LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

1

LoftaLagsbrey tingar ndash aLmenni hLutinn

orsakir

Fraacute upphafi iethnbyltingarinnar seint aacute 18 oumlld hefur mannkynieth haft veruleg aacutehrif aacute loftslag jarethar einkshyum meeth losun groacuteethurhuacutesalofttegunda uacutet iacute andruacutemsloftieth Notkun jarethefnaeldsneytis hefur margfaldast sem hefur leitt af seacuter mikla losun koltviacutesyacuterings (CO2) sem varethveist hafethi iacute jarethloumlgum iacute tugi og hundrueth milljoacutena aacutera iacute formi kola og oliacuteu Einnig hefur losun metans og nituroxiacuteeths aukist vegna landbuacutenaethar og annarrar starfsemi og losun hafist aacute nyacutejum manngerethum groacuteethurhuacutesalofttegundum

Groacuteethurhuacutesaaacutehrifin svoshynefndu virka thornannig aeth lofthjuacutepurinn heldur inni miklum hluta varmashygeislunar fraacute yfirborethi jarethar og takmarkar thornannig varmatap fraacute joumlrethinni Aacuten thorneirra vaeligri meethalhitastig jarethar iacute kringum ndash 18degC iacute staeth + 15degC eins og thornaeth er nuacute THORNannig gera groacuteethshyurhuacutesaaacutehrifin joumlrethina liacutefvaelignlega Aukin losun groacuteethurhuacutesalofttegunda hefur thornoacute raskaeth thornviacute jafnshyvaeliggi sem riacutekt hefur iacute andruacutemsloftinu og styrkur koltviacutesyacuterings er nuacute meiri en nokkru sinni iacute aeth minnsta kosti 650000 aacuter eetha svo lengi sem viacutesindamenn geta greint gereth andruacutemsshyloftsins td meeth rannsoacuteknshyum aacute iacutes kjoumlrnum

Koumlfnunarefni (N2) og suacuterefni (O2) mynda samanlagt 99 lofthjuacutepsins en gleypa ekki varmageislun fraacute joumlrethu THORNaeth gera hins vegar groacuteethurhuacutesalofttegundir sem er aeth finna iacute litlu magni iacute andruacutemsloftinu ss vatnsgufa (H2O) koldiacuteoxiacuteeth (CO2) metan (CH4) oacuteson (O3) glaethloft (N2O) brennisteinshexafluacuteoriacuteeth (SF6) og yacutemis haloacutegenkolefni THORNessar lofttegundir eiga thornaeth sameiginlegt aeth hafa langan liacuteftiacutema iacute andruacutemslofti

Iacute 650000 aacuter hefur naacutettuacuterulegt jafnvaeliggi koltviacutesyacuterings iacute andruacutemsloftinu verieth aacute bilinu 180ndash300 hlutar af milljoacuten (ppm) og vieth upphaf iethnbyltingar aacuterieth 1750 var hlutfallieth 280 ppm Styrkur koltviacutesyacuterings var orethinn um 379 ppm aacuterieth 2005 hafethi thornviacute aukist um thornriethjung fraacute upphafi iethnbyltingar og var orethinn talsshyvert meiri en haeliggt var aeth uacutetskyacutera meeth naacutettuacuterulegri sveiflu Til samanburethar maacute nefna aeth haeligkkanir sem naacutemu um 80 ppm vieth lok liethinna iacutesalda toacuteku aeth jafnaethi ruacutem 5000 aacuter Haeligkkun aacute styrk groacuteethurhuacutesalofttegshyunda iacute andruacutemslofti hefur hingaeth til ekki orethieth meiri en 30 ppm aacute thornuacutesund aacuterum en nuacute hefur styrkurinn aukist um 30 ppm aacute undanfoumlrnum 17 aacuterum THORNaeth er thornessi oumlra breyting sem er aeth veretha aacute andruacutemsloftinu sem viacutesindamenn telja aeth kunni aeth hafa mjoumlg alvarleg aacutehrif aacute liacutef okkar aacute joumlrethinni

Groacuteethurhuacutesaaacutehrif Mynd fengin af vef Umhverfisstofnunar (httpwwwustisMengunarvarnirHnattraenmengunGrodurhusaahrifinLoftslagsbreytingar)

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

2

afLeiethingar

Miklar rannsoacuteknir hafa farieth fram aacute aacutehrifum vaxandi losunar groacuteethurhuacutesalofttegunda aacute loftslag jarethar Viacutesindaleg vissa um aeth losun thorneirra hafi raunveruleg og greinanleg aacutehrif til hlyacutenunar hefur vaxieth jafnt og thorneacutett Aacuterieth 1988 var sett aacute foacutet Viacutesindanefnd Sameinuethu thornjoacuteethanna um loftslagsbreytingar (IPCC) sem hefur thornaeth hlutverk aeth taka saman bestu viacutesindalegu thornekkingu hverju sinni um orsakir umfang og afleiethshyingar loftslagsbreytinga auk upplyacutesinga um moumlguleika aacute aeth draga uacuter breytingunum og aethlagast thorneim

Fjoacuteretha yfirlitsskyacutersla IPCC var gefin uacutet aacuterieth 2007 Skyacuterslan er byggeth aacute vinnu 2500 viacutesindamanna og er viethamesta viacutesindalega samantektin sem gereth hefur verieth um loftslagsbreytingar Niethurstoumlethur hennar marka tiacutemamoacutet iacute umraeligethunni um loftslagsmaacutel Aldrei aacuteethur hafa viacutesindamenn talaeth jafn afdraacutettarlaust um aeth thornaeth seacuteu athafnir mannsins sem valdi nuacuteverandi loftslagsbreytingum

Nuacute er ljoacutest aeth hnattraelign hlyacutenun var ruacutemlega 07degC aacute liethinni oumlld Ellefu af siacuteethustu toacutelf aacuterum (1995ndash2006) eru meethal toacutelf hlyacutejustu aacutera siacuteethan samfelldar veethurmaeliglingar hoacutefust aacuterieth 1850 og liacuteklegt er aeth siacuteethari hluti 20 aldar hafi verieth hlyacutejasta 50 aacutera tiacutemabilieth iacute aeth minnsta kosti 1300 aacuter Aacute 20 oumlldinni haeligkkaethi meethalshyyfirboreth sjaacutevar um 17 cm og talieth er aeth aacute naeligstu oumlld muni hlyacutenun sjaacutevar og braacuteethnun joumlkla valda haeligkkun aacute bilinu 18ndash59 cm Aeth sumri til hefur hafiacutes aacute norethurheimskautssvaeligethinu dregist saman um 74 aacute aacuteratug fraacute upphafi gervihnattamaeliglinga og talieth er liacuteklegt aeth hafiacutes aacute NorethurshyIacuteshafi muni hverfa naeligr alveg siacuteethsumars fyrir aldarlok

Verethi ekkert gert til thorness aeth draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda af mannavoumlldum er talieth liacuteklegt aeth aacute thornessari oumlld muni hlyacutena um 18ndash40degC Afleiethingar thornessa munu ma veretha aacuteframhaldandi eyething koacuteralshyrifja tilfaeligrsla aacute buacutesvaeligethum tegunda vatnsskortur og haeligtta aacute thornurrkum aukin haeligtta aacute skoacutegareldum og aukin haeligtta aacute floacuteethum aacute frjoacutesoumlmum og thorneacutettbyacutelum strandsvaeligethum iacute takt vieth haeligkkun sjaacutevarboreths

Fyrirsjaacuteanlegt er aeth afleiethingar hlyacutenunar koma misthornungt niethur aacute einstoumlkum svaeligethum heims Verstar veretha afleiethingarnar fyrir faacutetaeligkar thornjoacuteethir iacute vanthornroacuteuethum riacutekjum THORNannig stafar iacutebuacuteum eyja iacute Indlandshafi og Kyrrahafi og iacutebuacuteum laacuteglendra strandsvaeligetha svo sem Bangladesh seacuterstoumlk oacutegn af haeligkkun yfirboreths sjaacutevar Einnig kunna thornjoacuteethir Afriacuteku og Asiacuteu aeth veretha fyrir uppskerubresti sem getur leitt til hungursneyethar og braacuteethnun joumlkla mun draga uacuter framboethi aacute drykkjarvatni fyrir hundrueth milljoacutena manna iacute SuethurshyAsiacuteu og Kiacutena Tjoacutenum aacute mannvirkjum mun fjoumllga vegna sjaacutevarfloacuteetha og aukinnar tiacuteethni fellibylja og ofsaveethra sem talin eru fylgja iacute kjoumllfar hlyacutenunar andruacutemsloftsins THORNaacute kunna yacutemis sniacutekjudyacuter og sjuacutekdoacutemsberar aeth breiethast uacutet til nyacuterra staetha meeth haeligkkandi lofthita

Yacutemis aacutehrif hlyacutenunar flyacuteta fyrir enn frekari hlyacutenun andruacutemsloftsins og geta thornannig valdieth mjoumlg oumlrum breytingum aacute loftslagi THORNegar hafiacutes og snjoacutehula minnka thornaacute draga jarethvegurinn og hafieth sem eru dekkri iacute sig stoacuteran hluta thorness varma sem hefethi annars endurkastast aftur fraacute joumlrethinni THORNegar sjaacutevarhiti haeligkkar og andruacutemsloft hlyacutenar eykst uppgufun fraacute houmlfunum og vatnsgufa iacute andruacutemsloftinu vex THORNar sem vatnsshygufa er groacuteethurhuacutesalofttegund eykur thornetta enn aacute hlyacutenunina Einnig telja viacutesindamenn aeth mikieth magn af metan gasi sem nuacute liggur frosieth iacute joumlrethu undir siacutefrera aacute stoacuterum svaeligethum aacute norethurhveli jarethar kunni aeth streyma uacutet iacute andruacutemsloftieth thornegar siacutefrerinn tekur aeth braacuteethna vegna hlyacutenunar Metangas er mjoumlg oumlflug groacuteethurhuacutesalofttegund

aethgerethir

Losun aacute groacuteethurhuacutesalofttegundum iacute heiminum joacutekst um 70 fraacute aacuterinu 1970 til aacutersins 2004 Aukninguna maacute aeth mestu skyacutera meeth vaxandi losun fraacute orkuverum en losun thorneirra joacutekst um 145 aacute thornessu tiacutemabili um 120 fraacute samgoumlngum 65 fraacute iethnaethi og 40 fraacute landbuacutenaethi thornmt breytt landnotkun og skoacutegarshy

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

3

eyething THORNviacute er spaacuteeth aeth losun groacuteethurhuacutesalofttegunda muni aukast um 25ndash90 fraacute aacuterinu 2000 til aacutersins 2030 aeth oacutebreyttu og allt bendir til thorness aeth jarethefnaeldsneyti verethi aacutefram meginorkugjafi jaretharbuacutea til aacutersins 2030 og lengur THORNetta veldur enn aukinni hlyacutenun og margviacuteslegum breytingum aacute loftslagskerfi jarethar aacute 21 oumlldinni sem veretha mjoumlg liacuteklega meiri en thornaeligr sem hafa orethieth aacute 20 oumlldinni

Loftslagsbreytingar vegna losunar groacuteethurhuacutesashylofttegunda eru hnattraelignt vandamaacutel ekki skiptir maacuteli hvort losunin er aacute Iacuteslandi eetha annars staethar aacute joumlrethinni THORNess vegna hafa riacuteki heims tekieth samshyan houmlndum iacute thorneirri baraacutettu sem nuacute aacute seacuter staeth Aacute heimsraacuteethstefnu Sameinuethu thornjoacuteethanna um umshyhverfi og thornroacuteun iacute Riacuteoacute de Janeiroacute aacuterieth 1992 var Rammasamningur STHORN um loftslagsbreytingar undirritaethur thornaacute m af iacuteslenskum stjoacuternvoumlldum Meeth samningnum voru iethnriacuteki skuldbundin til thorness aeth gera aacuteaeligtlanir og griacutepa til aethgeretha sem mietha aeth takmoumlrkun aacute losun groacuteethurhuacutesaloftshytegunda Meginmarkmieth samningsins er aeth halda styrk groacuteethurhuacutesalofttegunda iacute andruacutemsshyloftinu innan thorneirra marka aeth komieth verethi iacute veg fyrir haeligttulega roumlskun aacute loftslagskerfinu af mannavoumlldum

Boacutekun vieth Rammasamning Sameinuethu thornjoacuteethanna var samthornykkt iacute Kyoto aacuterieth 1997 Samkvaeligmt Kyotoshyboacutekuninni skuldbinda riacuteki iacute Viethauka I (thorne iethnriacutekin thornaacute m Iacutesland) sig til thorness aeth minnka losun groacuteethshyurhuacutesalofttegunda iacute heild um 52 aacute tiacutemabilinu 2008ndash2012 miethaeth vieth uacutetstreymi thorneirra aacuterieth 1990 Markmiethum maacute naacute meeth

1) minnkun losunar

2) bindingu kolefnis uacuter andruacutemslofti meeth skoacutegraeligkt og landgraeligethslu

3) kaupum aacute heimildum eetha thornaacutetttoumlku iacute loftslagsvaelignum verkefnum iacute oumlethrum riacutekjum (ss uppsetningu jarethhitavirkjunar iacute thornroacuteunarriacutekjum)

THORNess maacute geta aeth aacuterieth 2004 baacuteru riacutekin iacute Viethauka I aacutebyrgeth aacute um helmingi thorness magns groacuteethurhuacutesalofttegshyunda sem mannkynieth losaethi uacutet iacute andruacutemsloftieth thornraacutett fyrir aeth iacutebuacutear thornessara riacutekja telji aetheins um fimmtshyung mannkyns

framtiacuteethin

Nuacute thornegar maacute merkja aacuterangur iacute loftslagsmaacutelum thornar sem moumlrg riacuteki hafa sett seacuter stefnu um loftslagsvaelignni thornroacuteun og gripieth til aethgeretha sem draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda og auka bindingu uacuter andruacutemsshylofti Fjoacuteretha skyacutersla IPCC syacutenir thornoacute gloumlggt aeth betur maacute ef duga skal

Loftslagsbreytingar af mannavoumlldum eru staethreynd og spaacuteeth er mikilli aukningu iacute losun groacuteethurhuacutesaloftshytegunda aacute heimsviacutesu iacute framtiacuteethinni meeth alvarlegum afleiethingum fyrir naacutettuacuteru og samfeacuteloumlg viacuteetha um heim THORNaeth er thornviacute mikill thornryacutestingur aacute riacuteki heims aeth efla starf iacute loftslagsmaacutelum heima fyrir en ekki siacuteethur meeth alshy

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

4

thornjoacuteethlegri samvinnu sem er nauethsynleg til thorness aeth takast aacute vieth hnattraelignan vanda Iacuteslensk stjoacuternvoumlld hafa sett seacuter thornaeth markmieth aeth draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda heacuter aacute landi um 50ndash75 fyrir aacuterieth 2050

Ljoacutest er aeth aethgerethir til thorness aeth draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda munu hafa mjoumlg viacuteethtaeligk aacutehrif og margir oacutettast aeth thornaeligr kunni aeth draga uacuter hagvexti Margt bendir thornoacute til thorness aeth afleiethingar oacuteheftrar losunar groacuteethurhuacutesalofttegunda gaeligtu orethieth mun kostnaetharsamari en aethgerethir til thorness aeth draga uacuter styrk thorneirra iacute andruacutemsloftinu Reynslan hefur einnig syacutent aeth thornaeligr thornjoacuteethir sem hafa farieth fremstar iacute flokki iacute nyacuteskoumlpun og sett atvinnuliacutefinu stroumlngustu umhverfisstaethlana buacutea oft vieth hvaeth mestan hagvoumlxt Hitaveituvaeligethshyingin var kostnaetharsoumlm aacute siacutenum tiacutema ndash en getur einhver haldieth thornviacute fram aeth huacuten hafi valdieth Iacuteslendingum buacutesifjum efnahagslega eetha ryacutert almenn liacutefsgaeligethi

Iacute heildina litieth er faacutett sem bendir til thorness aeth aethgerethir gegn loftslagsbreytingum thornurfi aeth leietha til lakari liacutefskjara og margar thorneirra geta baeligtt velfereth og umhverfi Viacuteetha iacute thornjoacuteethfeacutelaginu thornarf aeth draga uacuter losun groacuteethshyurhuacutesalofttegunda meeth markvissum aethgerethum til langs tiacutema og virkri thornaacutetttoumlku stjoacuternvalda atvinnuliacutefs feacutelagasamtaka og almennings Enginn einstaklingur ekkert eitt riacuteki eetha einn einstakur thornaacutettur samfeacutelagsshyins getur leyst loftslagsvandann THORNar dugir ekkert annaeth en samstaetha og samstarf allra thornviacute lofthjuacutepur jarethar og aacutestand hans er aacute sameiginlegu forraeligethi okkar allra

Upplyacutesingar uacuter fraeligethslubaeligklingi umhverfisraacuteethuneytisins Loftslagsbreytingar httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarloftslagsbreytingarpdf

og af heimasiacuteethu Umhverfisstofnunar httpwwwustisMengunarvarnirHnattraenmengunGrodurhusaahrifinLoftslagsbreytingar

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

3

eyething THORNviacute er spaacuteeth aeth losun groacuteethurhuacutesalofttegunda muni aukast um 25ndash90 fraacute aacuterinu 2000 til aacutersins 2030 aeth oacutebreyttu og allt bendir til thorness aeth jarethefnaeldsneyti verethi aacutefram meginorkugjafi jaretharbuacutea til aacutersins 2030 og lengur THORNetta veldur enn aukinni hlyacutenun og margviacuteslegum breytingum aacute loftslagskerfi jarethar aacute 21 oumlldinni sem veretha mjoumlg liacuteklega meiri en thornaeligr sem hafa orethieth aacute 20 oumlldinni

Loftslagsbreytingar vegna losunar groacuteethurhuacutesashylofttegunda eru hnattraelignt vandamaacutel ekki skiptir maacuteli hvort losunin er aacute Iacuteslandi eetha annars staethar aacute joumlrethinni THORNess vegna hafa riacuteki heims tekieth samshyan houmlndum iacute thorneirri baraacutettu sem nuacute aacute seacuter staeth Aacute heimsraacuteethstefnu Sameinuethu thornjoacuteethanna um umshyhverfi og thornroacuteun iacute Riacuteoacute de Janeiroacute aacuterieth 1992 var Rammasamningur STHORN um loftslagsbreytingar undirritaethur thornaacute m af iacuteslenskum stjoacuternvoumlldum Meeth samningnum voru iethnriacuteki skuldbundin til thorness aeth gera aacuteaeligtlanir og griacutepa til aethgeretha sem mietha aeth takmoumlrkun aacute losun groacuteethurhuacutesaloftshytegunda Meginmarkmieth samningsins er aeth halda styrk groacuteethurhuacutesalofttegunda iacute andruacutemsshyloftinu innan thorneirra marka aeth komieth verethi iacute veg fyrir haeligttulega roumlskun aacute loftslagskerfinu af mannavoumlldum

Boacutekun vieth Rammasamning Sameinuethu thornjoacuteethanna var samthornykkt iacute Kyoto aacuterieth 1997 Samkvaeligmt Kyotoshyboacutekuninni skuldbinda riacuteki iacute Viethauka I (thorne iethnriacutekin thornaacute m Iacutesland) sig til thorness aeth minnka losun groacuteethshyurhuacutesalofttegunda iacute heild um 52 aacute tiacutemabilinu 2008ndash2012 miethaeth vieth uacutetstreymi thorneirra aacuterieth 1990 Markmiethum maacute naacute meeth

1) minnkun losunar

2) bindingu kolefnis uacuter andruacutemslofti meeth skoacutegraeligkt og landgraeligethslu

3) kaupum aacute heimildum eetha thornaacutetttoumlku iacute loftslagsvaelignum verkefnum iacute oumlethrum riacutekjum (ss uppsetningu jarethhitavirkjunar iacute thornroacuteunarriacutekjum)

THORNess maacute geta aeth aacuterieth 2004 baacuteru riacutekin iacute Viethauka I aacutebyrgeth aacute um helmingi thorness magns groacuteethurhuacutesalofttegshyunda sem mannkynieth losaethi uacutet iacute andruacutemsloftieth thornraacutett fyrir aeth iacutebuacutear thornessara riacutekja telji aetheins um fimmtshyung mannkyns

framtiacuteethin

Nuacute thornegar maacute merkja aacuterangur iacute loftslagsmaacutelum thornar sem moumlrg riacuteki hafa sett seacuter stefnu um loftslagsvaelignni thornroacuteun og gripieth til aethgeretha sem draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda og auka bindingu uacuter andruacutemsshylofti Fjoacuteretha skyacutersla IPCC syacutenir thornoacute gloumlggt aeth betur maacute ef duga skal

Loftslagsbreytingar af mannavoumlldum eru staethreynd og spaacuteeth er mikilli aukningu iacute losun groacuteethurhuacutesaloftshytegunda aacute heimsviacutesu iacute framtiacuteethinni meeth alvarlegum afleiethingum fyrir naacutettuacuteru og samfeacuteloumlg viacuteetha um heim THORNaeth er thornviacute mikill thornryacutestingur aacute riacuteki heims aeth efla starf iacute loftslagsmaacutelum heima fyrir en ekki siacuteethur meeth alshy

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

4

thornjoacuteethlegri samvinnu sem er nauethsynleg til thorness aeth takast aacute vieth hnattraelignan vanda Iacuteslensk stjoacuternvoumlld hafa sett seacuter thornaeth markmieth aeth draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda heacuter aacute landi um 50ndash75 fyrir aacuterieth 2050

Ljoacutest er aeth aethgerethir til thorness aeth draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda munu hafa mjoumlg viacuteethtaeligk aacutehrif og margir oacutettast aeth thornaeligr kunni aeth draga uacuter hagvexti Margt bendir thornoacute til thorness aeth afleiethingar oacuteheftrar losunar groacuteethurhuacutesalofttegunda gaeligtu orethieth mun kostnaetharsamari en aethgerethir til thorness aeth draga uacuter styrk thorneirra iacute andruacutemsloftinu Reynslan hefur einnig syacutent aeth thornaeligr thornjoacuteethir sem hafa farieth fremstar iacute flokki iacute nyacuteskoumlpun og sett atvinnuliacutefinu stroumlngustu umhverfisstaethlana buacutea oft vieth hvaeth mestan hagvoumlxt Hitaveituvaeligethshyingin var kostnaetharsoumlm aacute siacutenum tiacutema ndash en getur einhver haldieth thornviacute fram aeth huacuten hafi valdieth Iacuteslendingum buacutesifjum efnahagslega eetha ryacutert almenn liacutefsgaeligethi

Iacute heildina litieth er faacutett sem bendir til thorness aeth aethgerethir gegn loftslagsbreytingum thornurfi aeth leietha til lakari liacutefskjara og margar thorneirra geta baeligtt velfereth og umhverfi Viacuteetha iacute thornjoacuteethfeacutelaginu thornarf aeth draga uacuter losun groacuteethshyurhuacutesalofttegunda meeth markvissum aethgerethum til langs tiacutema og virkri thornaacutetttoumlku stjoacuternvalda atvinnuliacutefs feacutelagasamtaka og almennings Enginn einstaklingur ekkert eitt riacuteki eetha einn einstakur thornaacutettur samfeacutelagsshyins getur leyst loftslagsvandann THORNar dugir ekkert annaeth en samstaetha og samstarf allra thornviacute lofthjuacutepur jarethar og aacutestand hans er aacute sameiginlegu forraeligethi okkar allra

Upplyacutesingar uacuter fraeligethslubaeligklingi umhverfisraacuteethuneytisins Loftslagsbreytingar httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarloftslagsbreytingarpdf

og af heimasiacuteethu Umhverfisstofnunar httpwwwustisMengunarvarnirHnattraenmengunGrodurhusaahrifinLoftslagsbreytingar

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

4

thornjoacuteethlegri samvinnu sem er nauethsynleg til thorness aeth takast aacute vieth hnattraelignan vanda Iacuteslensk stjoacuternvoumlld hafa sett seacuter thornaeth markmieth aeth draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda heacuter aacute landi um 50ndash75 fyrir aacuterieth 2050

Ljoacutest er aeth aethgerethir til thorness aeth draga uacuter losun groacuteethurhuacutesalofttegunda munu hafa mjoumlg viacuteethtaeligk aacutehrif og margir oacutettast aeth thornaeligr kunni aeth draga uacuter hagvexti Margt bendir thornoacute til thorness aeth afleiethingar oacuteheftrar losunar groacuteethurhuacutesalofttegunda gaeligtu orethieth mun kostnaetharsamari en aethgerethir til thorness aeth draga uacuter styrk thorneirra iacute andruacutemsloftinu Reynslan hefur einnig syacutent aeth thornaeligr thornjoacuteethir sem hafa farieth fremstar iacute flokki iacute nyacuteskoumlpun og sett atvinnuliacutefinu stroumlngustu umhverfisstaethlana buacutea oft vieth hvaeth mestan hagvoumlxt Hitaveituvaeligethshyingin var kostnaetharsoumlm aacute siacutenum tiacutema ndash en getur einhver haldieth thornviacute fram aeth huacuten hafi valdieth Iacuteslendingum buacutesifjum efnahagslega eetha ryacutert almenn liacutefsgaeligethi

Iacute heildina litieth er faacutett sem bendir til thorness aeth aethgerethir gegn loftslagsbreytingum thornurfi aeth leietha til lakari liacutefskjara og margar thorneirra geta baeligtt velfereth og umhverfi Viacuteetha iacute thornjoacuteethfeacutelaginu thornarf aeth draga uacuter losun groacuteethshyurhuacutesalofttegunda meeth markvissum aethgerethum til langs tiacutema og virkri thornaacutetttoumlku stjoacuternvalda atvinnuliacutefs feacutelagasamtaka og almennings Enginn einstaklingur ekkert eitt riacuteki eetha einn einstakur thornaacutettur samfeacutelagsshyins getur leyst loftslagsvandann THORNar dugir ekkert annaeth en samstaetha og samstarf allra thornviacute lofthjuacutepur jarethar og aacutestand hans er aacute sameiginlegu forraeligethi okkar allra

Upplyacutesingar uacuter fraeligethslubaeligklingi umhverfisraacuteethuneytisins Loftslagsbreytingar httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarloftslagsbreytingarpdf

og af heimasiacuteethu Umhverfisstofnunar httpwwwustisMengunarvarnirHnattraenmengunGrodurhusaahrifinLoftslagsbreytingar

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

5

iacutetarefni

Vefsiacuteethan wwwloftslagis

Heimasiacuteetha Veethurstofu Iacuteslands httpwwwvedurisloftslagloftslagsbreytingarbreytast

Heimasiacuteetha Umhverfisstofnunar httpwwwustisMengunarvarnirGrodurhusaahrif

Hnattraelignar loftslagsbreytingar og aacutehrif thorneirra aacute Iacuteslandi ndash skyacutersla viacutesindanefndar um loftslagsbreytingar httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarvisindanefndloftslagsbreytingarpdf

Loftslagsbreytingar fraeligethslubaeligklingur umhverfisraacuteethuneytisins httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarloftslagsbreytingarpdf

Stefnumoumlrkun iacute loftslagsmaacutelum upplyacutesingarit um stefnu yfirvalda httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarStefnumorkun_i_loftslagsmalumpdf

Moumlguleikar til aeth draga uacuter nettoacuteuacutetstreymi groacuteethurhuacutesalofttegunda aacute Iacuteslandi ndash niethurstoumlethur seacuterfraeligethingashynefndar 2009 httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarLoftslagpdf

Umhverfisteikn 2010 Liacuteffraeligethilegur fjoumllbreytileiki loftslagsbreytingar og thornuacute ndash thornyacutett upplyacutesingarit uacutetgefieth af umhverfisraacuteethuneytinu httpustismediafraedsluefnipdfshyskjolSignals2010shyISpdf

Viacutesindavefur Haacuteskoacutela Iacuteslands httpvisindavefurhiissvaraspid=4686

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

6

JoumlkLar og LoftsLagsbrey tingar

Houmlrfun joumlkla fraacute 19 oumlld er viacuteethtaeligk og naeligr jafnt til fjalljoumlkla aacute norethurshy og suethurhveli sem og iacute hitabeltinu Liacuteklegt er aeth iacutesmassi beggja stoacuteru joumlkulhvelanna (aacute Graelignlandi og aacute Suethurskautslandinu) hafi minnkaeth aacute tiacutemabilinu 1993ndash2003

Ummerki thornessarar hlyacutenunar eru greinileg iacute naacutettuacuteru Iacuteslands Allir joumlklar landsins sem ekki eru framhlaupsshyjoumlklar hopa nuacute hratt (sjaacute mynd) THORNynning joumlkla leiethir til thorness aeth land riacutes hratt vieth suethausturstroumlnd Iacuteslands Vorleysingar iacute aacutem byrja heldur fyrr og vorfloacuteethatoppar eru heldur minni en joumlklaleysing meiri

LangJoumlkuLL hofsJoumlkuLL og sunnanverethur vatna JoumlkuLL

Reiknaethar breytingar aacute Langjoumlkli Hofsjoumlkli og sunnanverethum Vatnajoumlkli skv sviethsmyndum um veethurfarsbreytingar Gefnar eru toumllur um ruacutemmaacutel sem hlutfall af ruacutemmaacuteli 1990 Mynd fengin af vef Veethurstofunnar (httpwwwvedurisloftslagloftslagsbreytingarliklegar)

Meeth auknu afrennsli mun heildarvatnsafl landsins aukast og taka thornarf tillit til thorness vieth endurmat og houmlnnun virkjana Liacuteklegt er aeth joumlkulaacuter muni breyta um farvegi sem getur leitt til thorness aeth rennsli undir sumum bruacutearmannvirkjum aukist meethan oumlnnur standa aacute thornurru

Ryacuternun joumlkla mun valda landrisi einkum vieth suethausturstroumlndina og thornaeth vegur aacute moacuteti spaacutem um haeligkkshyandi sjaacutevarstoumlethu Landris vegna farglosunar naeligr thornoacute ekki til suethvesturlands en thornar hefur landsig verieth nokkurt Samkvaeligmt niethurstoumlethum International Panel on Climate Change (IPCC) verethur hnattraelign sjaacutevarshyyfirborethshaeligkkun liacuteklega aacute bilinu 02ndash06 m aacute naeligstu oumlld og benda nyacuterri rannsoacuteknir til thorness aeth hugsanlega

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

7

verethi haeligkkunin enn meiri Haeligkkun sjaacutevarstoumlethu getur thornviacute orethieth verulegt vandamaacutel seacuterstaklega thornar sem land er aeth siacutega THORNetta aacute ma vieth um laacutegsvaeligethi aacute houmlfuethborgarsvaeligethinu og aacute Reykjanesskaganum Mikilvaeliggt er thornviacute aeth loacuteethreacutettar hreyfingar lands og breytingar aacute sjaacutevarstoumlethu verethi vaktaethar enn betur en nuacute er gert Einnig er mikilvaeliggt aeth miethaeth seacute vieth besta mat aacute liacuteklegri sjaacutevarborethshaeligkkun thornegar skipulagt er aacute laacutegsvaeligethum

Groacuteethurhuacutesaaacutehrif veretha thornegar aacutekveethnar lofttegundir iacute andruacutemsloftinu dreifast sem lag um joumlrethina og hafa soumlmu aacutehrif og gler iacute groacuteethurhuacutesi Geislar soacutelarinnar komast thornaacute iacute gegnum lagieth og hita upp joumlrethina en komast ekki jafn auethveldlega aftur uacutet iacute andruacutemsloftieth

Groacuteethurhuacutesalofttegundir hafa thornann eiginleika aeth halda hita iacute andruacutemsloftinu og geta verieth baeligethi naacutettuacuterulegar lofttegundir og gerethar af mannavoumlldum

Heimildir soacutettar af vef Veethurstofunnar httpwwwvedurisloftslagloftslagsbreytingar

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

8

brey tingar aacute JoumlkLum iacutesLands aacute soumlguLegum tiacutema (oddur)

Oacuteviacuteetha aacute joumlrethu eru thorneir kraftar sem orka aacute landieth tilbrigethariacutekari en einmitt heacuter aacute Iacuteslandi Meethal thorness sem mest aacutehrif hefur aacute umhverfi okkar eru joumlklarnir Joumlklarnir buacutea yfir mikilfenglegri soumlgu sem thorneir kunna aeth segja fraacute ef reacutett er spurt og grannt hlustaeth

Joumlklar gefa mjoumlg goacuteetha viacutesbendingu um loftslagsbreytingar vegna thorness aeth thorneir safna saman afleiethingum veethurbreytinga aacute stoacuteru svaeligethi Siacuteethan birtast thornaeligr vieth sporeth joumlkulsins eins og niethurstoumlethutoumllur efnahagsshyreiknings uacuter stoacuteru fyrirtaeligki Til thorness aeth fylgjast meeth stoumlethunni thornarf ekki oumlnnur aacutehoumlld en maacutelband og fastshyan punkt haeligfilega langt fyrir framan joumlkuljaetharinn

gerethir JoumlkLa

Mikieth braacuteethnar af oumlllum iacuteslenskum joumlklum hvert sumar og seacuterhverjum thorneirra baeligtist talsverethur snjoacuter aeth vetrinum sem siacuteethar verethur aeth iacutes Mismunur aacute thornessu tvennu hvert aacuter segir til um hvort joumlkullinn eykur vieth sig eetha minnkar thornaeth aacuterieth thornaeth er hvort afkoma hans er neikvaeligeth eetha jaacutekvaeligethEkki bregethast allir joumlklar jafn hart vieth thornegar thorneir ryacuterna eetha faeligrast iacute aukana THORNorri skriethjoumlkla heacuter aacute landi stoacuterir sem smaacuteir ganga fram iacute sporethinn innan oumlrfaacuterra aacutera eftir aeth ruacutemmaacutelieth hefur aukist Nokkurn veginn jafn fljoacutett bregethast thorneir vieth iacute hina aacutettina ef sumarieth gerir betur en aeth braeligetha jafngildi snjoacutekomu vetrarins Meeth thornviacute aeth maeligla aacuterlega lengd aacute sporethi sliacuteks joumlkuls er unnt aeth fylgjast naacuteieth meeth breytingum loftslags Eethlilegt er aeth kalla thornviacuteliacuteka joumlkla jafngangsjoumlkla (non-surge-type glacier aacute ensku) gagnstaeligtt thorneim sem einhverra hluta vegna bregethshyast oumlethruviacutesi vieth Skyacuter daeligmi um jafngangsjoumlkla eru td Soacutelheimajoumlkull iacute Myacuterdalsjoumlkli og Hyrningsjoumlkull iacute Snaeligfellsjoumlkli

Um aldir hefur moumlnnum verieth kunnugt um aeth sumir joumlklar eiga thornaeth til aeth raacutesa skyndilega fram og kallshyast thorneir thornaacute framhlaupsjoumlklar (surge-type glacier aacute ensku) Varla er meira en haacutelf oumlld siacuteethan menn aacutettuethu sig aacute aeth thorness haacutettar framraacutes tengist ekki veethurfari eetha afkomu joumlkulsins heldur einhverju iacute innra eethli hans Framhlaup endurtekur sig yfirleitt nokkueth reglulega iacute hverjum sliacutekum joumlkli en stundum verethur reglan ekki seacuteeth Ekki hefur tekist aeth finna sameiginlegt einkenni allra thornessara joumlkla THORNeir eru mjoumlg misstoacuterir og geta verieth um flest oacuteliacutekir THORNar aacute meethal er aeth finna smaacutea skaacutelarjoumlkla svo sem Teigardalsjoumlkul iacute Svarfaethardal sem er innan vieth einn ferkiacuteloacutemetri aeth flatarmaacuteli og stoacutera flaacuteka Vatnajoumlkuls svo sem Bruacutearjoumlkul sem er haacutelft annaeth thornuacutesund ferkiacuteloacutemetrar Sumir framhlaupsjoumlklar taka aacute raacutes allt fraacute sporethi upp iacute efstu droumlg til daeligmis Dyngjujoumlkull og Siacuteethujoumlkull en aethrir raska einungis leysingarsvaeligethinu svo sem Muacutelajoumlkull og THORNjoacutersaacuterjoumlkull iacute Hofsjoumlkli

Flestir eru thornessir joumlklar tiltoumllulega hallalitlir fraacute efstu droumlgum aeth sporethi (1ndash4deg) en nokkrir fremur brattir (skriethjoumlklar Drangajoumlkuls um 7deg og smaacutejoumlklar norethanlands um 12deg) en enginn mjoumlg brattur Virethist framshyhlaupieth taka thornviacute fljoacutetar af sem joumlkullinn er flatari Milli framhlaupa skriacuteetha framhlaupsjoumlklar ekki noacutegu hratt aeth jafnaethi til aeth skila snjoacutesoumlfnun aacute haacutejoumlklinum fram til aeth braacuteethna aacute leysingarsvaeligethinu THORNess vegna veretha thorneir siacutefellt brattari meeth tiacutemanum uns kemur aeth naeligsta framhlaupi THORNaacute skila thorneir iacute einum rykk iacutesnum sem safnast hefur upp aacute aacutekomusvaeligethinu niethur aacute leysingarsvaeligethieth Orsoumlk thorness aeth thorneir eru svona haeliggshygengir milli framhlaupa er hins vegar oacutekunn enn thornraacutett fyrir talsverethar rannsoacuteknir THORNaeth fer eftir afkomu joumlkulsins fraacute siacuteethasta framhlaupi hvort hann gengur lengra eetha styttra fram en siacuteethast THORNannig geta joumlklar sem hlaupa fram aacute skoumlmmu aacuterabili (aacuteratug) gefieth viacutesbendingu um loftslag en thorneir sem einungis ganga fram tvisvar til thornrisvar aacute oumlld eetha sjaldnar fela aeth mestu viethbroumlgeth siacuten vieth loftslagsbreytingum

Enn eru thorneir joumlklar sem standa fram iacute loacuten og brotna thornar af thorneim stoacuter iacutesstykki thornegar thorneir fljoacuteta upp Sagt er aeth thorneir kelfi THORNetta er joumlklunum oft mikil bloacuteethtaka ofan aacute braacuteethnun sem loftslagieth veldur og er Breiethashy

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

9

merkurjoumlkull skyacuterasta daeligmieth um sliacutekt heacuter aacute landi Maeligtti kalla thornaacute flotjoumlkla aacute iacuteslensku (tidewater glacier aacute ensku) Flotjoumlklar eru oacutesjaldan uacuter takt vieth veethurfarieth og eiga erfitt meeth aeth naacute jafnvaeliggi THORNeir breytast oft iacute litlu samraeligmi vieth tiacuteethina Til eru joumlklar sem eru blanda af thornessum mismunandi gerethum

Ekki er unnt aeth skilja vel soumlgu joumlklabreytinga heacuter aacute landi aacuten thorness aeth greina iacuteslenska joumlkla eftir ofanshygreindum einkennum THORNar sem fyrri tiacuteethar menn thornekktu ekki thornessa eethlisthornaeligtti aacutettu thorneir erfitt meeth aeth aacutetta sig aacute samhengi joumlklabreytinga og veethurfars

JoumlkLabrey tingar aacute 20 oumlLd

Allgoacuteethar heimildir eru um breytingar joumlkla aacute landinu siacuteethastliethna oumlld einkum eftir aeth Joacuten Eythornoacutersson (1931 1963) hoacutef aeth maeligla joumlkulsporetha viacuteeths vegar um landieth 1930 Meeth thornviacute aeth draga liacutenurit af fjarlaeliggeth fraacute foumlstu merki aeth joumlkuljaethri aacuter fyrir aacuter faeligst gloumlgg mynd af viethbroumlgethum joumlkulsins vieth tiacuteetharfarinu Siacuteethan 1988 hefur aacuterleg afkoma nokkurra joumlkla aacute landinu verieth maeligld reglulega Aacute thorneim tiacutema hefur skipt nokkueth iacute tvouml horn meeth veethur og maacute heita ljoacutest hvaetha aacuter joumlklar hafa aukieth vieth ruacutemmaacutel sitt og hvenaeligr thorneir hafa ryacuternaeth Iacute fyrri flokkinn falla aacuterin 1989 og 1992ndash1994 en iacute thornann siacuteethari 1988 1990 1991 og 1996ndash2010 Aacuterieth 1995 fellur aacute hvorugan veginn en thornaeth aacuter urethu mikil umskipti iacute hitafari og hefur nuacute haacutelfur annar aacuteratugur verieth samfellt hlyacuterri aacute Iacuteslandi en nokkurt annaeth jafn langt tiacutemabil svo langt aftur sem maeliglingar naacute THORNoacute eru allar liacutekur til aeth joumlklar fyrir norethan og austan hafi aukieth vieth sig td aacuterieth 2001 en stoacuteru joumlklarnir minnkaeth THORNetta kann aeth eiga vieth um fleiri nyacuteliethin aacuter Froacuteethlegt er aeth bera hitafarssoumlguna saman vieth hvernig sporethar joumlklshyanna hafa breyst thornessi aacutettatiacuteu aacuter sem thorneir hafa verieth maeligldir

Framan af 20 oumlld ryacuternuethu joumlklar og fjarlaeliggethust haeliggt fremstu joumlkuloumlldur sem houmlfethu myndast um 1890 thornegar joumlklar aacute Iacuteslandi voru hvaeth staeligrstir Eftir aeth Joacuten Eythornoacutersson hoacutef maeliglingar siacutenar 1930 styttust joumlkulshysporethar mjoumlg oumlrt aeth jafnaethi en uacuter thornviacute droacute smaacutem saman er kom fram yfir miethja oumlldina Reacutett fyrir 1970 foacuteru yacutemsir joumlklar aeth ganga fram og stoacuteeth framraacutes thorneirra iacute fullan aldarfjoacuterethung THORNegar aacuterieth 1996 voru sumir joumlklar farnir aeth bregethast vieth hlyacuteindum og allir iacuteslenskir joumlklar sem ekki kallast framhlaupsjoumlklar voru farnir aeth fjarlaeliggjast viethmiethunarmerkin um aldamoacutetin 2000 THORNaeth er thornviacute ljoacutest aeth sporethar venjulegra joumlkla bregethast vieth breyttu ruacutemmaacuteli joumlkulsins naacutenast aeth bragethi THORNannig fylgja breytingar aacute sporethi Soacutelheimashyjoumlkuls aacute aacuterunum 1930ndash1995 naeligrri naacutekvaeligmlega uacutetreiknuethum breytingum aacute ruacutemmaacuteli Myacuterdalsjoumlkuls aacute sama aacuterabili miethaeth vieth hita og uacuterkomu aacute veethurstoumlethvum iacute Myacuterdal

Aacute meethfylgjandi myndum maacute gloumlgglega sjaacute hversu oumlrt joumlklar hafa minnkaeth aacute undanfoumlrnum 15 aacuterum

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

10

Giacutegjoumlkull

Soacutelheimajoumlkull

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

11

dyacuteraLiacutef

Loftslagsbreytingar hafa viacuteethtaeligk aacutehrif aacute dyacuteraliacutef aacute joumlrethinni Einkum er thornaeth vegna margviacuteslegra breytinga aacute buacutesvaeligethum tegundanna en einnig vegna roumlskunar aacute jafnvaeliggi tegunda iacute mismunandi vistkerfum Sumar munu auka uacutetbreiethslu siacutena aacute meethan stofnar annarra dragast saman Almennt er talieth aeth loftslagsbreytingar hafi thornau aacutehrif aeth uacutetbreiethslusvaeligethi tegunda faeligrist norethar og haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel

Iacute sumum tilfellum getur thornoacute reynst erfitt aeth greina aacute milli naacutettuacuterulegra ferla sem eiga seacuter staeth aacute afar loumlngum tiacutema og aacutehrifum loftslagsbreytinga en ljoacutest er aeth breytt loftslag mun hafa oacutetviacuteraeligeth aacutehrif aacute allt liacutefriacuteki jarethar

Kaldsjaacutevartegundir leita norethar undan haeligkkandi hitastigi sjaacutevar aacute sama tiacutema og hlyacutesjaacutevartegundir saeligkja aacute Yacutemsar kalkmyndandi tegundir munu eiga iacute erfiethleikum meeth aeth mynda liacutefsnauethsynlega skel siacutena vegna aacutehrifa loftslagsbreytinga aacute seltu og syacuterustig jarethar Sliacutekt gaeligti haft afdrifariacutekar afleiethingar fyrir yacutemsar tegundir sem naeligrast aacute thorneim

Heacuter vieth land er liacuteklegt aeth um aukna fiskgengd verethi aeth raeligetha naeligstu aacuteratugi ss yacutemissa botnfisktegunda (yacutesu lyacutesu skoumltusels og ufsa) auk thorness sem yacutemsar floumlkkutegundir ss siacuteld loethna og makriacutell gaeligtu thornurft aeth breyta goumlngum siacutenum

Iacute skordyacuterafaacutenu Iacuteslands er aeth finna aelig fleiri nyacuteja landnema Mildari vetur og hlyacuterri sumur hafa baeligtt liacutefskilshyyrethi tegunda sem aacuteethur voru oacutekunnar heacuterlendis ss geitunga nyacuterra humlutegunda og spaacutenarsnigils Buacuteast maacute vieth aeth skordyacuterategundum fjoumllgi mikieth heacuter aacute 21 oumlldinni

Hlyacutenandi veethurfar aacute norethurhveli jarethar veldur thornviacute aeth vorkoman er fyrr aacute fereth Farfuglar sem fljuacutega norethur aacute boacuteginn til aeth dvelja yfir sumartiacutemann missa thornviacute af frjoacutesamasta tiacutema aacutersins thornar sem vorieth sem thorneir saeligkjast eftir er thornegar liethieth hjaacute thornegar thorneir koma aacute aacutefangastaeth

Heacuterlendis hafa yacutemsar nyacutejar fuglashy og skordyacuterategundir numieth land aacute meethan aethrar eiga iacute voumlk aeth verjast Varp yacutemissa sjoacutefugla hefur raskast mikieth siacuteethustu aacuter vegna breytts framboeths aacute faeligethu umhverfis landieth Haftyrethill haeligtti varpi heacuterlendis aacuterieth 1995 aeth thornviacute er talieth er vegna loftslagsbreytinga og yacutemsum norethshylaeliggum tegundum hefur faeligkkaeth heacuter aacute landi ss thornoacutershana og stuttnefju Hins vegar hafa margar nyacutejar tegundir fugla numieth land einkum vegna breytinga aacute groacuteethurfari Maacute thornar nefna gloacutekoll barrfinku og boacutekfinku Aukieth skoacuteglendi heacuterlendis vegna hlyacuterri veethurskilyretha thornrengir hins vegar aeth buacutesvaeligethum moacutefuglategunda

Iacute hnattraelignu tilliti munu thornessar viacuteethtaeligku breytingar aacute buacutesvaeligethum tegunda auka haeligttu aacute uacutetdauetha tegunda Aacute norethurhveli jarethar hefur thornynning heimskautaiacutessins afdrifariacutekar afleiethingar fyrir moumlguleika iacutesbjarna til aeth afla seacuter faeligethu Iacutesinn sem naeligstur er opnu hafi og thornar sem selir vilja helst hviacutela sig er orethinn of thornunnur til aeth geta borieth iacutesbirnina og thornviacute hafa thorneir ekki lengur aethgang aeth helstu braacuteeth sinni Annars staethar aacute joumlrethinni er svipaetha soumlgu aeth segja thornar sem loftslagsbreytingar hafa raskaeth jafnvaeliggi braacuteethar raacutendyacuters og buacutesvaeligetha

Heimildir fengnar uacuter skyacuterslu viacutesindanefndar um loftslagsbreytingar aacute vef Umhverfisraacuteethuneytisins httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarvisindanefndloftslagsbreytingarpdf uacuter upplyacutesingabaeligklingi Umhverfisstofnunar Evroacutepu httpustismediafraedsluefnipdfshyskjolSignals2010shyISpdf af vef Naacutettuacuterufraeligethistofnshyunar httpwwwniispoddurlandnemar af vef Veethurstofunnar httpwwwvedurisloftslagloftslagfra1800breytast og uacuter grein Toacutemasar Greacutetars Gunnarssonar httpwwwloftslagisp=3067

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

9

merkurjoumlkull skyacuterasta daeligmieth um sliacutekt heacuter aacute landi Maeligtti kalla thornaacute flotjoumlkla aacute iacuteslensku (tidewater glacier aacute ensku) Flotjoumlklar eru oacutesjaldan uacuter takt vieth veethurfarieth og eiga erfitt meeth aeth naacute jafnvaeliggi THORNeir breytast oft iacute litlu samraeligmi vieth tiacuteethina Til eru joumlklar sem eru blanda af thornessum mismunandi gerethum

Ekki er unnt aeth skilja vel soumlgu joumlklabreytinga heacuter aacute landi aacuten thorness aeth greina iacuteslenska joumlkla eftir ofanshygreindum einkennum THORNar sem fyrri tiacuteethar menn thornekktu ekki thornessa eethlisthornaeligtti aacutettu thorneir erfitt meeth aeth aacutetta sig aacute samhengi joumlklabreytinga og veethurfars

JoumlkLabrey tingar aacute 20 oumlLd

Allgoacuteethar heimildir eru um breytingar joumlkla aacute landinu siacuteethastliethna oumlld einkum eftir aeth Joacuten Eythornoacutersson (1931 1963) hoacutef aeth maeligla joumlkulsporetha viacuteeths vegar um landieth 1930 Meeth thornviacute aeth draga liacutenurit af fjarlaeliggeth fraacute foumlstu merki aeth joumlkuljaethri aacuter fyrir aacuter faeligst gloumlgg mynd af viethbroumlgethum joumlkulsins vieth tiacuteetharfarinu Siacuteethan 1988 hefur aacuterleg afkoma nokkurra joumlkla aacute landinu verieth maeligld reglulega Aacute thorneim tiacutema hefur skipt nokkueth iacute tvouml horn meeth veethur og maacute heita ljoacutest hvaetha aacuter joumlklar hafa aukieth vieth ruacutemmaacutel sitt og hvenaeligr thorneir hafa ryacuternaeth Iacute fyrri flokkinn falla aacuterin 1989 og 1992ndash1994 en iacute thornann siacuteethari 1988 1990 1991 og 1996ndash2010 Aacuterieth 1995 fellur aacute hvorugan veginn en thornaeth aacuter urethu mikil umskipti iacute hitafari og hefur nuacute haacutelfur annar aacuteratugur verieth samfellt hlyacuterri aacute Iacuteslandi en nokkurt annaeth jafn langt tiacutemabil svo langt aftur sem maeliglingar naacute THORNoacute eru allar liacutekur til aeth joumlklar fyrir norethan og austan hafi aukieth vieth sig td aacuterieth 2001 en stoacuteru joumlklarnir minnkaeth THORNetta kann aeth eiga vieth um fleiri nyacuteliethin aacuter Froacuteethlegt er aeth bera hitafarssoumlguna saman vieth hvernig sporethar joumlklshyanna hafa breyst thornessi aacutettatiacuteu aacuter sem thorneir hafa verieth maeligldir

Framan af 20 oumlld ryacuternuethu joumlklar og fjarlaeliggethust haeliggt fremstu joumlkuloumlldur sem houmlfethu myndast um 1890 thornegar joumlklar aacute Iacuteslandi voru hvaeth staeligrstir Eftir aeth Joacuten Eythornoacutersson hoacutef maeliglingar siacutenar 1930 styttust joumlkulshysporethar mjoumlg oumlrt aeth jafnaethi en uacuter thornviacute droacute smaacutem saman er kom fram yfir miethja oumlldina Reacutett fyrir 1970 foacuteru yacutemsir joumlklar aeth ganga fram og stoacuteeth framraacutes thorneirra iacute fullan aldarfjoacuterethung THORNegar aacuterieth 1996 voru sumir joumlklar farnir aeth bregethast vieth hlyacuteindum og allir iacuteslenskir joumlklar sem ekki kallast framhlaupsjoumlklar voru farnir aeth fjarlaeliggjast viethmiethunarmerkin um aldamoacutetin 2000 THORNaeth er thornviacute ljoacutest aeth sporethar venjulegra joumlkla bregethast vieth breyttu ruacutemmaacuteli joumlkulsins naacutenast aeth bragethi THORNannig fylgja breytingar aacute sporethi Soacutelheimashyjoumlkuls aacute aacuterunum 1930ndash1995 naeligrri naacutekvaeligmlega uacutetreiknuethum breytingum aacute ruacutemmaacuteli Myacuterdalsjoumlkuls aacute sama aacuterabili miethaeth vieth hita og uacuterkomu aacute veethurstoumlethvum iacute Myacuterdal

Aacute meethfylgjandi myndum maacute gloumlgglega sjaacute hversu oumlrt joumlklar hafa minnkaeth aacute undanfoumlrnum 15 aacuterum

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

10

Giacutegjoumlkull

Soacutelheimajoumlkull

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

11

dyacuteraLiacutef

Loftslagsbreytingar hafa viacuteethtaeligk aacutehrif aacute dyacuteraliacutef aacute joumlrethinni Einkum er thornaeth vegna margviacuteslegra breytinga aacute buacutesvaeligethum tegundanna en einnig vegna roumlskunar aacute jafnvaeliggi tegunda iacute mismunandi vistkerfum Sumar munu auka uacutetbreiethslu siacutena aacute meethan stofnar annarra dragast saman Almennt er talieth aeth loftslagsbreytingar hafi thornau aacutehrif aeth uacutetbreiethslusvaeligethi tegunda faeligrist norethar og haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel

Iacute sumum tilfellum getur thornoacute reynst erfitt aeth greina aacute milli naacutettuacuterulegra ferla sem eiga seacuter staeth aacute afar loumlngum tiacutema og aacutehrifum loftslagsbreytinga en ljoacutest er aeth breytt loftslag mun hafa oacutetviacuteraeligeth aacutehrif aacute allt liacutefriacuteki jarethar

Kaldsjaacutevartegundir leita norethar undan haeligkkandi hitastigi sjaacutevar aacute sama tiacutema og hlyacutesjaacutevartegundir saeligkja aacute Yacutemsar kalkmyndandi tegundir munu eiga iacute erfiethleikum meeth aeth mynda liacutefsnauethsynlega skel siacutena vegna aacutehrifa loftslagsbreytinga aacute seltu og syacuterustig jarethar Sliacutekt gaeligti haft afdrifariacutekar afleiethingar fyrir yacutemsar tegundir sem naeligrast aacute thorneim

Heacuter vieth land er liacuteklegt aeth um aukna fiskgengd verethi aeth raeligetha naeligstu aacuteratugi ss yacutemissa botnfisktegunda (yacutesu lyacutesu skoumltusels og ufsa) auk thorness sem yacutemsar floumlkkutegundir ss siacuteld loethna og makriacutell gaeligtu thornurft aeth breyta goumlngum siacutenum

Iacute skordyacuterafaacutenu Iacuteslands er aeth finna aelig fleiri nyacuteja landnema Mildari vetur og hlyacuterri sumur hafa baeligtt liacutefskilshyyrethi tegunda sem aacuteethur voru oacutekunnar heacuterlendis ss geitunga nyacuterra humlutegunda og spaacutenarsnigils Buacuteast maacute vieth aeth skordyacuterategundum fjoumllgi mikieth heacuter aacute 21 oumlldinni

Hlyacutenandi veethurfar aacute norethurhveli jarethar veldur thornviacute aeth vorkoman er fyrr aacute fereth Farfuglar sem fljuacutega norethur aacute boacuteginn til aeth dvelja yfir sumartiacutemann missa thornviacute af frjoacutesamasta tiacutema aacutersins thornar sem vorieth sem thorneir saeligkjast eftir er thornegar liethieth hjaacute thornegar thorneir koma aacute aacutefangastaeth

Heacuterlendis hafa yacutemsar nyacutejar fuglashy og skordyacuterategundir numieth land aacute meethan aethrar eiga iacute voumlk aeth verjast Varp yacutemissa sjoacutefugla hefur raskast mikieth siacuteethustu aacuter vegna breytts framboeths aacute faeligethu umhverfis landieth Haftyrethill haeligtti varpi heacuterlendis aacuterieth 1995 aeth thornviacute er talieth er vegna loftslagsbreytinga og yacutemsum norethshylaeliggum tegundum hefur faeligkkaeth heacuter aacute landi ss thornoacutershana og stuttnefju Hins vegar hafa margar nyacutejar tegundir fugla numieth land einkum vegna breytinga aacute groacuteethurfari Maacute thornar nefna gloacutekoll barrfinku og boacutekfinku Aukieth skoacuteglendi heacuterlendis vegna hlyacuterri veethurskilyretha thornrengir hins vegar aeth buacutesvaeligethum moacutefuglategunda

Iacute hnattraelignu tilliti munu thornessar viacuteethtaeligku breytingar aacute buacutesvaeligethum tegunda auka haeligttu aacute uacutetdauetha tegunda Aacute norethurhveli jarethar hefur thornynning heimskautaiacutessins afdrifariacutekar afleiethingar fyrir moumlguleika iacutesbjarna til aeth afla seacuter faeligethu Iacutesinn sem naeligstur er opnu hafi og thornar sem selir vilja helst hviacutela sig er orethinn of thornunnur til aeth geta borieth iacutesbirnina og thornviacute hafa thorneir ekki lengur aethgang aeth helstu braacuteeth sinni Annars staethar aacute joumlrethinni er svipaetha soumlgu aeth segja thornar sem loftslagsbreytingar hafa raskaeth jafnvaeliggi braacuteethar raacutendyacuters og buacutesvaeligetha

Heimildir fengnar uacuter skyacuterslu viacutesindanefndar um loftslagsbreytingar aacute vef Umhverfisraacuteethuneytisins httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarvisindanefndloftslagsbreytingarpdf uacuter upplyacutesingabaeligklingi Umhverfisstofnunar Evroacutepu httpustismediafraedsluefnipdfshyskjolSignals2010shyISpdf af vef Naacutettuacuterufraeligethistofnshyunar httpwwwniispoddurlandnemar af vef Veethurstofunnar httpwwwvedurisloftslagloftslagfra1800breytast og uacuter grein Toacutemasar Greacutetars Gunnarssonar httpwwwloftslagisp=3067

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

10

Giacutegjoumlkull

Soacutelheimajoumlkull

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

11

dyacuteraLiacutef

Loftslagsbreytingar hafa viacuteethtaeligk aacutehrif aacute dyacuteraliacutef aacute joumlrethinni Einkum er thornaeth vegna margviacuteslegra breytinga aacute buacutesvaeligethum tegundanna en einnig vegna roumlskunar aacute jafnvaeliggi tegunda iacute mismunandi vistkerfum Sumar munu auka uacutetbreiethslu siacutena aacute meethan stofnar annarra dragast saman Almennt er talieth aeth loftslagsbreytingar hafi thornau aacutehrif aeth uacutetbreiethslusvaeligethi tegunda faeligrist norethar og haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel

Iacute sumum tilfellum getur thornoacute reynst erfitt aeth greina aacute milli naacutettuacuterulegra ferla sem eiga seacuter staeth aacute afar loumlngum tiacutema og aacutehrifum loftslagsbreytinga en ljoacutest er aeth breytt loftslag mun hafa oacutetviacuteraeligeth aacutehrif aacute allt liacutefriacuteki jarethar

Kaldsjaacutevartegundir leita norethar undan haeligkkandi hitastigi sjaacutevar aacute sama tiacutema og hlyacutesjaacutevartegundir saeligkja aacute Yacutemsar kalkmyndandi tegundir munu eiga iacute erfiethleikum meeth aeth mynda liacutefsnauethsynlega skel siacutena vegna aacutehrifa loftslagsbreytinga aacute seltu og syacuterustig jarethar Sliacutekt gaeligti haft afdrifariacutekar afleiethingar fyrir yacutemsar tegundir sem naeligrast aacute thorneim

Heacuter vieth land er liacuteklegt aeth um aukna fiskgengd verethi aeth raeligetha naeligstu aacuteratugi ss yacutemissa botnfisktegunda (yacutesu lyacutesu skoumltusels og ufsa) auk thorness sem yacutemsar floumlkkutegundir ss siacuteld loethna og makriacutell gaeligtu thornurft aeth breyta goumlngum siacutenum

Iacute skordyacuterafaacutenu Iacuteslands er aeth finna aelig fleiri nyacuteja landnema Mildari vetur og hlyacuterri sumur hafa baeligtt liacutefskilshyyrethi tegunda sem aacuteethur voru oacutekunnar heacuterlendis ss geitunga nyacuterra humlutegunda og spaacutenarsnigils Buacuteast maacute vieth aeth skordyacuterategundum fjoumllgi mikieth heacuter aacute 21 oumlldinni

Hlyacutenandi veethurfar aacute norethurhveli jarethar veldur thornviacute aeth vorkoman er fyrr aacute fereth Farfuglar sem fljuacutega norethur aacute boacuteginn til aeth dvelja yfir sumartiacutemann missa thornviacute af frjoacutesamasta tiacutema aacutersins thornar sem vorieth sem thorneir saeligkjast eftir er thornegar liethieth hjaacute thornegar thorneir koma aacute aacutefangastaeth

Heacuterlendis hafa yacutemsar nyacutejar fuglashy og skordyacuterategundir numieth land aacute meethan aethrar eiga iacute voumlk aeth verjast Varp yacutemissa sjoacutefugla hefur raskast mikieth siacuteethustu aacuter vegna breytts framboeths aacute faeligethu umhverfis landieth Haftyrethill haeligtti varpi heacuterlendis aacuterieth 1995 aeth thornviacute er talieth er vegna loftslagsbreytinga og yacutemsum norethshylaeliggum tegundum hefur faeligkkaeth heacuter aacute landi ss thornoacutershana og stuttnefju Hins vegar hafa margar nyacutejar tegundir fugla numieth land einkum vegna breytinga aacute groacuteethurfari Maacute thornar nefna gloacutekoll barrfinku og boacutekfinku Aukieth skoacuteglendi heacuterlendis vegna hlyacuterri veethurskilyretha thornrengir hins vegar aeth buacutesvaeligethum moacutefuglategunda

Iacute hnattraelignu tilliti munu thornessar viacuteethtaeligku breytingar aacute buacutesvaeligethum tegunda auka haeligttu aacute uacutetdauetha tegunda Aacute norethurhveli jarethar hefur thornynning heimskautaiacutessins afdrifariacutekar afleiethingar fyrir moumlguleika iacutesbjarna til aeth afla seacuter faeligethu Iacutesinn sem naeligstur er opnu hafi og thornar sem selir vilja helst hviacutela sig er orethinn of thornunnur til aeth geta borieth iacutesbirnina og thornviacute hafa thorneir ekki lengur aethgang aeth helstu braacuteeth sinni Annars staethar aacute joumlrethinni er svipaetha soumlgu aeth segja thornar sem loftslagsbreytingar hafa raskaeth jafnvaeliggi braacuteethar raacutendyacuters og buacutesvaeligetha

Heimildir fengnar uacuter skyacuterslu viacutesindanefndar um loftslagsbreytingar aacute vef Umhverfisraacuteethuneytisins httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarvisindanefndloftslagsbreytingarpdf uacuter upplyacutesingabaeligklingi Umhverfisstofnunar Evroacutepu httpustismediafraedsluefnipdfshyskjolSignals2010shyISpdf af vef Naacutettuacuterufraeligethistofnshyunar httpwwwniispoddurlandnemar af vef Veethurstofunnar httpwwwvedurisloftslagloftslagfra1800breytast og uacuter grein Toacutemasar Greacutetars Gunnarssonar httpwwwloftslagisp=3067

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

11

dyacuteraLiacutef

Loftslagsbreytingar hafa viacuteethtaeligk aacutehrif aacute dyacuteraliacutef aacute joumlrethinni Einkum er thornaeth vegna margviacuteslegra breytinga aacute buacutesvaeligethum tegundanna en einnig vegna roumlskunar aacute jafnvaeliggi tegunda iacute mismunandi vistkerfum Sumar munu auka uacutetbreiethslu siacutena aacute meethan stofnar annarra dragast saman Almennt er talieth aeth loftslagsbreytingar hafi thornau aacutehrif aeth uacutetbreiethslusvaeligethi tegunda faeligrist norethar og haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel

Iacute sumum tilfellum getur thornoacute reynst erfitt aeth greina aacute milli naacutettuacuterulegra ferla sem eiga seacuter staeth aacute afar loumlngum tiacutema og aacutehrifum loftslagsbreytinga en ljoacutest er aeth breytt loftslag mun hafa oacutetviacuteraeligeth aacutehrif aacute allt liacutefriacuteki jarethar

Kaldsjaacutevartegundir leita norethar undan haeligkkandi hitastigi sjaacutevar aacute sama tiacutema og hlyacutesjaacutevartegundir saeligkja aacute Yacutemsar kalkmyndandi tegundir munu eiga iacute erfiethleikum meeth aeth mynda liacutefsnauethsynlega skel siacutena vegna aacutehrifa loftslagsbreytinga aacute seltu og syacuterustig jarethar Sliacutekt gaeligti haft afdrifariacutekar afleiethingar fyrir yacutemsar tegundir sem naeligrast aacute thorneim

Heacuter vieth land er liacuteklegt aeth um aukna fiskgengd verethi aeth raeligetha naeligstu aacuteratugi ss yacutemissa botnfisktegunda (yacutesu lyacutesu skoumltusels og ufsa) auk thorness sem yacutemsar floumlkkutegundir ss siacuteld loethna og makriacutell gaeligtu thornurft aeth breyta goumlngum siacutenum

Iacute skordyacuterafaacutenu Iacuteslands er aeth finna aelig fleiri nyacuteja landnema Mildari vetur og hlyacuterri sumur hafa baeligtt liacutefskilshyyrethi tegunda sem aacuteethur voru oacutekunnar heacuterlendis ss geitunga nyacuterra humlutegunda og spaacutenarsnigils Buacuteast maacute vieth aeth skordyacuterategundum fjoumllgi mikieth heacuter aacute 21 oumlldinni

Hlyacutenandi veethurfar aacute norethurhveli jarethar veldur thornviacute aeth vorkoman er fyrr aacute fereth Farfuglar sem fljuacutega norethur aacute boacuteginn til aeth dvelja yfir sumartiacutemann missa thornviacute af frjoacutesamasta tiacutema aacutersins thornar sem vorieth sem thorneir saeligkjast eftir er thornegar liethieth hjaacute thornegar thorneir koma aacute aacutefangastaeth

Heacuterlendis hafa yacutemsar nyacutejar fuglashy og skordyacuterategundir numieth land aacute meethan aethrar eiga iacute voumlk aeth verjast Varp yacutemissa sjoacutefugla hefur raskast mikieth siacuteethustu aacuter vegna breytts framboeths aacute faeligethu umhverfis landieth Haftyrethill haeligtti varpi heacuterlendis aacuterieth 1995 aeth thornviacute er talieth er vegna loftslagsbreytinga og yacutemsum norethshylaeliggum tegundum hefur faeligkkaeth heacuter aacute landi ss thornoacutershana og stuttnefju Hins vegar hafa margar nyacutejar tegundir fugla numieth land einkum vegna breytinga aacute groacuteethurfari Maacute thornar nefna gloacutekoll barrfinku og boacutekfinku Aukieth skoacuteglendi heacuterlendis vegna hlyacuterri veethurskilyretha thornrengir hins vegar aeth buacutesvaeligethum moacutefuglategunda

Iacute hnattraelignu tilliti munu thornessar viacuteethtaeligku breytingar aacute buacutesvaeligethum tegunda auka haeligttu aacute uacutetdauetha tegunda Aacute norethurhveli jarethar hefur thornynning heimskautaiacutessins afdrifariacutekar afleiethingar fyrir moumlguleika iacutesbjarna til aeth afla seacuter faeligethu Iacutesinn sem naeligstur er opnu hafi og thornar sem selir vilja helst hviacutela sig er orethinn of thornunnur til aeth geta borieth iacutesbirnina og thornviacute hafa thorneir ekki lengur aethgang aeth helstu braacuteeth sinni Annars staethar aacute joumlrethinni er svipaetha soumlgu aeth segja thornar sem loftslagsbreytingar hafa raskaeth jafnvaeliggi braacuteethar raacutendyacuters og buacutesvaeligetha

Heimildir fengnar uacuter skyacuterslu viacutesindanefndar um loftslagsbreytingar aacute vef Umhverfisraacuteethuneytisins httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarvisindanefndloftslagsbreytingarpdf uacuter upplyacutesingabaeligklingi Umhverfisstofnunar Evroacutepu httpustismediafraedsluefnipdfshyskjolSignals2010shyISpdf af vef Naacutettuacuterufraeligethistofnshyunar httpwwwniispoddurlandnemar af vef Veethurstofunnar httpwwwvedurisloftslagloftslagfra1800breytast og uacuter grein Toacutemasar Greacutetars Gunnarssonar httpwwwloftslagisp=3067

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

12

PLoumlntur

Hlyacutenun loftslagsins hefur thornau aacutehrif aacute groacuteethur jarethar aeth nuacute vorar fyrr treacute laufgast fyrr og vaxtartiacutemi plantna er almennt lengri Uacutetbreiethslusvaeligethi plantna faeligrast norethar og haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel styrkur CO2 iacute andruacutemslofti leiethir til meiri vaxtar og aukinnar framleiethni groacuteethurs komi ekki aethrir takmarkandi thornaeligttir til

Gervihnattagoumlgn benda til thorness aeth plaacutenetan graelignki fyrr og groacuteethurtiacuteminn hafi lengst Lengri vaxtartiacutemi hefur aacutehrif aacute raeligktun thornar sem nuacute er moumlgulegt aeth saacute fyrr aacute vorin Styrkur CO2 iacute andruacutemslofti hefur aacutehrif aacute ljoacutestilliacutefun Aukieth magn CO2 leiethir til meiri vaxtar og vaxandi framleiethni groacuteethurs

THORNraacutett fyrir ofantalieth er oacutevarlegt aeth gera raacuteeth fyrir almennt betri vaxtarskilyrethum plantna thornar sem aethrir takmarkandi thornaeligttir hafa aacutehrif aacute voumlxt thorneirra ss jarethvegur og vatn og sliacutekir thornaeligttir veretha einnig fyrir aacutehrifum af voumlldum loftsshylagsbreytinga Breytt uacuterkomumynstur gera raacuteeth fyrir auknum thornurrkum og staeligkkandi eyethimerkursvaeligethum sem hefur iacute foumlr meeth seacuter uppskerubrest

Meeth haeligkkandi hitastigi iacute joumlrethinni hafa buacutesvaeligethi yacutemissa ploumlntutegunda faeligrst naeligr heimskautasvaeligethum og haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel THORNaeth hefur iacute foumlr meeth seacuter aeth thornaeth thornrengir aeth buacutesvaeligethum yacutemissa fjallategunda sem houmlrfa undan aacutesoacutekn thorneirra sem betur eru aethlagaethar hlyacuterra loftslagi THORNannig faeligrist barrskoacutegabeltieth norethar og grastegundir yacutemsar saeligkja aacute THORNessi thornroacuteun hefur neikvaeligeth aacutehrif aacute tegundaauethgi og liacuteffraeligethilegan fjoumllbreytileika og eykur uacutetryacutemingshyarhaeligttu tegunda

Haeligkkandi sjaacutevaryfirboreth hefur einnig aacutehrif aacute buacutesvaeligethi yacutemissa ploumlntutegunda Aacute fenjasvaeligethum skaethast fenjaskoacutegshyar vegna thornessa og soumlmuleiethis tapast votlendi og frjoacutesamir oacuteshoacutelmar vegna haeligkkandi sjaacutevarstoumlethu

Heacuterlendis mun hlyacutenandi veethurfar almennt hafa jaacutekvaeligeth aacutehrif aacute groacuteethurthornekju Meirihluti iacuteslenskra laacutegplantna vex heacuter vieth norethurmoumlrk uacutetbreiethslusvaeligethis siacutens og thornviacute maacute aeligtla aeth geta thorneirra til vaxtar og afkomu batni meeth hlyacutenandi veethurfari

Moumlguleg skoacutegarmoumlrk faeligrast ofar sem sjaacute maacute af vexti birkis heacuterlendis en haeligetharmoumlrk birkis hafa faeligrst upp fjallsshyhliacuteethar auk thorness sem voumlxtur thorness hefur viacuteethast hvar batnaeth heacuterlendis

Meiri framleiethni groacuteethurs er aacute beitarsvaeligethum aacute Norethurshy og Suethurlandi en thornar kemur einnig til aeth dregieth hefur uacuter beit Einnig maacute nefna aeth kornraeligkt hefur aukist heacuter aacute siacuteethustu aacuterum og aacuterangur af raeligktinni er siacutevaxandi Baeligndur saacute korni fyrr aacute vorin og kornieth hefur naacuteeth betri thornroska en aacuteethur thornekktist

Loftslagsbreytingar hafa thornoacute einnig neikvaeligeth aacutehrif aacute groacuteethurlendi heacuter aacute landi ss aacute faacutegaeligtar ruacutestamyacuterar iacute THORNjoacutersaacutervershyum og aacute Eyjaboumlkkum

Einnig eykst heacuterlendis haeligtta af uacutetbreiethslu aacutegengra uacutetlendra tegunda sem thornrengt geta aeth buacutesvaeligethum innlendra tegunda

Heimildir fengnar uacuter skyacuterslu viacutesindanefndar um loftslagsbreytingar aacute vef Umhverfisraacuteethuneytisins httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarvisindanefndloftslagsbreytingarpdf uacuter upplyacutesingabaeligklingi Umhverfisstofnunar Evroacutepu httpustismediafraedsluefnipdfshyskjolSignals2010shyISpdf og af vef Veethurstofu Iacuteslands httpvedurisloftslagoftslagsbreytingarafleidingar

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

13

hvaeth er haeliggt aeth endurvinna

Maacutelma

Gler

Aacutel

Pappiacuter og bloumleth

Plast

Fernur

Glerkrukkur

Hjoacutelbaretha

Kertaafganga

Garethauacutergang

endurnyacute ta

Foumlt

Huacutesgoumlgn

Skoacute

annaeth sem veLdur mengun

Snyrtivoumlrur

Hreinsiefni

hvaeth er haeliggt aeth gera

Kaupa voumlrur sem ekki eru fluttar um langan veg

Minnka notkun umbuacuteetha um voumlrur

Spara pappiacuter prenta beggja megin

Minnka notkun einnota iacutelaacuteta

Skila spilliefnum iacute Sorpu

Skila lyfjaafgoumlngum iacute apoacutetek

Skila goumlmlum raftaeligkjum

umhverfismerki

Umhverfismerki (Environmen tal label type I) (Daeligmi Svanurinn Bloacutemieth Bra Miljoumlval)

bdquoLiacutefraelign merkildquo (Organic labels) (Daeligmi Tuacuten Krav EKO)

Siethgaeligethismerki (Fairtrade) (Daeligmi Max Havelaar)

Oumlnnur seacutertaeligk merki (Daeligmi Energy Star Graelignfaacuteninn)

Ekki umhverfismerki (Daeligmi Graeligni punkturinn Pandan)

neysLa

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

14

veethurfar

Loftslagsbreytingar af mannavoumlldum hafa afgerandi aacutehrif aacute veethurfar aacute joumlrethinni Breytingar er thornegar aeth merkja aacute hitastigi uacuterkomu og vindafari Reikna maacute meeth frekari breytingum aacute thornessum thornaacutettum iacute framtiacuteethshyinni

Loftslagsbreytingar valda hlyacutenun yfirboreths jarethar Nuacute thornegar syacutena maeliglingar viacuteeths vegar um heim fram aacute haeligkkandi hitastig aacute joumlrethinni Hlyacutenunin hefur margviacutes leg keethjuverkandi aacutehrif ss aacute snjoacuteashy og svellaloumlg Td myndast nuacute thornykk klakaloumlg aacute beitiloumlndum Sama vegna tiacuteethra sveiflna uacuter frosti og iacute thorniacuteethu Hreindyacuter Samanna sem aacuteethur gaacutetu krafsaeth gegnum snjoacutealoumlg niethur aeth groacuteethri til beitar lenda iacute erfiethleikum meeth aeth brjoacuteta sig iacute gegnum klakabrynjuna til aeth naeligrast naeliggilega

Haeligkkandi hitastig veldur einnig breytingum aacute uacuterkomumynstri Iacute fjallaheacuteruethum thornar sem aacuteethur feacutell snjoacuter maacute gera raacuteeth fyrir aeth uacuterkoman verethi aelig oftar iacute formi rigningar THORNar meeth dregur uacuter snjoacutesoumlfnun og joumlkulshymyndun aacute fjallstindum afrennsli vatns yfir vetrartiacutemann eykst en minnkar aacute sumrin Snaeligliacutena faeligrist haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel

Spaacuter gera raacuteeth fyrir thornviacute aeth uacuterkoma aukist um 10ndash40 iacute kaldtempruethu beltunum og aacute heimskautasvaeligethum aacutesamt vissum stoumlethum iacute hitabeltinu THORNraacutett fyrir thornaeth mun uacuterkoma liacuteklega minnka um 10ndash30 aacute thornurrum svaeligethum iacute hitashy og heittempruethu beltunum THORNurrkasvaeligethi koma til meeth aeth staeligkka eyethimerkurmyndun eykst aacute sumum stoumlethum thornraacutett fyrir aukna tiacuteethni aftakauacuterkomu

Meiri uacuterkomu verethur vart aacute vetrum

Yacutemsar viacutesbendingar eru um aeth laeliggethabrautir hafi hnikast naeligr heimskautasvaeligethum og laeliggethir dyacutepkaeth Erfitt er thornoacute aeth merkja langtiacutemabreytingar thornar sem aacuteratugasveiflur eru verulegar Hitabeltislaeliggethum hefur fjoumllgaeth og fleiri fellibyljir hafa myndast

Heimildir fengnar uacuter skyacuterslu viacutesindanefndar um loftslagsbreytingar aacute vef Umhverfisraacuteethuneytisins httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarvisindanefndloftslagsbreytingarpdf uacuter upplyacutesingabaeligklingi Umhverfisstofnunar Evroacutepu httpustismediafraedsluefnipdfshyskjolSignals2010shyISpdf og af vef Veethurstofu Iacuteslands httpvedurisloftslagoftslagsbreytingarafleidingar

LOFTSLAGSBREYTING

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

14

veethurfar

Loftslagsbreytingar af mannavoumlldum hafa afgerandi aacutehrif aacute veethurfar aacute joumlrethinni Breytingar er thornegar aeth merkja aacute hitastigi uacuterkomu og vindafari Reikna maacute meeth frekari breytingum aacute thornessum thornaacutettum iacute framtiacuteethshyinni

Loftslagsbreytingar valda hlyacutenun yfirboreths jarethar Nuacute thornegar syacutena maeliglingar viacuteeths vegar um heim fram aacute haeligkkandi hitastig aacute joumlrethinni Hlyacutenunin hefur margviacutes leg keethjuverkandi aacutehrif ss aacute snjoacuteashy og svellaloumlg Td myndast nuacute thornykk klakaloumlg aacute beitiloumlndum Sama vegna tiacuteethra sveiflna uacuter frosti og iacute thorniacuteethu Hreindyacuter Samanna sem aacuteethur gaacutetu krafsaeth gegnum snjoacutealoumlg niethur aeth groacuteethri til beitar lenda iacute erfiethleikum meeth aeth brjoacuteta sig iacute gegnum klakabrynjuna til aeth naeligrast naeliggilega

Haeligkkandi hitastig veldur einnig breytingum aacute uacuterkomumynstri Iacute fjallaheacuteruethum thornar sem aacuteethur feacutell snjoacuter maacute gera raacuteeth fyrir aeth uacuterkoman verethi aelig oftar iacute formi rigningar THORNar meeth dregur uacuter snjoacutesoumlfnun og joumlkulshymyndun aacute fjallstindum afrennsli vatns yfir vetrartiacutemann eykst en minnkar aacute sumrin Snaeligliacutena faeligrist haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel

Spaacuter gera raacuteeth fyrir thornviacute aeth uacuterkoma aukist um 10ndash40 iacute kaldtempruethu beltunum og aacute heimskautasvaeligethum aacutesamt vissum stoumlethum iacute hitabeltinu THORNraacutett fyrir thornaeth mun uacuterkoma liacuteklega minnka um 10ndash30 aacute thornurrum svaeligethum iacute hitashy og heittempruethu beltunum THORNurrkasvaeligethi koma til meeth aeth staeligkka eyethimerkurmyndun eykst aacute sumum stoumlethum thornraacutett fyrir aukna tiacuteethni aftakauacuterkomu

Meiri uacuterkomu verethur vart aacute vetrum

Yacutemsar viacutesbendingar eru um aeth laeliggethabrautir hafi hnikast naeligr heimskautasvaeligethum og laeliggethir dyacutepkaeth Erfitt er thornoacute aeth merkja langtiacutemabreytingar thornar sem aacuteratugasveiflur eru verulegar Hitabeltislaeliggethum hefur fjoumllgaeth og fleiri fellibyljir hafa myndast

Heimildir fengnar uacuter skyacuterslu viacutesindanefndar um loftslagsbreytingar aacute vef Umhverfisraacuteethuneytisins httpwwwumhverfisraduneytiismediaPDF_skrarvisindanefndloftslagsbreytingarpdf uacuter upplyacutesingabaeligklingi Umhverfisstofnunar Evroacutepu httpustismediafraedsluefnipdfshyskjolSignals2010shyISpdf og af vef Veethurstofu Iacuteslands httpvedurisloftslagoftslagsbreytingarafleidingar

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

HAF

Froacuteethleikur

Meeth hlyacutenandi loftslagi braacuteethna joumlklar og hafiacutes minnkar hratt Stoacuteru joumlkulhvelin aacute Graelignlandi og aacute Suethurskautslandinu hafa minnkaeth aacute siacuteethasta aacuteratug og minni joumlklar annars staethar aacute joumlrethinni eru aeth hverfa Hafiacutes aacute norethurhveli hefur dregist verulega saman seacuterstaklega sumariacutesinn Maeliglingar benda til aeth sjoacuterinn hafi hlyacutenaeth og thorness seacuter greinilega merki vieth Iacutesland Fraacute thornviacute um 1960 hefur yfirboreth sjaacutevar haeligkkaeth um ruacutema 10 sentimetra Aukinn styrkur CO2 iacute lofthjuacutepnum leiethir til thorness aeth sjoacuterinn bindur iacute seacuter aelig meira koltviacuteoxiacuteeth Flest bendir til thorness aeth vieth thornetta suacuterni houmlfin sem getur haft umtalsverethar afleiethingar fyrir vistkerfi thorneirra eins og td aacute koacuteralla Margt thornykir benda til aeth thornetta seacute ma aeth gerast iacute hafinu norethur af Iacuteslandi Meeth hlyacuterri sjoacute umhverfis landieth hverfa kuldasaeligknar liacutefverur en aethrar koma iacute staethinn td makriacutell sem nuacute veiethist viacuteetha vieth land THORNaacute eykur haeligkkun sjaacutevarboreths viacuteetha liacutekur aacute sjaacutevarfloacuteethum

raeligethieth

bull HvarervatniacutenaacutettuacuterunniTilhversthornurfumviethvatnErtilnoacutegvatnfyrirallabull Hvaethaafleiethingarhefurthornaethaethhafaekkiaethgangaethhreinuvatnibull Hverermunuraacuteferskuvatniogsjoacutebull Hvaethaaacutehrifhefurthornaethefsjaacutevarborethhaeligkkarbull Naeligrri99afoumlllumiacutesaacutejoumlrethinnierbundinniacuteGraelignlandsjoumlkliogiacutejoumlkliSuethurskautslandsinsbull Hvaethgeristefthornessimiklijoumlkuliacuteshelduraacuteframaethbraacuteethnaeinsoghanngerirnuacutebull MengunhafsvaeligethaerviacuteethaalverlegtvandamaacutelHverjireruhelstumengunarvaldariacutehafinuog

hvaethertiluacuterboacuteta

VerkeFni Yngsta stig

bull VatnaacuteyacutemsuformiBraacuteethnuniacutess(flyacuteturiacutes)uppgufunthorneacutettingHvernigverethaskyacuteintil Hvaethgeristefpiacutenuliacutetiethsaltersettiacutevatniethbull HlyacuteirogkaldirhafstraumarndashKomdu og skoethaethu hafiethbull HringraacutesvatnsinsndashKomdu og skoethaethu hringraacutesir Vatnsnotkunndashkoumlnnunogvefleiethangurwwwheimurinnis

Miethstig

bull Hringraacutes vatns ndash Komdu og skoethaethu hringraacutesir og Liacutefriacutekieth iacute fersku vatnibull Notumviethsamavatnogrisaeethlurnarhttpvefirnamsisdagsinsvatnpdfbull HvaethaaacutehrifhefurGolfstraumurinnaacutelandiethNorethurloumlndin og Evroacutepa

unglingastig

bull Notumviethsamavatnogrisaeethlurnarhttpvefirnamsisdagsinsvatnpdfbull Hversumikiethervatnsmagnjaretharhttpnamsisdagsinsvatnidpdfbull Maacutelfundur um mikilvaeliggi thorness aeth minnka mengun hafa og stranda um heim allan Hvaetha maacuteli

skiptirthornaethfyrirokkuraacuteIacuteslandiaethfoacutelkuacutetiiacuteheimihaldihafiogstroumlndumhreinum

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

DYacuteR

Froacuteethleikur

Hlyacutenun jarethar hefur aacutehrif aacute naacutettuacuteruna mannfoacutelkieth og dyacuterin Tegundir sem kjoacutesa norraelignt loftslag houmlrfa en suethraelignar tegundir leita norethur aacute boacutegshyinn Haftyrethill er haacutenorraelign fuglategund sem verpti siacuteethast heacuter aacute landi iacute kringum 1995 iacute Griacutemsshyey Talieth er aeth hlyacutenandi veethurfar hafi haft thornau aacutehrif aeth haftyrethillinn hefur flutt varp sitt norethar Stuttnefja er oumlnnur tegund sem aacute aelig erfiethara uppdraacutettar vegna hlyacutenunar Heacuter aacute landi hafa hins vegar margar nyacutejar dyacuterategundir svo sem fuglar og skordyacuter naacuteeth foacutetfestu

Iacute sjoacutenum umhverfis landieth hefur hlyacutenun valdieth greinilegum breytingum aacute uacutetbreiethslu og stofnshystaeligreth nokkurra nytjategunda THORNannig hafa yacutesa lyacutesa skoumltuselur og ufsi breiethst uacutet til norethurs en loethnan sem er kaldsjaacutevarfiskur hefur hopaeth og haldiethsiglengranorethuriacutehoumlfum(sjaacuteiacutetarefni)

raeligethieth

bull HvaethaaacutehrifgeturhlyacutenunhaftaacutefuglaliacutefaacuteIacuteslandibull Hvaethaaacutehrifhaldieththorniethaethhlyacutenunhafiaacutetegundirsemlifaaacutekoumlldumsvaeligethumtdiacutesbirnibull Hverjir eru kostir og gallar hlyacutenunar aacute liacutefriacutekieth aacute Iacuteslandi

VerkeFniYngsta stig

bull Kynntu thorneacuter nyacutejar dyacuterategundir sem hlyacutenun jarethar hefur aacutehrif aacute td haftyrethilinn aacute Fuglavefnum httpwww1namsisfuglar

bull KynntuthorneacutereinnthornjoacuteethgarethogkynntuhannfyrirbekknumVerkefniumthornjoacuteethgarethandash wwwheimurinnis

bull Dyacuterin iacute naacutettuacuterunni ndash koumlnnun ndash wwwheimurinnis

Miethstig

bull Geitungar Iacute boacutekinni Geitungar aacute Iacuteslandi er fjallaeth um uacutetlit uacutetbreiethslu ofl sem tengist thornessum nyacuteju landnemumVeljiethykkurviethfangsefniogkynniethiacutebekknum

bull Fuglavefurinn nyacutejar fuglategundir aacute Iacuteslandi

unglingastig

bull AacuteheimasiacuteethumNaacutettuacuterufraeligethistofnunarogUmhverfisstofnunarmaacutefinnaheimildirumnyacutejalandshynemaVeljiethykkurviethfangsefnisemtengistliacutefverumoghlyacutenunjarethar

bull EriacutesbjoumlrnaacuteGraelignlandiiacutehaeligttubull Aacutehrifaacutefiskistofna(thornorsksiacuteldmakriacutel)bull Framanditegundir(Spaacutenarsnigill)bull Kynntuthorneacuternyacutejalandnematdgloacutekoll

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

PLOumlNTUR

Froacuteethleikur

Hlyacutenun loftslagsins hefur thornau aacutehrif aacute groacuteethur jarethar aeth nuacute vorar fyrr treacute laufgast fyrr og vaxtshyartiacutemi plantna er almennt lengri Uacutetbreiethslusvaeligethi plantna faeligrast norethar og haeligrra yfir sjaacutevarmaacutel styrkur CO2 iacute andruacutemslofti leiethir til meiri vaxtar og aukinnar framleiethni groacuteethurs komi ekki aethrir takshymarkandi thornaeligttir til THORNaeth hefur iacute foumlr meeth seacuter aeth thornaeth thornrengir aeth buacutesvaeligethum yacutemissa fjallategunda sem houmlrfa undan aacutesoacutekn thorneirra sem betur eru aethlagshyaethar hlyacuterra loftslagi THORNannig faeligrist barrskoacutegabeltieth norethar og yacutemsar grastegundir saeligkja aacute

Heacuterlendis mun hlyacutenandi veethurfar almennt hafa jaacutekvaeligeth aacutehrif aacute groacuteethurthornekju Meirihluti iacuteslenskra laacutegplantna vex heacuter vieth norethurmoumlrk uacutetbreiethslushysvaeligethis siacutens og thornviacute maacute aeligtla aeth geta thorneirra til vaxtshyarogafkomubatnimeethhlyacutenandiveethurfari(sjaacuteiacutetarefni)

raeligethieth

bull HvaethrotnariacutenaacutettuacuterunniHvaethrotnarekkibull Hvaetheruthornjoacuteethgaretharogtilhverseruthorneirfriethaethirbull HvaethabreytingarhafaorethiethaacuteraeligktunarskilyrethumheacuteraacutelandiHvaetherhaeliggtaethraeligktaheacutersemekki

hefurveriethhaeliggtaethraeligktaaacuteethurHversvegnabull Hvaethgeristefekkiernoacutegvatnbull SkoacutegumeyttndashhvaethaaacutehrifhefurthornaethHvaethertilraacuteetha

VerkeFniYngsta stig

bull HvaethverethurumtreacutethornegarthornaethdeyrndashKomdu og skoethaethu hringraacutesirbull Tilhverserulaufbloumlethinaacutetrjaacutenumndashhvaethgeristiacutethorneim Treacute bls 12ndash13 Yrkjuvefurinn Graeligethlingur ndash Eacuteg

laeligri um laufblaeth

Miethstig

bull Aflaethu upplyacutesinga um friethlyacutesta ploumlntu og kynntu fyrir bekkjarfeacuteloumlgum Upplyacutesingar um thornaeligr maacute finna aacute httpwwwniisgrodurvalistifridad

bull Ljoacutestilliacutefun ndash teikna veggspjald Gera grein fyrir mikilvaeliggi ljoacutestilliacutefunar fyrir liacutef aacute joumlrethinni Komdu og skoethaethu hringraacutesir og Ein joumlreth fyrir alla-um oacutekomna tiacuteeth

unglingastig

Finndu freacutettir af nyacutejum afbrigethum plantna sem haeliggt er aeth raeligkta aacute Iacuteslandi

bull HvaetheraacutettviethmeethkolefnisjoumlfnunKynntuthorneacutereittskoacutegraeligktarverkefniGerethugreinfyrirmoumlgushyleikum okkar til aeth baeligta loftslagieth THORNuacute getur ma aflaeth upplyacutesinga aacute Yrkjuvefnum wwwyrkjais Kolvieth wwwkolviethuris og aacute vef Naacutettuacuterufraeligethistofnunar httpwwwniisgrodur

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

JOumlKLAR

Froacuteethleikur

Vegnahlyacutenunarhafajoumlklarhoumlrfaeth fraacute thornviacute aacute 19 oumlld Liacuteklegt er talieth aeth iacutesmassi beggja stoacuteru joumlkulhvelanna aacute Graelignlandi og aacute Suethurskautsshylandinu hafi minnkaeth aacute tiacutemabilinu 1993ndash2003

Ummerki thornessarar hlyacutenunar eru greinileg iacute naacutettuacuteru Iacuteslands Allir joumlklar landsins hopa nuacute hratt THORNynning joumlkla leiethir til thorness aeth land riacutes hratt vieth suethausturstroumlnd Iacuteslands Vorleysingariacuteaacutembyrja heldur fyrr og eru meiri en aacuteethurthornekktist(sjaacuteiacutetarefni)

raeligethieth

bull Hvariacuteheiminumerhaeliggtaethfinnajoumlklabull Hvarerustaeligrstujoumlkulsvaeligethiniacuteheiminumbull HvaethajoumlklaaacuteIacuteslandithornekkieththorniethbull HafieththorniethfariethaacutejoumlkulHvernigvarthornaethbull HvaethmyndibreytastefallirjoumlklarniraacuteIacuteslandihyrfu

VerkeFniYngsta stig

bull Finnieth staeligrstu joumlkla landsins aacute landakortibull HvaethverethurumiacutesinnsembraacuteethnarVerkefniaacutebls33iacuteNaacutettuacuteran allan aacutersins hring Verkefniethmaacute

siacuteethan tengja vieth umfjoumlllun um hringraacutesir ss hringraacutes vatns iacute Komdu og skoethaethu hringraacutesir(bls4ndash5)

Mieth- og unglingastig

Aacute bls 8ndash9 iacute thornemaheftinu Joumlklar er verkefni um breytta staeligreth joumlkuls THORNetta verkefni reynir aacute yacutemsa uacutetshyreikninga og gefur tilefni til umfjoumlllunar um hvaeth verethur um joumlklana meeth hlyacutenandi loftslagi Tengja vieth umfjoumlllun um hringraacutesir efna iacute naacutettuacuterunni iacute boacutekinni Ein joumlreth fyrir allabls14ndash17

bull Erthornaethgotteethaslaeligmtaethjoumlklarhopieethahverfialvegbull EigumviethaethreynaaethspornavieththornessarithornroacuteunHvaethgetumviethgert

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

VEETHURFAR

Froacuteethleikur

THORNegar talaeth er um veethurfar er viacutesaeth til thorness hvernshyig veethur hefur verieth um nokkurn tiacutema helst iacute nokkur aacuter THORNaacute er spaacuteeth iacute meethaltoumll hita og uacuterkomu aacute tiacutemabilinu og thornaeth borieth saman vieth meethaltoumll annshyarra tiacutemabila Fraacute thornviacute maeliglingar hoacutefust aacute Iacuteslandi fyrir ruacutemum 200 aacuterum hefur meethalhiti haeligkkaeth um naeligrri 15degC Siacuteethustu 10ndash15 aacuter hafa flestoumlll verieth vel yfir meethalhita sem seacutest aacute mikilli groacutesku hlyacutejum sumrum og mildum snjoacuteleacutettum vetrum

Nuacute er oacutettast aeth meethalhitinn haeligkki enn hraethar vegna loftslagsbreytinga af mannavoumlldum einkshyum vegna losunar groacuteethurhuacutesalofttegunda Joumlklar og hafiacutes braacuteethna hraethar en aacuteethur Iacute staeth snjoacutekomu fellur viacuteetha regn svo ekki safnast eins mikill snjoacuter iacute fjoumlll og aacuteethur Oacutejafnvaeliggi er aacuteberandi iacute veethurfari thornurrkar valda myndun eyethimarka en oacuteveethur og floacuteeth skemmdum og manntjoacuteni Sjaacutevarfloacuteeth valda liacuteka tjoacuteni thornviacute yfirboreth sjaacutevar haeligkkar vieth braacuteethnun joumlkla heims

raeligethieth

bull HvaethabreytingareruaethverethaaacuteveethurfariaacuteIacuteslandibull Hvaethaaacutehrifhafathornaeligrbreytingaraacutelandiethliacutefriacutekiethogfoacutelkiethsemheacuterbyacuterbull Hvaethabreytingareruaethverethaaacuteloftslagiiacuteheiminumbull Hvereraacutestaeligethathornessarabreytinga

VerkeFniYngsta stig

AacuterstiacuteethirnarHvaethaeinkennirveturinnHefursnjoacuteaethOrethsemtengjastsnjoacuteVerkefniaacutebls31ndash35iacuteNaacutettuacuteran allan aacutersins hringSkoethiethvefinnVeturhttpvefirnamsissnjorindexhtml

Miethstig

bull LoftslagogveethurfariacutefreacutettumHvaetheraethgerastiacuteheiminumEnaacuteIacuteslandibull HvaetheraacutettviethmeethgroacuteethurhuacutesaaacutehrifumHvaethveldurthorneimHvaethhefurkoldiacuteoxiacuteethiacuteandruacutemslofti

aukistmikiethsiacuteethanforeldrarykkarfaeligddustCO2 ndash framtiacuteethin iacute okkar houmlndum bls 12ndash13

unglingastig

bull Buacuteiethtilliacutekanteikniethmyndsemsyacutenirlagskiptingulofthjuacutepsinsiacutereacutettumhlutfoumlllumvieththornvermaacuteljarethar

bull Safniethupplyacutesingumumveethuriacutenaacutelaeliggriveethurstoumletheethastundiethsjaacutelfveethurmaeliglingar(tdlofthitivindhraethivindaacutettuacuterkomumagnogtegundogskyacutejahula)iacutevikutiacutema

bull Greiniethhvaetheinkennirveethrieththornennantiacutemaogberiethsamanviethtiacuteetharfaralmenntiacuteykkarheimaheacuteraethiog svo vieth loftslagieth almennt aacute Iacuteslandi CO2 ndash framtiacuteethin iacute okkar houmlndumbls6ndash7

bull HorfiethaacutefraeligethslumyndinaGroacuteethurhuacutesaaacutehrif loftslagsbreytingar og hlyacutenun jarethar aacute vef NaacutemsgagnashystofnunareethaDVDHvaetheruviacutesindamennaethgeratilaethfylgjastmeethhlyacutenunjaretharHvaethveldurgroacuteethurhuacutesaaacutehrifumHvaethaleiethirerufaeligrartilaethdragauacuterthornessumaacutehrifum

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

VEETHURFAR

Froacuteethleikur

THORNegar talaeth er um veethurfar er viacutesaeth til thorness hvernshyig veethur hefur verieth um nokkurn tiacutema helst iacute nokkur aacuter THORNaacute er spaacuteeth iacute meethaltoumll hita og uacuterkomu aacute tiacutemabilinu og thornaeth borieth saman vieth meethaltoumll annshyarra tiacutemabila Fraacute thornviacute maeliglingar hoacutefust aacute Iacuteslandi fyrir ruacutemum 200 aacuterum hefur meethalhiti haeligkkaeth um naeligrri 15degC Siacuteethustu 10ndash15 aacuter hafa flestoumlll verieth vel yfir meethalhita sem seacutest aacute mikilli groacutesku hlyacutejum sumrum og mildum snjoacuteleacutettum vetrum

Nuacute er oacutettast aeth meethalhitinn haeligkki enn hraethar vegna loftslagsbreytinga af mannavoumlldum einkshyum vegna losunar groacuteethurhuacutesalofttegunda Joumlklar og hafiacutes braacuteethna hraethar en aacuteethur Iacute staeth snjoacutekomu fellur viacuteetha regn svo ekki safnast eins mikill snjoacuter iacute fjoumlll og aacuteethur Oacutejafnvaeliggi er aacuteberandi iacute veethurfari thornurrkar valda myndun eyethimarka en oacuteveethur og floacuteeth skemmdum og manntjoacuteni Sjaacutevarfloacuteeth valda liacuteka tjoacuteni thornviacute yfirboreth sjaacutevar haeligkkar vieth braacuteethnun joumlkla heims

raeligethieth

bull HvaethabreytingareruaethverethaaacuteveethurfariaacuteIacuteslandibull Hvaethaaacutehrifhafathornaeligrbreytingaraacutelandiethliacutefriacutekiethogfoacutelkiethsemheacuterbyacuterbull Hvaethabreytingareruaethverethaaacuteloftslagiiacuteheiminumbull Hvereraacutestaeligethathornessarabreytinga

VerkeFniYngsta stig

AacuterstiacuteethirnarHvaethaeinkennirveturinnHefursnjoacuteaethOrethsemtengjastsnjoacuteVerkefniaacutebls31ndash35iacuteNaacutettuacuteran allan aacutersins hringSkoethiethvefinnVeturhttpvefirnamsissnjorindexhtml

Miethstig

bull LoftslagogveethurfariacutefreacutettumHvaetheraethgerastiacuteheiminumEnaacuteIacuteslandibull HvaetheraacutettviethmeethgroacuteethurhuacutesaaacutehrifumHvaethveldurthorneimHvaethhefurkoldiacuteoxiacuteethiacuteandruacutemslofti

aukistmikiethsiacuteethanforeldrarykkarfaeligddustCO2 ndash framtiacuteethin iacute okkar houmlndum bls 12ndash13

unglingastig

bull Buacuteiethtilliacutekanteikniethmyndsemsyacutenirlagskiptingulofthjuacutepsinsiacutereacutettumhlutfoumlllumvieththornvermaacuteljarethar

bull Safniethupplyacutesingumumveethuriacutenaacutelaeliggriveethurstoumletheethastundiethsjaacutelfveethurmaeliglingar(tdlofthitivindhraethivindaacutettuacuterkomumagnogtegundogskyacutejahula)iacutevikutiacutema

bull Greiniethhvaetheinkennirveethrieththornennantiacutemaogberiethsamanviethtiacuteetharfaralmenntiacuteykkarheimaheacuteraethiog svo vieth loftslagieth almennt aacute Iacuteslandi CO2 ndash framtiacuteethin iacute okkar houmlndumbls6ndash7

bull HorfiethaacutefraeligethslumyndinaGroacuteethurhuacutesaaacutehrif loftslagsbreytingar og hlyacutenun jarethar aacute vef NaacutemsgagnashystofnunareethaDVDHvaetheruviacutesindamennaethgeratilaethfylgjastmeethhlyacutenunjaretharHvaethveldurgroacuteethurhuacutesaaacutehrifumHvaethaleiethirerufaeligrartilaethdragauacuterthornessumaacutehrifum

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

NEYSLA

Froacuteethleikur

Skyacutert samhengi er aacute milli neysluhaacutetta og loftslagsshybreytingaViacutetahringurinniacuteneysluhaacutettumokkareraeth vieth erum foumlst iacute thornviacute aeth soacutea hraacuteefnum oacutetaeligpilega og mengun er allt of mikil Nuacute er komieth aeth thornviacute aeth vieth verethum aeth taka houmlndum saman og minnka neyslshyuna og ekki siacuteethur aeth breyta neysluvenjum okkar Neyslan thornarf aeth vera thornannig aeth huacuten seacute iacute takt vieth thornaeth sem naacutettuacuteran og joumlrethin geta skapaeth okkur THORNaeth er nauethsynlegt aeth hver og einn liacuteti iacute eigin barm og horfi aacute sig sem neytanda sem getur haft jaacutekvaeligeth aacutehrif aacute umhverfismaacutel Liacutefsstiacutell okkar og breytni skiptir umshyhverfi okkar maacuteli THORNoacutett aacutebyrgeth stjoacuternvalda seacute mikil iacute umhverfismaacutelum thornaacute er aacutebyrgethin fyrst og fremst okkshyaraethbreytahegethunokkarsemneytendaViethgetumoumlll tekieth thornaacutett iacute thornviacute aeth minnka losun CO2 uacutet iacute andruacutemsloftieth meeth thornviacute aeth lifa dagsdaglega aacute loftlagsvaelignan haacutettViethaeligttumoumlllaethtileinkaokkurbreyttanliacutefsstiacutelogminnineyslu

raeligetha

bull Hvaethersorpuacutergangurbull Erueinhververethmaeligtiiacuteuacuterganginumbull HvaethankemuralluruacutergangurinnHvaethverethurumuacuterganginnbull Hverniggetumviethminnkaethmagnuacutergangsbull Hvaethavoumlrurthornekkirthornuacutesemeruuacuterendurunnuefnibull HvaetherhaeliggtaethendurvinnaHvareruendurvinnslustoumlethvar

VerkeFniYngsta stig

bull Yacutemis verkefni tengd endurvinnslu ndash wwwheimurinnis og iacute heimilisfraeligethiefninu Gott og gagnlegt og Hollt og gott

bull Innkaup ndash wwwheimurinnisbull Hringraacutesir ndash safnkassar ndash wwwheimurinnis Graeligethlingur3bls78og79bull Nyacuteting hraacuteefna og endurvinnsla bls 25 ndash 28 iacute Ein joumlreth fyrir allandashum oacutekomna tiacuteethbull Foumlndurhugmyndir uacuter verethlausum efnum ndash www sorpais

Miethstig

bull THORNaethsemkemurfraacuteokkurkoumlnnunogverkefniaacute wwwheimurinnis bull Nyacutetinghraacuteefnaogendurvinnslabls25ndash28iacuteEin joumlreth fyrir alla ndash um oacutekomna tiacuteethbull Umhverfismerkihvernigeruthornauogfyrirhvaethstandathornaundashwwwheimurinnis og wwwsorpaisbull Uacutetbuacuteaauglyacutesingusemhveturfoacutelktilaethkaupaaacutekveethnavoumlruuacuterendurunnuefni

unglingastig

bull Neyslandashverkefniogvefleiethanguraacutewwwheimurinnis bull Nyacutetinghraacuteefnaogendurvinnslabls25ndash28iacuteEin joumlreth fyrir alla ndash um oacutekomna tiacuteethbull HvaethabreytingareruliacuteklegartilaethdragauacuterlosungroacuteethurhuacutesalofttegundaBls28og29iacuteCO2

Framtiacuteethin er iacute okkar houmlndum bull Kynniethykkuralthornjoacuteethlegasamningaumumhverfisverndbls18ndash19iacuteCO2 Framtiacuteethin er iacute okkar houmlndum

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

ORKA

Froacuteethleikur

Kol oliacutea og jarethgas eru algengustu orkuauethlindir manna THORNessir orkugjafar nefnast einnig jarethshyefnaeldsneyti enda hafa thorneir orethieth til vieth rotnun liacutefveraiacutejoumlrethuViethbrennsluaacutejarethefnaeldsneytifermikieth af CO2 uacutet iacute andruacutemsloftieth Aacute Iacuteslandi er jarethshyefnaeldsneyti aethallega notaeth iacute samgoumlngum og aacute fiskiskipaflotann Aethrir orkugjafar sem vieth notum eru vatnsorka og jarethhiti sem einkum er notaethur til aeth hita upp huacutesnaeligethi

Losun aacute groacuteethurhuacutesalofttegundum iacute heiminum joacutekstum70fraacuteaacuterinu1970tilaacutersins2004THORNaethmaacute aeth mestu skyacutera meeth aukinni losun fraacute orkuvershyum sem brenna jarethefnaeldsneyti og meiri losun iacute samgoumlngum iethnaethi og landbuacutenaethi THORNviacute er spaacuteeth aeth losun groacuteethurhuacutesalofttegunda muni aukast um alltaeth90tilaacutersins2030ogaethjarethefnaeldsneytiverethi aacutefram meginorkugjafi jaretharbuacutea ef ekki verethur gripieth iacute taumana THORNetta veldur enn meiri hlyacutenun og margviacuteslegum breytingum aacute loftslagskerfi jarethar aacute 21 oumlldinni

raeligethieth

bull Auethlindirhverjareruendurnyacutetanlegaroghverjarekkibull Hvaetherjarethefnaeldsneytibull Hvar er mest unnieth af jarethefnaeldsneyti iacute heiminum ndash Kortaboacutek handa grunnskoacutelumbull HvaethmundibreytastaacuteIacuteslandiefheacutervaeligriekkijarethhitibull HvernigerrafmagnbuacuteiethtilTilhversnotumviethrafmagnbull Erhaeligttaaacuteaethloftslagsbreytingargetihaftaacutehrifaacutemoumlguleikaokkartilorkuframleiethslu

VerkeFniYngsta stig

bull Rafmagnsnotkun ndash koumlnnun wwwheimurinnisbull Hvernigferethastthornuacuteiacuteskoacutelannwwwheimurinnisbull HvaethaorkugjafarerutiliacuteheiminumoghvaethaorkugjafarerunotaethiraacuteIacuteslandi

Miethstig

bull Orkusparnaethurndash koumlnnun og vefleiethangur aacute wwwheimurinnis bull VerkefniumhvaethaorkugjafarerutiliacuteheiminumUacutetbuacuteakynninguaacutethornviacuteaukthornessaethfjallaumkosti

thorneirra og galla

unglingastig

bull Orkumaacutel ndash verkefni og vefleiethangur aacute wwwheimurinnis bull Hvaethaorkugjafarerunotaethirtilhuacuteshitunarraforkuframleiethsluogtilsamgangnabull Heimsoacutekn iacute orkuver ef thorness er kostur td rafveitu eetha metanstoumlethina aacute Aacutelfsnesi

NAacuteMSGAGNASTOFNUN 2010 ndash Norraeligni loftslagsdagurinn

SAMGOumlNGUR

Froacuteethleikur

Mengun af voumlldum samgangna er eitt helsta umhverfisvandamaacutelieth iacute heiminum en talieth er aeth samgoumlngur valdi um thornriethjungi af heildaruacutetlosun CO2 loftmengunar Umfereth og biacutelaeign iacute Reykjaviacutek hefur verieth iacute oumlrum vexti undanfarin aacuter Aacuterieth 2002 var tala oumlkushytaeligkjaiacuteborginniruacutemlega73thornuacutesundthornarafvoru um 66 thornuacutesund foacutelksbiacutelar og er meethalshyakstursvegalengd aacute houmlfuethborgarsvaeligethinu um 50 km iacute hverri fereth

Sjaacutelfbaeligr thornroacuteun iacute samgoumlngum meeth riacuteka aacuteherslu aacute vistvaelignar sameiginlegar samshygoumlngulausnir eru oacuteumflyacutejanlegar Mikilvaeliggt er aeth endurskoetha samgoumlngur iacute lofti aacute sjoacute og aacute landi og draga uacuter notkun jarethefnaeld neytis Allir veretha aeth taka thornaacutett iacute endurskoethun og endshyurskipulagningu Aacutehersla aacute umhverfis vaelignar samgoumlngulausnir er mikilvaeligg breyting iacute aacutett aeth frekari rafvaeligethingu og notkun vistvaelignna orkugjafa aacute biacutelaflotann er hluti af lausninni

raeligethieth

bull Hvaethgetumviethgertsjaacutelftilaethminnkamengunbull Hvaethergertiacutethorniacutenubaeligjarfeacutelagitilaethauethveldagangandioghjoacutelandifoacutelkiaethkomastumbull Hvaetherhaeliggtaethgeratilaethminnkamengunfraacutefarartaeligkjumbull Hvemiklueldsneytieyethabiacutelaroghvaethkostarhverliacutetriafbensiacuteniogoliacuteubull Hvaethanyacutejuorkugjafarerutilsemknyacutejabiacutelabull Hvernigerhaeliggtaethferethastmillistaethaaacuteannanhaacutetteniacuteeinkabiacutel

VerkeFniYngsta stig

Heilsa umhverfi og gleethi ndash wwwheimurinnis Hvelangteriacuteskoacutelannndashwwwheimurinnis HvernigkomanemenduriacuteskoacutelannEining 3bls2ndash4ogKomdu og skoethaethu biacutelinn bls 21

Miethstig

Leiethin iacute skoacutelann ndash koumlnnun wwwheimurinnis Akstur ndash wwwheimurinnis Svifryk iacute umhverfinu THORNemaheftieth Blikur aacute lofti bls 21 og wwwustisUacutetbuacutea slagoreth til aeth hvetja foacutelk til aeth ganga meira og hjoacutela

unglingastig

Einkabiacutellinnverkefniogvefleiethanguraacutewwwheimurinnis Hvaethervistaksturndashhttpwwwusisid4883 GerastuttmyndumthornaethhvernigviethgetumveriethloftslagsvaelignmeeththornviacuteaethgangameiraHversumikluthornarfaethplantaaftrjaacutemtilaethkolefnisjafnaeinnbiacutelwwwkolviduris