LỜINHÀXUẤTBẢNEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Mườivạncâuhỏivìsaolàbộsáchphổcậpkhoahọcdànhcholứatuổithanh,thiếuniên.Bộsáchnàydùnghìnhthứctrảlờihàngloạtcâuhỏi"Thếnào?","Tạisao?"đểtrìnhbàymộtcáchđơngiản,dễhiểumộtkhốilượnglớncáckháiniệm,cácphạmtrùkhoahọc,cácsựvật,hiệntượng,quátrìnhtrongtựnhiên,xãhộivàconngười,giúpchongườiđọchiểuđượccáclílẽkhoahọctiềmẩntrongcáchiệntượng,quátrìnhquenthuộctrongđờisốngthườngnhật,tưởngnhưaicũngđãbiếtnhưngkhôngphảingườinàocũnggiảithíchđược.

Bộ sách được dịch từ nguyên bản tiếng Trung Quốc do Nhà xuất bảnThiếuniênNhiđồngTrungQuốcxuấtbản.DotínhthiếtthựctínhgầngũivềnộidungvàtínhđộcđáovềhìnhthứctrìnhbàymàngaykhivừamớixuấtbảnởTrungQuốc,bộsáchđãđượcbạnđọctiếpnhậnnồngnhiệt,nhấtlàthanhthiếuniên,tuổitrẻhọcđường.Dotácdụngtolớncủabộsáchtrongviệc phổ cập khoa học trong giới trẻ và trong xã hội, năm 1998Bộ sáchMườivạncâuhỏivìsaođãđượcNhànướcTrungQuốctrao"GiảithưởngTiếnbộkhoahọckĩthuậtQuốcgia",mộtgiảithưởngcaonhấtđốivớithểloạisáchphổcậpkhoahọccủaTrungQuốcvàđượcvinhdựchọnlàmộttrong"50cuốnsáchlàmcảmđộngNướcCộnghoà"kểtừngàythànhlậpnước.

BộsáchMườivạncâuhỏivìsaocó12tập,trongđó11tậptrìnhbàycáckháiniệmvàcáchiệntượngthuộc11lĩnhvựchaybộmôntươngứng:Toánhọc,Vậtlí,Hoáhọc,Tinhọc,Khoahọcmôitrường,Côngnghệ,TráiĐất,Cơthểngười,Khoahọcvũtrụ,Độngvật,ThựcvậtvàmộttậpHướngdẫntracứu.Ởmỗilĩnhvực,cáctácgiảvừachúýcungcấpcáctri thứckhoahọccơbản,vừachútrọngphảnánhnhữngthànhquảvànhữngứngdụngmớinhấtcủalĩnhvựckhoahọckĩthuậtđó.Cáctậpsáchđềuđượcviếtvớilờivăndễhiểu,sinhđộng,hấpdẫn,hìnhvẽminhhoạchuẩnxác,tinhtế,rấtphùhợpvớiđộcgiảtrẻtuổivàmụcđíchphổcậpkhoahọccủabộsách.

Dochứađựngmộtkhốilượngkiếnthứckhoahọcđồsộ,thuộchầuhếtcáclĩnhvựckhoahọctựnhiênvàxãhội,lạiđượctrìnhbàyvớimộtvănphongdễhiểu,sinhđộng,Mườivạncâuhỏivìsaocóthểcoinhưlàbộsáchthamkhảobổtrợkiếnthứcrấtbổíchchogiáoviên,họcsinh,cácbậcphụhuynhvàđôngđảobạnđọcViệtNam.

Trongxãhộingàynay,conngườisốngkhôngthểthiếunhữngtrithứctốithiểuvềvănhóa,khoahọc.Sựhiểubiếtvềvănhóa,khoahọccủaconngười

càngrộng,càngsâuthìmứcsống,mứchưởngthụvănhóacủaconngườicàngcaovà khảnănghợp tác, chung sống, sựbìnhđẳnggiữaconngườicàng lớn, càng đa dạng, càng có hiệu quả thiết thực.Mặt khác khoa họchiệnđạiđangpháttriểncựcnhanh,trithứckhoahọcmàconngườicầnnắmngàycàngnhiều,dođó,việcxuấtbảnTủsáchphổbiếnkhoahọcdànhchotuổitrẻhọcđườngViệtNamvàchotoànxãhộilàđiềuhếtsứccầnthiết,cấpbáchvàcóýnghĩaxãhội,ýnghĩanhânvănrộnglớn.Nhậnthứcđượcđiềunày,NhàxuấtbảnGiáodụcViệtNamchoxuấtbảnbộsáchMườivạncâuhỏivìsaovàtintưởngsâusắcrằng,bộsáchnàysẽlàngườithầytốt,ngườibạnchânchínhcủađôngđảothanh,thiếuniênViệtNamđặcbiệtlàHS,SVtrênconđườnghọctập,xáclậpnhâncách,bảnlĩnhđểtrởthànhcôngdânhiệnđại,mangtốchấtcôngdântoàncầu.

NHÀXUẤTBẢNGIÁODỤCVIỆTNAM

1.Vìsaonóimọivậttrênthếgiớiđềudocácnguyêntốtạonên?

Nóichocùngthìmọivậttrênthếgiớidocáigìtạonên?Từhơn2000nămtrướcđã cóngườiđặt ra câuhỏinày.Mãi chođếnkhikhoahọcHoáhọcpháttriển,ngườitađãtiếnhànhphântíchvôsốcácmẫuvậtmớipháthiệnđược:Cácvậttrênthếgiớiđềudomộtsốkhôngnhiềulắmcácchấtđơngiảnnhư: cacbon, hyđro, oxy, nitơ, sắt…tạonên.Hơn thếnữa, người ta có thểdùngcácchấtđơngiảnnàytổnghợpnênnhiềuchấtphứctạpđadạngkhác.Ngườitagọicácchấtđơngiảncơbảnnàylàcácnguyêntố.Vídụoxyvàsắtlànhữngnguyêntố,cònoxitsắtlạikhôngphảilànguyêntố,vìoxitsắtlàdocácnguyêntốsắtvàoxytạonên.

Đếnnayngườitađãpháthiệnratấtcả109nguyêntố.Từnguyêntốcósốthứtự93đến109đềulàcácnguyêntốnhântạo,trongđónguyêntố109mớiđượcpháthiệnvàonăm1982.

Đến đây chắc các bạn sẽ nửa tin nửa ngờ đặt ra câu hỏi: chỉ với 109nguyêntố,mộtconsốkhônglấygìlàmlớncholắmmàlạitạorađượchàngngàn,hàngvạncácvậtkhácnhautrênthếgiớisao?

Quảtìnhthìđiềunàychảcógìlạcả.Chẳnglẽcácbạnkhôngthấylàtừcác nét chữ, con chữđơngiản người ta đã viết nên nhữngpho sách thiênkinh,vạnquyểnđósao?

Đốivớicácnguyên tốcũngvậy.Từcácnguyên tốkhácnhau,số lượngkhácnhaucho"kếthợp"vớinhaucó thể tạonênnhiềuchấtphức tạp,cácnhàhoáhọcgọiđólàcáchợpchất.Ngàynayngườitađãtổnghợpướcđến3triệuloạihợpchấtkhácnhau.Cácvậtmàchúngtatrôngthấyhằngngày,tuyệtđạiđasốkhôngphảilàcácnguyêntốmàlàcáchợpchất,donhiềuloạinguyêntốkếthợpvớinhaumàthành.

Ví dụ như nước là do hai nguyên tố oxy và hyđro tạo nên. Monooxitcacbonvàđioxitcacbonđềudohainguyên tốoxyvàcacbon tạonên.Khíđầmlầy(metan),khíđốtthiênnhiên,thanđá,vazơlinđềudohainguyêntốcacbonvàhyđrokếthợpvớinhaumàthành.Rượu,đường,chấtbéo,tinhbộtlàdo3nguyêntốcacbon,hyđro,oxytạonên.

Khôngchỉcácchất trênTráiĐấtmớidocácnguyên tố tạonênmàcácchấttrêncáchànhtinhkháccũngdocácnguyêntốtạonên.Điềulàmngườita hết sức lạ lùng là nếu đối chiếu các nguyên tố có trênTráiĐất và các

nguyêntốởtrêncácthiênthểkhácthìchúng"khônghẹnmànên"đềuhoàntoàn giống nhau.Nếu đưa các "vị khách đến từ bên ngoài" như các thiênthạch đi phân tích bằng các phương pháp trực tiếp hoặc bằng phân tíchquangphổ,ngườitatìmthấyrằngkhôngcónguyêntốnàocómặttrêncácthiênthểkháclạikhôngcómặttrênTráiĐấtcủachúngta.

Từkhoá:Nguyêntố;Hợpchất.

2.Thếnàolàhạtcơbản?VàođầuthếkỷXX,ngườitatìmthấynguyêntửlàdođiệntửvàhạtnhân

nguyêntửtạonên.Nguyêntửđãbénhưnghạtnhânnguyêntửlạicònbéhơnnhiều.Nếuxemnguyêntửnhưmộttoànhàcao10tầngthìhạtnhânnguyêntửchỉbằnghạtđậubétíxíu.Thếnhưnghạtnhânnguyêntửlạicóthểchiathànhnhiều"phầnnhỏhơn"nữa.

Các"thànhphầnnhỏhơn"nàyđềulà"cưdân"củathếgiớinguyêntửvàcónhiềuchủng loại.Banđầungười tapháthiện4 loại:điện tử,quang tử,proton và nơtron. Về sau, người ta lại phát hiện thêm positron (điện tửdương),nơtrino,mezon,siêutử,variton...,ngườitagọichúnglàcáchạtcơbản.Vàonăm1972,ViệnnghiêncứuvậtlýnănglượngcaocủaTrungQuốcởVânNamđãđocáctiavũtrụvàpháthiệnmộthạtnặngmớimangđiệnlàmộthyperon.Vàomùathunăm1974,mộtnhàvậtlýquốctịchMỹlàgiáosưĐinhTriệuTrungcùngcácđồngsựđãpháthiệnmộtloạiquangtửnặngmớigọilàhạtJ.Vàonăm1979,ĐinhTriệuTrungvàcáccộngsựlạipháthiệnmộtloạihạtcơbảnmớilàmezon.Theolýluậnvàthựcnghiệm,cáchạtcơbảnnhưproton,nơtrondotổhợpcáchạtquacvàcácmezontạonên.Vìvậyngàynaycóngườichoprotonvànơtronkhôngphảilàhạtcơbản.Theocácsốliệuthốngkê,hiệntạingườitađãpháthiệngần400loạihạtcơbảnvàđộingũcáchạtcơbảnngàycàngđượctiếptụcpháthiệnvàbổsung.

Tronghọhàngcáchạtcơbản,cáchạtkhácnhaurấtnhiều.Vídụmộthạtnơtrinôhoặcphảnnơtrinôchỉcókhốilượngbằngmộtphầnvạnkhốilượngcủađiện tử.Cóđiềuđángchúý làkhối lượng tĩnhcủaquang tử (photon)bằngkhông.Hạtcókhốilượnglớnnhấtlàcácsiêutử.Siêutửcókhốilượnglớngấp624000lầnkhốilượngđiệntử.Chỉcóđiềuthờigiansốngcủacácsiêutửrấtngắn,chỉvàokhoảng1phầntỷcủagiây.Giađìnhhọmezonrấtnhiều,cóloạimangđiệndương,cóloạimangđiệnâm,cóloạikhôngmangđiện,khối lượngcủacácmezontrunggiangiữađiệntửvàproton.Cóloạimezoncóthểxâmnhậpvàohạtnhânnguyêntửkhơimàochocácphảnứng

hạtnhân.

Ngườitacònpháthiệncáchạtcơbảncóthểbiếnđổiqualại.Vídụvớicácđiệntửvàdươngđiệntử:hailoạihạtnàycókíchthướcnhưnhau,khốilượngnhưnhau,mangcùnglượngđiệnchỉcókhácdấu,mộtloạimangđiệnâm,mộtloạimangđiệndương.Khidươngđiệntửgặpđiệntửsẽbiếnthànhhai photon.Khimột protongặpmột phảnproton sẽmất điện tíchvàbiếnthànhphảntrungtửkhôngtíchđiện.Vàotháng3năm1960,nhàvậtlýhọcTrungQuốcVươngCánXươngtrongHộinghịquốctếlầnthứIXvềvậtlýnănglượngcaođãđọcbáocáovềhạtsiêutửlàhạtphảnsigmatíchđiệnâm(∑).Từđócóthểthấycác"cưdân"nhỏbétrongthếgiớinguyêntửkhôngphảiđứngcôlậpmàcóliênhệvớinhau,biếnhoálẫnnhau.

Hạtcơbảncóphảilàhạtnhỏnhất,"cơbản"nhấttrongthếgiớivậtchấtkhông?Thực ra không tồn tại các "hạt cơ bản" không thể chia nhỏ được,ngườitathấycàngđisâuthìcàngthấythếgiớicáchạtcơbảnlàvôcùng,vôtận.Ngàynayngườitađưaranhiềulýthuyếtliênquanđếncáchạtcơbản.Cácnhàvật lýTrungQuốcđưa ra"môhình lớphạt",nhàvật lýnổi tiếngNhậtBảnBảnĐiềnđưara"môhìnhBảnĐiền"…

Chodù"cưdân"thếgiớinguyêntửcónhỏnhấtđếnmứcnào,nhưngcácnhàkhoahọcđangcốhếtsứcđisâunỗlựcmởramànbímậtcủacáchạtcơbản.

Từkhoá:Hạtcơbản.

3.Cóphảicácchấtnhưnước,đường,thépđềudocáchạtnhỏcấutạonên?

Khi ta cho đường vào nước,một lúc sau các hạt đường sẽ biếnmất vànướclạicóvịngọt.Khibạnđứnggầnmộtchiếcxeôtôđangnhậntiếpxăng,bạnsẽngửi thấymùixăng.Hiệntượngnàylàmnhiềungườinghĩrằngvậtchấtcóphảidocáchạtnhỏmắttakhôngnhìnthấytạonênchăng?

Quanghiên cứu, các nhà hoá học tìm thấy vật chất đại đa số là do cácphântửnhỏtạonên.Vídụđườnglàdonhiềuphântửđườngtạonên.Cácchấtnhưnước,oxy,rượu...đềudocácphântửtạonên.

Phântửlàcácloạihạtnhưthếnào?Chúngtađềubiếtđườngcótínhchấtchunglàngọt.10gamđườngcóvịngọt,khichiathành5g,2,5g,1,25g...thìcácphầnnhỏđócủađườngcũngđềucóvịngọt.Nếutatưởngtượngnếucóthểchianhỏ,đếntừngphầnnhỏđếnmứcmắtthườngkhôngnhìnthấy,thìcácphầnnhỏnàycũngcóvịngọt.

Đươngnhiêncácphântửđườngcòncóthểchianhỏ,vídụdùngnhiệtthìcó thểbiếnđường thànhcacbonvànước,nhưng lúcbấygiờsẽkhôngcòngiữđượctínhchấtvốncócủađườngnữavàđãbiếnthànhchấtkhác.Dođócóthểthấyphântửlàcáchạtnhỏcòngiữđượctínhchấtvốncócủaphântử.Cácphântửcùngloạicótínhchấtgiốngnhau.Cácphântửkhácloạisẽcótínhchấtkhácnhau.

Vậyphântửlớncỡbaonhiêu?Khôngcótiêuchuẩnnàoquyđịnhđộlớncủaphântử.Phântửcóloạicókíchthướclớn,cóloạikíchthướcbé.Độlớnnhỏcó thểcáchnhauđếnhàng triệu lần.Cácphân tửcủacao su, củacácproteincókích thước rất lớn,người tagọiđó làcáccaophân tử.Còncác

phântửoxy,hyđro,phântửnướclànhữngphântửcókíchrấtbé.

Cácphântửdùlớn,dùbéđềudocác"hạtnhỏ"lànhữngnguyêntửcấutạonên.Phântửnướclàdohainguyêntửhyđrovàmộtnguyêntửoxycấutạonên.Cácnguyêntửcóđộlớnkhôngkhácnhaunhiềulắm.Cácchấtdẻo,cácprotein sởdĩcókích thước lớn làdo rấtnhiềunguyên tửcấu tạonên.Ngoàiracácnguyêntửcũngcóthểkếthợpvớinhauđểtạonênvậtchấtnhưsắt,đồng,vàng,bạc...lànhữngkimloạinóichunglàdocácnguyêntửsắt,đồng,vàng,bạc...cấutạonên.Vìvậyphântửvànguyêntửđềulànhữnghạtnhỏcấutạonênvậtchất.

Phân tửvừanhỏ lại vừanhẹ.Ví dụphân tửnước chỉ nặngvàokhoảng0,00000000000000000000003gnghĩalànếulấygamlàmđơnvịthìconsốcónghĩaphảiđứngsau22consố0!

Phântửnướcnhỏnhưvậynênmộtgiọtnướcsẽcóvôsốphântử,sốphântửnướctrongmộtgiọtnướclớnđếnkinhngười.Thếthôngthườngthìmộtgiọtnướccóbaonhiêuphân tử?Nếucó1000người,mỗingườimỗigiâyđếmmộtphântửnước,đếmliêntụckhôngngừnggiâynào,đếmsuốtmộtnămthìsốphântửđếmđượcchỉbằng1phầnnămtỷsốphântửcótrong1giọtnước.

Từkhoá:Phântử;Nguyêntử.

4.Vìsaocóthểdựđoánđượcnguyêntốcònchưatìmthấy?

Vàonăm1886,mộtnhàhoáhọcngườiĐứclàWinklerđã tìmthấymộtnguyêntốmớilànguyêntốGecmani(Ge).Ôngđãdựđoáncácsốliệuthựcnghiệmsauđây:

1. Khốilượngnguyêntử72,52. Tỷtrọng5,473. Khônghoàtantrongaxitclohydric4. OxitcủanguyêntốnàycócôngthứcGeO25. Tỷtrọngcủaoxitlà4,706. Trongdòngkhíhyđrođốtnóng,GeO2bịkhửthànhkimloạiGe7. Ge(OH)2cótínhkiềmyếu8. GeCl4làchấtlỏng,nhiệtđộsôits=83°C,tỷtrọng1,887

Cóđiềukỳ lạ làngay từnăm1871, lúc cònchưaaibiếtđếnnguyên tốnày,nhàhoáhọcNgaMenđeleevđãdựđoánhếtsứcchínhxácvềtínhchất,đặcđiểmcủanguyêntốGecmaninày.Menđeleevđãđưaracáclờidựđoánvềnguyêntốcònchưabiếtnhưsau:

1. Khốilượngnguyêntử722. Tỷtrọng5,53. Làkimloạikhôngtantrongaxitclohydric4. OxitcủakimloạicócôngthứcMO2(bấygiờnguyêntốgecmanicòn

chưađượcpháthiệnnênngườitadùngchữMđểbiểudiễnnguyêntốmới)

5. Oxitcótỷtrọng4,76. Oxitcủakimloạidễdàngbịkhửđểchokimloại.7. Oxitcủakimloạicótínhkiềmrấtyếu8. CloruacủakimloạicócôngthứcMCl4làchất lỏng,cónhiệtđộsôi

90°C.Tỷtrọngcủachấtlỏngnàybằng1,9.

CácbạnthửsosánhdựđoáncủaMenđeleevvàcácsốliệuthựcnghiệmdoWinklercôngbố,bạnđãthấycácdựđoáncủaMenđeleevquảlàrấtchínhxác.

LờidựđoáncủaMenđeleevkhôngphảilà"nhắmmắtnóimò"màôngđãdùngmộtphươngphápsuyluận,phánđoánhếtsứckhoahọc,hếtsứcchặtchẽ.

TừtrướckhicócácdựbáocủaMenđeleevnhiềunhàhoáhọcđãkếtiếpnhaupháthiệnnhiềunguyêntốvàđãpháthiệnđượchơn60nguyêntố.Thếnhưngliệucóbaonhiêunguyêntốtấtcảthìchưacóaitrảlờiđược.Đểgiảiđápcâuhỏinày,cácnhàkhoahọcđãđisâunghiêncứutìmhiểuliệucóquyluậtnàogiữacácnguyêntốhaykhông?Cóngườidựatheocáctínhchấtvậtlýcủacácnguyêntốnhưđiểmnóngchảy,điểmsôi,màusắc,trạngthái,tỷtrọng,độcứng,tínhdẫnđiện,dẫnnhiệt…đểphânloại.Cóngườidựatheotínhchấthoáhọc,hoátrị,tínhaxit,tínhkiềmđểphânloại,thếnhưngchưacóaitìmđượcquyluật.

Trongkhihọctậpngườiđitrước,Menđeleevđãtổngkếtcáckinhnghiệmcủangườiđitrước,ôngđãquyếtđịnhdùngmộtphươngphápmới:Ôngđãdùngcácthuộctínhvốncócủacácnguyêntốkhôngchịuảnhhưởngcủacácđiềukiệnngoạicảnhnhưkhốilượngnguyêntử,hoátrịlàmcơsởđểtìmmốiliênhệnộitạigiữacácnguyêntố.

Trước tiênMenđeleev đã chọn khối lượng nguyên tử và hoá trị để tiến

hànhphântíchvàđãcảichínhkhốilượngnguyêntửcủa8nguyêntốlàBe,In,U,Os,Ir,Pt,YvàTimànhữngsailầmvềkhốilượngnàyđãđượcmọingườingộnhậntrongmộtthờigiandài.

Menđeleevđã tổnghợpcácđặc tính của cácnguyên tố, pháthiệnđượcquyluậttuầnhoàncủacácnguyêntố,dùngquyluậtbiếnđổituầnhoànđểsắpxếpcácnguyêntốthànhbảngtuầnhoàncácnguyêntố.Cácvịtrítươngứngtrênbảngtuầnhoàndùđãcócácnguyêntốhaycònchưacócácnguyêntố,thìvịtrícủabảnthânnguyêntốcũngnêuđủtoànbộtínhchấtcủanguyêntố.DựđoánchínhxáccủaMenđeleevvềGecmanidựavào:nguyêntốđứngbêntráiGelàGalicókhốilượngnguyêntửlà69,72;nguyêntốAsenởbênphảicókhốilượng74,92;nguyêntốđứngtrênlàSiliccókhốilượngnguyêntử28,08;nguyêntốđứngphíadướilàthiếcSncókhốilượngnguyêntửlà118,6.Trungbìnhcộngcủa4nguyên tố trái,phải, trên,dướicủacáckhốilượngnguyên tử là72,86.Saunàyrõ ràngGecókhối lượngnguyên tử là72,61.Đókhôngphải làngẫunhiênmà làcó tínhquy luật.Dựavàocùngmộtphươngpháp,Menđeleevchodựđoáncủa3nguyêntốkhác.Chỉtrongvòng20năm,cácnguyên tốnàydầndầnđượcpháthiệnmàcác tínhchấtcủacácnguyêntốnàythựctếlạihếtsứcphùhợpvớidựđoán.

Việc phát hiện quy luật thay đổi tuần hoàn của các nguyên tố hoá họckhôngchỉkếtthúcsựcôlậpcủacácnguyêntố,kếtthúctrạngtháihỗnloạnmàđãđemlạichongườitamộtnhãnquankhoahọcnhậnthứcquyluậtnộibộtựnhiêncủacácnguyêntố.

Từkhoá:Bảngtuầnhoàncácnguyêntố;Quyluậttuầnhoàncácnguyêntố.

5.Liệucòncóthểpháthiệnđượccácnguyêntốmớikhông?

Mọivậttrênthếgiớiđềudocácnguyêntốcấutạonên.Ngàynayngườitađãpháthiệnđược109nguyêntố.Thếliệungườitacòncóthểtiếptụcpháthiệnđượccácnguyêntốmớitrênthếgiớikhông?

Việcpháthiệncácnguyêntốđãtrảiquamộtthờikỳthăngtrầmdaidẳng.Vàonăm1869,lúcnhàhoáhọcNgaMenđeleevphátminhbảngtuầnhoàncácnguyêntố,ngườitamớipháthiệnđược63nguyêntố.

Nhữngnămsauđó,vớisựphátminhkỹthuậtphântíchquangphổ,một

trào lưu tìm các nguyên tố mới được phát triển rầm rộ. Người ta dùngphươngphápphântíchquangphổđểphântíchđấtđá,nướcsông,nướchồ,nướcbiểnvàđã liên tụcpháthiệnđượcnhiềunguyên tốmới.Đếnnhữngnăm40củathếkỷXX,trongbảngtuầnhoànđãcócácnguyêntốđếnô92lànguyêntốuran,trừcácôcòntrốnglàô43,61,85,87còncácôkhácđềuđãcóchủ.Vìvậy,cóngườichorằnguranởôsố92lànguyêntốcuốicùng.

Chínhvàolúccácnhàhóahọcnhưđãđếnchỗcùngtrờicuốiđấtthìcácnhàvậtlývàocuộc.Cácnhàvậtlýđãchếtạoliềnhaibanguyêntốtừcácphòng thí nghiệm theo phương pháp nhân tạo. Vào năm 1937, chế tạonguyêntốthứ43lànguyêntốternexi,năm1939chếtạonguyêntốthứ87lànguyên tốfranxi,năm1940chế tạonguyên tố thứ85 lànguyên tốastatin.Saukhipháthiệnastatin,suốtmộtthờigiansauđóngườitavẫnkhôngthấynguyêntố61.Đếnnăm1945,ngườitamớitìmthấynguyêntốprometitrongcácmảnhcủasựphânrãurani.Nhưvậy,đếnđâytoànbộcácôbịbỏtrốngtrongbảng tuần hoànmới được lấp kín.Kể từ năm1940, sau khi chế tạođượcnguyêntốnepturin,nguyên tốsố93vànguyêntốplutoni,nguyêntốthứ94thìcứcáchmấynămngườitalạitổnghợpđượcmộtnguyêntốmới.Từnăm1944đếnnăm1954,trongvòng10năm,ngườitađãchếtạođược6nguyêntố từnguyêntốsố95đếnnguyêntố thứ100,đólàcácnguyêntố:amerixi, curi, berkli, califoni, einsteini và fecmi. Năm 1955, xuất hiệnnguyêntố101,nguyêntốmenđelevi,năm1961chếtạođượcnguyêntố103,nguyêntốlorenxi.Năm1964,lầnđầutiênngườitachếtạođượcnguyêntốsố 104 ở Liên Xô, đó là nguyên tố ruzơfoni (Rf). Năm 1970, xuất hiệnnguyêntố105nguyêntốhani(Ha).Nguyêntố106đượcpháthiệnvàonăm1974,đượctạmđặttênlàunnilaexi(Unh).Năm1976,pháthiệnnguyêntố107, nguyên tố unnisepti (Uns). Các năm sau đó tiếp tục phát hiện đượcnguyên tố108,nguyên tốunolocti (Uno)vànguyên tố109, tứcnguyên tốunrileni(Une).Nhữngnămgầnđây,mộtsốphòngthínghiệmthôngbáovềsựpháthiệnnguyêntốthứ110,111…

Thếbảngdanhsáchdàicácnguyêntốliệucóđiểmkếtthúchaykhông?Liệucóthểcòncóbaonhiêunguyêntốmớisẽđượcpháthiện?Thựcrathìcácnguyêntốtừsố93trởđiđềulàcácnguyêntốnhântạovàcótínhphóngxạ.Nguyêntốphóngxạcóđặc tính làcácnguyêntố luônthayđổi.Trongquátrìnhlưugiữ,cácnguyêntốphóngxạmộtmặtphátracáctiabứcxạmộtmặtbiếnthànhcácnguyêntốkhác.Cácbiếnhoácóthểxảyrachậmhoặcnhanh.Cácnhàkhoahọcdùngkháiniệmchukỳbánrãđểđánhgiáđộbềnvữngcủacácnguyêntốphóngxạ.Thếnàolàchukỳbánrã?Chukỳbánrãlà thờigiancần thiếtđểmộtnửa lượngnguyên tốphóngxạphân rã thànhnguyên tố khác. Người ta phát hiện một quy luật đối với các nguyên tố

phóngxạlàcácnguyêntốcósốthứtựcànglớnthìchukỳbánrãcàngbé.Vídụnguyêntốsốthứtự98cóchukỳbánrãlà470năm,nguyêntốthứ99cóchukỳbán rãchỉ19,3ngày.Nguyên tố thứ100cóchukỳbán rã15giờ,nguyêntố101cóchukỳbánrã30phút,nguyêntố103cóchukỳbánrã8giây,nguyêntố107cóchukỳbánrã1/1000giây,cònnguyêntốthứ110cóchulỳbánrãchỉvàokhoảng1phầntỷcủagiây.Việcpháthiệncácnguyêntốphóngxạcóchukỳbánrãngắndĩnhiênsẽhếtsứckhókhăn.

Trongnhữngnămgầnđây,đãcóluậnđiểmchorằng,trongsốcácnguyêntốphóngxạcònchưapháthiệnđược,cóthểcócácnguyêntốkhábềnnhưcácnguyêntốsố114,126,164.Cácluậnđiểmnàycóchínhxáchaykhôngcònchờđượckiểmđịnhbằngthựctiễn.

Từkhoá:Nguyêntố;Nguyêntốmới;Chukỳbánrã.

6.Thếnàolànguyêntốphóngxạ?Vào năm 1896, trong phòng thí nghiệm của nhà vật lý người Pháp là

Becquerelxuấthiệnmộtsựkiệnlạ:Mộtgóiphimđượcbaobọcrấtkỹđộtnhiênbịlộsáng.Mộtbìnhđựnghợpchấtkẽmsunfuađểtrênbàntựnhiênphátraánhsángmàulục.

Nguyênnhântừđâu?

Becquerelvộiđi tìmhiểunguyênnhân,vấtvảnhư tìmkimởđáybiển.Cuốicùngôngđã tìmranguyênnhândomộtbìnhđựnghợpchấtkết tinhmàuvàngđặtởtrênbàngâyra.Quanghiêncứu,Becquerelđãvénlênbứcmànbímậtvàphátbiểutrongluậnvăncủaông:Loạitinhthểmàuvàngnàychínhlàmuốikalisunfaturanyl.

Đâylàhợpchấtcótínhchấtlàphóngracáctiabứcxạkhôngnhìnthấycóthểlàmchophimảnhbịlộsáng,làmchocácchấtphátquangphátsáng.

NhữngnghiêncứucủaBecquerelgâysựchúýcủabàMarieCurie.BàđãcùngchồnglàPiereCurie,sauquátrìnhlàmviệcgiankhổ,đếnnăm1898đãphátminhhainguyêntốmớilàpolonivàrađilàhainguyêntốcótínhphóngxạcònmạnhhơnurani.Dođóngườitagọicácnguyêntốurani,poloni,rađilà3nguyên tố tựnhiênphát ra các tiabứcxạ là cácnguyên tốphóngxạ.Khônglâusauđó,ngườitađãpháthiệnthêmnhiềunguyêntốphóngxạtựnhiênvànguyêntốphóngxạnhântạo.Tuỳthuộcsựpháttriểncủakhoahọckỹthuậtmàcácnguyêntốngàycàngđượcpháthiệnnhiềuhơn.

Cácbứcxạdocácnguyêntốphóngxạphátrahếtsứcnguyhiểm.Khicáctiaphóngxạcócườngđộlớnquámộtmứcnàođósẽgiếtchếttếbào,gâytổnhạichocơthểconngười.ChínhBecquerellàngườiđầutiên"bịvạ"dotiaphóngxạ.Mộthômôngđigiảngbài,bỏquênmộtốngđựngrađi trong

túi.Mấyngàysau,tạiđámdacọxátvớiốngchứarađiphátracácnốtmẩnđỏlàdocáctiaphóngxạcủarađigâybỏngda.PiereCurietrongquátrìnhtìm hiểu bí mật của nguyên tố phóng xạ đã dùng ngón taymình làm thínghiệm:Ôngđểchongóntaychịusựchiếuxạcủacáctiaphóngxạ,banđầungóntayphátđỏsinhracácnốtbỏngsauđógâyhoạitử,phảichữatrịmấythángmớikhỏi.Curieđãghichépcẩnthậnsựkiệnxảyra.

Ngoàirađi,ngàynayngườitacòndùngCo-60,iod-132,photpho-32là những đồng vị phóng xạ để chữa trị bệnh ung thư.Người ta còn dùngnguyên tốphóngxạđể làmnguyên tửđánhdấu.Nếuchouốnghoặc tiêmmộtlượngnhỏchấtphóngxạvàocơthể,cáctiabứcxạsẽxuyênquacáctổchứcmôcủacơthể.Nhờđómàthầythuốccóthểbiếtnơinàocủacơthểcóthểbịbệnh.Cácchấtphóngxạkhôngchỉdùngtrongchữatrịbệnhmàcòndùngtrongquátrìnhsảnxuất.Vídụngườitadùngnguyêntốphóngxạđểđođạc trong luyện thép, nghiên cứu cấu trúc hợp kim, kiểm tra sự rò rỉ củađườngốngnước,tìmnướcngầm,v.v

Từkhoá:Nguyêntốphóngxạ.

7.VềkhôngkhíVàonăm1771,tạimộtphòngbàochếthuốcởThuỵĐiển,dượcsĩHaler

đangloayhoaygiữađámchailọ,hộptiêubản.Halervốnlàngườihammêkhoahọc, thườngngàykhipha chế thuốc,ông thường sanqua, đổ lại cácdungdịchnướcthuốc,mongtìmhiểucácbímậthoáhọc.

Mộthôm,ôngvớtmộtcụcphotpho trắng từnước ravàchovàomột lọkhông.Photphotrắngvốnlàchấtdễbốccháy,bìnhthườngcóthểbốccháytrongkhôngkhí,nênkhibỏcụcphotphovàobình,photphotựcháyphátraánh sáng loé mắt và cho đám khói trắng dày đặc - đó chính là đám bụipentoxitphotphomàutrắng.

Halerdùngnútđậykínbình,photphobanđầucháyrấtmạnhnhưngchỉsaumộtchốc,ngọnlửatắt.

Halerlậtngượcbìnhlại,chomiệngbìnhúplênmặtnước,rồimởnútbình,nướclậptứctựđộngdânglêntrongbình,nhưngmựcnướcchỉdânglênđến1/5thểtíchcủabìnhthìdừnglại.

Sự kiện này làm Haler hết sức kinh ngạc. Ông liền lặp đi lặp lại thínghiệmnhiềulầnvàcùngthuđượcmộtkếtquả.

Halermuốntìmhiểubảnchấtloạikhícótrongbình,ôngcẩnthậnnútchặtbìnhlại,sauđólấybìnhrakhỏinước,rồilạilấyphotphotrắngchovàobình.Photpho trắngkhôngbịcháy trongbầukhícòn lại trongbình.Ông lại lấymộtconchuộtchovàobình,conchuộtgiẫylênmấycáirồichết.

Sựkiệnnàygợi sựchúýcủanhàhoáhọcPhápLavoisier.Lavoisierđãtiếnhànhlặplạithínghiệmhếtsứccẩnthận,cuốicùngđãlàmrõbảnchấtsựviệc:1/5thểtíchkhímấtđilàloạikhí"dưỡngkhí",cònlạilàkhí"đạmkhí".Dưỡng khí là khí nuôi dưỡng sự cháy, còn "đạm khí" là khí không nuôidưỡngsựcháy.(Ngàynaydưỡngkhícótênhóahọclàoxy,đạmkhílànitơ).

Khinghiên cứucẩn thậnvàđo chínhxác thì trongkhôngkhíkhô (tínhtheothểtích),dưỡngkhíchiếm21%,đạmkhí78%,khíphụ0,94%,cacbonđioxit0,03%,cáctạpchấtkhác0,03%.

Từkhoá:Khôngkhí;Dưỡngkhí;Đạmkhí.

8.Vìsaonướclạikhôngcháy?Đặt ra câu hỏi này có vẻ hơi thừa. Nước không cháy, ai chả biết. Thế

nhưngtạisaonướckhôngcháy,quảlàcâuhỏikhôngdễtrảlời.

Đểgiảiđáprõràngcâuhỏinày,trướchếttaphảihiểusựcháylàgì?

Thôngthườngthìsựcháylàphảnứnghoáhọccủacácchấtvớioxy.Cónhững chất ngay ở nhiệt độ thường, cũng bốc cháy khi gặp oxy. Photphotrắng làmộtvídụ.Lạicónhữngchấtnhư thanđá (thànhphầnchủyếu làcacbon),hyđro,lưuhuỳnh,ởnhiệtđộthườngkhitiếpxúcoxykhônghềcóphảnứng,nhưngkhităngcaonhiệtđộthìchúngsẽbốccháy.

Trông bên ngoài thì rượu, xăng, dầu hoả, nước đều là những chất lỏngtrong suốt, rất giống nhau. Thế nhưng rượu là do ba nguyên tố cacbon,hyđro,oxy,cònxăng,dầuhoảlàdohainguyêntốcacbon,hyđrotạothành.Đạibộphậncácchấtchứacacbonđềucó thểcháyđược.Rượu,xăng,dầuhoả có 1 nguyên tử cacbon kết hợp với hai nguyên tử oxy thành phân tửcacbonđioxit.Còncácnguyên tửhyđro lạikếthợpvớioxy thànhphân tửnướcvàdođócáchợpchấtnóitrênđềucháysạch.

Đếnđâychắccácbạnđềuđãrõtạisaonướclạikhôngcháy.Nướclàdohainguyên tốhyđrovàoxy tạonên, làdokết quả sự cháy củanguyên tốhyđro.Đãlàsảnphẩmcủasựcháynênđươngnhiênnókhôngcóthểcókhảnăng lại tiếp tụckếthợpvớioxyhaynóicáchkhácnókhông thể lạicháy

mộtlầnnữa.Cùngvớilýluậntươngtự,cacbonđioxitlàsảnphẩmcuốicùngcủasựcháynêncacbonđioxitkhôngthểcháyđượcnữa.Docacbonđioxitkhông tiếp dưỡng được sự cháy, lại có tỷ trọng nặng hơn không khí, nênngườitadùngcacbonđioxitđểdậplửa.

Đươngnhiêncũngkhôngítloạivậtchấtkhôngthểhoáhợpvớioxychodùcóđưanhiệtđộlêncaođếnmấyđinữathìchúngcũngchỉ là"bạntốt"củaoxy.Cácloạivậtchấtnàylànhữngchấtkhôngcháyđược.

Từkhoá:Nước;Sựcháy.

9."Băngkhô"cóphảilàbăngkhông?TạibangTexascủanướcMỹđãtừngxảyramộtsựviệclạ:cólầncómấy

độithămdòđịachấttiếnhànhkhoantìmdầumỏ,họđãkhoanđếnmộtđộrấtsâu.Độtnhiêndoápsuấtrấtcaocủachấtkhíbịnéndướimặtđấtphụtrarấtmạnh,nênngaylúcđóởmiệnglỗphuncómộtđốnglớn"tuyếttrắng".Điềukỳlạlàkhicácnhânviênđộithămdòchạmtayvàođámtuyếtthìtrênngóntaykhôngphảilàgiọtnướcmàlàmàuđen.

Nguyêndolàloại"tuyếttrắng"nàykhôngphảilàtuyếtmàlà"băngkhô".Băngkhôkhôngphảilàbăngvìbăngkhôkhôngdonướcbịlạnhđôngtạoramàlạidomộtchấtkhíkhôngmàulàcacbonđioxitđôngkếtmàthành.

Nếuchocacbonđioxitchứavàobìnhkínrồinénlại,cacbonđioxitsẽbiếnthànhchấtlỏnggiốngnhưnước.Nếulạihạnhiệtđộ,chấtlỏngsẽbiếnthànhchấtmàutrắnggiốngnhưtuyếtxuấthiệnvàomùađông,đóchínhlà"băngkhô".

Trôngbênngoàithìbăngkhôcũngmịnnhưtuyết,nhưngchớsờtayvào,vìnhiệtđộcủabăngkhôxuốngđến-78,5°Ccóthểlàmtaybịthương.Saukhibịthươngdasẽbiếnthànhcácvếtđen,chỉsauítngàysẽbịthốirữa.

Nếu bạn để băng khô trong phòng, nó sẽ nhanh chóng biến mất, biếnthànhkhícacbonđioxitvàbayvàokhôngkhí.Đólàdobăngkhôdướiápsuấtthườngkhôngbiếnthànhtrạngtháilỏngmàhấpthụnhiệtđểbiếnngaythànhtrạngtháikhí,ngườitagọiđólàhiệntượngthănghoa.

Cóđiềulýthúlàdobăngkhôcónhiệtđộrấtthấp,khithănghoasẽlàmkhôngkhíxungquanhhạnhiệtđộxuốngrấtthấpmộtcáchnhanhchónglàm

cho hàm lượng nước trong không khí (không khí ẩm) sẽ ngưng tụ thànhsươngmù.Lợidụngđặcđiểmđócủabăngkhô,trongđiệnảnhngườitađãrảibăngkhôđểtạocảnhtượngmâymù.Ngoàiratrongtìnhhuốngcầnthiếtngườitacórảibăngkhôtừmáybaybaytrêncaođểlàmmưanhântạo.

Từkhoá:Băngkhô;Cacbonđioxit;Sựthănghoa.

10.Vìsaođồnglạicónhiềumàu?Chodùđồngkhôngđượcsửdụngrộngrãinhưsắt,thép,nhưngđồngcó

nhữngưuđiểmmàsắt,thépkhôngthểcóđược.

Đồngtinhkhiếtcómàutím.Đồngtinhkhiếtdẫnđiện,dẫnnhiệt rất tốt.Trongcáckimloạithìtrừbạcra,đồngcóđộdẫnđiệnlớnnhất.Trongcôngnghiệp sản xuất đồ điện như dây điện, máy đóng ngắt điện, quạt điện,chuôngđiện,điệnthoại,v.v.đềucầnmộtlượnglớnđồng.Đồngmàutímhếtsứctinhkhiết,đồngtinhkhiếtthườngđượcchếtạobằngphươngphápđiệnphân.

Đồngrấtmềm.Thôngthườngtừ1giọtđồngngườitacóthểkéothànhsợimảnhdàidến2000m,dátthànhcácláđồngrấtmỏng,mỏngđếnmứccóthểnhìnxuyênqua,cóthểbịgióthổibay.

Cónhiềuloạinhạckhíđượcchếtạobằngđồng,nóichochínhxácthìlàchếtạobằngđồngthau.Đồngthaulàhợpkimcủađồngvàkẽm.Đồngđượcchếtạorấtsớm,ngaytừthờinhàHánởTrungQuốc,ngườitađãluyệnđượcđồngthau.Đồngthaucòncótêngọilàhoàngđồng(đồngmàuvàng)làtừmàusắcmàđặttênchođồngnhau.Tuỳthuộchàmlượngkẽmtronghợpkimmàhợpkimđồngchếtạođượcsẽcómàukhácnhau.Vídụvớihàmlượngkẽm18-20%,hợpkimcómàuvàngđỏ.Hàmlượngkẽm20-30%hợpkimsẽcómàuvàng,từ30-42%hợpkimcómàuvàngnhạt,từ42-50%sẽcómàuvàngtươi(củavàngkimloại),vớihàmlượngkẽm50-60%hợpkimchếtạođượcsẽcómàutrắng.Trongcôngnghiệpngườitahaydùnghợpkimcómàuvàngvớihàmlượngkẽmdưới45%.

Tạicáccôngtrìnhkiếntrúc,thườngngườitahayđặtcácbứctượngđồngđenđượcchếtạobằnghợpkimcủađồngvớithiếc,đôikhilàhợpkimđồng-thiếccóthêmkẽm.Rấtnhiềukimloạikhibịlạnhthìcolại,nhưngvớiđồngđenthìtráilại,khibịlạnhlạinởra.Vìvậykhidùngđồngđúctượngthìnétmàyrõràng,chitiếtsắcsảo.Đồngđencũngcótínhchấtchịumàimònrấttốt.Dùngđồngđenđểchếtạoổtrụcsẽđượccácổtrụcchịuđượcmàimòn

nổitiếngtrongcôngnghiệp.

Cácloạidụngcụchếtạobằngđồngbạchsánglấplánh,rấtđẹp,khôngbịgỉxanh.Đồngbạchchínhlàhợpkimcủađồngvớiniken.Đồngbạchđượcchế tạo rất sớm từ thếkỷ thứnhấtởTrungQuốc.Đến thếkỷXVIIIđồngbạchmớiđượctruyềntừTrungQuốcđếnChâuÂu.BấygiờngườiĐứcbắtđầuhọctậpphươngphápcủaTrungQuốcvàtiếnhànhchếtạotrênquymôlớn.TrướcđâycóngườigọiđồngbạchlàBạccủaĐứcchỉlànhìntừngọn.

Từkhoá:Đồng;Đồngthau;Đồngđen;Đồngbạch.

11.Vìsaokimcươnglạiđặcbiệtcứngnhưvậy?

Chắccácbạnkhônghềnghĩrằnggiữakimcươngsánglấp lánhvà thanchìđenthuithủilạilàanhemhọhàng,đềulàcacbontinhkhiết,tồntạitrongtựnhiên,chỉcódiệnmạovàtínhchấtcủachúngkhácnhau.

Thanchìrấtmềm,chỉcầndùngmảnhnhỏthanchìvạchnhẹtrêngiấylàcóthểđểlạivếtđentrêngiấy.Ruộtbútchìđượcchếtạobằngthanchì.Cònkimcươnglàkhoángvậtcóđộcứngcaonhấttronggiađìnhcáckhoángvật,là"quánquân"vềđộcứng:ởcáccửahàngbánkính,cácnhânviênphụcvụdùngkimcươnglàmlưỡidaođểcắtkính.Cácmáykhoansâu,ngườitadùngmũikhoancólắpmũikimcươnglàmtăngvậntốcxuyênsâucủamũikhoanlênnhiều.Daokimcươngcòndùngđểgiacôngcáckimloại,hợpkimcứngnhất.

Thanchìvàkimcươngđềuthuộchọhàngnhàcacbon,vìsaochúnglạicóđặctínhkhácnhaunhiềunhưvậy?

Nguyêndolàở thanchì,cácnguyêntửcacbonđượcsắpxếpthànhlớp,lựckếthợpgiữacácnguyêntửgiữacáclớprấtnhỏ,giốngnhưcáclábàixếptrongcỗbài,rấtdễtáchrakhỏinhau.Còntrongkimcươngcácnguyêntửcacbonđượcsắpxếpthànhtinhthểđềuđặn,mỗinguyêntửcacbonnốichặtchẽvới4nguyên tửxungquanh, tạonênmột tinh thểcócấu trúc rấtbềnchắcnêncóđộcứngrấtcao.

Sảnlượngkimcươngtrongthiênnhiênrấtít,nóichungthườngbịvùilấpởnhữnglớpsâutrongvỏTráiĐất.Vớiđiềukiệnnhiệtđộvàápsuấtrấtcaocủacáclớpdungnhamsâutronglòngđất,cacbonmớicókhảnăngkếttinhđể thành các tinh thể kim cương quý giá.Do sản lượng kim cương thiênnhiênrấtít,giátrịrấtlớn,rấtquýnênngườitađãtìmcáchdùngnhiệtđộcaovàápsuấtcaođểchếtạokimcươngnhântạo.

Người ta chứngminh rằng ở nhiệt độ cao đến 2000°C và dưới áp suất5,065.107pascal(tức50.000atm)trởlênmớiđạtkimcươngởtrạngtháiổnđịnh.Gầnđâyngườitađãápdụngđiềukiệntươngtựđểbiếnthanchìthànhkimcương.

Từkhoá:Kimcương;Thanchì.

12.Loạihợpchấtcaophântửthiênnhiênnàobềnvữngnhất?

Cácloạivậtliệutrongtựnhiênnhưbông,lanh,tơ,tre,len,caosu…đềulànhữngcaophântửthiênnhiên,phântửcủachúngcókíchthướcrấtlớn,rấtdài.Cáchợpchấtcaophântửthườngkhôngtantrongnước,cóđộbềncơhọctốt,cótínhcáchđiện,cótínhbềnmàimòn.Ngoàiracáchợpchấtcaophântửthườngcócấutrúcsợi,tỷlệcủađộdàisovớibánkínhcủaphântửrấtlớn,lớnhơn1000.Cáchợpchấtcaophântửcóđộdẻo,cótínhđànhồitốt.Từthờixaxưa,loàingườiđãbiếtsửdụngnhiềuloạihợpchấtcaophântửtựnhiênlàmvậtliệudệtđanlưới,làmgiấy,sảnxuấtkeodán…vànhiềuvậtdụngtrongcuộcsốnghằngngày.

Trongtựnhiêncórấtnhiềuloạihợpchấtcaophântử.Thếnhưngloạihợpchấtcaophântửtựnhiênnàolàbềnnhất?Cácnhàsinhvậthọcđãtiếnhànhnhiềuthínghiệmvềvấnđềnày.Nhiềuthựcnghiệmđãchứngminhloạitơdonhệnnhảralàloạihợpchấtcaophântửcóđộbềncaonhất.Độbềncủatơnhệngấp5lầnđộbềncủasợithépcócùngkíchthước.Tơnhệnlàdạnghợpchấtcaophântửdocácproteindạngaxitamintạonên.

Loàinhệnđãdùnglướitơdochúngnhảracóthểbắtgiữnhiềuloạicôntrùngkhoẻhơnchúngnhiềulần.Tơnhệnkhôngchỉbềnmàcòncóđộdínhbámđặcthù.Dotơnhệncónhiềutínhnăngưuviệtnênđượcnhiềunhàkhoahọchếtsứcquantâm.TờbáonướcAnh,tờ"Lưuthôngtiềntệ"số3-11-1988cóđăngbàibáovềviệcnghiêncứutơnhện.Bàibáonêulênýkiến:Tơnhện

làhợpchấtcaophântửtựnhiêncóđộbềnvữngrấtcao,nếuđisâunghiêncứusẽcóthểtạođượcloạivậtliệumới,quýgiá.ỞNhậtBảncóthànhlập"Hiệphội tơnhệnĐôngÁ"đãnghiêncứucấu trúcvimôcủa sợi tơ.Cácchuyêngiacủa trườngĐạihọcCambridgeởnướcAnhđã thôngquacôngnghệlênmenđểchếtạotơnhện,họhyvọngchếtạocácáogiápchốngđạn,chếtạocácvậtliệuphứchợp(vậtliệucomposit)từtơnhệndùngtrongcôngnghệxehơivàkỹthuậthàngkhôngvũtrụ.

Từkhoá:Tơnhện;Độbền;Hợpchấtcaophântửtựnhiên.

13.Vìsaođáquýlạicónhiềumàusắc?Đáquýcónhiềumàusắclấplánhgợisựhamthíchcủamọingười.Vẻđẹp

kỳ lạ của đá quý do đâumà có?Qua các phân tích hoá học và phân tíchquangphổ,ngườitamớibiếtmộtsốkimloạiđãtôđiểmchođáquýsắctháinhưvậy.Trongđáquýcóthểchứakimloạinhiềuhoặcít,cóloạichứanhiềukimloạinênchúngcónhiềumàusắckhácnhau.Vídụcácđáquýmàuđỏhoặcxanhđenthườngcóchứakimloạicrom.LoạingọcThổNhĩKỳ(haycòngọilàlụctùngthạch)cómàuxanhbiếclàdocóchứađồng.Trongloạimãnãomàuđỏchusacóchứasắt.CáckimloạicótrongcácđáquýhấpthụmộtphầnánhsángMặtTrờivàchophảnxạcáctiasángcònlại,cáctiaphảnxạnàysẽchomàucủađáquý.

Cómộtsốloạiđáquýmàusắccủachúngcóliênquanđếnsựsắpxếpcácnguyên tử trong tinh thể đá quý.Màu xanh ánh vàng của ngọc lam,màuvànglụccủaloạingọcxanhbiếclàdoquyluậtphânbốcủacácnguyêntửtrongnộibộtinhthểquyếtđịnh.

Màusắccủađáquýcóthểcóđượcdosựnhuộmmàunhântạo.Cókhánhiềucáchnhuộmmàuđá.NgườicổHyLạp,cổLaMãđãdùngcáchxửlýsauđâyđểnhuộmmàumãnão.Trướchếtngười tangâmmãnãovàomậtongđunnóngmấytuầnlễ.Sauđólấyrarửasạchbằngnướcrồichovàoaxitsunfuricvàđunsôimấygiờliền.Kếtquảngườitasẽthuđượcloạimãnãocóvằnđỏhoặcđen.NgườidânvùngUralcòncóphươngphápxửlýkỳdiệuhơn.Họđemthạchanhámkhóikhảmvàobánhmìrồiđemđốttrênlửa,họsẽđượcmộtloạithạchanhámkhóiánhvànghiếmthấy.

Ngàynaynhờsựtiếnbộcủakhoahọckỹthuậtngườitađãdùngcáctiaphóngxạ, tia tửngoạiđểxử lývànhuộmmàuđáquý.Ngọc lamkhiđemchiếutiaphóngxạsẽbiếnthànhmàuvàng.Thạchanhphấnhồngkhixửlý

vớitiatửngoạisẽcómàunâu.

Tuynhiênbímậtvềmàusắcđáquývẫnchưađượckhámpháhoàntoàn.Thếnhưngngườitađãlợidụngcáctrithứcbướcđầuvềđáquýđểchếtạođượccácloạiđáquýnhântạokhôngkémgìđáquýtựnhiên.Cácloạiđáquýkhôngchỉdùngđểchếtácđồtrangsứcmàcònđểchếtạoổtrụcchocácloạiđồnghồ.Trêncácốngphunkhícủacácđộngcơcầnđếnmấytrămổ trụcbằngngọcđỏ.Các"chânkính"trênđồnghồđeotaycũngđượcchếtạobằngngọcđỏ.

Từkhoá:Đáquý;Kimloại.

14.Vìsaođáhoalạicónhiềumàu?Ởcáccôngtrìnhkiếntrúccónhiềuloạicấukiệnnhưcột,biachếtácbằng

đá,trongđócóloạibằngđáhoa.Đáhoacónhiềuloại:loạicómàutrắngtinhkhiết lạicómàuxanhvằnđen,vằntrắng,vằnđỏ…thậtmuônhìnhmuônvẻ.

Đáhoalàloạivậtliệukiếntrúcquý.Đáhoacóthànhphầnchínhlàcanxicacbonat.Loạicanxicacbonattinhkhiếtcómàutrắng.Loạiđáhoatrắnghayđábạchngọcchínhlàcanxicacbonattinhkhiết.

Canxicacbonatkhótantrongnước,nêncáccôngtrìnhkiếntrúclàmbằngđáhoa thườngkhábềnvững,dùcódãidầumưanắngquanăm thángvẫnđứngtrơ trơ.Canxicacbonatdễ tan trongaxit,nênkhicanxicacbonatgặpaxitclohyđricsẽhoàtanđểthoátracácbóngkhícacbonđioxit,mộtlúcsausẽtanhết.Ngườitathườngdùngphươngphápnàyđểthửđáhoa.

Đá hoa trong thiên nhiên không phải canxi cacbonat tinh khiết mà cónhiềutạpchấtkhácnhaunêncómàusắckhácnhau.

Đáhoacónhiềuloạikhácnhau,màusắcđadạng:Cóloạimàuhồng,cóloạimàutímhoađậu,cóloạimàuđenxám…Loạimàuđỏdocóchứamuốicaban,màuxanhdocóchứamuốiđồng,màuđenhoặcmàuxámdocóchứasắt.

Đáhoamịnmặt,đều.Người takhôngchỉdùngđáhoa trongcông trìnhkiếntrúcmàcòndùngđểchếtácnhiềuđồgiadụngnhưlàmmặtbàn,trongđiêukhắcvàtrangtrí.

Trongthiênnhiêncòncómộtsốloạiđávôicũngcóthànhphầnchínhlà

canxicacbonat.Nhưngđávôicócấu trúc thô lạigiònnênngười takhôngdùnglàmviệcgìkhácmàchỉđểnungvôi.

Từkhoá:Đáhoa;Canxicacbonat.

15.Thạchanhlàgì?DướiánhsángMặtTrờichóichang,cáchạtcáttrắngsẽlàmbạnchóimắt.

Trongcáchạtcátnhỏcónhữnghạtkhôngmàutrongsuốt,giốngnhưnhữngmảnhgươngnhỏphảnxạánhsánglàmloémắtngườita.

Cáchạtcátnhỏtrongsuốtlàcácmảnhvụnthạchanhcóthànhphầnđioxitsilic.Cáchạt thạchanh trongcát thườngcókích thướcbé.Cáckhối thạchanhlớnthườngcódạnglăngtrụlụcgiácrấtđẹp,ngườitacũnggọichúnglà"thuỷtinh".Thạchanhtrongsuốt,khôngmàu,sánglấplánh.Nếuthạchanhcólẫntạpchấtsẽcómàu:nhưthạchanhámkhói,thạchanhtím,thạchanhđen…

Nhữngkhối thạchanh lớn trong thiênnhiêncũngkháhiếm.Khối thạchanhthiênnhiênkíchthướclớncóthểcaobằngđầungười.TrênnúiNgaMyởTứXuyên,ngườitađãdùnghaikhốithạchanhcaođến2mđểlàmtrụcủachùa.Ngày nay người ta đã phỏng theo điều kiện tự nhiên, chọn loại cátthạchanhtinhkhiếtkhôngmàunungđến2000°Cđểchokếttinhthànhcácđơntinhthểthạchanhnhântạo.Nếuchothạchanhnóngchảylàmnguộivớitốcđộtươngđốilớnsẽđượctrạngtháithuỷtinhđụchoặcnửađụclàtrạngtháikhôngtạothànhtinhthểgọilà"thủytinhthạchanh".

Cácloạimắtkínhxuấthiệnsớmnhấtđượcchếtạobằngthạchanhthiênnhiên.Ngàynaycácloạiốngkínhtrongcácmáyquanghọccóloạiđượcchếtạobằng thạchanh thiênnhiên, có loạiđượcchế tạobằng thạchanhnhântạo. Việc chế tạomộtmắt kính bằng thạch anh quả thực không dễ dàng.Thạchanhrấtcứng,người takhôngthểdùngdụngcụcắtchúngthànhlớpmỏngmàkhôngđể lại cácvếtxước,dùngkínhnàyđeo lênmắtchắckhónhìnrõđượcmọivật.Trongcácxưởnglàmmắtkínhngườitaphảidùngbộtkimcương tẩmnước,màiđimài lại từ thôđến tinhđếnkhiđạt trạng tháimongmuốn,cuốicùngdùngvảithôvàbộtoxitsắtchàxátchođếnkhisángbóng,trongsuốtđều,khôngcònvếthằn.

"Mắtkính thạchanh"cóchất lượng tốthơnmắtkínhchế tạobằng thủytinhthườngvìthạchanhcóđộtrongsuốthàngđầu.Đeokínhbằngcácmắtkínhthạchanhnhìnmọivậtsẽsắcnét,rõràng.Vìthạchanhchịuđượcnhiệt

độcao,độgiãnnởnhiệtnhỏ,chịuđượcmàimòn,khóbịxước,khóbịaxithoặckiềmănmònnênlàloạivậtliệuđểchếtạocácmáymócchínhxácrấttốt.

Từkhoá:Thạchanh;Silicđioxit.

16.Vìsao"đồnghồcacbon"lạicóthểđođượctuổicủacácđồvậtcổ?

Nếucóaihỏibạnbaonhiêutuổi,nhấtđịnhbạntrảlờimộtcáchchínhxácngay,khôngdodự.Nhưngnếunhưđốimặtvớimộtmảnhgỗ từdichỉcổxưanàođó,chắcbạnkhómàđưarađượccâutrảlời.

Nhưngrấtmaylàcácnhàhoáhọcđãpháthiệnđượcmột loại"đồnghồlịchsử"giúpngười tagỡmốirắcrốiđó.Loại"đồnghồlịchsử"nàyđượckhởiđộngrấtsớmvàcứthếchạysuốt,chạyliêntụckhôngphútnàongừngchođếnngàynay.Loạiđồnghồkỳdiệunàychínhlà"đồnghồcacbon".Nhờloạiđồnghồnàymàngườitaxácđịnhniênđạicácloạidichỉvănhoá,cácđồvậtcổcònlưulại.

Nguyêndolàtrongkhônggianvũtrụcónhiềutiabứcxạ,mắttakhôngnhìnthấyđược.CáctiabứcxạnàyxuyênquatầngkhíquyểncủaTráiĐất,vachạmvớicácphântửtrongkhôngkhí,sinhracácnơtron,proton,điệntử.Khinơtronvachạmvớinguyêntửnitơtrongphântửnitơ,nguyêntửnitơsẽ"bắt lấy" nơtron và giải phóng proton để biến thành nguyên tử C - 14(cacbon-14).

NguyêntửcacbonC-14cótínhphóngxạsẽgiảiphóngđiệntửvàbiếnthànhnitơ.Nhưvậydotácdụngcáctiavũtrụ,C-14khôngngừngphátsinhnhưnglạidoC-14cótínhphóngxạnênC-14khôngngừnggiảm.KếtquảlàC-14giữđượctrạngtháicânbằngnênhàmlượngC-14vềcơbảnlàkhôngthayđổi.

Trong khí quyển, các nguyên tử C - 14 cũng giống với các nguyên tửcacbonthường,cóthểkếthợpvớioxyđểthànhphântửđioxitcacbon.Khithựcvậttiếnhànhquanghợpsẽhấpthụnướcvàcacbonđioxittạothànhtinhbột,sợi…CacbonC-14cũngthâmnhậpvàotrongthựcvật,vàosâutrongthâncâycỏ.Khithựcvậtchết,quátrìnhhấpthụC-14sẽngừnglại.TừđótrởđisẽkhôngcóC-14từngoàiđivàothâncây,cỏ.Dohiệntượngphóngxạ,hàmlượngC-14trongxácthựcvậtgiảmkhôngngừng.Cácnhàkhoahọctìmthấycứsau5730nămthìhàmlượngC-14giảmđichỉcònmộtnửa.Lạisau5730nămnữathìhàmlượngC-14lạigiảmtiếpđimộtnửa.NgườitagọiC-14cóchukỳbánrãlà5730năm.Đâylàcơsởđểcácnhàkhảocổdùnglàm“đồnghồ"đểđịnhtuổicổvật.CácnhàkhảocổhọcđãdùngđồnghồcacbonđểđịnhniênđạidichỉkhảocổởTâyAncótuổigần6000năm.CácnhàkhảocổAiCậpđãdùngcacbonC-14địnhniênđạicủamộtngôimộcổcótuổi3620năm.NộidungcủaphươngphápxácđịnhniênđạibằngC-14làlấymộtmảnhgỗtrongdichỉ,đohàmlượngC-14sauđótínhtoánvàđịnhtuổicủamảnhgỗvàcủadichỉ.

Từkhoá:Đồnghồcacbon;Chukỳbánrã.

17.Cóthểbiếnthanđáthànhxăngkhông?Mọingườiđềubiếtxănglàloạinhiênliệuquantrọngđượcchưngluyệntừ

dầumỏ.Ngoàixăng,từdầumỏngườitacònsảnxuấtđượcetylen,propylen,butađien,phenol,toluen,xylen,cồn,cùngnhiềuloạinguyênliệuquantrọngtrongcôngnghiệphoáchất.

Nhưng lượngdầumỏ trênTráiĐất khôngnhiều, so với dầumỏ thì trữlượngthanđáphongphúhơnnhiều,cóthểcònsửdụngđượcđếnmấytrămnăm.Ởnhiềunước,thanđálànguồnnănglượngquantrọngtrongsảnxuấtcôngnghiệpvàtrongđờisốnghằngngày.Khidùngthanđálàmnhiênliệuđốttrựctiếpcómấynhượcđiểmsauđây:mộtlàhiệusuấtsửdụngnguyênliệuthấp,hailàtrongthanđácónhiềuhợpchấthoáhọccóích,nếutậndụngđượcchúngvàođúngmụcđíchthìsẽcólợiíchkinhtếlớnhơnlàđemđốtlàmnhiênliệu,balàkhidùngthanđểđốtsẽgâyônhiễmmôitrường.Liệucóthểcócáchgìtránhđượccácnhượcđiểmkểtrên?

Thanđávàdầumỏđềuthuộcloạinhiênliệuhoáthạch,hợpchấtchủyếutrongcảhai loạinhiên liệuhoá thạchnàyđềudohainguyên tốcacbonvàhyđro tạo nên. Hai nguyên liệu hoá thạch này chính là "hai anh emmàuđen",làhọhàngthânthiếtcủanhau.Điểmkhácnhaulớnnhấtcủahailoạinhiên liệu là hàm lượng hyđro trong chúng khác nhau.Hàm lượng hyđrotrongdầumỏ là11-14%cònở thanđá là5-8%.Chínhnhờvậymàcó thểbiếnthanđáthànhxăng.Từhơn50nămvềtrước,cácnhàhoáhọcđãnghiêncứuvàtìmđượcbiệnphápbiếnthanđáthànhxăngtrongphòngthínghiệm.Ngườitađãtìmcáchtănghàmlượnghyđrotrongcáchợpchấtcótrongthanđá.Trướchếtngườitanghiềnthanđáthànhbộtmịn,chothêmdungmôi,rồisụckhíhyđro.Sauđódướiđiềukiệnápsuấtcaovànhiệtđộ380-460°C,hyđrosẽtácdụngvớithanđávàtạora"xăngnhântạo"vàcáchợpchấtcókhối lượngphân tử thấpkhác.Dùngbiệnphápchưngphânbiệt, ta có thểnhậnđượcphầnxăngnhân tạo, dầumazut, cùng cácnhiên liệukhác.Nộidung của phương pháp điều chế xăng nhân tạo là trước hết biến than đáthànhkhíthan.Bổsungkhíhyđrovàokhíthanvàkhốngchếđểtỉlệcacbonmonoxit:hyđro=1:2.Dướitácdụngxúctáccủasắt,cobanhaynikenởđiềukiệnnhiệtđộ200°C,haichấtsẽtácdụngvớinhautạothànhhợpchấtmới.Trongsảnphẩmtạothànhcóđến83%làxăng,cònlạilàmazutvànhiềuhợpchấtkhác.Doviệcbiếnthanđáthànhkhíthanlàmộtcôngnghệkháquenthuộc, nên kỹ thuật điều chế xăng như vừamô tả thực hiện tương đối dễdàng.Ngoàirangườitacóthểtổnghợprượumetylictừcacbonmonoxitvàhyđro,sauđótừrượumetylictổnghợpđượcxăng.Phươngphápđãnêukháđơn giản và hữu hiệu. Nếu dùng chất xúc tác thích hợp người ta có thểchuyểnhoá99% rượumetylic thànhxăng.Hơnnữavớiphươngphápnày

việctiêuhaonănglượngtrongquátrìnhchuyểnhoárấtnhỏ,dođógiáthànhđiềuchếxăngchỉhơicaohơnđiềuchếrượumetylicmộtít.

Vớiquátrìnhchếbiếnthanđáthànhxăng,người tacóthểloạibỏđượcphầnlớncáctạpchấtcóhạichocơthểvàmôitrường.Hơnnữasovớidầumỏthìviệcchuyênchởthanđáthựchiệnđượcdễdànghơn,nênnhiềuquốcgiatìmcáchmởrộngquymôcácnhàmáysảnxuấtxăngdầuđitừthanđá.Đồngthờicácnhàkhoahọccũngđangtìmcáchcảitiếnphươngphápbiếnthanđácótrữlượngkháphongphúthànhxăngdầu,phụcvụcholợiíchcủaloàingười.

Từkhoá:Thanđá;Khíthan;Dầumỏ.

18.Thuốcsúngđượcphátminhnhưthếnào?Thuốcnổđenlàloạithuốcnổđượcloàingườisửdụngsớmnhất.Thuốc

nổđenđượcngườiTrungQuốcphátminhtừhơn1000nămtrước.Tạisaongười tagọi tên thuốcnổđenhay thuốcđen?Têngọinàycóđểchỉđó làmộtloạithuốcmàuđencóthểcháyvànổ.Thuốcnổliệucóliênquangìvớidượcliệumàlạicótênlà"thuốc".

Vào thờicổđạingười tađãbiếtdiêm tiêu (tứckalinitrat) lưuhuỳnh lànhữngvịthuốcquantrọng.VínhưvàothờinhàHán,trongsách“Thầnnôngbảnkinh",diêmtiêuđượcxemlàvịthuốcởvịtríthứsáu,ngườitachorằngdiêm tiêu có thể chữa được hơn 20 bệnh.Lưu huỳnh chiếmvị trí thứ ba,chữađượchơn10bệnh.Chínhhaivị thuốcnàylànguyênliệuchủyếuđểngười ta chế ra thuốc nổ đen.Theo truyền thuyết, thuốc nổ được các nhàluyệnđơnchếra.Vàothờixưavuachúamuốnsốnglâu,họralệnhchocácthuậtsĩxâylòluyệnđanđểchếralinhđantrườngthọ.Cácnhàluyệnđanđãtiếnhànhphânly,hoàtan,chưngcất,thănghoanhiềuloạichấtkhácnhau,đó có thể chính là các thí nghiệmhoá học đầu tiênmà loài người đã tiếnhành.Thuậtluyệnđanbắtđầulàdomộngtưởngcủacácđếvương,nhưngtrongthựctiễnđãcótácdụngthúcđẩykhoahọcpháttriển.Mộtsốtácphẩmcủacácnhàluyệnđancònlạiđãnêubậtđượcnhậnthứccủangườixưavềvậtchất.Thuốcnổđenlàmộtvídụđiểnhình.

CácnhàluyệnđanTrungQuốcđãsớmtiếpxúcvớidiêmtiêu,lưuhuỳnh,thangỗ...Họđãnhậnthứcđượcrằng,khitrộnchungchúngvớinhauthìkhiđậpmạnh,masátcóthểsinhcháynổ.NhàluyệnđanNguỵBáDươngđờinhàHánđãdùnglưuhuỳnhđểkiểmtrasựthậtgiảcủadiêmtiêu.Khichà

xátmạnhlưuhuỳnhvớidiêmtiêu,nếudiêmtiêuthậtthìsẽnhanhchóngbốccháy.NhàluyệnđanthờiNamBắcTriềulàĐàoHuyềnCảnhcũngđãchỉrarằng,nếutrộndiêmtiêuvớithangỗvàđốtnóngthìsẽsinhcháynổmạnh.Nhà luyệnđanđầu thờinhàĐường,TônTưMạođãviết trongsách"ĐanKinh"nhưsau:nếuđemdiêm tiêu, lưuhuỳnh, thangỗ trộnvớinhau theomộttỉlệnhấtđịnhsẽphốichếthànhloạithuốcnổđen.Dovậytacóthểthấyvào thờiđóngười tađãnắmchắcphươngphápchế tạo loại thuốcnổđencũngnhưbiếtđượctínhchấtcủaloạithuốcnổđen.

Vào cuối đời nhàĐường, người ta đã biết dùng thuốc nổ đen vàomụcđíchquânsự.Thànhphầncủathuốcnổcũngđượcxácđịnhchínhxácgồmdiêmtiêu75%,bộtthan15%,lưuhuỳnh10%.ĐếnđờinhàTống,việcsảnxuất thuốc nổ đã có quymô lớn.Nhà nước đãmở các binh công xưởng,trongđócóxưởngchuyênmônsảnxuấtthuốcđen,sảnxuấthạtnổ,quymôđến từmấy tấn đếnmấy chục tấn.Vào nămKhánh Lịch thứ tư thời BắcTống(năm1040),TăngCôngLượngđãviết"VõKinhtổngyếu",trongđócóghitên"thuốcnổ"cùngcácphươngphápphốichế.Trongđơnphachế,ngoàidiêmtiêu,lưuhuỳnh,thancòncóthêmaxitsunfuric,nhựathông,sápong,sơncùngcácloạichấtdễcháykhác.

Việc chế tác thuốc nổ đen du nhập vào dân gian khoảngđầu thờiNamTống.Vàothờiđó,trongdângianngườitanhồithuốcnổđenvàoốngtređểchếracácốngphónglửa(pháothăngthiên),vàchođếnnaytròchơinàyvẫncòn.

Thuốcnổđenlàmộthỗnhợpgồmkalinitratlàmchấtoxyhoá,sinhrakhíoxylàmchấttiếpdưỡngsựcháy.Lưuhuỳnhvàthangỗlànhữngchấtcháy.Khi cháy sẽ tác dụng với oxy thành lưu huỳnh đioxit và cacbon đioxit lànhữngchấtkhí.Sovới thangỗ, lưuhuỳnhcónhiệtđộbốccháy thấphơn,làmchothuốcnổdễbốccháy.Đồngthờilưuhuỳnhcũnglàchấtkếtdính.Khithuốcnổđencháysẽsinhramộtlượngnhiệtlớnvàcácchấtkhílàmchokhôngkhíxungquanhgiãnnởmạnh,nhanhnêngâyhiệntượngnổ.

Thuốcnổlàmộttrong4phátminhlớncủaTrungQuốc.SauđóthuốcnổtruyềntừTrungQuốcsangẤnĐộ,đếncácnướcảrập,sauđótừcácnướcẢRậptruyềnsangChâuÂu.VìvậythuốcnổxuấthiệnởChâuÂusauTrungQuốcđếnmấytrămnăm.Sựphátminhthuốcnổkhôngchỉkếtthúcthờikỳvũkhílạnhtrongquânsựmàcònpháthuyuylựclớntrongsảnxuấtcôngnghiệp,trongkiếnthiếtcôngtrình.Vìvậyđượcxemlàmộtmốclớntronglịchsửhoáhọc.

Từkhoá:Thuốcnổđen;Diêmtiêu;Lưuhuỳnh;Thangỗ.

19.Cóphảicácchấthoàtantrongnướcnóngnhiềuhơntrongnướclạnh?

Chomộtviênkẹovàomồm,trongchốcláttasẽcảmthấyvịngọt,cònnếuchomộtviênđávàomồmthìđếnsuốtcảngàycũngkhôngcảmthấygì.Lýdohếtsứcđơngiản:đường tan trongnướccònviênđá thìgầnnhưkhônghoàtantrongnước.

Nói thật chính xác thì thật ra trên thế giới không có chất gì hoàn toànkhôngtantrongnước,chỉcóđộhoàtancủachúngtrongnướcnhiềuhoặcít.Hãylấybạclàmvídụ,nếuđựngnướctrongmộtcáibátbằngbạcthìlượngbạchoà tanvàonướcsẽcó tỉ lệkhoảng1phầntỉ.Với lượngbạcnhỏnhưvậythìngayđếnviệcphântích,pháthiệnđượccũngkhákhó,nhưngcũngđủđểdiệtcácloạivikhuẩnsốngtrongnước.

Nóichungmọichấtrắnđều ítnhiềuhoà tan trongnước,độhoà tancủacácchấttăngtheonhiệtđộ;nhiệtđộcàngtăngthìđộhoàtancànglớnvàtốcđộhoàtancàngnhanh.Cácchấtnhưđường,kalinitratlànhữngchấtcótínhchấtnhưvậy.Vớikalinitrat,ở0°C,100ghoàtan13,3gkalinitrat;ở100°C,độhoàtancủakalinitratlà247g,tăngkhoảng18,6lần.Nhưvậymuốikalinitratcóđộhoàtantăngrấtnhanhtheonhiệtđộ.

Cũng có những chấtmà độ hoà tan tăng không nhiều lắm theo sự tăngnhiệtđộ:Vídụmuốiănở20°Ccóđộhoàtanlà36gtrong100gnước,khităngnhiệtđộđến100°Cđộhoàtanchỉlà39,1g,nghĩalàchỉtăng3,1g.

Đếnđâychắccácbạncũngđãrõlà:khităngnhiệtđộchỉlàmtăngtốcđộhoàtanmàkhôngảnhhưởnglớnlắmđếnđộhoàtan.Thựctếtrongcácnhàmáy,ngườitathườngdùngphươngphápkhuấytrộnđểtăngđộtiếpxúccủamuốiănvớinướcđểtăngtốcđộhoàtan.

Thậmchícũngcónhữngchấtkhităngnhiệtđộ,độhoàtankhôngtăngmàcòngiảm.Vídụvớithạchcaođộhoàtantrongnướcsôinhỏhơntrongnướclạnh.

Vớicácchấtkhíthìkhităngnhiệtđộ,độhoàtanlạigiảm,độhoàtancácchấtkhítăngtheoápsuất.Độhoàtancácchấtkhíphụthuộcbảnchấtchấtkhí.Vídụởápsuấtthườngvànhiệtđộ10°C,100gnướchoàtan0,000174gkhíhyđro,thếnhưnglạihoàtanđến68,4gkhíamoniac.Cóđiềuđángchúýlàởđiềukiệnnhiệtđộsôi,độhoàtancácchấtkhíđềubằngkhông.

Từkhoá:Sựhoàtan;Độhoàtan.

20.Vìsaosắtlạibịgỉ?Sắtlàkimloạirấtdễbịgỉ.Hầunhưcácđồvậtbằngsắtbàytrongviệnbảo

tàngđềubịgỉloanglổ.Daotháiraunếuđểmấythángkhôngdùngđếnsẽbịgỉ.Hàngnămtrêntoànthếgiớicóđếnhàngtriệutấnthépbiếnthànhsắtgỉ.

Sắtbịgỉngoàiviệcdotínhhoạtđộnghoáhọccủasắtcòndocácđiềukiệnngoại cảnh.Nước làmộtđiềukiện làmcho sắt bị gỉ.Cácnhàhoáhọcđãchứngminh,nếuđểsắttrongbầukhôngkhíkhôngcónướcthìdùcótrảiquamấynămtrờicũngkhônghềbịgỉ.Tuynhiênnếuchỉriêngmộtmìnhnướccũngkhônghềlàmsắtbịgỉ.Nhưngnếuchomảnhsắtvàotrongbìnhđunsôivớinướccấttrongbìnhkínthìsắtcũngkhôngbịgỉ.Nguyêndolàchỉkhicónướcvàoxytácdụngđồngthờimớilàmchosắtbịgỉ.Ngoàirakhícacbonđioxithoàtantrongnướccũnglàmchosắtbịgỉ.Thànhphầncủagỉsắtrấtphứctạp,chủyếugồmsắtoxit,sắthyđroxit,sắtcacbonat…

Gỉ sắtvừaxốp,vừamềmgiốngnhưbọtbiển.Mộtmảnh sắtbịgỉhoàntoàn sẽ tăng thể tíchkhoảng8 lần.Mộtmảnh sắt gỉ có trạng thái nhưbọtbiểnsẽdễdànghấpthụnướcvànhanhchóngbịrãnát.

Còncónhiềunhântốlàmsắtdễbịgỉ:Nhưcácmuốihoàtantrongnước,bềmặttrêncácđồvậtbằngsắtkhôngsạch,độthôráp,thànhphầncacbontrongthép….

Ngườitađãnghĩranhiềubiệnphápđểchốngsắtthépbịgỉ.Phươngphápthôngdụngnhất làkhoácchocácđồvậtbằngsắt thépmộtbộ"áokhoác"sơnvàmạlàcácbiệnphápđơngiảnđểchốnggỉsắt.Trêncáccầusắtchoxehỏangườitathườngsơn,trongcácốngphunkhínóngngườitaphủlớpsơnxìbằngbộtnhôm,trêncácđồđựngngườitamạthiếc,cáctấmtônđượcmạkẽm…

Biệnpháp triệt đểnhất để chống sắt gỉ là cấp cho sắtmột "lõi bền", làthêmcáckimloạikhácđểtạothéphợpkimkhônggỉ.Loạithéphợpkimtrơtrơ,khônggỉchínhlàdongườitađãđưavàosắtcáckimloạiniken,cromchếtạothànhthépkhônggỉ.

Từkhoá:Sắt;Gỉsắt.

21.Vìsaothépkhônggỉlạibịgỉ?Ngàynaycácvậtdụngchếbằngthépkhônggỉngàycàngđượcsửdụng

rộngrãi trongcuộcsốnghằngngày.Cácđồdùngbằng thépkhônggỉnhưcốc, liễnđựngcơm,cácdụngcụnhàbếp…rấtbóng,dễ rửa,khôngbịgỉ,khôngchỉđẹpmàcònbền.

Nhưtêngọicủanó,thépkhônggỉkhôngbịgỉ.Tínhkhônggỉcóliênquanchặtchẽvớithànhphầncủathép.Trongthànhphầncủathépkhônggỉ,ngoàisắtcòncócrom,niken,nhôm.

Trongthépkhônggỉ,hàmlượngcromkhôngíthơn12%,caonhấtcóthểđến18%.Khiđưanguyêntốcromvàothépsẽlàmkếtcấucủathépđồngđềuhơn,nhờcảithiệnđượctínhnăngcủathép.Trênbềmặtcủathéphìnhthànhmộtlớpmàngoxitbảovệbềmặtcủathép,nhờđótăngcườngtínhchịuănmòncủa thép lênnhiều lần.Nhờvậy thépkhônggỉcókhảnăngchốngănmòncủakhôngkhí,nước,axit,kiềmvàkhithépkhônggỉtiếpxúcvớicácloạiaxit,kiềmsẽkhôngbịănmòn.Cácnhàkhoahọctìmthấynếucấutrúcnộibộcủathépcàngđồngđềuthìcácliênhệgiữacácthànhphầncủathépcàngchặtchẽvàcàngkhóbịănmòn,trênbềmặtcủathéplớpmàngbảovệcàngbềnnhưmộttấmgiápbảovệnênthépkhôngbịgỉ.

Tuynhiênnóibịgỉhaykhôngbịgỉchỉlàtươngđối.Khôngcókimloạituyệtđốikhôngbịgỉ.Ngaycảcáckimloạirấtkhóbịgỉnhưvànghoặcbạchkimthìvớicácdungdịchcácchấtcókhảnănghoà tankimloại rấtmạnhnhưcường thuỷ(3phầnaxitclohyđricvà1phầnaxitnitric)cóbịhoà tankhông?Thépkhônggỉchỉbềnvữngtrongđiềukiệnoxyhoá,còntrongđiều

kiệnkhôngoxyhoásẽtrởnênkhôngbền.

Thép không gỉ bền với axit sunfuric đặc, nhưng không bền với axitclohyđric làmôi trườngkhôngoxyhoá.Ngoài ra hàm lượng cromvà cácnguyên tốkhác trong thépkhigiacông,xử lýnhiệtkhông thíchhợpcũngtrựctiếpảnhhưởngđếnkhảnăngchịuănmòncủathépkhônggỉ.Từđócóthểnóithépkhônggỉkhôngbịgỉchỉlàtươngđối,trongcácđiềukiệnđặcbiệt,thépkhônggỉcóthểbịgỉ.

Từkhoá:Thépkhônggỉ.

22.Vàng,bạccóbịgỉkhông?Từthờixaxưa,loàingườiđãdùngkýhiệuđểbiểuthịchovàng,còndùng

kýhiệuđểbiểuthịchobạc,làdovàngluônphátraánhsángvànglấplánhcủaánhsángMặtTrời,cònbạclạiluônlấplánhánhsángMặtTrăng.

Thườngthìvàngvàbạckhôngbịgỉdocáckimloạivàngvàbạckhônghoạtđộnghoáhọc,hầunhưkhôngtácdụngvớicácnguyêntốkhácđểtạohợpchấthoáhọc,thậmchíkhigianhiệtđếnhơn1000°C,vàngvàbạccũngkhôngbịoxyhoá.Ngườitathườngnói:"vàngthậtkhôngsợlửa"đểchỉrarằng,chodùởnhiệtđộcao,vàngcũngkhônghềxảyraphảnứnghoáhọc.

Chínhvìvậymàkhoángchứavàng trong tựnhiên thườngởdạngvàngkhátinhkhiết,bạctrongquặngbạccũngthườngởdạngbạckimloại.Ngườitađãtìmđượcvàngtrongtựnhiênnặngđến112kg,cònbạctựnhiêncókhốilượngnặngđến13,5tấn.Vớicáckimloạikhácthìhầunhưtồntạitrongtựnhiên chỉ ở dạng hợp chất, ví dụ:Quặng sắt thườngở dạng sắt oxit, kẽmthườngởdạngkẽm sunfua (galen), nhôm thườngởdạngnhômoxit, thiếcthườngởdạngthiếcđioxit,chìởdạngchìsunfua…

Rõrànglàvàngvàbạckhôngphảituyệtđốikhôngbịgỉ.Vàngbịhoàtantrongcườngthuỷ.Cườngthuỷcóphảnứngvớivàngtạonênhợpchấthoàtantrongnước.

Sovớivàngthìbạccóhoạttínhmạnhhơn.Khôngchỉcócườngthủycóphảnứng với bạcmà ngay lưu huỳnh cũng tác dụng được với bạc để tạothànhhợpchấtmàuđen.Khixátbột lưuhuỳnh lênbềmặtbằngbạc sángloáng,bạcsẽbiếnthànhmàuđen.Chínhvìvậymàcácđồdùngbằngbạccổthườngcómàuđen,cònđồdùngbằngvàngcổvẫncómàuvàngsáng lấplánhnhưvốncó.Nếubạndùngdungdịchamoniacđểlauchùicácđồdùng

bằngbạcbịđenthìmàuđensẽbịmấtvàbềmặtbạcsẽsángtrởlạinhưmới.Đólàdobạcsunfuađãphảnứngvớidungdịchamoniacbiếnthànhhợpchấtbạcamoniacdễtantrongnước.Cùnglýdotươngtự,cácđồdùngbằngđồngbịđencũngđượclàmsángtrởlạibằngdungdịchamoniac.Chínhvìthếmàcóngườiđãgọidungdịchamoniaclàthuốc"đánhsạchđồng".

Từkhoá:Vàng;Bạc;Cườngthuỷ.

23.Vìsaonhômlạikhóbịgỉ?Nhiềungườichorằngnhômkhóbịgỉ,thựcrasovớisắtthìnhômdễbịgỉ

hơn.Cóđiềukháclàkhinhômbịgỉ,bềmặtnhômkhôngbịrỗ,sầnsùinhưsắtmàtạothànhmộtbềmặttrơnláng.

Bảnchấtcủalớpgỉtrênbềmặtkimloạichínhlàlớpoxykimloạidotácdụngcủahơiẩmkếthợpvớioxyvàkimloạitạora.Tácdụngcủakhôngkhíẩmvớikimloạicũnggiốngloạimuỗihútmáungười.Khisắtbịgỉsẽtạonênmộtlớpoxitsắtxốp,oxycóthểlọtqualớpsắtoxitmàtiếpxúcvớilớpsắtkimloạibêntronglớpsắtoxitvàgâygỉtiếptục.Nhômthìkhônggiốngnhưvậy:Khinhômtácdụngvớioxysẽ tạo thànhmột lớpnhômoxit (Al2O3).Lớpnhômoxitnàybámrấtchắcvàobềmặtnhômnênngănkhôngchooxytác dụng trực tiếp với nhômgiống như tấmmàng chốngmuỗi không chomuỗibámvàodađểhútmáungười.

Lớpmàngoxitnàyrấtsợaxitvàcảkiềm,vìvậyđồdùngbằngnhômchỉthíchhợpchoviệcnấucơm,đunnướcmàkhôngthíchhợpđểđựngcácchấtdễsinhaxithoặckiềm.

Thườngcónhiềungườikhôngthíchđồdùngbằngnhômmấtvếtbóngnênlấycỏ,rơmhoặccátđánhchobóng.Dùngcátđểđánhbóngcóthểđánhsạchhếtlớpoxitnhômbảovệbềmặtnhômdomasát.Còndùngcâycỏcóthểlàmthoátranhữngchấtcótínhkiềmnhưkalicacbonatcóthểcóphảnứnghoáhọchoàtanlớpoxitnhôm.Vìvậycácbiệnphápđánhsạchbềmặtđồdùngbằngnhômnhưtrênlàkhôngkhoahọc.Khibạndùngcáchđánhbóngbềmặt nhôm, ngay tức thời bạn có thể cómột bềmặt sáng bóng, nhưngkhông lâu sau, trênbềmặtnhôm lại xuất hiệnmột lớpnhômoxit bảovệ.Nếubạnlạitiếptụcđánhbóng,nhômlạitiếptụcbịoxyhoávàlạitiếptụcbịphủmộtbềmặtmờxám,mờđục.Saumỗilầnđánhbóng,bềmặtnhômlạimònđimộtítvàcứthếthờihạnsửdụngcóthểgiảmđi.

Lớpnhômoxit trên bềmặt rấtmỏng, chỉ vào khoảng0,00001mmhoặc

dàyhơnmộtchút.Trongcôngnghiệp,đểtăngđộbềncủacácđồdùngbằngnhômngườitathườngxửlýbềmặtnhômbằngdungdịchnatrisunfat20%vàdungdịchaxitnitric10%đểtăngđộdàylớpoxitnhôm.Chínhvìvậymàtrênđồdùngbằngnhômmớithườngcómàutrắngxámđụchoặcmàuvàng.

Từkhoá:Nhôm;Nhômoxit.

24.Vìsaocácthanhkiếmcổbằngđồngđenkhôngbịgỉ?

Vàonăm1965,ViệnbảotàngtỉnhHồNamkhaiquậtđượcmộtngôimộcổnướcSởtạiGiangLăng,đãtìmthấyhaithanhkiếmcổphátsánglấplánh:Trênthânkiếmmàuvàngcócáchoavănhìnhthoimàuđen,trênthânkiếmcókhắcdòngchữ"ThanhkiếmcủaViệtvươngCâuTiễn".ĐóchínhlàthanhkiếmCâuTiễn nổi tiếng.Hai thanh kiếm chôn vùi dưới đất đã hơn 2000năm,khiđàođượcđãthấyphátánhsángloémắt,rấtsắcbén,khônghềcómộtvếtgỉnào.Đếnnăm1973,khiđemkiếm triển lãmởnướcngoài làmnhiềukháchthamquanhếtsứckinhngạc.

Vàonăm1974,tạiđịaphươngLâmĐồngthuộctỉnhThiểmTâyngườitapháthiệnmộthầmmộcácchiếnbinhbằnggốmchôncùngvớiTầnThuỷHoàng,đãđàođượcbathanhkiếmbáu.Kiếmcómàuđenbóngphátrakhílạnhkinhngười.Bathanhkiếmvùisáumét,dướitầngđấtnhãođãhơn2000năm.Khiđưarakhỏilớpđấtkhônghềcómộtvếtgỉ,hếtsứcsắcbéncóthểchémgọn10lớpgiấybáolàmmọingườihếtsứckinhngạc.

Đểtìmhiểucácbíẩnvềcácthanhkiếmkhôngbịgỉ,ngườitađãtiếnhànhphântíchthànhphầnhoáhọccủathanhkiếm,đặcbiệtthànhphầnhoáhọc

củalớpngoàicùng.Đểkhônglàmtổnhạithanhkiếmquý,cácnhàkhảocổdùngcácphươngphápphântíchdụngcụ,tiếnhànhkiểmtrathànhphầncácthanhkiếmbằngcácphépđođạcvậtlý.Từcáckếtquảphântíchngườitatìmthấythànhphầnchínhcủathanhkiếmlàđồngđenlàhợpkimcủađồngvàthiếc.Thiếcvốnlàmộtkimloạicótínhchốngănmònrấtmạnh,vìvậyđồngđencótínhchốngănmòn,chốngbịgỉrấtcao,sovớisắtthìtốthơnrấtnhiều.Nhưngđiềuchủyếulàmặtngoàicủathanhkiếmđãquabiệnphápxửlýđặcbiệt.

Trênthânkiếmmàuvàngcủathanhkiếm"ViệtvươngCâuTiễn"cócáchoavănhìnhquả trámmàuđenđãđượcxử lýbằngcách lưuhoábềmặt:Người tađãdùng lưuhuỳnhhoặccácchấtcóchứa lưuhuỳnhđểxử lýbềmặt,giữabềmặtkim loạivàhợpchấtchứa lưuhuỳnhhoặc lưuhuỳnhđãxảy ra các phản ứng hoá học.Qua cách xử lý này, thanh kiếmkhông chỉđược tăngvẻđẹpmàcòn tăngcường tínhchịuănmòn, tínhchốnggỉ củathanhkiếmbáu.

Ba thanhkiếmcổđạicủa thờinhàTầncònđượcxử lýbềmặt tiên tiếnhơn.Theocáckếtquảphântích,ngườicổđạiđãxửlýbềmặt thanhkiếmbằngcácmuốicromat.Muốicromatlànhữnghợpchấtcótínhoxyhoárấtmạnh.Dùngcáchxửlýbằngcáccromat,trênmặtngoàicủathanhkiếmsẽtạothànhmộtlớpoxitkimloạirấtmỏng,rấtbềnchắc,phủkíntoànbộbềmặtcủathanhkiếm.Lớpoxitrấtổnđịnhnàydùrấtmỏng,chỉdàykhoảng1/100mmnhưngđãtạochothanhkiếmmộttấmáokhoácngoàirấtbền,chekíntoànbộkimloạibêntrongthanhkiếm,nênthanhkiếmkhôngbịgỉ.Điềunàyhoàntoàngiốngvớikỹthuậtxửlýbềmặtkimloạihiệnđại.CầnchúýlàởcácnướcchâuÂu,kỹthuậtxửlýchỉmớiđượcsửdụngvàonhữngnăm30củathếkỷXX.

Từkhoá:Xửlýhoáhọcbềmặt.

25.Làmthếnàokhắccáchoavănlênbềmặtthuỷtinh?

Ta thường thấy quanh ta có nhiều loại đồ dùng bằng thủy tinh có khắcchạmcáchoavănkhácnhau.Trongcácphòngthínghiệmcũngcórấtnhiềuloại dụng cụ đo bằng thủy tinh như các nhiệt kế, ống đong, buret... đượckhắcđộhếtsứcchínhxác.Thuỷtinhlàloạichấtliệucứngtrơn,việckhắcđộchuẩnxáccũngnhưviệckhắchoạcáchìnhvẽ,hoavăntinhvi lênbềmặt

thủytinhquảlàđiềukhôngdễlàm.Làmthếnàokhắcchạmcáchìnhvẽ,hoavănlênthuỷtinh?

Ngườitađãtìmthấymộtloạihoáchấttrongphòngthínghiệmcóthểănmònthủytinhrấtmạnh.Khithuỷtinhtiếpxúcvớiloạihoáchấtnày,bềmặtthuỷtinhsẽbịđụcthủng,thậmchícóthể"gặm"hếtcảmảnhthủytinh.Loại"quáivật"ănthuỷtinhnàychínhlàaxitflohyđricchỉđượcđựngtrongcácbìnhđựngbằngchấtdẻomàkhôngthểđựngđượctrongbìnhthủytinh.

Trướcđây,ởcácnhàmáysảnxuấtaxitflohyđrichầunhưtấtcảcácbóngđènđềubiến thànhcácbóngđèn trắngđục;hầunhưmọi cửakínhbịđụcthủnglỗchỗnhư"mặtsàngthủytinh".Đóchính làdo trongquá trìnhsảnxuấtaxitflohyđric,đãcóròrỉmộtlượngnhỏaxitflohyđricvàchínhlượngnhỏaxitflohyđricđãănmòndầndầncácdụngcụ,đồdùngbằngthủytinh.

Vìaxitflohyđriccótácdụngănmònthủytinhrấtmạnhnênngườitađãkhéoléosửdụngaxitnàyvàoviệcchạmkhắcthủytinh.

Khicầnkhắchọahoavănhoặckhắcđộtrêncácđồdùngbằngthủytinh,người ta trángmột lớpparafin lênbềmặt thuỷ tinh.Sauđócẩn thậndùnglưỡichạmđểkhắcvẽcáchoavănhoặcvạchkhắcđộtrênlớpparafinđểlộracácnéthoavăncầnchạmkhắc trênbềmặt thủy tinh.Tiếp theodùngaxitflohyđricphủ lênbềmặtparafinđểchoănmòncácnétvẽ,cácvạchkhắctrênbềmặtthủytinhđãlộravàgặmmònthủytinh.Lớpaxitflohyđriccàngnhiềuthìvếtkhắcsẽcàngsâu,nếulớpaxitítthìvếtkhắcsẽnông.Saukhitiếnhànhkhắc

chạmcẩn thận thì trênbềmặt thủy tinhsẽcócáchoavăn,cácnétkhắc

chạmtinhtế.Nhữngđồdùngthủytinhsaukhikhắcchạmsẽcócáchoavăn,hìnhvẽhếtsứctinhtế,đẹpđẽ.

Từkhoá:Axitflohyđric;Thuỷtinh.

26.Vìsaolạinungluyệnđượccácđồgốmsứcónhiềumàurựcrỡ?

Trênbátđĩa,chéntathườngthấyởngoàimặtcómộtlớpbóngnhưthủytinh,đólàmengốmsứ.Trênlớpmensứthườngcócáchoạtiết,hoavănrấtđẹp,làmmọingườiưathích.

Đólàdotrongmencócáckimloạihoặccácoxitkimloại,saukhinungsẽcómàukhácnhau,đólàcácmenmàu.

Trêncácđồgốmsứthườngcócáchìnhvẽcómàuđỏ,màuxanh,màutím,màuvàng,màuđen…rấtưanhìn.Trongmen,ngườitađãkhéoléosửdụngcáckimloạihoặcoxitkimloạiphốichếthành.Menmàuđãxuấthiệntrênthếgiớitừmấynghìnnămtrước,làkếtquảsángtạocủanhândânlaođộngnhiềunước,trongđócóTrungQuốc.Sửdụngmenmàucóthểchếtạođượccácđồgốmsứmàusắcđẹpmắt.ĐồhànggốmsứTrungQuốcrấtnổitiếngtrên thế giới. Trong tiếngAnh từ "gốm sứ" và "TrungQuốc" đều diễn tảbằngtừ"China".

Menmàuđượcchế tạo từnhiềunguyên liệukhácnhau:Cobanoxitchomencómàuxanhlamsẫm,cromoxitchomencómàuxanhlục;oxitsắt(III)chomencómàunâu;manganđioxitchomencómàuđen:đồngoxit(I)chomencómàuđỏ;thiếcoxitchomencómàutrắng,antimonchomencómàu

vàngvàhợpchấtcủavàngchomencómàuđỏánhvàng;hợpchấtcủabạcchomencómàuvàng;hợpchấtcủanikenchomencómàutím…Dùnghỗnhợpnhiềuoxitkimloạichúngsẽphốihợpnhauchonhiềumàusắcđẹpmắtbấtngờ.

Muốnchếtạođượcđồvậtbằngsứ,trướchếtphảidùngđấtséttạohình,đemnungtacósứthô.Sứthôcónhiềulỗnhỏ,nướccóthểthấmquađược.Ngườitaphủlênsứthômộtlớpmen,lạiđemnung,mensẽnóngchảytạothànhlớpmenbóngmàutrắng.Nếutavẽtrênlớpmenmàutrắngcáchìnhvẽ bằng cácmenmàu, sau khi nung chảy ra sẽ có được các hình vẽ sinhđộng,đẹpmắt.

Từkhoá:Mensứ;Menmàu.

27.Vìsaothuỷtinh"thép"độtnhiênbịvỡ?Cóloạicốcthủytinhkhirơitrênnềnđấtcứngchỉnghecótiếng“coong,

coong"màkhônghềbịvỡ.Khixemkỹcáicốc,thấycốckhônghềcóvếtnứtmàvẫntốtnguyên.

Loạicốcnàykhôngphảibằngthủytinhthườngmàbằngthủytinh"thép".Cáctấmkínhtrênbuồngláixecũngđượcchếtạotừthuỷtinh“thép".Thủytinh"thép"khôngphảihoàntoànkhôngbịvỡ,chỉcókhácthủytinhthườnglàbềnchắchơnnhiều.Mộttấmthủytinhthépdày6-7mmđặttrênmặtđấtphẳng,một quả cầu thép nặng 1kg ở chiều cao 1m rơi vào tấm thuỷ tinhcũngkhônglàmtấmthuỷtinhthépbịvỡ.

Mộtkhithuỷtinhthépbịvỡsẽvỡthànhcáchạttrònnhưhạtđậu,nhưhạtlựumàkhôngtạothànhcácmảnhcócạnhsắcnhưthuỷtinhthường,nhưlàsự"tựphânthân"vậy.

Tínhchấtcủathủytinhthépquảlàđángchúý.Thếthủytinhthépđượcchếtạonhưthếnào?

Trên thực tế, thủy tinh thép chính là "hoá thân" của thủy tinh thường.Trướctiênngườitađemthủytinhthườngcắtthànhcácmảnhto,nhỏkhácnhau,sauđómàimòndầncácđườngbiên,rồiđưavàolòđiện,giatăngnhiệtđộđếnđộlàmmềmthủytinh,cuốicùngđưathủytinhnóngvàothiếtbịthổigió, để hai mặt thủy tinh được thổi gió thật đều, làm cho thủy tinh lạnhnhanhvàchếtạothànhthủytinhthép.

Mộtvậtđangrấtnóng,độtnhiênbịlàmlạnh,ngườitagọiđólàsự“tôi".

Thépthủytinhchínhlà thủytinhđượctôi,nguyênnhântạothủytinhthépchínhlàởđó.Nếuthuỷtinhđượctôitốtthìdothuỷtinhđượccolạirấtđềudolàmlạnhcómậtđộhếtsứclớn,nênkhôngdễbịvỡ.Nhưngnếuthủytinhđược tôi không tốt, bị làm lạnh không đều nên có chỗ xốp, chỗ đặc khítkhôngđềunhausẽsinhraứnglựcbêntrongđượcgọi lànộiứnglực.Vớiloạithủytinhcónộiứnglực,khichịusựthayđổinhiệtđộđộtbiến,hoặcdotácdụngcủangoạilựchoặcdoảnhhưởngcủacácchấnđộngcóbiênđộnhẹ,nộiứnglựccủathuỷtinhsẽmấtcânbằngvàthủytinhsẽđộtnhiênbịvỡ.

Cólúcmộttấmthuỷtinhthépcóchấtlượngkémđặttrênbànsẽbịvỡtan"mộtcáchvôcớ".

Khithuỷtinhthépbịvỡ,trướctiênsẽvỡthànhcácmảnhlớn,mấygiờsaulại tiếp tụcvỡ thànhcácmảnhnhỏhơn,dầndầnvỡ thànhcáchạt rấtnhỏ.Hiệntượngkỳdịnàydonộiứnglựccủathủytinhgâyra.

Từkhoá:Thủytinhthép;Nộilựcứng;Tôi.

28.Kimloạinàonhẹnhất?Nếucóngườibảocóthểdùngdaocắtkimloạithànhlátmỏngchắcbạnsẽ

khôngtin.Thếnhưngsựthựclạicónhiềukimloạinhưvậy,litilàmộttrongcáckim loại đó.Liti là kim loại nhẹnhất, khối lượng riêng của liti chỉ là0,543gchomộtcentimetkhối(ở21°C),vìvậyliticóthểnổitrênmặtxăng,dầu.Liticómàutrắngbạcloémắt,khitiếpxúcvớikhôngkhíthìbềmặtkimloạisẽmấtvẻsángloángvàsẫmlại.Liti tácdụngvớinướcvàgiảiphónghyđro.Liticóthểbốccháymãnhliệtnhưthuốcnổ.

Mộtkhimàlitikhôngchịuđượctácdụngcủakhôngkhí,khôngchịuđượctácdụngcủanướcthìliệucòncóthểdùngđượcvàoviệcgì?Trướcđâyđãcólúcngườitacholitilàkimloạivôdụng,thếnhưngnhàphátminhvĩđạiEđixơnđãkhôngbỏqualiti.ChínhEđixơnđãdùnglitioxitlàmdungdịchđiện giải cho pin, ăcquy, đã tăng cường tính năng của pin lên rất nhiều.Chính loại pin này, trong đại chiến thế giới lần thứ nhất là loại vật dụngkhông thể thiếuđược trong các tàungầm.Ngàynay loại pinnàyđược sửdụngrộngrãitrongmáykíchđộngnhịpđậpcủatim,dùngtrongđiệnthoạidiđộng.

Liti cóhai loạiđồngvị làLi -6vàLi -7có tínhchấthoáhọchầunhưgiốngnhau,nhưngphạmvisửdụngcủachúnglạikhácnhauhoàntoàn.Li-6đượcdùngtrongcácngànhkỹthuậtmũinhọn,cònLi-7chủyếuphụcvụ

chosảnxuấtcông-nôngnghiệp.

TrongcácngòinổcủabomnguyêntửhaybomkhinhkhícólớpvỏbọcdàybằngLi-6đểkhốngchếquátrìnhphảnứng.

Ởcácmáymóccơkhí,khivậnhànhcầncódầubôitrơngiúpchobộmáycơkhívậnhànhlinhhoạt,mặtkhácgiảmbớtsựmàimòncácchitiếtdomasát.Thếnhưngcácdầubôitrơndướitácdụngcủanhiệtđộquácaohoặcquáthấp,dướitácdụngcủanướcsẽcónhiềubiếnđổixấu.NếudùngLi-7làmphụgiatrongchếtạodầubôitrơnthìloạidầusẽítchịuảnhhưởngcủađiềukiệnbênngoài,vídụcóthểlàmviệctronggiớihạn-50°Cđến160°C.

Trongđờisốnghằngngày,tathườngthấycácloạiđồsànhsứcólớpmenbóngnhưthủytinh.Trongnguyênliệusảnxuấtlớpmenbóngnàycóchứaliticókhảnănglàmgiảmnhiệtđộnóngchảycủamensànhsứ,cótácdụngrútngắnthờigiannungsảnphẩmvàlàmchođộbóngcủabềmặtsảnphẩmđượcđồngđều.Ngoàiratronglớpphátquangcủacácđènhìnhtrênmáythuhìnhcũngcóchứaliti.

Trongnôngnghiệp,liticótácdụngchốngcácbệnhchothựcvật.Dùnglitilàmphânbóngiúpchotiểumạchchốngđượcbệnhgỉsắt,giúpchocàchuachốngđượcbệnhlụi.

Từkhoá:Liti.

29.Vìsaocóloạihoáphẩmphảiđượcđựngtrongcácbìnhchứamàunâu?

ÁnhsángMặtTrờirựcrỡgâynênnhiềubiếnđổiquantrọng:Biếnhàngvạntấnnướcthànhhơinước, làmtanbăngtuyết, làmtăngnhiệtđộkhôngkhívàtạonêngió.

Ánh sángMặtTrời gây các phảnứng hoá học trong vật chất.Dưới tácdụngcủaánhsángMặtTrời,vảivócbịbạcmàu(phảnứngoxyhoá);gâyphảnứngcảmquangchophim,giấyảnh (phảnứngphângiải); trongchấtdiệp lục, nướcvà cacbonđioxit tiếnhànhphảnứngquanghoábiến thànhđườngglucoza;photphotrắngbiếnthànhphotphođỏ(phảnứngthayđổicấutrúc)…KhiMặtTrờilặnxuốngởphíaTâyvàmànđêmbuôngxuống,cácphảnứngnóitrênnóichungsẽdừnglại.Rõrànglàánhsángcótácdụngkháquantrọngtrongcácphảnứnghoáhọc.Vìánhsánglàmộtloạinănglượng

nêncóthểkíchthíchcácphântửvậtchấtđểgâyracácphảnứnghoáhọc.NhưEnsteinđãnói:"Mộtquangtửcóthểthúcđẩymộtphântửgâyraphảnứng".

Nhiềuphảnứnghoáhọcgắnchặtvớiánhsáng.Nhiềukhiánhsángcũnggây ramột số sựviệc rắc rốidoánh sánggây ranhiềuphảnứnghoáhọctrongvậtchất.Khitachụpảnh,rõràngkhôngthểthiếuánhsáng,nhưngkhibảoquảnphimlạiphảidùnggiấyđenđểbọckỹphim,khôngđểánhsánglọtvào.

Trongphòngthínghiệm,cónhiềuloạihoáchấtcầnphảiđượcđựngtrongcác bình đựngmàunâu cũngvì lý do tương tự.Nhờđựng trong các bìnhđựngmàusẫmmàlàmgiảmbớtcườngđộánhsánghoặcchehếtánhsáng,nhờđóhoáchấtsẽkhôngbịphânhuỷvàsẽbảoquảnđượclâudàihơn.

Từkhoá:Ánhsáng;Hoáchất;Bìnhđựngmàunâu.

30.Vìsaoloạisơnđáythuyền,tàulạiphảikhácsơnthường?

Ngàyxưa,mộtchiếcthuyềnmớisơn,saukhihạthuỷđượcbatháng,tốcđộcủathuyềnsẽgiảmđi10%sovớilúcmớihạthuỷ.Tàuthuyềnlưuhànhsaunửanămtốcđộchỉcònkhoảngmộtnửasovớilúcmớihạthuỷ.

Nguyênnhâncủahiệntượngtrênliệucóphảidođộngcơtàuthuyềnbịhưhỏnghaydovỏthuyền,tàubịmụcnátgâynênchăng?Cảhaiyếutốvừanêutrênđềukhôngphải.

Khikéotàuthuyềnvàoâuthuyềnđểsửachữa,toànbộđáythuyềnlộrakhỏimặtnước.Bấygiờngườitamớirõnguyênnhân:Phầnđáythuyềnchìmdưới nước xuất hiện chi chít các "chùm gai góc" và chính các "chùm gaigóc"nàyđãngăncảntàuthuyềnlướtnhanh.Thếcácchùmgainhọnnàylàgìvậy?Chúngtabiếtrằng,trongnướcđạidươngcónhiềuloạisinhvậtsốngtrôi nổi như: rong, sò, hà, trùng đục lỗ, khi còn ở dạng ấu trùng chúngthườngtrôinổitrênmặtbiển.Khigặptàuthuyềnchúnglậptứcbámvàođáytàuthuyền,lấyđáytàuthuyềnlàm"đấtsống"hếtngàynàyquangàykhác.Đặcbiệtởcácvùngbiểnnhiệtđới,cácloạisinhvậtnàycàngnhiềuvàpháttriểncàngnhanh.

Từkhivỏđáythuyềnbịcác"cưdân"nàybámvàovàpháttriển,tốcđộchuyểnđộngcủathuyềnsẽngàycàngchậmdần.Theonhưtínhtoánchỉcần46%diện tích đáy tàu thuyền cómột lớp sinh vật dày 4mm thì phải tăngđộnglựccủatàuthuyềnlên5%thìmớiduytrìđượctốcđộchuyểnđộngnhưcũ.

Chínhvìvậyngườitađãphảichọncáchsơnđáytàuthuyềnbằngloạisơnđặcbiệt.Trongloạisơnnàycóchứamộtsốchấtđộcnhư:đồng(I)oxit,hợpchấtcóchứathủyngân,hợpchấthữucơcóchứathiếc…Vìlớpsơncóchứacácchấtđộcnhưvậynênkhicácsinhvậtcóhạibámvàođáythuyền,lậptứcchúngbịchếtngayvàkhôngthểbámvàođáythuyềnvàpháttriển,gâyhạiđược.

Bâygiờchắccácbạnđãrõsơnđáythuyềncómộtsốtácdụngđặcthùđểngănchặncácsinhvậtcóhạisốngbámvàođáythuyền.

Từkhoá:Sơnđáythuyền,tàu;Sơnthường.

31.Vìsaohạttrailạisángóngánh?Ngọctraidomộtloạisòngọctiếtratrongquátrìnhsinhtrưởng.Khicó

cáchạtcát,kýsinhtrùnghoặcdịvậtbấtkỳ,ngẫunhiênlọtvàotrongvỏsò,consòlậptứcsẽtiếtracáchợpchấtproteinvàcanxicacbonatđểbaobọchạtcát,dịvật.Hếtngàynàyquangàykhác,mộtviênngọctraisánglấplánhđượchìnhthành.Ngọctraiđượcđánhgiácaodovẻsánglấplánhcủanó.Vìsaongọctrailạicóthểsánglấplánhnhưvậy?

Nguyên do là ởmặt ngoài của ngọc trai có bọcmột lớp chất keo sángbóng,chínhlớpkeonàylàmnênvẻđẹpcủangọctrai.Hơn90%lớpvỏbóngnày làcanxicacbonat,ngoài racòncómột íthợpchấthữucơ,một ítkimloạivàmộtsốcácgiọtnướckíchthướcrấtbé.Chínhcáchạtrắnvàcácgiọtchấtlỏngnhỏlititạonênmộtlớpcókhảnăngchiếtxạánhsánglớn,chínhnhờđómàkhiđượcánhsángchiếuvào,ngọctraisẽphátsánglấplánhrấtđẹpmắt.

Dongọctraivốnkhôngđượcổnđịnhlắm,nênngọctrai thườngcótuổithọxácđịnh.Mộtviênngọctraithườngcó"tuổithọ"khoảng100năm.Saumộtthờigiandài, lớpnướcởngoàimặtcóthểbịbayđihết,vàviênngọctraisẽbịmờ,bị"lì"đi,cuốicùngsẽmấtmàu,thậmchíbịvỡnát.Vìvậycácviênngọctraicổkhôngthểlưugiữđượcđếnngàynay.

Ngọctraithườngcóbốnloạichính:màutrắng,màuvàng,màuxanhnhạtvàmàuphấnhồng,trongđóloạingọctraimàuphấnhồnglàquýnhất.Lớpvỏcủangọctraidomộtloạiproteinmàutrắnglàpocphirinkếthợpvớimộtsốkim loại thành thểpocphirin.Khipocphirinkếthợpvớinguyên tốkimloại khác nhau sẽ cho các thể pocphirin khác nhau, tạo nênmàu sắc khácnhaucủangọctrai.Vídụngọctraicómàuphấnhồnglàcóchứakimloạinatrivàkẽm,ngọctraicómàuvànglàcóchứađồngvàkhánhiềukimloạibạc.Ngoàiraphụthuộcthểpocphirinnhiềuhoặcítmàcóthểcómàuđậmnhạtkhácnhau.

Ngoài tác dụng làmđồ trang sức, ngọc trai còn làmột dược phẩmquýtrongđôngy.Ngọctraicótácdụnganthần,giảiđộc,mạnhcơ,thanhnhiệt,làmsángmắt.Vìvậytrongcácloạithuốchoàntánnhư:Trânchâuhoàn,lụcthầnhoàn,ancungngưuhoànghàn,thuốcbổmắtbátbửuđãdùngngọctrailàmthànhphầnchính.

Từkhoá:Ngọctrai;Bảnchấtngọctrai.

32.Vìsaokhôngthểdùngtrựctiếpnitơlàmphânbón?

Dotácdụngcủaphảnứngquanghọc,thựcvậtđãtừcacbonđioxitvàhơinước hấp thụ được trong không khí mà từ các nguyên tố hyđro, oxy vàcacbonđãtổnghợpđượctinhbột,chấtsợi,mỡ…Nhưngđểlàmcơsởtạonênsựsốnglàtạonênchấtproteinthìngoàicácnguyêntốcacbon,hyđrovàoxycòncầncónitơ(chứađến16,5%nitơ).Cóthểnóikhôngcóchấtproteinthìkhôngcósựsống,màkhôngcónitơthìkhôngcóprotein.

Chodùlàlượngnitơtrongkhôngkhílàrấtlớn,nhưnglạitồntạiởdạngkhínitơlàhìnhthứctồntạimàthựcvậtkhôngthểtrựctiếphấpthụđược.Vìcácphântửnitơtrongkhôngkhílàdohainguyêntửnitơkếthợpvớinhaubằngmộtliênkếthoáhọcrấtbềnvàcótínhtrơ.Chonêndùthựcvậtđượcbaotrùmtrongbầukhôngkhínitơ,nhưngvớiđasốthựcvậtthìthườnghaygặp "tình trạng thiếuđạm".Trong số các thựcvật chỉ có thựcvật họđậu,thôngquacácnốt sầnở rễcâymàcó thể trực tiếpbiếnnitơ từkhôngkhíthànhcáchợpchấtmàcâycóthểhấpthụđược.

Từđầu thếkỷXX,nhiềunhàhoáhọcđãnghiêncứuđểbiếnnitơ trongkhông khí thành các hợp chất chứa nitơ.Trải qua nhiều lần thất bại, cuốicùngngườitađãtìmrabiệnpháp:Dướiđiềukiệnnhiệtđộcao(≈500°C)vàápsuấtcao(khoảng200atm),vớisựxúctáccủahợpchấtsắt,sẽsảnxuấtđượcamoniac.Từamoniacngườitacóthểsảnxuấtcácloạiphânbónchứanitơ khác nhau: amoni sunfat, amoni nitrat, amoni cacbonat, amoniphotphat…Theotính toán,cứ trênkhoảngkhôngcủa1000m2mặtđấtcóđếnkhoảng10triệutấnnitơ.Nếuđemtoànbộlượngnitơnàysảnxuấtthànhphânbónrồiđembónruộngthìngườitacóthểtăngsảnlượnglươngthựctrên1000m2đấtấyđến4triệutấn.

Nhiềunướctrênthếgiớiđãxâydựngđượccácnhàmáysảnxuấtởquymôlớn.Thếnhưngviệcsảnxuấtphânđạmtheophươngpháptổnghợpcầntiêutốnnhiềunguyênliệu,nănglượngvàgâyônhiễmmôitrườnghếtsứcnặng nề. Trong những năm gần đây, các nhà khoa học đang bỏ công sứcnghiêncứukỹthuật"cốđịnhđạmtheoconđườngsinhvật".Kếtquảnghiêncứuchứngminhconđườngsảnxuấtamoniacbằngkỹ thuật"cốđịnhđạmsinhvật"cóthểđượctiếnhànhởápsuấtthường,nhiệtđộthường,khôngtốnnăng lượng, khônggâyônhiễmmà lại đạt đượchiệu suất chuyểnhoá rấtcao.Cóthểtinrằngtrongtươnglaikhôngxakỹthuật"cốđịnhđạmsinhvật"giúpcholoàingườisảnxuấtđượcnhiềulươngthựcvàcácnôngsảnkhác.

Từkhoá:Nitơ;Phânđạm;Cốđịnhđạmsinhvật.

33.Khíđộcquândụnglàgì?Khí độc được dùng sớm nhất trên chiến trường là khí clo.Khí độc clo

đượcsửdụngđầutiêntrongđạichiếnthếgiớilầnthứnhất,vàonăm1915.Mãi đến năm1925mới có côngước quốc tếGiơnevơ cấmdùng khí độc,nhưngviệcsửdụngkhíđộctrênchiếntrườngkhôngnhữngkhôngdừnglạimàcònpháttriểnmạnhhơn.

Vậythếnàolàkhíđộcquândụng?

Loạikhíđộccótênthườnggọilà"khímùtạt"đãtừngnổitiếnglàkẻ“sátthủ"(kẻgiếtngười)đãcólịchsửhơn100năm.Đâylàloạikhíđộccótênhoáhọc là2,2 -dichloroactyl sulfide (ClCH2CH2SCH2CH2Cl), dạng tinhkhiết là loạichất lỏngsánhnhưdầu,khôngmàu.Dạngthôthườngcómàunâuvàng.Vìloạihợpchấtnàycómùicủabộtmùtạtnêncũngthườngđượcgọilàkhímùtạt.LoạihợpchấtnàydonhàhoáhọcNgaNicolaiZenlenskingẫunhiênpháthiệnđượckhiôngtiếnhànhlưuhoáđicloietyltrongphòngthínghiệm.LoạichấtđộcnàyđãlàmbỏngrộpdataycủaZenlinskivàlàmôngsuýtmấtmạng.Vềsaucóngườiđãghichéplạiphươngphápđiềuchế2,2-dichloroactylsulfidevàcôngbốtrongmộttậpsáchhoáhọc.Vàothờibấy giờ, không có ai lại nghĩ đến việc có ngày 2,2 - dichloroactyl sulfideđượcsửdụnglàmkhíđộcđểtànsátngườitrênchiếntrường.

Nhưngmộtloạichấtđộc,loại"thầnchết"làmngườitakinhsợlàchấtđộcsarin.Đâylàloạichấtlỏngkhôngmàu,trongsuốtgiốngnhưnướcmáytinhkhiết,thậmchícònphátramùivịngọtnhưmùitáo,đặcbiệtđâylàloạichấtlỏngrấtdễbayhơi.Khimớingửi thấymùisarin,khiếnngười ta theobảnnănghítsâumấyhơi,thếnhưngchỉmộtlúcsausẽthấybuồnnôn,mấyphútsauđồngtửcolại,đầuđaunhưbúabổ,toànthâncoquắp,nhiễmđộcnặngsẽnhanhchóngbịtửvong.Mộtpháthiệnnữalàmngườitakhiếpsợlànếuphốihợpchấtđộcsarinvớichấtđộcmùtạtthìđộctínhcủachấtđộcsẽtănggấp5lầnkhidùngriêngrẽ.Vàonăm1995,vụánchấtđộcởđườngtàuđiệnngầmởNhậtBảnchínhlàdochấtđộcsaringâynên.

Ngoàiracòncóloạikhíđộc"bizi"cótácdụngpháhoại.Bizi:GọitêntắtcủatừđầucáctiếngAnhtênhoáchấtB.Z,cócôngthứcnguyênC9H15O3N(vớitêngọi2-hyđroxybenzo-3-estequinolinat)rấtmạnhkhảnăngđiềutiếthệthầnkinhtrungương.Cácnhàkhoahọcđãthửchomộtconmèongửimùi"bizi"rồiđưamộtconchuộtđếntrướcmặtmèo,conmèovốnrấtham

bắtchuộtnàycóphảnứngkhácthườnglàquayđầubỏchạy.Hiệntạichấtđộc"bizi"cònchưaxuấthiệntrênchiếntrường.

Trongthựctếngườibìnhthườngkhingửiphảihơibizilậptứcbịmấttrínhớhoàntoàn,thầnkinhhoảngloạn,khôngtựchủđượchànhđộng.Phảisauhàngchụcgiờđồnghồ,độctínhtrongcơthểmấtdầnvàngườitadầndầnđượchồiphục.

Córấtnhiềuloạikhíđộchoáhọc.Từsauđạichiếnthếgiớilầnthứnhấtđếnnay,chấtđộchoáhọcđãgiếthạiđếnhàngtriệusinhmạng,làmộtloạivũkhíhếtsứcvônhânđạo.MongcholoạikhíđộchoáhọcnhanhchóngbịtiêuhuỷtrêntoàncõiTráiĐất.

Từkhoá:Khíđộc;Khíclo;Khíđộcmùtạt;Sarin;Bizi.

34.Vìsaomặtnạphòngđộclạichốngđượckhíđộc?

Tháng4năm1915,vàomộtngày trời râmmát,binhsĩ liênquânAnh-Phápđangđồntrúdướichiếnhào,chiếntrườnghoàntoànyêntĩnh.

ĐộtnhiêntừphíaquânĐứctràntớimộtvùngchấtkhímàuvàngnhưmộtmàng yêu khí theo gió bay về phía liên quânAnh, Pháp.Vì không hề cóphòngbị,liênquânAnhPháphoàntoànhỗnloạn.Trongchiếnhàovanglêntiếng ho, tiếng gào thét. QuânĐức đã xả khí clo về phía liên quânAnh,Pháp.Đólàlầnđầutiênkhíđộcđượcsửdụngtrongchiếntranhhiệnđại.Từđómởmànchocuộcchiếntranhhoáhọc.

Ngườitađãsửdụngrấtnhiềuloạichấtđộchoáhọc.Ngoàikhíclo,ngườita còn dùng loại khí độc gây tổn hại thần kinh như sarin, soman(C7H16O2PF)cóchấtđộclàmbỏngda,cóchấtđộcgâyngạt(nhưphotgenCOCl2)…

Đểđối phó với các loại vũ khí hoá học, các nhà khoa học đã phải tiếnhànhnghiêncứutrongmộtthờigiandài.Rõrànglàviệctìmmộtsốchấtđểtiêutrừmộtsốchấtđộcnàođóchưađủ.Cầnphảitìmđượcmộtbiệnphápchungcóthểđốiphó(chíítlàphầnlớn)vớichấtđộc.

Quaquátrìnhnghiêncứu,ngườitatìmthấyphầnlớncácchấtđộctrongđiềukiệnnhiệtđộthườngởdạngchấtlỏnghoặcchấtrắncónhiệtđộsôikhácao.Trongkhiđóthìoxycầnchoquátrìnhhôhấplạicónhiệtđộsôirấtthấp

(-183°C).Oxy có nhiệt độ sôi thấp nên lực hấp dẫngiữa các phân tử củachúngrấtbé,còncácchấtcónhiệtđộsôicaothìlựchấpdẫngiữacácphântửcủachúngsẽlớn.

Cácnhàkhoahọcđã tìmđượccách táchbiệthữuhiệugiữaoxyvàcácchấtđộcđó,làdùngthanhoạttính.Thanhoạttínhđượcchếtạobằngcáchdùngcácvậtliệuchứanhiềucacbonnhưgỗhoặctốthơnlàvỏhạthồđào,vỏdừađemđốtởnhiệtđộcao trongđiềukiện thiếukhôngkhíđểbiến thànhthangỗ.Sauđóchothangỗxửlýbằnghơinướcquánhiệtđểloạibỏlớpdầutrong các lỗ trong than gỗ, làm cho các lỗ trong than gỗ trở thành các lỗtrốngliênthôngvớinhauvàdiệntíchbềmặtcủathangỗsẽtrởnênrấtlớn.Thangỗquaquátrìnhxửlýnhưtrênsẽtrởthànhthanhoạttính.

Thanhoạttínhthườngcódạngnhữnghạtnhỏhoặcbộtcómàuđen.Diệntíchbềmặtcủathanhoạttínhrấtlớn.Trungbình1gthanhoạttínhcódiệntíchbềmặtđếnhơn1000m2.Khithanhoạt tínhtiếpxúcvớicácchấtkhíhoặcchấtlỏng,docódiệntíchbềmặtrấtlớnnênthanhoạttínhcóthểhấpphụlênbềmặtnhiềuloạiphântử,đặcbiệtvớicácphântửcólựchấpdẫngiữacácphântửlớn.Nhờđómộtbiệnphápcóthểđốiphóvớiđạiđasốcácchấtđộcđãđượctìmrađóchínhlàcácmặtnạchốngđộc.

Hiệnnaychủyếungườitathườngsửdụngcácmặtnạphòngđộcdựavàokhảnănglọccủamặtnạ.Mặtnạđượctạoradomộtcôngcụchếtạobằngchấtliệulọcchekínmặt.Chấtliệulọccóthểlọcchấtđộc,lọckhói,sắpxếpthànhnhiềulớp.Trongcáclớplọccócáclớplọckhóiđộclànhữngchấtđộcởdạngcáchạtrắnhoặccácgiọtnhỏchấtđộcởdạngchấtlỏng.Trongcáctầngchấtliệulọccóthanhoạttínhdùngđểhấpphụcácchấtđộcởdạnghơihoặckhítrongkhôngkhí.Đểtăngcườnghiệuquảphòngđộccủathanhoạttính,trướchếtngườitachongâmthanhoạttínhvàocácdungdịchcóchứacácoxitđồng,bạc,cromvớilượngrấtnhỏđểchobềmặtthanhoạttínhcóchứamộtlượngrấtnhỏcácoxitđó.Khicácchấtđộcbịhấpphụlênbềmặtcủathanhoạttính,dotácdụngxúctáccủacácoxitbạc,đồng,crom,cácchấtđộcbịphângiải thànhcácchấtkhôngđộc.Khicácchấtđộcđược lọcquacác lớp lọc,bịhấpphụvà tiêuđộcđồng thờicũngkhôngngừngcungcấpoxychohôhấpcủangười.

Từkhoá:Thanhoạttính;Khíđộc;Tácdụnghấpphụ.

35.Vìsaodụngcụphântíchrượucóthểphát

hiệncácláixeđãuốngrượu?Ngàynaydotrìnhđộpháttriểncủaxãhội,đãxuấthiệnnhiềuđườngcao

tốc.Trêncácđưòngcaotốc,cácphươngtiệngiaothôngcóthểđilạivớitốcđộrấtcao.Trêncácđườngcaotốcnàynếuláixeđãuốngrượuthìrấtdễxảyra tainạn.Vìvậycơquanquản lýgiao thôngnghiêmcấmcác láixeđiềukhiểnxecộsaukhiđãuốngrượu.

Đểkiểmtracácláixecóuốngrượuhaykhôngkhiđãláixe,cáccảnhsátgiao thôngcần có cácbiệnphápkiểm trađơngiảnnhưngphải chínhxác,nhanh chóng.Muốn làm được việc đó các nhân viên kiểm tra giao thôngphảinhờđếnhoáhọc.

Chodùviệcphântíchđượctiếnhànhtheophươngphápnàothìcũngphảiđạtyêucầu lànhanhchóng, chínhxác,pháthiệnđượccác láixecóuốngrượuhaykhông.

Thànhphầnchínhcủacácloạithứcnướcuốngcócồnlàrượuetylic.Đặctínhchủyếucủarượuetyliclàdễbịoxihoávàkhirượugặpcácchấtoxyhoáthìchấtoxyhoádễkhửđểtrởthànhdạngkhửtươngứngcủachấtoxyhoáđó.Córấtnhiềuchấtoxyhoácóthểtácdụngvớirượunhưngngườitachọnmộtchấtoxyhoálàoxitcromhoátrị+6cócôngthứclàCrO3.Đâylàmộtchấtoxyhoárấtmạnh,làchấtởdạngkếttinhthànhtinhthểmàuvàngdacam.Bộtoxit cromhoá trị6+khigặp rượuetylic sẽbịkhử thànhoxitcromhoátrịba(+3).Crom(III)oxitlàhợpchấtcómàuxanhđen.

Cáccảnhsátgiaothôngsửdụngcácdụngcụphântíchcóchứabộtcrom(VI)oxit.Khiláixehàhơithởvàodụngcụphântích,nếutronghơithởcóchứa hơi rượu thì hơi rượu sẽ tác dụng với crom (VI) oxit và biến thànhcrom (III) oxit, khiđóbột sẽ chuyển thànhmàuxanhđen.Đây là thiết bịkiểmtrarượuhếtsứcnhạyvàkhôngngườiláixenàođãuốngrượumàcóthểlọtlưới.Đâylàbiệnphápnhằmcấmcácláixeđãuốngrượumàlạiláixe,ngănchặnxảyratainạnđángtiếc.

Vớicácthiếtbịkiểmtrakiểucũ,sựđổimàucủacromoxitđượcbộcảmbiếnđiệntửnhậndạngvàchuyểnthànhtínhiệuâmthanh(vídụtiếngongkêu)đểbáochonhânviênkiểmtra.Ngàynayvớisựpháttriểncủakhoahọckỹthuật,sựđổimàuđượcghinhậnvàthôngquakỹthuậtsốsẽhiệnthànhchữsốhoặcbằng lờivăn trênmạng tinh thể lỏngnhờđókiểm traviênsẽđánhgiáchínhxácmứcđộuốngrượucủaláixe.

Từkhoá:Rượu;Crom(VI)oxit.

36.Làmthếnàođểpháthiệnđượcvếttayvôhình?

Vântaychínhlàhìnhcủadađầungóntaycủamỗingười,domồhôitiếtquakẽdađểlại.Vớimỗingườicóvếtvântayriêng,khôngaigiốngai,chodùvớicảcácđôisongsinhcũngvậy.Vìvậyvếtvântayđượcdùngđểphânbiệt,đểđánhdấuchomỗingười.Việcpháthiệnvếtvântaylàmộtbiệnphápquantrọngtrongcôngtáctrinhsát,cũnglàmộtcáchbiểuhiệnkhálýthúvềcácbiểuhiệncủaphảnứnghoáhọc.

Ngàynayngườitađãtìmđượcnhiềubiệnphápkỹthuậtcaođểcácvântayvôhìnhhiệnrõratrướcmắt.Tuynhiên,chúngtacóthểdùngmộtbiệnphápthửnghiệmkháđơngiảnđểhiệnhìnhcácvếtvântayvôhình.Chúngta thửdùngđầungón tay trỏhoặcngón taygiữa in lênmột tờgiấy trắng,sạch.Tasẽthấytrêntờgiấytrắngkhônghềcómộtvếttíchgìcủavếtđầungóntay.Lấymộtốngnghiệmthủytinh,chovàođómấytinhthểiotrồiđemhơnóngnhẹ trênmộtngọnđèn cồn. Iot trongốngnghiệmbịđốt nóng sẽthănghoathànhhơiiotbaylên.Đemtờgiấyđãinvếtngóntayhơlênmiệngốngnghiệmtạichỗhơiiotbayratừmiệngốngnghiệm.Mộtlúcsautrêntờgiấyđãxuấthiệnrõvếtvântay.

Vìsaohơi iot lại làmhiệnravếtvân tayvôhình?Nguyêndo là trên tờgiấyđãcómộtlượngítchấtdầutiếtratừbềmặtda.Trungbìnhtrongmột

ngàyđêm,trênbềmặtdangườitiếtrakhoảng15-40gchấtdầubéo.Cũngcóngườitrongmộtngàyđêmcóthểtiếtratrênbềmặtdađến45gdầubéo.Khibạninđầungóntaylêntờgiấytrắng,vìlượngdầubéotrênđầungóntayrấtítnênsẽkhôngđểlạidấuvếtmàmắtthườngcóthểnhậnbiếtđược.

Dầuvànướclàhaichấtkhôngtrộnlẫnđượcvớinhau.Ngườitanóigiữadầuvànướclà"khôngthânthiện"vớinhau.Còndầuvàiotvốnlà"cácbạntốt"vớinhaunêniotrấtdễhoàtanvàodầunêncóthểhoàtanvàovếtdầucủavânđầungóntay.Vìiotcómàusẫmnênchỉcầnmộtítlượngiottronghơiiothoàtanvàovếtdầudovântayđểlạicũnglàmhiệnrõvếtvântaytrêngiấytrắng.

Nếutrướckhiinđầungóntaytrêngiấy,bạnrửasạchtaybằngxàphòngthìtrêngiấysẽkhôngđểlạivếtdầucủavânđầungóntay.Vìvậy,nếubâygiờbạnđemtờgiấyhơlênhơiiotbạnsẽkhôngthấycóvếttíchgì.Nếubạnlạixoataylênmặt,lêntócrồilạiinlêntờgiấy,lạiđemhơlênhơiiot,bạnsẽthấyhiệnravếtvântay.Khôngtinbạnthửtiếnhànhthínghiệmsẽthấykếtquả.

Từkhoá:Vếtvântay;Iot.

37.Vìsaotrướckhithiđấucácvậnđộngviênthểthaocầnxoabộttrắngvàolòngbàn

tay?Bạnđãxemcác trận thi đấu thể thaonào chưa?Cácvậnđộngviên thể

thaocó thân thể trángkiện,động tác thuần thụcchínhxác,đẹpmắtkhiếnngườitathánphục.Khôngbiếtcácbạncóchúýđếnmộtchitiếtlàtrướckhicácvậnđộngviêntiếnhànhthiđấuhọthườngxoavàolòngbàntaymộtchấtbộtmàutrắngtrướckhicầmlấycácdụngcụthểthao,cácvũkhí(khidiễncácđộngtácvõthuậtcóvũkhí).Bạncóbiếtloạibộttrắngđólàgìkhông,vàtạisaohọlạilàmnhưvậy?

Loạibộtmàu trắngcó têngọi là "magiêcacbonat"người tavẫn thườnggọilà"bộtmagiê".Magiêcacbonatlàloạibộtrắnmịn,nhẹcótácdụnghútẩmrấttốt.Khitiếnhànhthiđấu,bàntaycủacácvậnđộngviênthườngcónhiềumồhôi.Điềuđóđốivớicácvậnđộngviênthiđấuthểthaohếtsứcbấtlợi.Khicónhiềumồhôiởlòngbàntaysẽlàmgiảmđộmasát,khiếncácvậnđộngviên sẽkhôngnắmchắcđược cáckhí cụ, vũkhí thaodiễn.Điềuđó

khôngchỉảnhhưởngxấuđếnsựchínhxáccủacácđộngtác,màcòncóthểlàmcácvậnđộngviênđánhrơicácdụngcụ,vũkhí,gâynguyhiểm,thậmchígâythươngtích.Magiêcacbonatcótácdụnghấpthụmồhôiđồngthờităngcườngđộmasátgiữabàntayvàcácdụngcụthểthao,giúpvậnđộngviêncó thểnắmchắcđượcdụngcụ,giúpchoviệc thựchiệncácđộng tácchuẩnxáchơn.

Ngoài ra với các vận động viên giàu kinh nghiệm, họ có thể lợi dụngkhoảnhkhắc"xoabột"làmgiảmbớttâmlýcăngthẳng;sắpxếplạitrìnhtựthựchiệnthaotác,ônlạicácyếulĩnh,chuẩnbịtốthơntâmlýthiđấuđểthựchiệncácthaotáctốtnhất.

Khôngchỉcácvậnđộngviênthiđấuđiềnkinhnhẹmàcácvậnđộngviêncửtạcũngcầnxoataybằngmagiêcacbonat.Vìvậytạicáccuộcthiđấuthểthaovàcửtạ,magiêcacbonatlàmộtloạivậtdụngđặcbiệtdùngchothiđấu.Chớnêncoithườngloạibộttrắngnày,chínhnhờnómàcácvậnđộngviêncóthểnângcaothànhtíchthiđấucủamình.

Từkhoá:Magiêcacbonat.

38.Vìsaotừmộtloạidungdịchmuốilạimọcracác"câykimloại"kỳlạ?

Cácbạnđã từng được thấy "cây kim loại"mọc ra từmột số dungdịchmuốitrongcácthínghiệmhoáhọcchưa?

Bạnhãylấymộtbìnhcầuthínghiệmđáybằng,chovàođódungdịchchìaxetat,khoảngnửadungtíchcủabình.Đậynắpbìnhbằngmộtnútcaosu.Dùngmộtsợidâyvảixuyênquanútcaosu.Cuốisợidâycóbuộcmộtdâykẽmnhỏ, chođầudâykẽmnhúngvàodungdịch chì axetat.Đểyêndungdịchsauvàibangày.Bạnsẽthấytrênđầudâykẽmxuấthiệnmột"câykimloại"sánglunglinh.

Vậy"câykimloại"nàytừđâumàra?Đólàdokhitanhúngdâykẽmvàodungdịchchìaxetat,giữadâykẽmvàdungdịchchìaxetatđãxảyraphảnứnghoáhọc.Kẽmlàkimloạihoạtđộnghơnchìnênkhikẽmtiếpxúcvớidungdịchchìaxetat,kẽmtừdâykẽmsẽđivàodungdịch,cònchìtừdungdịchsẽkếtđọngtrêndâykẽmởdạngchìkimloại.Điềunàytươngtựnhưchìvàkẽmđãthayđổichỗchonhautrêndâykẽmvàdungdịch,vàngườitagọiđâylàphảnứngtraođổi.Lượngchìbámtrênbềmặtcànglớndầnlênvàtạothành"câychì".

Loạiphảnứngtraođổinhưtrênđượcsửdụngkhárộngrãi.Vídụtrướcđâytrongquátrìnhluyệnđồngtheođườnglốiướt,ngườitadùngcáclásắtchovàodungdịchđồngsunfatvàxảyraphảnứngtraođổiđồngvàsắt,đồngsẽbịđẩyrakhỏidungdịch.Bằngcáchtươngtựngườitathuhồibạctừdungdịchđịnhhìnhtrongquátrìnhintrángphimảnh,cũngnhưdùngđồngđểđẩybạcrakhỏidungdịchbằngphảnứngtraođổi.

Nhưngkhôngphảibấtkỳkimloạinàocũngcóthểdùngphảnứngtraođổiđểđẩykimloạiđórakhỏidungdịch.Bạnthửdùngmộtdâybạcnhúngvàodungdịchđồngthìchodùbạncóđểkéodàihếtngàynàysangngàykhác,bạncũngkhôngthểnhậnđượcmột"câyđồng"nàotừquátrìnhnày.Bởivìchỉcókim loạihoạtđộnghơnmớiđẩyđượckim loại íthoạtđộnghơn rakhỏidungdịchmuối củakim loại đó, nếu làmngược lại thì sẽkhông thuđượckếtquả.Từcácvídụ tạo"câykimloại"đãnêu trên ta thấy:dokẽmhoạtđộnghơnchì,cònsắthoạtđộnghơnđồngnêntacóthểtiếnhànhphảnứngtraođổi.Nhờđóquamộtloạtphảnứnghoáhọctiếnhành,ngườitacóthểsắpxếpcáckimloạithànhdãyhoạtđộng:Nhôm,kẽm,sắt,đồng,bạc…vàchỉcó tuân thủ theodãyhoạtđộngnhưtrênmớicó thể thựchiệnđượcphảnứngtraođổi.

Từkhoá:Phảnứngtraođổi;Kimloạihoạtđộng.

39.Vìsaochấthútẩmlạicóthểthayđổimàu?

Đểgiữchokhôngkhíkhôráongườitadùngnhữngbiệnpháptrongđócóbiệnphápdùngchấthútẩm.Chấthútẩmlànhữngchấtcókhảnănghấpthụmạnh hơi nước trong không khí.NgườiTrungQuốc thời cổ đại biết cáchdùngvôisốngđểbảoquảndượcliệu,chèlànhữngsảnphẩmcầngiữởtrạngtháikhôráo,vìchúngdễhấpthụhơinướcvàsẽhưhỏngdohơiẩm.Ngày

nayởcácphòng thínghiệm,người tahaydùngaxit sunfuricđậmđặc làmchấthútẩm.

Dovôisốngvàaxitsunfuricđặccótácdụngănmònrấtmạnhnênphạmvisửdụngchúnglàmchấthútẩmbịhạnchế.Vídụkhicầnbảoquảnmộtmáychiếuphim,ngườitakhôngthểdùngvôisốnghoặcaxitsunfuricđểlàmchấthútẩm.Bởivìchỉcầnsơsuấtmộtchútlàmáychiếuphimcóthểbịaxitsunfuricvàvôisốngănmònvàsẽbịhưhỏng.Vìvậycầntìmmộtchấthútẩmvừakhôngcó tínhănmòn,vừakhôngđộc, lànhữngchấtở thể rắncótínhhútnướcmạnh.

Nếucólúcnàođó,bạnmởbaobìcủamộtmáychiếuphim,hoặctúiđựngdượcphẩm,máymócquý,bạnsẽthấybêntrongcónhữngtúinhỏbằngvảihoặcbằnggiấychứađầycáchạtchấthútẩm:đólàcáchạtsilicagel.

Người ta cho thủy tinh lỏng (có thành phần hoá học là natri silicat

Na2SiO3)tácdụngvớiaxitsẽtạothànhaxitsilicxic(H2SiO3),chosấykhôđểđuổinướctasẽnhậnđượccáchạtrắnđụcđólàsilicagel.Cáchạtsilicagelthườngcókích thướccỡhạtđậu tương.Đây lànhữnghạt rắncónhiều lỗnhỏ,diệntíchbềmặtchungcủacáclỗnhỏkhálớnnêncótácdụnghútnướcmạnh.Silicagelcókhảnănghútlượngnướcđếngần40%khốilượngchung.Dùngsilicagellàmchấthútẩmcónhiềuưuđiểm:khôngmùivị,khôngđộc,khôngcótácdụngănmòn.Mộtđặcđiểmquýgiánữacủasilicagellàsaukhiđãhấpphụnonướcchỉcầnđemsấyở120°Choặcđemphơinắnglàcóthểlạisửdụngđể làmchấthútẩm.Trongquá trìnhchế tạosilicagelnếuđemngâmcáchạtsilicagelvàodungdịchmuốicobanclorua,tacóthểthuđượccáchạtsilicagelcómàu.Khihạtsilicagelcómàuxanh làcáchạtsilicagelchưa hút nước, có thể dùng chúng làm chất hút ẩm.Khi hạt silicagel hútnướcđếnmứcđộnàođóthìchúngsẽbiếnthànhmàuđỏ,báohiệusilicagelđãhútnhiềunướccầnphảiđemsấy,phơikhôcáchạt lạicómàuxanhthìmới có thể dùng làmchất hút ẩmđược.Nguyêndo là khi coban cloruaởtrạng thái không nước (trạng thái khan) sẽ cómàu xanh. Sau khi hấp thụnước,cobancloruasẽtrởthànhtrạngtháikếttinhvớicácphântửnướccómàuđỏ.Saukhisấyởnhiệtđộcao,nướckếttinhtrongtinhthểcobancloruasẽbịbayhơihếtvàtrởlạicobancloruakhanvàlạicómàuxanh.Nhưvậynhìnvàomàucủasilicagelmàngười tabiết liệucó thểdùngsilicagel làmchấthútẩmđượckhông.Điềuđóquảlàtiệnlợi.

Từkhoá:Chấthútẩm;Silicagel.

40.Vìsaoloạibộtdậplửakhôlạicóhiệuquảtốthơnbọtdậplửa?

Bộtdậplửakhôcóthànhphầnchínhgồm:Natrihyđrocacbonat,bộtthạchanh,bộttan,bộtđáphấn…Đâylàloạivậtliệudậptắtlửatốthơnloạibọtdậplửa(dạngbongbóngnước)làloạivậtliệukhôngdùngđểdậptắtlửacácđámcháydodầu,xănggâynên.

Mọingườiđềubiếtbọtdập lửa lànhữngbongbóngnướcchứađầykhícacbonic.Khibọtdậplửagặplửasẽvỡralàmtrùmlênđámcháymộtbầukhí cacbonic, tách đám cháy khỏi không khí và do đó dập tắt được lửa.Nhưngvớicácđámcháydoxăngdầuvàkhícháygâyrathìdotốcđộlantràncủadầu,xăng,khírấtnhanhnênbọtdậplửakhôngkịpbaotrùmđámcháybằngbầukhícacbonic.

Quaviệcnghiêncứuquátrìnhcháy,ngườita tìmthấyrằngkhicácchấtkhícháykhôngđơngiảnlàquátrìnhoxyhoácácchấtnhưbìnhthường.Ởđâylàphảnứngdâychuyềnxảyragiữacácgốctựdo,mộtkhiphảnứngđãxảyrathìnhưtuyếttan,núilởthậmchígâynêncácvụnổlớn.Hãylấysựcháycủakhíhyđro làmvídụ.Khíhyđro làmột loạikhí rấtnhẹ.Dưới tácdụngnhiệt độ cao, phân tửhyđrodễdàng tạo thànhcácgốc tựdodo cácnguyêntửhyđrotạonên,ngườitagọiđólàgốchyđrotựdo.Cácgốchyđrotựdosẽtiếptụctácdụngvớioxycủakhôngkhísinhracácgốchyđroxyltựdo(OH);cácgốchyđroxyltựdolạitiếptụctácdụngvớihyđrođểtạoracácgốchyđroxyltựdomớivàcácgốchyđroxyllại tiếptụccácphảnứngnhưtrên...Quátrìnhphảnứngtrênlạitiếptụcdiễnravàngoàiviệctạocácphântửnướclạitiếptụctạocàngnhiềucácgốctựdo.Dođókhiquátrìnhcháyđãbắtđầu thìcũnggiốngnhưviệc tạo racácquảcầubằng tuyết,quảcầusẽngàycàng lớnvà làmcháyhết toànbộkhíhyđro.Ngàynayngười tabiếtrằngngoàidầu,khí,thìsựcháycủagiấy,gỗ,sợi,chấtdẻo,caosu…đềuxảyra theo kiểu phản ứng của gốc tự do.Chất dập lửa phải có năng lực "bắtnhanh"cácgốctựdo,côlậpchúng,giảmnănglượngcủagốctựdo.

Từcáclýluậnnêutrên,chúngtacóthểvạchrabíquyếtdậplửacủacácloạibộtdậplửakhô.Khibộtdậplửakhôgặplửa,bộtnatrihyđrocacbonatnhanhchóngbịphângiảitạoracacbonđioxitvàbộtnatricacbonatbền.Đâylàmộtquá trình thunhiệtnênsẽ làmgiảmcườngđộcủađámcháy.Đồngthờicáchạtrắnnatricacbonatbềnđượctạorasẽvachạmvớicácgốctựdo,nănglượngcủacácgốctựdosẽbịcáchạtchấtrắnbền(bộtnatricacbonat)hấpthụ,kếtquảlàcácgốctựdosẽbiếnthànhcácphântửbền,dođóđámcháydữdộisẽdầndầnbịdậptắt.Cáchạtchấtrắnbềnsẽnhưcác"dũngsĩ"bắtlấycácgốctựdo,ngăncảnphảnứngdâychuyềnvốnnhưtuyếttan,núilởvàđạtđượchiệuquảdậptắtlửa.

Từkhoá:Gốctựdo;Bộtdậplửakhô.

41.Vìsaohoáchấtdiệtcỏlạidiệtđượccỏdại?

Ởthônquê,nếuchỉdựavàosứcngườiđểtrừcỏthìđólàviệchếtsứcgiankhổ.Sovớicâylươngthựcthìcỏdạicósứcsốngmạnhhơnnhiều,khôngdễmàtrừdiệtđược.Khidùngbừacỏ,nếukhôngcẩnthậncóthểgâytổnhạichocâylúa.Ngoàiratốcđộsinhtrưởngcủacỏdạirấtlớn,trongkhiđóthìtừkhigieohạtlúađếnkhithuhoạchmùamàng,ngườinôngdânbuộcphảitìmcáchhạnchếcỏdại,mongthuhoạchđượctốthơn,đólàviệclàmkhôngdễ.

Nếudùnghoáchấtdiệtcỏthìtìnhhìnhcóthểkhácđi.Vídụnếuchohợpchất propanil (tên hoá học là diclo propianyl anilit, viết tắt làDCPA)vàoruộnglúanước,thìcóthểdiệtđượccácloạicỏdạitrongruộnglúanhư:lúama,trạchtả,cỏvoi,cỏtailừavàcácloạicỏtạpkhác…màkhônggâyhạicholúa.Nếuphunvàoruộnglúa,bông,vườnrauloạithuốcchứaestediệtcỏthìcácmầmcỏdạisẽkhôngmọclênđược.Nhờsựpháttriểncủakhoahọc,cácnhàhoáhọcđãnghiêncứuchếtạođượcnhiềuloạithuốcdiệtcỏdạicóhiệu quả cao, lại ít có tác dụngphụ có hại.Các loại thuốc diệt cỏ này đãđượcsửdụngrộngrãichocácloạiruộngkhô,ruộngnước,vườnrauxanh,vườntráicây.

Thuốcdiệtcỏhoáhọccóthểdiệtđượccỏdocóthểcócáctácdụng:Tácdụngứcchếquátrìnhhôhấpcủacỏdại,cắtđứtcácquátrìnhsinhlýcủacỏdại,khiếncỏdạibịchếtngạt;chấtdiệtcỏcóthểứcchếquátrìnhquanghợp,ngăncảnsựhìnhthànhchấtdinhdưỡnglàmquátrìnhtraođổichấtcủacỏdạibịđìnhtrệ,dođóhạnchếsựsinhtrưởngcủacỏdại.Chấtdiệtcỏdạicóthểpháhoạiđườngdẫn các chất hữucơ cũngnhưdẫnnước trongcỏdại,ngăncảnsựlưuthôngbìnhthườngtrongcỏdại,làmbộphậnphíatrêncủacỏdạikhôngnhậnđượcnước,bộphậnphíadướikhôngnhậnđượccácchấtdinhdưỡng,làmchocỏdạibị"chếtkhát","chếtđói".

Dựavào tínhnăngdiệt cỏngười ta chia thuốcdiệt cỏ làmhai loại lớn:Mộtloạicó"tínhdiệtsạch"như5-clopheonolatnatri,hoáchấtlàmrụnglá.Cácloạithuốcdiệtcỏnàycóthểdiệthếtcácloạicỏdại,thíchhợpchoviệcdiệtcỏ trướckhigieo trồng.Một loại thuốcdiệtcỏkháccó tínhchọn lọc:Vớiloạithuốcdiệtcỏnàycóthểcótácdụngdiệtchọnlọcmộtloạithựcvậtnày(cỏdại)nhưnglạiantoàncholoạithựcvậtkhác(loạicâytrồng).Nhưloạithuốcpropanilcóthểdiệtlúamavànhiềuloạicỏdạinhưnglạiantoàn

chocâylúanước.Ngoàiracácphươngthứcsửdụngthuốcdiệtcỏcũngkhácnhau:Cóloạidùngđểdiệtcácloạicỏđãtrưởngthành,cóloạichuyêndùngđểdiệtcácmầm,hạtgiốngcỏdại,chủyếuđểdiệtcỏdạiởdạngmầmnon.Vìvậy trướckhidùng thuốcdiệtcỏcầnxemxétcácnhân tốdiệtcỏ,điềukiệnsửdụngmàchọnlọcthuốcdiệtcỏdạithíchhợpchomùamàng.

Từkhoá:Thuốcdiệtcỏ.

42.Vìsaogọichấtxúctáclàhònđáchỉravàngcủacôngnghiệphoáhọc?

Chấtxúctáclànhữngchấtcóthểlàmthayđổivậntốccủaphảnứnghoáhọc,nhưngchấtxúctáclạikhônghềthayđổigì(vềchấtcũngnhưlượng)saukhiphảnứnghoáhọcđãxảyra.

Chấtxúctáccóvai tròquantrọngtrongcôngnghiệphoáhọc.Chấtxúctáccóthểtăngtốcđộphảnứnghoáhọclênnhiềulần,hàngchụclần,hàngtrăm lần, nên rút ngắn được thời gian, tăng cao hiệu suất sản xuất.Ví dụtrongcácnhàmáysảnxuấtphânđạmngườitathườngdùngsắtlàmchấtxúctácđểtăngvậntốcphảnứnggiữanitơvàhyđroquatácdụngxúctácbềmặt,nhờđónitơvàhyđro tronghỗnhợpdễ tạo thành amoniac.Nếukhông cóchấtxúctácthìtrongcùngđiềukiệnnhiệtđộvàápsuất,phảnứngtổnghợpamoniac sẽ xảy ra với tốc độ rất chậm, không thể tiến hành sản xuất vớilượnglớn.

Chấtxúctáccòncókhảnăngchọnlịchtrìnhchophảnứnghoáhọc.Chấtxúc tác có thể giúp chọn các bước phản ứng phù hợp với con đườngmàngườitađãthiếtkế,phảnứngsẽxảyratheoconđườngthuậnlợinhấtchoquátrìnhsảnxuất.Vídụkhidùngrượuetyliclàmnguyênliệuthìtuỳthuộcviệcchọnchấtxúctácvàđiềukiệnphảnứngmàtacóthểnhậnđượccácsảnphẩmphảnứngkhácnhau.Nếuchọnbạclàmchấtxúctácvàđưanhiệtđộlênđến550°C,rượuetylicsẽbiếnthànhaxetalđehyd;nếudùngnhômoxitlàmxúctácvàởnhiệtđộ350°Ctasẽnhậnđượcetylen;nếudùnghỗnhợpkẽmoxitvàcrom(III)oxit làmchấtxúctácvàởnhiệtđộ450°Ctasẽthuđượcbutylen;nếudùngaxitsunfuricđặclàmxúctácvàgiữnhiệtđộ130-140°Ctasẽcóeteetylic.Từđócóthểthấychấtxúctáccóvaitròrấttolớntrongsảnxuấtcôngnghiệphoáhọc,vàquảlà"hònđáchỉvàng"trongngànhcôngnghiệpnày.

Chấtxúctácquảđãmởrộngcánhcửachosảnxuấthoáhọc.Trongkhông

khíởthànhthịthườngbịônhiễmdokhíthảicủaôtô,thànhphầnkhícóhạitrongkhíthảichủyếulànitơoxit,monoxitcacbonvàhyđrocacbonthừa…Ngàynaycácnhàkhoahọcđãtìmđượcchấtxúctácchếtạothànhthiếtbịxúctácnốivàoốngxảkhíthảicủaôtô.Khikhíxảôtôquathiếtbịxúctácsẽđượcxử lý,cácchấtcháycòndư thừasẽbịoxyhoábiến thànhcacbonđioxitvànước;nitơoxitbiếnthànhkhínitơ.Cònnhưvớicácvếtmáu,vếtmồhôilàmhoenốquầnáođểlâusẽrấtkhógiặtsạch.Nếuthêmvàobộtgiặtmột loạimen thìcácvếtmáu,vếtmồhôibám lênvải,khôngcầnphảivòmạnh,cũngtựphângiảivàtựhoàtanvàonước.Loạimenthêmvàobộtgiặtchínhlàchấtxúctácsinhhọc.

Trong tựnhiêncónhiều loạimensinhhọccó thểdùngnăng lượngMặtTrờiphângiảinướcthànhhyđrovàoxy;biếncacbonđioxitvànướctrongkhông khí thành các hợp chất chứa nước và cacbon. Hyđro chính là mộttrongcácnguồnnănglượngsạchcóhiệusuấtcao.MànănglượngMặtTrờivànướclànguồncóthểlàvôtận,nênnếucóthểdùngchấtxúctácđểbiếnnướcthànhnhiênliệuhyđro,hoặcbiếnnướcvàcacbonđioxitthànhthứcăngiasúc,thậmchíthànhthựcphẩmcaocấpquảlàmộtđiềukhótưởngtượnghếthiệuquả.Nếucóthểdùngchấtxúctácsinhhọclàmđượcviệcđóthìnósẽđemlạicholoàingườinhiềulợiíchtolớn.

Từkhoá:Chấtxúctác;Chấtxúctácsinhhọc;Côngnghiệphoáhọc.

43.Vìsaocầnphảinghiêncứukỹthuậtluyệnkimtrongkhônggianvũtrụ?

Đềcậpđếnkỹ thuật luyệnkimtrongkhônggianvũ trụchắccácbạnsẽkhôngkhỏingỡngàngvì loàingườicònchưabắtđầunghiêncứukỹthuậtđó.Nóiđếnkỹthuậtluyệnkimtrongkhônggianlàcácquátrìnhluyệnkimđượcthựchiệntrongcácphòngthínghiệmtrongcáccontàuvũtrụ.Nhữngquátrìnhluyệnkimnàykhôngthểthựchiệnđượctrongcácđiềukiệnởmặtđấtđểchếtạocácvậtliệukimloạiđặcbiệt.Tathửtưởngtượngtrongđiềukiệnkhônggianvũtrụtatiếnhànhquátrìnhluyệnkimởquymôlớn,khiđógiáthànhsảnphẩmsẽquácaovìvậycóthểlàmngườitanảnlòng.Thếtạisaocầnpháttriểnkỹthuậtluyệnkimtrongkhônggianvũtrụ?

Trước hết trong điều kiện không trọng lượng của không gian vũ trụ sẽtránhđượcảnhhưởngcủatrọnglượngkimloạiđếnquátrìnhluyệnkim.Từnăm1975,cácnhàduhànhvũtrụLiênXôtrướcđâyđãtiếnhànhcácnghiên

cứuluyệnkimlýthú.Họđãchọnhaikimloại:mộtkimloạicókhốilượngriêngnhỏ(2,702),điểmnóngchảythấp(660,4°C)lànhômvàmộtkimloạicó khối lượng riêng lớn (19,35) và điểm nóng chảy rất cao (3410°C) làvoframlàmđốitượngnghiêncứu.Vìhaikimloạicókhốilượngriêngkhácnhaurấtlớnnêntrongđiềukiệnởmặtđấtnhômsẽnổilêntrênmặtcủakimloạivonframnóngchảynhưdầunổi lênmặtnước.Vìvậy trongđiềukiệntrên mặt đất người ta không thể chế tạo được hợp kim giữa nhôm vàvonfram.Thếnhưngtrongđiềukiệntrênkhônggianvũtrụthìnhômsẽhoàtanvàovonframnhưdấmhoàtanvàonướcvàngườitasẽchếtạođượchợpkimnhôm-vonframlýtưởng.

Ngoài ra, trong không gian vũ trụ người ta có thể tránh được các ảnhhưởngcủacácloạitạpchất(khôngkhí,bụibẩn)đốivớiquátrìnhluyệnkim.Cácloạivậtliệucótínhnăngcaocầnphảiđượcchếtạotrongđiềukiệnchânkhôngcao.Trongđiềukiệnởmặtđất,việctạođượcđiềukiệnchânkhôngcaochoquátrìnhluyệnkimlàviệchếtsứckhókhăn.Còntrongđiềukiệncủakhônggianvũtrụthìviệctiếpcậnvớiđiềukiệnđólàquádễdàng,vìtrongkhônggianvũtrụhầunhưtuyệtđốikhôngcókhôngkhí.Trongđiềukiện không có trọng lượng trong không gian vũ trụ, người ta có thể dùngphươngpháp luyệnkiểuhuyềnphùmàkhông cầnnồi nấu, lò nung, tránhđượcsựnhiễmbẩncủasảnphẩmdocáckhícụdùngđểtiếnhànhchếtạo,nhờđómàsảnphẩmchếtạođượcsẽcóđộtinhkhiếtrấtcao.

Ngoàiratrongkhônggianvũtrụcóthểcónhữngnơirấtgiàucácnguyêntốmàởtrênmặtđấtrấthiếmnhưniken,triti….VídụsaoHoảvàsaoMộccó nhiều tiểu hành tinh có những vật thể có chứa lượng lớn niken và sắt.Người ta có thể dùng phương tiện tên lửa để chuyển các vật liệu đó đếnkhônggianthíchhợp,sauđótiếnhànhchếtạocácvậtliệucầnthiết.ThậmchícóthểdùngnguồnnănglượngMặtTrờichiếuđếncáctiểuhànhtinhđểtiến hành chế tạo, sau đó chuyển các vật liệu đã chế tạo về các quỹ đạoquanhTráiĐất,rồivậnchuyểnvềTráiĐất.

Ởnhiềunướcngười tađã thử tiếnhànhnghiêncứuquá trình luyệnkimtrongkhônggianvũ trụnhưđặtcác thiếtbị trongcácvệ tinhnhân tạođểnghiêncứuquátrìnhkếttinhkimloạitrongđiềukiệnkhônggianvũtrụ.CóthểtinrằngtrongthếkỷXXIloàingườisẽtậptrungnhiềunhânlực,vậtlựcđểnghiên cứuquá trình luyệnkim trongvũ trụvà chắc sẽ thunhậnđượcnhiềuloạivậtliệumớitừcácquátrìnhđó.

Từkhoá:Luyệnkimtrongkhônggian;Vậtliệukimloại.

44.Vìsaothéplạicóthểcắtgọtđượcthép?Trong các nhàmáy, công xưởng người ta thường cần phải cắt gọt, gia

côngcácvật liệucứng.Cácdụngcụđểcắtgọt thườngcũngđượcchế tácbằngthép.Cóđiềuđánglưuýlàcácdụngcụcắtgọtđượcchếtạobằngthéplạicóthểcắtthépnhưcắtbùn;nhờđóngườitacóthểcắtgọtđểchếtáccáclinhkiệncầnthiếtbằngvậtliệuthép.

Trôngbềngoàithìhailoạithéprấtgiốngnhau,thếtạisaodùngcácdaobằngthéplạicắtgọtđượcthép?

Trongthựctếthìcósựkhácnhaugiữahailoạithép.Loạithépđểchếtáccácdaocắtgọt thườngcóđộcứngcaohơn loại thépmàngười ta cầngiacông.Nói chung loại thép để chế tác các dụng cụ cắt gọt thường có hàmlượngcacboncaohơnthép thường(khoảng0,6-1,4%).Ngoàiranhờquátrìnhnhiệtluyệncũnglàmtăngđộcứngcủathép,làmthépkhóbịmàimòn.Nhưngkhidaocắtlàmviệcởchếđộcao,dolựcmasátsẽlàmnhiệtđộtăngcao,nênchodùthépcóhàmlượngcacboncaocũngkhôngđủcứngđểlàmviệcbìnhthường.Vìvậykhicầncắtgọtvớitốcđộcaongườitaphảidùngcácdaocắtchếtạobằngthépchịuđượctốcđộcắtgọtlớn(thườngđượcgọilà thép gió). Thép gió là loại thép hợp kim có thành phần chính là sắt,vonfram,crom,vanađi…loạihợpkimnàyởnhiệtđộcao(nhỏhơn600°C)vẫn rất cứng. Thế nhưng khi cần làm việc ở nhiệt độ cao hơn (lớn hơn600°C),dụngcụchếtácbằngthépgiócũngkhôngcònthíchhợpnữa.Trongtrườnghợpnày,ngườitaphảisửdụngcáchợpkimcứngđểchếtácdaocắt.Thông thường thì hợp kim cứng có thành phần chính là coban, vonfram,cromvàcacbon.Thựcsựthìhợpkimcứngđãkhôngcònlàthépnữa,bởivìhàmlượngsắttronghợpkimcứngrấtthấp.Đốivớihợpkimcứngthìsắtlàtạpchấtvôdụng.

Ngoàiviệcsửdụngcácnguyêntốhợpkimđểthayđổitínhnăngcủathép,ngườitacòndùngbiệnphápnhiệtluyện.Biệnphápnhiệtluyệnchủyếulàcóthểđưathépđếnmộtnhiệtđộxácđịnhrồilàmnguộivớicáctốcđộlàmlạnhkhácnhau,vídụcóthểlàmlạnhnhanhbằngnướchoặcdầu,hoặclàmlạnhchậmbằngkhôngkhí.Khithéplàmlạnhnhanhthìsẽcứng,cườngđộcủathépsẽlớn.Tráilạikhilàmlạnhchậmthìthépsẽmềm,cườngđộthépsẽ thấp, nhưng thép lại có tính dẻo, tính bền tốt.Vì vậy tuỳ theo yêu cầungườitacóthểchọnchếđộnhiệtluyệnkhácnhaunhưtôi,thườnghoá,ram,ủ…

Vídụkhixửlýbằngphươngpháptôisẽlàmchothépcóđộcứngrấtcao.Cònkhidùngbiệnphápủsẽlàmthépdễcắtgọt.Vớicácloạithépđặctrưngngườitaphảidùngcácchếđộnhiệtluyệnthíchhợp.

Từkhoá:Thép;Nhiệtluyện.

45.Vìsaocầnthêmcácnguyêntốđấthiếmvàogangthép?

Trongbảngtuầnhoàncácnguyêntốhoáhọc,thôngthườngmỗinguyêntốhoá học chiếm vị trí 1 ô.Nhưng trong bảng tuần hoàn có hai ngoại lệ lànhómcácnguyêntốlantanoitvàactinoit,hainhómnguyêntốnàymỗinhómcó15nguyêntốvàcácnguyêntốcủamỗinhómđượcxếpvàomộtô.Nhómlantanoitlàmộtnhóm15nguyêntốbaogồmcácnguyêntố:lantan(La);ceri(Ce);praseodim(Pr);neodim(Nd);prometi(Pm);samari(Sm);europi(Eu);gadoleni (Gd); terbi (Tb); dysprosi (Dy); homi (Ho); erbi (Er); tuli (Tm);yterbi(Yb);lutexi(Lu).Nhóm15nguyêntốnàythườngđượcgọilànhómcácnguyêntốđấthiếm.Cácnguyêntốđấthiếmcóđặcđiểmlàcócấutạonguyêntửvàtínhchấthoáhọcrấtgiốngnhaunêncácnguyêntốnàycũng

tập hợp trong cùng một loại khoáng vật. Ngoài ra còn có hai nguyên tốscanđivàitricũnghaycùngcácnguyêntốđấthiếmởtrongcùngmộtloạikhoángvật, nênhai nguyên tốnày chodùở2vị trí riêngbiệt trongbảngtuầnhoàn,nhưngchúngcũngđượcxếpvàohọnguyêntốđấthiếm.

Cácnguyêntốđấthiếmđượcpháthiệntừrấtsớm(1794)thếnhưngchúngđãngủyêntrongsuốt150nămsauđó,vì trongsuốt thờigianđóngười tachưatìmthấyđượccôngdụngcủacácnguyêntốđấthiếm.Mãiđếnthờikỳđại chiến thế giới thứ hai, khi người ta đưa đượcnguyên tố đất hiếmvàothànhphầngangthép,bấygiờnguyêntốđấthiếmmớibắtđầuđượcsửdụngvàocácmụcđíchthựctiễn.

Ngàynayphạmvi sửdụngcácnguyên tốđấthiếmngàycàng rộng rãi.Thựcsựthìởđâycácnguyêntốđấthiếmđãtìmđượcchỗpháthuycácmặttốt, đã cải thiện được nhiều tính năng của gang thép, nên người ta xemnguyêntốđấthiếmnhưlà"sinhtố"chogangthép.

Khiđưanguyêntốđấthiếmvàogangxámsẽlàmtăngtínhchịumàimòn,nângcaođộbền,cótínhchịumỏitốt,cóthểdùngthaythếthéptrongchếtạocơkhí.Loạigangxámđểđúccótínhchịuđượcaxit,vốncónhiềulỗxốp,nênkhichế tạocó thểchonhiềuphếphẩm.Khi thêmnguyên tốđấthiếmvàogangđúccóthểloạibỏcáclỗxốp,nênphếphẩmtrongkhisảnxuấtsẽgiảm, tính chịu axit cũng tăng gấp bội. Loại thép cacbon có hàm lượngphotphocaoởnhiệtđộthấpcóđộgiãnnởlớn;khithêmnguyêntốđấthiếmthì sự giãn nởở nhiệt độ thấp sẽ bị loại bỏ, bấygiờ photpho lại tăng caođượccườngđộcũngnhưtínhchịuănmòncủathép.Thépxâydựngcườngđộsiêucaovốnrấtkhóhàn;khithêmcácnguyêntốđấthiếm,việchànthépsẽthựchiệnđượcdễhơn.Thépchếtạoviênbivàthépcôngcụcóđộcứngvàcườngđộcaonhưng tínhdẻovà tínhbền thấp;khi thêmnguyên tốđấthiếmcóthểnângcaođượchaitínhnăngnêutrêncủathép,thờigiansửdụngđược kéo dài. Thép không gỉ ở nhiệt độ cao vốn khó gia công, khi thêmnguyêntốđấthiếmvàothép,khôngchỉlàmchoviệcgiacôngthéptrởnêndễhơnmàcànglàmtăngtínhchốngoxyhoácủathépởnhiệtđộcaocàngđượctăngcường.

Vìsaocácnguyêntốđấthiếmlạicótácdụng"thầnkỳ"nhưvậy?Đólàvìcácnguyêntốđấthiếmcótácdụngloạibỏlưuhuỳnh,oxyvànitơcốđịnhtrongthép,tácdụngcóhạicủatạpchấttrongthépgiảmđirấtnhiều.

Mặtkhác,nguyêntốđấthiếmtrongthépsẽlàmthayđổicáchìnhtháitồntạicủacácnguyêntốphikim,cácnguyêntốphikimsẽởdạngcáchạtcầunhỏ phân bố đều trong thép, làm giảm tác hại của tạp chất đối với thép.Ngoàiracácnguyêntốđấthiếmcóthểtạothànhhợpkimvớinguyêntốcó

trongthép,nhờđócảithiệnđượctínhnăngcủathép.

ỞTrungQuốccónguồnnguyêntốđấthiếmkháphongphú,nênviệctiếnhànhcácnghiêncứuvềnguyêntốđấthiếmlàviệclàmhếtsứcquantrọngvàcấpthiết.

Từkhoá:Nguyêntốđấthiếm.

46.Vìsaotitanđượcxemlà"kimloạicủahàngkhôngvũtrụ"?

Việcdùngkim loại titan trong chế tạomáybayđượcbắt đầu từnhữngnăm50củathếkỷXX.Khinềncôngnghiệphàngkhôngvàhàngkhôngvũtrụcàngpháttriểnthìphạmvisửdụngcủatitanngàycàngmởrộngnêntitanđượccácchuyêngiađánhgiálà"kimloạicủahàngkhôngvũtrụ".

Vìsaokimloạititanlạicótínhnăngđặcbiệtnhưvậy?

Trướchếttitanvàhợpkimtitanrấtbềnmàlạicứng,độcứngcủahợpkimtitanvàkimloạititancóthểsánhvớithép,vìvậytitanvàhợpkimtitancócườngđộvàđộbềnưuviệtsovớinhiềuhợpkimkhác,làvậtliệucócườngđộlớnlýtưởng.

Hai là titan có tỷ trọng bé, thuộc loại kim loại nhẹ.Nếu dùng hợp kimtitanđểthaythếvậtliệuchếtạomáybaythìcóthểgiảmkhoảng40%khốilượngcủamáybay.Đâylàmộtđiểmưuviệtkháccủatitan.

Ngoài raởnhiệtđộ thường titan làkim loại rấtbền, titankhôngbị axithoặckiềmmạnhănmòn, làmộtkim loạichịuănmòn tốtnhất.Vídụkhiđemtitanngâmvàocườngthủycũngkhônghềgì.Sovớithépkhônggỉthìhợpkimtitancòncótínhchịuănmòntốthơn.

Titanvàhợpkimtitancòncómộttínhnăngđặcbiệtlàchốngđượcsựănmòndokhehở.Chúngtabiếtrằngcáckimloạicũngnhưcácphikim,khigiữahaimặttiếpxúccókhehởdầndầnsẽbịănmònthậmchíbịruỗngnátvà làmhưhỏng toànbộcảmột thiếtbị.Nếudùng titanhoặchợpkimcủatitanđểchếtạothiếtbịthìsẽtránhđượcsựănmòndokhehở.Ngoàicácưuđiểmkểtrên, titanvàhợpkimtitancòncómộtưuđiểmrất lớnnữa,đólàtính bền nhiệt.Cho titan và hợp kim titan chịu tác dụng của nhiệt độ caotrongthờigiandài,sauđódùngkínhhiểnviđiệntửđểquansátcấutrúcnộitại,ngườita thấycáctổchứccủahợpkimvàkimloại titanrất ít thayđổi.Vớicácmáybayhiệnđạicóvậntốcgấpbalầntốcđộâmthanh,nhiệtđộmặtngoàicủathânmáybaycóthểlênđến500°C.Dokimloạititancónhiệtđộnóngchảyrấtcao(đến1725°C)nênnếudùngtitanđểchếtạothânmáybaythìsẽrấtthíchhợp.

Chínhvìtitancónhiềuđặcđiểmkỳlạnhưvậynêntitanđượcxemlà"kimloạichongànhhàngkhôngvũtrụ".

Từkhoá:Titan;Kimloạichohàngkhôngvũtrụ.

47.Vìsaocókimloạilạicókhảnăngghinhớ?

Ngườivàđộngvậtđềucókhảnăngghinhớnhấtđịnh, liệuvớicáckimloạivôtri,vôgiáclạicókhảnăngghinhớkhông?

Vàonăm1961,ởMỹcómộtnhânviênkỹthuậtđãlấytừkhomộtcuộndâyhợpkimniken-titan,anhtauốnthẳngsợidâythànhmộtthanhthẳng,sauđóđemđặtthanhniken-titangầnmộtlòlửa,anhtapháthiệnmộtsựkỳlạ:sợidâykimloạilạilấytrởlạidạngcongnhưcũ,nhưthểởdâykimloạicó"trínhớ"vậy.Anhcánbộkỹthuậthếtsứcthúvịvềpháthiệncủamình.Anhtalặplạithínghiệmnhiềulầnvàđềunhậnđượckếtquảnhưnhau.Saunàyngườitacònpháthiệnđượcnhiềuhợpkimkháccũngcó"trínhớ",vídụhợpkimcủacađimi,hợpkimcủađồng,nhôm,niken.

Vìsaocáchợpkimnàylạicó"khảnăngnhớ"nhưvậy?Khinghiêncứukỹhơnngườitatìmthấykhảnăng"ghinhớ"củahợpkimcóliênquanđếncấutạonộitạicủahợpkim.Nóichungởcácđiềukiệnkhácnhau,cácchấtởtrạngtháitinhthểsẽcócấutrúccótínhổnđịnhkhácnhau.Ởnhiệtđộtươngđốithấp,cáctinhthểcủahợpkimcócấutrúckhôngổnđịnh.Khităngnhiệtđộquámộtnhiệtđộxácđịnhnàođó,tinhthểsẽbiếnthànhdạngcấutrúcổnđịnh,nhiệtđộnàyđượcgọilànhiệtđộchuyểnbiếncấutrúc.Đólàlýdotạisaosợihợpkimniken-titanlạilấylạidạngcongbanđầukhităngnhiệtđộ.Vớisợihợpkimniken-titan,nếuđemchếtạothànhhìnhdángxácđịnh,sauđó tăngnhiệtđộđến150°Crồi lại làm lạnh,dùngngoại lực thayđổihìnhdạng của sợi dây, lúc này sợi dây đang ở trạng thái có cấu trúc tinh thểkhôngổnđịnh.Bâygiờnếuđemgianhiệtsợidâyđếnnhiệtđộchuyểnbiếncấutrúc(95°C)trởlên,hợpkimniken-titanlạiphụchồitrạngtháiổnđịnhbanđầu.Điềuđótươngtựnhưlàhợpkimniken-titancótrínhớvàđãphụchồiđượchìnhdạngbanđầu.Cácnhàkhoahọcgọiđólàhiệuứngghinhớhìnhdạng.

Ngày nay hiện tượng này đã được ứng dụng vàomục đích nghiên cứukhoahọctrongcôngtácthámkhông.VídụđểthuthậpcácsốliệuvềMặtTrăngcầnphảiphảnhồicáctưliệutừMặtTrăngvềTráiĐất.Muốnthếphảiđặt trênMặtTrăngmột anten códạngnhưmột cái ô lớn (antenparabon).LàmthếnàođưađượcmộtcáiôlớnnhưvậylênMặtTrăng?Cácnhàkhoahọcnghĩđếnnguyênlýdươngôdựavàocáchợpkim"cótrínhớ".Trướchếtngườitachếtạomộtcáiôlớnởnhiệtđộcaohơn40°C.SauđógấpcáiônàythànhmộthìnhdạngchiếmmộtthểtíchbéđểcóthểchovàocontàuvũtrụvàphónglênMặtTrăng.KhiantenđãlênđếnMặtTrăng,baođựngômởra,

cácsợidâyhợpkimsẽcaohơn95°Cvàantensẽphụchồinguyêntrạnghìnhparabonvốncótrướcđó.Đóquảlàđiềuhếtsứckỳdiệu.

Hợpkimcótrínhớngàycàngđượcứngdụngrộngrãihơn.Cáchệthốngtruyềndẫnáplựctrênmáybaytrướcđâyhaycóhiệntượngròrỉdầugâysựcố ở các đầu tiếp nối của các ống dẫn, gây ảnh hưởng xấu đến việc điềukhiểnmáybay.Ngườitađãdùnghợpkimcótrínhớchếtạocácđầunốicácốngdẫn,khôngchỉrấtbềnmàcònkhôngsợbịvađậpgâybiếndạng.Khicầnphụchồitrạngtháibanđầuchỉcầngianhiệtchútítlàcóthểthựchiệnđượcdễdàng.Khidùnghợpkimcótrínhớđểchếtạocácđầunốisẽtránhđượchiệntượngròrỉ,tránhđượcnhiềusựcốđángtiếc.Theothốngkê,trênốngphunkhícủamộtmáybaychiếnđấucóđếnhàngtrămnghìnđầuốngnối.

Ngườitacũngsửdụnghợpkimcótrínhớđểchếtạođinhtán.Trướckhisửdụngđinhtánngườitagiacôngđầutocủađinhtánthànhhìnhtrụthonnhưnhau,sauđóngườitachođinhvàolỗtrongđiềukiệnnhiệtđộthấp.Khităngcaonhẹnhiệtđộ,đầuđinhtánlạinởtonhưcũvàđượcgiữchặtvàolỗ.

Từkhoá:Hợpkimcótrínhớ;Sựhồiphụchìnhdạng.

48.Vìsaohợpkimnikenlạiđượcphátminhsớmhơnkimloạiniken?

Vàng,bạc,sắt,đồnglànhữngkimloạiquenthuộcvớichúngta.Từhơn2000nămtrước,nhândânlaođộngnhiềunướctrongđócóTrungQuốc,AiCập,ấnĐộ…đãdầndầnchếluyệnđượccáckimloạinày.Nhữnghợpkimcủa niken đã được phát minh khá sớm từ thời cổ đại ở Trung Quốc, thếnhưngkimloạinikenchỉđượcnhậnbiếtmộtthờigianrấtlâusaukhipháthiệnhợpkimniken.

Từhơn2000nămtrước,ởhuyệnĐườngLàng(thuộcmiềnHộiTrạchXảoGiangàynay) thuộc tỉnhVânNamTrungQuốc,người ta luyệnđượcmộtloạihợpkimđượcgọilà"đồngbạch"(đồngtrắng).Đâylàloạihợpkimcủađồngđượcchếluyệntừmộtloạiquặngđồngtrắngcóchứa6,14%niken.Khiloạihợpkimđồng-nikencóchứađến16%niken,hợpkimsẽcómàutrắngbạcrấtđẹp.Dođóhợpkimcótêngọilà"đồngbạch".

DođồngbạchđượcngườiTrungQuốcchếtácđầutiên,nênvàothờiđóngườiBaTư(thuộcmiềnTrungÁngàynay)gọiđólà"đáTrungQuốc".Sau

đó từ thế kỷXVI trở đi, ngườiChâuÂu nhiều lần đề cập đến đồng bạchTrungQuốc.Nhưvàonăm1735,mộtngườiPháplàDaudetđãviết:"Cóloạiđồng đặc biệt là đồng bạch, loại đồng rất đặc biệt này có lẽ ngoài TrungQuốckhôngcònnơinàocó".Vàothờibấygiờ,nhiềuquốcgiađãnhậpkhẩuđồng bạchTrungQuốc để đúc tiền.Nhiều người ở các nước đã bỏ nhiềucôngchếtạođồngbạchTrungQuốc.VàothếkỷXVIII,XIX,nướcAnhđãnhập khẩu đồng bạch; tiến hành nghiên cứu thành phần đồng bạch trongphòngthínghiệm.NềncôngnghiệpnướcPhổ(nướcĐứccổ)thậmchíđãđặtgiải thưởng để kích thích việc nghiên cứu đồng bạch.Các nhà luyện kimphươngTâyquanhiềucôngtrìnhthínghiệmnghiêncứuchếtạođồngbạch,đãgiúphọchếluyệnđượcmấyloạihợpkimcómàutrắngbạc,làloạihợpkimcủanikenkhôngchứabạc,họgọiđólà"bạcmới","bạcnướcĐức"và"bạcniken".CáchợpkimnàythựctếlàloạiđồngbạchTrungQuốc.

Hợpkimnikenđã rađời từ thờicổđại,nhưng loàingườichỉchế luyệnđượckimloạinikentừthờicậnđại.Vàonăm1751,nhàhoáhọcThụyĐiểnKronesteindđãchế tạokimloạiniken từ loạiquặngđakimtrongcóchứaasenvàniken.Ngàynay,mộtlượnglớnnikenđãđượcdùngđểchếtạohợpkim.Vídụkhiđưanikenvào thànhphầngang, thépsẽ làmcườngđộcủagangthépđượctănglênnhiều.Loạithépkhônggỉmàngườitathườngdùngchínhlàhợpkimcủasắt,nikenvàcrom.Vớihợpkimđồng-niken,khihàmlượngnikenđến46%đượcgọilà"bạchkimgiả”,vìhợpkimnàycónhiềutínhchấtgiốngbạchkim(platin).Hợpkimtitan-nikenlà"hợpkimcótrínhớ"nổi tiếng.Sovới thờicổđại thìchủngloạivàphạmviứngdụngcủahợpkimnikenđượcmởrộngrấtnhiều.

Từkhoá:Hợpkimniken;Niken;Đồngbạch.

49.Vìsaovànglạiđượcsửdụngtrongnhiềulĩnhvựckhoahọckỹthuật?

Vàngthuộcvươngquốccủacáckimloạiconcưng.Từxưađếnnay,vàngđượcdùngđúctiềnquý,đượcchếtácthànhcácđồnữtrangquýgiá.Trongconmắtcủamọingười,vàngđượcxemnhưminhchứngchosựgiàucó.

Vàngngoàiviệcđượcđánhgiá làquýhiếm,còncónhiều tínhchấthoáhọc,vậtlýđặcbiệtkhác.Vìvậyvàngđượcđưavàodựtrữcủaquốcgiavàdầndần tỏ ra có nhiều tác dụng to lớn trongnhiều lĩnh vực khoa học, kỹthuật.

Vànglàkimloạirấtdễkéosợi:1gvàngcóthểkéothànhsợidâymảnhdài đến 160 m, có thể dát thành lá mỏng có diện tích 9 m2 với độ dày1/50.000mm.Vớilávàngmỏngnàyngườitahầunhưcóthểnhìnxuyênquađược,nhưnglạicảnđượctiatửngoại.Vìvậylávàngmỏngđượcsửdụngtrong cácmặt nạ phòng hộ cho các phi công vũ trụ, làm vỏ bọc kín cácbuồngtrongcontàuvũtrụ,vànglámỏngphảnxạmạnhcáctiahồngngoại,nêndùngtrongcáctủsấybằngtiahồngngoạicũngnhưtrongcáctrangbịquânsựhiệnđại,nhưởcácmáyđodùngtiahồngngoại.

Nhưngườitathườngnói"vàngthật(thiệtvàng)khôngsợchilửa",nhiệtđộnóngchảycủavàngđến1061,43°C,nênvàngcóthểchịuđượcnhiệtđộcao.Vànglàkimloạicótínhbềnhoáhọc.Nóichungcácaxitvàkiềmkhôngcó tác dụng đối với vàng.Vì vậy nhiều loại trang thiết bị trongmáy bay,trongcáccontàuvũtrụ,cácvệtinhnhântạocầncócácbộđóng,ngắtđiệncótiếpxúctốt,cầncóđộdẫnđiệntincậy,khôngbịoxyhoáởnhiệtđộcao,người taphảichế tạobằngvànghayhợpkimcủavàng.Vàngvàhợpkimvàngcóđộbềnhoáhọccaonênđượcdùngđểchếtạođầukimphun,cácđầunốiởcácpintrongcáccontàuvũtrụ.Vàngvàcáchợpkimcủavàngcũngđượcdùngđểchếtạocáchợpkimcótrínhớ,vật liệusiêudẫnvàcáclinhkiện,đượcsửdụngrộngrãitrongcácmáyđiềutrịyhọc,côngnghiệpđiệntử,máytính,ngườimáy,tronghàngkhôngvũtrụvànhiềulĩnhvựckhoahọcmớikhác.

Từkhoá:Vàng.

50.Vìsaokimloạilạibiếnthànhthủytinhkimloại?

Tabiết rằng thủy tinhvàkimloại làhai loạivật liệukhácnhau.Nhưngngàyxưađãxuấthiệnmộttrạngtháimớicủakimloạiđólàtrạngtháithủytinhkimloại.Loạivật liệunày trôngbềngoàigiống thủy tinhnhưng thựcchấtlàkimloại,nênngườitagọilàthuỷtinhkimloại.

Thế thì thủy tinhkim loạiđượcchế tạonhư thếnào?Banđầungười tanungchảykimloại rồidùngphươngphápđặcbiệtphun thànhmù,sauđóphunvớitốcđộlớnlênmộttấmđồngởnhiệtđộthấpthànhmộtlớpkimloạimỏng, chỉ dày mấymicromet. Đó chính là lá thuỷ tinh kim loại. Về saungườitađãphátminhnhiềuphươngphápchếtạothuỷtinhkimloại.Dùngphươngphápnàyngườitacóthểchếtạocáctấmthuỷtinhkimloạihoặccácsợi thuỷ tinh kim loại. So với phươngpháp luyện kim thường thì phươngphápnàytiếtkiệmđượcnhiềucôngđoạnnhưđúcrót,tôi,kéo,làmnguội…nênquá trìnhsảnxuấtđơngiảnhơnrấtnhiều, tốcđộsảnxuấtnhanh, tiêuhaoítnguyênliệu,dođógiáthànhsảnxuấtrấtthấp.

Nóichungdokimloạitừtrạngtháinóngchảyđượclàmlạnhdầndầnđểtrởthànhtrạngtháirắn,thôngthườngsựsắpxếpcácnguyêntửởtrạngtháirắnhếtsứccótrậttựtheoquyluậtxácđịnh.Cònkhichếtạothủytinhkimloại,dotốcđộlàmlạnhrấtnhanh,sựsắpxếpcácnguyêntửtrongthuỷtinhkimloạikhôngtheoquytắcxácđịnhgiốngcấutrúccủathuỷtinh,nênngườitagọiđólàthuỷtinhkimloại.

Dosựsắpxếpcácnguyêntửtrongthuỷtinhkimloạihếtsứchỗnloạnnênsovớikimloạithôngthườngcónhiều"tínhcách"đặcbiệt.Nóichungởcáckimloại,vốncócấutrúctinhthểnênrấtdễbịănmòn.Cònởthuỷtinhkimloạidokhôngcócấu trúc tinh thểcó thể ítbịănmòn,nêncóphạmvi sửdụng lớn.Ngoài radocác thủy tinhkim loạigiốngnhưcácphikim làcóđiệntrởlớnnênchúngtrởthànhmộtloạivậtliệutốtđểchếtạocáckhícụđiện.Cácthủytinhkimloạirấtcứng,khảnăngchốngkéocănglớn.Vídụloạithủytinhkimloạitrêncơsởhợpkimsắt-nikencóthểcókhảnăngchịukéođến2450N/m2.

Thuỷ tinhkim loại là loạivật liệumới, là thànhphầnmới tronghọnhàthủytinh,cónhiềuứngdụngtrongcáclĩnhvựccôngnghiệphiệnđại.

Từkhoá:Thuỷtinhkimloại.

51.Thuỷtinhcóthểthaythếthéphaykhông?

Vàonăm1940,lầnđầutiênngườitanóiđếnmộtthuậtngữrấtmới"thépthủy tinh”.Thép thuỷ tinh, về thànhphầnkhông có liên quangì đến thépnhưnghếtsứcbềnchắc:một tấmthép thủytinhdày8mmcóthểkhôngbịđạnxuyênthủng.

Mọi người đều biết trong bê tông cốt thép, sợi thép là "xương" còn ximăng là "thịt".Thép thuỷ tinh cũng có tính chất tương tự:Người ta nungchảythuỷtinh,kéothànhsợimảnh.Sợithuỷtinhcótínhđànhồi,cóthểdệtthành lụa, thành vải.Người ta cuộn vải thuỷ tinh thành nhiều lớp, ép vớinhaurồixửlýbằngchấtdẻođãđốtnóngchảy.Nhờvậyngườitađãchếtạođượcloạivậtliệulấysợithuỷtinhlàm"xương"vàchấtdẻolàm"thịt".Loạivậtliệunàyđượcgọilàthủytinhđượcgiacốbằngchấtdẻo.

Vềđộbềncơhọc thì thép thủy tinhcó thểsánhngangvới thép,cònvềkhối lượng riêng thì thép thuỷ tinh chỉ bằng 1/4 thép. Thép thuỷ tinh lạikhôngdẫnđiện,rấtnhẹ,vềmặtnàythìthépkhôngsánhkịpthépthuỷtinh.

Thép thủy tinh là loại vật liệu công nghệ mới có thể dùng để chế tạokhung,thânxe,vỏcanô,toaxelửa,dùnglàmvậtliệuxâydựngvừanhẹlạivừabền.Mộtthânxeôtôconchỉnặnghơn150kg.Dùngthépthủytinhđểchếtạokhungxeđạpvừanhẹlạivừađẹp.Dùngthépthủytinhchếtạovỏtàuthuyềnvừanhẹ,lạikhôngbịmụcnát,sovớivỏtàuthuyềnchếtạobằnggỗthìcóthểchếtạothànhhìnhnguyênkhốimàkhôngcầnghépnối.Gặptrườnghợpthânxehoặcthânthuyềncóthủngmộtchỗnàođóchỉcầndùngkeodángỗbôiquanhlỗthủngrồidánmộtmiếngthuỷtinhlàcóthểtiếptụcđilại.

Ngàynayphạmvisửdụngcủathépthủytinhngàycàngđượcmởrộng.Trongquânsự,ngườitadùngthépthuỷtinhđểchếtạoxetăng,pháothuyềnnhẹ.Trong thểdục thể thaongười ta dùng thép thuỷ tinhđể sảnxuất gậynhảysào,làmcungbắntên.Trongsinhhoạthằngngày,ngườitadùngthépthủytinhđểchếtạođồđựngnước,bểtắmvừabềnvừađẹp.

Từkhoá:Thépthủytinh.

52.Vìsaotừđálạichếtạođượcthủytinh?Vàothờixaxưa,ởAiCậpcómộtđoànlữhànhđãdừnglạinghỉđêmở

một hẻm núi gần biển. Họ đốt lửa, nấu ăn, nhảymúa.Mấy ngày sau họchuẩnbịrờiđinơikhác,vàpháthiệntrongđámtrocómộtvảymàutrắngsánglấplánh.Họlấylàmlạvìcái"vảytrắng"đãtìmthấy.

Đólàmộtcâu"đố"mộtcâuđốmàphảiquahơnngànnămloàingườimớitìmthấylờigiải.Sựthựcđóchínhlàcácmẫuthuỷtinhmàloàingườichếtạođượcsớmnhất.

VìsaođoànlữhànhcổAiCậpnọquamấybuổiđốtlửanấucơm,sưởiấmđãchếtạođược"thuỷtinh"?Nguyêndolàởđâycónhiềuloạicátdođánúi

bịphonghoávàcátbãibiển.Bảnthâncátdùcómịnnhưngnếuchỉbịđốtnóngthìcũngkhôngnóngchảyđược.Thếnhưngkhicủicháysẽtạonêntrothancónatricacbonatcótínhkiềm,natricacbonatlạitácdụngvớicátmịn.Donhiệtđộcaokhiđốtcủimànatricacbonattácdụngđượcvớicátmịn,cátsẽnóngchảyvàsaukhiđểnguộisẽkếttinhtạonêncáchạtthuỷtinhtrongsuốt.

CácnhàkhảocổđãkhaiquậtthấyởtrongcácngôimộcổAiCậpcácđồtrangsứcchếtácbằngthuỷtinhthànhcácvòngđeocổcủacáccôgái.

Ngàynaynguyênliệuchủyếuđểchếtạothuỷtinhlàcátthạchanh,đávôivàtràngthạch(felspat).Trongđóthànhphầnchínhđểchếtạothuỷtinhlàcátthạchanhcóthànhphầnhoáhọclàsilicđioxit.

Thuỷtinhchếtạotừcátthạchanhcóchấtlượngrấttốt, trongsuốt,chịuđựngđượcaxit,cótínhbềncơhọccao.Khichếtạothủytinhngườitađemcát thạch anhvàđávôi nghiềnmịn thànhkhối đồngđều.Chovào lò, gianhiệt để hỗnhợpđượcnung chảy.Nhưng cát thạch anh có nhiệt độ nóngchảyrấtcaođếnhơn2000°C,nênquátrìnhsảnxuấtthủytinhđãgặpkhôngít khó khăn.Vì vậy trong khi sản xuất thủy tinh người ta phải dùng natricacbonatlàmphốiliệuđểhỗnhợpdễdàngchảylỏnghơn.Việcthêmnatricacbonatkhôngchỉnhằmgiảmthấpnhiệtđộnóngchảycủahỗnhợpmàcònlàmgiảmbớtđộkeodínhcủakhốichảy,làmchokhốichảysẽlinhđộnghơntronglònấuthuỷtinh.

Đểthoảmãncácnhucầutrongcuộcsống,cácxưởngsảnxuấtthủytinhsảnxuấtranhiềuloạichếphẩmthuỷtinhnhưkính,thuỷtinhkhôngvỡ,kínhnhiều lớp,kínhmờ,kínhcong, thủy tinhquanghọc,các loạibìnhđựng…Trongnhữngnămgầnđâyđãxuấthiệnnhiềuchếphẩmđượcchếtạobằngthủy tinhnhư: sợi thuỷ tinh, thuỷ tinh thépcùngnhiều loạichếphẩmmớikhác.

Từkhoá:Thuỷtinh;Thạchanh.

53.Vìsaokínhthuỷtinhchốngđạnlạichốngđượcđạn?

Theonhưtêngọi,thủytinhchốngđạnlàloạikínhthuỷtinhcókhảnăngchống đạn xuyên.Vì sao thuỷ tinh chống đạn lại có khả năng chống đạnxuyênthủng?

Thựcra thủy tinhchốngđạnkhôngphảichỉcó thànhphầnhoàn toàn làthủytinhmàlàmộtloạisảnphẩmphứchợpdothuỷtinh(hoặcthuỷtinhhữucơ)quagiacôngđặcbiệtvớichấtdẻomàthành.

Chúngtađềubiếtthủytinhcócácđặcđiểmsángbóng,trongsuốtvàcóđộcứngcaohơnnhiềukimloại.Thôngthườngchỉcókimcươngmớicắt,rạchđượcthuỷtinh.Thếnhưngcườngđộvàđộbềncủathuỷtinhlạithấp,chỉcầnvachạmnhỏlàthuỷtinhbịvỡ.Trongkhiđócónhiềuloạichấtdẻovừatrongsuốtlạivừabền,dẻo.Liệucóthểdùngcáchnàođóđểcóthểkếthợpđượchailoạivậtliệucótínhchấtlý,hoákhácnhauthànhmộtloạivậtliệubổsungchonhau,thànhloạivậtliệuphứchợpkếthợpđượccảhaiưu

điểm,loạibỏđượccácnhượcđiểmcủatừngloạivậtliệu?

VàođầuthếkỷXX,mộtcôngtythủytinhởnướcAnhđãnghiêncứuchếtạoloạikínhthuỷtinhnhiềulớp.Việcchếtácloạikínhnàylúcbấygiờthựchiệnbằngphươngpháp thủcông.Trướchếtngười taphếtvàobềmặt tấmkínhmộtlớpkeoxương,saukhiđểkhôlạitrángmộtlớpsơnmen,lạikẹpvàogiữahaiphiếnkínhmộtlớpxenluloza.Chobãrượuvào,cuốicùngchovàomáyéptay,épchặtlàđược.Kínhthuỷtinhnhiềulớpvừachếtạonhưtrênsẽtrongsuốt.Saukhikiểmtrangườitathấykhảnăngchốngrung,chịusóngxungkíchđềuvượtxathủytinhthường.Thếhệthuỷtinhchốngđạnantoànđãhìnhthànhnhưvậyđó.

Vìkínhthuỷtinhnhiềulớpcónhiềutínhnăngđángquýnhưvậy,nêntừkhimớixuấthiệnđãđượcmọingườihếtsứccổvũvàtándương.Tiếnthêmmộtbướcngườitanghĩđếnviệcdùngmộtlớpmỏngthépthuỷtinh,rồilạimộtchấtdẻochấtlượngcao,rồitiếptụcxếpchúngtừnglớpvớinhau,chếtạođượcmộtloạikínhthuỷtinhnhiềulớphoàntoànmới.Thànhphầncủathépthủytinhvàthủytinhthườnghoàntoàngiốngnhau,nhưngkhiquachếđộtôilửađặcbiệt,cáckhảnăngchốngrung,chịusóngxungkíchđềuđượctăngcaonhiềulần.Khiđemkínhthépthuỷtinhchếtạokínhthủytinhnhiềulớpsẽtạođượcchếphẩmhếtsứcrắnchắc,đạnbắnkhôngthủngnênđượcgọilàkínhchốngđạn.

Ngoàithuỷtinhthôngthườngngườitacũngdùngthủytinhhữucơđểchếtạokínhchốngđạn,và trongkínhnhiều lớpnàyđươngnhiên làkhôngcóthuỷtinhthường.Trongnhữngnămgầnđâycácnhàkhoahọcđãdùngnhômoxitlàmnguyênliệuđểchếtạomộtloạigốmhiệnđạitrongsuốt.Loạigốmnàychịuđượcnhiệtđộcao,chịuđượcsóngxungkích,nênđượcdùnglàmkínhcửasổchomáybaysiêuthanhvàkínhchốngđạnchoôtôcon.Ngàynaycácloạikínhthuỷtinhchốngđạnđượcxemlàkínhantoànsửdụngrộngrãitrongxequânsự,tronglĩnhvựchàngkhôngvũtrụ.

Từkhoá:Kínhchốngđạn;Vậtliệuphứchợp.

54.Thuỷtinhhữucơvàthuỷtinhthườngcógìkhácnhau?

Không ítngườicho rằng thủy tinhhữucơvà thủy tinh thường là"cùngmộthọ", thực rachúnghoàn toànkhácnhau.Nguyên liệuđểchế tạo thuỷtinhthườnglàsilicđioxit,cònnguyênliệuđểsảnxuấtthuỷtinhhữucơlà

xetonpropylic,aixtaxeticvàaxitsunfuric.Thuỷtinhhữucơcótênhoáhọclà polyacrilat. Đây làmột hợp chất cao phân tử tổng hợp, bề ngoài cũngtrongsuốtgiốngnhưthuỷtinh,nênngườitagọilàthủytinhhữucơ.

Khốilượngriêngcủathuỷtinhhữucơchỉbằngmộtnửathuỷtinhthường,lạikhôngdễvỡnhưthuỷtinhthường.Thuỷtinhhữucơcóđộtrongsuốtrấttốt,lạilàchấtdẻonhiệt,chỉcầngianhiệtlàcóthể"uốnnắn"thànhbấtkỳhìnhthểnào.

Phạmvisửdụngcủathủytinhhữucơrấtrộngrãi.

Vídụkhimáybayphảnlựcbayvàocácđámmâythườnggâyracácchấnđộngmạnh,nhiệtđộvàáp suất củacácdòngkhí thayđổigâynênnhữngtìnhhuốngkhólường.Ngườitaphảidùngthủytinhhữucơđểlàmcửasổ.Ởcácmáybaychiếnđấu,cáccửasổbằngthủytinhhữucơkhibịtrúngđạnchỉxuyên thànhmột lỗ, không tạo ra cácmảnh thủy tinh nhỏ có thể gây sátthương.

Vớithủytinhthường,vớiđộdày15cmsẽcómàuxanh,ngườitakhôngthểnhìnrõcácđồvậtqualớpthủytinhdàynhưvậy.Nhưngvớithủytinhhữucơ,ngườitacóthểnhìnrõcácvậtqualớpthuỷtinhhữucơdàyđến1m.Do thuỷ tinh hữu cơ độ trong suốt rất cao, ngay cả với tia tử ngoại, nênngườitathườngdùngthuỷtinhhữucơchếtạocácdụngcụquanghọc.

Thuỷtinhhữucơlạicómộttínhnănghếtsứckỳlạ:Mộtthanhthủytinhhữucơcóđộcongkhôngquá48°C,cáctiasángcóthểmentheothanhthủy

tinh giống như nước chảy trong đường ống. Tia sáng có thể chạy theo“đườngcong"quảlàđiềuthúvị!Lợidụngtínhchấtđặcbiệtđócủathuỷtinhhữucơ,ngườitadùngthuỷtinhhữucơlàmcácdâydẫnánhsáng,thủthuậtnàycótácdụngtolớntrongyhọc.

Thuỷtinhhữucơrấtđẹp,lạirấtbềncơhọc,bềnhoáhọccao.Nếuthêmvàothủytinhhữucơthuốcnhuộmmàu,thìtuỳtheoyêucầucóthểchếtạođượcthủytinhhữucơcónhiềumàukhácnhau.

Từkhoá:Thuỷtinhhữucơ.

55.Sợithuỷtinhdùngđểlàmgì?Thuỷtinhvốncótínhrấtgiòn.Thếnhưngkhiđemthuỷtinhgianhiệtrồi

kéothànhsợimảnhnhưsợitóc,thànhsợithuỷtinh,thìsợithủytinhhầunhưmấthếttínhchấtvốncócủamìnhvàtrởthànhmềmmạimàđộbềnchắchầunhưtươngđươngvớisợithépcócùngkíchthước.

Thếthìsợithủytinhcótácdụnggì?

Mộtdâycápbệnbằngsợithuỷtinhtobằngngóntaycóthểtreogiữđượcmộtchiếcxechởđầyhànghoá.Dosợithuỷtinhkhôngbịnướcbiểnănmòn,khôngbịgỉnênrấtthíchhợpđểlàmdâychãobuộcthuyền,dâykéothuyền.Dùngsợivảibệnthànhdâycáptuyrấtbềnnhưngdễbịcháykhigặpnhiệtđộcao.Dâycápbằngsợithuỷtinhchịuđượcnhiệtđộcaonêndùngcápbệnbằngsợithuỷtinhchocácnhânviêncứuhoảthìsẽrấtantoàn.

Ngườitacóthểdùngsợithủytinhdệtthànhvải.Vảithuỷtinhchịuđượcaxit,chịuđượckiềm,nênhếtsứcthuậntiệnlàmvảilọctrongcácnhàmáyhoáhọc.Vảithuỷtinhcóthểthayvảisợibông,vảigaiđểchếtạocácbaođựng hàng hoá, không ruỗng nát do ẩm, dùng rất bền lại tiết kiệm đượclượnglớnsợivải.Vảithuỷtinhcóthểdùngđểchếtạovảidántườngvừadễdán vào tường bằng keo dán, lại rất đẹp và không bị bẩn do bụi vôi quéttường.Khicần,chỉcầndùngvảilaulàsạchbong.

Sợithuỷtinhcótínhcáchđiện,chịuđượcnhiệtđộcao.Khikếthợpvớichấtdẻocóthểchếtạođượcvậtliệuphứchợp.Sợithuỷtinhlàthànhphầnchủyếutrongvậtliệunổitiếnglà"thuỷtinhthép".

Nếu saukhi làm thủy tinh chảy lỏng rồi dùngốngphunvới tốcđộ caohoặcốngphun lửaphun thànhsợivừanhỏ lạivừangắn,người tasẽnhậnđượcbôngthuỷtinh.Cóloạisợibôngthủytinhsiêunhỏđếnmứckhichập

200sợivớinhauchỉtạothànhmộtsợinhỏbằngsợitóc.Bôngthủytinhcókhảnănggiữnhiệt(bảoôn)siêuhạng.Mộttầngbảoônbằngbôngthủytinhdày3cmcókhảnăngbảoôntươngđươngvớikhảnăngbảoôncủamộtbứctườnggạchdày1m.Bôngthuỷtinhcũngcókhảnăngcáchâmrấttốt.Vìvậybôngthuỷtinhđượcsửdụnglàmvậtliệubảoôn,cáchnhiệt,cáchâm,chốngrungđộngchonhiềucôngtrìnhcôngnghiệp.

Dùngsợi thủytinhchếtạocácốngnộisoicóthểgiúpcácbácsĩcóthểquansáttrựctiếpsoidạdày,ruộtvàcáccơquannộitạngkhác.Cáctiasángxuấtpháttừmộtđầusợithuỷtinh,dohiệntượngphảnxạtoànphầnởbêntrongsợi,cáctiasaunhiềulầnphảnxạqualạisẽthoátraởđầukiacủasợithủy tinh.Đươngnhiênkhi sửdụng, thực tế người ta phải chậpnhiều sợithủytinhtạothànhmộttổhợpsợi.Chỉcầnsosánhxemxétthứtự,cáchsắpxếp,mậtđộánhsángởhaiđầusợidây,cácnhàquanghọccóthểnhậndiệnđượchìnhảnhthậtkhônghềbịméomóởmộttronghaiđầusợidây.

Ngoài radùngsợi thuỷ tinhcó thểchế tạođượccácdâydẫnquanggâynhiềuchuyểnbiếnquantrọngtronglĩnhvựctruyềntintrongđiệnthoại.Dâydẫn quang học có dung lượng lớn, tổn thất đường dây nhỏ, không bị cannhiễuđiện từ, tiếtkiệmđượcđồngkimloại,có thểđượcsửdụngvàolĩnhvựctruyềnhìnhảnhtrongkỹthuậtđiệnthoạitruyềnhình.

Phạmvisửdụngcủasợi thuỷtinhrấtrộng.Tuỳtheotrìnhđộphát triểncủakhoahọckỹthuật,sợithủytinhngàycàngcónhiềucốnghiếntolớn.

Từkhoá:Sợithuỷtinh.

56.VìsaongóilưulyvàgươngCảnhTháilạicómàusắcrựcrỡ?

Khiđithamquancáccôngtrìnhkiếntrúccổ,tathườngbịmáingóilưulycủacáccôngtrìnhđólôicuốn.Mặcdùtrảiquadãidầumưanắngmộtthờigiandài,nhưngmáingóilưulyvẫngiữsắcmàurựcrỡnhưthờixaxưa.Khichúng ta đi thăm các gian hàng công nghệ phẩm, chúng ta sẽ bị các tấmgươngCảnhTháitrongcáctủhànglàmchomêmẩnkhôngrờirađược.

Từmấynghìnnămtrước,ngườiTrungQuốccổđạiđãbiếtđấtsétlàloạinguyên liệu dẻo, chịu lửa, từ đó phátminh ra đồ gốm.Qua nhiều tiến bộkhoahọckỹ thuật thời cổđại,dầndầnngườixưađãkhắcphụcđược tínhthẩmlậunướccủađồgốmvàtăngcườngđượcvẻđẹpcủađồgốm.Ngườitaphủlênđồgốmmộtlớpmenmàu,sauđólạitiếptụcnungvàtạođượcloạiđồgốmcóphủmen.ĐồgốmbamàunhàĐường(ĐườngTamThái)làđạibiểucholoạigốmnàycònlưutruyềnchođếnngàynay.Nguyênliệuđểchếtạomenmàulàcácoxitkimloạiđượcphủlênbềmặtđồgốmsauđóđemnung.Cácoxitkimloạikhinungởnhiệtđộcaosẽnóngchảytạothànhmộtlớpmàngbóng,phủkíntrênbềmặtđồgốm.Cáchạtnhỏoxitkimloạitronglớpmensẽhấpthụmộtphầnánhsángchiếuvàovàphảnxạphầnánhsángcòn lại làmchođồgốmcómàu sắckhácnhauđẹpmắt.Trênngói lưu lycũngcóphủlớpmentheokỹthuậttươngtự:Ngườitaphủlênngóimộtlớpmen,sauđóquanungsẽtạođượcngóilưuly.

GươngCảnhTháilàloạichếphẩmđượctạoradođượcphủmộtlớpmentrên đế, thường làm bằng đồng. Thành phần của các lớpmen ở đây cũngkhôngkháclớpmengốmsứmấy.Lớpoxitkimloạisaukhinungsẽnóngchảyvàbámlênbềmặtcủađế.Dolớpđếởđâybằngkimloạisovớigốmthìdễbámhơn,cácnétvẽcóthểtinhtếhơn,nênsaukhinung,gươngCảnhTháisẽchocảmnhậnnghệthuậtrấtcao.

Từkhoá:Ngóilưuly;GươngCảnhThái;Menmàu.

57.Đồgốmcóthểtrongsuốtnhưthuỷtinhkhông?

Cóthểlàmchovậtliệugốmtrongsuốtnhưthuỷtinhđượckhông?Cóthể,cácbạncóthấytrênđườngphốcóloạiđènđượcphátraánhsángvàngrấtđẹp,vừasánglạivừakhônggâychóimắt.Đólàđènnatriápsuấtcao(đèncaoáp).Vớicùnglượngđiệntiêuhaonhưnhau,sovớiloạiđènđiệnthường,đènnatricaoápsánggấphơn10lần,tuổithọcủađèngấp20lần.Nguyênliệuđểsảnxuấtbóngđènnatricaoápkhôngphảilàthủytinhthườngngaycả thuỷ tinh thạch anh cũng không thích hợp.Vật liệu sản xuất bóng đènnatricaoápphảikhôngbịănmònvàchịuđượcápsuấtcao.Cácnhàkhoahọcđãphảitrảiquakhoảng30nămmiệtmàinghiêncứumớitìmđượcloạivậtliệuđápứngđượccácyêucầuđó.Đólàloạigốmtrongsuốt.

Bạncónghenóiđếnngọcđỏ(hồngngọc)chưa?Hồngngọcphátánhsángđỏloémắt lại trongsuốt.Hồngngọccó thànhphầnchính lànhômoxitcólẫnmộtítcromoxitmàcóđượcánhsángđỏđẹpmắt.Nếutronghồngngọcchỉchứanhômoxitmàkhôngcócromoxitthìchỉcómàutrắng(ngọctrắnghaycòngọi làbạchngọc tức cươngngọc).Cươngngọc lànhững tinh thểtrongsuốtnhưthủytinh.Nhưngkhácvớithủytinh,cươngngọckhôngbịănmònkhitiếpxúcvớihơinatri.Điềuđóđãgợiýchocácnhàkhoahọcdùngnhômoxittinhkhiếtthiêukếtđểsảnxuấtgốmtrongsuốt.Banđầukhidùngphươngphápnàyngười tanhậnđượcloạigốmcónhiềubóngkhí.Tạisaovậy?Vìhồngngọcvàcươngngọclàcácđơntinhthể,cònloạigốmchếtạonhưtrênlànhữngđatinhthểdovôsốcáctinhthểcươngngọcnhỏkếthợpnhau tạonên,nêngiữacác tinh thểnhỏcó thểcócáckhehở, tạonêncácbóngkhí.Cácbóngkhinàyảnhhưởngđếnđộtrongsuốtcủagốmtạothành.Từđócácnhàkhoahọcđãnghĩđếnviệcdùngmộtlượngnhỏmagieoxit“đểloạitrừ”cácbóngkhíkhithiêukết(nungởnhiệtđộcao)làmchoánhsángdễ dàng truyền qua gốm. Sau khi tiến hành nhiều thí nghiệm, cuối cùngngườitađãchếtạođượcloạigốmnhômoxittrongsuốt.

Sovớithuỷtinhthường,gốmtrongsuốtkhôngchỉchịuđượcnhiệtđộcao,khôngbịhơinatriănmònmàcòncóđộcứngrấtcao.Dođógốmtrongsuốtkhôngchỉdùngđểchếbóngđènnatricaoápmàcòndùnglàmcửasổchắngióchomáybaysiêuthanh,làmkínhchốngđạnchoôtôconcaocấp.Khảnăngchốngđạncủagốmtrongsuốtgầntươngđươngvớingọclam.Ngoàira

gốmtrongsuốtcòntrongsuốtvớisóngvôtuyếnđiệnnêncóthểdùngđểchếtạovỏbọccủaantenrađa,vỏbọcchomáybay.Gốmtrongsuốtcóphạmvisửdụngngàycàngrộngrãitheotrìnhđộpháttriểncủakhoahọckỹthuật.

Từkhoá:Gốmtrongsuốt;Đènnatricaoáp;Nhômoxit.

58.Cóthểdùnggốmđểthaythếgangthépđượckhông?

Từxưađếnnaykimloạilàvậtliệuhàngđầu,đặcbiệtgangthép,cóphạmvisửdụnghếtsứcrộngrãi.Tuygangthépcónhiềuưuđiểmnhưngcũngcókhôngítnhượcđiểm:Dễbịănmòn,khôngchịuđượcnhiệtđộcao,khôngđủcứng,dẫnnhiệt.Điềuđángchúýlàgangthépcócácđiểmyếucủakimloạicòngốmlạicónhiềuđiểmmạnhcủavậtliệuphikim.

Không lẽmột loại vật liệu chạmđến thì vỡ, đập thì gãy lại có thể thayđượcgang thép?Saukhiphân tích tỉmỉ, cẩn thậncácnhàkhoahọcnhậnthấysởdĩvậtliệugốmthườngdễbịvỡ,gãydotrongđấtsétđểchếtạogốmcónhiềutạpchất.Vìvậycácnhàkhoahọcđãđembaloạinguyênliệu:Cát,ziriconiđioxit,tinhbộttrộnvớinhautheotỉlệnhấtđịnh,đemnungởnhiệtđộ 1400°C trong bảy giờ. Cuối cùng người ta đã chế tạo được loại gốmsilicatnhiễmnitơ,màuxámbạc.Đâylà loạigốmkỹthuậtcao,có tỉ trọnggầnbằngtỉtrọngcủanhômkimloại,chịuđượcnhiệtđộcaohơn1500°C,rấtbền,cóđộcứngrấtcao,chỉcóthểdùngdaokimcươngmớicắtgọtđược.Vềsaungườitađãtiếptụcchếtạođượccácloạigốmmớinhư:Cacbon-silic,ziriconiđioxit,titancacbonhoá,nhômoxittăngbền…

Cácloạigốmkỹthuậtcaocóthànhphầnkhácnhaucóphạmvisửdụngkhác nhau. Gốm ziriconi đioxit có các tính chất đặc biệt: Chịu đượcmàimòn,bềnhoáhọc,chịuđượcnhiệtđộcaonêncóthểdùngđểchếtạoxylanhchođộngcơmàkhôngcầnhệthốnglàmlạnh,đểnhiệtlượngđượcsinhrasaukhidầucháysẽchuyểnthànhđộnglựcdùngchochuyểnđộngcủaxecộ.Ngoàiraloạixylanhnàycóđộcứngcao,khóbịmàimòn,khôngbịcácchấtkhísinhrakhidầubịphânhuỷlànhữngchấtcótínhaxit,ănmòn.Vìvậyxeôtôvớixylanhchếtạobằnggốmkỹthuậtcaocótuổithọdài,côngsuấtlớn,giáthànhchếtạothấp,tiếtkiệmđượclượnglớnkimloạivàtiếtkiệmđược30%lượngdầutiêuphí.

Cóđiềurấtlýthúlànếudùnggốmkỹthuậtcaocóchứaziriconioxitđểchếtạodaocắtgọt,thìkhidaodocáclựcxungkíchlàmxuấthiệnkhenứt,

thì dao sẽ tự động nở ra làm liền lại khe nứt. Dao cắt chế tạo bằng gốmziriconioxit,lưỡidaodùnglâukhôngbịcùn,khônggỉ,khôngmẻ,nênđượcgọilàloạidaocắt"trườngtồn"cótuổithọdài.

Sựpháttriểncủakỹthuậtgốmkỹthuậtcaolàmchogốmcứnghơnthép,bềnhơnkim loạimàunhưđồng,nhôm,bềnnhưchấtdẻo.Đemgốmtitanđioxitnghiềnthànhbộtmịnđếncỡhạtcủavitinhthể,thêmchấtkếtdínhrồiđemthiêukếtởnhiệtđộcao,épthànhtấm.Sauđógianhiệtđến180°Crồiépđịnhhình,cuốicùngcóthểtạođượccáctấmvậtliệugốmlượnsóng.Vớiloạigốmcanxiflorua,thậmchíchỉcầngianhiệtđếnnhiệtđộ80°Csẽcóthểthayđổihìnhdạngkhiép.

Dùnggốmkỹthuậtcaothaygangthépchỉlàsửdụngmộtphầntínhnăngcủavậtliệu.Gốmkỹthuậtcaocótiềmlựccủamộtloại"vậtliệuvạnnăng"trongtươnglaisẽcóphạmvisửdụngrộngrãi.

Từkhoá:Gốmziriconioxit;Gốmsilicnhiễmnitơ.

59.Vìsaogốmkimloạicóthểbềnvớinhiệtđộcao?

Trongthờiđạisảnxuấtpháttriểnvớitốcđộnhảyvọtngàycàngđòihỏităngcườngtốcđộ.Ôtôchạyđuavàvượtxengựa;xelửalạivượtôtô,máybaylạivượtquaxelửa;tênlửalạivượtquamáybay.

Ôtôchạybằngđộngcơđốttrong,xelửatừngchạytrênđườngsắtbằngđộngcơhơinước,máybaybaytới trướcbằngchongchóng.Máybaybaybằngđộngcơphảnlựccàngcótốcđộlớn.Tốcđộcủamáybaysiêuthanhđãvượtqua3lầntốcđộâmthanh.Còncáccontàuvũtrụlạicótốcđộlớnkinhngười…

Tốc độ cao luôn gắn liền với nhiệt độ cao:Khi nhiên liệu cháy để tạoluồngkhíphunsẽcónhiệtđộrấtcao.Từcácđầuốngphuncủatênlửasẽphunrakhícháysángloámắtcóthểcónhiệtđộcaođến5000°Ctạonêncácxoáylửa.ChúngtabiếtrằngnhiệtđộtrênbềmặtMặtTrờikhoảng6000°C.Khitênlửabayvớivậntốccao,dòngkhídonhiênliệunănglượngcaocháysẽđượcphunraởthiếtbịphunđặcbiệt.Vậtliệunàocóthểthửđểxemkhảnăngchịuđựngđượcnhiệtđộcaođến5000°C?Rõ ràngcácvật liệunhư:Gỗ, chất dẻo, thuỷ tinh, kim loại đều không thích hợp. Có thể dùng gốmđượckhông?Sovớikimloạithìgốmcótốt,nhưngvẫnlàquágiòn.

Ngườitađembộtkimloạimịnnhồivàođấtséttạothànhmột"hỗnhợp"đặcbiệt làgốmkim loại.Gốmkim loạicónhiềuưuđiểmsovớikim loạinhư bền chắc, không giòn, lại giống gốm ở chỗ chịu được nhiệt độ cao;chốngđượcchấtoxyhoá.Gốmkimloạichứađến20%cacboncóthểdùngđểchếtạođầuốngphunlửa(còngọilàloaphun)củacáctênlửavũtrụ.

Đạiđasốtênlửavũtrụhiệnđạiđượcchiathànhnhiềutầnggọilàtênlửa"nhiềutầng".Khikimloạitronggốmkimloạiđãbayhơihếtthìnhiênliệucủatênlửacũngkhôngcònbaonhiêuvàtầngtênlửatươngứngsẽtáchkhỏicontàumangnó.Mộttênlửakháccủavậtmangsẽlạibắtđầuphunkhívàtiếptụcđưavệtinhbaytớitrước.

Gốmkimloạicóthểdùngđểchếtạodaocắtkimloại,daosẽcắtkimloạinhưbóckhoai.Gốmkimloạicònđượcdùngtrongcáclòphảnứngnguyêntử,cóthểchốnglạikẻđịchnguyhiểmtronglòphảnứnglàkimloạinatriở

trạngtháichảylỏngcótínhănmònrấtmạnh.Vìvậychodùgốmkimloạichỉcó90nămlịchsửđãtrởthànhvậtliệumũinhọnquantrọngtrongkhoahọckỹthuật.

Từkhoá:Gốmkimloại.

60.Vìsaocóloạigốmđậpkhôngbịvỡ?Gốmcónhiềuưuđiểmnhưítbịnhiễmbẩn,khóbịmàimòn,khôngbịgỉ.

Nhưnggốmthườngcónhượcđiểmlàdễbịvỡ.Cácđồdùnggiađìnhbằnggốmnhưvại, chum,dùng rấtbềnnhưngnếukhôngcẩn thận rấtdễbịvỡ.Cácbìnhđựngbằnggốmsẽrấtđẹpnhưngnếunhỡtayđánhrơisẽvỡtan.

Thếcóthểsảnxuấtđượcloạigốmkhôngvỡđượckhông?Chúngtabiếtrằngtrongthựctiễncuộcsốnghằngngày,đấtsétkhôkhibópdễnát,nhưngnếunhàorơmvàođấtsétthìtườngđấtsét-rơmrạsẽkhábền.Mọingườiđềubiếtvỏsòvừacứnglạivừabềnchắc.Thếnhưngvỏsòlạidonhiềulớpcanxicacbonattạonên.Lớpmỏngcanxicacbonatrấtgiòn,chỉcầnnémnhẹlàvỡtan.Thếnhưnggiữahailớpmỏngcanxicacbonatxenvàomộtlớpchấthữucơlàmchấtkếtdính,làmchohailớpvỏdínhchặtvàonhauthìrấtkhóbịđậpvỡ.Từđócácnhàkhoahọcnghĩđếnviệcdùngsơnkếthợpvớisợivảiđể cải thiện tínhnăngcủagốm.Vídụnếukếthợp sợi tantanvới silicnhiễmnitơsẽchếtạođược"gốmtăngcườngbằngsợi"ởnhiệtđộthường,loạigốmnàychịuđượcvachạmcơgiớixungkíchtănghơn30lần!Nếulấyvonframlàmcơsởkếthợpvớisilicnhiễmnitơtasẽđượcloạigốmphứchợpthìkhảnăngchốnggãyvỡsovớisilicnhiễmnitơđơnthuầntănghàngtrămlần.Từcấu trúcvỏsòđãgợiýchocácnhàkhoahọcdùngbộtgranitphủthànhnhiềulớptrêntấmcacbon-silicrồiđemgianhiệtvàép,sẽtạođược"gốmgranitcacbon-silic".Thựcnghiệmchứngminhvớiloạigốm"granitcacbon-silic"cókếtcấunhiềulớpnhưvỏsòthìcườngđộcủagốmsẽtănghơn100lầnsovớigốmcacbon-silicthường.

Vớicácgốmphứchợpcógiacôngđặcbiệtkhôngchỉlàloạigốmkhôngvỡ,màdùcódùngtoànlựcnémvàonềnbêtôngthìcũngkhônghềhấngì.Cácloạigốmkhôngvỡnàytrướcmắtđượcsửdụngvàocácmụcđíchkhoahọckỹthuậtcaonhưdùngđểchếtạoxeôtô,máybay,độngcơcóvậntốclớncùngcácbộphậntrọngyếukhác.Loạigốmnày,rõràngsẽcóphạmvisửdụngrộngrãitrongthếkỷXXIvàcótriểnvọngtolớn.

Từkhoá:Gốmphứchợp;Cườngđộchịulực.

61.Vìsaodaocắtgọtchếtạobằnggốmlạicắtsắtthépnhưcắtbùn?

Trongthựctếcuộcsốnghằngngàyta thườngtiếpxúcvớinhiềuloạiđồgốmsứ:chum,vại,chén,bát…Nóiđếngốmsứthườngđiliềnvớikháiniệm"hàngdễvỡ,nhẹtay".Thếliệucóthểdùnggốmsứđểchếtạodaocắtgọthaykhông?Cóđiềukhiếnngườitalấylàmlạlàkhôngnhữngcóthểdùnggốmsứchếtạodaocắtgọtmàdaocắtgọtchếtạobằnggốmsứcóthể"cắtsắtthépnhưcắtbùn".

Trong gia đình họ nhà gốm có không ít các thành viên có độ cứng vàcườngđộrấtcao,cótínhbềnvớinhiệtđộ,cóthểchếtạocácdaocắtgọtkimloại có nhiều tính năng khác nhau. Các loại gốm: Nhôm oxit, gốm silicnhiễmnitơnhiệtáp…lànhữngvídụ.

Gốm nhôm oxit có thể bền đến nhiệt độ 2000°C còn các kim loại nóichungchỉcầnởnhiệtđộ1500°Clàđãmềmnhũn,còncóthểnóigìđếnđộcứng.Thựctếthìgốmnhômoxitcóđộcứngvượtquábấtkỳkimloạinào.Dùnggốmnhômoxitlàmdaocắtkhôngchỉcắtgọtđượcgangđúcmàcòncóthểcắtgọtđượcthépcaotốc(thépgió)vớitốcđộăndaorấtlớn,tốcđộcắtnhanh.Vảlạikhidùngloạidaocắtnày,ngườitakhôngcầnphảiđổidao,màidaonêncóhiệusuấtlàmviệcvượtquacácloạidaohợpkimnhiềulần.Ngoàiratuổithọcủaloạidaonàylớnhơndaohợpkimtừ3đến6lần.

Gốmsilicnhiễmnitơnhiệtáp(chếtạoởnhiệtđộvàápsuấtcao)cócườngđộ chống cong vênh từ 80.000 - 100.000 N/cm2. Khi tăng nhiệt độ đến1200°C thì cũngkhông làm thayđổi cườngđộ.Nếu thêmvào thànhphần

của gốm các oxit như ytri oxit và nhômoxit có thể tăng cường độ chốngcongvênhđến150.000N/cm2,tươngđươngvớithéphợpkimcócườngđộlớnnhất.

Nếudùnggốmsilicnhiễmnitơnhiệtcóđộbềnnhiệtvàđộcứngcao,mặtcắtbóngvàbảnthândaoítbịmòn,vượtxanhiềuloạidaothéphợpkimchonênngườitagọiđólà"daocắtquý".

Vật liệu gốm còn dùng để chế tạo các ổ trục chịumàimòn, chịu đượcnhiệtđộcao,đểchếtạocánhvàtrụcquaycủatuốcbin.Trongnhiềutrườnghợp,khócóthểsosánhvậtliệugốmvớikimloại.

Từkhoá:Gốm;Daocắtgốm.

62.Vìsaogốmápđiệnlạicóthểđánhratialửa?

Nóiđếngốmápđiệncó lẽkhông ítngườicảm thấyngỡngàng.Nhưngtrênthựctếcuộcsống,đókhôngphảilàđiềumớimẻ.Chúngtacóthểtìmthấydấuvếtcủagốmápđiệntrêncácmáyđánhlửa,bếpga, trênbếpđunnướcbằngkhíđốt.Trongcác thiếtbịnêu trênngười tadùnggốmápđiệnlàmcơquanđiểmhoả(đốttialửa).Ởđầuthiếtbịngườitalắpmộtthiếtbịphátxungáplực.Khisửdụngchỉcầnliêntiếpấnvàolòxo,gốmápđiệnsẽchịuáplựcvađậplàmbắnratialửa.

Vìsaochỉcầnvachạmnhẹlàgốmápđiệnlạibắnratialửa?Muốngiảithíchđiềuđó,tacầnxuấtpháttừtínhnăngcủagốmápđiện.Thànhphầnchủyếucủagốmápđiệnlàcácoxitcủanhôm,ziriconi,titanvàđượcgọilàgốmápđiệnzirconi,titan,nhôm.Gốmápđiệndonhiềuvitinhthểtạonên,mỗivitinhthểcókíchthướccỡmicromet,mộtviêngốmápđiệncỡbằnghạtđậutươngcóđếnhàngtrămtriệuvitinhthể.

Khichếtạogốmápđiện,ngườitađãgiángđiệntrườngcaoápvàogốmápđiện.Dướitácdụngcủađiệntrườngcaoápnhiềuvitinhthểsẽđượcsắpxếptheothứtựđềuđặn.Thứtựsắpxếptạonêngốmápđiện,cóđặcđiểmlàcóthể thayđổi trật tựdưới tácdụngcủaxungáplực.Khigốmchịu tácdụngcủaxungáp lựcởhaiđầucủagốmsẽxuấthiệnđiệnápcó thếhiệuhàngngànvônvàcóthểsinhrasựphóngđiệnởgiữahaiđầudâydẫn.Khitiếnhànhgiángáplựcliêntiếpbằngcáchvađậpliêntụccóthểphátraliêntụccác tia lửađiện.Vìvậynếudùnggốmápđiện làmmáyđánh lửa, thìbảnthângốmápđiệnsẽkhônghềbịhaomòn,chỉcầngốmkhôngbịvỡcóthểsửdụnglâudài.Đặcđiểmcủamáyđánhlửadùnggốmápđiệnlàcótuổithọdài,thaotácdễdàng,tincậy.

Trongmáyđánh lửadùnggốmápđiệnchính là thựchiệnbiếncơnăngthànhđiệnnăng,ngượclạigốmápđiệncũngcóthểbiếnđiệnnăngthànhcơnăng.Vídụnếudùngmáyphátdaođộngđiệntácdụnglêngốmápđiện,lậptức sẽphát ra cácdaođộngcơhọc.Dựavàonguyên lýnày,gốmápđiện

ngàycàngcóứngdụngrộngrãivàocácmụcđíchthựctiễn.Vídụngườitađãdùnggốmápđiệnđểthiếtkếchếtạocácmáychẩnđoánbệnhbằngsiêuâm,máygiặttẩybằngsiêuâm,trongcácthiếtbịđiểmhoảthuốcnổ.Quảlàvớimộtviêngốmápđiệnnhonhỏ,đãcócácứngdụngkhôngnhỏ.

Từkhoá:Gốmápđiện.

63.Cóthểtẩysạchmàutrêngốmđượckhông?

Đồ gốm là đồ dùng phổ biến cho mọi gia đình. Trên bề mặt đồ gốmthường có nhiều hình vẽ hoa văn khác nhau. Thông thườngmàu sắc trêngốm không hoà tan vào nước, không thể rửa sạch bằng nước. Thế nhưngcũngcómộtsốtrườnghợpngoạilệ.

Màusắc trênđồgốmsứphần lớn làdocácoxitkim loại tạo ra.Chúngkhôngtantrongnước,rấtbềnđốivớicáctácnhânhoáhọc.Vớiđasốcácđồgốmsứ, trướchếtngười tadùngchấtmàuvẽ lêncácphôigốmsứ,sauđóphủmen,đưavàonung trong lòởnhiệtđộcần thiết.Loạiđồgốmsứnàyđượcgọigốmmàudướimentứcmàucủađồgốmđượcbaophủdướimộtlớpmen(bêntrongmen).Vídụđồgốmmenxanh:bátmenxanh,màuxanhđượcphủkíndướimộtlớpmen.Vớiloạiđồgốmsứnày,lớpmenphủởbênngoàimặt rấtbền,nênkhichúng ta sửdụngdùcó rửabaonhiêu lầnmàu

khônghềbịnhạtđi.Dovậycácđồgốmsứcómàudướimendùcóquasửdụnghàngtrămnăm,hàngngànnăm,cácnétvẽtrênbềmặtđồgốmsứvẫntươinguyên,đẹpmắt.

Mộtloạigốmsứkhác,chấtmàuđượcvẽlêntrênphôiđãphủmentrắngđãquanung.Saukhivẽbằngchấtmàulạiđemsấytronglòcónhiệtđộthấp,loạiđồgốmnàyđượcgọi làgốm"màu trênmen".Loạigốmsứmàu trênmen,chấtmàuchỉởmặtngoàinêndễdàngchịutácdụngcủacáctácnhânhoáhọc (nhưdungdịchaxit, dungdịchkiềm,dungdịchcácchất tẩy rửa)làmchonhạtmàuhoặclàmthayđổimàu.Ngoàirakhidùngbộtđánhbóng,bột làmsạchchàxátmạnhcũng làmchomộtphầnchấtmàubịmàimòn.Còncómộtsốđồgốm"mạbạc","mạvàng",cũngnhưcácnétvẽbằngsơnmàuthìkhiquasửdụngmộtsốnăm,thậmchímộtsốtháng,màucóthểbịnhạtdầndầnhoặcbịđánh sạch.Đó làdochấtmàuchỉđượcphủ lênmặtngoàicủađồgốmsứ,độbámcủachấtmàulênbềmặtlạikhônglớnnênkhibịchàxátdễbịđánhsạch.

Từkhoá:Đồgốm;Menmàu.

64.Vìsaođồdùngbằngchấtdẻobịcứnglạikhimùađôngđến?

Chấtdẻocómột"tínhxấu"làbịcứnglạikhimùađôngđến,khiấmlênlạimềmtrởlại?Vìsaovậy?

Chấtdẻolànhữngchấttrùnghợp,lànhữngchấtcóphântửlớndonhiềuphântửnhỏliênkếtvớinhaumàthành.Vídụpolyetylenlàphântửlớndonhiều phân tử etylen liên kết với nhaumà thành. Phân tử polyclovinyl donhiềuphântửclovinyl liênkếtvớinhautạolên.Phảnứngmàcácphântửnhỏliênkếtvớinhautạothànhphântửlớngọilàphảnứng"trùnghợp".Cácphântửclovinylkhikếthợpvớinhautạothànhmộtphântửlớnpolyclovinylnhưmộtdâyxíchdonhiềuphântửclovinylkếtnốivớinhautạonênloạibộtmàutrắnglànhựapolyclovinyl.

Polyclovinyllàmộtchấtvừacứngnhưngcũngcóthểlàmchomềmdẻora.Khipolyvinyllàchấtcứngvìgiữacác"mắtxích"docácphântửnhỏkếtnốinhauthànhphântử lớnrấtbềnchắc.Nhưngnếuta thêmvàocác"mắtxích"nàymột"chấtbôitrơn"thìcácmắtxíchsẽtrởnênlinhđộngvàphântửlớnsẽtrởthànhmềmdẻo.Trongcôngnghiệpchấtdẻo,ngườitagọi"chấtbôitrơn"nàylàchấthoádẻo.

Vàomùađông,trongcácngàytrờilạnh,cóloạichấthoádẻokhôngchịuđượcnhiệtđộthấpnênkhảnăng"bôitrơn"củanógiảmđi,các"mắtxích"trongchấtdẻosẽkhônglinhđộngđượcnữa,chấtdẻosẽbịcứnglại.Khithờitiếtấmlên,chấthoádẻolạiphụchồiđược"khảnăngbôitrơn",cácmắtxíchtrongphântửchấtdẻolạilinhđộngtrởlại,nênchấtdẻolạimềmrakhitrờiấm.Lại cónhữngchấthoádẻodễbịbayhơi.Saumột thờigian sửdụng,chấthoádẻocóthểbịbayhơihết,các"mắtxích"sẽkhôngcònđược"bôitrơn"nênsẽbịcứng.Nếu thườngxuyêndùngxàphòngbéođể tẩyrửađồdùngbằngchấtdẻo,hoặcchochấtdẻotiếpxúcthườngxuyênvớicác loạidầumỡcũnglàmchochấthoádẻobịhoàtandầndầnvàodầumỡ,vàonướcxàphòng,làmchấtdẻobịrắnlại.

Ngoàira,khicácđồdùngbằngchấtdẻođãsửdụnglâu,ngoài lýdosựbayhơicủachấthoádẻokhiếnchocác"mắtxích"trongphântửlớnmấtđitínhlinhđộngcòncólýdokhác:Cácphântửlớncònchịutácdụngcủacáclựctựnhiênkhácnhưtácdụngphonghoácủamưa,nắng,chuỗiphântửcóthểbịgãy thànhcácđoạnnhỏ làmchochấtdẻobiến thànhbột rắn.Trongcôngnghệchấtdẻo,ngườitagọiđólà"hiệntượnglãohoá"(hiệntượngbịgiàcỗi).

Thế liệu có đồ dùng chất dẻo nào không bị cứng lại không?Ngày nayngườitađãtìmđượcnhiềuloạichấthoádẻokhóbịbayhơicũngkhôngchịuảnhhưởngcủanhiệtđộthấp.Dùngcácđồdùngchấtdẻođượchoádẻobằngcácchấthoádẻovừanêu,đồdùng sẽ luônmềmmại, trong suốtbốnmùaxuân,hạ,thu,đông.

Ngườitacònsửdụngmộtphươngphápkỳdiệukhác.Trongkhisảnxuấtpolyclovinylngườitađưavàomộtlượngaxetatetylthíchhợp.Các"phântửlớn" tạođượctheophươngthứcnàycókhảmxenkẽ ítphântửnhỏ(vídụaxetatetyl)sẽkhôngcầndùngchấthoádẻovàsẽkhôngbịcứnglạikhimùađôngđến.

Từkhoá:Chấtdẻo;Chấthoádẻo.

65.Vìsaocóloạichấtdẻocứng,chấtdẻomềm,cóloạichấtdẻoxốpnhưbọtbiển?

Chấtdẻolàmộtgiađìnhlớncónhiềuloạicótínhchấtkhácnhau.Cóloạichấtdẻorắnnhưthép,cóloạichấtdẻolạimềmnhưcaosu,lạicóloạichấtdẻoxốpcónhiềulỗnhỏxốpnhưbọtbiển.Thậmchívớicùngmộthợpchất

caophântửlạicócảdạngcứng,dạngmềm,dạngxốp.

Theo tính chất chịu tácdụngnhiệt của chấtdẻo, người ta chia chấtdẻothànhhailoạilớn.

Chất dẻo nhiệt cứng: Phân tử của hợp chất dẻo nhiệt cứng có cấu trúcmạnglướiphântửlậpthể,vìvậycótínhchấtlànhữngvậtrắn.Bậc"nguyênlão"trongchấtdẻonhiệtcứnglànhựaphenolfocmanđehyt(nhựacáchđiện)vàloạichấtdẻomàusắcrựcrỡ-chấtdẻoamino(ngọcđiện)đềuthuộcloạiđó.

Cònmộtloạichấtdẻokháclàchấtdẻonhiệt.Dướitácdụngcủanhiệt,loạichất dẻo này sẽ mềm, nếu để nguội sẽ cứng lại. Chất dẻo polyclovinyl,polyetylen, thuỷ tinhhữucơ thuộc loại chấtdẻonày.Cácphân tửcủacácchấtdẻonàydocácphântửnhỏkếtnốivớinhauthànhcấutrúcnhưmộtcáixíchdàitạonên.

Chấtdẻopolyclovinylvốn làchấtdẻocứngvàgiòn.Khi thêmvàochấtdẻomộtchấthoádẻo(cónhiệtđộsôicao)thìchấtdẻocứngpolyclovinylsẽbiến thành chất dẻomềm, có thể dùng để chế tạo áomưa có thể xếp gấpđược,làchấtdẻocótínhđànhồicóthểlàmnguyênliệutrongsảnxuấtgiày,dép…

Khi làm bánhmì người ta phải đưa vàomột loại men bánhmì để khinướngbánh tạonênnhiều lỗnhỏ làmchobánhmìmềmxốp.Nếukhigiacôngchấtdẻopolyclovinyltađưavàocácchấtcóthểtạobóngkhíthìsẽlàmchấtdẻotrởnênxốpnhưbánhngọthoặcbánhmì.Chỉcóđiềulàtronghaitrườnghợp,cácchấttạobóngkhívàphươngpháptạobóngkhíkhácnhau.Trongbánhmì,bánhbao,cáclỗnhỏbêntronglàhìnhthứcliênthôngnhau,ngườitagọiđólàcáclỗxốpmởlốira.Còncáclỗnhỏtạonênđộxốpcủachấtdẻolàhìnhthứcnhữnglỗnhỏcôlập,khôngliênthôngnhau.

Chấtdẻoxốpcótínhđànhồituyệthảo,cáclỗnhỏcóváchngănrấtbền,cótínhnăngbảoôn,cáchâmtốt, làloạivậtliệukiếntrúctốt.Ngườitacóthểdùngchấtdẻoxốpthaybôngvảiđểmayáoấmtrongmùađông.

Từkhoá:Chấtdẻo;Chấtdẻoxốp.

66.Vìsaongườitagọipolytetrafloetylenlà"vuachấtdẻo"?

Polytetrafloetylen là"kẻsinhsau" trong thếgiớicácchấtdẻo.Hợpchấtnàyđượcchínhthứcsảnxuấtchỉmớikhoảng30nămtrướcđây.Thếnhưnghợpchấtđãnhanhchóngđượctônlà"vuachấtdẻo".Vìsaovậy?

Polytetrafloetylen có nhiều tính chất ưu việtmà các loại chất dẻo kháckhôngcó:Hợpchấtkhôngbịgiòntrongkhôngkhílỏng.Khôngbịmềmđitrong nước đun sôi. Từ nhiệt độ thấp -269,3°C chỉ lớn hơn nhiệt độ 0K(nhiệtđộtuyệtđối)4°Cchođếnnhiệtđộcao250°Ckhônghềcósựthayđổitrạngthái.Polytetrafloetylenrấtbềnvớicáctácnhângâyănmòn,chodùđólàcácaxit,dungdịchkiềmđậmđặccũngnhưcác tácnhânoxyhoámạnhcũngkhônggâyđượctácdụnggì.Tínhbềnhoáhọccủapolytetrafloetylenvượt qua thủy tinh gốm, thép khônggỉ, vàng, bạch kim.Bởi vì thuỷ tinh,thépkhônggỉ,vàng,bạchkimđềuhoà tan trongcường thủyđun sôi, cònpolytetrafloetylencóđunsôitrongcườngthủyhàngchụcgiờđồnghồcũngtrơnguyên.Polytetrafloetylenkhôngbịngấmnước,khôngbị trương trongnước. Ngoài ra polytetrafloetylen là chất cách điện tốt, không chịu ảnhhưởngcủađiệntừtrường,khôngcóbấtkỳsựthayđổinàotheonhiệtđộ.

Dopolytetrafloetylencónhữngtínhnăngquýgiánhưvậynênđượcngườita rất coi trọng. Polytetrafloetylen được sử dụng rộng rãi trong các ngànhcông nghiệp: Công nghiệp đông lạnh, công nghiệp hoá học, công nghiệpđiện,côngnghiệpthựcphẩm,côngnghiệpydược…

Ngườitadùngpolytetrafloetylentrongviệcchếtạothiếtbịnhiệtđộthấpđể sản xuất các bình đựng không khí lỏng. Trong công nghiệp hoá học,ngườitadùngpolytetrafloetylenđểchếtạocácbìnhphảnứngchịuănmòn,chếtạovỏbìnhăcquy,làmtấmlọc.Trongcôngnghiệpđiện,ngườitadùngpolytetrafloetylenlàmcáclớpvỏcáchđiệnrấtmỏng,vớilớpchấtcáchđiệnnày chỉ cần độ dày 15 micromet là đã có khả năng cách điện tuyệt hảo.Trongcôngnghiệpydược,ngườitadùngpolytetrafloetylenchếtạoxươngnhântạo,làmvậtliệutạosụnlàvậtliệuchongoạikhoa,vìđâylàvậtliệuvôhạiđốivớicơthểconngười.Ngoàirapolytetrafloetylencòndùngđểchếtạorađa,vậtliệuthôngtincaotần,thiếtbịsóngngắn.

Polytetrafloetylenlàchấtcómàutrắngxám,làhợpchấtcaophântửkếttinhnửatrongsuốt,làsảnphẩmtrùnghợptừtetrafloetylen.Nguyênliệucơbảnđểsảnxuấthợpchấttetrafloetylenlàtrifloetanvàhyđroforua.Cácchấtdẻothôngthườngdocácnguyêntửcacbon,hyđrovànhiềunguyêntửkháctạonên, trongpolytetrafloetylenkhông cónguyên tửhyđromà chỉ có cácnguyên tử flo và cacbon. Chính nguyên tử flo trong phân tử đã thay thếnguyêntửhyđrolàmcholiênkếtgiữacácnguyêntửcacbontrongphântửcàng đặc khít, bền chặt hơn, do đómà chất dẻo polytetrafloetylenmới có

đượccáctínhchấtưuviệtđãkểtrên.

Từkhoá:Polytetrafloetylen;Vuachấtdẻo.

67.Thếnàolàchấtdẻocôngtrình?Chất dẻo có nhiều ưu điểm:Đẹp, không bị gỉ, giá thành sản xuất thấp.

Chấtdẻocónhiềuchủngloại,tạothànhmộthọlớntrongvươngquốccácvậtliệu.

Chủngloạichấtdẻokhácnhausẽcótínhnăngkhácnhauvàphạmvisửdụngcũngkhácnhau.Nóichungngườitacóthểchiathànhmấyloại:Chấtdẻothôngdụng,chấtdẻocôngtrìnhvàchấtdẻođặcchủng.Chấtdẻothôngdụngcósản lượnglớn,giá thànhsảnxuất thấp,phạmvisửdụngrộngrãi.Trongcuộcsốnghằngngày,chúngtarấtquenthuộcvớicácđồdùngđượcchế tạo bằng polyetylen, polyclovinyl, polypropylen và polyfocmanđehyt.Chúngchiếmđếnhơn80%sảnlượngcủachấtdẻođượcsửdụng.Chấtdẻođặcchủnglàloạichấtdẻođặcbiệtchịuđượcnhiệtđộcao,bềnvớicáctácnhânănmòn,làloạichấtdẻođượcsửdụngtrongcácđiềukiệnđặcthù,vídụpolytetrafloetylenlàchấtcáchđiện,tínhbềnhoáhọcchốngănmòntuyệthảo,làvuacủacácchấtdẻo.

Sovớicácloạichấtdẻokểtrên,chấtdẻocôngtrìnhtươngđốicònítđượcbiếtđếnvànhiềungườicònngỡngàngkhinghenóiđến.Đây là loạichấtdẻodùnglàmvậtliệutrongkếtcấucáccôngtrình.Tuychấtdẻocôngtrìnhcógiáthànhcao,nhưngởchúngcónhữngtínhnăngđặcbiệt.Vídụchấtdẻocôngtrìnhcótínhbềnnhiệtcao, tínhchốngvađậptốt,cótínhchốngmỏi,chịuđượcmàimòn,bềnvớiaxitvàkiềm,bềnởnhiệtđộcaocũngnhưnhiệtđộ thấp, hoặc cómột số tính chất củakim loại. Sovới kim loại, chất dẻocông trình dễ dàng tạo hình (chỉ cần quamột lần là tạo đượchình theo ýmuốn),dễgiacông,cóthểgiacônghàngloạtdễdàng.Ngoàira,nguyênliệuchủ yếu để sản xuất chất dẻo công trình là dầumỏ, than đá và khí thiênnhiên, sovớikim loại thì nguyên liệu sảnxuất chấtdẻo công trìnhphongphúhơnnhiều,giá thành thấp.Dođóchấtdẻocông trìnhngàycàngđượcngườitacoitrọng.

Chất dẻo công trình chủ yếu thuộc các họ polyamit, polyfocmanđehyt,polycacbonat,polyeste,polysunfon…Đạiđasốtrongchúngthuộccácloạinhựacó tínhnăngcao.Vídụnhựapolycacbonat làchấtdẻo trongsuốtcótínhnăngchốngvađậpcao,cóthểbềnđếnnhiệtđộ145°Cnêncóthểdùngđể chế tạo cửa sổ chắn trên các đầu máy bay siêu thanh. Polyphenol -focmanđehyt có tínhchịumỏi tốt, cóđộcứngcao,hệ sốma sát thấp,nênthườngdùngđểchế tạoổ trục, thân trụcvàcácbánh răngnhỏ.Trongđờisốnghằngngày,chấtdẻocôngtrìnhcũngđượcsửdụngrộngrãiđểchếtạomáy vi tính, máy ghi hình, máy điều hoà nhiệt độ… cùng nhiều thươngphẩm cao cấp khác. Phạm vi sử dụng của chất dẻo công trình ngày càngđượcsửdụngtrongnhiềulĩnhvựckhácnhautrongphạmvitoàncầu.

Từkhoá:Chấtdẻocôngtrình;Chấtdẻothôngdụng;Chấtdẻođặc

chủng.

68.Thếnàolà"chấtdẻohợpkim"?Hợpkimlàmộtloạivậtliệurấtcóích.Hợpkimcóđượcdonguyêntửcủa

mộtkimloạixenvàocáckhehởgiữacácnguyêntửcủakimloạikháctạonên.Hợpkimcónhữngtínhnăngưuviệtsovớikimloạiđơnthuần.Vìvậytrongthựctế,vậtliệukimloạilàhợpkimđượcdùngphổbiếnhơnkimloạiđơn thuần.Thếnhưngchấtdẻohợpkim làgìvàđượchình thànhnhư thếnào?

Gọilàchấtdẻohợpkimkhôngcónghĩalàloạichấtliệudochấtdẻovàkimloạikếthợpvớinhautạora,màlànóiđếnhỗnhợpcủahailoạichấtdẻotrởlên,tạothànhmộtvậtliệucótínhnăngmới.Vídụ,vàonhữngnăm60củathếkỷXXcómộtloạichấtdẻokýhiệulàPPO.Đâylàloạichấtdẻocócườngđộkhátốtnhưngphảigianhiệtđếnnhiệtđộ210°Cmớigiacôngđịnhhìnhđược.Nhựapolyphenolfocmandehytchỉcóthểgiacôngởnhiệt100°C;nhưngsảnphẩmvẫncónhiềukhuyếttật.Dovậycáckỹthuậtviênđãphốihợphailoạichấtdẻovớinhautạothành"hợpkim"khôngchỉtăngcaođượckhảnăngchịuvađập,khôngbịvỡtoácmàlạicóthểgiacôngđịnhhìnhởnhiệtđộ140°C.

Trongnhữngnămgầnđây,tronghọchấtdẻocôngtrìnhđãxuấthiệnmộtsốsảnphẩmchấtdẻotínhnăngcaođượcnhiềungườicoitrọng.VídụchấtdẻoABSlàsảnphẩmdostyren,polypropylnitrilvàbutylenkếthợpvớinhautheo tỉ lệ nhất định cộng trùng hợp mà thành (sản phẩm có tên nhựaacrilonitril-butađien-styrene,kýhiệuABSlà3chữcáiđầucủatêngọinày-N.D) Sản phẩm có đầy đủ tính năng của ba hợp phần; tức có tính chấtbóng,dễgiacôngđịnhhìnhcủastyren;độcứngcao,tínhbềnhoáhọc,chịuđượcdầu,giacôngcơkhítốtcủapolyacrilonitril;tínhdẻodai,chịuvađậpcủabutađien.Vì vậynhựaABSđược sửdụng rộng rãi trongviệc chế tạodụngcụđiệndândụng,trongcácdụngcụquanghọc,cũngnhưcácdụngcụgiađình,trongxâydựngnhàcửa.

Trongnhữngnămgầnđâynhiềusảnphẩmchếtạobằngchấtdẻohợpkimxuấthiện,chứngtỏtriểnvọngtolớncủaloạivậtliệunày.

Từkhoá:Chấtdẻohợpkim.

69.Vìsaocaosucótínhđànhồi?Đànhồi là tính chất quý giá của cao su.Theo các phép đo dạc, cao su

thiênnhiênkhikéocăngtăngđộdàigấp9lầnsauđóvẫncóthểphụchồitrởlạiđộdàibanđầu.Vềmặtnày,tuyệtđạiđasốcácchấtliệuđềukhôngbìkịpcaosu:Tínhnăngco-dãn-cứng-mềm.

Caosuthiênnhiênđượctríchtừnhựacâycaosu.Từhơn100nămtrước,cácnhàkhoahọcđãbắtđầunghiêncứuthànhphầncaosuthiênnhiên.Cácnhàkhoahọcchocaosuvàobìnhvàgianhiệt trongchânkhông,người tagọiđó làbiệnphápchưngkhô.Saukhichưngkhôngười ta thuđượcmộtchất lỏng.Nghiêncứuthànhphầnchất lỏngngườita tìmthấymỗiphântửchất lỏngcó5nguyên tửcacbonvà8nguyên tửhyđro,hợpchấtcó tên là"izopren".

Ngườitađặtracâuhỏi liệucóthểtừhợpchấtđơngiảnizoprenchếtạođượccaosuthiênnhiênphứctạpkhông?Đếnnăm1897câuhỏinàyđãđượcgiải quyết. Vào thời bấy giờ, nhà hoá học Pháp là Bousalt đã tiến hànhchưngkhôcaosuthiênnhiênvàthuđượcizopren.SauđókhithêmHClvàoizoprenvàđemgianhiệt,ônglạinhậnđượchợpchấtgiốngvớicaosuthiênnhiên.Đemsảnphẩmnàychưngkhô,lạiđượcizopren.

Đólàmộtpháthiệnhếtsứctrọngđại.Nếuxemcaosuthiênnhiênlàmộtcănphòng,thìizoprenchínhlànhữngviêngạchxâynêncănphòngđó.Phântửcaosuthiênnhiênđượctạothànhdocácphântửizoprennhỏkếtnốivớinhauthànhmộtdâyxíchdài.

Dotrongphântửluôncóchuyểnđộng,trongkhichuyểnđộngcácphântửnhỏluôncokéolẫnnhau.Dođóphântửlớncaosuthiênnhiênkhôngphảiởtrạngtháidâyxíchthẳngmàlàcuộnrốirắm,nhiềuphântửsẽtựhợpnhau

nhưmộtmớdâyhỗnloạn.Vìvậychúngtacóthểtưởngtượngkhitadùnglực kéo căng, chuỗi phân tử rối rắmnày sẽ bị căng ra, khi thôi kéo căng,chuỗiphântửlạicovềtrạngtháicũ.

Caosucótínhđànhồirấttốt,ngoàiviệclàmsămlốpcácloạixe,ngườitacòndùngcao su làmvật chống rung.Trongô tô, tàuhoả, tàu thuyền, cầucốngđềucódùngcaosulàmvậtliệuchốngrung.

Từkhoá:Caosu;Izopren.

70.Vìsaoepoxyđượcgọilàkeodánvạnnăng?

Chúngtakhôngailạlùnggìvớikeodán.Thôngthườngkeodánlàdungdịchcácchấtcaophân tử.Loàingườiđãbiếtdùngcácchấtkeocónguồngốcđộngthựcvậttừrấtsớm.Vídụngườitađãsớmbiếtdùngkeodacá,keoxương,dungdịchhồtinhbộtlàmkeodán.Vớisựpháttriểncủakhoahọckỹthuật,đãxuấthiệnnhiềuloạikeodántổnghợp.Đãcónhiềuloạikeodánlấycaosulàmthànhphầnchínhvàcónhiềuứngdụngkhácnhau.Cầnchúýlàcórấtnhiềuloạikeodánkhácnhauvàcáchứngdụngcũngkhácnhau.Vídụdùngmùncưachovàokeodántổnghợprồiđemépsẽđược"vánép".Dùngcáchtươngtựtacũngcóthểbiếnsợithuỷtinhthànhthuỷtinhthép.Trongcácngànhcôngnghiệpnhưsảnxuấtô tô,máybay, thườngphảidùngđếnkeodánđểchếtạocáclinhkiệncầnthiết.Trongcácvệtinhnhântạongườitaphảidùngkeodánđểdáncác tấmpinMặtTrời.Nhiều loại tên lửacầnphảidùngkeodánđểghépnốicácbộphậnvớinhau.

Cácloạikeodánkhácnhausẽcótínhchấtkhácnhauvàphạmvisửdụngcũngkhácnhau.Vídụloạikeodánthườngdùngtronggiađìnhlàkeotrắng.Keotrắngchủyếuđượcdùngđểdángỗ,dángiấy,dánkeoxốp,dánđồdùngbằngdagiả.Thànhphầnchủyếucủakeotrắnglàpolyaxetatetyl,vìhợpchấtnàycómàutrắngsữanênngườitagọiđólàkeotrắng.Keotrắngcóthểdễdàngđóngrắnngayởnhiệtđộ thường trongphòngvàcóđộdính tốt.Thếnhưng keo trắng không dán được các đồ vật bằng cao su, kim loại, thuỷtinh… Muốn dán được vật liệu bằng cao su người ta phải dùng keophenolfocmanđehyt - florua butyl.Đây là loại keo dán có độ dính tốt, sửdụngtiệnlợi,cóthểdùngđểdánnhiềuloạikimloạivàphikim.Vìkeocóđộdínhtốtnênđượcđánhgiálàkeocó"cườngđộcao","keonhưý".

Nếubạncầndáncácđồvậtbằngthủytinh,bằnggốmthìkhôngthểdùng

cácloạikeodánthường.Đểdáncóhiệuquảbạncầndùngkeoepoxy.Keoepoxylàkeodáncóhaithànhphần.Đểtiệndùngtronggiađình,mỗithànhphầncủakeođượcchứatrongmộtốngriêng, trướckhidùngđemtrộnhaithànhphầnvớinhaurồisửdụng.Trongmộtốngngườitachứakeoepoxyvàbenzoat đimetyl đibutyl (chất tăng độ dính) còn ống kia chứa dung dịchphenylenđianin(chấtđóngrắn).Khidùngtachỉcầnbôihỗnhợplênbềmặtvậtcầndánrồiépchặt.Sauhaigiờthìchỗcầndánsẽđóngrắnvàdínhchặt.

Keodánepoxylàloạikeocócườngđộdínhrấtcao.Vìtrongphântửkeocóchứagốcepoxyrấtlinhhoạt,cóthểphảnứngvớicácphântửtrênbềmặtvật cầndánvàhình thànhcác lực liênkết rấtbền.Vìvậyngười ta có thểdùngkeo epoxyđể dán nhiều loại vật liệu:Kim loại, chất dẻo, bê tông…cũngnhưthủytinh,gốm,sứ.Vìvậykeodánepoxyđượctặngdanhhiệulàkeodánvạnnăng.Keovạnnăngkhôngchỉđượcdùngtrongcuộcsốnghằngngàymàcònđượcdùngtrongsảnxuấtcôngnghiệp,nhưđểdánghépnốicáccấukiệnkimloại trongxâydựng,nênkeoepoxycònđượcgọi làkeoxâydựng.

Đểthựchiệnviệcdánbằngkeovạnnăngđượctốttaphảichúýđếnviệclàmsạchcácbềmặtđượcdán.Cácvếtdầuố,bụi,cácvếtgỉkimloạiởtrênbềmặtcầndáncầnphảiđượcđánhsạchtrướckhitiếnhànhdán.Điềucầnchúýlànếuchỉdùngđơnđộcmộtdungdịchtrongtừngống(AhoặcB)thìsẽkhôngdánđượcvìchỗdánsẽkhôngkhô,khôngđóngrắn.Keoepoxysẽkhôngkhônếukhôngcóchấtđóngrắn.TráilạisaukhitrộnhaidungdịchAvàBvớinhauthìhỗnhợpphảiđemdùnghết,nếukhôngsốnhựacòndưsẽđóngrắnvàkhôngcòndùngđượcnữa.

Từkhoá:Keodánepoxy;Keovạnnăng;Chấtđóngrắn.

71.Vìsaobăngkeodánépchỉcầnépmạnhlàbámchặt?

Nóiđến“keodánép”nghehơilạtai.Nhưngthựcranórấtquenthuộcvớichúngta.Giấydándùngởvănphòng,băngkeotrong,băngcaocứuthương,băng dính cao su... đều thuộc họ keo dán ép. Sở dĩ gọi là keo dán ép vìkhôngcầngianhiệt,khôngcầnphốihợpvớicácdungdịchhồdánkhác,chỉcầndùng tay épmột cái làdính chặt.Đemkeodán épphủ lênmộtmàngmỏnglàmđếtasẽcóbăngkeodánép.

Cónhiềuloạibăngkeodánép, lượngsửdụnglớn,cóthểdánlênnhiềuloạivậtliệu.Băngdánépthôngthườngdobabộphậnlớntạonên.Đếbăngkeo,chấtdínhbámvàchấtcách ly.Đạiđasốbăngkeodánépđượccuộnthành cuộn. Vật liệu làm đế thường là cácmàngmỏng bằng plyclovinyl,polyetylen,polyprolylen…Nếukeodáncóđộdínhbámtốtthìrấtkhótháorakhỏicuộnđểsửdụng,vìvậyngườitacầnphảinhờđếnchấtcáchly.Vớicácbăngdínhmộtmặt,chấtcáchlythườngđượcphủởsaulưngmặtcókeodán.Vớiloạibăngkeodínhhaimặtngườitaphảikẹpbăngkeodánvàogiữahai lớpbăng cóphủ chất cách ly, tứchaimặt keodán épphải đượcngănbằngbănggiấyhoặcbăngbằngchấtdẻomỏngcóphủchấtcáchly.

Cácchuyêngiacònphátminhramộtloạibăngkeodánépcóchấtgiacốđộdính bám.Loại băngdính này có trảimột lớp gồmnhững túi li timắt

ngườikhôngnhìnthấyđược,bêntrongtúinhỏcóchứachấtdínhbámcóđộdínhbámcườngđộlớn,ởmặtngoàicáctúinhỏlạicóphủmộtlớpkeocóđộdínhbámnhỏ.Khisửdụng,nếudùngtayấnnhẹthìbăngkeosẽdínhvàovậtcầndánvớilựcdínhnhỏ.Khivịtrícủamảnhbăngdínhcònchưathíchhợpngười ta có thể thay đổi vị trímảnhbăngkeođến chỗvừa ý, sau đódùngsứcấnmạnhlênphíalưngcủamiếngbăngdính,bấygiờchấtdínhbámcócườngđộlớnbêntrongcáctúinhỏsẽpháthuytácdụngvàmảnhbăngdínhsẽdínhrấtchặtvàovậtcầndán.

Ngoàirangườitacòndùngcácloạibăngdínhđặcchủng:Loạibăngdínhgiacốbằnghútẩmvà loạibăngdínhgiacốbằngchiếuxạ.Với loạibăngdínhgiacốtheocơchếhútẩm,khimớidán,băngdínhvàobềmặtvậtthể,độdínhrấtthấp.Khihấpthụhơinướctrongkhôngkhílựcdínhsẽtăngdần,cuốicùnglựcdínhcóthểtănggấp10lầnsovớilúcbanđầu.Vớiloạibăngdínhgiacốbằngchiếuxạ,saukhidán,chochiếuxạbằngđènthuỷngâncaoáptrong10phút,độdínhsẽđượctăngcaonhiềulần.

Từkhoá:Băngkeodánép.

72.Vìsaokeodánkhôngkhôđượcmọingườiưathích?

Ngàynaykeodánđãtrởthànhmộthọlớncónhiềuthànhviên:Từcácsảnphẩmngườitađãbiếttừthờixaxưanhưkeodánbằngnhựacây,keoxương,keotiếtlợn...còncónhiềuthànhviênmớikhác.Trongsốcácloạikeomới,loạikeocóphạmvisửdụngrộngrãiđượcmọingườiưathíchcóloạikeokhôngkhô.

Theotêngọi"keodánkhôngkhô"rõràngđó làchấtkeokhôngbịkhô.Khiđưachobạnmộtbìnhkeodánkhôngkhô,chắcbạnsẽnghĩrằngđãlàkeotuycódínhbámnhưngkhôngrắnđược,khôngđịnhhìnhđượcvậtcầndán,thìngoàiviệclàmgiấybắtruồira,cònlàmđượcviệcgìnữa.

Vàonăm1964,một nhàhoáhọcởCông ty 3McủaMỹđãnghiên cứuphốichếcácloạikeodán,ôngtađãtìmthấymộtloạicótínhdínhbámrấttốtnhưngrấtkhóđóngrắn.Khiđemdùngthìthấycóđộdínhrấttốt,nhưngrấtkhókhô, saukhidánxong, saumột thờigiandàivẫncó thểbóc radễdàng.Loạikeodánkhôngcólựcbámchắcthìcóthểdễdànglộtbỏthìliệucòn dùng được vào việc gì? Cho dù nhà phátminh đã hết sức chàomời,nhưngtrảiquathờigian9nămsauđócũngkhôngaiđoáihoàiđến.Mãiđến

năm1973,Công ty 3Mđã thành lậpmột nhómnghiên cứukhai thácmặthàngmới,loạikeodánkhôngkhômớidầndầntừngbướcđượcnghiêncứu.Họđãdùngloạikeodánnàyphủmộtlớpmỏnglênmặtsaucủacáctờnhãnhiệuhànghoá,sauđólạiphủvàomặtcókeodánmộttờgiấynếnmỏng.Đâylàcáctờnhãnhiệuhànghoácókeodánkhôngkhôlầnđầutiêntrênthếgiới.Khisửdụngnhãnhiệu,ngườitachỉcầnlộtbỏtờgiấynếnlàcóthểdánvàobấtkỳchỗnào.Sauđóngườitatiếptụcnghiêncứudùngkeodánkhôngkhôlàmđồchochơichotrẻem.Dầndầnngườitađãtìmcáchsửdụngcácđiểmmạnhcủakeodánkhôngkhôvàocácmụcđíchkhácnhau.Cácsảnphẩmdùngkeodánkhôngkhôngàycàngnhiều,lượngkeodánkhôngkhôđượcsửdụngcũngngàycàngtăng.

Ngày nay để hàn kínmiệng các hộp giấy, túi giấy người ta thường sửdụngcácbăngkeodánkhôngkhô.Khicầntạmthờikếtthúcnhanhviệcbaogóimột vật gì đó, người ta thường dùng băng keo dán không khô.Trongphòngthínghiệm,ngườitathườngdùngbăngkeodánkhôngkhôđểcốđịnhnhãnchailọ.Trongcáccửahiệungườitahaydùngbăngkeodánkhôngkhôđểđínhcácnhãnhiệuhànghoá.Trongcácxưởngmạ,trongkhiphunsơn,phuncátngười ta thườngdùngbăngkeo trongphủkeodánkhôngkhôđểbảovệcácphầnkhôngđộngchạmđến.Khicầnbảovệbềmặtsángbóngcủacáctấmkimloại,bịtkíncácbìnhđựngkimloại,ngaycảkhicầnbảovệcáctậpsách,cáctậpvởbàitậpcủacácbạnhọcsinhnhỏ,ngườitacũnghaydùngbăngkeotrongcóphủkeodánkhôngkhô.Trongcácbệnhviệnngườitahaydùngcácmiếngcaodánđểtrịbệnhđaunhức,chốngviêm,ngườitacũngthườngchọnloạibăngkeodánkhôngkhô.Trênvõđài,tạicáccungthểdụcthểthao,ngườitacũnghaydùngkeodánkhôngkhôđểphốichếcácvậtliệuvẽcácđườngvẽtrênđất...Thậtkhôngthểkểhếtcácứngdụngcủakeodánkhôngkhô.

Chấtkeokếtdínhdùnglàmbăngkeodánkhôngkhôcónhiềuloạithườngđược phối chế từ cao su và este acrilic.Nguyên liệu để chế tạo băng keothườngbằnggiấy,màngnhựamỏng,vậtliệusợidệt(vải).Thậmchíngườitacũng dùng đồng lá, nhôm lá, cũng như cácmàngmỏng chế tạo từ cao suthiênnhiênlàmnguyênliệu.

Từkhoá:Keodánkhôngkhô;Chấtkếtdính.

73.Cóbaonhiêuloạisơn?Sơnlàloạivậtliệuvừađểbảovệvừatrangtrí.Cácvậtliệutruyềnthống

nóichungđềulànhữngchấtởthểlỏngđặcquánh,saukhisơn,đểkhô,sẽtạothànhlớpmàngphủtrênbềmặtvậtcầnsơn.

Dầutrẩu,dầugailànhữngloạidầucóthểlàmkhôvàdùngđểchếtạodầusơn.Nhữngloạisơntựnhiênnàydễbịlãohoá,bịtróc, tuổithọtươngđốingắn.Bêncạnhđóviệcđưamộtsốdungdịchhữucơnhưtoluen,axetonlàmdungmôi pha sơn, khi bay hơi tạo thànhmàng sơn sẽ gây ô nhiễmmôitrường,ảnhhưởngđếnsứckhoẻcủacôngnhânquétsơnvàcóthểgâycháy,lànhântốlàmmấtantoàn.

Sơnnướclàloạisơndùngnướctảivậtliệusơnphủ.Cóhailoạisơnnước:Sơnhoàtantrongnướcvàsơnnhũkeo.Loạivậtliệusơnhoàtantrongnướclànhữnghợpchấtcaophân tửdễ tan trongnướcphốichếvớimộtsốhợpchất tan trongnướctạora.Cònvật liệusơnnhũlànhữnghạtnhỏcáchợpchấtcaophântửphântántrongnướctạothànhnhũtươngcaophântửphốichếvớinhiềuhợpchấtkhácmàthành.Khiquétcácloạisơnnướclênbềmặtcácđồvật,cácphântửnướcbayhơidầndần,cáchạtnhỏcácchấtcaophântửsẽliênkếtvớinhauthànhmàngsơn.Vớiloạisơnnước,khôngchobayhơicácchấtđộc,khôngcónguycơgâyhoảhoạn.

Các loại sơnnước có cácưuđiểm:Khônggâyônhiễmmôi trường, antoàn.Nhưngchúngcũngcócácnhượcđiểm:Khôngđủổnđịnh,màngsơn

khôngđủbền,cầnphảithêmcácchấtổnđịnhvàcácchấtngănngừaviệctạoracácchấtđộcdoquátrìnhlênmen.Đểkhắcphụccácnhượcđiểm,cácnhàkhoahọcđãnghiêncứuchếtạocácloạibộtsơncóđộchephủcaocótínhổnđịnhtốt.Đólàloại"bộtsơnxanh"antoànkhôngđộc.Ngườitadùngnhựacây,chấtmàuvàmộtsốphụgiakhácphốichếthànhsơnnước.

Khisửdụngngườitadùngbiệnphápphunthànhbụimịnphủđềulênbềmặtvậtcầnsơn,cóthểtạothànhlớpmàngsơnđềuvàbền.

Ngoàicácđiềuđãtrìnhbàytrên,dựavàotínhnăngcủamàngsơnngườitacóthểchiathành:Sơnnhiệtđiện,sơnchohàngkhông,sơnphònghoả,sơnchốnggỉ,ngoàiracòncóloạimàngsơncóđộctínhđượcsửdụngvàocácmụcđíchriêng.

Từkhoá:Vậtliệusơn.

74.Vìsaocóloạivậtliệusơnphònghoả?Từ thời rất xa xưa, từ khi con người biết dùng lửa để nướng thức ăn,

chốngrét,xuađuổimãnhthú,lửađãtừngcónhữngđónggóptolớnchosựtiếnbộcủanềnvănminhcủaloàingười.Chođếnngàynaytrongcuộcsốngthườngngày,conngườikhôngthểtáchrờikhỏilửa.Thếnhưngnhưngườitavẫnnói"nướclửavôtình"chỉcầnkhôngcẩnthậnmộtchút, lửacũngnhưnướccó thể thiêu trụicảmộtkhurừng,nhấnchìmcảmột toà lâuđài,nhàcửa,gâytổnthấttolớnchocảloàingười.

Theoướctính,mỗinămlửađãgâytổnthấtchocácthànhthịtrêntoànthếgiới có đến hàng tỉ tỉ đồng. Nguyên nhân gây hoả hoạn có nhiều, nhưngnguyênnhândocáccông trìnhkiến trúcvà trangbịnội thấtcủacáccôngtrìnhlàcơbản.Trongvậtliệusơndầucóchứalượnglớnchấtdễcháy,nênkhi gặp lửa sẽ bốc cháy ngay. Vật liệu sơn nước không có chất dễ cháynhưngcũngkhôngthểngăncảnđámlửalantràn.

Chúngtađềubiếtrằngmuốnchochấtcháybắtđượclửaphảicóhaiđiềukiện:Mộtlàchấtcháyphảiđượctiếpxúcvớilửa,hailàởchấtcháyphảiđạtđếnnhiệtđộbénlửa.Dựavàocáclýdođó,cácnhàkhoahọcđãtìmđượcmộtloạihìnhchốngcháymớilàsơnphònghoảhoạn.

Trướchếtsơnphòngcháylàchấtkhócháy.Cácloạinhựakhócháytừcáccaophântửtổnghợplàmộtloạivậtliệulýtưởngnếucóthêmvàomộtsốchấtngừacháy.Dùngloạisơnnàysơncácđồdùngtrongnhàthìkhigặphoả

hoạn,lúcnhiệtđộxungquanhtăngquácao,sơnphòngcháysẽchothoátramộtlượngcacbonđioxitdàyđặcvàsốkhíkháckhôngtiếpdưỡngsựcháy.Cácchấtkhínàysẽnhanhchóngbaophủcácđồvật,ngănngừakhôngchooxy tiếpxúcvớicácvậtđểcó thể thúcđẩysựcháy, làmchochấtcháybịthiếuoxyvàđámcháysẽdầndầnbịdậptắt.Cũngcóloạisơnphòngcháycònphátracácbongbónglàmchoxungquanhvậtsơncónhiềubóngkhícáchlyvậtsơnkhỏingọnlửa.

Cóthểnóiviệcnghiêncứuthànhcôngloạivậtliệusơnphòngcháyđãmởraconđườngmớitrongviệcpháttriểnsảnxuấtvậtliệusơn.

Từkhoá:Sơnphònghoả.

75.Sơnnhiệtđiệndùngđểlàmgì?Hiệntạicónhiềuloạithiếtbịsưởiấmtronggiađình,tấtcảđềucóhình

thức đẹpmắt, nhưng tất cả đều dựa vào nguyên tắc biến điện năng thànhnhiệt năng bằng các phần tử điện trở để nâng cao nhiệt độ trong nhà.Đểđượcđẹpmắtcácthiếtbịsưởiấmtronggiađìnhđềuđượcsơnbằngcácloạisơnmàubềnvớinhiệtđộcao.Bằngcáchnày,cácthiếtbịsưởiấmcótínhchấtnhưvật trang trí trongnhànhưngcũngcóảnhhưởngđếnsự tánphátnhiệtraxungquanh,gâytổnthấtlớnđiệnnăng,hiệuquảsưởiấmchưaphảithậtlýtưởng.

Khitínhđếntìnhhuốngvừanêu,cácnhàkhoahọcđãnghiêncứunhiềunăm,cuốicùngđãphátminhmộtloạivậtliệusơnmới:Sơnnhiệtđiện.Đólàmộtchấtlỏngdẻoquánhmàuxám.Dùngphươngphápphunđểphủlênbềmặtvậtthểmộtlớpmỏng,saukhisơnkhô,tasẽđượcmộtmàngmỏngphủđềulênbềmặtvậtsơn.Khinốimàngmỏngvớihaiđiệncựcvàgiángmộtđiệnápnhấtđịnh,nhiệtđộmặtngoàicủavậtsơnsẽ tăngcao từđósẽ tánphátnhiệtraxungquanh,nhiệtđộphòngsẽtănglên,nhờđócănphòngsẽđượcsưởiấm.Khisửdụngloạivậtliệusơnnày,khinốiđiện,vậtliệusơntrênbềmặtvậtsơntrựctiếptánphátnhiệtđiệnnênnângcaođượchiệusuấtnhiệtcủadòngđiện,giảmđượctổnhaođiệnnăng.Dùngsơnnhiệtđiệnthaychosơnthường,vậtliệusơntrởthànhphầntửcấpnhiệtsửdụngrấttiệnlợi,khắcphụcđượcnhiềunhượcđiểmcủathiếtbịsưởiấmtronggiađìnhtrướcđây.

Ởcácgiađình,việcxảđátrongcáctủlạnhthườnglàviệcgâynhiềuphiềnphức,vìthỉnhthoảngcầnphảingắtđiện.Khicóloạisơnnhiệtđiệnthìchodùnhiệtđộởbuồngđácódưới-18°Cvẫnđảmbảochoviệcbảoquảnthứcăn,lạikhỏiphảimấtcôngloxảđá.

Ngoàirangườitacóthểdùngsơnnhiệtđiệnlàmtantuyếttrênđườngđi,loạibỏbăngtrêncánhmáybay…

Sơnnhiệtđiệnkhôngngừngđượctiếptụcnghiêncứusâusắchơn,trongtươnglaichắcsẽcònđượcứngdụngrộngrãihơntrongsảnxuất,trongđờisốnghằngngày.

Từkhoá:Vậtliệusơnnhiệtđiện.

76.Vìsaosaukhithuộcda,datrởnênmềmvàbền?

Dathuộclàsảnphẩmthuđượcsaukhitiếnhànhxửlý-thuộcda-dacácđộngvậtnhưtrâu,bò,dê,lợn.Dađộngvậtsốngthườngcóchứanhiềuloạiprotein,nếukhôngquaxửlýthìcácproteinrấtdễbịthayđổi.Dasốngsaukhiđưavàoxửlýởcácnhàmáythuộcdasẽthayđổihoàntoàndángvẻbênngoài,cóthểdùngđểmayáoda,găngtayda,vừađẹp,vừamềm,vừabền,

nênđượcmọingườiưathích.

Vìsaosaukhiquaxửlýcủakỹthuậtthuộcda,dalại trởnênmềm,bềnđẹpnhưvậy?

Kỹ thuật thuộc chính là quá trình tiến hành gia công hoá học và vật lýbằngmộtloạichấtthuộcdachọntrước.Trongkhithuộcda,thuốcthuộcda(chất thuộcda) sẽ thâmnhậpvàobên trongda tạonêncácbiếnđổi cóhệthốngcácprotein,gâynênmộtloạtcácphảnứngchocácproteinhìnhthànhcácliênkếtnốitiếpnhau,dođólàmnênsựthayđổitínhchấtdathuộc.

Thuốcthuộcdacóthểcónguồngốcthựcvật,khoángvậtvàdầubéo.Khichúngtauốngchè,ănhồng,tacảmthấycóvịchát,đólàdotrongquảhồng,lá chè có chứa tanin là chất gâyvị chát.Tanin cònđượcgọi là axit tanic.Trongthiênnhiên,hầuhếtlácây,rễcây,vỏcâyđềucóchứaaxittanic.Loàingườiđãsớmbiếtdùngvỏcủamộtsốloạicâyđểlàmthuốcthuộcda.Vớicác thuốc thuộcdakhácnhau tacó thểnhậnđượchiệuquả thuộcdakhácnhau.Vídụkhidùngthuốcthuộcdacónguồngốckhoángvật,dathuộcsẽrấtmịnmặt,màunhạt,bềnnhiệt,bềnđốivớiẩm.Dùngthuốcthuộcdacónguồngốcthựcvật,dathuộcsẽcómàusắcđẹp,mềm,dai,bền.Còndùngthuốccónguồngốcdầumỡchếtừđộngvật,dathuộcsẽđặcbiệtmềm,cótínhhútẩm,giữẩmtốt.

Ngàynayởcácxưởngchếtạothuốcthuộcdavànhàmáythuộcdathườngchọnđượcthuốcthuộcdavàquytrìnhthuộcdahợplý.Trướckhitiếnhànhxửlý"thuộc"mộttấmda,ngườitaphảitiếnhànhngâmtẩm,lạngmỡ,nhổlông,rửada,ngâmaxithoặcdiêmtiêu(kalinitrat)làmchodasạchmỡ,sạchlông,hếtvikhuẩn,trởnênmềmvàsạchsẽ,làmchochấtkeotrongdavốnlàproteindạngsợisẽduỗiravànởto,sauđómớiđưavàogiaiđoạnthuộcda.Trongquátrìnhthuộcda,tuỳtheoyêucầucóthểchọncácloạithuốcthuộcdakhácnhauđểgâycácbiếnđổichocácproteindạngsợi,vừagiữdađộngvậtmềm, bền, không bị thối, bị nhớt, cuối cùng phải tiến hành các bướcnhuộmmàu,sấykhô,màiphẳng,vòmềm,đánhbóng…

Trongcácnhàmáythuộcda,cácbướcxửlýhoálý,vậtlýđượctiếnhànhtheocáccôngđoạnxácđịnhvànhậnđượcdathuộcvớicácnétbềngoàiđẹpđẽ,bền.Ngườitathườngdùngdathuộcđểmayáoda,giàyda,valyda,túida...vừabềnvừađẹp,đượcmọingườiưathích.

Từkhoá:Dathuộc;Thuốcthuộcda.

77.Vìsaogiấygóihàng(giấybaoximăng)lạibềnnhưvậy?

Chắccácbạnthườngthấyởcáccôngtrườngxâydựngngườitachấtcácbaoximăngthànhđống.Ximăngđượcđóngbaokíntrongnhữngbaolàmbằnggiấyđóngbaorấtbền,loạigiấyrấtbềnđócòncótênlà"giấydatrâu".Giấyximăngkhôngđắttiềnlắm,bạncóthểlàmgiấybọcsáchrấtbền.Tạisaogiấybaobìđựngximănglạibềnnhưvậy?

Vàothờiđạixaxưa"giấydatrâu"thựcsựđượclàmbằngdabênon.Từsaukhixuấthiệnkỹthuậtlàmgiấyngườitamớidùngloạibộtgiấysảnxuấttừ thân,cànhcây lákim.Thân,cànhcây lákimtrướchếtđượcđemxửlýbằngphươngpháphoáhọc,sauđóđưavàomáychếtạobộtđểchếtạobộtgiấy.Cuốicùngbộtgiấyđượcđưavàomáyxeogiấyđểsảnxuấtragiấy.Doloại giấy này cómàu vàng nâu, rất bền chắc, rất giống da trâu bò nên cóngườigọiđólàgiấydatrâu.

Thựcrathìgiấydatrâuvềbảnchấtkhôngkhácgiấythườngmấy.Chỉcóđiềukhichếtạogiấydatrâungườitathườngdùngloạicâycósợidài.Khiđunnấugỗvớikiềmvàsunfuakiềmcũngnhưvớicáchoáchấtkhácđểtẩytrắng,cácphảnứnghoáhọcxảyrakháônhoà,cácsợigỗvẫngiữnguyênđượccườngđộcao,nêndùngloạibộtgiấynàyđểxeogiấy,giấycóđộbềntốt.

Ngoàirakhixeogiấyngườitacònthêmkeođểgiacốđộbền.Chínhvìvậymàgiấybaogóiximăngrấtbền,khóhútnước,nóđượcdùnglàmgiấybaogóihàngrấtphổbiến.

Từkhoá:Giấybọcgóihàng;Xeogiấy.

78.Vìsaolạicóloạigiấyđốtkhôngcháy?Ngườitathườngnói“dễcháynhưgiấy"đểchỉtínhdễcháycủagiấy.Khi

gặplửa,giấysẽbịcháythiêu.

Nhưng lại cũng có loại giấy có tính năng đặc biệt dù có đemđốt cũng

khôngcháymàchỉbịlụidần.Lạicóloạigiấykhiđemtrùmlênlòlửađươngcháy rừng rực, sờ tayvào cũngkhônghề thấynóng, khônggâybỏng tay.Nếuđểlêntrêngiấymộtbìnhnướcđunmãivẫnkhôngthấysôi,đâylàloạigiấybềnvớilửa,lạicáchnhiệt,cóthểdùnglàmcáctấmbìachốngcháy.

Nguyênliệuđểsảnxuấtgiấythườngdùnglàloạithựcvậtcósợi.Cácloạisợithựcvậtlànhữnghợpchấthữucơrấtdễcháy.Loạigiấychịuđượclửađượcsảnxuấttừsợiamiăng,sợithuỷtinh.Thànhphầnchủyếucủasợithủytinhlàsilicđioxit,đâylàloạihợpchấtkhônghềbịcháy.Tấmbìacáchnhiệtđượcsảnxuấtbằngziriconivàziriconiđioxit.Cácloạisợinàycóđiểmnóngchảy rất cao, lửakhôngđốt cháyđược.Nói chungnếudùng loạigiấy sảnxuấtbằng100%silicđioxitcóthểchịunhiệtđộcaođến500-700°C,dùngziriconi silicat sản xuất có thể chịu đến nhiệt độ 1200 - 1300°C, còn nếudùngziriconiđioxit thìgiấycóthểchịuđượcnhiệtđộ2500°C.Dosựpháttriểncủangànhkỹthuậthàngkhôngvũtrụ,ngườitasửdụngcácloạigiấynàytrongcáctênlửa,vệtinhnhântạo,trongcáccontàuvũtrụ,đểchếtạocáchệthốngcáchnhiệtnhiềulớp,cáchlycácnguồnnhiệtkhỏicácvậtliệudễcháy.

Ngoài ra khi tẩm giấy thường bằng cácmuối photphat hoặc halogenuacũng tạo được giấy cách nhiệt. Người ta ngâm giấy hoặc bìa thường vàodungdịchchấtcáchnhiệt (muốiphotphathoặchalogenua)đemsấykhô tacũngthuđượcloạivậtliệucótácdụngphònghoả.Khixửlýgiấyvớidungdịchestepolyphotphoricthìkhigặplửasẽhìnhthànhthểthuỷtinhvàgiấysẽkhôngbịcháy.Vớiloạigiấyđượcxửlývớicácchấtphònghoảngườitacóthểdùngđểdántườngcũngcótácdụngchốngcháyvàcáchnhiệt.

Vớiloạigiấyviếtthườngđemxửlývớichấtphònghoảcóthểdùngđểin

cácvănkiệnlưutrữ.Đểmỗikhitiếpxúcvớilửa,vănkiệncũngkhôngkịpbịcháymất.

Từkhoá:Giấy;Giấychịunhiệt.

79.Vìsaovảikhôngởdạngsợidệtlạikhôngphảilàgiấy?

Vềthànhphầnhoáhọc,bôngvảichínhlàxenluloza, làmộtcaophântửthiênnhiên.Khiđembôngvảikéothànhsợi,rồidệtbằngsợingangsợidọc(sợi canhvà sợi chỉ) người ta sẽ thu đượcvải, có độ bền nhất định.Giấycũngcóthànhphầnhoáhọclàxenluloza,cũngđượcsảnxuấtbằngcácloạithựcvậtcósợinhưgỗ, rơmrạ, lau lách, rồichế tạo thành lớpmỏng tacógiấy.Điềunàycũngrấtgiốngvớiloạivảikhôngdệt.Thếtạisaovảikhôngdệtlạikhôngphảilàgiấy?

Tuygiấyvàvảikhôngsợidệtcùnglàphiếnmỏngxenlulozanhưngtrongcôngnghệchếtạogiấyvàvảikhôngsợidệtcósựkhácbiệt.

Đểsảnxuấtgiấy,người taphảibiếnnguyên liệu sợi thựcvật thànhbộtgiấy.Đểtạonênbộtgiấyngườitaphảixửlývậtliệucósợibằngnhiềuloạihoáchất,quagiaiđoạnđậpsợithựcvậtđểphábỏlớpvỏngoàicủasợi,nhờđócácphântửcaophântửmớiđượcgiảiphóng,trảidài,sauđóquacácgiaiđoạnđểlắng,épphẳng,sấyvàtạođượcgiấy.Phântửcaophântửxenlulozarấtdài,dọctheophântửthườngcólựchấpdẫnlớn(doliênkếthyđro).Saukhiđập,cácphântửxenlulozasẽduỗiravànhờcólựchấpdẫnsẽxoắnlạivớinhaunêngiấycóđộdaikhátốt.Bộtgiấycàngđượcđậpkỹthìsẽchogiấycóđộmịncàngcao,cómậtđộcàngđồngđều.Chínhvìvậymàngườitathườngnói"khôngđậpthìkhôngthànhgiấy".Giấycàngmịnmặtthìcàngkhóbịhưhỏng(nhưngkhigặpnướcthìdoliênkếthyđrogiữacácphântửgiấybịphávỡdocácphântửnướcnêngiấydễbịbụckhigặpnước).Cònvớiloạivảikhôngsợidệt,saukhiđemvậtliệusợigiacôngthànhdịchkeongười tađể lắng,ép,sauđódùngcácphươngpháphoáhọc,phươngphápnhiệt…đểkếtdínhcácsợivớinhau.Từtêngọi"vảikhôngsợidệt"chỉrarằng loại vải này được chế tạo không qua giai đoạn kéo sợi, nhưng cũngkhôngquacácgiaiđoạnxửlýnhưkhisảnxuấtgiấy,nênvảikhôngsợidệtkhôngphảilàgiấymàlàvảikhôngcósợidệt.Vảikhôngsợidệtđượcdùnglàmvải lót,vảidántường,thaychovải tãlót truyềnthống…Loạivậtliệunàykhôngthểdùngđểviết,đểin,khôngdùngđểvẽđược…nênkhôngphải

làgiấy.

Thựcsựtronglịchsửvănminhnhânloại,vảixuấthiệnsớmhơngiấyrấtnhiều.Từnăm1957ngườitađãkhaiquậtởBáKiềuthuộcthànhphốTâyAnđược loạigiấy thờiTâyHán (thếkỷ thứhai trướcCôngnguyên).Quaphântíchkiểmnghiệmthìđólàgiấychứkhôngphảilàvải.QuapháthiệnnàychothấygiấyđượcphátminhcònsớmhơnsovớigiấyTháiLuânnhiều(năm105Côngnguyên).

Từkhoá:Vảikhôngsợidệt;Sảnxuấtgiấy.

80.Vìsaocóloạisợisaukhicháylạitựdậptắtlửa?

Cácloạivậtliệusợichodùlàsợithiênnhiênnhưsợibông,sợigaihoặcsợitổnghợpnhưnilong,terilong,sợipropylen,sợinitrilong..đềubắtcháykhi gặp lửa (300 - 400°C).Hiện tại các nhà khoa học đã nghiên cứu chếđượcloạisợitựdậplửa:Khisợibắtlửathìbanđầubốccháy,saudầndầnngọnlửanhỏdần,cuốicùngthìbịdậptắthẳn.Loạisợinàyhiệntạiđượcsửdụngrộngrãitrongcácngànhhàngkhông,hànghải,dầndầnxâmnhậpvàocảcáccửahàngvàcảởnhàdân.

Quaquátrìnhnghiêncứu,cácnhàkhoahọctìmthấytrongvậtliệusợidệtlànhữngcaophântử luôncóchứacácnguyêntửcacbon,hyđro,oxy.Cáccaophântửnàykhibốccháysẽtạoracácphântửnhỏcácchấtkhí,sinhracáchợpchấthoáhọclàcácgốctựdolànhữngtậphợpcácnguyêntử.Doởcácgốctựdocócácđiệntửđơnlẻcóhoạttính,vídụgốctựdohyđro(H),gốchyđroxyl(OH),gốctựdooxyhyđroxyl(OOH*).Khixảyrasựcháy,cácgốctựdongàycàngsinhsôivớitốcđộngàycànglớn.Đểcắtđứtchuỗiphảnứngdồndậpnàycầntìmcáchhấpthụlàmgiảmnănglượngcủagốctựdo,làmmất hoạt tính của gốc tự do. Các loại sợi tự nhiên, sợi propylen, sợinitrilongđềukhôngcókhảnăng tựdập lửa.Riêng loại sợi clovinyl (cũngnhưmàng polyclovinyl), khi cháy sẽ phân giải cho phân tử hyđro clorua(HCl),phântửhyđrocloruahấpthụnhiệtnóngchảycủagốctựdo.Khiphântử sợi cháydo cónguyên tử clo, nên sẽ thànhphân tửhyđro cloruavà tựđộng "dập lửa". Như vậy người ta dùng nguyên tử clo như là nguyên tốchống cháy. Ngoài nguyên tử clo, các nguyên tử khác như flo, brom,photpho,lưuhuỳnh,antimon…khicháycũngtạoracáchyđruanhưhyđrobrom,hyđroflorua,hyđrosunfua,hyđrophotphuacũngcókhảnănghấpthụ

nănglượngcủacácgốctựdo.Vìvậynếungườitađưavàocácnguyêntốchốngcháycácloạisợidễcháy,thìcókhảnănglàmgiảmxuthếcháy.Vídụvới loạisợipropylendễcháy,người tađưavàocácphụgiacóchứabromantimoinsẽcảitạosợipropylenthànhsợicótínhchấtchốngcháy.Khisợicháy,ngoàiviệcsinhracáchyđruacòncóthểsinhcáchạtrắnrấtnhỏcủabromvàantimoin,khôngchỉhấpthụnănglượngcủagốctựdomàcònvachạmvớigốc tựdo làmgiảmhoạt tínhcủagốc tựdo.Hiệuquảdập lửaởđâycũnggiốnghiệuquảdậplửacủacáchạtbụi,cátkhô.

Nitrilongcũnglàloạisợidễcháy.Nhưngkhiđưacácphântửcloruaankylhoặcbromuaankylvàotasẽcóđượcloạisợinitrilongcókhảnăngdậptắtlửa.Với sợi terrilong, nếu ta đưa gốc rượu bậc hai có chứa bromđạt đếnmứcđộnàođó,sợiterilonglạicókhảnăngtựdậplửa.

Từkhoá:Sợichốngcháy.

81.Vìsaoloạidâycápbệntừsợitổnghợplạibềnngangvớidâycápbằngthép?

Nếuaiđóđặt ra câuhỏidâychãobện từvật liệu sợinào thìbềnnhất?Ngườitasẽkhôngdodựvàtrảlời:dâynilong.Nilonglàloạisợitổnghợprấtquenthuộcvớimọingười.Ngườitathườnggặploạinilong6vànilong66.Sợinilongcóđặcđiểm làcócườngđộcao,đànhồi tốt, tínhchịumàimòntốt.Ngườitathườngdùngsợinilongđểđanlướiđánhcá,làmdâydù,dệtbíttấtcóhiệuquảtốt.

Sợinilongcònđượcđánhgiá"nhỏhơn tơnhện,bềnhơnsợi thép".Nóinhưthếkhônghềkhoatrươngtínào:Theocáckếtquảđothử,sợinilong66cócườngđộkéođứt,độbềncònhơncảsợi thép thườngcócùngkíchcỡ.Saunilong,cácnhàkhoahọccòntổnghợpđượcloạisợicócườngđộcòncao hơn cả nilong, đó là sợi "kaiphula" là loại sợi tổng hợp thuộc họpolyamitthơm.Loạisợitổnghợpnàycóđộbềnkéođứtgấp2,8lầnnilong66,hơnsợithép6-7lầnmàtrọnglượngcủasợichỉbằng1/5trọnglượngsợithépcùngkíchcỡ.Ngườitađãtiếnhànhthínghiệmvàtìmthấymộtsợidâybằngsợikaiphulacỡ6mmcóthểtreođượcmộtchiếcôtônặng2tấn.

Quả làđángkinhngạc.Docó tínhchấtđặcbiệtnhưvậysợikaipulađãđượcsửdụnglàmvậtliệunhẹchongànhhàngkhông.NgườitađãdùngsợikaiphulavàsợicacbontrongviệcchếtạothânmáybayBoeing727đãlàm

trọng lượngmáybaygiảmđi1 tấn,nhờđó lượngdầu tiêuhaogiảmđược30%.Kaiphulacũnglàvậtliệulýtưởngđểchếtạoáophòngđạnvìvừacótínhđànhồi tốt, lạivừanhẹ.Ngàynay loạihợpchấtcaophân tửkaiphulađượcsửdụngrộngrãivàoviệcbệndâychão,vậtliệuchịuáplựccao,chếtạodànantenrađa,làmvỏchođộngcơtênlửa…

Sởdĩnilongvàkaiphulabềnnhưvậylàdochúngcócấutrúcbềnvững.Trongphântửsợipolyamit,cácgốcamitđượcnốivớinhauthànhdâyxíchnhờ các liên kết hyđro, làm cho lực liên kết giữa các phân tử được tăngcường,nhờđóbảođảmđộbềncủasợi.Ngoàirađộbềncủasợicápbệncònliênquanđếnkỹthuậtsợitơ.Vídụsợinilongđượctạoranhờkỹthuậtkéosợikhinóngchảytứclàviệckéosợiđượcthựchiệnsaukhiđãlàmvậtliệutổnghợpnóngchảy; còn sợikaiphula lạiđượckéo sợi từdungdịch:Hợpchấtcaophântửđượchoàtanthànhdungdịchbằngdungmôi,sauđóviệckéosợiđượcthựchiệntừdungdịchthuđược.Vìvậyvớisợikaiphuladùngdaocắtcũngrấtkhóđứt.

Cácnhàkhoahọccòndựđoán, saunàynếudùngkỹ thuậtkéo sợimớibằngtừtrườngthìcườngđộsợitổnghợpcóthểtănglên1-2lần.Lúcbấygiờcácdâychão,dâythừngmàchúngtadùngsẽrấtnhỏ,nhẹ;máybay,tênlửacũngsẽnhẹhơnđirấtnhiều.

Từkhoá:Sợitổnghợp;Nilong;Kaiphula.

82.Côngnăngcủahợpchấtcaophântửlàgì?

Đạiđasốvậtchấtlàdophântửtạonên.Phântửcóthểcókíchthướclớnnhỏkhácnhau.Tuyệtđạiđasốcácphântửdovàinguyêntửhoặchàngchụcnguyêntửtạothành.Nhưngtrongthếgiớicácphântửcũngcónhững"ngườikhổnglồ".Nhữngphântử"khổnglồ"cóthểdohàngnghìn,hàngvạn,thậmchícóđếnmấychụcvạn,đếnhàngtriệunguyêntửtạonên.Loại"phântửkhổnglồ"đượcgọilàhợpchấtcaophântử.Protein,sợithựcvật,tinhbột…lànhữnghợpchấtcaophân tử tựnhiên.Chấtdẻo tổnghợp, sợi tổnghợp,keodántổnghợpthuộcloạicáccaophântửtổnghợp.

Các cao phân tử tổng hợp nói chung đều có tính ổn định.Vớimỗi caophântửtổnghợpthườngcómộtsốgốccôngnăngđặcthùnàođó,nhờđócáccaophântửtổnghợpsẽcócáctínhchất:quanghọc,điện,từ,phảnứnghoáhọc,tínhchấtxúctác,tínhchấtsinhlýnàođó.Cáctínhchấtđặcthùcủacáccaophântửđượcgọilàcôngnăngcủacáchợpchấtcaophântử.

đặcthùcủacáccaophântửđượcgọilàcôngnăngcủacáchợpchấtcaophântử.

Nhựatraođổiioncócôngnăngtraođổiionvớicáchợpchấtkháclàmộtloạicaophântửcócôngnăngđượcngườitanhậnbiếtsớmnhất.Nhựatraođổiioncócôngnăngtraođổiioncủachínhmìnhvớiioncùngtênởmộthợpchấtkhác.Trôngbềngoàinhựatraođổiiongiốngnhưtrứngcá.Nhựatraođổi ionđượcsửdụngkhá rộng rãi trongnhiều lĩnhvựcnhư:Để làmngọtnướcbiển, thuhồikim loại.Nhựa traođổi ioncó thểsửdụngđể thugomnhiềuionkimloạitantrongnước.Thậmchícóthểdùngnhựatraođổiionđểtrịcácchứngbệnhquánhiềucácionnatri,kalitrongmáu,dịchvịquáchua.

Nhựacảmquanglàmộtloạicaophântửcócôngnăngđặcbiệtkháquenthuộc.Nhựacảmquangcótínhchấtđặcthùcótácdụnghoặcdẫnđiệndùnglàmkếttủahoặclàmhoàtanmộtchấtnàođódướitácdụngcủaánhsáng.Nhựacảmquangđượcsửdụngrộngrãitrongviệcchiếuphim,inấn,tronggiacôngcơgiớichínhxác.

Nóichungcáchợpchấtcaophântửlànhữngchấtcáchđiện,nhưngcũngcócaophântửdẫnđiện.Mộtsốcaophântửcócấutrúcđặcthùnàođócótínhbándẫnhoặccótínhquangdẫn(dẫnđiệndướitácdụngcủaánhsáng).Cáccaophântửbándẫnđiện thườngđượcdùnglàmvật liệusơnbándẫnđiện,làmchấtchốngtĩnhđiện.Cáccaophântửquangdẫnđiệnđượcdùngtrongngànhchụpảnh.

Caophântửxúctáclàloạicaophântửcócôngnănglàmxúctácchocácphảnứnghoáhọc.Loạicaophântửnàycótácdụngtolớntrongcôngnghệhoáhọc.Cóloạicaophântửđượccốđịnhmộtloạimennàođólênphântửthànhloạicaophântửcốđịnhmen(haycòngọi làcốđịnhenzim),vìvậynângcaođượctínhổnđịnh(tínhbền)củamen,nhờđócóthểthuhồivàsửdụnglạinhiềulần.Ngườitacũngtừcaophântửchếtạothànhmàngmỏngrồicốđịnhmen(enzim)lênđóvàgọilàmàngcaophântửcốđịnhenzim,đâylàloạimàngchuyêndụng.

Sựkhóphânhuỷcủachấtdẻophếthảilàmộtvấnđềnangiảivàgâytáchạinghiêmtrọngtrongđờisốngcộngđồng.Hiệntạicácnhàkhoahọcđangnghiêncứubiệnphápphânhuỷchấtdẻotheoconđườngsinhvật.Cácnhàkhoahọccũngđangnghiêncứuviệcphânhuỷchấtdẻobằngconđườnghoáhọc, con đường chiếu xạ bằng ánh sáng nhằm loại bỏ nguy cơ "ô nhiễmtrắng".Đó cũng là điều đáng chúý của ngành côngnghiệp chất dẻo tổnghợp.

Dosựpháttriểnnhanhchóngcủacôngnghiệpchấtdẻongườitadựđoánsẽcònnhiềuloạicaophântửcôngnăngkỳlạkhácsẽxuấthiện.

Từkhoá:Côngnăngcủacaophântử.

83.Huyếtquảnnhântạocóthểthaythếchohuyếtquảntựnhiênkhông?

Trongcơthểngườicómạnghuyếtquảnphânbốkhắpcơthể.Máutheohuyếtquảntuầnhoàntrongkhắpngườivànuôisốngconngười.Nếuhuyếtquảnbịvỡ,máucóthểchảythấmrangoàigâyhiệntượngxuấthuyết.Cólúccóđoạnhuyếtquảnkhá lớnnàođóbịhoại tử,bịđứthoặcbịvỡ.Bấygiờngười taphải cắtbỏđoạnhuyếtquảnhỏngvà thaybằngđoạnhuyếtquảnnhântạocócùngđộlớnvàđộdài.Thếliệuhuyếtquảnnhântạocóthểthaythếhuyếtquảnthựctrongcơthểngườiđượckhông?

Banđầucácnhàkhoahọcdựavàocơnăngcủacơthểngười,đãdùngloạiproteinsợiđộngvậtlàtơtằmlàmnguyênliệuchếtạohuyếtquảnnhântạo.Người tadùngnhữngmáydệt hết sức tinhvi dệt nên cácốngbằng tơ rấtdày.Sauđó tiếnhànhcácgiacôngcơnhưvò,kéo, lộnvàxửlýbằngkeodínhđểcácốngbằngtơvừacóđộbềncaovừacótínhđànhồitốt,cóthểco,kéolượnvòngtuỳýkhôngsợdập,gãy,khôngbịmóp.Loạihuyếtquảnnàykhôngbịvỡ,không thấmrònước,khôngròmáu,khimáuchạy trongốngkhônggâybấtkỳsựthayđổinào.Saukhikhửtrùngcẩnthậncóthểđưavàocơthểngườiđểthaythếhuyếtquảncủangười.

Nhờsựpháttriểncủakhoahọckỹthuậtngườitalại tìmthấynhiềuhợpchấtcaophântửtổnghợpcócấutrúchoáhọcvàtínhchấtvậtlýrấtgiốngvớicáccaophântửtựnhiêntrongcáctổchứccơthểngười.Khidùngcáccaophântửtổnghợploạinàyđểchếtạohuyếtquảnsẽcósựtươnghợpsinhvậtvàkhôngsợbịcơthểloạibỏ.Vídụngườitadùngcaosupolyesteamithaypolybenzyl-2-fomiate,2-axetatđểchếtạohuyếtquảnđãdùngtrongchữatrịlâmsàngthànhcông.Trongnhữngnămgầnđây,cácloạihuyếtquảnnhântạotiếptụcrađờingàycàngnhiều.Vớicácvậtliệuđểchếtạohuyếtquảnnhântạongườitathấyrằng,nếubốtrílácđáccácnhómưanướcvàkỵnướcxenkẽtrongmạchcaophântửsẽtăngkhảnăngchốngtắcmạchmáulênnhiều.Để tạođược loại caophân tửcókiểucấu trúcnày,người tađãnghĩđếnbiệnphápdùngcáccaophântửcóhailoạiphântửhợpthànhtrởlênđểthựchiệnđồngtrùnghợp.Đạibiểucholoạivậtliệukiểunàylàsản

phẩmđồngtrùnghợpdopolyesteamit,pomiateetylchứanhómưanướcvàpoly-2-metylsiliconcóchứanhómkỵnướctạonên.Ngoàiracòncósảnphẩmđồngtrùnghợpdophenyletylenvàpolynitriltạora.

Ngoài việc dùng vật liệu cao phân tử để chế tạo huyết quản, ngày nayngườitacòndùngloạivật liệunàyđểchếtạotimphổinhântạo,khíquảnnhântạo,mũinhântạo,xươngnhântạo,danhântạo,cơbắpnhântạo…Trừbộnão,dạdàycùngcáccơquantiếtcáchocmon,hầunhưđạibộphậncơthểngườicóthểchếtạobằngvậtliệucaophântửtổnghợp.

Từkhoá:Huyếtquảnnhântạo.

84.Vìsaomáyngửimùilạicóthểphânbiệtmùicácchấtkhí?

Ngày nay ở nhiều nhà khách, khách sạn và bên trong các hành langthườngcólắpđặtcácmáybáocókhói,khicólửacháylậptứcmáypháttínhiệubáođộng.Trongnhiềugiađình,ngườitacònlắpđặtcácmáybáomùixăng(khíhoálỏng),khicóròrỉkhícháy,khimũingườicònchưacảmnhậnđượcnhưngmáybáođãpháttínhiệubáođộng.Máybáoloạinàylàcácthiếtbịđiệntửngửimùi,nhưnglàmthếnàomáybáolạiphânbiệtđâulàkhói,đâulàxăngvàcáckhícháykhác.

Nguyêndolàởcácthiếtbịnàyngườitacólắpdụngcụcócôngnăngngửitức"lỗmũiđiện"domộtloạivậtliệu"điệntrởnhạycảmkhí"tạonên.Banđầungườitađưacáctạpchấtvàocácchấtbándẫnlàloạigốmoxyhoá,thìđiệntrởcủachúngthayđổitheothànhphầncácchấtkhíxungquanh.Nếudùngcácloạibándẫnnàychếtạocácđầudòthìdựavàosựthayđổiđiệntrởngười tacó thểpháthiệnđượccácchấtkhí tồn tại trongmôi trườngxungquanh.Loại linhkiệnnàyđượcgọi làcác"điệntrởnhạycảmvớicácchấtkhí".Cácđiệntrởđượcchếtạobằngthiếcoxitcũngnhưcácoxitphứchợpkhigặpoxitcacbonhoặckhóithìđiệntrởxuấtcủachúngthayđổirấtrõrệt.Điệntrởchếtạobằngsắtoxithoặckẽmoxitsẽnhạycảmvớibutan,propanlànhữngthànhphầnchủyếutrongkhíhoálỏng.Thôngquasựthayđổiđiệntrởsuất,cácvậtliệuchếtạo"điệntrởnhạycảmvớicácchấtkhí"cóthểngửivàphânbiệtđượccácchấtkhítrongmôitrườngxungquanhmàmũingườikhông dễ phân biệt được. Ví dụ có thể phân biệt được hyđro, cacbonmonoxit,amoniac,metan,etan,benzen,hợpchấtcóchứaflo…

Vậtliệunhạycảmkhílàmộtthànhviêntronghọvậtliệunhạycảm.

Ngoàivậtliệunhạycảmkhícòncócácloạivậtliệu:Nhạycảmđiện,nhạycảmâmthanh,nhạycảmánhsáng,nhạycảmtừ,nhạycảmđộẩm…Cácloạivật liệunàydo cónhiều tính chất hoáhọcvàvật lýkhácnhaumàcó thểnhạy cảm đối với điện, âm thanh, quang, từ, nhiệt… khác nhau.Hiện tạingườitahaydùngvậtliệunhạycảmmớicónguồngốclàcácloạigốmoxyhoá,cácvậtliệubándẫn,cácloạimànghợpchấthữucơ…

Ngàynaycácvậtliệunhạycảmđãđượcsửdụngrộngrãitrongkỹthuậtđiều khiển tự động, kỹ thuật đo đạc trong các bộ giao cảm…Nhờ có cácthiếtbịnàymàcácgiácquancủangườinhưthínhgiác,thịgiác,khứugiác,vịgiác,xúcgiác…đượcmởrộngphạmvi,nhờđóđãđượcứngdụngtrongviệctrịbệnh,trongcácdụngcụgiađình,trongsảnxuất,trongkhoahọckỹthuậtvàlàtrợthủđắclựcchoconngườitrongnhiềulĩnhvực.

Từkhoá:Vậtliệunhạycảmkhí;Linhkiệnđiệntrở;Thiếtbịngửi.

85.Vìsaovậtliệuquangđiệnlạicóthểthựchiệnviệcchuyểnđổiquangnăngthànhđiện

năng?Vậtliệuquangđiệnthườngdùngđểchếtạopinmặttrời.Vậtliệuquang

điệncóthểbiếnđổiquangnăngthànhđiệnnăng.Ngàynaytrêntoànthếgiớicóđến90%khícụbaydùngpinMặtTrờiđểcấpđộnglực.Côngsuấtcủacácpincóthểtừvàiwatđếnhạngvạnwat.Vàongày7-9-1988,TrungQuốcđãphóngvệ tinhkhí tượng"Phongvân1"đầu tiên lênquỹđạo.Trongvệtinhcó14266pinMặtTrờikíchthước2cmx2cm,côngsuất830wat,hiệusuấtchuyểnđổiquangđiện12-14%,trongđócómộtkhốipinchếtạobằngvậtliệugaliasenuacóhiệusuấtchuyểnđổiđến33%.

Vậtliệuquangđiệnthựchiệnviệcchuyểnđổiquangnăngthànhđiệnnăngnhưthếnào?

Vậtliệuquangđiệnthườnglàcácchấtbándẫn.Vậtliệubándẫnvừacótínhdẫnđiệnlạivừakhôngdẫnđiện.Nếuđưavàotinhthểchấtbándẫnsilicmộtítphotpho,lớpđiệntửngoàicùngcủanguyêntửphotphocó5điệntử,nhiềuhơnởnguyêntửbándẫnsilic1điệntử.Khinhiệtđộcủatinhthểtăngcaohoặckhibịchiếusángthìđiệntửnhiềuhơnnàysẽnhậnnănglượngvàthoátlykhỏinguyêntửphotphotrởthànhđiệntửtựdolàmđiệntrởsuấtcủachấtbándẫngiảm.Nếutalạiđưavàotinhthểchấtbándẫnsilicmộtítbo,

thìdovànhđiệntửngoàicùngcó3điệntử,íthơnởnguyêntửsilic1điệntử.Doviệcđưabovào tinh thể silic sẽhình thànhcác "lỗ trống", các "lỗtrống"tíchđiệndương,cóthểchuyểnđộngtựdobêntrongtinhthểbándẫnnhưcácđiệntửtựdo.

Loạichấtbándẫnhoạtđộngphụthuộcđiệntửtựdođượcgọilà"bándẫnloạin"cònchấtbándẫnhoạtđộng theophương thức lỗ trốngđượcgọi là"chấtbándẫnloạip"Nếungườitaxenvàogiữahaichấtbándẫnmộtlớprấtmỏngthếnàochoởmộtbêncủalớpmỏnglàchấtbándẫnloạipcònbênkialàchấtbándẫnloạin,tasẽđượcchấtbándẫncócấutrúc"p-n".TrongánhsángMặtTrờicócácquangtử(photon)lànhữnghạtcónănglượng,khiánhsángMặtTrời chiếuvàovật liệuquangđiện, cấu trúcp - n sẽ nhậnnănglượng,cácđiện tử tựdo trongchấtbándẫn loạinsẽnhậnnăng lượng tạothànhcácđiệntửtựdotíchđiệnâm,cònlỗtrốngtrongchấtbándẫnloạiptíchđiệndương.Nhờđógiữahaiđầucủachấtbándẫnsilicxuấthiệnmộtđiệnthế.Nốihaiđầuchấtbándẫnbằngdâydẫntasẽcódòngđiệnchạyqua.

Ngàynayvậtliệuquangđiệnđượcsửdụngrộngrãitrongmáytínhđiệntử, trongđồnghồđeo tay.Vào thếkỷXXIchắc sẽxuấthiệncácnócnhàphátđiệnMặtTrời,cácxeôtôchạybằngđiệnMặtTrờiđượcsửdụngrộngrãi.Vậtliệuquangđiệnsẽgắnchặtvớicuộcsống.

Từkhoá:Vậtliệuquangđiện;Chấtbándẫn;Chuyểnđổiquangđiện;Cấutrúcp-n.

86.Vìsaođạiđasốcácmạchtíchhợpđược

chếtạobằngvậtliệusilic?Ngàynay,trongcácmáytínhđiệntử,trongcácloạithiếtbịđiệntử,hầu

hếtdùngcácmạch tíchhợp,đượcchế tạobằngcácđơn tinh thểsilic.Vậtliệusilictrongcôngnghiệpviđiệntử(đặcbiệttrongcácmạchtíchhợpsiêulớn)rấtđượccoitrọngvàngàycàngđượcứngdụngrộngrãi.Vìsaovậy?

SiliclàmộttrongnhữngnguyêntốcóhàmlượngcaonhấttrongvỏTráiĐấtsauoxy,lànguyêntốchủyếuhìnhthànhnêncáckhoángvậttrongvỏTráiĐất.Vìvậyvậtliệuđơntinhthểsiliccógiáthànhthấpsovớinhiềuvậtliệubándẫnkhác (nhưgali asenua, inđiphotphuavàgecmani)cóýnghĩalớntrongviệcgiảmgiáthànhsảnphẩm.Nhưngtrongtựnhiênsilicthườngtồn tạiởdạnghợpchấtvìvậy thườngphảiquaquá trìnhkhửmớichế tạođượcsilictinhkhiết.Dokỹthuậtchếtạosilictinhkhiếtvàviệckéođơntinhthểngàycàngđượcthànhthạo,nênviệcsửdụnglượnglớnsiliclàhoàntoàncóthể.

Silic có tính bền nhiệt và bền hoá học tốt. Trong quá trình chế tạo cácmạchtíchhợpcầnphảiquaquátrìnhxửlýnhiệt,nhiệtđộxửlýcóthểlênđến900°C.Chấtbándẫn làhợpchấtgaliasenuadễbị thayđổi,phânhuỷquaquátrìnhxửlý.Cácđơntinhthểsiliccóthểchịuđượcnhiệtđộ1200°Cmàvẫngiữđượctínhnăngổnđịnh.Vậtliệusiliclạicótínhchấtdễbịnhiễmtạp.Trongquátrìnhsửdụngvậtliệubándẫnđểchếtạocácmạchtíchhợpcũngnhưcác linhkiệnđiệntửkháccầnphảiđưacác tạpchấtvàođểđiềukhiểntínhnăngđiệncủavậtliệu.Việcchonhiễmtạpvàovậtliệusilicđượcthựchiệnkhádễdàng.Quaquá trình cho silic thâmnhậpmột lượngnhấtđịnhphotphohaybocóthểđiềukhiểncáctínhnăngvềđiệncủavậtliệutheoyêucầucủaviệcchếtạomạchtíchhợp.

Mộtđiểmquantrọngnữađểvậtliệusilicđượcsửdụngtrênquymôlớntrongviệcchếtạocácmạchtíchhợplàngườitadễdàngtạoramộtlớpsilicđioxitcótínhchấtcáchđiệncaotrênbềmặt,làmthànhlớpngăncáchbằngsilicđioxit.Chỉcầnchomộtphiếnsilicvàooxyhoặchơinướcrồigianhiệtngườitacóthểtạođượctrênbềmặtcủatấmsilicmộtlớpsilicđioxitdàycỡmicrometđếnmấyphầnnghìncủamicromet.Nhờbiệnphápnàycóthểtạođượclớpsilicđioxithếtsứcđặckhítcónhữngtínhnăngđiệnhếtsứcưuviệttươngxứngtuyệthảovớiđơntinhthểsilicởdưới,vềcơbảnkhôngtạoraởmặtngăncáchcáchoạttínhvềđiệnnàođó.Lớpsilicđioxitcótácdụngquantrọngtrongcôngnghiệpsảnxuấtmạchtíchhợp.Vớicácchấtbándẫnloạikhác,ngườitacònchưatìmđượclớpcáchđiệnưuviệtnhưsilicđioxit*,đạtđếntínhưuviệtcủahệsilicđioxit/silic.Chodùvậtliệugaliasenuacótínhnăngtốttronglĩnhvựccaotầnsovớisilic,nhưngtrongviệcsảnxuấtmạch

tíchhợpởquymôlớnthìvậtliệusilicvẫnởhàngđầu.

Từkhoá:Vậtliệusilic;Mạchtíchhợp.

87.Thếnàolàvậtliệuthôngminh?Cácsinhvậttronggiớitựnhiênđềucócôngnăngtựbiếnđổi,tusửađể

hồiphục.Vídụvớiconngườithìchodùcóráchdachảymáu,gãyxươngthìsaumộtthờigiancơthểsẽtựthíchnghivàlànhlặntrởlại.Cácloạiđộngthựcvậtcũngcócôngnăng tự thayđổihồiphụcnhưvậy.Giunđất, thạchsùng,hảisâm...đềucócôngnăngnhưvậy.Thếnhưngvớicácvậtliệukhôngcósựsốngnhưcốtthép,chấtdẻo…lànhữngvậtliệukhôngsốngvìkhôngcó"trigiác","cảmgiác"nênkhôngcócôngnăngtựthíchnghihồiphục.Khicácvậtliệunàybịhưhỏngsẽxảyrasựcốgâynhiềutổnthấtvềngườivàcủa. Các nhà khoa học đã từng có ý nghĩ, nếu khi chế tạomáy bay, tàuthuyền,xâydựngcầucống,lâuđàicóthểđưavàocáccôngtrìnhđócáclinhkiệnbiếncácvậtliệuvôtrithànhcó"cảmgiác",có"phảnứng"không?Liệucóthểđưavàovậtliệumộtthànhphầnđặcbiệt,vídụởmộtcâycầulớnphátsinhtrởngại,sựcốcóthểphátracáccảnhbáocầnthiết,hoặccóthểkhiếnchotàuthuyềnkhicóhưhạithìsẽtựđộngthayđổiđểtựhồiphục?

Từnhữngnăm90củathếkỷXX,cácnhàkhoahọcđãnghiêncứuchếtạomộtsốvậtliệucócôngnăng"pháthiệnsựcố"và"tựhồiphục".Đóchínhlàvậtliệuthôngminh.

Vậtliệuthôngminhlàvậtliệucónhạycảm.Đâychínhlànhữngthiếtbịtoànbộkhoahọckỹthuậtcaobiếtkếthợpsựcảmnhậncơgiớivớivậtliệutruyềnthốnglàmchovậtliệunhưcónănglực"cảmgiác"và"tựhồiphục".Vídụngườitađãkếthợptínhdẫnđiệntốtcủasợicacbonvớitínhcáchđiệncủasợithuỷtinhlàmmộtđểchếtạovậtliệuthôngminh.Dướitácdụngcủangoạilựctươngđốimạnh,vậtliệusẽbịcongvàdosợicacbonrấtgiònnênsẽgâyvỡmộtphầnhoặctoànbộ,nênlàmthayđổitínhdẫnđiệncủatậphợpvậtliệu,từđóngườitatínhramứcđộtổnthất.Tathửbànđếnvậtliệubêtông:Ngườitadựđịnhđưavàocốtthépmộtsốthanhchếtạobằngvậtliệusợirỗnglòng,bêntrongcóchứasẵnvậtliệutusửa.Khibêtôngchịuáplựcquálớnbịnứtvỡ,cácthanhrỗngtrongcốtbêtôngsẽvỡrađểvậtliệutusửathoátravàtựsửachữavàphụchồi.

Ngàynaycácnhàkhoahọcđãcóthểđưađượccácmáypháttínhiệuvàcácmáytínhcựcnhỏvàovậtliệu,bấygiờvậtliệutrởthànhthôngminh,có

thểpháthiệnkịpthờicácvấnđềxảyracụcbộ,máytínhsẽnhậntínhiệuvàralệnhđểchocáchợpkimghinhớhìnhtrạngvàchấtkếtdínhkịpthờibiếnđổiđểtựgiacố.

Ngườitacũngđãthuđượcmộtsốthànhquảtừvậtliệuthôngminh.Cácnhàkhoahọcđangtiếptụcnghiêncứucáchiệntượngsống,hyvọngsẽcóthểtìmrađượccácvậtliệuthôngminhtốthơncócăncứsốliệuchắcchắnhơn.

Từkhoá:Vậtliệuthôngminh.

88.ĐĩaquangVCDđượcchếtạobằngvậtliệugì?

ĐĩaquangVCDgiá rẻ,đẹp làmột trongnhững loạiđĩasốhoádùng tialazeđượcmọingườiưathích.Vớimộtchiếcđĩanhỏđườngkính12cm,dày1,2mmlàloạiđồvậtkỹthuậtcao,hộiđủcácyếutốkỹthuậtcaonhư:Kỹthuậttialaze,kỹthuậtsốhoá,kỹthuậttínhtoán.

Đĩa quang VCD có công năng ghi, lưu trữ và phát lại âm thanh, hìnhtượng, chữ số, tin tức…Trong đó điều hết sức quan trọng là vật liệu ghibằngquanghọc.Nguyênlýcủakỹthuậtghilà:ánhsángtialazecóđộhộitụcaođượcchiếuvàomàngmỏngcủađĩaquang,tialazesẽtácdụngvớivậtliệughicủađĩa,gâyracácbiếnđổivậtlývàhoáhọc,hìnhthànhcácđiểmghi.Điềunàycũnggiốngnhưchúngtaviếtchữvàđểlạinétchữtrêngiấy.Cácđiểmghitrênmàngmỏngtuỳthuộcnộidungthôngtinmàcácđiểmghisẽcótínhchấtvàđườngviềnkhácnhau,nhờđómàthểhiệnđượclưutrữ.Ngàynayngườitađãphátminhđượcnhiềuloạivậtliệughiquanghọc.Tuỳtheotácdụngcủatialazelênvậtliệukhácnhau,tialazegâycáctácdụng,gâysựthayđổivềvậtlý,hoáhọckhácnhau,ngườitachiavậtliệuchếtạođĩalàmmấyloại:"cháyănmòn","biếnđổimạnh","đổimàuhữucơ","bắtđiệntử".Loạivậtliệunàydosựđốtcháyquanghoáhọctạonênlỗlàthuộcloạivật liệucháyănmòn.Trong loạivật liệunàycóchứa tinh thể samariflorua và bari clorua…Trong loại vật liệu "biến đổimạnh" có chứa teluaoxit.Dướitácdụngcủatia laze,độtrongsuốtcủavật liệusẽthayđổi làmthayđổichiếtsuấtcủavậtliệu,nhờđómàghiđượcthôngtin.Trongloạivậtliệu"đổimàuhữucơ"cóchứadẫnsuấtcủapyriđin,4-xyanogen,2-metylquinon…lànhữngchấthữucơ.Dướitácdụngcủatialaze,cáchợpchấtnàysẽthayđổicấutrúc,làmthayđổiphổhấpthụcủahợpchất,nhờđóngườita

sẽghiđượcthôngtin.

TuycónhiềuloạivậtliệuđểchếtạođĩaquangVCD,nhưngchúngđềucóđặcđiểmchung làdưới tácdụngchiếuxạcủa tia laze,chúngsẽcónhữngbiếnđổivậtlý,hoáhọcđặctrưngnhờđómàcácloạiđĩaquanghọcsẽghinhậnđượctínhiệuthôngtin.

Đĩa quang VCD chỉ có màng rất mỏng vật liệu ghi (chỉ dày 20-30nanomet)cònlạilàchấtlàmđếđểtrángvậtliệu.Chấtlàmđếthườnglàvậtliệupolymepolymetylmetacrilat,polycacbonatvàvài loạipolymekếttinhmớiđượcphátminh.Khichếtạođĩaghiquanghọcđểbảovệtínhiệughitrênđĩa,ngườitaphảitiếnhànhnhiềucôngđoạn:Trướchếtngườitaphủlênđếmộtlớpchấtcáchđiệnthườnglàsilicoxithoặckẽmsunfua.Sauđólạiphủ tiếp lớpvật liệughi rồi lạimột lớp tăng cườngđộ trong suốtđể tăngcườngđộtruyềnquangchotialazeđượcsửdụng.Cuốicùngđểbảovệlớpghitínhiệutrênđĩaquangngườitalạimạmộtmàngmỏngkimloạiphảnxạ(vídụmàngnhômkim loại).NhưvậychỉvớiđĩaquangVCD trongcôngnghệchếtạo,ngoàiviệcchọnvậtliệu,quảcònnhiềunộidungnghiêncứu,nhiềutrithứccầnbiết.

Từkhoá:VCD;Vậtliệughiquanghọc.

89.Băngghiâmvàđầughiâmlàmbằngchấtgì?

Ngàynaymáyghiâm,máyghihìnhđã trở thànhcôngcụphổcập, loạidụngcụđiệnphổbiếntrongcácgiađình.Trongmáyghiâm,máyghihìnhđềucầncóbăngtừ.Nhờcóđầutừmàmáyghiâm,ghihìnhghilạiđượctínhiệuâmthanhvàtínhiệuhình.Thếthìbăngtừvàđầutừđượcchếtạobằngvậtliệucótínhnăngđặcbiệtgì?

Máyghiâmvàmáyghihìnhlàmviệcdựavàosựbiếnđổitươnghỗgiữatừ trườngvàdòngđiệnđểghi lại tínhiệu âm thanhvàhình ảnh.Băng từgiốngnhưmột"tờgiấy"có thểghi lạivà lưugiữ thông tin,cònđầu từcócôngnăngnhư"bútghi"và"côngcụđểđọc";nhờcóđầutừ,cáctínhiệuâmthanh và hình ảnh được chuyển thành dòng điện và tín hiệu được ghi lênbăng từ.Đầu từ lại có thể chuyển các tín hiệu âm thanh và hình ảnh trênbăngtừthànhtínhiệudòngđiện.Vìvậybăngtừvàđầutừtrêncácmáyghiâm,ghihìnhđềuđượcchếtạobằngvậtliệucótừtính.

Băng từ có đế là màng mỏng làm bằng chất dẻo họ polyeste hoặc sợiaxetatxenluloza,bêntrêncóphủmột lớpbộtvật liệucótừtính.Cónhiềuloạivậtliệutừtínhđượcphủlênbăngtừnhưoxitsắttừ,hệsắt-coban,hệcrom-coban,hệmangan-bimut…Đầutừcũngđượcchế tạobằngnhiềuloạivậtliệutừkhácnhaunhưhệsắt,niken-niobi,hệsắt-nhôm,hệniken-sắt-tantan…Cácvậtliệusắttừthườngdùngđasốlàhợpkimcủasắt.

Trongnhữngnămgầnđây,cácnhàkhoahọclạipháthiệnđượcloạivậtliệutừtínhlýtưởng-loạihợpkimkhôngởtrạngtháitinhthể:Ngườitachonungkimloạiđếntrạngtháilỏngđặcquánhrồilàmlạnhnhanh.Trongkimloại,cácnguyêntửđượcsắpxếptheoquytắcxácđịnh.Vớikimloạiởtrạngtháikhôngtinhthể,nguyêntửkimloạikhôngsắpxếptheoquyluật,dođócáckimloạiởtrạngtháikhôngcócấutrúctinhthểcómộtsốtínhchấtkhácvớikimloạiởtrạngtháitinhthể.Trướchết,đâylànhữngchấtcósuấtdẫntừcaovàdễtrởthànhchấtcótừtínhmạnh.Hailàcáckimloạiởtrạngtháinàythường là rất cứng,chịuđựngănmòn.Haiđặcđiểmvừanêu trênhết sứcthuậnlợichoviệcsửdụngcáchợpkimđểchếtạocácđầutừcủamáyghiâmvàđầu từ làbộ lưu trữ từchomáy tínhđiện tử.Theocácsố liệu thựcnghiệmdùngloạiđầutừbằngvật liệutừmớinày, tínhchịumàimòntăng20%sovớivậtliệukimloạiởtrạngtháikếttinh.Theodựđoáncủacácnhàkhoahọc,trongtươnglai,hợpkimởtrạngtháikhôngkếttinhsẽđượcdùnglàmvậtliệudẫntừtrongnungchảyhạtnhân,trongxelửađệmtừ.

Từkhoá:Đầutừ;Vậtliệutừtính;Hợpkimtrạngtháikhôngkếttinh.

90.Thếnàolàvậtliệucôngnăngbậcthang?Bạncónghenóiđếnthuậtngữvậtliệucôngnăngbậcthangchưa?Đâylà

một thuật ngữ mới được các nhà khoa học Nhật Bản đưa ra năm 1984.Nhưng có điều đáng chú ý là "vật liệu công năng bậc thang" vốn tồn tạitrong tựnhiên.Chắcchúng taaicũngquen thuộcvớivỏsò, răng, tre trúcđềulànhữngvậtliệucôngnăngbậcthangvốncótrongtựnhiên.Đặcđiểmchungcủaloạivậtliệunàylàcócáctổchứcvàcấutrúcnộitạithayđổiđềuđặn,liêntụcvàvìvậytínhchấtvàcôngnăngcủachúngcũngthayđổitheocácbậcthangliêntục.

Vậtliệucôngnăngbậcthangthườngthuộcloạivậtliệuphứchợpnhưnglạikhông thuộcvật liệuphứchợp truyền thống,cũngkhônggiốngvớivậtliệukimloạiđơnhoặchợpkimđồngđềutruyềnthống.Mộtkhốiđồngthuần

khiếthoặcmộthợpkimđồng-kẽm,ởmỗiloạicóthànhphầncụcbộvàliênquanđếnnólàcáctínhchấtvậtlý,hoáhọcđềugiốngnhautrongtừngloại.Còn trongvật liệuphứchợp truyền thốngnhưbê tông cốt thép, thuỷ tinhthép…chúngcócácthànhphầnvàcấutrúccósựthayđổiđộtbiến,cónghĩalà giữa các vật liệu khác nhau cómột ranhgiới rõ rệt.Còn trongvật liệucôngnăngbậc thang, từbộphậncó thànhphầnnàyđếnbộphậncó thànhphầnkháccósựthayđổiliêntục,chonêncácthànhphần,kếtcấutrongvậtliệu rất đều đặn, không cómột ranh giới thay đổi đột ngột.Vật liệu côngnăngbậcthangcóthểtồntạihaitổhợp,songcũngcóthểcónhiềutổhợp.

Môhìnhcấutrúcvậtliệu(lấyvậtliệuhaithànhphầnlàmvídụ).

Mụcđíchđầutiêncủacácnhàkhoahọcchovậtliệucôngnăngbậcthanglàgiảiquyếtvấnđềkhóxuấthiệnkhithiếtkế,chếtạomáybayvũtrụ:Làhệthốngbảovệnhiệt.Theocácđođạckhimáybayvũtrụđangbaythìnhiệtmặtngoàicủamáybaycóchỗcóthểlênđến1800°C,vìvậyvậtliệucủalớpvỏngoàiphảibềnởnhiệtđộcaovàcókhảnăngchốngoxyhoá,trongkhiđóchỉcầnởlớpbêntrongnhiệtđộxuốngđến1600°Cthìdosựthayđổinhiệtđộ lớncó thể tạonênhiện tượngnhiệtứng lực, trongkhiđóvật liệu toànkhốiphảicóđộbềntốt.Vậtliệubìnhthườngnóichungkhóchịuđựngđiềukiệnnhiệtđộkhắcnghiệtnhưvậy,cònvậtliệucôngnăngbậcthangcóthểlàmviệcbìnhthườngtrongđiềukiệnkhókhănđó.

Vậtliệucôngnăngbậcthangtuỳtheođộdày,phươnghướngcóthểthayđổithíchhợpvànhờđótínhnăngcủavậtliệucũngthayđổidầndần.Vídụvậtliệucôngnăngđượctạothànhtừgốmvàkimloại,ởmộtmặtgiảsửcóthànhphần100%gốm,theođộdàycủavậtliệu,thànhphầngốmgiảmdầnđếnphíamặtđốidiệnsẽcóthànhphần0%;trongkhiđóởphíakia,banđầuthànhphầnkim loại100%vàgiảmdầnkhiđivềphíakia,ởmặtđốidiệnthànhphầnkimloạisẽlà0%.Ởphíathànhphầngốmlớnsẽchịuđượcnhiệtđộcao,nhưnghệsốdẫnnhiệtthấpnêncótácdụngcáchnhiệt.Trongkhiđóởphíabênkia,phíagiàukimloại,hệsốdẫnnhiệtlớn,tảnnhiệtnhanhlạicó

cườngđộcao,cònbêntrongvậtliệukhônghềcómộtranhgiớirõràng.Dokhôngcómặtranhgiớithayđổiđộtngộtnênkhôngtồntạivấnđềnhiệtứnglực.

Trongnghiêncứukhoahọccũngnhưtrongcuộcsốnghằngngàychúngtathườnggặpvậtliệucôngnăngbậcthang.Vídụtrongcáclònungchảyhạtnhân, ởmặt trong người ta cần loại gốm chịu được phóng xạ, chịu đượcnhiệtđộcao, trongkhiởmặtngoài lạicầnkim loạicócườngđộcao,dẫnnhiệttốt.Nhưvậycầnchọnvậtliệucôngnăngbậcthanggốm-kimloạilàđápứngđượcyêucầu.Trongyhọcngườitacũngcầncácloạivậtliệucôngnăngbậcthangnhưvậtliệuđểchếtạoxươngnhântạo,răngnhântạo.Chânrăng là bộ phận có nhiều lỗ xốp nên thường được chế tạo bằng apatit. Ởtrungtâmrăngngườitacầnvậtliệubềnchắc,ởlớpngoàicùngcầnvậtliệugốmcóđộcứngcao.Khitrồngrăngnhântạovàocơthể,tếbàocơthểcóthểthâmnhậpvàolỗxốpởchânrăng,khiếnrăngđượcgắnchặtvàohàm,cònlớpvỏcứng,chịuđượcmàimòncókhảnăngchịuvađậpcòntốthơnrăngthật.

Vìkhoahọckỹthuậtkhôngngừngpháttriển,nênvậtliệucôngnăngbậcthangchắcchắnsẽkhôngngừngxâmnhậpvàonhiềulĩnhvựcsảnxuất,đờisống.

Từkhoá:Vậtliệucôngnăngbậcthang.

91.Thếnàolàvậtliệunanomet?Nếu có người bảo bạn rằng, sắt tự cháy trong không khí, chắc bạn sẽ

không tin.Sự thực làkhibạnđemđinhsắt,dâysắtđốtnóngđỏ thìchúngcũngkhônghềbịcháy.Thếnhưngnếubạnlấybộtsắtvừamớikhửđưavàongọnđèncồnhoặclửangọn,bộtsắtsẽbốccháyngayvàxungquanhngọnlửasẽcócáctialửabắnra.Khôngchỉcóthế,cácnhàkhoahọccòncóthểdùngphươngpháphoáhọcchế tạođược loạibột sắt rấtmịn.Loạibột sắtmịnnàycóthểtựcháytrongkhôngkhíngayởnhiệtđộthấpvàbắnracáctialửa.

Ngoàisắtra,cáckimloạinhưchì,nikenthôngthườngkhôngcháytrongkhôngkhí,nhưngkhidùngphươngpháphoáhọcđểchếtạoraloạibộtmịncáckimloạichì,nikencóthểtựcháy.Nhưthếchứngtỏsựthayđổitonhỏkích thướchạt vật chất cũngcó thể làm thayđổimột số tính chất củavậtchất.Chínhvìlýdođómàvậtliệunanometđãđượcgiớikhoahọcngàynayhếtsứcchúý.

Thếnàolàvậtliệunanomet?Nanometlàđơnvịđođộdài,1métcó1000milimet,1milimetcó1000micromet,1micrometcó1000nanomet.Dođónanometlàđơnvịđođộdàirấtbé,béđếnkhótưởngtượngnổi.Đạiđasốcácloạiphấnthườngcókíchthướchạtcỡlớnhơnmicromet.1micrometcóthểbằngkíchthướccủamấytrămtriệunguyêntửhayphântửcộnglại,bấygiờvậtliệusẽthểhiệnrõtínhchấtcủaphântử.Nếutalạiđemcáchạtgiacôngđếnkíchthướccỡnanometthìsốphântửhaynguyêntửtronghạtcựcbénàysẽgiảmnhỏđimấytrămtriệulần.Nếudùngvậtliệunhỏđếncỡhạtnàytagọilàvậtliệunanomet.Nênvậtliệunanometchínhlàvậtliệucócỡhạtsiêumịn.

Do số hạt của vật liệu nanomet tăng rất nhanh theo độ to nhỏ của kíchthướchạtnêntổngdiệntíchbềmặtcủachúngrấtlớn,lớnđếnmứcđạttỉlệvôcùnglớnsovớisốnguyêntử,thôngthườngcóthểđạtđếntrêndướinửasốnguyêntử.Vìvậyvậtliệunanomethộiđủmọitínhchấtkỳlạvềquang,điện,từ,nhiệt,lựcvànhiềutínhchấthoáhọc,khácnhiềusovớivậtliệuvĩmô.Vídụnhiệtđộnóngchảycủavànglà1063°C,nếugiacôngvàngđếnkíchthướchạtcỡnanometthìđiểmnóngchảycủavànglúcđósẽlà330°C.Nhiệtđộnóngchảycủabạclà961°Csaukhichếtạođếncỡhạtnanometsẽcónhiệtđộnóngchảyở100°C.Thếnhưngnếuchấtxúctácgiacôngđếncỡnanomet thì có diện tích bềmặt rất lớn nên hoạt tính xúc tác sẽ tăng lênnhiềulần,nhiệtđộxúctáccácphảnứngsẽgiảmđếnmấytrămđộ.

Sựxuấthiệnvật liệunanometđãthuhútsựchúýcủanhiềungười.Cácnhà khoa học tin rằng trong thế kỷXXI người ta chắc sẽ tìm được thêmnhiềutínhchấtkỳlạkháccủavậtliệunanomet.

Từkhoá:Vậtliệunanomet.

92.Vìsaovậtliệunanometlạiđóngvaitròquantrọngtrongsựpháttriểnkhoahọckỹ

thuậttrongtươnglai?Kỹthuậtnanometxuấthiệnvàonhữngnăm80củathếkỷXX,donhững

tínhchấtkỳlạcủavậtliệunanomet,làmộttrangmớitrongkỹthuậtcao.

Trước hết nói vềmàu sắc:Bất kỳ là kim loại hay gốm, khi đã đạt đếntrạng thái bột mịn nanomet đều cómàu đen. Hai là khi kim loại chế tạothànhvậtliệunanomet,độcứngsẽtăngcaohơnnhiềulần,từtrạngtháidẫnđiệntốttrởthànhcáchđiện.Đồgốmởtrạngtháinanometkhắcphụcđượctínhgiònvốncómàtrởnênbềnchắc,đậpmạnhcũngkhôngvỡ.Ngoàiranhiệtđộnóngchảycủavật liệunanometcànggiảmnhiềunếuđườngkínhhạtcàngbé.Tínhdẫnđiện,từtính,nộiứnglựccũngthayđổirấtnhiềuởvậtliệunanomet.Vídụsắtởtrạngtháinanometcóứnglựcchốngđứtgãytănggấp12 lần sovới sắt thường.Vìcónhữngđặcđiểmnhưvậynênvật liệunanometcónhữngứngdụngthựctếhếtsứcđặcbiệt.Dùngvậtliệutừtínhnanomet có thể chế tạo các băng từ có mật độ cao. Thuốc ở trạng tháinanometcó thể tiêmtrực tiếpvàomáu,có thểđưa trực tiếpvàocácmạchmáu có đường kính rất bémột cách thuận tiện. Chất xúc tác ở trạng tháinanometđưavàotrongxăngdầucóthểtănghiệusuấtcủađộngcơđốttronglênnhiềulần…

Nhưngviệc sản xuất vật liệu nanomet còn gặp nhiều khókhăn vì dùngphươngphápnghiềnrấtkhóđạtđượctrạngtháibộtsiêumịn.Hiệntạingườita dùngmột số phương pháp vật lý hoặc hoá học đặc biệtmới có thể giacôngvàtạođượcnhữnghạtmịncỡnanomet.Vídụvớikimloại,ngườitacóthểchokimloạivàobìnhkínchứađầykhí trơheli,gianhiệtchokimloạibiếnthànhhơi.Làmlạnh,hơikimloạitrongbầukhítrơhelisẽthànhkhóikimloạiđennhưmồhóng,tacóđượcbộtmịnkimloạinanomet,épthànhmàng, xử lý bằng thiêu kết, từ đó có thể chế tạo linh kiện bằng vật liệunanomet.Cácnhàkhoahọccòndùngtialazeđểchobayhơi,ngưngkếtchế

được loại gốm từ những hạt có kích thước nanomet. Đương nhiên cácphương pháp chế tạo này có giá thành cao, rất hạn chế cho việc áp dụngtrongquymôlớn.Đểcóthểứngdụngđượcvàocáclĩnhvựckỹthuậtcầnphảivượtquakhôngítkhókhăn.

Từkhoá:Vậtliệunanomet;Bộtsiêumịn.

93.Vìsaoximănglạilàmchobêtôngcứngbền?

Ximănglàloạivậtliệuxâydựngđượcdùngphổbiến.Khitrộnximăngvớinước,đá,cáttasẽđượcbêtôngrấtrắnchắc.

Tạisaobêtônglạiđóngrắnđược?

Ximăngthườnglàhỗnhợpcủacanxisilicathoặccacbonat.Ximăngđượcsản xuất bằng cách dùng đá vôi (canxi cacbonat); đất sét (hợp chất củanhôm,silicvàoxy)chovàolòrồinungởnhiệtđộcaomàthành.Khiđembộtximăngtrộnvớinước.Khoảngsau1giờ,cáchạtximăngsẽbịbaobọcbằnglớpmỏngbánthẩmthấu.Màngchấtmỏngnàychínhlàdocanxisilicatvà nước tạo nên. Người ta gọi đây là quá trình kết hợp nước. Xi măngthườngsaukhitiếpxúcvớinướckhoảng4giờmớibắtđầuđóngrắn.Bấygiờnhờhiện tượngbán thẩm thấu,phầnnướcbênngoài sẽngấmdầnvàobêntronglớpmàng.Cáchạtximăngsẽxảyrasựhoàtanmộtphầntuỳtheonồngđộ.Doápsuất thẩm thấu, thể tích tăng lên,màngmỏngvỡ ravà lạihìnhthànhmàngkeomới,quátrìnhlặpđilặplạinhiềulần,bênngoàihạtximăngsẽhìnhthànhcáctổchứcdạngsợirỗng.Phầnlớncácsợirỗnggiốngnhưnhững"câykim"rỗnglòngcứthếpháttriểnraphíangoài.Cácsợinhỏ

rỗnglònggiốngnhưnhững"câykim"lớnlên,kếthợplạivớinhau,nhờđócáchạtsẽkếtdínhvớinhautạothànhcác"mạnglưới".Chínhtổchứcmạnglướitạothànhmộthìnhkhốicócấutrúcmạnglưới,nhờđócườngđộcủaximăngtănglên.

Ximăngsaumộtsốngàysẽdầndầnrắnlại.Nếuđủnướcthìsaumộtsốtháng,sốnămcườngđộbêtôngsẽtiếptụctănglên.Phảnứnggiữaximăngvànướcxảyrarấtchậm.Đểchứngminhđiềuđó,cácnhàkhoahọcđãđemximăngđãđóngrắnnghiềnnhỏ,rồitrộnthêmnước,ngườitathấyximănglạiđóngrắnlầnthứhai.Khiximăngđóngrắncócáckẽnứtnhỏcólúcsẽtựliềnlại.Nguyênnhâncủahiệntượngtựliềnlạilàdokhicókhenứt,nướcsẽlọtvào,thẩmthấuvàobêntrong,trênbềmặtcủahạtximănglạixuấthiệncáctổchứcsợimớivàlàmchokhenứtliềnlại.

Từkhoá:Ximăng;Sựđóngrắn.

94.Vìsaomáybayvũtrụcầnlàmlớpvỏchịunhiệtđộcao?

Hàngkhôngvũtrụlàgì?Nhữngchuyếnbaycủamáybaytrựcthăng,máybay chở khách trong bầu khí quyển gọi là chuyến bay hàng không. Cònnhữngchuyếnbaycủavệtinhnhântạo,củacáccontàuvũtrụtrêntầngcaoởngoàitầngkhíquyển,ngườitagọiđólàhàngkhôngvũtrụ.Máybayhàngkhôngvũtrũlàloạicôngcụvừacóchứcnăngvậntảitrongbayhàngkhôngvàcảhàngkhôngvũtrụ.

Máy bay hàng không vũ trụ thườngmang nhiều động cơ tên lửa (hoặcđộngcơphảnlựccaoáp)dùngsứcđẩycựclớnđểđẩymáybaybayđi.Saukhibayrakhỏitầngkhíquyển,máybaykhởiđộngcácđộngcơnhỏđểbaytrongquỹđạokhônggianvũtrụ.Khibaytrênquỹđạo,tổláicóthểphốihợpthựchiệncácnhiệmvụ.Khibayvề,máybayhàngkhôngvũtrụcũngthựchiệnhạcánhgiốngnhưmáybaythường.Vìmáybayvũtrụcóthểdùngđidùnglạinhiềulần,vừacóthểbayđibayvềgiữaquỹđạovũtrụvàquỹđạogầnmặtđất,nênđólàphươngtiệnvậntảicóhiệuquả.

Khiphóngvà thuhồicác loạikhícụbay,cácnhàchuyênmônrấtquantâmđếnvấnđềlàvỏcủacácthiếtbịsẽcónhiệtđộrấtcaokhibayvàotầngkhíquyển.Chúngtađềubiết,vàobanđêmcónhiềusaobăngsángloémắt,chínhlàdocácsaobăngđãbùngcháykhibayvàolớpkhíquyểncủaTráiĐấtvàcónhiệtđộrấtcao.

KhimáybayvũtrụbayvềTráiĐất,khibayxuyênquatầngkhíquyển,vỏmáybaycũngchịunhiệtđộcaonhưvậy.Loạivậtliệunàocóthểchịuđượcnhiệtđộrấtcaonhưvậy?Loạivậtliệuđóchủyếulànhữnghợpchấtcacbuasilic,silicnitrua,ziriconioxit (nhưhợpchấtsilic,nitruabo,nhômoxit…).Đây là họ vật liệu gốm không bị mềm khi gặp nhiệt độ cao. Ví dụ gốmcacbuasiliccóthểchịuđượcnhiệtđộđến1500°Cmàcườngđộvẫnkhôngthayđổi.Vềmặt này khôngkim loại nào có thể so sánhđược.Dùng loạigốmnàylàmvỏchomáybayvũtrụkhôngchỉnhẹ,cókhảnăngchịuđượcnhiệtđộcao,chịuđượcvađậpmàcóthểsửdụngđi,sửdụnglạiđượcnhiềulần.Ngoàimáybayvũ trụ,đầucủa tên lửavượtđạichâu,mũicủacácvệtinhnhântạo,lớptrongcủacácốngphunlửa,lànhữngnơicónhiệtđộcóthể lớn hơn nghìn độ, người ta hay dùng các loại vật liệu gốm chịu đượcnhiệtđộcaonày.

Các loại gốmchịuđượcnhiệt độ thườnggiòn, dễ vỡnênngười ta phảithêmvàogốm loạivật liệu sợi cóchứabo; chế tạođược loạivật liệuvừachịuđượcnhiệtđộ,cóđộcứnglớn,cườngđộkhôngthayđổikhigặpnhiệtđộcao,cóthểdùngđidùnglạinhiềulần.Đâylàloạivậtliệuphứchợpdùnglàmvỏngoàichomáybayvũtrụcóthểbayxuyênquatầngkhíquyểnmàvẫnantoàn.

Từkhoá:Máybayvũtrụ;Gốmchịunhiệtđộ.

95.Thếnàolàvậtliệusiêudẫn?Vậtliệusiêudẫnlàloạivậtliệucótínhchấtđặcbiệt:Chúngcóđiệntrở

bằngkhông.Vàonăm1911,mộtnhàvật lýHàLanlàMaoneis tìmthấyởnhiệtđộ-269°C,thuỷngâncóđiệntrởbằngkhông,ônggọiđólàtínhsiêudẫn.Việcpháthiệnhiệntượngsiêudẫnkỳlạđóđãđượcgiớikhoahọckỹthuậthếtsứccoitrọng.Ngườitahyvọngcóthểlợidụngcácchấtsiêudẫnđểchếtạocácchấtcótừtínhmạnhđểcóthểứngdụngvậtliệutừsiêudẫnnàyvàocáclĩnhvựckhoahọckỹthuậtvàsảnxuấtkhácnhau.

Thếnhưngviệcsửdụngcáckimloại thuầnkhiếtnhưchì, thiếc làmvậtliệusiêudẫnđềuchotừtrườngrấtnhỏ.Vìkhivớicườngđộdòngđiệnlớnthìtínhsiêudẫnbiếnmất.Phảiđếnnhữngnăm30củathếkỷXX,cácnhàkhoahọcmớitìmthấykhiđưamộtloạinguyêntốnàođóvàokimloạithuầnkhiếtđể tạonênhợpkimthìgiớihạncườngđộdòngđiệnvàcườngđộ từtrườngđượctăngcaolênnhiều.Vídụ,vàonăm1930,người tađãchếtạođượchợpkimchì-bitmutgiớihạntừtrườngđạtđến2tesla.CácnhàkhoahọcLiênXôtrướcđâyđãnghiêncứuvàcónhữngcốnghiếnxuấtsắctronglĩnhvựcsiêudẫn.Họđãchếtạođượccáchợpkimsiêuđẫncógiátrịthựcdụngđượcgọilàchấtsiêudẫnloạihainhưcáchợpkimniobi-ziriconi,hợpkimvanđi-gali;cácoxitkimloạikiểucấutrúcA-15;mộtsốítkimloạinhưniobi,vanađi, tecniti...Dùngcácchấtsiêudẫnnày làmvật liệu từ,dokhôngcóđiệntrởvừacótínhchấtgiảmtĩnhđiện,khôngcótổnthấtnhiệt,thểtíchnhỏnêncóthểtíchnhỏ,côngsuấtlớn.Đếnnhữngnăm60củathếkỷ XX, các nhà khoa học đã chế tạo thành công vật liệu siêu dẫn có từtrườngđạtđến10 tesla,có thểứngdụngrộngrãi trongcộnghưởng từhạtnhân,máygiatốc,buồngbọt,máyphátđiệndòngtừvàtàuchạytrênđệmtừquymôlớn.Thếnhưngdovậtliệusiêudẫnchỉlàmviệcđượcởđiềukiệnnhiệtđộrất thấpmàviệc tạođượcnhiệtđộ thấpnày làmộtkỹ thuậtphứctạp,tốnnhiềutiềncủa.Vìvậykỹthuậtvậtliệusiêudẫnhiệncònđangởgiaiđoạnthínghiệm,khóđưavàosửdụngrộngrãi.

Vàonăm1957,xuấthiệnlýthuyếtBCSgiảithíchhiệntượngsiêudẫn.LýthuyếtBCSchorằngnguyênnhângâyrahiệntượngsiêudẫnlàdoởđiềukiệnnhiệtđộcựcthấp,cácđiệntửtựdotrongchấtsiêudẫnsongsongnốitiếpnhauthànhchuỗidài.Khicósốlớnđiệntửchuyểnđộngđịnhhướngthìbêntrongchấtsiêudẫnkhôngcònlựccảntrởchuyểnđộngcủadòngđiệntửvàhìnhthànhdòngđiệnkhôngcótrởlực.TheolýthuyếtBCSrõràngđãtạorabóngchoviệcsảnxuấtvậtliệusiêudẫncaohơn-243°C.

Vàonăm1986,ởcôngtyIBMMỹvàThụyĐiển,MulervàBainosđãtìmthấy oxit các kim loại lantan - bari - đồng đã có tính siêu dẫn ở nhiệt độ

tươngđốicaotrongđiềukiệnphòngthínghiệm,đãđộtphákhucấmcủalýthuyếtBCS.Điềuđóđãnhennhómtiahyvọngvề tương laicủaviệcứngdụngvậtliệusiêudẫn.Docácđiềukiệnthựchiệnthínghiệmvậtliệusiêudẫnloạinàykhôngcóyêucầucaolắmnêndễthựchiện,điềuđóđãkhơidậynhiệttìnhnghiêncứuvậtliệusiêudẫntrêntoàncầu.Nhiềunhàkhoahọcởnhiềunướcđềuđivàonghiêncứucáchnângcaogiớihạnnhiệtđộsiêudẫn.MộtnhàkhoahọcquốctịchMỹgốcHoalàChuKinhHoàvànhàkhoahọcTrungQuốc,TriệuTrungHiềnđã lậpđượccác thành tựuđượcmọingườikhâm phục.Để phân biệt loại vật liệu siêu dẫnmới với vật liệu siêu dẫntruyềnthốngnhiệtđộthấp,cácnhàkhoahọcđãgọiđâylàvậtliệusiêudẫnoxitnhiệtđộcao.

Ngàynayngườitađãchếtạođượcloạivậtliệusiêudẫnnhiệtđộcaotrêncơ sở oxit lantan - bari - đồng, oxit bari - ytri - đồng, oxit bitmut - chì -stronxincanxi,giacôngthànhmàngmỏng,dâylàmdụngcụtruyềncảmứngthiếtbịđiệntử,nguồnphátviba...

Từkhoá:Vậtliệusiêudẫn;Siêudẫnnhiệtđộthấp;Siêudẫnnhiệtđộcao.

96.Tinhthểlỏnglàgì?Nóiđến tinh thể lập tứcngười tanghĩngayđếnkimcương,muốiăn…,

chúngđềulànhữngchấtrắn.Thếtinhthểlỏngcóphảilàchấtlỏngkếttinhkhông?

Từnăm1888,nhàkhoahọcAustralia làLainisđã tìm thấycómột loạtchấtlỏnghữucơlàestebenzoatcholesterolcónhữngtínhchấtđặctrưngcủatinh thể.Vào thờibấygiờ,hiện tượngnàychưađượcaichúývà thờibấygiờ,tinhthểlỏngcònchưacóchỗsửdụngvàtinhthểlỏngđànhchịunằmyênsuốtmấychụcnămròng.

Đếnđầunhữngnăm70của thếkỷXX, tinh thể lỏngmớibắtđầuđượcngườitacoitrọng.Cácnhàkhoahọcđãtìmthấytinhthểlỏnglàloạivậtliệuđểchếtạocácnguyênkiệnhiểnthịtuyệthảo.Hiệntạingườitađãpháthiệnhơn7000loạihợpchấthữucơcótínhchấtcủatinhthểlỏng.Đólàloạihợpchất tinh thể lỏng "họ cholesterol", "họ gần tinh thể", "họ sắp xếp địnhhướng".

Tinh thể lỏng có những tính chất hết sức kỳ lạ: Trong điều kiện bìnhthường,cácphântửcủahợpchấttinhthểlỏngsắpxếpcótrậttự,hợpchấtởtrạngtháinàyhoàntoàntrongsuốt.Nhưngkhitađặtđiệnápdòngmộtchiềuvàotinhthểlỏng,sựsắpxếpcácphântửtronghợpchấttinhthểlỏngbịxáotrộn làm cho các tính chất quang học của hợp chất như tính trong suốt,cườngđộvàphươnghướng tiaphảnxạ thayđổi,người tagọiđó là "hiệuứngđiệnquang"củahợpchất tinh thể lỏng.Đồnghồđiện tử,cácmáyđođiệnhiệnsốchính làứngdụnghiệuứngđiệnquangcủahợpchất tinh thểlỏng.Cácnguyênkiện(linhkiệncơbản, linhkiệngốc) trongđồnghồđeotayđiệntử,trongcácmáyđohiệnsốlàmộtkhunghìnhchữnhậtchứahợpchấttinhthểlỏng.Trongkhungchữnhậtnày,ngườitacólắp7đoạnbằngmàngmỏngkim loạiđể làmđiện cực.Mặt trongđáycủakhunghìnhchữnhật lại là điện cực cũng làm bằngmàngmỏng kim loại. Khi có điện ápgiángvàothìcácđoạnđiệncựclạitạonênđiệntrườnglàmchotinhthểlỏngkhôngcòntrongsuốtnữa.Thôngquakỹthuậtsố,ngườitachọnmãđểvạchracácđườngdẫnđiện,nhờđócóthểđiềukhiểnđể7đoạnđiệncựchiệnracácsố1,2,3,4,5,6,7,8,9,0.

Đóchínhlàbímậtcủaviệcdùngtinhthểlỏngđểhiệnsố.Ngàynay,ởcácmáy tính cực nhỏ, các đồ chơi điện tử và nhiều thiết bị điện tử người tathườngdùngphươngpháphiệnsốbằngmàngtinh thể lỏng.Nếuđemtrộnhợpchấttinhthểlỏngvớimộtchấtmàunàođó,phủlênmộtđườngdẫnđiệnbằngthuỷtinh,khiđóngđiện,màusắccủahỗnhợpsẽthayđổi,ngườitagọiđólà“hiệuứngchủkhách".

Ngàynayngườitathườnglợidụnghiệuứngchủkháchcủahợpchấttinhthể trongviệcchế tạocácbảngbáo trongcácđấu trường thểdục thể thaolàmnhữngbảngquảngcáolớntrênđườngphố.Trongnhữngnămgầnđâyngườitađãthiếtkếmộtloại"mànthuhìnhlớntreotrêntường",mànlớncỡmặtbànbóngbàn,mànchỉdàymấycentimet,cóthểtreotrêntường.Loạimàn thuhình lớnnàyđượcchế tạodựavàonguyên tắchiển thịbằnghợpchấttinhthểlỏng.

Chấttinhthểlỏnghọcholesterolcóthểthayđổimàutheonhiệtđộ.Vídụcóloạihợpchấtđổimàutheonhiệtđộ,khinhiệtđộtăngcaosẽđổimàutừmàuđỏsangnâu,rồivàng,xanhlục,xanh,lam,tím.Khinhiệtđộgiảmthìhợpchất lạidầnchuyển từmàu tímđếnmàuđỏ.Người tagọiđó là"hiệuứngnhiệtđộ".Ngàynayngườitasửdụnghiệuứngnhiệtđộtrongviệcchẩnđoánbệnh,kiểmtracácmạngđiệntửhếtsứccóhiệuquả.

Tronghọnhàhợpchấttinhthểlỏngcòncóloạihợpchấtbayhơicũngcóthểthayđổimàu,hiệntượngnàyrấtnhạy.Ngườitagọiđólà"hiệuứnghoáhọc".Người ta thường sơn chất lỏng lên tường của cácnhàmáyhoáhọc.Nếucóchấtđộcròrỉtừđườngốngdẫn,màntinhthểlỏngtrêntườngsẽbiếnmàu,cảnhbáochongườitabiếtmàđềphòngkhắcphục.

Cóloạihợpchấtcònthayđổimàudướitácdụngcáctiaphóngxạ.Ngườitagọiđó là"hiệuứngphóngxạ”.Ngàynayởcáccơsởnghiêncứu tronglĩnhvựcvậtlýnănglượngcao,chúngđượcdùngđểhiệnhìnhvếttíchcủacáchạtcónănglượngcao,đểđotínhphóngxạcủacácchấtphóngxạ.

Trongkhoahọchiệnđại,tinhthểlỏngnhưlàmột"vìsaomới"làloạivậtliệuđỉnhcao,khảnăngứngdụngcủanóngàycàngrộngrãi.

Từkhoá:Tinhthểlỏng.

97.Vìsaomianlạithíchhợpchoviệcchếtạodụngcụăn?

Trongnhiềuchếphẩmbằngchấtdẻobềnđẹp,mianlàloạihợpchấtkhôngđộc,chịunhiệt,bền,độcđáo.Người tadùngmianđểchế tạodụngcụăn,bìnhđựngkẹo,cốccàphêcónhiềukiểu,hìnhvẽđẹpđượcnhiềungườiưathích.

Vươngquốcchấtdẻocósảnlượnglớn,cónhiềudạngchếphẩm:Chấtdẻopolyetylen, khôngđộc, bềnhoáhọc, thườngdùngđể chế tạomàngmỏng,dùngđểbaogóithựcphẩm,dượcphẩm.Polyclovinylbềnvớiaxit,kiềm.Cóthể dùng để chế tạo màng mỏng, giả da, làm ống, bảng nhựa. Chất dẻopilyphenyl etylen trong suốt, không độc, khôngmùi thích hợp để chế tạochụpđèn,vỏđồnghồcùngnhiềuđồdùngkhác.

Nhưngcácloạichấtdẻovừakểtrêncónhượcđiểmchunglàkhôngchịuđược nhiệt độ cao.Ví dụ polyphenyl etylen bịmềm khi nhiệt độ lên đến80°Cnênbịbiếndạng.Chấtdẻopolyetylenkhôngchịuđựngđượcnướcsôi.Cácloạichấtdẻonóitrênđềukhôngthíchhợpchoviệcchếtạocácđồdùnghaytiếpxúcvớinướcsôinhưdụngcụăn.Chấtdẻomianđượctổnghợptừpoly -3 - amino -xyanic fomanđehyt.Khácvớinhiều loạichấtdẻokhác,chấtdẻomianchịuđượcnhiệtđộđến150°Cnêncóthểkhửtrùngbằngnướcsôi.Chấtdẻomianan toàn,khôngđộc,khôngbị lãohoá.Độcứngbềmặtlớn,cườngđộkhácao,trôngbênngoàibóngnhưđồsứ,dễrửasạch.Người

talạicóthểinlênbềmặtđồdùngbằngchấtdẻomiancáchìnhvẽ,hoavănbằngcácchấtmàuđẹp.Sovớithuỷtinhhoặcđồgốmsứ,chấtdẻonàynhẹhơnnhiều,khóvỡ,vìthếrấtthíchhợpđểchếtạodụngcụănuống.

Chấtdẻomianđượccáccôngtyhàngkhôngchúýtrướctiênvàđểchếtạocácdụngcụăntrênmáybay.Chấtdẻomiancòncóưuđiểmkhôngbịoxyhoánênrất thíchhợpđểchếtạocáccôngtắcđiện,cáclinhkiệnmáyđiệnthoại.Dùngmianđểchếtạocácbảngtrangtrí,dùnglàmvậtliệuxâydựng,máybay, tàuthuỷcũngnhưcácvậtdụngtrangtrínội thất,chúngđápứngđượccácyêucầubền,đẹp,nhẹ,antoàn.

Từkhoá:Mian;Dụngcụăn;Chấtdẻo.

98.Khínitơcócôngdụnggì?Thànhphầnnitơ trongkhôngkhí bị người ta cho là "khí trơ".Hầunhư

nitơkhôngtạonênđiềugìđángchúý.Nitơkhônggiúpchosựcháy,khôngduytrìsựsống.Mộtnhàkhoahọcnổi tiếngTrungQuốcvàocuốiđờinhàThanhđãdịch têngọi"nitơ" thành"đạmkhí" làkhínhạthàmý lànitơđãlàmnhạtbớttácdụngcủaoxytrongkhôngkhí.

Ngườitađãlợidụngtínhcôđộccủanitơđểphụcvụlợiíchconngười.

Trongnhữngnămgầnđây,ởnhiềunước,người tachứa lươngthựcvàocáctúibằngchấtdẻo,húthếtkhôngkhísauđólạinạpvàođóđầynitơ.Làmnhưvậykhôngnhữngngănkhôngchomốimọt,vikhuẩnsốngsót,màchếngựkhôngcholươngthựcthựchiệnquátrìnhhôhấp(thở),làmlươngthựcđượcbảoquảnlâudài,antoàn.Cáchbảoquảnlươngthựcnàyđượcgọilàcáchbảoquảnbằngnitơ.

Nhữnghợpchấtcủanitơđều rấtbền, cứng.Vídụhợpchất củanitơvàsilic:Nitruasiliccóthểdùngđểchếtạodaocắtkimloại.Trongcôngnghiệphoáhọc,nitơcũngcónhiều tácdụnghết sứcquan trọngđể làm thuốcnổ,phân bón, các chấtmàu và công nghiệp chế tạo axit nitric,một axit quantrọng trong côngnghiệp hoá chất.Khi chonitơ tác dụngvới hyđro sẽ tạothànhamoniac.Amoniactácdụngvớicáchợpchấtkháctạonênphânbónnhưcácloạiamonisunfat,amoninitrat,amonicacbonat,ure…Từurecóthểchế tạo được chất dẻo, sợi tổng hợp, dược phẩm cùng nhiều nguyên liệuquantrọngkhácchocôngnghiệphoáchất.

Trongtựnhiênkhicósấmsét,cáctiachớplửathườngkéodàiđếnmấynghìnmét.Bấygiờnitơsẽtácdụngvớioxytạonênnitơđioxit,hoàtanvàogiọtmưa,biếnthànhaxitnitricrơixuốngmặtđấtrồitrởthànhphânđạmlàloạiphânbónquýgiá.

Theotínhtoán,hằngnămcóđến400.000tấnphânđạmđượctạoratrongcáccơngiônglàmtăngđộphìcủađấtđai.

Từkhoá:Khínitơ;Hợpchấtcủanitơ.

99.Khíđốttừđâumàcó?Ngàynaytrongnhiềugiađìnhngườitasửdụngbếpga.Bếpgadùngkhá

tiệnlợi,khicầnđốtlửabạnchỉcầnnhẹnhàngbậtmáyđánhtialửađiệntửlắptrongbếp,khíđốtsẽtựbắtlửa,cóthểđiềukhiểnngọnlửatonhỏtuỳý.Bạnthấycótiệnlợikhông?Thếnhưngkhíđốttừđâumàcó?

Cónhiềuphươngphápchếtạokhíđốt.Phươngphápđiềuchếkhácnhausẽchocácloạikhíđốtkhácnhau.Cóloạilòchếtạokhíthankhô,cóloạichokhíthanướt.Trongđóloạilòkhíthankhôthườnghayđượcsửdụng.Trướchếtđemthannguyênliệuđậpnhỏ,rửasạchsauđóchọncácloại thantrộnvớinhautạonênhỗnhợptheotỉlệxácđịnh,chophốiliệuthanvàolòxâybằnggạchchịulửavànungluyện.Lònungluyệncóthânlògiốngnhưmộtcái rương có nhiều ngăn hẹp, hai đầu ngăn có cửa lò để có thể tháo tro.

Người tachophối liệu thanvào thân lòđóngkín,cáchbiệtvớikhôngkhíbênngoài,gianhiệt.Khinhiệtđộ lênđến500 -550°C, thanbắtđầuphânhuỷmạnhsinhrakhíđốtvàdầuthan.

Khinhiệtđộtăng1000°C,thanvàdầuthantiếptụcphângiải,bấygiờsảnphẩmchủyếulàkhíđốt.Khíđốtsẽtheoốngthoátrangoài.Khíđốtvừarakhỏilòsẽđượcchosụcquanước,cùngcácchấtlàmsạchkhácđểloạibỏtạpchấtvàchotakhílòthan.Chấtkeocònlạitrongnướclàchấtkeoởthểlỏnggọi là dầu than đá. Trong lò còn lại cặn bã, để nguội ta có tro than.Mộtphươngphápchếtạokhíđốtkháccũngthườngđượcsửdụnglàsaukhichothanvàolò,đốtlửa,hạnchếkhôngkhíchovàoởđáylòđểcholòởtrạngtháithiếuoxy,cacbontrongthanđákhôngđủoxynênkhôngcháyhoàntoànmàsinhra lượng lớnmonoxitcacbon-đó làkhí than.Dùngphươngphápnàyđểsảnxuấtkhíthan,cácchấtkhísẽbayraởđỉnhlòchủyếubaogồmcacbonmonoxit,cacbonđioxitcũngnhưkhíhyđro.

Trongphươngphápđiềuchếkhíthanướtngườitachothanđávàolò.Đốtlửa.Dùngquạtthổikhôngkhívàoởđáylòđểthanđábốccháymạnh.Sauđóngừngthổigió,phunhơinướcvàotừđỉnhlòvàđáylò.Hơinướcsẽtácdụng mạnh với than đang cháy nóng sẽ sinh ra lượng lớn khí hyđro và

cacbonmonoxit.Đóchínhlàthànhphầnchínhcủakhíthanướt.

Saukhiphunhơinướcvàolò, thanđáđangcháysẽdầndầngiảmnhiệtđộ.Lúcbấygiờ lại tiếp tục choquạt thổi gióđể cho than cháymạnh lên.Nhờcáchthaotácnàykhíthanướtđượcsinhraliêntục.

Phươngphápchếtạokhíthancónhiềuvàkhôngngừngpháttriển.Ởcácthànhphốlớncủanhiềunước,ngườitaxâydựngnhiềulòchếtạokhíđốtđểphụcvụchodânsinhtheonhiềucôngnghệngàycàngđổimới:Khíhoáápsuấtcaocóthêmoxy,hyđrolàmxúctác,thảicặnởtrạngtháilỏng…Ngườitacũngđãnghiêncứunhiềuphươngphápchếtạokhíđốtbằngcácloạithankhácnhauđểsảnxuấtcácloạikhíthannhiệtlượngcao.

Cónhiềugiađìnhởnôngthôndùngkhíhồaolàmchấtđốt.Ởthànhthị,cácgiađình thườngdùngkhíđốt chứa trongcácbìnhkhíbằng théphoặcđườngốngkhíđốtthiênnhiên.Thànhphầnchínhcủakhíđốttrongcácbìnhkhílàbutan,butylen,propan…

Cáckhítrongbìnhkhíđốtthườngởtrạngtháikhíhoálỏng.Thànhphầnchủyếucủakhí thiênnhiênlàmetan.Cácloạikhíđốtnàycónhiệt trịcaohơnkhíthan,lạikhôngchứamonoxitcacbonnênkhôngđộcnhưkhíthan.

Từkhoá:Khíthan;Monoxitcacbon.

100.Câuchuyệnvềkhíthanvàkhíhoálỏng?Ngàynayởcácthànhphố,việcsửdụngkhíđốtvàkhíhoálỏngngàycàng

phổbiến.Đặcđiểmchungkhisửdụngloạichấtđốtnàylàtiệnlợi,sạchsẽ,không cóbụi.Nhiềungười cho rằng, khí thanvàkhí hoá lỏng chỉ khácởchỗ,khíhoálỏngđượcđựngtrongcácbìnhbằngthép.Sựthựcthìkhíthanvà khí hoá lỏng không chỉ khác nhau về thành phầnmà phương pháp sửdụngcũngkhônggiốngnhau.

Khíthanđượcchếtạotừnguyênliệulàthanđá.Khíthanđượcsảnxuấttừcáclòsảnxuấtkhí,sauđóđượcchứavàocácbồnkhílớn,rồidẫnđếncáchộdùng khí bằng các đường ống. Khí than có ba thành phần chính: Hyđro,monoxitcacbonvàmetan.Hyđropháttánrộngvàcháyổnđịnh.Khíhyđrochiếmkhoảng50%thànhphầnkhíthan.Monoxitcacbonsảnxuấtdễdàng,giá rẻnhưngcóđộc tính.Monoxit cacbonchiếmkhoảng15% trong thànhphầnkhíthan.Sựcháyvànhiệtlượngcủakhíthanlàđiểmmàngườitaquan

tâm chủyếu.Theoquy chuẩnởTrungQuốc, 1m3khí than khi cháy phảicungcấpnhiệtlượngkhôngíthơn15900kCal.Khíthansảnxuấtrathườngphải kiểm tra để có thể tăng thêmmetan hoặc hyđro để điều chỉnh nhiệtlượng.Vìtrongkhíthancómonoxitcacbonlàkhíđộcnênthườngngườitaphảitìmcáchgiảmhàmlượngmonoxitcacbontrongkhíxuấtxưởng,đólàphươnghướngnỗlựctrongviệcsảnxuấtkhíthanởcácthànhthị.

Khíhoálỏngthườnggọilà"khídầumỏhoálỏng",vốncónguồngốctừdầumỏ.Mộtloạithuộckhíthuhồitừcácmỏdầu,mộtloạithuđượctừcácnhàmáyhoádầu.Thànhphầnchủyếucủakhíhoá lỏng làbutan,butylen,propan,propylen.Cácchấtkhínàytrongđiềukiệnthườnglàcáchợpchấtởthể khí, qua quá trình nén ép sẽ biến thành trạng thái lỏng.Khí hoá lỏngđượcchứatrongcácbìnhthépvìvậyrấttiệnlợikhichuyênchởvàlưutrữ.Khisửdụngchỉcầnmởvanởmiệngbình,quavangiảmápkhíhoálỏngsẽbiếnthànhhơivàthoátraởvòikhígiốngnhưkhisửdụngkhíthantừđườngống.Dùngkhíhoálỏngsẽtiếtkiệmđượcđườngốngdẫn,sửdụngthuậnlợichocảởthànhphố,thịtrấnvànôngthôn.

Sovớikhíthan,khíhoálỏngcóhaiưuđiểmchính:Mộtlàkhôngđộc,hailàcónhiệtlượnglớn.Nhiệtlượngkhidốtcháykhíhoálỏnglớnhơnkhíthannhiều,khiđốtvớicùngthểtíchkhí.Trongđờisốnghằngngày,dùngkhíhoálỏngđunnước,nấucơmnhanhhơndùngkhíthanlàdokhíhoálỏngcóhàmnhiệtcaohơnkhíthan.

Ngoàirabếpđốtkhíthanvàkhíhoálỏngkhôngthểdùnglẫnchonhau.Bếp khí than không cần cửa gió. Khi khí than cháy chỉ cần không khí ởquanhngọn lửa làđủ.Khíhoá lỏngkhi cháycho lượngnhiệt lớnnênkhicháycầnlượngkhôngkhínhiềuhơn,vìvậybếpdùngkhíhoálỏngphảicócửagióđểkhôngkhívàkhíhoálỏngtạothànhhỗnhợpkhicháy.Khidùngkhíhoálỏngphảiđặcbiệtchúýđếnantoàncủabìnhthép.Bìnhchứađầykhíhoá lỏngkhôngđượcđểMặtTrời chiếu trực tiếp, khôngđểgầnnướcnóng,phảiđặtởxacácnguồnnhiệt.Vìkhibìnhthépbịđốtnóng,khíhoálỏngsẽbiếnthànhkhí,ápsuấtbêntrongbìnhsẽrấtlớndễgâynổvỡbìnhrấtnguyhiểm.

Ngoài việc sử dụng khí hoá lỏng trong đời sống hằng ngày, vì khí hoálỏngkhicháyphátranhiệt lượnglớn,nênởnhiềunhàmáyngười tadùngoxythuầnkhiếtkếthợpvớikhíhoálỏngsẽcónhiệtđộrấtcaođểcắtthéptấm.Đólàphươnghướngmởrộngứngdụngcủakhíhoálỏng.

Từkhoá:Khíthan;Khíhoálỏng.

101.Vìsaodầumỏđượcđánhgiálà"vàngđen"?

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Dầumỏlàloạidầukhoángvậtcómàunâuhoặcđen.Dầumỏđượcđánhgiálà"vàngđen",là"dòngmáucủacôngnghiệp".VàođờinhàHán,ngườiTrungQuốcđãbiếtdùngdầumỏđểnấucơm,thắpđèn.Vềsautừdầumỏngườitachưngcấtđểlấyxăngchạyôtô,máybay,làmnhiênliệuchocácđộngcơđốttrong.Từdầumỏngườitalạichưngđượcdầumazutdùnglàmnhiênliệuchocácđộngcơmáykéo.

Từdầumỏngườitacònsảnxuấtloạidầunặnghơndầumazut.Thếphầncònlạisẽlàgì?Saukhiđãlấydầunặngsẽcònlạibitum(nhựađườnghaycòngọi là lịch thanh)dùng làmnhựađể rảiđường.Từdầunặngngười tacũngsảnxuấtracácloạidầubôitrơn.Khichodầubôitrơnvàomộtsốvịtrítrongxeđạp,máykhâusẽtiếtkiệmđượcsứclựcrấtnhiều.Vớicácđộngcơ

phảnlực,cáctrụcchínhcủađộngcơcóthểquayvớitốcđộmộtvàivạnlần/phát (vòng/phút) nên phải dùng các loại dầu bôi trơn đặc biệt, nếu dùngnhiềucóthểgâysựcốlớn.Vìvậydầubôitrơnkhôngphảilàvấnđềnhỏmàlà vấnđềhết sứcquan trọng.Ngoài ra từdầumỏngười ta cũngđiều chếđược parafin, vadơlin, dầu sơn…, đó là những nguyên liệu hết sức quantrọngtrongsảnxuấtcôngnghiệp.

Do khoa học phát triển không ngừng nên "công nghiệp hoá dầu" ngàycàngphát triểnmạnhmẽ.Ngànhcôngnghiệphoádầu tiếnhànhxử lýkhíthiênnhiên,sảnxuấtkhítổnghợp,cácolefin,cacbuathơmlànhữngnguyênliệucơbảnchosảnxuấtcôngnghiệp.Cóđượcnhữngnguyên liệucơbảnnàyngườitađãtiếnthêmmộtbướcsảnxuấtcáchợpchấtcaophântửvàcácsảnphẩmhoáhọckhác.Ngàynaytrongcuộcsốnghằngngày,trongănmặc,ở,họctập,làmviệchầunhưkhôngthểtáchrờikhỏidầumỏ.Vídụđểchếtạopolyclovinyl làmáođimưa, làm lược,xàphòngcùngnhữngvậtdụnghằngngàykhácbằngcácpolyphenyletylenvàvậtliệupolyacrilonitrilđượcmệnhdanh là"lennhân tạo",đểsảnxuất terilong làmcốtáoấm,sảnxuấtchấtdẻoxốpnhưbọtbiển,cùngcácvậtliệunhựatổnghợp,dượcphẩm,bộttẩyrửa,chấtmàu,thuốctrừsâu,hươngliệuvàhợpchấtpolytetrafloetylen(teflon)nổitiếngvuachấtdẻo,đềuđượctổnghợptừcácsảnphẩmdầumỏ.

Từkhoá:Dầumỏ;Côngnghiệphoádầu.

102.Thuốcnhuộmtừđâumàcó?Từ thời xa xưa tổ tiên loài người đã biết dùng thuốc nhuộmđể nhuộm

quần áo. Từ hơn 2000 năm, vào thờiXuân Thu chiến quốc, người TrungQuốcđãbiếtdùngcỏtímđểnhuộmquầnáo.Vìcỏtímrấthiếmnênthuốcnhuộmchiết xuất từ cỏ tímgiá rất đắt.Nênvua chúavà cácquan thườngdùngquầnáotíađểvênhvangvớithiênhạvềsựgiàusangcủamình.Nêncâunói"cảtriềumuônhồngnghìntía"làđểchỉsựviệcđó.Trongsách"ChuLễ"cũngđãcóbànrõràngvềthuốcnhuộm.

Tuycóhiếmnhưngkhôngphảilàduynhất,ngườiPhênixicổcũngđãtìmđượcthuốcnhuộmmàutím,họđãlặnsâuxuốngbiểnđểthunhặtốcbiểnvàthấyrằngphải8000conốcmớithuđược1kgthuốcnhuộm.Vàolúcbấygiờchỉcócácbậcđếvươngmớicóthuốcnhuộmđểdùngvàcó têngọi"màutímđếvương".

Vàothờicổđạingườitachỉcóthểthunhậnthuốcnhuộmtừgiớitựnhiên.

Đếnnăm1857,donỗlựccủanhiềunhàkhoahọc,ngườitamớichếtạođượcthuốcnhuộmtổnghợpđầutiên:Đólàthuốcnhuộmtímanilin.Sauđóngườitalạitiếptụcchếtạođượcthuốcnhuộminđigo.Vàonăm1897,ởấnĐộướctínhcó65.000hađượctrồngcâycóthuốcnhuộminđigo(chàm).Ngàynayloạithựcvậtnàykháhiếm,hầunhưbịtuyệtdiệt.

Ngàynayngườitađãtổnghợpđượcđếnhơnmộtvạnloạithuốcnhuộmvàhìnhthànhmộtkhoahọcmới"hoáhọcthuốcnhuộm".Loạithuốcnhuộmphổbiếnnhấthiệnnaylàthuốcnhuộmazo.Córấtnhiềuloạithuốcnhuộmazo,vớinhiềumàu:màuđỏtươi,màuđỏ,nâu,vàng,xanh,lam,chàm,tímtừmàusẫmđếnmàunhạt,rấtđầyđủ.

Antraquinoncũnglàmộthọthuốcnhuộmlớn,trongđóquantrọngnhấtlàalizarin.Alizarinlàhợpchấtmàuđỏcam,lànhữngtinhthểphátquanglấplánh.Đầutiênalizarinvốnđượctríchlytừcâythiênthai,đếnnăm1871mớiđượctổnghợpvớisốlượnglớntừhợpchấtantraquinon.Nổitiếngnhấtcóloạithuốcnhuộmchomàuxanhđặcthùgọilàmàuxanhsĩlâm.Loạithuốcnhuộm này được tổng hợp vào năm 1901 và được người ta hết sức hoannghênhvìcómàuxanhtươi,rấtbền.Giặtkhôngphai.Loạithuốcnhuộmnàycóphảnứngvớisợivải(cóphảnứngnhuộmmàu)nênrấtbềnkhigiặtgiũ.NgườiTrungQuốcgọiđâylàthuốcnhuộmxanhhoànnguyên(thuốcnhuộmxanhkhử, sở dĩ gọi thuốc nhuộmxanhkhửvì trong quá trình nhuộmcầnphải qua giai đoạn xử lý thuốc nhuộm bằng chất khử trong môi trườngkiềm).

Ngày nay các thuốc nhuộm thường điều chế xuất phát từ dầu hắc nênnhiềungườiđãdùngcáchnóihìnhtượng.Cácnhàhoáhọcchỉcầnvungtaylàdầuhắcđenthuibiếnthànhthuốcnhuộm"muônhồngnghìntía".

Từkhoá:Thuốcnhuộm;Hoáhọcthuốcnhuộm.

103.Bộtmàuvàthuốcnhuộmcógìkhácnhau?

Bộtmàuhoặcchấtmàuvà thuốcnhuộmđều lànhữngchấtcómàunênnhiềungườichochúnglà"cùngmộtnhà".Thựcrabộtmàuvàthuốcnhuộmlàhailoạivậtphẩmkhácnhau.Chúngcóthànhphầnhoáhọc,tínhchấtvàcáchsửdụngkhácnhau.

Bộtmàugắnliềnvớisơndầu.Ngoàiviệcdùngđểsơnđồdùngtrongnhà

chođẹp,bộtmàucònđượcdùngtrongsảnxuấtcôngnghiệp.Đasốbộtmàucó nguồn gốc là các hợp chất vô cơ.Ví dụ đá vôi là canxi cacbonat.Bộttrắngchínhlàchìcacbonatcótínhkiềm,đỏchusachínhlàthuỷngânsufuakếttinh,đenmồhóng…Đạibộphậnbộtmàukhôngtantrongnướcnhưngcótínhchephủlớn.Mộtchiếcôtôcũdùngsơnphunđểsơnsẽbiếnxecũthànhxemới.Bộtmàucònđượcdùngtronghộihoạ,dùnglàmnguyênliệuchếtạomựcincũngnhưdùngđểtạomàuchocaosu,chấtdẻo,vậtliệugốmsứ,giấy…

Thuốc nhuộm có nhiều điểm trái ngược với bột màu. Thuốc nhuộmthườnggắnchặtvới chấthoànchỉnhmàu.Người tadùngchấthoànchỉnhmàuđểgiúpchothuốcnhuộmbámchặtvàosợivải.

Đólàdothuốcnhuộmđasốthuộchợpchấthữucơcótínhưacácloạisợidệttựnhiênhoặcsợitổnghợp,vídụthuốcnhuộminđigo,thuốcnhuộmđỏaxit, thuốcnhuộmđen anilin.Đại đa số thuốcnhuộmhoà tan trongnước,hoặc khi qua các xử lý hoá học (axit hoá, khử) có thể hoà tan vào nước.Thuốcnhuộmcókhảnăngnhuộmmàurấtmạnh,chỉcầnmộtítthuốcnhuộmcóthểnhuộmcảmộttấmvảitrởthànhcómàusắcđẹpđẽ.

Cảbộtmàuvàthuốcnhuộmđềunhưcóphépmàuriêng,khôngvật liệu

nào có thể thay đượcvật liệu nào:Dùng thuốc nhuộmkhông thể che phủđượccácdấuvếttrênmộtbềmặtbịốbẩn;tráilạidùngbộtmàulạikhông"nhuộmmàu"đượcvải,khôngchỉlãngphíbộtmàumàmàusẽbámkhôngđều trên vải và bám không bền vững được. Rõ ràng bột màu và thuốcnhuộm,mỗivậtliệucósởtrườngvàsởđoảnriêng,khôngvậtliệunàocóthểthaythếchovậtliệunào.

Từkhoá:Bộtmàu;Thuốcnhuộm.

104.Kimloạiđencóphảithựcsựcómàuđenkhông?

Kimloạilàmộtgiađìnhlớn.Trongthiênnhiêncóđến86nguyêntốkimloại.Thôngthườngngườitachiakimloạithànhhailoạilớn:Kimloạiđenvàkimloạimàu.Thuậtngữkimloạiđenlàmnhiềungườilầmtưởngrằngkimloạiđenắtphảicómàuđen.Thựcsựkhôngphảinhưvậy.

Trongsố86nguyên tốkim loại có3kim loạiđượcgọi làkim loạiđengồm:sắt,mangan,crom…Bakimloạinàykhônghềcómàuđen.Sắt tinhkhiếtcómàutrắngbạc,mangancómàutrắngbạc,còncromcómàutrắngxám.

Têngọikim loạiđendosắtdễbịoxyhoábiến thànhoxit sắt từFe3O4hoặcoxit sắt ba cómàunâu, trôngnhư cómàuđen.Người ta thườngnói"côngnghiệpluyệnkimđen"chủyếunóivềcôngnghiệpgangthép.Ngườitathườngthấytronghợpkim,thépthườngcóhaikimloạimanganvàcromnênngườitagộpchungmangan,cromlàthuộcnhómkimloạiđen.

Trừsắt,mangan,crom,cáckimloạikhácđượcgọilàkimloạimàu.

Trong các kim loạimàu lại có cách phân loại theo khối lượng riêng (tỉtrọng).Vídụtheokhốilượngriêng,ngườitaxếpcáckimloạicókhốilượngriêngnhỏhơn5 lànhôm,magie, liti,natri,kali là "kim loạinhẹ",còncáckimloạiđồng,kẽm,niken,thủyngân,thiếc,chì….cókhốilượngriênglớnhơn5nênđượcgọilàcáckimloạinặng.Cáckimloạinhưvàng,bạc,bạchkim,osmi,iriđi…thuộcloại"kimloạiquý".Cáckimloạirađi,urani,thori,polonicótínhphóngxạnênđượcgọilà"kimloạiphóngxạ".Cáckimloạiniobi,tantan,ziriconi,vàng,lutexi,rađi,crom,urani…vìcóhàmlượngthấptrongvỏTráiĐấtnênđượcgọilà"kimloạihiếm".

Từkhoá:Kimloạiđen;Kimloạimàu.

105.Cóphảikimloạihiếmđềuthựcsự"hiếmcó"không?

Trong "đại gia đình" kim loại có đến 53 kim loại được gọi là kim loạihiếm.Nhưng liệu có phải các kim loại được gọi là hiếm tất cả đều ít cókhông?Đươngnhiêncónhiềukimloạihiếmthựcsựlà"ítcó".ThếnhưngcũngcókhôngítkimloạihiếmđượcgọilàhiếmnhưngthựcsựkhônghiếmlắmtrongvỏTráiĐất.Sovớihàmlượngcủanhiềukimloạinhưđồng,kẽm,chìcónhiềukimloạihiếmcóhàmlượngtrongvỏTráiĐấtnhiềuhơnnhiềulần.Liti,thori,YtrilàkimloạihiếmnhưnglạicóhàmlượngtrongvỏTráiĐấtcònlớnhơnchì.ZiriconicóhàmlượngtrongvỏTráiĐấtkhôngíthơnđồng.

Nếunhưcáckimloạikhôngphảilàítcónhưngvìsaolạiđược"độichiếcmũ"kim loại hiếm?Cáckim loại hiếm thườngphânbố tảnmạn trongvỏTráiĐất.Ngườitarấtkhótìmthấycácđiểmtậptrunglớncáckhoángsảncủanhiềukim loạihiếm, cũngnhưkhôngdễ tìm thấycáckhoáng sản tậptrungđểcóthểtiếnhànhquátrìnhluyệnkim.Trướcđâyngườitachưacócáchkhaithácvàthuđượccáckimloạinàynênngườitagọichúnglàcác"kimloạihiếm".Nhờsựpháttriểncủakhoahọckỹthuật,khôngítkimloạihiếmđượckhai thácvà luyệnkim trở thành các "ngôi sao sáng" tronghọhàngnhàkimloại.

Hàm lượng kim loại hiếm trong vỏ Trái Đất không ít, nhưng các lớpkhoángcóchứachúngquátảnmạn,khókhaithácđượclượnglớn.Quátrìnhluyệnkimđốivớichúnglạilàviệckhôngdễ,nêngiáthànhkhaithácchúngkhôngkémgìvàng.Berililàmộtvídụ.Trongkỹthuậthạtnhân,beriliđượcdùngtrongcáclòphảnứnghạtnhânđểlàmchấtgiảmtốcđộcủacácnơtron.Berilithuộc"kimloạinhẹ",cócườngđộlớn,chịuđượcnhiệtđộcao,nênkỹthuậttênlửacũngcầnđến.Berililạicókhảnănghấpthụnhiệtrấtlớnnênlàvậthàngđầuđểchếtạocácvệtinhnhântạo,contàuvũtrụ.Hợpkimđồng-berilicóđộcứng,độbềnrấtlớn,tínhđànhồitốtnênkhôngthểthiếutrongviệcchếtạocáclinhkiệnmáymóctinhvi.

Niobi cũng là kim loại có nhữngđặc điểm lý thú. So với vàng thì hàmlượngniobitrongvỏTráiĐấtlớnhơnhàngtrămlần.HàmlượngniobitrongvỏTráiĐấtcũnglớnhơnbạcđếnmấychụclần.Niobi làkimloạihếtsức"ngoan cường".Trừhyđro florua, các axit kháckhông cóbất cứ tác dụngnàovớiniobi.Nhiệtđộnóngchảycủaniobiđến2400°C, làkim loạichịuđượcnhiệtđộrấtcao.Kimloạiniobicóthểhấpthụđượclượnglớncácchấtkhí.Ởnhiệtđộthường,1kgniobicóthểhấpthụ104líthyđro!Vìcóđặctínhkỳlạnàynênniobilàvậtliệutốtđểchếtạocácđènđiệntử.Ngoàira,khithêmmộtítniobivàothépkhônggỉthìtínhchốngănmònvàtínhchịuđượcnhiệtđộcaocủathépkhônggỉđượccảithiệnnhiều.Niobicũnglàkimloạikhôngthểthiếutrongcôngnghệnguyêntử.

Từcâuchuyệnvềberilivàniobimớibiếtkhôngphảimọi loạikim loạihiếmđềulàhiếmcó.

Từkhoá:Kimloạihiếm.

106.Vìsaolạinóidùngthanđálàmnhiênliệulàquálãngphí?

Từrấtlâuđời,loàingườiđãbiếtdùngthanđálàmnhiênliệu.Từkhimáyhơinước rađời,một lượng lớn thanđáđượcdùng làmnhiên liệuđểchạymáyphát điện, đốt để chạy tàuhoả, trong côngnghiệpđốt nóngvànhiềulĩnhvựccủacuộcsống.

Đúnglàkhiđốtcháythanđásẽchongọnlửarấtnóng,nhưngdùngthanđálàmnhiênliệulàsựlãngphílớn.Vìsaovậy?

Chúngtabiếtrằngtoànbộcácchấtchứatrongthanđáđềurấtquý.Tuythànhphầnchủyếucủathanđálàcacbon,nhưngtrongthanđácòncólượnglớncácnguyêntố:Hyđro,oxy,nitơ,lưuhuỳnh,màphầnlớncácnguyêntốnày lại ở trạng thái hợp chất. Khi ta dùng than đá làm nhiên liệu thì cácnguyêntốnàyđềubịmấtsạch.

Khichưngkhôthanđátacóthểnhậnđượcthancốc,dầuchưngthanđá,khíthanvàcácchấtkhác.

Khiđốtcháythancốccóthểchonhiệt lượngcao, thườngđượcsửdụngtrongluyệnkim.

Dầuchưngthanđávừađen,vừahôilạivừatrơn,nhớpnháp.Nhưngxinchớ coi thường nó.Khi đemdầu chưng than đá chưng cất ta có thể nhậnđượcdầunhẹ,dầutrungvàdầunặng.Khixửlýdầunhẹvàdầutrungtacóphenol, toluen,benzen,naphtalen.Bốn loạihợpchấtvừakể trên lànhữngnguyênliệurấtquantrọngchocôngnghệhoáhọc.Từbenzenvànaphtalencó thể chế tạo thuốc nhuộm.Từphenol ta có thể chế tạo các dược phẩm,thuốc sát trùngvà làmnguyên liệu sảnxuất chấtdẻo.Khixử lýdầunặngbằng hyđro ta có thể nhận được xăng và nhiều loại dầu nguyên liệu. Sảnphẩmcuốicùngcòn lại làbitumcó thểdùngđểchế tạođiệncực, làmvậtliệurảiđườngrấttốt.

Trongkhíthancòncóamoniac,benzen.Amoniacđượcdùngđểsảnxuấtphânđạm.Côngdụngcủabenzentađãnóiởtrênkia.Saukhilàmsạchkhíthan, trừ việc dùng trực tiếp làm nhiên liệu, người ta còn điều chế đượchyđrovàmetan.

Ngày nay, than đá là loại nguyên liệu quan trọng cho công nghiệp hoáhọc.Khidùng than làmnhiên liệu thìngoàicacbonđượcsửdụng,cácvậtliệuquýgiá khácđềubị loại bỏ.Đó chẳngphải là điều lãngphí lớn sao?Ngoàirakhiđốtcháytrựctiếpthanđásẽgâyônhiễmnghiêmtrọngchomôitrường.Cho nên tích cực triển khai công việc ứng dụng than đá vàomụcđíchtổnghợptrongcôngnghiệplàphươngsáchhếtsứcquantrọng.

Từkhoá:Thanđá;Nhiênliệu.

107.Vìsaođốtxăng,cồnthìcháyhếtsạch,cònkhiđốtgỗ,thanđálạicòntro?

Xăng, cồn, gỗ, thanđá là những loại nhiên liệu thường thấy.Nhưng cóđiềukỳlạlàkhiđốtxăng,cồnthìxăng,cồncháyhếtsạchkhôngcònlạigì.Cònkhiđốtgỗ,thanđácònlạinhiềutro?Tạisaovậy?

Bởivìsovớigỗvàthanđáthìxăngvàcồnlànhữnghợpchấthữucơcóđộthuầnkhiếtcao.Vớiđạiđasốhợpchấthữucơnhưcồnchẳnghạn,chỉ

cầnchâmlửalàchúngsẽcháyhoàntoàn,tạothànhhơinướcvàkhícacbonđioxit,tấtcảđềubayvàokhôngkhí.Xăngtuylàhỗnhợpcủanhiềuhyđrocacbonnhưngcáchyđrocacboncũnglànhữngchấtdễcháy.Vìvậychodùlàởtrạngtháihỗnhợpnhưngkhiđốtđềucháyhết.

Với thanđá cụcvàgỗ lại khôngnhưvậy.Cảhai vật liệuđều có thànhphần rất phức tạp, những thànhphần trongvật liệugỗnhưxenluloza, bánxenluloza,gỗ,nhựacũnglànhữnghợpchấthữucơdễcháyvàcóthể"cháyhết".Nhưngvậtliệugỗthườngdùngcòncócáckhoángvật.Nhữngkhoángvậtnàyđềukhôngcháyđược.Vìvậysaukhiđốtcháygỗsẽcònlạivàtạothànhtro.

Thanđácũngdocâygỗbịvùilấptrongcáclớpđấttừthờixaxưa.Trongthànhphầnthanđángoàicacbonvàcáchợpchấthữucơphứctạpcòncócácchất khoáng là cácmuối silicat.Nên sovới gỗkhi đốt cháy than còn chonhiềutrohơn.

Ngoàirakhiđốtcháycỏ,rơmrạcònđểlạilượngtronhiềuhơnsovớikhiđốtcháygỗ.Vìtrongcỏ,rơmrạcũngnhưvậtliệuthựcvậthọhoàthảo,cácvậtliệukhoángnhưcácmuốisilicatcònnhiềuhơnởgỗ,nênkhiđốtcháychúngsẽcholượngtronhiềuhơnkhiđốtcháygỗ.Khisinhtrưởng,thựcvậthấpthụnhiềukalinêntrokhiđốtcháycâycỏcóchứanhiềukali,nênlàloạiphânbónkali.

Từkhoá:Sựcháy;Sựcháyhết;Chấtkhoáng.

108.Hươngliệutừđâumàcó?ỞTrungQuốc,hươngliệuđãsửdụngkháphổbiếntừthờinhàÂn,nhà

Thương,nhàChu(khoảng3000nămtrước).Trongcácmỹphẩmtrangđiểmcủaphụnữvàgiavịchothựcphẩm,ngườitađãdùngbộilan,bạchchỉ,nhũhương,mạt dược, hoa thục... là những hương liệu thiên nhiên. Trong cáchương liệu thiên nhiên, đại bộ phận được trích ly từ thực vật, còn có cáchươngliệunhưxạhương,linhmiêuhương,hươnghảily,longdiêmhươnglànhữnghươngliệuđượckhaitháctừđộngvật.

Ngườixưa thườngkhai tháchương liệu từ rễ cây, cànhcây…,phải thuthập,vậnchuyểnlượnglớncácnguyênliệuchứahươngliệunênrấtbấttiện.Vìvậyngườitađãnghĩđếnviệctríchlycáchươngliệutừcácloạithựcvậtđểsửdụng.

Đểthunhậnhương liệu thiênnhiên từ thựcvật,người tahaydùngbiệnphápchưngcất:Vídụvớihoahồng,hoađinhhương,hoacam,rễcỏnhamlan,rễcâydiênvĩ,cỏhuânyvàlábạchà,gỗđànhương,vỏquế…Khidùngphươngphápchưngcấtngườitasẽthuđượctinhdầu.Cácloạivỏchanh,vỏcam,người ta thườngdùngphươngphápép.Các loạihoanhưnhài,giànhgiành,quếđềudùngphươngphápngâmchiếtđểtríchlyhươngliệu.Ngườitachohoatươivàotrongbìnhđựngcónhiềulỗ,chovàođóetepetrol,khuấytrộndungmôiđểhoàtandầndầnhươngliệuvàodungmôi,sauđóchodungmôibayhơihết.Hươngliệusẽngưnglạithànhloạicaohươngliệuđậmđặc.

Cáchươngliệutổnghợpnàycóloạigiốngvớihươngliệucósẵntrongtựnhiên, có loại chưahềcó trongdanhmụccáchương liệuquý.Cáchươngliệuđềulàcácloạihợpchấthữucơ,đạiđasốthuộchọalcol,anđehyt,xeton,este, ete.Vì các hợp chất vừa nêu trên có cấu tạo phân tử khác nhau nênchúngcóthểchomùikhácnhau.

Vínhưloạihươngliệuđậmmùibơ,cóloạilạicómùicủaraumùitrongtựnhiên,nhưngcũngcóthểđượcđiềuchếtừdầuhắcvới lượnglớnlàhọmùicủahọanđehyt.Lạinhưphenetylalcolcómùithơmnhẹcủahoahồng,có thể điều chế từ phenyletylen (hay còn gọi là styren), sản phẩm lấy từnguyênliệudầumỏ,quaquátrìnhoxyhoákhử,hợphyđromàtạonên.Mùithơmnhẹnhàngcủagỗđànhương,ngoàiviệcchưngcấtgỗcâyđànhươngđểthuđượctinhdầuthơm,ngườitacóthểchếtạo,tổnghợptheoconđường

hoáhọcthànhhợpchấtcómùigiốngtinhdầuđànhương.

Trongnhữngnămgầnđây,nhờphốihợpcácphươngphápphântíchphổnhưphổhồngngoại,phổđiệntử,phổcộnghưởngtừhạtnhân…,nhiềutinhdầutựnhiênvàmùithơmliêntụcđượcpháthiệnởcấpnồngđộvilượng.

Ngườitađãdựatheothànhphầnvàcấutạocủachúngmàtiếnhànhtổnghợp, phối chế thành các loại dầu thơm có mùi giống mùi hương liệu tựnhiên.

Từkhoá:Hươngliệu.

109.Vìsaocần"tồntrữ"hyđrovàokimloại?Ngàynayloàingườichủyếusửdụngdầumỏ,thanđá,khíthiênnhiênlà

các nhiên liệu hoá thạch làm nhiên liệu. Chúng đều là những nhiên liệukhôngthểtáisinh.VìthếcónhiềunhàkhoahọcdựđoánhyđrolànhiênliệuthaythếchonhiênliệuhoáthạchtrongthếkỷXXIvàđósẽlànguồnnănglượngquantrọngchoconngười.

Hyđrolàloạinhiênliệucónhiềuưuđiểm.Vềmặtchấtlượng,trừnhiênliệunhiệthạtnhân,hyđrođứngđầuvềnhiệttrị.Hyđrolạikhôngmàu,khôngmùi,khôngđộc.Saukhiđốthyđrochỉsinhrahơinướcmàkhôngtạoracác

dạnghợpchấtoxyhoácủanitơ,lưuhuỳnh,cacbon….khôngsinhrabụibẩnnênkhônggâyônhiễmmôitrường.Hyđrocótốcđộcháynhanh,thậmchíkhitrộnvớikhôngkhítheotỉlệcốđịnhnàođócóthểgâynổ.

Một điểm rất quan trọng khác là hyđro có trữ lượng hầu như vô tận:Hyđrochiếm11%thànhphầncủanước,mà71%diệntíchbềmặtTráiĐấtbịnướcbiểnchephủ.Vìvậycácnhàkhoahọccho rằng,nếuchọnhyđrolàmnhiên liệu thìphươngphápcó triểnvọngnhất làphângiảinướcbằngnănglượngMặtTrờiđểthuđượckhíhyđrovàoxy.NănglượngMặtTrờilạilà nguồn năng lượng vĩnh cửu, không ô nhiễm.Nước là vật liệu khá phổbiến,kếthợphaiyếutốnướcvànănglượngMặtTrờivớinhauquảlàtuyệtvời.

Hyđro có nhiều ưu điểm như vậy, vì sao lại còn ít được sự ủng hộ?Nguyêndolàviệcsửdụnglượnglớnhyđrođểlàmnhiênliệuvẫncònlàmộtvấnđềkhó.Chỗkhó thứnhất làkhôngdễmà tồn trữđược lượng lớnkhíhyđro.Đểcóthểtồntrữlượnglớnchấtkhí,thôngthườngngườitaphảinénhoálỏng.Nhưnghyđrolàchấtkhícókhối lượngriêngbénhỏtrongtấtcảcác chất.Nhiệt độ sôi của hyđro rất thấp (-52,8°C) nên việc hoá lỏng khíhyđrolàviệcrấtkhókhăn.Vảlạikhinénđểhoálỏngkhíhyđrolạitốnrấtnhiềunănglượngvàkhôngantoàn.Thếcóbiệnphápnàotồntrữhyđrotiệnlợivàantoànkhông?Cácnhàkhoahọcnghĩđếnkimloại.

Thôngthườngthìkimloạiởthểrắn,khốilượngriênglạilớn.Làmthếnàokhíhyđrolạichuiđượcvàotronglòngcủakimloại.Từlâucácnhàkhoahọcđãpháthiện,ởnhiệtđộvàápsuấtthíchhợp,mộtsốkimloạihoặchợpkimdưới tácdụngcủa chất xúc tác, phân tửhyđro sẽ chuyển thànhnguyên tửtrênbềmặtkimloại,hợpkim,cácnguyêntửhyđrocóthểchuivàoẩnnấpbêntrongkimloại,hợpkim.Nhờđókimloạisẽhấpthụkhíhyđronhưbọtbiểnhútnước.Đếnlúccầnsửdụng,lạidùngphươngphápđặcbiệtđể"đẩy"hyđrorakhỏikimloại.Quảlàmộtbiệnpháptiệnlợivàkinhtế.

Người tađãnghiêncứu tồn trữhyđro trongcáckimloạinhưcanxi, liti,magiê, titan,vanađicũngnhưcácnguyên tốđấthiếmởdạngvật liệuđơnthuần từ rất sớm. Nhưng khi dùng kim loại đơn thuần thì điều kiện đưahyđrotrựctiếpvàokimloạilàrấtkhókhăn,cầnnhiệtđộcao,ápsuấtcao,phảnứngtiếnhànhrấtchậmvàkhôngantoàn.Vìthếcácnhàkhoahọcnghĩđếnviệcdùngcáchợpkim.Quanghiêncứucho thấy,cáchợpkimcó thểdùngđểtồntrữhyđrolàkhôngít.Vínhưcáchợpkimmagie-niken,magie-đồng, lantan -niken, titan -mangan, titan - sắt,ziriconi - titan,ziriconi -crom….Chúngcókhảnănghấpthụhyđrorấtmạnh.Vídụtrongnhữngnămgần đây, ởNhậtBản, người ta đã chế tạo đượcmột loại hợp kimmà với

0,4m3/hợpkimcó thểhấp thụ175m3/khí.Màcứmỗim3/khíhyđrokhicháycóthểchonănglượngđủđểmộtchiếcxenhỏchạyđược5-6km.

Cóthểtinrằngtrongtươnglaikhôngxa,loàingườicóthểnắmvữngđượcphươngphápsảnxuấtkhíhyđrovàkỹthuậttồntrữnó.Nhiênliệukhíhyđrorõ ràng lànguồnnăng lượngvănminh,khiến loàingườicó thể thoátkhỏicuộckhủnghoảngnănglượngvàônhiễmmôitrường.

Từkhoá:Hyđro;Hợpkimtồntrữ;Nhiênliệuhyđro.

110.Vìsaođơteriđượcgọilànhiênliệutrongtươnglai?

Ngàynaynhiênliệuchủyếucủaloàingườilàdầumỏ,thanđá,ngoàiracó thểdùnguran, thori lànhiên liệuhạtnhân.Thếnhưng trong tương lai,nhiênliệusẽlàgì?

Trongtươnglaingườitanghĩđếnđơteri.

Cáckimloạihiếmnhưuran,thorivàcácnguyêntốnănglượngkháckhixảyraphảnứngphânrãcóthểgiảiphóngmộtlượngnănglượngrấtlớn,đólànănglượngnguyêntử.Cácnhàmáyphátđiệnnguyêntửchínhlàsửdụngdạngnguyênliệunày.Tráilạiphảnứngnhiệthạtnhânlàngượclạivớiloạiphảnứngphân rãnêu trên.Phảnứngnhiệthạtnhân là sựkếthợpcáchạtnhân nhẹ như đơteri, triti thành hạt nhân khối lượng lớn hơn, cũng giảiphóngmộtnănglượngrấtlớn.1kgđơteriquaphảnứngnhiệthạchtạothànhhạt nhân heli sẽ giải phóng lượng năng lượng tương đương khi đốt cháy40.000tấnthan.1kgurankhixảyraphảnứngphânrãcòngiảiphónglượngnănglượnglớnhơnthế20lần.

Đơteri còn gọi là hyđro nặng, là nguyên tố đồng vị của hyđro. Phân tửnước nặng do hai nguyên tử đơteri vàmột nguyên tử oxy tạo nên. Trongnướcbiểntrungbìnhcứ6000phântửnướccó1phântửnướcnặng.Mộtlítnướcbiểncó0,02gđơteri.Khilượngđơteriđókếthợptạothànhnguyêntửnặng hơn sẽ giải phóng năng lượng tương đương khi đốt 400 kg dầumỏ.TổnglượngnướcbiểntrêntoànbộcácđạidươngvàbiểntrêntoànbềmặtTráiĐấtướctínhđến13.700tỉmétkhối,nênlượngđơteritrongnướcbiểnướctínhcóđến2500tỉ tấn, tươngđương5 tỉ tấndầumỏ.Nếuđemlượngdầumỏnàyrảiđềulênmặtđấtsẽđượclớpdầumỏdàyđến1000m.Vìthếcóngườinóiđếnngàynàođómàloàingườilợidụngđượcphảnứngnhiệt

hạchcủađơterithìnguồnnănglượngcủaloàingườihầunhưlấykhônghết,dùngkhôngcạn.Nếutínhtheomứcnănglượngnhưhiệntại,thìnănglượngnàyđủdùngđếnhơn1tỉnăm.

Thếnếuđơterilànguồnnănglượngchotươnglaithìtạisaongàynaytalạikhôngsửdụngđược?

Vấnđềởchỗlàrấtkhókhốngchếđượcphảnứngnhiệthạch.Ngàynayngườitacònchưanắmchắcđượckỹthuậtkhốngchếphảnứngnhiệthạch.

Chúng ta đều biết, loại vũ khí nhiệt hạch có uy lực rất lớn.Khi xảy raphảnứngnhiệthạchthìphảnứngtổnghợphạtnhânnàysẽkhôngchịusựkhốngchếnào.Mộtkhiphảnứngđãxảyrathìsẽlàmộtcuộcnổlớn.Dokhiphảnứngnhiệthạchđãxảyrasẽsinhramộtlượngnănglượngcựclớn,lạigiải phóng trong nháymắt, vì vậy trừ việc dùng để phá núi, đào hầm thìkhôngdùngvàođượcviệcgìkhác.Chỉcókhốngchếđượcphảnứngnhiệthạchđểnógiảiphóngchậmlượngnănglượnglớnnày,thìngườitamớisửdụngbìnhthường(vídụnhưsửdụngnănglượngđiện).

Trướcđâykhônglâu,cácnhàkhoahọcđãthôngbáovềviệcsửdụngtialazeđểđiềukhiểnphảnứngnhiệthạchthànhcông,giảiquyếtđượcmộtvấnđềrấtkhó.Cóthểtinrằng,loàingườisẽcóthểchinhphụcđượcphảnứngnhiệthạch, thuầndưỡngđượcconngựabấtkhamđểcó thể sửdụngđượctiềmlựctolớnlàđơteri.

Từkhoá:Đơteri;Phảnứngtổnghợpnhiệthạch.

111.OxytrênTráiĐấtcódùngcạnhếtkhông?

Hằng ngày người và động vật trên TráiĐất đều hấp thụ oxy và thở racacbon đioxit. Mỗi ngày, mỗi người ở độ tuổi thành niên thở ra 400 lítcacbonđioxit.

Liệucóthểđếnlúcnàođótoànbộlượngoxysẽsửdụnghếtvàthếgiớisẽbiếnthànhthếgiớicủacacbonđioxit?Từnăm1898,mộtnhàvậtlýngườiAnh làKelvinđã từngnói: "Docôngnghiệpphát triểnvànhânkhẩu trênTráiĐấttăngnhanh,thì500nămsautoànbộlượngoxysẽbịdùnghết,loàingườisẽbịdiệtvong".

Thậtlànỗilotrờisập!BởivìKelvinchỉxemxétvấnđềtheomộtchiều:Chỉ thấysự tiêu tốnoxyvàsựsinhcacbonđioxitmàkhôngxétđếnchiềungượclại.Sựtiêutốncacbonđioxitvàsựsinhraoxy.

NhàkhoahọcThụysĩSilbađãtiếnhànhthínghiệmsauđây:Ôngtậphợpnhiều loại thựcvật có chất diệp lụcngâmvàonước rồi đemđặt dưới ánhsángMặt Trời.Không lâu từ các lá xanh thấy thoát ra các bóng khí nhỏ.Silbađãdùngốngnghiệmnhỏđểthuthậpcácbóngkhí.Nhữngbóngkhílàchấtkhígì?KhiSilbalấyquediêmđãtắtngọnlửarồichovàoốngnghiệm,quediêmbùngcháysángtrởlại.Chấtkhíthuđượcchínhlàoxy,vìchỉcóoxymớitiếpdưỡngsựcháy.

SauđóSilbalạichosụckhícacbonđioxitvàonước.Ôngnhậnthấykhícacbonđioxitvàonhiềuthìlượngoxyđượcthoátracàngnhiều.Silbađãđưarakết luậnsauđây:Dưới tácdụngánhsángMặtTrời, thựcvậtsẽhấpthụcacbonđioxitlàmchấtdinhdưỡngvàthảirakhíoxy.

Trênmặtđấtcórừngbiểnbaola,ruộngđồngthênhthangchứađựngđiềubímậtsauđây:Thảmthựcvậtcâyxanhhấpthụcacbonđioxittrongkhôngkhí,cùngvớinướcdorễcâyhúttừđấtđưalên,cácchấtdinhdưỡngnàysẽtácdụngvớinhautạothànhtinhbột,glucoza...đồngthờichothoátraoxy,ngườitagọiđólà"tácdụngquanghợp".Theotínhtoán,lượngcacbonđioxitmàbacâylớnhấpthụtrongmộtngàybằnglượngcabonđioxitdomộtngườithởramỗingày.Mỗinămthựcvậtcâyxanhtrêntoànthếgiớihấpthụhàngtỉtấncacbonđioxitvàđểthoátralượngtươngđươngoxy.

VìvậyTráiĐấtkhôngthểbiếnthànhthếgiớicủacacbonđioxit.Theocáckếtquảđođạctrongmấytrămnămtrởlạiđâythìhàmlượngcacbonđioxitquảlàcótănglên.Nếuchúngtakhôngchúýđếnviệcbảovệmôitrường,tuỳýpháhoạirừngsẽlàmcholượngcacbonđioxittăngquágiớihạnnhấtđịnhthìsẽđemlạitaihoạlớncholoàingườitrongtươnglai.Chúngtaphảiluônchúýnỗlựcchốnglạiviễncảnhxấuđó,đừngđểđiềuđóxảyra.

Từkhoá:Oxy;Tácdụngquanghợp;Cacbonđioxit.

112.Vìsaosaucơngiông,khôngkhítrởnêntronglànhhơn?

Vàochiềumùahè thườngcómâyđen,mưalớn,sấmchớp:Trờiđổcơnmưagiông.Làngióẩmthổiđicáioibức,giómátđemlạichongườitacảmgiácdễchịu.

Saucơnmưa,nếudạobước trênđườngphố,đồng ruộng,người ta cảmthấykhôngkhí trong lành, sạch sẽ.Sởdĩ nhưvậy là cóhai nguyênnhân:Một lànướcmưađãgộtsạchbụibẩn làmbầukhôngkhíđượctrongsạch.Hailàtrongcơngiôngđãxảyraphảnứnghoáhọcdotácdụngcủatialửađiện,oxybiếnthànhozon.

Ozoncũngdocácnguyên tửoxy tạonên, làchịemthân thuộccủaoxythường:Mộtphântửoxycóhainguyêntửoxy,cònphântửozonlạido3nguyêntửoxytạonên.Thếozontừđâumàcó?

Ozon được sinh ra do các tia lửa điện cao áp, động cơ điện, máyphotocopy,máythuhình,cácthiếtbịđiệntử,thườngcóphátratialửađiệncaoáp,oxyởxungquanhcácthiếtbịđósẽbịkíchthíchbiếnthànhozon.

Trong cơnmưagiông, ozon được sinh ra do cùngnguyênnhân đó. Sétđượcsinhradomộtđámmâytíchđiệndươnggặpmộtđámmâytíchđiệnâmsẽphóngđiện.Mâytíchnhiềuđiện,đạtđếnhiệusốđiệnthếhàngtỉvônnên có thể sinh ra các tia lửa điện có điện áp rất lớn làm oxy biến thànhozon.

cơnmưagiông,ozonđượcsinhradocùngnguyênnhânđó.Sétđượcsinhradomộtđámmâytíchđiệndươnggặpmộtđámmâytíchđiệnâmsẽphóngđiện.Mây tíchnhiềuđiện,đạtđếnhiệusốđiện thếhàng tỉvônnêncó thểsinhracáctialửađiệncóđiệnáprấtlớnlàmoxybiếnthànhozon.

Ozon là chất khí cómàu xanh nhạt, mùi nồng, có tính oxy hoámạnh.Ozoncótácdụngtẩytrắngvàdiệtkhuẩnmạnh.Cónhữngđịaphương,nướctrongđườngốngnướcmáythườngcómùinồng,đólàdotrongnướcmáycóhoàtankhíclodùngđểsáttrùng,diệtkhuẩn,lượngkhíclodưsẽlàmnướccó mùi lạ. Ngày nay, ở nhiều nơi người ta dùng ozon để sát trùng, diệtkhuẩn,nướcsẽkhôngcómùi lạnhưkhidùngclo,cải tiếnchất lượngcủanướcmáy.

Khinồngđộozonnhỏngười tasẽkhôngcảmthấycómùinồng, trái lạigâychotacảmgiáctrongsạch,tươimát.Saucơnmưagiông,trongkhôngkhícólẫnítozonlàmchokhôngkhítrongsạch,tươimát.

Ngoàira,ởrừngthôngcónhiềunhựathông,cũngdễlàmoxybiếnthànhozon.Vìvậycónhiềunhàđiềudưỡngthườngđượcbốtríởvùngrừngthôngnhằmthuđược"chấtbổoxytựnhiên".

Từkhoá:Ozon.

113.DướitácdụngánhsángMặtTrờibầukhíquyểncógìthayđổi?

ChúngtađềubiếtbầukhíquyểnquanhTráiĐấtcónhiềutầng,trongđócótầngozon.Trongcáctầngcủakhíquyểngiữacáctầngtrênvàtầngdướicónhiệtđộkhácnhaurõrệt.Giữacáckhuvựckhácnhau,nhiệtđộvàthànhphầncủakhíquyểncũngkhácnhau.Vìsaovậy?

NguyênnhânchínhlàdoảnhhưởngcủacácbứcxạMặtTrờiđốivớibầukhíquyểnquanhTráiĐất.MặtTrờichiếuxuốngTráiĐấtmộtnănglượngbứcxạkhổnglồ.KhitiasángMặtTrờixuyênquatầngkhíquyểnlàmchocác chất khí xảy ra nhiều biến đổi vật lý và hoá học.Ví dụ với tầng khíquyển caohơn50km,do chịu tác dụng chiếuxạmãnh liệt của các tia tửngoại,nitơvàoxysẽxảyrasựphângiảikhácnhau.Ởđộcao100kmtrởlên,các phân tử oxy hầu hết biến thành trạng thái nguyên tử. Do hiện tượngkhuếchtán,cácnguyêntửoxysẽvachạmvớicácphântửởtầngdưới,tạothànhphân tửozonkhôngmàunhưng cómùi hắc.Nồngđộ củaozon tuỳtheođộcaocủatầngkhíquyển.Thôngthườngởcáclớpkhôngkhígầnmặtđất,lượngkhíozontươngđốiít.Từ10kmtrởlên,lượngozontăngdần.Ởđộcaotrongvòng20-25km,nồngđộozonđạtgiátrịcựcđại,hìnhthànhtầngozonrõrệtrồigiảmdần.Ởđộcao60kmtrởlênnồngđộozonsẽhếtsứcbé.OzoncókhảnănghấpthụlượnglớntiatửngoạitrongánhsángMặtTrời,giúpcholoàingườivàcácsinhvậttrênmặtđấtkhôngbịảnhhưởngcóhạicủatiatửngoại.

Cóthểnóitầngozonđãbảovệsựsốngtrênmặtđất.Theodựtínhcủacácnhàkhoahọc,khilượngozongiảmđi10%thìngườimắcbệnhungthưdasẽ

tănggấpđôi.

TầngozonlàdophầnánhsángtửngoạicủaMặtTrờigâynên.Chínhtầngozonlạilọcvàgiữlạiphầnlớntiatửngoạichiếuxuốngmặtđất.Cóthểnóiđâylà"kiệttác"hếtsứclýthúcủatựnhiên.Nhưngvàonăm1985,cácnhàkhoahọcđãpháthiệnởbầutrờiNamcực,lỗthủngrấtlớntrêntầngozon,đâycũnglạilàmột“kiệttác”củatiasángMặtTrời.Khiconngườiđãphátminh ra loại chất công tác tuyệt hảo cho cácmáy làm lạnh - hợp chất họfreon-đangrấtvuimừng,thìcáctiatửngoạicủaánhsángMặtTrờilạiphânhuỷ các phân tử freon vốn rất bền. Sau khi phân giải sẽ hình thành cácnguyêntửclolàcácsátthủlợihạicủatầngozon.Rấtnhiềuphântửozonsẽbị lượngrất ítnguyên tửclo tạophảnứngdâychuyềndồndậpbiến thànhphântửoxy,vìvậytầngozonbịkhoétthànhlỗthủngtolớn.

Ngoàiviệcpháthủngtầngozon,tiasángMặtTrờicòngâynhiềutácdụngkhácđốivớicáchợpchấttrongkhíquyểnnhư:Tácdụngoxyhoákhử,tácdụngphânhuỷ,phảnứngtạohợpchấtmới…

Ngoàiravớitầngkhíquyểntrongvòng12kmtrởlạithuộctầngđốilưu,docócácloạikhígâyônhiễmxâmnhậpvàotầngkhíquyểnnhưcáckhíthảicủacácnhàmáycôngnghiệp,khíthảiôtô,đãxảyracácphảnứnghoáhọcphứctạpdotácdụngcủaánhsángMặtTrời.Kếtquảlàđãsinhraozon,cácanđehyt,mùaxitsunfuriccùngcácchấtcóhoạttínhkhác.

Từkhoá:Khíquyển;Tiatửngoại;Tầngozon.

114.Vìsaoởcácthànhphốcôngnghiệplạicóônhiễmquanghoá?

Vàonăm1943,ởthànhphốLosAngelescủanướcMỹbỗngnhiêncóđámkhóimùmàuxanhnhạtbaychầmchậmtrênbầutrời.Khôngítcưdântrongthànhphốcảmthấykhóthở,mắtbịđỏ,sốngườibịviêmmũi,viêmhọnggiatăng.Tháng11-1952,ởthànhphốCalifonialạixảyrasựkiệntươngtự,gâytửvongchohơn400cụgiàtrên65tuổi.Vậytrongkhôngkhíđãxảyrasựkiệngìvậy?Bímậtcủa"khíđộc"nàylàgì?

Nguyêndolàchấtkhíloạioxitnitơcùngnhữngchấtkhícóhạikháckhiđạtđếnnồngđộnàođó,dướitácdụngcủaánhsángMặtTrờiđãgâyramộtsốphảnứnghoáhọcphứctạp, tạonênhệthốngcácchấtkhíđộchạixanhnhạt.Đối với hệ thống đường hô hấp của người như lỗmũi, cuống họng,

cuốngphổivàphổi,cácchấtkhíđộcsẽgâytácdụngkíchthíchrấtmạnhgâynênbệnhchođườnghôhấp.Nhiềuthànhphốlớnởcácnướckháctrênthếgiới nhưCanađa,Nhật Bản,Úc,Hà Lan…đều đã xảy ra các hiện tượngtương tự. Ở nhàmáy hoá dầu Tây Cố thuộc thành phố Lan Châu, TrungQuốccũngđãxảyrasựcố"mâymùđộc"vàonăm1974.

Vì sao hiện tượngmâymù độc lại xuất hiện ở những thành phố côngnghiệppháttriển?Cácnhàkhoahọcgọihiệntượngmâymùđộclàmâymùquang hoá. Chúng ta đều biết rằng ở các thành phố công nghiệp lớn, tậptrungmộtlượnglớnkhíthảicủaôtôvàcácnhàmáycôngnghiệp.

Đóchínhlàcơsởchoviệcsinhraônhiễmquanghoá.Loạikhíthảinàyđượcgọi là tạp chất ônhiễmsơ cấp, trongđó chủyếu là cácnitơoxit vàcacbonoxit.DướitácdụngcủabứcxạMặtTrời(chủyếulàcáctiatửngoạicóbướcsónglớnhơn350nm),cácchấtônhiễmsơcấpsẽphátsinhcácphảnứngquanghoátạothànhcácchấtônhiễmthứcấplàozon,metan…

Khi các chất ô nhiễm thứ cấp đạt đến nồng độ nhất định nào đó trongkhôngkhísẽtạothànhcácchấtônhiễmởtrạngtháimâymù.

Sựônhiễmquanghoákhôngchỉgâytáchạichosứckhoẻconngườimàcòngâytáchại lớnchothựcvật, thậmchílàmcaosubị lãohoá, làmnhạtmàucủachấtmàu…

Mâymùquanghoácóliênquanđếnhoàncảnhđịalýcủacácthànhphố,điều kiện nhiệt độ, vận tốc gió… Ví dụ ở các thành phố Los Angeles,Califonia (Mỹ), nhiều lầnxảy rahiện tượngmâymùquanghoá liênquanchặtchẽđếnđiềukiệnđịalýcóbamặtnúibaoquanhởhaithànhphố.

Nhưngnóichung,đứngđầu"cáctộidanh"gâyônhiễmquanghoálàkhíthảidoôtôvàcácnhàmáycôngnghiệpthảira.

Chỉcócáchcảitiếnkỹthuậtgiảmđượcnguồnkhíthảimớicảithiệnđược

nguyênnhânchủyếugâyônhiễmquanghoá.

Từkhoá:Ônhiễmquanghoá;Chấtgâyônhiễmthứcấp.

115.Vìsaovềmùađônghaybịngộđộckhíthan?

Thanđátrôngđenthui,đennhẻmmàlạilàquýgiá.Trongcácxưởngsảnxuấtkhíthan,thanđálànguyênliệuđểsảnxuấtkhíđốtvànhiềusảnphẩmphụkhác lại có thểgiảmbớt sựgâyônhiễmmôi trường.Đốivớicácgiađình,việcsửdụngkhíđốtlàmnhiênliệutiệnlợihơnviệcdùngnhiênliệurắnnhưthan,củi,rơmrạđểlàmchấtđốt.Tiếptheoviệcdùngkhíđốtchocácloạibếpga,nhiềugiađìnhcònlắpđặtthêmlòsưởibằngkhíđốt,bếpkhíđunnướcsôi.Khíđốtquảrấtcóíchchocuộcsốngcủachúngta.

Thếnhưngkhíthanlạicũnggiốngnhưconngựahoangbấtkham,nếubạnkhôngchúý,nósẽgâynhiềutaihoạ.Khicólượnglớnkhíđốtròrỉrấtdễgâycháynổrấtnguyhiểm.Ngoàirangườitacònchịusứcéplớnlàkhíđốtcóđộctínhmạnh,khiếnngườicóthểbịtrúngđộckhônghaybiết,thậmchícóthểgâytửvong.

Vìsaokhíthanlạilàmchongườitangộđộc?Sựtrúngđộcgâyradohítphải khí độc. Chúng ta đều biết trong máu người có hồng cầu chứa cácprotein có côngnăngvận chuyểnoxy.Khi người ta hít thởoxyvàophổi,hồngcầucóthểkếthợpvớioxytạothànhhợpchấtgiàuoxyvàthôngquasựtuầnhoàn,máuđượcvậnchuyểnđếntấtcảcácbộphậncủacơthể.Vìtrongkhí thancóchứacacbonmonoxit,cacbonmonoxit lại tácdụngvớiproteintronghồngcầurấtmạnh,mạnhgấp200lầnsovớioxy.Khingườitahítthởcacbonmonoxit vào phổi, protein trong hồng cầu sẽ tác dụng với cacbonmonoxitnênoxykhông tácdụngđượcvớiprotein tronghồngcầu,oxy sẽkhông được đưa vào nuôi sống cơ thể.Nếu quá trình hít thở phải cacbonmonoxitkéodài thìcơthểngườisẽ thiếuoxygâytửvong.Theotínhtoánnếuhàmlượngcacbonmonoxit trongkhôngkhívượtquángười tasẽcảmthấyđauđầu,buồnnôn.Nếutrảiquatìnhtrạngnàymộtthờigiandàisẽhônmê, nếu không tiến hành cấp cứu kịp thời có thể bị nguy hiểm đến tínhmạng.

Khí than có độc, thế nhưng hiện tượng trúng độc vì sao lại hay xảy ratrongmùađông?Nguyêndolàvàomùađôngkhicógiómùađôngbắc,trờilạnh,mọinhàđềuđóngkíncửa,khôngítnhàđóngkíntấtcảcáccửasổ.Hơn

nữavàomùađôngviệcsửdụngkhíthantrongsinhhoạtthườngnhiềuhơn,nênkhảnăngròrỉkhíthansẽtrởnênlớnhơncácmùakhác,nêntrongmùađôngdễxảyrasựcốngộđộcdokhíthan.Mặtkháckhikhíthancháykhônghoàntoàncũnglàmtăngnguycơngộđộc.

Cacbonmonoxit làchấtkhíkhôngmàu,khôngmùi,nênngườikhópháthiệnđượcnó.Nhưngcònmay là trongkhí than còn cómột ít loại khí cóchứalưuhuỳnhrấtkhóngửi.Khichúýđếnđặcđiểmnàytacóthểkịpthờipháthiệnsựcómặtcủakhíthantrongnhà.Vìvậyđểbảođảmantoàn,khicầnlắpđặtcácthiếtbịsửdụngkhíđốtphảicầnđếncáccánbộchuyênmônthựchiện,nhờđócóthểtránhđượcmốitaihoạvôhình.Ngoàiravàobanđêmkhikhôngsửdụngkhí(nhấtlàvàomùađông)cầnkhoákíncácđườngốngdẫnkhí.Nếucóđiềukiệnmỗigiađìnhnênlắpcácthiếtbịcảnhbáosựrò rỉkhí.Bình thườngcầnphảichúýviệc thônggió trongnhàở,đặcbiệtvàomùađông,đểbảođảmkhôngkhítrongnhàđượctrongsạch.

Chỉcầnbiếtsửdụngkhíđốtkhoahọc,hợplýthìcóthểtránhđượchoàntoànhiệntượngtrúngđộc.

Từkhoá:Khíthan;Cacbonmonoxit.

116.Vìsaovềmùahè,trênmặthồaothườngnổilênnhiềubóngkhí?

Vàomùahè,khibạnbơithuyềndạotrênmặthồ,bạncóthểnhậnthấycónhiềubóngkhínhỏnổilênmặthồ.Đócóphảilàdocáđớpkhôngkhígâyrakhông?

Thựcrađó làdoởđáyhồcómột"xưởngsảnxuất"khíhồao tựnhiên.Côngnhâncủaxưởngmáynàychínhlàcácvikhuẩn.Cácvikhuẩnnàysinhsống trênrơmcỏcũngnhư trongcácchấthữucơ tạonêncácconmen.Ởđáyhồcòncónhiềuloạicỏtạp,rễcây…,cónhiềuvậtliệucósợi.Trongtìnhtrạngthiếuoxy,khibịlênmensẽbịphânhuỷsinhrakhíhồao.Thànhphầnchínhcủakhíhồaolàmetan.Đólàchấtkhíkhôngmàu,khôngmùi,hầunhưkhôngtantrongnước.Vìvậytrênmặthồcónhiềubóngkhínhỏ.

Khôngchỉởđáyhồmớicỏ"xưởngmáy"sảnxuấtkhíhồao,màngayởdướiđấycũngcòntàngtrữmột lượnglớncácđộngthựcvật tồntrại trongđạidương,aohồthờicổđại,cácđộng,thựcvậtthờicổđạicũngbịphânhuỷvà tạo thànhkhíhồao (người tagọiđó làkhí thiênnhiên).ỞTrungquốc

cũngcónhiềunơicókhí thiênnhiênvàcũngđãbắtđầuđượctìmcáchsửdụngtrongsảnxuấtcũngnhưtrongđờisốnghằngngày.ỞTrungQuốcvàođời nhà Tần, những cư dân ở TứXuyên đã biết dùng khí thiên nhiên đểchưng cất nước chế tạo muối. Trong khí thiên nhiên có chứa 80 - 90%metan,thậmchícóthểđạtđến99%

Phân,nướctiểu,rễcây,cỏdại,rácđềucóchứacácloạivậtliệusợi.Nếuthuthậpcácvậtliệunàyvàđểcholênmentacóthểthuđượclượnglớnkhíhồao.Khíhồaochứanhiềumetan,rấtdễcháy,gặplửasẽcháythànhngọnlửamàuxanh,1m3/khí thiênnhiênkhiđốtcháysẽsinhra22990-27170kCaltươngđươngkhiđốt0,6kgxănghoặc0,8kgthanantraxit.Hiệnnayởnôngthôn,nhiềungườiđãtổchứcsảnxuấtkhíhồaotheohìnhthứccáchầm"bioga"đểdùngvàoviệcđunnấu,thắpsángkhôngchỉtiếtkiệmđượcthan,củi,rơmrạ,màcònrấttiệnlợi,vệsinh,khônggâyônhiễm.

Khíhồaocũnglànguyênliệuquantrọngtrongsảnxuấtcôngnghiệp.Từkhíhồaongườitađiềuchếđượcmồhóng,chấtdẻo,sợitổnghợp,tổnghợpđược cồn, axit axetic, dược phẩm, sơn, thuốc nhuộm, thuốc mê…. cùngnhữngsảnphẩmkhác.

Từkhoá:Khíhồao;Khíthiênnhiên.

117.Sửdụngbìnhnónglạnhbằngkhíđốttựnhiêncóthểnhiễmđộckhông?

Rấtnhiềungườibiếtrằng,khíđốttựnhiênvàgaschúngtadùngtronggiađìnhcóưuđiểmhơnhẳnkhíthan.Trướctiên,lượngnhiệttoảratừkhíđốttự nhiên cao hơn nhiều so với khí than.Hơn nữa, trong khí than có chứathànhphầnCOđộchạicònthànhphầnchủyếucủakhíđốt tựnhiênlại làmêtan,khôngchứaCO.Vìthế,conngườicảmthấydùngkhíđốttựnhiênantoàn,khônglongạitrúngđộcdohởkhíthan.Chínhvìlẽđó,khíđốttựnhiênđượcrấtnhiềuquốcgiacoilànguồn“nănglượngxanh”.

Cóthậtlàsửdụngkhíđốttựnhiênsẽhoàntoànyêntâmkhông?Sựthậtchứngminhvấnđềkhôngđơngiảnnhư thế.Năm1999,ởkhuPhốĐông,thànhphốThượngHải,TrungQuốc,cáchộgiađình lần lượtchuyểnsangdùngốngdẫnkhíđốttựnhiên.Rấtnhiềungườichorằng,nhưthếsẽkhôngxuấthiệntìnhtrạngtrúngđộckhíthannữa.NhưngmùaĐôngnămđó,khíđốt tự nhiên ở khu PhốĐông lại liên tục “gây hoạ”,một lúc có tới chụctrường hợp trúng độc và thiếu ôxi do sử dụng bình nóng lạnh khí đốt tự

nhiên,trongsốđócónhữngngườivìnhiễmđộcquánặngmàtửvong.

Vì sao sử dụng bình nóng lạnh khí đốt tự nhiên lại có thể nhiễm độc?Nguyênnhânlà,bìnhnướcnóngsửdụnggastiêuhaokhốilượnggaskhổnglồ.Trướcđây,loạibìnhnónglạnhsửdụnggasdùngphổbiếnlàthiếtbịlàmnóngcaotốc,chỉmộtthờigianngắnđãsảnsinhranhiệtnănglớn,vìthếmàcũngrấtnhanhtiêuhaomột lượnglớnkhígasvàôxi,vàcũngthảiramộtlượng lớn khí thải tương đương. Lượng ôxi tiêu hao khi dùng khí đốt tựnhiênlớnhơnnhiềusovớikhidùngkhíthan.Cóthểhìnhdungthếnày,khiđốtmột lượng thể tíchkhíđốt tựnhiên ta cần tiêuhao tới 10 lần thể tíchkhôngkhí.Bìnhnóng lạnhkhígas thờikỳđầuởTrungQuốcsảnxuấtđaphầnlà loại thảikhí trực tiếphoặc thôngquaốngkhói.Hình thức thảikhítrựctiếplàthảirangaytrongphòng,cònthảikhíquaốngkhóilàthảikhírangoài phòng.Hai loại bình nóng lạnh khí gas này đều tiêu hao khôngkhítrongphòng,vìvậycácthiếtbịđốtcháykhôngđượcphéplắpđặttrongnhàtắm,nếukhôngdễtạonênhiệntượngcảthiếtbịnónglạnhvàngườisửdụngđồngthờibịthiếuôxi.ThànhphầncủakhíđốttựnhiêntuykhôngchứakhíCOđộchại,nhưngkhitỉlệôxitrongkhôngkhíbịthấpdướimứcnàođó,thìviệcđốtcháykhíđốttựnhiêncũngsẽgặpkhókhăn,ởđiềukiệnđó,việcđốtcháykhíđốttựnhiênlạisảnrakhíCO.ĐâychínhlàlídotạothànhkhíđộcCOkhi sửdụngkhíđốt tựnhiênkhôngđúngcách.Đặcbiệt làbìnhnónglạnhkhígasloạithảikhítrựctiếp.Khilắpđặtthiếtbịnàytrongmộtkhônggianhẹphoặcthờigiansửdụngđãlâu,đồngthờilạisửdụngtrongđiềukiệnphòngkín,khôngmởcửasổthìngườisửdụngrấtdễbịthiếukhôngkhíhaynhiễm độc. Bình nóng lạnh kiểu ống dẫn khói tuy có thể đưa khí thải rangoàiphòng,nhưngdướitìnhtrạngphòngkín,bíkhí,thìviệcthảikhícũngtrở nên khó khăn. Nếu đúng lúc đấy mà có luồng gió mạnh thổi ngượchướng,thìkhíthảisẽbịthổitrởlạivàotrongphòng,vàtrongphòngsẽbịônhiễm.

Vìthế,khigiađìnhsửdụngbìnhnónglạnhkhígas,nhấtđịnhphảilưuýmấyđiểmsau:

Khônglắpđặtthiếtbịnónglạnhtrongphòngtắm;khisửdụng,phòngcólắpđặtthiếtbịnónglạnhcầnthônghơithoángkhí,vànhấtthiếtkhôngnênđóngtấtcảcửasổ;Thờihạnsửdụngquiđịnhcủaloạibìnhnónglạnhthảikhítrựctiếpvàthảikhíquaốngkhóilà5-6năm,cầnchúýthaythếnhữngthiếtbịđãquácũ,quáthờihạnsửdụng,vàphảichọndùngnhữngthiếtbịnóng lạnh loạimới, an toànnhư loạibìnhnóng lạnhkiểucânbằngkhôngkhí,cóthểtăngcườngchứcnăngthảikhí, lạicóthểthôngquamộtđườngốngkhác,đưakhôngkhítronglànhngoàitrờivàotrongphòng.Cầnđịnhkìbảodưỡngthiếtbịnónglạnh,loạibỏmọinguycơcóthểgâyhạichongười

sửdụng.Tómlại,chỉcầnsửdụngbìnhnónglạnhmộtcáchkhoahọc,hợplíthìcóthểtránhđượcnhữngsựcốtrúngđộcđángtiếc.

Từkhoá:Khíđốttựnhiên,bìnhnónglạnhkhígas.

118.Vìsaokhisửdụngmáyphotocopyphảichúđếnviệcthônggió?

Máyphotocopyngàycàngđượcsửdụngrộngrãi.Ngàynaykhánhiềucơquanxínghiệp, trườnghọc lậpcácphòng inphotocopyđể inchụpcác tàiliệuchuyênmôncầnthiết.Cóđượcmáyphotocopyngườitacóthểsaochụptàiliệu,báocáo,vănbản,hìnhvẽthậttiệnlợi.

Nhưngkhi làmviệc trongphòngphotocopyphảihếtsứcchúýđếnviệcthônggiócănphòng.Tạisaovậy?

Chúngtađềubiếtkhimáyphotocopylàmviệcthườngxảyrahiệntượngphóng điện cao áp, do đó có thể sinh ra khí ozon, đó chính là chất gây ônhiễmhết sứcnguyhiểmcho sứckhoẻ.Ozon là "người thân" củaoxy, làcùngmộtnguyêntốnhưngkháchìnhdáng.Oxylàchấtkhíkhôngmùivị,phântửoxydohainguyêntửoxytạothành,côngthứcphântửlàO2.Cònozon làchấtkhícómùihắc.Phân tửozoncó3nguyên tửoxy,công thứcphântửlàO3.Khíozonkhôngchỉcómùihắcmàcòncótínhchấthoáhọcrấthoạtđộng.Ozoncótínhoxyhoárấtmạnh.

Máyphototopydùngđiệnápdòngđiệnxoaychiều,khiphóngđiệncaoápsẽgiảiphóngnănglượnglớncóthểbiếnoxythànhozon.Phảnứngxảyranhưsau:

3O2=2O3.

Khôngchỉởmáyphotocopy,màcòncócác thiếtbịđiệnkhácnhưmáychiếubóng,máythuhìnhcùngcácthiếtbịphóngđiệncaoáp,thiếtbịpháttiatửngoại,máypháttiaX…đềucóthểsinhraozon.

Vớimộtítlượngozontrongkhôngkhíthìcótácdụngdiệtkhuẩn,diệtvitrùng.Ởcácrừngthông,khôngkhí tronglànhdotrongrừngthôngcóbầukhôngkhícómộtítozondonhựathôngtiếtra.Nhưngnếulượngozonlạivượtquágiớihạn tiêuchuẩnvệ sinh sẽgây tổnhại chođạinão,pháhoạicôngnăngmiễn dịch bệnh, gâymất trí nhớ, gây sự thay đổiméomó chonhiễmsắcthểcủatếbào,gâyquáithaivớicácphụnữcóthai…Thậmchíozon còn là chất gây ung thư, nên tác hại của ozon thật không thể kể hếtđược.

Đươngnhiênlàlượngozondomáyphotocoysinhrarấtbénênnếungẫunhiênmàtiếpxúcvớinóthìchưacóthểgâynguyhạichocơthể.Nhưngnếutiếpxúcvớiozontrongthờigiandàivànếukhôngchúýlàmthônggiócănphòngthìdoozontậphợpnhiềutrongphòng,đếnmứcvượttiêuchuẩnantoànthìsẽcóảnhhưởngđếnsứckhoẻconngười.Chonênkhisửdụngmáyphotocopycầnphảichúýđếnviệcthônggióchophòngmáy.

Từkhoá:Ozon;Máyphotocpy.

119.Vìsaobậtlửalạilàmbắnratialửa?

Trongbậtlửacóđálửa.Chỉcầnấnngóntayđánh"tách"mộtcáilàcóthểlàmbắn ranhiều tia lửa.Nhiên liệu trongbật lửa sẽbắt lửavà lập tức cóngọnlửa.

Thếthìđálửatrongbậtlửalàchấtgìvậy?Đólàmộthợpkimcủaxeri,lantanvàsắt.

Xerivà lantan lànhữngkimloại rấtdễcháy.Vớixeri, trongbầukhôngkhíkhôcóthểbắtcháyngayởnhiệtđộ320°C.Bánhxequaytrongbậtlửacũngđượcchếtạobằngbộtmàicứng.Khibạnbậtmạnhbánhxe,đálửabịmasát,mộtmặtdonhiệtmasát,mặtkháccácbụinhỏxeri,lantanbịbắnragặpnhiệtđộcaosẽbốccháythànhcáctialửa.

Trongbậtlửacóchứasẵnxănghoặclàbutanlànhữngchấtdễ"bắtlửa".Khicáctialửatừđálửabắnragặphơixănghoặckhíbutansẽcháythànhngọnlửa.

Xeri, lantan là những nguyên tố thuộc họ đất hiếm. Trong loại khoángmonaxit là khoáng vật chứa nhiều xeri, lantan. Người ta dùng khoángmonaxit để luyện thànhhỗnhợpkim loại xeri, lantan, sắt vàmột ít thiếc,nhômtạothànhđálửa.

Khôngchỉtrongbậtlửangườitamớidùnghợpkimlantan,xerimàtrongcáccỗpháolớncũngcódùngđếnhợpkimnày.Ngườitadùnghợpkimxeri,lantanchovàođạnpháo,saukhibắn,doviênđạnpháokhibayđisẽmasátvớikhôngkhínênsẽphátsáng,nhờđóngườitacóthểnhìnthấyđườngbaycủađạnpháotrongbanđêm.

Nếuthêmlượngítxerivàonhôm(khoảng2phầnnghìn)khiếnchokhigõvàonhômsẽphátraâmthanhvanggiòn.Nếuthêmmộtítxerivàovonframkhichếtạosợivonframthìvonframdễkéothànhsợihơn.Khichoxerivàogangđúc,sẽchếđượcloạigangđúccầuhoámàuđen,loạigangđúcnàycóđộcứng,độbềnngangvớithép.

LantanđượcnhàhoáhọcThụyĐiểnMozanderpháthiệnvàonăm1839.Lantan,kimloạicómàutrắngbạc,cứnghơnthiếc,dễdátthànhlámỏng,dễkéosợi.Lantankimloạidễbịoxyhoátrongkhôngkhílàmchomặtngoàibịphủmộtlớpmờmàuxanhlàmànglantanoxit.XeridonhàhoáhọcngườiĐứcKlaprotvànhàhoáhọcThụyĐiểnBerzeliusđãđộclậpnhautìmravàonăm1803.Kimloạixeritinhkhiếtrấtgiốngthiếc,cũngmềmnhưthiếckimloại.

Từkhoá:Đálửa;Lantan;Xeri.

120.Vìsaochỉcầnxátnhẹquediêmlàcháythànhngọnlửa?

Toàn thể que diêm là những chất dễ cháy: Đầu que diêm chủ yếu làantimon sunfua (Sb2S3) và kali clorat (KClO3). Thân que diêm bằng gỗthôngmềmhoặcgỗbạchdương, đầuquegỗđược trángparafin hoặc tẩmnhựathông.Vỏbaodiêmcóphủmộtlớpphotphođỏvàkeothuỷtinhlỏng.

Khibạncầmquediêmquẹtnhẹvàovỏbao,đầuquediêmchạmvàolớpphotphođỏ,dophotphođỏkhibịmasátsinhnhiệtnêncháythànhtialửa.Kalicloratởđầuquediêmgặpnhiệtsẽchooxythoátravànhanhchónglàmantimonsunfuabốccháy.Thânquediêmphảidàimộtchútđểbạncóđủthờigianchâmngọnlửađốtcháymộtvậtkhác.

Khiđãcódiêmthìviệcchâmlửađốtcháymộtvậtkháctrởnêndễdàng,tiệnlợi,chỉcầnquẹtnhẹmộtcáilàđược.Thếlùilạimấytrămnămvềtrước,lúcchưabiếtdiêmthìlàmthếnàođểchâmlửa.Vàothờiđóviệclấyđượclửaquảlàmộtviệckhókhăn,phiềnphức.VàothờiTrungcổ,cácbinhsĩkhiratrậnthườngphảimangđálửađểlúccầnthiếtcóthểlấylửa.Khicầnlấylửađểchâmngòisúng,cácbinhsĩđãdùngcácviênđálửađập"chanchát"chobắnracáctialửavàovậtdẫnhoả.Làmcáchnàyphảitốn1-2phútmớilấyđượclửachâmngòichosúngtayhoặcđạnpháo.Cácloạisúngchâmlửabằngcáchấy,khicầnbắncácdãthú,khinghetiếngđập“chanchát"chắcdãthúnhưlợnrừng,bòrừngsẽbỏchạymấttăm.

QuediêmđầutiêntrênthếgiớixuấthiệnởItaliahơn200nămtrước.Bấygiờngườitadùngthanhgỗlàmthândiêm,đầudiêmcóthànhphầnchínhlàkalicloratvàđườngmía.Khisửdụngdiêm,ngườitanhúngđầudiêmvàoaxitsunfuricđặc,mộtlúcsau,đầudiêmsẽbốccháy.Loạidiêmnàygiácao,khómangđilại,vảlạiaxitsunfuricđặclạikhánguyhiểm,nênkhôngđượchưởngứng.Đếnnăm1834mớibắtđầulưuhànhloạidiêmquetrênthếgiới.Banđầuchấtpháthoảtrênđầuquediêmchủyếulàphotphotrắng.Photphotrắnglàchấthếtsứcdễbốccháy,chỉcầnhơinónglàbùngcháy.Cólúcbọcloạidiêmnàytrongngười,nóbỗngnhiênbốccháyvàgâyhoảhoạn.Vảlạiphotphotrắngrấtđộc,cáccôngnhânsảnxuấtdiêmthườngdễbịngộđộc.Việcsửdụngloạidiêmnàyđươngnhiêncũngrấtnguyhiểm.Vềsaungườitadùnghợpchấtcủaphotphovàlưuhuỳnh(S2P4)làmchấtpháthoảởđầuquediêm.Loạihợpchấtnàydĩnhiênkhôngđộcnhưngcũngdễbắtlửa.Chỉcầnxátnhẹ lên tường, thậmchíxát lênquầnáocũngbốccháy.Dùng loạidiêmnàyđươngnhiêncũngkhôngantoàn.

Chỉđếnkhoảnghơn100nămtrướcđây,ngườitamớichếtạođượcloại

diêman toàn.Với loạidiêmnàynếuchỉcómasát thìsẽkhôngbốccháy.Đầuquediêmphảiquẹtvàolớpphotphođỏphủtrênvỏbaodiêmmớibốccháy.Sovớiloạidiêmbằngphotphotrắngvàdiêmmasáttrướcđâyrõrànglàantoànhơn.

Từkhoá:Diêm;Photpho.

121.Vìsaovớixăngchỉcầnchâmlửalàbắtcháy,còndầuhoảlạiphảidùngbấcmớiđốt

cháyđược?Xăngvàdầuhoảđềuđượcchếtạotừdầumỏ.Chúnglà"anhemruộtthịt

với nhau". Về phương diện hoá học chúng đều là hợp chất do hai loạinguyêntửcacbonvàhyđro-cáchyđrocacbon-tạora.Điểmkhácnhaulàởchỗxănggồmcócácphântửcósốnguyêntửcacbontrongphântửtừ5-11,cònởdầuhỏasốnguyêntửcacbontrongphântửlà11-16.Sốnguyêntửcacbontrongphântửhyđrocacbonkhácnhauthìtínhchấtcháycũngkhácnhau.Vớixăngởnhiệtđộthườngkhitiếpxúcvớingọnlửahoặctialửalàbốccháydễdàng,còndầuhoảởnhiệtđộthườngkhitiếpxúcvớilửangọnkhôngbắtcháyđược.Thếnhưngkhitẩmdầuhoảvàobấcđèndùngngọnlửađểchâmthìbấcđènsẽcháyngay.Vìsaovậy?

Sựcháycủavậtchấtđượcchiathànhbốntìnhhuống:Loạithứnhấtgọilàcháylanrộng.Khíthantrongphòngkín,khíhoálỏnglànhiênliệukhí.Khidòngkhíthoátra,sẽlantoảtrongkhôngkhímộtmặtvừatrộnlẫn,mộtmặtvừacháy.Loạithứhailàchấtcháybayhơi:cồn,xăng,lànhiênliệuởtrạngtháilỏng.Thôngthườngbảnthânnhiênliệulỏngkhôngcháy,nhưngsaukhibayhơi,hơinhiênliệusẽtrộnlẫnvớikhôngkhílàmthànhhỗnhợpdễcháy.Loạithứbalàsựcháyphânhuỷ:đólàcácchấtrắnhoặcchấtlỏngkhóbayhơi.Saukhichịutácdụngcủanhiệtsẽphânhuỷthànhcácchấtkhídễcháy.Cuốicùnglà loạichấtcháytrênbềmặt.Thancốcthuộcloạinày.Với loạichấtcháynàysựcháyxảyratrênbềmặttiếpxúcgiữakhôngkhívàvậtrắn.Đặcđiểmcủasựcháynàylàxảyrakhôngrõrệt.

Xăngvàdầuhoảthuộcloạinhiênliệulỏngbayhơi.Sựcháycủaxăngvàdầuhoảthuộcloạichấtcháydobayhơi.Sựcháydocácchấtbayhơicóliênquanđếnsựdẫnlửavàđiểmbắtlửacủacácnhiênliệulỏng.Điểmbắtlửaliênquanđếnnhiệtđộthấpđểtrênbềmặtnhiênliệulỏngcóthểbiếnthànhhơitrộnlẫnvớikhôngkhíthànhhỗnhợpcháy.Vídụđiểmbắtlửa(hayđiểmchớplửa)củaxăngkhoảngtrêndưới-46°C.Điểmbắtlửacủadầuhoảtừ28-45°C.Nhữngchấtlỏngcóđiểmbắtlửalớnhơn45°Clànhữngchấtcháyđược.Dầumazut,dầuthựcvậtthuộcloạinày.Nhữngchấtcóđiểmbắtlửatừ22-45°Cthuộcloạichấtdễcháy,dầuhoảthuộcloạichấtdễcháy.Cácchấtcóđiểmbắtlửanhỏhơn22°Cthuộcloạichấtcháynguyhiểm.Cồncóđiểmbắt lửa là11°C thuộc loại chất cháynguyhiểm.Xăngcónhiệtđộbắt lửa

thấphơnthuộcloạichấtcháyrấtnguyhiểm.

Xăngcóđiểmbắtlửathấphơnnhiệtđộmôitrườngbênngoàinhiều.Trênbềmặtcủaxăngởnhiệtđộ thườngdễbayhơiđể tạo thànhvớikhôngkhíhỗnhợpcháynênchỉcầntiếpxúcvớilửangọnhoặctialửalàsẽbắtcháyđùngđùng.Saukhilớphơixăngtrênmặtxănglỏngbịcháy,xănglạitiếptụcbayhơimạnhhơnvàsựcháytiếptụcđượcduytrì.

Đối với dầu hoả thì tình hình có khác.Ví dụ khi nhiệt độ bên ngoài là25°C,do chưađạt đếnđiểmbắt lửa củadầuhoảnên trênbềmặtdầuhoảkhôngcó lượnghơidầuđủ trộnvớikhôngkhí thànhhỗnhợpcháynênsẽkhôngbắtđượclửađểcháy.Vìvậykhibạnđemquediêmđangcháylạigầnbềmặtdầuhoả,dầuhoảkhôngthểnàocháyđược.Nhưngnếubạnlạitẩmdầuhoảvàobấcđènthìtìnhhìnhlạikhác.Khitẩmdầuhoảvàobấcđèn(vídụlàmbằngsợivải,haysợibấc),dướitácdụngcủacácmaoquảntrongsợivải,dầusẽngấmtoànbộvàobấcđèn.Dobấcđèn làvậtdễcháy,nênkhiđem châm lửa vào bấc đèn, nhiệt độ xung quanh sợi bấc sẽ lớn vượt quáđiểmbắtlửacủadầuhoảnênlàmchodầuhoảtrênbềmặtbấcđènbốccháy.Dầuhoảởđầusợibấcđãcháyhết,dầuởbêndướilạiđượcngấmlêndolựcmaoquản,dođósựcháyđượcduytrìlâudài.

Sựcháycủadầuhoảnói chunggắnchặtvới timđèn.Nhưngnếu trongmột sốđiềukiệnđặcbiệt,nhiệtđộxungquanhdầuhoảcaohơnđiểmbắtlửa,bấygiờkhôngcầncótimđèndầuhoảvẫnbốccháy.Vídụkhicómộtxechởdầuđãbịcháy,nhiệtđộcóthểlênđếnmấytrămđộ.Trongđiềukiệnđócácnhiệtđộxungquanhđãvượtquáđiểmbắtlửacủachấtdễcháy,kểcảcácchấtcóđiểmbắtlửacaonhưdầumazut,dầuăn,thậmchínhựađườngcũngsẽcháyrấtmãnhliệt,bấygiờdĩnhiênkhôngcầnđếntimđèn.

Từkhoá:Chấtcháy;Điểmbắtlửa;Xăng;Dầuhoả.

122.Vìsaovềmùađông,cólúckhíthanchongọnlửanhỏnhưđầuruồi?

Khí than ít gây ô nhiễm, sử dụng tiện lợi, đây là loại nhiên liệu sạch.Nhưngcóđiềuđángtiếclàvềmùađông,đặcbiệtvàonhữngngàylạnhgiá,lúcnhiệtđộlạnhđếndưới0°Cthìngọnlửacủabếpkhí thannhỏnhưđầuconruồi.Bấygiờviệcnấucơm,nấuthứcănsẽkhókhăn,tốnnhiềuthờigianhơnbình thường.Không ít người cho rằngđó làdokhíkhôngđượccungứngđủ.Thựcrakhôngphảinhưvậymàdotrongthànhphầnkhíthanchứa

nhiềuchấtcóđiểmsươngcaohơnnhiệtđộbênngoài.

Khíthanđượcchếtạotừnguyênliệulàthanđá(haydầumỏ).Trongsảnphẩmsaugiacôngcókhílòcốclàloạinhiênliệutốt,làthànhphầnchủyếucủakhí than trongđườngốngkhíđốtởcác thànhphố.Thếnhưngcóđiềukhótránhkhỏilàtrongthànhphầnkhílòcốccòncónhiềudầucốc(chủyếucácalcollòvànaphtalen)vàvìvậytrongđườngốngdẫnkhíđốtthườngcóchứahaithànhphầnkểtrên.

Vào những ngày nhiệt độ ngoài trời xuống dưới 0°C, alcol lò cốc vànaphtalendễdàngbịngưngtụthànhchấtlỏngtíchtụlạiởnhữngchỗlõmtrênđườngống,đặcbiệtởchỗgấpkhúccủachân tường, trướckhiđườngốngvàonhà.Dođóđườngdẫnkhíbịhẹp lạivà lưu lượngkhívàonhàsẽgiảmđinhiều.Bấygiờngọnlửacủabếpkhíthansẽnhỏđi.

Nhưvậy,tagiảiquyếtviệcốngdẫnkhíbịnhỏlạivàomùađôngnhưthếnào?Đươngnhiênbấygiờphảinhờsựcanthiệpcủacáccôngnhânđườngống.Cácnhânviêncông tácphải tháomởchỗgấpkhúc, loạibỏcácchấtlỏngbịngưngtụ(alcoldầucốc,naphtalen,nước...).Toànbộquátrìnhchỉtốnítphút,thậtlàđơngiản.Thếnhưngtrongtrườnghợphiệntượngngưngtụdầuxảyratrongmộtdiệnrộng,côngnhânsửachữacóthểkhôngđếnhiện

trườngkịpthời.Bấygiờcóthểdùngbiệnpháptạmthờilàdùngvảiấmbọcởđầucácđườngốngđểnhiệtđộđườngốngtăngdầnlên.Sauítphútlượngchấtlỏngngưngtụsẽlạibayhơibiếnthànhkhí,lửaởbếpkhíthansẽtrởlạibìnhthường.Điềucầnchúýlàchớbaogiờdùngnướcsôi,hoặclửangọn,tựmởđườngống,bởivì làmnhưvậycó thể tạonguycơcháynổmạnh làmđườngốngdẫnkhíbịròrỉ.

Từkhoá:Khíđốt.

123.Vìsaokhiđốtpháolạigâynêntiếngnổ?

PháolàmộtđặcsảncủaTrungQuốc.Pháocónhiềuloại:Pháota,pháocây,pháp tép.Có loạinổ từng tiếngmột, có loạinổnhiều tiếng.Nghenổtiếng "đùng" đơn độc đó là pháo con, nếu nổ đì đùng liên tục đó là pháobánh,pháodây.

Vìsaopháolạinổ?Bạnbócmộtcáipháotépbạnsẽrõngay.Bênngoàicùnglàlớpvỏbọcbằnggiấyđỏ,đâylàphầntrangtríchođẹp.Tiếpliềntheolà tầng giấy bổi, bên trong cùng có bộtmịnmàu đen - đó là thuốc pháo.ThuốcpháolàmộttrongbốnphátminhlớncủangườiTrungQuốccổđại.Ngay từ thời nhà Đường (năm 682) một học giả là Tôn TựMạo đã viếtquyểnsáchcótiêuđềlà"Đơnkinh".Trongsáchcóbànđếnthuốcnổ,lấy2lạnglưuhuỳnh,2lạngdiêmtiêu(kalinitrat),3lạngbồkếtchếra.VàocuốiđờinhàĐường,khiTrịnhPhantiếnđánhDựChươngđãdùngđến"lửabay".Loạilửabaychínhlàloạihoảpháonguyênthuỷ.Ngườitanhồithuốcnổđenvàohoảpháo,nhờ lựcnổmạnhcủa thuốcnổphóngcácviênđá từmiệngpháohướngvềkẻđịch.Đếnđờinhà tốngnămKhaiNguyên thứhai (niênhiệu của Tống Thái tổ - năm 969), Phùng Nghĩa Thăng và Nhạc NghĩaPhươngđãdùng thuốcnổ chế tạo thànhcông tên lửa.Sauđóngười ta lạiphátminh"súnglửa","pháomù"…đềudùngthuốcnổđenlàmthuốcphóng.

ĐếnthờinhàNguyên(năm1218),quânđộiThànhCátTưHãnchinhphạtcácnướcảrậpmiềnTâyá,thuốcnổđenmớibímậttruyềntừTrungQuốcsangcácnướcảrập.Cácsáchlịchsửcủacácnướcảrậpthờiđóđãghilại:QuânđộiTrungQuốcđãdùng"pháobằngthép"và"sấmrungtrời".VàothếkỷXIV,khingườiChâuÂutácchiếnvớicácnướcảrậpmớinghenóiđếnthuốcnổđen.ĐếnlúcđóngườiChâuâumớibiếtcáchchếtạothuốcnổđen.

Thuốcnổđenđượcđiềuchếbằngcáchtrộnthangỗ,kalinitrat,lưuhuỳnhtheotỉlệnhấtđịnhmàcó.

Khidùngquediêmđốtngòipháo,thuốcnổtronglòngquảpháosẽcháy,lậptứcxảyramộtloạtcácphảnứnghoáhọc:Thangỗ,lưuhuỳnhcùngtácdụngvớikalinitrattoảranhiềunhiệt,sinhnhiềuchấtkhílưuhuỳnhđioxit,cacbonđioxit..,thểtíchthuốcnổtănghơn1000lần.Bấygiờlớpvỏgiấybổibịtoácravàphátratiếngnổ"đùng",nổtanxácpháo.Đólàtiếngpháotépnổ.

Saukhipháonổsẽtoảranhiềukhóitrắng,đólàdokhithuốcnổđencháysẽsinhrabụirắnmàutrắngcủakalisunfat.VàothờiTrungcổ,thuốcnổđềuthuộcloạithuốcnổđen,vìthếtrênchiếntrườngvàothờiđóthườngtoảkhóitrắng.Tuypháonổcó làm tăngkhôngkhívuivẻcủangày lễnhưngcũngđemlạinhiềutáchại;gâyônhiễmmôi trường,gâythươngtíchchongườiqualại…Vìvậyngàynayngườitacấmđốtpháo.

Từkhoá:Pháo;Thuốcnổđen.

124.Vìsaopháohoalạicónhiềumàu?Vàonhữngđêmlễhội,khi tai tanghe tiếngnổđùngđoàng thì trên trời

caoxuấthiệncácvầngsángmuônhìnhmuônvẻ,màusắckhácnhau.Cácvầngsángpháohoanhưmuốncùngđámđôngđangnônứccamúatrênmặtđấthoanhôngàylễhội.

Cácvầngsángpháohoatuyệtđẹpkèmtheotiếngnổtonhưtiếngpháotrevừabaylêncaovừaphóngracáctialửanhiềumàu.

Trôngbềngoài,pháohoacóhaiphần:Phầndướigiốngnhưmộtốngtreto,đầutrêncómộtquảcầutròn.Phầndướichứathuốcnổđen,cóngòidẫnhoả.Khiphóngpháohoa,ngườitachâmlửađốtngòirồinhanhchóngchovàoốngphóng.Dâydẫnhoảsẽđưalửavàođốtthuốcphónglàthuốcnổđenởphầndưới.Khithuốcphóngcháysẽsinhramộtlượnglớncácchấtkhívànhiệtlượngtạonênlựcphóngđưaquảpháolêntậntầngmây.Đồngthờilửacháycũngbénvàothuốccháyởphầnhìnhcầucủaquảpháo.

Ởđầuhìnhcầucủaquảpháocóchứa thuốccháy, thuốc trợcháy, thuốcphátsángvàthuốccháyphátmàu.

Thuốc cháy cũng là thuốc nổ đen.Khi thuốc nổ đen cháy cũng phát ralượngnhiệtlớnvàánhsáng,nhờđócũngđốtcháythuốcphátsángvàthuốcphátmàulàmchoquảpháonổtung,chấtphátquangbắnrabốnphương,támhướng.

Thuốctrợcháydokalinitrat,barinitrat...tạora.Khikalinitrat,barinitratbịđốtnóngsẽchothoátralượnglớnkhíoxykhiếnchosựcháyxảyramãnhliệt.

Chấtphátquang thườngdùng làbộtcáckim loạinhôm,magie.Bộtcáckimloạinàycháyrấtmạnhvàphátraánhsángtrắngloámắt.Saukhipháohoacháy,tathấytrêntrờicaoxuấthiệncácđámkhóitrắngchínhlàdocáckim loại saukhicháyđã tạocácoxitnhưnhômoxit,magieoxit lànhữngchấtbộtmàutrắng.

Chấtphátmàulàchủđiểmcủaquảpháohoa.Pháohoasởdĩnổchonhiềumàulànhờchấtphátmàu.Chấtphátmàukhôngcógìlàbímật,chúngchỉlàcáchợpchấthoáhọclàmuốicủanhiềukimloạikhácnhau.Vídụmuốinatrinitratvànatrihyđrocacbonatkhibốccháychomàuvàng,strontinitratcho

ánh sángmàu đỏ, bari nitra phát ánh sángmàu lục.Đồng cacbonat, đồngsunfatkhicháyphátánhsángmàulam.Bộtnhôm,bộtmagiêchoánhsángmàutrắng.Mỗikimloại,ởnhiệtđộcao,sẽcháyphátraánhsángmàucủariêngmình.

Ngoài việc dùng "các chất màu" để tạo nên vẻ kỳ diệu của pháo hoa,ngườitacònchochấtmàuvàocácviênđạnvạchđường,cácviênđạnpháo,pháohiệu:Khicósóngtogiólớntrênbiểncả,pháohiệumàuđỏbáotínhiệucấpcứu.Trênsamạclúcbịlạcđườngngườitaphátpháohiệuđểhỏiđường,cấpcứu.Trênchiếntrườngcácpháohiệumàukhácnhaulàtruyềntínhiệuchocácmệnhlệnhquânsựkhácnhau.

Ngoàira,chínhnhờcácánhsángmàukhácnhaucủacáckimloạikhibịđốtcháyngườitađãphátminhphươngphápphântíchquangphổđểphântíchhàmlượngcácchấttrongđấtđá.

Từkhoá:Pháohoa;Phảnứngcháycómàu.

125.Khóipháocótáchạigì?Trướcđây,hàngnăm,cứđếnđêmgiaothừa,nhànhàlạiđốtpháođểđón

chàonămmới.Sautràngtiếngnổđinhtai,nhứcóc,trênmặtđấtcònlạiđầyxác pháo và các đám khóimùmịt. Tập tục này tuy có đem đến chomọingười niềm hân hoan, phấn khởi trong ngày lễ hội nhưng cũng tạo nênnhữngnguyhại.

Nguyênliệuđểlàmpháolàthuốcnổcóthànhphầnchủyếulàlưuhuỳnh,bột than,muốinitrat (kalinitrat)hoặckaliclorat.Theocác tài liệu lịchsửcònlại,ởTrungQuốcngườitađãbiếtlàmpháotừhơn1000nămvềtrước.Khiđốtpháo,ngoàicáctiếngnổđùngđoàng,tạchtạch,cùngánhsángnhiềumàu, nhiều vẻ của pháo hoa còn có các đámbụi khói.Bụi khói pháo tuỳthuộcthànhphầnphốichếthuốcpháomàcóthểkhácnhau.Vídụngườitacóthểđưavàothànhphầnthuốcpháobộtkimloạimagie,nhôm,antimon…cũngnhưcácmuốistrontinitrat,barinitrat,natrinitrat…vàbụikhóichínhlàoxitcủacáckimloạiđó.

Khiđãbiếtthànhphầnchủyếucủathuốcpháotacóthểsuyđoáncácsảnphẩm tạo ra saukhiđốtpháokhôngkhó lắm.Vídụkhi tađốtpháođùnghoặc pháo bánh, khi pháo nổ, thuốc nổ cháy sẽ sinh ra lượng lớn khí lưu

huỳnhđioxit,nitơđioxit,cacbonđioxit,cacbonmonoxitlànhữngkhícóhạichosứckhoẻconngườivàbụicủacácoxitkim loại.Trongđó lưuhuỳnhđioxit,nitơđioxitlànhữngchấtcótínhănmòn,tínhaxitvàtínhoxyhoá-khửrấtmạnh.Chínhcácchấtkhínàykhihoàtanvàonướcmưasẽtạonêncácđámmưaaxit.Khiđốtquánhiềupháonổmàgặplúckhôngcógió,ápsuấtkhíquyểnthấpthìkhôngcócáchnàolàmchokhóibaytảnđinơikhác,sẽkíchthíchmạnhđườnghôhấpkhiếnngườitaho,viêmphếquản.

Khilàmpháo,khivậnchuyển,khiđốt,trongmộtsốbướctiếnhànhnếucósơsuấtcóthểlàmnổmộtlượnglớnthuốcpháohoặcpháothànhphẩm,cóthểgây thươngvonglớn.Vìvậyngười tacấmđưathuốcpháovàpháolên các phương tiện giao thông vận tải như máy bay, ô tô, tàu hoả, tàuthuyền…Ở nước ta, trước đây trong các ngày lễ tết, đặc biệt vào dịp tếtNguyênđánxảyrakhôngbiếtbaonhiêutrườnghợpthươngvongdothuốcpháo,vàpháotrongkhisảnxuấtvàđốtpháonổ.

Ngoài rakhiđốtpháonổ, tiếngpháonổđinh taicũnggây tiếngồn lớn,gópphầngâytiếngồnởcácthànhphố.Khiđốtpháobấtngờcóthểlàmchotrẻem,kháchbộhànhkinhhoàng,gâytácđộngcóhạichotrậttựcôngcộng.

Vìcáctácdụngcóhạinghiêmtrọngnêutrên,ởnướctađãcóquyđịnhcấmđốtpháonổvàđãđượcđạiđasốdânchúngtựgiácchấphành.

Từkhoá:Khóipháo;Pháonổ.

126.Khinếncháysẽbiếnthànhgì?Cóngườichorằngsaukhinếncháysẽmấttiêu,chẳngcònlạigì.Vậycó

thựclànếncháyhếtsạchkhông?

Bạnhãychuẩnbịcáccốcthuỷtinh,mộtcâynếnvànướcvôitrong.Nướcvôitrongđượcchuẩnbịnhưsau:Lấymộtcụcvôisốngchovàocốcnướcđểvôihoàtan,sauđóđểyên,gạnlấyphầnnướctrong.Đóchínhlànướcvôitrong.

Bâygiờbạnchâmlửađốtnến.Cầmcốcthuỷtinhchụplênngọnnến.Lậptứcbêntrongcốcxuấthiệnđámmùvàtrênthànhcốcsẽxuấthiệnmộtlớpgiọtnước.

Vậyđámgiọtnướcdođâumàcó?Đươngnhiênlàtừngọnlửanếnmàcó.

Bạnlạilấymộtcốcthuỷtinhsạch,đổnướcvôitrongvàocốc.Trángcốc

bằngnướcvôitrongrồiđổđi.Bạnlạiđemcốcthuỷtinhnàychụplênngọnnến đang cháy.Một lúc sau bạn sẽ thấy nước vôi trong còn bám lại trênthànhcốcbịđục,giốngnhưbạnđãdùngcáicốcđểuốngsữavậy.

Vìsaonướcvôitrongtrênthànhcốclạibịđục?Vìbấygiờtrongcốccókhícacbonđioxit.Nướcvôitronggặpcacbonđioxitsẽxảyraphảnứnghoáhọctạothànhcanxicacbonat.

Nhưvậysaukhiđốtnến,nếnkhônghề"cháysạch"khôngcòngì,màchỉlàtạonênhailoạihợpchấtkhác:Nướcvàcacbonđioxit.

Cácnhàkhoahọcđãnghiêncứutỉmỉquátrìnhcháycủangọnnếnvàtìmthấy:Saukhinếncháytạothànhnướcvàcacbonđioxitmộtlượngbằngtổnglượngnếnvàlượngoxytrongkhôngkhítiêuhao.Dođótacóthểnóinhữngchấttạonênngọnnếnkhôngmấtđimàchỉbiếnthànhchấtkhácmàthôi.

Khôngchỉcónếnmàcácchấtcháykhácnhưcủi,thanđá,khícháycũngnhưvậy.Khiđốtcháythancủitronglò,ởthancủicũngxảyracácphảnứnghoáhọc,biếnthànhcacbonđioxit,nướcvàtro.Nướctạothànhsẽbiếnthànhhơivàbayđi,cacbonđioxitcũngbaytảnvàokhôngkhí,chỉcònlạitro.

Mọivậtchấttrênthếgiớiđềunhưvậy.Khiởvậtchấtxảyraphảnứnghoáhọc,chấtcũsẽkhôngcònnhưngchúnglạitạothànhcácchấtkhác.Vậtchấtthay đi, đổi lại, biến hoá vô cùng, nhưng trước sau tổng khối lượng củachúngphảibằngnhau.Đólàmộtquyluậtcơbảncủatựnhiên,đólàquyluậtvậtchấtbấtdiệt.

Từkhoá:Sựcháy;Nến;Quyluậtvậtchấtbấtdiệt.

127.Vìsaođènnêôngcónhiềumàu?Vàobanđêmởcácthànhphố,đôthị,nhànhàđãlênđèn.Nàolàđènsáng

trắng,đènánhsángbanngày,đènánhsángcầuvồngnhiềumàu,khoesắclunglinhgiốngnhưngàyhộihoađăng.

Đèncầuvồngrấtđẹp,thậtxứngvớitêngọiđó.Nhưngtạisaongườitalạigọilàđènánhsángcầuvồng?Điềuđóliênquanđếnmộtcâuchuyệnlýthú.

Vàonăm1898,hainhàhoáhọcAnh làRumseivàGraversđãquan sáttrongkhôngkhílỏngcómộtchấtkhílạ,haiôngđãchochấtkhínàyvàoốngnghiệm và bịt kín.Khi cho dòng điện chạy vào hai đầu ống nghiệm, ốngnghiệmthuỷtinhvốnkhôngmàuđãrựcsángmàuđỏrấtđẹp.

Bóngđènnêôngđầutiêntrênthếgiớiđãxuấthiệnngẫunhiênnhưthếđó.

Hainhàhoáhọchếtsứcvuimừng.Loạikhímớigắnliềnvới"đènđỏ",hainhà hoá học lấy tên gọi Hy Lạp là "neos" có nghĩa là mới và đặt tên lànêông.Khinạpkhínêôngvàoốngthủytinhcóhìnhdángkhácnhau,tacóđènmàuđỏ.Thếnhưngchỉdùngnêôngthìchỉcómàuđỏmàkhôngcócácmàukhác,khôngđủmàutrongánhsángcầuvồng.Muốncóđủánhsángcầuvồngítracòncầncácmàuvàng,màulục,màulamvàánhsángtrắng.Muốncó cácmàu vàng, màu lục, màu lam cần phải dùng các bột có chất phátquangmàutươngứng.

Giả sử đem chất phát quangmàu lam sơn phủ vàomặt trong ống thuỷtinh,uốnốngthuỷtinhthànhchữ,thànhhìnhhoavăn,lắpcácđiệncực,hútsạchkhôngkhítrongống.Nạpkhínêôngvàoống.Đóngđiện,tasẽcóhìnhchữhoặchoavănmàuphấnhồng.Nếusơnphủbằngchấtphátquangmàulamlênmặttrongốngthuỷtinh,nạpargonvàthuỷngânvàoốngthủytinhtasẽđượcốngđènmàulamtươi.Nếulạisơnphủchấtphátquangmàulục,nạpkhínêôngtasẽđượcốngđèncómàuđỏtươi.Nếuthaykhínêôngbằngkhíargonvàthuỷngântasẽcóốngđènmàulục.Dùngđèncầuvồngtrangtríchocửahiệu,chocácbảngquảngcáolàmthànhphốthêmđẹp.

Từkhoá:Đèncầuvồng;Khínêông.

128.Vìsaobóngđènđiệndùnglâulạibịđen?

Bóngđènđiệnmớimuathườngtrongsángnhưngsaukhidùngmộtthờigian trênbềmặt thuỷ tinhbên trongbóngđènxuấthiệnmột lớpmờmàuđen.Bóngđènbịđenkhôngchỉảnhhưởngđếnđộchiếusángmàđócònlàdấuhiệutuổithọbóngđènkhôngcònlâunữa.

Vìsaobóngđènlạibịđen?

Nguyên nhân chính là do trong bóng đèn có sợi đốt bằng vonfram rấtmảnh.Khiđóngcôngtắcđiện,dòngđiệnsẽchạyquasợidâyvonfram.Dosợiđốtcóđiệntrởlớnnênsẽphátralượngnhiệtlớn.Sợiđốtvonframvìởnhiệtđộcaosẽtrởnênsángtrắng,phátraánhsángchóimắt.

Vonfram là kim loại "cứng đầu", khó nóng chảy. Điểm nóng chảy củavonfram là 3380°C.Chính vì vậy người ta chọn vonfram làm sợi đốt chobóngđèn.Nhưngđểsợivonframđạtđếnnhiệtđộsángtrắng,cómộtphầnnhỏvonframtrênbềmặtsợivonframsẽbayhơi,gặpbóngthuỷtinhlạnhsẽngưngtụlạitrênbềmặtthủytinh.Lâudầntrênbềmặtbóngthuỷtinhnhưđược "bôi" một lớp mỏng màu đen. Bóng đèn màu báo hiệu đã gần đến"ngàytàn"củanó.Sợivonframcàngbayhơisẽngàycàngbé,dođóđiệntrởsẽ ngày càng tăng cao.Điện trở ngày cao thì khi có dòng điện chạy qua,nhiệt độ của sợi đốt sẽ càng caovà lại càng làm sợi đốt vonframbayhơicàngnhanh,đếnmứcsợivonframkhôngchịuđựngđượcnữavàsẽbịđứt,bóngđènbịhỏng!

Đểngăncảnsựbayhơicủavonframkhichếtạobóngđènngườitacóđưavàomộtítkhínitơhaymộtkhítrơkhácđểkhítrơbaobọclấysợivonframkhôngđể chovonframbayhơi dễ dàngđược.Vì vậy khi đưa khí trơ vàobóngđènsẽlàmchobóngđènkhóbịđenhơnvàtuổithọbóngđèncũngsẽđượclâuhơn.

Từkhoá:Vonfram;Bóngđènđiện.

129.Vìsaoăcquylạicóthểtíchtrữđượcđiện?

Cónhữngloạipinđiệncóthểnạp,phóngđiệnnhiềulần.Ngườitagọicácpin điện này là ăcquy hay còn gọi là pin điện tử thứ cấp.Nhưng thực raăcquycũngkhôngthểtrựctiếptíchtrữđiện.Vìđiệnlàđiệntửchuyểnđộngcó định hướng. Mà lượng lớn số điện tử không phải như loại vật dụngthườngdùngmàcóthểchất lênxeđể tích trữđược.Quảthựclàăcquyđã

đemnănglượngđiệntừbênngoàivàolàmchotrongnộibộpinxảyraphảnứnghoáhọckhiếnđiệnnăngbiếnthànhnănglượnghoáhọc.Khisửdụngđiện(phóngđiện),trongnộibộcủapinsẽtiếnhànhphảnứnghoáhọctheochiều ngược lại, khiến năng lượng hoá học đã tích trữ chuyển thành điệnnăng.Loạibiếnđổithuậnnghịchnàycóthểlặpđilặplạinhiềulần.

Khitiếnhànhnạpđiện,trongăcquysẽxảyrabiếnđổisauđây:Trêncựcdươngtạothànhchìđioxit,còntrêncựcâmlàkimloạichìxốpnhưbọtbiển.Khinạpđiệnthìnồngđộdungdịchaxitsunfurictăngnênmậtđộcủadungdịchaxittănglên.Nếumậtđộcủadungdịchđạtđến1,28g/cm3thìkhôngnêntiếptụcnạpđiệnnữa.

Khiôtôkhởiđộnghoặcđốtsángđèn,thìăcquybắtđầuphóngđiện.Bấygiờ (lúcphóngđiện) trongăcquy lạixảy rabiếnđổingược lạivới lúcnạpđiện.Trêncựcdương,chìsunfatbiếnthànhaxitsunfuric,còntrêncựcâm,kim loại chì xốp biến thành chì sunfat. Bấy giờ nồng độ axit sunfuric lạigiảm. Vàmật độ dung dịch sẽ nhỏ dần. Nếumật độ axit giảm đến bằng1,18g/cm3thìkhôngnêntiếptụcchoăcquyphóngđiện.

Khisửdụngăcquycầnchúýkhôngnênnạpđiệnquámức(điệnápăcquyvượtquá2,6V),cũngkhôngđượcchophóngđiệnquámức(khôngđểđiệnápthấphơn1,18V),nếukhông,ăcquysẽbịhỏng.

Từnhữngnăm80củathếkỷXX,nhiềukiểuăcquymớinốitiếpnhaurađời.Cóloạiởdạnghoàntoànkín,khôngcầnkiểmtra,khôngbịkhôdungdịch,antoàn,tincậy,tiệnlợi.Dosựpháttriểncủakỹthuật,cóyêucầuhếtsứcbứcthiếtlàgiảmnhỏthểtíchcủaăcquy,nhẹđi,nhưnglạicódunglượnglớn,tuổithọphảidài.

Ngàynaytrênthịtrườngcóbánloạiắcquykiềm(còngọilàăcquysắt-niken)ăcquyniken-cadimi.Cónhiềuloạiăcquymới,tínhnăngloạisautốthơnloạitrước.

Từkhoá:Ăcquy;ăcquychì.

130.Vìsaopinkiềmsửdụngtươngđốibền?Pinkiềmcòngọilàpinkhômangan,sovớiloạipinthườngdùng(còngọi

làpinkẽm)pinkiềmvừabềnvừacódòngđiệnsửdụnglớn,tuổithọdài,vỏngoàicủapinbền,khóbịănmòn.Đólàdocấutạođặcbiệtcủapinkiềmvàvậtliệuchếtạopinquyếtđịnh.

Trong loạipin thườngdùng, cựcdương là thanh thancòncựcâm làvỏbằngkẽmlá.Lákẽmđượccuộnlạithànhốnghìnhtrụđểchứachấtđiệnly.Giữathanhthanvàvỏkẽmcóamoniclorua,manganđioxit,hồtinhbột.Còntrongloạipinkiềm,cựcdươnglàốngbằngđồnglá.Đươngnhiênốngđồnghìnhtrụđểchứachấtđiệnlynhưngkhôngthamgiaphảnứngđiệncực,vìvậyvỏpinkiềmhết sứcbền,khôngbị ănmòn,khôngbịhiện tượng rò rỉchấtđiệnly.Bêntrongvỏđồngcóchứahỗnhợpkiềmvàmanganđioxit.

Pinkiềmgiảiphóngđiệntửtừkimloạikẽm,nhưngkimloạikẽmởdạnghạtkẽmthaycholákẽmnhưởpinthường.Kẽmhạtđượcbọctrongbaosợingâmtrongdungdịchkalihyđroxitlàmchấtđiệnly.Bêntrongbọckẽmhạt(cũng làvị trí trung tâmcủa thỏipin)cómột thanhkimloại,ởđuôi thanhkimloạicócáimũhìnhtrụ,đócũnglàcựcâm.

Trongpinkiềm,chấtđiệnlykalihyđroxitởdạngdungdịchkhôngnhưởloạipinkhô,chấtđiệnlyởtrạngtháikeohồtinhbộtlàdạngrắn,nênđiệntrởcủapinnhỏ.Kimloạikẽmlạiởdạnghạt,khithamgiaphảnứngsẽsinhradòngđiệnlớnhơnởpinkhôthôngthườngcócùngthểtíchtừ3-5lần.Ngoàirakhipinkiềmphóngđiệnkhôngsinhrachấtkhíbêntrongthỏipinnhưpinkhôthôngthường,nênđiệnápcủapinkiềmrấtổnđịnh.Trongpinkiềmcácchấtthựcsựkhôngthamgiaphảnứngrấtít,nênloạipinnàycóthểcóthểtíchbé.Nhìnquathìsovớipinkhôcóthểtíchtươngđươngthìpinkiềmbềnhơn.

Xétvềnhiềumặt,pinkiềmđều tốthơnsovớipin thường,nhưng trongcôngnghệchế tạocũngnhưvật liệu sửdụngđềucóyêucầucaonên sảnphẩm có giá thành cao.Dựa vào tính chất của pin kiềm, khi sử dụng pinkiềmtacầnchúýcácđiểmsauđây.Mộtlàpinkiềmdùnghếtthìkhôngthểnạpđiệnlầnthứhai,vìnókhôngphảilàăcquy,cũngkhôngđượcgianhiệt,khôngđượcsấykhô.Làmnhưthếsẽrấtnguyhiểm.Hailàkhôngđượctháo,mởpinkiềm,khôngđượcchọcthủngvỏpin,vìdungdịchkiềmtrongpinsẽchảy ra làmănda, làm thủngquầnáo,dodungdịchkiềmcó tínhănmònmạnh đối với da và quần áo. Ba là để tránh sự gây ô nhiễmmôi trường,nhữngpinkiềmsaukhisửdụnghếtnênthuhồi,tậptrungvàomộtnơinhấtđịnhkhôngđểrơivãikhắpnơi.

Từkhoá:Pinkiềm.

131.Tuổithọcủapinđiệnlàbaonhiêu?Haipinđiệncótrọnglượngnhưnhau,lượngđiệnphóngravàtuổithọcủa

chúngrấtkhácnhau.Với loạipinđiện thông thường, lượngđiệnphóngrakhônglớnnênthờigiansửdụngcũngngắn.Mộtpinđiệnkhimuavềchodùkhôngsửdụng, tốiđachỉsau1-2năm,dohiệntượngtựphóngđiệnnêndầndầnbịròđiệnvàsẽbịhưhỏnghoàntoàn.

Thếnhưngcónhiềutrườnghợp,ngườitacầnsửdụngcácpinđiệncótuổithọdài.Vídụvớigiớiyhọc,việcphátminhmáykíchnhịptimlàmộtphátminhlớn.Thếnhưngkhiđưamáykíchnhịptimvàocơthểcầnloạipinđiệncóyêucầuđặcbiệtđểlàmnguồnnănglượng.Pinđiệndùngchomáykíchnhịptimphảihoạtđộngliêntục,ổnđịnh,khôngròđiện,thểtíchnhỏ,nhẹ,khôngđộc,vàđươngnhiêntuổithọcủapinphảidài.Giảsửnếutuổithọcủapinchỉlàhainăm,thìcứhainămphảilàmphẫuthuậtmộtlầnđểthaypin.Điềuđórõràngcóthểảnhhưởngđếnsựsốngvàgâysứcéptâmlýchobệnhnhân.Quanhiềunămnghiêncứu,người tachúýđến loạipin liti.Từnăm1976,ởTrungQuốcđãbắtđầunghiêncứupin liti,đếnnăm1977bắtđầuthửnghiệm.Năm1978đãchorađờisảnphẩmđầutiên,vàđãđưavàocơthể người sử dụng cho 42 trường hợp, không có trường hợp nào thất bại.Ngày nay kiểu pin litimới đã được ứng dụng vàomáy kích nhịp tim, cótrườnghợptuổithọcủapindàihơn10năm.

Vìsaopinlitilạicótuổithọdàinhưvậy?Pinlitilàloạipincóhiệusuấtnănglượngcao.Hiệusuấtnănglượngđượcđobằngnănglượngđiệnmàpincó thể giải phóng chomột đơn vị khối lượng (thường gọi là đơn vị trọnglượng) của pin. Liti là kim loại có khối lượng nguyên tử nhỏ nhất. Khốilượngnguyên tử của liti chỉ bằng1/6 khối lượngnguyên tử của bạc hoặcbằng1/30khốilượngcủachì.Mộtnguyêntửcủalitivàcủabạc,trongphảnứngđiện cực đều giải phóngđiện tử của liti rấtmạnh.Khi dùngkỹ thuậtmàngmỏngthìcóthểgiảmđiệntửtrongcủapinlitirấtnhiềunênpinlitirấtbền,thờigiansửdụngdài.

Pinkhôthôngthườnglàloạipinđiệnsơcấp,vớiýnghĩapinđiệnkhôngthểnạpđiệnlặpđi lặplạinhiềulần.Đểkéodài thờigiansửdụngcủacácloạinguồnđiệnhoáhọcnhưpin,ngườitaphátminhloạipinthứcấp,thườnghaygọilàăcquy.Đâylàloạinguồnđiệnhoáhọcthứcấpcóthểnạpđinạplạinhiềulần.Vớiloạiăcquythôngthường,ngườitacóthểnạpđinạplạitừ300 - 500 lần.Ăcquy thường được dùng để khởi động động cơ trong cácphươngtiệngiaothôngvậntải,nêncũngcótêngọilà"ăcquyôtô".Trong

nhữngnămgầnđây,nhiềuloạipinthứcấpcótínhnăngcaođượcphátminhliêntục.Vídụtrongcuộcsốnghằngngàyngườitadùngpinniken-cađimi.Ưuđiểmchủyếucủapinniken-cađimilàcóthểnạpđi,nạplạirấtnhiềulần.Sốlầnnạpcóthểđến2000-4000lầnnênthờigiansửdụngcóthểđến15năm.Chínhvìvậymàcácpinniken-cađimikiểukínvànhỏđãđượcsửdụngrộngrãitrêncácthiếtbịđiệntử1.Ngàynayngườitathườngkếthợpsửdụngpinniken-cađimivớipinMặtTrờilàmnguồnnănglượnglâudàichothôngtinởcácvệtinhnhântạo.

Pinthứcấpđãcótuổithọngàycàngdài,liệucóthểkéodàituổithọcủapinthứcấpđếnmức"dùngkhôngkiệt"không?Cácnhàkhoahọcnghĩđếnviệcsửdụngloạivisinhvậtmớicùngvớinguyênlýmớivềkỹthuậtnguồnđiện hoá học. Người ta chọn nhiều loại điện cực sinh học như điện cựcenzim,điệncựcvikhuẩn…đểchếtạonguồnđiệnsinhhọc"vĩnhcửu".Cácnghiêncứunàyđãchokếtquảbướcđầu.Loạipinđiệnsinhhọcvĩnhcửudựa vào hiện tượng phóng điện của sinh vật. Bản thân tế bào làmột pinnhiênliệucựcbé.Quanhmàngtếbàocóxảyracácphảnứnghoáhọclàmxuấthiệnmộthiệuđiện thếnàođó.Dungdịchglucozabên trongmàng tếbào làcựcâmcủapinnhiên liệu.Bênngoàimàngtếbàodo tácdụngoxyhoácủacáchợpchấthoáhọcnênlàcựcdươngcủapinnhiênliệu.Cácphântửlớnlàcácproteinsẽlàdâydẫnnốihaicựccủapin.Vìvậychỉcầnnạpglucoza và các chất dinh dưỡng, là nguồn điện sinh vật được tự duy trì.Ngoài ravớipinMặtTrời thìdobản thânpinkhông tiêuhaovậtchấtkhilàmviệc,nênchỉcầncónănglượngMặtTrờilàchúngcóthểphátđiệnliêntục,nêncóthểsửdụnglâudài.

Nhờsựpháttriểnnhảyvọtcủakhoahọckỹthuật,nênthờigiansửdụngcủacácloạipinmớingàycàngđượckéodài.

Từkhoá:Tuổithọcủapin;Pinsơcấp;Pinthứcấp;Pinliti.

132.Cácloạiđènchớpsángcũvàmớicógìkhácnhau?

Hơnnửa thếkỷ trước,cácphóngviên,kýgiả thườngdùngcác loạiđènchớpsáng(đènflash),nghemộttiếng"tách"làphátratiachớpsángloémắt.Bấygiờ"cửatrập"củamáyảnhsẽmởravàphimsẽbắtđượctốthìnhảnhsựvậtcầnchụpảnh.

Vào thờiđóngười ta thườngdùng tiasángkhicáckimloạimagiehoặcnhômbốccháyphát ra, làmđènchớpsáng.Cáckim loạimagie,nhômcómàusángbạc,nhẹ.Trongđiềukiệnbìnhthườngcáckimloạinàykhá"êmả",nhưngkhicháylạicháyrấtmãnhliệt.Đólàdoquátrìnhoxyhoácáckimloạixảyrarấtđặcbiệt:Ởđiềukiệntrongkhôngkhíkhô,cáckimloạihầunhưkhôngcó thayđổigì.Nhưngkhigặpnhiệtđộcao thìmagiebốccháytrong không khí, tạo thành bộtmagie oxitmàu trắng và toả ramột lượngnhiệt rất lớn,phát ra luồngánh sáng trắng loámắt.Loại ánh sángnày tácdụnglênphimảnhrấtmạnh,nênngườitacóthểdùngchụpảnhtrongđêmđen.Dướitácdụngcủatiachớpsángcủađènchớpsáng,hìnhảnhvậtchụpđượcghilạirõnéttrênphim.

Nhômbềnhơnmagienhiều.Hằngngàychúng ta chẳngđãdùngxoongnồibằngnhômđểnấucơm,nấu thứcănđósao?Nhưngkhinhômđãbốccháythìđộmãnhliệtcũngkhôngkémhơnmagiebaonhiêu.Nếuđemnhômnghiền thành bộtmịn, thì khi đốt cháy có thể nung chảy gang thép thànhtrạngtháilỏng.

Đầu tiênngười tachomagiecháy trực tiếp trongkhôngkhíđể làmđènchớp.Nhưngđốttheokiểunày,đốtcháyrấtchậm.Vềsaungườitacảitiếndùngmagiebột,cóthêmchấttrợcháylàkalicloratđểcấpthêmoxychosựcháy.Kalicloratkhibịđốtnóngsẽchothoátralượnglớnoxy.Đóchínhlà"thêmdầuvàolửa"nênmagiesẽcháymạnhgấpbội,làmchomagiebịcháysạchtrongvòng1/100giây.

Nhưng dùng bột magie không được an toàn. Dùng nhôm thay thế chomagiesẽtốthơn.Hơnnữanhômlạirẻtiềnhơnmagienhiều.Nhômdễgiacông thành bột nhôm hơnmagie. Độ dày của lá nhôm còn nhỏ hơn kích

thướcsợitóc.Ngườitalạidùngoxytinhkhiếtthaychokaliclorat.Ngườitachonhômlávàoxyvàoốngthuỷtinhnhỏvàhànkínthànhbóngđènchớpsáng.Việcsửdụngloạibóngđènchớpsángnàyrấtdễdàngtiệnlợi,cháyrấtnhanh,ánhsángphátramạnh,lạirấttậptrung.Chớpsángbùnglênrồitắtngay.

Saunàyngườitalạidùnghợpkimnhôm-magiekéothànhsợinhỏthaycholánhômđểlàmbóngđènchớp.Trongbóngđènchớpkiểunày,quátrìnhoxyhoáxảyrarấtnhanh,thểtíchbóngđènlạirấtnhỏ,chỉbằngcỡhạtlạc,dùngrấttiện.

Thếnhưngcácloạiđènchớpkểtrênchỉdùngđượcmộtlần.Ngàynayđènchớpđượcthaythếbằngcácđènchớpđiệntử.Đènchớpđiệntửdùngnguồnpinkhôlàmnguồnnănglượngcóthểdùngđượcnhiềuần.Ngườitagọiđólà"đènchớpdùngnhiềulần"(Đènflash).Đènchớpđiệntửdùngnănglượngđiệnbiếnthànhnănglượngánhsángvàkhôngcòncầndùngcáchđốtcháykimloại.

Từkhoá:Đènchớpsáng.

133.Vìsaolạichụpđượcảnhmàu?Mấychụcnămtrướcngườitachỉchụpđượcphimảnhđentrắng.Bấygiờ

ngườitachỉdùngcáchtômàuđểbiếnphimảnhđentrắngthànhphimảnhmàu.Banđầungười ta nghĩ cách dùngbiện pháp tômàubằng tay tô dầntừnghìnhảnh trêncuộnphimđểbiếnphimảnhđen trắng thànhphimảnhmàu.Thếnhưngkhichiếuphim,ngườitaphảichiếuvớitốcđộ24hình/giây,vìvậynếudùngcáchtômàuthìphảidùngđếnnhiềutháng,nhiềunămmớitômàuxongmộtbộphim.Làmnhưvậy,saukhitômàuxongbộphim,thìmàusẽkhôngcòntươimớinữa,giữahìnhảnhcủacáckhuônghìnhmàusẽ

khôngđều.

Ngàynaythìmàu,hìnhảnhcủacácbộphimmàurấtđều,đẹp,màutươinhưthật?Vìsaovậy?

Mọingườiđềubiết ba loại bộtmàuđỏ, vàng, lam trộnvớinhau có thểphối chế thànhmàubấtkỳ.Đỏ,vàng, lam làbamàugốccủa "hộihoạbamàu".Tươngtựnếudùngbaloạiánhsángmàu:đỏ,lục,lam(khôngphảilàđỏ,vàng,lam)phốitrộnvớinhausẽchoánhsángcómàubấtkỳ.Bamàuđỏ,lục,lamđượcgọilàbamàugốccủa"ánhsángbamàu".

Trên phim ảnh đen trắng người ta dùng bạc halogenua làm chất cảmquang.Ngườitatìmthấynếudùngđơnthuầnbạchalogenualàmchấtcảmquang thì chỉ nhạy với màu lam. Nếu thêm vào bạc halogenua một loại"thuốcnhuộmđặcbiệt"cóthểlàmbạchalogenuanhạycảmvớimàuđỏhoặcmàu lục. Loại thuốc nhuộm có tính đặc thù này là các chất "tăng cảm

quang".Từ đó người tamới nghĩ đến việc chế tạo loại "phimnhiều lớp".Trướchếtngườitatrảilênđếlớpnhũtươngcóchấttăngnhạycảmchomàuđỏ, được gọi là lớp "nhũ tương nhạy cảmmàu đỏ". Lại trải tiếp loại nhũtươngcóthêmchấttăngcảmquangchoánhsángmàulục,gọilàlớp"nhũtươngnhạycảmmàulục".Trêncùngngườitatrảilớpnhũtươngkhôngthêmchấttăngcảmquangngườitagọiđólàlớpnhũtương"nhạyvớimàulam".

Khingườitachụpảnh,quayphim,nhờốngkínhmáychụpảnh,máyquayphim,ánhsángmàusẽrơilênphimtrángnhiềulớp.

Saukhiánhsángphângiải, tuỳ thuộc thànhphầnánhsángđỏ, lục, lamtrongchùmánhsángnhiềuhay ítmàtácdụngkhácnhautrêncác lớpnhũtươngcónhạycảmkhácnhauvớiánhsáng.Saukhitrángphim,sẽhiệnramàusắctrênphim.Chỉcóđiềulạlànếuyphụccómàuđỏ,hìnhảnhchụpsẽcóyphụcmàuxanh,màulambiếnthànhcómàuxanhdatrời,màuxanhlạibiếnthànhmàuđỏ.

Đâychínhlàphimâmbản.Nếuđemphimâmbảnin lại trênphimmàukhác,bấygiờmớitrảlạitrênphimhìnhảnhcómàuvốncócủavậtthực.Bấygiờquầnáomàuđỏmớiđược"khôiphục"lạimàuđỏtươivốncócủanó,màuxanhda trờiđược trả lạimàu lam,màuđỏđược trả lạimàu lục.Nhưvậytrongđiệnảnhmàu,cáchquayphimlà:trướchếtngườitaghihìnhảnhtrênphimlàphimâmbản,sauđólạiinlạitrêncuộnphimkhácthànhphimdươngbản.Khichiếuhìnhảnhlênmànbạcchínhlàphimdươngbản.

Nhờsựpháttriểncủakhoahọckỹthuật,ngàynaycónhiềuloạichấttăngcảm.Ngoàicácloạiphimmàuâmbảnvàdươngbảnthường,còncóvậtliệucảmquangchuyểnđổimàuhìnhảnh,vật liệucảmquanghồngngoạihàngkhông…đượcsửdụngtrongnhiếpảnh,điệnảnh,vănhoá,giáodục,trongchẩnđoánykhoa,trongchụpảnhhàngkhôngchođếntrongtrinhsátquânsự…

Từkhoá:Phimmàu;Vậtliệucảmquang.

134.Vìsaophimảnhmàusaumộtthờigianlạithayđổimàu,nhạtmàu?

Nếubảoquảnkhôngtốt,mộtcuộnphimmàu,mộttấmảnhmàusẽbịnhạtmàuhoặcbiếnđổimàumộtphần.Vìsaovậy?

Nguyênnhânchínhcủahiệntượngnàylàdophầnlớncácthuốcnhuộmtrongphimmàulànhữngchấthữucơthànhphầnphứctạp.Sovớicácchấtmàuthườngthìcácthuốcnhuộmmàunàykhôngbền.TrướchếtcácthuốcnhuộmnàykhôngbềnvớitácdụnggaygắtcủaánhsángMặtTrời.ĐólàdocácphântửthuốcnhuộmmàudễbịtiatửngoạicủaánhsángMặtTrờiphânhuỷ,nênmàu trênphimcủa thuốcnhuộmmàusẽbịnhạtđi.Ngoài ranếuphimđượclưutrữtrongđiềukiệnẩmướt,thànhphầncácthuốcnhuộmmàuở lớp nhũ tương sẽ bị thủy phân, kết quả là thuốc nhuộmmàu trong nhũtươngphângiảithànhchấtmàucómàuphụvớimàuchiếulênmànbạc(tứclàmàuphimâmbảnvàphimdươngbảncùngsongsongtồntại).Cácthuốcnhuộmdokếtquảsựphângiải lạibịoxycủakhôngkhíoxyhoá làmchomàuphimdươngbảnbịnhạtđi.Cũngcónhiềuchấthoáhọccótínhchấtoxyhoámạnhcũnglàmchophimchiếubịnhạtmàu.

Cónhiềuphimchiếucònbịnhạtmàumộtphần.Vídụcóloạimàulụccủalácâysaumộtthờigiandầndầnbiếnthànhmàulam.Đâychínhlàsựthayđổimàu(haysựbiếnmàu).Sựbiếnmàuđãxảyranhưthếnào?Đólàdomàutrênphimdươngbảndobaloạimàugốckếthợpmàcó.Khibảoquản,cácthuốcnhuộmmàucóthểthayđổi,bịphânhuỷvớimứcđộkhácnhau.Có loại thuốc nhuộmbị nhạtmàu, có loại lại rất bền.Nhưvậy trongmộtcuộnphimchiếucómộtchấtmàubiếnđổinhiều,bịnhạtmàunhiềucònmộtchấtmàuítbịthayđổi,dođóhìnhảnhchiếulênsẽbịthayđổimàu.

Vìvậykhibảoquảnphimmàu,chúýđừngđểphimbịánhsángMặtTrờichiếutrựctiếp.Khôngápchặtphimlênkínhlâuhoặcđểởchỗẩmướt.Tốtnhấtnênbảoquảnphimtrongđiềukiệnkhô,mát.

Từkhoá:Phim;Màusắc.

135.Lớpphủphíasautấmgươngbằngbạchaythuỷngân?

Bạnhãytựxemxétkỹmặtsaucủatấmgươngsoi.Bạnsẽthấychínhlàmàusánglấploángcủalớpbạc.Thếphíasautấmgươngđượcmạbằnggì?Cóngườigọiđólàbạc,cóngườibảođólàthuỷngân.Vậythìainóiđúng?Vàobuổiđầuđểlàmratấmgương,ngườitadánláthiếclênmặtgươngsauđótrảitiếpmộtlớpthuỷngân.Dothuỷngânrấtdễhoàtanthiếcnênsẽtạonênmộtlớpthiếc-thuỷngânsángóngánhmàubạcđólàlớptráng"thiếc-thuỷngân".Lớptrángthiếc- thuỷngânbámrấtchắctrêngươngvàtasản

xuấtđượcmộttấmgươngsoi.

Làmgươngsoitheokiểunàythậtnhiêukhê,tốncảthángtrời.Vảlạithuỷngânlạirấtđộc,mặtgươngtạođượccũngkhôngthậtsáng.

Ngàynaygươngsoiphầnlớnđượctrảimộtlớpbạcmỏng.Việctrảilớpbạc này đã sử dụngmột phản ứng lý thú trong hoá học: "Phản ứng tránggương".Nếuthấyhứngthú,bạncóthểlàmthử.Bạnlấy1ốngnghiệmsạch,chovàođó2mldungdịchbạcnitrat2%,sauđóthêmvàoốngnghiệmdungdịchamoniac5%từnggiọtmột,chođếnkhikếttủamàutrắnghìnhthànhbịtanhoàntoànvới1giọtdungdịchamoniac thìngừnglại.Cuốicùngthêmvào2mldungdịchglucoza10%.Lắcđềuhỗnhợp.Ngâmốngnghiệmvàonướcnóng60-80°C.Một lúcsau trên thànhốngnghiệmsẽxuấthiện lớpbạckim loại sáng lấp lánh.Nhưvậy tađã chế tạođược lớpbạc trên thuỷtinh.

Đóchínhlàdoglucozalàmộtchấtkhử,cóthểkhửionbạctrongmuốibạcnitratthànhbạckimloạilắngxuốngvàbámvàothànhthuỷtinhốngnghiệm.Ngoài đường glucoza, trong các công xưởng người ta còn dùng anđehytfomic(còngọilàfomalin),thiếcclorua…làmchấtkhử.Đểchogươngđượcbền,saukhitrángbạcngườitachếtạolớpsơnbảovệmàuđỏ.Nhờđólớpbạcsẽkhôngbịtrócvàrơira.

Có người nói "saumặt gương là thuỷ ngân, sờ tay vào sẽ bị ngộ độc".Thựcrathìđãtừhơn300nămvềtrước,ngườitađãdùng"phảnứngtránggương"đểchếtạogươngsoi.Ngàynayhầunhưtoànbộgươngđềulàgươngmạbạc.Gươngmạthuỷngânchỉcóởcácviệnbảotàng.Gầnđâyđãxuấthiệnloại"gươngnhôm"lớpphíasaumặtgươnglàlớpnhômmỏng.

Từkhoá:Gươngsoi;Phảnứngtránggương.

136.Vìsaolớpchốngtạomàngmờtrênkínhđeomắtlạichốngđượcsựtạomàngmờ?Vàomùađông,khiđeokínhbước từngoài trờivàophòngấm, trênđôi

mắtkínhlậptứchìnhthànhlớpmàngmờnhưmàngsương.Nếubôilênđôimắtkínhmộtlớpchốngmờthìcóđưakínhvàonồihơinướcđangbayhơimờmịttrênđôimắtkínhcũngkhônghềcólớpmàngsươngmờ.

Đểhiểu rõnguyênnhân, ta cầnbiết tại sao trênđôimắtkính lạidễ tạothànhmàngsươngmờ.Nguyênnhânchínhlàbềmặtcủamắtkínhthuộcloạibềmặtkhôngưanước,cũngnhưdầuvànướclàhaivậtliệukhôngthểhoàlẫnvàonhau.Tronghoáhọcngườitagọiđólàbềmặtcótínhkỵnước.Dođókhihơinướcgặpbềmặtmắtkínhsẽngưnglạithànhcácgiọtnướcnhỏliti.Cácgiọtnướcnhỏli tinàygặpbềmặtkỵnướcsẽkhônglantoảđểtạođượclớpmàngnướcmỏngmàvẫngiữdạnglớpcáchạtnướcliti.Trênthựctếcácgiọtnướcnhỏnàyvẫntrongsuốtcótácdụnggâyhiệntượngkhúcxạ,phảnxạcáctiasáng,làmchocácchùmtiasángvốnsongsongtrởthànhcáctiacóphươnghướnghỗnloạn.Chonênkhimắtbạnnhưbịmột lớpmàngsươngchechắnthìsẽkhôngnhìnrõmọivậttrướcmắt.Hìnhảnhmọivậttrởnênmơhồ.

Nếubềmặtcácmắtkínhlạicótínhchấtnhưbềmặtbằnggỗ,bằnggiấythìcácgiọtnướcsẽnhanhchónglanđikhắpnơi,vàcácgiọtnướcsẽlanranhanhtạothànhmàngnướcmỏngvàlúcbấygiờquamắtkínhvẫnnhìnrõmọivật.

Lớpchốngmàngmờtrênmắtkínhlàdungdịchnướccủacácchấtcótínhưanước.Cónhiềuloạihợpchấtcótínhchấtnhưvậy.Vídụdungdịchaxitmetylxenluloza0,25%,đólàhồtổnghợp,dungdịch0,05%polyvinylalcol(PVA)cũngcótínhưanướcmạnh.Cácloạihợpchất trênthườngdùngđểlàm phụ gia cho vật liệu quét tường. Trong phân tử các hợp chất này cónhiềunhómcó tínhưanước,vídụcónhómhyđroxyl lànhómhết sứcưanước.Nếubôi lênmắtkínhmột lớpdungdịchcáchợpchấtnàyđểchốngviệctạomàngmờđãkhônglàmảnhhưởngđếntínhtrongsuốtcủađôimắt

kínhmà lại làmchobềmặtmắtkính từchỗcó tínhkỵnước trở thànhưanước.

Ngoàicácchấtchốngtạomàngmờ,ngườitacóthểdùngphươngpháprấtđơngiảnkhác:Bôilênmắtkínhdungdịchnướcxàphòngloãnghoặcdungdịchbộtgiặtloãngcũngcótácdụngchốngviệctạomàngmờ.

Đươngnhiêncácdungdịchnàydễkhô,có thểduy trì tínhchốngmàngmờlâudài.

Từkhoá:Chấtchốngtạomàngmờ;Tínhưanước.

137.Vìsaokínhđổimàulạithayđổiđượcmàuđôimắtkính?

Ánhnắnggaygắt củamùahècũngnhưmàu tuyết trắngnhứcnhối củamùađôngđềugâytácdụngkíchthíchrấtmạnhchođôimắt.Đểchốnglạihiệntượngkíchthíchđó,ngườitathườngđeokínhcóđôimắtkínhsẫmmàunhưkínhđenchẳnghạn.Nhưngkhiđeokínhđencũngcónhượcđiểmlàmắtsẽ khó nhìn rõmọi vật khi đi vào nơi thiếu ánh sáng.Mặt khác, đối vớingườicậnthịhoặcviễnthị,đeokínhđenquảlàbấttiện.Liệucóbiệnphápnàogiảiquyếtkhókhănnàykhông?

Kínhđổimàucócôngnăngđặcbiệtcóthểthayđổimàusắctuỳthuộcđộsángmạnh,yếu,màutựđộngthayđổisánghơnhoặcsẫmhơn.Nếuánhsángxung quanh có cường độ sángmạnh, kính sẽ tự động đổi thành sẫmmàuhơn.Khiánhsángtrởnênyếuhơn,mắtkínhsẽtựđộngthayđổitrởthànhkhôngmàu.Vảlạimàucủamắtkínhcóthểbiếnđổi thuậnnghịchtừsángđếnsẫmmàuhoặcngượclạituỳthuộcsựthayđổiđộsángcủamôitrườngxungquanh.Cóthểmàikínhđổimàuởdạngkínhphẳng(kínhtrungtính)thànhkínhcậnhoặckínhviễntuỳyêucầu.Dùngloạikínhcóđôimắtkínhđổimàuthìkhigặpánhsángquámạnhhoặcquáyếukínhsẽtựđộngthayđổimàuchophùhợpvớiđôimắt.Cóthểthấykínhđổimàuđãthốngnhấtkínhđenvàkínhthườnglàmmột.Đeokínhnàycóthểraravàovàotừnơicóánhsángmạnhđếnnơicóánhsángyếumộtcáchthoảimái.

Thếtạisaokínhđổimàulạithayđổiđượcmàusắc.Nguyêndolàkhichếtạokínhđổimàu,ngườitachothêmlượngchấtcảmquanglàbạchalogenuathíchhợp.Cáchạtbạchalogenuarấtbétrongkínhđổimàuphânbốđềuđặntrongmắtkính,nênkhicóánhsángthườngnóichungsẽkhônggâyrasựtán

xạvàcũnggiốngnhưloạikínhbìnhthường.Thếnhưngkhicótiaánhsángmạnhchiếuquamắtkính,bạchalogenuabịphânhuỷthànhcácnguyêntửclovànguyêntửbạccựcnhỏphânbốđềuđặntrongmắtkính.Cáchạtbạcnhỏnàysẽtánxạhoặcphảnxạánhsángrabốnphía.Cáchạtbạcnhỏmàuđenphânbốđềukhiđạtđếnmứcđộnàođósẽlàmmắtkínhsẫmmàulại,biếnthànhmàuđen,độtrongsuốtcủamắtkínhsẽgiảm.Ngoàirangườitacòn thêmvàomắtkínhđổimàumột lượng rất ít đồngoxit.Tácdụngcủađồngoxitlàdướitácdụngcủaánhsángmạnh,nósẽlàmchobạchalogenuaphânhuỷnhanhnêncótácdụngnhưchấtxúctác.

Bạchalogenuabịphânhuỷdướitácdụngcủaánhsángcócườngđộlớn,nhưngcácnguyêntửbạcvàhalogentạothànhlạiởsátcạnhnhau,kềcậnvớinhau.Saukhinguồnánhsángmạnhmấtđi,cácnguyêntửbạcvàhalogenlạitácdụngvớinhauđểtrởthànhbạchalogenua,lạitạothànhcáctinhthểbạchalogenuacựcbénênmắtkínhlạisángranhưcũ.Nếulạicóánhsángmạnhchiếuvàothìlạixảyraphảnứngphânhuỷbạchalogenuathànhbạckimloạivàcácnguyên tửhalogen,quá trình lại lặp lạinhưđãmô tả trênkia.Nhờvậymàkínhđổimàucóthểsửdụnglâudàicũngkhôngmấtđihiệuứngđổimàu.

Nguyênlýđổimàunhưđãkểtrênkhôngchỉdùngtronglĩnhvựckínhđổimàumàcònđượcứngdụngvàonhiềulĩnhvựckhác.Vídụlàmkínhchắngióchoxeôtôđểláixecóthểláixeantoàndướitácdụngcủaluồngánhsángmạnh.Một sốkínhcửasổởbênngoàicáccông trìnhkiến trúccũngđượclắploạikínhthayđổimàu.Vàonhữngngàyhènắnggắt,kínhcóthểlàmánhsángtrongnhàbớtgaygắtvàcũnglàmlàmbớtnhiệtđộbêntrongcôngtrình.

Từkhoá:Kínhđổimàu;Bạchalogenua.

138.Vìsaochữsố,kimđồnghồdạquanglạisángvàobanđêm?

Cácnhânviênlàmviệctrongđêmtốirấtthíchdùngđồnghồdạquangđeotay.Cácđồnghồnàyphátánhsánghuỳnhquangmàuxanhgiúpchongườitacó thểbiếtchínhxác thờigian trongđêm.Tạisaođồnghồdạquanglạiphátsángvàobanđêm?

Đólàdotrênđồnghồdạquang,cácchữsố,kimđồnghồđượcsơnmộthợpchấtnhưkẽmsunfua,hoặccanxisunfualànhữngchấtcóthểphátraánhsáng.Kẽmsunfuavàcanxisunfualànhữngchấtbộtmàutrắng.CáchợpchấtnàysẽhấpthụnănglượngkhiđượcchiếusángdoánhsángMặtTrời.KhikhôngcóánhsángMặtTrời,cáchợpchấtnày lạicó thểphát raánhsánghuỳnhquangmàulục.Ánhsánghuỳnhquangkhônghềcónhiệtlượng,nênđượcgọilàánhsánglạnh.Chỉcóđiềuđángtiếclàsaukhimấtnguồnsángchiếuxạmộtthờigian,ánhsánghuỳnhquangsẽyếudầnvàcuốicùngbiếnmất.Sởdĩlớpsơntrênchữsố,kimđồnghồdạquangcóthểphátsángliêntụclànhờcóthêmmộtítchấtphóngxạ.VídụcacbonC-14,lưuhuỳnhS-35,strontiSr-90,taliTl-204cũngnhưradi,pôlônihoặccácđồngvịphóngxạ khác. Các đồng vị phóng xạ không ngừng phát một lượng rất ít nănglượng,mắtthườngkhôngnhìnthấyđượcdướidạngcáctiaphóngxạ.Dướitácdụngkíchthíchcủacáctiaphóngxạ,kẽmsunfuavàcanxisunfuacóthểphát ra ánh sáng lạnhmàu lục.Để tăng cao khả năng phát ánh sáng lạnhngườitathêmvàoloạichấtphátquangđãkểtrêncácchấtkíchhoạt.Vídụngườitathêmvàochấtphátquanghàmlượngđồngcloruahoặcđồngnitrat,nhờđócườngđộphátquangcóthểtănglênnhiềulần.Cóđiềulýthúlànếuthaychấtkíchhoạtbằngmộtítlượngmangancloruahoặcbạcnitratthìánhsángphátquangsẽcómàudacamhoặcmàulam.

Đồnghồdạquangchỉlàmộtứngdụngnhỏchấtphátquangvàocácmụcđíchthựctiễn.Ngườitacóthểđưachấtphátquangvàochấtdẻođểchếtạocácloạichấtdẻophátquangđểhiệnhìnhcácđồđiệngiadụngvàobanđêm.Vídụđểchếtạocáccôngtắcđiện,vịtríđểđiệnthoại…Ngườitacũngđưachấtphátquangvàogốm,thủytinh,sơndầu….đểchếtạocácvậtdụngcầnthiết.Cóđượcsựgiúpđỡcủachấtphátquang làmmọingườicó thểhoạt

độngdễdàngtrongđêmtối.

Từkhoá:Vậtliệuphátquang;ánhsánglạnh.

139.Vìsaocùnglàđồdùngbằnggangthépmàchảolạigiòn,muôilạidẻo,daolạisắc?Chảonấuthứcăn,muôi,daotháirauđềulàmbằngthép.Tạisaocùnglà

đồdùngbằngsắt thépcảnhưngchúnglạikhônggiốngnhau?Nguyênliệudùngđểđúcchảolàgang.Ganggiòn,nênchỉđánhrơihoặcđậplàvỡ.Vìvậy đối với gang người ta không thể dùng cách rèn dập để làm ra chảo.Trongcáccôngxưởng,nhàmáy,ngườitaphảidùngcáchnấuchảygangrồiđổvàokhuônđểđúctạohình,gọilàđúcgang.

Muôi, bản xẻng được chế tạo bằng thép non.Khác với gang, thép nonkhônggiònmàdẻo.Ngườitathườngdùngbúavàrènđểchếtạocácđồvậtbằngthépnon.

Dao thái rauđược làmbằng thép.Thépvừacó tínhdẻo,dátmỏng,kéođượcthànhsợi.Cóthểrèn,dậptheokhuôn,cắtgọtthànhcácchitiếtcơkhí,dụngcụcầnthiết.

Gang,thépnon,théptrôngbềngoàicóvẻgiốngnhau,tạisaochúnglạicótínhchấtkhácnhaunhưvậy?Gang,thépnon,thépcótínhchấtkhácnhaulàdohàmlượngcacbontrongcácvậtliệuđó.Gangcóhàmlượngcacbonlớnhơn1,7%nêngiòn,khôngthểdùngcáchrèndậpđểtạohình.Thépcóhàmlượngcacbontừ0,2-1,7%nênthépcóđộcứnglớn,lạidẻo,cóthểrèn,dập,dátmỏngrấttốt.Thépnoncóhàmlượngcacbonnhỏhơn0,2%nênrấtdẻo,dễ rèn. Vì vậy dù rằng hàm lượng cacbon trong gang thép không nhiềunhưnglạiquyếtđịnhtínhchấtvậtliệubằngsắt.

Ngoàiracáchchếtạobaloạivậtliệucũngkhácnhau.Sảnphẩmlấyratừlòcaolàgang.Sảnphẩmtừlòphảnxạlàthépnon.Sảnphẩmcủalòluyệnthép(lòbằng,lòchuyển,lòđiện)làthép.

Từkhoá:Gang;Thépnon;Thép.

140.Vìsaochảokhôngdínhkhichiênránthứcănlạikhôngbịdínhchảo?

Nếubạndùngchảobằnggang,nhômthườngđểchiên,ráncá,trứng,nếukhôngkhéo sẽbị dính chảo.Nhưngnếudùngchảokhôngdínhđể rán cá,trứngthìthứcănsẽkhôngdínhchảo.Ởđâycógìthầnbíkhông?

Thực raởmặt trong của chảokhôngdínhngười ta có trảimột lớphợpchấtcaophântử.Chúngtađềubiếtđạiđasốhợpchấtcaophântửlànhữnghợpchấtbền,chịuđượcaxit,chịuđượckiềm,chịuđượcănmòn…Loạivậtliệutrải trênchảokhôngdínhlàloạiđượctônvinhlàvuachấtdẻo-đólàpolytetrafloetylen,thườngđượcgọilà"teflon".Polutetrafloetylenlàmộtcaophântửkhôngchứahyđro.

Trong phân tử teflon chỉ có hai loại nguyên tố là cacbon và flo. Cácnguyêntửcacbonvàflotrongphântửteflonliênkếtvớinhaurấtbềnchắc,nênđốivớicácchấtbênngoàichúngnhư"lìra".Khichoteflonvàocácaxitvô cơ hoặc hỗn hợp axit vô cơ đậmđặc như axit sunfuric, axit clohyđric,muốiăn,cườngthuỷ(làhỗnhợpaxitclohyđricvàaxitnitriccótínhănmònrấtmạnh)vàodungdịchkiềmrồiđunsôi, teflonkhônghềbiếnchất.Tínhchịuănmòncủatefloncònvượtxavàng.Polytetrafloetylenlàhợpchấthoáhọccótínhtrơđặcbiệt,đượcsửdụngrộngrãitrongnhiềulĩnhvựcsảnxuất,khoahọckỹthuật.

Việcdùngnóđểtránglênchảokhôngdínhquảlà"dùngdaomổtrâuđểgiếtgà".Dùngteflontránglênđáychảokhiđunvớinướcsôikhônghềxảyrabấtkỳtácdụngnào.Cácloạidầuăn,muối,tương,dấmcũngkhôngxảyrahiện tượnggì.Chodùkhôngchodầumỡmà trực tiếp ráncá, trứng trongchảothìcũngkhôngxảyrahiệntượngdínhchảomộttínào.

Chảokhôngdínhquảlàtiệnlợi,thúvị.NhưngcóđiềuchúýlàkhôngnênđốtnóngchảokhôngtrênbếplửavìPolytetrafloetylenởnhiệtđộtrên250°Clàbắtđầuphânhuỷvàđểthoátracácchấtđộc.Khirửachảokhôngnênchàxátbằngcácđồvậtcứngvìnhưthếsẽcóthểgâytổnthươngcholớpteflon

vàgâytổnhạicholớpchốngdính.Nhiệtđộcaovàvếtxướcđềulàmgiảmtínhnăngcủalớpchốngdính.

Từkhoá:Chảokhôngdính;Teflon;Polytetrafloetylen.

141.Nướcmáycóthểtrởthànhdungdịchsáttrùngkhông?

Trênthịtrườngcóbánmộtbộdụngcụđiệndândụngnhỏ.Vớiloạidụngcụđiệnnàychỉcầnnốivàovòinước,thêmmộtítmuốiăn,saukhinốiđiện,khôngbaolâusautasẽđượcdungdịchthuốcsáttrùngdùngđểrửacácdụngcụnhàbếprấttiệnlợi.

Vìsaonướclạibiếnthànhthuốcsáttrùng?Điềunàycóliênquanđếncácphảnứngđiệnhoáhọc.Năng lượngdòngđiệncó thểgâynhiềuphảnứnghoáhọcchovậtchất.Vídụkhichodòngđiệnchạyquanước,cóthểsinhrahyđrovàoxy.Dùngdòngđiệnđể tựchế tạo thuốcsát trùngcũngdựavàonguyênlýcủacácphảnứngđiệnhoáhọc.Trongphảnứngnàytacầnnướcvàmộtítmuốiăn.Trướchếtchúngtaphachếdungdịchmuốiăncónồngđộtươngđốithấpsauđóđổvàocáimángnhỏcủadụngcụđiệntrênmángcólắpsẵnhaiđiệncực.Nốihaicựcvớinguồnđiện,sẽcódòngđiệnchạyquadungdịchmuốiăn.Sẽcókhihyđrothoátratrêncựcâm,quanhcựcâm(còngọilàcatot)sinhranhiềunatrihyđroxit.Trêncựcdương(còngọilàanot)sẽcókhíclothoátra.Clolàmộtloạikhíđộc,vớilượngnhỏthìkhíclosẽtanhoàn toàn vào nước, sẽ tác dụng với nước thành axit hypocloric. Axithypocloriclàmộtchấtdiệtvikhuẩnrấtmạnh.Axithypocloriccótácdụngoxyhoá bên trong các vi khuẩn, phá huỷhệ thốngmen của vi khuẩn nênkhiếnvikhuẩnbịdiệt.Ngoàiraaxithypocloriclàhợpchấtkhôngbền,dướitácdụngcủaánhsánghoặcnhiệtđộ,axitnàysẽphânhuỷthànhcácchấtvôhạiđốivớisinhvật.Vìvậyaxithypocloriclàmộtchấtdiệtkhuẩnantoàncóthểdùngđểrửabátđĩa,raudưatrongnhàbếp.Ngoàiracóthểdùngnóđểgiặtcácloạikhănvảivừacótínhchấtsáttrùngvừacótácdụngtẩytrắng.

Thựcratrongnướcmáythườngđãcóchứamộtlượngkhíclothíchhợpchomụcđíchsáttrùng.Tácdụngtươngtựnhưkhidùngdụngcụtựchếtạo.

Từkhoá:Nướcmáy;Dungdịchkhửtrùng;Axithypocloric.

142.Vìsaonhiềungườithíchdùngấmtrà"TửSa"đểphatrà?

ẤmtràTửSalàloạisảnphẩmcôngnghệtruyềnthốngđặcthùcủaTrung

Quốc.HuyệnNghiHưng,tỉnhGiangTôđượcxemlà"Kinhđô"đồgốmcủaTrung Quốc. Đồ gốm Tử Sa Nghi Hưng mịn màng, bóng láng, màu sắcthanhnhã,nhẹnhàng,chạmtrổtinhtếnênđượcnhiềungườiưathích.ẤmTửSalạilàsảnphẩmquýgiácủađồgốmTửSa.Ấmcócáchtạohìnhđộcđáo,chế tác tinhxảo,cógiá trịcôngnghệrấtcao,xưanayluônđượcmọingườitánthưởng.NhiềungườithíchdùngấmTửSađểphatrà.Ngoàiyếutốvẻđẹp,ấmTửSacòncónhiềucôngnăngkỳdiệukhác.

CảtrongvàngoàiấmTửSađềukhôngtrángmenlàmchoấmTửSavẫngiữđượccáclỗnhỏcóthểđểlọtkhímàkhôngthấmnước.ĐólàđiểmđặcbiệtcủaấmTửSasovớicácđồgốmkhác.Chínhnhờcócáclỗchứabóngkhínhỏnênbềmặtcósứchấpphụmạnh.Nhờđókhicácloạitinhdầucómùithơmtronglátràbịbayhơikhigặpnhiệtđộcaosẽthugomlạivàcótínhsátkhuẩn.NgoàiradoấmTửSacónhiềulỗnhỏ,cóthểhấpphụdịchchiếtchèvà"nhiễmchè",hươngvịđậmđà,nêntrongấmluôncódưvịchè.Ngườitacòntìmthấy,chèphatrongấm,cốcgốmthườngchỉsauhaingàylàmấtmùicònchèphatrongấmTửSathìsaunămngàyvẫncònmùithơm.

VàothờiTốngNguyênngườitarấtưachuộngấmTửSa,nóđượcnhữngngườinghiệntràmuasắmsẵn.NgàynayấmTửSacàngnổidanhthiênhạ,

chodù làhàngcôngnghệhaydụngcụuống tràđềucóđịavịcaodù làởNhậtBản,ChâuÂu,NamÁ,ChâuMỹ,haycácnướckhácnhau.

Từkhoá:ấmtràTừSa;Đồgốm.

143.Vìsaocónhiềuloạiđộngcơđiệngiadụngkhôngcầnchodầuvàoổtrục?

Haibamươinămvềtrước,khimuaquạtđiện,tathườngthấyởgầnổtrụcmôtơcómấylỗtradầu.Đólàdokhimôtơquay,nếukhôngchodầuđểbôitrơnổtrục,sauthờigiansửdụngsẽbịmòn.Ngàynaykhichúngtamuacácđồđiệndândụng, trongcácđồdùngđiệnnàycó lắpnhiều loạimô tơ lớnnhỏkhácnhau:ví dụmáyhútbụi,máygiặt,máyghi âm…các loạihàngđiện dândụngnày đã không còn có lỗ tra dầu.Trong các thuyếtminh sửdụngcũngkhôngcóyêucầutradầuvàoổtrục.Vìsaovậy?

Việc chodầuvàoổ trụcmô tơ làmộtviệckháphiền toái.Nếuchế tạođượcloạimôtơđãcósẵndầubôitrơntrongổtrụcthìtốtbiếtbaonhiêu.Đểchếtạođượcmôtơcóloạitrụcnhưvậyngườitaphảinhờđếnphươngphápluyệnkimbột.Trongkỹ thuật này người ta đembột kim loạimịn ép vàokhuôn thànhcácchi tiếtcơkhí,giốngnhưkhi tađemđườngbộtép thànhđườngviênvậy.Cácchitiếtcơkhíépbằngkimloạibộtphảilàcácchitiếtmàtạiđóngườitadựkiếnphảichodầubôitrơn.Nhờvậybảnthânổtrụcnhưđãcódầubôitrơn,khisửdụnglâudàikhôngcầntradầu.

Nóiđếnmô tơ tựnhiênngười tanghĩđếncácổ trục lăn (thườnggọi làvòngbi).Còncómộtloạitrụckhôngcóphầntửlăn.Đólàloạitrụcdựavàovỏtrụcbằnghợpkimphốihợpchuyểnđộngvớitrục.Bởivìởloạitrụcnàykhôngcóphầntửlănnênngườitagọiđólàtrụctrơn.Cácloại trụclănvàtrụctrơnđềucótácdụnggiảmnhẹmasátkhitrụcchuyểnđộng,nhưngmộtthờigiandàilàmviệccũngbịhưhạitớimộtmứcđộnàođó.Dođóngườitalạithiếtkếmộtloạihìnhổtrụckhác:ổtrụccóáplựcdầutĩnh.Ởloạiổtrụcnàycóáplựcdầubaoquanhtrục,docóáplựcdầu,trụcnhưchuyểnđộngnổitrongdầu.Nhờphươngthứcnàyngườitatránhcáclinhkiệntiếpxúcvớicácvậtrắnkhitrụcchuyểnđộng,nhờđótrụcsẽkhôngbịmòndomasát.Sửdụngloạiổtrụckíncóáplựcdầu,ngườisửdụngkhôngcầnloviệcdầubịròrỉ.

Từkhoá:Môtơ;ổtrục;Trụctrơn.

144Dùngchấtdẻolàmbaobìthựcphẩmcóđộckhông?

Kẹo,bánh,mứt,nướcngọtlàcácloạithựcphẩmthườngđượcđựngtrongbaobìbằngchấtdẻo.Qualớpmàngmỏngtrongsuốtbóngláng,trôngthựcphẩmtươingon,hấpdẫn,cách lyhoàn toànvikhuẩn,bảođảmtinhkhiết.Thựcphẩmcòngiữmộtphầnnướcnhấtđịnh,khôngđểbịkhô.Dùngchấtdẻolàmbaobìthựcphẩmcóchỗtốtlàkhôngdâyvàocácvậtxungquanh,khôngvỡhỏng,mangđilạirấttiệnlợi.

Thếnhưngcũngcóngườinói:Dùngchấtdẻolàmbaobìchothựcphẩm,tiệnlợithìđúnglàtiệnlợithật,nhưngchỉsợbịnhiễmđộc.Cóthậtnhưvậykhông?

Thôngthường,chấtdẻodùnglàmbaobìthựcphẩmkhôngđộc,bởivìbaobìthựcphẩmthườngđượcchếtạobằngpolyetylenhoặcnilongkhôngđộc.Khichếtạopolyetyelnngườitakhôngchothâmnhiễmcácchấtkhác.Nhờđópolyetylennhẹ,mềm,cóđộbềncaovớiánhsángMặtTrời,khôngkhí,nướcvàcáchoáchất,khôngcầnchấtổnđịnhvàchấttăngdẻođộchại.Vìvậydùngloạichấtdẻopolyetylenlàmbaobìthựcphẩmsẽantoàn,khôngđộc hại. Nhưng polyetylen cũng có để chất khí lọt qua chút ít, nếu dùngpolyetylenđểbaogóihươngliệuhoặcchấtcómùi,mộtphầnmùihươngvàmùivịkháccóthểbịbayđi.Trongtrườnghợpnàydùngmàngmỏngnilonglàmbaobìsẽbềnvàtốthơn.

Cònviệcdùngcácchấtdẻokhác làmmàngmỏngcóđộchaykhông thìphải phân tích kỹ hơn, cụ thể hơn. Ví dụ thử phân tích trường hợppolyclovinyl.Trongmàngpolyclovinylcóchấthoádẻovàphầnclovinylcòndư, đều là những chất độc. Ta phân tích trường hợp polyphenylen. Trongnhựapolyphenylencólượngphântửphenylencòndư.Phenylencóthểhoàtanvàodầunênđộcđốivớingười.Vớivậtliệulấyanđehytfomiclàmcơsởđểchếtạochấtdẻothìkhitiếpxúcvớinước,vớicácchấtcónước,códầu,chodùởnhiệtđộthường,thìanđehytfomicsẽhoàtanvàonướcvàdầuvàđivàotrongthựcphẩm,nêncóhạichosứckhoẻ.

Từđócóthểthấychỉcóthểdùngpolyetylenhoặcnilonglàmmàngmỏngbaogói thựcphẩmlàkhôngđộc,còncácloạichấtdẻokhácđềukhôngsửdụngđượclàmbaobìthựcphẩm.

Từkhoá:Polyetylen;Túichấtdẻođựngthựcphẩm.

145.Vìsaotậpdưỡngsinhđượcmọingườihoannghênh?

Trongcác loạivậnđộngđể tăngcường sứckhoẻ, cáchoạtđộngdưỡngsinh,điềuhoà,đượcmọingườiđặcbiệthoannghênhtrongtràolưuchung.Trongtiếngnhạcnhẹnhàngdudương,độngtácđềuđặn,tiếttấumạnhmẽ,tậptheonhịptay,cườngđộtăngcaodần.Thểthaodưỡngsinhkhôngcầnkỹxảokhóvàđòihỏisứclực,hầunhưkhôngbịhạnchếvềsânbãiđặcbiệtphùhợpvớinhiềungười.Nhưng tại saogọi là tập "dưỡng sinh"hay "thể thaodưỡngsinh".

Người tasốngcầncónăng lượng.Cóba loạichấtdinhdưỡngcungcấpnăng lượngchocơ thểngười:Đường,chấtbéovàprotein.Có thểxemxétcácchấtdinhdưỡngnhư là"nhiên liệu"chocơ thể.Trongcơ thểcácchấtdinhdưỡngcóquanhiềuphảnứngsinhhoáhọcphứctạpđểsảnxuấtnănglượng.Chúng ta biết rằng sự cháy cần oxy, chất dinh dưỡng trong cơ thểngườimuốngiảiphóngđượcnănglượngcũngcầncótácdụngcủaoxy.

Trong cơ thểngười có tàng trữ các loại "nhiên liệu".Người ta ănuốngtheo thời gian nhất định trong ngày nhưngphải khôngngừnghít thở oxy.Nóichungkhihọctập,chạychậm,laođộngnhẹthìviệccungcấpoxythôngthường làđủ.Lúcbấygiờcácchấtdinhdưỡngnhưglucozasẽxảy raquátrìnhchuyểnhoá,1gđườngglucozasẽ sinh rakhoảng16kCal.Sảnphẩmsinhratừquátrìnhchuyểnhoálàcacbonđioxitvànước.Tươngtựnhưvậytrong thể thaodinhdưỡng,sự tiêu tốnoxychocơ thể tuycó lớnhơnbìnhthườngnhưngvẫngiữmứcđộquátrìnhchuyểnhoáđủoxy.

Khi cơ thể tiến hành các vận động mạnh, năng lượng cần thiết đươngnhiênsẽđòihỏilớnhơnnhiều.Bấygiờrõrànglàlượngoxysẽkhôngđượccungcấpđủvàxuấthiệnquátrìnhchuyểnhoákhôngoxy.Quátrìnhchuyểnhoáthiếuoxylàloạichuyểnhoácóthểsảnranhanhnănglượnghìnhthànhtrạngtháiphátxunglực(nhưkhichạy100m).Khi tiếnhànhluyệntậpvớitrạngtháikhôngoxycótácdụngkhaitháctiềmnăngcơthểngười,nângcaothànhtíchthiđấuthểdục,thểthao.Nhưngsựchuyểnhoákhôngoxycungcấpnănglượngnhanhsẽlàmgiảmhiệusuấtsửdụng"nhiênliệu".Bấygiờ1gglucozachỉsinhrachưađến1,5kCal,cònsảnphẩmcủaquátrìnhchuyểnhoálàaxitlactic.Khichúngtatiếnhànhcácvậnđộngquámạnhthườngcảmthấycơbắpbịđau,mỏilàdotrongcơbắpbấygiờtíchluỹnhiềuaxitlacticgâynên.

Bâygiờchúngtacóthểgiảithíchhàmý"luyệntậpdưỡngsinh".Đâylàloạivậnđộngtrongthểdụcthểthaocócườngđộhàihoàvớicôngnăngcủa

timphổivàsứccơbắp,cườngđộvậnđộngtăngdầntừngbước,nhờđóbảođảmđượcchếđộchuyểnhoácóoxy,tránhđượcsựlãngphí"nhiênliệu"củacơ thể. Nếu sau khi luyện tập dưỡng sinh cảm thấy cơ bắp bị đau, mỏi,chứngtỏrằngđãvậnđộngvượtquámứcđộchuyểnhoácóoxyvàcầnphảiđiềuchỉnh,giảmbớtcườngđộ.

Từkhoá:Vậnđộngdưỡngsinh;Chuyểnhoácóoxy.

146.Vìsaokhôngnênđểủngđimưa,giầycaosutrựctiếpdướiánhsángMặtTrời?

Ủngđimưa,giầycaosu,dùnglâuthườngbịcứnggiòn.Ngườitagọiđâylàhiệntượng"lãohoá".Hiệntượngcaosubịlãohoálàmộtvấnđềphứctạp,nóichunglàdotácdụngcủaoxyvàánhsángMặtTrờigâynên.

Quêhươngcủacao su làNamMỹ,người Inđien (thổdândađỏ)gọi là"nướcmắtcủacây".Khirạchvỏcâycaosu,từvếtrạchsẽchảyranhựacaosumàu trắng sữagiốngnhưgiọt nướcmắtnên có têngọinhưnóiở trên.Nhựacaosuthườnggọilàmủcaosu.Nếuthêmvàomủcaosumộtítaxitaxetic thìmủcao su sẽđông lại thànhkhối rắn,người tagọiđó là cao susống.Phântửcaosusốnggiốngnhưmộtsợixíchnhỏ,cườngđộthấpnhưngcó tínhđànhồi, dễbị kéođứt, rất nhạy cảmvới sự thayđổinhiệt độ, khinhiệtđộtăng,caosusốngsẽmềmnhũnvàtrởthànhkeodính.Khigặpnhiệtđộthấpsẽcứnglạivàtrởnêngiònvàchảcòndùngđượcvàoviệcgì.Khigiacôngcaosu,ngườitadùnglưuhuỳnhđểthayđổitínhchấtcủacaosu.Nguyêntửlưuhuỳnhsẽkếtnốicácphântửcaosuvớinhau,làmchophântửcaosucócấutạonhưmạnglướikhônggian,nhờđótăngcaocườngđộcaosulênnhiềulần.Khigiacôngcaosu,ngoàiviệcthêmlưuhuỳnh,ngườitacònchothêmvàocaosunhiềuphốiliệunhưchấtnhuộmmàu,chấtlàmmềm, chất tăng cường, chất bổ sung (phụ gia đệm), chất chống lão hoá.Trongđótácdụngcủachấtchốnglãohoáđểngăncaosukhôngbịlãohoá,kéodàituổithọcủanó.

ÁnhsángMặtTrờicónhiềutiatửngoại.Ngoàitácdụngdiệtvitrùng,diệtkhuẩn,tiatửngoạicònlà"kẻquấyđảo".Khitiatửngoạiđãlenlỏiđượcvàobêntrongchếphẩmcaosu,nósẽcắtvụncácmắtxíchcủaphântửcaosu.ĐồngthờinhiệtđộcaocủaánhnắngMặtTrờilàmnguyêntửlưuhuỳnhtáchrờikhỏiphântửcaosu,pháhoạicấutrúckhônggiancủaphântử.Dođócaosusẽmấttínhđànhồivàlựckếthợpgiữacácphântửgiảm,vìvậycácđồ

dùngbằngcaosusẽhưhỏng.

Vìvậy,saukhibạnrửaủngđimưavàgiàycaosu,bạnnênđểchúngvàonơi râmmát, thoánggiómàkhôngđemphơi trực tiếpdưới ánhnắngMặtTrờihoặchongởgầncáclòlửa.Khôngnênđểủngcaosu,giàycaosucùngmộtnơicódầu,mỡ,vìcácphântửdầucóthểxenvàogiữacácphântửcaosu,táchcácphântửcaosurờikhỏinhau,khiếnủngvàgiàycaosubịtrươngvàbiếndạng.

Từkhoá:Caosu;Lãohoá.

147.Vìsaotãlót"thấmnước"lạikhôngbịướtnướctiểu?

Cácloạitãlót truyềnthốnghễgặpnướctiểuthìbị thấmướtlàmcácbàmẹtrẻcảmthấyhếtsứcphiềnphứckhiphảithaytãlótnhiềulần.Cònloạisảnphẩmmới"tã lót thấmnước"cótínhhútnướcrấtmạnh,mỗingàychỉcầnthaymộtlần,nênlàmngườitacảmthấyhếtsứctiếtkiệmsứclực,màlạibảođảmdadẻconmìnhđượckhôsạch,nênhếtsứcđượcưadùng.

Vìsao"tãlótthấmnước"lạikhôngbịướtnướctiểu.

Chúngtađềubiếtkhithêmnướcvàogạorồiđemnấutasẽđượccơm,vìtronghạtcơmcóchứanhiềunướcnhưngnướckhônghềchảyratừhạtcơm.Bộtmìnhàovớinướcsẽthànhbộtmìướt,mềm.Dùngtaybópmạnh,nhàonặnbộtmìướtbằngbấtkỳcáchnào, tacũngkhônghề thấynướcchảyrakhỏibộtmìướt.Nhưvậygạo,bộtmìlànhữngchấtcóthànhphầnhoáhọclàtinhbột,cótínhgiữnướcrấtmạnh.Tinhbộtlàhợpchấtcaophântửgiốngnhưmộtdâyxíchdài.Trongphântửlàchuỗixíchdàicónhiềuphầntửưanước.Vìvậycácphântửnướcdễdàngbịcácphântửưanướccủatinhbộthútmạnh,bámvàophân tử làdâyxíchdài chỉ làmchohạtgạo trương ranhưngvẫnliềnmộtkhối.

Trongcácloạivậtliệucaophântửtổnghợpcũngcónhữngloạicótínhưanước như hiện tượng vừa nêu trên. Ví dụ polyvinyl alcol (PVA),polyhyđroxyetylen…nếuđemcáccaophântửnàyquét lênvải thìsẽchếtạođượcloạivảikhôngthấmđẫmnướctiểu.Nếutrongloạivảikhôngthấmướtđượcquétloạihỗnhợpcaophântử:tinhbột-polyhyđroxyetylensẽkếtnốivớinhauthànhchuỗiphântửdàihơn.Theolýthuyếtthìloạivậtliệunàycóthểhấpthụlượngnướclớn,làmtăngkhốilượnghơn460lầnsovớikhối

lượngbanđầuvà lượngnướchấp thụgấp70 lầnkhối lượngbản thânvậtliệu.Theotínhtoáncứ50gvậtliệucóthểhấpthụđến23kgnướchoặccóthểhấpthụ3,5kgnướcmuốisinhlý.Vảikhôngthấmnướctiểucòncóưuđiểm làkhi chịuáp lựckhông lớn lắm thìnướchấp thụ sẽkhôngchảy rađược.Đươngnhiên đó chỉ là những số liệu dựa vào các thí nghiệm trongphòng thínghiệm.Trong thực tếchỉcầnhấp thụ1kgnước tiểu làđủ.Lúcbấygiờvảikhôngthấmnướctiểukhôngcầnphảicólượngquálớnvậtliệuhútnướcnênkhônglàmthểtíchvậtliệuthayđổiđángkể.Vìvậygọichúnglà"khôngthấm"nướctiểucũngkhôngphảilàquáđáng.

Vật liệuhútgiữnướckhôngchỉdùngđểchế tạo"vảikhông thấmnướctiểu"màcòndùngđểchếtạonhiềuvậtliệuvệsinhyhọccùngnhiềuloạisảnphẩmdùngchonhàbếp.

Từkhoá:Khôngbịướtnướctiểu;Vậtliệuhútgiữnước.

148.Làmthếnàotẩyđượcvếtdầu,vếtmực,vếtnhọđentrênquầnáo?

Nhiềukhidokhôngcẩnthận,quầnáocóthểbịhoenốdocácvếtdầu,vếtmực,vếtốđen.

Liệucócáchnàotẩysạchđượcchúngtrênquầnáokhông?Xăngcóthểgộtrửacácvếtdầucũngdễdàngnhưnướccóthểgộtsạchmuốiăntrênvải.Nếukhiăncơm,bạnvôýđểgiọtcanhrơivàoquầnáo,khisửachữaxeđạpđểvếtdầuxedínhvàoquầnáo,bạnchớcólo,bạncóthểdùngxănggộtsạchnhẹnhàngvếtmỡ,vếtdầutrênquầnáo.

Nhiềuhợpchấthữucơnhưtetracloruacacbon,esteetylatetylcũngcóthểgộtsạchvếtdầumỡ.Chỉcóđiềucáchợpchấtnàykhókiếmhơnxăng.Vếtmựcđen,vếtnhọđenlàdomồhóngtạora.Vềmặthoáhọc,mồhóngchínhlàbộtmịncacbon.Theocáctàiliệu,sáchhoáhọc,khôngcóbấtcứchấtgìcóthểtrừbỏđượcvếtnhọđen,mựcđen.Nênmuốndùngmộtchấtnàođócóthểgộtsạchđượcvếtmựcđen,vếtnhọnồilàkhôngthểđược.

Tuynhiêncũngcó thể tìmmộtbiệnpháp:Khicóvếtnhọđendínhvàoquầnáo,bạnđemquầnáongâmvàonước,dùngcơmxátvào,nhờđócóthểtẩyđivếtđen.Thếnhưngnếuvếtđenbámvàođãlâuthìviệctẩysạchđilàkhôngdễ.

Cònkhicóvếtmựcxanhđendínhvàoquầnáo,thìviệctẩysạchvếtmựcnàythựchiệnkhádễdàng.Cóthểdùnghoáchấtđểtẩytrắngđi.Thànhphầnchủyếucủamựcxanhđenlàtanin-sắt(II),trongkhôngkhí,tanin-sắt(II)bịoxyhoáthànhtanin-sắt(III).Hợpchấttanin-sắt(II)cóthểhoàtanvàonướcnhưngtanin-sắt(III)khônghoàtantrongnướcmàchokết tủamàuđen.Vìvậynếuquầnáocủabạnbịdínhvếtmựcxanhđen,nếuđemgộtvàonướcsạchngaythìcóthểgộtsạchhoàntoàn.Nhưngnếuvếtmựcbịdínhlâungàythìkhôngdễgộtsạchđược.Nếubạndùngchấtkhửđểkhửtanin-sắt(III)thànhtanin-sắt(II)thìlạicóthểgộtsạch.Vìvậynếudùngaxitoxalicđểgộtvếtmựcxanhđen thìcó thể tẩysạchđượcvếtmựcxanhđen.Axitoxaliclànhữngtinhthểmàutrắng,làmộtloạinguyênliệuquantrọngtrongcôngnghiệp,cómặtởhầuhếtcácphòngthínghiệm.

Từkhoá:Vếtố;Chấtkhửbỏvếtố.

149.Vìsaoáoquầncóthểgiặtkhô?Đạiđasốquầnáocóthểgiặtbằngnước.Nhưngvớicácloạiquầnáobằng

loạilendạgiặtbằngnướclạikhôngthíchhợpvìchúngsẽbịmấtđivẻđẹpvàcóthểbịhưhại,vậyphảilàmthếnào?

Hơn100nămtrước,tạimộtgianxưởngnhỏsảnxuấtdầubéoởParis,mộtcôngnhântrongkhilaođộngkhẩntrươngđãvôýlàmđổmộtxôđựngdầuhoả,làmcảxôdầuhoảđổvàongười.Bộquầnáodínhđầydầubéothấmđầydầuhỏa.Ngay lúcđóanh takhông thayquầnáomàtiếp tục làmviệcchođếnhếtca.Lúcbấygiờanhtamớipháthiệncácvếtdầubéodâyvàoquầnáođãbiếnmất.Anhcôngnhânnhậnramộtđiềulàdầuhoảcóthểgộtsạchcácvếtdầubéo.

Dầu hoả làmột loại dungmôi hoá học có thể tẩy vết dầumỡ trên vải.Dùngdungmôihoáhọcđểtẩycácvếtdầulàmộtbiệnpháptẩygiặtquầnáo.Tuydầuhoảcóthểgiặtsạchdầumỡtrênquầnáo,nhưngdùngdầuhoảđểgiặtquầnáothìcóthểlàmquầnáobịcứngvàđểlạimùikhóchịu.Dầuhoảcũnglàmchochấtdẻohoặcthuỷtinhhữucơcóthểbịthayđổimàu,mấtđộbóng,thậmchícóthểhoàtancácvậtliệuđó.Dầuhoảcónhiềunhượcđiểmnhưvậynênkhôngthểdùngđểgiặtquầnáo.

Vìvậycácnhàhoáhọcđãcốcôngsànglọcchọncácdungmôiđểgiặttốtquầnáo,cuốicùnghọđãtìmthấytetracloetylenlàchấtdùngđểgiặtquầnáotốtnhất.Dùngtetracloetylengiặtquầnáokhôngnhữngchỉsạchmàsaukhi

giặtkhôngđểlạimùi,quầnáolạimềmmại,dễchịu.Saukhigiặthànglendạvẫngiữđượcvẻbóngđẹp,khôngbiếndạng,khôngnhạtmàu,quầnáokhôngbịhưhại.Quathờigiandàikhảonghiệm,ngàynaytetracloetylenđãđượccácnướctrênthếgiớicôngnhậnlàdungmôigiặtkhôtiêuchuẩn.

Việcgiặtkhôđượctiếnhànhbằngmáygiặtkhô.Mộtkiểugiặtkhôphổbiếnlàchoquầnáovàomộtốnghìnhtrụđóngkín,bằngcáchchoốnghìnhtrụchuyểnđộngrồichochuyểnđộnglênxuốngliêntục,phundungmôivàoquầnáo.Nhờtácdụngcủalựcxungkíchđểtiếnhànhgiặtvàcuốicùngloạibỏđượcvếtbẩnkhỏiquầnáo.

Việcphundungmôigiặttrongmáygiặtkhôđượcđiềukhiểntựđộngnhờmáytínhđiệntử.Máygiặtkhôlàmviệctrongtrạitháikínhoàntoàn.Máytínhđiệntửsẽđiềukhiểnmộtbơmlytâmphuntetracloetylenlênquầnáo.Saukhichấttẩyrửatẩysạchhếtvếtbẩn,máysẽtựđộngchuyểndungmôiđãsửdụngcócảchấtbẩnrangoài,thaydungmôisạchvàtiếnhànhgiặtlầnthứhai.Việcgiặtđược tiếnhành trongkhoảng30phút làquầnáosẽsạchbong.

Saukhigiặtquầnáosẽđượckiểmtraxácđịnhlàđãthựcsựhếtdungmôigiặt.Khidungmôigiặtđãgiảmđếnmứcrấtthấpmớidùngkhôngkhínóngđểsấy.Bấygiờquầnáophụchồihoàntoàntrạngtháibanđầu.Quaquátrìnhgiặtkhô,quầnáođãsạchlạiđượcdiệthếtvikhuẩn,đólàđiểmưuviệtsovớigiặtbằngnước.

Dungmôigiặtkhôđãbịbẩn,ngườitatiếnhànhlàmsạchbằngcáchcho

qua loại đất sét đặcbiệt, thanhoạt tính.Saukhi lọc ta sẽ khôi phụcđượcdungmôihoàntoànsạchcóthểtiếptụcđểgiặt.

Từkhoá:Giặtkhô;Tetracloetylen

150.Vìsaonhiềuloạiquầnáobịcokhigặpnước?

Quầnáobịcolạikhibịngâmnướclàhiệntượnglàmngườitađauđầu.Khidùngvảilóthoặcchỉmaybịconhiềukhingâmnướcsẽlàmchoquầnáosaukhigiặtbằngnước,bềmặtquầnáobịnhănnhúm,biếndạng,thậtkhónhìn.Nếuvảingoàilạibịcongótnhiềuthìquầnáosẽnhỏlạisaukhigiặt.

Nguyênnhânquầnáobịcolạikhingâmnướccónhiều.Trướchếtđiềuđóliênquanđếncấutrúcvàtínhchấtcủasợidệt.Vídụloạisợidệtlàlen(lôngcừu)dễbịcokhingâmnước,saukhiđãbịcothìlạirấtkhóphụchồinguyêntrạng.Điềuđóchínhdoởsợilôngcừucócácvảynhỏhướngngượcchiềunhaukhi có các chuyểnđộng tươngđốigây rama sát của các sợi dệt vớinhau.Nênvớiloạisợidệtbằnglôngcừunênchọncáchgiặtkhô,xửlýbằngdungmôi giặt khô, chỉ cầnphơi, đập.Nếu cầngiặt bằngnước, phải dùngchấttẩyrửachuyêndùngchosợidệtlen,cóchấtchốngconướcthíchhợp.Sợivảibông,sợinhântạocótínhconướcdotrongphântửcủavậtliệusợicócácnhómưanước.Cácphântửtrongvậtliệusợinàythườngsắpxếpởtrạngtháixốp,khetrốnggiữacácphântửlớn,cácphântửnướcdễdàngxenvàocáckhehở.Khicóphântửnướclọtvàokhehở,sẽcósựnởtodọctheochiềudọccủavậtliệusợilàmchosợisẽtoravềchiềungangvàđộdàilạingắnlại.Vìvậyvớicácloạisợinàykhingấmnướcsẽbịcứngvàvảitrởnêndàyhơn.Saukhiđểkhôxuấthiệnsựcongắnrõrệt.Vìthếnêntỉlệconướccủasợivảivàsợinhântạo(vídụsợivisco)tươngđốilớn.

Sựcodonướccủacác loại sợicòncómộtnguyênnhânkhác liênquanđếnquá trìnhkéosợivớicác loạivải, trongcácquá trìnhkéosợi,dệtvải,nhuộmmàuthườngphảiquamộtsốtrạngtháibịkéocăng,bịépnêncóbiếndạng.Cácsựbiếndạngtrongtrạngtháikhôthìvẫngiữổnđịnh.Trongquátrìnhgiặtbằngnước, sợivải, sợi tơbị thấmướt,bị tácdụngcủanhiệt, sựbiếndạngnhanhchóngđượcphụchồinhưcũ,dođómàvải,lụabịcolạikhigiặtvớinước.

Córấtnhiềuloạivậtliệusợidệt,mứcđộcocủachúngkhigặpnướccũngkhácnhau.Sợinhân tạobị conhiềunhấtkhigặpnước,với sợivisco (sợi

nhântạo)tỉlệconướccóthểđến10%.Sợivảisợilanhcóđộconước3-5%.Sợiterilong,sợipolypropylencótỉlệconướclà0,5-1%.Dođócóthểthấy sợi tổng hợp so với các loại sợi ưa nước thì có độ co nước nhỏ hơnnhiều.

Từkhoá:Sựcokhigặpnước;Vậtliệusợidệt.

151.Vìsaosợitổnghợphaybịxùlông,bịvónthànhcục?

Trongvôsốmặthàngdệtmay,hàngmaybằngsợitổnghợphoặccóphasợitổnghợpđượcnhiềungườiưachuộng,sợitổnghợpcónhiềuưuđiểm:bền,khóphaimàu,ítbịconước,giữnếplàtốt…Nhưngtrongquátrìnhsửdụng,đồdệtmaybằngsợitổnghợpcónhượcđiểmdễbịxùlông,cóhiệntượngvóncụcởngoàimặt.Tạisaovậy?

Sợi tổng hợp là dùng các hợp chất hoá học, qua quá trình kéo sợi màthành.Quakéo sợi sẽ được các loại sợi đều, bóng, hình sợi códạng tròn,bóng.Khiđemsợinàydệtthànhvải,giữacácsợidệttrongvảicólựcbámnhaunhỏ.Trongquátrìnhsửdụng,cácloạivảinàybịcokéo,vò,xát,cácsợidệtcóthểbịdờichuyển,trượtlênnhau,đưađếnkếtquảlàmxuấthiệncácsợilôngmịntrênbềmặtvải,lụa.Cácsợilôngmịndorấtbềnnênkhôngdễdàngmàrơikhỏibềmặtvải.Dođócácsợilôngnhỏởgầnnhaukhibịmasát sẽbị xe lại kết hợp thành sợi thôhơn,hình thànhnhữngcụchình cầunằmtrênbềmặtvải.

Đồngthờikhibịmasát,cácsợivảisẽxuấthiệntĩnhđiện.Docólựctĩnhđiện,cáchạtbụitrongkhôngtrungvàcáchạtbụicósẵntrênbềmặtvảibịhấpphụvàbámvàođầucácsợilôngmịn.Dođócáchạthìnhcầunhỏnổirõ,lớnlên,trởnênchắchơnthànhcácnốtsầnbámchắcvàovải;vớiloạihàngdệtbằngsợiphavớisợiđộng,thựcvật,lựcbámgiữacácsợidệtcũngnhỏ,nênvớicácloạihàngdệtbằngsợiphacũnghaycóhiệntượngxùlôngvóncục.

Đểngănngừasựxù lông,vóncục trêncáchàngdệtbằngsợi tổnghợp,khôngítloạihàngdệtmay,khikéosợingườitaphảidùngcácphươngphápcôngnghệthíchhợp,vídụdùngcáchxửlýđịnhhìnhgianhiệtbằngnhựalàm cho độ bám của các sợi dệt chắc hơn, khó bị trượt lên nhau, nhờ đókhôngxuấthiệnhiệntượngxùlông,vóncụctrênbềmặtvải,trênhàngdệt.

Từkhoá:Sợitổnghợp;Hiệntượngxùlông.

152.Vìsaohàngdệtmaybằngsợitổnghợp

haybắnratialửa?Vàonhữnghôm thời tiếtkhôhanh,khibạncởi cácchiếcáokhoác làm

bằngsợitổnghợp,vídụsợinitrilongchẳnghạn,bạnsẽnghethấytiếngnổ"lépbép"nhonhỏ.Nếuvàođêmtối,đồngthờivớiviệcnghetiếng"lépbép"sẽthấycóbắncáctialửanhỏ.Vìsaovậy?

Đólàdocácloạisợitổnghợplàloạivậtliệucáchđiệntốt,lạiíthútẩm.Khidệtthànhvải,mặclênngười,trongquátrìnhvậnđộng,sợidệtsẽmasátvớinhau.Sựmasátsẽlàmchomộtvậtthểmấtđiệntửvàtrởthànhtíchđiệndương.Đồngthờimộtvậtthểkhácsẽnhậnđiệntửvàtíchđiệnâm.Docácđiệntíchhìnhthànhrấtkhódiđộngtrênbềmặtvảinênhìnhthànhtĩnhđiện.Khitĩnhđiệntíchtụtrênbềmặtvảiđạtđếnmứcđộnhấtđịnhsẽxảyrasựphóng điện, làm phát ra tiếng nổ và bắn ra các tia lửa nhỏ. Thực ra hiệntượngphóngđiệndotĩnhđiệnthườngxảyratrongcuộcsốnghằngngày.Vídụkhidùnglượcnhựachảitóckhô,cũngnghethấytiếngnổ"lépbép".Đólàvìlượcnhựacũnglàvậtkhôngdẫnđiện,nênkhicómasátcũngxảyrahiệntượngphóngtĩnhđiện.

Cácloạivật liệudệtbằngsợinitrilong,tenilongkhimasátcóthểtạorađiệnápđếnmấyvạnvôn.Vớiđiệnápcaonhưvậyliệucóthểgâytổnhạigìcho cơ thể? Không. Vì lượng điện ở đây rất bé. Thông thường mỗi métvuôngvải, chỉkhoảnghơnchụcmicroCulongnênkhiphóngđiện,cơ thểngườikhôngcảmthấygì.Màtheocácnghiêncứucủacácchuyêngiayhọc,hiệntượngphóngđiệnnàycòncólợichoviệctrịliệuchứngviêmthấpkhớpvàchứngđauthầnkinh.

Thếtạisaocácloạisợivải lạikhôngsinhrahiệntượngphóngđiện?Vì

vảicótínhhútẩmmạnh,tínhcáchđiệnkhôngtốtlắm,khôngtíchluỹđượcđiệntíchdươngvàđiệntíchâm,khônghìnhthànhđượctĩnhđiệnnênkhôngxảyrahiệntượngphóngđiện.

Cũngvớilýdotươngtự,trongmôitrườngẩmướt,sợinitrilongcũngnhưtóc,cótínhdẫnđiệnnhấtđịnh,nênnhữnghômtrờiẩmướtkhicởiáolông,chảitóckhôngsinhratialửađiện.

Từkhoá:Sợitổnghợp;Tĩnhđiện;Sựphóngđiện.

153.Bộquầnáovũtrụcónhữngcôngnănggì?

Chắcquamáythuhình,bạnđãnhìnthấyhìnhảnhcácphicôngvũtrụbaytrongkhông trung.Trênđầuhọđộimột cáimũ to, trênmìnhmặcmộtbộquầnáovũtrụtrôngrấtkìdị.Chắcbạnsẽhếtsứctòmòvìthấycóđiềugìđóthầnbí.Thếthìbộquầnáovũtrụcónhữngđặcđiểmgì?

Để chế tạo bộ quần áo cho các nhà phi hành vũ trụ, cần phải xem xétnhiềuvấnđề.Trongkhônggianvũtrụcónhiềutiavũtrụrấtnguyhiểm.Sựbiến thiên nhiệt độ bất thường khiến cơ thể người khó chịu đựng được.Trongkhoảngkhôngvũtrụkhôngcótầngkhíquyểncóáplựcnhưtrênmặtđất.

Dođóbộquầnáovũtrụphảicócôngnăngphòngchốngphóngxạtốt,cócôngnăngbảoônvàduytrìápsuấtnhấtđịnhtrênbềmặtcơthể.Ngoàirakhithiếtkếbộquầnáovũtrụcầnchúýđếnnhiềunhântố.Tìnhtrạngmấttrọnglượngkhicontàuvũtrụbaytrênquỹđạo,bộquầnáophảithếnàođể

cácnhàphihànhhànhđộngđượcthuậnlợi…

Vàonhữngnăm50củathếkỷXXcácbộquầnáovũtrụcóhailớp:Lớptrongbảođảmáp lực, lớpngoàiđểbảoôn.Vật liệuchủyếuđểchế tạo làloạivật liệusợi tổnghợpvàmộtkhungmềmchế tạobằnghợpkimnhômtitan.Vỏkhungđượcsơnbằng lớpkhángnhiệt.Khicácnhàphihànhbaytrêntầngcaokhôngcókhíáp,bộquầnáovũtrụphảichốngđượctìnhtrạngápsuấtsiêuthấp,nhiệtđộthấpvàcáctiaphóngxạcườngđộlớn.Bộquầnáovũtrụcũngkhôngđượcquánặngnề,đặcbiệtphầndướichânphảikhôngquálỏnglẻo.Đếnkhoảngnhữngnăm60,vậtliệuchếtạobộquầnáovũtrụđãcóchấtlượngcaohơn.Độbềnvàđộlinhhoạtcủalớpvỏngoàiđãđượccảitiếnnhiều.Ởbộphậnáo,mũvàgăngtaycólắpổtrụckhiếnđầuvàtaycóthểtựdochuyểnđộngnhẹnhàng.Bộquầnáovũtrụcóthểsửdụngliêntụchơnhaivòng.Vàonhữngnăm70xuấthiệncácbộquầnáovũtrụthếhệthứba.Bộquầnáothếhệnàyđãcósựphốihợpđểduytrìsựsống.Cácbộquầnáothíchhợpđểcácnhânviênhàngkhôngvũtrụcóthểrờikhỏicontàuđểlàmviệctrongkhônggianvũtrụ,bộquầnáochịuđựngđượcnhữngvachạm của đám bụi vũ trụ khi các phi công vũ trụ làm việc ngoài khoảngkhông.Vàonhữngnăm90xuấthiệnthếhệthứtưcủacácbộquầnáovũtrụthíchhợpchochếđộlàmviệcdàingàytrêncáccontàuvũtrụ.Cácbộphậnởchân,tay,đùiđượcchếtạotừvậtliệusợi,nhựacónhiềulớp.Ởbộphậnlưng,bụngđượcchếtạobằnghợpkimnhômvàthépkhônggỉ?Cácbộphậnquầnáonàycóthểsửdụngliêntụcđến15năm.

Nhờsựpháttriểnkhôngngừngcủakhoahọckỹthuật,cácbộquầnáovũtrụngàynaycàngthoảimái,antoàn,khoahọc.

Từkhoá:Quầnáovũtrụ.

154.QuầnáotrongthếkỷXXIsẽnhưthếnào?

Hiệntạiquầnáomặcđãcónhiềuưuviệttrongphạmvichốnglạnh,giữấmchocơthể.Màusắc,kiểudángđãhếtsứcphongphú.ĐếnthếkỷXXI,quầnáocủaloàingườisẽcónhữngthayđổigì?Trướchếttathửxétvàiloạiyêucầucủacácgiới.Cáccôgáitrẻcóýthíchloạiyphụckhimặcvàongườicóthểthayđổimàusắc.Cáckháchlữhànhmuốncónhữngbộquầnáocóthểchốngđượcmưa,giữấm,chốngnóng,cókhảnăng"điềuhoàkhíhậu".Giớilaođộnglàmviệcngoàitrờitrongthờigiandàisẽhoannghênhcácbộ

quầnáolàmviệcchốngđượcmùihôicủamồhôikhilàmviệc.Cácbàmẹmongmuốnconmìnhcóbộquầnáokhôngbịướtnước tiểu, tã lótkhôngkhaikhithấmnướctiểu.VàothếkỷXXIcácyêucầuđóchắcsẽđượcđápứng.Hiệntạicácnhàkhoahọcđãnghiêncứuđượccácsảnphẩmđápứngbướcđầucácyêucầunóitrên.

Cómộtcôngtysợidệtđãchếtạođượcloạisợicóthểbiếnmàu,dùngloạivảidệtbằngloạisợinàykhimayáobơi,lúcbơilộicóthểcómàuđỏhoặcmàulam.Vớiloạisợinàyởngoàitrời,trongnhà,trongnước,tuỳtheođiềukiệnnhiệtđộmàcó thểcómàusắckhácnhau.Trongmột lễhội tại thànhphốLuânĐôn,cácnhàchuyênmônđãtrìnhdiễntrướccôngchúngmộtkiệttácsiêuthờiđạivảibiếnmàu.Mộtbộquầnáokhitreotrêngiááocómàuđen.Khimặclênngườilàcónhiềumàugiốngnhưcầuvồng.Nguyêndolàngườitađãdùngloạivậtliệucóchứacáctinhthểlỏngcóthểđổimàutheonhiệtđộ.Vớiloạivậtliệunày,ởnhiệtđộ28°C,trênbềmặtsẽxuấthiệnmàuđỏ.Ởnhiệtđộ32°Csẽcómàuvàng.Ởkhoảngnhiệtđộ28-33°Csẽcóthểbiếnđổinhiềumàukhácnhau.Khimặcquầnáolênngười,doquầnáoởcácbộphậntrênngườicóthểtiếpxúcvớicácnhiệtđộkhácnhau,nênquầnáosẽxuấthiệncácmàukhácnhauởcácvịtríkhácnhautrêncơthể.

Cácnhàkhoahọccònchếtạođượcvậtliệusợicảmquang.Dùngloạivậtliệunàyđểtạoquầnáo,khicóánhsángMặtTrờisẽcóthểthayđổimàu:Khimặcởtrongnhàxuấthiệnmàuđơn.DướitácdụngánhsángMặtTrời,chịutácdụngcủatiatửngoại,sẽxuấthiệnhoavănmàulamhoặcmàutím.

Ngườitacũngđãphátminhloạivảicóthểpháthươngthơmlâudài.Vảicóthểgiữđượcmùilâuđến5-7năm.CácnhàkhoahọcnôngnghiệpởNewOrleannướcMỹđãphátminhloạivậtliệumaymặccócôngnăngđiềuhoàkhôngkhí.Khinhiệtđộởcơthểhoặcnhiệtđộởxungquanhcao,nócóthểhấpthụvàlưugiữnhiệtlượng.Khinhiệtđộởcơthểhoặcbênngoàithấp,thìquầnáo lạiđemnăng lượng lưu trữgiảiphóngrađểsưởiấm.Cácvậnđộngviêntrượt tuyếtởMỹđãmặccácbộquầnáocócôngnăngđiềuhoànhiệtđộvảimỏngđãcảmthấyhếtsứcdễchịu.

Trongnhữngnămgầnđây,cácnhàkhoahọccònphátminhmộtloạivậtliệucaophân tửcókhảnănghấp thụnướcrấtmạnh.Theocáckếtquảđođạc,1gamvậtliệucóthểhấpthụđến1000gnước.Nếudùngsứcépvậtliệuđãhútnướcthìnướckhônghềchảyra.Dùngloạivậtliệunàyđểchếtạotãlót,tãlótsẽkhôngbịnướctiểulàmướtchotrẻemvàngườibệnhđượcdễchịu.Ngoài ra gần đây các chuyên gia còn trích ly từ chè xanh hợp chấtflavoncóthểloạitrừđượcmùihôi.Dùnghợpchấtnàyquétlênvảihoặccácvật liệuhútẩmcó thể làmmấtmùihôicủamồhôi trênquầnáohoặcmùikhaitrêntãlót.

Từkhoá:Trangphục;Sợibiếnmàu.

155.Vìsaotrongbánhmìcónhiềulỗnhỏ?Bánhmì cómùi thơmngon, là loại thức ănđượcnhiềungườiưa thích.

Nhìnkỹmiếngbánhmìmềm,xốpbạnsẽthấynhiềulỗnhỏ.Chẳngtráchmànóđànhồi,mềmnhưmiếngbọtbiển.Thếcác lỗnhỏ trongbánhmìđượchìnhthànhnhưthếnào?Muốnhiểurõtaphảixuấtpháttừcáchlàmbánhmì.

Nguyênliệuchủyếuđểlàmbánhmìlàbộtmì.Khiđembộtmìtạothànhbộtmìnhào tacần thêmmột lượngconmengiốngnhấtđịnh.Conmen làmộtvikhuẩncó ích.Trongđiềukiệnnhấtđịnh,mensẽnảynởrấtnhanh.Khicấyconmengiốngvàobộtmìnhão,chúngbắtđầupháttriển,nảynở.Mencáisẽsinhranhiềuchủng loạimen,phângiải tinhbột thànhđextrin,tiếptheophângiảitiếpthànhđườngmạchnha,đườngglucoza…Cuốicùngsinhralượnglớncacbonđioxit.Cacbonđioxitsẽphânbốtrongbộtmìnhàotheocáchệthốngđườngnhưmạnglưới,khiếnchobộtnhàotrởnênxốpnhưbọtbiển.Sauđóđưavàolònướng,cacbonđioxitsẽbịnhiệtđốtnóngnởralàmchobánhmìxốp.

Thôngthườngtrongthựcphẩmngườitadùngcácloạidịchmengốc,nước

mentươiép.Menkhôhoạt tínhcóbaloại.Dịchmengốccókhảnănglênmenmạnhnhưngbảoquảnkhôngtiện.Menkhôhoạttínhtuydễbảoquảnnhưngkhảnănglênmenkhôngmạnh.Nướcmentươiép(gọilàmentươi)cókhảnănglênmentươngđốimạnh,cóthểbảoquảntrongtủlạnhnênhayđược chọn sử dụng.Men tươi là loại khốimềm trong đó cómen gốc, cóthànhphầnchủyếulànước,protein,chấtmỡ,đườngcùngmộtítvitamin.Ởcác xưởng điều chế men tươi, người ta cấy men gốc vào dịch chất dinhdưỡng,rồithổikhôngkhívôtrùngvàodịchcấyđểmensinhsôimạnh,sauđóchovàomáy ly tâm,phân lyđượcchấtnhãomengốc,cuốicùngdùngmáylọcéploạibỏdịchthừa,épthànhkhối,tađượcmentươiép.

Chấtlàmxốplàmentươiépkhôngchỉđượcsửdụngtrongviệclàmbánhmìmàcònsửdụngđểlàmnhiềuloạibánhtronggiađìnhnhưlàmbánhbao,bánh ngọt. Dùngmen tươi cho vào bột làm bánh bao không chỉ làm chobánhcóvịngonmàcòntăngthêmđộdinhdưỡngcủasảnphẩm.Thếnhưngnếucóđườngvàmỡ trongbộtnhàoquánhiều sẽhạnchếđộxốpcủa sảnphẩm,vìmỡ,đườngcótácdụngứcchếmen.Ngoàiradùngmentươiđểcholênmenbộtnhàocầnđếnlượngthờigiancầnthiết.Vìvậykhicầnlàmbánhbaotronggiađình,ngườitacũngdùnghoáchấtđểlàmbộtnở.Bộtnởhoáhọclàloạibộtmàutrắng,làhỗnhợpcủanhiềuloạihoáchất.Cónhiềuloạibộtnởhoáhọc.

Loại thườnggặp làhỗnhợpcủanatrihyđrocacbonat(xôđa),axit tactric,kalihyđrotactrat,cũngnhưcanxihyđrophotphat…Khichobộtnởhoáhọcvàobộtmìnhào,khigặpnhiệtđộcaosẽxảyracácphảnứnghoáhọcsinhramộtlượnglớncacbonđioxitlàmchobánhcónhiềulỗxốp.

Bâygiờchắcbạnđãbiếtvìsaobánhmìcónhiềulỗnhỏ.Cáclỗnhỏchínhlànơichứacacbonđioxit.

Từkhoá:Men;Cacbonđioxit.

156.Vìsaocầnthêmlysinvàobánhmì?Cómộtsốkhuvực,ởcáctrườngtiểuhọc,ngườitathêmlysinvàobánh

mìchobữaăntrưacủahọcsinh.Saumộtnăm,sovớicáchọcsinhkhôngănbánhmì có lysin, thì về thể trọng trungbình tăng4,4 kg, chiều cao trungbìnhcaohơn5,7cm.Trongsốcáchọcsinhtrunghọc,sốănbánhmìcólysinnặnghơnsốănbánhmìkhôngcólysinlà1,5kg,chiềucaotrungbìnhtăng1,5cm.Thếlysinlàhợpchấtgìvậy?

Chúngtađềubiết,proteinlàloạichấtdinhdưỡngkhôngthểthiếuchocơthểngười.Cóđếnhơn20loạiaminoaxitcầntạonêncácprotein.Ngườitanhậnproteinvàocơthểtheoconđườngănuống.

Trướchếtquađườngtiêuhoáphângiảicácproteinthànhcácaminoaxitđểhấpthụ,sauđólạitổnghợpcácproteincủariêngbảnthânmình.Trong20loạiaminoaxit,có8loạicơthểkhôngtựtổnghợpđược,phảinhờthứcănmàthunhận.Ngườitagọi8loạiaminoaxitnàylàloạiaminoaxitkhôngthểthaythế,cácaminoaxitcầnthiếtvớiýnghĩalàphải thunhậnquaconđường thức ăn, không còn con đường nào khác. Lysin là một trong cácaminoaxitkhôngthểthaythế.Vìsaochỉcầnthêmlysinvàobánhmìmàlạikhôngthêmcácaxitkhôngthểthaythếkhác?

Lýdolàcácproteintrongthựcphẩm,8aminoaxitkhôngthaythếchưa

chắcđãphùhợpvớiyêucầucủacơthể.Trongkhiđóchỉcầnvắngmặthoặcvớihàmlượngkhôngđầyđủcủamộtaminoaxit làảnhhưởngđếnsựhấpthụprotein.Cũngnhưkhitasảnxuấtmáythuhình,chỉcầnthiếumộtlinhkiện, hoặc linh kiện đó không đủ số lượng cũng ảnh hưởng đến số lượngmáythuhìnhchếtạođược.Vìvậycácnhàdinhdưỡnghọcdựatheonhucầucủacơthểđốivới8loạiaminoaxitmàấnđịnhlại"proteinlýtưởng".Nếucho"proteinlýtưởng"cógiátrịdinhdưỡnglà100làmmốc,thìcácproteincó giá trị dinh dưỡng không lý tưởng được tính theo tỉ lệ với protein lýtưởng,vídụcácproteintrongtrứnggàchứa8aminoaxitvượtyêucầucủaproteinlýtưởngnênđượcquyđịnhcógiátrịdinhdưỡnglà100.Cònthịtbòcósốaminoaxitchỉđạt0,78yêucầucủa"proteinlýtưởng"nêngiátrịdinhdưỡngcủathịtbòchỉlà78.

Cònproteintinhbộtchỉđạt0,47tiêuchuẩn"proteinlýtưởng"nêngiátrịdinhdưỡngcủabộtmìlà47.Khithêmlysinsẽtăngcaogiátrịdinhdưỡngcủabộtmì,xúctiếnsựhấpthụchấtdinhdưỡngcủacơthểthanhthiếuniêngiúpchothanhthiếuniênsinhtrưởngvàpháttriển.

Với nhiều thức ăn có nguồn gốc động vật, hàm lượng cao amino axittươngđốilýtưởng.Còncácthứcăncónguồngốcthựcvậtnhưgạo,bộtmì,ngô thì các amino axit đặc biệt là lysin thường không đủ hoặc vắngmặt.Việcbổsunglysinvàobánhmìrõrànglàmộtsựbổkhuyếtcácnhượcđiểmcủathứcăncónguồngốcthựcvật.Bâygiờchắccácbạnhiểurõtạisaophảithêmlysinvàobánhmì,ngoàiralysincòncóthểxúctiến,giúpcơthểngườihấpthucanxi,magie.Đồngthờilysincóthểkếthợpvớicácgốcaminkhácvàloạimencóthểtăngcườngsứcđềkháng,chốngbệnhtật.Lysinthườngđược dùng nhưmột phụ gia thực phẩm để bù đắp khiếm khuyết về dinhdưỡngcủaproteinđưavàocơthể.

Từkhoá:Lysin;Axitaminkhôngthểthaythế.

157.Vìsaotừbộtgạokhôngthểsảnxuấtđượcloạithứcănxốpnhưbộtmì?

Gạovàbộtmìlàlươngthựcchínhcủangười.Tuycảhaiđềuchứatinhbộtnhưngthứcănchếtạotừhailoạibộtgạovàbộtmìlạikhácnhau.Từbộtmìngườitacóthểsảnxuấtđượcnhiềuloạithứcănnhưmìsợi,vằnthắn,bánhbao,bánhmì,bíchquy,bánhgato…Dùngbộtgạocóthểlàmcácloạibánhtẻ, bánhngọtvừanặng lại vừa cứng,khôngcó tínhđànhồinhưbánhmì,

bánhbao.Vìsaovậy?

Điềunàycóliênquanđếncácproteintrongbộtgạovàbộtmì,trongbộtgạocótừ7-8%protein,chủyếulàcácproteintantrongnước(nhưproteintrong trứnggà),còncácproteinkeo,proteinglutamat lànhữngprotein tantrong nước rất ít. Còn ở bột mì có từ 8 - 15% protein, trong đó đến 4/5proteinkhông tan trongnước (proteinkeo,proteinglutamat).Nếucácbạndùngnướcđểnhàoriêngbộtgạovàbộtmìthànhbộtgạonhào,bộtmìnhào.Vớibộtmìnhào,bạncóthểdùngnướcđểrửahếttinhbột,cònlạimộtchấtcótínhdính,đànhồicóthểkéothànhsợinhỏ(mìcân,gânbộtmì).Trongmìcân khô có đến 80% protein (những protein không tan trong nước nhưprotein keo, protein glutamat hay còn gọi là gluten). Còn với bột gạo thìkhônglàmđượcnhưvậyvàkhôngthểcó“gânbộtgạo".

Tính đàn hồi của bột mì là do các protein không tan trong nước nhưproteinkeo,gluten.Tronghailoạiproteinnàycóchứaxystein(βmercaptoalanin)làmộtaminoaxit.Trongaminoaxitnàycóchứanhómhyđrosunfua(-SH),giữacácnhómhyđrosunfuacóthểhìnhthànhliênkếtđisunfua(S-S)kếtnốicácphântửproteinthànhchuỗixíchdàihơn,làmchomìcânvừacótínhdính,vừacó tínhđànhồi.Liênkếtđisunfuadễdàngbịbẻgãy (tronghoáhọcgọi là tínhkhử)nhưngcũngcóthểdễdàngkếtnốivớinhauởtạicácvịtríkhác(gọilàtínhoxyhoá).Trongkhisảnxuấtbánhmì,ngoàiviệcsửdụngtínhchấtbộtmìcóhàmlượngmìcâncao(proteinkhôngtantrongnước)màcònthêmcácchấtphụgiatăngcường.Đứngvềphươngdiệnhoáhọc,người ta thêmcácchấtoxyhoá làmchocácproteincủamìcânhìnhthành liênkếtS-Snhiềuhơnnữa, làmchobánhmìcàngxốpvàcàngcótínhđànhồicaohơn.Từđócóthểthấyrõđiềukiệntiênquyếtlàmbộtgạokhôngchođượcthứcăncótínhxốpnhưbộtmì.

Từkhoá:Bánhmì;Protein.

158.Vìsaothựcphẩmnởxốpdễđượccơthểhấpthụ,tiêuhoá?

Chắcbạnđãtừngănbỏnggạohoặcbỏngngôrồi.Đểlàmbỏngngôhoặcbỏnggạo,ngườitachongôhạt(gạohạt)vàobêntrongmộtbìnhbằngthép.Đóng kín lại.Gia nhiệt bằng ngọn lửamạnh, bấy giờ nhiệt độ và áp suấttrongbìnhthéptăngcao.Khinhiệtđộvàápsuấttrongbìnhđạtđếnnhiệtđộnhấtđịnh,nướctronghạtngôởtrongtrạngtháiquánhiệt(trên100°C).Hạt

ngôtrởnênhếtsứcmềmmại.Bấygiờngườitamởnhanhnắpbìnhthéplàmgiảmápđộtngộtgiốngnhưđãxảyramộtsựnổmạnh,thểtíchcóthểnởđếnhơn2000lần.Phầnnướctronghạtngôcũngtạonênvụnổmạnh,nởmạnh,khiếnchohạtngônởtorấtnhiềulần.Danhtừthựcphẩmnởlàxuấtpháttừđó.

Ngoàingô,gạo,đậutằmcũngcóthểlàmthựcphẩmnởlàcácloạibỏng:bỏnggạo,bỏngđậu…Thựcphẩmqua "xử lýnở"khôngchỉ làm thayđổihình dáng, kích thước hạtmà còn thay đổi cả cấu tạo bên trong phân tử.Trong quá trình nở to, các phần tinh bột có chuỗi liên kết dài, không tantrongnướcbịcắtnhỏthànhloạitinhbộtcómạchngắntanđượctrongnướclàhồtinhbộtvàđường.Cácquátrìnhbiếnđổinàyhoàntoàntươngtựquátrìnhxảyragiữatinhbộtvớicácloạienzim,mentrongcơthểngười.Nhưvậysựgiacônglàmthựcphẩmnởrađãlàmộtphầncôngviệccủaquátrìnhtiêuhoátrướckhiđưavàocơthể.Vìvậythựcphẩmquaquátrìnhlàmnởdễđượccơthểtiêuhoá,hấpthụ.Vìthếcóngườiđãhìnhdung:Quátrìnhlàmthựcphẩmnởtođãkéodàituổithọcủacơquantiêuhoácủacơthểngười.Dựatheokếtquảkhảonghiệm,thựcphẩmquaquátrìnhlàmnở,cóthểtănghiệusuấthấpthụkhoảng8%.Thựcphẩmquaquátrìnhlàmnởtocólợichoviệcgiữgìncácsinhtố.Vídụvớibỏnggạo,cácsinhtốB1,B6đượcbảotồncótỷlệtăngtừ1/5đến2/3sovớikhiđemgạonấuthànhcơm.

Vảlạitrảiquaquátrìnhlàmthứcănnởto,nhiệtđộcaosẽtiêudiệthếtvikhuẩn,phùhợpyêucầuvệsinh.

Việcgiacônglàmnởlươngthựclàkỹthuậtgiacôngthứcănkhoahọc,lýtưởng.Đươngnhiêntrongcôngnghiệpsảnxuấtlươngthực,thựcphẩm,saukhi thực hiện quá trình làm nở còn phải tiến hành nghiền nhỏ, làm thànhbột…sauđómớitiếnhànhgiacôngthànhcácthựcphẩmđemsửdụng.Quacácgiacôngnhưtrên,lươngthựctừdạngthôcóthểbiếnthànhthựcphẩmngon,thựcphẩmrẻtiềnnhưngcógiátrịdinhdưỡngcao.

Từkhoá:Sựnởto;Thựcphẩmlàmnởto.

159.Vìsaotinhbộtquachảodầuđểlâu,khiănvẫnthấyngon?

Quakinhnghiệmthườngngày,bánh trung thusaunhiềungàybảoquản(thậmchí saumấy tuầnnếubảoquản tốt)ănvẫn thấyngon, trongkhiđó,bánhbao,bánhmì…rấtdễbịcứngđờ,ănrấtvôvị.Trongcôngnghiệpthựcphẩmngườitagọiđâylàhiệntượnglãohoátinhbộthaycòngọihiệntượngbịsốngtrởlạicủathứcăn.

Khinấugạothànhcơm,bộtmìchếthànhbánhbao,bánhmìvềbảnchấtthì đó làquá trình chếbiến tinhbộtbằngquá trìnhnhiệt.Trongquá trìnhnày,tinhbộtđãtrảiquamộthệthốngbiếnđổihoáhọcthúvị.Trướchếtcáchạttinhbộtgặpnướcsẽbịtrươngnở,nướcsẽđivàotrongphântửtinhbộtdàiởcácmắtxíchhìnhthànhbộtnhão.Mộtbộphậncủaphântửbịbẻgãytạicácmắtxích thànhcácphân tửhồ tinhbộtnhỏhơn.Dùngcácphươngphápnghiêncứuhiệnđạichothấyởcácphântửtinhbộtbịsốnglạicólựchấpdẫnrấtmạnhgiữacácphântử,khiếnchophântửcómộtcáchsắpxếpkháđềuđặn,tứccócấutrúcvitinhthể.Kiểucấutrúcnàykhônglợichoviệctiêuhoáthứcăn,cũngkhóchothoátramùithơmcủathựcphẩm.Kiểutinhbộtsốnglạiđượctinhbộtcấutrúcβ.Khiđemthựcphẩmđun,hấp,nướng,kiểutinhbộtβchuyểnhoáthànhdạngtinhbộtα.Nhưngtinhbộtαđểtrongkhôngkhí(nhấtlàtrongkhôngkhíkhô)sẽnhanhchóngbịmấtnướcvàsẽquayvềdạngβ,khiếncho tinhbộtbị sống trở lại.Làm thếnàochống lạihiệntượngtinhbộtbịsốngtrởlại?

Quacácnghiêncứuchứngminh, tinhbộtαbị sống trở lạicó liênquanđếnhàm lượngnướcvànhiệtđộ.Vídụhồ tinhbộtởnhiệtđộ2 -4°C sẽnhanhchóngbịsốngtrởlại.Ởnhiệtđộcaohơn60°Choặcthấphơn-20°Cthì sẽkhôngbị sống trở lại.Khihàm lượngnước từ30-60%dễxảy ra sựsốngtrởlại,cònởhàmlượngnướcthấphơntừ10-15%cũngkhóxảyrasự

sốngtrởlại.Ngoàira,việcđưadầuvàocũngkéodàiđượcsựổnđịnhcủatinhbộtvàchốngđượcsựsốngtrởlại.Vìvậykhihàmlượngdầutrongtinhbột đủ cao, hàm lượng nước đủ thấp thì tinh bột cũng không bị sống lại.Trongbánhtrungthudocónhiềudầunêncóthểđểlâumàvẫncóvịngon.

Thếnhưngbấtkỳsựvậtnàocũngcóhaimặt,sựsốngtrởlạicủatinhbộtlàđiềuđạikỵ,nhưngsựsốnglạicủatinhbộtcũngngănkhôngchovisinhvật làmchothốirữa.Vìvậybỏnggạo,gạorang,cơmrang…làtinhbộtởdạngcóítdầuchínhlàdựavàođặcđiểmnày.

Từkhoá:Tinhbột;Hiệntượngsốngtrởlại.

160.Giấygạonếpcóphảichếtạotừgạonếpkhông?

Cónhiềuloạikeo,bánhởlớpvỏngoàiđượcbọcmộtloạigiấymờđólàgiấygạonếp.Giấygạonếpkhôngănkhôngchokẹo,bánhtiếpxúctrựctiếpvớigiấygóibênngoài.Cóđiềuthúvịlàloạigiấygạonếpkhichovàomồmsẽtanbiếnđimất,khôngthấyđâucả.Vậygiấygạonếpđãđiđâu?

Tuygọilàgiấygạonếpnhưngthựcranókhôngphảiđượcchếtạotừgạonếpmàđượclàmbằngtinhbộtkhoailang,tinhbộtngô,tinhbộttiểumạch.Người tađemtinhbộtchếtạothànhbộtnhão, loạibỏtạpchất,dùngnhiệtbiến thànhhồ,dùngmáyđể trải thành lớpmỏng,sấykhôsẽ tạo thành lớpmàutrắngđục,gọilàgiấygạonếp.

Tinh bột có thể ăn được, nên dùng tinh bột chế tạo thànhgiấy gạo nếpđươngnhiênlàcóthểănđược.Dùnggiấygạonếpđểbọckẹo,bánhthìkhichovàomồmnósẽhoàtanmấttrongmiệng,doproteincủahồtinhbộtbịnướcbọtphângiảivàtanmất.Saukhihồtinhbộttanđi,lưỡisẽnếmđượcvịngọtcủakẹo.Cóđiềuhếtsứcthúvịlàbênngoàicủathứcăncácnhàduhànhvũtrụcũngcóbọclớp"màngmỏngănđược".Loạithứcănvũtrụnàycó thể tích rất nhỏ nhưmột thanh đậu phụ, các nhà phi hành có thể nuốtngay.

Khiăn,nhấtđịnhphảimởmồm.Nếuthựcphẩmlạiởdạngcómẩunhonhỏ,trongtìnhtrạngmấttrọnglượngchúngcóthểbaytứtánkhắpnơi,thứcănduhànhđượcbọcbằnglớpmàngmỏngănđượcsẽtránhđượccácphiềnphứcđãnêutrên.

Từkhoá:Giấygạonếp;Tinhbột.

161.Vìsao"Lactonđậuphụ"lạilàmngonmiệng?

ĐậuphụlàloạithựcphẩmtruyềnthốngcủangườiTrungQuốc,lantruyềnrộngrãisangmộtsốnướcphươngĐôngnhưNhậtBản,ViệtNam….Đâylàloại thứcănngonmiệng,giàuchấtdinhdưỡng.Đậuphụlà loại thứcănrẻtiềnđượcmọingườiưathíchtừbaođờinay.

Từ sữa đậunành biến thànhđậuhủ (tào phớ) là bướcquan trọng trongviệcchếbiếnđậuphụ.Thêmthạchcaovàosữađậunànhđể trở thành tàophớlàphươngphápcơbảntrongcôngnghệchếtạođậuphụtruyềnthống.Sữađậunành làchấtproteinở thể lỏng.Sữađậunành thường rấtổnđịnhkhông tựđộngkết thànhđậuphụ,phải thêmchấtđiện lyđểkích thích sựđôngkết.Nếubạnđãtừngnếmquasữađậu,tàophớvàđậuphụtấtbạnsẽphânbiệtđượcsựkhácnhaucủabachếphẩm.Sữađậuhoàntoànởthểlỏnglinhđộngnhưnướcuống.Nếuthêmvàosữađậumuốiăn,hoặctươngđậunành(cácchấtđiềuvị),sữađậusẽđôngkếtvìcácchấtđiềuvị(thêmvịmặn,chua….chothứcăn)nhưmuối,tươnglàmchosữađậuđôngkếtlại.Trongnhữngnămgầnđâyvẫndựatheocôngnghệtruyềnthốnglàthêmthạchcao,muối ăn vào sữa đậu để chế tạo đậu phụ.Thế nhưng dùng thạch cao haymuốiănđểchếtạođậuphụ,sảnphẩmthuđượchơicóvịđắngchát.Điềuđókhôngchỉảnhhưởngđếnkhẩuvịmàcòncóthểdẫnđếnviệccácmuốivôcơlàmgiảm thànhphầndinhdưỡngcủađậuphụ.Gầnđâyngười ta tìm thấydùnggluconatlactonthaythếchothạchcaolàmchấtkếttụthìđậuphụchếtạo được không những không có vị đắng chát,mà trong đậu phụ còn giữđượccấutrúchạtlàmchocảmthấymátmiệng.Đồngthờigluconatcũnglàchấtdinhdưỡngchocơ thểhấp thụ (trẻemhấp thụcanxi theoconđườngcanxigluconat).Vìlactonđậuphụcónhiềuưuđiểmnhưvậynênđượcmọingườiưathích.

Từkhoá:Lactonđậuphụ;Gluconatlacton.

162.Gà,vịt,cásaukhigiếtmổcónênđemchếbiếnngaykhông?

Cónhiềungườichorằnggà,vịt,cásaukhigiếtmổnênchếbiếnngaythì

thứcănsẽgiữvịtươi,ngon,cácthànhphầndinhdưỡngkhôngbịtổnhại.Sựthựckhôngphảinhưvậy.Cácđộngvật,saukhigiếtmổ,mộtsốcácchấtcóhoạttínhbêntrongđộngvật(nhưmen)cũngnhưmộtsốtổchứctrongcơthểvẫncòntiếnhànhmộtloạtcácphảnứngsinhhoáhọc.Saukhibịgiếtmổ,thịtđộngvậttrảiquamấygiaiđoạnbiếnđổi:Thờikỳcocứng,thờikỳchínmuồivàthờikỳbịchảynước,thờikỳbịthốirữa,thếthìviệcchếbiếnnênthựchiệnvàothờikỳnàolàtốtnhất?

Quakếtquảkiểmnghiệmhoáhọccủathựcphẩmchothấy,thịtcầmthúsaukhigiếtmổthườngcótínhkiềmyếu,cóđộpH=7,2÷7,4.Bấygiờthịtcóvẻmềm,cónướcchảyranênthịtởtrạngtháiướt.Sauđódotácdụngcủamen amylaza, chất đường động vật (tinh bột động vật, đường glucoza)chuyểnhoáthànhaxitlactic,thịtsẽcóđộpH=5,0÷5,5.Cácchấtproteinbắtđầutrởnêncứngvàthịtbướcvàothờikỳbịcứng.Khithịtđangởthờikỳướthoặcđangcứng,cácproteintrongthịtchưabắtđầuphângiải,thịtvẫnởtrạngtháicuộnkhúcrắnchắc.Bâygiờnếuđemchếbiếnthìkhôngcólợichoviệchấpthụthànhphầndinhdưỡngcủacơthể.

Sauđóhợpchấtpolyphotphoglucozittrongthịtbắtđầuphângiảinhanhđểchoaxitphotphoric.Bấygiờmenamylazacũngpháthuytácdụng.Thịttừ trạng thái cứng bắt đầumềm. Thịt bắt đầu có tính đàn hồi và dễ chảynước.Ởbềmặtmiếng thịtxuấthiện lớpmàngbóng,bảovệkhôngchovisinhvậtxâmnhậpvàobêntrong.Bấygiờthịtbướcvàothờikỳchínmuồi.Trongthờikỳchínmuồi,ởcácchấtproteinlạixảyramộtbướcbiếnđổinữa,cấutrúccuộnbắtđầubungdần,lỏngra.Dướitácdụngcủamen,proteinbắtđầuphângiảithànhaminoaxit.Lúcấynếuđemchếbiếnnấunướngcơthểdễdànghấpthụcácchấtdinhdưỡng,cácaminoaxittrongnướcthịtlàmvịcủathịtđượctươingonhơn.

Sở dĩ nói "tự hoà tan" là chỉ việc thịt xảy ra quá trình phân giải nhanhaminoaxit.Vìaminoaxitdễ tan trongnướcnênngười tanói trong thịtđãxảyrahiệntượngtựhoàtan.Thựctếthìkhithịtđivàotrạngtháicứngnhấtlàđãbắtđầuquátrìnhmềm,vàbắtđầutựhoàtan,quátrìnhtựhoàtanchưarõ ràngchính là thờikỳchínmuồi.Khiquá trình tựhoà tanđã trởnên rõràng thìbáohiệuđãxảyra tácdụngcủavisinhvật, thịtbướcvào thờikỳdầndầnbịphânhuỷvàđiđếnthốirữa.

Dođócóthểthấy,thịtcầmthú,saukhigiếtmổkhôngnênchếbiếnngay.Chỉnênchếbiến,nấukhi thịtđãbướcvào thờikỳchínmuồi, lúcbắtđầuthờikỳtựhoàtan.Bấygiờlàlúcgiátrịdinhdưỡngcủathịtcaonhất.Nóichunglàthịtgà, thịtvịtsaukhigiếtmổ4-6giờđemchếbiếnlàthíchhợpnhất.Thịtbò,thịtlợn,thịtdêsaukhigiếtmổvào1-2giờ,cònmùađôngchí

ít là4giờmớichếbiếnlàthíchhợp.Thịtcáđểbảoquảntrongtủlạnhthìthờigianchínmuồikéodài,thịtbàytrongtủbảoquảnlạnhởcáccửahàngchínhlàchotrảiquaquátrìnhchínmuồi,giátrịdinhdưỡngsovớithịttươikhôngnhữngkhôngbịgiảmmàcókhicòntănghơn.

Từkhoá:Chấtlượngthịt;Thờigianchếbiếnthíchhợp.

163.Vìsaonướcthịt,nướccálạiđông?Vàomùađôngkhicộtthủyngântrongnhiệtkếxuống0°Chaythấphơn,

nướcsôngsẽđônglại,thìnướccá,nướcthịttrongnhàcũngđônglại.

Tuynhiênđó làhai sựviệckhácnhau:Nướcsôngđông lạidonhiệtđộxuống thấp hơn điểm đóng băng nên nước đông lại. Nước cá, nước thịtkhôngchỉliênquanđếnnhiệtđộmàcònliênquanđếncácphảnứnghoáhọcxảyra.

Dướikínhhiểnvi,bạnsẽthấythịtcávàthịtlợnnhưlàmộtbómía,đólàdocácproteincótổchứcsợitạonênbósợi,giữacácbósợicótổchứcliênkết,tổchứcliênkếtgiốngnhưsợidâybóchúnglạivớinhau.

Tổchứcliênkếtchủyếusocácdâychằngbằngchấtkeobềntạothành,chúnglàcácprotein.Nếubạndùnglửanhỏđunchậmđểchếtạonướccá,nước thịt, thì cácdâychằngkhônghề thayđổi cònchất tạokeo sẽxảy raphảnứnghoáhọcvớinước,phângiảithànhkeođộngvật.

Ởnhiệtđộtươngđốicaothìkeođộngvậthoàtantrongnướchìnhthànhdungdịchkeo.Thếnhưngkhinhiệtđộgiảmkhôngnhấtthiếtthấpđến0°C,chấtkeosẽđôngcứnglại,giátrịdinhdưỡngcủakeođộngvậtrấtcao.Nếutiếptụcđunlâu,thìchấtkeolạitiếptụccóphảnứngvớinước,tiếnthêmmộtbướcphângiảithànhcácaminoaxit.Aminoaxitcóvịngonngọt,chínhvìvậymànướcthịt,nướccáđuncànglâuthìcàngngọt.

Tronghoaquả,rauxanhcũngcómộtloạikeolàkeothựcvật.Keothựcvậtcũngcótácdụngkếtnốicáctếbàovớinhau.Khiđunnóng,màngtếbàosẽvỡra,keothựcvậtsẽtanvàonước.Rauxanhlàloạithựcvậtkhôngcónhiềukeonênchưahềcóainói"rauđông".Nhưngtrongcácloạiquảthìcónhiềukeothựcvật,nổitiếngnhấtlàởtráisơntra.Nướcsơntrakhôngchỉđôngkếtvàomùađôngmàngaycảtrongmùahècũngđôngđược.Cónhữngloạiquảtuykhôngđôngkếtnhưngcũngcóthểkếtlạithànhtrạngtháitương.Quảthanhmai,quảtáođượcchếtạothànhtươngquảcũngtheonguyêntắc

đó.

Từkhoá:Keođộngvật;Keothựcvật.

164.Vìsaothịtmuốilạicómàuđỏ?Cácloạithựcphẩmbằngthịtnhưgiămbông,lạpxường,thịtmuốiđềucó

màuđỏtươi.Màuđỏnàydođâumàcó?Đólàchấttiếtrachínhtừtrongthịt.

Chúngtađềubiết,màuđỏcủamáulàdoproteinmáutạothành.Cònchấtdịchcómàulàmộtproteintêngọilàmyoglobin.Myoglobinvàhemoglobinđềulàcácproteindomộtproteinvàsắctốmàuđỏkếthợpnhaumàthành.Trongđósắctốmàuđỏlàmộtloạichấtmàu,hạtnhâncủahợpchấtlàionsắt (hoá trị II). Hợp chất màu đỏ tươi ở các loại thịt chính là chất màumyoglobin có chứa chất sắt (II), thế nhưng ion Fe (II) rất dễ bị oxy củakhông khí oxy hoá thành sắt (III). Khi sắt (II) đã biến thành sắt (III) thìmyoglobinsắthoá trịcaosẽcómàunâu.Vìvậy loại thịtmàuđỏsaumộtthờigiansẽbiếnđổi thànhmàusẫmnênkhônghấpdẫnđượckháchhàng.Làmthếnàođểthịtmuốigiữđượcmàuđỏtươi?

Quathựctiễncuộcsốngngười ta tìmthấy,chỉcầnthêmvàothựcphẩmthịtmuốimộtítmuốinitrathoặchỗnhợpmuốinitratvànitritsẽgiữchothịtcómàuđỏtươi.Ngàynayngườitathườngdùngnatrinitrathoặckalinitratvàcácmuốinàyđượcgọilàcácchấtphátmàuthựcphẩm.

Trongquátrìnhchếtạothịtmuối,muốinitratdướitácdụngcủavikhuẩnnitrithoá(mộtloạivikhuẩnyếmkhí)bịkhửthànhmuốinitrit,rồilạitiếptụctác dụng với axit lactic (do lượng đường trong thịt tác dụng với vi khuẩnlactosintạonên)đểtạothànhnitrit.Gốcnitritdomộtnguyêntửnitơvàmộtnguyên tửoxy tạonên.Gốcnitrit rấtdễkếthợpvớimyoglobin thànhhợpchấtnitritmyoproteincómàuđỏtươi.Dohợpchấtnitritmyoproteincấutạohếtsứcbềnnêngiữchothịtcómàuđỏtươibền.

Thếnhưngmuối nitrit là loại hợp chất gây bệnhung thư, nên theo tiêuchuẩnquốcgiangười taphải hạn chế lượngnitrit ởmức thấpnhất có thểđược. Ví dụ 1kg thành phẩm như thịt muối, thịt lạp xường thường chứakhôngquá0,07gnitrit.Mỗikilôgamcámuốicókhôngquá0,05gnitrit.Chodùnhưvậyvớicácloạithịtmuốivàthịtlạpxườngkhôngnênsửdụngtrongmộtthờigiandài.

Từkhoá:Nitrit;Myoglobinprotein;Thịtlạpxường.

165.Vìsaophảithậntrọngkhidùngchấtmàuthựcphẩm?

Cácnhà thẩmđịnhchất lượng thựcphẩmthườngdựavàoba tiêuchuẩncảmquanlà:màusắc,mùivàvị,trongđómàusắcởvịtríhàngđầu,từđócóthể thấymàu sắc thựcphẩmcó lựchấpdẫn lớnvớimọingười.Ngàynayviệcsửdụngtrựctiếpmàusắctựnhiêncủađộng,thựcvậtđãkhôngcònđủđápứngthịhiếucủangườitiêudùng.Từđóđẻrayêucầucầntổnghợpcácchấtmàumớichothựcphẩm.ỞmộtsốnướcnhưTrungQuốctạmthờiquyđịnhchophépsửdụngcácloạimàutổnghợpnhư:màuđỏraudền,màuđỏyên chi,màu vàng chanh,màu lam axit,màu vàng suđan... làmmàu thựcphẩm.Với cácchấtmàukể trên, thựcphẩmsẽcómàu tươi,đẹp,hấpdẫnngườitiêudùng.

Thếnhưngtuyệtđạiđasốcácchấtmàukhôngcóthànhphầndinhdưỡng,khôngnênnhầmmàlạmdụngnhưmộtloạigiavị.

Trướchếtcầnphảichúýviệcđánhgiámộtchấtmàusửdụng làmchấtmàuthựcphẩmkhôngđộc,khôngphảilàtuyệtđối.Mộtloạiphẩmmàunàođókhidùngmộtlượngnhỏcóthểkhôngảnhhưởngsứckhoẻ,nhưngkhôngđượccoithườngmàsửdụngmộtlượnglớn.Vớicácloạiphụgiathựcphẩmthườngchỉnêndùngvớisốlượnghạnchế,vớicácphẩmmàucũngkhôngngoại lệ.Năm1964 ngườiMỹ phát hiện rượuAnh đào có chứamột chấtmàuđỏcóảnhhưởngđếncơthểngườinênđãcấmtuyệtđốiloạirượunày.

Nhưngsauđólạixemxétkỹrượuanhđàokhôngphảilàloạithựcphẩmchủ yếu của con người, nênmới cho phép sử dụngmột ít phẩmmàu vàorượu anh đào.Hiện nay đối với các phẩmmàu tổng hợp, thái độ của cácnướckhônggiốngnhau.Vídụ:ĐanMạchchophépsửdụng33loại,NhậtBảnchophép22loại,Canađachophépsửdụng10loại,LiênXôtrướcđâychophépsửdụng3 loại,HyLạpkhôngchophépsửdụng, từđóchothấytiêuchuẩnantoànchoviệcsửdụngphẩmmàuthựcphẩmcótínhchấttươngđối.

Thực raviệcnhận thức tínhchấtnguyhạicủaphẩmmàu thựcphẩmcómộtquátrìnhlâudài.VàothếkỷXIX,cáccửahàngăncaocấpởChâuÂuchophépsửdụngđồngasenatlàmphẩmmàuthựcphẩm,dùngchusa(thuỷngânsunfua),màuđỏchì(chìoxit),phẩmmàucaseinlàmmàuđỏ.LạinhưởTrungQuốccómộtsốvùngcó tậpquándùnggỉđồnglàmchấtmàuxanh(gọilàmàuxanhđồng).Ngàynaychúngtađềubiếtnhữngchấtmàukểtrênđềulànhữngchấtđộccóthểgâychếtngười,nhưngvàothờiấyngườitachođólànhữngphụgiamanglạimùivịngonchothựcphẩm.Haynhưvàonăm1950,mộtbangởnướcMỹchophépdùng19loạiphẩmmàulàmchấtmàuthựcphẩm.Nhưng10nămsaungườitatìmthấycónhiềuchấttrongđólàcóhại.Vídụtrongsốđócómàuđỏsố4,sauthờigiandàitiếnhànhkiểmtra,xácnhận làcóhạiđốivớibàngquangvà tuyếngiápnênbịcấmsửdụng.HiệntạiởMỹchophépdùng12loạiphẩmmàulàmmàuthựcphẩm.Theosựphát triểncủakhoahọckỹ thuật,yêucầuđốivớimàu thựcphẩmngàycàngcao.Nhữngphẩmmàucóhạidầndầnbịđàothải,mứcđộantoànngàycàngkhôngngừngmởrộng.Vìvậyđốivớimộtloạithựcphẩmmàutạmthờiđượcsửdụngnhưngcũngkhôngthểxemlàvĩnhviễnantoàn.Tómlạivớicácphẩmmàutổnghợpkhôngphải làchấtdinhdưỡng,vàtuyệtđạiđasốcácphẩmmàutổnghợplàvôíchđốivớicơthểngười.Hiệntạichúngđượcchấpnhậnsửdụnglàcóđiềukiện,làcóhạnchế.Vìvậyđốivớicácloạimàuthựcphẩmcầnthậntrọng,chúýđếnantoàn.

Từkhoá:Phẩmmàuthựcphẩm;Chấtphụgiathựcphẩm.

166.Vìsaosaukhirửasạch,trứngtươidễbịhưhỏng?

Quần áo sau khi giặt sạch, để lâu bao nhiêu cũng không bị hư hỏng.Nhưngtrứnggàtươidùcódínhbùn,đấtvàbịvấybẩnthìcũngkhôngnênrửasạchvìrửasạchtrứngtráilạilàmtrứngdễbịhỏng.

Nhữngquả trứnghìnhbầudục cómàuhồngnhạt rất đẹpđó làmàuvỏtrứng.Nhưngkhiquansátvỏtrứngbằngkínhphóngđạithìvỏtrứngsẽxuấthiệnbộmặtthậtcủamìnhlàtrênquảtrứngcónhiềulỗnhỏ.

Thựcratrênbềmặtquảtrứngcóphủmộtlớpmỏngchấtkeochekíncáclỗnhỏ trênbềmặtvỏ trứng.Lớpmàngchấtkeomỏngnày rấtdễhoà tantrongnước.Khibạnrửa trứngbằngnướcthìmàngmỏngchấtkeocũngbịrửasạch.Vỏtrứngdođónhưbịphábỏ"lớpcửa"bảovệ.Cácvikhuẩnnhư"làngiólạnh"chuivàopháhoạitrứng.

Trướcđây,ởnôngthôn,ngườitathườngđemtrứnggàmớiđẻnhúngvàonướcvôitrong.Nhờđótrứnggàkhôngbịhỏngnữa.Điềuđócóhainguyênnhân: Một là nước vôi trong có tính sát trùng; hai là bình thường trứngkhôngngừng"hôhấp"cacbonđioxit,theocáclỗnhỏtrênvỏtrứngthoátrangoài.Khí cacbon đioxit thoát ra gặp nước vôi trong sẽ kết tủa tạo thànhcanxicacbonat,bịtkíncáclỗnhỏtrênmặtvỏtrứngnênvikhuẩnkhôngđộtnhậpđượcvàotrứng.

Ởcáctrangtrạinuôigà,đểbảoquảntrứng,ngườitathườngnhúngtrứngvàodungdịchthuỷtinhlỏngvớisốtrứngchưakịpbánđểbảoquản.Nướcthủytinhlỏngcóthànhphầnchínhlànatrisilicat,đâylàloạidungdịchdínhnhưkeodán.Khinhúngtrứngvàodungdịchthủytinhlỏngthìcáclỗnhỏtrênvỏtrứngđềuđượcbịtkín,dùngcáchbảoquảntrứnggànày,trứngbảoquảnkhôngbịhưhỏngtrongnhiềutháng.

Từkhoá:Trứnggà;Nướcthủytinhlỏng.

167.Vìsaotrứngmuốilạicóvếthoatùng?Khibạnbóchếtlớpvỏbùnđen,lộtbỏlớpvỏsẽxuấthiệnmộtlớpmàu

xanhnâulàlòngtrắngtrứng.Nếunhìnkỹ,bạnsẽthấytronglớplòngtrắngcókhảmmộtloạihoavănnhưlácâytùng,ngườitagọiđólàhoatùng.Vìthếtrứngmuốicòncótênlàtrứnghoatùng.

Hoatùngtrêntrứngmuốilàdocácphảnứnghoáhọcđã"khắcchạm"nên.Lòngtrắngtrứnglàmộtloạiprotein.Khiđểtrứnggiacầmmộtthờigiandàithìmộtphầnhợpchấtproteintronglòngtrắngtrứngsẽphângiảithànhcácaminoaxitamin,trongaxitamincómộtđặctínhvềcấutrúchếtsứcthúvịlàvừacónhómamincótínhkiềm,vừacónhómcacboxylcótínhaxit.Vìvậycácaxitaminvừacóthểtácdụngvớiaxitvừacóthểtácdụngvớicácchấtkiềm.Khilàmtrứngmuốingườitađãdùngmộtsốchấtcótínhkiềmnhưđávôi,kalicacbonat,natricacbonat…Cácchấtcótínhkiềmnàycóthểxuyênqualớpvỏtrứngquacáclỗnhỏtrênmặtvỏtrứngvàđivàolòngtrắngtrứngtácdụngvớicácaxitaminlàmthànhcácmuốicógốclàaxitamin.Cácmuốiaminoaxitnàykhông tan trong lòng trắng trứngnênsẽkết tinh thànhcáctinhthểcóhìnhdánghìnhhọckhácnhau.Cáchìnhhoatùngđẹpmắtchínhlàdocácmuốicủaaxitaminkếttinhmàcó.

Thựcsựthìhoatùngtronglòngđỏtrứngcómàuxanhđen,đólàdokếtquảcủamộtquátrìnhbiếnđổihoáhọc;Thànhphầnchínhcủalòngđỏtrứnglàmộtproteincóchứalưuhuỳnh.Lâungày, lòngđỏtrứngcũngphângiảithànhaxit aminvàcho thoát ramộtchấtkhóngửi làhyđro sunfua.Tronglòng đỏ trứng còn chứa nhiều muối vô cơ khác như sắt, đồng, kẽm,mangan…Khíhyđrosunfuacóthểtácdụngvớicácchấtvôcơtạothànhcácsunfua-kimloạitươngứng.Lòngđỏtrứngbiếnthànhmàuxanhđenlàdocó các sunfua kim loại. Các hợp chất sunfua rất khó tan trong nước nênkhôngđượccơthểhấpthụ.

Ngoàiratronglòngđỏtrứngcòncónhiềuchấtproteinphângiảithànhcác

axitamin,vìvậykhiăn lòngđỏcủa trứnggà, trứngvịtmuốisẽngonhơntrứnggà,trứngvịtthườngrấtnhiều.

Trứngmuốirấtgiàuchấtdinhdưỡng,vịrấtngonnhưngcótínhkiềmlớnnênkhôngnênănnhiều.Cóngườikhiăntrứngmuốithườngcóthêmítdấm,dấmvừadiệtđượcvikhuẩnlạicóthểtrunghoàbớtkiềmtronglòngđỏ.Bạnhãythửxem.

Từkhoá:Trứngmuối;Muốicủaaminoaxit.

168.Vìsaotrứngmuốiluộclạicódầutronglòngđỏ?

Nhiềungườithíchăntrứngvịtmuối,đặcbiệtlànhữnggiọtdầutronglòngđỏ,ănvừathơmvừangọt,thếbạncóbiếtgiọtdầutrongtrứngmuốiluộctừđâumà có.Với trứngvịt thường, khi đem luộc ta khônghề thấygiọt dầunào.Vìthếcóngườichorằngkhimuốitrứng,ngườitađãchothêmítdầuvàotrứngmớilàmcholòngđỏtrứngcódầu.Đólàđiềusailầm.Nóirachắccóngườikhôngtin:Dầutronglòngđỏtrứngthựcravốncósẵntrongtrứng.

Quacácphépphântíchhoáhọcngườitathấyrằngtrongtrứngkhôngchỉgiàu proteinmà còn chứa nhiều chất béo.Chất béo chiếmđến 16% trọnglượngquảtrứng,hơn99%tậptrungởlòngđỏ.Vìthếnếutínhriêngcholòngđỏthìtronglòngđỏcókhoảng31%chấtbéo.Nhưvậytrongtrứnggần1/3làdochấtbéotạonên.

Hàmlượngchấtbéotronglòngđỏcaođếnnhưvậynhưngxemrakhôngthấychútdầunào.Tạisaovậy?Nguyêndolàcácchấtproteinvàchấtbéotronglòngđỏtrứngđãđóngvaitrò:Cácproteinlàhợpchấtcótínhnhũhoácao,chấtbéocóthểphânbốthànhcácgiọtdầunhỏtrongcácprotein,cũnggiốngnhưnướcxàphòngcóthểnhũhoácácgiọtdầuthànhdungdịchvậy,vànhưvậychúngđãđánhlừachúngta.Thếvìsaosaukhimuốitrứng,cácgiọtdầulại"hiệnrõnguyênhình"nhưvậy?

Nguyêndolàdomuốivàcácchấtproteinlà"haikẻđốiđầu".Muốicóthểlàmgiảmđộhoà tan của protein trongnước, khiến các protein bị kết tủa.Quá trìnhnàyđượccácnhàhoáhọcgọi làquá trình "diêm tích".Saukhichấtnhũhoábịquátrìnhdiêmtíchlàmchokếttủa,thìcácgiọtdầukhôngthểkhôngtậphợplại thànhcácgiọtdầulớn.Vìhàmlượngchấtbéotronglòngđỏcóđến31%,nênsaukhiluộc,tronglòngđỏsẽcócácgiọtdầu,khi

tadùngđũaxẻtrứngrasẽxuấthiệncácgiọtdầu.

Từkhoá:Sựdiêmtích;Lòngđỏtrứng;Dầubéo.

169.Vìsaorượulạilàmmấtmùitanhcủacá?

Cáthườngcómùi tanh.Khichiêncánếuthêmmột ít rượuthìmùi tanhcủacásẽbiếnmất.Vìsaovậy?

Cá tanh do trong cá có trimetylamin và hai người anh em với nó làđimetylaminvàmetylaminlànhữngchấtcómùikhóngửi.

Nhiềuloạithựcvậtcũngcóhợpchấtaminnhưhoasơntracómùihôivìnhụyhoachínhlà"xưởngchếtạo"metylamintựnhiên.Ngoàiratrongmồhôingườicũngcómộtíttrimetylamin.

Khi chiên cá, ta cho thêm rượu có thể phá huỷ được mùi tanh cá. Vìtrimetylaminthường"lẩntrốn"trongcánênngườitakhótrụcnórakhỏicá.Nhưng trong rượu có cồn, cồn có thể hoà tan trimetylamin nên có thể lôiđược trimetylamin ra khỏi chỗ ẩn. Khi chiên cá ở nhiệt độ cao, cảtrimetylaminvàcồnđềubayhơihết,nênchỉmộtlúcsaumùitanhcủacásẽbayđihết.

Ngoàiratrongrượucómộtítetylatetylcómùidễchịunênrượucótácdụngtạothêmmùithơmrấttốt.

Từkhoá:_Trimetylamin;Cồn.

170.VìsaorượuThiệuHưngcàngđểlâucàngthơm?

RượuThiệuHưng làmộtđặc sảncủaTrungQuốc,nhiều lầnđược tặngthưởnghuychươngvàngtrongcáccuộctriểnlãmthựcphẩmquốctế:Rượucómàuvàngnâutrongsuốt,mùithơmngàongạt,vịđậm,ngọtthơm,đểlâukhônghỏng,đểcànglâucàngthơm.

Thếnàolàđểcànglâucàngthơm?

Mọingườiđềubiết,nóichungthựcphẩmvàthứcuống,quáthờihạnbảoquản,sảnphẩmsẽdầnbiếnchất.NhưngvớirượuThiệuHưngđểlâukhônghềbiếnchất.Tráilạiđểcànglâu,saumộtnămhainămhoặclâuhơnvịrượusẽngàycàngđậm,mùisẽcàngthơmvìvậyrượuThiệuHưngđểcànglâusẽcàngquývàgiásẽcàngcao.Thế tạisaorượuThiệuHưngcàngđể lâu lạicàngđượm,càngthơm?

RượuThiệuHưngđượcchế tạobằnggạonếp(nấu thànhcháonếp)cholênmen.Men làmột loại vi sinhvật gọi làmen rượu.Dưới tácdụngcủamen,hồtinhbộtcủagạonếpchuyểnhoáthànhrượuthơm.Cồn(rượuetylic)làthànhphầnchínhcủarượunhưngcònmùithơmkhôngphảichỉriêngrượuThiệuHưngmớicó.Nguyêndolàtrongcơmnếpcòncómộtsốvisinhvậtkhácnhưmendấm,menlactic,chúngcóthểbiếnmộtphầnnhỏnếpthànhaxitaxetic,axitlactic…

Các loạimenaxit lại chuyểnhoá cồnetylic thànhmộthợpchất cómùithơmhơn rượuetylicnhưaxetat etyl, estecủaaxit lactic.Cácestecómùithơm nhẹ như este axetat etyl, lactat etyl.Mùi giốngmùi táo là của esteaxetic,mùi hoa đào là của este lactic…Bằng các phương pháp phân tíchhiện đại, người ta thấy trong rượu Thiệu Hưng có đến hơn 100 loại este(phần lớn là este của axit axetic), chẳng thếmà khimở bình rượu Thiệu

Hưngngườitangửithấymùithơmnứcmũi.

Cầnphảinêulênrằngcácloạibiếnđổinày(tronghoáhọcgọilàquátrìnhestehoá),nếutiếnhànhtrongphòngthínghiệmtrongcácbìnhcầu,ngườitachỉcầnthêmítchấtxúctácthìchỉsaumấychụcphútlàphảnứngkếtthúc.Thếnhưngởcácxưởngrượu,ởcácthùngrượu,rượuđãtừtừtiếnhànhquátrìnhestehoáđãnóiởtrên.Ngườitagọiđâylàquátrìnhủ(tứcđểlâu).LoạirượutuyệthảoThiệuHưngđượcđóngkínvàocácbìnhchứađểmộtnăm,hainămchođếnnhiềunămsaumớiđưađibánrathịtrường.

ĐếnđâychắccácbạnđãbiếtnguyênnhântạisaorượuThiệuHưngcàngđể lâunămcàng thơmngon.Trongquá trìnhđể lâusẽ tiếnhànhquá trìnhestehoáchonhiềuchất, thờigiancàng lâu thìquá trìnhestehóamớidầndần, chậm chạp hoàn thiện. Quả làmột việc phức tạp, vì thế rượu ThiệuHưngcóđủđiềukiện,đểủcànglâucàngtốt.

Từkhoá:Menrượu;Quátrìnhủ.

171.Điềugìquyếtđịnhtửulượngcủamộtngười?

Rượulàloạithứcuốngđặcbiệt.Thànhphầnchủyếucủarượulànướcvàmộthợpchấtlàrượuetylic.Rượuetyliccòngọilàcồntinhkhiết.Ngườitathíchuốngrượulàvìrượucóthànhphầncồnetylic.

Ngườitachỉcóthểtiếpnhậnrượutrongmứcđộnhấtđịnh.Quágiớihạnđósẽbịngộđộcrượumàngườitathườnggọilàsayrượu.Ngườisayrượusẽđỏmặt,nônmửa,thầntríkhôngđịnh,cóảogiác...Nếungộđộcrượuquánặngcóthểnguyhiểmđếntínhmạng.

Thếtạisaocóngườilạicótửulượnglớn,uốngrượurấtkhósay,cóngườitửulượngnhỏ,chỉuốngmộtngụmnhỏđãsayrồi?

Khiuốngrượuvàocơthể,rượusẽnhanhchóngđivàomáu.Ởtrongmáu,menrượuetylicsẽtiếnhànhcáctácdụngkhácnhau,thựchiệnmộtloạtcácbiếnđổiphứctạp.Đầutiênrượubịoxyhoáđểbiếnthànhcáchợpchấtkhác,cuốicùngbiếnthànhcacbonđioxit.Trongquátrìnhnày,cácloạimenkhácnhautuỳtheochứcnăngsẽphâncônghợptáccùngtiếnhànhmộtloạtcácbiếnđổiphứctạp,trongđókhónhất,chậmnhấtlàviệcchuyểnrượuetylicthành anđehyt etylic domen anđehyt hoá xúc tiến hoàn thành. Thiếu loạimen anđehyt hoá, rượu etylic khó biến thành anđehyt etylic và do đó cácdiễnbiến tiếp theocũngkhó tiếp tụcđược.Vớicácxúc tácmen,mỗi loạimenchỉchuyênmônhoáchomộtquátrình,cácloạimenkháckhôngthểhỗtrợ cho quá trình anđehyt hoá. Vì vậy men xúc tác anđehyt có kịp thờichuyểnhoá rượu thànhanđehythaykhông làyếu tốquyếtđịnh tửu lượngcủamộtngười.

Cóngười trongmáucóhàmlượngmenxúc tácanđehythoá lớn,có thểnhanhchóngchuyểnhoárượuthànhanđehyt,nênanhtasẽcótửulượnglớnhơnmộtchút.Khianhtauốnglượngrượukhônglớnlắmthìkhônggâyđỏmặt,timkhôngđậpmạnh,cóuốngnhiềumộtchútcũngkhósay.Cóngườitrongmáuítmenxúctácanđehythoátrongmáunênchỉcầnnhấpmôimộtchútrượulàmặtđỏ,vàkhiuốngrượusẽrấtdễsay.Chodùlàngườicótửulượng lớncũngkhôngnênhamuống "quá chén", vì rằngdùmenanđehyttrongmáucónhiềumộtchútnhưngcũnglàcóhạn,vượtquágiớihạnthìbấtkỳaicũngsẽbịsayrượu,rấtcóhạichosứckhoẻ.

Từkhoá:Cồntinhkhiết;Menanđehythoá.

172.Vìsaocácconsốghiđộrượutrêncácchaibiakhôngđạibiểuchohàmlượngcồn

tinhkhiếtcủachai?Trênthịtrườngthườngcóbàybánnhiềuloạibiađóngchai.Trênchaicó

nhãnghi12o,cónhãnghi14o…Cóngườichorằngcácchữsốghitrênnhãnlàbiểuthịhàmlượngrượutinhkhiếtcủabia.Thựcrakhôngphảinhưvậy.Trên các nhãn chai rượu, ví dụ rượumạnh (60o), rượu trắng 32o… khácnhau.Nóichungđộrượubiểuthịhàmlượngrượutinh.Nhưngsốghi trêncácnhãnchaibiakhôngbiểuthịlượngrượutinhmàbiểuthịđộđườngtrongrượu.

Nhưvậyđộđườngghitrênnhãnchaibiacóýnghĩagì?

Nguyêndolànguyênliệuchủyếuđểnấu,ủbialàđạimạch.Quaquátrìnhlênmen,tinhbộtđạimạchchuyểnhoáthànhđườngmạchnha(vàcácloạiđườngkhác).Bấygiờđạimạchbiếnthànhdịchmen,dịchmensaukhilênmen biến thành bia.Đương nhiên trong quá trình ủ bia người ta còn chothêmhoabia(houblon).

Đườngmạchnhalàanhemvớiđườngmíamàchúngtaănthườngngày,chỉ có khác là đườngmạchnha khôngngọt bằngđườngmía dù chúng cóthànhphầncácnguyêntốvàtổchứcgiốngnhau.Khiđạimạchlênmensẽcho lượng lớnđườngmạchnha,chỉcómộtphầnđườngmạchnhachuyểnhoáthànhrượutinh(khácvớibia, trongcácloạirượukhác,đườngchuyểnhoáhoàntoànthànhrượutinh),phầnmạchnhacònlạivẫntồntạitrongbia.Vìvậyhàmlượngrượutinhtrongbiakháthấp,nênrượutinhkhôngphảilàthànhphầnchủyếucủabia.Độdinhdưỡngcủabiacao thấpcó liênquan

đếnhàmlượngđường.Vìvậytheotậpquánngườitadùngđộđườngđểbiểuthịphẩmchấtcủabialàcaohaythấp.

Trong quá trình ủ bia, người ta đo hàm lượng đường lênmen (các loạiđườngđượcbiểudiễnchungthànhhàmlượngmạchnha).Nếutrong100mldịchlênmencó12gđường,ngườitabiểudiễnđộđườnglênmenlàbiacó12o.Cònnhưbiacóđộbialà14ocónghĩalàtrong100mldịchlênmencó14gđường.Vìvậybiacóđộ14ocógiátrịdinhdưỡngcaohơnbia12o.

Thếthìtrongbia12-14o,cóbaonhiêulượngrượutinh?Theokếtquảđođạc,hàmlượngrượutrongbiachỉ4%,tươngđươngvới1/8lượngcồntinhtrongrượutrắng32o.Vìthếbiakhôngphảilàrượumàchỉlàloạithứcuốngcócồn.

Từkhoá:Độđường;Đườngmạchnha;Bia.

173.Vìsaocácchấtcótinhbộtcóthểiếnthànhrượuvàcồntinhkhiết?

Cồntinhkhiếtlàloạihoáphẩmrấtcóích.Cồnkhôngchỉđượcdùngtrongy dược để làm thuốc sát trùngmà còn được sử dụng rộng rãi trong côngnghiệp,nhưđểchếtạohươngliệu,tổnghợpchấtdẻo,etylic…

Cồntinhkhiếtđượcđiềuchếbằngtinhbột.Đólàmộtquátrìnhphứctạp,lýthú.

Trước hết đem tinh bột nấu thành dạng hồ dính:Cháo tinh bột, sau đócháo tinhbộtdầndầnchuyển thànhđường.Saukhi tinhbột lênmenbiếnthành"nướcđường"ngườitađưathêm"mencái"làloạivikhuẩnrấtthích"ănđường".Cácvikhuẩntrong"mencái"trong"nướcđường"nhưđược"dựtiệc"sẽănuốngthoảthích.Lúcbấygiờtừnướcđườngsẽchosủi,thoátranhiềukhícacbonđioxit.Quátrìnhnàyđượcgọilàquátrìnhlênmen.

Vikhuẩnmencái saukhiănhếtđườngsẽ "bài tiết"một lượng lớncồntinh.Đối vớimen cái thì cồn chính là sản phẩmphế thải của nó, cònvớichúngta,sảnphẩmphếthảicủamenchínhlà lượngcồnmàchúngtacần.Chỉ có điều là lượng cồn trong nước ủmen không nhiều, chỉ từ 7 - 9%.Muốncócồncónồngđộcaohơn,phảitrảiquaquátrìnhchưngcất.

Bìnhthườngkhinóicồn96o,cónghĩalàtrong100mlcồncóchứa96mlcồntinhkhiết,cònlại4mlnước.

Rượutrắnglàmộttrongnhiềuloạidungdịchrượu-nước.Rượutrắngvàcồntinhkhiếtcónhiềuđiểmkhácnhau.Rượutrắngcómùithơmđặcbiệt,ởTrungQuốccónhiều loại rượunổi tiếngnhư rượuMaoĐàiởQuýChâu,rượuPhầnởSơnTây,rượuTâyPhongởThiểmTây,…

Các loại rượu có tiếng được chế tạo từ nguyên liệu khác nhau như caolương,tiểumạch,đậuthơm…Phươngphápchếtạocũngkhácnhau:Trướchếtnấuchíntinhbột,sauđóthêmmộtsốthuốcrượuhoátinhbột.Saumộtthờigiancholênmen,chưngcấtsẽthànhrượuvừathơmlạivừađượcrượucóvịngon.Trongrượu,ngoàivịrượucòncónhiềuloạihươngvịkhác.Khimởnắpmộtbìnhdanhtửu,mấyphútsautrongcảgiannhàsẽtrànđầymùihươngngọtngào,đólàmộtđặcđiểmquantrọngcủacácloạidanhtửu.

Trongquảtươicũngcóđường.Từcácloạiquảtươicóthểépthànhnướcquả,cóthểcholênmenđểthànhcácloạirượuquảthơmngonnhưrượunho,rượutáo,rượucam,rượuvải…

Từkhoá:Cồn;Rượu;Tinhbộtlênmen.

174.Vìsaokhimởnắpbìnhnướcgalạicónhiềubóngkhíthoátra?

Đểgiảiđápcâuhỏinàytrướchếtxingiớithiệumộtchútvềnướccóga.

Thựcsựthìnướccógavànướcngọtkhôngkhácnhaunhiềulắm,chỉcóđiều lànướccógacóchứanhiềukhícacbonđioxithơnmộtchút.Cacbonđioxit là chất khí tựhoà lẫnvớikhôngkhívàbayđi khắpnơi.Trongcácxưởngsảnxuấtnướccóga,ngườitadùngcáchtăngápsuấtđểcưỡngbứccacbonđioxithoàtannhiềuhơnvàonước.Saukhinạpvàobìnhđóngkínlạilàcóđượcnướccóga.

Khiuốngnướccóga,bạnmởnắpbình,ápsuấtbênngoàibìnhthấphơn,cacbonđioxitnhưchimsổlồng, thinhauthoátrangoàibầutrời tựdo-đivàokhôngkhí.Vìthếtừnướcsẽthoátranhiềubóngkhí.

Vào mùa hè chúng ta thích uống nước ga ướp lạnh. Nước lạnh có gakhông chỉ làmmátmẻ, giải nhiệt do lạnhmà còn liên quanđếnmột hiệntượng vật lý khác; nhiệt độ càng thấp thì chất khí hoà tan vào nước càngnhiều. Lấy cacbon đioxit làm ví dụ, ở áp suất 1013 pascan (áp suất khíquyển),ởnhiệtđộ0°C,mộtthểtíchnướchoàtanđược1,71thểtíchcacbonđioxit.Cònở20°C,1thểtíchnướchoàtan0,88thểtíchkhícacbonđioxit,nghĩalàchỉgầnbằngmộtnửa.Nướclàmsạchcónhiệtđộthấpnêncacbonđioxithoàtannhiều,khóthoátrangoài,khiuốngnướctacócảmgiácbóngkhíthoátranhiều.

Khitauốngnướccóga,dạdàykhônghềhấpthụcacbonđioxit.Trongdạdàynhiệtđộlạicao,cacbonđioxitnhanhchóngtheođườngmiệngthoátrangoàivànhờvậysẽmangđibớtnhiệtlượnglàmchongườitacảmthấymátmẻ.Ngoàirakhícacbonđioxitcòncótácdụngkíchthíchnhẹdạdày,làmtăngcườngquátrìnhtiếtdịchvị,hỗtrợchotiêuhoá.

Đểuốngnướcngonhơnvàcungcấpthêmchấtdinhdưỡng,thườngngườitachothêmvàonướccógaítđường,íthươngliệunhưhươngchanh,hươngcamlàmchovịnướcđậmđàhơn.Ngàynayloạithứcuốngcónạpthêmgarấtphongphú,ngàycàngcónhiềuchủng loại:có loạiđựng trongchai,cóloạiđóngthànhhộp.Cóloạikhôngmàu,trongsuốt,cóloạicómàunâu(nhưcocacola),trôngbênngoàigiốngnhưbia,bêntrongtoátranhiềuhươngliệu,nạpnhiềukhícacbonđioxit.

Cóđiềuthúvịlàthiênnhiêncũngchếtạo"nướccóga".Bêncạnhcácnúilửa,cónơitừlòngđất,nướcđượcphunrahìnhthànhsuốinướcnóng.Vìởdưới đất có áp lực cao, khiến cho có nhiều chất khí như hyđro sunfua,cacbon đioxit… hoà tan nhiều vào nước. Khi nước từ dưới đất phun lên,cũng giống như tamở nắp bình khí có ga thường trào nhiều bọt trắng vàphunrakhí.

Từkhoá:Cacbonđioxit;Nướccóga.

175.Vìsaocầnchếbiếnsữathànhsữachua?Sữalàloạithựcphẩmgiàuchấtdinhdưỡng,trongđócóđường(khoảng

4,6%),protein(khoảng3,5%)vàchấtbéo(khoảng3,5%).Ngoàiratrongsữacòncónhiềuvitaminvàcácmuốivôcơ.Vìvậysữalàthứcănchủyếuchotrẻsơsinh,cũnglàloạithứcăngiàuchấtdinhdưỡngchongườilớn.

Sữa bò là thức ăn tự nhiên của bòmẹ dành cho bò con, nên dùng chongười có hai điểmkhông thích hợp:Một là khi trẻ emuống sữa bò dễ bịđóngvónthànhcụctrongdạdày,khóchoviệctiêuhoávàhấpthụ.Đólàvìcácchấtproteintrongsữabò(chủyếulàcasein)dễbịđôngkếtmàra.Theotínhtoán,khảnăngkếtvóncủasữabòlà50-90g(cho1lít)thìởsữamẹ(chủyếulàproteintrắng),độkếtvónlà0-2g.Hailàvớingườilớnkhiănsữabò,nhiềukhisinhđầybụng,trướngbụng,thậmchíbịtháodạ.Đólàdocácchấtđườngtrongsữabògâynên.Đườngcótrongcácloạisữađộngvậtđềulàđườnglactoza.Đườnglactozachỉdướitácdụngcủamenlactosinmớicóthểtiêuhoáđược.Trongcơthểtrẻsơsinh,menlactosincóhoạttínhrấtmạnh. Khi tuổi càng lớn, lactosin được tiết ra ngày càng thấp (không kểngườiđãdùngsữadàingày)nêncóngườilớnănsữakhôngtiêuhoáđược,khiănsữasẽlênmensinhracacbonđioxitgâyratrướngbụng.

Đểkhắcphụcnhượcđiểmkểtrên,ngườitachếbiếnsữathànhsữachua.Sữachuachínhlàsữabòtươicholênmen(menlactosin,mộtloạimencóích cho cơ thể người), sau đó diệt khuẩn, và tiến hành bảo quản lạnhmàthành.Trongquá trình lênmen,mộtphầnđường lactozađượcchuyểnhoáthànhaxitlactic,đồngthờiloạiβ-caseindễkếtvónsẽbiếnthànhγ-caseinkhôngbịkếtvón,hailoạichuyểnhoákểtrênkhônglàmmấtđigiátrịdinhdưỡngcủasữamàlạicảithiệnđượcchấtlượngrấtnhiềuđểsữadễđượccơthểhấpthụ.Ngoàiratrongsữachuacòncóaxitlacticcóthểduytrìđượcđộchuacủaruột,ứcchếsựpháttriểncácvikhuẩncóhại,đồngthờixúctiếnsựsinhtrưởngcủacácvikhuẩncóích.Sữachuacòngiúpchocơthểhấpthụ

canxi.Vìvậysữachualàmộtloạichấtdinhdưỡngcótácdụngbảovệsứckhoẻrấttốt.

Từkhoá:Sữachua;Sữabò.

176.Nămvịcủathựcphẩmtừđâumàcó?Nămvịcủa thựcphẩmlà:ngọt,chua,đắng,cay,mặn.Ngoài ravớiđầu

lưỡi,ngườitacònnhậnđượcvịchát,vịngon,…Thếnhưngtạisaovớicácloại thực phẩm khác nhau lại cho ta phong vị của năm vị chính của thựcphẩm?

Vịmặntrongthựcphẩmcủangườichủyếudomuốiăn(natriclorua)cungcấp.Sovớivịđắngcủaionkali,vịchátcủaioncanxi,vịđắngrấtmạnhcủaionmagiethìionnatritrongnatricloruachủyếucóvịmặn.Còncácmuốivôcơkhácnhưmagieclorua,canxicloruacóvịđắngvàvịchát.Ngoàinatriclorua,mộtsốmuốihữucơcũngchovịmặnnhưnatrimalat,natrigluconat,nhưngvịmặncủacácmuốihữucơnàyrấtyếu.

Vị chua làdocácaxit cungcấp.Vị chuacủadấmgạo làdoaxit axeticcungcấp.Cácaxitchovịchuavìtrongphântửaxitcóionhyđro,còngốccủacácaxitđóngvaitròtrợvị.Từđócóthểsuyraaxitmạnhsẽcóđộchualớnhơnaxityếu,bởivìvớiaxitmạnh, trongcùngnồngđộsẽphânlycholượng ion hyđro nhiều hơn axit yếu. Với cùng nồng độ, độ chua của cácdungdịchaxitdotínhnăngtrợvịcủaionâmquyếtđịnh.Vídụđộchuacủaaxitaxeticlớnhơnđộchuacủaaxitclohyđric.Cácionâmkhácnhausẽđemlạicảmgiáckhácnhaucủacácvịchua,đắng,chát.Vídụcácaxithữucơđemlạivịchuachocảmgiácdễchịuhơncácaxitvôcơ.Cùngchovịchuanhưng các axit xitric, axit lactic, axit axetic, axitmalic làm người ta thấyngonmiệng.Cácaxitvôcơkhôngđưa lạichongười tacảmgiácdễchịu,nêntrongthựcphẩmkhôngdùngaxitvôcơlàmchấtđiềuvị.

Vịngọtcủathứcănđạiđasốtừnhómhyđroxylcủacácchấthọesterượuđemlại.Nóichungcónhiềuloạihợpchấttrongphântửcóchứacàngnhiềunhómhyđroxylthìvịsẽcàngngọt.Vídụdungdịch5%rượuetylichơicóvịngọt vì trong phân tử rượu etylic có một nhóm hyđroxyl; phân tửetylenglycolcó2nhómhyđroxylnênhợpchấtnàyngọthơnrượuetylicmộtchút.Glyxerol(còngọilàglycerin)trongphântửcó3nhómhyđroxylnênglyxerol có vị rất ngọt. Bình thường dùng các chất đường nhiều nhómhyđroxyl để làm chất cho vị ngọt như đườngmía, đường fructoza, đườngmạchnha,đườnglactoza…Mậtonglàchấtrấtngọtvìthànhphầnchủyếucủamậtong làglucoza (36,2%), fructoza (37,1%),đườngmía (2,6%),gầnhơn75%cácchấtlàcóvịngọtđậm.Ngoàiraloạiđườngtổnghợpsaccarincũngcóvịngọt,nhưngcóvịngọthơnđườngmíagấp300-500lần.Đươngnhiên là saccarin có cấu tạo khác với đườngmía và các loại đường thựcphẩmkhácrấtnhiều.

Vịđắngthựcphẩmthườngdocácloạithựcvậtđemlạinhưcapheintrong

hạtcàphê,dịchláchè,hạtchè.Cácloạithảodượccũngcóvịđắngđậm.Vịđắngcủatìtửulàtừhoabiacóchứamộtxeton,cóvịđắng.Cácvịđắngvôcơ như của cácmuốimagie clorua, canxi clorua, kali iođua…, nhưng cácmuốinàychovịđắngkhôngdịunênkhôngcóýnghĩathựcphẩm.

Trongthựcphẩmcòndùngvịcay.Cókhôngítsảnphẩmthựcphẩmcóvịcaynhướt.Tronggừngsốngcócác loạichấtcayhọxeton,họphenol,họquinon.Tỏi,nhụcđậukhấu,đinhhương lànhữngvật liệuchovịđắng.Vịđắng trong các sản phẩm thực vật này chứa các hợp chất khác nhau nênchúngchothựcphẩmcácphongvịriêng.

Vịchátcólẽlàloạivịmàngườitaítưachuộngnhất.Bởivìnólàmchođầu lưỡikhô, làmngười tacảmthấykhóchịu.Trongđờisốnghằngngày,các loạiquảxanhnhưhồngxanh,chuốixanh, táoxanhđềucóvịchát.Vịchátchủyếudohợpchấttaninsinhra.Cónhiềuhợpchấtvôcơcũngchovịchát.Nếuhoàtanphènchua(phènnhôm,kali)vàonước,nướcsẽcóvịchát.Dovịchátkhôngđượcưathích,nênítcóvaitròtrongviệclàmchấtđiềuvịchothứcăn,nênchỉxemnhưlàvịthứnămchođủnămvịmàkhôngcóvaitrògìlớn.

Từkhoá:Vịgiác;Vịmặn;Vịngọt;Vịchua;Vịđắng;Vịcay;Vịchát.

177.Vìsaothêmmuốivàoquásớmthìnấuđậukhôngnhừ?

Chắc có lúc bạn nghe lờimẹ nhắc nhở, khi nấu đậu chớ chomuối quásớm.Nếukhông,nấuđậusẽkhôngnhừ.

Lờidặndònàyhếtsứckhoahọc.

Bạnhãylàmmột thínghiệmsauđây:Bạnlấynửacủcải,khoétgiữacủcảimộtlỗnhỏrồichovàoítnướcmuốiđặc.Saumấygiờbạnsẽthấynướcmuốitronglỗnhiềuhơn,đólàdonướctrongcủcáiđãthấmra.

Khichođậu tươngngâmvàonước,hạtđậu tươngdầndầnnở to ra.Đócũnglàhiệntượngthẩmthấu.

Vìởhạtđậutươngkhô, lượngnướcít,bạncóthểxemnónhưmột loạidungdịchcónồngđộ lớn, lớpvỏngoàicủahạtđậunhư làmộtmàngbánthấm.Khingâmhạtđậuvàonướcrồiđunnóngsẽphátsinhhiệntượngthẩm

thấumạnh.Nướcsẽxuyênqualớpvỏvàđisâuvàobêntronghạtđậulàmhạtđậunởto.Saukhingâmhạtđậuvàonướcchonởra,saumộtthờigianđunnóngtếbàohạtđậunởtung,khiếnđậubịnấunhừ.

Nếukhinấuđậubạnlạichomuốivàoquásớm,hạtđậutươngsẽsớmbịngâmvàonướcmuối.Vìnồngđộmuốitrongdungdịchnướcmuốicaohơntronghạtđậu,nênnướcsẽkhôngthểtừngoàithấmvàobêntronghạtđậu.Nếu thêmquánhiềumuối thìkhôngnhữngnướckhông thể từngoàidungdịchmuốithấmvàobêntronghạtđậumàngượclạicóthểtừtronghạtđậuđãnởtothấmngượctrởrangoài,làmchohạtđậulạiteolại.Hạtđậukhôngđủnướcnênchodùnấulâuđếnmấycũngkhónhừ.

Cũngvớilýdotươngtựkhinấuchèđậuxanh,đậuđỏcũngkhôngnênchođườngquásớm.Nấuthịtlợn,thịtbòcũngkhôngnênchomuốiquásớm.Vìchomuốisớmthịtsẽkhónấumềm.

Từkhoá:Hiệntượngthẩmthấu.

178.Vìsaokhôngnênđểthứcănmặnlâutrongnồinhôm?

Nồichảogòbằngnhômnhẹ,bền,đẹp.Ngườitathườngdùngnhômđểchếtạoấmđunnước,nồinấucơm,nấuthứcănhếtsứctiệnlợi.Thếnhưngkhisửdụngđồđựngbằngnhômchớnênđểthứcănmặnchứađựnglâutrongnồinhôm.Vìsaovậy?

Nhômlàmộtkimloạirấthoạtđộng,nhômkimloạidễtácdụngvớioxytrongkhôngkhíđểthànhnhômoxit.Thôngthườngnồichảonhômmớimuađềucómàusángbạc,bóng.Dùnglâungày,cảhaimặttrongngoài,dầndầnbịxỉnlạinhưbịphủbằngmộtlớpbụixám.Đólàdotrênbềmặtnồichảonhômđãbịphủbằnglớpmàngmỏngnhômoxit.Lớpmàngmỏngkíncủanhômoxitkhông thấmkhí,baobọc lấybềmặt củađồbằngnhôm,khôngchokhôngkhíthấmsâuvàobêntrongđểtiếptụcănmònnhôm.Lớpnhômoxitkhácứnghơnnhômkim loại,nên lớpmàngmỏngnàysẽnhư tấmáogiáp,rấtbền,chịuđượcmasát.Lớpmàngmỏngnhômoxitkhôngtácdụngvớinướcsạch.Nhưngnếutiếpxúclâuvớinướcmuối,nướcmuốicóthểănmòn lớpmàng này làm cho nhômoxit dần dần hoà tan trong nướcmuối.Đồngthờicáctạpchấtcótronghợpkimnhômcũngxúctiếnsựănmòncủanướcmuốivàhoà tannhôm.Dođónhômbịmất lớpmàngbảovệnêndễdàngbịhưhỏng,biếnchất.

Đươngnhiêntácdụngcủadungdịchnướcmuốivớinhômoxitxảyrakháchậmchạp,nếuchodungdịchmuốitiếpxúcvớinhômtrongmộtthờigianngắnthìkhôngviệcgì,nhưngnếuđểlâuthìsẽgâytáchại,vìvậykhôngnênđựngcácthứcănmặnlâutrongnồi,đồđựngbằngnhôm.

Từkhoá:Nhôm;Nhômoxit.

179.Vìsaokhiănkẹohoaquảbạnlạithấycómùihoaquả?

Khiănkẹohoaquảnhưkẹotáo,kẹochuối,kẹohạnhnhân,bạncảmthấycómùihoaquảtươngứng.

Thực ra thì trongkẹohoaquảkhônghềcó tíhoaquảnàomàchỉ làdongười ta thêmvàokẹocácchất cómùihoaquả.Các loạihoaquảcómùiriêng của nó. Trong hoa quả có chứa hợp chất thơm dễ bay hơi chomùithơm đặc biệt của loại hoa quả. Các chất thơm này liên tục phát tán vàokhôngkhílàmchomũicủachúngtanhậnbiếtđượcmùithơmcủahoaquả.Ngườitatìmthấyđasốcácmùithơmlànhữngestecũngnhưcácanđehytvàvàiloạihợpchấthữucơkhác.Cácloạihợpchấtnàycócấutạokhôngphứctạplắm,rấtdễchếtạobằngphươngpháptổnghợp,rấtrẻ tiền.Cáchươngliệu này có tính chất bay hơi như các chất vốn có trong hoa quả.Đây lànhững hợp chất cómùi thơm giốngmùi hoa quả thật. Những hương liệuthêmvàokẹohoaquả,đasốthuộchọeste.Vídụaxitaxeticthườngchocácestecómùiquảlê.Estebutyratetylcómùidứa,butyratamylchomùichuối,nếuchocáchươngliệunàyvàokẹo,sẽlàmkẹocómùithíchhợp.

Cóloạikẹohoaquảdùnghươngliệukhôngthuộchọeste.Từhạnhnhâncóphátramùiđặctrưng.Tronghạnhnhâncóhợpchấtgọilàvịđắnghạnhnhân.Hợp chất này bịmột loạimen trong hạt hạnh nhân phân giải thànhbenzanđehyt.Mùihạnhnhânthựctếlàdobenzanđehytsinhra.Ngườitacóthể tổng hợp được benzanđehyt. Khi chế tạo chỉ cần thêm một ítbenzanđehytvàonguyênliệutasẽsảnxuấtđượckẹocómùihạnhnhân.

Từkhoá:Hươngliệu;Hươngliệudùngtrongthựcphẩm.

180.Làmthếnàobiếnđườngđỏthànhđường

trắng?Đường trắng thườngđượcgọi làđườngmíavìđượcchế tạo từnướcép

câymía.Ởmộtsốnướcxứlạnh,đườngtrắngđượcchếtạotừnướcépcủcảiđường.Chodùsảnxuấttừmíahaycủcảiđường,banđầuđườngsảnxuấtrađềucómàuđỏdocònnhiều tạpchấtnên thườnggọi là "đườngđỏ".Loạiđường trắng cómàu trắngphaunhư tuyết là từ đườngđỏmà sản xuất ra.Làmthếnàođểbiếnđườngđỏthànhđườngtrắng?

Hơn600nămtrước, loàingườiđãdùngmộtloạicây,đốtrađểlọcsạchđường,ngàynayngườitacũngdùngthangỗ(thanhoạttính)đểbiếnđườngđỏthànhđườngtrắng.

Trongcácnhàmáyđường, côngnhâncho thangỗvàonướcđườngđỏ,khuấytrộn,lọc,bấygiờnướcđườngđỏsẽbiếnthànhdungdịchkhôngmàu.Đemcôđặcrồikếttinhsẽthuđượcđườngtrắng.

Điềubímậtởđâychínhlàthangỗ.Dướikínhhiểnvi,trôngthangỗgiốngnhưtổong,cónhiềulỗnhỏ,códiệntíchbềmặtlớn.Cácchấtcódiệntíchbềmặtlớncóđặctínhlàhấpphụrấtmạnhcácchấtkhác.Thangỗcódiệntíchbềmặtlớnnêncókhảnănghấpphụrấtmạnh.Cácchấtmàutrongđườngđỏkhi"điqua"bềmặt thangỗdễbịhấpphụlênbềmặt thangỗ.Saukhi lọcthangỗkhỏinướcđường,nướcđườngđỏtrởthànhkhôngmàu.Khichobayhơisẽchođườngtrắngkếttinh,bấygiờtrongđườngvẫncòníttạpchấtnênchưathậttrắnglắm.Nếulạiđemhoàtanđườngvừachếtạođượcvàonướcthànhdungdịchnướcđườngđậmđặc,đểủấmđườngsẽkếttinhchậm,tasẽthuđượckhốiđườnglớnmàutrắng,đólàđườngphèn.Theotàiliệucònghichéplại,vàothờinhàTốngởTrungQuốcđãchếtạođượcđườngphèn.Ởnướcta,đườngphènxuấthiệnkhásớmởtỉnhQuảngNgãivàtừlâulàmộttrongcácloạiđặcsảncủatỉnhQuảngNgãi.

Từgócđộhoáhọcthìđườngđỏ,đườngtrắng,đườngphènđềulàđườngmía,chúngkhácnhauchỉdocóđộtinhkhiếtkhácnhau:Đườngđỏlàđườngthôcónhiềutạpchất.Đườngtrắnglàđườngtinhkhiết,cònđườngphènlàrấttinhkhiết,trongphântửđườngmíacó3loạinguyêntố:cacbon,hyđrovàoxy,làdomộtphântửđườngfructozakếthợpmộtphântửđườngglucozavàmấtđimộtphântửnướcchomộtphântửđườngmía(saccaroza).

Đứng về góc độ dinh dưỡng, tuy đường phèn có hàm lượng đường lớnhơn đường trắng và đường đỏmột chút, nhưng thực tế chất lượng khôngkhácnhaulắm,chẳngquachỉkhácnhauvẻbềngoàimàthôi.

Từkhoá:Đườngđỏ;Đườngtrắng;Đườngphèn.

181.Vìsaocamchualạilàthựcphẩmcótínhkiềm?

Nhiềungườichorằng,nướccamchuaắtphảilàthựcphẩmcótínhaxit.Thực ra theohoáhọc thựcphẩm,người tagọi thựcphẩmcó tínhaxithaykiềmkhôngphảiđểchỉthựcphẩmbảnthâncótínhaxithaykiềmmàlàchỉviệc,saukhiănthựcphẩmvàongườivàsaukhitiêuhoá,chúnglàmchocơthểcókhuynhhướngthểhiệntínhkiềmhaytínhaxit.Vínhưgạo,bộtmì,thịtlợn,trứng,rausaukhiănvàchuyểnhoácókhuynhhướnglàmcơthểthểhiện tính axit nên chúng là những thực phẩm có tính axit. Còn như đậutương,càchua,cam, sữabòvàđường…làmchocơ thểngườicókhuynhhướngthểhiệntínhkiềm,vìvậyđólàloạithựcphẩmcótínhkiềm.

Chẳnglẽthựcphẩmlạicóthểảnhhưởngđếntínhkiềm,tínhaxitcủacơthểsao?Trongcácloạithựcphẩmloạiđường,chấtbéovàcácchấtprotein,saukhiănvàocơthể,quatiêuhoáđạibộphậnđượchấpthụ.Sauquátrìnhtiêuhoásinhrakhícacbonđioxit,amoniac,ure...bịbàitiếtrangoàicơthể.Còn thựcphẩm thuộc loạikhoángchấtđược lưugiữ lâuhơn trongcơ thể,ảnhhưởngđếntínhaxithaykiềmcủacơthể.Cáckhoángvậtnàylàphầnbã,trongđócónguyêntốtạonêntínhaxitlàclo,lưuhuỳnh,iôt…,còntạonêntínhkiềmlàcácnguyêntốnatri,kali,canxi,magie,kẽm,sắt…Đứngvềgócđộhoáhọc,thựcphẩmlàcótínhkiềmhayaxitđượcphânbiệttheophầnbãkhihoàtantrongaxitchophảnứngaxithaykiềm.Dựavàođóngườitađođộaxithaykiềmcủathựcphẩm.

[Đem100g thực phẩm đốt cháy thành tro, thành phần hợp chất hữu cơtrongthựcphẩmbịcháyhoàntoàn.Cònhợpchấtvôcơsẽcònlạiởdạngtro.Sauđemtrochovàonướcbiếnthànhdạngdungdịch.Sauđódùngdịchxút(NaOH)hoặcaxitclohyđric(HCl)nồngđộ0,1Mđểđịnhphân,độaxithoặcđộkiềmcủathựcphẩmđượctínhbằngsốmililitcủadungdịchkiềmhoặcaxitdùngđểđịnhphân.Vídụgạovàbộtmìcóđộaxitlà3-5.Thịt,trứnggà,cácóđộaxittừ10-20,càchuacóđộkiềmlà3-5;camcóđộkiềm5-10,đậutương,carotcóđộkiềmlớnhơn9.

Ngườisửdụng thựcphẩmcó tínhaxit lâudài sẽhình thành thểchấtcótínhaxit.Nóimộtcáchtươngđối,ngườicóthểchấtaxitthườngcósứcyếu,taychânthườnglạnh,dễbịcảm,vếtthươngkhóliềnmiệng.Vìvậychúngtacầnđiềuchỉnhcơcấuthứcănđểcânbằngđộaxit,kiềmcủathứcăn.

Từkhoá:Thứcăncótínhaxit;Thứcăncótínhkiềm.

182.Cóphảiđườnglàchấtcóvịngọtlớnnhấtkhông?

Ngườitadùngđộngọtđểđomứcđộcủamộtchấtcóvịngọt.Tiêuchuẩnđộngọtđượcxácđịnhnhưsau:Quyđịnhđườngmíacóvịngọtlà100.Nếumộtchấtcócùngmộtnồngđộmàcóđộngọtgấp5 lầnđườngmía thìđộngọtcủachấtđóđượcbiểudiễnbằng500.Vídụđườngfrucozacóđộngọtlà173sovớiđườngmía,cònđườngglucozacóđộngọtlà64nênkémngọthơnđườngmía.

Thếchấtgìđượcxemlàngọtnhấtthếgiới?

Cóđiềuthúvịlàchấtcóđộngọtlớnnhấtlạikhôngphảilàđường.Đườngmía, đường frucoza chỉ là đàn em út trong họ hàng các chất có vị ngọt.Saccarinngọthơnđườngmía500lần,nhưngsaccarinkhôngphảilàđường,nólàhợpchấthữucơcócấutrúckháchoàntoànvớiđường.

Vào năm 1969, nhà khoa học Nhật Bản là Điền Triết đã phát hiện ởBraxincóloạicúcngọttrongđóchứahợpchấtcònngọthơnđườngnhiều.Năm1970,cácnhàkhoahọcAnh,Mỹđãpháthiệnởmiền rừng tâychâuPhicóloạithựcvậtquảđỏ.Từloạithựcvậtnàyngườitachiếtrađượcchấtsunmatincònngọthơnđườngmía3000lần,nênđãđượcxemlàloạiđườngthiênnhiênngọtnhất.

Thếnhưngsumatincũngkhôngphảilàchấtngọtnhất.

Ngàynayngườitađãđiềuchếhợpchấtproteincóđộngọtcaohơnđườngmía30.000lần.

Ngườitacũngđãpháthiệnđượchơn2000loạichấtcóvịngọt,đặcbiệtnhất là một loại quả thần bí ở rừng núi châu Phi. Bản thân loại quả nàykhôngngọt, thếnhưngkhingười ănquả thầnbínày sauđó lại ăn tiếpđồchua,lưỡisẽcảmthấyvịngọtkỳlạ,quảlàthầnbí.

Từkhoá:Đường;Vịngọt.

183.Vìsaoquảchưachínvừacứng,vừachualạivừachát,nhưngquảchínlạivừa

ngọt,vừamềm,vừathơm?Trongcuộcsống,chắcbạnthấynhiềuloạiquảcóđặcđiểmchunglà:quả

xanhvừachua,vừacứng,vừachát.Thếnhưngquảchín lạivừangọt,vừamềmvừa thơm,vìsaovậy?Nguyêndo làkhiquảchínđãxảyramột loạtbiếnđổihoáhọc.

Trongquảxanh,các loạiaxithữucơhàmlượngrấtcao.Như trongquảnhoxanhcóchứanhiềuaxit tactric,axitxitric,axitaxetic…Khiquảchín,cácaxithữucơbịcácchấtkiềmtrunghoàdần,hoặctácdụngvớicácloạirượutrongquảđểtạonêncáceste,dođónồngđộaxitbịgiảm.Đồngthờihàmlượngđườngtrongquảcũngtăngdần.Nhờđótráicâychuyểntừchuasangngọt.

Quảxanhhơicứngvìtrongquảxanhcónhiềunhựa,đasốcácloạinhựanàykhôngtantrongnướclàmchoquảxanhvừacứngvừagiòn.Thếnhưngtrongquátrìnhchín,cácloạinhựanàydầndầnchuyểnhoávàdầndầnhoàtan trong nước, nhờ đómà quả cây trở nênmềm.Các loại quả như hồnghạnh,chuối,đàođềugiốngnhưvậyvàchuyểntừcứngthànhmềm.

Cònvềvịchát.Quảchátchủyếudocónhiềuaxittanic.Khiquảchínthìphầnlớnaxittanicbịoxyhoánênquảhếtvịchát.Hồnglàđiểnhìnhchoquátrìnhnày.

Quảchíncónhiềuđường.Đường trongquảchíncó thểbị lênmenbiếnthànhrượu.Rượugặpaxithữucơlạixảyraphảnứngestehoátạothànhcác

este,đasốcácestecómùithơmdễchịunhưaxetatetyl,axetatamyl,benzoatetyl….làmchoquảchínmùirấthấpdẫn.

Thườngthìquảxanhcómàuxanh,vìtrongquảxanhcónhiềuchấtdiệplục.Trongquá trìnhchín,chấtdiệp lụcsẽbịphânhuỷ,vàxuấthiệnnhiềusắctốmớithaythế.Quảcàchuabiếntừmàuxanhthànhđỏchínhlàđãsinhrasắctốmàuđỏthaymàuxanh.

Quả từ xanhđến chín làmột sự việc bình thườngnhưngđã xảy ra baonhiêulàphảnứnghoáhọc,chỉcầnbạnlưutâm,làcóthểnhậnthấy.Trongcuộcsốnghằngngàyquảlàcónhiềusựviệccóliênquanđếncácquátrìnhhoáhọc.

Từkhoá:Hoaquả;Quảchín.

184.Vìsaomìchínhlạingọtnhưvậy?Mìchínhlàmộtchấtđiềuvịthườngdùng.Đặcđiểmcủamìchínhlàcóvị

ngonngọt.Khixàorau,nấucanh,thêmmộtchútmìchínhsẽlàmmónxào,móncanhngonmiệnghẳn.

Vịngọt củamì chính làdonatri glutamatđem lại, axit glutamic làmộttrong các amino axit tạo nên các protein. Nhưng khi các phân tử axitglutamic kết hợp nhau tạo thành phân tử protein thì không hề có vị ngọt.Ngườitaphảidùngaxitclohyđricphângiảicácchấtproteinđểgiảiphóngraaxitglutamic.

Đầutiênngườitadùngmộtproteincóhàmlượngtrongmìcânhoặcđậutươnglàmnguyênliệu,dùngphươngphápthủyphânđểsảnxuấtmìchính.Bằngphươngphápnàycứ50kgbộtmìsảnxuấtđược4-4,5kgmìcân,từlượngmìcânnàycóthểsảnxuấtđượctrêndưới1,5kgmìchính.

Vàonăm1956,mộtnhàvisinhvậthọcNhậtBảnđãphátminhphươngphápdùngđườngvàphânđạm(amonisunfat,ure,amoniac)làmnguyênliệunhờquátrìnhlênmenđểchếtạoaxitglutamic.Dùngphươngphápnàyvừavệsinhvừakinhtế.Với50kgđườngcóthểchếtạođược25kgmìchính,nêngiáthànhthấp.

Khiđãcóaxitglutamic,đemtrunghoàthìđượcnatriglutamatcóvịngonngọt.Đemmìchínhpha loãngđi2000 lầnngười tavẫncònnhậnđượcvịngọt.Nếuđemtrộnmìchínhvớimuốiănthìngườitathấyvịngọtđậmhơnkhichỉdùngriêngmìchính,ngườitagọiđólàtácdụngtrợngọt.Khitrộnmì

chínhvớimuốiăntheotỉlệ1/10-1/5vẫncòngiữvịngọtrấttốt.Cókhimìchínhcòncótácdụnggiảmbớttácdụngcủamộtloạivịkhác.Khixàorau,nếucảmthấyrauquámặnthêmmìchínhcóthểgiảmbớtvịmặn.

Cầnchúýthêmrằng,khihoàtanmìchínhvàonướcmàđunquálâuthìvịngọtcóthểbịmất.Vìvậykhiđãthêmmìchínhvàothứcăn,khôngnênđunquálâu.Tốtnhấtlàsaukhichorauvàonồi,mớichomìchínhvào.Vịngọtmìchínhbịảnhhưởngdovịchuacủathựcphẩm.Chỉkhiđộchuaítthìvịngọtcủamìchínhmớirõ.

Mìchínhlàmuốinatricủaaxitglutamic.Axitglutamickhôngphảilàmộtamino axit cần thiết cho cơ thểnênkhông cógiá trị dinhdưỡng cao lắm,nhưngnóchovịngon,làmchokhiăncảmthấyngon,làmngườitaănnhiềuhơn.

Từkhoá:Mìchính;Axitglutamic;Muốinatri.

185.Vìsaogọixenlulozalàchấtdinhdưỡngthứbảy?

Mọi người đều biết sáu loại hợp chất trong thực vật: đường, chất béo,protein,vitamin,hợpchấtvôcơvànước,làsáuloạichấtdinhdưỡngkhôngthểthiếuđượcchocơthểngười.Gầnđâycónhiềunhàdinhdưỡnghọcđãquyxenlulozalàloại"chấtdinhdưỡngthứbảy"cầnchocơthểngười.Tuycơthểkhôngthểtrựctiếpthunhậnnănglượngtừxenluloza,cũngkhôngthểđưaxenlulozathamgiaquátrình"thaythếchuyểnhoá"haycòngọilàquátrìnhđồnghoá, thếnhưngđốivớicơ thểngười,xenlulozacó tácdụnghếtsứcquantrọngđốivớisứckhoẻ.

Xenlulozalàchấtcơbảntạonênthânthựcvật,tạothànhmàngtếbàoởrễ,cành, lá và các bộ phận khác, các thực phẩmmà ta thường dùng như rauxanh, dưa, quảđều cónhiềuxenluloza.Người ta quy các loại thức ănmàmentiêuhoácủangườikhôngtiêuhoáđượclàthựcphẩmhọxenluloza,làthứcănthô.

Nhưng xenluloza là gì? Từ góc độ hoá học, xenluloza thuộc họ đường,hầu như có cùng thành phần hoá học, chúng như là "anh em sinh đôi":xenlulozagiốngnhưdonhiềuphân tửglucozakếtnốivớinhaumà thành.Điểm khác nhau giữa xenluloza và tinh bột là liên kết trong phân tử củachúng khác nhau.Khi thức ăn tinh bột vào cơ thể người, tinh bột bị thủy

ngânbiếnthànhcácphântửglucozalàmthànhnguồnnănglượngchínhcủacơthể.Trongcơthểngườikhôngcómentiêuhoáxenluloza.Xenlulozachỉnhư kẻ "lữ hành" đi hết vòng trong bộmáy tiêu hoá rồi bị thải ra ngoài.Trongcơthểđộngvậtcómentiêuhoáxenluloza,nêncácloạiláxanh,cỏcóthànhphầnchínhlàxenluloza,độngvậthấpthụvàchuyểnhoáchúngthànhnguồnnănglượng.

Thế thực phẩm xenluloza có lợi gì cho sức khoẻ người?Xenluloza tuykhôngđượccơthểngườitiêuhoá,hấpthụnhưngnóxúctiếnnhuđộngcủaruột, tăngcườngcôngnăngcủaruột.Xenlulozađượccácvisinhvật trongruộtphângiảimộtít(khoảng5%)sinhraaxitlactic,inositol,viaminK…vàđượccơthểhấpthụ.

Thức ăn xenluloza ngày càng được coi trọng do nhận thức về ẩm thựcngàycànghiệnđại.Ngàynayyhọcđãpháthiệnnhiềuloạibệnh:bệnhbéophì,bệnhtiểuđường,bệnhtimmạch…đềuliênquanđếntrạngtháiquáthừadinh dưỡng, liên quan đến việc không đủ thức ăn xenluloza. Ngày nay,ngườitadùngtáo(mộtquảtáo60gcókhoảng5gxenluloza)làmthứcănvàlàmthuốcchữabệnhcóhiệuquảrõrệt.Nóichunghằngngàynênchúýăncácthứcăncóxenlulozakhoảng6-7glàthíchhợp.(Tươngđươngvớilượngxenlulozatrong40gcảibắp,70gcàrốthoặc80gtáo).

Từkhoá:Thứcănxenluloza.

186.Vìsaothứcănđónghộpbảoquảnđượclâu?

Chúngtathườngthấytrongcácsiêuthịcóbàybánnhiềuloạithựcphẩmđónghộp;hoaquả,đậu,thịt,cáđónghộp.Đólàthựcphẩmđónghộpkhôngchỉgiữđượcvịngon,tiệndùngmàlạicóthểbảoquảnđượclâu,cóthểcungcấpchongườitatrongsuốtbốnmùa.

Vìsaocácloạithựcphẩmđónghộplạibảoquảnđượclâu?

Thịtgà,vịt,hoaquả,rauxanhlànhữngloạithựcphẩmcónhiềuchấtdinhdưỡng chứa nhiều nước. Khi các loại thực phẩm này bị nhiễm vi khuẩn,trongđiềukiệnnhiệtđộxácđịnh,cácvikhuẩnsẽhấpthụchấtdinhdưỡngtrong thứcăn,nhanhchóngsinh sôinảynở, saumột thờigian sẽ làmchothứcănhư,thối.Trongquátrìnhchếtạođồhộp,cácnguyênliệuchếtạođãđượcgiacông,diệthếtcácloạivikhuẩnđãxâmthựcvàothựcphẩm.Sau

khitiếnhànhxửlýnguyênliệu,thêmchấtđiềuvị(ướp)chovàotrongcáchộpđãthanhtrùng.Sauđóthôngquaquátrìnhhútkhôngkhí,gianhiệt.Đólàquátrìnhchếtạođồhộp.Nhờquátrìnhchếtạonàymàsaukhiđóngkínhộp,đãbảođảmchotronghộpthựcphẩmcóđộchânkhôngnhấtđịnh,sauđótiếnhànhxửlýnhiệtcẩnthận,khôngchỉbảođảmchomàusắc,hươngvịthựcphẩmmàcòngiúpchoviệcbảoquảnthựcphẩmdàihơn.

Đôilúcngườitapháthiệncóhộpthựcphẩmnắphộpbịphồnglên,làdothựcphẩmbêntrongđãphângiảivàgiảiphónglượnglớnchấtkhí.

Cónhiềunguyênnhânphứctạplàmchocáchộpthựcphẩmbịphồng:Cólúcdolớpmen(vecni),lớpmạthiếcbêntrongvỏđồhộpkhôngđều,bịhưhạidomasát,làmchocácaxithữucơtiếpxúcvớisắtlâunênphátsinhphảnứngđểthoátkhíhydro.

Cólúcsựphồngdocácvikhuẩngâyra.Tìnhtrạngnàycóthểdonguyênliệusảnxuấtthựcphẩmbịnhiễmkhuẩnquánặng,màquátrìnhdiệtkhuẩnxửlýthựcphẩmlạikhônghoàntoàn,nêncácvikhuẩntrongthựcphẩmsinhsôinảynởmạnh, sinh ranhiềukhícacbonic.Nhưvậycáchộp thựcphẩm"đãbịphồng"khôngnênsửdụng.

Docáchộpthựcphẩmđónghộpđãđóngkínlạiđãquaquátrìnhdiệtvikhuẩnhếtsứccẩnthận,nênnếuđểcáchộpthựcphẩmởnơimát,khô;khôngđểchonắphộpbịgỉ,thìcóthểbảoquảncáchộpthựcphẩmlâudài.

Trong những năm gần đây do công nghiệp đóng hộp thực phẩm đã cónhiềutiếnbộ:vỏđồhộpđượcchếtạotừloạivậtliệumềmbền,dẻodo3lớp:Polyeste,nhômlá,polyetylentạothành.Loạivậtliệunàycónhiềuưuđiểm:Mềmdẻo,bền,nhẹ,chịunhiệt,chophépdiệtkhuẩnởnhiệtđộcao,dễđóngkínnắphộp,cóthểngănkhôngchooxy,hơinướcnóng,sựxâmnhậpcủa

cáctiasánglàmgiảmchấtlượngthựcphẩm,bảođảmmùivị,hươngvịcủathựcphẩm.

Từkhoá:Sựphồnghộp;Thựcphẩmđónghộp.

187.Vìsaokhôngnênuốngnướcsôiđunlại?

Khôngnênuốngnướclãlàđiềuvệsinhthườngthứcmàaicũngbiết,thếnhưngnhư thếcũngkhôngcónghĩamọi loạinướcđun sôiđềunênuống.Thựcracómấyloạinướcđãđunsôinhưngkhôngnênuống,vídụnướcđãđun sôi lâu trênbếp lò, nướcđọng lại trênnắpnồinấu cơm,nồinấu thịt,nướcsôiđểcáchđêmtrênbếpcóđunlạihoặckhôngđunsôilại,nướcsôiđểlâutrongphíchnước.

Vìsaocác loạinướcđãđunsôinày lạikhôngnênuống?Vì trongnướcthườngcóchứavilượngcácmuốinatrihoặccácionkimloạinặngnhưchì,cađimi…Khi nước đun lâu trong thời gian dài, nước bị bay hơi liên tục,nồngđộmuốinatrivàcáckimloạinặngtrongnướcđunsôilâusẽtănglên,hàmlượngnatritươngđốilớntrongnướcsôikhivàodạdày,muốinatrisẽbị khửmột phần thành nitrit.Màmuối nitrit lại phá hoại công năng vậnchuyển oxy của máu, làm tim đập nhanh, hô hấp khó, trong tình huốngnghiêm trọngcó thểgâynguyhiểmđến tínhmệnh.Tương tựcác ionkimloạinặngcũngcóhạichocơthể.

Khôngnênuốngnướclã,nhưngcũngkhôngnênuốngnướcđunsôilại,thếthìliệuuốngnướctinhkhiếthoặcnướccấtcóhợpvệsinhkhông?Thựcra trongnướcnóichung thườngcóchứacácnguyên tốcanxi,magie…. lànhững nguyên tố rất cần cho cơ thể, hàm lượng canxi trong cơ thể ngườichiếmkhoảng1,38%làthànhphầnchủyếucủaxươngvàrăng,duytrìđượcsự co giãn của cơ bắp, có tác dụng quan trọng cho sự đôngmáu.Magiechiếmkhoảng0,07%trọnglượngcơthể,hơn70%lượngmagietồntạitrongxương.Hằngngày,mỗingườicần từ0,3-0,5gcanxi.Hai loạinguyêntốnày,mộtphầnđivàocơthểbằngconđườngnướcuống.Từđócóthểthấyviệcchỉuốngnướctinhkhiếthoặcnướccấtlàkhôngtốt.

Thếthìnênuốngloạinướcđunsôinàolàtốt.Khinướcđunđếnđộsôi,chứngtỏnhiệtđộcủanướcđãđến100°C,tuyệtđạiđasốcácvikhuẩnđãbịdiệt.Nếutrongnướcmáycóquánhiềukhíclo,tốtnhấtnênđunvàiphútđểđuổikhíclo.Với loạinướcsôinàybấtkỳdùngđểuốnghaynấucơmđều

tốt.

Từkhoá:Nướcđunsôi;Muốinitrit.

188.Vìsaokhôngnêndùngdầuđãránđểsửdụnglạinhiềulần?

Trongkhiđunnấuởgiađình,khôngítngườicholượnglớndầuđểrán,chiênthựcphẩm.Sauđólạichắtriêngdầuđãquachiên,ráncòndưđểlầnkhác lạidùngxàonấu lại,dùngcáchnàycó thể tiếtkiệmdầu,nhưng theoquanđiểmvệsinhloạidầuđãquachiên,ránkhôngnêndùngđểchiên,ránlạinhiềulần.

Thành phần dầu chính là các este của axit béo.Khi đemdầu chiên rándướiđiềukiệnnhiệtđộcao,đãphátsinhnhiềubiếnđổikhôngchỉpháhoạigiá trị dinh dưỡng của dầu béomà còn sinh ra nhiều chất độc ảnh hưởngnhiềuđếnsứckhoẻthậmchígâyđộchại.

Theocáckếtquảnghiêncứu,khiđunnóngdầuănởnhiệtđộ200-300°C,chíítsẽgâyra3loạibiếnđổi:mộtlàdướitácdụngnhiệtphân,esteglyxerit(chất béo như dầu, mỡ) bị phân giải thành anđehyt, xeton, các anđehyt,cacboxylic, este anđehyt cùng nhiều phân tử nhỏ khác. Các hợp chất nàykhôngchỉ làmchodầucómùikhóngửimàcònảnhhưởngđếnsứckhoẻ.Ngoàiracòncóhailoạibiếnđổikháclà:lớpdầubêntrongthiếuoxysovớilớpdầubênngoàinhiềuoxydoquátrìnhoxyhoá,sẽcótácdụngtụhợplạihìnhthànhmộttậphợplớncácphântử.Trongcáctậphợpphântửnàycónhữngtíchtụgâyđộcmãntínhchocơthể.Bấygiờđộnhớtcủadầutănglên,nhiệt độ bốc cháy tăng cao, dầu từ trạng thái trong suốt biến thành đặcquánh,đểlắngthànhlớpchấtrắnởbêndưới.Đólàtiêuchíđểđánhgiáđộchạicủadầunêncầnphảibỏđi.

Cầnphảinóithêmrằng,khôngnhấtthiếtphảiloạibỏtoànbộmộtnồidầulớn,màchủyếulàkhôngnêndùngdầuđểchiênránquánhiềulần,khôngnênđểdầuđãtíchlạiquálâuđemdùng.Khiđộnhớtcủadầuđãquácaovàngàycàngđặcquánh,tínhlưuđộngđãgiảmnhiềuthìnênngừngsửdụng.Ởđầucácđườngphốnhỏthườngcócácsạphàngnhỏdùngdầuđểránbánh,dầulạiđổtiếpvàodầu,dầndầnphẩmchấtcủadầugiảmdần,nhưnghầunhưhọkhôngnghĩđếnviệcthaybằngdầumới.Rõràngloạidầunàykhôngnêntiếptụcdùngđểránthứcăn.

Từkhoá:Dầuăn.

189.Vìsaodùngphươngphápchiếuxạlạicóthểbảovệthựcphẩmtươi?

Kỹthuậtbảoquảnthựcphẩmtươi,trongmấychụcnămtrởlạiđâyđãcóbướcpháttriểnlớn,làmmọingườicảmthấytiệnlợi.Trongsốnhiềuphươngphápbảoquản,phươngphápchiếutiaphóngxạlàcóhiệuquảcao,đặcbiệtlàgiáthànhthấpđượcnhiềungườichúý.

Chiếu xạ là chỉ côngviệc dùng các tia có năng lượng cao của các chấtphóngxạ,chiếulênvậtthểvớiliềulượngthíchhợpđểđạtđếnhiệuquảnhấtđịnh.

Thông thường người ta không nhìn, nghe, sờ thấy tia phóng xạ, chúngkhôngmùivị,thếnhưngnhiềuhợpchấthoáhọckhiquachiếuxạđãcócáchiệntượngbịphânhuỷ,xảyrahiệntượnghoáhợp,oxyhoá,khửphảnứngtrùnghợp,cùngnhữngbiếnđổiđặcthùkhác.Vìvậyphươngphápchiếuxạđãđượcsửdụngtrongchẩnđoányhọc,cảitạogiống,tronggiacôngđặcthùcáccaophântử,sáttrùng,trongbảoquảnthựcphẩmtươi.

Dùng phương pháp chiếu tia phóng xạ có thể trực tiếp diệt các loại vikhuẩnvàvisinhvật.Một lầndiệtkhuẩnbằngchiếuxạcóhiệuquảkhôngnhữngkhôngthuahiệuquảcủanhiệtđộcao,củanướcđunsôimàcònkhôngảnhhưởnggìđếngiátrịdinhdưỡng,đếnmùivị.

Ngoàiraquátrìnhchiếuxạcònpháhuỷmộtloạiphântửquantrọngnhất

trongtếbàolàaxitđeroxyribonucleic(AND).SaukhiANDbịpháhuỷthìtếbàosẽkhôngtiếnhànhquátrìnhtựphânchiađượcnữa,nhờđóứcchếđượcquátrìnhlênmencủarau,quả,quátrìnhthayđổimàusắcvàcácquátrìnhchuyểnhoákhác.KhiANDbịpháhuỷ, thànhphầndinhdưỡngcủatếbàokhônghềbịônhiễmvàcũngkhôngbịmấtđi.

Trong các công ty hoa quả, rau xanh, các nhân viên kỹ thuật cần dùnglượnglớnphóngxạchiếulênthựcphẩmcầnbảoquản,saumộtthờigianxácđịnh,cácvisinhvật,kýsinhtrùng,vitrùnggâybệnhbịtiêudiệtmộtcáchthầmlặng.Đồngthời,rauxanh,dưa,quảtươicũngkhôngbịlênmen,thốiủngbiếnchất,dođócóthểgiữrauquảđượctươi trongmột thờigiandài.Nhờ phương pháp bảo quản bằng chiếu tia phóng xạmà người ta có thểthưởngthứccácloạirauquảtươitrongsuốtbốnmùa.

Từkhoá:Phươngphápchiếutiaphóngxạ;Bảoquảnthựcphẩmtươi.

190.Cácchữmạvàngtrênbìasáchcóphảibằngvàngthậtkhông?

Trênnhữngquyểnsáchlớnđóngbìacứngthườngcócáctiêuđề,tênsáchđượcmạvàngóngánh, đẹpmắt.Trongcácbaobìhànghoá cũng thườngthấycónhữngdòngchữvàngóngánh.

Cácchữmạvàngcóthậtbằngvàngkhông?Sựthựcthìtrừmộtsốrấtítcácbộsáchquý,cácchữmạvàngthựcsựđượcchếtạobằngnhữnglávàngdátrấtmỏng,cònđạiđasốlàdùng"vànggiả".Vànggiảlàhợpkimđồng-kẽmtạothành.Đồngcómàutím,kẽmcómàutrắngbạc,chúngtạonênhợpkimcómàuvàngcủavàngkimloại.Vìvànggiảlàđồgiả,nênđểlâutrongkhôngkhísẽbịoxyhoávàbịxỉnmàu.Ngườitadùnghợpkimđồng-kẽmnghiềnmịnrồichodầusơnvàobộtmịnhợpkim,cáchạtnhỏhợpkimsẽđượcphủmộtlớpmỏngsápvàsẽkhôngbịoxyhoá.

Ngày nay trên bìa cứng của nhiều quyển sách có các chữ vàng bằng lánhômmạ điện. Để chế tạo lá nhômmạ điện, người ta dùng màng mỏngterilong,trảilênmộtlớpphẩmmàuvàng,sauđóngườitamạmộtlớpnhômbằng cách phun hơi nhômkim loại trong chân không thành lớpmỏng lênmàngterilong.Bấygiờtasẽcómộtlámỏngmàuvàngóngánh.

Chođếncáclábạc,đươngnhiêncũngkhôngphảibằngbạcthậtmàcũng

đượclàmbằngnhôm:Thuốcláthơm,kẹođượcbaogóibằnggiấybạcchínhlàloạinhômlá.Nhômlácũngđượcchếtạotừmàngterilong,đượcphủbằnglớpnhôm.LoạibếpMặtTrờiđượcchếtạodướidạngcáiôbạcsánglấplánhcũngchínhlàđượcchếtạobằnglánhômnày.

Từkhoá:Hợpkimđồng-kẽm.

191.Vìsaogiấyđểlâulạibịvàng?Bạnđãhiểurõmọiđiềuvềgiấychưa?

Tiền thâncủagiấy làgỗ.Cácđoạngỗđưavàoxưởnggiấysẽđượcđưavàomáynghiền,quagiaiđoạnnấu,đánhnhão,tẩytắnglàmthànhbộtgiấy.Sauđóquamáyxeo,épgianhiệtsấykhôcuốicùngtađượctờgiấytrắng.

Tuygiấykhôngphảilàvậtsốngnhưngcũngbịgià.Đểlâunhưởcácloạisáchbáocũdầndầnsẽbịvàng.Cónhữngtờgiấybịnhũnđi,chỉcầnlậtqua,trởlạimấylầnlàbịráchnát.Vìsaovậy?

Saukhigỗbiếnthànhtờgiấy,cácsợixenluloza"đãđượcyênchỗ",giấycóđộdaiđềudựavàođộbềncủasợixenluloza.

Khiđemgiấyinbáo,insách,oxycủakhôngkhícóthểtácdụngdầndầnvớisợixenluloza,cácsợixenlulozasaukhitácdụngvớioxysẽdầndầnbịvàng.Giấycòncómộtloạikẻthùkhôngthểtruybắtđượcđólàánhsáng;ánhsángtácdụngvớisợixenlulozadướidạngcácphảnứngquanghoácóthểlàmchogiấyđượctẩytrắngquayvềtrạngtháivốncólàmàuvàng.Vìthếnênkhibảoquảnlâu,sáchbáosẽbịvàng.

Vìvậytrêncáctủsáchởthưviện,thườngngườitacólắpkínhthủytinhmàu.Cáctiasángđỏ,dacam,vàngbịcácloạithủytinhcùngmàuhấpthụcũngnhưgâyphảnxạcácphầnánhsángkhác.Nhờđócóthểgiảmnhẹtácdụngcủaánhsángđốivớigiấy.

Từkhoá:Giấy;Sợixenluloza.

192.VìsaogiấyTuyênlạiđặcbiệtphùhợpchothưphápTrungQuốcvàhộihoạ?

Thư pháp Trung Quốc và hội hoạ là trong những tinh tuý về văn hoátruyềnthốngcủangườiTrungQuốc.Ngoàisựkhéoléotinhvicủacácnhàhộihoạ,thưphápgiấyTuyêncũngđóngvaitròquantrọng.

Vì sao giấyTuyên lại đặc biệt phù hợpvới thưpháp và hội hoạTrungQuốc?

Giấy Tuyên được sản xuất sớm nhất ở TuyênChâu, tỉnhAnHuy (nay

thuộchuyệnKinh,tỉnhAnHuy),từđócótênlàgiấyTuyên.GiấyTuyênlàloạigiấyquýđượcsảnxuấttừvỏcâyđànhươngvàrơmrạ.Mặtgiấytrắngmịn,giấymềmvàdai,hútmựcđều,cótínhhútnướcmạnh.ĐâylàloạigiấyquýnổitiếngtừđờinhàĐường,cóhiệuquảđặcbiệt,dùngtrongnghệthuậtthưphápvàhộihoạ,vìvậyđượcnhiềunhà thưpháp,hộihoạưachuộng.GiấyTuyêncótínhbắtmựcđều,khiđưangọnbútlôngđẫmmựcđếnchỗnào,màumựcđượccốđịnhchỉởvị tríđó,cònnước thì lan rộngraxungquanh.

Cácnhàthưpháp,danhhoạthahồtunghoànhngọnbút.

Màumựcđencủanétbútđậmnhạttuỳý,rõràng,khôngbịnhoè.Nétđậmcómàumựcđenóngả,nétnhẹlunglinhmờảo.Bứctranhcótầnglớprõràng,nétbútsinhđộng,giấyđãđemlạihiệuquảnghệthuậtđậmnét.

GiấyTuyêncònđượctruyềntụnglàcó"tuổi thọngànnăm".Nhiềubứcthư hoạ quý được lưu giữ kể đã hơn nghìn năm vẫn còn giữ vẻ đẹp tươinguyên.ĐólàdogiấyTuyêntrảiquanhiềucôngđoạnchếtáctinhvi,côngphu,nêntạpchất tronggiấycònrất ít, trongsợixenlulozakhóxảyraviệctạocácgốccómàu,nêngiấyTuyênkhôngbịthayđổimàu.Ấutrùngcủacácloạimốimọtgặmsáchbáovốnưathíchtretrúclạikịvớithànhphầngỗđànhương,nêncáctácphẩmthưhoạbằnggiấyTuyênkhônghềbịmốimọtgặmnhấm,cóthểgiữgìnlâudài.

Ngườitaphânbiệthailoại:giấyTuyên"sống"vàgiấyTuyên"chín".GiấyTuyên "chín" là loại giấyTuyên sốngcóphủ lên lớpkeophèn (thường làphènchuanhôm-kali)đặcbiệt thíchhợpchocác loạihộihoạmựcnước(thủymặc)cổtruyềncủaTrungQuốc.

Từkhoá:GiấyTuyên;Giấythấmmực;Thưhoạ.

193.Vìsaokhiviếtchữbằngmựcxanhđen,màuxanhcủanétchữbiếnthànhmàuđen?Khibạndùngmựcxanhđenđểviếtchữthìbạnsẽthấy,lúcmớiviếtchữ

cómàuxanh,nhưnghômsausẽchuyểntừmàuxanhsangmàuđen.Tạisaovậy?Đâylàkếtquảcủamộtbiếnđổihoáhọc.Thànhphầnchínhcủamựcxanhđenlàtanin-sắt(II)khôngcómàuđenmàcómàuxanhnhạt,bấygiờnétchữviếtrasẽkhôngrõlắm.Nhưngkhithêmvàomựcítphẩmmàuxanhthìnétchữsẽcómàuxanh.

Vìvậykhibạnviếtchữthìthoạtđầunétchữsẽcómàuxanh,đóchínhlà"màugốc"củamựcxanhđen.Nhưngsaumộtthờigianthìtanin-sắt(II)bịoxykhôngkhíoxyhoábiếnthànhtanin-sắt(III).Hợpchấttanin-sắt(III)cómàuđensẽkếttủa,bấygiờchữviếtsẽbiếnthànhmàuđen.

Cónhiềungườisaukhidùngxongđãquênđimộtđiềuhếtsứcquantrọnglàđậykínnắpbình,làmnhưvậyítnhấtcóhaiđiềubấtlợi:Mộtlànướcsẽnhanhchóngbịbayhơi,mựcsẽcàngngàycàngcạn,hailàthànhphầntanin-sắt(II)trongmựcsẽtácdụngvớioxykhôngkhívàbiếnthànhtanin-sắt(III)vàsẽtạokếttủa.Kếtquảlàtrongmựcsẽxuấthiệnkếttủa,khidùngbútsắt,bútmáyđểviếtcóthểdễlàmtắcbút,nêncókhikhôngviếtranétchữ.

Bạncóthóiquenđậykínnútbìnhchưa?Nếukhôngbạnhãythayđổithóiquenđi.

Từkhoá:Mựcxanhđen;Tanin-sắt.

194.Vìsaokhôngnêntrộnhailoạimựckhácnhau?

Nhiềungườikhiđổiloạimựcthườngrửasạchbúttrướckhihútmựcmới.Vìngườitabiếtrằngkhitrộnhailoạimựckhácnhauthườngxuấthiệnkếttủa,thậmchílàmchomựcmấtmàu.

Thôngthườngthìmựcmàuxanhđenlàtanin-sắt(II)sunfatvàloạiphẩmmàuxanh,chếtạothànhphẩmdungdịchkeo.Trongdungdịchnày,cócáchạtkeotíchđiệngiốngnhau.Theonguyêntắc"điệntíchcùngdấuđẩynhau,khácdấuhútnhau",cáchạttíchđiệncùngdấuđẩynhau,nênkhôngtạonêncáchạtlớnvàtạonênkếttủa.Nếutrộnhailoạimựcsảnxuấttừcùngloạinguyênliệuthìcáchạtkeosẽtíchđiệncùngtênnênkhôngtạokếttủa.Vớicácloạimựcdùngloạinguyênliệukhácnhau,sẽtạonhữnghạtkeocóđiệntíchkhácnhau.Khitrộnhailoạimựckhácnhauvớinhau,cáchạtkeotíchđiện trái dấu sẽ hút lẫn nhau, tạo thành hạt lớn hơn và xuất hiện kết tủa.Trong bìnhmực sẽ xuất hiện nhiều cặn.Ví dụ loạimực thuầnmàu xanhđược chế tạo bằng phẩmmàu axit, nếu gặp loại phẩmmàu xanh đen họkiềm,hoặcngược lại phẩmmàuxanhđen là kiềmgặpphẩmmàu axit, sẽnhanh chóngxuất hiệnkết tủa.Việcxuất hiệnkết tủakhông chỉ gâyhiệntượngtắcmựckhiviếtmàcònlàmnhạtmàu.

Khiđãhiểurõđiềunàychắcbạnđãbiếtlýdokhôngnêntrộnhailoạimựckhácnhãnhiệuvớinhau làmmột.Khiđãhếtmực,cần thaymực, tốtnhấtnêndùngnướcsạchrửasạchbútrồimớithayloạimựckhácđểtránhhiệntượngtạokếttủa,ảnhhưởngđộbềncủabút.

Từkhoá:Mựcnước.

195.Vìsaomựcnho(mựctàu)lạikhómất

màu?Nếubạnchụpngọnnếnđangcháybằngmộtcốcsứ, lúcsau trêncốcsẽ

xuấthiệnmộtlớpmàuđen.Ngườitagọiđólàmồhóng.Ởnôngthôn,khingười tađunbếp củi, lâudần trênđáynồi sẽxuất hiện lớpmồhóngmàuđen,ngàycàngdày.

Thànhphầnhoáhọccủamồhónglàcacbon.Thếmồhóngdùngđể làmgì?

Cónhiềunơitrênthếgiớingườitaxâydựngcácnhàmáydùngcácchấtcóchứacacbonnhưkhíthiênnhiên(thànhphầnchủyếulàmetan)đểchếtạomồhóng.Mựctàuchínhlàđượcchếtạotừmồhóng,ngườitadùngloạimồhóngrấtmịn,chấtkeovànướctrộnđềuvớinhaumàthành.

Khibạndùngbútviếtlêngiấy,mộtlúcsau,nướcbayhơihếtcònlạivếtkeochứamồhóngdínhchặtvàogiấy,giốngnhưkhitadùngkeođểdántemthư.Domồhóngrấtbền,chođếnnayvẫnchưacóloại"dungdịchtẩytrắng"nàocóthể"tẩytrắng"đượccacbon.Vìvậydùngloạimựcchếtạobằngmồhóng thì chữ viết, bức hoạ vẽ bằng loại mực này sẽ không bị phai màu.Nhiềubứchoạcổ,sáchcổcònlại,giấycóthểbiếnthànhmàuvàngnhưngchữviết,hìnhvẽvẫnđennhưcũ.

Trongmựctàucònchứamộtítlongnão,xạhươngvàsốchấtthơmlàm

chongườitacảmthấydễchịu.

Mựctàuđóngthànhthỏicũngđượcchếtạobằngmồhóng,chỉcóđiềulàởđâylượngnướcít,chấtkeonhiềuhơnvàcóthêmítphụgia.

Mựcdầuinsáchtrongcácmáyin,cũngđượcchếtạobằngmồhóng.

Từkhoá:Mồhóng;Mựcnước.

196.Vìsaodấuấnđỏkhôngbịnhạtmàu?Có những bức hoạ cổ hoặc do thời gian đã quá lâu, hoặc do bảo quản

không tốt,màu sắc tờgiấy có thể thayđổi.Thếnhưngdấu ấn của tácgiảđóngtrênbứchoạvẫngiữnguyênmàuđỏtươi.Chodùvếtdấuấnchỉlàmờmờhoặcrõthìchấtlượngdấuấnvẫnrấttốt,màuđỏvẫntươi.Trảiquamấychụcnămthậmchíđếnmấy trămnăm,màuđỏvẫnđẹp,khôngcógì thayđổi.

Vếtmựcdấuđỏtạisaolạikhônghềđổimàu?Màuđỏdấuấnđượcchếtạobằngchusa (thuỷngânsufua),dầu thựcvậtvàmột ítvật liệusợi làmmềm.Vàothờicổxưa,cácdanhhoạthườngthíchdùngloạivậtliệuquýđểlàmmựcdấu,trongđócóasen,hạttrai,đáquý,sanhô,mãnão,mica,vàngnghiềnthànhbộtmịn,nênvĩnhviễnkhôngbịnhạtmàu.Rõràngkhôngphảitấtcảcácvậtliệuđãdùngđềulàquýgiácả.

Chusachínhlàthuỷngânsunfuadạngkếttinh,làloạikhoángvậtmàuđỏtươi.TrungQuốclànướcnghiêncứuvàsửdụngchusasớmnhất.Từ2500trướcđãcóngườichúýsửdụngchusa.Nétvẽtrênbứchoạcóthểbịnhạtmàudocácphântửchấtmàuđãtácdụngvớioxycủakhôngkhíbịoxyhoáthànhcácoxit.Thuỷngânsunfuakhônghềchịutácdụngcủakhôngkhínêngiữnguyêndiệnmạotrongsuốtthờigiandài,hầunhưvĩnhcửu,nênmàuđỏmựcdấukhônghềthayđổitheothờigian.

Vìchusachứathuỷngânnênngườitalongạikhisửdụng.Ngàynayđểchếtạomựcdấungườitađãdùngphẩmmàuđểthaychusa.Độbềncủaloạimựcdấunàyđươngnhiênkhôngthểbềnnhưchusa.

Chusacòncó tên là thầnsavì thờixưachusađượckhai thác tạiThầnChâu(thuộcdãyThầnKhê,tỉnhHồNam).

Từkhoá:Chusa;Mựcdấu.

197.Vìsaoxàphònglạitẩysạchđượccácvếtbẩn?

Trong các chất tẩy giặt thì xà phòng thuộc loại chất tẩy rửa được dùngsớmnhất,phạmvisửdụngrộng,làvậtliệutẩyrửacónhiềuchủngloạinhất.Loạixàphòngmàchúngtadùngthườngngàychủyếuthuộcloạimuốinatrihoặckalicủacácaxitbéobậccao,trongđóloạimuốinatricóđộcứngtươngđốicaonêndùngđểchếtạoxàphòngthơm,xàphònggiặt,xàphòngytếvàxàphòngcôngnghiệp.Xàphòngmuốikali cóđộ cứng thấp, dễ tan trongnướcdùngđểchếtạoxàphòngmềm,xàphòngnước.

Chúng ta đều biết khi quần áo hoặc tay chânbị dây bẩn, chỉ cần ngâmnước,dùngxàphòngxátđichàlại,dùngnướcrửalàsạch.Vìsaodùngnướcvàxàphònglạitẩysạchđượccácvếtbẩn?

Lýdochínhlàxàphònglàmuốicủaaxitbéo,cókhốilượngphântửlớn,gồmmộtgốckỵnướcdạngchuỗidài(ưadầu)vàcácgốcnhỏưanướctạonên:

Khihoàxàphòngvàonước,nếugặpcácchấtbẩnlàcácphântửdầuthìnhómưanướckếthợpvớiphântửnước,cònnhómưadầukếthợpvớiphântửdầu.Sựsắpxếpnàylàmsứccăngbềmặtcủanướcgiảm,đóchínhlàbiểuhiệnhoạttínhbềmặtcủaxàphòng.Đồngthờicácphântửmuốicủaaxitbéobậccaotụtậpthànhcácnhánhkeobóchặt.Hoạttínhbềmặtcủaxàphòngcũngnhưsựtạocácbókeokhiếnxàphòngbiểuhiệnrõtácdụngtẩysạchcácvếtbẩn.Trướctiênxàphònglàmvậtliệusợidệtdễthấmướt,làmcácphântửxàphòngdễxâmnhậpvàocáclỗnhỏtrongvậtliệusợi,sauđógốcưadầucủaphântửxàphònghoàtanvếtdầubẩn,gốcưanướccủaxàphòngvẫnởtrongnướckếthợpđượcvớinước,sauđóquatácdụngvò,xátsẽlàmcácvếtdầubẩnnổilên.Ngoàiraphântửxàphòngcóthểkéocácchấtbẩnởdạnghạtrắnbámtrongcáckhehởcủavậtliệusợi,giảmbớtsứctụhợpcủacáchạtrắnvớinhauvàphântánthànhcáchạtnhỏhơnvàrơivàonước.Mặtkhácsựtạobọtxàphònglàmchodiệntíchbềmặtcủadungdịchxàphòngtăng lênnhiều lầnvàcũngnhờđó tăng lựccokéo,giúpviệc lôi chấtbẩnkhỏivải thựchiệnđượcdễdànghơn.Hoạttínhbềmặtcủaxàphòngcũnglàmcácvếtdầuđãbịbóchặtvàogốcưadầucàngbịbóchặthơnvàdầucàngdễbịlôirakhỏivậtliệusợihơn.

Tóm lại, vật liệu sợi dệt do tác dụng của xà phòng bị thấm ướt, thấmxuyênquasợi,cácchấtbẩntrênbềmặtvảibịlựchấpphụđịnhhướngcủaphân tửxàphòng lôivềphân tửxàphòng.Qua tácdụngvòxát, chấtbẩnthoátkhỏibềmặtsợivàtrôivàonước,bịnổilên,phântántạothànhhuyềnphù,bịnướcsạchcuốntrôirangoài,làmchoquầnáosạchsẽ.

Từkhoá:Xàphòng;Loạibỏchấtbẩn.

198.Xàphònggiặt,xàphòngthơm,xàphòngyhọccógìkhácnhau?

Vàothờixaxưangườitađãbiếtdùngquảbồkếtđểgiặtquầnáo.ỞChâuÂu,thờixưangườitađãbiếtdùngtrocâycỏ,mỡsơndươngvànướcđểchếtạomộtloạichấtgiặttẩy.Đâylàhìnhthứcsơkhaicủaxàphòng.

Ngàynayđãxuấthiệnrấtnhiềuloạixàphòng:xàphòngrửatay,rửamặt,xàphònggiặt…Thếbạncóbiếtcác loạixàphòngnàykhácnhaunhư thếnàokhông?

Xàphònggiặtlàmuốinatricủacácaxitbéobậccao.Trongloạixàphòngnàycòncóthuỷtinhnướcvàmộtsốchấtkiềmkháccótácdụngăndamạnhnênkhôngthíchhợpchoviệctắm,rửamặt,rửatay.

Xàphòngthơmcóđộtinhkhiếtcaohơn,dùngcácdầubéoloạitinhkhiếtđểchếtạo,hàmlượngchấtkiềmdưtrongxàphòngnhỏnêntácdụngkíchthíchvớidarấtít.Ngườitathườngdùngdầudừa,dầuôliu,dầutrámđểchếtạoxàphòngthơm.Dầuôliulàchấtrắnmàutrắng.Dầutrámcómàuvàngnhạthoặcxanhlục.Dùngdầuôliuchếtạoxàphòngthơmsẽchonhiềubọtkhisửdụng, tácdụngtẩyrửamạnh,cứng,khóbịbiếnchất.Dầutrámcholoạixàphòngêmdịu,khôngcótácdụngkíchthíchđốivớida.Khichếtạoxàphòngthơmngườitacóthêmhươngliệunhưtinhdầuhoanhài,tinhdầuhoahồng,nênxàphòngthơmchomùithơmhấpdẫn,dễchịu.

Xàphòngdượcphẩmcónhiều loại:như"xàphòng lưuhuỳnh"đểchữaghẻ, mụn nhọt; "xà phòng benzen" để trị nấm da; "xà phòng boric", "xàphòngphenol"có tínhsát trùng…Về thànhphần,các loạixàphòngdượcphẩmkhôngkhácxàphòngphổthôngmấy,chỉcóthêmchấtsáttrùngthíchhợpmàcócôngdụngriêng.

Ví dụ trong xà phòng phenol có chứa phenol là chất sát trùng mạnh.

Phenollàmchocácproteintrongvikhuẩnđôngcứnglại,nêndiệtđượccácloạivikhuẩn.

Trongcáchiệucắttóc,cácbạncóthểgặploạixàphòngnướclàloạixàphòng béo kali (gọi là xà phòng kali) hoà tan vào nước để tạo nước xàphòng.

Từkhoá:Glyxerol;Xàphòng.

199.Ngoàitácdụngtẩyrửa,xàphòngcòndùnglàmgì?

Mứcsốngcủangườidânngàycàngcao,nhucầucủabảnthânngườitiêudùngcũngtăngtheo,vìvậyngaycảvớixàphòng,cáccôngnăngcũngngàycàngđượcchọnlựađểphụcvụcácnhucầukhácnhauvàđượcthị trườnghoannghênh.

Xàphònggiặt để tẩy rửa, giặt giũquầnáo, làđiềumọingườiđềubiết.Nhờsựpháttriểncủasinhhọchiệnđại,cácnhàchếtạođãđưathêmvàoxàphòngmộtsốchấtđặcthùlàmchochúngcóthêmcáctácdụngkhácnhau:tácdụngbảovệda, tácdụngtrị,diệtcácvikhuẩn, tácdụnglàmchấtdinhdưỡng.Vídụtrongxàphòngthơmcóchứatrêndưới80%cácdầubéocaocấp,một ít lượngcác tinhdầu thơm,cáchương liệu làmchoxàphòngcómùithơmnứcmũi.Cácchấtmàulamchoxàphòngcómàutươimát.Ngoàiratrongxàphòngthơmcòncótừ1-1,5%natrisilicatđểchốngaxitgâyhạida,0,5-1%chấtdiệtvikhuẩn,đểkhingườitadùngxàphòngthơmchovệsinhcánhân,ngoàiviệctẩysạchcòncócáctácdụngkhác.Xàphòngthơmcòncótácdụngloạibỏmùihôi,bảovệda,tácdụngdiệtkhuẩn,tácdụngbảovệcácvếtthươnghởtrêndarấttốt.

Xàphòngydượckhôngcócôngdụngrộngrãinhưxàphòngthơm,nhưngnócókhảnăngdiệtkhuẩnbảovệsứckhoẻrấttốt.Cácchấtdiệtkhuẩntrongxàphòngydượcthườngthuộchọcácaxitvớihàmlượngtừ0,3-2%.Chấtdiệtkhuẩnhayđượcdùnglà:2-metyl-5-isoprolylphenol,5-metyl-2-isopropylphenolvà3,4,5-tribromanilin…Cóloạixàphòngydượccònthêmmộtsốcâycỏnênvừacótínhsáttrùng,diệtkhuẩnlạivừacótácdụngchữabệnh.

Xàphòngdinhdưỡng làmột loại xàphòngmới.Người ta thêmvàoxàphòng truyền thốngmộtsốchấtcó tácdụngdưỡngda, làmmịnda,có tác

dụng tốt đối với da.Người ta thườngdùng các loại xà phòngdinh dưỡngchứamậtong,vitamin,axitglutamic…Xàphòngdinhdưỡngkhôngchỉrửasạchcácvếtbẩnbámtrênbềmặtda,màcácchấtdinhdưỡngtrongxàphòngcònđượccáctổchứcởdahấpthụđểcungcấpchấtdinhdưỡngchocáctổchứcsợiđànhồi,kíchthíchtếbàotổchứcsợiởsâubêntrongdatáisinh,ngănngừadabịlãohoá.

Từkhoá:Xàphòng;Xàphòngydược;Xàphòngdinhdưỡng.

200.Vìsaocầndùngnướcấmđểhoàtanbộtgiặtcóthêmenzim?

Ngàynaytrênthịtrườngcóbánnhiềuloạibộtgiặtcóphathêmenzimđểgiặttẩycácvếtmồhôi,vếtsữa,vếtmáuhoặcnướctiểurấtcóhiệuquả,nênđượcmọingườihoannghênh.

Nhưngviệcsửdụngbộtgiặtcóphaenzimcầnphảiđúngphươngpháp,nếukhôngsẽkhôngcóhiệuquảtốt.Nếudùngnướcsôihoặcnướclạnhđểhoàtanbộtgiặthoặckhôngchongâmquầnáovàodungdịchbộtgiặtmộtthờigianthìbộtgiặtenzimkhôngcótácdụngmàchỉđạtđếnmứccủaloạibộtgiặtthường.Vìsaovậy?

Trongcáchoạtđộngcủangườivàđộngthựcvậtđãxảyravôsốcácbiếnđổihóahọc.Cóthểnóikhôngngoarằng,menchínhlà"chìakhoá"củasựsống.Nóivềmặttiêuhoá,nếukhôngcómenthìcácthứcăntaănvàophải50nămmớitiêuhoáhết.Còndướitácdụngcủamen,chỉsaumấygiờlàtiêuhoáhết.

Điềukỳdiệulàmensinhratrongsinhvật,khirờikhỏicơthểsinhvậtvẫncòngiữđượchoạttínhsinhlýcủamen,cóthểgiúpcácbiếnđổihoáhọcxảyra.Vìvậyngườitathườnglấycácloạimentừcơthểsinhvậthoặcmentổnghợpđểsửdụngtrongnhiềutrườnghợpkhácnhau.

Thêmenzimvàobộtgiặtlàmộtkiểuứngdụngenzim,trongđóchủyếuenzimprotemaza,chúngchuyêngiúpchoviệcphângiảiprotein.Cácvếtbẩnmồhôi,vếtmáucóthànhphầnchủyếulàprotein,nênbộtgiặtthôngthườngrất khó tẩyhết.Nếu thêmenzimvàobột giặt thì cácprotein enzimnhanhchóngphângiảicác"vếtbẩnprotein"thànhcácchấtđơngiảnhoàtanđượcvàonước,dođómàgiặtsạchđược.

Nhưngvớicácenzim,chỉtrêndưới37°C(nhiệtđộcơthểngười)mớilànhiệtđộlýtưởngđểchúngpháthuytácdụng.Nhiệtđộquáthấp,enzimkhóhoạtđộng,nhưngởnhiệtđộquácao(trên50°C),enzimmấthếthoạt tính,xemnhưbị"tửvong".Vìvậydùngnướcấm35-40°Cđểhoàtanbộtgiặtcóphaenzimlàtốtnhất.

Ngoàirabộtgiặtdùngenzimphânhuỷproteincầncóthờigiannhấtđịnh.Nênnóichungsaukhichoquầnáovàodungdịchbộtgiặt,cầnngâmquầnáokhoảng20phútđểenzimpháthuytácdụngmớinângcaođượchiệuquả.

Cầnchúýrằng,cácenzimchỉ"sống"trongmộtthờigiannhấtđịnhnênbộtgiặtphaenzimthườngcóthờihạnsửdụnghiệuquảtrongvòngnửanămđếnmộtnăm.Để lưugiữquá lâu,enzimsẽmấthếthoạt tínhvà trở thànhnhưbộtgiặtthôngthường.

Từkhoá:Bộtgiặt;Enzimprotein.

201.Vìsaokhôngnêndùngxăngđểrửatay?Khisửachữaxeđạphoặcôtô,taythườngdínhnhiềuvếtdầubẩn.Không

ítngườithíchdùngxăngđểrửatay,hiệuquảrấttốt,thếnhưngdùngxăngđểrửataytuycótiệnnhưngcũnggâynhiềuđiềuphiềnphức.

Trướchếtxăngcótácdụnghoàtandầumáyvàdầubéorấtmạnh.Saukhixăngbayhơihết,cácvếtdầubẩnsẽbịrửasạch,nhưngđồngthờicũngrửasạchtấtcảcácloạidầutrêndatay.Vảlạicácphântửxăngnhỏnêncóđộxuyênthấumạnh,cóthểthấmsâuvàoda,làmchomỡởdướidacũngtheoxăngmàbịrửasạchđi.Vìvậynếuthườngxuyêndùngxăngrửatay,lớpdataysẽbịmấtđilớpmỡbảovệ,làmdatayvừakhôvừatrởnênthôráp.Cólúccònbịnứtnẻ.Khidaxungquanhngóntaybịnẻcóthểtạođiềukiệnchovikhuẩnxâmnhập.

Hơn nữa trong xăng còn có ít phenol, toluen cùng nhiều hyđrocacbonthơmkhác,cácchấtnàycóhạichocơthểngười,gâyngộđộc,cótácdụngkíchthíchđốivớida.Thườngxuyênrửataybằngxăngcóthểdẫnđếnbệnhngoàida,ngoàira,xănglàchấtdễbayhơi,dùngxăngrửataycóthểđưađếnviệchítphảinhiềuhơixăng,tiếpxúcnhiềucóthểgâyngộđộc.Khingộđộccấptínhcóthểgâyho,buồnnôn,nônmửa,đauđầu,mờmắt.Ngộđộcmãntínhcóthểlàmgiảmtrínhớ,bủnrủntaychâncólúclàmchoquênlãng,đikhôngvững…

Nếuxăngcóchứachấtđộchạithìkhitaybịdâynhiềudầu,mỡphảigiải

quyếtbằngcáchnào?Trướchếtdùnggiấylauhếtcácvếtdầu,saudùngxàphòng,nướcấmrửacẩnthận,rửanhiềulầnthìtaysẽsạch.

Từkhoá:Xăng;Dầubéo.

202.Cóbaonhiêuloạimỹphẩm?Mỹphẩmlàcácloạivậtdụnghằngngàydùngvàoviệclàmsạchda,làm

đẹptóc,mặtmũi...Chúngthườngcómùithơmdễchịu.Donhucầucủaconngườivànhucầuđờisốngkhôngngừngnângcao,mỹphẩmtrởthànhcầnthiết.Córấtnhiềuloạimỹphẩmđãđượcđưarathịtrường.

Thànhphầnchủyếucủacácloạimỹphẩmbaogồmdầubéo,cácloạisáp(nhưdầuôliu,dầuthầudầu),cácloạibộtphấn(bộttan,bộtrắngtitan),cácdungmôi(rượu,axeton,glyxerol),thêmítphẩmmàuđểtạomàuriêngchomỹphẩm,hươngliệuxemnhưnguyênliệuphụ.

Cónhiềuloạimỹphẩm,cáchsửdụngcủachúngcũngkhácnhau.Cóloạidùngđểlàmsạchnhưcácloạisữarửamặt,cácloạikemđánhrăng.Cóloạimỹphẩmlàthuốcbảovệdavàđầutóc,kembôimặt,sápchốngnẻ,thuốcdưỡng tóc.Các loại nướchoa, sonmôi, thuốcnhuộm tóc, bút chì kẻ lôngmày,dầugộiđầu…,cũnglàmỹphẩm.

Cácloạiđồtrangđiểmvàmỹphẩmsaukhisửdụngcótácdụngcảithiện

trạngtháidinhdưỡngcủada,giảmbớtnếpnhăn,duytrìsựtươitrẻcủanétmặt;bảođảmtócđượcmềmmại,chốngchọiđượcvớicácbiếnđổicủamôitrường. Thế nhưng cũng không ítmỹ phẩm có thể gây các tác dụng phụ.Chẳnghạnnhưcácloạisữarửamặtcóthểgâykíchthíchsựphânhuỷnhanhcủatếbàodakhiếnchodamặtnhanhbịlãohoá;mộtsốloạithuốcnhuộmtóccóchứacáchợpchấthữucơgốcanilindễgâybỏngda,ngứangáy;cácloạiphấnthơmthườngdễhấpthụdầubéovànước,dùnglâucóthểlàmcácnếpnhănhằnsâuthêm.Vìvậytrướckhidùngcácmỹphẩmphảihiểurõtácdụngcủacácloạimỹphẩm.

Khibảoquảnđồtrangđiểm,mỹphẩm,ngoàiviệcgiữgìntínhthẩmmỹcònphảichúýbảovệcôngnăngcủamỹphẩm.Vídụtrongkemdưỡngdacóthêmlượngchấtproteingâynêntínhđànhồi,cóthểgiúpchấtsừngtrêndakhôngbịkhô.HaynhưtrongmỹphẩmSODcócácenzimhoạttính,ngănngừaviệccơthểtiếtracácchấtperoxy,ngănngừadabịlãohoá.

Cácmỹphẩmcó tácdụngbảovệdakhôiphục tínhđànhồicủada,cảithiện tình trạng dinh dưỡng.Chúng làmột loại protein được chiết xuất từmột loạicáởbiểnsâu,vìvậykhidùngchúng thìdacókhảnănghấp thụnướcrấtcao.Điềunàygiúpchoviệctáisinhlớptếbàodạngsợiởsâudướida,tăngđộđànhồicủada,làmchodacónănglựcgiữẩm.

Cácloạimỹphẩmdùngchodamặtthườngcómàusắctươi,cómùithơm,cótácdụnglàmđẹpchokhuônmặt.Cácloaiphấnthơmxoamặtlàmchodađượckhoẻ,tươisáng,vàcómùihươngdễchịu.Nướchoacókhảnăngphátramùithơmnồnghoặcnhẹnhàng.

Cácloạimỹphẩmchuyêndụngcócôngnăngđặcbiệt:Cácthuốcnhuộmtóclàmchotócđãuốngiữđượchìnhdángnhấtđịnh,kemchốngtànnhangcóthểlàmmấtcácvếttànnhang.

Vìvậycầnbiếtsửdụngcácmỹphẩmmộtcáchhợplý,đúngchỗthìsẽgiữgìndungmạocóhiệuquả.

Từkhoá:Đồtrangsức;Mỹphẩm.

203.Vìsaoglyxerolcóthểlàmdamềmmại?Vàomùađôngthờitiếtthườngkhôhanh,ngườitathườngbôilêndamột

chútglyxerol.

Glyxeroltinhkhiếtlàchấtmàutrắng,kếttinh,nhưngkhinhiệtđộcaohơn

17°Cthìsẽnóngchảy.Nhưngglyxerolthườnghútnhiềuhơiẩmvàtạpchất,nênsẽkhôngởtrạngtháirắnmàlàởtrạngtháilỏng,khôngmàusắc,khôngmùi. Glyxerol có vị ngọt, điều đó có liên quan đến cấu tạo phân tử củaglyxerol.Glyxerolcóbanhómhyđroxyltrongphântửnêncóvịngọt.Trongphântửglyxerolcóbanguyêntửoxy,mỗinguyêntửoxykếthợpvớimộtnguyên tử hyđro, tạo nên ba nhóm hyđroxyl - OH. Nói chung so vớiglyxerol, đường đơn (như đường glucoza hoặc fructoza), đường kép như(saccaroza),cósốnhómhyđroxylnhiềuhơnnênngọthơn.

Glyxerol là "một vệ sĩ" của da, vì glyxerol giữ được nước, bảo vệ dakhông bị khô.Khi nồng độ dung dịch glyxerol càng lớn thì khả năng hútnướccàngmạnh,nócóthểmộtmặthấpthụnướctừkhôngkhí,cũngcóthểhútnướctừlớpda.Nếunhưvậythìbôiglyxerollêndacóthểlàmdabịkhô?Thựctếchứngminh,glyxerolchứa20%nước,thíchhợpchotácdụngbảovệda.

Glyxerollàloạinguyênliệuquantrọngtrongcôngnghệhoáhọc,dùngđểchếtạochấtdẻo,sợitổnghợpvàchếtạodượcphẩm.Cóđiềuđángchúýlàloài người đã sớm biết dùng hỗn hợp axit nitric và axit sunfuric xử lýglyxerol,điềuchếđượcnitratglyxerolhoà tan trongnướcđểđiều trịbệnhphổi.Vềsaungườitanghĩđếnviệckhửnướchoàtantrongglyxerolvàchếtạođượcnitroglyxeroltinhkhiếtvàthuđượcmộtloạithuốcnổmạnhtrongphòngthínghiệm.Bấygiờngườitamớibiếtnitroglyxerollàloại thuốcnổrấtmạnh.Côngnghệxửlýglyxerolthườngliênquanđếnaxitsunfuric,cácmuốikimloạinặng,asenvànhiềuchấtmàuhữucơ,chúngđềucómàuvàng,mùikhóngửi,kíchthíchda,nênkhôngđượcdùngglyxerolcôngnghiệpđểbôilênda.

Từkhoá:Glyxerol;Nitroglyxerol

204.Vìsaokemđánhrăngbảovệđượcrăng?

Kemđánh răng là loại chếphẩmchúng tadùngđểchải sạch rănghằngngày.Từhơn2000nămvềtrước,thờicổLaMãcóngườiđãdùngbộttanMg2(S4O10)(OH)2đểchảirăng.Ngàynaykemđánhrăngđãcóthànhphầnphứctạphơnrấtnhiều.

Sảnxuấtloạikemđểgiữgìnchorăngđượctrắngđẹpkhôngphảilàđiềuđơngiản.Kemlàmộthỗnhợpgồmnhiềuhoáchấttạothành,thôngthườngbaogồmchấtmasát,chấtgiữẩm,chấthoạtđộngbềmặt,chấttăngđộnhớt,chấttạovịngọt,chấtchốngthối,phụgiahoạtđộng,chấtmàu,hươngliệu.Kem đánh răng bảo đảm cho răng sạch sẽ, ức chế nấmmốc, chất chốngviêm,diệtmùihôiởmiệng.Đươngnhiêncáchoáchấtnàyphảikhôngđộc.

Cuộcsốngcủaconngườingàycàngcao,các loại thựcphẩmngàycàngphongphú.Các loạikẹo, bánhngọtđều lànhữngchất có thểgâyhại chorăng,gâybệnhsâurăng.Hútthuốclá,uốngtràđềuđểlạitrênrăngcácvếtố.Ngoàiranhiềungườicònbịcácbệnhvềrăngnhưsâurăng,chảymáurăng,răngbịmục,hôimồm…nênchúngtacầnkiêntrìđánhrăngvàobuổisớmvàbuổitối,dùngcácloạikemđánhrăngtốtđểbảovệrăng.

Vì sao kem đánh răng lại bảo vệ được răng? Trong kem đánh răng cónhiều chất có hoạt tính bảo vệ men răng, phòng ngừa mục răng và hôimiệng.Nhưtrongkemđánhrăngcóchấtnatriflorua,sắt(II),florua,strontiflorua.Cáchợpchấtfloruanàycóthểtạoratrênbềmặtrăngmộtlớphợpchấtổnđịnh,ứcchếcácvikhuẩntrongvòmmiệng,giữchorăngkhôngbịănmòn,khôngbịmục,bảovệrăngcóhiệuquả.

Vớiloạikemđánhrăngdiệplụccóchấtdiệplụcchốngsựxuấthuyếtởrăng,ngừahôimiệng.Thêmenzimvàokemđánhrăng,enzimcóthểphângiảithứcănthừacòngiữlạiởkẽrănglàmrăngđượcsạch,cóhiệuquảnhấtđịnhchốngrăngbịmục.Trongkemđánhrăngydược,ngườitacóchothêmsanhôcùngmột số thảodược, thuốcbắc chốngchảymáu răng,viêm lợi,viêmmồm,chốngsựmẫncảm,cótácdụngchữabệnh.Trongcácloạikemđánhrăngđặchiệungườitacóthêmkemxitratvàcáchợpchấtflorua,cótácdụngứcchếvikhuẩn,chốngsựlắngđọngcaorăng,giảmchứngviêmlợi,chảymáurăng,làmrănggiữđượcvẻtrắngbóng.

Từkhoá:Kemđánhrăng;Menrăng.

205.Vìsaothuốcuốntóclạnhlạiuốnđượctóc?

Nhưngườitathườngnói"cáitóclàgócconngười",tóclàyếutốthứhaiđánhgiávẻngoàicủaconngười.Tóckhoẻmạnh,mượtmà,phảnánhtrạngtháitinhthầnhănghái.

Tócmỗingườikhácnhau,ngoàiyếu tố thiênnhiêncòndoyếu tốchămsóccủaconngười.Khôngítngườithíchdùngthuốcuốntóclạnhđểuốntóc,làmnếpuốnkhôngthayđổi,khôngcócảmgiáctócbịcứng.Thuốcuốntóclạnhkhônggiốngvớicáchuốntócthường(uốnnóng).

Vìsaothuốcuốntóclạnhlạiuốnđượctóc?

Thuốcuốntóclạnhlàloạimỹphẩmlàmchotócmềmđểuốn.Thànhphầnchủyếucóhailoại:Mộtloạithuộcchấtoxyhoáthườnglà3-6%nướcoxygià(H2O2);mộtloạilàchấtkhửgồmdungdịchmecaptoaxetat75%(chiếm8%),chấtthấmướt(chiếm0,1%)vànướccất(chiếm84,9%).

Khidùngthuốcuốntóclạnhcóhaibước:Bước1dùngchấtkhửđểlàmmềmtóc, làmsổ tungchuỗimuốivàchuỗimecapto,sauđódùngdụngcụuốn tóc thành lọn theoýmuốn.Bước thứhai làdùngchấtoxyhoá tócđểkhôiphụccácchuỗimuốivàchuỗimecaptocốđịnhcáchìnhdángcủalọntóc.

Nhưngdothuốcuốntóclạnhcóchấtkiềm,nếudùnglâudàicóthểgâyhiệntượngestehoá.Vìvậytrongthuốcuốntóclạnh,ngườitacóthêmdầubéo,cácvitaminvàproteinđểchothuốcuốntóccótácdụngbảovệ.

1Từkhoá:Thuốcuốntóclạnh.

206.Vìsaomoxilạicốđịnhđượchìnhdángtóc?

Cácthợuốn tóc,saukhiuốn tócxong thườngphunmộtchấtgiốngnhưbọtkhígọi là "moxiđịnhhình".Saukhiphunmoxi, tóc sẽđược cốđịnh,không bị gió thổi bay tứ tung, thời gian định hình lại được lâu nên đượcnhiềungườihoannghênh.

Moxilàloạihợpchấtcaophântử,khiquagiacônghoáhọccóthểđạtđếnkhối lượngphântửhàngtrămngànthậmchíđếnhàngtriệu.Sốnguyêntửcacbon trongphân tửcó thể từhàngnghìnđếnhàngvạn,nốikế tiếpnhauthànhchuỗidài,mỗiđoạncủachuỗicócácnguyêntửhyđro,oxy,nitơcùngmộtsốnguyêntửkhácsắpxếpnốinhau,xenkẽnhau.Cácnguyêntửởcạnhnhau,quấnchặtnhauthànhcuộn,tạothànhloạivậtliệucóđộbềnnhấtđịnh.Cácchuỗidâyxíchnàytừngđoạn,từngđoạnlạicócácnguyêntửlàmnhiệmvụnốicácdâyxíchthànhloạivậtliệucaophântửcócấutrúcdạnglưới.Vớiloạivật liệucócấutrúcnhưvậy,khigianhiệtsẽkhôngbịmềm,khôngbịbiếnhình.

Vậtliệumoxichủyếulàpolyetylenpirolidon(0,5-4%),etylxenlulozavàpropylxenluloza,3-metylanilinđồngtrùnghợp(0,5%)tạothành.Sauđóthêmrượuetylic(15%),nướcròng(khôngchứaion60-65%),lượngítchấtphụ gia, hương liệu… Để tiện sử dụng người ta thêm chất phun sương(15%).Khibạnphunbọtmoxi lên tóc, cácdungmôi sẽnhanhchóngbayhơi,hợpchấtcaophântửcònlạisẽbámvàosợitóc.Cáchợpchấtdạngsợidài sẽ làm tăngđộ cứngcủa sợi tócvàgiữ cho sợi tóc cóhìnhdángnhấtđịnh.Cáchợpchấtcaophântửdễtantrongnướccũngnhưcácproteintíchđiệndương,sẽtạonêntrênbềmặtsợitócmộtlớpmàngmỏnghợpchấtcaophân tử, nhờđógiữđượchìnhdáng sợi tóc.Lại có thểdùngnướcđểgộisạchkhicầnthiết.

Ngày nay xuất hiện ngày càng nhiều các loại thuốc định hình lọn tóc,ngoàimoxi còn có thuốc định hình như thuốc ely…Ngoài tác dụng địnhhìnhcòncótácdụngcungcấpchấtdinhdưỡngchotóc,giúpchotócluônđượcóngả.

Từkhoá:Moxi;Địnhhìnhlọntóc.

207.Vìsaokemchốngnắnglạichốngđượcnắng?

MọingườiđềubiếtcánhtaytrầnphơidướiánhnắngMặtTrờisẽbịnóngvàđỏlên.Nếuthờigianphơinắngkéodàisẽbịrộpda,rấtđaurát.Cácngưdân,cácthuyềnviêntrênbiểnthườngcónướcdađenbóng,ngườitathườnggọi làdarámnắng,dasẽ trởnênđen, thôhơn,dabị lãohoásớmhơnlứatuổi.ĐólàdocáctiatửngoạitrongánhnắngMặtTrờigâynên.

Tiatửngoạituycókhảnăngsáttrùng,nhưngcũngcótáchạiđốivớitếbào sừng trên bềmặt da, nhẹ thì làmxuất hiện các vếtmẩnđỏ, bỏng rát,nặng thì xuất hiện các rộp nước, thậm chí tạo thành vếtmàu nâu, vết tànhươngáctính,gâyungthưda…KemchốngnắngcóthểgiúpngườitađỡbịhạidadướiánhnắngMặtTrời,đặcbiệtrấtcóíchchonhữngailàmviệcdàingàydướiánhnắngMặtTrời.

Trongkemchốngnắngthườngcómộtphầndầu,mộtphầnnước,còncóchấtchốngnắng.Chấtchốngnắnglàchấtcókhảnănghấpthụhoặcphảnxạtia tửngoại.Loại chất chốngnắngđược sửdụng sớmnhất là các loạibột

mịn,cácchấtrắnnhưkẽmoxit,titanđioxit,bộthoạtthạch(bộttan)bộtcaolanh…Chúngđềucókhảnăngphảnxạtiatửngoạinêncótácdụngchốngnắng.Vềsaungườitacòndùngcácchấtchốngnắngcókhảnănghấpthụtiatửngoại.Đasốcácchấtchốngnắngloạinàylànhữnghợpchấthữucơcókhảnănghấpthụmạnhcáctiatửngoại.Vídụhợpchấtesteaminobenzoatbutyl.Hợpchấtnàycóthểhấpthụđến100%tiatửngoạichiếulênda.Đâylàhợpchấtchốngnắnglýtưởng.

Điềuhếtsứckỳdiệulàngườitatìmthấymộtsốloạicànhcây,lácây,tráicây, khi đemngâmchiết bằngnước, ta có thể thu được dịch chiết có khảnănghấpthụmạnhtiatửngoại.Vídụcóthểdùngdịchchiếttừdưaleo,thâncâylau,chếtạokemchốngnắng,nướcchốngnắngcóhiệuquảtốt.Nhữngngườilàmviệcdàingàyởngoàitrờicầnbôikemchốngnắngđểbảovệda.

Từkhoá:Chấtchốngrámnắng;Tiatửngoại.

208.Vìsaochấtbảovệdadùngaxithoaquảđượcmọingườiưathích?

Mọingườiđềuưathíchcáiđẹp.Đạiđasốgiớinữhếtsứcquantâmđếnviệc bảo vệ da (không chỉ da mặt). Với giới nữ tuỳ theo độ tuổi, nghềnghiệp,hoàncảnhsốngmàcómốiquantâmkhácnhautớiviệcbảovệda.Vớicácnữthanhniên,điềuquantâmhàngđầulàcácvếtmụntrứngcátrêndamặtxuấthiệnnhiềudầu…Vớigiớinữtrungniên,họquantâmnhiềuđếnviệclãohoácủada,cácvếtnhăn,cácvếtsạmđenxuấthiệntrênda,dabịkhôvànhão…Nênkhiđốimặtvớinhiều loạimỹphẩmcóbaobìđẹpđẽ,choángmắtthìviệcchọnđượcmộtloạimỹphẩmbảovệdathíchhợpchomìnhkhôngphảilàviệcdễ!

Trongnhữngnămgầnđây,ngườitachúýđếncácmỹphẩmbảovệdacóchứaaxithoaquảvàđượccholàlýtưởng.Thếthìaxithoaquảlàloạihợpchấtnhưthếnào?

Axithoaquả(vídụaxit tactric)viết tắt làAHAlànhómaxit thườngcótrongcácdịchchiếtrauxanh,hoaquả.Trongcuộcsốnghằngngàycónhiềuthiếunữpháthiệnkhidùngdịchéptừmộtsốloạirauxanh,quảtươibôilênmặt,đemlạihiệuquảlàmchodamặtcócảmgiácmát,làmtăngtínhđànhồicủadamặt.Đóchínhlàdocácaxithoaquảđãpháthuytácdụngbảovệda.

Nguyên nhân của tác dụng này là do các axit hoa quả có tác dụng làm

mềmlớpsừngtrênbềmặtda,điềuchỉnhsựsắpxếpcủacáctếbào,xúctiếnquá trình đồnghoá, làm choda có tính đàn hồi.Axit hoa quả còn có khảnăngbảovệđộẩmchoda,giảmbớtsựxuấthiệncácvếtnhăntrênda.Axithoaquảcòncótácdụngkíchthíchsựlưuthôngcủalỗchânlông,giốngnhư"ngườidọnvườn"quétsạchcáccặnbã,chấtmàulắngđọng trong lỗchânlông,làmgiảmviệcxuấthiệncácvếtđentrênda.Nhờvậykhidùngaxithoaquảđểbảovệdasẽchotacảmgiácêmmát,tăngcaođộsángcủada,làmdadẻhồnghào.

Từkhoá:Axithoaquả.

209.Vìsaotrướckhiđingủcầnxoabópda?Khôngítngườitronggiớiphụnữcóthóiquentẩysạchcáclớpmỹphẩm

đã sửdụngvàobanngày trướckhiđingủ.Vìvậy tronggiấcngủhọcảmthấydadẻthoảimái,đặcbiệtcảmthấythôngthoángởlỗchânlông,việctẩyrửacáclớpmỹphẩmtrướckhiđingủlàmộtthóiquentốt,cóthểgiúpdahôhấptốt.

Khingườitangủ,cácsắctốđendướidakếttủa,lâungàysẽhìnhthànhcác vết tàn nhang, các vết đen. Đây làmột loại hiện tượng rất phổ biến,nhưngliệucóbiệnphápgìcảithiệnđượckhông?

Dựatrênnguyêntắc,vàobanđêmdangườicónhữngbiếnđổisinhlý,nếuchọnđúngphươngphápxoabópthìhiệuquảsẽ tănggấpbội.Cácchuyêngiađãnghiên cứuchếđượcmột loạimỹphẩmmà thànhphầnchủyếu làsinhtốC,cótácdụnghìnhthànhcácgốctựdo,hạnchếsựhìnhthànhcácvếttànnhang.Trongloạimỹphẩmđặchiệunày,ngoàisinhtốC,cònchứaloạimenđặcbiệtlàproteinsừng.Proteinsừngkhôngnhữngngănngừaquátrìnhhoásừngtrênbềmặtda,xúctiếnquátrìnhđồnghoácủatếbàoda,màcòncóthểứcchếsựhìnhthànhsắctốđentronggiấcngủ,làmchodavẫngiữđượctrắngtrẻo.

Ngoàiraquaviệcrửasạchtrướckhiđingủthìphầnbụibámlàmbít lỗchânlôngvàobanngàysẽđượcrửasạch,nhưngkhôngcónghĩalàmchohôhấpcủadahoàntoàntốt.Đólàvìtronggiấcngủ,lớpbếbàosừngbịlãohoávẫn hình thành, ảnh hưởng đến sự hô hấp qua lỗ chân lông. Protein sừngtrongmỹphẩmchứasinhtốCsẽhoàtan,phângiảilớptếbàosừnglàmlưuthônglỗchânlông,cólợichosự"thoátkhí"củada,bảođảmchodađượckhoẻmạnh,đượcnghỉngơi.

Từkhoá:SinhtốC;Xoabópda.

210.Vìsaocơthểngườikhôngthểthiếumen,enzim?

Mờicácbạn tiếnhànhmột thínghiệmlý thúsauđây.Chomộthaigiọtcồniotvàomộtbátnướccháo,lậptứctrongbátcháosẽxuấthiệnmàulam,đólàthínghiệmnhằmpháthiệncóhồtinhbộthaykhông.Bâygiờbạnduytrìnhiệtđộbátcháoở37°C,sauđóthêmvàomấygiọtnướcbọt,đểyênmộtlúc,lạithêmtiếpmấygiọtiot.Bấygiờbạnsẽthấynướccháosẽkhôngxuấthiệnmàuxanhchỉxuấthiệnmàuxanhrấtnhạthoặchơicómàuhồng.Điềuđóchứngminh,dotácdụngcủanướcbọt,tinhbộtđãcónhiềuthayđổi.

Đólàdotrongnướcbọtcóenzimamylaza.Menamylazađãcắtphântửtinh bột thành nhữngmảnh nhỏ, biến thành glucoza có vị ngọt.Nếumenamylaza"tácdụng"khôngđếncùngthìtinhbộtsẽbiếnthànhđextrin.Hiệntượngdungdịchiotcómàuhồngchứngtỏcóđextrin.

Tinhbộtcóloạichất“xúctácsinhvật"rấtphổbiếnchỉcầnmộtítlượngxúc tácnàycó thểbiếnmột lượng lớnhồ tinhbột thànhđường.Nướcbọttrongmiệngngườicómenamylaza,đóchínhlàchấtxúctác.Khiăncơm,khibạnnhaikỹbạn sẽcảm thấycóvịngọt,đóchính làdo tinhbột trongcơm đã biến thành đường. Phần tinh bột chưa chuyển hoá, đến ruột non,dưới tácdụngcủamenpancreatic (haycòngọi là tripoin) tinhbột tiếp tụcchuyển hoá thành đường và được cơ thể người hấp thụ. Nếu quá trìnhchuyểnhoáởmiệngthựchiệnđượckỹthìsẽgiảmnhẹđượccôngviệccủaruộtnon.Vìvậykhiăn,tanênănchậmnhaikỹđểnướcbọtởmiệngthựchiệntốtđượcvaitròcủamình.

Ngoài enzim (men) amylaza trong cơ thể sống còn có nhiều loại men,enzimcócôngdụngkhácnhau.Menenzimchínhlàmộtloạiproteinđặcthù,cótácdụngxúctácsinhhọc.Cácphảnứngtổnghợpvàphângiảitrongcơthểsinhvậtđềucầncócácmenenzimlàmxúctác.

Mencónhiều"thóiquen"lạ.Trướctiênvớicácmencónguồngốckhácnhausẽhoạtđộngtrongphạmvinhiệtđộkhácnhau.Nhiệtđộquácaocóthểlàmhoạttínhcủamengiảmhoặchoàntoànbịphânhuỷ.Mentrongcơthểngườihoạtđộngtốtnhấtở27°C.Nếunhiệtđộcơthểcaohơn42°Cmensẽmấtnănglựchoạtđộng.Hailàvớicácloạimenkhácnhau,đòihỏiđộaxitvàkiềmkhácnhaucủamôitrường.Tronghệthốngtiêuhoácủangười,tuỳ

trường hợpmà có độ axit và kiềm rất rõ rệt. Trongmiệng cómôi trườngtrung tính, trongdạdày cómôi trườngaxit, trong ruộtnoncómôi trườngkiềm.Men amylaza chỉ hoạt động tốt trongmôi trường trung tính ở vòmmiệng,khiđưavàodạdàycómôitrườngaxit,menamylazakhôngcóchútnănglựcnàonênkhônggiúpchoviệctiêuhoáthứcănđược.Trongdạdàychỉcóproteinazavàmenlipalànhữngmenhoạtđộngtrongmôitrườngaxit,còn trong ruột non có men tripsin thích hợp trong môi trường kiềm nênchúngcótácdụngtiêuhoáthứcănởnơiđó.

Ngoài hệ thống tiêu hoá, ở các tổ chức khác của cơ thể người cũng cónhiềuloạimen.Phảnứngcủamencótínhchọnlọccao.Mộtloạimenchỉcótácdụngxúctácchomộtloạivậtchấtnhấtđịnh.Vídụmenamylazachỉcótác dụng với tinh bột, không có tác dụng với protein và các chất béo. Sựphâncôngphụtráchcủacácenzim,menquảlàhếtsứcminhbạch.Tacóthểtưởngtượngcácchấtnhưglucoza,cácaminoaxitdomáuphângiảivàcungứngchấtdinhdưỡngchocáctổchức,cũngcầnchoviệctạonêncáctổchứcmớitrongcơthể.Cũngcólúccầnphảiphângiảiđểgiảiphóngnănglượngcầnchocáchoạtđộngcủacơthể.Cácphảnứngcầncóloạimenthíchhợpxúctácchophảnứngđó,nếukhông,thậtkhótưởngtượngđượcđiềugìcóthểxảyra.

Trong cơ thể người, động vật, thực vật đều có hệ thốngmen riêng củachínhmình.Vì vậy cácnhàkhoahọcđãnói khôngngoa rằng "Không cómen,khôngcósựsống".Ngàynayngườitađanglợidụngcácđặctínhcủamenchỉcóphảnứng trongcơ thểcácsinhvật,để tiếnhànhcácphảnứngbênngoài,đạthiệuquảrấtcao.Từđósinhramộtlĩnhvựckỹthuậtmới-kỹthuật enzimhay côngnghệ enzim.Côngnghệ enzimcầnđầu tư ít, nhưnghiệuquảnhanh, tiêuhaonăng lượng thấp.Baưuđiểmđóđã làmthayđổiphương thức sản xuất của công nghệ truyền thống, hình thành ngành sảnxuấtmớicóhiệuquảcao.

Từkhoá:Men;Amylaza;Côngnghệmen.

211.Vìsaonướcmáyđãđượcsáttrùngnhưngchỉnênuốngsaukhiđãđunsôi?

Quátrìnhsảnxuấtnướcmáythườngphảiquamấybước:Lấynước,thêmhoá chất, khuấy trộn, kết tủa, lọc. Trong đó bước thêm hoá chất là nhằmthêm chất kết tủa, khử trùng, thêm chất ngưng kết khiến cho các hạt nhỏtrongnước tụ tập thànhcáchạt lớnhơnđểdễkết tủa, cònchấtkhử trùngchínhlàkhíclo.Khisụckhícloquanước,đạibộphậnvikhuẩntrongnướcbịtiêudiệt.Nhưvậynướcsảnxuấtrathựcsựsạch.Vậytạisaonướcmáychỉđượcuốngsaukhiđunsôi?

Chúngtabiếtrằngkhíclohoàtanvàonướcsẽsinhraaxithypocoric.Axithypocloriccókhảnăngdiệtvikhuẩnrấtmạnh,cótácdụngtẩytrắng.Nhưngđồngthờiaxithypocoriccũngtácdụngvớicácchấthữucơtrongnướcđểtạothànhmuốiclohữucơ(sảnphẩmcủahợpchấthữucơvớiclo),ngườita

gọiđólàlượngclodư.Khíclodưcótínhoxyhoámạnh,nênđốivớicơthểngườicótínhchấtđộtbiến.

Nếuthườngxuyênuốngnướcmáycóclodưdĩnhiênsẽảnhhưởngxấuđếnsứckhoẻ.Nhưngkhíclodưtrongnướcmáylàhợpchấtkhôngbền,dướitácdụngcủaánhsánghoặccủanhiệtclorấtdễbịbayđimất.Vìvậysaukhiđunsôithìkhíclodưtrongnướcmáysẽkhôngcònnữa.

Ngoài rađểdẫnnước từnhàmáyđếncácgiađình,nướcphảidẫn theonhiềuđườngống.Trongcácđườngốngkhótránhkhỏicócácchấtbẩncũngnhưcócácloạivikhuẩngâybệnh.Nênnướcmáykhichảyquacácđườngốngcóthểbịônhiễmthứcấp,ngoàiracáccưdânởcáctầnglầucaothườngdùng nước chứa từ các bể nướcở trên cao.Màở các bể chứa nếu khôngđượcchúývệsinhcẩnthậncóthểcócácvikhuẩn,thậmchícócảcácloạiấu trùng sinh sống (như conquăng, giun chỉ…) làmchonướcbị ô nhiễmnghiêm trọng.Vớinướcbị ônhiễm thứcấp rõ ràng cầnphảiđun sôimớiuốngđược,nếukhôngcóthểgâynhiềubệnhtật.

Vìvậyđểgiữgìn sứckhoẻ,mọingườikhôngnênuốngnướcmáy trựctiếpmàkhôngquađunsôi.

Từkhoá:Nướcmáy;Khửtrùng.

212.Vìsaonướctừhoálạicótácdụngbảovệsứckhoẻ?

Hiệntạitrênthịtrườngxuấthiệnnhiềuloạithiếtbịsảnxuấtnướcsạch,cóloạicótrangbị thiếtbị từhoá,bằngcáchchonướcchảyqualớpsắt từvànước bị từ hoá.Nước từ hoá có nhiều công năng kỳ diệu, có ích cho sứckhoẻmọingười,cókhảnăngchữacác loạibệnhsỏi thậncũngnhưcó tácdụngphòngbệnh.Vậykhinướcbịtừhoásẽcócácbiếnđổinhưthếnào?

Nước do nhiều phân tử nước tập hợp lại mà thành. Các phân tử nướckhôngphảitồntạiriêngbiệtmàthườngtồntạiởdạngtừngtậphợpphântử,dohaibaphântửhoặcnhiềuphântửkếthợpnhau.Nhưngdướitácdụngcủatừ trường,cácphân tửnướccó thể"chia tay"nhauvà tồn tạiởdạng từngphântử.Bấygiờcácphântửnướccóthểtựdochuivàocáckẽhởtrongcácvậtrắn(mắtthườngkhôngnhìnthấyđược)dođócócáckhảnănghếtsứctolớnkhôngthểnghĩđến.

Vídụdùngnướctừhoáđểtrộnximăng,docácphântửdễchuivàocáckhehởtrongcáchạtximăngrắn,làmchođộcứng,độbềncủaximăngtăng50%sovớikhidùngnướcthường.Dùngnướctừhoáđểsảnxuấthơinước,tronglòhơisẽkhóđóngcặn,đólàdocácphântửnướcdễchuivàocáccặnrắn(thànhphầnchủyếulàcanxicacbonat)nênlàmchocặnrắnkhóđọnglạithànhlớpdày.

Donướcbịtừhoá,cácphântửởtrạngtháitậphợpítnênnướcdễtiếpcậnvàocácquátrìnhsống.Cácnhàkhoahọcđãthínghiệmdùngnướctừhoáđểngâm giống, thúc giục chomầm sinh trưởng, kết quả làm tăng sản lượngkhoảng10%,củcảiđườngtănglượngđường10%,đậutươngtăngnăngsuấtđến40%.

Các loại sỏi thận chủyếudo canxi cacbonat cùngmột số chấtkháckếthợpnhau(thànhphầnchủyếulàcanxicacbonatvàcanxiphotphat)tạothànhkết tủa.Trongcáckết tủa tạo thành,cáchạtnhỏ theonước tiểubài tiết rangoài,cáchạttotíchlạithànhsỏithận.Donướctừhoádễxâmnhậpvàobêntrongcácvậtrắn,nêncáchạtrắnsẽbịmềmđi,kíchthướckhôngtănglên,nhữnghạt lớncóthểbịvỡravàbài tiếtrangoài theonướctiểu.Theocácnghiêncứucủanhiềubệnhviện,dùngnướctừhoáđểchữabệnhcóthểđạthiệuquảđến65%.Nhiềubệnhnhânbịbệnhsỏithậnnhờđókhôngcầnphảiquaphẫuthuật.

Hiệntạingườitachỉmớibắtđầunghiêncứunướctừhoá,nhiềuvấnđềhiệncònchưarõlắm.Vídụnướcđượctừhoáđếnmứcđộnàothìđạthiệuquảtốtnhất?Khinướctừhoátácdụngvớivậtchấtthìgâynênbiếnđổigìchovậtchất?Đólànhữngvấnđềcầntiếptụcnghiêncứusâuthêmvềnướctừhoá.Cóthểtinrằngtrongtươnglaikhôngxa,nướctừhoácóthểsẽphụcvụtốthơnchoviệcbảovệsứckhoẻ.

Từkhoá:Nướctừhoá;Sỏithận.

213.VìsaoADHđượcxemlà"nãovàng"?Hiện tại trên thị trườngcóbánmột loại sảnphẩmgiúp ích cho sựphát

triểnđạinãocủatrẻem.TrongsảnphẩmnàycóchứaloạichấtADHđượcmệnhdanhlà"nãovàng".ThếthìADHlàchấtgì?

ADHlàloạichấtdầubéoquenthuộcvớichúngta.Dầubéocótácdụngtolớn trongquá trìnhđồnghoácủacơ thể.Dầubéonhư làmột chất sinh ranănglượng,làmchocáctổchứctrongcơthểngườiđượclinhhoạt,cótính

chấtnhưchấtbôitrơn,làchấtgiúpchoviệchoàtan,hấpthụcácvitamin,giữgìnsựkhoẻmạnhchoda….Hiệnngười tamớibiết là trongcơ thểngười,dầubéocóthểthủyphânsinhracácaxitbéokhôngno,pháthuycôngnăngsinhlýquantrọng.

Trong đó các axit linoleic, axit linolenic, axit arasiđic tạo nên hocmontuyếntiềnliệt,tronghuyếtsắctốcũnglànguyênliệuquantrọngchonhiềuloại hocmon khác được gọi là vitamin F.ADH cũng làmột loại axit béokhôngnocó22nguyêntửcacbon.

Những nghiên cứumới về dinh dưỡng đại não đã chứngminh sự sinhtrưởng,phátdụccủađạinãocóliênquanmậtthiếtvớicácaxitbéokhôngno.Vìtrongviệchìnhthànhtếbàonão,cácproteinchiếmđến30%,còncácaxitbéokhôngnocóđến60%,trongđóloạicómạchcacbondàivàkhôngnogốcADHđóngvaitròquantrọng.ADHlàloạihợpchấtkhôngthểthiếuchoviệcsinhtrưởng,phátdụccủathầnkinhđạinãotruyềndẫn, thầnkinhxúcgiác.Vìvậyvớicácbàmẹmangthai,cáctrẻemcầnchúýăncácloạidầubéoADH.ADHcó tácdụngnângcao trínãovàsựphát triểnđạinãocủatrẻemvìthếnênADHđượcgọilà"nãovàng".

Nóichungnhiệtđộnóngchảycủadầuthựcvậtthấphơnmỡđộngvậtvìtrongdầuthựcvậtcóhàmlượngdầukhôngnotươngđốicao.LoạidầubéogốcADHchỉcóởcácloạicáởbiểnsâunhưcásacdin(cátrích).NênkhicầnđiềuchếsảnphẩmgiàuADHnênchúýđếnmỡcácloạicáởbiểnsâu.CòncóloạidầubéokhôngnolàEPAkhôngnhữngkhônggiúpchosựpháttriểncủađạinãomàcònlàmchotrẻempháttriểnsớm.Vìvậykhicácnhàchuyênmônchếtạocácchếphẩmtừloàicáởbiểnsâu,phảihếtsứcchúýgiảmbớtlượngEPAđếnmứccầnthiết.

Từkhoá:Nãovàng;Chấtbéokhôngno.

214.Vìsaomáunhântạocóthểthaythếmáutựnhiên?

Mọingườiđềubiếtcuộcsốngconngườikhôngthểtáchrờivớimáu.Khibịthươnghoặckhiquaphẫuthuậtthườngbịmấtnhiềumáu,việctiếpmáulàmộtviệclàmkhôngthểthiếu.Hiệntạimáudùngđểtiếpmáuchủyếuđượclấy từ cơ thể những người khoẻmạnh. Nhưng khi gặp các thiên tai hoặctrongthờikỳchiếntranhthìmáuthườngkhôngđủđểcungcấp.Vìvậycácnhàkhoahọchyvọngquaconđường tổnghợpcó thểchế tạođược"máu

nhântạo".Banđầu,máunhântạođượcsửdụngtronglâmsànglàloạihợpchấtcaophântửgiàuchấtđường.Nhưngcácloạimáunhântạonàykhôngthểcungcấpoxycũngnhưkhôngthểthảicacbonđioxittrongmáutựnhiênmàchỉlàmnhiệmvụbổsungdinhdưỡng,vìvậyphạmvisửdụnghạnchế.

Mộtsựkiệnngẫunhiênđãmởcánhcửahyvọngchongườinghiêncứuchếtạomáunhântạo.Mùathunăm1956,mộtnhàsinhhọcởtrườngđạihọctạibangAlabama,trongkhilàmthínghiệmđãkhôngcẩnthậnnênđểmộtconchuộtthínghiệmrơivàobìnhđựngcacbonfloruahoàtanchấtmatuý.Saumấygiờconchuộttưởngđãchếtngạt,nhưngnóvẫnsốngbìnhthường.Saunhiềulầnthínghiệmnhàkhoahọctìmthấycacbonfloruacóthểhoàtannhiều và nhanh oxy, giải phóng được cacbon đioxit. Điều này hoàn toàngiốngcôngnăngcủamáungười.Hiệntượngnàygâysựchúýcủacácnhàkhoahọcởnhiềunước.MộtbácsĩngườiNhậtđãtừnhiềuhợpchấtcacbonflorua,chọnramộthợpchấtkhôngđộcvớicơthểngườiđểlàmthínghiệm,vàtìmthấynócóthểmangđếnoxyvàthảiđicacbonđioxit.Vàonăm1979,ngườitađãdùngloạihợpchấtcacbonfloruađểlàmchếphẩmthaythếmáu,làmthínghiệmtrênlâmsàngđầutiênchomộtbệnhnhânmấtmáunghiêmtrọngvàđãthuđượcthànhcông.Từđó"máunhântạo"cócôngnăngđặcthùđãđượcsửdụngthànhcôngchohơn100bệnhnhântrongkhitiếnhànhphẫuthuật.

ỞTrungQuốc,người tađã lầnđầunghiêncứuchế tạo"máu tổnghợp"vàonhữngnăm80củathếkỷXX.Loạimáunhântạonàyđượcchếtạotừhỗnhợpcủafloruahữucơvàhợpchấtvôcơ.

Trông bên ngoài loạimáu này cómàu trắng sữa nên được gọi là "máutrắng".

Loạimáumàutrắngcónhiềuưuđiểmmàmáutựnhiênkhôngcó.Domáutổnghợplàsảnphẩmchếtạocôngnghiệpnênrấtbền,lạiđượctrảiquaquátrìnhkhửtrùngnghiêmngặtnênkhôngmangtheobấtkỳloạivikhuẩngâybệnh nào, không làm lan truyền dịch bệnh.Người ta có thể sản xuấtmáunhân tạo với quymô lớn, có thể bảo quản trong nhiều năm. Cònmáu tựnhiênchỉcóthểbảoquảnở4°Ctrongvòng2-3tuần.

Đương nhiên máu nhân tạo cũng có nhiều nhược điểm: máu nhân tạokhôngđông,khôngcóchứcnăngmiễndịch,nênchođếnnaymáunhântạovẫnchưa thay thếhoàn toànđượcmáu tựnhiên.Đểkhắcphụccácnhượcđiểmnày,cácnhàkhoahọcđangnghiêncứulợidụngkỹthuậtditruyềnđểlaitạomáunhântạo;đemgenngườicấyvàothailợnsauđólấymáulợnđểthay protein hồng cầu.Bằng cách nàymáu nhân tạo dần dần tiếp cận vớimáutựnhiên.

Từkhoá:Máunhântạo;Máu.

215.Vìsaorượugiảcóthểlàmchếtngười?Trongnhiềunămgầnđây,báochíđãtừngnêulênsựkiệnnhiềukẻlàmăn

bấtchínhđãlàmrượugiảđểkiếmlời.Ngườiuốngphảirượugiảdễbịngộđộc,nhẹthìđầuvángmắthoa,nặngthìbịmùthậmchíđiđếntửvong.Vìsaorượugiảlại làmchongườitamấtmạng?Nguyênliệuđểlàmrượugiảthường là loại cồncôngnghiệp rẻ tiền, trongđóchứanhiều rượumetylic.Rượumetylicvàrượuetyliccócấutạovàtínhchấthoáhọcgầngiốngnhau.Vídụởnhiệtđộ thườngđềukhôngmàu, là chất lỏngdễbayhơi,hoà tantrongnước,dễcháy.Rượuetylicvàrượumetylicđềucómùinồng,khitrộnchungvớinhaukhócóthểphânbiệtchúng.

Đầutiênrượumetylicđượcchếtạobằngcáchchưnggỗnênđượcgọilàrượugỗ.Rượumetyliccónhiềuứngdụngtrongcôngnghiệpnhưdùnglàmnhiên liệu, làm dungmôi để hoà tan các chất hữu cơ. Nếu ta thêm rượumetylic vào cồn công nghiệp có thể nâng cao tính năng cháy, mà rượumetyliclạicógiáthànhthấp,nêntrongcồncôngnghiệpthườngcótrộnrượumetylictheomộttỷlệnhấtđịnh.Nhưngrượumetyliccómộtnhượcđiểmrấtquan trọng là rất độc cho người.Khi ta uống rượu etylic vào người, rượuetylicsẽchuyểnhoáthànhanđehytetylic,sauđóthànhaxitaxetic.Cácphản

ứngnàychủyếutiếnhànhtronggan.Cònrượumetylictrongcơthểngườisẽbiếnthànhaxitfomicrấtđộc.Axitfomiclạikhôngthamgiaquátrìnhtuầnhoàntrongcơthểnênkhóthảirangoàimàtíchtụlạitrongcơthểgâynhiềutáchạinghiêmtrọng.Hệthầnkinh,nhãncầudễmẫncảmvớiaxitfomicnêndễbịaxitfomicgâyhại.Cácquátrìnhđồnghoátrongcơthểcũngdotáchạicủaaxitfomicmàbịhỗnloạnkhôngkiểmsoátđược.Vìvậykhingườiuốngrượugiảcóchứarượumetylicchỉsaumấygiờsẽcảmthấymệtmỏivớitriệuchứng:Đầuváng,hoamắt,say,nônmửa,bồnchồn,cogiật,nhìnmọivậtmơhồ.Trongtrườnghợpnặngthìthịlựcbịmấtnhanhchóng,cóthểđiđếnmùhẳn.Nặnghơnnữacóthểlàmtimđậpnhanhhỗnloạn,mạchyếu,khóthở,cuốicùngbịtửvong.

Ngườilớnkhiuống5-10mlrượumetyliccóthểxuấthiệnhiệntượngngộđộcnghiêmtrọng.Uốngđến30mlcóthểbịtửvong.Vìvậychínhphủcácnướcđềunghiêmcấmviệcbánthứcuốngcóchứarượumetylic.Vìcồncôngnghiệpcóchứanhiềurượumetylicnênkhôngđượcdùngđểphachếrượuuống.

Từkhoá:Rượumetylic;Rượuetylic;Cồncôngnghiệp.

216.Vìsaohútthuốcláthụđộngcũngnguyhại?

Hút thuốc lá có hại cho sức khoẻ, điều đó toàn thế giới đều biết.Mỗingười hútmột điếu thuốc lá, phải hít vào đến 200ml khói,màmỗimililitkhóicóđến5triệuhạtbụivàophổi.Khôngchỉcóthế,trongkhóithuốccóhàng trăm loại chất độc như muối nitric, hợp chất asen, phenol, amin,nicotin,cacbonmonoxit,cácnitơoxit,axitxyanitric,hợpchấtchì,hợpchấtthủyngân,mộthợpchấtgâyungthư3,4-benzopyren,vìthếcóngườinóihútmộtđiếu thuốc lá làmgiảm2phút tuổi thọ.Điềuđóhoàn toànkhôngphảinóingoa.ỞThuỵĐiểnngười tađã làmmộtphépthốngkê:sốngườihútthuốcláchiếm1/3sốtửvonghàngnăm,xemracònnhiềuhơnsốngườibịtửvongdotainạngiaothông.Hútthuốclálàmngườitadễmắcphảicácchứngbệnh:viêmphếquản,sưngphổi,ho...

Thếnhưngngườisốngxungquanhngườihút thuốc lácóbịnguyhạigìkhông?Câutrảlờilàcó,hútthuốclágâyônhiễmkhôngkhítrongnhàlàmchovángđầu,khóchịu.Mộtphầncacbonmonoxitcũngtheođườnghôhấpthâmnhậpvào cơ thểngười khônghút, làmcho cácproteinhồng cầukết

hợpvớicacbonmonoxitnênmấtkhảnăngmangoxyvàocơthể,làmcơthểthiếuoxy.Khibịthiếuoxy,ngườisẽcảmthấyđauđầu,chóngmặt.Khibịnặngcóthểảnhhưởngđếnhệthốnghuyếtquản,làmtănglượngmáuchạyvàođộngmạch,làmchotimphổibịquátải,cóthểdẫnđếnđautim.

Ngoài ra, vì nhữngngườikhônghút thuốchít phảihơinicotin, cácoxitnitơ,βanilin,3,4benzopyrenlànhữngchấtrấtđộc,khiđivàophổingườikhônghút thuốcgâynguyhại lớn cho timphổi.Theo thốngkê, ngườihítkhóithuốcthụđộngnguycơbịungthưgấp3,4lầnngườikhônghítthởkhóithuốc.Ngườithụđộnghítphảihơithuốclákhikiểmtranướctiểu,thìnướctiểungườinàycũngcónicotin.Ngoài rađốivới trẻemviệchítphảikhóithuốccàngcótáchạinghiêmtrọng.Theocácnghiêncứuchothấychamẹhútthuốclácóảnhhưởngđếntrítuệtrẻem,làmconcáibịchậmpháttriểntrínão,dễbịmắcphảicácchứngviêm,ảnhhưởngđếnđườnghôhấpvàsứclớncủatrẻ,làmchứcnăngcủaphổigiảm.

Từkhoá:Hútthuốclá;ônhiễm.

217.Vìsaothuốcphiệnđộclạicóthểdùngđểchếthuốc?

Nóiđếnnhaphiến,mọingườinghĩđếnthờikỳtrước,cácnướcthựcdânđếquốcđãdunhậpnhaphiếnvàocácnướcphươngĐông.VàothếkỷthứXIX, bọn thực dânAnhđã đưa nha phiến vàoTrungQuốc, gây nên cuộcchiếntranhnhaphiếnnổitiếngtronglịchsửTrungQuốc.ỞViệtNamtrongthờithuộcPháp,nhaphiếnđãgâybiếtbaođauthươngchocáctầnglớpdânthường.Ngàynaynạnnhaphiến,matuýđãtrởthànhvấnđềtoàncầu.Nhaphiếnđộchạinhưvậynhưngtạisaocòndùngnóđểchếtạothuốc?

Nhaphiếnlànhựatríchratừtráicâyanhtúc.Anhtúclàloạicâycóchukỳsinhtrưởnghainăm.Quảanhtúccóhìnhcầu.Khitráicâyanhtúccònchưachínngười tadùngmũinhọnrạchvỏ tráicâyanh túc, từvết rạchsẽchảyramột loạinhựamàu trắngsữa.Thunhậpnhựa,đểkhôngười ta thuđượcnhaphiến.Từmấynghìnnămtrước,ngườixưađãvôýănnhầmphảiquả cây anh túc, người ta thấy loại quả này có thể làm chongười đangởtrạngtháithầnkinhcăngthẳngdolaođộngcựcnhọccóthểbìnhtĩnhtrởlại.Đốivớinhữngngườiđangbịcáccơnđaudằnvặt,nhaphiếntrởthànhmộtloạilinhđơn,thuốcquýcótácdụngchặncơnđau.

Thànhphầncótácdụngtrongnhaphiếnlàmocphinchiếmkhoảng10%lượngnhaphiến.Mocphinlàmộtloạikiềmthựcvật,cótínhkiềmmạnh,làmgiảmđauởcơtrơn,ứcchếnhuđộngruột,cóthểchặncơnđau,cầmbệnhtả,làmngừngho.Nhaphiếncũngcó tácdụng làmgiảmcơnđau.Vớinhữngbệnhnhânbị sỏimật, sỏi thận,ung thưdi căn,dùngmocphincó thểchặnđượccơnđau.Khingườibịthương,cơthểbịmấtmáunhiềuchưacầmđượcmáu,dùngmocphincóthểgiữđượccôngnăngcủacơthể,tránhbịsuykiệt.Vìvậyydượcrấtcầnnhaphiếnđểchếdượcphẩm.

Thếnhưngkhidùngmocphincầnphảihếtsứccẩnthận.Tuymocphincótácdụngchặncơnđauđặcthùnhưngcũngđưalạihậuquảnguyhiểmvìdễbịnghiện.Sửdụngmocphindùngđểchữatrịbệnhkhiđãbịnghiệnrấtkhógiải trừ được, người bị nghiện mocphin có tinh thần uỷ mị, dinh dưỡngkhôngtốt,tínhcáchbấtthường.Khilêncơnbịngápliêntục,mồmchảydãirớt,ngồiđứngkhôngyên, lănlộntrênđất, tựcàoxé,đậptườngđậpđất…Không ít ngườikhi sửdụngmocphin, không tựkiềmchếđượcmình, làm

nhữngviệcmấtnhâncáchđốivớigiađìnhvàxãhội.Vìvậytấtcảcácquốcgiatrêntoànthếgiớiđềuchoviệcsửdụngbuônbán,sảnxuấtcácchếphẩmnhaphiếnlàphạmpháp.

Từkhoá:Mocphin;Anhtúc.

218.Vìsaocồntinhkhiếtkhôngdiệtđượcvikhuẩn?

Dùng cồn để diệt vi khuẩn làmột kiến thức thông thường ai cũngbiết.Nhưngcóđiềulạlàtrongydượcngườitachỉdùngcồn75%màkhôngdùngcồntinhkhiết.Cồntinhkhiếtkhôngdiệtđượcvikhuẩn.Vìsaovậy?

Cồntinhkhiếtcótênhoáhọclàrượuetylic(C2H5OH),cótínhthẩmthấurấtmạnh,cóthểthấmsâuvàobêntrongtếbào,làmchoproteincủavikhuẩnbị đông cứng lại (trong hoá học người ta gọi là sự biến tính) làm cho vikhuẩnmất hoạt tínhvàbị chết.Khi dùng cồn tinhkhiết đểdiệt khuẩn thìproteinbịbiến tínhquánhanh,quámạnh, chấtproteinởmặtngoài của tếbào sẽ đông cứng nhanh làm thành màng cứng ngăn không cho vào bêntrong tế bào, làm cho cồnkhông thể tiêu diệt đượcvi khuẩn.Thực ra chỉriêng cồn tinh khiết, hoặc nước tinh khiết đều không thể làm biến tínhprotein.Chỉkhinướcvàcồnđồng thời tồn tại,dungdịchcồnmớicókhảnăngbiếntínhprotein.Proteinlàloạiphântửlớn,cócấutrúcrấtphứctạp,docócấutrúcxoắnốcmàtạothànhdạnghìnhhọcxácđịnh.Nếucấutrúclậpthểcủaproteinbịpháhuỷthìrấtkhóquayvềtrạngtháivốncó,nênsẽmấtđihoạttínhsinhlý.Trongchuỗidâyxíchcủaphântửproteincónhiềutậphợpnhómkỵnướcnhưngcũngcónhómgốcưanướclộrangoài.Chonênbênngoàiphântửproteinrấtưanước,cókhảnănghìnhthànhdungdịchkeotrongnước.Giữabộphậnkỵnướcởbêntrongvàbộphậnưanướccủaphântửproteinvẫncómộtlựchấpdẫnnhấtđịnh,nhờđócóthểvừacótínhbềnnhưng lại rấthoạtđộng.Muốnchophân tửproteinbiến tínhphải làmchocácchỗgấpkhúc,cácxoắnốccủaproteinduỗira,màđiềuquantrọnglàphảiphávỡcácchỗgấpvàcáclựcxoắn.

Phântửrượuetyliccóhaiđầu,mộtđầukỵnước(-C6H5)cóthểphávỡlựchấpdẫncủanộibộphântửprotein,mộtđầuưanước(-OH)nhưngkhóphávỡđượclựchấpdẫngiữacácnhómgốcưanướccủaprotein.Mặtkhác,cácphân tửnướccó thể làmgiảmlựchấpdẫncủacácnhómgốcưanướccủaphântửprotein,nhưngphântửnướccũngkhônglàmyếuđượclựchấp

dẫngiữacácnhómgốckỵnướccủaphântửprotein.Vìvậyrượutinhkhiếthaynướctinhkhiếtđềukhôngđủđểlàmchoproteinbêntrongvikhuẩnbiếntính.Chỉkhiđồngthời tồntạirượuvànước,cùngđồngthời tácđộngmớilàmchotrạngtháihìnhhọccủachuỗiproteinduỗira,proteinmớimấthoạttínhsinhlý.Vìvậychỉkhinồngđộcồntrongnướcđạtgiátrịnhấtđịnhthìmớicóthểthựchiệntốtviệcdiệtvikhuẩn.

Từkhoá:Biếntínhprotein.

219.Vìsaocloetancóthểlàmngừngcơnđau?

Trêncácsânbóngđá,chúngtathườngthấyhìnhảnhmộtvậnđộngviênđangchạyvớitốcđộnhanhbịđốiphươngchènngãvàbịthương.Nhânviêny tế củađộibóngđếnbêncạnhcầu thủbị thương, saukhikiểm tra,nhânviên y tế rút từ túi cứu thương một bình thuốc nước phun vào chỗ vếtthương,mộtlúcsaucầuthủbịthươngđứngdậytiếptụcthiđấu.

Chắcbạnsẽđặtracâuhỏinhânviênytếđãphunvàochỗbịthươngchấtgìmàcóhiệuquảthầnkỳnhưvậy?

Khicầuthủbịthương,chỗbịthươngsẽrấtđauđớn,cáchtốtnhấtlàlàmlạnhcụcbộkhiến cho cơbắpmấtđi cảmgiácđau.Người cánbộy tế đãdùngphươngpháplàmlạnhcụcbộbằngcáchphunchất làmlạnhtức thờitrênchỗbịthương:chấtlàmlạnhởđâylàcloruaetylhaycòngọilàcloetan.

Cloruaetyllàmộthợpchấthữucơcónhiệtđộsôithấplà12,3°C.Ởnhiệtđộtrongnhà,khităngápsuất,nósẽbiếnthànhchấtlỏng.Khiphuncloetanlênchỗbịthương,cácgiọtcloetankhitiếpxúcvớida,nhiệtđộcơthểlàmcloetansôilênvàbốchơirấtnhanh.Quátrìnhbayhơixảyrarấtnhanhhấpthụmộtlượngnhiệtlớnlàmchodabịlạnhđôngcụcbộvàtêcứng.Vìvậythầnkinhcảmgiáckhôngtruyềnđượccơnđaulênđạinão.Nhờđóngườitakhông có cảmgiácđau.Đồng thời do sự lạnhđông cụcbộkhiến cho cáchuyếtquảnchỗbịthươngbịcolại,làmchỗbịthươngngừngchảymáu.Vìlạnhđôngcụcbộ,nênởchỗbịthươngkhôngảnhhưởngđếncơnăngcảmgiáctrongtoànthân.Nếuchỗbịthươngkhôngbịtổnthươngđếnxươngthìquaviệcxửlýbằngcloetan,cầuthủbịthươngcóthểtiếptụcthiđấu.

Cóđiềucầnnêu lênrằng,dùngcloetanchỉcó thể tạmthời làmchovậnđộngviênkhôngcócảmgiácđaumàkhôngcó tácdụngchữa trị.Saukhi

trậnđấukếtthúccầnphảitiếptụcchữatrị,nghỉngơimớicóthểtrịlànhvếtthương,khôiphụcđượcsứclực.

Từkhoá:Cloetan;Gâytê.

220.Vìsaoionâmlạicólợichosứckhoẻ?Người tađãbiếthiện tượngkhôngkhí tíchđiện tử rất sớm,nhưngphải

sauđórấtlâungườitamớipháthiệniontíchđiệnâmcóliênquanmậtthiếtđếnsứckhoẻcủaconngười.Ngàynaycácnhàkhoahọcđãchứngminhcácionâmsaukhiđượcngườihấpthụcóthểđiềutiếtchứcnăngthầnkinhtrungươngcủavỏnão,tăngcaosứcmiễndịchcủacơthể.Khingườitasốngtrongmôitrườnggiàuionâmsẽcócảmgiácthôngthoángdễchịu,tinhthầnthoảimái,thểlựcsungmãn.Cácthínghiệmyhọclâmsàngchứngminhnồngđộionâmtrongkhôngkhícóhiệuquảchữatrịmộtsốbệnhnhưviêmphếquản,đauđầu,mấtngủ,suynhượcthầnkinhvìthếcóngườichorằngionâmlà"vitaminkhôngkhí".

Vìsaoionâmtrongkhôngkhílạicólợichosứckhoẻ?Theonhiềuchuyêngiayhọcthìcáctếbàogâybệnhthườngtíchđiệnâm,nếutếbàotrongcơthểtíchđiệnâm,doionâmcùngtênđẩynhaunênvitrùnggâybệnhkhócóthểtấncôngtếbào.Ngoàiraionâmthôngquaconđườnghôhấpvàophổi,cóthểxuyênquađườngphếnang.Dosựtuầnhoàncủamáu,cácionâmsẽđếnđượctấtcảcáctổchức,cơquan.Thôngquatácdụngtươnghỗgiữacácdịchthểvớihệthầnkinhphảnxạ,cácionâmcótácdụngtổnghợpđốivớicơnăngsinhlýbảovệsứckhoẻ.

Trongthiênnhiên,ởcácvùngrừngsâu,bờbiển, lâncậncác thácnước,nồngđộionâmtrongkhôngkhíkhácao,sovớicáccôngviênởcácthànhthịthìcaogấp20-50lần.Cònởtrongcácnhàmáy,phòngở,chỗlàmviệcthìnồngđộiontrongkhôngkhíkháthấpchỉbằngkhoảng1/10nồngđộionâm trongbầukhôngkhíởcáccôngviên.Trongphòngcóđiềuhoàkhôngkhí,phòngsửdụngmáytínhthìnồngđộionâmtrongkhôngkhícònthấphơnnhiều,thậmchígầnbằngkhông.Sốngvàlàmviệctrongđiềukiệnmôitrườngnàytrongthờigiandàisẽcảmthấytứcthở,tâmthầnbấtan,dễsinhbệnhtật.Cóđiềuthúvịlàởcácgiếngphunnhântạo,ởcácđườngphố,côngviêncũngnhưởcác thácnướccũngsinh ranhiều ionâm.Việcxâydựnggiếngphunởcáccôngviên,ởcáckháchsạnlớnngoàiviệclàmđẹpchocácnơiđócònnhằmmụcđíchtăngnồngđộionâmtrongmôitrườngsống.Vìvậynhữngngườithườngxuyênlàmviệctrongnhànênrahànhlang,đếncáccông viên, các dãy cây xanh, các giếng phun nước, đi dạo để hít thở bầukhôngkhígiàuionâmtrongsạch,nhờđócóthểloạibỏđượctrạngtháimệtnhọc.Nhờcáchthưgiãnvừakểtrên,conngườicóthểđiềuhoàđượcnão,cótácdụngtốtđốivớisứckhoẻ.

Từkhoá:Ionâm;Tácdụngbảovệsứckhoẻ.

221.Vìsaosaukhibịmuỗiđốt,nếubôivàovếtmuỗiđốtítnướcxàphòngsẽcảmthấy

bớtngứa,xót?Vàobanđêmkhibạnlàmbài,họcbàibạncóthểnghetiếngmuỗibayvo

vedướibànvàbạncóthểbịmuỗiđốtđaunhói.Muỗilàloạicôntrùngbé,khi bị muỗi đốt, chỗ đốt ở da sẽ bị nổi lên mẩn đỏ, vừa ngứa, vừa đau.Nguyêndo làkhibịmuỗiđốt,ngoàiviệchútmáungười,quavòihútmáumuỗicũngtiếtvàonốtđốtmộtítaxitfomic,axitfomicsẽđivàodathịtlàmchodathịtbịviêmgâycảmgiácđau,ngứa.

Axitfomicđầutiênđượcpháthiệntrongcơthểkiến.Axitfomic là loạiaxit hữu cơ đơn giản nhất. Phân tử axit fomic chỉ gồm một nguyên tửcacbon, 2 nguyên tử hyđro, 2 nguyên tử oxy. Axit fomic còn có tên axitmetanon. Axit fomic không màu, có mùi hắc khó chịu. Ngoài kiến, axitfomic còn có trong các loại côn trùngnhưmuỗi, ong cùngnhiều loại côntrùngkhác.Vìvậykhibịmuỗi,ong,kiếnđốt,vếtđốtítnhiềubịsưng,đỏ,tấyđềulàdoaxitfomicgâyra.

Vậykhi gặp tình trạngnày ta làm thếnào?Biệnphápgiải quyếtởđâykhôngkhó.

Ta biết axit fomic làmột axit khámạnh chỉ cần bôi vào vết đốtmột ítnướcxàphòngđặc,nướcxàphòngcótínhkiềmsẽphảnứngvớiaxitfomicbiến thànhhợpchấtkhôngcó tínhaxitcũngkhôngcó tínhkiềm(người tagọilàcóphảnứngtrungtính).Quátrìnhvừanêutrêntronghoáhọcgọilàquátrìnhtrunghoà.Axitfomiclànguyênnhângâyratấy,ngứabịtrunghoàthànhmuốitrungtính.Nguyênnhângâytấyngứasẽgiảmnhẹđinhiều.

Axitfomictrongconmuỗiquảgâychongườitanhiềuphiềnphứcnhưngaxit fomic lại có vai trò quan trọng trong sản xuất công nghiệp.Người tadùngaxit fomicđể tổnghợpcácphẩmmàu,chấtkeophẩmnhuộm, invảihoa.Đươngnhiên là lượng axit fomic dùng cho cácmụcđích này rất lớnkhôngthể lấy từmuỗi,ong,kiếnđểsửdụng.Trongsảnxuấtcôngnghiệp,ngườitatổnghợpaxitfomiccacbonmonoxit,natrihyđroxitvàaxitsunfuric.

Từkhoá:Axitfomic;Tácdụngtrunghoà.

222.Vìsaothuốcđuổimuỗilạiđuổiđượcmuỗi?

Muỗilàloàicôntrùngđángghét.Đểtránhđượcmuỗingườitadùngcácchất đuổimuỗi.Thuốc đuổimuỗi có đặc tính là đuổimuỗi hoặc giết chếtmuỗi,cònđốivớingườithìvôhại.Khôngítthuốcđuổimuỗicómùithơmdễchịu,vìvậykhimùahèđếnnhànhàchuẩnbịcácloạithuốcđuổimuỗi.

Vìsaochấtđuổimuỗilạiđuổiđượcmuỗi?

Thực ramọi loại thuốc trừmuỗiđềucó liênquanđến loạiestehoacúc(esteđimetoat).Estehoacúcdiệtcôntrùngđầutiênđượcchiếtxuấttừloạithựcvậtcúcdiệtcôntrùng.Đâylàloạithuốcdiệtcôntrùnghầunhưcóthểdiệthếtmọiloạicôntrùngnhưnglạivôhạiđốivớingườivàcácđộngvậtcóvúkhác.Vàothờicổ,cáccưdânởmiềnNamTrungQuốcđãbiếtdùngcúcdiệtcôntrùngđểdiệtmuỗivàđuổimuỗi.Trướchếthọphơikhôcúcsauđóđem ngâm vào rượu rồi đem dịch chiết tẩm vào bột gỗ thành hương trừmuỗi.Mộtthờigiandàisauđó,cúcdiệtcôntrùnglànguyênliệuchủyếuđểngườitachếtạothuốcđuổivàdiệtmuỗi.Thếnhưngcúcdiệtmuỗicónguồngốctựnhiênrấtcóhạnnênbuộcngườitaphảitìmnguyênliệukhácđểchếtạothuốctrừmuỗi.

Vàonhữngnăm40củathếkỷXX,cácnhàkhoahọcvàsinhvậthọccùnghợptáctrongcuộcchiếnchống,trừmuỗi.Ngườitatìmthấytrongphântửcủahợpchấttrongcúcdiệtcôntrùngcóđặcthù,nhờcấutạonàymàcúctrừmuỗicản trởđượcquá trìnhđồnghoá trongcơ thểcác loại côn trùnggâychochúngcáctổnhạinghiêmtrọng,nhẹthìkhôngchịunổiphảibỏđi,nặngthìbị tửvong.Loạicấutrúcnàyđốivớingười lạivôhạihoặccóđộctínhkhôngđángkể.

Vàonăm1949mộtnhàhoáhọcMỹlàSerktlầnđầutiênđãtổnghợpđượcestediệtmuỗi thuộc loạiestepropylgiốngvới loạieste trongcúcdiệtcôntrùngcótácdụngdiệtcôntrùngnhưngđốivớingườicóđộctínhrấtthấp.Vềsaucácnhàhoáhọcđã tổnghợpđượcmộthệ thốngcácestecó tínhnăngdiệtcôntrùnggiốngnhưestecúcdiệtcôntrùngtrongtựnhiên,thậmchícònmạnhhơncúctựnhiên.

Ngàynayhầuhếtcác loại thuốcđuổimuỗi,diệtmuỗiđềutươngtựestecúcnhưcác loại este clorua, este florua cúcdiệt côn trùng.Chúngcókhảnăngdiệtcôntrùng,diệtmuỗirấtcóhiệuquả,hiệuquảgấp10lầnđến100lầnestecúcdiệtcôntrùngtựnhiên.Khimuỗigặpphảikhôngtránhbịtiêudiệt.

Từkhoá:Cúcdiệtcôntrùng;Hợpchấttươngtựestediệtcôntrùng.

223.Vìsaoxácướpcóthểlưugiữđượchàngngànnăm?

Vàonăm1972,ởthànhphốTrườngSaTrungQuốcđãxảyrasựkiệnnổitiếngkhắpthếgiới.Khaiquậtthithểmộtphụnữcóniênđạihơn2000nămởkhumộthờinhàHántạigòMãVương.Thithểcònnguyênvẹnkhônghềbịhưhỏng.SựkiệnđólôicuốnnhiềunhàkhảocổtrongngoàiTrungQuốc.

Từhơn2000nămtrước,ngườitađãmaitángngườiphụnữnàynhưthếnàođãkhônghềđượcghichéplưulại.Cácnhàkhoahọcđãtiếnhànhđiềutra,đođạc,nghiêncứuvàcuốicùngđiđếnkếtluận:thithểđãtrảiquahơn2000nămmàkhônghềbịhưhỏng.Điềuđócómấynguyênnhân:

Trướctiênlàdođiềukiệnđóngkín,chônsâu.NgôimộnhàHánởgòMãVươngđượcđóngkín trongsáu lớpquan,quách.Ba lớp trong làquan,balớpngoàilàquách,cáinàybọcngoàicáikia.Gỗđểchếtạoquanquáchlàphiếngỗnguyên,tấmtonhấtnặngđến1,5tấn,đượcgiacôngphẳng,khilắpghép không hề dùng đinh sắt, nhưng lắp ghép rất kín, bên ngoàimỗi lớpquan còn có lớp sơn dầu.Bên ngoài quách có lớp đất trắng bọc kín. Lớpngoài lại cóhơn5 tấnbộtgỗ làm thành lớpbộtgỗdày20cm.Lớpngoàicùngbằngđấtbọckín.Từđỉnhquáchxuốngđếnđáymộsâuđến26m.Việcchônsâubảođảmđiềukiệnbênngoàitươngđốiổnđịnh.

Hainữalàthihàicóthểđãtrảiquabảylầnngâmrượu.Đồđạc,vậtliệuquaxửlýbằngrượucólợichoviệcchốngmốimọt,cũngcótácdụngdiệtkhuẩn nhất định. Người chết có lẽ còn được tẩm chu sa (tức thủy ngânsunfua).Quầnáophẩmphụclớpsơnbêntrongcỗáoquantrongcùngcũngcótẩmchusa,cótácdụngứcchếsựsinhtrưởngcủacácmenphângiải.Bêntrongquancòncóriềng,hươngmộclancùngcácdượcliệuhươngliệukhác,trongđócácchấtcótínhdiệtvikhuẩnrấtmạnh.

Ngoàira theo tập tụccổ truyềnngười tacòntuỳ tángtheo thi thểngườichếtcácvậtliệunhưvôisống,thangỗcùngcácvậtliệuhútnước,khiếnchothithểởthờikỳđầumaitángđượcởtrạngtháikhô,giữchothithểbảoquảntrongđiềukiệntốtnhất.

Xemcáchmaitángcổxưa,tacóthểthấyngườixưachừngnàođãbiếtcácnguyênlýhoáhọc,đãbiếtlợidụngmộtsốtínhchấtcủacáchoáchất.

Từkhoá:Xácướpcổ;Nguyênlýhoáhọc

224.Vìsaocóthểlợidụngcácvikhuẩntrongviệcsảnxuấtthựcphẩmvàhoáchất?Nóiđếnvikhuẩnlàmnhiềungườiliêntưởngđếncácloạibệnhtậtnguy

hiểmnhư:lỵ,thươnghàn,tả,dịchhạch…làmngườitahếtsứclosợ.Thựcrakhôngphảimọiloạivikhuẩnđềugâyhại.Vídụtrongđườngtiêuhoácủangườicókhôngítloạivikhuẩncólợi,giúpcơthểtiêuhoáthứcăncũngnhưứcchếcácloạivikhuẩncóhạisinhsôinảynở.Ngoàiravikhuẩncũnggiúpchongườitrongviệcsảnxuấtthựcphẩmvàtrongcôngnghệhoáhọc.

Bánhbao,bánhmìlàhailoạithứcănkháphổbiếnởnhiềunước.Đểsảnxuấthailoạibánhnày,đềuphảithôngquaquátrìnhlênmen.Thườngngàyngười tahayuốngnhưbia, rượunho, rượu trắng…Đểsảnxuất racácđồuốngnàycũngđềuphảiquaquátrìnhlênmen.NgườiTrungQuốcđãbiếtsảnxuấtrượutừhơn4000nămtrước.

Từ những năm 80 của thế kỷXIX đến những năm 30 của thế kỷXX,ngườitađãtiếnthêmmộtbướcdàivềviệcsửdụngvikhuẩnchếtạonhiềusảnphẩmhóahọcnhưcồn,glyxerol,rượubutylic,axeton,axitxitric…Đểsảnxuấtcồnvớiquymôđạicôngnghiệp,đếnnayngười tavẫncòndùngquátrìnhlênmen,vìlênmencóthểdùngnguyênliệurẻtiềnnhưkhoailang,ngô trực tiếp sản xuất được cồn, công nghệ giản đơn, giá thành hạ. Vàonhữngnăm40của thếkỷXX,cácnhàkhoahọcđãcấy lượng lớnmenđểsảnxuấtcácchấtkhángsinhnhưpenixilin,streptomixin,cloro-myxelin…lànhững loại thuốc có tác dụng chống dịch bệnh, chữa bệnh có hiệu quảthườngđượcdùngtrongchữabệnhlâmsàng.

Nhờsựphát triểncủakhoahọckỹ thuật,ngàynayngười tađãsảnxuấtđượcnhiềuloạidượcphẩm.Ngoàicáckhángsinhngườitacòndùngcácvikhuẩnđểsảnxuấtnhiều loạihocmon,steroit,vitamin,aminoaxit,protein,kiềmsinhvật,cáckhángnguyêncùngnhữngloại thuốcmới,cóthểchốngungthưhiệuquả.

Vikhuẩnlàmộthọlớn,cóloạinguyhiểmchosứckhoẻconngười,nhưngcũng có nhiều loại vi khuẩn có ích.Có thể tin rằngnhờ sự phát triển củakhoahọckỹthuật,côngnghệsinhhọcsẽcótiềnđồrộnglớn.

Từkhoá:Vikhuẩn;Côngnghệvisinh.

225.Thếnàolàvậtliệucócôngnăngyhọc?Khicácnội tạngcủangườinhư tim,phổi, thậnbịbệnhsẽ trực tiếpảnh

hưởngđếnsứckhoẻ,nếubịbệnhnặngcóthểmấtchứcnăngchosựsống,uyhiếpđếntínhmạng.Thếliệucóthểdùngcáccơquannộitạngnhântạođểthaythếchomộtbộphậnnàođóđãbịbệnhkhông?Mộngtưởnglâuđờicủaloàingườinhờsựpháttriểncủakhoahọc,nghiêncứucácvậtliệuyhọchiệnđạitừngbướcbiếnthànhhiệnthực.

Nóiđếnvậtliệuchứcnănglàchỉcácloạivậtliệunhưđiện,quang,nhiệttừ,chấtxúctác,cácion,sinhvậtcócôngdụngđặcthùchoyhọc.Nóiđếnvậtliệucócôngdụngđặcthùchoyhọccũngđểchỉcácloạivậtliệucóthểdùngđểchếtạocácbộphậntrongcơthể,cóthểdùngtrongyhọc.Cónhiềuloạivậtliệucócôngdụngyhọcnhưvậtliệucaophântử,cáckimloạicũngnhưcácloạigốmcaocấp.

Vàonăm1981,mộtbácsĩởViệnnghiêncứungoạikhoaởbangTexasnướcMỹđãdùngphươngphápphẫuthuậtlấyđiquảtimgầnngừngđậpcủa

mộtbệnhnhânsắpchếtthayvàođómộtquảtimnhântạo,ngườibệnhnhờghéptimnhântạođãgiữđượcsựsốngtạmthời,sau55giờmớighépmộttráitimkháccủangườitửvongdotainạngiaothôngvàođểthaythế.Trongcabệnhnóitrên,dùtimnhântạochỉmớipháthuytácdụngthaythếtạmthờinhưngcũngđượcđánhgiálàbướcđộtphátolớntrongviệcghéptạngtrongcơthểngười.Vàonăm1982,ởMỹlạicómộttrườnghợpngườibệnhđượcthaythếbằngmộtquảtimnhântạochếtạobằnghợpkimcaophântửsốngđược112ngày.Điềuđóđãghi lạimộtbướcđộtphánữa.Ngoài timnhântạo,xươngnhântạo,danhântạothìconngườicònnghiêncứuđượcnhiềutổchức,bộphậnnhântạokhác.

Vật liệudùngchoyhọccónhữngyêucầuhết sứckhắcnghiệt,vật liệuphảivôhạiđốivớicơthểngười,tứclàkhiđưavậtliệuvàongườisẽkhônggâyhạichocáctổchức,chocáctếbàoxungquanh,khônggâyviêm,tấy…Hailàkhivậtliệutiếpxúcvớimáusẽkhônggâyhiệntượnghìnhthànhcụcmáuđông.Đểgiảiquyếtcácvấnđềnày,điểmchủyếulàcầnphảinghiêncứucảitiếncấutrúcbềmặtcủacácvậtliệu.Vídụđểchọnvậtliệuloạicaophân tử chế tạodùng choyhọcngười ta thườngdùngphươngphápđồngtrùnghợpđể tạo thành loại caophân tử cóhai thànhphần trở lên, để cácnhómkỵnướcvànhómưanướcphânbố thưa thớtxenkẽnhau trongvậtliệu.Khiquansátvậtliệutrênkínhhiểnvisẽthấyvậtliệukhôngcócấutrúcđềuđặn,nhờđótăngcaokhảnăngchốngtạocáccụcmáuđôngcủavậtliệu.Ngoàiratrongmáuvẫnsẵncóheparin,menurokinazalànhữngchấtcókhảnăng chống hiện tượngmáu đóng cục hoặc có thể phân giải các cụcmáuđôngđãhìnhthành.Trongbềmặtcủacáccơquannộitạngnhântạothìcácchấtnhưheparincóthểphòngngừasựtạocáccụcmáuđông.Cũngvớilýdotươngtự,nếucócácmenurokinazacóthểphângiảicáccụcmáuđôngđãhìnhthànhtrongmáunhanhchóngmấtđi.

Ngàynaytrênthếgiớihằngnămcóđếnhàngtriệungườiđượclàmphẫuthuậtghépcơquannộitạng.Khôngnghingờgìnữađólàtintốtlànhtrongbướctiếnkéodài tuổi thọchoconngười.Vậtliệucócôngnăngmớiđượckhai sáng, chắc rằngnếu càngđi sâunghiên cứu thì sẽ càngcóứngdụngrộngrãihơn.

Từkhoá:Vậtliệucócôngnăngyhọc;Vậtliệucôngnăng.

226.VìsaocácbácsĩphòngX-quangphải

đeoyếmchì?Tia X - quang hay còn gọi là tia Rơngen do nhà vật lý người Đức là

Rơngenphátminhvàonăm1895.Loạitiabứcxạmắtkhôngnhìnthấynàykhôngchỉxuyênquagiấyđen,thuỷtinhmàcòncóthểxuyênquakimloạivàcơthểngười,cóthểlàmphimgiấyảnhbịlộsáng.VìvậytiaX-quangtrởthànhphươngtiệnchẩnđoánquantrọngtrongyhọc.DùngphươngphápchẩnđoánbằngtiaX-quangvừarẻtiền,tiệnlợi,nhanhchóngcókếtquả,nộikhoa,xương,ngũquanchỉcầnmộttấmphimX-quanglàcácbácsĩcóthểnhìnđượcmọitìnhhìnhbệnhtật.

NhiềungườirấtlosợkhichiếutiaX-quangvàocơthể.ChúngtathườngthấycácbácsĩphụcvụởphòngchiếutiaX-quangphảiđeotấmgiápbằngláchìtrôngrấtkỳdị.Vìsaovậy?BởivìkhidùngphươngphápchiếutiaX-quangthườngphảidùngcácchấtphóngxạ(hoặcốngpháttiaX)làmnguồnpháttiaX.Nhưngchấtphóngxạlạilàcondaohailưỡi:nóvừacóthểchẩnđoánbệnh,chữa trịbệnhnhưngđồng thờicũnggâychocơ thểnhững tổnthấtnghiêmtrọng.Đólàvìcáctiaphóngxạcóthểgâytổnthươngvàgiếtchếtcáctếbàolànhtrongcơthể.Nếucáctổchứctrongcơthểchịuchiếuxạcủamộtliềulượngquálớncáctiaphóngxạsẽlàmcholượnglớntếbàobịtửvong,nếukhôngcósốtếbàomớiđủthaythếthìcáctổchứcbịtiaphóngxạchiếuxạsẽbịhoạitử.Ngoàirakhibịchiếuxạquáliềulượngcóthểlàmchomộtsốtếbàothườngxảyrađộtbiếnthànhtếbàoungthư.

Nhưngchúngtacũngđừngthầnhồnnátthầntínhchỉtiếpxúcvớimộtíttiaphóngxạđãlosợ.Nóichungchỉtiếpxúcvớimộtíttiaphóngxạthìcũngkhôngvấnđềgìđánglo.Trênthựctếthì trongcơthểvẫnchứamộtítcácđồngvịphóngxạ tựnhiên.Bìnhquânmộtphút trongcơ thểngườicó thểxảyrahàngvạnbiếnđổiphóngxạ.Cáccôngtrìnhkiếntrúcđấtđai,khôngkhí, thứcăn…Ởquanh tacóchứamộtsố lượngchấtphóngxạnhấtđịnh.Bìnhquânhằngnămmỗingườichúngtachịumộtsốlượngphóngxạkhônglớnlắm,kểcảkhichiếutiaX,khônghềảnhhưởngtớisứckhoẻ.ThếnhưngvớinhữngnhânviênphụcvụphòngchiếuX-quangnếukhôngcóbiệnphápbảovệthíchđángthìdohếtngàynàythángkháctiếnhànhchiếutiaX-chobệnhnhânthìliềulượngchiếuxạtíchtụsẽcóảnhhưởngnguyhạiđếnsứckhoẻ.TiaXcóthểxuyênquanhiềuloạivậtchấtnhưngkhôngxuyênquachìnêncácbácsĩphòngX-quangmặctấmáochìvớiđộdàythíchhợp,cáctiaXsẽbịchìhấpthụhoàntoànvàkhôngxuyênquangườinêncácbácsĩsẽkhôngbịtiaXgâyhại.

Từkhoá:TiaX;Chì.

227.Vìsaocơthểngườicóthểhấpthụchỉkhâuvếtmổsaukhitiếnhànhphẫuthuật?Trongkhitiếnhànhcáccaphẫuthuậtngườitathườngphảikhâuvếtmổ

bằngchỉkhâuđặcbiệt.Cóđiềuhếtsức thúvị làcáccơquantrongcơ thểnhưhuyếtquản,thầnkinh,cơquannộitạngphảidùngcácloạichỉkhâuchếtạobằngcácchấtcóthểhấpthụthìsaukhiphẫuthuậtmớikhônggâynhiềuphiềnphứcchongườiđãphẫuthuật.Thếthìloạivậtliệunàocóthểlàmchỉkhâucácvếtthươngtrongnộitạng.Vìsaocơthểngườicóthểhấpthụcácloạichỉkhâunày?

Trướcđâyloạichỉkhâutruyềnthốnglàchỉruộtdê.Đâylàloạichỉđượcchếtạobằngproteinđộngvật.Proteinlàloạihợpchấtmàcơthểngườicóthểhấpthụ,tiêuhoá.Thườngngàykhichúngtaănthịt,cá,gà,vịtlànhữngproteinđộngvật.Cácproteinthôngquatácdụngmenthủyphân(hyđroliticenzim)cácproteintrongcaophântửphângiảithànhcácphântửnhỏđượccơthểngườihấpthụtiêuhoá.

Thếnhưngkhidùngchỉruộtdêđểkhâumiệngvếtthương,ngườibệnhcócảmgiácđaucăngởchỗkhâu.Trongcơthểngườicónhiềuloạimen,enzim,mỗi loạimen,enzim làmộtchấtxúc tác làmcho tốcđộphângiảicủachỉruộtdêxảyravớitốcđộlớn.Ởnhữngbệnhnhânmổcáccơquannộitạng,huyếtquản,trongthờigianđầuchỉruộtdêphângiảichậm.Khicáccơquannộitạng,huyếtquảnnhuđộng,chỉruộtdêcóthểbịduỗira.Vìvậycácvếtmổsẽcócảmgiáccăngđau.Dođóchỉ ruộtdêkhôngphải làchỉkhâu lýtưởngchocơthể.

Vìvậycácnhàkhoahọcbắtđầunghiêncứutìmcácloạivậtliệumới,hyvọngtìmđượcloạivậtliệumàcơthểcóthểhấpthụnhưngtốcđộphângiảikhôngquálớn.Quanhiềunỗlực,ngườitađãtìmđượcloạinhựapolyetyl.Đây là loại vật liệu sợi tổnghợp,màdưới tác dụng củamôi trườngkiềmhoặc axit trong cơ thể, vật liệu sợi này phângiải chậm thành các phân tửnhỏ,nhưngkhôngbịmenproteinazathuỷphân.Vìvậytốcđộphângiảicủavật liệusợinàyrấtchậmsovớichỉruộtdênêncóthểduytrì tốcđộphângiảikhông thayđổi.Dođó trong toànbộ thờigiansợichỉ tồn tại trongcơthể, sợi chỉ phân giải chậm, cuối cùng được cơ thể hấp thụ, nhờ vậymàngườiđãquagiảiphẫukhôngbịđau.

Thếthìloạisợitổnghợpnàycóhạigìchocơthểkhông?

Điều này không cần phải lo ngại. Bởi vì sự phân giải của loại sợi nàykhôngtiêutốnmen,enzimcủacơthể.Cácsảnphẩmphângiảikhôngtham

giaquátrìnhđồnghoácủacơthểmàcuốicùngbịcơthểbài tiếtrangoài.Đốivớingườibệnh,sợitổnghợpchỉcóphảnứngrấtnhỏđốivớicáctổchứctrongcơthể.Vìvậyđâylàloạichỉkhâuthíchhợpchoviệckhâucáccơquannộitạng.

Đươngnhiên do các vết thương của cơ quan nội tạng được lànhmiệngtheocácđiềukiệnkhácnhau,chonênviệcsảnxuấtchỉkhâucáccơquannộitạngkhácnhausẽcầncácloạisợikhácnhau.

Từkhoá:Chỉkhâuvếtthương.

Đường nguyên còn gọi là đường glucogen – sinh thành từ đường glucozamấtnước–làmộtloạihidratcacbonquantrọngcungcấpnănglượngchocơthể.2trườnghợpcầnphânbiệt:1.trứngphânđôithành2bàothai2.2trứngriêngthành2bàothaiđộclập.MẫuTrungQuốckhoảngbằng667m2;1hagầnbằng15mẫuTrungQuốcMộtsốsáchcủaTrungQuốcvà thếgiới lạichứngminhrằngchữHán'Long'(rồng)làtượnghìnhcủacácconcásấu.VídụxemChuyệnđôngchuyệntâytập1củaAnChi.Cácchấtxúctácsinhhọcphiprotêinđượcgọilàco-factor.Co-factorcóbảnchấthữucơđợcgọilàco-enzim.Hầuhếtco-enzimlàcáchợpchấtdocácvitamintạo thànhhoặctựthânnólàvitamin.MộtloàigiốngcôntrùngxéntócởViệtNam,thuộchọcánhcứng.TiếngHángọiénvàyếnđềulàyến.TiếngViệtphânbiệtchimén (chimdi trú)vàyến (chim làm tổyếnởphíaNamViệtNamnhưNhaTrang...khôngdicưnhưchimén).SangthếkỉXXIngànhKỹthuậtđiệntửđểtìmravàđưavàoứngdụngloạivậtliệucáchđiệnchocácmạchtíchhợptốthơnsilicđioxit,đólàvậtliệuhighk(hằngsốđiệnmôicao)nhưhafinioxit,hafinisilicat.LoạinàyđãđượchngIntelsửdụngtrongCPUAtomcóbánởViệtNam từ2009 -btv.Sang thếkỉXXI,PinNiken-Cađimikhôngđượcưachuộngnữavìnócócađimi làkimloạinặng,gâyđộchại.Nhiềunướcđã cấmdùng loại pin (ăcquy) này.HiệnnaynướcPhápkhôngdùngđồngfrăng.Từ“đạnđạo”ởđâythựcralàdotừ“đạođạn”nóingượclại,cónghĩalà“đạncódẫnđường”,hay“đạntựhành”,“đạntựđẩy”nókhácvớitừ“đạnđạo”trongcụmtừ“tênlửađạnđạo”màtheotiếngTrungQuốclà“đạnđạođạođạn”,haichữ“đạo”ởđâykhácnhau,mộtchữcónghĩalà“đường”,chữthứhaicónghĩalà“dẫn(đường)”,nghĩađencủacụmtừ“đạnđạođạođạn”là“đạndẫnđườngchođầuđạn(hoặcbom)lắpởtrênnó,màtavẫngọilà“tênlửađạnđạo”-ND.Toànhànàyđãbịcácphầntửkhủngbốdùngmáybayđánhsậpngày11/9/2001-NDToànhànàyđãbịcácphầntửkhủngbốdùngmáy bay đánh sập ngày 11/9/2001 - NDGeorgé Pompidou (1911 -1974),làmTổngthốngcộnghoàPháptrongcácnămtừ1969đến1974-NDBệnhmụnnhỏngoàidathànhtừngmảng,cómàuđỏgọilàxíchđiến,màutrắnglàbạchđiến,màutímlàtửđiếnXemchúthíchvềradvàGytạimục180trang371Sinhquyểnsố2(Biosphere2)theoWikipediacódiệntíchxâydựnglà12.700m2,chiphíkhoảng200triệuUSD;cómụcđíchnghiêncứukhảnăngconngườisốngvàlàmviệcđượctrongsinhquyểnkín,tiếnhànhnhữngthínghiệmkhoahọc.ỞViệtNam,theochỉthị20/2000/CT-TTg,đãcấm dùng xăng pha chì trên toàn quốc từ ngày 01/11/2001.Ngàynay (từtháng8năm2006)DiêmVươngTinhbịgiángcấpxuống thànhhành tinhlùnNgàynayHộiThiênvănQuốcTếđãkhôngcòncoinólàhànhtinhnữa.ỞViệtNamgọicâynàylàcâydâyleovạnniênthanh,thườngtrồngđểtrangtrí.Theoquanniệmmớinhấtthìnấmthuộcmộtgiớiriêng,độclậpvớigiớithựcvật.Đólàgiớinấm.Nhiễmsắcthể.Thểnhỏởdạnglôngquexuấthiện

khitếbàophânchiagiántiếp(phânchiacólông)vàdễbịnhuốmmàubởichấtnhuộmkiềmtính.Đượctạonênbởisựcuốnquanhxếpchồnglênnhaucủasợitơchấtnhiễmsắcdàivàmảnh.Vàdoaxitnucleiccùngproteintạothành, làcơsởvậtchấtchủyếucủadi truyền.Nhiễmsắc thểcủacác loạisinhvậtcósốlượng,hìnhdáng,kíchthướcnhấtđịnh.Tếbàothểthườnglàsongbộithể,cóhainhómnhiễmsắcthể.Tinhvànoãnlàđơnbộithể,chỉcómộtnhómnhiễmsắcthể.Trongcáthểđựccáikhácnhauthìnhiễmsắcthểchiarahailoại:nhiễmsắcthểgiớitínhquyếtđịnhđếntínhtrạnggiớitínhvànhiễmsắcthểthường.Vídụtếbàothếcủangườicó46nhiễmsắcthể,trongđócó44cáilànhiễmsắcthểthường,2cáilànhiễmsắcthểgiớitính.Namcó1nhiễmsắc thểXvà1 làY.Nữcó2nhiễmsắc thểgiới tínhX.ATP(adenozin triphotphat) C10H16N5O12P3: co-enzim, là hợp chất cao nănglượngcủatếbàoBâygiờRAMcỡ1GBlàbìnhthường(btv).HiệnnayđangdùngloạipinLi-ionkhôngnạpđểcấpnguồnchoCMOS.Cácloạipin(ắcquy)Ni-Cdđượckhuyếncáogâyđộchạikhôngsửdụngnữa(Btv).Mạngtrungkế:Mạngtiếpsức,chuyểntiếpsóng(Relay).“Kế”ởđâylàkếtục,từHán này hiện nay ởViệt Nam ít dùng, nó chỉ còn lưu hành trong nhữngngườilớntuổingànhbưuđiện.LầuQuanTước:NhàlầucạnhbatầngởphíaTâyNamhuyệnVĩnhTố,tỉnhSơnTây,TrungQuốcBànthấtxảo:bàncó7điểmtinhxảoMatrậncònđượcgọilàmatrậnvuôngSéthaychớplàhiệntượngphóngđiệngiữacácđámmâyhoặcgiữamâyvàmặtđất.TrongtiếngViệtcóchỗphảidùngsétnhư“sétđánh”,“sétcầu”...,cóchỗphảidùngchớpnhư “mưa giông chớp giật”... Ba: chỉBa Thục, là tên gọi của tỉnh TrùngKhánh,TứXuyêntrướckiaNướctacógiànđànđáđượcpháthiệntạihuyệnKhánhSơn,tỉnhKhánhHoàcũnglàmộtnhạccụcổxưaquýhiếm,tươngtựnhưgiànđànchuôngnóitrêncủaTrungQuốc(ChúthíchcủaND).Tốcđộtruyềnâmtrongkhôngkhíkhoảng331m/sởđiềukiệnnhiệtđộ0°C,độcaotrênmựcnướcbiển.Âm thanh vòng (âm thanh vòm) tạo cho người nghecảmnhậnrõrệtvềâmthanh3chiềucóchuyểnđộngvòng.

TableofContents

LỜINHÀXUẤTBẢN1.Vìsaonóimọivậttrênthếgiớiđềudocácnguyêntốtạonên?2.Thếnàolàhạtcơbản?3.Cóphảicácchấtnhưnước,đường,thépđềudocáchạtnhỏcấutạonên?4.Vìsaocóthểdựđoánđượcnguyêntốcònchưatìmthấy?5.Liệucòncóthểpháthiệnđượccácnguyêntốmớikhông?6.Thếnàolànguyêntốphóngxạ?7.Vềkhôngkhí8.Vìsaonướclạikhôngcháy?9."Băngkhô"cóphảilàbăngkhông?10.Vìsaođồnglạicónhiềumàu?11.Vìsaokimcươnglạiđặcbiệtcứngnhưvậy?12.Loạihợpchấtcaophântửthiênnhiênnàobềnvữngnhất?13.Vìsaođáquýlạicónhiềumàusắc?14.Vìsaođáhoalạicónhiềumàu?15.Thạchanhlàgì?16.Vìsao"đồnghồcacbon"lạicóthểđođượctuổicủacácđồvậtcổ?17.Cóthểbiếnthanđáthànhxăngkhông?18.Thuốcsúngđượcphátminhnhưthếnào?19. Có phải các chất hoà tan trong nước nóng nhiều hơn trongnướclạnh?20.Vìsaosắtlạibịgỉ?21.Vìsaothépkhônggỉlạibịgỉ?22.Vàng,bạccóbịgỉkhông?23.Vìsaonhômlạikhóbịgỉ?24.Vìsaocácthanhkiếmcổbằngđồngđenkhôngbịgỉ?25.Làmthếnàokhắccáchoavănlênbềmặtthuỷtinh?26.Vìsao lạinung luyệnđượccácđồgốmsứcónhiềumàurựcrỡ?27.Vìsaothuỷtinh"thép"độtnhiênbịvỡ?28.Kimloạinàonhẹnhất?29.Vìsaocóloạihoáphẩmphảiđượcđựngtrongcácbìnhchứamàunâu?30.Vìsaoloạisơnđáythuyền,tàulạiphảikhácsơnthường?31.Vìsaohạttrailạisángóngánh?32.Vìsaokhôngthểdùngtrựctiếpnitơlàmphânbón?

33.Khíđộcquândụnglàgì?34.Vìsaomặtnạphòngđộclạichốngđượckhíđộc?35.Vìsaodụngcụphântíchrượucó thểpháthiệncác láixeđãuốngrượu?36.Làmthếnàođểpháthiệnđượcvếttayvôhình?37.Vìsaotrướckhithiđấucácvậnđộngviênthểthaocầnxoabộttrắngvàolòngbàntay?38.Vì sao từmột loại dung dịchmuối lạimọc ra các "cây kimloại"kỳlạ?39.Vìsaochấthútẩmlạicóthểthayđổimàu?40.Vìsaoloạibộtdậplửakhôlạicóhiệuquảtốthơnbọtdậplửa?41.Vìsaohoáchấtdiệtcỏlạidiệtđượccỏdại?42.Vìsaogọichấtxúctáclàhònđáchỉravàngcủacôngnghiệphoáhọc?43.Vì sao cần phải nghiên cứu kỹ thuật luyện kim trong khônggianvũtrụ?44.Vìsaothéplạicóthểcắtgọtđượcthép?45.Vìsaocầnthêmcácnguyêntốđấthiếmvàogangthép?46.Vìsaotitanđượcxemlà"kimloạicủahàngkhôngvũtrụ"?47.Vìsaocókimloạilạicókhảnăngghinhớ?48.Vì sao hợpkimniken lại được phátminh sớmhơnkim loạiniken?49.Vìsaovànglạiđượcsửdụngtrongnhiềulĩnhvựckhoahọckỹthuật?50.Vìsaokimloạilạibiếnthànhthủytinhkimloại?51.Thuỷtinhcóthểthaythếthéphaykhông?52.Vìsaotừđálạichếtạođượcthủytinh?53.Vìsaokínhthuỷtinhchốngđạnlạichốngđượcđạn?54.Thuỷtinhhữucơvàthuỷtinhthườngcógìkhácnhau?55.Sợithuỷtinhdùngđểlàmgì?56.VìsaongóilưulyvàgươngCảnhTháilạicómàusắcrựcrỡ?57.Đồgốmcóthểtrongsuốtnhưthuỷtinhkhông?58.Cóthểdùnggốmđểthaythếgangthépđượckhông?59.Vìsaogốmkimloạicóthểbềnvớinhiệtđộcao?60.Vìsaocóloạigốmđậpkhôngbịvỡ?61.Vì saodaocắtgọtchế tạobằnggốm lại cắt sắt thépnhưcắtbùn?62.Vìsaogốmápđiệnlạicóthểđánhratialửa?63.Cóthểtẩysạchmàutrêngốmđượckhông?64.Vìsaođồdùngbằngchấtdẻobịcứnglạikhimùađôngđến?65.Vìsaocóloạichấtdẻocứng,chấtdẻomềm,cóloạichấtdẻo

xốpnhưbọtbiển?66.Vìsaongườitagọipolytetrafloetylenlà"vuachấtdẻo"?67.Thếnàolàchấtdẻocôngtrình?68.Thếnàolà"chấtdẻohợpkim"?69.Vìsaocaosucótínhđànhồi?70.Vìsaoepoxyđượcgọilàkeodánvạnnăng?71.Vìsaobăngkeodánépchỉcầnépmạnhlàbámchặt?72.Vìsaokeodánkhôngkhôđượcmọingườiưathích?73.Cóbaonhiêuloạisơn?74.Vìsaocóloạivậtliệusơnphònghoả?75.Sơnnhiệtđiệndùngđểlàmgì?76.Vìsaosaukhithuộcda,datrởnênmềmvàbền?77.Vìsaogiấygóihàng(giấybaoximăng)lạibềnnhưvậy?78.Vìsaolạicóloạigiấyđốtkhôngcháy?79.Vìsaovảikhôngởdạngsợidệtlạikhôngphảilàgiấy?80.Vìsaocóloạisợisaukhicháylạitựdậptắtlửa?81.Vìsaoloạidâycápbệntừsợitổnghợplạibềnngangvớidâycápbằngthép?82.Côngnăngcủahợpchấtcaophântửlàgì?83.Huyếtquảnnhântạocóthểthaythếchohuyếtquảntựnhiênkhông?84.Vìsaomáyngửimùilạicóthểphânbiệtmùicácchấtkhí?85.Vìsaovậtliệuquangđiệnlạicóthểthựchiệnviệcchuyểnđổiquangnăngthànhđiệnnăng?86.Vìsaođạiđasốcácmạchtíchhợpđượcchếtạobằngvậtliệusilic?87.Thếnàolàvậtliệuthôngminh?88.ĐĩaquangVCDđượcchếtạobằngvậtliệugì?89.Băngghiâmvàđầughiâmlàmbằngchấtgì?90.Thếnàolàvậtliệucôngnăngbậcthang?91.Thếnàolàvậtliệunanomet?92.Vì saovật liệunanomet lạiđóngvai tròquan trọng trong sựpháttriểnkhoahọckỹthuậttrongtươnglai?93.Vìsaoximănglạilàmchobêtôngcứngbền?94.Vìsaomáybayvũtrụcầnlàmlớpvỏchịunhiệtđộcao?95.Thếnàolàvậtliệusiêudẫn?96.Tinhthểlỏnglàgì?97.Vìsaomianlạithíchhợpchoviệcchếtạodụngcụăn?98.Khínitơcócôngdụnggì?99.Khíđốttừđâumàcó?100.Câuchuyệnvềkhíthanvàkhíhoálỏng?

101.Vìsaodầumỏđượcđánhgiálà"vàngđen"?102.Thuốcnhuộmtừđâumàcó?103.Bộtmàuvàthuốcnhuộmcógìkhácnhau?104.Kimloạiđencóphảithựcsựcómàuđenkhông?105.Cóphảikimloạihiếmđềuthựcsự"hiếmcó"không?106.Vìsaolạinóidùngthanđálàmnhiênliệulàquálãngphí?107.Vìsaođốtxăng,cồnthìcháyhếtsạch,cònkhiđốtgỗ,thanđálạicòntro?108.Hươngliệutừđâumàcó?109.Vìsaocần"tồntrữ"hyđrovàokimloại?110.Vìsaođơteriđượcgọilànhiênliệutrongtươnglai?111.OxytrênTráiĐấtcódùngcạnhếtkhông?112.Vìsaosaucơngiông,khôngkhítrởnêntronglànhhơn?113.Dưới tácdụngánhsángMặtTrờibầukhíquyểncógì thayđổi?114.Vì sao ở các thành phố công nghiệp lại có ô nhiễm quanghoá?115.Vìsaovềmùađônghaybịngộđộckhíthan?116.Vìsaovềmùahè,trênmặthồaothườngnổilênnhiềubóngkhí?117.Sửdụngbìnhnónglạnhbằngkhíđốttựnhiêncóthểnhiễmđộckhông?118.Vìsaokhisửdụngmáyphotocopyphảichúđếnviệc thônggió?119.Vìsaobậtlửalạilàmbắnratialửa?120.Vìsaochỉcầnxátnhẹquediêmlàcháythànhngọnlửa?121.Vìsaovớixăngchỉcầnchâmlửalàbắtcháy,còndầuhoảlạiphảidùngbấcmớiđốtcháyđược?122.Vì saovềmùađông,có lúckhí thanchongọn lửanhỏnhưđầuruồi?123.Vìsaokhiđốtpháolạigâynêntiếngnổ?124.Vìsaopháohoalạicónhiềumàu?125.Khóipháocótáchạigì?126.Khinếncháysẽbiếnthànhgì?127.Vìsaođènnêôngcónhiềumàu?128.Vìsaobóngđènđiệndùnglâulạibịđen?129.Vìsaoăcquylạicóthểtíchtrữđượcđiện?130.Vìsaopinkiềmsửdụngtươngđốibền?131.Tuổithọcủapinđiệnlàbaonhiêu?132.Cácloạiđènchớpsángcũvàmớicógìkhácnhau?133.Vìsaolạichụpđượcảnhmàu?

134.Vìsaophimảnhmàusaumộtthờigianlạithayđổimàu,nhạtmàu?135.Lớpphủphíasautấmgươngbằngbạchaythuỷngân?136.Vìsao lớpchống tạomàngmờ trênkínhđeomắt lạichốngđượcsựtạomàngmờ?137.Vìsaokínhđổimàulạithayđổiđượcmàuđôimắtkính?138.Vìsaochữsố,kimđồnghồdạquanglạisángvàobanđêm?139. Vì sao cùng là đồ dùng bằng gang thépmà chảo lại giòn,muôilạidẻo,daolạisắc?140.Vì sao chảo khôngdính khi chiên rán thức ăn lại khôngbịdínhchảo?141.Nướcmáycóthểtrởthànhdungdịchsáttrùngkhông?142.Vìsaonhiềungườithíchdùngấmtrà"TửSa"đểphatrà?143.Vìsaocónhiềuloạiđộngcơđiệngiadụngkhôngcầnchodầuvàoổtrục?144Dùngchấtdẻolàmbaobìthựcphẩmcóđộckhông?145.Vìsaotậpdưỡngsinhđượcmọingườihoannghênh?146.Vìsaokhôngnênđểủngđimưa,giầycaosutrựctiếpdướiánhsángMặtTrời?147.Vìsaotãlót"thấmnước"lạikhôngbịướtnướctiểu?148.Làmthếnàotẩyđượcvếtdầu,vếtmực,vếtnhọđentrênquầnáo?149.Vìsaoáoquầncóthểgiặtkhô?150.Vìsaonhiềuloạiquầnáobịcokhigặpnước?151.Vìsaosợitổnghợphaybịxùlông,bịvónthànhcục?152.Vìsaohàngdệtmaybằngsợitổnghợphaybắnratialửa?153.Bộquầnáovũtrụcónhữngcôngnănggì?154.QuầnáotrongthếkỷXXIsẽnhưthếnào?155.Vìsaotrongbánhmìcónhiềulỗnhỏ?156.Vìsaocầnthêmlysinvàobánhmì?157.Vìsaotừbộtgạokhôngthểsảnxuấtđượcloại thứcănxốpnhưbộtmì?158.Vìsaothựcphẩmnởxốpdễđượccơthểhấpthụ,tiêuhoá?159.Vìsaotinhbộtquachảodầuđểlâu,khiănvẫnthấyngon?160.Giấygạonếpcóphảichếtạotừgạonếpkhông?161.Vìsao"Lactonđậuphụ"lạilàmngonmiệng?162.Gà,vịt,cásaukhigiếtmổcónênđemchếbiếnngaykhông?163.Vìsaonướcthịt,nướccálạiđông?164.Vìsaothịtmuốilạicómàuđỏ?165.Vìsaophảithậntrọngkhidùngchấtmàuthựcphẩm?166.Vìsaosaukhirửasạch,trứngtươidễbịhưhỏng?

167.Vìsaotrứngmuốilạicóvếthoatùng?168.Vìsaotrứngmuốiluộclạicódầutronglòngđỏ?169.Vìsaorượulạilàmmấtmùitanhcủacá?170.VìsaorượuThiệuHưngcàngđểlâucàngthơm?171.Điềugìquyếtđịnhtửulượngcủamộtngười?172.Vìsaocácconsốghiđộrượutrêncácchaibiakhôngđạibiểuchohàmlượngcồntinhkhiếtcủachai?173.Vìsaocácchấtcótinhbộtcóthểiếnthànhrượuvàcồntinhkhiết?174.Vìsaokhimởnắpbìnhnướcgalạicónhiềubóngkhíthoátra?175.Vìsaocầnchếbiếnsữathànhsữachua?176.Nămvịcủathựcphẩmtừđâumàcó?177.Vìsaothêmmuốivàoquásớmthìnấuđậukhôngnhừ?178.Vìsaokhôngnênđểthứcănmặnlâutrongnồinhôm?179.Vìsaokhiănkẹohoaquảbạnlạithấycómùihoaquả?180.Làmthếnàobiếnđườngđỏthànhđườngtrắng?181.Vìsaocamchualạilàthựcphẩmcótínhkiềm?182.Cóphảiđườnglàchấtcóvịngọtlớnnhấtkhông?183.Vìsaoquảchưachínvừacứng,vừachualạivừachát,nhưngquảchínlạivừangọt,vừamềm,vừathơm?184.Vìsaomìchínhlạingọtnhưvậy?185.Vìsaogọixenlulozalàchấtdinhdưỡngthứbảy?186.Vìsaothứcănđónghộpbảoquảnđượclâu?187.Vìsaokhôngnênuốngnướcsôiđunlại?188.Vìsaokhôngnêndùngdầuđãránđểsửdụnglạinhiềulần?189. Vì sao dùng phương pháp chiếu xạ lại có thể bảo vệ thựcphẩmtươi?190.Cácchữmạvàngtrênbìasáchcóphảibằngvàngthậtkhông?191.Vìsaogiấyđểlâulạibịvàng?192.VìsaogiấyTuyênlạiđặcbiệtphùhợpcho thưphápTrungQuốcvàhộihoạ?193.Vì sao khi viết chữbằngmựcxanhđen,màuxanh của nétchữbiếnthànhmàuđen?194.Vìsaokhôngnêntrộnhailoạimựckhácnhau?195.Vìsaomựcnho(mựctàu)lạikhómấtmàu?196.Vìsaodấuấnđỏkhôngbịnhạtmàu?197.Vìsaoxàphònglạitẩysạchđượccácvếtbẩn?198.Xà phòng giặt, xà phòng thơm, xà phòng y học có gì khácnhau?199.Ngoàitácdụngtẩyrửa,xàphòngcòndùnglàmgì?

200.Vìsaocầndùngnướcấmđểhoàtanbộtgiặtcóthêmenzim?201.Vìsaokhôngnêndùngxăngđểrửatay?202.Cóbaonhiêuloạimỹphẩm?203.Vìsaoglyxerolcóthểlàmdamềmmại?204.Vìsaokemđánhrăngbảovệđượcrăng?205.Vìsaothuốcuốntóclạnhlạiuốnđượctóc?206.Vìsaomoxilạicốđịnhđượchìnhdángtóc?207.Vìsaokemchốngnắnglạichốngđượcnắng?208.Vìsaochấtbảovệdadùngaxithoaquảđượcmọingườiưathích?209.Vìsaotrướckhiđingủcầnxoabópda?210.Vìsaocơthểngườikhôngthểthiếumen,enzim?211.Vìsaonướcmáyđãđượcsáttrùngnhưngchỉnênuốngsaukhiđãđunsôi?212.Vìsaonướctừhoálạicótácdụngbảovệsứckhoẻ?213.VìsaoADHđượcxemlà"nãovàng"?214.Vìsaomáunhântạocóthểthaythếmáutựnhiên?215.Vìsaorượugiảcóthểlàmchếtngười?216.Vìsaohútthuốcláthụđộngcũngnguyhại?217.Vìsaothuốcphiệnđộclạicóthểdùngđểchếthuốc?218.Vìsaocồntinhkhiếtkhôngdiệtđượcvikhuẩn?219.Vìsaocloetancóthểlàmngừngcơnđau?220.Vìsaoionâmlạicólợichosứckhoẻ?221.Vìsaosaukhibịmuỗiđốt,nếubôivàovếtmuỗiđốtítnướcxàphòngsẽcảmthấybớtngứa,xót?222.Vìsaothuốcđuổimuỗilạiđuổiđượcmuỗi?223.Vìsaoxácướpcóthểlưugiữđượchàngngànnăm?224.Vìsaocóthểlợidụngcácvikhuẩntrongviệcsảnxuấtthựcphẩmvàhoáchất?225.Thếnàolàvậtliệucócôngnăngyhọc?226.VìsaocácbácsĩphòngX-quangphảiđeoyếmchì?227.Vìsaocơthểngườicóthểhấpthụchỉkhâuvếtmổsaukhitiếnhànhphẫuthuật?