato tam eno ni woko, acato ki lurema, ki doki aceto bot nera,omin Babaa na acel obedo ka penyo ka cee an atero iot yat.An dong awaci haha, ka lok kom ot yat pe I poka kwede mono gina jami akwanyo karatac weng an nyunte ma daktar omini wan ma wa bedo ka yele ki en. Ki lurema bene gu bedo ka poyo wiya mere me cwalo ne

13

lot yat. An bene awacii ka dong kum eno kong dok akeme ki ot yat wii wa weng obaleo. Gi nygeo mere ni dako na kome lit yie obalo.

Twoo pa min latinna me acel atero iot yat cii ki alwoko gang me aya atero iot yat ki geo cii latinn obaleo ma dong latinn obale.Ka daktar dong Waco ki mego ma tika gwoka en iot yat ni ka an abino.Kong omyero ki waca an acinen en daktari ma tye iot yat eno ni.

Cii dong adaa an I caa madong abino ka limo jo ni pyen dong kong aceto I dog tic ka adwogo otyeno cii dong mego titaa ni daktar owaci ka I oo ma peya I dok kong I nene cii daktar dong ceto waca ni.

Gin gi tika lwonga kuman me mina ngec I lok ma dok ikom two pa dako na ni dako na kita dong yie obaleo ni omyero kong dok cawal dok gang omyero kong wa bed ma pa wa nongo latinn meno gin ma awinyo ki bot dakatal madit doctor.

Cii gin eno ni oyelo wiya mate ka acici cake nining an me cako bedo ki dako ni labongo nongo latinn ka ki kwanyo nongo dongo kome yot ma no marac ma onongo dongo gina an pe angeo cii daktar ciko wa ni wan wa bedi kawa bedo cii wa dok cii adaa ci omin dako eno ni wa dongo kwed gi wa rwate kwede cii nyamo kede ka tita ni yin pingo nongo pe iwaca ni I mito dako eno ni. An awaci an pe angeo ni wun rwate ki nyako eno ni owayci cwari en ayee anga iyi lacoo mukwongo ni obedo lok kom two.

Loka two en aye oketo kin gi, gin ki angaki cware onyo Lacoo ca nongo tye ki two cii dong oweko en oa.Cii an awaci man dong wa nywalo kwede ni dong bedo nining.

Cii an dong awaci ka dong gino ma otimme dong lok mo pee wan dong wa bi koro kuni ngo ma daktar obi waco kita daktar ociko ni wa doko,inge cabit aryo ni cii adaa bene dong wa ceto inge cabit aryo Manyen.

Kama dong wa ceto, wa oo bêne kama nongo ki genge iyee I medical hall.Ka daktar owaci pe wa dongo kita dongo wa ook kanyi wa timmo ber me bino l kany dong en ayee ma dong ki cwalo wa I Room namba 13 (apara wiye adek] kama dong wa oo I Room namba 13, wa nongo lanywak tam ka en jolo wan, Ci ocako penyo wan ka wa gammo, En openyo wan ka wa nyeyo kenyo? Wan wa waci wa ngeo kenyo macalo ot yat. Cii owaci mapat ki eno ni kono? Wan wa waci mapat ki eno ni dong pe.

Cii en owaci kakare kany ot yat adaa ento kany mapat ki gin ma wa Waco ni en aye kany kama en nywako iyee tam ki wan ki dok madite aye ki nywako tam I lok kom kwidi me two jonyo.

LAPENY ME ANYAMA: Daki ka 201. Ngo ma I tammo ni rac ki dako pa Ajuga ni?2. I tammo ni en ngeyo kwoo ne madok ikom lok me kwidi two jonyo?3. I tammo ni omyero obed macalo cik pi mon, onyo dako ki coo onyo lacoo me pimme pi kwidi me two

jonyo mapud peyak gu nyomme? Pingo?4. I tammo ni pol dano ma gi ngeyo ni gi tye ki kwidi two jonyo pe gi waco ki lawot gi (mon gi onyo cwaa

gi)?5. Mung man tye pi tyen lok ango?

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM

Pimme pi kwidi me two jonyo mapud I ceto I nyomme

Gurup mapol I Uganda, mapole lutela wii dini, gi tye ka tute me Waco ne ni pimme myero obedo ite cik mapud peyak dako ki lacoo onyomme. Kad ni bedi pe jami me te cik, pol ot lega [Church] gu kelo macalo cik.

Pimme pe Gengo dako ki lacoo me nyomme kadi ni bedi ngat acel onyo gin weng gi tye ki kwidi two jonyo. Pi macek-cek keto gin me niang kacel ci weko gi tamo kwo gi kacel. Pimme mapud peyak inyomme en aye obedo gin mapire tek me Gengo kwidi two jonyo.

14

Tucu lok atii onyo tucu mung

[-Tucu Lok onyo Mung]; Tyene macok-cok ke ni, wacone ki lawoti (Dako onyo Lacoo) onyo ngat mo mukenne ikwoni ni, in itye ki kwidi me two jonyo.Pire tek ki in, ni omyero ituc woko kwoni bot ngat mo keken ma itamo ni iceto kwede ibutu. Obedo twero ni.

Wacone atii bot lawoti (Dako onyo lacoo) nyutu ni wun weng otwero nyamo pi Gengo nongo two onyo nongo two ki doco onyo ducu.

Waco lok atii bot lawoti bene nyutu ni wun otwero goyo pulan pi kwo wu ki gang wu kacel.Ka ngat mo lworo tutwal me Waco onyo tucu kwo gi ken gi, cii gi twero nongo kony ki bot ngat mo ma opwonye wek okup onyo owac tam me tucu onyo Waco ne kacel.

15

Dul tuku me abicel- goka [6]Synopsis: Ajuga ki mon ne aryo ni giceto ka leyo tam kit me pimme.Wilok me anyama: Pimme ikin lacoo ki dako ki leyo tam bot Daktar.Caa onyo kare: Dakika 10

Dong ka kany ayee kama joo ma mito ni ki pimm gi, ki pimmo gi I ot yat.Cii dong adaa winya dong otute ki ningo awaci aa ka ku man kong wa giko kany.Cii an ayilo cinga awaci ati ki lok en owaci lok angoo an awaci lok atye aye ni an onongo akelo dako eno ni I control-ite loci icaa ma wa kelo I control, dong gu cwalo wa ni wa bin boti cii ka I waci yin lanywak tam I lok kom pimme, dong atii ki koko na ki lega ni ka twero oye na wek acigam min ota madit pien wan wa tye wan adek ka dong pimme, pe aromo pimme ki ngati wan arayo keken. Omyero wa pimme kacel cii en owaci gangi cok, An awaci gang tye cok lakany itar bardege kany en.

Cii dong Daktar bene omina kare me ceto gang, An a kwanyo Pikipiki aringo gang, atenyo dako na ni dong kenyo, ma aok gang awaco bene dong atika awacci lok ma nino caa dong I ot yat-Daktar awaci ni wa dok iyee ni, Daktar dok oceto okwanyo wan wa dok,Cii ocwalo wan I Room namba apar adek-13, ki kunu wa nwongo lanywak tam ,cii lanywak tam caa owaci en Ianywako tam ki dano ki mukenne dok I pimmo kwidi me two jonyo.

Cii dong anwongo ni wan me pimme wan arayo ma nongo komi dok ci owaco ni abin kong ka gamo yin lacen dong anwongo ni pe ber.Cii abino boti ka twere wacet kacelu wek ki pimm wan adek weng kacel, cii min ota maditi ocwako acwaka en owaci ka en lok kom pimme eno ni ayela peke, en man aka yang pe ebedo ki angati mo mapat ki an ma ipe ki woro moo keken I lok kom pimme, ka gwok an ayee pyen abedo kamit woko ki dok bene akelo yite twoo.

Ki dong two ocake ka I kin wa en aye dong lok ma nongo tye ento ka en lok moo pe.Cii bene amiye kare alwoke oloko bongo cii wan kwede kacel.Kare ma dong wa ook Daktar openya ni I oo dong awci a oo Dong Daktar.

Lawote ni kono Cii alwongo lawote ma acel, wan weng wa donyo wan adek, Wa cako nyute odoco, Daktar

16

onyute kong, An anyute, Dako na matidi dong onyute ki min ota matidi onyute Bene.Dong Daktar ocako titi wan ngo mubedo ka kenyo ki penyo wan kit ma kwidi me two jonyo ki nongo kwede kit yoo ango ma wan wa romo gengo ki kwidi me two jonyo. Kita dong ki kelo wan kenyo ni I ngec bedo ka leyo tam dong pwod pee,cwinya dong ocako poto macalo an lacoo, bene dong acako meno ngea kono pe abedo maber, abedo ka mit woko mon madwong ki ma atye ki mon aryo dong Dako na ma acel dong kome lit oweko tin ki kela kany. Ki dok report me adek ma dok awinyo ki bot cio mina caa ma wan bene wa dongo kwede gi, wa kwano kwede gi caa ma ki penya ni pingo nongo pe awace ni an amito nyako ki ka onongo engee, onongo ebi jukao. Cii adaa cwinya dong ocako mwodo pien nongo dong pe tye diro moo ma wan wa romo timmo ne pien en aye bene yoo me acel ma abii ngeo kwede ni kwidi ni atye kwede onyo a pe kwede.

Adonyo dong mere ma dong pe atye ki yoo moo ma onongo dong aromo yaa ki iyee dong.Cii adaa wan dong ki lanywak tam, kwede mon na weng kacel ki penyo wan peny madwong.

PENY MACALO;1- Lok I kom kobo pa kwidi me two jonyo?2- Wa romo Gwoke Nining wek pe wa nongo kwidi me two jonyo?Ki dong mukenne ki bedo ka tito ne bot wan kit kwoo ango ma omeryo wan wa kwoo kwede kit taa dong wan wa tye I ot, Eno ni wek dong kwidi ca pe wa kel I ot, Ki bedo ka tite wa kodi peny ego ni, Ki dong adwogi ma romo kati tutwale I kin wan joo adek ki, ki tito bene bot wa, wan wa bedo ka gammo ne,dok wa gammo ataa kun nongo pe wa ngeyo ni Daktar ni tye ka yubu wa dong me jingo cwiny wan kit me ngo ma onyo kit me kwanyo remo.

Cii adaa I caa ma otito ne bot wan weng, openyo wan weng cii dong, peny me onyo peny ma agiki dong openyo wan kace wan ki, ki kwani Lok ma wa loko egno ni weng ka pwod wa tye ki miti. Cii wan dong wa Waco ki Daktar ni wan wa yee dong owaco ni wan wa bin kany, cii nongo wun ogeyo pingo omiti wan obin kany, Ber ne ki race bene wa bii ngeyo ki kang, Cii an ki tung bota baa, an aye ni ki pimme ma.

LAPENY MA ANYAMA: Dakika 201. Pingo I tammo ni pire tek pi lacoo ki dako me ceto kacel pi nyamo onyo leyo tam?2. Pi nyamo onyo leyo tam ni ber nining mapud peyak I ceto I pimme ni?3. I tammo ni ngo maber pi pimme bot Ajuga ki mon ne ni?

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM

Pimme me ngeyo kwoo ni madok ikom lok me kwidi two jonyoYoo acel keken me ngeyo kwoo ni aye me pimme wek ngeyo kwoo ni madok ikom kwidi me two jonyo en aye yoo maber me pimme woko.Jami me pimme pi kwidi me two jonyo nonge I ka bedo weng I Uganda.Pimme pi kwidi me two jonyo en aye yoo me kwoo maber me yot kom, kadi ni bed ni kinongo ni I tye ki two onyo I peke kwede.

Ngeyo kwoo ni con ayee ber pi riiKa itye ki twoo, cii I twero cako nongo yat onyo I cako lubu bedo ki two ma gwoko komi ma yot pi kare malac, onyo ka I peke ki two, cii itwero moko kwoni me bedo kit menu, ki I weyo tic ma keto kwoo ni kama rac.

Nyamo onyo leyo tam obedo jami maber me pimme pi kwidi me two jonyo, konyi me yupi pi kuru adwoki ne. Ki mini adaa pi bedo ki kwidi two jonyo ki ngo ma I twero timmo ne wek bed mako mi yot kun na kwo ni tye ku meno ni.

Dul ma loyo lok me pim inge pimme twero nonge I ka pimme magi, dano onyo ikin dano acel gi twero konyi madit tutwal macalo I dano ma pud gi ngenyo kwoo gi angeya pi kwidi me two jonyo, kit ma ki poro kwede ki jo mukenne ma tye marom ki kwoo pa jo mukenne ni poko konyo ki cuku cwiny.

17

Dul tuku me abiro-goka [7]Synopsis: Ki inge ceto ka pimme pi kwidi me two jonyo kacel, Ajuga ki mon ne aryo ni gu penyo,

ki waco gi me dwogo cen pi adwoki pimme i nge nino aryo. ma en tye ka kuru ne, Ajuga obedo ki tam marac I kom mon weng ma en obedo kwede i kwoo ne ki paa kit ma adwoki me pimme obi bedo kwede.

Wilok Me Ayama: Pimme I Kin Lacoo Ki Dako Ne.Caa onyo Kare: Dakika 10

I kare madong wa oo dwe apar wiye adek, wa nonogo lanywak tam ka en ojolo wan, ocako penyo wan ka wa ngeyo kenyo, ci wan wa gammo ni wan wa ngeyo kenyo macalo ot yat, ci owaci mapat ki eno ni kono pe wa ngeyo; wa waci meno ka kare, kany ot yat adaa kit ma wan wa waco ni, pien ni kany mapat ki gin ma ki nywako tam ki wan ki dok madite aye kany ki nyako iye lok kom kwidi me two jonyo, ginna tin weko wa kwanyo remo obedo pi twoo pa min ot-ta eno ni. Pien obedo malupe ki kwed ma daktar okwedo.ci daktar onongo ni pire tek ni omyero ki waca two ango ma en tye kwede.

I kare madong wa kwanyo remo ki waci wa ni myero wa dok inge nino aryo, omyero wa dok ka winyo result me remo wa, ci ada inge nino aryo eno ni, ki tung bota malupe ki kwoo ma kit ma an abedo ka wot ki i iye ni pe obedo yot tutwal, pien lok ma abedo ka winyo ne ikom min ot ta matin oweko wan wa kwanyo remo ni ki two ma en tye ka twoyo tutwal ikom an me dok ka gammo remo. kadi bed kumeno min ota madit obedo kadiya ni omyero wa dok ka kwanyo remo pien nino ma ki cika tye ka kato ci pi kwo na marac ma na abedo ka wot ki i iyee ni ki lok ma an abedo ka winyo ne ki bot dano tutwale ki wadi macok ki bot min ota ma kare dong lit ti ci min oe ni ki lu ote ma en oaa ki i iyee ni ono dong tye ki kwiti eno ni.

Ci an onongo dong an pe angeyo ki bene pe aneno ngat eno ni ci ada oweko lworo obedo ma tek bot an me ceto ka gammo results oweko abedo ka diro nino me gammo result eno ni tutwale lworo dong oweko abedo ka diro nino me gamo results eno ni tutwale lworo dong obedo kit kwo ma abedo ka kwo kwede pien an pe abedo ka tike ki mim ot ta keken abedo ka mito mon madwong ki woko ki dong malit loyo weng en aye ma ki waca ni min ota ma akwanyo ni cware ma en ooa ki iye ni no dong tye ki kwidi ci ada lworo eni ni an bene abedo ki kwidi ni ci ono dong oweko an onongo dong an pe aromo ceto ka gammo results me remo na ci ada anongo ni ka bene pa dok, konye bene pud peke. Ci oweko abedo ka

18

kanyo ne kanyone me dine ni wek pa aoo ci akwanye kare.

Kwoo wa pe tye marac tutwale ka min ota madit kita en obedo ka tike ki an keken. Cwinye tye matek pien en aye obedo ka diya ni omyero. wadok ka kwanyo remo ka gammo result me remo ci ento min ota madit madong ma kome lit ti pe onongo dong tye yoo mo keken ma en twero timmo ne pien me agel kome lit, me aryo pe ngeyo ka yot – kome obi bedo tye lit, me aryo pe ngeyo ka yot -kome obi bedo tye ci ada oweko ki tung bot an ki en lworo keken en aye obedo tye ki tam mo ni omyero wadok ka gammo remo obedo peke ki keni min ota madit aye dong obedo ka diye wa oweko wan wa bedo ki kare me dok ka gammo remo manaka peyak onongo wa kwanyo remo.

Gin matin weko wa kwanyo remo obedo pi two pa min ota eno ni pien obedo malupe ki kwed ma daktar okwedo ci dakter onongo ni pire tek ni ki waca ngo ma en tye kwede ki en aye dong omiyo kare ki wa wan me ngeyo ni omyero wa kwany remo i ot wa ni.

So ma naka yang peyak akwanyo remo pien two eno ni kit ma ocake kwede kit ma onongo wa winyo kwede pole onongo wa winyo ni mako jo ma olony dok pole ono bene jo ma wa neno gi tye ka too ki two ni bene jo ma olony. ci onongo pe wa tye ki bik ni two ni bino bot wan jo mapiny lukin gang macalo wan gi mi madong wa tye ka kwoo ki kwidi eno ni onongo pe wa tye ki bik eno ni.

I kare caa ni onongo gwok pe tye kita kom kare ni, gwok dong ki iloo rwome malo ni, pien i kare caa ni, ka i loko ki ngato mo ci keli lok me kondom tammo ni itye ka waci adaa, oweko lok ka kondom – condom keken ikin lok ma otye ka nywako ne ki ngato mo. no. tek tutwal ci adaa oweko i kare caa ni lok me kondom onongo pe tek kit ma kom kare ni. ci ento pi rwom madong dano tin okati kwede ki ngec ma oromo dong ikom kwidi eno ni oweko adaa dong gwok tye kit ma i kare caa gwok peke ma tek kita caa ni tye eni eno ni pien ni onongo wa peke ki tam ni two eno ni bene wabi nongo.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika201. Ngo maber pi ceto pa ajuga ki mon ne aryo ni ka pimme?2. I tammo ni paa ma ajuga onongo paro ni tye ka kare ma onongo tye ka kuru adwoki pimme ne ni?3. I tammo ni en twero lok ikom dako ne me aryo ni, ka adwoki me pimme odwoko ki two?4. I tammo ni dano ma tye calo ajuga ni mito ngeyo kit me bedo onyo kwoo ki kwidi two jonyo?

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM

Pimme i kin lacoo ki dako

Tye kony onyo ber mogo madwong ma dako ki lacoo ma gi ceto ka pimme kacel pi kwidi me two jonyo I kin gi tye jami magi;.• Ka bedo ne tye maber pi dako ki lacoo me nyamo peko ma nonge atura.• Dako ki lacoo gi winyo ngec ki lok kacel, ma medo maa ki niango kacel.• Lamii onyo lanywak tam bedo ki kare me rucu onyo juku telle ki juku koko.• Miyo tam bedo I kom adwoki me pimme pa ngat acel – acel.• Ngat acel pe ki peko me waco adwoki ne ki me bito onyo waco ki lawote wek opimme woko.• Tam me tic ki yat onyo munyu yat ki gwok ki twero moko ne kacel.• Dako ki lacoo twero bedo ki moko tam ma atii pi anyim.

19

Dul tuku me aboro-goka (8)Synopsis: I kare madwong adwoki me pimme adwoko, Ajuga oweyo ceto ka gammo ne woko. en

ki dako ne me aryo ni gitye ki lworo ki mwel kom tutwal I kom kit ma dwoki kit me pimme obi bedo kwede.dako ne me acel mito tutwal ni omyero ki cet. i agiki ki gu ngeyo kit gi madok I kom kwidi me two jonyo.

Wilok me anyama: Bedo ma ngat acel tye ki two, ngat acel peke kwedeCaa onyo Kare: Dakika 10

Gin ma tin weko wa kwanyo remo wa, obedo pi two pa min ot ta eno ni pien obedo malupe ki kwed ma daktar okwedo ci daktar onongo ni pire tek ni waca ngo ma en tye kwede.Ci dong inyeyo openyo ni ka adwoki ne obino marac kono ci dong obi timmo ngo? Ci dong awac ci aa, an ki tung bota atuki waco ne ni ki tung bota gira a tammo ni omyero dong pe amit dong mon na eni.

Ci dong ingeye openyo ni ka adwoki obino marac kono ci dong obi timmo ngo? ci dong a waci aa, an ki tung bota atuki waco ne ni an ki tung bota gira atammo ni omyero dong pe dong pe amit dong mon na eni. kare madong ki nongo ni dong oromeo me ceto ci ki tung bota, nino aryo eno ni abedo ka diro ne woko pien a yella – yella pa two ma min otta obedo ki lworo me dok ka gammo remo inge nino aryo eno ni. pien alak tutwal ki min ot ta ni i ot yat ma nongo ki gengo- wa dugu-ki geng, aduku. ki dok ki me aryo ki lok madong a winyo ni en no dong tye ka kwo ki ngat ma tye ki kwidi ci ada oweka an pe abedo ki tam me dok ka gammo remo pien tam onongo dong oketa wiya woko.

pien angeyo- angeya ni dong an ka ceto no dong ka gammo result ma an abi dwoko kwede dong results ma result ma aduku kwede result ma a tye ki kwidi i kom an ci oweko abedo ka junge, abedo ka diro kare , pien abedo ki cwiny, ki tam mo omyero an adok ka gammo result me remo eno ni, ci oweko wa diro kare ma dwong pien lok ma abedo ka winyo ne ki bot dano ki tam ma an atye kede kekena pe omiya dong kare bot an me dok oyot – yot ka gammo ngo, gammo remo pe, eno ni keken bene, ki kwo an abedo ka kwo iye kena-kena, kong bene keken omiya bene lworo oweko an abedo ki gung ic me dok ka gammo result eno ni.

Ada, oweko an pe alupu cike ma wa ciki ki lanywak tam ma owaca ni inge nino aryo an adok kunu ni, oweko arii tutwale dong two ma an abedo ka twoyo min otta. tere-tere-tere, oweko ada an anongo ni ka ceto cut-

20

cutu ka gammo remo, result eno ni, ci gwok koni romo miyo tam mo marac i cwiny an onyo i cwiny min ot ta eno ni, ci oweko ada adike oweko pa akwany kare oyot- oyot me lupu cik eno ni. wan wa loko kun wa loko ma wan wa loko ni, en ki i cwinye kape wa loko kun ma wa loko ma wa cuku cwinye, miti ne ki tamme me ni myero ki gam result ki ngyeyo result wek ka dong kibe bedo i ot ma ki bed ma ki ngeyo result kit ma nonogo tye kwede. dako mo namba aryo ni tye ki two ma tye ni kuru mere gi mo keken ma en eromo kati kwede malupe ki yoo mo ma konyo en macalo la two pien ni onongo dong kome goro, gufu peke, tam bene oketo wiye, arem bene tye ma tek. ci adaa pe dong tye yoo mo keken, en dong kony mo keken ma aromo miyo en kony ma dong en tye ka mito we ki bot an. ci oweko adaa an dong obedo ka tammo kony ma omyero amii ire pe pi yoo ceto ka gammo result, man onongo dong tam ma atammo ni dong a tye ka konye , ka onongo dong pe tye kony mo keken madong atwero mine.

An ma naka apo two ma atwoyo opo two anyongo – measle con i kare ma con mapud onongo pud ki nywala – anywala. meno aye kare ma ki kopa ni an atye ki two anyoo ki ayella matek, ci ocake i neno eno pe tye two mo ma oyella amedi dong labongo two mo keken, ni kwanya kare madong akello min otta eni ni aye two ocake i kome ma dong pe mina kare, pe mine bene kare calo wan ki en dong me bedo i ot macalo lacoo ki dako iot, oweko ada goro eno ni dong omini wa kare me wire pole iot yat me neno kita yot kome tye kede,ci adaa pe oweko abedo ki kare mo keken, min ot madit dong ogamo lok kumeno, openya kumeno ni kita dong okato ni wan omyero dong waci gam remo, ci adaa wa kwanyo kare kacel ki min ota madit ki kacel ki en min ota matidi ma kome litti. wa komo kede mot-mot, wa ceto wa gamo result me remo, i kare ma wa oo kunu, wa nonogo laditi tye ojolo wa, ma okwanyo remo ni ci ogolo ci owaci kong waku ma nok pud i tye ka tic ki jo moni ka dong i loko ki wan. ci adaa ladit eno ni,i kare eno ni mu omiyo ni waku ci i caa moni olwongo wa ci cut ocako penyo wa ki peny madwong en peny ma penyo wan ni an ki tung bota pe angeyo ni dong laditi tye ka yupu wan kit me gamo aduki pa remo, min ota bene pe ngeyo kun awaci wan eni weng pe wa ngeyo ni dong meno aye no dong diro ma lanywak tam tye kwede ka yubu ki wan kit ma wan wa gam kwede ki aduki eno ni wek ka koni wa dok gang, pe dong wa bed ki tam mo marac ikom wa keken. ci oweko wa bedo agonya dok wa bedo ka gamo lok mo keken ma openyo ki tek cwiny bene ma wa tammo ni, wan wa tye maber, pe lanyut mo bene en tye ka nyutu ne ni peko mo ma tye i kin wa i nini bene peke omiyo bene kare obedo peke ni wan wa tye ki peko mo keken i kin wa.

Ni kwanyo caa madong en dong ocako penyo wan kace wan dong wa tye atera ka gammo aduku pa remo wa.ki dong wan bene waye ni dong wan wa tye atera. ci don ingeye openyo wa nika aduki obino marac kono obi timmo ngo? ci awaci aa, an ki tung bota atuki waco ne kama leng ni ka aduki abino marac ba, ka ki tung bota an atammo ni dong omyero pe amit dong mon na eni ni, aya min otta madit owaci aa ka dong tye marac kadi dong bene i waci i ceti konye be dong peke, pien mogo no bene dong i tye kwede. aya min ota ma kome litti, owaci gino mo ma en dong i romo lok iye pe en dong i goro pe tye yoo mo keken en dong i kuru tam weng ki bot an. ci adaa omiyo dong kare me cako miyo aduku pa remo wa. ci ki cako ki min ota madit pien en caa ne en dong ki penye en bene dong ogamo owaci man aduku pa remo ne madong ki miyo bot an ni en pee ki kwidi i kome wa obedo ki yom cwiny pien ni wa bi bedo kumeno, ci ingeye ki duku bota, ki waci an atye ki kwidi, ingeye dong ki waci an min otta matidi tye ki kwidi. an dong awinyo mading, min ota matidi tye ki kwidi. an dong awinyo mading, min ota matidi owinyo – mading – ci min ota maditi obedo ki gung cwiny pien pe obedo ki gen ki cwak ni aduki ne ni aduki madaa pien ni pingo en aye bedo labongo kwidi kun an abedo kwed gi aryo weng dok bene lutini tye madong en enywalo ki an en dok i cako bedo peke ki kwidi nining kun no an atye kwede ki lawote ni bene aye kwede. ci adaa en dong ocako koko. I kare madong ocako koko lanywak tam dong otammo ni dong pe i mede ki nywako tam ki wan ci omini wa kare kong, dong olingo ci caa madong oling, ci openyo ni obedo ka koko ngo, owaci en pe i tye ki lok mo keken ma en iromo yee.

I kom aduki pa remo eni pien en ocako bedo labongo kwidi nining, cake nining, ci ingeye owaci in ba loka ma awaci ni ka dong i nongo ni pe i romo yeng kede kong iye eni icet kwede, ci dak i kwany kare i duki, an dong atammo – tam weng, me acel atammo pingo an akwanyo kare me bino ka pimme tumma onongo pe ange awaco ni two ni obino mede obino omaka atura ci otyek kwoo na woko. man dong angeyo gino ma oringo i wiya me acel aye too,pien ikare caa ni yat onongo pee ma tye ne ni bene mito cente ki bene apee ki cente, ci dong kany okella tam madwong.

21

LAPENY ME ANYAMA; Dakika 20 1. Ajuga ki mon ne aryo ni gu loke nining i lapeny ma lanywak tam openyo I kom ngo ma gubi timmo

ka nongo ni gi tye ki kwidi me two jonyo?2. I tammo nining i ngo ma gu gammo? I tammo ni gitye ki tam maber I kom nongo ne ni gi tye ki

twoo?3. Tyeka adaa twero lare ni Ajuga romo bedo ki kwidi me two jonyo kun dako ne me acel i pe tye ki

kwidi me two jonyo?4. En bedo meno tye madwong?5. Tam ango ma imiyo ki dako pa Ajuga me acel ni an ma peke ki kwidi two jonyo ni?6. Tam ango ma imiyo ki dako pa Ajuga me aryo ni ma tye ki kwidi me two jonyo ni?7. Tam ango ma imiyo ki Ajuga?

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM

Bedo ma ngat acel tye ki two, ngat acel peke kwede [discordant]

• Discordance en aye bedo I kin lacoo ki dako ma ngat acel tye ki kwidi me two jonyo eno ngat acel peke kwede.

• Tek tutwal me ngeyo ngo ma kelo discordance.Caa mukenne twero bedo adwoki Jami magi.• Kit kwidi two jonyo ma ngat acel tye kwede.• Kit Jami mogo ma ngat ma peke kwede ma ki nywalo ki gin kwede.

• Kadi bed ni ngat matye ki kwidi two ojonyo tye onyo peke ki two malupe ki I butu (STD)• Kadi bed ni ngat ma tye ki kwidi me two jonyo ni olire ka gin coo.

I kom jami magi weng pe tye ada ni gin weng gi twero doko discordance pi mon ki coo weng.• I kin wilobo, lok ma kwako discordance i mon ki coo tye ka mede.• Acel iwii pyera aryo (20) I kin mon ki coo ma gi bedo kacel gitye hiv discordance.• Malupe ki bot Dul onyo jo me TASO, I mwaka 2009, pacen 54% I kin coo ki mon ma gu pimme i

center, ki I masaka gi tye discordance.• Discordance pepole dwong I kin coo ma tye ki mon madwong.• Ngat ma peke ki two, onyo tye obedo discordant, pol kare mite ni nongo tam matut wek omak

onyo olup kit kwoo ma orume wek wiye opoo me gwoko kwo gi.

Lok adaa ma dok i kom disordance: All Africa.com

22

Dul tuku me abungwen-goka (9)Synopsis: Ajuga nongo tek me ngiyo ki lok me adwoki me pimme ni, jami weng ma gang odoko

pat. En gwoko munge kene ma pe waco ki mon ne ni mo keken. Dako ne me acel ni obi oniang atii kace adaa en I peke ki two adaa inge dwe adek. En (Ajuga) biko ni dako ne ma aryo ni aye ma omii ne onyo okobe two.

Wilok anyama: Madok i kom lok me discordanceCaa onyo Kare: Dakika10

Ci dong ingeye openyo ni ka adwoki obino marac kono, ci dong obi timmo ngo? ci dong awaci aa, an kitung bota atuki waco ne ni an kitung bota gira atammo ni onyero dong pe amit dong mon na eni.Tek dong awillo kabutu, abollo acel bot min otta madit, abollo acel bot min otta matidi. a kati ki tam me poko ka butu woko.

Tek dong awillo ka butu, abollo acet bot min otta matidi.Abollo acel bot min otta matidi.Akati ki tam me poko ka butu woko.Ikare madong agamo result, wiya dong otuki balle woko. Adok gang i kare ma a oo gang, gin me acel ma atimmo aye me ingo me bino icuk owino ci abino awillo ka butu aryo manyen, tek dong awillo ka butu, abollo acet bot min otta madit, acel bot min otta matidi, a kati ki tam me poko ka butu woko, pien tam ma onongo dong tye ka yello winy onongo dong tam mapat.

Wiya dong oballe, lok weng ma dano loko bedo calo ki tye ka lok ikom an, gin mo keken man dano timmo, atammo ni ki tye ka timmo ki tye ka neno an, wa tuku weng ma lutino tuku i dye kal kenyo bene dong pa amito winyo ne. adoko bene dong gee ataa, acako bedo dong, bedo kenna- kena, an bene dong abutu ka atye bot min otta madit. a butu ika butu na mapiny ma awillo, ka bene aceto bot min otta matidi ni, weng atimmo kumeno, tamma no dong atye ni konye no dong peke me rippe ki jo ni pien ka amete ki rippe kedgi gwok pud dak abi medo kwidi i kom gi. ci atammo ni maber ne ni an dong abed bedo na, gin madong bene gu medde ki bedo gi, ci adaa gin bene gu beddo ki kinika marac kit ma en etye kwede ni pien gu beddo ka neno jami ne weng anena. la kucel ki bota, ci oweko an onongo abedo ka mede ki kori kwo eno ni ki tam eno ni. ki cwiny madong omyero acak bedo kenna – kenna bene dong acako bino ma ackako dong rwenyo lurema mogo mo dong pien bino na ikin dano keken bene dong anong ni konye bene dong peke, igang be

23

dong ka abedo myero atyek bedo dong i ot, lutinno bene omyero adii gi woko ki ka ngate pe gubed katutu ka ngate kenyo,wa loko mo keken ma megi oti na gu penya ki dwan ma mwol weng dong en egamo ki gero pi ki kinika ki cwiny marac ma an dong atye kwede ikoma kenna-kena malupe ki aduki pa remo na atammo lok weng ki i iya kany, atammo lok weng ma oweko akwanyo min ot eno ni matin oweko atye ki kwidi.ki cwinya ni abedo ka tammo en pien ni ma naka an abedo ki dako maditi anongo kwiti peke.

Ci en tin ma tye ni en aye ma kwidi ononge ma nyuti ni kwiti eno aye ma kwidi ononge ni ma nyuti kama dong anongo iye mapat ki bote dong odoko peke,ci oweko kadi dong abed ka tammo ne marac onongo dong atye kwede pe dong tye yoo mo madong atwero kwanyo tye bota. Ci adaa, oweko abedo ka nywene ki tam mi dong kenna-kena,wa tin,oweko pud atye ka nywen ne ki tam eno ni.

Ci adaa oweko an abedo ki kinika mapol ki tam marac ocako bino iwiya malupe ki cente.an abedo ka mine pien lutina tye, pien ka anongo ni pe amine cent. lutino eno ni obi deno can.ci oweko jami ma kwako gang abedo ka timmo ne, ci jami ma kwako an ki gin an aye dong dak aye dong jami ma en aye dong i cwinya peke i iyee.

Ci oweko ka malupe ki kony mogo ma no-nok, amiyo mede ci a keto i wii meca kenyo, ngat man dong pot gin moni ma onongo en openya ni an aketo mede i wii meca kenyo lali-ling. so kit me nywako kede kite ma yang con wa nywako lok wa nyero ni dong peke. Ci adaa oweko abedo ki tam ma dwong kadi ma atammo, tam ma adwongi, cwinya mukenne bene tye bot lutinna ni, in abi tammo gin nining? Pien ni atye ki latin acel – keken.

Lutinn ni ka tin an apeke, lutinni obi kwoo nining? Megi lutinni gubi kwoo ki lutinna ni nining.Ci oweko adaa cwinya kenna-kenna pi lutinona ma atye ka neno gi ni, ki acel ma an atye kede ni. Ci oweko adaa, oweko abedo ka yelle ki tam eno ni kun ayelle – yelle, oo wayi icwiny mo ma onongo dong pe atammi pe aromo kwo i wii lobo ni.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 20 1. I tammo ni ngo ki I ot pa Ajuga ki madwong gin weng dong gi ngeyo kit kwoo gi ni?2. I tammo ni pi ngo Ajuga mito ni mon ne gu buti I mupalaci ma pat – pat?3. I tammo ni Ajuga tye ki ngec ma oromo I kom bedo ki kwidi two jonyo? Ngo ma weko I tammo kit

menu?4. En discordance ni twero weko dako ki lacoo bedo kacel labongo ngat acel poko two bot lawote? Ka

kumen ngo ma gi romo timmo ne wek ogeng eno ni me timme.5. I tammo ni Ajuga ki mon ne ni gi twero dok cen I kwoo gi macon ni mapud peyak lok me adwoki

pimme gi ni? Ngo ma omyero gu timm wek gu doki?

24

Dul tuku me apar-goka (10)Synopsis: Ajuga omede ki tute ki kwone ki kwidi two jonyo ni. En peke ki ngat mo ma twero

konye ki oolo. Me tingo peko ocako nen. En cwinye kec Dok cwer pol kare ki bene cwinye mito dee ne woko. en mito ni myero nongo ibed ki ngat mo ma iloko kwede, ento en tye ki lworo matek me waco ne bot ngat mo keken ni, ni en itye ki kwidi two jonyo. en lworo kit ma dano loko kwede ikome.

Wilok me anyama: Ber da kony ma cuku cwiny pi dano matye ka kwoo ki kwidi me two jonyo.Caa onyo Kare: Dakika 10

Ci dong ingeye openyo ni ka adwoki obino marac kono, ci dong obi timmo ngo? Ci dong awaci aa, an kitung bota atuki waco ne ni an kitung bota gira atammo ni onyero dong pe amit dong mon na eni.

Ci akwanyo kare, bunga mo no tye ite gang wa piny kenyo,ci aceto en Ibunga enoni,abedo kunuuuuuuuu……pa atimo bene gino paka aduku.

Tam eno ni kita i waco kwede oo i kare mo madong atamo ni konya me bedo i wilobo peke oweko an tam me acel madong atamo eni iye atamo ni omyero akwany kwo na woko, ci atamo ni kwo na ka ni akwany ci myera akwany ki ngo. Abedo ka tammo ne I kin jami ma omyero akwany ki kwo na bedo ka tammo ne ikin jami ma omyero akwany ki ngo. Abedo ka tammo ne ikin jami ma omyero akwany ki kwo na. ci wiya oringi igin acel keken ni omyero ace dene woko. ci akwanyo kare bungo mo onongo tye ite gang wa piny kenyo, ci aceto en ite bunga eno ni.

Abedo kunuuuuuu…. bene pe atimo gino mo ci aduku. Dok abedo adok, abedo kunuuuuu…. lok bino ma roco wiya ata-ta-tata, calo cal pa lumegi na bino iwiya,tammo gi, anongo ni dak aa amii kare ki kwo na. Kadi bed kumenu pud aduku gang, pud lok eno ni yello wiya. Obedo ka yello kumeno pi kare malac ci oweko abedo ka longee, aduku, adok – aduku adok aduku adok, ci oweko adaa an pe anongo kare me kwanyo kwo na. Eno ni onongo pe wa ngeyo pe onongo an atye ki gen ka na abi kwoo ki kwidi eno ni, kit ma an atye ka kwede ni.Pien kare caa ni pol dano weng matye ka kwoo ki kwidi eno ni, pol gi weng obedo ka too woko. Ci oweko adaa onongo kwoo ki kwidi eno ni kari wa caa ni pe obedo kwoo mo mayot. ci

25

oweko cwiny ni en abi kwo ki kwidi eno ni menu dong teko ma lubanga ma omiyo pe aedo ki gen ki tung bota ni an abi kwo, onongo kulu an pe angeyo lok eno ni oweko tam maraco obedo ka bino i wiya kare, ki – kare, ki bene oweko dano mapol ma wa beddo ka neno gu bedo ka too ni bene gu too ki two eno ni. Ci omiyo wan pe wa bedo ke gen ni an abedo ki kwo onyo min ota obi kwo. Meno onongo aye tam ma wa bedo kede.

Pulan weng dong anongo ni dong anongo ni dong konye peke. Pien peko onongo dong ongole woko anong dong ni gin ma atimmo peke anongo ni dong pe romo konya. Ento gin matin cuku cwinya en aye obedo lutino na. Pien ngat mo ma abi tenyo it gi peke ki katin owaci akwany kwo na weng no abi miyo peko ki lutino na kacel ki lume gi na magin bene dong gitye ki gangi gi. Ma bene i bedo tek titwal bot lutino na me ceto ka bedo bot gi. ci oweko atammo ni ka lubanga romo iyee ni a kwoo, ci oo abi dike kwedgi ma nok – nok ka kare me bene oromo ci abi ceto, ci adaa acako loko cwinya, acako dwoko me bedo i kin gi, kum ma aduku ni akwoo mere kun no akwoo ki ma keken ma bene amito ni myero bene abed kena – kena, atiko mede lwodo yoo ango mano ma aromo aa kwede ki i peko eno ni. Ma kwo eno ni oyello wiya pi kare malac atika – atika. Man eno ni pe obedo ka penya pien ni gero madong atye kwede, pien lok mo keken ma gu penya ki cwiny ma mwol an agamo ki gero. Ki dok bene gu bedo lwoo, gu bedo lwoo pien me acel pe gin geyo bene ngo ma atye ka ceto iye gi tammo mede ni an aceto ka mene ikin dano. Kun nongo kitung bota atye ka timmo gin ne i wii atii ma gin be pe gitye ka ngeyo tutwal ngo ma an atye ki cwiny me timmo ne ikom kwoo na. Ma kad bene onongo arweny kwo na, onongo dong gi bi po- apoya ni an arwenyo kwo na. Ma pe gu bi ngeyo ni an kara ma abedo ka wire ni weng abedo ka wire onongo me rwenyo kwoo na ma pe gubi ngeyo. aloka loka mede tye en matye ni lworo tye matek i cwiny gi, pien kit majwi ma wan wa kwoo kwedgi ni oloke woko, ki kit majwi an akwoo ki lutino na ni bene oloke woko, ci oweko jubedo gubedo ki lworo matek oweko bene lutino na gu waci aa baba bene kunyo ni be dong pe gamo wa kite naka en gamo wa kede ni, pe loko kit ma loko, pe myero kit majwi wanyero kede ni ci oweko ada oloka-loka obedo madit igang oweko lworo obedo tye, pol jami dong ka an aye pe akat me miyo ne, ngat ma bino ka penyo ne ati – ati peke pien lworo onongo dong obedo tye matek i cwiny gi.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 201. Mono ki twero niang kit wii Ajuga ni? pingo?2. Pol dano bene kato ki i kwayi peke onyo kwoo meno ka gu nongo ni gitye ki kwidi me two jonyo?3. I twero konyo Ajuga nining wek okati ki peko me bedo ki kwidi two jonyo ni?4. I tammo ni kony tye muromo I kin gang wu pi dano ma tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo? ka kony

meno tye, Ci kit kony ango?

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM:

Kony ma jingo cwiny dano ma tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo:

Research onyuttu atii ni kony ma jingo cwiny dano en aye obedo yoo acel pi yot- kom en ayee ber bedo pi jo ma tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo. kape I nongo kony man ci dwoko kwoo ni woko ping, oolo komi ki komi no pe nen mayot.

Kwan mo acel I kin mon Tanzania ononge ni dok pa kwoo ni ping lwote ki kwoo ki two. nongo yoo me dwoko lanyut me dok pa kwo ni twero meto ki ilo kwoo pa mon matye ki kwidi me two jonyo.

Antel man, get al (2007, April), lanyut ma dwoko kwoo ping meto peko me nya pa kwidi me two jonyo ki too I kin mon me tanzania, journal me cilim 44 (4).

26

Dul tuku me aparwiye acel-goka (11)Synopsis: Ajuga otammo me waco ki laminne madit madok I kom kwoo ne me bedo ki kwidi

two jonyo. En otammo ne eni I twero konye dwoko tam mapol. En otammo pi tyen madwong me waco ki laminne ni en itye ka kwo ki kwidi two jonyo, ento rwenyo tam meno woko pol kare ci dong i agiki pe waco matwal.

Wilok me anyama: Tucu lok atiiCaa onyo Kare: Dakika 10

Ci okwanyo kare bunga mo ongo tye ite gang wa piny kenyo.Ci aceto en ite bunga eno ni abedo kunuuuuu…… bene pe atimmo ginno mo ci aduku. awac ki pa oca , awac ki nero na, awac ki omin na, baba na ma dong, awac ki ma mana, awac ki anga?

Amete ki tam ma abedo ka tammo ne ni , ci anongo ni tam eno ni ma abedo ka tammo ne ni tye ka meda peko ameda i cwinya. Ci dong acako tammo ne ni ikin wadi na matye ni omyero awac ki anga, acako tammo ne megi ota, atammo ni ka awaci gi pien amito kony. Awac ki omin na, babana ma odong, awac ki nero na, awac ki ma mana, awac ki anga. Ci abedo ka lwodo ne, abedo ka lwodo ne, abedo ka lwoto ne, ci alwotooooo……anongo weng pe bino. Pien me acel atye ka lworo adwok pa loka ma abi waco ni, obi mina kony, kece pe obi loka ma abi waco ni, obi mina kony.Ka dong pe omino kony kono? Dong abi kwoo nining meno weng lworo weng ma abedo kwede. Oweko atammo lok kom nero na aweko atammo loka omin baba na, oweko, atammo lok ka wadi na ma cen–cen ni anongo ni pe lare. Ci amede ki tammo ne-ki tammo ne naka, naka, naka, naka, naka,naka, ci agiki anongo ni oolo too omyero an akwany kare awac lok eno ni. Ento awac ki anga ni, an aye abedo ka yenyo ne. Pien lworo na ni ngat ma obi cuku cwinya, ki me adek ngat mo ma obi weko kwo bedo yot pi an. en aye oweko abedo ka tammo kwayi lok eno ni weng. Pien kare caa ni ka ngato mo owinyo ni itye ki kwidi, gin maber madong dano timmo aye timmo toki. Ci oweko ngat mo onongo mite in ki nge ni tye ka kwo ki kwidi ni obi bedo peke.

Ci atamooooooo…… ci agiki ne oo kamo ma ni omyero awaci ci dong anongo ni ka awaca ci oolo abi konya ci dong abedo, aneno, aneno, aneno dok agamo nying ngat eno ni alwodo aweko, dong akello nying wadi na enoni alwodi aweko, atammo ni awac ki mamma na pien an dong latino acel ki ken dong ki bote. Ci

27

awaci mego ni I cani gufu ne peke, koni ka dak awaco ki maa ci dong an nen calo an dong abi kwanyo kwo pa maa ci dong abi cudu cwinye acuda. Ci dang anongo ni aa awaco ni kong dong awek ma obed can cen, en bi nge no ne lacen. ci adaa agiki ne dong an agiki ne dong an abi lwodo ni dong kita wan ki lamera wa winye tutwal dok mara, an bene amare tutwal li, ci anongo ni omyera awac ki en.Caa madong atammo ni dong awac ki en ci adaa agiki ne dong abina amako ni an no myera awac ki lamera eno ni. Eno ni ki tam ma atammo, atammo ni en romo konyo ki tammo bene ni romo cuku cwinya ki atammo ni bene ka waco ki en ci romo yapa yoo me kwoo pi anyima. Pien ma mo onongo mara kede dit ma lok mo keken ikin wan ki en oolo ka wa timmo no kong watye iye ki ngec. Ci oweko amoko ni dong awace ki lamera eno ni pien en onongo bene tye i office madit pa un, ci anongo ni bene awac ki en romo bedo ki kony matek I kom an.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 201. Kadi ni bedi en pe otwero wot kwede, itammo ni ngo ikom tam pa ajuga me waco kite bot laminne?2. I tammo ni en (laminne) ni aye obedo nga ma atii onyo mu pore ki Ajuga ma waco ne? pingo?3. I tammo ni ber ango kono onongo obedo tye ka onongo owaci ki laminne?4. Pingo dano ma gitye ka kwo ki kwidi two jonyo pol kare onyo caa mukenne pe giwaco ki jo mukenne

ni gitye ki two?

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM:

Tucu lok atii onyo mung [disclosure]: Tyene mayot – yote waco lok bot lawoti (dano ni obyo cwari) onyo ngat mo mukenne i kwoni ni in

itye ki kwidi me two jonyo.Ber tutwal ni omyero ituc lok komi woko bot ngat mo ma itammo ni myero icet kwede ibutu obedo tic ci.

Tucu lok bot lawoti (dako ni onyo cwari) bene nyutu ni wun weng onyamo yoo me gengo nongo two onyo nongo two.

Tucu lok bot lawoti (dako onyo lacoo) bene nyutu ni wuromo tammo pi kwoo wu ki gang wu kacel.Ka ngato mo lwoo tutwal me tucu lok ikom kwo gi ken gi, ci gi romo nongo tam ki bot lamii lok onyo lanywak tam ma opwonye wek okony yoo me tucu lok.

Obedo twero pa ngato mo omyero dano mo ma gi mito tucu lok mapat ki lawote (dako ne onyo cware). Obedo tam bot dano ma gu yero me tucu lok pi kwo gi, wek otmme bot lurem gi macok ki dano ma gangi, onyo dano ma gi tammo ni gi twero miyo kony. Dongo i gurup me konye bene ki cwako kit ma bedo ikin dano ma gu tucu pi kwo gi ki ribo ngo ma gitye ka wok ki i iye. Twero bedo yoo acel me nongo kony.

28

Dul tuku me apar wiye aryo-goka (12)Synopsis: I limm me angwen I gang pa lamin ne madit, ajuga i agiki ne onongo kero me waco ne

bot lamin ne ki cware ni en I tye ki kwidi me two jonyo.Wilok me anyama: Tucu lok onyo mungCaa onyo Kare: Dakika 10

Awac ki pa oo ca, awac ki nero na, awac ki omin baba na madong, awac ki ma mana, awac ki anga. ci tyen me agwenne dong an dok- adok eno caa ma adoki ki gum maber bene obedo i ceng abic, adok kunu ka an dong adok ki lu ot te orune dong gu waca aa wan tin kong ka piny onuu wa cito kong ka namu , ka namu mo tye idok nam.

I kare ma dong amoko ni awac ki lamera,ci anongo ni omyero ayupe me ceto ka waco ne ki lamera, ci akwanyo kare inge nino aryo awaci ni omyero aceti pien ni lamera ni onongo bedo i moyo. ci akwanyo kare aceto bote tyen na me acel me oo me wace lok eno ni caa ma a oo abedo lwo me wace lok eno ni. a bedo kunu nino aryo ma kwo na po obedo kit ma jwii onongo ma ka an a oo wa bedo kede pe obedo kit kwo eno ni. abedo atammno mere junga kenyo……ci a nongo bene ni pe wace ci inge nino aryo, i nino me adeke an a ito mutaka an aduku.Abino dak abedo gang kany……cabita acel. dok anongo ni omyero an anongo diro an ace wac ki lamera , aa lworo pien ni an atye latin acel, koni ka awace, aduki ne obi bedo ngo, en gin acel ma atye ka lworo ne eno. ci onongo dong amoko ni kita ni ngo omyero dong awac ki lamera eno ni.

Ci tyen ma aryo ne, dok adok,caa ma bene a oo waco loki bene odoko teko ko ita. A nongo ni bene pe wace. Abutu bene nino aryo keken aduku woko. A bedo, dok- adok pi tyen me adeke inge cabit acel. A ceto kunu weng pe bino abedo i nino aryo aduku woko. ci kare ma a oo lamera goyo cim igang penyo min ota ni aa cwari tiko bino bota, kany ci ento kwoo ne kita an aneno kede oloke.woko, dok bene ka obino lok mo ma en waca ni en itye ki lok mo bene peke. ngo marac i kin wu ki lu ot wu, ma en bino bota pe mito waco loke ngo marac, ci adaa ki pwony ma wan ma wa winyo ki i ot yat ma lupe ki pwony ma lanywak tam omini wa. ci min ota bene obedo lwoo me wace lok ango ma an atye ka wire iye. ci ogammo macek mede keken ni en ka oo boli ni pingo pe ipeny en onyo goo cim lok ki en ngo ma weko en pe mito waci lok eno

29

ni peny em aye, ci en aye bi titi ka ki tung bola lok mo marac peke, en bene pe twero kati ki lok eno ni. ci adaa lamera bedo ki tam me nge no ngo onyo ma onongo tye ikin an ki megi oti na ni. Ci tye me angwen ne dong an dok adok. oo i caa madong an dok ki gum maber , obedo i ceng abic adok kunu ka an dok adok, ka dong gin ki lwot te oruu ne dong gu waci aa wan tin kong ka piny oruu wa ceto kunu, ka namo, ka namo mo tye idok nam. jo ni dong gwara dong wan wa ceto kunu.

Eno i caa madong wa oo wa ceto wa bedo dong kunnu, gu wilo dong jami mabeco ego ni wa cako namo kede, wa bedo ka tuku kenyo……,tuku i dok nam gi kenyo……, neno lee mogo kenyoo…, ki ka cam gi dong, ci dong ingeye i caa madong wa tye ka yweyo, wa dugu dong wa tye ka yweyo kama gu miyo me yweyo wa, ci dong oora ma cwa lamera ena aye dano penya ni in itiko wire kanyi tyen me angwene en ci pol kare ma i bino kanyi. i bino kwoo ni oloke woko, kace itye ki tam ni omyero wan wa konyi pi ngo an pe atwero waco peko ngo ma an atye kwede ci ka gi romo konya myero gi kony ki an. ci caa ma awinyo lok eno ni ci alwodo atammo i iye ci man dong acak ki kwere, man dong joni tin oguda woko kuman eni acak ki kwenne, ci adaa caa madong openya kumeno, lamera bene tuk gammo kuman ni nen ba gin matin oweko okeli kanyi wa mito ni myero ibed agonya, peko mo keken ma itye kede pe ilwo wan, wan bene watye me konyi , in bene itye kany me konyo wa, gino mo keken marac katye ikin wa wan omyero wa nene yoo me konye kekene wa ikin wa. ci in kita itye ka wire kany dong dok kwo ni oloke woko ni ka peko mo tye, waci won wek wange ka wa twetro cii wa konyi ka bene ongayo wa ci wa waci ni bene ongayo wa. Ci adaa awonyo ni an dong ajing cwinya kit ni ngo awac lok eno ni. A alwodo, ci awaco ki lamera adaa a atye ki peko, ci owaci peko ma itye kede ni peko ango? Ci awaco ni an, min otta ma kome liti daktar olwongo wan ci ceto oloko ki wan ci omiyo ki wan tam in omyero wa kanyi remo.

Ci adaa an anongo ni kwanyo remo kena ki min ota ka me liti pe ber ci wa gware wan adeki wang wa ceto ki cwiny maber ma wan onongo wa tammo no dong yoo ma konyo wa onongo dong en eno. ci oweko wa kwanyo kare wa ki kwanyo remo wa, an ki min otta matidi ma kome liti wa kom bedi ni aduki oduki ni kwidi tye iremo wa ki en, ci kany wii lamara otuki balle woko owaci in latin acel le ken man in itye ki kwidi, nga madong konya wan, man eni aye tam madong lamara ocako tammo ne.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 201. I tammo ni ngo kit ma Ajuga nongo kwede kit ma dong en oniango laminne?2. Ngato mo mono twero ripo kwo ne me tucu kit ma en tye kwede?

a. Nga ma in I tucu kwoo ni bote?b. Iyero ngat eno ni pingo?c. I nongo onyo I tammo nining I kare madong iwaco ite onyo ki gin.d. I nongo kony ma I mito ni ki bot gi I kare ma ngeyo ni I tye ki kwidi me two jonyo?

3. I twero waco onyo yer ki jo mukenne ne me tucu atye kwo gi me bedo ki kwidi two jonyo mapud peyak gu timmo meno ni (tucu atye)?

4. I romo bwolo gin nining, ni eno ni obedo yoo maber?

30

Dul tuku me apar wiye adek-goka (13)Synopsis: Inge tucu kite onyo kwoo ne bot laminne gin ki cware, kwo pa Ajuga ocako loke. En oa

woko ki I oolo ma nongo en tye ka tingo ne kene ni. laminne okonyo en wek onongo yat madong en kom bedi ongiyo woko ki kwoo ne. en bene dong odonyo woko i gurup me kony madong oyapo lok atye i di lwak onyo I kin dano madok ikom kwidi me two jonyo me niango onyo poyo wii jo mukenne ni.

Wilok me anyama: Tucu lok, yer kwoo pa ngat acel.Caa onyo Kare: Dakika 10

Ci tyen me ongwene dong an dok adok, eno i caa me dok adok ki gum maber meno obedo iceng abic, adok kunu caa ma dong adok ka dong gin ki lu ot te orun ne dong gu waci aa wan tin kong ka piny oruu, wa cito wunu, ka namo, ka namo mo tye i dok nam.

Ci daktar owaci in i tye ki kwidi, cente tye ma in I romo nongo me ki yat pien yat eno ni kany i kilinik –Clinic pien obedo Private kilinik me lacoo ni, yat wele pe yot, jami ne weng welle tego adida ka i mito tic me private eno ni.

I kare madong awaco ki lamera ni an atye ki kwidi I koma ma dong atye ka kwo kede, obola wii lamera mada. ci lamera ocako koko, kok kun waco ni an aye latin acel ke ken ma, onongo gitye ki gen ni an aye dong, diki abi cung ikomgi . ci adaa otammooooooooo……ci onongo ni dong, bene i koki an gin na dong emite tutwal dong ki an en aye dong omyera ki nonga kony, ci ki lu ot te gu bedo piny ka gin gu tammo yoo ango maber ma gi romo konyo ki an kita dong a tike ki gin ni, ci dong gu bedo ka nywako tam i kin gi kek en gi. An dong alingo woko, dong,petye yoo moo, pe bene dong , aduku kany dong atye ka kuru tam ango ma gi romo waca. ci adaa lamera dong owaco ni kita dong, owaci gin dong lok eno in gin dong gi niang ki kit yoo ango ma myero gi kony kwede ki an kacel ki lu ot te, ci adaa an akwanyo kare aduku gang, en ma dong aduku-aduku madong oo kadi bene, pe anongo aduki mo ma romo konya oo too tam ma onongo tye k a yello wiya tutwal oo to anongo kare dong awaco ki lamera ki a duku ne ma onongo atammo ni obii bedo marac tutwal dok rac ki ikomi en konyo ki ikom an kita aneno ni pe dok obedo marac tutwal kta beti okok ki, pe doki obedo marac tutwal pien ingeye dong owaca ni an aduki ci gin bi neno ngo ma gibi twero

31

timma. ci adaa ingeye dong lamera gini.

Lu ot te gu bedo ka moyo ka kwene ma ka gin gi keta iye ci oo to an aromo bedo ki gen me kwo. ci dong en ikare ma an obedo ka nywako ki lu ot ta gi ma gi tye idok tic, ci adaa an dong apoo ka lamera dong, gona cim, waco ni inge nino ma nok en ebi kwanyo kare en obi ebino bota, ci en ebi tera iot yat lacor, wek ka twere ka yat twero nonge kenyo en ebi neno ni. Ci kare ma dong, ma omina ni oromo.

Ci adaa lamera gu bino inge nino ma go waco ni, gi wa kwanyo kare wa ceto wa lacor, daktar onena oloko ki an no weng, pien ni be dong pe akanne pien awace bene ni daktar an ma inena ni ba an ki pimma ki kany ni an onongo dong atye kin kwidi eno ni ci daktar owaci in i tye ki kwidi eno ni. ci daktar owaci in itye ki kwidi cente tye ma i iromo nongo ki yat pien yat eno ni kany i kilinik pien kanu obedo private kiliik me lacor ni, yat welle pe yot, jami ne wene, welle teko mada ki imito tic me priave eno ni ci adaa awaci lamera tye ma an aye ni, okella ma en tye woko kenyo ci dong owaci ka en tye ci kong alwong en obin wek en elok ki en, ci an akato wa loko awaci darktar tye ka lwongi, gibino kacel ki lu ot te bot daktar kunnu ka dong gucako nywako ne.

Daktar ocako penye kace twero cung pi. Eno ni, ci en owaci en i twero pien ni en latic, i tiyo kwene? ci waci i tiyo i un ci owaci an ka kun man ci loko neke pein ni to daktar bene obedo ki lworo ni koni ki caka ki yat, koni ki can eno ni, an dok abi weko yat woko, ci tuma dong pe na tye me nongo yat eno ni ci ki cako pimma ki pimma ki centa me lamera eno ni aye dong ocung iye, oculu gi, ci adaa caa mo okato ma nok-nok aduki eno ni odku, an dok aroto, ikare madong aroto ci omiyo kare bot Daktar Pido me keto an iyat. Kun lamera en aye dong obedo ka cung me neno yoo weng me culu cente weng ma mite me ot yat bota. a aa ka kany dong ikare madong ki waci an dong abi cako yat, ki yuba dong madong bene ki miyo yat ni abi na amok tamma dong me cako munyu ne, kany don cwinya oduku dong abedo orenyo pa lacwec an aromo kwo tam dong orwenyo nyo ki icwiya, ki nika dong oaa woko ki icwinya, cwiny dong ocako duku ikoma kena-kena, ma onogo koma onongo pe amaro in dong acako mano ne, ci adaa dong abedo ki gen ni an dong abi kwo, ci cwinyi me kwoo i ki kiwidi ocako bino i wii an.

LAPENY ME ANYAMA; Dakika 201. Ngo ki I lok kom Ajuga ni nyutu ber pa tucu lok kom ngat acel?2. Kwoo pa ajuga oloke nining ocake ikare ma en oyee lok kome?3. Ber mono pi dano matye ka kwoo ki kwidi me two jonyo me loko woko ngo ma gi kato ki iye? pingo?4. In I nongo ni bene i twero pwonyo dano madok ikom kwidi me two jonyo kit ma Ajuga otimmo ni?

Pingo?

32

Dul tuku me apar wiye angwen-goka (14)Synopsis: I kare ma ajuga oya po yee kwo ne ni, ki bedo ki kwidi me two jonyo, dako ne me aryo

ni otoo woko ki two jonyo. En (Ajuga) onongo ngeyo atii ni latinne ma gu nywalo kacel ki dako ne ni, obi too woko labongo min ne. En bene onongo ngeyo kwot ki gel I kome ma ocake ki bot dako pa nero ne.

Wilok me anyama: Cimo tokCaa onyo Kare: Dakika 10

Ci daktar owaci in tye ki kwidi, cente tye ma iromo nongo ki yat, pien yat eno ni kany i clinic, pien kany obedo private clinic me lacor ni, yat welle pe yot, jammi ne weng welle teko mada ki imito tic me privae eno ni.

En dok po obedo ki cwiny maber ikom an, obedo ka loko ni lutino na wake ki an onono, an ni dong atye kwidi pien min ot ta ma otoo ni tye ka kwoo ki kwidi.

Bbene pe otero kare malac two pa min ot ta omette, ci kwoo pa min otta orwenyo woko, presenter onyo ladoo lok I Radio “meno me aryo,” meno min ot ta me aryo ni, ci i kare ma kwoo ne orwenyo ni ote nya ki latin acel, ma latin ma ote nya kwede ni bene latinn ma tye ki kwidi, kita bene an atye kede ni, ci adaa, aah kare madong two ocako dinne wa kelle iot yat madit, kun no waconi wiye ena aye tye ka kello arem ci, odok i wange, ci odok i kore, ki i korore odok i wiy ci cim pa daktar nyutu ni two otel tok ena aye oneke, man obedo i nino dwe me apar inge uhuru ne cut – cut pien uhuru obedo i nino dwe abungwen i mwaka alip aryo (10 -10 -2000) Ci odong kwoo ne obi gik woko dong i nino eno ni, ci anongo ni kadi bed kwo ne ogik, omyero amede ki kwoo, ci dong kita bed kumeno, kwo dong pe obedo yot kare madwong min otta otoo pien tutwale peko ocako aa ki gang bota, tutwale ki bot cineera ma obedo ka loko – lok maraco bot lutino pien en dok pe obedo ki cwiny maber ikom an obedo la lok ni lutinna gi wake ki an nono, an eni dong atye ki kwidi pien ni min otta ma otto ni tye ka kwo ki kwidi, ci adaa pe obedo yot, pe eno keken, i lyel eno ni keken wa bedo ki telle ma tek, tutwale ma aa ki bot pa oo ca, pien gin gubedo ki cwiny me ngeyo ma okello peke eno matin guru gi kanyi, tutwalle obedo oora ma en onongo bene peke kany tiyo onongo wa lira ci owaci omyero ki ku en obin ka ki yik lamin ne. ci adaa i kare ma oo ci obedo ki telle madwong ked wa,

33

ci ngat ma ocung me kaka an me tito tyen too pa min otta pe obedo ki kero ma oromo me waco ngo ma okello tyen too eno ni, ci pol loke ma loko, ma oloko pe oyengo pa ooca, ci adaa oweko telle obedo tye, ci dong atamo ni kitta telle mito bedo tye ni a macalo rwed lato ni a aye omyero aloki, ci i kare a ilo cinga, ci i dong awaci pe pedong ku meno, mzee mo dong owaci ki nongo ka moo wek ki kwany damo mo ma nok ki tung bot gi,ka ki citit ki tye ma nen calo waco ne aye i kin dano nen tek, ci kita koni ka ki waci awaco ni an koni abi waco dok pe obi bedo maber. ci ada oweko ki kwanyo ki kenyo ki wadi na mukenne ki gin bene ki wadi gi mukenne wacito bot jirani ka dong wa ceto wa nywako tam tyen too matin weko min ota kwo ne orweny kwede, ci anongo ni kita bene kumeno kwo omyero omete, pien latin acel tye, latin awobi tye ma adong ma latin eno ni anongo ni omyero acuk cwiny en, apit en kit bene tye ka kwo ki kwidi, omyero odong ci abedo dong ki gen me cuku cwiny en latin eno ni, ci cung matek ikome me neno ni en onyero i kwo ne ocung, ci oweko kwayi peki weng ma pa ooca obedo kwede, kwayi jami weng ma onongo gi mito, anongo ni omyero acop gin pien pe obedo imiti pa lacwec me oyubu ni an omyero apot ikom peko eno ni, ci adaa oweko abedo ki tek cwiny, acobo peko eno ni, oweko bene dong latin ni bene a cung ikome matek, ci anongo ni bene pud amede ki kwo, ci wa mede kede tin ki latin ni wa kwo kwede apwoyo.

LAPENY ME ANYAMA; Daki ka 201. I tammo ni ngo ma weko wayo Ajuga rweyo lok ataa I kin gang madok I too pa dako pa Ajuga?2. I romo tammo ne ni eni obedo cim tok- stigma? pingo ?3. I tammo ni pingo en (wayo ne) otimmo ngo ma en otimmo ni?4. Ka onongo ni itite adwoki me rweyo lok menu, ki iwace rac lok eno ni, iwaco ki en nining?

CIMO TOK:

Rac pa cimo tok I kom joo ma tye ki kwoo ki kwidi me two jonyo:• Cimo tok okelo peko, macalo, dwoko kwoni piny, lok gutu komi, lewic ki rwenyo gen. eni – twero

weko dano cako onyo kwero tic yat lajing two pi tyen loki munyu yat nyutu atii bot dano ni dong gitye ka kwo ki kwidi two jonyo.

• Mung ki bedo mape itucu lok komi madok i two twero weko doko tek bot dano me bedo ki yat igang onyo me wot kwede katic onyo ca me rwene.

• Cimo tek weko dano matye ka kwoo ki kwidi me two jonyo medo kene – kene ki gang , lireme ki ikin gang. Eni twene ni rwenyo pa kony mogo mapire tek ma twero weko dano ma tye ki kwoo jonyo rwenyo gen.

• Cimo tok i gang tic, onyo igang kwan gengo dano meno me timo ne maber pien ni pol kare nongo gilwo, ki bene ni no luwot gi tammo ni pe gi twero timo gin mo keken.

• Mon, lutino anyira ki lutinno pol kare ki maro ki mo tok gi loyo coo woko. mon, lutino anyira ki lutinno ka tye ki kwidi two jonyo pole gitwero bedo ki peko me nongo onyo dyere me tic ki yat me lajing two.

• Cimo tok bene twero mede wa I kom lugwok dano ma tye ka kwoo ki kwidi two jonyo, wa ki lutic ot yat. Eni twero gengo gi me miyo kony bot dano ma tye ka munyu yat lajing kwidi two jonyo, onyo ki nongo yat ka gi miyo ki kom gi.

TIC KI TIMME ME CIM TOK:

Cimo tok Jo ma gi tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo ki romo dwoko ne ki yoo magi:• Meto ngec pa dano ikom kwidi two jonyo ki cuku cwiny gi wek gunge ni cimo tokki apoka-poka

timme onyo tye.• Miyo onyo meto ngec pi ber ki tye pa yat lating two jonyo.• Meto bgec i kupu lok pi gengo two jonyo madok ikom yat lajing two jonyo. eni tyene ni nyutu ki

dano ni gengo two pud pire tek dano matye ka munyu yat ma bene lare me gengo two mogo ma lwote ki two jonyo macalo aona opio ki munyu yat.

• Myero ki nen ni dano madong tye ka munyu yat gu nongo kony maber ki i gang ki bene i kin gang.• Miyo onyo dyer ka bedo maber malac pi dano wek gu nyam tam gi mapire tek ki tam madok i kom

kwidi two jonyo ki yate.

34

• Miyo kony ma kweyo wic medi ikom kony macalo miyo yat lajing two jonyo macalo leyo onyo nyamo tam ki donyo i gurup me miyo kony.

• Rwako onyo keto dano matye ki kwidi me two jonyo, tutwal jo matye ka munyu yat maber i miyo kony ki ngec. iyoo man, jo ma mito yat lajing two jonyo gi neno aloka –loka maber pa yat ki ripo kwo ma ngat acel-acel kato ki I iye ki I kin gang ki lutic yat ma jo (darktari) ma loyo cwalo dano dong ka munyu yat lajing two.

• Rwako onyo keto dano mapat – pat madwong me miyo kabedo maber marwate ki miyo yat lajing two, macalo lutic me yot kom, gangi, kaka, dul mape jenge i kom garmente, gurup me kin gang, lumii yadi me tekwaro ki dul ma winyo cwiny.

• Yup yoo mo me cang ma daro (pe diyo dano) ikin gang mano i tiyo ki yoo me pwonye ki kony. Eni tyene ni konyo dano me niang maber I kom kwidi me two jonyo ki kita kobo kwede, madok i gengo ne ki cango ne, ki bene kit ma myero ki kony kwede dano ki yat ge me lajing two jonyo.

• Kony ma omyero gu bed ki twero ki bene gu nongo yat me lajing two jonyo.

35

Dul tuku me apar wiye abic-goka (15)Synopsis: I kare me Ajuga tye ka pwonyo dano i radio talk show I kom kwidi me two jonyo ki

two jonyo, Nino mo acel lutinno ne oketo radio ingo ma ajuga tye i iye ni.I kare ma en odwogo gang gin (Lutinno ne) gupenye ka en (Ajuga) tye onyo peke ki kwidi two jonyo. Eno niango onyo otito ki gin ni tye.

Wilok me anyama: Tucu kiti atii bot lutinno niCaa onyo Kare: Dakika 20.

En dok pe obedo ko owiny maber i kom an, obedo ka lok ni lutinno na gi wake ki an nono, an eni dong atye ki kwidi pien ni min otta ma oto ni tye ka kwo ki kwidi.Ci oo ka moo ma latinn matidi openyo ni man baba in ki waci itye ka kwoo kumeno ki kwidi ci ibi too oo?

I kare ma dong adonyo i yat, madong atye ki gen ni an dong abi kwoo, ki yero wan macalo jo ma tye ka kwoo ki kwidi ka pwony meno kong ki lwongo wan kong ki guru wan,onyo ki yero wan lutwo pyera aryo. Dr Penytoo (openyrwo) George oyero wan kacel ki sister Josephine Abur ki kello wan i sunset ki pwonyo wan kit diro weng ma omyero wan jo ma wa tye ki kwidi omyero wa kwo kede. Ci adaa inge pwony eno ni, ki cwalo wa i Acholi inn,wa nongo Daktari gi cak pwonyo kit me gwoko lutwo jonyo ki I kom wa ci adaa ikare madong wa tyeko training eno ni, inge dwe acel, ki ci penyo wa kace wa romo bedo ki tek cwiny me waco lok kom kwidi two jonyo i radio, ci adaa i kare eno ni onongo obedo kare me acel madong cako yat me Global fund obi cake kede i mwaka alip aryo ka angwen i dwe me abic (5th–o5- 2004) ci ki kello wa i radio, wan macalo dul wa bedo piny wa yere, ci caa ma dong wa yere, wa nongo ni omyero wa cat tam pa dul wa ni, ci wa ceto bot dul me “Save The Children”.Caa ma wa ook kunu wa nongo Ladit Edmond ene aye onongo loyo lok kom kwidi me two jonyo i “Save The Children”.ci wa miyo en tam wa eno no bote okwano.

Ci owaci tin bene wa tye ki “Radio Talk Show” ci kita wan wa tye kenyo wa romo bino kede kacel wek en programme eno ni wa kati kede i radio me pwonyo dano ni. ci wa wace ni wan wa twero, ci adaa an kacel ki larema, ki lamegi wa acel, wa bino i radio ka wa cako tito ki dano kit man kwidi me two jonyo cake, kit peko ango ma lanyut ango man in dong itwero ngeyo in man eni two jonyo kadi bedi pe ki pimmo in. ci adaa ka kenyo dong, ludaktari ki lumii kony i lok kom kwidi me two jonyo, gu bedo ki cwiny me tyelo kor

36

wan. ci dong wa bedo ka nongo bongi, arruka madwong macalo T-shirt World Vision wa nongo ni en T-shirt en ma loko lok koma me two jonyo, I Health Alert wa nongo, i Save The Children wa nongo, iot yat kenyo wa nongo, ci lutina gu cako penya ni in mono caa weng iye ki t-shirt mogo me odilo gin ni.

Pe I ruku gin, t-shirts mogo en me ata- ta ni pe iruku gin. In caa weng itiko ruku t-shirts ma loko lok me kom two jonyo, ngo marac kare ma gi loko kuman ni, gi loko pi tyen lok ma onongo dong dano loko it gi ni an atye ka kwoo ki kwidi me two jonyo. Ci anongo ni dong kare eno ni pud pe rwate ki bot an me waci gi ni en atye ka kwoo ki kwidi me two jonyo. Ci oo kamo ma latin matidi obi penyo ni ‘man Baba in ki waco ni I tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo man ibi too oo”? Ci an a waco ite ni an pe abi too, an ma gi neno an abedo ni an a tye i yat, dok bene i yat ma a tye iye ni ka a tiyo kede maber, ci abi kwoo pi kare malac, ci amede ki pwonyo dano naka,naka, naka,oo ka moo madong nino mo acel ma dak aduku i radio en ni dong kare ma anongo ni omyero awaci pien pe obedo yot tutwal bot an me waco ki lutinna me guru wigi kacel ni omyero awaci gin kumeno, ci anongo ni omyera acak ki wa cone ki lwak ki woko.

Pien peko madit ma atye ka neno ne ni ene aye tye ka aa ki woko ma ceto i gang kama kwidi tye i iye. Ci anongo ni ka atyeko ma woko ni turu me gangi pe tek. Ci adaa i kare ma awaco lok eno ni i radio, ikare ma atye ka lok i radio ni, lutino tek winyo dwana i caa ma atito nyinga, ci gin weng gu gure gi tye ka winyo radio. Tek adugu tap, nyara madit otuki penya ni baba wa winyo dwani i radio, ci matidi ni owaco an awinyo ni in i tye ka kwoo ki kwidi in ibi too oo? ci awaci an pe abi too, an dong atye i yat, pa abi too, purugurame ma wa ceto i iye ni purugurame me yat, wa mito neno ne ni dano weng ma gi tye ka kwo calo wan eno ni wek ki ke gin kama leng wek gucak nongo yat me nono. Dong an pe abi too, kano yat me cente, ci en aye onongo abi too, ento kita dong yat me nono ni an abi kwo. ci adaa eno ni oweko lutinna dong gu bedo ki kero me ngeno ne, pien i caa madong aduku, gu jola me ngeyo ka adaa lok ma aloko ni obedo lok adaa. ci caa madong agonyo gi kama leng, bi dong obedo kare maber ma an anongo pien gunongo yweyo oo, peko me bene peke, pe obalo wa kwan gi, kadi bedi gu bedo ki kinika ma atema-tema ma obedo ka yello gin, kadi bene dong pe gu nyutta, pien pe yot in me waco gin moni marac ma kun dano ngeyo ni gin eno ni neko kwo pa dano, ci gu bedo ki kero me yee lok eno ni, ci adaa gu bedo ka neno kit kwo na kare ki kare ni oo wanga dong nino mo ma latin acel owaci Baba in yang ibi too oo dong pe i too doo? An awaci an dong pe abi too. In dong i neno two tye i ikoma, dong koma yot, tic ma onong weny yang pe atiyo ni weng, dong acako tiyo ne, cwiny be dong leng amede ki pwony, weko wa tin dong an atye ka miyo kony ki dano me yot kon ni en ocake ica kenyo an apwoyo.

LAPENY ME ANYAMA; Dakika 20 1. I tammo ni ngo I kom tam pa ajuga ma waco ki lutinno ne lik adaa madok I kom kite madok I kom

two?2. Ka onongo pe guwiny ma Ajuga tye ka waco ne I radio madok i bedo onyo kwoo ki two, I tammo ni en

(Ajuga) omyero pud owaci ki lutinno ne pi kwone ni?3. I kare mene ma rwate pi lunyodo me waco ki latinn onyo lutinno lok madok I kom kwoo gi?4. Ngo maber ma inongo ka i tucu lok madok ikomi atii bot lutinno ni?5. Tye gino ma marac ki tucu lok woko kit ma I tye kwede bot lutinno ni? ka gin marac tye, ci gine ngo?

37

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM:

TUCU LOK ATII KA I TYE KI KWIDI ME TWO JONYO BOT LUTINNO:Pe tye kit cik mo keken ma ki keto ni awene ma omyero onyo wac kwede ki lutino ni kit ma tye kwede onyo k myero onyo wac ki gin lawang acel. Lunyodo ma gitye ki kwidi me two jonyo I macalo gang. Tye jami mapol ma kong myero ki nen ka lare ki awene ma myero ki tuc kwo wu bot lutino wu ki kit ma myero tim kwede. Gi kwako jami magi.• Kare mene ma twero bedo berme waco onyo tucu ne bot lutino wu? Iromo keto man ma lubu mwaka

gi, ento myero wi opoo ni lutinno ryek onyo kwiri ma gi romo biko onyo niang onyo neno ka peko tye. Weko gi ni me tammo peko meno obedo ngo ma romo bedo gin marac onyo maber.

• Gi romo loke iye nining? gi romo loke iye iyoo mapat pat, mukenne twero cako pari, onyo mukenne twero tam matut kit ma kwidi two jonyo kobo ki kit ma inongo kwidi man kwede. Omyero i yupe me gamo peny onyo lapeny magi.

• Mono gu bi waco ki jo mukenne? Itye ma i tere pi lutino ni me lok kama leng madok ikom kwoni ki inge waco gi? Onyo ibi waco ki gin pe me lok kwede? Eni bene obi bedo tee onyo peko bot gi?

38

Dul tuku me apar wiye abicel-goka [16]Synopsis; Ajuga mete ki munyu yat ki lubu ngo ma daktar owace.en kome yot ma bene tye ka

bedo onyo timmo ne maber, Wote matidi bene tye ki kwidi me two jonyo ma ajuga timmo tek weko en munyu yat tye ki lajwi bene.

Caa onyo Kare: Dakika 10.

Ci oo kamo latin matidi openya ni “man baba in ki waci i tye ka kwo ki kwidi me two jonyo ibi too oo?abedo ka winyo peki mogo ma yat eno ni obedo ka kella, kun no ka okella alaro en daktar acel-acel li.Aah! i kare ma ki nongo ni dong atye ka kwo ki kwidi, dong akwanyo kare aceto awaco ki lamera ni atye ka kwoo ki kwidi me two jonyo. Ci adaa omiyo kare ki lamera me yenyo yoo weng me neno ni i konya wek en a kwoo kadi bed ni a tye ka kwoo ki kwidi. ci adaa lamera bino note ki Lacor, Dr.pido weko tin an dong acako yat, adaa i kare ca yat ARV nongo ne pe obedo yot, onongo ki wilo awila i wel matek, ci ki keta i iye, ci abedo i iye kuno en macalo lamera yelle me neno ni oolo i but cente ma en nongo ni omyero i kwany me gwoko kwoo na, kun ki tung cel bene omyera otii ki me kwoo ne, ki kwoo pa lutinne, ci adaa i kare ma onongo acako yat, jami ne pe obedo yot pien yat eno ni i kare ma acako pe dok, anongo ayella ma tek tutwal ci ento abedo ka winyo peki mogo ma yat eno ni obed ka kella, kun nongo ka okella, alaro en daktar acel-acelli pien otite oo ni peko mo ma tye keken ma ka aneno ni tye omyero an adok kunu wek gi nen yoo ango ma gi romo konya kede. ci abedo ka yelle kede mo mot-mo- mot, mot- mo-mot, Presenter Onyo ladoo lok I Radio Penyo peko ango ni eni Ajuga?, titwalle abedo ka winyo iya aye, pe obedo ka miya kare iya, awinyo iya rem ma tek adida i kare mapud acako yat acaka, ci dong piny iya aye onongo dong awinyo dong rema tutwal, ci ka adok bot Daktar miya yat dok adgu ka dong okwe-okwe, dok cake, dok adok kumeno—kumeno, kumeno, oo i kare madong oolo aloka-loka yat bene dong ocako ngi i koma an bene dok acako ngityo ki yat. ci adaa kwayi two mogo madwong ma onongo dong acako yelle ni dong aloka-loka ocako nen i koma, ahh! yat acako willo ne i mwaka alip aryo eno ni (year 2000) naka ,naka,naka, naka, naka ni oo i kare ma dong ki moko ni yat me nono ki bi miyo i mwaka alib aryo ki angwen (2004) en aye dong obi gonya ki imunyu yat me awila, ci dong ka kenyo aye dong alego ni kita dong yat me nono tye ni, ki miya waraga ma nyutu ni an atye ka kwo ki kwidi, ki dok bene an tye ka munyu yat. ci adaa daktar bene kwanya waraga ni bene mina, ci dong an adong acako donyo i yat me nono i mwaka alip aryo ki angwen i dwe me abicel i ot yat madit (june 2004) ci i kare madong adonyo i ot yat eno ni pien dong cente mo ma

39

yat eno ni tero i cinga dong cente peke, kero ma dong an atye ma nok ki dong a tiyo kede me wilo cam ma beco ma ki miti an omyero a kwoo kwede kit ma an dong a tye ka kwo ki kwidi eno ni. ki but cente ma ono dong lamera culu ki yat ti bene dong omiyo weng me konyo kora, an dong i yoo mukenne eno ni, ci adaa oweko aloka- aloka dong otuki bino i koma dong oyt-oyot oweko tin dong a tye ma tek, kun ma atye ma tek ki atye ka mede ki munyu yat wa kom bedi eno ni ma atye ka loki atye ka mede ki munyu yat, ma alego ni yat en aye dong tye kwoo na, an bene omyero atike ki en ki yat eno ni wek aloka-loka eno ni omede i kwoo na pi naka-naka.

Aah! ki Daktar eno ni aye dong gin acel ma pe abi poko kede pien kita aa ki i iye ni miyo wa tin obedo teko pa lacwec ki teko pa Daktar, ma obedo ki tam matut i kom an ki neno ne ni i kony an, ci adaa wa kom bedi pud atye ka note ki en Daktar.Gino mo keken ma awinyo marac an atike ki en daktar en aye dong konya ki yoo weng ma myera an a kwo kede wek an akwo ki yat eno ni pi kare malac. Oweko peko mo keken kita matidi awace, pe aceto bot ngat mapat, aceto en bot ngat ma ngeyo ni an atye ka munyu yat wek an dok pe anong peko mo mapat.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 201. Pingo onongo pire tek pi Ajuga me bedo ka munyu yat te ki latwi?2. Eni en aye tyen lok acel ma latinne omyero otimm marom - aroma?3. Pi kare maro mene ma omyero ngat madong ocako munyu yat lajing two otii kwede onyo omuny?4. Eni obedo gin nomo mayot?5. Peko ango madong nongo ikom munyu yat ki lajing?6. Kony ango ma ki romo miyo ne wek gu mete kwede?

NGEC ONYO LOK MA KONYO NYAMO TAM

Diyo cwiny onyo bedo kwede

• Dano ma tye ki kwidi two jonyo omyero odii cwinye oyee omuny wel yat ma ki mine. “adherence’ tyene macek- cek ni ngat mo myero olup dok oyee wel yat lajing two pi pacen [percent] 95% pi caa.

• DIYO CWINY KWAKO JAMI ADEK:

•Yat lajing ma opore onyo ka kare. Peny daktar ni ma waci kit ma irup kwede yat malupe ki gupu/gufu ni kit matye kwede. Yat lajing two [arv] ki rupu lupe ki kwayi jami mapol macalo viral load, tye pa remo ma gwoko kom, kit moo [allergies] onyo two mo ma la two tye kwede, ki mapol ataa. pi meno, omyero inong yat ma ki rupu maber ki bot daktar ma opwonye ma tii.

•Munyu gin [yat] i caa ma rwate. Daktar obi cimmi caa mene ma omyero I muny kwede yat lajwing two. Kape ilupu caa ma ki waci onyo ki cimmi, ci itwero rwero tic pa yat lajing two ki imeto goro ni ki pa lawoti [dako ni onyo cwari].

•Muny gin [yat] pi nino weng. Yat lajwing two myero ki muny nino ducu pi kwoo Turu cik man me munyu yat ki lajing ni dwoko teko gi [pa yat] woko ping.

40

Dul tuku me apar wiye abiro-goka (17)Synopsis: Ajuga tye ka kwo ki kwidi two jonyo ma bene ngeyo ni pire tek ki en pe me poko ne bot

dako ne me acel ni ma ki pimmo ki nongo ni pere ki two ni. En [Ajuga] Okwanyo tam me cako tic ki roc bol me gwoko dako ne ni. Gin weng cwiny gi yom magi tye ki kony i magi.

Wilok me anyama: Butu iyoo maber i kin lacoo ki dako ma gi tye discordantCaa onyo Kare: Dakika 10

I kare madong anonogo ni kwidi tye i koma anonogo ni dong atye bene i yat, dong acako kwo-kwo ma opore, miti woko bene dong atuki kwero ne woko, ki tam ma onongo a tammo ni kita bee dong a tye ki kwidi ni, min ot ta dong ocet ki latin ni, ki tung bote en okwero woko ni an nonogo ni aket bene dong gen i kome. ci adaa ni oo wa tin wan ki en wa gwoke kun no wa gwoke ki roc, [Roc bol] ma awore, en bene wora, miti mo madong amito ki woko bene peke, en bene tike ki an, an bene atike ki en. madite en ni aye dong akwanyo latin pa nyekke ma bene tye ka kwoo ki kwidi calo an ni, aketo i cinge lacwec, wa yate weng bene tye ka neno kit ma latinni munyu ki yat ma eno ni oweko an cawa ni a tye ki gen ma tek ni, min ot ta ni ka onongo nene otii ki lok ma an awaco ni kono kom bedi an kono onongo a tye ki ngat mapat ki dok bene pe angeyo kono kom bedi gwok bene kobe onongo kwidi eno ni. wa tin a tye ka mede ki gwoko en,wa tin kome yot, peko mo keken peke malupe ki two jonyo pien pa a timmo tim mo ata-ta me neno ni an arwate kwede labongo roc eno ni, pe a tye ka timmo ne ki doko an bene pe a tye ka kato woko kono oweko i gurup madong a donyo i iyee Joining Support Gurup me miyo pwony ki dano tutwale i lok kom kwidi me two jonyo.

Ocuku cwinya omina teko weko i caa ni tica ma tek aye dong tic me miyo pwoyo ki dano, tic me neni ngat mo keken ma tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo omyero atemme ki teko na ducu me neni omyero akonyo en kace pud romo konye.Pien konyo ngat ma tye ka kwoo ki kwidi mito ki riyo-riyo weng. in bene ma i tye ka kwoo ki kwidi ni omyero iye ni ki konyi ci konyi bedo yot, ci ka eno ni ka i miti konyi ooa ki tung celle keken ci kun no lok ma ki waci in pe i lubu pwony magi mii pe i tiyo kede ci pol kare kony eno ni ran woko. Ci dong pol kare miti na tutwal mito ni atemme ki teko na me neno ni ngat acel-acel ma anongo ni tye ki peko, oyee ni en i tye ki peko eno

41

ni wek konyo en obed yot.Aah! woro ma atye ka miyo ne ki woro ma i tye ka mina ni oweko kwoo wa tye ma yot ada da ma atye ki waka ma en bene tye ki waka ni tye ka gwoko an, an bene a tye ka gwoko en, oweko wa tin, kwidi eno ni kadi ni bed tye bota ki en ci ento en tye macalo gutu-guti ma tye ka gwoko an madong atye ka kwo ki wkidi eno ni. oweko yom cwing tye ma tek ikin wan wani kedi igang eno ni, ki lutinno weng ma wa tye ked gi kenyo gitye ki awaka ma gi maro luwote acel ma tek eno ni adida, ma gi nyutu ite mar, ma pe gi cimo wa toke, gi tuku ked gi kacel, gi camo kede kacel, ka peko mo keken tye ikom en gin aye namba acel ma gi neno ni myero gi mii lok bot an wek an angee wek ka twere kony en latin eno ni. ci adaa yom cwiny ki ber bedo ma wa tye ka bedo maber ki woro ma an a tye ka nyutu ki gi eno ni oweko adaa gi tye ki tam ki cwiny weng me neno ni omyero gi kony an wek pud abed kwo ikin gi naka-naka.

Aah! lutinno eno ni tam mo marc peke, tam ma obed ka yello gin ni bedo i kare caa ma nongo pe awci gin ni an atye ka kwoo ki kwidi, onongo pud gi winyo, awinyo-awinya ki woko ni. Ci ento i kare madong an awaco i wii gi ki doki i kare ni cawa miyo wa tin ma pud ma atye ka kwo labongo bene two mo keken ma yella bene pee ma bene pe me abutu kwede pee oweko lutinno dong tye ki gen dok gi tye ki maa tutwal i kom lawat gi ni me mete ki gwoko en awobi eno ni, jami weng ma wa tye ka timmo maber, peko mo marac bene peke, wa tye ka kwo maber, i wa yom igang wa bedo ki yom cwiny ma tek.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 20

Jo ma tye discordant [ Dako ki Lacoo ] gi twero ceto I butu labongo ngat Acel ma I kin gi tye ki kwidi onyo peke ki twoo pe me nongo ne?1. Tye kit peko mo I kom bedo man? Peko ne gin ayee ngo?2. Peko magi ki twero jwiko onyo juku onyo gengo gi nining?3. Gin ango ma I tammo ni bedo maber macalo pi Ajuga gin ki dako ne twero timmo ne I bedo I kwoo

macalo me discordant bene obedo ngo?

LOK ONYO NGEC MA KONYO NYAMO TAM

Butu i yoo maber pi dako ki lacoo ma nongo gi tye discordant;

Lacoo gin ki dako ne myero gu tii ki roc bol mukenne pi caa mo keken ma gi ceto I butu ki bene omyero gu tiyo ki roc bol maber.

Pire tek ni ngat madong tye ki two tiyo ki yat lajing twoo jonyo ki caa ma ki rwate ibutu, ki kit ma daktar owaco pi nino ducu. omyero gu peny onyo gu limm, gu nen daktar gi pi kare ducu wek en [daktar] obed ka neno aloka-loka vi wek ocoo yat lajing two ma rwate.

Ngat ma peke kwede ni [ki two] omyero pol kare opimme pi kwidi two jonyo ki two mukenne ma aa ki ibutu. two mukenne ma aa ki ibutu myero ki cang cut-cut ma bedo ki two mukenne meto kero me nongo kwidi two jonyo, kace roc bol otye, opoto onyo kace wii gi owil ki moo acel.

42

Dul tuku me apar wiye aboro-goka (18)Synopsis: Ajuga otamo me goyo pulani pi kwoo maber igange. en mito ni lutino ne okwan, i yub

ki gin ot ki inong cente ma gwoko gin. Ngo ma en mito pire, en aye me bedo ma kome yot pi kare malac.

Wilok me anyam: Goyo pulann pi anyimCaa onyo Kare: Dakika 10

An kare ma onongo kwidi pud peke i koma onong atye ki pulan madwong, ci i kare ma kwidi ononge i koma, onongo tamma tye me mede ki pulana eno ni, ci ento otunu i kare madong an acako yat, ki tutwalle a acako yat me nono ni. Anongo ni omyero adoki i pulanna ma anongo dong agoyo gi con caa ni, ci pulan na ma onongo no dong agoyo gi ni. Ma acel amito ni abed ki pulan maber ma diki kelo yom cwiny bot lutinna ki min otta, ci anongo ni bedo ber ka anongo gi cwiny gi yom bene bedo ber ka ayubi gi ot woko, onongo bene bedo ka anongo ki gin jami mogo mabeco maber bene macalo bene macalo lee gi in apit gi oo, yen gi weng apit gi weng obed tye, ma kad bene diki abedo peke gin nongo gi mede ki bedo ki kuc, kita pud gi tye ka bedo ki an ki kuc eno ni, ci adaa oweko i kin pulan na weng, madong atye ka timmo ne ena aye me ngom dong anongo tye, yen bene dong acako pito ne, lee bene dong tye aketo gi dong acel, aryo, adek mo dong tye, dyang tye,dyel tye, gweni tye, ci dong madite aye dong atammo ni omyero dong acak ene aye dong me gedo ot pien angeni ka dong agedo it gi oo, ci gin pe dong pe gibi bedo ki peko mo keken me nongo can mo keken me i ot pien nongo gedo eno ni, ngat man bene bi kwoo ma ka kare ne bene oromo, me aa ci tenyo ki lawote, ci magi aye obedo pulan na, ki maditte ma loyo weng gino oweko tin adok i pulan en ni en, aye yat ma atye iye i kin pulan na bene anongo ni omyero lok me yat pe yat pe aweki, omiya kero me mete ki medo ki pulan na eni weng.

Ki tutwalle mede ki lutinne eni weng gu bedo lutinno ma gu kwano; pe gwgak ki kwan ki coc ki ken, go oo i level ma malo me university, ma bene ka twere mo bene olee ka wang tyen waa na eno ni me bedo daktar. miti na ki lekka weng tye ka kenyo ni kadi bene diki kare na bi romo me weko tic, oolo too nongo latinna mo acel bene acungu kneyo.

43

Ci en bi cuku cwiny luwot gi mukenne ni, kare ma bene bi oo i kwan ma bi kwano tic mapat bene i minne kare me timmo gin mukene ma onogo bene pud aweko i yoo ma peyak aweko i yoo ma peyak atyeko. ci dong man ayee pulan ma mega ma atmmo ni bi bedo myero dok bi weko yom cwiny ic bi bedo matek igang kacel ki lutinna ki dako na, pulanna me jingo maa ikin an ki dako na mito omete lamal, pien pe amito dok akel tam mo keken mapat i cwinye pe me kelle lawote mo keken mapat me nen ni gin mo keken me en mito ayelle wek anong, wek odong o-oil malo maa matye ikin wan ki en, wek bene ocuk cwinye omii maa ma tye ka miyo ita ni oketi ikom en latin acel moni ma bene en tye ka kwo ki kwidi ki an ni, wek maa ma tye ikin wan ki en ki lutinno ni weng madong gitye ka mino ne ikom waa ni omete lamal, wek peko mo keken ,ariya mo keken, pe dak odony ikin wan me kello peko diki maca weko, tutwalle latin ni bi bedo ki cwe cwiny ikin luwedi gi pien en keken aye tye ka munyu yat ki an, ci dong ka pe anyutu maa itt gi weng marom pe bi mini kero, me mini gi mara bene bot latin ni eno ni, ci abi mete ki ilo maa ni lamal me nen ni gin mo keken ma gi mito, omyero ayelle anong, ki amete ki culu gi ki kwan pien, ni ka gino mo keken me gi mito kun no ayella anongo, ci meno mii ni kero ni an omyero pe gi cwer-cwiny an myero gi mete ki mara, gi mede ki winyo lokka, gi mete ki kwoo keda maber.

LAPENY ME ANYAMA: Dakika 201) In I tammo ni pol dano ma tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo ni gi goyo pulan pi gang gi kit ma Ajuga

otimmo ni?2) Pi joo mape timmo onyo I tammo ni pingo pe gin timmo?3) Pingo pire tek pi joo ma gi tye ka kwoo ki kwidi me two jonyo me neno anyim ki goyo pulan?4) Pulan ango ma in I tye kwede pi rii onyo pi gang gi?

Kwoo ma komi yot, Dok ma komi tek ki kwidi me twoo jonyo kiBene Bed onyo lupu kwoo maber nino ducu pi kare weng

Lim Ot Yat Kama I Neno iyee Lanyut me kwoo maber onyo Goocim bot National Hotline I namba 0312 500 600 onyo Goo I cimmape ki Culu pire I namba : 0800 200 600

1 Cam kwayi cam mapol ma nongo tye ki moc cam gi

4 Tii ki pii ma ki keto I iye yat dok bene ma ki muru,Onyo ma ki tedo me Amata

6 Tii ki Roc Bol maber pi pol kare ma I ceto I butu wek I gwok kwoo ni, pa dano ni, onyo dako ni ma I maro macalo lapal cwinyi

9 Wek kongo ki Taa woko

7 Ka I tye ki ic onyo I yac, Lim Ot yat wek I gwok latinn ni ma tye ic mapud peyak I Nywalo wek pe nongo kwidi me twoo jonyo

8 Pwonye Tutwal me tic ki yoo me Lago kin Nywal wek I geng yaco onyo nongo ic mogo mape I yube pire ni

10 Tuc mung onyo lok atir onyo adaa bot Jo gangi, lugang wu, ni I tye ki kwidi me twoo jonyo, Dok bene cuk cwiny dako ni onyo cwari ki lutinno wu me pimme

2 Lim ot yat pi pimme ma mite pol kare 3 Muny yati nino ducu dok bene I caa ne ki kome, Wek ogeng twoo me cado ki twoo Pneumonia

5 But ite obwoo ma ki tedo onyo ma ki kiro ki yat I dye wor weng wek ogeng obee ki twoo Malaria

46