Libër për mësuesinpër tekstin shkollor

“Letërsia 10”

- me zgjedhje të detyruar -

Shtëpia botuese Albas

Elda MineuEdlira Gugu

1

Shtë

pia b

otue

se A

LBAS

Plan

i sin

tetik

dhe

anali

tik i l

ëndë

s Le

tërs

ia 10

( m

e zgj

edhj

e të d

etyr

uar)

36

x 2 o

rë =

72 or

ë

Mo

duli 1

+ 2

. Bot

a dhe

ndr

yshi

mi

NR

. NJ

ËSIA

OR

ËT

TEMA

TIKA

OB

JEKT

IVAT

SPE

CIFI

KE

Ob

jektiv

a të p

ërgj

ithsh

ëm të

nj

ësisë

mës

imor

e Bu

rimet

mës

imor

e ba

zë d

he n

dihm

ëse:

Modu

li II. “

Skën

derb

eu”,

Sabr

i God

o (3

6 orë

)

1.

1. An

alizë

: Figu

ra e

Skën

derb

eut n

ë let

ërsin

ë gojo

re

dhe l

etërsi

a e

kultiv

uar

- Të f

lasë p

ër kr

ijimtar

inë go

jore,

topon

iminë

dhe k

rijime

të tje

ra ku

shtua

r fig

urës

së S

kënd

erbe

ut;

- të r

endit

ë vep

rat e

para

që i j

anë k

ushtu

ar

figur

ës së

Skë

nder

beut;

si D

himitë

r Fr

angu

, Bar

leti, B

ardh

i dhe

të bë

jë vle

rësim

e për

to,

- të r

endit

ë vep

ra të

letër

sisë s

ë kult

ivar

kush

tuar f

igurë

s së S

kënd

erbe

ut;

- të e

viden

tojë r

ëndë

sinë e

letra

re dh

e his

torike

të ve

prav

e të a

utorë

ve si

De

Rada

, Dar

a, Sk

iroi, M

jeda,

Shiro

ka,

Çajup

i, - t

ë hulu

mtojë

dhe t

ë gjej

ë auto

rë dh

e ve

pra t

ë tjer

a kus

htuar

figur

ës së

Sk

ënde

rbeu

t. 2.

Nj

ësia

1.

Skën

derb

eu d

he

krijim

et ku

shtu

ar

figur

ës së

tij

9 o

rë

2. An

alizë

: Ve

pra

“Hist

oria

e Sk

ënde

rbeu

t” e

Marin

Bar

letit

-Të e

viden

tojë v

eçor

itë e

vepr

ës “H

istor

ia e

Skën

derb

eut”

e Mar

in Ba

rletit;

- t

ë ana

lizojë

kohë

n kur

u sh

kruan

, qëll

imin

pse u

shkru

an, fi

gurë

n e S

kënd

erbe

ut;

- të d

allojë

tipar

et e h

uman

izmi e

vropia

n në

vepë

r; - t

ë flas

ë për

rënd

ësinë

e ve

prës

së M

. Ba

rletit,

si gu

r the

meli p

ër ve

prat

e ar

dhsh

me hi

storik

e dhe

letra

re pë

r figu

rën

e her

oit ko

mbëta

r.

të bë

jë lid

hjen m

idis v

eprë

s, au

torit d

he pe

riudh

ës le

trare

;

të an

alizo

jë ve

prën

në

eleme

ntët e

saj;

të

dallo

jë ve

çoritë

e gji

nive

letra

re në

trajt

imin

e tem

atikë

s;

të

para

shtro

jë që

ndrim

in e

tij/sa

j nda

j vep

rës.

Burim

e baz

ë “H

istor

i e S

kënd

erbe

ut“

N. F

RASH

ËRI.

“Hist

ori e

Skë

nder

beut“

F.

S. N

OLI; v

epra

. Bu

rime n

dihm

ëse

Filmi

“ Sk

ënde

rbeu

“.

Figur

a e S

kënd

erbe

ut:

Këng

ët po

pullo

re

arbë

resh

e.

Figur

a e S

kënd

erbe

ut:

Legje

ndat

, gojë

dhën

at,

topon

imet.

Fig

ura e

Skë

nder

beut:

Ma

rin B

arlet

i, Fra

ng

Bard

hi, Je

ronim

de

Rada

, Gav

ril Da

ra (I

riu

), Ze

f Skir

oi, A

ndon

Za

ko Ç

ajupi,

Ndr

e Mj

eda,

Filip

Shiro

ka.

Media

e sh

kruar

dhe

elektr

onike

. Int

erne

ti.

2

3.

3. St

udim

teks

ti:

Frag

ment

nga

vepr

a “H

istor

ia e

Skën

derb

eut”

e Ma

rin B

arlet

it

-të ko

mento

jë fra

gmen

tin du

ke nx

jerrë

në

pah v

eçor

itë e

figur

ës së

Skë

nder

beut;

-të

anali

zojë

eleme

ntet e

histo

risë d

he nj

ë ve

pre h

istor

ike të

letra

rizua

r; -të

anali

zojë

veço

ritë e

gjuhë

s e të

stilit

. - T

ë dall

ojë qa

rtësis

ht fak

tin ng

a pjes

a trill

uar

e vep

rës.

4.

4. An

alizë

: “Hi

storia

e S

kënd

erbe

ut” e

N. F

rash

ërit d

he e

F. N

olit

- Të p

ërca

ktojë

konte

kstin

histo

rik, s

hoqë

ror,

ekon

omik

të ng

jarjev

e tra

jtuar

në ve

prat.

-

të an

alizo

jë ve

çoritë

e ve

prës

; duk

e u

ndalu

r te:

koha

kur u

shkru

a, që

llimi,

figur

a e S

kënd

erbe

ut, ro

manti

zmi n

ë pë

rshkri

min e

figur

ës dh

e të m

jedisi

t sh

qiptar

, veç

oritë

e gju

hës e

të st

ilit;

- të

dallo

jë ele

mente

t e hi

storis

ë së

letra

rizua

r,

- T’i v

lerës

ojë ve

prat

si mo

nume

nte të

pë

rjetës

imit t

ë figu

rës s

ë Skë

nder

beut;

-

të kra

haso

jë të

dy ve

prat

dhe t

ë evid

entoj

ë të

përb

ashk

ëtat d

he da

llimet.

-

5.

5. St

udim

teks

ti:

Frag

ment

nga

“Hist

ori e

Sk

ënde

rbeu

t” e

N. F

rash

ërit

- të

anali

zojë

figur

ën e

Skën

derb

eut s

ipas

kënd

vësh

trimit n

aimian

; -

të lis

toni p

erso

nazh

et e

tjera

në

fragm

ent

dhe t

ë nën

vizojë

cilës

itë e

tyre;

-

të da

llojë

eleme

ntet e

pike d

he lir

ike, s

i dhe

fry

mën r

oman

tike n

ë fra

gmen

t; -

të an

alizo

jë fig

urac

ionin

artis

tik.

6.

6. St

udim

teks

ti:

Frag

ment

nga

“Hist

oria

e Sk

ënde

rbeu

t” F.

S.

Noli

- të

zbër

thejë

veço

ritë e

frag

menti

t, du

ke u

nd

alur t

e: a.

fakti h

istor

ik dh

e de

tajet

stilis

tike

me të

cilat

përsh

kruhe

n;

b. de

tajet

artis

tike

me të

cila

t pikt

uroh

et atm

osfer

a e ko

hës.

ç.

përsh

krime

t ar

tistik

isht

të pe

rsona

zhev

e dh

e gje

ndjes

së

tyr

e sh

pirtër

ore ;

-

të kra

haso

jë të

dy ve

prat

(të N

. Fra

shër

i dh

e të F

.Noli

t) pë

r për

dorim

in e f

igura

cionit

7.

Ese p

ërsh

krue

se

7. Fig

ura d

he ep

oka

e Skë

nder

beut

- të

përd

orë m

jete a

rtistik

e, gju

hëso

re në

pë

rshtat

je me

temë

n e dh

ënë p

ër të

3

për t

ë shp

rehu

r jeh

ona t

ë nd

ryshm

e sh

pirtër

ore

reali

zuar

punë

n me s

hkrim

;

8.

Ese.

Shkri

mi

përsh

krues

8.

Rish

ikim

i pun

ës

me sh

krim.

9.

Vepr

imta

ri 9.

Figur

a e

Skën

derb

eut n

ë kin

emato

grafi

. Fil

mi

“Skë

nder

beu”

- Të

disk

utojë

rreth

vlera

ve të

filmi

t Sk

ënde

rbeu

; a.

të da

llojë

faktin

nga t

rillim

i; b.

të an

alizo

jë fig

urat

e per

sona

zhev

e dh

e rea

lizim

in e t

yre;

- të

shpr

ehë m

endim

in e t

ij për

vler

at e

qënd

rues

hme t

ë film

it dhe

ato q

ë jan

ë ka

përcy

er ng

a koh

a.

10.

1.

An

alizë

: Te

matik

a dhe

pr

oblem

atika

e ro

manit

“Hist

oria

e Skë

nder

beut”

e S.

God

os

- të

përca

ktojë

konte

kstin

histo

rik, s

hoqë

ror

dhe e

kono

mik n

ë vep

rën “

Skën

derb

eu”

mbës

htetur

në m

ateria

le his

torike

; -

të pë

rcakto

jë tem

atikë

n, pr

oblem

atika

dhe

struk

turën

e ro

manit

-

anali

zojë

të ve

çoritë

e ve

prës

11

.

2.

Anali

zë:

Skën

derb

eut s

i fig

urë h

istor

ike

dhe l

etrar

e

- të

dallo

jë ele

mente

t hist

orike

nga

eleme

ntet e

trillu

ara n

ë vep

ër;

- të

dallo

jë mj

etet a

rtistik

e të p

ërdo

rura

nga

autor

i. 12

.

3.

Stud

im te

ksti:

Sk

ënde

rbeu

si

figur

ë hist

orike

-let

rare

- të

kome

ntojë

fragm

entin

dhe

a. të

dallo

jë ele

mente

t hist

orike

nga a

to të

tril

luara

t, b.

të da

llojë

mjete

t shp

rehë

se e

gjuhë

sore

13.

4.

An

alizë

: Sk

ënde

rbeu

si

strate

g, bu

rrë

shtet

i, poli

tikan

e dip

lomat

-të da

llojë

në ro

man v

eprim

tarinë

e sh

uman

shme

të S

kënd

erbe

ut;

-të gj

ejë dh

e të i

lustro

jë me

pjes

ë nga

në

roma

ni

14.

Njës

ia 2.

Që

ndre

sa n

ë ve

prën

“S

kënd

erbe

u”

të S

. God

os

10

orë

5.

Stud

im te

ksti:

Sk

ënde

rbeu

si

burrë

shtet

i, po

litika

n e

diplom

at

-të ko

mento

jë fra

gmen

tin, d

uke e

viden

tuar

tipar

et e S

kënd

erbe

ut -të

zbulo

jë mj

etet m

e të c

ilat n

dërto

het

ligjër

imi b

indës

në fja

lën e

Skën

derb

eut

- të p

ërsh

kruajë

konte

kstin

his

torik,

shoq

ëror

, eko

nomi

k të

letra

r;

- të r

eflek

tojë r

reth

lidhje

ve të

ve

prës

letra

re m

e kon

teksti

n his

torik,

shoq

ëror

, eko

nomi

k;

- të a

naliz

ojë as

pekte

t gju

hëso

re të

vepr

ës: r

etorik

a; nd

ërtim

i i fra

zës d

he th

eksi;

- t

ë eks

ploro

jë bu

rimet

e vep

rës

letra

re;

- të p

aras

htrojë

qënd

rimin

e tij

ndaj

vepr

ës.

Burim

et m

ësim

ore

bazë

: Sab

ri God

o :

“Skë

nder

beu “

Bu

rime n

dihm

ëse:

Bi

bliote

kë: a

rtikuj

kritik

ë mb

i roma

nin.

Teks

te gju

hëso

re të

pë

rzgjed

hura

nga

mësu

esi e

nxën

ësi.

Fjalor

ë ter

mino

logjik

, fja

lorë t

ë ter

mave

let

rare

. En

ciklop

edi .

Me

dia e

shkru

ar dh

e ele

ktron

ike.

Inter

neti.

4

15.

6.

St

udim

teks

ti:

Retor

ika e

Skën

derb

eut

- Të a

naliz

ojë as

pekte

t gjuh

ësor

e të

fragm

entit:

retor

ika, n

dërtim

i i fja

lisë d

he

teksti

.

16.

Di

skut

im

7.

Rreth

vler

ave

artis

tike t

ë vep

rës

-të di

skuto

jë rre

th vle

rave

artis

tike t

ë ve

prës

; - T

ë par

ashtr

ojë që

ndrim

in e t

ij nda

j vep

rës

17.

Di

skut

im

8.

18.

Es

e ar

gum

entu

ese

9.

Forca

e re

torikë

s në

vepë

r

19.

Es

e 10

.

Rish

ikim

i pun

ës

20

.

1.

Anali

zë: F

igura

t dh

e elem

entet

re

ale dh

e jor

eale

në ro

manin

“S

kënd

erbe

u”

- Të

dallo

jë fig

urat

dhe e

lemen

tet re

ale

dhe j

orea

le në

vepë

r. -

Të an

alizo

jë pe

rsona

zhet

realë

dhe t

ë tril

luar;

- Të

dallo

jë tril

limin

artis

tik në

një r

oman

his

torik;

-

Të an

alizo

jë mj

etet g

juhës

ore d

he

stilis

tike.

21.

2.

An

alizë

: Shk

rirja

e së v

ërtet

ës

histor

ike m

e tril

limin

te “H

istor

ia e

Skën

derb

eut”

e S.

God

os

- Të

dallo

jë fak

tet hi

storik

e në v

epër

. -

Të da

llojë

trillim

in ar

tistik

në nj

ë rom

an

histor

ik;

- Të

anali

zojë

mjete

t gjuh

ësor

e dhe

sti

listik

e:

- të p

aras

htrojë

, arg

umen

tojë

dhe e

voluo

jë ide

të e q

ëndr

imet

e tij r

reth

vlera

ve të

vepr

ës;

- të e

ksplo

rojë

burim

e dhe

do

disku

tojë r

reth

një çë

shtje

si

p.sh t

ipizim

i dhe

arsy

eja

figur

ative

; - t

ë eks

ploro

jë sh

krimi

n pë

rshkru

es.

22.

3.

St

udim

teks

ti:

Komb

inimi

i dre

jtë

i hist

orisë

me

letër

sinë

- të

kome

ntojë

fragm

entin

duke

dallu

ar

shkri

rjen e

së vë

rtetës

histo

rike m

e trill

imin

(Kom

binim

i i dr

ejtë i

histo

risë m

e letë

rsinë

; ko

mpoz

icion

i, kro

nolog

jia e

ngjar

jeve,

rretha

nat, k

onflik

ti, ka

rakte

ret, p

rolog

u, ep

ilogu

)

23.

Nj

ësia

3. Le

tërs

ia dh

e hi

stor

ia

12 o

rë

4.

Anali

zë:

Konc

eptim

et ro

manti

ke dh

e re

aliste

në kë

të ro

man h

istor

ik

- të

anali

zojë

veço

ritë e

konc

eptim

eve

roma

ntike

dhe r

ealis

te në

roma

n; -

të da

llojë

frymë

n rom

antik

e në

përsh

krimi

n e S

kënd

erbe

ut, si

: për

masa

t e n

gjarje

ve, r

oli i n

atyrë

s, dë

shira

për

vetm

i etj.

-të

dallo

jë ele

mente

t rea

liste:

fakte

t

Burim

et m

ësim

ore

bazë

: Sab

ri God

o: “S

kënd

erbe

u“

Burim

e ndi

hmës

e:

Artik

uj kri

tikë p

ër

roma

nin.

Teks

te gju

hëso

re të

pë

rzgjed

hura

nga

mësu

esi e

nxën

ësi .

Fja

lorë t

ermi

nolog

jik,

fjalor

ë të t

erma

ve

letra

re.

Encik

loped

i .

Media

. Int

erne

ti.

5

histor

ike, ç

mitiz

imi i

hero

it,

24.

5.

St

udim

teks

ti:

Konc

eptim

et ro

manti

ke de

ri në

reali

ste në

këtë

roma

n hist

orik

- të

kome

ntojë

fragm

entin

duke

zbulu

ar

mjete

t artis

tike p

ërme

s të c

ilave

jepe

t fry

ma ro

manti

ke dh

e rea

liste

në ro

man;

- të

dallo

jë fig

urat

letra

re në

funk

sion t

ë pa

raqit

jes së

figur

ës.

-

-

25.

6.

An

alizë

: Tisi

leg

jenda

r në

figur

ën e

Skën

derb

eut;

figur

a e

Skën

derb

eut

- të

zbulo

jë tis

in leg

jenda

r të v

eprë

s; -

të kra

haso

jë të

tri ve

prat

për

Skën

derb

eun d

he të

dallo

jë tis

in leg

jenda

r; -

të da

llojë

ndrys

himet

që ka

në at

o në

dhën

ien e

frymë

s leg

jenda

re.

-

-

26.

7.

St

udim

teks

ti:

Arti i

të

përsh

kruar

it, gju

ha, s

tili

- të

kome

ntojë

fragm

entin

duke

u nd

alur

në ar

tin e

të sh

kruar

it në p

ërsh

krimi

n e

perso

nazh

it; -

figur

acion

in e p

ërdo

rur.

-

-

27.

Di

skut

im

8.

Tipizi

mi dh

e ar

syeja

figur

ative

28.

Es

e ar

gum

entu

ese

9.

Qënd

rimi im

ndaj

vlera

ve të

vepr

ës

(shkri

m ar

gume

ntues

)

- të

shtro

jë ide

të e q

ëndr

imet

e tij/s

aj në

përm

jet të

shkru

arit a

rgum

entue

s,

29.

Es

e ar

gum

entu

ese

10.

Ri

shiki

m i p

unës

me

shkri

m -

Të bë

jë vle

rësim

in e s

hkrim

it të t

ij dhe

të

shok

ut;

- Të

reda

ktojë

shkri

min e

tij ng

a ana

e pë

rmba

jtjes,

stilit

dhe k

ultur

ës gj

uhës

ore.

-

-

30.

Pr

ojek

t 11

.

Faqe

t spe

ciale

të re

vistës

sime

31.

Pr

ojek

t 12

.

Faqe

t spe

ciale

të re

vistës

sime

32.

1.

An

alizë

+ st

udim

P

ërçim

i i ku

lturë

s së

popu

llit ng

a sh

krimt

ari

- Të o

rgan

izojë

e rea

lizojë

vepr

imtar

i të

ndrys

hme q

ë kan

ë në t

helb

punë

n nd

ërve

prue

se m

es nx

ënës

ve në

reali

zimit t

ë një

anali

ze të

suks

essh

me le

trare

të ve

prës

. 33

.

2.

Anali

zë +

stud

im

Ndiki

mi i k

ultur

ës

në fo

rmim

in e

indivi

dit

34.

Njës

ia 4.

Duke

gj

etur

zërin

tim

os

e Tak

im m

e sh

krim

tarin

5 o

rë

3.

Disk

utim

: Si n

a

- të m

bledh

ë info

rmac

ion dh

e dis

kutoj

ë rre

th çë

shtje

ve që

lid

hen m

e rap

ortin

kultu

rë-

indivi

d-ve

për;

- t

ë gjyk

ojë rr

eth vl

erav

e të

vepr

ës du

ke iu

refer

uar

kriter

eve,

citim

eve d

he

argu

mente

ve;

- të p

aras

htrojë

të st

ruktu

ruar

Porto

foli i

m:

doku

menti

mi i p

rogr

esit

përm

es pu

nimev

e të

përzg

jedhu

ra

Burim

e ndi

hmës

e Te

kstet

gjuh

ësor

e të

përzg

jedhu

ra ng

a më

sues

i e nx

ënës

it;

6

ndihm

on kj

o ve

për p

ër të

pë

rcaktu

ar

identi

tetin

dhe

vlera

t tona

.

anali

zën,

qënd

rimin

e vle

rësim

in pr

ej tij

të ve

prës

; - t

ë dok

umen

tojë p

roce

sin e

nxën

ies.

35.

Es

e. Sh

krimi

pë

rshkru

es e

bindë

s

4.

Gjuh

a dhe

kultu

ra

e të s

hkru

arit n

ë ve

prën

“S

kënd

erbe

u”

Fjalor

ë ter

mino

logjik

, fja

lor të

term

ave l

etrar

e;

Encik

loped

i; Me

dia e

shkru

ar dh

e ele

ktron

ike;

Inter

neti.

36.

Es

e. Sh

krimi

pë

rshkru

es e

bindë

s

5.

Rish

ikimi

i pun

imit

Mo

duli I

I. Vep

ra “J

ul Ç

ezar

i” e U

. She

kspi

rit (

36 o

rë)

37.

1.

Pe

rsona

li i

Shek

spirit

. Çë

shtja

sh

eksp

iriane

- Të f

lasë p

ër je

tën dh

e vep

rën e

She

kspir

it.

38.

2.

An

alizë

: “Ju

l Çe

zari”

- T

ë par

ashtr

ojë ve

çori t

ë tra

gjedis

ë (su

bjekti

, ko

nflikt

i, ngja

rjet, k

oha e

tj.)

- Të i

lustro

jë ka

rakte

ristik

at e d

ramë

s dhe

sti

lin sh

eksp

irian t

ë saj;

- t

ë kër

kojë

e të z

buloj

ë elem

entet

reale

his

torike

në tr

agjed

i.

39.

3.

St

udim

teks

ti:

Frag

ment

nga

sken

a II, a

kti I

- të z

buloj

ë veç

oritë

trag

jedisë

“Jul

Çeza

ri”

në fr

agme

nt;

- të d

allojë

elem

entet

e ve

çojë

gjuhë

n fig

urati

ve të

përd

orur

; 40

.

Njës

ia 1.

Ve

pra “

Jul

Çeza

ri” e

U.

Shek

spiri

t

8 orë

4.

Anali

zë :

Fuqia

po

litike

dhe

harm

onia

socia

le te

kjo ve

për

- të

përsh

kruajë

situa

tën po

litike

, ek

onom

ike e

shoq

ëror

e të R

omës

së Ju

l Çe

zarit;

-

të zb

ulojë

para

lele n

dërm

jet R

omës

dhe

Angli

së së

kohë

s së S

heks

pirit;

- të

disku

tojë s

i për

puthe

t fuqia

e po

litikë

s dh

e har

monia

socia

le ku

r ato

janë n

ë ko

nflikt

; -

të dis

kutoj

ë dhe

deba

tojë r

reth

retor

ikës

dhe k

onflik

tit;

- të

dallo

jë for

cën e

ligjër

imit k

undë

rshtue

s

- të p

aras

htrojë

veço

ritë e

pjesë

s;

- të i

lustro

jë ka

rakte

ristik

at e

dram

ës dh

e stili

n she

kspir

ian të

sa

j; - t

ë veç

ojë gj

uhën

figur

ative

të

përd

orur

, elem

entët

e tril

limit,

të po

ezisë

, të dr

amës

; - t

ë disk

utojë

dhe d

ebato

jë rre

th re

torikë

s dhe

konfl

iktit ;

- t

ë dall

ojë fo

rcën e

ligjër

imit

kund

ërsh

tues d

he bi

ndës

midi

s pa

lëve;

- t

ë par

ashtr

ojë id

etë e

qënd

rimet

e tij/s

aj në

përm

jet të

sh

kruar

it bind

ës.

Vepr

a : “J

ul Ç

ezar

i “

Akti

parë

Bu

rime n

dihm

ëse

Encik

loped

i Me

dia

Inter

net.

Teks

te gju

hëso

re të

pë

rzgjed

hura

nga

mësu

esi e

nxën

ësi;

Fjalor

term

inolog

jik,

fjalor

i ter

mave

letra

re

7

dhe b

indës

midi

s palë

ve.

41.

5.

An

alizë

: Kult

ura

roma

ne dh

e ka

rakte

ri njer

ëzor

te

“Jul Ç

ezar

i”

- Të

anali

zojë

veço

ritë e

kultu

rës r

oman

e dh

e kar

akter

in nje

rëzo

r në v

epër

; -

Të di

skuto

jë rre

th thë

nie: “

Kur je

në

Romë

, bëj

ashtu

siç b

ëjnë r

oman

ët” du

ke

u nda

lur:

- a.

te ve

çoritë

e ku

lturë

s rom

ane;

b. te

ka

rakte

ri njer

ëzor

i Çez

arit;

-

c. të

shpr

ehë m

endim

in e t

ij rre

th vle

rave

të

kultu

rës r

oman

e.

-

-

42.

6.

An

alizë

: Gjuh

a e

shen

jave d

he

para

lajmë

rimet

si ele

mente

të

trillua

ra dh

e veç

ori

të dr

amës

- Të

anali

zojë

eleme

ntet n

e trill

uara

në nj

ë ve

për m

e kar

akter

histo

rik;

- Të

inter

preto

jë sh

enjat

si pa

ralaj

mërim

e dh

e qën

drim

in e p

erso

nazh

eve n

daj ty

re;

- Të

krah

asojë

vepr

ën “S

kënd

erbe

u” m

e “Ju

l Çez

arin”

në pë

rdor

imin

e këti

j ele

menti

për t

ë nxje

rrë në

pah e

fektin

ar

tistik

;

43.

Es

e bind

ëse

7.

“L

igjër

imi

kund

ërsh

tues d

he

bindë

s-zgje

dhja

e pa

lëve”

- të

shtro

jë ide

të e q

ëndr

imet

e tij/s

aj në

përm

jet të

shkru

arit b

indës

,

44.

Es

e 8.

Rish

ikim

i pun

ës

me sh

krim

- Të

bëjë

vlerë

simin

e shk

rimit t

ë tij d

he të

sh

okut;

-

Të re

dakto

jë sh

krimi

n e tij

nga a

na e

përm

bajtje

s, sti

lit dh

e kult

urës

gjuh

ësor

e.

45.

1.

An

alizë

: Poli

tika

dhe h

istor

ia,

pasq

yre nj

erëz

ore

te “Ju

l Çez

ari”

- Të

zbër

thejë

figur

ën e

Jul Ç

ezar

it duk

e ar

gume

ntuar

kara

kterin

njer

ëzor

të

Çeza

rit.

- Të

kome

ntojë

madh

ështi

në e

Çeza

rit si

një du

kuri e

kara

kterit

njerë

zor.

46.

2.

St

udim

teks

ti:

Mono

logët

e Br

utit d

he A

ntonit

dh

e gjuh

a e ty

re

figur

ative

- Të

anali

zojë

fatin

final

tragji

k të

perso

nazh

it si

fakt d

he gj

etje a

rtistik

e; -

Të da

llojë

motiv

et që

e ka

në sh

tyrë

Bruti

n në v

rasje

dhe p

ërpje

kjet e

tij

nëpë

rmjet

mon

ologu

t për

të ju

stifik

uar

dhe p

ërlig

jur ve

prim

in

47.

Nj

ësia

2. Po

litika

dhe

hi

stor

ia te

vepr

a “J

ul Ç

ezar

i”

8 orë

3.

Anali

zë: T

ipizim

i. Ka

rakte

ri njer

ëzor

-

Të an

alizo

jë ve

çoritë

e fig

urës

së B

rutit;

-

Të nx

jerrë

në pa

h ide

alizm

in e t

ij;

- të p

aras

htrojë

veço

ritë e

pjesë

s;

të ilu

strojë

kara

kteris

tikat

e pe

rsona

zhev

e:

- tipi

zimi d

he e

veça

nta

- pro

totipi

dhe k

onflik

ti;

të ve

çojë

gjuhë

n figu

rativ

e të

përd

orur

; elem

entët

e tril

limit,

të po

ezisë

, të dr

amës

; të

disku

tojë d

he de

batoj

ë rre

th lig

jërim

it bind

ës dh

e vep

rimit

dram

atik;

-

të pa

rash

trojë

idetë

e

Burim

e baz

ë:

Jul Ç

ezar

i. Akt

i II;

Fjalor

term

inolog

jik,

fjalor

i ter

mave

letra

re;

Teks

te gju

hëso

re të

pë

rzgjed

hura

nga

mësu

esi e

nxën

ësi .

Bu

rime n

dihm

ëse:

En

ciklop

edi.

Media

. -

Inter

net

8

dhe i

deali

st i

Bruti

t

- Të

dallo

jë mj

etet s

hpre

hëse

që pë

rdor

sh

krimt

ari, m

e të c

ilat n

dihet

edhe

sim

patia

e tij

për k

ëtë fig

urë.

48.

4.

An

alizë

: A ës

htë

Çeza

ri per

sona

zh

kryes

or në

ve

prën

?

- Të

anali

zojë

veço

ritë e

figur

ës së

Çez

arit;

- Të

kome

ntojë

manin

ë e m

adhë

shtis

ë tek

Çe

zari s

i një

duku

ri njer

ëzor

e -

Të di

skuto

jë rre

th ve

ndit q

ë zë Ç

ezar

i në

tragje

dinë e

She

kspir

it dhe

a ës

htë tit

ulli i

përlig

jur në

vepë

r;

- Të

refle

ktojë

mbi k

ëndv

ështr

imin

e Pl

utarku

t dhe

të S

heks

pirit n

ë tra

jtimin

e fig

urës

së Ç

ezar

it 49

.

5.

Anali

zë: L

igjër

imi

bindë

s dhe

gjuh

a fig

urati

ve te

“Jul

Çeza

ri”

- Të

anali

zojë

veço

ritë e

ligjër

imit b

indës

dh

e të g

juhës

së fig

ursh

me në

vepë

r; -

Të da

llojë

veço

ri të g

juhës

dhe t

ë stili

t.

50.

6.

St

udim

teks

ti:

Ligjër

imin

bindë

s dh

e veç

ori të

gju

hës f

igura

tive

- Të

kome

ntojë

duke

punu

ar in

dividu

alish

t dh

e në b

ashk

ëpun

im m

bi tek

stin,

simpa

tinë e

She

kspir

it për

Bru

tin

qënd

rimet

e tij/s

aj në

përm

jet të

sh

kruar

it bind

ës, v

lerës

imit e

pë

rmirë

simit t

ë tij.

51.

Es

e bin

dëse

7.

Tema

: Naty

ra

komp

lekse

nje

rëzo

re e

Bruti

t

- të

shtro

jë ide

të e q

ëndr

imet

e tij/s

aj në

përm

jet të

shkru

arit b

indës

,

52.

Es

e 8.

Vl

erës

im i p

unës

me

shkri

m -

Të b

ëjë vl

erës

imin

e shk

rimit t

ë tij d

he të

sh

okut.

-

Të r

edak

tojë s

hkrim

in e t

ij nga

ana e

pë

rmba

jtjes,

stilit

dhe k

ultur

ës gj

uhës

ore.

53.

1

Anali

zë: N

atyra

ko

mplek

se e

Jul

Çeza

rit dh

e pik

ëtakim

et e t

ij me

perso

nazh

et e

tjera

- Të

dallo

jë dh

e të a

rgum

entoj

ë pika

të

zako

nshm

e njer

ëzor

e tek

perso

nazh

i i Br

utit (

vepr

imet

e tij.)

54.

2.

An

alizë

: Tipi

zimi.

Kara

kteri n

jerëz

or

dhe i

deali

st i

Bruti

t

- Të

dallo

jë tip

aret

idea

liste

tek M

ark B

ruti

(fjalët

e tij)

. -

të gje

jë de

taje q

ë par

aqes

in pr

aktic

itetin

, vë

rtetës

inë dh

e etik

ën e

Bruti

t. 55

.

Nj

ësia

III.

Tipi

zimi i

pers

onaz

heve

9 or

ë

3.

Stud

im te

ksti:

Ka

rakte

ri ide

alist

i -

Të zh

villoj

ë aftë

sitë a

naliz

uese

dhe

kraha

sues

e duk

e kra

hasu

ar pe

rsona

zhin

- të p

aras

htrojë

veço

ritë e

pjesë

s;

të ilu

strojë

kara

kteris

tikat

e ve

çoritë

e pje

sës:

- r

etorik

a e an

aliza

e sa

j; - p

ika ku

lmor

e.

-të ve

çojë

gjuhë

n figu

rativ

e të

përd

orur

; - t

ë disk

utojë

dhe d

ebato

jë rre

th një

teme

që lid

het m

e pjes

ën;

të pa

rash

trojë

idetë

e që

ndrim

et e t

ij/saj

nëpë

rmjet

të

Burim

e baz

ë:

Jul C

ezar

, Akte

t 1-3

; Te

kste

gjuhë

sore

të

përzg

jedhu

ra ng

a më

sues

i e nx

ënës

i ;

Fjalor

term

inolog

jik,

fjalor

të te

rmav

e letr

are.

Bu

rime n

dihm

ëse:

En

ciklop

edi.

Media

. Int

erne

t.

9

Bruti

t. Etik

a dhe

filo

zofia

e tij

e Bru

tit dh

e të H

amlet

it.

56.

Ve

prim

tari

4

57.

Ve

prim

tari

5 Fig

ura e

Bru

tit dh

e mod

eli i t

ij sot

- Të

puno

jë në

bash

këpu

nim pë

r të v

ënë

në je

të një

pjes

ë të s

hkur

tër (n

jë sk

enë)

ng

a tra

gjedia

.

shkru

arit b

indës

, vler

ësim

it e

përm

irësim

it të t

ij .

58.

6

Anali

zë:

Natyr

a pr

agma

tiste

e Ka

sit dh

e Anto

nit.

Etika

dhe f

ilozo

fia

e tyre

- të

anali

zojë

veço

ritë e

vepr

ës në

përm

jet

figur

ës së

Kas

it dhe

Anto

nit dh

e filo

zofis

ë së

tyre

; -

të re

nditë

mjet

et ar

tistik

e, gju

hëso

re dh

e të

stilit

që i d

allojn

ë nga

njër

i-tjetr

i këto

fig

ura.

59.

7

Stud

im te

ksti:

Na

tyra

prag

matis

te e

Kasit

dhe A

ntonit

.

- të

kome

ntojë

fragm

entin

dhe t

ë ilus

trojë

kara

kteris

tikat

e per

sona

zhev

e me v

argje

; -

të da

llojë

në fr

agme

nt m

jetet

artis

tike,

gjuhë

sore

dhe t

ë stili

t që i

dallo

jnë ng

a një

ri-tje

tri kë

to fig

ura.

60.

8 An

alizë

: Pe

rsona

zhet

femra

në ve

për:

Porsh

ia dh

e Ka

lfurn

ia

- të

dallo

jë ve

çoritë

e pe

rsona

zhev

e fem

ra;

- të

disku

tojë p

ër ve

ndin

që zë

në në

tra

gjedi

perso

nazh

et fem

ra.

61.

Di

skut

im

9 Ku

tako

hen d

he

ku nd

ahen

Bru

ti dh

e Ham

leti

- të

kraha

sojë

Bruti

n me H

amlet

in du

ke

vënë

në du

kje tip

aret

e për

bash

këta

dhe

të ve

çanta

;

62.

1

Anali

zë: R

etorik

a dh

e pus

hteti.

63

.

2 An

alizë

: Reto

rika

dhe p

ushte

ti.

- të

anali

zojë

rolin

e re

torikë

s në z

gjidh

jen e

konfl

iktev

e; -

të da

llojë

mjete

t reto

rike,

si mo

nolog

un,

përsë

ritjet,

zgjed

hjen e

argu

mente

ve et

j. 64

.

3 St

udim

teks

ti:

Ligjër

imi d

he

mjete

t reto

rike n

ë ve

për

- të

dallo

jë str

uktur

ën e

një lig

jërate

; -

të da

llojë

mjete

t reto

rike;

- të

anali

zojë

gjuhë

n e pë

rdor

ur;

65.

4.

Anali

zë: G

juha

sken

ike.

Teatr

alitet

i i lig

jëratë

s

- të

dallo

jë ele

mente

t teatr

ore n

ë pu

blikim

in e l

igjër

imit;

- të

inter

preto

jë bu

kur m

onolo

gë ng

a ve

pra d

uke m

bajtu

r par

asys

h ele

mente

t e re

torikë

s.

- të

mbled

hë in

forma

cion d

he

disku

tojë r

reth

çësh

tjeve

që

lidhe

n me r

apor

tin ku

lturë

-ind

ivid-

vepë

r;

- të g

jykojë

rreth

vler

ave t

ë ve

prës

duke

iu re

ferua

r kri

terev

e, cit

imev

e dhe

ar

gume

nteve

; - t

ë par

ashtr

ojë të

stru

kturu

ar

anali

zën,

qënd

rimin

e vle

rësim

in pr

ej tij

të ve

prës

; - t

ë dok

umen

tojë p

roce

sin e

nxën

ies.

66.

Nj

ësia

4. Re

torik

a e d

he

opin

ioni

pub

lik

11

orë

5 St

udim

teks

ti:

Vepr

imi n

ë -

të ko

mento

jë fra

gmen

tin du

ke

anali

zuar

rolin

që lu

an ve

prim

i;

Porto

foli i

m:

doku

menti

mi i p

rogr

esit

përm

es pu

nimev

e të

përzg

jedhu

ra

Burim

e ndi

hmës

e Te

kstet

gjuh

ësor

e të

përzg

jedhu

ra ng

a më

sues

i e nx

ënës

it;

Fjalor

ë ter

mino

logjik

, fja

lor të

term

ave l

etrar

e;

Encik

loped

i; Me

dia e

shkru

ar dh

e ele

ktron

ike;

Inter

neti.

10

vepr

ën “J

ul Çe

zari”

dhe

efekte

t dra

matik

e

- të

argu

mento

jë ps

e She

kspir

i e fil

lon

vepr

imin

në m

omen

tin që

vrite

t Çez

ari.

67.

6.

Anali

zë: Ç

ështj

a e

autor

ësisë

së

vepr

ave t

ë Sh

eksp

irit

- të

disku

tojë p

ër ve

prat

e She

kspir

it dhe

me

ndim

eve t

ë she

kspir

ologë

ve rr

eth ty

re.

- Të

disk

utojë

për r

olin e

vler

ave t

ë dr

amav

e të S

heks

pirit n

ë shp

alosje

n e

ideale

ve t

ë mëd

ha të

kultu

rës

perë

ndim

ore -

indiv

iduali

zmin,

nd

ersh

mërin

ë, dr

ejtës

inë të

vërte

tën

-

-

68.

Es

e 7.

Vdek

ja i v

jen

Çeza

rit atë

herë

ku

r ai e

quan

ve

ten O

limp

- të

shtro

jë ide

të e q

ëndr

imet

e tij/s

aj në

përm

jet të

shkru

arit b

indës

,

-

-

69.

Es

e 8.

Rish

ikim

i pun

ës

me sh

krim

-

Të bë

jë vle

rësim

in e s

hkrim

it të t

ij dhe

të

shok

ut -

Të re

dakto

jë sh

krimi

n e tij

nga a

na e

përm

bajtje

s, sti

lit dh

e kult

urës

gjuh

ësor

e.

-

-

70.

Di

skut

im

9.

Mbi d

ramë

n ose

film

in “Ju

l Çez

ari”

71.

Ve

prim

tari

10.

Takim

me

shek

spiro

logu

n

72.

Ve

prim

tari

11

. Ta

kim m

e sh

eksp

irolo

gun

Sh

ënim

. Plan

in m

ësim

or dh

e Libr

in e

mës

uesit

mun

d ta s

hkar

koni

nga f

aqja

jonë e

inter

netit:

www

.alba

s.al

Nëpë

rmjet

kësa

j adr

ese s

i dhe

adre

sës s

onë t

ë pos

tës el

ektro

nike i

nfo@

albas

.al, ju

mun

dëso

het k

ontak

timi m

e ne p

ër çd

o pro

blem,

sugje

rim ap

o ba

shkë

punim

.

12

Linja I. Romani “Skënderbeu” i Sabri Godos Njësia I. Skënderbeu dhe krijimet kushtuar figurës së tij Tema 1. Analizë. Figura e Skënderbeut ne letërsinë gojore dhe atë të kultivuar Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të identifikojnë vepra letrare dhe folklorike kushtuar figurës së heroit kombëtar; - të identifikojnë veçoritë letrare të periudhës kur u shkruan vepra të ndryshme për Skënderbeun; - të dallojnë rolin dhe rëndësinë e figurës së Skënderbeut në letërsinë gojore dhe atë arbëreshe;. - të vlerësojnë rolin e rëndësishëm të Skënderbeut në letërsinë dhe historinë botërore. Materiale dhe mjete mësimore: teksti i nxënësit, folklor-këngë të ndryshme për Skënderbeun, vepra të ndryshme (sidomos arbëreshe), tabela dhe shkumësa të ndryshëm. Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore

Veprimtaritë e nxënësve

Organizimi i nxënësve

Parashikimi Stuhi mendimesh Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Diskutim Të mësuarit ndërveprues Punë me grupe

Përforcimi Pemë mendimi Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Stuhi mendimesh Mësuesi/ja shkruan në tabelë emrin e Skënderbeut dhe nxit nxënësit të flasin se çfarë dinë rreth kësaj figure kombëtare.

13

Ndërtimi i njohurive. Diskutim në grupe Nxënësit ndahen në grupe dhe secili grup zbulon veçoritë e figurës së heroit tonë kombëtar dhe diskutojnë rreth saj duke u mbështetur: Grupi I në krijimtarinë folkloristike e toponimi.

- Në folklorin arbëresh: Kënga e Gjorg Golemit. ...ky sulltani qan me lot/ Kam dhe një Skënderbe në Sopot/ Në mal plak, në një breg Gjorg Golemi thot jam mbret... Skënderbeu dhe Ballabani ...hapi çadrat Skënderbeu/ Nën hije shum të gjera/ Ulur rrinin ushtarët/ Pranë lumit të kulluar... - në folklorin krutan: Rrethimi i Krujës ....Ky murani i par n`Kruve/ N`fush t`Kosovës fjal ka çuve/ Sulltan Murati m’`ka afruve/ Skanderbeu sa mur xhevapin/ Me niher çè njeshi shpaten... “Lufta e Albulenës“ etj.

Grupi II në letërsinë botërore

- në veprat “Udhëtimet e Çajld Haroldit” të Bajronit (meqenëse e njohin nëpërmjet letërsisë bërthamë), - në poezinë e amerikanit Henri Llongfellou “Skënderbeu” ; - “Skënderbeu-luftëtari, prijësi dhe njëkohësisht heroi më i madh në histori” i Ludvig Hollberg; - “Skënderbeu, Aleksandri i Ri” i Oliver Jens Shmidt; - “Skënderbeu” i Grigor Prliçevit.

Grupi III në veprat e humanizmit shqiptar e të Rilindjes

- në veprat e humanizmit shqiptar e të Rilindjes (Marin Barleti, Ndre Mjeda, Naim Frashëri, Filip Shiroka).

Grupi IV në letërsinë arbëreshe

- në letërsinë arbëreshe (Jeronim de Rada, Gavril Dara i Riu, Zef Skiroi).

Henri Llongfellou (1807-1882) lindi e vdiq në Masaçuset. Ishte profesor i gjuhëve të rralla në kolegjin “Boudoin” dhe në universitetin e “Havardit”. Poezia “Skënderbeu” ndodhet në veprën “Historia e një hani afër udhës”. Kjo poezi flet për momentin e largimit të Skënderbeut nga beteja e Nishit për në Shqipëri, vrasjen e Qatipit, hyrjen në Krujë, marrjen e kështjellës, ngritjen e flamurit, gëzimin e popullit për çlirimin e atdheut nga zgjedha e huaj. Të gjitha jepen me forcë e gjallëri mjeshtërisht nga autori:

“...Kur u ngrys e kur u err, Skënderbeu, nder, lavdi I asqerit osmanlli Me turq bashkë krismën merr, Si lëfton e si humbet Ditën e Rushajevet... ... Pastaj sulet si shigjeta Me treqint pothua veta Nëpër lum`e pyll e garth

14

Përmi malet Argjendar (malet e Sharrit në Kosovë) Dhe me zemrën plot gëzim Kapërceu lumin Drin... ...Ja kështu Skënderi trim Mori Krujën plot gëzim.”

Burimet e poezisë: M.Barleti, Dhimitër Frangu, 1545, Venedik. Ludvig Hollberg (1684-1754), danez: “Skanderbeu është luftëtari, prijësi dhe njëkohësisht heroi më i madh në histori”. Vepër në prozë që jep historinë e heroit tonë me shumë admirim. Oliver Jens Shmidt: “Skanderbeu, Aleksandri i Ri”; pjesa e parë titullohet Burri nga Dibra; ndërsa pjesa e dytë titullohet Nën yllin e prejardhjes. Grigor Prliçevi shkruan në greqisht, më 1861, 3000 vargje me titullin “Skënderbeu”, me të cilat merr pjesë në konkursin letrar në Athinë. Ai është quajtur Homeri i kohëve të reja. Tema kryesore e veprës është ballafaqimi i ushtrisë së Skënderbeut, i historisë, vlerave, moralit e fesë që përfaqëson Gjergj Kastrioti i krishterë me Ballaban Pashën me origjinë shqiptare. Në vepër jepet kontrasti i plotë mes bukurisë fizike shqiptare dhe shpirtit të deformuar nga edukata osmane. Përforcimi. Pemë mendimi Nxënësit diskutojnë të përbashkëtat dhe ndryshimet e figurës së Skënderbeut nën këndvështrime të ndryshme:

Mësuesi/ja bën konkluzionet e orës së mësimit dhe vlerësimet me notë. Detyrë: Krijoni një ese me titull: Figura e Gjergj Kastriotit, një figurë qendrore në kujtesën historike dhe artistike shqiptare.

15

Tema 2 . Analizë “Histori e Skënderbeut” e Marin Barletit Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të njohin e analizojnë veprën e Marin Barletit si gur themeli për veprat e ardhshme dedikuar heroit kombëtar;

- të dallojnë tiparet humaniste të veprës; - të veçojnë karakteristikat e veprës së Marin Barletit, si: stilin, gjuhën, tiparet e figurës së

Skënderbeut etj. Materialet dhe mjetet mësimore: libri i nxënësit, vepra e Marin Barletit, kritika të ndryshme letrare, shkumësa, dërrasa etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategjitë

mësimore Veprimtaritë e nxënësve.

Organizimi i nxënësve

Parashikimi Pema e mendimit Diskutim idesh Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Diskutim Të mësuarit

ndërveprues Punë në grupe

Përforcimi Ballafaqim mendimesh

Ndërtimi i shprehive studimore

Punë në grupe

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Pema e mendimit Mësuesi/ja ngre pyetje rreth figurës së Marin Barletit, vendit të tij në letërsinë shqiptare dhe rreth vlerave që mbart vepra e tij për heroin tonë kombëtar. - Kush është Marin Barleti? - Për çfarë flet vepra - Ç`qëndrim mban kritika letrare për veprën? Nxënësit ballafaqojnë të dhënat e mbledhura gjatë javës në lidhje me këto kërkesa, ndërkohë që në dërrasë, një nxënës i zgjedhur nga mësuesi/ja hedh përfundimet në pemën e mendimit, në mënyrë që nxënësit të kenë mundësinë të plotësojnë mangësitë, në lidhje me temën e orës.

Marin Barleti dëshmitar i kohës së Skënderbeut

Qe i pari që shkroi një vepër për Skënderbeun

Shkroi veprën “Historia e Skënderbeut”

Barleti e vizatoi me shumë dashuri e ngjyra fig. e heroit

Kjo vepër u bë paratekst për veprat e mëvonshme

16

Ndërtimi i njohurive. Diskutim Mësuesi/ja, pasi ndan klasën në tri grupe, ndan detyrat: secilin grup të bëjë përmbledhjen e tri çështjeve të diskutuara më sipër: 1. Kush është Marin Barleti? 2. Për çfarë flet vepra e tij? 3. Cili është qëndrimi i kritikës për veprën? Detyrat e grupeve do të përqendrohen sidomos nën këndvështrimin e humanizmit të veprës, pra: Grupi 1. Roli dhe rëndësia e Marin Barletit në letërsinë shqiptare si humanist. Tiparet e tij, pse e shkroi veprën dhe kur e shkroi. Grupi 2 - Kush është në qendër të veprës? Flisni për mënyrën humaniste të trajtimit të figurës së Skënderbeut nga autori. Grupi 3 - Si e ka vlerësuar kritika shqiptare dhe ajo e huaj humanizmin e veprës? Pasi u lihet 5 minuta në dispozicion nxënësve për t`u përgatitur, secili grup nxjerr përfaqësuesin e tij për të lexuar ose komentuar detyrën e dhënë. Përforcimi. Ballafaqim mendimesh Klasa ndahet në 5 grupe, që punojnë në mënyrë të pavarur, secili me temën e tij. Grupi 1. Vlerësoni gjuhën e përdorur, karakteristikat e saj: e pasur, e gjallë, elegante, e vrullshme, poetike, e përzier me terma latinë, mjeshtëri plastike vizatimi të figurës së Skënderbeut, frymë patetike dhe vrull tronditës në të shprehur. Grupi 2. Vlerësoni stilin e autorit: i rrjedhshëm, i gjallë, bukuri dhe lehtësi fraze; figuracion i pasur. Grupi 3. Vlerësoni sintaksën e përdorur nga autori: fjali të gjata; përdorim i vazhdueshëm i mbiemrave (epitete), përdorimi i shpeshtë i parantezave. Si i japin të gjitha këto veprës karakterin epik? Grupi 4. Në ç´raporte janë me njëra tjetrën realja dhe trillimi? Si gërshetohen ato? Cilat janë karakteristikat e veprës? Ajo përshkruhet nga ndjenja atdhetare; nga krenaria e autorit për vetitë luftarake të popullit të tij; nga dashuria dhe adhurimi i tij për Heroin Kombëtar. Grupi 5. Pse emri i Marin Barletit është i lidhur pazgjidhshmërisht me atë të Skënderbeut? Secili grup lexon dhe interpreton punën e bërë. Mësuesja bën vlerësimin e arritjes për punën e bërë; -bën verifikimin e realizimit të objektivave të vëna; -bën vlerësimin/et me notë. DETYRË. Lexoni me vëmendje fragmentin e faqes 12-13 në libër dhe përmblidheni atë me gjysmë faqeje në fletoren tuaj.

17

Tema 3. Studim teksti. Fragment nga vepra “Historia e Skënderbeut “ e Marin Barletit. Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të komentojnë fragmentin duke nxjerrë në pah veçoritë e figurës së Skënderbeut; - të analizojnë elementet e historisë në një vepër historike të letrarizuar; - të analizojnë veçoritë e gjuhës dhe të stilit; - të dallojnë qartësisht faktin nga pjesa e trilluar e veprës.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, vepra e Marin Barletit, dërrasa e zezë, shkumësa, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Lexim me kodim të tekstit

Diskutim idesh Punë individuale

Ndërtimi i njohurive Diskutim i drejtuar Të mësuarit ndërveprues

Punë në grupe

Përforcimi Ditari dypjesësh Ndërtimi i shprehive studimore

Punë në grupe të vogla

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Lexim me kodim i tekstit Nxënësve u jepet detyra ta lexojnë dhe të bëjnë kodimin e tij sipas kërkesave: 1. Përcaktoni nëse fragmenti tregon periudhën para apo pas tradhtisë së Hamzait. Cilat

elemente të tekstit ju ndihmojnë në gjykimin tuaj? 2. Cilat janë konkretisht shenjat ligjërimore të letërsisë dokumentare dhe ku dalloni

interpretimet e lira dhe subjektive të autorit? 3. Tregoni ku kryqëzohen në fragment dy tipat e shkrimit:ai legjendar, me bazën në ligjërimin

folklorik dhe ai realist, mbështetur në humanizëm. 4. Ilustroni me pjesë nga fragmenti se ku shfaqet madhështia e ana njerëzore e heroit

barletian. 5. Gjeni raste të enumeracionit në fragment dhe shpjegoni si është ndërtuar ai. 6. Nënvizoni në fragmentin e dhënë elementet më të dukshëm tregues të : a- pasurisë gjuhësore. b- poetizimit c- rrjedhshmërisë dhe gjallërisë së stilit.

Ndërtimi i njohurive. Diskutim i drejtuar Pasi nxënësit përgatisin kodimin, sipas orientimeve të dhëna më lart, diskutojnë përgjigjet e përgatitura, duke plotësuar njëri-tjetrin dhe shënuar përgjigjet më të sakta. Klasa ndahet në grupe, të cilëve iu jepet detyrat. Grupi 1. Flisni për strategjinë e përdorur nga Skënderbeu për sulmin ndaj kampit armik. Përshkruajeni dhe më pas provoni ta vizatoni (të paktën një prej momenteve të tij). Pse autori nënvizon me forcë në figurën e Skënderbeut tipare të qenësishme, thelbe të virtytshme dhe të moralshme?Çfarë do të thotë kjo për humanizmin? Grupi 2. Si vepron Hamzai në këtë betejë?Cila është strategjia e tij ?

18

Jepni interpretimin tuaj për fjalët e Hamzait: “Pakica , - vazhdonte, - s’ka gjë tjetër, veçse furinë e fillimit, bashkë me të cilën bie pastaj vrulli dhe guximi njëkohësisht.” Çfarë tregon kjo për personalitetin e tij? Grupi 3. Çfarë jehone pati kjo ngjarje?Si reagoi ndaj saj Sulltan Mehmeti? Çfarë është interesante në reagimin e tij?Po brezat pasardhës si reaguan dhe si e përjetuan ata këtë ngadhënjim të lavdishëm? Gjeni metaforat dhe krahasimet e përdorura në këtë fragment. Tregoni elementet e përbashkëta që kanë ato. Nënvizoni të gjitha epitetet e përdorura. Si mendoni, a kanë ngarkesë vlerësuese apo hiperbolizuese ata? Grupi 4. Analizoni nga pikëpamja sintaksore fjalinë: “Një palë po shijonin nën hije prenë mizore; një palë kishin ngrënë e kishin rënë edhe në gjumë, disa të tjerë po merreshin me lodra të ndryshme dhe me shakara ushtarësh e mezi qëndronin në këmbë,sepse stina e vitit dhe ora e ditës ishin në kulmin e tërbimit,kur vapa zhuritëse e korrikut digjte si flaka dhe dielli sapo e kishin lënë mesin e qiellit.” Çfarë ju bën përshtypje në ndërtimin e kësaj fjalie? Evidentoni synimin e Barletit me shkrimin e kësaj vepre letrare. Çfarë i jep me këtë vepër kulturës shqiptare dhe asaj botërore? Grupi 5. Tregoni se si lidhen fjalitë tepër të gjata dhe me paranteza të shumta me karakterin epik dhe madhështor. Veçoni njësitë leksikore që kanë lidhje me armatimet. Për çfarë shërbejnë ato? Grupi 6. Tregoni se ku duket vrulli i rrëfimit, pasionit dhe i përfshirjes së vetë autorit në ngjarje dhe në rrëfim. Gjeni rrethanorë të mënyrës dhe thoni se cili është funksioni i tyre dhe me çfarë shprehen. Shpjegoni pse janë të nevojshëm në rrëfim. Përforcimi. Ditari dypjesësh Pasi lexojnë fragmentin, nxënësit shkëputin nga ai vargjet që kanë bërë më shumë përshtypje ose pyesin rreth gjërave që nuk kuptojnë. Pasi e lexojnë shkruajnë në një fletë fragmentin dhe në anën tjetër të saj komentin e tyre. Kur e sheh të nevojshme, mësuesi/ja ndërhyn duke bërë pyetje ose duke komentuar dhe sqaruar dhe duke u ndalur më tepër te pjesa më e rëndësishme e fragmentit.

- Cili është roli (i padukshëm)i autorit në vepër?A është ai me të vërtetë i paanshëm? - Pse e përdor vazhdimisht autori hiperbolën? - Është i rastësishëm përdorimi i saj?

Citim/fragment Komenti i nxënësit Sipas mendimit tjetër, me Hazmën nismëtar, duhej shkuar në Krujë dhe duheshin provuar qytetarët a e pranonin sundimin e nipçes dhe a dëshironin të dorëzoheshin. .......................................................... Por vendin e mbushi anembanë me një klithmë të tmerrshme ai që arriti në kamp me të katra, duke bërtitur se Skënderbeu ishte pranë, se rojat ishin shkuar në thikë, se së shpejti do t’i kishin pranë gjithë forcat armike ............................................................

19

Po një mënyrë tjetër, skena të tjera të fatit më të zi po ndodhnin në krahun tjetër, me lumenj të gjerë gjaku po mbytej toka ku sulmonte Skënderbeu me forcat e veta...................................................... Tema 4. Analizë. “Histori e Skënderbeut” e Naim Frashërit dhe e Fan Nolit Objektivat. Në fund të orës mësimore nxënësit të jenë të aftë: - të përcaktojnë karakterin historik, shoqëror, ekonomik të ngjarjeve të trajtuara në vepra e dhëna. - të analizojnë veçoritë e veprës duke u ndalur te: - koha kur u shkruan veprat; - qëllimi për të cilin u shkruan veprat; - figura e Skënderbeut; - romantizmi në përshkrimin e figurës së Skënderbeut dhe mjetet e përdorura; - shqiptarët e kohës së Skënderbeut; - shqiptarët e kohës së sotme; - veçoritë e gjuhës e të stilit. - të dallojnë elementet e historisë së letrarizuar; - të vlerësojnë veprat si momente të përjetësimit të figurës së Skënderbeut; - të krahasojnë dy veprat dhe të evidentojnë të përbashkëtat dhe dallimet. Mjetet mësimore: libri i nxënësit, veprat e autorëve, shkumës; dërrasa e zezë, fletore shënimesh etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Përmbledhje e strukturuar mësimore (DDM) - Di

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Dua të di Të mësuarit ndërveprues

Punë në grup Punë dyshe.

Përforcimi Rrjeti i diskutimit-Çfarë mësova

Ndërtimi i shprehive studimore

Punë individuale

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Di (përmbledhja e strukturuar e mësimit) Mësuesi/ja jep temën e orës mësimore dhe më pas e ndan dërrasën e zezë në tri shtylla, ku shkruan në dërrasë të zezë grafikun organizues të metodës Di-Dua të di-Mësova dhe në të tri fazat e mësimit bën përmbledhjen e strukturuar të mësimit. Në kolonën Di mësuesi/ja hedh të gjitha mendimet e nxënësve mbi dy veprat për Skënderbeun: atë të Naim Frashërit dhe të Fan Nolit Në këtë fazë mësuesi/ja përpiqet të bëjë nxënësit të mendojnë dhe të kujtojnë sa më shumë njohuri që kanë ata për veprat “Histori e Skënderbeut” të N. Frashërit dhe të Fan Nolit dhe i hedh njohuritë kryesore në tabelë.

20

Di Dua të di Mësova

-Çfarë dini për poemën “Histori e Skënderbeut” të Naim Frashërit?

-Çfarë dini për veprën “Historia e Skënderbeut” e Naim Frashërit?

-Si del figura e Skënderbeut në këto dy vepra?

Më poshtë ka një informacion të përmbledhur në ndihmë të mësuesit në lidhje me çështjet kryesore të veprave të sipërcituara, të cilat mësues/ja në bashkëpunim me nxënësit do të evidentohen hap pas hapi gjatë kësaj teme.

Ndërtimi i njohurive. Dua të di

Di Dua të di Mësova

-Çfarë dini për poemën “Histori e Skënderbeut” të Naim Frashërit?

-Çfarë dini për veprën “Historia e Skënderbeut” e Naim Frashërit?

-Si del figura e Skënderbeut në këto dy vepra?

- Veçoritë e veprës së tij dhe roli i figurës së Skënderbeut në veprën naimjane.

- Veçori të autorit dhe specifika e veprës së Nolit. Roli i figurës së Skënderbeut në jetën dhe veprën e Nolit.

- Çfarë vendi zënë faktet dhe analizat në këto dy vepra?

Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe dhe çdo grupi i jep njërin autor (vepër të tij). Nxënësit lexojnë dhe komentojnë hulumtimet e tyre në lidhje me N. Frashërin dhe F. Nolin dhe veprën “Histori e Skënderbeut”për të nxjerrë në pah se çfarë dinë.

21

- Kush është N. Frashëri? - Roli i tij në letërsinë shqipe. - Tiparet e romantizmit të tij. - Këndvështrimi i autorit në trajtimin e figurës së Skënderbeut. - Ku u mbështet për ndërtimin dhe realizimin e veprës? - Kush është Fan Noli? - Roli i tij në letërsinë shqipe. - Tiparet e tij artistike. - Këndvështrimi i tij në trajtimin e figurës së Skënderbeut. - Ku u mbështet në ndërtimin e veprës?

Nxënësit i shkruajnë përgjigjet në grafikun organizues të metodës Përmbledhje e strukturuar e mësimit: Di-Dua të di dhe shkruajnë gjithë çfarë di për secilin nga autorët.` Përforcimi. Mësova Në këtë fazë mësimore plotësohet kolona “Mësova” në tabelë, me informacionet e reja që mësojnë nxënësit mbi këto dy vepra. 1. Vepra “Historia e Skënderbeut” e Fan Nolit Figura e Skënderbeut është dhënë si: - një figurë e rëndësishme identifikimi; -luftëtari i qëndresës ndaj pushtuesit; - frymëzuesi i luftës për liri. Lloji i shkrimit: Libri i Fan Nolit është vepër e mirëfilltë historike e mbështetur tek

- të dhënat burimore të Marin Barletit - kronikat turke të kohës; - dokumente të reja, nxjerrë nga studimet e tij disavjeçare rreth Skënderbeut.

Të dhëna për veprën e Fan Nolit: - përpiqet të ndajë e dallojë faktin nga legjenda; - jep gjykimin e tij objektiv; - përcakton marrëdhëniet e Skënderbeut me shtetet e tjera dhe të Ballkanit; - jep qëndrimin e disa vendeve evropiane ndaj luftës së Skënderbeut; - jep politikën e brendshme të Skënderbeut; thekson meritën e madhe të Skënderbeut për formimin e një shteti të centralizuar feudal shqiptar; - jep atmosferën e kohës. Veçori të veprës - Analizat dhe faktet zënë një vend kryesor në vepër. - Ndërthur shumë bukur artistikisht të vërtetën historike me gojëdhënat dhe legjendat. - Përshkrimet e betejave kanë ngjyra të forta romantike. - Veprën e shkroi në vitet 1921-1947 (në ’49 e përktheu në shqip), që është dhe koha kur bëheshin përpjekjet për konsolidimin e shtetit shqiptar të pavarur (ndaj ai e merr si model formimi shteti).

22

2. Vepra “Histori e Skënderbeut” e Naim Frashërit Figura e Skënderbeut i tij është dhënë: - ideale, pa të meta (kemi të bëjmë me himnizim); - personazhi simbol që përmbledh idealin e atdhetarizmit; - simbolizon popullin e tërë; - është epiqendra e poemës. - heroi është hero i jashtëzakonshëm në rrethana të jashtëzakonshme (veçoria kryesore e romantizmit). Lloji i shkrimit: poemë epiko-lirike. - mbështetet te Marin Barleti; - vepër epiko-historike me tone lirike; - vepra është testamenti i tij poetik. Veçori të poemës -himnizimi i epokës së Skënderbeut dhe i figurës së Skënderbeut; - moralizimi (Skënderbeu është hero moral kombëtar); -fjalimet e Skënderbeut janë mësime naimjane-skënderbejane. Qëllimi i veprës

evokimi i kohës së Skënderbeut për të rizgjuar vetëdijen kombëtare; ndërgjegjësimi i kombit.

Dhe këtë e bën disa hapa zbulues; të cilat janë: diagnostikimi i aktualitetit; ballafaqimi i heroit me realitetin e trishtë bëhet nëpërmjet fantazmës së të atit (si te “Hamleti”, fakt ky që tregon ndikimin e Rilindjes Evropiane te rilindësit tanë.);

“... I zi sterrë porsi natë! I ligur, i dobëtuar, I grisur , i çkatërryer, I shkretë, i varfëruar, I qar e i mallëngjyer! Ish i venitur, i vdekur I rridhte si lumë gjaku, Ish i përgjynjur e i tretur

dridhej i tërë plaku!..” Zbulimi i bukurisë së atdheut. Autori zbulon dashurinë e brendshme të shqiptarëve për atdheun. Heroi epik është rob i nostalgjisë ekstreme, ndaj në natyrën shqiptare ai sheh vetëm mrekullitë që e ekzaltojnë:

“... pa malet e Shqipërisë Që ndë i vogël i kish parë Në kohërat e lirisë, Ndjen në zemërët zjarrë, Një gaz që nuk e kish ndjerë, Që kur lindi gjer atëherë.... “ “... Ishte plot me ëmbëlsirë, E kish një të naltë ndjenjë, t’uruarë e të mirë, të vyer e pa rrëfenjë Shty syt e pa mëmëdhenë, Lott’ i vanë si burimi...”

Terapia – zbulimi i krenarisë kombëtare

23

Bukuritë natyrore të atdheut vihen në kontrast me gjendjen e mjerë e të përulur të shqiptarëve, gjë që ngacmon ndërgjegjen dhe zgjon krenarinë e secilit, veç e veç dhe pastaj te populli, për të projektuar rebelimin:

“... Të hiqte kordhën e gjatë E t’u bij sa kish fuqinë, T’ja bënte kraharorë govatë E t’i vriste mushkërinë, T’a shtirte ndër duar, E porsi berr t’a therte, E ta shkelte në krahruar, Edhe shpirtinë t’i merrte, Porsi ujku qen’plakur Që s’i kanë mbetur dhëmbë, E zë dhe ngordh pa përgjakur, Duke xhvaturë me këmbë!...”

E më tej kalohet në njëkushtrim të vërtetë luftarak: “... Në millt shpatën s’e vë kurrë Pa dëbuarë Tyrqinë! Të vinjë kush është burrë, Të shpëtojmë Shqipërinë... Zbulimi i dashurisë.

Si heronjtë e Homerit (ndikimi nga Rilindja Evropiane ), edhe heroi epik i Naimit, përveç luftës dhe betejave dhe idealeve të larta (patriotike) dashurohet me vajzën shqiptare dhe humbet në krahët e ekstazës:

“...Ra në dett të bukurisë Mendjenë vala ja mori J’u afrua Perëndisë Se vala atje e nxori... Mendja kishte fluturuar Me krahë të lehta shumë, Skënderbeu ish qetuar, As xgjuar ish as në gjumë... “ Këtu zbulohet himnizimi që autori i bën dashurisë.

Heroi dhe vdekja Edhe pse heroi naimjan ka tipare dhe cilësi mbinjerëzore (gjysmëhyjnore), ai s’mund t’i shmanget vdekjes, por e pret në mënyrë dinjitoze:

“...Atë që s’e zinte shpata Edhe ushta dhe shigjeta, s’mundja me duar të thata Ndër rroba e shty e shkreta...”

Në shtratin e vdekjes, Skënderbeu u jep këshilla bashkëluftëtarëve dhe të birit, si dhe bashkëbisedon me engjëllin:

“...në dorë t’huaj Shqipnia të mos bjerë”.

Koha kur u shkrua, viti 1898, kur Shqipëria sa kishte nisur rrugën drejt përparimit dhe në një moment historik, kur Shqipëria kërcënohej nga fundi i Perandorisë Osmane, nga copëtimi i saj prej fqinjëve.

24

Veçori të veprës

a- i përmbahet historisë; b- ka personazhe të trilluara (Kamani); c- ndjekin rendin kohor; d- te vepra e M. Barletit; Në vepër ndërthuret epizmi me lirizmin.

Elementet e epizmit i gjejmë në -gjuhën e rrëfimit; -gjallërinë e skenave të luftës; -madhështinë e figurave historike (Skënderbeu, Gjergj Araniti). Elemente të lirizmit i gjejmë në:

a- përshkrimin e ndjenjave të dashurisë intime të heroit; b- dashurinë për atdheun; c- përshkrimin e bukurisë së atdheut; d- përdorimin e një figuracioni të larmishëm dhe pasurinë leksikore, si përdorimi i epiteteve

të shumta, krahasimeve, similitudave etj. Gjuha e përdorur nga autori:

a- e folura popullore b- mjete shprehëse të shumta c- është e pastruar nga huazimet d- është e pasuruar me neologjizma e- ka shprehje frazeologjike

Di Dua të di Mësova

-Çfarë dini për poemën “Histori e Skënderbeut” të Naim Frashërit?

-Çfarë dini për veprën “Historia e Skënderbeut” e Naim Frashërit?

-Si del figura e Skënderbeut në këto dy vepra?

- Veçoritë e veprës së tij dhe roli i figurës së Skënderbeut në veprën naimjane.

- Veçori të autorit dhe specifika e veprës së Nolit. Roli i figurës së Skënderbeut në jetën dhe veprën e Nolit.

- Çfarë vendi zënë faktet dhe analizat në këto dy vepra?

1.Vepra e Nolit një vepër e plotë me të gjitha veçoritë e një vepre historike. Vepra e tij Nolit është një vepër e mirëfilltë historike e mbështetur tek të dhënat burimore të Marin Barletit; kronikat turke të kohës; dokumente të nxjerra nga studimet e tij disavjeçare rreth Skënderbeut etj.

- Figura e Skënderbeut është dhënë si një figurë e rëndësishme identifikimi; si luftëtar i

25

qëndresës ndaj pushtuesit dhe frymëzues i luftës për liri.

2. Vepra e Naimit evokon kohën ë Skënderbeut për të rizgjuar vetëdijen kombëtare dhe synon ndërgjegjësimin e kombit. - Figura e Skënderbeut i tij është dhënë ideale, pa të meta (është himnizuar; si personazh simbol që përmbledh idealin e atdhetarizmit;simbolizon popullin e tërë; është epiqendra e poemës.

Nxënësit krahasojnë dy veprat dhe autorët dhe hedhin në grafik njohuritë e reja që mësuan, si dhe reagimet e tyre vetjake. Detyrë: Lexoni fragmentin nga “Historia e Skënderbeut” e N. Frashërit dhe punoni në f. 17, ushtrimin 5 të rubrikës Reflektimi mbi kuptimin dhe interpretimin. Tema 5. Studim teksti. Fragment nga “Histori e Skënderbeut” e Naim Frashërit Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të analizojnë figurën e Skënderbeut sipas këndvështrimit naimjan; - të dallojnë elementet epike dhe lirike, si dhe frymën romantike në poemë; - të analizojnë figuracionin artistik të poemës; - të listojnë personazhet e tjera të fragmentit, duke nënvizuar cilësitë e tyre.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, shënimet e marra, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Pyetje-përgjigje Diskutim idesh Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Udhëzuesit e të

lexuarit ndërveprues Të mësuarit ndërveprues

Punë individuale dhe me grupe

Përforcimi Ditari dypjesësh Ndërtimi i shprehive studimore

Punë individuale e me grupe

26

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Pyetje-përgjigje Lexohen në klasë dy detyra shtëpie dhe u kërkohet nxënësve të bëjnë vlerësimin e tyre duke i krahasuar me njëra-tjetrën. Bëhet diskutimi i punimeve. Më pas mësuesi/ja u drejton pyetje nxënësve, ku me anë të përgjigjeve të tyre synohet të zbërthehet fragmenti i dhënë. Disa nga pyetjet mund të jenë: - Çfarë momenti përshkruhet në fragmentin e përzgjedhur? -Si vizatohet figura e Skënderbeut sipas Naim Frashërit? -Cilat janë disa nga tiparet e tij me të cilat e përshkruan Naimi? -Cilat janë disa nga ndërhyrjet lirike që bën autori në vlerësimet e tij për figurën dhe bëmat e Skënderbeut dhe pse i bën ato? -Çfarë kuptoni ju me këtë frazë të autorit: “Tek hidhte synë dridhej dheu”? -Naimi interesohet më tepër për cilësinë e informacionit që jep përmes poemës së tij apo cilësinë e realizimit të saj poetik? Ndërtimi i njohurive. Udhëzuesit e të lexuarit ndërveprues Mësuesi/a që më parë ka përcaktuar pjesët e tekstit që duhet të studiojnë me vëmendje nxënësit dhe i ndan ata në tri grupe, ku u jep këto detyra: Grupi I - Usht. 3 (rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin.) Usht. 4 (rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin) Gjeni epitetet e përdorura dhe thoni nëse janë më shumë vlerësuese apo cilësuese. Grupi II - Usht. 4 (rubrika Reflektim i kuptimit dhe interpretimit). Usht. 5 (rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin). Gjeni në tekst raste të përdorimit të përsëritjeve:

a- Përsëritje të së njëjtës fjalë b- Të të njëjtit tingull c- Përsëritje të tjera.

Grupi III - Usht. 2 (rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin). Usht. 6 (rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin). Gjeni në fragment raste të përdorimit të anaforës, asindetit apo të figurave të tjera të ngjashme, të pyetjes retorike etj. Mësuesi/ja përcakton nxënësit që lexojnë me zë të lartë detyrën e tyre dhe nxit nxënësit të plotësojnë udhëzuesin e të lexuarit ndërveprues. Kështu nxënësit plotësojnë udhëzuesin për çdo ushtrim të kësaj ore mësimore. Përforcimi. Ditari dypjesësh Pasi lexojnë fragmentin, nxënësit shkëputin nga ai vargjet që kanë bërë më shumë përshtypje ose pyesin rreth gjërave që nuk kuptojnë. Pasi e lexojnë shkruajnë në një fletë fragmentin dhe në anën tjetër të saj komentin e tyre. Kur e sheh të nevojshme, mësuesi/ja ndërhyn duke bërë pyetje ose duke komentuar dhe sqaruar dhe duke u ndalur më tepër tek pjesa më e rëndësishme e fragmentit. Citim/fragment Komenti i nxënësit posi yjtë në mest ndrinin të mbëdhenjt’ e parësisë

Nx. 1. Skënderbeu dhe trimat po çanin fushës drejt armikut si yjet në qiell

27

................................ po në jet’ ata shok s’kishin, opopo! sa trima qenë. ....................................... e zuri të bëhej ditë; dit’ e, kthielltë dh’e mbarë e bardhë për shqipëtarë, shum’ e zezë për Tyrqinë .................................................

Nx. 2. Ashtu krenarë, trima dhe të vendosur, ndrinin si yjet në qiell trimat e Skënderbeut e tij

Detyrë: Bëni me shkrim ushtrimin 5, të rubrikës “Të reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin” në tekst. Tema 6. Studim teksti. Fragment nga “Histori e Skënderbeut” e F. Nolit Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të zbërthejnë veçoritë e fragmentit, duke u ndalur te: fakti historik dhe detajet stilistike me të cilat përshkruhet; detajet artistike me të cilat pikturohet atmosfera e kohës; përshkrimet artistike të personazheve dhe gjendjes së tyre shpirtërore; - të krahasojnë të dy veprat (Naimit dhe Nolit), si dhe përdorimin e figuracionit; - të dallojnë faktet historike që përdor autori për të dhënë karakterin e kërkuar historik të veprës.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Kodimi i tekstit Diskutim idesh Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Leximi i kodimit Të mësuarit

ndërveprues Punë me grupe

Përforcimi Ditari dypjesësh Ndërtimi i shprehive studimore

Punë në grupe

Parashikimi. Kodimi i tekstit Punohen dy detyra shtëpie dhe krahasohen me njëra-tjetrën, si dhe plotësohet e vlerësohet nga klasa. Diskutimi rreth evokimit dhe rimarrjes së figurës së Skënderbeut nga autorë të ndryshëm, duke shprehur opinionin e tyre për trajtimin që i është bërë nga autorë të tjerë, përgatitur orën e kaluar. Kodohet teksti sipas kërkesave të usht. 4, 5, 8 (rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin) dhe Usht. 1, 2 (rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin).

28

Ndërtimi i njohurive. Leximi i kodimeve Ndahet klasa në 5 grupe dhe u jepen detyrat: Grupi I – Usht. 1, 6 (Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin). Usht. 3 (Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin). Grupi II – Usht. 2, 7 (Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin). Grupi III – Usht. 3, 9 (Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin). Grupi IV – Usht. 10, 12 (Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin ). Grupi V – Usht. 4, 5 (Reflektim mbi gjuhën dhe stilin). Detyra realizohet nëpërmjet teknikës se shkrimit shpejtë (xënësit shkruajnë për qëndrimin e tyre dhe japin argumente mbi çështjet e dhëna). Përforcimi. Ditari dypjesësh Klasa ndahet në grupe prej 4 nxënësish dhe çdo grup ndërton ditarin dypjesësh: - në njërën anë japin reagimet e tyre me shkrim. -në anën tjetër bëjnë krahasimin mes dy veprave për përdorimin e figuracionit. Nxënësit ndërrojnë vendet çdo 2 min për të këmbyer dhe plotësuar mendimin mes tyre dhe në fund referojnë punën e bërë. Citim/fragment Komenti i nxënësit -Pra, më 1462, sulltani dërgoi tri ushtërira për të dërrmuar Skënderbenë. Që të tria u shtypnë njëra pas tjatrës. Skënderbeu i priti në grykat e maleve të Mokrenës dhe i mundi më 27 të gushtit 1462. ............................................. -Tani Skënderbeu duhej ta përballte tërbimin e sullatnit pothua i vetëm me një aliate të pasigurtë dhe të pabesë si Venetia. Natyrisht, rrebeshi më i math do të pëlciste mbi Shqipërinë ................................................

Këtu flitet për forcën e shqiptarëve që, nën udhëheqjen e paepur të Skënderbeut, korrin vetëm fitore, edhe pse shume më të paktë në numër nga turqit. Bëhet fjalë për momentin dhe vetminë historike të Skënderbeut dhe shqiptarëve të kohës.

29

Tema 7. Ese përshkruese Disa tema esesh mund të jenë: 1. “Si e shoh unë sot Skënderbeun naimjan /nolian” 2. “Si e imagjinoj unë Skënderbeun sot” 3. “Të përbashkëtat dhe të ndryshmet e Skënderbeut nolian me atë naimjan” Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të përshkruajnë figurën e Skënderbeut duke u mbështetur në dijet e marra;

- të krahasojnë dy këndvështrimet rreth figurës së heroit kombëtar; - të përdorin mjete artistike, gjuhësore në përshtatje me temën e dhënë për të realizuar

punën me shkrim.

Mjetet e punës: fletoret, stilolapsat etj. Metoda: Shkrim i lirë, i drejtuar. Struktura mësimore. Shkrim i lirë. Zhvillimi i mësimit: Pas dhënies së temave dhe të orientimeve të duhura rreth tyre (p.sh., nxënësit janë të lirë të zgjedhin temën e preferuar, në të cilën mund të gjejë hapësirën e duhur mendimi vetjak) mësuesi/ja i lë të lirë nxënësit të shprehin idetë e tyre, por pa dalë asnjëherë nga tema. Në fund të orës mësimore lexohen 2-3 esetë më të mira. Tema 8. Ese. Shkrim përshkrues Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të njohin e dallojnë gabimet, për të mos i përsëritur më ato; - të njihen me punën/t më të mira.

Mjetet mësimore: fletoret e esesë, stilolapsat, dërrasa, shkumësi etj. Struktura mësimore: Lexo /Mendo/Diskuto/korrigjo Pasi mësuesi/ja bën një përmbledhje (grafiku në dërrasë) të gabimeve më të përgjithshme të klasës, duke u ndalur veçanërisht në ato më tipiket, u shpërndan nxënësve fletoret, që gjithsecili të familjarizohen me gabimet e bëra dhe të reflektojnë mbi korrigjimet e bëra. Secili reflekton mbi gabimet personale. Më pas mësuesi/ja bën kalimin e fletoreve nga shoku në shok, kjo për dy qëllime:

- Të ballafaqohen me gabimet e tyre dhe të shokëve. - Të verifikojnë gabimet dhe arritjet e të tjerëve.

Në fund mësuesi/ja lexon punën/t më të mirë para të gjithë klasës; bën përmbledhjen e arritjeve; rikujton shikimin e filmit për orën e ardhshme dhe mbledh fletoret.

30

Tema 9. Figura e Skënderbeut në kinematografi. Filmi “Skënderbeu” (Veprimtari) Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të diskutojnë rreth vlerave të filmit “Skënderbeu”; - të dallojnë faktin nga trillimi; - të analizojnë figurat e personazheve dhe realizimin e tyre; - të shprehin mendimin e tyre për vlerat e qëndrueshme të filmit dhe ato që janë

kapërcyer nga koha. Struktura mësimore. Diskutim Zhvillimi i mësimit Mësuesi/ja punon me të gjithë klasën, duke shtruar për diskutim çështjet e mëposhtme:

- Tema e filmit. - Regjia e filmit. - Personazhet kryesore. - Personazhet dytësore. - Muzika e filmit. - Nga veprat e lexuara e të punuara, dedikuar Skënderbeut, sa dhe si e ka realizuar filmi

figurën e Heroit Kombëtar. - A afron ajo me imagjinatën e tyre? - A i qëndron kohës filmi apo ka ardhur momenti për një realizim të ri? - Nëse duhet një realizim i ri dhe pse mendoni kështu? - Kush mendoni se mund/duhet të jetë regjisori i tij: një shqiptar apo një i huaj përsëri dhe

pse? - Sa mendoni se është sjellë me vërtetësi fakti dhe ku qëndron trillimi në film?

Njësia II. Qëndresa në veprën “Skënderbeu” të S. Godos Tema 1. Analizë. Tematika dhe problematika e romanit “Skënderbeu” të S. Godos Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të përcaktojnë kontekstin historik, shoqëror dhe ekonomik në veprën “Skënderbeu”, mbështetur në materialet historike;

- të përcaktojnë problematikën, tematikën dhe strukturën e romanit; - të analizojnë veçoritë e veprës.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani i S. Godos, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Parashikim me terma paraprakë

Diskutim idesh Punë me klasën

31

Ndërtimi i njohurive Shënime mbi shënime Të mësuarit ndërveprues

Punë dyshe

Përforcim Punë në grupe

Ndërtimi i shprehive studimore

Punë në grupe

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë disa terma dhe u kërkon nxënësve të tregojnë se çfarë ju vjen në mendje nga këta terma dhe cila është lidhja mes tyre: Mësuesi/ja përdor dijet e nxënësve, por njëkohësisht shtron edhe pyetje, të cilave nxënësit kanë mundësi t’u përgjigjen, si p.sh.:

- Kush është Sabri Godo? - Nisur nga titulli, për çfarë bën fjalë vepra e tij? - Pse e shkroi S. Godo këtë vepër? - Cila është figura qendrore e romanit dhe kur zhvillohen ngjarjet? - Cila është situata historike, ekonomike e shoqërore e Shqipërisë kur zhvillohen

ngjarjet? - Si e njohim (historikisht) familjen e Kastriotëve? - Cili është roli dhe rëndësia e tij dhe e veprës në dhënien e qëndresës shqiptare dhe

forcimin e saj në vitet pasardhëse? - Si del në këtë roman qëndresa e shqiptarëve nën udhëheqjen e Skënderbeut?

Informacion për mësuesin Sabri Godo me “Skënderbeun” në diktaturë Akad. Rexhep QOSJA Janë bërë tridhjete vjet që nga boti mi i pare i romanit të Sabri Godos, “Skënderbeu”. Sivjet ribotohet i përpunuar me rastin e gjashtëqindvjetorit të lindjes së Heroit tonë Kombëtar, Skënderbeut. Por si roman shumë i kërkuar dhe shumë i lexuar, ai është ribotuar edhe herë të tjera në Tiranë e në Prishtinë. Mbamendja e së kaluarës, njohja e saj, shpjegimi i saj, mësimi prej saj e karakterizojnë kulturën evropiane, prandaj e karakterizojnë edhe kulturën tonë kombëtare si kulturë, në radhë të parë evropiane. Nuk e thotë rastësisht Herodoti se historinë e shkruajmë, me qëllim që "me kohë të mos zvogëlohet rëndësia e asaj që kanë krijuar njerëzit, rëndësia e veprave të mëdha e të mrekullueshme...". Romani i Sabri Godos, “Skënderbeu”, është roman i madh për figurën më të madhe historike të popullit shqiptar dhe për shqiptarët në përgjithësi në kohën e tij, prej brezave të mëvonshëm të quajtur Moti i Madh. Siç dihet, për Skënderbeun janë bërë shumë vepra të fushave të ndryshme të dijes e të arteve. Për Skënderbeun janë shkruar shumë vepra shkencore: monografi, studime, artikuj. Janë bërë shumë skulptura, piktura, gravura, janë kompozuar vepra muzikore dhe janë bërë filma artistikë. Për

S. Godo “Skënderbeu” Tematika Problematika Qëndresa

32

Skënderbeun më së shumti janë shkruar vepra letrare: poezi, poema lirike, poema liriko-epike, epope, drama dhe romane. Për të kanë shkruar shumë të huajt. Skënderbeu ishte prijësi i luftërave më të mëdha e më të gjata kundër depërtimit të turqve në Ballkan. Megjithëse të bëra, kryesisht në truallin shqiptar, luftërat e drejtuara prej tij kishin përmasën evropiane: me to mbrohej edhe Perëndimi prej shtrirjes së Perandorisë Otomane dhe krishterimi prej shtrirjes së islamit. Kjo përmasë historike, qytetëruese dhe fetare e luftërave të tij, të shpeshtën e herëve, përbën përmbajtjen e veprave letrare që për Skënderbeun kanë shkruar autorë të ndryshëm evropianë dhe amerikanë. Në të gjitha periudhat e letërsisë shqipe, për Skënderbeun dhe luftërat e drejtuara prej tij kanë shkruar edhe autorë shqiptarë. Mund të thuhet, madje, se numrin më të madh të veprave letrare për të e kanë shkruar vetë shqiptarët. Skënderbeu është figurë e madhe e historisë kombëtare: është prijësi shpirtëror dhe politik i popullit, është komandanti dhe strategu i luftërave më të gjata dhe më të lavdishme të popullit shqiptar për mbrojtje prej pushtuesve; është luftëtari më i lavdishëm për lirinë e popullit shqiptar. Jeta dhe bëmat e tij janë bërë përmbajtja historike e vetëdijes liridashëse të kombit shqiptar. Për Skënderbeun janë shkruar tipa të ndryshëm romanesh. Më së shumti janë shkruar romane romantike, në të cilat historia e vërtetë zëvendësohet nga kallëzime për historinë që dëshirohet. Në to idealizohen mjedisi, personazhet, vetitë, të bërat, në përgjithësi jeta dhe vdekja e tyre! Për Skënderbeun janë shkruar shumë edhe romane ideologjike, që përfaqësojnë një tip të romanit romantik, në letërsinë tonë më të shpeshtë pas Luftës së Dytë Botërore. Historizmi këtu vihet në shërbim të ideologjisë së shkrimtarit dhe të regjimit të cilit ai i shërben. Dhe është një kornizë, brenda së cilës e vërteta historike dhe e vërteta artistike pësojnë thjeshtësim dhe shtrembërim të madh! Por, për Skënderbeun janë shkruar edhe romane në të cilat njeriu prijës, njeriu komandant dhe strateg, njeriu politik apo njeriu krijues, para së gjithash, janë njerëz që, me fatin e tyre, me përjetimet, gëzimet e dhembjet e tyre, në të vërtetë e simbolizojnë fatin e njeriut në përgjithësi. Këto janë romane në të cilat arrihet një domethënie më e përgjithshme. Këtij tipi të romaneve për Skënderbeun i takon edhe romani i autorit Sabri Godo. Poetika e tij Romani i Sabri Godos, “Skënderbeu”, pa dyshim, është romani më i mirë i shkruar për heroin tonë kombëtar dhe, njëkohësisht, njëri nga romanet më të mira të shkruara në gjuhën shqipe deri sot. Le ta them rishtazi: Dhuntia e veçantë krijuese, që dëshmohet në të gjitha prozat e tij, mjeshtëria posaçërisht e dukshme gjuhësore, kultura e gjerë historike dhe përkushtimi i jashtëzakonshëm ndaj historisë kombëtare i kanë bërë të mundshme Sabri Godos të sendërtojë një pamje historike artistike mbi epokën e Skënderbeun, pothuaj, të pasendërtueshme në romanet e tjera për të. Romani i Sabri Godos dallon prej romaneve të tjera për Skënderbeun edhe për nga procedimi krijues, edhe për nga gjerësia e lëndës së përfshirë historike, edhe për nga thellësia e kuptimit, por edhe për nga cilësia artistike e tij. Ky në të vërtetë është roman kronikë: në të zbatohet procedimi që cilëson historinë dhe kronikën. Në të nuk ka fabul dhe nuk ka subjekt, si në romanin romantik-aventuresk, çfarë shkruanin, fjala vjen, Valter Skoti dhe një varg romantikësh të mëvonshëm. Kompozicioni i tij nuk përcaktohet nga subjekti po nga ballafaqimi i dy botëve: i botës që mbrohet dhe i botës që sulmon. Historia vërtet është nocioni themelor, përcaktues, i poetikës së tij. Sabri Godo e hulumton ose, më mirë të thuhet, e krijon të vërtetën historike të kohës në të cilën ka jetuar Skënderbeu duke shfrytëzuar dokumentet aty ku ato nuk mungojnë; duke futur në përdorim fiksionin, aty ku dokumentet e ruajtura nuk mjaftojnë dhe duke përdorur me dhunti të rrallë krijuese magjinë e fjalës si në rastin e parë, ashtu edhe në rastin e dytë. Dhe, kështu, në romanin e tij për Skënderbeun do të gjejmë histori të mjaftueshme, sa të krijojmë përfytyrim të plotë për kohën që e mbulon romani dhe mjeshtëri të veçantë krijuese, sa atë përfytyrim ta bëjë artistikisht të paharruar. Për këto arsye mund të thuhet se në romanin e Sabri Godos janë bërë të qarta ngjarjet, të bërat dhe bëmat që përpara janë paraqitur të mjegulluara; janë kthyer së mbari ato që, siç e thotë edhe vetë autori në përmbyllje të romanit për Ali Pashë Tepelenën, janë paraqitur së prapthi dhe janë bërë të shumëkuptimshme ato që më parë janë paraqitur kuptimisht të thjeshtësuara. Koha, hapësira, populli

33

Romani i Sabri Godos. “Skënderbeu”, është roman për një epokë. Ajo është epoka e daljes edhe e popullit shqiptar prej të ashtuquajturit terr mesjetar dhe e krijimit të vetëdijes së re që sillte Rilindja Evropiane, para së gjithash, ajo italiane. Koha që mbulon romani është kohë kthese në historinë shqiptare. Fatkeqësisht, epoka që nis pas kësaj kthese nuk do të jetë epokë e ngritjes që shënojnë popujt e Evropës Perëndimore, po epokë e rënies nën pushtimin osman, që popullit shqiptar do t'i sjellë humbjen e lirisë, prapangelje të madhe në zhvillimin historik dhe ndërlikime në identitetin e tij. Romani i Sabri Godos është vepër në të cilën, me ngjarje historike, me bëma, me ballafaqime të mëdha luftarake, me jetë e me vdekje, mbulohet një hapësirë e madhe, sado më së shpeshti mbulohet hapësira në të cilën e ka bërë shtëpinë e tij populli shqiptar, hapësira udhëkryq mes Lindjes e Perëndimit, në të cilën ballafaqohen pushtues të ndryshëm, synime dhe interesa të ndryshme, qytetërime të ndryshme, në të cilën takohen apo edhe ballafaqohen krishterimi dhe islami. Kjo hapësirë e gjerë doemos ndikon në përbërjen e romanit, por kjo hapësirë e gjerë me konfliktet që ndodhin në të doemos ndikon në zgjerimin e vëllimit semantik të tekstit letrar. Përpos jetës së përditshme, ngritjes madhështore historike dhe, me në fund, vdekjes së Skënderbeut, në roman janë paraqitur edhe shumë personazhe të tjera: personazhe historike dhe personazhe të imagjinuara. Numri i tyre me të vërtetë shumë i madh, veçantitë e tyre, shprehitë, virtytet dhe veset e tyre të ndryshme, fatet e tyre të ndryshme, të berat a mëkatet e tyre të vogla a të mëdha, janë artistikisht shume përshtypjelënëse. Qoftë përmes tyre, qofte edhe përpos tyre, në roman është paraqitur jeta e popullit, qëndresa e tij, por edhe vuajtjet dhe pësimet e tij. Të gjitha këto bëjnë që romani në shqyrtim të quhet jo vetëm roman për Skënderbeun, por roman për një popull: për popullin shqiptar. Në të vërtetë, ky është roman historik për ballafaqimin e popullit të vogël shqiptar, në krye me Skënderbeun, me një fuqi të madhe të kohës: me Perandorinë Otomane. Është një roman për figura të mëdha historike, që jetojnë në thyerje të dy epokave dhe për ngjarje vendimtarë historike, që përcaktojnë të ardhmen e popullit shqiptar në shekujt që vijnë. Romani “Skënderbeu” është njëkohësisht roman me shkëlqim të fuqishëm poetik meditativ. Kuptimi që sendërtohet nga fatet e dëshmuara me të vërtetat historike dhe të vërtetat artistike gjithsesi është tragjik: liria, idealet, të drejtat, kuptimi i jetës në vazhdimësi janë rrezikuar prej fuqie. Pavarësisht prej së drejtës që i takon për jetë, për liri, për identitet dhe integritet shpirtëror, njeriun e kufizon apo e rrezikon fuqia e të fortit, që quhet dhunë dhe ligji i natyrës, që quhet vdekje. Koha e shkuar dhe koha jonë Romanet historike zakonisht shkruhen për t'u mbajtur mend historia, përvojat dhe vlerat e saj. Por, romanet historike mund të shkruhen edhe për t'iu shmangur të tanishmes, për të shprehur mospajtimin me të këqijat e saj. Nuk ka dyshim se në romanin e Sabri Godos, “Skënderbeu”, i shohim qartë që të dyja këto arsye për shkrimin e tij. Është shkruar për t'u forcuar mbamendja e asaj kohe të lavdishme të historisë shqiptare, për t'u përjetësuar edhe me fuqinë e artit vlerat për të cilat është jetuar jeta dhe është pranuar vdekja e që janë bërë përbërës karakterizues të identitetit kombëtar shqiptar. Është shkruar, ndërkaq, edhe për t'u shprehur me gjuhën e mbuluar të artit letrar mospajtimi me politikën dhe me ideologjinë sunduese të kohës kur është shkruar; është shkruar për të gjetur shpjegime për të vërtetat, mashtrimet e gënjeshtrat që nuk mund të kërkoheshin në kohën kur është shkruar; është shkruar për të gjetur ngushëllimet për pësimet e shumëllojshme në të tanishmen dhe për të gjetur shpresën për të ardhmen. Arsye, pa dyshim, të mëdha, që gjithmonë i frymëzojnë veprat e mëdha të artit e të shkencës. Prishtinë, nëntor 2005 Ndërtimin e njohurive. Shënime mbi shënime Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve fletë të bardha për të bërë skicën e grafikut organizues “Shënime mbi shënime”. Në kolonën e parë jep treguesit të cilët nxënësit, por edhe me ndihmën e mësuesit/es i plotësojnë.

34

Tipare të veprës “Skënderbeu” i Godos është një nga romanet më të mira për:

- kulturën e gjerë historike të autorit. - përkushtim të jashtëzakonshëm të tij ndaj historisë kombëtare. - konceptimin e tij të veçantë të historisë.

Veçori të veprës: - hulumton të vërtetën, - trillon duke përdorur magjinë e fjalës aty ku e vërteta mungon, - përdor figurën e Skënderbeut për të treguar dramën e madhe të popullit shqiptar në

udhëkryqin Lindje/Perëndim; - për të rigjetur vlerat, idealet dhe shpresën ndaj të ardhmes.

Heroi i Godos: - zbret nga froni mitik - ka patos të kontrolluar historik, pra patos etnik, ndryshe nga heroi naimjan - lëviz në një botë të besueshme, reale

Tematika e veprës Qëndresa e popullit shqiptar nën udhëheqjen e Skënderbeut ndaj:

- pushtuesit osman - asimilimit nga: Latinizimi – Formula e Pagëzimit në shqip nga Pal Engjëlli. Turqizimi – konvertimi i Hamza Kastriotit

Struktura e romanit - Rrëfim i strukturuar në formë kronologjike - Këndvështrimi i figurës së Skënderbeut bëhet sipas rendit kronologjik.

Problematika Në qendër të romanit është ballafaqimi i dy botëve

- asaj shqiptare që mbrohet, - asaj turke që sulmon.

Problematika që rrjedh prej saj: - Cila është qëndresa e popullit dhe e Skënderbeut? - Cilat janë rrjedhojat? - Si përballet islamizmi me krishterimin?

Krijimi i shtetit shqiptar për Skënderbeun është: - mision - vizion

Në përballje, qëndresën e Skënderbeut ndaj Perandorisë ai përdor: - ç’ka mësuar prej saj; - ndërtimin e shtetit; - organizimin e shtetit; - organizimin e luftës;

35

- trashëgiminë nga i ati në zgjerimin e zotërimeve, aleancave, dhuntinë strategjike personale

-

Përforcimi. Punë në grupe Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe dhe duke u dhënë të zgjidhin detyrat: Grupi I – usht. 1 dhe 5 në f. 24. Grupi II – usht. 2 dhe 6 në f. 24 Grupi III – usht. 3 dhe 7 në f. 24. Më pas e ndan klasën në grupe të vogla prej 2 nxënësish, që ndërveprojnë me njëri-tjetrin për t’iu përgjigjur kërkesave 8-9-10 në faqen 24. Detyrë: Mblidhni të dhëna historike për figurën e Skënderbeut. Lexoni në tekst temën 2, f. 24, “Skënderbeu si figurë historike dhe letrare.” Tema 2. Analizë. Skënderbeu si figurë historike dhe letrare Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të dallojnë elementet historike nga ato të trilluara në vepër; - të dallojnë mjetet artistikisht të përdorur nga autori; - të përshkruajnë figurën e Skënderbeut duke gërshetuar historinë dhe veprën artistikisht. Mjetet mësimore: dërrasa, shkumësi, hulumtimet personale të nxënësve, fletoret, shënimet etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Parashikim me terma paraprakë

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Veprimtaria e leximit të detyruar

Të mësuarit ndërveprues

Punë dyshe

Përforcimi Shënime mbi shënime

Ndërtim i shprehive studimore

Punë në grupe të vogla

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Parashikimi me terma paraprakë Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë disa koncepte kyç si: Skënderbeu-figurë historike, figurë letrare, figurë reale, legjendare etj., dhe nxit nxënësit të krijojnë një tekst të shkurtër me këto koncepte.

36

Një shembull mund të jetë: Ndërtimi i njohurive. Veprimtaria e leximit të detyruar

Mësuesi/ja, sipas dëshirës së nxënësve, organizon referimin e ushtrimeve 8-9-10, f. 24, të përgatitur orën paraardhëse. Pas referimit, klasa organizohet në grupe dyshe dhe u jepet si detyrë të punojnë usht. 2, 3, 4 nga rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin dhe ushtrimet 1, 2, 3, 4 nga rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin. Ndërkohë, tre nxënësve u jep detyrë usht. 1 për ta përgatitur, së bashku me hulumtimet e bëra sipas detyrës së orës paraardhëse. Nxënësit, në grupe dyshe, mendojnë përgjigjet më vete dhe i krahasojnë me të partnerit dhe përgatitin referimin me idetë e zgjedhura. Ndërsa 3 nxënësit që përgatitën usht. 1 dhe hulumtimet, përgjigjen në mënyrë të alternuar sipas fazave. Përforcimi. Shënime mbi shënime Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve fletë të bardha për të bërë skicën e grafikut organizues “Shënime mbi shënime”. Në kolonën e parë jep treguesit të cilët nxënësit, por edhe me ndihmën e mësuesit/es i plotësojnë ato. Skënderbeu si figurë historike

- lindi më 1405; - u mor peng dhe u dërgua në Edrene; - u kthye në atdhe më 1443; - zhvilloi 14 beteja, ndër të cilat ajo e Vajkalit, Çidhnës, Albulenës etj.

Skënderbeu si figurë letrare - në roman ai mendohet, tërhiqet në vetminë e tij, - del në dialog me të tjerët, - del në këndvështrimin e të tjerëve; - nëpërmjet përshkrimit të tipareve të jashtme të tij.

Detyrë: Lexoni fragmentin nga pjesa I, kreu XXVII, f. 26 duke mbajtur parasysh të dalloni elementet që e bëjnë Skënderbeun figurë historike-letrare.

Qëndroja para bustit të Skënderbeut dhe imagjinoja që të burrë me mjekër të madhe, i hipur mbi kalin e tij, me shpatë në dorë teksa çante turmën e pushtuesve. Ishte kaq real para syve të mi. Sytë e tij shihnin larg, shumë larg... aq larg saç është dhe koha kur jetoi kjo figurë historike dhe legjendare e popullit tonë...

37

Tema 12. Studim teksti. Skënderbeu si figurë historiko-letrare Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të komentojnë fragmentin, duke u ndalur te veçoritë stilistikore të tij: - të analizojnë e personazhet e pjesës; - të dallojnë mjetet shprehëse e gjuhësore.; - të argumentojë mendimin e krijuar mbi artin e Godos nisur nga fragmenti.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Diskutim për njohuritë paraprake

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Rrjedhshmëria gojore e dyshes

Të mësuarit ndërveprues

Punë në dyshe

Përforcim Punë në grupe Ndërtim i shprehive studimore

Punë në grupe

Parashikimi. Diskutim për njohuritë paraprake Mësuesi/ja shënon në dërrasë të zezë temën mësimore, “Skënderbeu si figurë historiko-letrare”, ndërsa nxënësit shënojnë në një fletë lidhje ose marrëdhënie me konceptin e dhënë. Lindi më 1405 Më 1415 iu dorëzua peng osmanëve Heroi mendohet Përshkimi fizik i tij tërhiqet në vetminë e tij Zhvilloi 14 beteja U kthye në Krujë

më 28 nëntor 1443 Jepet në këndvështrimin Jepet në e të tjerëve veprimet e tij Ndërtimi i njohurive. Rrjedhshmëria gojore e dyshes Në këtë fazë nxënësit do të punojnë në dyshe për të lexuar dhe studiuar tekstin. Nxënësi 1 do të tregojë diçka interesante nga pjesa që ka lexuar. Nxënësi i dytë dëgjon me vëmendje. Pas 1-2 minuta nxënësit ndalojnë dhe këmbejnë rolet, por gjithmonë duke mos përsëritur ato që ka thënë shoku më parë. Edhe ai flet 1-2 minuta. Më pas nxënësit ndalojnë dhe radha i kalon nxënësit 1 për të bërë përmbledhjen e pjesës në vazhdim, por duke e zvogëluar kohën në 1 minutë. Vazhdohet kështu me rishikim e informacionit të dhen në tekst. Në përfundim të kësaj veprimtarie nxënësit pyeten nëse kanë paqartësi. Mësuesi/ja duke aktivizuar sa më shumë nxënës, bën rishikimin e çështjeve kryesore të mësimit: -Skënderbeu si figurë historike në roman. -Skënderbeu si figurë letrare në vepër. -Elementet dhe detajet që e bëjnë Skënderbeun figurë historike.

Skënderbeu, fig. letrare

Skënderbeu, fig. historike

38

-Elementet dhe detajet që e bëjnë Skënderbeun figurë letrare. Përforcimi. Punë në grupe Ndahet klasa në grupe dhe jepen detyra: Grupi I – usht. 1, rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin. a) Gjeni fjalët kyç dhe i komentoni ato. b) Gjeni përgjigjet e 5 pyetjeve: Ku? Kur? Si? Pse? Çfarë? Dhe, duke u mbështetur tek a dhe b, i jepen përgjigjet usht. 1. Kjo realizohet me bashkëpunimin e pesë nxënësve. Secili i jep përgjigje një pyetjeje.

Grupi II – usht. 2, rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin dhe usht. 1 nga rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin. Grupi III – Analizon personazhet dhe mendësitë e tyre.

- Personazhe të dukshme. - Personazhe të padukshme.

Dhe punon usht. 4 (Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin).

Grupi IV – usht. 3 dhe 5 (Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin) Grupi V – usht. 6 (Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin) dhe 2 (Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin). Grupi VI – usht. 3, 4 (Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin). Detyrë: Diskutim mbi figurën shumëplanëshe të heroit tonë në përgjithësi në të gjithë romanin dhe në fragment në veçanti. Parapërgatitje për orën tjetër: Lexoni mësimin në f. 30, Skënderbeu si burrë shteti, strateg, politikan e diplomat. Tema 13. Analizë. Skënderbeu si burrë shteti, politikan e diplomat Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të dallojnë në roman veprimtarinë e shumanshme të Skënderbeut; - të gjejnë dhe të ilustrojnë me pjesë nga romani veçoritë e figurës së Skënderbeut si

burrë shteti, politikan dhe diplomat. - të listojnë disa nga veprimet e Skënderbeut si diplomat, strateg apo burrë shteti e t’i argumentojnë ato.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i

nxënësve Parashikimi Mësim i përqendruar

mbi argumentimin Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive

Lexim/përmbledhje në dyshe

Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe

Përforcim Rrjeti i diskutimit Ndërtimi i shprehive studimore

Punë individuale

39

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Përvijim i të menduarit Mësuesi/ja paraqet para klasës disa foto ose piktura të Skënderbeut duke luftuar, në fushë të betejës, duke iu folur trimave të tij, para popullit, në takime me personalitete të huaja, si papën e Vatikanit etj. Pasi shohin fotot, nxiten diskutimi mes nxënësve me anë të pyetjeve: -Çfarë ndieni teksa shikoni këto foto/piktura? -Në cilën foto/pikturë Skënderbeu shfaqet si burrë shteti, në cilën si politikan dhe diplomat? -Cilat janë veçoritë e Skënderbeut si burrë shteti, politikan dhe diplomat? - Si janë dhënë këto tipare nga autori i veprës? Informacion për mësuesin Skënderbeu si burrë shteti karakterizohet nga këto tipare: 1. Qe i pari që mendoi të formojë shtetin e bashkuar shqiptar. 2. Simbol bashkimi princash. 3. Mblodhi kuvendin e Lezhës në Lezhë për 3 arsye: a) si vend asnjanës ishte nën sundimin e Venedikut;. b)nuk ishte pronë e tij apo e dikujt prej princërve të tjerë.; c) ishte vendndodhje e afërt me Krujën dhe qendrën e vendit. 4. Veç bashkimit politik, e ushtarak u përpoq për bashkimin ekonomik dhe atë ushtarak. 5. Kishte drejtësi fjale dhe veprimi. 1. Skënderbeu si strateg:

- metodat e tij janë fitoreprurëse. - përdor me sukses strategji sulmi, mbrojtjeje, tërheqjeje - është i pari që shfrytëzoi terrenin e thyer në favor të tij; - përdor strategji inteligjente jo vetëm me turqit, por edhe me princat shqiptarë.

2. Skënderbeu si politikan: - parashikon lëvizjet e armikut; - bën organizimin politik të shqiptarëve; - parashikon se ku do të dalë armiku, miku, fqinjët dhe ai vetë.

3. Skënderbeu si diplomat: - Bën aleancat e duhura - Vendos armëpushimin kur duhet - Di të lidhet me fqinjët - Di të lidhet kur dhe si duhet me miqtë;

Burrë shteti Politikan/ diplomat Skënderbeu

-qe i pari që mendoi të formojë shtetin e bashkuar shqiptar; -simbol bashkimi princash; -veç bashkimit politik, e ushtarak u përpoq për bashkimin ekonomik dhe atë ushtarak; -kishte drejtësi fjale dhe veprimi.

- parashikon lëvizjet e armikut; - bën organizimin politik të shqiptarëve; - parashikon se ku do të dalë armiku, miku, fqinjët dhe ai vetë; - bën aleancat e duhura - vendos armëpushimin kur duhet

- di të lidhet me fqinjët etj.

40

Ndërtimi i njohurive. Lexim/përmbledhje në dyshe Mësuesi/ja u thotë nxënësve të krijojnë në dyshe, ku njëri të lexojë paragrafin me zë dhe më pas të bëjë një përmbledhje të shkurtër të tij. U lihet koha e nevojshme, pastaj kontrollohet përvetësimi duke dëgjuar përmbledhjet e disa nxënësve. Pas kësaj nxënësi tjetër bën pyetje për pjesën/paragrafin. U lihet koha e nevojshme për të bërë këtë dhe pastaj kontrollohen se sa e kanë kuptuar duke dëgjuar pyetje prej disa nxënësve. Po kështu vazhdohet me paragrafët në vazhdim, duke ndërruar rolet brenda dyshes, pas çdo paragrafi. Përforcimi. Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja shtron një pyetje binare, si: A mendoni se Skënderbeu shkëlqeu njësoj në të gjitha fushat e veprimtarisë së tij? PO JO Sillen argumente A mendoni se Skënderbeu Sillen argumente pro shkëlqeu njësoj në të gjitha kundër fushat e veprimtarisë së tij? Përfundimi._______________________________________________ Detyrë: Ushtrimi 2 (Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin). Lexoni fragmentin nga Pjesa III, kreu XXVII, në f. 32 të tekstit. Tema 14. Studim teksti. Skënderbeu si burrë shteti, politikan dhe diplomat Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të komentojnë fragmentin, duke evidentuar tiparet e Skënderbeut, si burrë shteti, politikan dhe diplomat;.

- t’i gjejnë tiparet në fragment dhe të ilustrojë edhe me pjesë nga romani; - të argumentojnë këto karakteristika të tij vlerat e Skënderbeut, duke i shoqëruar edhe

me ilustrime konkrete.. Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, shënimet e tij, dërrasa, shkumësi etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Përmbledhje e strukturuar

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Diskutim i lirë Stuhi mendimesh

Të mësuarit ndërveprues

Punë individuale

Përforcimi Punë në grupe

Ndërtimi i shprehive studimore

Punë me grupe

41

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Përmbledhje e strukturuar Në fillim të orës mësuesja kontrollon detyrën e dhënë dhe lexohen disa prej tyre. Bëhet ballafaqimi i përgjigjeve dhe vetë nxënësit plotësojnë ose vlerësojnë më të mirën. Më pas mësuesi/ja drejton pyetjen rreth orës së kaluar: -Si shfaqet Skënderbeu si burrë shteti, si diplomat, politikan dhe si strateg në veprën e S. Godos? -Si mendoni ju, në këtë roman Skënderbeu është më shumë diplomat, burrë shteti, strateg apo politikan? Ndërtimin e njohurive. Diagrami piramidal Në këtë fazë mësimore mësuesi/ja e ndan klasën në 4 grupe. Secilit grup i jep skedën se ku duhet të përqendrohen. Aty mësuesi/ja ka shkruar pyetjet: Skeda 1 - Tiparet e Skënderbeut si burrë shteti në romanin e S. Godos Skeda 2 - Tiparet e Skënderbeut si politikan në romanin e S. Godos Skeda 3 - Tiparet e Skënderbeut si strateg në romanin e S. Godos Skeda 4 - Tiparet e Skënderbeut si diplomat në romanin e S. Godos

Skënderbeu Tiparet e tij Burrë shteti Diplomat Strateg Politikan Qe i pari që mendoi të formojë shtetin e bashkuar shqiptar. Bashkoi princat shqiptarë. Mblodhi kuvendin e Lezhës. Veç bashkimit politik, e ushtarak u përpoq për bashkimin ekonomik dhe atë ushtarak. Kishte drejtësi fjale dhe veprimi.

Bën aleancat e duhura -Vendos armëpushimin kur duhet Di të lidhet me fqinjët Di të lidhet kur dhe si duhet me miqtë

metodat e tij janë fitoreprurëse. përdor me sukses strategji sulmi, mbrojtjeje, tërheqjeje është i pari që shfrytëzoi terrenin e thyer në favor të tij; përdor strategji inteligjente jo vetëm me turqit, por edhe me princat shqiptarë.

parashikon lëvizjet e armikut; bën organizimin politik të shqiptarëve; parashikon se ku do të dalë armiku, miku, fqinjët dhe ai vetë

42

Përforcimi. Punë në grupe Ndahet klasa në 8 grupe dhe çdo grup zgjedh përgjegjësin e vet, i cili bashkëpunon me të gjithë pjesëtarët dhe ndajnë detyrat si dhe përgatitin përgjigjen me shkrim, të cilën e referon përgjegjësi i grupit. Grupi I – usht. 1, 3 te Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin. Grupi II – usht. 2, 6 te Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin. Grupi III – usht. 4, 5 te Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin. Grupi IV – usht. 7, te Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin. Grupi V – usht. 8, 9 te Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin Grupi VI – usht. 10, 11 te Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin. Grupi VII – usht. 2, 3 te Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin Grupi VIII – usht. 1 te rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin, si dhe usht. 2 te rubrika Diskutim. Detyrë: (Me shkrim) Ushtrimi 1, te rubrika Diskutim. Lexoni fragmentin pasardhës. Tema 15. Studim teksti. Retorika e Skënderbeut Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të analizojnë aspektet gjuhësore të fragmentit; - të gjejnë në fragment retorikën e Skënderbeut; - të analizojnë ndërtimin e fjalisë së retorikës së tij; - të zbërthejnë fragmentin; - të zbulojnë mjetet me të cilat ndërtohet ligjërimi bindës në fjalën e Skënderbeut.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, fletoret, dërrasa, shkumësi etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Stuhi mendimi Diskutim idesh Hulumtim i përbashkët

Ndërtimi i njohurive Përmbledhje në dyshe Të mësuarit ndërveprues

Punë me grupe

Përforcimi Pyetje-përgjigje Ndërtimi i shprehive studimore

Punë me grupe

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja kontrollon dhe punon me klasën të paktën 3 nga detyrat e shtëpisë dhe është vetë klasa që bën vlerësimin e tyre Më pas mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalën retorikë dhe u kërkon nxënësve të thonë së çfarë kuptojnë me këtë fjalë. Më pas i hedh në tabelë mendimet e tyre, disa nga të cilat mund të jenë:

43

Dija që shtjellon Thjeshtësia e të folurit rregullat e parimet bukur dhe qartë për të folur bukur Forca e fjalës E folura në mënyrë bindëse tek të tjerët për të ndikuar tek ta Ndërtimi i njohurive. Përmbledhje në dyshe Mësuesi/ja ndan klasën në 7 grupe dhe u jep detyrat e mëposhtme: Grupi I - usht. 1 në f. 35 dhe usht. 1 në f. 36 te rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin Grupi II - usht. 2, 3 në f. 35 dhe usht. 2 në f. 36te rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin Grupi III - usht. 4, 7 në f. 35 dhe usht. 3, f. 36 te rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin. Grupi IV - usht. 5, 6 në f. 35 dhe usht. 4 në f. 36 te rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin. Grupi V - usht. 8, 9 në f. 35 te rubrika Reflektojmë mbi kuptimin dhe interpretimin dhe usht. 1 në f. 36 rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin. Grupi VI - usht. 1, 2 në f. 35 dhe usht. 2 në f. 36 te rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin. Grupi VII - usht. 3, 4 në f. 35 dhe usht. 2 në f. 36 te rubrika Reflektojmë mbi gjuhën dhe stilin. Përforcimi. Pyetje-përgjigje Në këtë fazë përmbyllëse të orës mësimore, mësuesi/ja ngre pyetjet për diskutim: -Ku e gjejmë në vepër retorikën e Skënderbeut? -Cili është mendimi juaj rreth saj? -Si e ka realizuar ata autori i romanit? -Si do të silleshit ju nëse do të ishit në vendin e Skënderbeut? -A do të përdornit formë tjetër ligjërate në vend të asaj që ka përdorur autori? Tema 16-17. Diskutim rreth vlerave artistike të veprës Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të diskutojnë rreth vlerave artistike të veprës; - të parashtrojnë qëndrimin e tij tyre ndaj veprës; - të argumentojnë mendimin e tij me citime nga romani;

- të dallojnë çka u pëlqen më shumë në vepër. Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, fletoret e tyre etj. Metoda: Ruaje fjalën e fundit për mua (teknikë diskutimi në të cilën nxënësit me radhë komentojnë citimet e nxjerra nga teksti)

Retorika

44

Struktura mësimore: Diskutim Zhvillimi i mësimit: Diskutimet e nxënësve përqendrohen rreth çështjeve të mëposhtme: - Cilat janë vlerat artistike të veprës? - Sa dhe si e ka realizuar qëllimin e tij autori? - Çfarë më pëlqen më shumë në vepër (me citimet përkatëse)? - Pse më pëlqen kjo vepër? - Si e shoh unë në raport me veprat e Nolit, Naimit, De Radës etj.? - Cila është e veçanta e veprës? - Cili është personazhi më i realizuar (jo vetëm figura e Skënderbeut) dhe pse mendon se është ai? - Cili është personazhi negativ më i detajuar i romanit dhe pse? (Sillni argumente dhe citime nga vepra.) - Cili është rroli që luan Moisi Golemi në vepër dhe raporti i tij i ndërlikuar me Skënderbeun? - Pse Skënderbeu mban qëndrime të ndryshme ndaj tradhtive (të Moisiut, të Hamzait, të Zerqanit)? Argumentojeni mendimin. - Cili është rroli i femrës në vepër? - Cilat janë të përbashkëtat dhe të veçantat mes Mamicës dhe Donikës? - Cili është roli dhe qëndrimi i Lekë Dukagjinit me dhe ndaj Skënderbeut në roman? - Cili është fragmenti që të pëlqen më shumë në roman dhe pse? - Shpjegoni dhimbjen e Skënderbeut ndaj humbjeve, duke u ndalur veçanërisht në atë të Beratit. - Flisni për stilin e autorit dhe jepni karakteristikat e tij.

Tema 18. Ese argumentuese. “Forca e retorikës në vepër” “Ku dhe si shprehet retorika e Skënderbeut në vepër “ “Pse është e rëndësishme të zotërosh një retorikë të fortë “. Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë :

- të japin argumentimin e duhur për mendimin e tyre; - të zbërthejnë siç duhet temën; - të shprehen bukur, saktë e qartë, pa dalë nga tema.

Mjetet mësimore: fletoret, stilolapsat, dërrasa, shkumësi. Metoda: Shkrim i lirë. Struktura mësimore: Shkrim i lirë

45

Pasi mësuesi/ja shkruan në dërrasë temat, çdo nxënës është i lirë të zgjedhë atë që preferon, atë që e ka më afër vetes, atë në të cilën mund të shprehet më mirë. Pas dhënies së orientimeve të mundshme, nxënësit fillojnë punën e tyre të lirë, të pavarur. Tema 19. Ese argumentuese. Rishikimi i punës Shih temën nr. 8 Njësia III. Letërsia dhe historia Tema 1. Analizë. Figurat dhe elementet reale e joreale në romanin “Skënderbeu” Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të dallojnë figurat dhe elementet reale dhe joreale në vepër. - të analizojnë personazhet reale dhe ato të trilluar. - të dallojnë trillimin artistik në një roman historik. - të analizojnë mjetet gjuhësore dhe stilistike të fragmentit.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i

nxënësve Parashikimi Shënime mbi shënime Diskutim idesh Punë me klasën Ndërtimi i njohurive

Di-Dua të di (DDM) Të mësuarit ndërveprues

Punë me grupe

Përforcimi Mësova (DDM) Ndërtimi i shprehive studimore

Punë me grupe

Përforcimi. Shënime mbi shënime Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve fletë të bardha për të bërë skicën e grafikut organizues “Shënime mbi shënime”. Në kolonën e parë jep treguesit të cilët nxënësit, por edhe me ndihmën e mësuesit/es i plotësojnë ato. Romani – historik e biografik me elemente reale elemente joreale

Elemente reale:

kronologjia e jetës së Skënderbeut fakte, data, beteja të datuara e të faktuara nga kronikat aleancat me Frederikun dhe Alfoncin e Napolit pjesëmarrja në luftërat italike (Milano, Napoli, Pulia etj ) aleancat me princat shqiptarë

46

aleanca me Raguzën marrëdhënia e ndërlikuar me Venedikun lidhja e Lezhës etj.

Elemente joreale: trajtimi i gojëdhënave dhe legjendave nga autori si të qena ëndrra e Skënderbeut me Shën Gjergjin që i dhuron shpatën figura të trilluara si ajo e Pejk Emanuelit Ndërtimi i njohurive. Di-Dua të di (DDM)

Pas përmbledhjes së strukturuar që bën mësuesja e vë klasën të përdorë tabelën , fletoren te ndarë në tre pjesë, duke e plotësuar me radhë: Di Dua të di Mësova Kronologjinë jetësore të heroit Si dhe pse u organizua lidhja e Lezhës.

Pse i ka përdorur autori elementet joreale në vepër? Cili është rolin që luajnë në vepër figurat e trilluara? Cilat janë elementet reale dhe ato joreale në vepër?

Plotësimi i tabelës Në bashkëpunim me klasën, dijet e tyre, i jepen përgjigjet e duhura rubrikës Dua të di. Përforcimi. Mësova (DDM) Në këtë fazë nxënësit përmbledhin njohuritë e reja që mësuan dhe i shkruajnë ato në tabelë. Di Dua të di Mësova Kronologjinë jetësore të heroit Si dhe pse u organizua lidhja e Lezhës.

Pse i ka përdorur autori elementet joreale në vepër? Cili është rolin që luajnë në vepër figurat e trilluara? Cilat janë elementet reale dhe ato joreale në vepër?

Elemente reale: - kronologjia e jetës së

Skënderbeut - fakte, data, beteja të

datuara e të faktuara nga kronikat

- aleancat me Frederikun dhe Alfoncin e Napolit

- pjesëmarrja në luftërat italike (Milano, Napoli, Pulia etj )

- aleancat me princat shqiptarë

- aleanca me Raguzën - marrëdhënia e ndërlikuar

me Venedikun - lidhja e Lezhës etj.

Elemente joreale:

- trajtimi i gojëdhënave dhe legjendave nga autori si të qena

- ëndrra e Skënderbeut me

47

Shën Gjergjin që i dhuron shpatën

- figura të trilluara si ajo e Pejk Emanuelit

Më pas klasa ndahet në 5 grupe dhe u jepen detyrat: Grupi I dhe II = usht. 1, 2 në f. 38 Grupi III = usht. 3, 5 në f. 38 Grupi IV= usht. 4, 5 në f. 38 Grupi V= usht. 6 në f. 38 Tema 2. Analizë. Shkrirja e të vërtetës historike me trillimin Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të dallojnë faktet historike në vepër; - të dallojnë trillimin artistik në një roman historik; - të analizojnë mjetet gjuhësore dhe stilistike.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Diagrami i Veni Diskutim idesh Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Punë në grupe Të mësuarit

ndërveprues Punë me klasën

Përforcimi Rrjeti i diskutimit Ndërtimi i shprehive studimore

Punë me grupe

Zhvillimi i mësimit: Parashikimi. Diagrami e Venit Në këtë fazë të orës mësimore, mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të gjejnë në roman ndërthurjen e të vërtetës historike me trillimin; pra shkrirjen me njëri-tjetrin të këtyre elementeve. Diskutimet e nxënësve drejtohen drejt zbërthimit dhe kompletimit të diagramit.

48

Të përbashkëtat Ndërtimi i njohurive. Punë në grupe Mësuesi/ja ndan klasën në 4 grupe dhe jep detyrat: Grupi 1 -usht. 1, f. 39 Grupi 2 - usht. 2-3 f. 39 Grupi 3 - usht. 4, f. 39 Grupi 4 - usht. 5, f. 39 Këto ushtrime i shërbejnë përforcimit dhe ndërtimit të shprehive studimore. Përforcimi. Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja shtron një pyetje binare, si: A mendoni se ky roman është më tepër historik, sesa artistik?

PO JO Sillen argumente A mendoni se ky roman është Sillen argumente pro më tepër historik, sesa artistik? kundër Përfundimi._______________________________________________ Detyrë: Komentoni frazën: “Jashtë ishte prapë jeta, me të cilën nuk donte të lidhej. “ Lexoni fragmentin pasardhës.

ROMAN I

49

Tema 3. Studim teksti. Kombinimi i drejtë i historisë me letërsinë Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të komentojnë fragmentin duke dalluar shkrirjen e të vërtetës historike me trillimin. - të analizojnë kompozicionin, kronologjinë e ngjarjeve, rrethanat. - të zbërthejnë konfliktin, karakteret etj.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, dërrasa, shkumësi etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Lexim me kodim i tekstit

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Ditar dypjesësh Të mësuarit ndërveprues

Punë individuale

Përforcimi Rrjeti i diskutimit Ndërtimi i shprehive studimore

Punë në grup

Zhvillimi i mësimit Meqenëse fragmenti është i njohur për nxënësit, mësuesja i jep klasës detyrë që çdo nxënës individualisht të kodojë fragmentin sipas këtyre kërkesave:

- Cilat janë figurat më të përdorura në fragment? - Cila është karakteristika kryesore e stilit të përdorur në këtë fragment nga

autori?Mbështeteni me argumente mendimin tuaj! - Çfarë të bie më shumë në sy në fragment nga ana psikologjike. - Çfarë ka të përbashkët me Nolin fragmenti i Godos? - Shpjegoni rrethanat që parapërgatitin ngjarjen. - Cilët janë karakteret që dalin më në pah në fragment?

Nxënësit mund të plotësojnë njëri-tjetrin në përgjigjet e tyre derisa të plotësohet siç duhet përgjigja. Ndërtimi i njohurive. Ditar dypjesësh Në këtë fazë, nxënësit nxiten të zbërthejnë fragmentin e dhënë dhe nëpërmjet tij të arrijnë të shquajnë kombinimin e drejtë të historisë me letërsinë në roman.

50

Citimi/fragmenti

Komenti i nxënësit

-Turku e njihte etjen e pashuar të shqiptarëve për hakmarrje dhe s’mund të vinte dorë mbi kapitenët. Njëzet vjet luftë kishin mjaftuar për të njohur prirjet dhe zakonet e njëri-tjetrit. ........................................................................ Lajmi i kobshëm erdhi befas, në perëndim të diellit dhe nuk u besua. Asnjeri nuk dinte gjë të saktë. Burra e gra lanë punët dhe u turrën drejt tregut, me një frymë e me fytyra të prishura. Në qiell vareshin re të lehta, dielli i verdhë po ulej ngadalë; ullishta po merret ngjyrën e arit, s’kishte asnjë shenjë oguri të keq, po çdo njeri ndiente tani ndrydhje në zemër, sikur mbi tokë po ecte pabesia, dhe, duke shpejtuar, njeriu i hidhte fqinjit shikime armiqësore, sikur ky të ishte fajtor për atë që mund të kishte ndodhur. Kur arrinin sipër në treg, njerëzit shtangnin në vend. Atje, në mes, kishe dalë një hije e zezë me mendjen dhe gojën e njeriut. ..................................................................

Përforcimi. Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja shtron para klasës pyetjen: Si mendoni ju, a gjejmë në këtë roman një kombinim të drejtë të letërsisë me historinë?

PO JO Sillen argumente A gjejmë në këtë roman një Sillen argumente pro kombinim të drejtë të letërsisë kundër me historinë? Përfundime............................................................................................................... Detyrë:

- Interpretoni fjalinë: “Kryexhelati përgjigjet me kokën e tij po të vdesin të dënuarit para pesëmbëdhjetë ditëve dhe ai i ushqen e i mjekon natën, që t’i rrjepë ditën. “

- Bëni analizën sintaksore të fjalisë.

51

Tema 4. Analizë. Konceptimet romantike dhe realiste në roman Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të analizojnë veçoritë e konceptimeve romantike dhe realiste në roman; - të dallojnë frymën romantike në përshkrimin e Skënderbeut, si: përmasat e ngjarjeve,

roli i natyrës, dëshira për vetmi etj.; - të dallojnë elementet realiste: fakte historike, çmitizimi i heroit.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Diskutim për njohuritë paraprake

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Shënime mbi shënime Të mësuarit ndërveprues

Punë në grupe

Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtimi i shprehive studimore

Punë në dyshe

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Diskutim për njohuritë paraprake Pasi bëhet kontrolli detyrave të shtëpisë dhe lexohen të paktën dy prej tyre, mësuesi/ja shënon në tabelë temën “Konceptimet romantike dhe realiste në roman”, dhe u kërkon nxënësve që të shënojnë në një fletë lidhje apo marrëdhënie me konceptet e dhëna. Pasi shënojnë disa emërtime, mësuesi/ja i shkruan ato në tabelë është ind i gjallë Hero i jashtëzakonshëm Dhënia e saktë Himnizimi i heroit e ngjarjeve Portretizimi i heroit Heroi tërhiqet në vetminë e tij Idealizimi i Motit të Madh Parateksti historik Ngjarjet historike Më pas nxitën nxënësit të diskutojnë rreth disa ideve të dhëna, si p.sh: - Idealizimi i Motit të Madh dhe të heroit - Autori përdor një përshkrim fizik realist të heroit dhe një përshkrim idealist të veprimeve dhe bëmave të tij. - Ku takohen dhe ku ndahen konceptimet romantike dhe ato idealiste në roman? Një nxënës shkruan në tabelë mendimet që japin nxënësit e tjerë lidhur me diskutimet e mësipërme.

Konceptime realiste

Konceptime romantike

52

Përforcimi i njohurive. Shënime mbi shënime Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të punojnë në mënyrë individuale për të organizuar informacionin e marrë nga teksti: modeli i shënimeve mbi shënime për konceptimet realiste dhe romantike në roman. Për t’i orientuar, mësuesi/ja pasi e ndan klasën në dy grupe të mëdha, shtron kërkesën:

- Listoni disa konceptime realiste dhe disa konceptime romantike që hasni në roman. Më pas grupet listojnë disa prej tyre. Grupi 1. Konceptet romantike në roman:

- figura qendrore = Skënderbeu - forca e brendshme dhe patosi luftarak i heroit = idealizim i tij - hero i jashtëzakonshëm në rrethana të jashtëzakonshme = sipas rrëfimit - veçoritë e përshkrimit të tij = duket si hero i idealit - himnizimi i tij arrihet në situata të jashtëzakonshme (dhimbja për humbjen e Beratit, të

oficerëve etj.) - e madhërishmja që jepet nga tensioni dramatik, përmasat epike e legjendare të figurës

etj. - idealizimi i “Motit të Madh “. - heroi i mbyllur në vetminë e tij. - projekti i atdheut sipas dëshirave, ëndrrave. - krijimi i mitit të luftëtarit.

Grupi 2. Konceptimet realiste në roman: - kronologjia e vërtetë e ngjarjeve. - portretizimi i heroit. - ngjarjet e vërteta historike. - zhbirilimet psikologjike. - arsyetimi realist i veprimeve shkak-pasojë. - tonet e kronikës dokumentare. - vendosja e figurave historike të patransformuara. - gjuha historike me të cilën është shkruar.

Përforcimi i njohurive. Rishikimi në dyshe Në këtë fazë të orës mësimore, nxënësit reflektojnë për qëndrueshmërinë e të nxënit mbi konceptet dhe shprehitë e fituara në temën e sipërpërmendur, duke e zbatuar atë në detyrën që u afrohet me anë të teknikës “Rishikimi në dyshe” për afërsisht 10 minuta. Detyrë: Lexoni fragmentin pasardhës.

53

Tema 5. Studim teksti. Konceptimet realiste e romantike në roman Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet:të jenë të aftë:

- të komentojnë fragmentin duke zbuluar mjetet artistike përmes të cilave jepet fryma romantike dhe realiste në roman;

- të dallojnë figurat letrare në funksion të paraqitjes së figurës; - të dallojnë elementet realistë dhe ato romantikë në fragment.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Analiza e tipareve semantike

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Rrjedhshmëria gojore e dyshes

Të mësuarit ndërveprues

Punë në dyshe

Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtimi i shprehive studimore

Punë në grupe të vogla

Zhvillimi i mësimit Ndërtimi i njohurive. Analiza e tipareve semantike Duke qenë se kjo është një temë që nxënësit u njohën një orë më parë, këtë fazë mësuesi/ja e realizon duke përdorur teknikën e analizës së tipareve semantike. Ndërton në dërrasën e zezë tabelën e mëposhtme dhe së bashku me nxënësit bëjnë plotësimin e saj. Në rastet kur ka informacion që nuk njihet nga nxënësit, atë e plotëson vetë mësuesi/ja. Konceptet Romantike Realiste Portretizimi i heroit - + Përdorimi i figurave historike - + Skënderbeu si figurë qendrore e romanit + - Ngjarjet e vërteta historike - + Hero i jashtëzakonshëm në rrethana të jashtëzakonshme

+ -

Idealizimi i “Motit të Madh “. + - Heroi i mbyllur në vetminë e tij. + - Gjuha historike me të cilën është shkruar romani

- +

Krijimi i mitit të luftëtarit + - Përforcimi i njohurive. Rrjedhshmëria gojore e dyshes Nxënësit në dyshe emërtohen njëri A dhe tjetri B. Nxënësi A fillon të tregojë çfarë mban mend apo është interesante nga teksti. Nxënësi B dëgjon me vëmendje. Pas 1 minute nxënësit ndalojnë dhe ndërrojnë rolet dhe procedura vazhdon njësoj me kohë tjetër për 30 sekonda.

54

Përforcimi. Grupi i ekspertëve Meqenëse nxënësit fragmentin e kanë të njohur (si detyrë nga ora e kaluar ) mësuesi/ja ndan klasën në 8 grupe dhe i jep çdo grupi detyrën e tij: Grupi I= Në f. 45 usht 1 i reflektim mbi kuptimin e interpretimin. Grupi II = Në f. 45 usht. 2 i reflektim mbi kuptimin e interpretimin. Grupi III = Në f. 45 usht. 3 i reflektim mbi kuptimin e interpretimin. Grupi IV = Në f. 45 usht. 4 i reflektim mbi kuptimin e interpretimin. Grupi V= Në f. 45 usht. 5, 6 i reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin. Grupi VI = Në f. 45 usht. 7 i reflektim i kuptimit dhe interpretimit. Grupi VII= Në f. 45 usht. 8 i reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin dhe usht. 2 i reflektim mbi gjuhën dhe stilin. Grupi VIII= Në f. 45 usht. 1, 3 i reflektim mbi gjuhën dhe stilin.

Detyrë: Lexoni fragmentin pasardhës. Tema 6. Analizë. Tisi legjendar në figurën e Skënderbeut Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të zbulojnë tisin legjendar që vesh figurën e Skënderbeut; - të krahasojnë të tri veprat për Skënderbeun dhe të dallojë tisin legjendar në to. - të dallojnë ndryshimet që kanë ato në dhënien e frymës legjendare.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, dërrasa, shkumësi, fletoret etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Diskutim për njohuritë paraprake

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Grupi i ekspertëve Të mësuarit ndërveprues

Punë në grupe

Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtimi i shprehive studimore

Punë individuale

Parashikimi. Diskutim për njohuritë paraprake Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të thonë çfarë dinë rreth tisit legjendar qe vesh figurën e Skënderbeut në romanin e Sabri Godos, duke i orientuar ata me anë të pyetjeve:

- Si e paraqitet autori figurën e Skënderbeut? - Si paraqitet Skënderbeu në sytë e bashkëkohësve të vet? - Cili është tisi legjendar që vesh figurën e Skënderbeut në këtë roman? - Cili është tisi legjendar qe vesh figurën e Skënderbeut në veprat e Naimit, Nolit dhe

Barletit? - Nga këta 4 autorë, ku ndihet më shumë tisi legjendar që vesh heroin?

Një nxënës shkruan në tabelë mendimet që japin nxënësit e tjerë për to.

55

Personazh-hero Ideali kalorësiak Besimi i madh tek ai Fisnikëria Lartësimi shpirtëror Ndërtimi i njohurive. Grupi i ekspertëve Nxënësit tashmë i njohin të 4 veprat e autorëve: M. Barleti, N. Frashëri, F. Noli dhe S. Godo, ndaj mësuesi/ja e ndan klasën në 4 grupe të mëdha, ku të gjithë anëtarët duhet të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin dhe jep detyrat për secilin grup: Grupi I.

- Cili është tisi legjendar i “Historisë së Skënderbeut”“ të M. Barletit? - Ku dhe si e dalloni atë, me shembuj konkretë nga vepra(citime)? - Pse e përdor legjendarizimin e veprës e të heroit autori?

Grupi II. - Cili është tisi legjendar i “Historisë së Skënderbeut” të N. Frashërit?. - Ku dhe si e dalloni atë, me shembuj konkretë nga vepra (citime). - Pse e përdor legjendarizimin e veprës e të heroit autori.

Grupi III. - Cili është tisi legjendar i “Historisë së Skënderbeut” të F. Nolit? - Ku dhe si e dalloni atë, me shembuj konkretë nga vepra(citime)? - Pse e përdor legjendarizimin e veprës e të heroit autori?

Grupi IV.

- Cili është tisi legjendar i “Historisë së Skënderbeut” të S. Godos? - Ku dhe si e dalloni atë, me shembuj konkretë nga vepra(citime)? - Pse e përdor legjendarizimin e veprës e të heroit autori?

Përforcimi. Shkrim i shpejtë Në këtë fazë, mësuesi/ja jep si detyrë të komentojnë:

- Skënderbeu mbinjeri dhe Skënderbeu një njeri i zakonshëm. Më pas, nëse ka kohë, lexohen 2-3 punime. Detyrë: Usht. 5 në f. 47 (me shkrim) dhe lexoni fragmentin pasardhës.

Tisi legjendar i figurës së Skënderbeut

56

Tema 7. Studim teksti. Arti i të përshkruarit, gjuha dhe stili i veprës Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të komentojnë fragmentin duke u ndalur në artin e të shkruarit në përshkrimin e personazhit;

- të analizojnë figuracionin e përdorur; - të bëjnë portretizimin e brendshëm e të jashtëm të personazheve.

Mjetet mësimore: libri i nxënësit, romani, fletoret, stilolapsat etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategji mësimore Veprimtaritë e

nxënësve Organizimi i nxënësve

Parashikimi Lexim me kodim i tekstit

Diskutim idesh Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Grupi i ekspertëve Të mësuarit ndërveprues

Punë në grupe

Përforcimi Diskutim i lirë Ndërtimi i shprehive studimore

Punë me klasën

Struktura mësimore: PNP Mësuesi/ja punon detyrën e shtëpisë, me dëshirën e nxënësit dhe, nëse të tjerët kanë ndonjë gjë për të shtuar, mund ta bëjnë atë. Mësuesi/ja jep detyrë klasës të bëjnë kodimin e fragmentit sipas kërkesave:

- Cilët janë personazhet e fragmentit dhe karakteristikat e karakteret e tyre. - Cili është stili i përdorur nga autori në përshkrimin e tij. - Analizo gjuhën e përdorur nga autori në përshkrimet e tij. - Cili është figuracioni i përdorur. - Gjeni fjalët kyç të fragmentit.

Ndërtimi i njohurive. Grupi i ekspertëve Më pas mësuesi/ja e ndan klasën në 7 grupe dhe u jep detyrat: :

Grupi I – usht. 1 i rubrikës “Reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin” në f. 48 Grupi II – usht. 2 i rubrikës “Reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin”. Grupi III– usht. 3 i rubrikës “Reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin”. Grupi IV – usht. i rubrikës “Reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin”. Grupi V – usht. 5 i rubrikës “Reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin” Grupi VI– usht. 6 i rubrikës “Reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin”. Grupi VII – usht. 7 i rubrikës “Reflektim mbi kuptimin dhe interpretimin”. Përforcimi. Diskutim i lirë Mësuesi/ja hap në klasë diskutimin: Interpretoni thënien: “Bëje tokën të luftojë për ty! Në fund të orës mësuesja bën vlerësimin. Detyrë: Në tekst, f. 48, “Detyrë”.

57

Tema 8-9: Projekt. Faqet speciale të revistës sime Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të realizojnë përgatitjen e revistës; - të zbërthejnë figurën e Sabri Godos si shkrimtar dhe historian; - të shpalosin politikanin e urtë që fshihej brenda tij; - të japin e mbledhin opinione dhe fakte të ndryshme që lidhen me figurën e tij

komplekse.

Mjetet e punës: Informacione të ndryshme nga interneti, gazeta e revista (të hulumtuara prej tyre) e deri në mendimin e tyre kritik të mirëfilltë. Metoda: Hulumtim i përbashkët. Një metodë kjo që shërben për të kryer diskutime që kërkojnë të menduar kritik dhe gjykime të pavarura. Struktura: Në fazën e parë mësuesi/ja bën prezantimin e temës së projektit:”Faqet speciale të revistës sime, kushtuar shkrimtarit S. Godo” Më pas bën ndarjen në grupe dhe jep detyrat për secilin grup. Revista do të ketë 5 faqe, pra secili grup nga 1 faqe. Grupi I = Jeta e shkrimtarit dhe ngjarjet që ndikuan në jetën dhe krijimtarinë e tij. Grupi II = Figura e S. Godos si politikan, si hartues i Kushtetutës, roli dhe rëndësia e tij në demokracinë e re e të brishtë shqiptare. Grupi III = Figura e Godos si shkrimtar. Grupi IV = Opinione dhe mendime të ndryshme mbi figurën e Godos brenda e jashtë vendit. Grupi V= Mendimi i tyre kritik në lidhje me figurën e Godos si shkrimtar, historian e politikan. Mësuesi/ja udhëzon gjithashtu që nxënësit edhe brenda grupit të ndajnë detyrat përkatëse, në mënyrë që të realizohet në afatin e duhur përgatitja e revistës, si detyrë projekti. Mësuesi/ja jep afatin e përgatitjes për fazën e dytë të projektit, ku nxënësit do të referojnë punët e tyre paraprake, para se revista të çohet për botim. Mësuesi/ja zgjedh stafin drejtues të revistës:

- kryeredaktorin. - redaktorin. - gazetarët. - fotografët. - dizajnerët.

Në fund të njësisë mësimore:

- të kontrollohen punët e nxënësve për të parë se ku kanë arritur ata; - të verifikohen arritjet e tyre. - të fillojë puna me revistën; - të realizohet ajo.

58

Tema 10. Ese argumentuese. Qëndrimi im ndaj vlerave të veprës Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të shtrojnë idetë e qëndrimet e tij /saj nëpërmjet të shkruarit argumentues; - të arrijnë të japin bukur mendimin e tyre rreth veprës.

Mjetet mësimore: fletoret, stilolapsat. Metoda: shkrimi i argumenteve/kundërargumenteve. Struktura mësimore: Shkrim i lirë i drejtuar. Tema 11: Rishikimi i punës me shkrim Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet:

- të bëjnë vlerësimin e shkrimit të tij dhe të shokut; - të redaktojnë shkrimin e tij nga ana e përmbajtjes, stilit dhe kulturës gjuhësore.

Shih orën 8. Tema 12. Përçimi i kulturës së popullit nga shkrimtari Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë :

- të analizojnë se në ç’mënyrë autori përçon kulturën popullore në vepër; - të diskutojnë se për çfarë shërben kjo frymë në vepër; - të shpjegojnë rolin e romanit në forcimin e kulturës popullore në letërsinë e re shqiptare.

Mjetet mësimore:Të ndryshme Metoda: Rrjeti i diskutimit Struktura mësimore: Në fillim mësuesi/ja kontrollon detyrën e dhënë dhe punon, sipas dëshirës dhe aktivizimit të nxënësve me punën e përgatitur. Mësuesi/ja hap rrjetin e diskutimit sipas çështjeve të mëposhtme : 1. Ku e shohim ndikimin e kulturës popullore në vepër? 2. Si e ka realizuar këtë autori? 3. Ku është më e dukshme kjo? 4. Nga ana stilistikore, cilat janë figurat më të dukshme të ndikuara prej saj? 5. Si mendoni, a mund të ishte po kështu kjo vepër pa ndikimet popullore? 6. A u ndikua në këtë Godo edhe nga shkrimtarët e tjerë të mëparshëm për të shkruar romanin e tij? 7. Si përçohet kultura e popullit shqiptar në këtë vepër? Nxënësit plotësojnë njëri-tjetrin në diskutimet e tyre, për të realizuar objektivat e vënë në fillim të orës. Në fund të orës mësuesi/ja bën vlerësimin e arritjes së orës së mësimit.

59

Tema 13. Ndikimi i kulturës në formimin e individit Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të analizojnë siç duhet temën e dhënë; - të argumentojnë mendimin e tyre në lidhje me temën’ - të shpjegojnë rolin e romanit në kulturën dhe formimin e individit.

Mjetet mësimore: Të ndryshme Metoda: Kundërshti akademike. (Një veprimtari bashkëpunuese për të diskutuar çështje për të cilat ka mendime të ndryshme ose të kundërta. ) Struktura mësimore: Diskutim i mbështetur në metodën e mësipërme. Mësuesja nxit nxënësit që të ndërtojnë vetë rrjetin e diskutimeve, çështjet për të diskutuar, në mënyrë të lirë e aktive. Janë ata vetë që do të organizojnë diskutimet e tyre në dy mënyra : 1. Duke menduar, shkruar pyetjet/çështjet për të diskutuar në fletore ose në dërrasë. 2. Duke u ndarë në dy grupe, në formë konkursi, ku njëri grup ndërton pyetjet e grupit tjetër. Tema 14. Diskutim. Si na ndihmon kjo vepër për të përcaktuar identitetin dhe vlerat tona? Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të diskutojnë për rëndësinë dhe vlerat e veprës në lidhje me identitetin kombëtar; - të nxjerrin vlerat kombëtare të veprës; - të diskutojnë pse një vepër e tillë s`duhet të mungojë në bibliotekën personale.

Mjetet mësimore: Të ndryshme. Metoda: Diskutim i drejtuar/Stuhi mendimesh. Struktura mësimore: Diskutim i organizuar, i lirë,me pjesëmarrjen e të gjithë nxënësve. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë çështjet kryesore ku do të mbështetet diskutimi i nxënësve : 1) Cilat janë vlerat kryesore të veprës në lidhje me identitetin kombëtar? 2) Si dhe sa ndikon vepra në forcimin e identitetit tonë kombëtar? 3) Roli i figurës së Skënderbeut në këtë identitet? 4) Cilat janë mesazhet më të rëndësishme të veprës? 5) Pse kjo vepër s`duhet të mungojë në bibliotekën personale? 6) Flisni për “luftën” ballkanike “për të rrëmbyer” figurën e Skënderbeut. 7) Cila është rëndësia e figurës së Skënderbeut sot? 8) Cila është rëndësia e romanit historik në letërsi?

Nxënësit plotësojnë njëri-tjetrin deri në realizimin e plotë të kërkesave dhe të objektivave. Në fund, sipas dëshirës, nxënësit mund të shprehin preferencat personale në lidhje me veprën (çfarë u pëlqen më shumë nga romani).

60

Tema 15. Ese përshkruese e bindëse. Gjuha dhe kultura e të shkruarit veprën “Skënderbeu” Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të përdorin mjete artistike e gjuhësore në përshtatje me temën e dhënë për të realizuar punën me shkrim;

- të japin vlerësimin personal për gjuhën dhe kulturën e autorit; - të realizojnë siç duhet esenë përshkruese.

Mjetet mësimore: fletoret, stilolapsat etj. Metoda: Shkrim i lirë. Struktura mësimore: Pasi jep udhëzimet e duhura në lidhje me temën e esesë, mësuesi/ja i lë nxënësit të punojnë në heshtje e në mënyrë të lirë e të pavarur. Tema 16. Ese përshkruese bindëse. Rishikimi i punës me shkrim Objektivat: Në fund të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:

- të bëjnë vlerësimin e punës së tij dhe të shokut; - të redaktojnë shkrimin e tij nga ana e përmbajtjes, stilit dhe kulturës gjuhësore.

(shih orën 8)

61

Test i letërsisë së avancuar e “Historia e Skënderbeut “ e S. Godos Grupi A 1. Çfarë kanë të përbashkët M. Barleti dhe N. Frashëri në “Histori e Skënderbeut”?

2. Çfarë i diferencon veprat e Godos dhe Nolit nga ato të Frashërit dhe Barletit?

3. Rrethoni alternativën e duhur.

Për çfarë dallohet vepra e N. Frashërit:

a. për realizëm;

b. për romantizëm;

c. për antipati ndaj heroit.

4. Tregoni në ç`mënyrë figura e Skënderbeut është figurë e trefishtë në romanin e S.

Godos.

5.

6. Çfarë donte të realizonte Noli me veprën e tij dhe, sipas jush, a ia arrin këtij qëllimi?

7. Rrethoni alternativën e gabuar:

S. Godo në romanin e tij “Skënderbeu””

a. e hiperbolizon historinë;

b. e idealizon historinë;

c. e realizon paraqitjen e heroit siç e imagjinon;

d. e paraqet me përpikmëri të madhe.

8. Cili rrëfim është më i bindshëm, i Nolit apo ai i Frashërit? Argumentoni përgjigjen tuaj.

9. Komentoni në formë eseje fjalët e sulltan Mehmetit:

“Një luan të këtillë nuk do të lindë më dheu askurrë!” Dhe pastaj shtoi: “Tani Evropa dhe Azia

janë të miat! Mjerë krishterimi, se i humbi shpata dhe mburoja”.

62

Grupi B

1. Çfarë kanë të përbashkët Noli dhe Godo në “Histori e Skënderbeut “.

2. Cilat janë qëllimet e Godos me veprën e tij she a i realizon ai ato ?

3. A mund të themi se romani i Godos është një pasqyrë reale e historisë së kohës së

Skënderbeut?Argumentoni përgjigjen tuaj.

4. Shpjegoni se përse lufta është kaq e rëndësishme në romanin e Godos .ku duket kjo?

a. Në dendurinë e përdorimit të kësaj fjale.

b. Në fjalorin e luftimit.

c. Te ngjarjet që ndodhen në të.

d. Tek të gjitha këto.

5. Shpjego se si gërshetohet gjuha e artit me ligjëratën shkencore në romanin e Godos.

6. Figura e Skënderbeut në romanin e Godos është më shumë figurë reale apo e trilluar.

Argumentoni mendimin tuaj.

7. Rrethoni alternativën e saktë :

Arsyeja e torturimit të tetë gjeneralëve është :

a. Hakmarrja

b. Dhënia e një shembulli mizorie

c. Trysnia për tì kthyer kundër Skënderbeut.

8. Komento në formë eseje fragmentin :

Tani nuk i duhej gjë, edhe sikur të binin të gjitha kështjellat,veç ta linin të qetë. Po

vezirët,agallarët e ushtrisë, jeniçerët, kërkonin që ai të mbahej, qoftë dhe i vdekur, derisa të

merrej kështjella dhe të kthehej me triumf në Edrene: Ai ishte një skllav në fron, pa shpëtim

dhe pa shpresë.

63

Njësia I. Vepra “Jul Çezari” e Shekspirit Tema 1. Personali i Shekspirit. Çështja shekspiriane Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të njohin jetën dhe krijimtarinë e Shekspirit; - të klasifikojnë krijimtarinë e tij dramatike sipas kategorive përkatëse; - të krahasojnë mendime të ndryshme të shkrimtarëve të shquar rreth krijimtarisë së Shekspirit; - të argumentojnë opinionin e tyre rreth krijimtarisë së Shekspirit dhe vlerave të saj.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti mësimor “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar), vepra të ndryshme të Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela, vlerësime të ndryshme për veprën e Shekspirit etj. Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Grupi i ekspertëve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe

Përforcimi Hapësira e fjalës Ndërtimi i njohurive e shprehive studimore Punë me klasën Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja e nis mësimin duke pyetur nxënësit se çfarë dinë rreth figurës dhe veprës së Shekspirit. Nxënësit japin përgjigjet e tyre rreth këtij shkrimtari botëror, të cilat mësuesi/ja i hedh në skemën e stuhisë së mendimit dhe më pas nis shpjegimin, duke shtuar informacione të reja rreth Uilliam Shekspirit. Më pas mësuesi/ja nis shpjegimin dhe prezantimin e Shekspirit si dramaturg. U shpërndan nxënësve për të lexuar fragmente të shkurtra nga tragjeditë, sonetet, komeditë e tij dhe iu drejton pyetjet: - Ç’dini për krijimtarinë e Shekspirit? - Si mund ta klasifikojmë atë? - Listoni disa nga dramat e tij. Ndërtimi i njohurive. Grupi i ekspertëve

figurë e shumanshmejetoi në vitet 1564-1616

trajtoi tematikë të j ë

shkrimtari më me ndikim në të gjithë letërsinë angleze

përfaqësuesi më në zë i teatrit elisabetian

dramaturgu më i rëndësishëm i Rilindjes

i

krijimtaria e tij u ndikua fillimisht nga Plauti dhe Seneka shkroi sonete, komedi,

tragjedi

Uilliam Shekspiri

64

Mësuesi/ja ndan klasën në grupe, duke u kërkuar ta përqendrojnë vëmendjen në çështje që kanë të bëjnë me klasifikimin e krijimtarisë së Shekspirit, si dhe kontekstin në të cilin u krijuan këto vepra: Grupi I – emërton veprat-tragjedi të Shekspirit, duke u mbështetur në këto pyetje:

- Në ç’kohë janë shkruar ato? - Ç’lloj tematike trajtojnë?

Grupi II – emërton veprat-komedi të Shekspirit duke u mbështetur në këto pyetje: - Cila është tematika e tyre? - A godasin ato vese të shoqërisë së kohës?

Grupi III – emërton dramat historike: - Cili është konteksti historik i tyre? - A ka në qendër të tyre figura të rëndësishme historike?

Grupi IV – emërton romancat. - Çfarë e veçantë i karakterizon ato në lidhje me pjesën tjetër të krijimtarisë së Shekspirit? - Cila është problematika që ngrihet tek to?

Grupi V – rendit opinionet vlerësuese pozitive për veprën dhe figurën e Shekspirit. Grupi VI – rendit opinionet mohuese të vlerave të veprës së Shekspirit. Në fund plotësohen tabelat nga grupet.

Krijimtaria e Shekspirit

Tragjedi Komedi Drama historike Sonetet Makbethi Mbreti Lir Hamleti Otello Antoni dhe Kleopatra Romeo dhe Xhulieta

Nata e dymbëdhjetë Gratë gazmore të Uindsorit Shumë zhurmë për asgjë Ëndrra e një nate vere

Jul Çezari Henri VI Rikardi III Rikardi II

Faza e dytë e orës së mësimit përqendrohet në mendimet dhe vlerësimet e shkrimtarëve dhe kritikëve të ndryshëm mbi krijimtarinë dhe rolin e Shekspirit në letërsinë botërore. Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe të mëdha, të cilët evidentojnë vlerësimet pozitive dhe negative. Në fund plotësojnë tabelën përmbledhëse.

Vlerësimi për veprën e Shekspirit

Vlerësime pozitive nga:

Citate Vlerësime jopozitive nga:

Citate

Samuel Koldrixh, Gëte

“Shekspiri e njihte mirë mendjen njerëzore, ndaj në veprat e tij nuk futi kurrë asnjë fjalë apo mendim të kotë: nëse ne nuk e kuptojmë atë, atëherë ky është faji ynë, jo i tij”. Vë theksin te harmonia dhe unitetit i ideve

Tolstoi

Shekspiri s’mund të vlerësohet më tepër sesa një autor mesatar Shekspirit i mungon aftësia e portretizimit të personazheve Të gjithë personazhet flasin në një gjuhë jo të natyrshme

65

Francesko de Sanktis, Xhejms Xhojsi etj.

“Atë që nuk e kanë bërë historianët e ka bërë me gjenialitetin e vet Shekspiri” ... do të më pëlqente Dantja, por do të merrja me vete Shekspirin, sepse ai është më i pasur...”

Bernard Shou mendon se vepra e Shekspirit karakterizohet nga:

Ngjarjet në burimet e tyre jkanë më të arrira, sesa realizimet që bën Shekspiri... Zbrazëtia filozofike; Cektësia dhe vjetërsia e moralit; Pafuqia dhe jokoherenca si mendimtar

Përforcimi. Hapësira e fjalës Në fund të punës, të përzgjedhurit e grupeve shprehin mendimin përfaqësues të grupit të tyre rreth çështjes së përcaktuar dhe plotësojnë tabelën për veprat e Shekspirit të ndarë sipas llojeve dhe mendimet për vlerësimet pozitive dhe negative të krijimtarisë së Shekspirit. U kërkon nxënësve të japin opinionet e tyre në lidhje me:

- gjerësinë kohore dhe historike të veprës së tij, - gamën e gjerë të personazheve dhe portretizimin e tyre.

Detyrë. Ese: Shekspiri dhe vepra e tij, sa afër dhe larg në kohë. Informacion për mësuesin

Perandoria Romake

Shtrirja e Perandorisë Romake

Zgjerimi dhe rënia e Perandorisë Romake Perandoria Romake u ngrit dhe u qeveris nga qyteti i Romës gjatë qindvjeçarëve 6 p e. s. dhe 5-6 e. s. Dy datat që shënojnë fillimin dhe fundin e Perandorisë Romake janë viti 27 p. e. s., fillimi i vitit të principatës së Oktavianit, me marrjen e titullit "August" dhe viti 395 e. s, kur me vdekjen e Teodosit perandoria u nda përfundimisht në pjesën perëndimore dhe atë lindore.

66

Nga koha e Augustit gjer te rënia e Perandorisë Osmane, Roma zotëronte Euroazinë Perëndimore dhe Afrikën e Veriut. Ajo përbënte shumicën e popullsisë së rajonit. Zgjerimi i Perandorisë Romake nisi shumë më parë se shteti romak të kthehej në një perandori dhe arriti kulmin e saj nën sundimin e perandorit Trajan, me pushtimin e Dacisë në vitin 106, duke zotëruar një sipërfaqe që përfshinte rreth 5 900 000 km² . Në zonat e qeverisura nga Perandoria Romake, tregtia, artet dhe kultura arritën lulëzimin e tyre më të lartë, po ashtu edhe cilësia dhe niveli i jetesës së popullsisë së asaj kohe do të riarrihej në Europë dhe Afrikën e Veriut shekuj më vonë. Perandoria Romake ushtronte ndikimin e saj jo vetëm brenda kufijve të saj, por edhe përtej tyre. Në gjysmën e saj lindore ky ndikim u përzje me elemente greko-helene dhe orientaliste. Përkundrazi, Perëndimi u latinizua. Gjuha latine si gjuha e Romës, ishte gjuha zyrtare që përdorej në mbarë Perandorinë Romake, ndonëse u përdorën dhe u ruajtën edhe gjuhët vendase. Latinishtja qe më pas në mbarë Europën me qindra vjet gjuha e të shkolluarve, sidomos në shkencë, gjer në kohën baroke. Ende në ditët e sotme latinishtja përdoret në disa degë të shkencës, si p.sh., në mjekësi dhe biologji. Prej gjuhës latine kanë lindur disa gjuhë moderne romane europiane (italishtja, frëngjishtja, spanjishtja, portugalishtja dhe rumanishtja. Shumë fjalë të huazuara gjenden në gjuhët gjermanike dhe në sllavishte. Edhe gjuha shqipe është ndikuar shumë nga latinishtja dhe në të gjenden shumë huazime nga latinishtja. Gjuha latine ka mbetur gjuha meshtare e kishës katolike romake deri në Këshillin e Dytë Vatikanor. Vlen të përmendet se, ndikimi në kulturë, ligje, teknologji, arte, gjuhë, fe, qeverisje, ushtri dhe arkitekturën e qytetërimeve që pasuan, vazhdon ende sot. Sistemi qeveritar i Perandorisë Romake ka ndikuar shumë në sistemin shtetëror europian, para së gjithash, në drejtësi dhe ligjshmëri. Republika Romake sipas të dhënave të shkrimtarëve të mëvonshëm, si Tit Livi, u krijua rreth vitit 509 p.e.s, kur i fundit nga shtatë mbretërit romakë, Tarkuin Krenari, u rrëzua dhe u vendos një sistem i bazuar në kuvende me përfaqësues të ndryshëm të zgjedhur një herë në vit, që ndryshe quheshin magjistratë. Një kushtetutë u vendosën një varg normash dhe rregullash për balancimet dhe ndarjet e pushtetit. Magjistratët më të rëndësishëm ishin dy konsujt, që, së bashku, ushtronin pushtetin ekzekutiv. Konsujt duhet të punonin me senatin romak, që fillimisht ishte një këshill i përbërë nga patricë (fisnikë), por që u rrit në madhësi dhe fuqi me kalimin e kohës. Poste të tjera magjistratësh në republikë ishin pretorët, edilët dhe kuestorët. Në fillim, postet e magjistratëve i kishin vetëm patricët, por më vonë ato u bënë të mundura edhe për njerëzit e thjeshtë ose plebenjtë. Institucionet votuese të Republikës ishin komitia senturiata (asambleja e centurionëve), që votonte për çështjet e luftës dhe paqes dhe zgjidhte njerëzit më të rëndësishëm, dhe komitia tributa (asambleja tribunale), që zgjidhte postet më pak të rëndësishme. Romakët gradualisht mposhtën popujt e tjerë në Gadishullin Italik, duke përfshirë etruskët. Kërcënimi i fundit i hegjemonisë romake erdhi nga Taranto, një koloni e madhe greke, që kërkoi ndihmën e Pirros së Epirit në vitin 281 p.e.s, por kjo përpjekje dështoi. Romakët i shtrinë kolonitë e tyre në zonat strategjike, duke vendosur kontroll të qëndrueshëm mbi rajon. Në gjysmën e dytë të shek. III p.e.s, romakët pushtuan Sicilinë dhe Spanjën dhe rritën fuqinë e Romës. Pasi mundën Maqedoninë dhe Perandorinë Seleucide në shekullin II p.e.s, romakët u bënë fuqia zotëruese në detin Mesdhe. Mbizotërimi i jashtëm çoi në grindje të brendshme. Senatorët u bënë të pasur, por ushtarët, shumica fermerë të vegjël, duke qëndruar larg shtëpisë për më shumë kohë, nuk mund të mbronin tokën e tyre, e cila ra në duar të pronarëve të mëdhenj të tokave.

67

Të ardhurat nga plaçka e luftës, tregtia në provincat e reja dhe sistemi i ri i taksave që përcaktonte një kufi për secilën klasë të shoqërisë, krijoi mundësi të reja ekonomike për të pasurit, duke formuar një klasë të re tregtarësh: ekuestrianët. Ligji “Lex Claudia” pengonte senatorët që të angazhoheshin në tregti, kurse ekuestrianët teorikisht mund të bëheshin anëtarë të Senatit, por pushtetin politik e kishin shumë të kufizuar. Në senat shpesh shpërthenin grindje, duke penguar reformat e rëndësishme të tokës dhe duke refuzuar t’i jepej klasës së ekuestrianëve një vend më i lartë në qeveri. Banda të dhunshme të njerëzve të papunë nëpër qytete, të kontrolluara nga senatorët rivalë, frikësonin elektoratin me anë të dhunës. Situata arriti kulmin në fund të shekullit II p.e.s., nën sundimin e vëllezërve Grakus, një çift tribunësh që tentuan të kalojnë reformat e tokës, që synonin të rishpërndanin tokat e mëdha të patricëve ndërmjet plebenjve. Të dy vëllezërit u vranë, por Senati kaloi disa nga reformat e tyre në një tentativë për të ulur gjakrat e trazirës dhe për të qetësuar plebenjtë dhe ekuestrianët. Në mes të shek. I p.e.s, tre burra, Jul Çezari, Pompeu dhe Krasi, formuan një pakt sekret, Triumviratin e Parë, për të kontrolluar Republikën. Pas pushtimit të Galisë nga Çezari, një pakënaqësi ndërmjet Çezarit dhe Senatit çoi në luftë civile me Pompeun që kryesonte forcat e Senatit. Çezari doli fitimtar dhe u bë diktator i përjetshëm. Në vitin 44 p.e.s, Çezari u vra nga senatorët që ishin kundër përpjekjeve të tij për të marrë pushtetin absolut dhe donin të rivendosnin qeverinë kushtetuese. Por pas kësaj, në një Triumvirat të Dytë, të përbërë nga pasardhësi i përcaktuar i Çezarit, Oktaviani dhe ish-mbështetësit e tij, Mark Antoni dhe Lepidi, morën fuqi. Gjithsesi, kjo aleancë së shpejti u katandis në një përleshje për mbizotërim. Lepidi migroi dhe kur Oktaviani mposhti Antonin dhe Kleopatrën e Egjiptit në betejën e Akciumit në vitin 31 p.e.s, ai u bë sunduesi i padiskutueshëm i Romës, duke e bërë Romën perandori. Jeta dhe vepra e Jul Çezarit Gai Jul Çezari (Gaius Julius Caesar) ishte ushtarak dhe burrë shteti i madh i Perandorisë Romake. Ai ka luajtur një rol të rëndësishëm në transformimin e Republikës Romake në Perandori Romake. U vra nga kundërshtarët e tij politikë. Ai konsiderohet si një prej gjenive ushtarakë më të mëdhenj të kohës dhe një prej udhëheqësve më të fortë. Në vitin 42 p.e.s., dy vjet pas vdekjes së tij, senati romak e quajti Jul Çezarin “Zoti Romak”.

Jul Çezari ka lindur në Romë më 12 korrik 100 p.e.s. dhe ka vdekur më 15 mars të vitit 44 p.e.s. Rridhte nga një familje e vjetër aristokrate. Ai ka qenë anëtar i Partisë Demokratike dhe Popullore. Edhe pse ishte nip i Caius Mariusit, Çezari, martohet me Kornelian, vajzën e Lucius Corneliusit, Cinna, mbështetësit më të madh të Mariusit dhe armikut të Sullasit. Në vitin 82 p.e.s., kur Çezari refuzoi të ndahej me Kornelian, ai u detyrua të largohej nga Roma. Pas vdekjes së Sullasit, Çezari kthehet në Romë dhe nis karrierën e tij politike. Ai fiton popullaritet si anëtar i partisë së tij dhe si orator. Më 74 p.e.s., ai shkon në Azi, për të rikthyer ushtrinë kapadokiane. Pasi u kthye, ai nxiti reformimin e qeverisë dhe ndihmoi në përparimin e pozicionit politik të Pompeit. Në vitin 70 p.e.s. Çezari u bë oficer dhe ishte përgjegjës për administrimin e qeverise dhe ushtrisë në Spanjën e largët. Në vitin 69 p.e.s., ai ndihmoi Pompein të merrte drejtimin e luftës në Lindje. Jul Çezari u kthye në Romë në vitin 68 p.e.s. dhe në mungesë të Pompeit, drejtoi Partinë Popullore. Në vitin 63 p.e.s., Jul Çezari u emërua “pontifex maximus” (kryeprift). Reforma për kalendarin ishte një nga kontributet e tij më të mëdha për historinë. Shërbimet konsullore që kreu në Spanje, nxitën te Jul Çezari ambiciet e tij për pushtet. Kur kthehet në Romë, për të realizuar qëllimin e tij, në vitin 60 p.e.s., krijon “Triumviratin e Parë”, e cila ishte aleanca e tre burrave, Jul Çezarit, Pompeit, dhe Mark Lici Krasi (Marcus Licinius Crassus). Pompei ishte komandant i ushtrisë, kurse Mark Lici Krasi ishte njeriu më i pasur në Romë. Ky nuk ishte një triumvirat i

68

mirëfilltë, sepse kjo aleancë nuk u konfirmua zyrtarisht nga senati. Tre burrat ishin në gjendje të kontrollonin Romën dhe kjo aleancë bëri të mundur që Çezari të ndiqte Luftën në Gali. Në vitin 59 p.e.s., Çezari martohet me Kalfurnian. Po në të njëjtin vit, si konsull, ai miraton një ligj agrar, i cili siguronte tokë bujqësore për 20 000 qytetarë dhe veteranë të varfër. Ai gjithashtu siguroi mbështetjen e të pasurve, duke pakësuar taksat që ata paguanin për kontratat në Azi. Kjo e bëri atë drejtues të një koalicioni ndërmjet popullit dhe plutokratëve. Në vitin 55 p.e.s., Çezari kreu një eksplorim në Britani dhe mundi britanikët. Në Gali Çezari hasi në kundërshtarin e tij më të fortë në Vercingetorixin, të cilin ai e mundi në Alesia në 52 p.e.s. Me fundin e luftës, Çezari kishte arritur kontrollin e pjesës më të madhe të Galisë. Kjo arritje i siguroi atij titullin komandanti më i madhe i kohërave, si dhe mbështetjen dhe besnikërinë e legjioneve. Kujdesi i Çezarit ndaj ushtarëve, dëshira për të realizuar ai vetë sulme të vështira ushtarake, e ktheu atë në idhullin e ushtarëve, një element i rëndësishëm për karrierën e tij pasardhëse. Në vitin 54 p.e.s. vdes e bija e Jul Çezarit, e shoqja e Pompeit, e cila që prej pesë vjetësh kishte qenë lidhja kryesore ndërmjet dy burrave. Gjatë viteve kur Çezari ishte në Gaul, Pompei kishte filluar të mësonte gjithnjë e më shumë mbi Partinë Senatoriale. Arritjet ushtarake të Çezarit fillojnë e rritin xhelozin e Pompeit. Vdekja e Crassusit, në 53 p.e.s., sjell fundin e Triumviratit të Parë dhe vendosjen e Çezarit kundër të tjerëve. Pasi përfundoi Triumvirati i Parë, senati mbështet Pompein, i cili u bë konsull individual më 52 p.e.s. Ndërkohë, Çezari ishte bërë një hero ushtarak, si dhe një lider i popullit. Senati druhej prej Çezarit dhe donte që ai të hiqte dorë prej ushtrisë së tij. Ata e dinin që Çezari shpresonte të bëhej konsull, pasi periudha e tij në Gali të përfundonte. Në dhjetor të vitit 50 p.e.s., Çezari i shkruan një letër senatit, në të cilën thoshte se do të hiqte dorë nga ushtria e tij, në rast se Pompei hiqte dorë nga posti që kishte. Senati e priti letrën me egërsi dhe i kërkoi Çezarit të hiqte menjëherë dorë nga ushtria, përndryshe do të shpallej “armik i popullit”. Dy oficerët besnikë të Çezarit, Mark Antoni dhe Kuint Kasi (Quintus Cassius Longinus), nuk e aprovuan ligjin dhe u përjashtuan nga senati. Ata udhëtuan drejt Çezarit, i cili mblodhi ushtrinë dhe i kërkoi mbështetjen kundër senatit. Ushtria kërkoi të sulmonte dhe më 12 janar të vitit 49 p.e.s., Çezari me fjalën “Iacta alea est” (vdekja është larg) kaloi Rubikonin, kufiri që ndante provincën e tij nga Italia. Lufta civile kishte filluar. Marshimi i Çezari drejt Romës ishte triumfues. Senati u arratis për në Kapua. Çezari u drejtua më pas për në Brundisium, ku rrethoi Pompein, përpara se ai të arratisej për në Greqi. Ai iu drejtua Spanjës, ku vepronin oficerët e Pompeit dhe bëri paqe me të. Pasi u kthye në Romë, Çezari u zgjodh konsull dhe më pas iu drejtua Greqisë, në kërkim të Pompeit. Ai mblodhi një ushtri të vogël në Brundisium dhe nisi lundrimin. Ushtria ishte aq e vogël, sa Bibulus, i cili po e priste në ngushticë, për ta penguar kalimin e tij në Epir, e lejoi pa problem. Çezari përballet në Dyrrah me Pompein, ku zhvillohet Beteja e Dyrrahut. Ai u detyrua të tërhiqej, me Pompein që e ndiqte pas shpine. Çezari e vendosi kampin në një vend mjaft strategjik, pranë Pharsalus-it. Pompei, i cili kishte një ushtri të madhe, e sulmoi Çezarin, por u mund dhe u detyrua të tërhiqej drejt Egjiptit, ku dhe u vra. Çezari, i cili kishte ndjekur Pompein drejt Egjiptit, qëndroi atje edhe për pak kohë, duke jetuar me Kleopatrën. E mbështeti atë kundër të vëllait dhe të shoqit, Ptolemeut XII dhe bëri të mundur që Kleopatra të forconte fronin. Nga Egjipti ai shkoi në Siri dhe Pontus, ku në vitin 47 p.e.s. mundi me aq lehtësi Farnacinin II, gjë që e pasqyroi me fjalët: “Veni, vidi, vici” (shkova, pashë, fitova). Po të njëjtin vit, ai u nis drejt Afrikës (Libisë), ku ndodheshin mbështetësit e Pompeit, për t’i dhënë fund revoltës së nisur nga Katoja. Çezari u kthye në Romë, me katër triumfe të mëdha dhe i fali të gjithë armiqtë e tij. Ai nisi reforma për ndryshimin e kushteve të jetesës, duke përmirësuar ligjet agrare, si dhe ato të kushteve të jetesës. Jul Çezari mori gjithashtu masa për të konsoliduar mbretërinë dhe vendosjen e sigurisë. Në dimrin e viteve 46 - 45 p.e.s., Çezari ishte në Spanjë, ku zhduku partine e fundit senatoriale të Gaus Pompeit, të birit të Pompeit. Jul Çezari kthehet në Romë në shtator të 45 p.e.s. dhe emërohet për të pestën herë në postin e drejtuesit të konsujve. Po në të njëjtin vit, ai u shpall perandor i përjetshëm dhe vendosi të ndërmerrte një fushatë kundër Parthias, rreziku i vetëm që kanoste kufijtë e Romës. Fuqia e tij diktatoriale kishte ngjallur pakënaqësi dhe ishte kritikuar rëndë nga armiqtë e tij.

69

Kundrejt Çezari u përgatit një komplot prej vetë miqve dhe mbrojtësve të tij, ndër të cilët mund të përmendim Cimberin, Kaskën, Kasin dhe Brutin. Më 15 mars të vitit 44 p.e.s., ai u godit për vdekje me thikë, në dhomën e senatit. Në testament Çezari ia linte gjithçka nipit të tij 18-vjeçar, Oktavianit, i njohur më vonë si Augusti. Çezari ka qenë gjithmonë një prej figurave më kontradiktore historike. Ndjekësit e tij kishin parë te Çezari mbrojtësin e të drejtave të njeriut nga oligarkia. Armiqtë e tij e kishin parë Çezarin si një demagog ambicioz, i cili e hapi me dhunë rrugën e tij drejt pushtetit diktatorial dhe shkatërroi republikën. Ai ishte i shkëlqyer në luftë, oratori dhe si drejtues shteti. Përveç veprimtarisë së tij ushtarake, Çezari u shqua edhe për veprimtarinë letrare e historike. Më veprat e tij letrare ai klasifikohet ndër shkrimtarët më të mirë të kohës së vet. Nga koha e Çezarit e deri më tani dihet se janë ruajtur dy vepra të plota me përmbajtje historike, komente (ditar) dhe që në fakt nuk janë asgjë më shumë se kujtime apo broshura politike të përgatitura në stilin e raporteve ushtarake. Si shkrimtar, Çezari shquhet për stilin shembullor, për thjeshtësinë e qartësinë e gjuhës. Kështu, në veprat e tij, si "De bello civilile" (Mbi luftën civile) dhe atë kushtuar luftës gale, "De bello Gallico", ai përshkruan plot gjallëri ngjarjet ushtarake kundër Pompeit, edhe pse nuk mund të thuhet se është i paanshëm.Në veprat e Çezarit ka përshkrime gjeografike të Ilirisë, ku përshkruan tërthorazi pjesë të Ilirisë, në të cilën janë zhvilluar edhe disa ngjarje.

Tema 2. Analizë e tragjedisë “Jul Çezari” Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të analizojë tragjedinë duke u mbështetur në:

kontekstin në të cilën u shkrua vepra; subjektin dhe strukturën e strukturën e saj; kohën dhe hapësirën e ngjarjes ; veçoritë e tragjedisë “Jul Çezari”

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti mësimor “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar), vepra të ndryshme të Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela, vlerësime të ndryshme për veprën e Shekspirit etj. Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën/grupe Ndërtimi i njohurive Pyetja sjell pyetjen Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Shkrimi i lirë Ndërtim i shprehive të të shkruarit Punë individuale/grupe dyshe

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja shkruan në tabelë termin Drama “Jul Çezari” e Shekspirit dhe u kërkon nxënësve të shprehen se çfarë dinë për këtë vepër. Mendimet e tyre i shënon në dërrasë të zezë, në skemën e stuhisë së mendimit. Nxënësve u është rekomanduar që në orët e mëparshme që ta lexojnë veprën.

70

Ndërtimi i njohurive. Pyetja sjell pyetjen Mësuesi/ja ndan klasën në grupe, duke u kërkuar ta përqendrojnë vëmendjen në skemën e ndërtimit të veprës. Mësuesja sqaron se drama ndahet në pesë pjesë, por ato nuk korrespondojnë plotësisht me aktet (ndërtimi tradicional i veprës dramatike). Skema e ndërtimit të pjesëve: I – hyrja (1.1; 1.2) II – stuhia (1.3; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4), III – hapësirat e jashtme (3.1; 3.2; 3.3) IV – hapësirat e brendshme (4.1; 4.2; 4.3) V – Filipia (5.1; 5.2; 5.3; 5.4; 5.5) Grupi I – Ç’rol luan hyrja për ecurinë e mëtejshme të veprimit në vepër? Hyrja: prezantimi me personazhet dhe me qëndrimin e tyre ndaj figurës së Çezarit. Heqja e stolive nga statuja e Çezarit është shenja e parë që lajmëron se Çezarin nuk e duan të gjithë.

Pse të gëzoheni? Ç’vitore sjell? Dhe ç’tributarë i vijnë pas në Romë t’i zbukurojnë qerren triumfale?

- Çfarë ndodh në skenën e dytë të aktit të parë? Në skenën e dytë të aktit të parë, që përmblidhet afërsisht në treqind vargje, tregohet se komplotistëve tashmë iu është “mbyllur goja”, pikërisht për veprimin që kanë bërë. Kjo lajmëron për atmosferën e rrezikshme që mbretëron në Romë. Në këtë skenë paraqitet edhe Çezari, njeriu i madh me vese të vogla, si dhe marrëdhëniet e tij me personazhet e tjera të veprës. Grupi II – Mësuesi/ja shtron për të pyetjet të cilat përqendrojnë vëmendjen e nxënësve në dukuri paralele mes natyrës dhe ngjarjes në qytet:

e ndërtuar me 5 akte

e shkruar në vargje

me temë nga bota romake

Personazhi kryesor Jul Çezari

çdo akt është i ndarë në skena

Subjektin e përbëjnë dy linja: - vrasja e Jul Çezarit - dhe përpjekjet për restaurimin e republikës

Dramë historike

Personazhe të tjera: Mark Antoni, Bruti, Kasi

Drama “Jul Çezari”

71

- Çfarë simbolizon “Stuhia” - Cilat situata historike përfaqëson ajo në vepër? - Cilat detaje e shprehin “stuhinë” si dukuri fizike, natyrore dhe shoqërore?

Grupi III – diskuton mbi shpejtësinë e veprimeve, të cilat duken sikur ndodhin njëkohësisht: Shfaqja e falltarit, letra e Artemidorit, ndërhyrja e Popilit, mbledhja e komplotistëve, shmangia e Antonit, kërkesa e Metel Cimbrës, goditja e Çezarit, të gjitha këto duket sikur ndodhin brenda një momenti. Për të lehtësuar punën e nxënësve, mësuesi/ja shtron pyetjet: - Cilat janë veprimet që ndodhin në hapësirat e jashtme?

- Cila është simbolika e gjymtimit të trupit të Çezarit? - Cili është roli i kundërvënies së dy personazheve kyç të kësaj skene (Brutit dhe Mark Antonit)?

Grupi IV – diskuton mbi rolin e zhvendosjes së veprimit nga mjediset e jashtme në ato të brendshme; Duke iu përgjigjur pyetjeve:

- Cilat janë veprimet që ndodhin në hapësirat e brendshme? - Cili është roli i Mark Antonit dhe i Brutit në to? - Cili është dimensioni i vërtetë njerëzor i Mark Antonit që zbulohet në këtë fragment? - Si ndërtohet profili i Brutit përkundrejt tij? Pse e bën këtë Shekspiri?

Grupi V – diskuton mbi skenën finale që ndodh në Filipi.

- Çfarë ndodh në Filipi? - Përse zihet Antoni me Oktavin? Çfarë tregojnë raportet e tensionuarat aleancës në mes Oktavit dhe

Antonit? - Si përshkruhet marrëdhënia e Brutit me Kasin? - Si mbyllet ky akt dhe e gjithë vepra?

Në fund të punës, përfaqësuesit e grupeve shprehin mendimin e grupit të tyre rreth çështjes së përcaktuar dhe diskutojnë për të me përfaqësuesit e grupeve të tjera. Shënim. Nxënësit mund të ritregojnë subjektin duke ilustruar me pjesë nga vepra. Përforcimi. Shkrimi i lirë/ rishikim në dyshe Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të komentojnë fragmentin e mëposhtëm: Koha në dramat e Shekspirit jepet e përjetuar emocionalisht. Te vepra “Jul Çezari” nga çasti kur merret vendimi për ta vrarë Çezarin deri në çastin e ekzekutimit të vendimit, kalon realisht shumë pak kohë, kurse Brutit i duket e zgjatur dhe e ngadaltë, madje tmerruese: “Koha në mes, - thotë Bruti, - na duket si fantazmë, ëndërr e shëmtuar”. Pasi e përfundojnë detyrën, nxënësit e lexojnë në dyshe dhe bëjnë korrigjimet e nevojshme. Në fund, mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë. Sipas kohës në dispozicion, lexohen komentet e bëra nga nxënësit. Detyrë: Përcaktoni motivet që janë në bazë të secilës prej këtyre pjesëve. Ilustroni me shembuj nga teksti. Lexoni fragmentin nga Akti I, skena II dhe III.

72

Tema 3. Studim teksti. Vepra “Jul Çezari” Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të komentojnë fragmentin duke u mbështetur në:

gjuhën e veprës; dykuptimësinë e ligjërimit të personazheve; stilin e autorit; portretizimin e personazheve përmes gjuhës.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti mësimor “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar), vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj. Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Parashikim me terma paraprakë Nxitja e të shkruarit Punë me klasën/grupe Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe Përforcimi Harta e mendimit Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe/klasën

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Parashikim me terma paraprakë Mësuesi/ja vendos në tabelë figurat e Brutit, Kasit, Jul Çezarit dhe u kërkon nxënësve të shkruajnë një paragraf të shkurtër ku të tregojnë për lidhjen e këtyre personazheve.

Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve Pasi ndahet klasa në 4 grupe, nxënësit hapin tekstin dhe lexojnë fragmentin. Më pas caktohet detyra për çdo grup. Mësuesi/ja shtron pyetjen, së cilës çdo grup do t’i përgjigjet për një personazh. Gjatë leximit të fragmentit nxënësit mbajnë shënime rreth çështjes së caktuar. - Çfarë e karakterizon ligjërimin e personazheve? Grupi I: Tiparet e Brutit Grupi II: Gjuha e Brutit Grupi III: Tiparet e Kasit Grupi IV: Gjuha e Kasit Grupi V: Tiparet e Jul Çezarit përmes monologëve të Brutit dhe të Kasit Ndërsa nxënësit punojnë për disa minuta, mësuesi/ja ndërton në dërrasë të zezë tabelën, e cila do të plotësohet nga përfaqësuesi i çdo grupi me veçoritë e gjuhës së personazhit të veprës që i është caktuar. Po kështu plotësohen të gjitha kolonat e tabelës. Në përfundim diskutohet me gjithë klasën për veçoritë e gjuhës së personazheve të veprës, duke bërë krahasimet mes gjuhës së personazheve.

Bruti Kasi Jul Çezari

Dikur në Romën e lashtë ishin tre miq, shokë të ngushtë: Çezari, Bruti dhe Kasi. Fillimisht miqësia mes tyre ishte e vyer. Por, me kalimin e kohës, Bruti dhe Kasi po shihnin tek miku i tyre ambicien për pushtet. Në sytë e tyre Çezari synonte vetëm fronin dhe asgjë tjetër nuk i bënte përshtypje. Ai po kthehej në një diktator të pamëshirshëm dhe idealet e tyre republikane s’mund ta lejonin një gjë të tillë. Bruti dhe Kasi bashkëpunojnë me njëri-tjetrin kundër Çezarit dhe e vrasin me një kamë në dhomën e senatit...

73

Më pas, po ashtu në grupe, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të portretizojnë figurat e Brutit dhe të Kasit. Kërkesat Grupi I -Tiparet e Brutit Grupi III -Tiparet e Kasit Grupi V - Tiparet e Çezarit Karakteri Temperamenti Zotësia

Bruti zgjedh për të arritur qëllimin një politikë të ndryshme nga ajo e Kasit.

Për të bërë portretizimin e figurave nxënësit punojnë ushtrimin 2, 3, 4. Përforcimi. Harta e mendimit Mësuesi/ja ngre pyetjen për diskutim: - Cili është roli i gjuhës në veprën e “Jul Çezarit”? Mësuesi/ja ndërton në dërrasën e zezë grafikun organizues Harta e mendimit, të cilën e plotëson me përgjigjet e nxënësve.

Grupi II: Tiparet e gjuhës së Brutit

Ilustrime Grupi IV: Tiparet e gjuhës së Kasit

Ilustrime

Ligjërimi i Brutit është i drejtpërdrejtë:

Metaforik: Ligjërimi i Brutit ka fuqi shndërruese, përcakton dhe justifikon, në njëfarë mënyre, protagonizmin e tij në ndryshimin e rrjedhës së ngjarjeve… Stili i fjalimit të Brutit është i qartë dhe i përmbledhur. Ligjërimi i tij është i organizuar me fjali të shkurtra, që janë të qarta dhe me kuptim të drejtpërdrejtë.

Tepër gjakderdhës dukemi.... nga zemërimi e smira për kufomën; Ta vrasim me guxim, por pa mëri ..... Sikur të mundim t’i goditnim frymën.... kështu e shpallim punën të domosdoshme dhe jo të urryer; ...quhemi në sy të botës spastronjës dhe jo vrasës

Metaforik ironik dykuptimshme Gjuha e Kasit përcakton natyrën pragmatiste të tij. Ajo u përshtatet situatave dhe veprimeve që ndërmerr Kasi. Gjuha e tij herë është aluduese, metaforike; herë dykuptimshme (ambiguide) e herë e qartë dhe logjike.

po e durojnë dimrin po na dridhej perëndia Dhe ay sy, që botën tër’ e tund, kish humbur dritën.....

74

Detyrë: Komentoni vargjet: Dhe kur e kapi e keqja, vura re Që dridhej: po na dridhej perëndia! Nga buz’ e ngordhur i kish ikur gjaku; Dhe ay sy, që botën tër’ e tund Kish humbur dritën. Tema 4. Analizë: Fuqia politike dhe harmonia sociale në vepër Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të ndërtojnë kontekstin historik të veprës duke u mbështetur në: ngjarjet historike; faktorë të brendshëm dhe të jashtëm që ndikuan në ngjarjet historike të asaj kohe në Romën e lashtë; paralelizmin e kontekstit historik të Romës së lashtë me periudhën elisabetiane.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti mësimor “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar)”, vepra të ndryshme të Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela, materiale historike për periudhën elisabetiane dhe Romën e lashtë etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Di Diskutim i ideve Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Dua të di Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe Përforcimi Mësova Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Di Në këtë fazë të orës mësimore, mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjet:

- Ç’dini ju për Romën e lashtë? - Cilat ishin ngjarjet historike me të cilat lidhet edhe subjekti i veprës?

është lakonike dhe karakterizon natyrën e personazheve

përcakton rolin e personazheve në vepër

në Romën e “Jul Çezarit”, gjuha është pushtet dhe personazhet ngrihen dhe bien në bazë të aftësisë së tyre për t’i përdorur fjalët, retorikën

për komplotistët gjuha plotëson veprimin, ndërsa veprimi duhet t’i përshtatet gjuhës

përdoret ironia, paradoksi, ambivalenca

Gjuha e personazheve në fragment

75

Mësuesi/ja pret përgjigje të nxënësve duke plotësuar pjesën e parë të tabelës Di/Dua të di/Mësova. Nxënësit lexojnë tekstin dhe plotësojnë pjesën e tretë të tabelës duke u udhëhequr nga mësuesi/ja.

Di Dua të di Mësova Ngjarjet në veprën “Jul Çezari” zhvillohen në Romën e lashtë, në vitin 44 p.e.s, kur Roma ishte qendra e një perandorie të madhe që shtrihej nga Britania në Afrikën Veriore dhe nga Persia në Spanjë.

Ndërtimi i njohurive. Dua të di Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që duke u nisur nga titulli i mësimit, njohja me veprën dhe, veçanërisht pas leximit të tekstit, të shtrojnë pyetjet për të cilat kërkojnë përgjigje, të cilat i shkruajnë në grafikun organizues. Përforcimi. Mësova Pasi kanë lexuar mësimin, nxënësit u japin përgjigje pyetjeve që kanë shtruar.

Di Dua të di Mësova Ngjarjet në veprën “Jul Çezari” zhvillohen në Romën e lashtë, në vitin 44 p.e.s, kur Roma ishte qendra e një perandorie të madhe që shtrihej nga Britania në Afrikën Veriore dhe nga Persia në Spanjë.

1.- Cilët ishin faktorët e brendshëm dhe të jashtëm që kërcënonin pushtetin politik të Romës?

Pushtetin politik e kërcënonin: Së pari, grindjet e vazhdueshme mes udhëheqësve ushtarakë, të cilët kishin ambicie për të marrë pushtetin dhe senatorëve, të cilët rrekeshin të mbronin vullnetin dhe të drejtat e tyre; Së dyti, konflikti mes qytetarëve, të cilët ishin të përfaqësuar në senat dhe shtresës së papërfaqësuar.

2..- A e mbështesnin qytetarët pushtetin e Çezarit?

Qytetarët, të mësuar me demokracinë, i frikësoheshin pushtetit të Çezarit, diktator-perandor. U rrit numri i atyre që nuk e miratonin një përqendrim absolut të pushtetit në duart e një personi të vetëm.

3. - Cilat ishin arsyet që shtynë komplotistët të vrisnin Çezarin?

Komplotistët edhe përkrahësit e Çezarit kishin frikë nga degjenerimi i Republikës në tirani e despotizëm.

4. - Cilat ishin marrëdhëniet mes shtresave sociale në Romën e kohës?

Kishte mungesë të marrëdhënieve antagoniste midis shtresave sociale.

5. Ç’ndodh në Romë pas vrasjes së Çezarit?

Lufta për pushtet e të njëjtës shtresë shoqërore dhe jo lufta ndërmjet shtresave, krijon tension shoqëror edhe pas vrasjes së Çezarit.

6. - Cili është paralelizmi ndërmjet atmosferës politiko-sociale të Romës me atë të periudhës elisabetiane?

Shekspiri me këtë vepër bën paralele me zgjerimin e pushtetit monarkik të mbretëreshës Elisabeta. Historia e Çezarit i shërben për të sjellë në

76

vëmendje situatën politiko-sociale të kohës së tij.

7. - A ishte e domosdoshme vrasja e Jul Çezarit?

8. - A dini ju të kenë ndodhur vrasje politike që janë bërë thelbi i veprave artistike?

Shënim. Ndërtimi i njohurive dhe përforcimi mund të ndërtohet edhe me metodë tjetër. P.sh.: Ndërtimi i njohurive. Diskutim/Diagrami i Venit Mbështetur në këtë kontekst të ndërtuar nga nxënësit, duke shfrytëzuar edhe njohuritë e marra në lëndën e historisë, mësuesi/ja pasi ndan klasën në tri grupe, shtron për diskutim këto çështje: Grupi I – Si e pasqyron (“paraqet” ose “përthyen”, sepse pasqyrimi nënkupton pikërisht shpalosjen haptazi, të cilën censura nuk do ta lejonte) Shekspiri në vepër atmosferën politiko shoqërore të kohës? Mësuesi/ja mund të kërkojë që anëtarët e grupit të ndajnë detyrat, ku mes tyre të ketë nxënës që sjellin ngjarjet politike, argumentojnë rreth tyre dhe ilustrojnë me fragmente nga vepra. Grupi II – A e reflekton vepra jetën politike të anglezëve të periudhës elisabetiane? Grupi III – Ndërtoni Diagramin e Venit duke evidentuar të përbashkëtat dhe të veçantat mes këtyre dy personazheve. Shekspiri e përdori historinë e Çezarit për të komentuar situatën politiko-sociale të kohës së tij.

Të përbashkëtat Forcimi i pushtetit monarkik dhe humbja e lirive demokratike Përforcimi. Hapësira e fjalës Mësuesi/ja shtron për diskutim çështje, të cilat lidhen me konceptin e kohës në veprën e Shekspirit. Nëpërmjet figurës së Çezarit, përqendrohuni në luftën mes njerëzve të fuqishëm. - Çfarë roli kanë njerëzit e zakonshëm (turma) në dramë? - A janë ata aq të paqëndrueshëm sa i përshkruajnë Flavi dhe Marulli, në skenën e hapjes së dramës? - “Jul Çezari” është ndër dramat më të cituara në fjalimet e politikanëve modernë. Pse mendoni se kjo dramë që flet për komplotin dhe vrasjen, mund të tërheqë politikanët e sotëm?

Roma - Jul Çezari - Cezari synonte të kthente Romën nga

republikë në monarki; - Pushteti i Cezarit kërcënonte qytetarët me

skllavëri; - Edhe mbështetësit shihnin se përqendrimi i

pushtetit në duar të një personi do të sillte tirani dhe do të kalohej në despotizëm;

- Shekspiri i mëshon në vepër elementit demokratik dhe mirëkuptimit shoqëror

Anglia - Mbretëresha Elisabetë -Mbretëresha Elizabetë, që kishte gati dyzet vjet që qëndronte në fron, synonte të forconte pushtetin monarkik; -mungesa e një trashëgimtari e frikësonte mbretëreshën se mos vendi zhytej në kaos; ekzistenc`a e censurës e bën Shekspirin të shkruajë për Romën duke shpalosur problematikën e kohës.

77

Detyrë: Si e kuptoni shprehjen e Kierkegardit: “Njeriu që nuk ka një gjykim personal për një ngjarje, në një moment të caktuar pranon opinionin e shumicës ose, nëse është grindavec, të pakicës”. Cili është rreziku i kësaj te Jul Çezari? Tema 5. Analizë. Kultura romake dhe karakteri njerëzor te “Jul Çezari” Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të evidentojnë elemente të kulturës romake të paraqitura në vepër; - të evidentojnë cilësi të karakterit njerëzor në vepër; - të zbulojnë veçori të oratorisë si pjesë e kulturës romake; - të flasin rreth ritualeve romake si elemente të botës shpirtërore dhe kulturës romake. Materialet dhe mjetet mësimore: teksti mësimor “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar)”, vepra të ndryshme të Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj. Struktura mësimore: PNP Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Grupi i ekspertëve Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Shkrim i lirë Aftësia për të përsosur të shkruarin Punë individuale

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjen: - Ç’ dini ju për kulturën e Romës së lashtë? - Cilat elemente të kulturës romake nga koha e Çezarit janë pranishme në veprën e Shekspirit? Mësuesi/ja pret përgjigje të nxënësve duke i hedhur në skemën e stuhisë së mendimit. Ndërtimi i njohurive. Grupi i ekspertëve (Të nxënit me këmbime) Mësuesja, pasi e ndan klasën në grupe me nga 5-6 nxënës dhe i vë ata të lexojnë për disa minuta pjesën Kultura romake dhe karakteri njerëzor te “Jul Çezari”, krijon grupet e ekspertëve me nxënës me të njëjtin numër. Grupet e ekspertëve lexojnë pyetjet që ka parapërgatitur në fisha mësuesi/ja. U përgjigjen pyetjeve në grupin e ekspertëve dhe diskutojnë për çështjet e paqarta. Kjo etapë mund të zgjatë rreth 10’. Pastaj ekspertët kthehen në grupet e tyre dhe zbërthejnë para grupit çështjet për të cilat ishin përgjegjës. Nxënësi e tjerë do të dëgjojnë dhe mund të bëjnë pyetje, të kërkojnë sqarim dhe të plotësojnë informacionin. Fishat mund të përgatiten me pyetje të tilla: Fisha e ekspertit I: Elementet e kultit të oratorisë në vepër.

oratoria

ritualet romake

shkollat filozofike

virtyte si besnikëria, respekti, ndershmëria

Kultura romake

stoicizmi superticionet

figura e Ciceronit

roli i individit në jetën romake

78

- Cili është roli i oratorisë në kontekstin romak? - Cilat janë personalitetet e njohura të oratorisë romake? - Pse Shekspiri ka zgjedhur pikërisht ata?

Fisha e ekspertit II: Virtytet romake në vepër, si: nderi, besnikëria, respekti etj.

- Cilat janë virtytet romake? - Te cilat personazhe shfaqen ato? - Çfarë virtytesh dalin në ligjërimin e personazheve? - Cili është qëllimi i përdorimit të tyre?

Fisha e ekspertit III: Ritualet romake, si elemente të botës shpirtërore të kulturës romake.

- Cilat janë ritet romake? - Cila është domethënia e riteve?

Fisha e ekspertit IV: Karakteri njerëzor në veprën “Jul Çezari”.

- Pse kjo vepër është cilësuar si dramë e karakterit njerëzor? - Si përshkruhet Jul Çezari përmes fjalimit të Mark Antonit e Brutit? - Si e përshkruan Plutarku Jul Çezarin?

Fisha e ekspertit V: Roli dhe ndikimi i qytetarëve në ngjarje.

- Pse qytetarët konsiderohen nga disa kritikë si protagonistët kryesorë të dramës? - Cili është roli i tyre në dramë? - Thuhet se romakët që e pushtuan ushtarakisht Greqinë, u pushtuan kulturalisht prej saj, çfarë dini nga ndikimi i kulturës greke në botën romake? Sillni argumente, duke nxjerrë informacione nga burime të ndryshme.

Bazuar në diskutimet e mësipërme dhe njohuritë e marra në letërsinë bërthamë, nxënësit mund të krahasojnë aspekte të kulturës greke më atë romake duke i shënuar në organizuesin grafik. Kultura greke Kultura romake Kultura greke pati një ndikim të fuqishëm në Perandorinë Romake: në art, kulturë, fe etj.

Romakët e lashtë i përvetësuan shumë gjëra nga kultura greke. Ata asimiluan mitologjinë e vjetër greke, personazhet e saj dhe i përshtatën sipas tipologjisë së tyre.

Greqia klasike konsiderohet si kultura themelore që mundësoi themelimin e qytetërimit perëndimor.

Hyjnitë më të rëndësishëm romakë janë identifikuar me zotat më antropomorfe dhe perëndeshat greke.

Në fund të punës, të përzgjedhurit e grupeve shprehin mendimin përfaqësues të grupit të tyre rreth çështjes së përcaktuar dhe diskuton për të me përfaqësuesit e grupeve të tjera. Përforcimi. Shkrim i lirë Në këtë fazë të orës mësimore mësuesi/ja u jep nxënësve si detyrë në klasë të shkruajnë një ese përshkruese për figurën e Jul Çezarit. Pasi mbarojnë detyrën e tyre, lexohen punimet e 2-3 nxënësve dhe diskutohet rreth tyre. Detyrë: Komentoni vargjet:

Oh, unjuni romanë, romanë, unjuni,/ Të ngjyejmë në gjakun e Çezarit/ Gjer në bërryl duart dhe shpatat tona!/ Pastaj të dalim jashtë gjer në for,/ Dhe, duke shkundur armët përmbi kokë,/ Le të bërtasim: “Paqe dhe liri!

79

Tema 6. Gjuha e shenjave dhe paralajmërimet si elemente të trilluara dhe veçori të dramës

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të analizojnë elementet e trilluara në një vepër me karakter historik; - të interpretojnë shenjat si paralajmërime dhe qëndrimin e personazheve ndaj tyre; - të përcaktojnë elementet gjuhësore të përdorura për këtë funksion.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar), vepra “Jul Çezari”, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja e nis orën mësimore duke pyetur nxënësit se çfarë vendi zënë shenjat paralajmëruese në vepër dhe shtron për diskutim pyetjet: - Cilat janë shenjat dhe paralajmërimet që përdor Shekspiri? Mësuesi/ja pret përgjigje të nxënësve, duke i hedhur në organizuesin grafik në tabelë. Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe shtron para tyre çështjet për diskutim, pasi të lexojnë fragmentet. Gjatë leximit të fragmenteve, nxënësit mbajnë shënime rreth çështjes së përcaktuar. Grupi I interpreton ëndrrën e Kalfurnias Pas leximit, grupi evidenton shenjat paralajmëruese të tilla, si:

Luanesha që ulëriti mb’udhë Varret u hapnë dhe duallën të vdekurit. Mbi re luftuan zjarr- ushtar ...., gjak mbi kapitolin ka pikuar..., të ndezur hingëllinin kuajtë, fantazmat rrugëve këlthisnin.

- Cili është roli i ëndrrës së saj?

Variantet e ëndrrës sipas Çezarit dhe Brutit

Shenjat paralajmëruese para vetëvrasjes së Kasit

Ëndrra e Kalfurnias

Shenjat paralajmëruese para vetëvrasjes së Brutit

Shenjat paralajmëruese

80

Grupi II lexon ëndrrën e Kalfurnias siç e interpreton Çezari. Evidentojnë shenjat paralajmëruese të tilla, si: ...statuja ime si shatërvan i madh me njëqind sope. Ka derdhur gjak ... turma prej romanësh me buzëqeshje vinin lanin duartë.

Grupi III lexon ëndrrën sipas Deci Brutit. Evidenton këto shenja paralajmëruese:...

Është lajm i bukur dhe fatbardhë; statuja gjak-vërvitëse, ku laheshin romanët duke buzëqeshur. Tregon që Rom’ e madhe po thëthit prej teje pirje jete për rilindje...

Mësuesi/ja ndërton organizuesin grafik ,duke shënuar detajet e dhëna nga të tria grupet. U kërkon nxënësve të evidentojnë ndryshimet mes tyre. Ëndrra e Kalfurnias/ detajet/figurat letrare të përdorura/intensiteti i veprimit/tensioni dramatik

Ëndrra e Kalfurnias sipas Çezarit/ detajet/figurat letrare të përdorura intensiteti i veprimit / toni neutral

Ëndrra e Kalfurnias e treguar nga Deci Bruti/detajet /figurat letrare të përdorura/ironia e përdorur

Shtron për diskutim me nxënësit çështjen: A është keqinterpretimi i shenjave shkak i fatit tragjik të Çezarit, Brutit dhe Kasit? Mësuesi/ja mund t’u kërkojë nxënësve të ndërtojnë grafikun e rritjes së tensionit dramatik në ligjërimin e Pindarit, Kalfurnias. Këtu mësuesi/ja e drejton vëmendjen e nxënësve në foljet e përdorura që tregojnë veprime të tilla, si: te Pindari ..e qarkuan, e ndjekin pas, kalon, mend e arrinë, ca zbresin , zbriti, e zunë... shenjat e pikësimit janë pjesë e rritjes së tensionit, përdorimi i pikëpresjes bën të mundur të rendisë veprimet me të njëjtën vlerë duke rritur intensitetin e tyre; Te Kalfurnia rritet tensioni nga një sërë veprimesh...luanesha ulëriti...varret u hapnë, dualnë të vdekurit...luftuan zjarr-ushtarë t’egër...gjak mbi kapitolin ka pikuar...të ndezur hingëllinin kuajt. Ëndrra e Kalfurnias karakterizohet nga një dinamikë veprimesh të shpejta, me një tension që vjen në rritje nga renditja e veprimeve të shprehura nëpërmjet foljeve, ndërton një panoramë të plotë të situatës. Mësuesi/ja mund të shënojë në tabelë kurbën e veprimeve të Pindarit dhe Kalfurnias

81

Kurba e veprimeve të Kalfurnias Kurba e veprimeve të Pindarit Përforcimi. Rishikim në dyshe Nxënësit punojnë në dyshe për të përcaktuar fjalën që shënon ndryshimin e interpretimit të ëndrrës. Diskutojnë mbi kuptimet e reja që ajo ka marrë. Pastaj po në dyshe ato i bëjnë pyetje njëri-tjetrit. Mësuesi/ja kontrollon grupet duke dëgjuar përgjigjet e disa nxënësve dhe ndërhyn aty ku e sheh të arsyeshme për të shtuar ose saktësuar. Më pas bëhet vlerësimi i punës së nxënësve. Detyrë: Bëni një shkrim analitik duke u mbështetur në fjalët e Kalfurnias: ”Kur vdes një lyparak, s’del një komet, Po ndizen qiejt, kur na vdesin princat. Njësia II. Politika dhe historia te vepra “Jul Çezari”

Tema 1. Analizë: Politika dhe historia, pasqyrë e jetës njerëzore te “Jul Çezari”

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të njohin aspekte të jetës politike në periudhën për të cilën flet drama e Shekspirit; - të identifikojnë shfaqjen e tyre në dramën e Shekspirit dhe t’i krahasojë ato me veprën e Plutarkut; - të argumentojnë duke u mbështetur në përfundimet e arritura, rreth klasifikimit të dramës “ Jul Çezari” si dramë historike. Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar), vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Informacion për mësuesin Plutarku “Jetët paralele” dhe vepra e tij E hënë, 27 nëntor 2006 Nga prof. dr. Muzafer Xhaxhiu Plutarku, historian e biograf grek, lindi në qytetin Kerone të Beocisë rreth vitit 50 para erës së re.

82

Ishte bir i një familjeje të njohur. Rininë e tij e kaloi duke udhëtuar dhe duke ndjekur shkollat më të njohura të kohës. Disa vjet qëndroi në Athinë, ku dëgjoi mësimet e filozofit Amon në Akademinë e themeluar nga Aristoteli në vitin 387 para erës së re. Pasi fitoi emër si njeri shumë i mësuar, Plutarku udhëtoi në Egjipt, Maqedoni dhe në Kretë për t’u njohur me fenë, me traditat dhe ligjet e tyre....Shkoi dy herë në Romë, ku dha leksione publike mbi çështje të ndryshme të filozofisë, të moralit dhe të dijes në përgjithësi. Edhe këtu, si në vendlindje, fitoi emër të madh. I dha mësim perandorit Trajan, ndërsa perandori Adrian e bëri guvernator në Ahaje, krahinë në veri të Peloponezit. Emri i Plutarkut në vendin tonë u bë i njohur me botimin në vitin 1980 të tetë biografive me titullin “Jetë njerëzish të shquar të lashtësisë”, përkthyer nga Shpëtim Çuçka. Me botimin nga shtëpia botuese “Logoreci” e një përmbledhjeje më të gjerë biografish nga vepra “Jetë paralele” e Plutarkut në përkthimin e helenistit të shquar, prof. Sotir Papahristo, lexuesi do të krijojë një përfytyrim më të plotë rreth individualitetit krijues të këtij historiani-shkrimtar, që të rrëmben me bukurinë dhe patosin e përshkrimit të figurave të shquara të antikitetit grek dhe romak. ... I pajisur me kulturë të gjerë e duke pasur interesa të shumtë historiko-filozofikë, letrarë e etikë, i frymëzuar nga dashuria për atdheun dhe prirja iluministe për t’i shërbyer shoqërisë, Plutarku u bë një nga shkrimtarët më prodhimtarë të epokës së tij. Ka shkruar mbi 210 vepra, prej të cilave kanë arritur veç 130 shkrime. Midis tyre vepra më e çmuar është “Jetë paralele”. Në të autori ka përfshirë 44 personazhe, duke i marrë dy e nga dy: njëri grek e tjetri romak. Plutarku i heq paralelet i mbështetur në njëfarë afrie dhe ngjashmërie midis njëri-tjetrit. Është kjo një mënyrë për të hedhur dritë mbi tiparet e dy figurave paralele, të shquara këto për virtyte apo për dobësi, nga historia e Greqisë dhe e Romës. Këto 22 çifte paralele janë: 1. Tezeu dhe Romuli, 2. Likurgu dhe Numa, 3. Soloni dhe Valer Publikola, 4. Themistokliu dhe Kamili, 5. Perikliu dhe K. Fabius Maksimus, 6. Alqiviadhi dhe Koriolani, 7. Timoleoni dhe Paul Emili, 8. Pelopida dhe Marceli, 9. Aristidi dhe Katoni Plak, 10. Filoplomeni dhe Flamini, 11. Pirroja dhe Mariusi, 12. Lisandri dhe Syla, 13. Kimoni dhe Lukuli, 14. Nikia dhe Krasi, 15. Eume dhe Sertori, 16. Agezilau dhe Pompeu, 17. Aleksandri dhe Jul Cezari, 18. Foqioni dhe Katoni i Ri, 19. Agisi dhe Kleomeni, 20. Demosteni dhe Ciceroni, 21. Demetër Poliorketi dhe Mark Antoni, 22. Dioni dhe M. Junius Bruti. U dha kjo pasqyrë për cilindo që do të donte të dinte ç’përfaqësojnë këto personazhe kur ende veprën “Jetë paralele” nuk e kemi të plotë në gjuhën shqipe. Gjithsesi, vetë emrat e personazheve janë tregues për t’iu drejtuar enciklopedive apo historisë së këtyre dy vendeve. Në kohën kur jetoi dhe krijoi Plutarku, Greqia ishte pushtuar nga Roma. Në këto kushte u thellua më tepër kriza politike dhe ekonomike e vendit. U trondit shumë ndjenja e dashurisë ndaj atdheut. U bë e ditës parulla “Aty ku është mirë, aty është atdheu”. Si pasojë e këtyre zhvillimeve dhe prirjeve kozmopolite, letërsia, artet dhe kultura në përgjithësi pësuan një rënie të ndjeshme. Shkrimtarët u ndanë në dy kahe, disa shkruanin vepra me të cilat kërkonin të vinin në dukje virtuozitetin e tyre si mjeshtër të formës, disa evokonin në to të kaluarën me anët e saj më heroike. Në këtë kah e shohim Plutarkun të krijojë veprën e tij, me të cilën i vuri si qëllim vetes synime morale didaktike, duke i dhënë ato në ballafaqim me shthurjen e përgjithshme të shoqërisë greke të kohës. Edhe në këto jetëshkrime të zgjedhura me kujdes, të kthyera në gjuhën shqipe nga helenisti i shquar prof. Sotir Papahristo, dalin qartë idetë përparimtare demokratike të autorit, dashuria ndaj atdheut, për të vërtetën dhe drejtësinë, urrejtja për tiraninë dhe për çdo gjë që është në kundërshtim me pastërtitë morale të njeriut. Ashtu siç e pohon edhe vetë jetëshkruesi, qëllimi kryesor i tij nuk është historia, por morali. Prandaj është marrë me jetën e figurave historike që i kanë shërbyer më mirë për të ilustruar parimet humane iluministe. Qëndrimin e tij ndaj historisë Plutarku e ka shprehur në jetëshkrimin e Aleksandrit: “Ne shkruajmë jo histori, po biografi, dhe virtyti apo vesi jo gjithnjë duket në bëmat më të lavdishme; shpesh një veprim i parëndësishëm, një fjalë apo një shaka, e zbulon më mirë karakterin e njeriut sesa përleshjet me dhjetëra mijëra të vrarë, ushtritë e mëdha dhe rrethimet e qyteteve”. Edhe në jetëshkrimin e Nikias, strateg dhe

83

politikan athinas, autori kumton se nuk mbledh njoftime të panevojshme historike, por vetëm “faktet që shërbejnë për të kuptuar anën morale të njeriut dhe të karakterit të tij”. Këtë mendim Plutarku e shtyn me tutje, për të treguar se sa ndikon një trajtim i tillë edhe te vetë ai. Në jetëshkrimin e Paul Emilit, konsull dhe figurë politike romake, shënon: “Duke shkruar historinë si të ishte një pasqyrë, unë përpiqem ta bëj më të virtytshme jetën time dhe të ndërtoj sipas shembullit të atyre, për trimërinë e të cilëve unë tregoj në këto shënime”. Plutarku, si rrallëkush, e vë historinë në shërbim të qëllimeve të tij morale didaktike, prandaj pak kujdes tregon për ngjarjen dhe faktet pragmatike, të thata e të padobishme. Përkundrazi, kujdes të veçantë tregon për të kapur ato çaste nga historia, që krijojnë të lexuesi përfytyrime me forcë emotive, të japë pamje tronditëse e me ngjyra dramatike, si për shembull në jetën e Pelopides, gjeneral teban, të vëllezërve Grake, tribunë dhe oratorë romakë, të Brutit, personazh politik romak etj. Prandaj autori s’e ka për gjë t’u referohet edhe burimeve të mitologjisë, anekdotave dhe burimeve gojore të kapura poshtë e lart, të cilat i shërbejnë për t’i dhënë më tepër relief dhe gjallëri rrëfimit historik. Filozofinë morale, së cilës i është përkushtuar me një zell të madh, Plutarku e shpalos gjerësisht në “Vepra morale”, ku hyn pothuajse gjysma e asaj çka është ruajtur nga tërë krijimtaria e tij. Në këtë vepër hyjnë shkrime me përmbajtje të gjithëllojshme. Do t’i quanim traktate të vogla, ku trajtohen probleme nga universi njerëzor, ndonjë tezë mendjehollë, ndonjë mendim a këshillë e urtë me karakter praktik. Të gjitha këto nuk kanë domosdoshmërish lidhje me moralin. Gjithsesi, edhe në shkrimet që flasin për fenë, për politikën, filozofinë, për letërsinë e madje edhe për fizikën, (ka dhe të tjera që përfshijnë anekdota e fjalë të urta), ndihet prirja moralizuese, dora e mjeshtrit që di vetëm të ndërtojë kalanë përrallore ku mbretëron e mira. Këto shkrime disa, sa për të pasur një ide, janë: “Gostia e shtatë të urtëve”, “Hulumtime rreth gostive”, “Dialogu mbi dashurinë” (himn për dashurinë bashkëshortore, me një numër të madh anekdotash që kurorëzojnë besnikërinë e famshme të Eponinës. Dashuria legjende midis vajzës gale, Eponines, dhe oficerit romak me origjinë gale, Jul Sabinit, i cili nxiti kryengritjen e Galisë kundër Romës, viti 69 era e re. U kap dhe u burgos në një qeli nën tokë, ku gruaja e tij, Eponina, i sillte ushqime. Të zbuluar më në fund u dërguan në Romë, ku u ekzekutuan). “Mbi Osorisin dhe Isidenë” (bëhet fjalë për një intrigë dashurie midis Osirisit dhe Isidës, dy hyjni të Egjiptit të lashtë). “Mbi demonin e Sokratit”, “Mbi muzikën”, “Mbi besëtytnitë”, “Këshilla si duhet të qeveriset shteti”, “Bisedë mbi personin e vështruar në hënë”, “Si duhet t’i lexojnë të rinjtë veprat politike”, “Mbi qetësinë e shpirtit”. Ka dhe shumë shkrime të tjera, por dhe kaq i dhamë sa për të pasur një ditë për horizontin e gjerë dituror dhe për brendinë intime të këtij erudicioni. ...Veprën “Jetë paralele” e përshkojnë përpjekjet e njerëzimit për ta ndryshuar dhe për ta bërë jetën paksa më të drejtë e më të virtytshme. Nga ky këndvështrim janë vizatuar portretet e reformatorëve dhe ligjvënësve të përmendur, Likurgut dhe Solonit (Greqi), Tiberit dhe Kaj Grakut (Romë). Ata janë vendosur gjithmonë në një sfond konkret historik të lëvizjeve shoqërore. Në jetëshkrimin e këtij të fundit, autori jep me nota patetike gjendjen e vështirë të skllevërve dhe të masave të gjera të plebsit, që përfaqësonte masat e ulëta të popullit romak dhe që gëzonte të drejta politike, civile, fetare dhe ushtarake, siç i gëzonin këto patricët që përbënin klasën e privilegjuar. Këta reformatorë të shquar, si Likurgu e Soloni, me ligjet e tyre konsoliduan bazat e shtetit që u formua pas një procesi të gjatë lufte civile midis aristokracisë fisnore dhe rendit të ri skllavopronar. Edhe figurat e tjera të përfshira në këtë përmbledhje jetëshkrimesh lidhen ngushtë me luftën që bëhet brenda shtetit, tanimë të konsoliduar skllavopronar midis forcave demokratike, që përpiqen të ruajnë demokracinë dhe republikën, dhe atyre aristokratike dhe patriarkale, që kërkojnë të vendosin diktaturën, që nga Likurgu e deri te Jul Çezari, Bruti etj., parakalon në veprën e Plutarkut një periudhë e tërë historike e mbushur me përleshje politike e klasore, me kryengritje, me prapaskena e komplote plot mizori e gjakderdhje. Krijesa e burra shteti hedhin kurorën tutje me përbuzje, disa të tjerë mbushin botën me krime për ta vënë atë në krye. Plutarku qëndron në pozita përparimtare iluministe kur tregon për mbretërit, të cilët s’kanë asgjë të veçantë nga njerëzit e tjerë, madje janë të shtyrë nga ambicia për të kryer vepra mizore. Një mijë e dyqind vjet më vonë, shkrimtari francez Zhan dë Meni do të shprehte pothuajse të njëjtin mendim: “Mbretërit s’kanë asgjë të veçantë, as edhe nga njerëzit më të varfër, sepse vetë natyra thotë: Unë i krijoj njerëzit të

84

gjithë të barabartë”. Pesëqind vjet më pas Zhan dë Menit, shkrimtari dhe mendimtari i madh francez Zhan-Zhak Rusoi do ta shtyjë edhe më tej këtë mendim mbi diferencim shoqëror kur do të shkruajë në “Kontrata sociale”: “Njeriu ka lindur i lirë, kurse ai kudo është në vargonj”. Dhe në një vepër tjetër ai do të shprehë mendimin së këta vargonj u vunë qysh kur “I pari njeri, i cili pasi gardhoi copën e tokës, pati guximin të thotë: Kjo tokë ësht’ imja!”. Përballë fytyrave të urryera të satrapëve dhe mbretërve tiranë si Aleksandri i Ferës, Krezi, Kiri, Kserksi dhe të tjerë që dalin aty këtu në ndonjë jetëshkrim në disa situata episodike, parakalojnë figurat madhështore e heroike të Pelopides, Aristidit, Brutit etj., të këtyre romantikëve të shquar të antikitetit, që s’përfillën as edhe jetën e tyre përpara idealeve që mbronin. “Aristidi, - shkruan Plutarku, - ishte plotësisht në gjendje që, për hir të së drejtës, të mposhtte çdo ndjenjë, qoftë edhe atë të miqësisë dhe të përkrahjes, qoftë të zemërimit dhe të urrejtjes.” Apo Bruti, i cili “nuk u akuzua kurrë për synim despotizmi as nga armiqtë e tij, i vetmi nga të përbetuarit kundër Çezarit, që udhëhiqej nga idealet e republikanizmit... ndërkohë që të tjerët ishin shtyrë prej urrejtjes dhe smirës karshi Çezarit”. Duke lexuar “Jetën” e Brutit, të bie në sy teza e Plutarkut, që sipas së cilës fëmija edukohet moralisht në gjirin e familjes. Bruti ishte biri i Jun Brutit, të cilit romakët i patën ngritur në Kapitol një statujë bronzi midis atyre të mbretërve, sepse Jun Bruti kishte shkatërruar përfundimisht pushtetin e Tarkuinëve, mbretërit e fundit të Romës. Jun Bruti ishte republikan, ashtu siç do të bëhej më vonë edhe i biri, Bruti. Veç asaj, edhe e ëma rridhte nga familja e Servil Ahalës, i cili kishte vrarë njëfarë Spur Mali, i cili synonte të bëhej tiran. Kështu Bruti u rrit dhe u edukua në një mjedis republikanësh. Gjatë gjithë historisë mendjet e ndritura përparimtare janë përpjekur me ç’kanë mundur të zhdukin pabarazinë midis njerëzve, të vendosin një rend të drejtë në një shoqëri të organizuar mirë. Likurgu, ligjvënësi legjendar në Greqinë e lashtë, nxori në Spartë reformën “për ndarjen e tokës midis të varfërve dhe nevojtarëve të tjerë, të cilët mbushnin qytetet, ndërsa e tërë pasuria ishte grumbulluar në pak duar” (Plutarku – “Likurgu”). Ndër reformat e shumta që bëri ai, më e rëndësishmja qe krijimi i një kuvendi të pleqve, i cili, sikundër thotë Platoni, i vendosur përbri sundimit të papërmbajtur të mbretërve dhe i veshur me të njëjtat fuqi për çështjet e dorës së parë, solli siguri për shtetin dhe mbarëvajtje në qeverisjen e vendit (Plutarku, po aty). Mesa duket, shumëçka nga e kaluara historike e përligj politikën e shumëçkaje që është praktikuar në kohët moderne... në vazhdën e idealeve demokratike dhe përparimtare është dhënë edhe jeta e dy figurave të shquara nga historia e Romës, e vëllezërve plebeas, Tiber Graku dhe Kaj Graku, të cilët luftuan për të nxjerrë popullin romak nga varfëria, nga intrigat dhe kurthet që ngrinin patricët për ta mbajtur atë në dorën e hekurt të tiranisë. Ndër projektet e guximshme të vëllezërve Grake, ishte edhe ndarja e tokave të republikës plebenjve të varfër, për t’u dhënë të gjithë banorëve të Italisë të drejtën për t’u quajtur qytetarë. Vëllezërit Grake mendonin që me tokat që do t’u faleshin të varfërve të rimëkëmbnin ekonominë e krahinave të shkatërruara nga luftërat. Është me interes të shënojmë për të parë natyrën demokratike të republikës romake, ashtu si e përshkruan këtë proces Plutarku: “Romakët e kishin zakon ta shisnin një pjesë të tokave që u pushtonin armiqve të tyre në Itali, pjesën tjetër e bënin pronë të republikës. Këto të fundit u jepeshin qytetarëve që s’kishin asnjë truall, të cilët paguanin një detyrim të vogël në thesarin e shtetit. Të pasurit e kishin shtuar këtë detyrim dhe i kishin zhveshur kështu të varfrit nga pronat e tyre: u hartua, pra, një ligj, i cili ndalonte që një qytetar romak të zotëronte më tepër se pesëqind jugerë (rreth 90 hektarë M. Xh.) nga tokat e republikës. Më tutje Plutarku shkruan: “Në fillim ky ligj i vuri ledh lakmisë së të pasurve dhe u erdhi në ndihmë të varfërve, të cilët qëndruan kësisoj në trojet që u qenë dhënë dhe ruajtën sikush sasinë e caktuar që kur ishte bërë ndarja. Por më vonë fqinjët e pasur arritën t’i gllabëronin këto bashtina, duke u fshehur nën emra të rremë, pastaj e shpallën hapur pronësinë e tyre, dhe të varfrit, të shpronësuar kësisoj, nuk tregoheshin më të gatshëm për shërbimin ushtarak, as e çanin kokën të rritnin fëmijë. ... heqja e paraleleve në bazë të një lloj ngjashmërie, e shtyn autorin të diferencojë personazhet çift përmes vrojtimeve të holla psikologjike e gjithfarë lloji detajesh. Personazhet e marra në shqyrtim

85

janë veshur me një jetë të pasur poliedrike, kështu që autori nuk e ka të vështirë të gjejë në ta cilësi, vlera, virtyte apo mëkate që i bashkojnë apo i diferencojnë ata. Duke shkruar për Demostenin dhe Ciceronin, autori thotë: “Në këtë libër... unë do të analizoj në mënyrë krahasuese karakterin dhe natyrën e secilit, duke u nisur nga veprimtaria e tyre politike, pa bërë ndonjë përqasje të ligjëratave, për të thënë se cili fliste ëmbël e cili më rreptë...”. Me sa duket, fati e gatoi që në fillim Ciceronin njëlloj me Demostenin, duke futur në natyrën e romakut shumë tipare të ngjashme me ato të grekut, si “dashurinë për lirinë e republikës, frikën përpara rreziqeve të luftës...” Duke lexuar “Jetë paralele” kujtohesh se ke të bësh me një traktat, nga i cili mëson një përvojë të pasur me probleme të gjithëllojshme me të cilët ballafaqohesh në jetë. Përvojën që shkrimtari kërkon të transmetojë e ilustron me shembuj nga jeta dhe vepra e personazheve. Duke folur për vlerën e vullnetit dhe të sakrificës për të përballuar çdo lloj vështirësie në emër të një ideali, sjell si shembull Brutin apo oratorin e madh grek, Demostenin, i cili, për qëllimin që i vuri vetes “hapi një dhomë pune nën tokë, ku ushtrohej çdo ditë për të përsosur mënyrën e deklamimit dhe për të rregulluar zërin. Shpesh qëndronte aty edhe tre muaj rresht”. Demostenin dhe Ciceronin i bashkon jo vetëm aftësia e jashtëzakonshme për të folur bukur, por edhe pasioni i zjarrtë për të mësuar dhe për t’u dhënë pas filozofisë. Këtë pasion, Plutarku, iluminist i shquar i antikitetit, e gjen edhe te Bruti, personalitet politik romak, i cili “synoi të reformonte karakterin e vet nëpërmjet studimit të letërsisë dhe të filozofisë... Në pushimet midis betejave e kalonte kohën me lexime dhe studime. “Duke qenë vetë njeri me virtyte, i lidhur ngushtë me familjen e tij, i ngre himn dashurisë së pastër bashkëshortore. Mishërimi i saj është Porshia, gruaja e Brutit, e cila, siç shkruajnë bashkëkohësit, cituar nga Plutarku, kur dëgjoi për vdekjen e të shoqit “mori nga zjarri thëngjij të ndezur, i gëlltiti dhe mbylli gojën aq fort, sa u mbyt”. Në kohën e Plutarkut, Greqia e Likurgut, e Solonit, e Perikliut, e poetëve, e tragjedianëve, e filozofëve të mëdhenj ishte në rënie, ashtu si Roma e vëllezërve Grake, e Virgjilit, e Horacit, e Ciceronit, e gërryer dhe e goditur nga lufta e ashpër civile, nga lakmia vrasëse për pushtet, nga turbullira dhe kryengritje skllavërish.

Nga demokracia e polisit helen dhe republikanizmi romak kishte mbetur vetëm kujtimi i madhështisë së tyre të dikurshme. Mbase ishte nostalgjia që përcaktoi te Plutarku atë notë të ngrohtë patetike emocionale që ndërthur historinë me thesarin e vlerave shpirtërore të krijuara në shekuj. Prandaj çdo epokë ka gjetur te Plutarku vetveten. Në epokën e Rilindjes evropiane, kur në qendër të vëmendjes u vu personaliteti i lirë i njeriut dhe përpjekja për të rilindur vlerat e qytetërimit antik greko-romak, në epokën e iluminizmit e njëjta gjë ndodhi, veç me një ndikim më të theksuar në mendimin filozofik. Në këto dy periudha, nga vepra e Plutarkut u frymëzuan figura të shquara të kulturës dhe të letërsisë, si Erazmi i Roterdamit, Montenjëja, Rasini, Korneji, Gëtja, Shileri, Hajne etj. Shekspiri sidomos e pati shumë pranë veprën “Jetë paralele” në tragjeditë e tij. Vepra e Plutarkut jehon si një kambanë që sjell nëpër shekuj mesazhin e madh për një jetë të ndryshme, kaq aktuale, sidomos sot kur bota është tejet e prishur, siç klith Hamleti. Marrë me shkurtime nga gazeta Korrieri Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të drejtuar Të mësuarit ndërveprues Punë individuale/klasën

Përforcimi Diagrami i Venit/ Rrjeti i diskutimit Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja shtron pyetjen për diskutim: - Ç’dini për figurën e Jul Çezarit? Mësuesi/ja i shënon në skemën e stuhisë së mendimit përgjigjet e nxënësve, disa prej të cilave mund të jenë:

86

Ndërtimi i njohurive. Veprimtari e leximit të drejtuar Mësuesi/ja lexon titullin dhe shtron pyetjen: - A trajtohet politika si pasqyrë e jetës njerëzore në këtë dramë? Cilat janë argumentet tuaja? Shkruhen disa prej përgjigjeve të nxënësve në dërrasën e zezë. Pasi nxënësit diskutojnë rreth titullit, mësuesja u kërkon atyre të lexojnë nënçështjen e parë dhe t’u përgjigjen pyetjeve:

- Ku mbështetet fabula e kësaj vepre? - Si ndikon politika në jetën e personazheve? - Po politika si ndikon te personazhet?

Disa nga përgjigjet e nxënësve, ato që kanë më shumë informacion, fakte dhe argumente shkruhen në dërrasë në një shtyllë të dytë. Më pas mësuesi/ja shtron pyetjen:

- Cilat janë ambiciet politike të Çezarit? Pasi nxënësit i përgjigjen pyetjes, lexojnë nënçështjen. Për ta zbërthyer sa më mirë, mësuesja u kërkon pas leximit t’u përgjigjen pyetjeve:

- Si zbulohet në vepër qëndrimi politik i Çezarit? - Cilat janë ambiciet e tij politike? Si zbulohen? - Cila është arsyeja e vetme e vrasjes së Çezarit?

Për nënçështjen e fundit mësuesi/ja shtron pyetjet

- Cilat janë shmangiet e Shekspirit nga vepra e Plutarkut? - Pse i ka bërë këto shmangie?

Shënim: Për realizimin e kësaj rubrike, mësuesi/ja duhet të ketë udhëzuar paraprakisht nxënësit të kenë lexuar rreth veprës së Plutarkut dhe të mbledhin informacione rreth ngjarjeve historike të kohës.

ushtarak, burrë shteti i Perandorisë Romake luajti rol të rëndësishëm në

transformimin e Republikës romake në Perandorinë Romake

marshoi deri në Britaninë e Madhe, e shtriu botën romake deri në oqeanin Atlantik

dy vjet pas vdekjes senati e quajti “Zoti Romak”

përfaqëson një rrymë të re të politikës në Romë.

Përqendroi pushtetin në duart e një individi

në vitin 44 p.e.s ai u vra në senat nga një komplot i organizuar nga Bruti

konsiderohet si një prej gjenive ushtarakë dhe liderëve më të fortë të kohës

Jul Çezari

87

Plutarku Shekspiri Te Plutarku triumfi i Çezarit ndodh më 15 gusht pikërisht në ditën e festivalit të Luperkalit

Te Shekspiri triumfi i Çezarit ndodh më 15 shkurt, pikërisht në ditën e festivalit të Luperkalit, në vend që të ndodh gjashtë muaj më herët.

Plutarku e vendos skenën e vrasjes së Çezarit në teatrin e Pompeit

Për arritur një efekt më të madh dramatik, Shekspiri e ka vendosur skenën e vrasjes së Çezarit në Kapitol dhe jo në teatrin e Pompeit

Te Plutarku,vrasja e Çezarit bëhet më 15 mars (Idat e Marsit), testamenti publikohet më 18 mars, funerali bëhet me 20 mars dhe mbërritja e Oktavit vetëm në maj.

Vrasja e Çezarit, funerali e tij, fjalimi i Mark Antonit, leximi i testamentit dhe mbërritja e Oktavit, zënë vend brenda një dite në dramën e Shekspirit

Vendi i takimit të triumvirëve (Antoni,Oktavi, Lepidi, Titi) te Plutarku takimi bëhet në Bolonjë.

Vendi i takimit të triumvirëve (Antoni,Oktavi, Lepidi, Titi) në dramën e Shekspirit bëhet në Romë.

Te Plutarku dy betejat në Filipi zhvillohen me 20 ditë ndërmjet , pra mes tyre ka 20 ditë kohë

Ndërsa te Shekspiri të dyja betejat në Filipi bashkohen në një ditë të vetme.

Sipas Plutarku, Çezari para se të vdiste nuk thotë asgjë, vetëm tërheq mantelin e tij mbi kokë kur pa Brutin në mes konspiratorëve.

Shekspiri ia vë Çezarit fjalën e fundit “Edhe ti, Brut?, pastaj bie” (Et tu,Brute?).

Në fund mësuesi/ja i drejton nxënësit të shohin shpjegimin që i dhanë ata titullit dhe u kërkon të bëjnë korrigjimet e nevojshme, nëse duhen bërë të tilla. Pas shënimeve në tabelë, mësuesi/ja mund të shtrojë për diskutim çështje të tilla, si: - Cila është hapësira që i kushton Shekspiri ngjarjeve politike të kohës? - Cili është qëllimi i Shekspirit, në evidentimin e ngjarjeve politike në vepër? A janë ato qëllim në vetvete? - A mund të jetë një vepër letrare pasqyrë reale e jetës njerëzore? Në ç’raport janë trilli letrar dhe historia në veprën e Jul Çezarit? - A na ndihmon analiza e figurës së Çezarit të shohim si përcaktohet politika romake e kohës ku ndodh ngjarja? Përforcimi. Diagrami i Venit/Rrjeti i diskutimit Mësuesi/ja mund t’u kërkojë nxënësve të krahasojnë “Jul Çezarin” me njërën nga dramat historike të Shekspirit, shfaqjen e elementeve historike në dramë. Pasi gjejnë ndryshimet historike mes këtyre dy dramave, nxënësit me ndihmën e mësuesit/es gjejnë edhe ndryshimet historike mes tyre. Pas kësaj mësuesi/ja shtron pyetjen binare: A është vepra “Jul Çezari” një dramë historike?

Të përbashkëtat -

Jul Çezari Rikardi III

88

PO JO - A është vepra “Jul Çezari” Arsyet një dramë historike? Arsyet Përfundime: ......................................................................................................................... ........................................................................................................................................... Në fund mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson nxënësit me notë. Detyrë: Bëni një shkrim analitik, duke u mbështetur në fjalët e Kalfurnias:

”Kur vdes një lyparak, s’del një komet, Po ndizen qiejt, kur na vdesin princat”.

Tema 2. Studim teksti: Monologët e Brutit dhe Antonit dhe gjuha e tyre figurative

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të analizojnë fatin final tragjik të personazhit si fakt dhe gjetje artistike; - të dallojnë motivet që e kanë shtyrë Brutin në vrasje dhe përpjekjet e tij nëpërmjet monologut për të

justifikuar dhe përligjur veprimin; - të zbulojnë karakteristika të monologëve të personazheve dhe elemente të gjuhës figurative të

përdorura në fragment. Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar), vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Përvijim i të menduarit/Diskutim Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe/klasën

Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë me klasën

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjet: - Ç’është monologu? - Ku përdoret ai? - Cilat janë karakteristikat e monologut?

89

Ndërtimi i njohurive. Përvijim i të menduarit/Diskutim Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe, që do të komentojnë: Grupi I – fragmentin e monologut të Brutit. Grupi II – fragmentin e monologut të Antonit. Grupet identifikojnë se si personazhet përmes monologut, si mjet artistik, tregojnë qëndrimin e tyre ndaj vrasjes së Çezarit, nxjerrin në pah tiparet e tyre, që shpalosen përmes fjalëve që ata thonë, si dhe veçori gjuhësore dhe stilistike të monologëve. Lihen nxënësit për disa minuta të punojnë të pavarur. Në përfundim, një përfaqësues nga çdo grup paraqit në tabelë informacionin e kërkuar.

Nxënësit diskutojnë se si i shërben monologu Shekspirit për të zbërthyer:

- motivet që i kanë shtyrë personazhet të kryejnë veprime të caktuara; - argumentet që parashtrojnë, për të justifikuar veprimet e kryera; - tiparet që shpalosin përmes fjalëve që thonë; - gjuhën e përdorur

Bruti Antoni

Motivi: Përpiqet të justifikojë pjesëmarrjen në komplot me misionin që ka ai për të mbrojtur republikën;

Motivi: Denoncon vrasjen e Çezarit.

Argumentet që sjell: nuk mbron interesin vetjak, por atë të përgjithshmin;

Argumentet: Çezari – burri më bujar; Justifikon rendjen e Çezarit pas fronit;

Dallon perspektiva e tij nga e të tjerëve Paralajmëron luftën që mund të ndodhë Flet me doza kritike Bën thirrje përmes një gjuhe të ashpër që të merret

haku i Cezarit Tiparet: njeri parimor, që për interesin e përgjithshëm është i pandashëm;

Tiparet: nuk është parimor; mbron kauzën e Çezarit në dëm të republikës, hipokrit, i pamëshirshëm,

Gjuha: Përdor gjuhë të figurshme, si metoniminë (kurorën), metafora, krahasime. Përdor folje në mënyrën lidhore, të shoqëruar me foljen modale duhet, për të treguar domosdoshmërinë e pjesëmarrjes në eliminimin e Çezarit, dëftoren që shtjellon dhe mbron idetë e veta, mënyrën urdhërore për të bindur veten se duhet vepruar

Gjuha: e figurshme, e ngritur. Përdor metafora, epitete, thirrorin, që hap monologun. Përdor folje në mënyrën dëftore, me të cilat një të ardhme të zymtë për Romën pas vdekjes së Çezarit, urdhëroren, thirrja që bën për të marrë hakun e Çezarit.

mjet artistik

përdoret në tekstin dramatik

nëpërmjet tij personazhet shprehin botën e brendshme shpirtërore

shpreh qëndrimet/synimet e personazhit

Monologu

90

Nxënësit e të dyja grupeve diskutojnë rreth informacionit të paraqitur. Nëse kanë mendime të tjera, i japin duke i ilustruar edhe me vargje.

Grupi I ilustron informacionin e dhënë me:

- vargjet ku jepet vendimi i Brutit për t’u bërë pjesë e komplotistëve; - vargjet ku Bruti justifikon vrasjen e Çezarit. Zbërthehet domethënia kuptimore e vargjeve:

Shpërdorj’ e madhërisë vjen, kur ndahet Ndërgjegjja nga fuqia; dhe, të them Të drejtën, për Çezarin nuk di kur pasionet po zotërojnë Më tepër se sa arësyj’ e tij.

Më pas nxënësit e grupit I përshkruajnë gjendjen shpirtërore dhe psikologjike të Brutit. Identifikojnë përdorimin e metaforave, me të cilat është ndërtuar ligjërimi i Brutit, të tilla si:

Se dit e ngrohtë na e rrit nepërkën, ambicje e re përunjen ka shkallë, ia kthen ahere shkallës shpatullat, lind me helm pas farës ...

Identifikojnë përdorimin e inversionit. Cili është roli i tij në funksion të logjikës argumentuese të monologut të Brutit? Grupi II identifikon: - vargjet kyç ku Mark Antoni paralajmëron të ardhmen e Romës; - vargjet ku ai pohon se do të marrë hakun e mikut të tij. Më pas nxënësit zbërthejnë kuptimin e vargjeve:

Gjakderdhja ngatërresa dhe tmerrimet Do të na bëhen aq të zakonta Sa nënat buzëqeshur do të shohin kur foshnjat m’u në djep t’u copëtohen stërvitja n’ egërsi mëshirën do ta mbysë.

Nxënësit përshkruajnë gjendjen shpirtërore dhe psikologjike të Antonit. Identifikojnë përdorimin e epiteteve që përdor Antoni për të përshkruar Çezarin. Argumentojnë se përzgjedhja e veçantë e epiteteve të përdorura lidhet me përmasën e madhështisë së figurës së Çezarit. Identifikojnë metaforat dhe antitezat që përshkruajnë Çezarin. Identifikojnë në tekst figurat që mbartin dhimbjen shpirtërore të Antonit përpara trupit të Çezarit. Përforcimi. Diagrami i Venit Në këtë fazë të orës mësimore, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të krahasojnë monologët e Brutit dhe Antonit dhe të bëjnë dallimet mes tyre.

91

Detyrë: Bëni një ese të krahasim-kontrastit për natyrën e Brutit dhe Antonit, duke u mbështetur te monologët e tekstit. Përpiquni të gjeni te “Ferri“ i Dantes pjesë të ngjashme përshkrimi.

Tema 3. Tipizimi. Çezari njeri dhe Çezari personazh Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të analizojnë tipare të figurës së Çezarit; - të zbulojnë të dhëna nga jeta personale e tij; - të krahasojnë të dhënat nga jeta reale me ato që jepen në veprën letrare; - të dallojnë mjetet shprehëse të cilat përdor shkrimtari për të përshkruar këtë figurë. Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Diskutim i ideve Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Ditari dypjesësh Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Stuhi mendimi Në këtë fazë të orës mësimore, mësuesi/ja iu kërkon nxënësve të shprehin se çfarë dinë rreth figurës së Jul Çezarit sipas Plutarkut nga ato që kanë mësuar deri tani apo nga kërkimet në internet rreth kësaj figure. Më pas bëhet një përmbledhje e këtyre informacioneve të sjella nga nxënësit. Mësuesi/ja i ndihmon nxënësit edhe me anë të pyetjes: - Cila është figura e Jul Çezarit sipas Plutarkut? Nxënësit japin mendime të ndryshme, të cilat mësuesi/ja i hedh në skemën e ndërtuar në dërrasë të zezë.

Dialogu i Brutit - Përpiqet të justifikojë misi- onin e tij. - Përdor argumente duke u bazuar në vlera

Dialogu i Antonit - Përdor gjuhë të ashpër përjeton me dhimbje humbjen e Çezarit - Është emotiv

Të përbashkëtat -

92

Ndërtimi i njohurive. Ditari dypjesësh Në këtë fazë të orës mësimore mësuesi/ja përmbys skemën e ditarit dypjesësh dhe në kolonën e parë shënon disa përfundime dhe komente që mund të dalin nga drama dhe kërkon nga nxënësit të gjejnë vargjet ilustruese të tyre. Komente Citime/fragmente nga vepra (Aktet e para) Drama nis me smirën e tribunëve ndaj dashurisë që gëzonte Çezari te populli i thjeshtë

Ofrimi i kurorës perandorake që Antoni ia zgjat Çezarit në festën e Luperkales.

Refuzimi jo i sinqertë nga ana e Çezarit. Dyshimi i Çezarit në lidhje me Kasin Kasi e manipulon pak nga pak Brutin në përbetim; pusullat me yshtje që i shkruan, diskutimi nëse Antoni duhet të vdesë bashkë me Çezarin dhe gjykimi i padrejtë i Brutit ndaj Antonit.

Ankimet e Porshias, për shkak se Bruti e quan të padenjë për t’i besuar dhe dëshmia e forcës së saj, duke ngulur thikën në kofshë.

Të gjitha shenjat paralajmëruese të ngjarjeve që i paraprijnë vrasjes: (kafshët e flijuara pa zemër, shiu i zjarrtë dhe dallgët e zjarrta në ajër, ëndrra paralajmëruese e Kalfurnias).

Vendimi i Çezarit për të mos shkuar në senat më 15 mars, përpjekjet e Deci Brutit për t’ia ndërruar mendjen...

Më pas mësuesi/ja mund t’u shtrojë për diskutim pyetjet.

- Ka ndonjë element që mendoni se nuk i përket Plutarkut? - Pas gjithë këtyre elementeve të huazuara nga Plutarku, a mund të themi që Shekspiri s’ka bërë gjë tjetër, vetëm sa e ka kopjuar atë?

Mësuesi/ja i ndan nxënësit në tri grupe dhe kërkon që:

Grupi I të gjejë argumentet që në tekstin e Shekspirit ka elemente të veprës që nuk i gjen në veprën e Plutarkut, të tilla si:

- Shekspiri i e rindërton ngjarjen duke iu larguar mjaft burimit historik, pasi kemi të bëjmë me një vepër letrare.

Ishte fans i demokratëve

Ishte unik, i shumanshëm dhe aktiv

Jeta e tij ishte e mbushur me prova tё shpirtmadhёsisё sё tij

Ishte i gjatё, i dobёt, me sy tё gjallёrueshёm tё zinj dhe shpeshherë rrezatonte ёmbёlsi dhe mirёsi.

Jul Çezari sipas Plutarkut

93

- Te Shekspiri triumfi i Çezarit ndodh më 15 shkurt, pikërisht ditën e festivalit të Luperkalit, në vend që të ndodhë 6 muaj më herët.

- Shekspiri ka vendosur skenën e vrasjes në Senat. - Një sërë veprimesh pas vrasjes zënë vend në një ditë vrasja e Çezarit, funerali i tij, fjalimi i Mark Antonit

etj. - Vendi i takimit të triumfeve në dramën e Shekspirit bëhet në Romë etj.

Grupi II ta përqendrojë vëmendjen te figura e Çezarit si e ka sjellë atë Shekspiri. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të evidentojnë këtë veçori duke u nisur nga fjalimi i Mark Antonit:

Çezar i lartë! Kaq poshtë u shtrive? Të gjithë ngadhënësat e triumfet, në kaq pak t’u shtrydhë? Lamtumirë!...

Antoni e quan Çezarin “shpirtin botëror”, duke theksuar se ai ishte njeri i madhërishëm. Në fjalimin e Antonit, Çezari na paraqitet ashtu siç e kuptonin të vjetrit madhështinë. Shekspiri na flet për ato anë të Çezarit, të cilat janë çmuar si virtyte romake. Shekspiri nuk e paraqet aktiv Çezarin në vepër, por ne e përftojmë atë sikur ai na flet drejtpërdrejt për të.

Grupi III të evidentojë veçori të figurës njerëzore të Çezarit, sipas Plutarkut. Për Plutarkun, edhe pse Çezari ishte i madhërishëm, ai vuante nga të meta të tilla, si:

- egoizmi, i cili ishte një cilësi thelbësore dhe stimul për të gjitha veprimet e tij; - prirja meskine ndaj atributeve të jashtme të pushtetit; - egoja për pushtet të pakufishëm etj. Plutarku e ndan jetën e Çezarit në dy periudha: kufi ndërmjet tyre është lufta e Galisë, me të cilën, sipas fjalëve të vetë Çezarit, nis një epokë e re dhe ku ai nis të veprojë e jetojë ndryshe. Çezari, sipas Plutarkut, fillimisht jo vetëm nuk u shqua për ndonjë gjë të veçantë, por bëri edhe mjaft punë të këqija. Por më pas u bë një ushtarak dhe strateg i zoti. U bë i njohur për faktin se zhvilloi shumë beteja dhe shpartalloi armiqtë më të mëdhenj të Romës. Në kapitullin e dytë Plutarku na bën me dije një fakt interesant mbi bujtjen e Çezarit te cubat kilikianë, tek të cilët Çezari kërkonte të ushtronte pushtetin e tij, duke qenë se i shihte si të pagdhendur dhe kishte mundësi të evidentonte madhështinë e tij mes këtyre njerëzve mjeranë. Pluarku e përmend këtë histori për të treguar që Çezari nuk kishte qenë aspak njeri me vlera, por u bë i tillë: i guximshëm, fisnik, i mëshirshëm, shpirtmadh, bujar, i pakorruptueshëm etj., pikërisht që ta quanin të tillë. Përforcimi. Rishikim në dyshe Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja shtron për diskutim çështje të tilla si:

- Ç’tipare të përbashkëta dhe të veçanta ka figura Çezarit e sjellë nga Plutarku dhe Shekspiri? - Cilat janë mjetet gjuhësore që përdorin autorët e sidomos Shekspiri?

Pasi diskutojnë fillimisht në dyshe, diskutimi bëhet me të gjithë klasën, ku mësuesi/ja korrigjon dhe plotëson përgjigjet e nxënësve.

Detyrë: Mbështetur në diskutimet e bëra rreth ushtrimit 6, shkruani një ese me temë “Raporti rreth fatit dhe vullnetit të lirë në vepër”.

Tema 4. Analizë. A është Çezari personazh kryesor në vepër?

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të analizojnë personazhet në raport me vendin që zënë brenda veprës letrare; - të diskutojnë rreth vendit që zë Çezari në tragjedinë e Shekspirit dhe përligjjes së titullit të veprës; - të flasin rreth opinioneve të ndryshme që ekzistojnë rreth personazhit kryesor të veprës;

94

- të komentojnë maninë e madhështisë te Çezarit si dukuri njerëzore.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime/Grupi i

ekspertëve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe

Përforcimi Rrjeti i diskutimit Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale/klasën Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimi

Mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjen:

- Ç’është personazhi kryesor i një vepre letrare? - Cili është roli i tij?

Në Greqinë e lashtë personazh kryesor quhej aktori i parë që hynte në dialog me korin, personazhi që bart peshën kryesore të ngjarjeve në vepër.

Më pas nxënësit japin përgjigjet e tyre, të cilat mësuesi/ja i hedh në skemën e stuhisë së mendimit e vizatuar në dërrasë të zezë.

Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbime/Grupi i ekspertëve Shënim: Për mënyrën se si formohen grupet e ekspertëve dhe se si realizohet metoda kemi folur më lart. Mësuesi/ja ka përgatitur fishat me pyetjet përkatëse për grupet e punës.

- Cili është personazhi kryesor në veprën “Jul Çezari”? Pse? - A ka vepra një sistem të personazheve? Si janë grupuar ato?

Grupi I sjell argumentet që lidhen me mendimin rreth çështjes “A ka personazh kryesor në vepër dhe a është i motivuar titulli i pjesës ?”:

- Pjesa më e madhe e studiuesve pohojnë se personazhi kryesor i tragjedisë është Çezari, prandaj titulli është i justifikuar.

- Personazhi kryesor shfaqet në vepër vetëm në tri skena, i kufizuar vetëm në 150 vargje.

Personazhi kryesor

Personazhi rreth të cilit shtjellohet ngjarja

Mbart konfliktin kryesor

Figura qendrore e një vepre Rreth tij sillen

personazhet e tjera

95

- Emri i Çezarit shfaqet 219 herë në dramë, ndërsa ai i Brutit vetëm 134 herë. - Drama sillet më tepër rreth mitit të Çezarit sesa rreth njeriut Çezar etj.

Fisha e përgatitur për grupin e dytë mund të jetë:

- Cili ishte qëllimi i Brutit ndaj Çezarit? - A u realizua qëllimi i tij? Pse? - Cili prej këtyre është personazh kryesor? - Cila është mospërputhja mes veprimeve të përfaqësuesve të personazheve dhe pritshmëritë e tyre? -

Grupi II kundërvë mes tyre personazhet më të rëndësishme të veprës: Çezarin, Brutin, Antonin dhe analizon rolin dhe pozicionin e secilit në vepër. Nxënësit mund ta nisin arsyetimin nga argumentet e dhëna në libër të tilla si:

- Pas vdekjes së Çezarit personazhet mendojnë dhe flasin shumë për të. Ato i ndjek dhe i magjeps hija e tij. Për Brutin ishte e rëndësishme të zhdukte frymën dhe jo trupin e Çezarit etj.

- Ndodh e kundërta: ai ka vrarë trupin, por jo shpirtin e tij, pasi për ironi të fatit, shpirti i Çezarit shpërndan më shumë fuqi sesa kur ishte gjallë.

- Tragjedia e Brutit varet tërësisht nga ajo e Çezarit, pasi vdekja e tij shërben si pikë kthese në dramë. Ajo ndërlidh dy pjesët e saj...

- Ka një mospërputhje në dramë mes veprimeve të personazheve për të realizuar qëllimet e tyre - Bruti fundin e Çezarit e quan aktin final të shpagimit për atë që Çezari kish kryer në saje të ambicies së tij. Për Antonin është momenti i kaosit dhe gjakderdhjes mizore... etj.

- Nxënësit bazuar në fragmente të ndryshme të veprës mund të sjellin argumente të tjera lidhur me raportin mes personazheve më të rëndësishme të veprës. Cilin prej tyre quajnë personazh kryesor dhe pse ku duket në fragmente .

Fisha për grupin e tretë mund të jetë:

- Cili ishte motivi që nxiste veprimet e Çezarit?

Grupi III nxjerr në pah maninë e madhështisë së Çezarit si dukuri njerëzore. Nxënësit mund ta nisin argumentimin mbi këtë çështje nga pohime të tilla, si:

- Motiv kryesor që nxit të gjitha veprimet e Çezarit ishte egoizmi i tij dhe etja për lavdi. Ky pohim mund të mbështetet edhe në biografinë të shkruar nga Plutarku.

- Plutarku nuk i beson këtij heroi, edhe pse të gjitha veprimet e tij e mahnitin, pasi pas këtyre veprimeve fshihet ambicia për pushtet

- Bazuar në këtë thënie të Ciceronit: “Çezari duke ngritur statujën e Pompeut, përforcon akoma më fort statujën e vet”, nxënësit mund të analizojnë se ku duket në veprën e Shekspirit pikërisht kjo madhështi. A mos ndoshta vallë për shkak të kësaj madhështie kundërvënia e kësaj figure me atë të Brutit sjell mesazhin se vepra ka si qëllim të evidentojë atributet, vlerën dhe cilësitë e një politikani të vërtetë, Brutit?

Përforcimi. Rrjeti i diskutimit

Mësuesi/ja në përfundim të orës mësimore shtron pyetjen e cila është dhe tema e mësimit: A është Çezari personazhi kryesor i veprës? Nxënësit ndahen në dy grupe sipas mendimit që ata kanë, duke dhënë edhe arsyet se përse mendojnë ashtu.

96

PO JO

Arsyet - A është Çezari personazhi kryesor i veprës? Arsyet

Përfundime:................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................

Detyrë: Cila nga figurat, Çezari apo Bruti, është më madhështore dhe pse?

Tema 5. Ligjërimi bindës dhe gjuha figurative te “Jul Çezari”

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të identifikojnë veçori të ligjërimit bindës dhe gjuhës figurative te “Jul Çezari”; - të flasin rreth veçorive të ligjërimit të Mark Antonit dhe të Brutit; - të njohin veçoritë e gjuhës figurative në vepër; - të krahasojnë veçori të ligjërimit të Mark Antonit dhe Brutit.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “ Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “ Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Përvijim i të menduarit Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjen:

- Ç’është ligjërimi bindës? - Cilat janë disa nga karakteristikat e tij?

Pasi merr mendime nga nxënës të ndryshëm, i hedh ato në skemën e ndërtuar në dërrasë të zezë dhe pastaj së bashku me nxënësit diskutojnë rreth ligjërimit bindës në vepër.

Ligjërimi bindës

stili sofist bind dëgjuesin me anë të mjeteve bindëse

përdorimi i efekteve emocionale

kundërthënia nëpërmjet ironisë luan rol në ligjërim

97

Ndërtimi i njohurive. Përvijim i të menduarit Në këtë fazë të orës mësimore mësuesi/ja ka përgatitur disa skeda me çështjet më kryesore ose i shkruan ato në dërrasë të zezë:

- fjalët kyç në ligjërimin e Antonit - veçori të ligjërimit të Antonit - gjuha figurative dhe stili i ligjërimit

Mbështetur në këtë kontekst mësuesi/ja mund t’u kërkojë nxënësve të ndahen në tri grupe sipas çështjeve të paraqitura. Nxënësit lexojnë me vëmendje tekstin në bazë të çështjeve të përcaktuara dhe përpiqen të ndërtojnë skemat e tyre rreth materialit që studiojnë. Grupi I ndahet në nëngrupe më të vogla dhe shënon në organizuesin grafik veçori të ligjërimit bindës të Antonit. Nxënësit komentojnë ngjyrimet kuptimore të fjalëve kyç të përdorura dhe renditin argumentet. Fjalë kyç Stil i përdorur Mjetet retorike Nder Stili sofist, fjalimi i gjatë Përdorimi i pyetjeve retorike I ndershëm Tërheqës, finok, Përdorimi i provave okulare që ndezin

imagjinatën e turmës ambicioz Nxit qytetarët Përsëritja ironike Rikontekstualizim i fjalëve kyç, të cilat i zhvesh nga kuptimi që kanë marrë në fjalimin e Brutit

Hartohet në vargje Përdorimi i ironisë deri në sarkazëm

Zhvlerëson akuzën duke i dhënë një kah tjetër

Grupi II evidenton veçori të ligjërimit të Brutit.

Lloji i ligjërimit Mjetet retorike Stili i përdorur Organizohet në prozë Fjali me struktura të përsëritura I thjeshtë I qartë, i përmbledhur Pa përdorim të shumtë të figuracionit

dhe shprehjes artistike Lexim nëpërmjet rreshtave, teknika e mbushjes së hapësirave të bardha të tekstit

Ligjërim i varfër në dukje Fjalimi i Brutit është i thatë. Nuk tërheq vëmendjen duke iu imponuar më shumë ta dëgjojnë, sesa e bën fjalimin interesant. Përdor etos në hyrje, duke tentuar të ruajë besimin që ka turma tek ai si element i ditur. Flet në prozë duke u përpjekur të sqarojë, por nuk ndikon emocionalisht tek turma. Përdor pyetje retorike

Grupi III evidenton veçori të gjuhës dhe stilit

Sugjeron të kundërtën e kuptimit Situata kontrastuese Përdorim i pyetjeve retorike Përdorim i përsëritjeve Struktura të ngjashme në disa vargje Sigurim i argumenteve

Përforcimi. Diagrami i Venit

Veçori të gjuhës dhe stilit

98

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të krahasojnë dy ligjërimet e personazheve, konkretisht të Brutit dhe të Antonit, dhe të gjejnë të përbashkëtat dhe dallimet që kanë këto dy ligjërime. Nxënësit ilustrojnë veçoritë e stilit të Mark Antonit dhe Brutit me pjesë nga vepra.

Detyrë: Sillni argumente duke u mbështetur edhe në modele të sotme të fjalimeve politike. Shkruani një ese argumentuese me temë: ”Pse më pëlqen ligjërimi i Antonit”.

Tema 6. Studim teksti: Ligjërimi bindës dhe gjuha figurative në vepër

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të komentojnë fragmentin duke u mbështetur në: veçoritë e ligjërimit të Mark Antonit dhe të Brutit duke i ilustruar me shmebuj; mjetet retorike të përdorura; gjuhën dhe stilin e ligjërimit të personazheve.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Përmbledhje e strukturuar Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Ditari dypjesësh Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë me klasën

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Përmbledhje e strukturuar Mësuesi/ja u flet shkurt nxënësve rreth ligjërimit bindës, çfarë është ai dhe si ndërtohet. Në këtë orë mësimore ata do të konkretizojnë në fragment këto veçori të ligjërimit dhe gjuhës së përdorur në vepër. Më pas mësuesi/ja u tregon nxënësve se në këtë orë mësimore do të mësojnë:

- Çfarë tregojnë këto dy mënyra të ndryshme hyrjeje të ligjërimeve për vazhdimësinë e mëtejshme të tyre në vepër?

- A mund të jetë përcaktuese në ligjërim mënyra se si u drejtohen ata qytetarëve? Pse? - A mund të parashikojmë se cili do të jetë rezultati final në fund të çdo ligjërimi? Pse? Në këtë orë mësimore do të studiojmë fragmentin nga dy ligjërimet e dhëna dhe do t’u japim përgjigje pyetjeve të shtruara më lart.

Stili i ligjërimit të Antonit Stili i ligjërimit të Brutit

Të përbashkëtat -

99

Ndërtimi i njohurive. Ditari dypjesësh

Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe dhe u kërkon të rikujtojnë edhe një herë çfarë kanë thënë në orën pararendëse mbi veçori të ligjërimit të Antonit dhe Brutit. Pasi ndahet edhe fragmenti në paragrafë, udhëzohen nxënësit të bëjnë nënvizimet e fjalive që iu bënë më shumë përshtypje e që janë të rëndësishme. Pasi të jetë lexuar mirë fragmentin, mësuesi/ja mund t’u kërkojë nxënësve të ilustrojnë me shembuj veçori të ligjërimit të përcaktuar në fazën pararendëse. Pas leximit dhe nxjerrjes së citimeve, ato hidhen në tabelë. Citimi nga fragmenti Komenti i nxënësve Ligjërimi i i Brutit Duroni gjer sa të mbaronj, Romanë! Qytetarë! Miq! Dëgjomëni që t’jua tregonj punën; dhe heshtni, që të mundni të dëgjoni ....

-Fillimi i ligjërimit është i pazakontë. Duket që turma është shumë e revoltuar. -Përdorimi i tre thirrorëve është kuptimplotë. Ai u drejtohet qytetarëve si bashkëvuajtës me ta duke u rrëmbyer zemrat.

Ligjërimi i Antonit O miq, romanë, qytetarë, më dëgjoni. Vinj ta varros, jo ta lëvdonj Çezarin.

Përdor kundërshtinë kontekstuale për të theksuar veprimet: “vij ta varros dhe jo ta lëvdoj Çezarin”. Përdorimi i foljeve prek në mënyrë të drejtpërdrejtë dëgjuesit.

Ligjërimi i i Brutit A do të deshnit më mirë të rronte Çezari dhe ju të vdisnit robër që të gjithë, se sa të vdiste Çezari dhe të rronit të gjithë të lirë? Qanj për Çezarin, se më deshte; gëzohem, se qe dorëmbarë; e nderonj, se qe trim; po e vrava, se qe ambicioz

Përdorimi i inversionit vendos theksin në atë aspekt që i intereson folësit

Ligjërimi i Antonit Njëher’e deshtë që të gjithë – jo pa shkak; Përse tani s’ju vjen asfare keq për të? Nër egërsirat paske ikur, o gjykim, Dhe njerëzit e paskan humbur arësyen! *** Dhe rëndë shumë e pagoi Çezari. Këtu, pas lejes Brutit e të tjerëve, - Se Bruti është burr’ i nderçim, Të nderçim janë që të gjithë, ay dhe shokët, - *** Kjo qe ambicia e Çezarit? Si ju duket? Çezari qante kur thërisnin të vobegtët.

Përdorimi i ironisë për t’iu kundërvënë fjalëve të Brutit: “E mira mbulohet shpesh në varr me kockat... në paska qenë ashtu, qe faj shumë i rëndë”. Zhvlerësimi kuptimor i fjalëve kyç: “Bruti është burr’ i nderçim, të nderçim janë të gjithë”... etj. Përdorimi i figurave letrare të ndryshme: ironi: “Të nderçim janë të gjithë, ay dhe shokët,....por Bruti prapë thotë qe ambicioz...” Përdorimi i pyetjeve retorike: “Kjo qe ambicia e Çezarit?...qe ambicie kjo”? Kontrasti: “Çezari i solli Romës shumë robër lufte dhe arkat me shpërblime i ka mbushur “etj.

Përforcimi. Diagrami i Venit Në këtë fazë, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të analizojnë ndërtimin e fjalive të ligjërimit të Brutit dhe Antonit dhe figuracionin që përdor nga secili prej tyre. Pasi bëjnë krahasimet mes tyre, ato nxjerrin të përbashkëtat dhe dallimet e gjuhës së përdorur në këto dy ligjërime.

Gjuha figurative tek Antoni Gjuha figurative te Bruti

Të përbashkëtat -

100

Detyrë: Komentoni me shkrim vargjet: “Kur është kufomë, figura e Çezarit, nëpërmjet zërit të Mark Antonit, bëhet më elokuente sesa kur ai ishte gjallë”.

Njësia III. Tipizimi i personazheve Tema 1. Natyra komplekse e Jul Çezarit dhe pikëtakimet e tij me personazhet e tjera Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të njohin natyrën komplekse të Jul Çezarit duke u mbështetur në: cilësi të karakterit të tij; në përshkrimet e Plutarkut; në anën njerëzore dhe në delirin e madhështisë që e karakterizon.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti mësimor “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar)”, vepra të ndryshme të Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Imagjinatë e drejtuar Diskutim i ideve Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Përvijim i të menduarit Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Imagjinatë e drejtuar

Në këtë fazë të orës mësimore, mësuesi/ja i udhëzon nxënësit ta imagjinojnë për disa minuta veten si Çezari në Romën e lashtë dhe se si do të kishin vepruar ata për të udhëhequr vendin. Ata i hedhin mendimet e tyre në një fletë të bardhë dhe në fund lexojnë atë çfarë kanë shkruar.

Një nga detyrat e nxënësve mund të jetë:

Ndërtimi i njohurive. Përvijim i të menduarit

Mësuesi/ja shtron para nxënësve pyetjen:

- Cila është natyra komplekse e Jul Çezarit, sipas Shekspirit dhe sipas Plutarkut?

Jam Jul Çezari, gjeneral, burrë shteti, që ndryshova rrjedhën e historisë së botës greko-romake. Disa më konsiderojnë si një prej gjenive ushtarakë më të mëdhenj të kohës në Perandorinë Romake. Unë ndihmova Pompein në përparimin e pozicionit politik të Pompeit. Unë di të fal, edhe pse mund të jem një gjeneral i ashpër! Më pëlqen të kujdesem për veten, veshjen, të stërvitem, të mbaj trupin në formë etj.

101

- Ku janë pikëtakimet e Jul Çezarit me personazhet e tjera? Për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve nxënësit do të shfrytëzojnë materialin e tekstit, njohuritë e marra në lëndën e historisë, si dhe një informacion shtesë që ka përgatitur paraprakisht mësuesi/ja. Klasa ndahet në 4 grupe.

Grupi I – zbulon tipare të Çezarit, si ambicia, etja për pushtet, tirania etj., që tregojnë natyrën e tij komplekse, mbështetur në veprën e Shekspirit, dhe qëndrimin që mbahet nga Shekspiri në lidhje me komplotin ndaj tij. Nxënësit diskutojnë mbi cilësitë që mbizotërojnë tek ai, duke ilustruar dhe shembuj nga vepra.

Grupi II – zbulon tiparet e Çezarit, mbështetur në informacionin e tekstit për rrëfimet e Plutarkut dhe plotësuar edhe me skedën e parapërgatitur nga mësuesi/ja.

Skeda e parapërgatitur

Justifikimi i komplotit ndaj Çezarit lidhet me natyrën e tij komplekse.

Natyra komplekse e Çezarit sipas Shekspirit Natyra komplekse e Çezarit sipas Plutarkut

Në dramën e Shekspirit, komplotistët e akuzojnë si njeri ambicioz, të etur për pushtet, që synimi ndaj fronit do ta çonte vendin drejt sundimit monarkik.

Mënyra si sillet Çezari e justifikon vendimin e komplotistëve për ta vrarë.

Jul Çezari, ishte një lider shumë i suksesshëm, gëzonte përkrahjen e popullit, por ishte aq shumë ambicioz, sa etja për pushtet (kurorën) ia ndryshonte natyrën (edhe cilësitë pozitive). Ai donte të bëhej një diktator i pakundërshtueshëm.

Komplotistët shihnin te Çezari tiranin që do të kërcënonte Romën dhe do të shkatërronte Republikën.

Çezari lufton për të zotëruar pushtet absolut dhe e konsideron veten si figurë që do të jetojë përgjithmonë në mendjen e njerëzve.

Tiparet e Çezarit sipas Plutarkut

Çezari nuk ishte as bujar, as fisnik, as i mëshirshëm, as shpirtmadh, por, ngaqë ishte madhështor, ishte dhe fisnik. Personaliteti i tij ishte unik, i shumanshëm dhe shumë aktiv. Ishte politikan, ligjvёnёs, jurist, orator, shkrimtar, historian, poet. Mbante pranë vetes njerëzit e duhur, qё do ta ndihmonin nё arritjen e qëllimit të tij. Çezari ishte i gjatë dhe i dobët, me sy tё gjallë e tё zinj, që shprehnin shpeshherë ёmbёlsi dhe mirёsi. Demonstronte vazhdimisht trupin e tij, tё cilin e mbante nё njё formë tё shkëlqyer duke u stërvitur pёrditё. Ishte njeri i përmbajtur, që shmangte gjithmonë ekzagjerimet me pijet e ushqimin, gjë qё e ndihmonte tё mbetej i shëndetshëm, por edhe pa ia prishur qejfin vetes. Ishte shumë tërheqës dhe kishte një xhentilesё natyrale, qё buronte nga thellësia e zemrës sё tij. Madhështia e strategjisë sё tij dhe lidhja e veçantë me ushtarët e bënin të pushtetshëm deri te ushtari mё i fundit. Ai besonte se vetëm nëpërmjet sinqeritetit arrihet besimi midis tij dhe ushtarëve tё tij. Luftonte gjithmonë sё bashku me ta dhe jo vetëm në raste të veçanta. I stërviste vetё ushtarët e tij dhe ishte gjithmonë i gatshëm t’i shpërblente për shërbime trimërie, duke u dhënë armë tё çmuara dhe grada. Me tё njёjtёn mёnyrё fitoi dhe besimin e popullit, sidomos nё fillimin e aktivitetit tё tij politik. Njё burrë me njё rrezatim tё tillё u bënte shumë përshtypje dhe grave.

102

Në veprën e Shekspirit paraqitet me tiparet e një tirani të vërtetë, që karakterizohet nga deliri i madhështisë. Pikërisht këto sjellje prej tirani së bashku me delirin e madhështisë e çuan drejt vdekjes. Arroganca e Çezarit shihet qartë nga mënyra se si sillet me Metel Cimbrën dhe parinë që kanë ardhur për t’i kërkuar një favor. Arsyeja e vetme e vrasjes së Çezarit janë arroganca dhe ambicia e tij, të cilat në gjuhën e komplotistëve përkthehen si rrezik për ta shndërruar Republikën në një tirani.

Mendjemadhësia e tij shfaqet te:

Përdor vetën III kur i drejtohet vetes, jo si njeri, por si institucion, duke u përpjekur të legjitimojë dëshirën për t’u konsideruar hyjni;

Ai ishte mosbesues shenjave paralajmëruese dhe i injoron ato

Ambicia e ndjesia e madhështisë e bëjnë të mos i marrë në konsideratë paralajmërimet e falltarit, të natyrës dhe parandjenjat e së shoqes.

Çezari ishte një njohës i mirë i natyrës njerëzore. I njeh veçoritë e bashkëpunëtorëve të tij (Kasi këndon paprerë, është vërejtës i hollë,... është shumë i rrezikshëm)

Ambicia e tij politike për t’u bërë i vetmi udhëheqës i Republikës Romake ndikon te raportet miqësore që ai ka me personazhet e tjera, në veçanti me Brutin. Bruti, republikan i bindur, i kundërvihet politikës së Çezarit, ndaj kthehet dhe në armikun e tij të betuar.

Edhe pse Shekspiri nuk përmend asgjë nga lufta dhe skema e Çezarit për të marrë pushtetin, indirekt tregon se Çezari nuk i konsideronte virtytet e romakëve si çështjen më të rëndësishme në jetën politike.

Shekspiri gjurmon e skalit disa tipare njerëzore të Cezarit, përmes përcaktimeve që i bën M. Antoni, (i mëshirshëm ndaj të varfërve, zemërbutë), në fjalët e Brutit (trim, dorëmbarë, i dashur). Ai karakterizohet nga ambicia, ndjenja e madhështisë, verbëria, manipulimi, keqkuptimet

Grupi III – Këndvështrimi i Plutarkut dhe i Shekspirit mbi Çezarin, ku ngjan dhe ku ndryshon kjo figurë sipas tyre.

Ky grup evidenton tiparet e përbashkëta mbi mënyrën si sillet Çezari. Figura prej tirani, deliri i madhështisë cilat janë anët pozitive dhe negative të sjelljes së tij. A janë sjelljet e tij prej tirani që sollën fundin tragjik. Cilat fragmente të veprës mund të mbështesin këtë pohim?

Grupi IV – diskuton mbi raporte njerëzore që ndërton Çezari dhe si njohës i natyrës njerëzore.

- Cilat janë marrëdhëniet që Çezari ka ndërtuar me personazhe të caktuar të veprës. - Nga e kanë origjinën këto marrëdhënie? - A mund të themi që Çezari arrin të zbulojë thelbin e çdo individi me të cilin ai bashkëpunon. - A kishte ai të drejtë mbi opinionin e tij të ndërtuar për Kasin.

103

- Cilat fragmente e zbulojnë këtë aftësi?

Bruti sipas Çezarit Kasi sipas Çezarit

Përforcimi. Diagrami i Venit

Nxënësit në dyshe diskutojnë mbi aspekte të ngjashmërisë dhe ndryshueshmërisë mes Brutit dhe Çezarit

Detyrë: Bëni një punim me shkrim me temë: Ambicia dhe ndjenja e madhështisë tek unë.

Tema 2. Analizë. Tipizimi, karakteri njerëzor dhe idealist i Brutit

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të dallojnë tiparet idealiste te Mark Bruti (fjalët e tij); - të zbulojnë tiparet të tij njerëzore; - të gjejnë detaje që paraqesin prakticitetin, vërtetësinë dhe etikën e Brutit.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Përvijim i të menduarit Të mësuarit ndërveprues Punë me klasën/grupe Përforcimi Rrjeti i diskutimit Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale/klasën

Çezari

-

Bruti

-

Të përbashkëtat

104

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Stuhi mendimi Në fillim të orës mësimore mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të tregojnë se çfarë dinë rreth figurës së Brutit, duke qenë se edhe ora mësimore trajton vetëm këtë figurë të kësaj drame, karakterin e tij dhe si shfaqet ai. Mësuesi/ja i ndihmon nxënësit edhe me anë të pyetjeve: - Çfarë përfaqëson Bruti si figurë historike? - Po nga pikëpamja etike? Ndërtimi i njohurive. Përvijimi i të menduarit Në këtë fazë të orës mësimore, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të ndahen në dy grupe. Grupi I portretizon Brutin si figurë historike. Grupi II evidenton cilësitë e figurës së Brutit sipas veprës së Shekspirit. Bruti si figurë historike Figura e Brutit sipas Shekspirit

Bruti është një nga romantikët e shquar të antikitetit, që s’përfilli as edhe jetën e tij përpara idealeve që mbronte.

Shekspiri, ashtu si Plutarku, ndjek linjën e idealit deri në fund.

“Bruti, - shkruan Plutarku, - nuk u akuzua kurrë për synim despotizmi as nga armiqtë e tij. Ishte i vetmi nga të përbetuarit kundër Çezarit, që udhëhiqej nga idealet e republikanizmit... ndërkohë që të tjerët ishin shtyrë prej urrejtjes dhe smirës karshi Çezarit”.

Bruti u bashkua me komplotistët si idealist që kërkon të mbrojë republikën dhe jo si armik personal i Jul Cezarit.

Ishte lakonik në mënyrën e të folurit dhe gjithmonë dinte çfarë thoshte. Ishte orator i vërtetë.

Bruti ishte biri i Jun Brutit, një republikan, ashtu siç do të bëhej më vonë edhe i biri, Bruti. Veç asaj, edhe e ëma rridhte nga familja e Servil Ahalës, i cili kishte vrarë njëfarë Spur Mali, i cili synonte të bëhej tiran. Kështu Bruti u rrit dhe u edukua në një mjedis republikanësh.

Si republikan atij i dhemb më shumë humbja e lirisë së ndërgjegjes, e lirisë politike dhe vlerave të traditës, sesa miqësia e tij.

veprimet e tij mbartin tipare të forta fisnikërie

përfaqëson vlerat më të mira të traditës romake

ishte idealist dhe kishte pikëpamje republikane

I shërben Republikës

Me virtytet e tij fitonte respektin e të gjithëve fjalëpakë, me vullnet të

hekurt, i duruar në fatkeqësi, gjakftohtë në rrezik, i shpejtë si rrufe në veprim.

Mark Bruti

105

Bruti ishte shembull i vullnetit dhe i sakrificës për të përballuar çdo lloj vështirësie në emër të një ideali.

Ishte gjithmonë vetvetja. Shekspiri e shfaq atë si mendimtar, filozof

Bruti udhëhiqej nga pasioni i zjarrtë për të mësuar dhe për t’u dhënë pas filozofisë. Ai synoi të reformonte karakterin e vet nëpërmjet studimit të letërsisë dhe të filozofisë... Në pushimet midis betejave e kalonte kohën me lexime dhe studime.

Zotëronte tipare të larta dhe për këtë me veprimet e tij ai tregonte se nuk e duronte dot skllavërinë. Kështu filozofi që ka lënë mbresë të thellë në gjenerata të ndryshme dijetarësh. Me anë të librave i jepte një kuptim të lartë jetës së tij.

Bruti përfaqëson nga pikëpamja etike përfaqëson vlerat më të mira romake, si: nderi, besnikëria dhe përkushtimi

Karakterizohet nga të qenit gjithmonë njerëzor.

Njeri me virtyte, i lidhur ngushtë me familjen e tij, i ngre himn dashurisë së pastër bashkëshortore. Mishërimi i saj është Porshia, gruaja e Brutit, e cila, siç shkruajnë bashkëkohësit, cituar nga Plutarku, kur dëgjoi për vdekjen e të shoqit “mori nga zjarri thëngjij të ndezur, i gëlltiti dhe mbylli gojën aq fort, sa u mbyt”.

Pasi shënohen në tabelë të dhënat nga përfaqësuesit e grupeve për figurën e Brutit dhe karakterin e tij, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të diskutojnë rreth të dhënave të evidentuara, duke u ndalur kryesisht në çështje të tilla si:

- Bruti idealist - Bruti njerëzor.

Nxënësit marrin në analizë të gjithë zhvillimin e tij si personazh, duke evidentuar momente nga vepra, të cilat kanë të bëjnë me zbulimin e botës së brendshme shpirtërore dhe karakteristikat e tij, si politikan, mendimtar, filozof, njeri etj. Diskutimi duhet të përqendrohet në aspekte që kanë të bëjnë me: - natyrën e tij - mënyrën si mendon - mënyrën si vepron - luftën e brendshme shpirtërore - rezultatin që arrin - gabimet e tij - ndikimin që ka tek turma - fundin e tij - rolin e tij në vepër - preferencën e Shekspirit ndaj tij (ku duket kjo) Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të japin mendime të argumentuara në fakte, duke tentuar të rritë te nxënësit qëndrimin dhe të menduarit kritik: Përforcimi. Rrjeti i diskutimit Në këtë fazë të orës mësimore, mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjet binare: A janë të ndara te Bruti idealizmi nga njerëzorja? A kemi hasur personazhe të tjera në letërsi, të cilat karakterizohen nga idealizmi i njëjtë me figurën e Brutit? Po sot, a kemi shfaqje të tilla të idealizmit? Pse? Nxënësit japin përgjigjet e tyre duke e argumentuar atë.

106

PO JO - Arsyet - Po sot, a kemi shfaqje të tilla të idealizmit? Pse? - Arsyet Përfundime: .................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ Detyrë: Komentoni vargjet e mëposhtme:

“Me atë kamë do t’i bie edhe vetes, kurdoherë që ta quajë vdekjen time të nevojshme vendi im”.

Tema 3. Studim teksti: Karakteri idealist i Brutit. Etika dhe filozofia e tij Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të përshkruajnë figurën e Mark Brutit; - të zbulojnënë fragment tiparet njerëzore dhe idealiste të Brutit; - të krahasojnë tipare të ligjërimit të tij në prozë me ato në vargje; - të komentojnë fragmentin duke u përqendruar në cilësitë e Mark Brutit.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimesh Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Shkrim i lirë Aftësia për të përsosur të shkruarin Punë individuale

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimesh Është mirë që mësuesi/ja t’u ketë sugjeruar nxënësve që në fillim të modulit të kenë lexuar introduktën e Nolit mbi Jul Çezarin. Nëse është bërë ky hap, nxënësit do ta kenë të lehtë të shohin dhe të bëjnë krahasime apo paralelizma. Mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjet:

- Cili është mendimi i Nolit për Brutin? - Pse ai arrin në këtë përfundim?

Mësuesi/ja i hedh në tabelë mendimet që japin nxënësit rreth vlerësimit të Nolit për figurën e Mark Brutit.

107

Pasi vlerësojnë figurën e Brutit sipas Nolit, mësuesi/ja hap në klasë një diskutim të shkurtër se a përputhet mendimi i Nolit për figurën e Mark Brutit me mendimin që kanë vetë ata. Mendimet dhe idetë e tyre ata i japin duke i argumentuar. Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve Në këtë fazë të orës mësimore, klasa ndahet në 5 grupe me nga 5-6 nxënës. Nxënësit hapin tekstin mësimor dhe nisin të lexojnë në heshtje fragmentet e dhëna. Ata mbajnë shënime gjatë leximit. Qëllimi i temës do të jetë tërësisht praktik dhe lidhet me zbërthimin e figurës nëpërmjet vargjeve të fragmentit. Nxënësit do të kërkojnë të analizojnë dhe komentojnë figurën e Brutit dhe anën artistike të fragmenteve. Grupi I lexon fragmentin dhe zbulon detajet që paraqesin idealizmin e Brutit. Idealizmi i tij lidhet ngushtë me konceptin që zotëron për termat “nder” dhe “vdekje”

....në njërin sy vër nder, në tjetrin vdekje; dhe padyshim do t’i shikonj të dy... Më mirë u bëfsha qen e lehça kundër hënës sesa roman i tillë...

Grupi II evidenton cilësitë e Brutit sipas figurës që ka ndërtuar Shekspiri. Hulumton fragmentin për detaje të lidhura me konceptin “e mira e përgjithshme”, si parim thelbësor i karakterit të tij. Detajet:

... në qoftë për të mirën e përgjithshme...

...pres monedhë zemrën...dhe gjakun derdh për drakma, se të shkul nga dor’e ashpër e fshatarëve paranë e mjer... E t’i mohonj rezil- paranë mikut O perndira krismani rrufenë.

Grupi III evidenton detajet që lidhen me konceptit e korrupsionit dhe njerëzve të korruptuar

...Qysh ne po ndyjmë me ryshfete duartë... dhe shesim nder e gjerë dhe të lartë...

Grupi IV zbulon përmes detajeve aspektin e krenarisë për atë që përfaqëson si personazh apo figurë politike/ historike/letrare.

Dhe tani shkonj me këtë fjalë që, ashtu si e vrava mikun më të mirë, për të mirën e Romës, me atë kamë do t’i bie edhe vetes, kurdoherë që ta quajë vdekjen time të nevojshme vendi im.

Grupi V analizon gjuhën artistike me të cilën Shekspiri realizon portretizimin e Brutit, e cila është e ngarkuar me figuracion artistik:

-metafora: më mirë të pres monedhë zemrën, paran‘ e mjerë me shtrënges e shtrydhje...krismani rrufenë,...shesim nder e gjerë dhe të lartë... -apostrofa: o perëndi...

Bruti sipas Nolit

dishepull i shkollës filozofike të stoikëve

parapëlqen të vrasë veten sesa të dorëzohet

zgjedh mënyra të sigurta për të vepruar

romak kryelartë

njeri i mendjes

përdor mjete bujare për realizimin e qëllimit të tij

108

-pyetje retorike:... kjo a të ka hije? Për drejtësi Çezar a nuk e vramë etj? Mësuesi/ja u tërheq vëmendjen nxënësve në përdorimin e foljeve në mënyrën dëftore (do të shikonj, pres, mohove, vramë), në mënyrën lidhore (të shkul, të lypa, të paguaj, të bëhem), dëshirore (u bëfsha, ndihmofshin, krismani, copëtomëni), urdhërore (vër, kujto).

- Cili është funksioni i tyre? Me anë të përdorimit të mënyrës dëftore në skenën II (akti I), autori tregon qëndrimin e Brutit ndaj nderit dhe vdekjes, gjë që do të duket në të ardhmen. Përdorimi i dëshirores (perënditë më ndihmofshin!) shpreh dëshirën që në rrugën e tij të nderit të ketë edhe ndihmën e perëndive. Përdorimi i mënyrës lidhore tregon veprime, si; lejim, mundësi apo domosdoshmëri. Përdorimi i urdhërores (krismani, copëtomëni) në një fjali nxitëse thirrmore, i jep ligjërimit shumë forcë dhe shpreh bindjen e palëkundur të Brutit për mbrojtjen e idealit të vet. Pra, përdorimi i mënyrave të ndryshme të foljeve është në funksion të plotë të karakterit të fortë dhe idealist të Brutit, duke pranuar, së pari, ndëshkimin te vetja në rast shpërfilljeje dhe shkelje të vlerave.

Përforcimi. Shkrim i lirë Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja hap një diskutim në klasë se cili nga personazhet e veprës do të donin të ishin. Duke iu drejtuar pyetjet, mësuesi/ja kërkon përgjigjet e tyre të argumentuara.

- Cili nga personazhet e veprës do të donit të ishit ju? Pse? - Çfarë ju pëlqen nga ky personazh që zgjodhët dhe çfarë do të korrigjonit në karakterin e tij?

Mësuesi/ja u jep nxënësve 5 min. kohë të bëjnë një shkrim të lirë me temë: “Unë jam...” me njërin nga personazhet e veprës, dhe më pas nëse, ka kohë, diskutojnë rreth disa punimeve që lexohen në klasë. Tema 4. Analizë. Natyra pragmatiste e Kasit dhe e Antonit

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të identifikojnë cilësi dhe karakteristika të personazheve dytësore të rëndësishme në vepër; - të përshkruajnë filozofinë e këtyre personazheve; - të krahasojnë personazhet mes tyre.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” (me zgjedhje të detyruar), vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Diskutim për njohuritë paraprake Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Lexim i drejtuar Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe/klasën Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë me klasën

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Diskutim për njohuritë paraprake

109

Mësuesi/ja shkruan në qendër të dërrasës së zezë fjalët “Kasi” dhe “Antoni” dhe hedh të gjitha mendimet që japin nxënësit për këto dy figura.

Nxënësit i shoqërojnë mendimet e tyre edhe me shpjegimet përkatëse. Ndërtimi i njohurive. Lexim i drejtuar Në këtë fazë të orës mësimore mësuesi/ja u rekomandon nxënësve të lexojnë në dyshe pjesën e parë të tekstit “Figura e Kasit”. Para se të nisin leximin e nënçështjes së parë, nxënësit japin parashikimin e tyre për përmbajtjen e pjesës. Pasi lexojnë nënçështjen e parë, bëhet krahasimi i informacionit që ata kishin, me informacionin e ri që morën nga teksti. Gjatë kësaj kohe mësuesi/ja sqaron koncepte apo u përgjigjet pyetjeve që mund t’u lindin nxënësve. Disa pyetje mund të jenë:

- Si shfaqen veçoritë e Kasit si epikurian? - Në të vërtetë a ishte trim Kasi apo shfaqej si i tillë sa për të rënë në sy? - Pse Kasi është pragmatist?

Po kështu vazhdohet edhe me nënçështjen e dytë: “Figura e Mark Antonit”. Në fillim nxënësit japin parashikimin e tyre rreth kësaj çështjeje, pra rreth figurës së Mark Antonit dhe çfarë mishëron ai, pastaj ballafaqojnë informacionin e tyre me atë të tekstit. Mësuesi/ja gjatë gjithë kohës sqaron koncepte apo pyetje që mund t’u lindin atyre gjatë leximit të pjesës nxënësve. Përforcimi. Diagrami i Venit Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të krahasojnë figurën e Kasit me atë të Antonit dhe të gjejnë ngjashmëritë dhe dallimet mes këtyre dy figurave. Mësuesi/ja i ndihmon nxënësit edhe me anë të pyetjes: - A ka pika takimi mes këtyre dy figurave? Ku bashkohen dhe ku ndahen ato?

Kasi Antoni

pragmatist

dinak ziliqar

ambicioz

pragmatist

largpamës

Inferior

Inteligjent

lakmitar

gjakftohtë

pa skrupull moral

Veçori

110

Kasi Antoni

Detyrë: Komentoni vargjet:

Vij ta varros, jo ta lëvdoj Çezarin E keqja që ka bërë çdo njeri mbetet E mira i mbulohet shpesh në varr me kockat Ashtu i qoftë edhe Çezarit.

Tema 5. Studim teksti: Natyra pragmatiste e Kasit

Objektiva. Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të komentojnë fragmentin e dhënë në tekst; - të identifikojnë cilësi dhe karakteristika të personazheve dytësore të rëndësishme në vepër dhe

filozofinë e tyre; - të dallojnë në fragment mjetet artistike gjuhësore dhe të stilit që karakterizojnë secilin nga personazhet; - të krahasojnë personazhet me njëri-tjetrin.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar”, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Ditari tripjesësh Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe/klasën Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja shtron para nxënësve për diskutim pyetjen: - Kush është Kasi?Çfarë dini ju rreth kësaj figure?

Ngjashmëritë - Ishin pjesë përbërëse e jetës politike romake - pragmatistë, komplotistë - ambiciozë, lakmitarë dhe ziliqarë - pjesëmarrës në komplot - lakmitarë, largpamës, pa skrupuj moralë

dinak, dinak, gjakftohtë; transformohet vazhdimisht

profilizon natyrën e politikanit ziliqar, inferior, inteligjent, më i drejtpërdrejtë

111

Mësuesi/ja i hedh në tabelë mendimet e tyre. Ndërtimi i njohurive. Ditari tripjesësh Mësuesi/ja vizaton në dërrasë të zezë tabelën e ditarit dypjesësh dhe plotëson vetë njërën kolonë të saj. Pastaj e ndan klasën në dy grupe, ku njërit grup i cakton që, pasi të lexojnë fragmentin, të ilustrojnë me vargje cilësitë e personazhit të Kasit, ndërsa grupi tjetër, duke punuar me veprën, të ilustrojnë me vargje cilësitë e personazhit të Antonit. Gjithashtu nxënësit gjatë punës analizojnë edhe figuracionin letrar të vargjeve. Pra: Grupi I evidenton cilësitë e figurës së Kasit në fragment. Kasi /cilësitë Ilustrime nga teksti Figuracioni letrar Ambicioz, ziliqar, inferior

- ...ay shëtit tani te bot e ngushtë si një kolos; dhe ne të vegjëlit po i baresim nënë këmb ... - në shkresë, yt i bukur sa i tij, në gojë, sa i tij i hieshëm i yti, - tani për perënditë të gjitha bashkë, mese ushqehet ky Çezari ynë, që kaq i madh u rrit?

- Moj Romë, s’lindke bij bujarë më! - qiejt e shkallmuar, cilësi monstruoze,

Krahasim Metonimi Pyetje retorike Thirror, metonimi Epitet metaforik

Politikan Pragmatist Inteligjent Fanatik i një ideali politik

Karakterizohet nga kontradikta

Grupi II portretizon dhe evidenton cilësitë e Antonit në fragment duke u mbështetur edhe në komentet që jep Noli Antoni /cilësitë Ilustrime nga teksti Figuracioni letrar S’ka skrupuj moralë ..Vij tani të varros, jo ta lëvdonj Çezarin.

E keqja që ka bërë çdo njeri mbetet...

Politikan ...Vij që te flas në funeralin e Cezarit Ish-miku im, më qe i drejtë dhe i besës

profilizon natyrën e politikanit

s’ka skrupuj moralë dhe ka ego të ë ë

përfaqëson zilinë, ambicien dhe lakminë

karakterizohet nga kontradikta të vazhdueshme

inteligjent,largpamës, pragmatist, komplotist

Kasi

112

Po Bruti thotë qe ambicioz Dhe Bruti është burr' i ndershëm...

Pragmatist Inteligjent, largpamës Vrasës i ftohtë dhe i pamëshirshëm Shfaqet gjithmonë në transformim Nxënësit analizojnë të gjithë zhvillimin e tyre si personazhe, duke evidentuar thelbin e cilësive në momentet kulmore të veprës, siç është vrasja e Çezarit. Diskutimi duhet të përqendrohet në aspekte që kanë të bëjnë me mjetet gjuhësore dhe ligjërimin e personazheve. Përforcimi. Rishikim në dyshe Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të gjejnë mjetet artistike të ligjërimit dhe figurat letrare të fragmentit në tekst. Pasi të gjejnë figurat në fragment, nxënësit i analizojnë ato fillimisht në dyshe me shokun e bankës dhe më pas i diskutojnë me gjithë klasën. Në fund mësuesi/ja u jep si detyrë nxënësve t’u përgjigjen pyetjeve:

- Cila është filozofia e Kasit dhe e Antonit? - Ku ndryshon personazhi i Kasit nga ai i Antonit?

Detyrë: Komentoni vargjet:

“Kështu o qiell e bën të dobëtin të fortë/ kështu o qiell tiranët i përmbys”.

Tema 6. Personazhet femra në vepër. Porshia dhe Kalfurnia

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të identifikojnë tiparet dhe karakterin e personazheve femra në vepër; - të përcaktojnë rolin e tyre në vepër; - të zbulojnë detajet që ka përdorur Shekspiri për të nxjerrë në dukje aspekte të ndryshme të karakterit të tyre; - të krahasojnë figurat e Porshias dhe Kalfurnias. Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Diskutim i drejtuar Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Ditari trepjesësh Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Diskutim i drejtuar Mësuesi/ja shtron para nxënësve pyetjen:

- Cilat janë personazhet femra në veprën “Jul Çezari”? Pasi merr përgjigjet e tyre, mësuesi/ja ndërton në tabelë një skemë të thjeshtë. - Cili është vendi që zënë në vepër personazhet femra?

113

- Pse Shekspiri nuk u ka kushtuar rëndësi në këtë dramë, kur dihet që figura e femrës ka luajtur rol të rëndësishëm në krijimtarinë e tij? - A mund të themi që ai është ndikuar tërësisht nga qëndrimi i Plutarkut, i cili kishte një tjetër këndvështrim ndaj figurës së femrës?

Ndërtimi i njohurive. Ditari trepjesësh Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të ndahen në dy grupe dhe të lexojnë fragmentet e dhëna në tekst për dy personazhet femra: Poshia dhe Kalfurnia. Nxënësit analizojnë rolin dhe pozicionin e secilës prej tyre në vepër dhe në fragment, duke u ndalur në aspekte të ndryshme që kanë të bëjnë me:

- natyrën e tyre - mënyrën si mendojnë dhe veprojnë - konceptet që zotërojnë në lidhje me virtytet romake - rolin që luajnë në situata të ndryshme në vepër - mbështetjen që u japin bashkëshortëve të tyre - ndjenjat e dashurisë dhe respektit që ushqejnë për ta.

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të marrin në konsideratë faktin që të dyja personazhet veprojnë në një botë të ashpër tërësisht mashkullore. Kështu që edhe përcaktimi i përmasës dhe shfaqjes së tyre si karaktere dhe personazhe do të analizohet brenda këtij kuadri. Nxënësit duhet të analizojnë rolin e tyre si katalizatorë të situatës apo si nxitëse dhe ndoshta mund ta thellojnë pak më tej kuadrin e analizës duke hequr vija paralele me figura të tjera të femrave në veprën e Shekspirit, si zonja Makbeth etj., duke i konkretizuar, sigurisht, edhe me situatat në të cilat ato ndodhen. Grupi I lexon fragmentin dhe zbulon detajet që paraqesin karakteristika të Porshias. Personazhi Veçoritë e personazhit Citimi/fragmenti

Nxitëse, kureshtare Të desha t’ishe atje dhe këtu prapë Gjer sa të them pse të dërgonj atje.

Karakterizohet nga mosmbajtja e fjalës/sekretit Qëndresë, m’u forco; dhe vër një mal

Personazhet femra Kalfurnia Porshia

Zënë një hapësirë të vogël në vepër

Por janë katalizatore të situatës. Ato nxitin burrat e tyre të veprojnë.

Janë të rëndësishme, sepse shërbejnë për të zbuluar personalitetin e burrave të tyre.

114

Të lartë midis zemrës sim’e e gjuhës; Sa zor e mbajtka gruaja sekretin

Shfaq dobësinë femërore Mjera unë! Sa e dobët Na qenka zemr’ e gruas! Brut i dashur

Kërkon të jetë e barabartë me të shoqin Grua e fortë dhe trime nga prejardhja ...Grua me nder, e bija e Katonit...

Porshia/ gruaja e Brutit

Besnike ndaj të shoqit Të desha t’ishe atje dhe këtu prapë Gjer sa të them pse të dërgonj atje.

Grupi II portretizon dhe evidenton cilësitë e Kalfurnias: Personazhi Veçoritë e personazhit Citimi/fragmenti

Grua e përulur dhe e bindur ndaj të shoqit ...Më gjunjazi të lutem, bëj si thashë... Ushqen ndjenja dashurie dhe respekti ndaj të shoqit Nuk i dëgjohet shumë fjala tek i shoqi Përfaqëson frikën dhe besimet paragjykuese të epokës së Romës së lashtë në lidhje me të mbinatyrshme.

Inferiore dhe e mbyllur në familjen e saj

Kalfurnia/ gruaja e Çezarit

Pasi përfaqësuesit e grupeve plotësojnë kolonat e tabelës, nxënësit diskutojnë rreth pyetjes që ngre mësuesi/ja:

- Cila është gjuha dhe mjetet stilistikore që përdor Shekspiri për të portretizuar figurat e femrave?

Përforcimi. Diagrami i Venit

Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të krahasojnë dy figurat e femrave, duke i ndihmuar edhe me anë të pyetjes: - Ku duket më shumë forca shprehëse e tyre/mbështetja dhe dashuria që u japin bashkëshortëve? Pse?

Disa nga tiparet e personazheve femra në veprën “Jul Çezari” Kalfurnia jepet nga Shekspiri si grua e përulur dhe i bindur ndaj burrit të saj, Jul Çezarit. Por ajo është grua inteligjente dhe e njeh mirë karakterin e burrit, prandaj shqetësohet për fatin dhe jetën e tij. Kjo e bën atë të pushtohet nga një frikë intuitive, që i përforcohet nga ëndrra dhe shenjat paralajmëruese, për interpretimin e të cilave ajo është shumë e aftë. Ajo përpiqet me autoritetin dhe zgjuarsinë e saj, me mjaft argumente dhe me sugjerime për zgjidhje, ta parandalojë Çezarin që të mos shkojë në Senat, pasi ka pasur ankthe të tmerrshme. Por ambicia e bën Çezarin që të mos i dëgjojë fjalët e së shoqes. Kalfirnia shfaqet pak, por nëpërmjet saj shpaloset më mirë karakteri i Çezarit. Vetëm ajo është e aftë ta njohë thellë Çezarin dhe të kuptojë natyrën e tij të vërtetë. Porshia, gruaja e Brutit, është vajza e një fisnik romak, me pikëpamje republikane, i cili ishte kundër Çezarit. Ajo ishte jashtëzakonisht besnike ndaj tij dhe konsiderohej si shtylla kryesore e Brutit. Ndryshe nga Kalfurnia, Porshia shfaqet më vepruese, më e fuqishme dhe kishte më shumë autoritet te bashkëshorti i saj sesa Kalfurnia. Ajo përpiqet të jetë gjithmonë në krah të tij dhe ngre zërin tek i shoqi që ai t’i besojë dhe ta dëgjojë. Ajo ngjan më shumë me gratë e ditëve të sotme. Është e fortë dhe e gatshme për të vepruar dhe nuk do të lërë asgjë të zërë rrugën e saj.

115

Porshia Kalfurnia

Të përbashkëtat 1. Janë besnike dhe një shtyllë e fortë mbështetëse për bashkëshortët e tyre 2. Janë gra të mbyllura në familjet e tyre 3. Janë gra të përulura dhe inferiore 4. Zbulojnë shumë nga veçoritë e personalitetit dhe karakterit të burrave të tyre 5. Luajnë një rol kyç në veprimet e burrave të tyre

Detyrë: Komentoni me shkrim vargjet:

... mjera unë? Sa e dobët Na qënka zemr’ e gruas! Brut i dashur, Ta shpënçin punën mbarë perënditë...

Njësia IV. Retorika dhe opinioni publik

Tema 1-2. Analizë. Koncepti romak i retorikës dhe opinioni publik

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të flasin rreth retorikës dhe rolit të saj në Romën e lashtë; - të analizojnë rolin e retorikës në zgjidhjen e konflikteve; - të zbulojnë veçori të retorikës romake në oratorinë e personazheve Brut/Anton; - të krahasojnë stilin e ligjërimit të Brutit me atë të Antonit. Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj. Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Diskutim i ideve Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Përvijim i të menduarit Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe Përforcimi Diagrami i Venit/Rrjeti i diskutimit Ndërtim i shprehive studimore Punë me klasën

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë termin “retorikë” dhe i nxit nxënësit të shprehin lirshëm mendimet e tyre rreth këtij termi.

- Është vepruese, më e fuqishme dhe kishte autoritet te bashkëshorti i saj;

- lufton të jetë në krah të Brutit, - ngre zërin tek i shoqi që ai t’i besojë dhe ta

dëgjojë.

- më pak vepruese dhe s’ka shumë autoritet mbi Çezarin;

- e tërhequr dhe më pasive se Porshia; - është inteligjente dhe përpiqet të jetë në

krah të burrit të vet në rrethana të vështira për të.

116

Njohuri plotësuese në ndihmë të mësuesit 1. Shkolla Azianike kultivoi një oratori të stilit të lartë dhe ishte nën ndikimin e oratorisë greke të shekullit III. Ajo ishte pro stilit të lartë emocional dhe imitonte ligjërimin ritmik të stilit të lartë grek, me fjalë të kumbueshme e zbukurime gjuhësore të stilit. 2. Shkolla Aticiste, gjithashtu nën ndikimin helen, kultivoi e ulët. Sipas saj, oratoria nuk kishte si synim të krijonte emocione, por të jepte më shumë informacion, të mësonte. Ishte reaksion ndaj së parës, që tingëllonte e fryrë, artificiale. Përfaqësues të shkollës së parë njihen Lysias në periudhën rreth shek. I para Krishtit në Greqi, ndërsa në kohën e Ciceronit si i tillë përmendet Hortensius. Sa i përket shkollës së dytë, përveç kontributit të rëndësishëm të Ciceronit, përfaqësues të këtij orientimi oratorik ishin Jul Çezari dhe Mark Bruti. Në fakt, në shkrimet e veta retorike dhe filozofike Ciceroni nuk e identifikon veten me asnjërën nga këto dy drejtime oratorike. Atij nuk i përshtatet stili pompoz dhe artificial i Shkollës Azianike, mirëpo edhe stili tepër i thjeshtë dhe i ulët i tjetrës (Aticizmi) është i papërshtatshëm për natyrën e shprehjes së tij. Ai e kishte ndjerë mosfunksionimin e rolit që duhet të luanin ligjërime të tilla: në kohën kur ishte vrarë Çezari, Bruti kishte mbajtur një fjalim të tillë, i cili duhej ta përligjte vrasjen e tij dhe t’i jepte atij dorën e pushtetit, mirëpo stili i tij i thjeshtë e kishte lënë të ftohtë masën e romanëve që e kishin dëgjuar dhe përfundimisht e kishin braktisur, sado që qëllimi i tij kishte qenë i lartë dhe në mbrojtje të sistemit republikan të Romës. Ciceroni e kishte kuptuar që një orator i aftë duhej të zotëronte të dyja stilet: stilin e lartë me fjalë të zgjedhura, që tingëllojnë dhe krijojnë emocione, dhe stilin e ulët dhe të thjeshtë, informativ. Kjo ishte vija e ndërmjetme, të cilën ai e preferonte dhe të cilën ai përpiqej ta ndërtonte me praktikën e vet. Ky është stili i ndërmjetëm ose stili i mesëm që i mundësonte folësit, që në çdo moment të kalonte në stilin tjetër, sipas nevojës dhe shijes së atyre të cilëve u drejtohej dhe qëllimit që donte të realizonte. “Ka aq stile, sa ka dhe folës”, thoshte Ciceroni, duke u përpjekur të arsyetonte larmishmërinë e madhe të stileve dhe prishjen e rregullave të retorikës. Për të një orator i mirë duhet të ketë pesë cilësi: - të ketë kapacitetin për të zgjedhur materialin drejtpërdrejt; - të ketë dituri për rregullimin e materialit; - të ketë fuqinë e të shprehurit; - të ketë kujtesë të mirë; - të shpërndajë mirë të argumentet. Në ndryshim nga Ciceroni, kohë më vonë Kuintiliani, i njohur si mësuesi i parë i Katedrës së Retorikës, të themeluar në kohën e Vespasianit, detyrë të cilën e ka kryer për 20 vjet. Vepra e tij më e njohur është “Ushtrimi i oratorit”, e cila ka përmbledhur gjithë përvojën e tij në këtë fushë. Mbështetja në traditën e retorikës dhe inkuadrimi i pikëpamjeve të kohës, si dhe i pikëpamjeve individuale është rruga që ndjek Kuntiliani në veprën e vet. Ai ishte pro modifikimit të traditës klasike të retorikës, duke pretenduar se rezultatet do të vinin nga të rinjtë. Kuintiliani e përcaktonte oratorin si një njeri me parime morale të mira dhe

Për shoqërinë romane të folurit publik kishte rëndësi edukative dhe për karrierën në pushtet

Ciceroni , Kuintiliani

Arti i të folurit

Aftësia për ta përdorur gjuhën në mënyrë efektive

Në Romë u zhvilluan dy shkolla oratorike: shkolla azianike kultivoi stilin e lartë emocional nën ndikimin e oratorisë greke dhe ajo aticiste që favorizonte stilin e ulët

Retorika është përdorur për të informuar dhe bindur të tjerët

Retorika

Të folurit në publik

U shfaq në Greqinë e lashtë

117

me arsimim të shkëlqyer, i cili përveç të tjerash, duhej të zotëronte dhe mjeshtërinë e arteve të lira. Duke mos qenë larg koncepteve të Ciceronit mbi retorikën, mund të thuhet se Kuntiliani u përpoq të zgjeronte apo modifikonte teorinë të tij retorike, me qëllim që të përfitonte në anën praktike, për kohën dhe formën e edukimit të cilën ai referonte. Retorika e Kuintilianit është quajtur ndryshe edhe “Ciceronizëm për të sotmen”, për shkak të mbështetjes që gjeti vepra e tij tek idetë e Ciceronit. Kuintiliani ka pasur një ndikim të madh në sistemin e edukimit në Romë, duhet thënë që ky ndikim vazhdoi të ishte i madh që nga mesjeta e deri në Rilindje. Ndërtimi i njohurive: Përvijim i të menduarit Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe dhe jep kërkesat:. Grupi I - mbështetur në materialet që u jep mësuesi/ja paraprakisht, nxënësit kodojnë tekstin për këto çështje: marrëdhëniet e ngushta të retorikës me pushtetit në Romën e lashtë, evidentimi i pjesëve ku autori tregon fuqinë e fjalës kundrejt ushtrimit të pushtetit arbitrar dhe dhunës etj. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë në tekst pjesët e koduara dhe të shprehin mendimin dhe përshtypjet e tyre (akti III). Grupi II - evidenton cilësitë e fjalimit të Brutit, si modeli më i mirë i konceptit romak të retorikës dhe i ilustron me shembuj.

- Stil i prerë, i qartë, i përmbledhur - Ligjërim në prozë - Mesazh i shkurtër, i qartë, pa zbukurime retorike, i lehtë për t’u kuptuar - I drejtohet mendjes së publikut - Organizim i saktë dhe i thjeshtë i fjalisë - Ndjek traditën romake të ndërtimit dhe mbajtjes së fjalimit: -

a) Inventio (gjetja ku duhet të mbështeten argumentet) b) Dispositio (ndërtimi i një skice të përgjithshme të fjalimit) c) Elokutio (zgjedhja e mënyrës së të folurit që do të përdoret) d) Memoria (mënyra e ligjërimit që e ndihmon mesazhin të mbahet mend) e) Pronutiatio (mënyra e transmetimit të fjalimit, përdorimi i zërit dhe i gjesteve) f) Beson te forca e argumenteve dhe nuk ndalet te ngacmimi i imagjinatës etj.

Mësuesi/ja mund t’u kërkojë nxënësve të krahasojnë variantet e fjalimit të tij sipas Plutarku dhe Shekspirit. Grupi III – evidenton veçori të ligjërimit dhe oratorisë së Antonit, i referohen edhe variantit të Plutarkut mbi veçoritë e ligjërimit dhe oratorisë së Antonit.

- Stil me gjallëri dhe ngjyrë (azianik) - Sipas zakonit të lashtë: lavdërimi i burrave fisnikë - Përdor patosin për të ngacmuar imagjinatën dhe ndjenjat e qytetarëve etj - Nuk lexon testamentin e Çezarit.

Përforcimi. Diagrami i Venit/ Rrjeti i diskutimit Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të krahasojnë stilin e ligjërimit të Brutit me atë të Antonit.

118

Të përbashkëtat

Dallimet në ligjërimet e: Të përbashkëtat Brutit Antonit

- Stili i ligjërimit të tij është i prerë,. -Bruti e ndërton ligjërimin e tij në prozë, që t’i përshtatet korrektësisë së karakterit të tij. -Proza mundëson që mesazhi të jetë i shkurtër, i saktë, pa shumë zbukurime retorike dhe në këtë mënyrë i lehtë për t’u kuptuar. Ai i drejtohet mendjes së publikut -Bruti anashkalon një prej elementeve të rëndësishme që ka të bëjë me publikun: nuk arrin të manipulojë dhe kontrollojë ndjenjat e publikut. Ai beson te forca e argumenteve të tij, ndaj nuk ndalet te ngacmimi i imagjinatës dhe emocioneve të publikut, një element që do ta shfrytëzojë mjaft mirë rivali i tij, Antoni.

-Stili i fjalimit të Antonit është shumë i ndryshëm nga ai i Brutit. -Ai karakterizohet nga gjallëria dhe është plot ngjyra (ai e quan atë stil azianik). - Antoni mban një fjalim sipas zakonit të lashtë të lavdërimit të burrave fisnikë në funeralin e tyre. Por kur pa se njerëzit po e ndiqnin me interes dhe dëshironin të dëgjonin të flitej për Çezarin, ai përzjeu në fjalimin e tij detaje që ngacmonin drejtpërdrejt imagjinatën dhe emocionet e publikut. -Ligjërimi i tij është me teatral se i Brutit

Të dy ligjërimet janë shembull i konceptit romak të retorikës. Fjalët e të dy ligjëruesve ndikojnë në mendjen e në zemrat e njerëzve, duke i bërë ata të ndryshojnë opinion

Në fund të orës, mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjen binare: A është fjalimi i Brutit shembulli më i mirë romak i retorikës? Nxënësit japin përgjigjet e tyre duke i argumentuar ato. PO JO -A është fjalimi i Brutit shembulli më i mirë romak i retorikës? Arsyet Arsyet Përfundimi: ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... Detyrë shtëpie: Bëni një ese duke u mbështetur në thënien e Ciceronit: “E admirojmë oratorin që flet rrjedhshëm dhe me mençuri”.

Ligjërimi i Brutit Ligjërimi i Antonit

119

Tema 3. Studim teksti. Ligjërimi dhe mjetet retorike

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të komentojnë fragmentin e dhënë duke vënë në dukje: strukturën e një ligjërate; mjetet retorike në fragment; gjuhën e përdorur.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “ Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar , vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura mësimore: PNP

Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Pyetja sjell pyetjen Diskutim i ideve Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Përvijim i të menduarit Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Pyetja sjell pyetjen Mësuesi/ja shtron para klasës pyetjet për diskutim: - Cilat janë mjetet e retorikës? - Cilat mjete retorike përdor Shekspiri në veprën e tij? - Në cilat pjesë të veprës janë përdorur ato?

argumentet emocionaliteti

oratoria monologu Nxënësit mund të ilustrojnë përdorime të argumenteve në fragmente të tilla si: - Kasi në ligjërimin e tij sjell argumente për të bindur Brutin që t’i bashkohet komplotit - Në përdorimin e monologut: fjala e Brutit me anëtarët e tjerë të komplotit (refuzimi për të bërë betimin si shpërfillje të nderit). - Në përdorimin e oratorisë: fjalimi i Brutit në senat pas vrasjes së Çezarit dhe fjalimi i Antonit që i kthen njerëzit kundër Brutit dhe komplotistëve. Ndërtimi i njohurive. Përvijim i të menduarit Mësuesi/ja i ndan nxënësit në tri grupe dhe u jep atyre fishat e përgatitura më parë me çështjet që do të shqyrtojnë. .

Mjetet e retorikës

120

Grupi I gjen në tekst argumentet që jep Kasi për të bindur Brutin dhe përcakton llojin e tyre. Më pas diskutojnë mbi mënyrën si janë përdorur nga Shekspiri në veprën e tij:

Çuditem qysh njeri si ky trup-dobët Iu sul mbi supet botës madhështore.

Grupi II përqendron vëmendjen te monologu i Brutit: gjuha dhe elementet përbërëse ligjërimore. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të evidentojnë mënyrën se si është ndërtuar monologu dhe të përzgjedhin argumentet që përmbajnë parime morale dhe i japin një forcë të veçantë ligjërimit. Këto parime janë pasqyrë e karakterit dhe moralit të tij si personazh idealist dhe ndikon në ndjenjat e dëgjuesit:

Jo jo s’ka be; në qofshim faqe burrash... Shkaqe pa forcë.... Ç’tjetër be përveç që nderi u lidh përpara nderit që a e bëjm’ a vdesim për këtë?.... Për çështje të dyshimtë bëjnë be të shtrembrit. Pra, le të mos i ndyjmë virtytn’ , e rëndësin’ e planit tonë...

Gjuha e tij është e ngarkuar me figuracion artistik, si epitete: tirania shtypëse, gra shpirtshkrira, pleq trupkufoma, skllevër frymëngrohur, roman bujar. - pyetjet retorike përdoren jo vetëm për të tërhequr vëmendjen e dëgjuesit e për t’i bashkëpërfshirë në fjalën e tij, por edhe për t’i dhënë shkas vetes të përdorë argumentet e lidhura fort me parimet dhe moralin e shoqërisë romane për atë që po thotë:

Ç’nevojë kemi ne aherë, o qytetarë. Për një tjetër shpotje përveç çështjes sonë si shtyrje për rindreqjen?... Ç’tjetër be përveç që nderi u lidh përpara nderit që a e bëjm’ a vdesim për këtë?...

- inversioni (rendi i anasjelltë-kryefjala del në fund të fjalisë) që përdoret për të theksuar fjalët më të rëndësishme:

Le të vazhdojë tirania shtypëse... për çështje të dyshimtë bëjnë be të shtrembërit...

Grupi III evidenton veçori të ligjërimit dhe oratorisë së Antonit. Ligjërimi i Antonit lidhet ngushtë me karakterin e tij. Fjalimi i tij fillon me fjalinë: “Në keni lot, ejani t’i derdhni...”, në mënyrë që të tërheqë vëmendjen e turmës dhe të ndikojë drejtpërdrejtë në ndjenjat e tyre. Fjalët që pasojnë rikrijojnë skenën e vrasjes dhe rolin e çdo komplotisti në të, veçanërisht të Brutit. Me këtë përshkrim ai nxit urrejtjen e turmës ndaj tyre. Pas këtij çasti të ligjërimit, fjalët kyç, miq, s’dua t’ju shpoj, ata, të nderçëm, janë njerëz t’urtë dhe të nderçëm, nuk erdha t’ju vjedh zemrat vëllezër, s’jam orator si Bruti... sa të rrëmbeheni, të ngrini krye përdoren qëllimisht për t’u treguar që ai qëndron në pozita të kundërta me ta. Duke shfrytëzuar situatën, duke u hequr viktimë e fatit, ai përpiqet të kthejë situatën në favor të tij dhe të përfitojë prej saj. Tregohet modest. Përpiqet të hiqet i ndershëm përpara turmës. Nëpërmjet shprehjeve që përdor, i shton të folurit të tij tragjicitetin e ngjarjes. - Forca e fjalës së tij ndryshe nga ajo e Brutit nuk qëndron tek argumentet, morali e virtytet, por tek teatraliteti i ligjëratës. - Mjetet retorike që përdor janë: metafora: s’dua t’ju shpoj, nuk erdha t’ju vjedh zemrat, që t’i ndez gjakun botës, do t’ju kishte ndezur zemrat dhe do t’i kishte vënë çdo plage të Çezarit nga një gjuhë që të ngrente jo Romën, por edhe gjuhët për gjakmarrje... - Përpiqet të përdorë logos të gërshetuar me patos: s’flas veç të vërtetën...dhe po ju them atë që dini që të gjithë... të flasim në vendin tim. Po sikur të isha unë Antoni...

121

- E organizon fjalimin në vargje dhe përdor fjali të shkurtra, të shprehura me një intonacion të larmishëm: si me fjali nxitëse thirrmore, fjali dëftore e dëftore thirrmore, fjali pyetëse etj. Në të shkruar intonacioni jepet nëpërmjet shenjave të pikësimit, siç janë: përdorimi i retiçencës, presjes, pikëpresjes, pikëçuditjes, pikëpyetjes etj. Përforcimi. Rishikim në dyshe Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja shtron për diskutim çështje të tilla si: - Cili nga ligjërimet i shërben një kauze të vërtetë? - A i shërben retorika në këtë rast kur retorika shoqërisë apo i sjell dëme asaj? Argumentojeni. - Kemi raste të tilla sot? Më pas kërkon që nxënësit t’u përgjigjen pyetjeve në dyshe, me shokun e bankës, dhe më pas diskutimi bëhet me të gjithë klasën. Tema 4. Gjuha skenike dhe teatraliteti i ligjëratës

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të identifikojnë veçori të gjuhës skenike; - të përcaktojnë tiparet e teatralitetit të ligjëratës së personazheve; - të zbulojnë detaje të gjuhës skenike dhe të teatralitetit të ligjëratës; - të praktikojnë vetë disa ligjërata skenike.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10” me zgjedhje të detyruar, vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Stuhi mendimi Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Ditari dypjesësh/Punë me grupe Të mësuarit ndërveprues Punë në grup Përforcimi Ditar dypjesësh Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Stuhi mendimi Mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjen:

- Cili është kuptimi që keni ju për gjuhën skenike? Më pas mësuesi/ja i hedh në tabelën e ndërtuar në dërrasën e zezë mendimet e nxënësve.

Mjete të komunikimit teatror.

Personazhet individualizohen sipas gjuhës që flasin

E folura skenike

Gjuha e personazhit, e gjallë dhe e kuptueshme dhe që reflekton kulturë

Gjuha e dramës Përdorimi i dialekteve dhe i zhargoneve Gjuha skenike

122

Ndërtimi i njohurive. Ditari dypjesësh/Punë me grupe

Mësuesi/ja shpjegon termin “teatralitet i ligjëratës”/”gjuha skenike”: Nxënësit analizojnë strategjitë retorike që përdor Antoni në fjalimin e tij për ta bërë më të efektshëm atë. Nxënësit ndahen në tri grupe. Pas studimit të tekstit ata plotësojnë me fragmente nga teksti kolonën e lënë bosh në tabelën e ditarit dypjesësh të ndërtuar në tabelë nga mësuesi/ja ose të ndërtuar nga vetë ata në një fletë të bardhë. Konkretisht nxënësit do të punojnë për këto çështje: Grupi I do të evidentojë se një ndër mjetet e suksesshme që përdor Antoni në ligjërimin e tij, është teatraliteti, që merr ligjërata nëpërmjet rikrijimit të skenës së vrasjes së Çezarit me detaje aq konkrete e të gjalla, sikur turma ta kishte ngjarjen para syve. Këtë ai e realizon duke zotëruar një aftësi të veçantë ligjërimi, me anë të secilës ai e përpunon opinionin e turmës në atë drejtim që i intereson atij. Nxënësi mund të ilustrojë me shembuj nga teksti elemente të fjalimit ku është i përdorur ky mjet. Shembuj:

“Po, siç e dini, jam njeri pa djallëzi. Ah unë i ziu! S’kam as kokë, as gojë, as sy. Dhe s’di të flas me mjeshtëri dhe forcë, që t’i ndez gjakun botës. Shikoni ja këtu goditi kam’ e Kasit, shikoni si e çori Kaska plot me smir... këtu e shpoi i dashuri i zemrës Bruti. Dhe kur e hoqi jashtë thikën e mallkuar, shikoni si i vajti pas edhe gjaku i Çezarit sikur u sul përjashta që të shohë më mirë, në qe me të vërtetë Bruti që goditi...”

Grupi II do të evidentojë si mjet të rëndësishëm në ligjërimin e Antonit përdorimin e suspansit në lexim/mosleximin e testamentit të Çezarit. Ai e bën turmën pjesë të lojës së tij, duke e ftuar që të këmbëngulë në leximin e testamentit. Nxënësit ilustrojnë me shembuj nga fragmenti këtë situatë. Grupi III evidenton si mjet të përdorur nga Antoni dimensionin universal që ai i jep rënies së Çezarit, duke e përngjasuar me konceptin judë-kristian të rrëzimit. Nxënësit ilustrojnë me shembuj, duke evidentuar frazat më interesante që pasqyrojnë këtë aspekt të tilla, si:

“Oh, ç’rënie qe ajo qytetarë! Ahere unë e ju e të gjithë ramë, dhe na përmbyti tradhti e gjaktë. Oh po !Tani po qani ju vjen keq; dhe lotët po ju rrjedhin” .

Skena e grindjes mes Brutit dhe Kasit e lidhur ngushtë me kontekstin e fjalës “vëlla”, “vëllazëror”, në një kuptim ironik, e cila pasohet nga një situatë të tensionuar që i jep dramacitet ligjërimit. Nxënësit ilustrojnë me shembuj momentin kur Bruti dhe Kasi përdorin fjalën “vëlla”. Këtu nxënësit bëjnë dallimin në shqiptimin dhe nuancat kuptimore që merr fjala në të dyja rastet. Grupi I

Komenti Citimi/fragmenti Teatraliteti i ligjëratës - Aftësia për ta dhënë ngjarjen ashtu siç do të donte ta përjetonte publiku. - Aftësia teatrore e Antonit për të shkatërruar perceptimin e publikut.

“Po, siç e dini, jam njeri pa djallëzi. Ah unë i ziu! S’kam as kokë, as gojë, as sy. Dhe s’di të flas me mjeshtëri dhe forcë, që t’i ndez gjakun botës. Shikoni ja këtu goditi kam’ e Kasit, shikoni si e çori Kaska plot me smir... këtu e shpoi i dashuri i zemrës Bruti. Dhe kur e hoqi jashtë thikën e mallkuar, shikoni si i vajti pas edhe gjaku i Çezarit

123

sikur u sul përjashta që të shohë më mirë, në qe me të vërtetë Bruti që goditi...”

Grupi II

Komenti Citimi/fragmenti Përdorimi i suspansës

“Po ja një pergamenë me vulën e çezarit! Ia gjeta nën sëndyq; kjo është dhjat’ e tij. Po ta dëgjoni, qytetarë, këtë dhjatë- Që s’kam ndër mend t’jua këndonj,më ndjeni- ................................................................ Se s’bën të dini sa ju desh Çezari,- Se keni gjak,si njerëz, s’jeni as gur’, as drurë; Se posa ta dëgjoni dhjatën e Çezarit, kam frikë se ju ndez, ju egërson;

Grupi III

Komenti Citimi/fragmenti Dimensioni universal i rënies së Çezarit

“Oh, ç’rënie qe ajo qytetarë! Ahere unë e ju e të gjithë ramë, dhe na përmbyti tradhti e gjaktë. Oh po !Tani po qani ju vjen keq; dhe lotët po ju rrjedhin” .

Përforcimi. Ditar dypjesësh Në këtë fazë të mësimit, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të argumentojnë që keqinterpretimi që karakterizon gjuhën e veprës është përcaktuese e fatit të personazheve. Keqinterpretimet në vepër krijojnë një zinxhir logjik me marrëdhënie shkak-pasojë. Nxënësit plotësojnë tabelën e ditarit dypjesësh dhe diskutojnë rreth keqinterpretimit të gjuhës së përdorur, duke ilustruar me pjesë nga fragmenti. Nxënësit praktikohen në përdorimin e gjuhës skenike në klasë dhe vlerësojnë njëri-tjetrin në përdorimin e elementëve të sipërpërmendura. Keqinterpretimet Citime/fragmente nga vepra Keqinterpretimi që karakterizon gjuhën e veprës Si rrjedhojë edhe gjuhën e romakëve Përcakton fatin e personazheve: Kasit, Titinit, Brutit Detyrë: Komentoni me shkrim vargjet: ” ...Dielli i Romës perëndoi. Shkoi dita”.

Tema 5. Studim teksti. Veprimi në veprën “Jul Çezari” dhe efektet dramatike

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë:

- të identifikojnë veçori të veprimit dhe efekteve dramatike në veprën e “ Jul Çezarit”; - të përcaktojnë tipare të veprimit në vepër; - të zbulojnë detaje të efekteve dramatike në vepër; - të analizojnë përdorimin e tyre në një shkrim argumentues.

124

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “ Letërsia 10”, me zgjedhje të detyruar, vepra “ Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Përmbledhje e strukturuar Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Grupi i ekspertëve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe Përforcimi Shkrim i lirë Aftësia për të përsosur të shkruarin Punë individuale

Zhvillimi i mësimit

Parashikimi. Përmbledhje e strukturuar Mësuesi/ja e nis orën mësimore duke bërë një përmbledhje të shkurtër për linjat kryesore të veprës “Jul Çezari”, kur fillon veprimi etj.

- Cili janë linjat kryesore të veprimit në ngjarje? - Kur e fillon veprimin e vërtetë në vepër Shekspiri? - Cilat janë argumentet që mund të sjellim lidhur më këtë çështje?

Më pas mësuesi/ja iu tregon nxënësve që në këtë orë mësimore do të flasin për veprimin dhe efektet dramatike në vepër. Gjatë kësaj faze nxënësit nxiten të bëjnë pyetje dhe komente rreth çështjes.

Ndërtimi i njohurive. Grupi i ekspertëve

Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe me nga 5-6 nxënës. Secili anëtar i grupit lexon një pjesë të tekstit. Mësuesi/ja ka përgatitur për çdo grup ekspertësh fishën me pyetje. Nxënësit përcaktojnë mjetet me të cilat arrihen efektet dramatike të veprimeve në tërësi në vepër. Për këtë arsye mësuesi/ja u kërkon nxënësve të rishikojnë edhe një herë elementet për të cilat është folur në orët pararendëse.

- A ka një efekt zinxhir të lidhjes së tyre? - Si realizohet kjo?

Grupi I flet për falltarin dhe letrën e Artemidorit. Identifikon detajet dhe efektet e tyre që bëjnë të mundur t’i japin dramaticitet veprës.

Grupi II rikthen vëmendjen tek tri interpretimet e ëndrrës së Kalfurnias, përcakton detajet dhe efektet dramatike që servir secili prej tyre. Grupi III evidenton detaje të suspansit të testamentit Grupi IV evidenton detaje që lidhen me përdorimin e vrimave në tunikën e Çezarit dhe plagët e trupit si spektakël Grupi V komenton edhe njëherë këndshikimin e rënies së Çezarit, brenda konceptit judë-kristian të rrëzimit Grupi VI evidenton detajet e grindjes së Brutit me Kasin. Grupi I Grupi II Grupi III Grupi IV Grupi V Grupi VI Falltari dhe letra e Artemidorit

Ëndrra e Kalfurnias Suspansi për leximin e testamentit

Vrimat në tunikën e Çezarit dhe plagët

Konceptit judë-kristian të rrëzimit të Çezarit

Grindja e Brutit me Kasin

125

Pas evidentimit të këtyre detajeve, mësuesi/ja e udhëzon klasën të zbulojë detaje të efekteve dramatike në fragmentin e dhënë në tekst. Ai/ajo i udhëzon nxënësit se duhet t’u mëshojë detajeve të tilla, si dhe të diskutojnë për rolin e tyre dhe mënyrën si janë ndërtuar: Më vjen më lehtë të varem... ish një komedi e thjeshtë...ia blatoi kurorën...por prapë s’qe tamam kurorë, .....kuja blatoi përsëri; aherë ai e vuri përsëri... s’i bënte zemra fare t’i largonte gishtërinjtë prej saj.... dhe çdo herë refuzonte ay ,turma brohoritnin dhe trokitnin duart e krasitura... sa i ra zali dhe e rrëzuan përdhe...

Në fund ekspertët e grupeve paraqesin përgjigjet e tyre dhe diskutojnë me njëri-tjetrin duke krahasuar punët e tyre. Më pas diskutimi shtrihet edhe tek anëtarët e tjerë të grupeve, duke bërë kështu një organizim të informacionit. Përforcimi. Shkrim i lirë Mësuesi/ja u sugjeron nxënësve të shkruajnë shkurtimisht në formën e një eseje argumentuese pse përdorimi i efekteve dramatike i jep veprës realizimin e plotë të qëllimit të saj. Pasi punojnë për disa minuta, lexohen 2-3 prej punimeve dhe më pas bëhet diskutimi rreth tyre. Nxënësit lexojnë dhe vlerësojnë esetë e njëri-tjetrit. Në fund mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë. Detyrë: Sillni në klasë materiale të ndryshme që diskutojnë mbi çështje të autorësisë në veprat e Shekspirit Tema 6. Çështje të autorësisë së veprave të Shekspirit

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: - të njihen me problemin e autorësisë së veprave të Shekspirit; - të flasin rreth hipotezave të ndryshme mbi identitetin e tij; - të zbulojnë mendime të ndryshme të kritikëve rreth kësaj çështjeje; - të krahasojnë situata të ngjashme për shkrimtarë të tjerë të rëndësishëm të letërsisë botërore.

Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Letërsia 10”, me zgjedhje të detyruar, portret i Shekspirit , vepra “Jul Çezari” e Shekspirit, shkumësa me ngjyra, tabela etj. Material ndihmës për mësuesin Spekulimet e shumta në lidhje me vërtetësinë e ekzistencës së Shekspirit sa vijnë e shtohen, pasi pyetjet e shumta të ngritura rreth jetës së tij vazhdojnë të mbeten pa përgjigje konkrete. Kush fshihet pas Shekspirit? Shekspiri është një nga shkrimtarët më të mëdhenj të Rilindjes Evropiane dhe një nga viganët mendimtarë më të fuqishëm që lindi kjo epokë. Shekspiri është nga dramaturgët më të mëdhenj të letërsisë botërore të të gjitha kohërave. Krijimtaria e Shekspirit karakterizohet nga madhështia e dimensioneve të saj, me gamën e mendimeve dhe gjerësinë e pazakonshme të mesazheve. Dramat e tij dallohen për shumëllojshmërinë e tipave, situatave, personazheve, epokave, popujve, mjediseve shoqërore. Kjo begati e imagjinatës, tempi i shpejtë i veprimit, forca e pasioneve të paraqitura dhe tensioni i personazheve të caktuara janë tipike për epokën e Rilindjes. Mirëpo te Shekspiri këto tipare i janë nënshtruar një ligjshmërie të përkryer të harmonisë së brendshme. Burimet e frymëzimeve të Shekspirit janë të ndryshme, mirëpo gjithçka që ka huazuar, ai e ka përpunuar në një mënyrë të vetën, origjinale. Si burime mund të përmendim artin antik grek e romak, Rilindjen italiane dhe traditën popullore të dramaturgjisë angleze. Shekspiri është origjinal edhe për sa i përket përdorimit të gjuhës. Begatia e jashtëzakonshme e gjuhës së përdorur nuk qëndron vetëm në numrin tejet të madh të fjalëve dhe të shprehjeve,

126

por edhe në llojshmërinë e nuancave shprehëse. Në veprat e tij gjejmë një shumësi shprehjesh, proverbash dhe fragmentesh të këngëve popullore. Të gjitha veprat e Shekspirit kanë karakter demokratik e humanist. Me një realizëm të mprehtë kritik ato trajtojnë ide përparimtare të Rilindjes. Prandaj Shekspiri ushtroi një ndikim kolosal në letërsinë evropiane, veçanërisht pas Revolucionit borgjez Francez. Duke marrë shembull nga Shekspiri shumë krijues të vendeve të tjera do të vënë themelet e dramaturgjive të veta kombëtare, siç bënë Lesingu, Gëte, Shileri, Hygoi, Pushkini etj. Kjo është ajo çfarë dinë të gjithë për Shekspirin. Por cili ishte me të vërtetë ai? Si ka qenë jeta e tij? Për vite me radhë janë bërë studime e kërkime të shumta rreth jetës së Shekspirit të famshëm, por pa rezultate të qenësishme. Spekulimet e shumta në lidhje me vërtetësinë e ekzistencës së tij sa vijnë e shtohen, pasi pyetjet e shumta të ngritura rreth jetës së tij vazhdojnë të mbeten pa përgjigje konkrete. Dyshimi kryesor janë provat e pakta të ekzistencës që ka lënë pas vetes dramaturgu anglez. Ashtu si autopsitë e trupave të alienëve dhe pranisë së një qitësi të dytë në vrasjen e Presidentit amerikan Kenedi, besimi se emri i Shekspirit është veç një mbulim dhe se i ka shkruar dikush tjetër veprat e tij, nuk arrin të çrrënjoset. Skeptikët nisën ta vinin në dyshim identitetin e vërtetë të gjeniut në fund të shekullit XIX. Që atëherë, teoria e ekzistencës së një autori tjetër ka fituar legjitimitet falë këmbënguljes së disa studiuesve dhe historianëve. Është një çështje shumë e rëndësishme të njihet më tej jeta e Shekspirit dhe, nëse do të jetë e vërtetë se ka qenë dikush tjetër që përdorte këtë emër, duhet të njihet patjetër identiteti i tij dhe arsyeja përse ka dashur të qëndrojë në hije. Tani, pothuajse 300 personalitete kanë kërkuar publikisht që teoria e tyre të merret seriozisht në konsideratë dhe të zbulohet e gjithë e vërteta që fshihet pas këtij emri me famë botërore. Më 10 shtator, aktori shekspirian Derek Xhekobi dhe ish-drejtori artistik i "Shakespeare's Globe Theatre", Mark Rilans, shpallën publikisht "deklaratën e dyshimit të arsyeshëm". I përpiluar nga "Koalicioni i autorësisë së Shekspirit", një fondacion dedikuar tërheqjes së vëmendjes së publikut mbi identitetin e vërtetë të gjeniut të dramës, dokumenti i kërkon botës akademike të pranojë se, "ka mjaft hapësirë për të pasur dyshime mbi identitetin e Shekspirit" dhe që këtij problemi t'i jepet rëndësia e duhur nga ana e studiuesve. Bashkë me firmat e Xhakobit dhe Rilensit, gjenden ato të Çarls Çamplin, ish-redaktori për artin i së përditshmes amerikane "L. A. Times"; Maikëll Delahoid, profesor në Universitetin e "Uashingtonit" dhe Robin Foks, profesor i teorisë shoqërore në Universitetin "Rutxhers" të Nju-Xhersit. Por edhe disa emra më të famshëm, si Mark Tuein, Çarls Dikens dhe Orson Uells, gjenden në listën njerëzve që besonin se nën firmën e Shekspirit fshihej dikush tjetër. Në zemër të debatit qëndron fakti se, për një njeri aq të aftë të penës, që e kaloi jetën duke shkruar, Shekspiri ka lënë prapa shumë pak prova të ekzistencës së tij. Pjesa më e madhe e studiuesve bien dakord se ekzistojnë mjaftueshëm prova për të vërtetuar se Uilliam Shekspir lindi në Stratford mbi Avon, u bë aktor dhe u kthye në qytetin e lindjes, ku qëndroi deri kur vdiq, në vitin 1616. Por udhët e mbështetësve të secilës teori ndahen pikërisht këtu. Stratfordianët, siç njihen, besojnë se Uilliam Shekspir është i njëjti individ që shkroi atë, që më pas do të vlerësohej si vepra më e madhe letrare në historinë britanike. Antistratfordianët thonë se nuk ekziston asnjë e dhënë bindëse për të lidhur Shekspirin me dramat, poemat dhe punët e tjera që i atribuohen atij. Dhe kështu nis loja e polemikave, që mesa duket nuk e po e lënë gjeniun e madh të prehet në paqe. Stratfordianët vërejnë se emri i Shekspirit është shtypur në faqet e shumë dramave të publikuara gjatë kohës që ishte gjallë. Antistratfordianët nënvizojnë se askush nuk e ka idenë as si e shkruante Shekspiri emrin e tij: gjenden vetëm gjashtë firma të hedhura me shpejtësi nga dora e tij, të cilat mund të lexohen në mënyra të ndryshme. Stratfordianët thonë se disa bashkëkohës e zënë në gojë Shekspirin në veprat e tyre; pala tjetër këmbëngul se i referohen vetëm si aktor, pa e përmendur kurrë si autor. Pastaj, ekziston një dallim i qartë mes jetës së Uilliam Shekspir dhe jetëve, për të cilat shkroi në veprat e tij. Antistratfordianët dalin me tezën se vepra e tij karakterizohet nga njohja e shkëlqyer e literaturës botërore, e gjuhës, e jetës aristokratike dhe udhëtimeve jashtë vendit, gjëra që duhej të ishin krejt të huaja për aktorin e një qyteti të vogël pa shkollim universitar. Siç shkruhet në Deklaratë, "studiuesit nuk kanë asnjë ide për mënyrën si ai e krijoi atë bagazh të thellë e të detajuar njohurish që tregohet më së miri në vepër". Është kjo arsyeja për të cilën për të gjetur

127

Shekspirin e vërtetë këta studiues i hedhin sytë tek aristokratët dhe njerëzit që kishin luksin për të udhëtuar nëpër botë. Eseisti Frensis Bekon, poeti dhe dramaturgu Kristofer Marlou, aristokrati Eduard de Ver: janë këta kandidatët më të mundshëm. Por pala tjetër e hedh poshtë me forcë këtë snobizëm, duke thënë se edhe një formim më se normal do të kish mjaftuar që Uilliami të arrinte të shkruante veprat e famshme në fund të fundit jo më kot quhej një gjeni. Dhe këtë stratfordianët kërkojnë ta argumentojnë, duke ngulmuar te fakti që shumica e dramave të Shekspirit janë adaptuar nga vepra më të hershme. Sipas tyre, Uilliami u mbështet tek autorë të tjerë për të kompensuar atë që nuk kishte marrë në universitet apo përvojat e munguara të udhëtimeve. “Ata argumentojnë se Shekspiri në vepra është mbështetur shumë edhe te përvojat personale", thotë Xhonatan Beit, një ndër emrat kryesorë të stratfordianëve. "Por një imazh i tillë ku shkrimtari fut shumë nga vetja në vepër i autorëve është shumë i vonshëm, një ide shumë romantike në literaturë. Në kohën kur Shekspiri shkroi punët e tij, nuk veprohej kështu". Por, pak rëndësi ka fakti, nëse këto kryevepra të letërsisë botërore i shkroi Shekspiri, De Veri apo Frensis Bekon - çfarë do të ndryshojë në rëndësinë e tyre në rast se mësohet që autori ka përdorur emër të rremë. Përse duhet të bëhen kaq shumë kërkime intensive. Përse gjithë kjo zhurmë? Që të dyja palët insistojnë në idenë se zbulimi i identitetit të njeriut që qëndron pas "Hamletit" e "Mbretit Lir" është thelbësor për kuptimin e veprave. "Interpretimi që u bëjmë veprave të Shekspirit do të ishte krejt i ndryshëm në rast se do të dinim me saktësi kush i shkroi ato", thotë Bill Ribinshtein, profesor historie në Universitetin e "Uellsit", njëherësh edhe këshilltar akademik në Fondacionin "Koalicioni i autorësisë së Shekspirit". "Në rast se ka qenë i përfshirë thellësisht në politikë, për shembull, çdo rresht i secilës vepër do të kishte motivime të tjera", shton profesori. Me anë të "Deklaratës së dyshimit të arsyeshëm", firmëtarët e koalicionit nuk duan të thonë se dinë kush i ka shkruar veprat e Shekspirit, por që kjo pikëpyetje "të vlerësohet me rëndësinë e duhur nga qarqet akademike, si një çështje së cilës i duhen kushtuar studime e thellime". Me këtë shpresë, Uilliam Lihi, kreu i katedrës së anglishtes në Universitetin "Brunel", për herë të parë do të përfshijë në kurset e tij edhe leksione mbi autorësinë e Shekspirit. "Studimet mbi Shekspirin merren me veprën e tij, duke e trajtuar nga shumë këndvështrime: feminist, postkolonialist, historik", thotë ai. "Mendoj që do të ishte e rëndësishme që ta përfshinim edhe autorësinë mes tyre". Në fund të fundit, zhurmës dhe spekulimeve të shumta nuk kishte se si t’u shpëtonte edhe Shekspiri. Tashmë studiuesit dhe historianët më të famshëm i kanë vënë qëllim vetes që të zbulojnë të vërtetën që fshihet pas hijes së misterit të tij. Megjithatë, atij mund t'i vihet një emër çfarëdo, mund ta quash Shekspir ose edhe vetëm "gjeniu". Fama dhe magjia e veprave të tij nuk ka të bëjë aspak me misterin që e rrethon. Kryeveprat e tij kanë arritur të vetme të magjepsin të gjithë botën pa pasur nevojë të kenë suportin e jetës apo emrit të autorit të tyre. Siç ka thënë edhe Zhulieta në kryeveprën e famshme të "gjeniut": "Ai që ne e quajmë trëndafil, do të kishte të njëjtën erë sikur ta quanim ndryshe…". Përgatiti: KLARITA BAJRAKTARI

Struktura e mësimit: PNP

Fazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi Diskutim i drejtuar Nxitja e diskutimit Punë me klasën Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime/Grupet e

ekspertëve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe

Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë me klasën Zhvillimi i mësimit Parashikimi. Të nxënit me këmbime / Diskutim i drejtuar Mësuesi/ja vendos në dërrasë të zezë një foto të shkrimtarit të madh botëror, Uilliam Shekspirit. Më pas u kërkon nxënësve se çfarë dinë ata rreth autorësisë së veprave të tij?

- A keni dëgjuar rreth autorësisë së Shekspirit? - Për çfarë flet kjo çështje?

128

- Cilat janë disa nga tezat që shtrohen rreth autorësisë së tij? - Cilat elemente të biografisë së tij i njihni, të cilat vërtetojnë autorësinë e veprave të tij?

Në bazë të përgjigjeve të nxënësve mësuesi/ja plotëson skemën në dërrasë të zezë.

Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbime/Grupet e ekspertëve Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të risjellin në vëmendjen e tyre edhe një herë kronologjinë e jetës dhe veprave të Shekspirit. Qëllimi i kësaj lidhet me çështjen delikate të autorësisë së veprave të tij. Për këtë sjell në vëmendjen e nxënësve eksperiencat e profesionet që ai ka bërë. Të dhëna nga biografia e tij dhe realiteti kur ai ka jetuar. Mësuesi/ja mund të shfrytëzojë njohuri të nxënësve të marra edhe në lëndën e arteve dhe u kërkon atyre të ndahen në grupe dhe japin të dhëna mbi jetën dhe personazhet, të cilat pretendohen të njëjtësohen me emrin e Shekspirit. Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe me nga 5-6 nxënës. Secili anëtar i grupit zgjidh çështjen që i jepet nga mësuesi/ja. Grupi I mbron tezën që pas Shekspirit fshihej filozofi Frensis Bekoni. Grupi II mbron tezën që pas Shekspirit fshihej Ben Xhonsoni. Grupi III mbron tezën që pas Shekspirit fshihej Kristofor Marlou. Grupi IV mbron tezën që pas Shekspirit nuk fshihet asnjë individ tjetër, veçse origjinali njihet me të njëjtin identitet dhe jep argumente lidhur me të. Grupi I Grupi II Grupi III Grupi IV Pas Shekspirit fshihet Frensis Bekoni

Pas Shekspirit fshihet Ben Xhonsoni

Pas Shekspirit fshihej Kristofor Marlou

Pas Shekspirit nuk fshihet asnjë individ tjetër, veçse origjinali

Në fund ekspertët e grupeve paraqesin përgjigjet e tyre dhe diskutojnë me njëri-tjetrin duke krahasuar punët e tyre. Më pas diskutimi shtrihet edhe tek anëtarët e tjerë të grupeve, duke bërë kështu një organizim të informacionit. Diskutohen aspekte të ndryshme që kanë të bëjnë me identitetin e Shekspirit; gjerësia gjeografike e veprave të tij, tematika e shfrytëzuar nga realiteti italian i kohës, problematika e thellë lidhur ngushtë edhe krizën psikologjike dhe ambicien për pushtet që është karakteristikë e veprave të tij etj

Autorësia e veprave të Shekspirit

Ka provat të pakta të ekzistencës së tij

Dyshohet se Mark Tuein, Çarls Dikens dhe Orson Uells fshihen pas Shekspirit

Ka dyshime gjithashtu se veprat e tij i shkroi De Veri apo Frensis Bekoni

Biografia e tij është e errët, emri i tij mund të jetë pseudonim letrar

129

Përforcimi. Diagrami i Venit Mbështetur në materialin e dhënë në tekst mbi autorësinë e veprave të Molierit dhe Shekspirit, nxënësit ndërtojnë Diagramin e Venit mbi të përbashkëtat dhe të veçantat që ndajnë problemin e dy gjenive mbi autorësinë e veprave të tyre. Të përbashkëtat

1. Për të dy këta gjeni ka dyshime që nuk kanë ekzistuar dhe pas tyre fshihen persona të tjerë. 2. Këta dy emra dyshohet të jenë pseudonime letrare të emrave të vërtetë ose të jenë shpikur këto

karaktere imagjinare. 3. Këto teza që mohojnë autorësinë e veprave të këtyre dy shkrimtarëve lidhen mbi të gjitha me faktorin

“kohë” dhe atë kulturor. 4. Shekspiri dhe Molieri kishin një arsimim të pakët për t’u bërë gjeni të përmasave të tilla.

Detyrë: Sillni në klasë materiale të ndryshme që diskutojnë mbi çështje të autorësisë në veprat e Shekspirit. Punë me projekt Tema: Ambicia për pushtet, individi dhe drama e tij - temë e universale e trajtuar gjerësisht në veprat e Shekspirit, si një analizë e thellë karakteri dhe marrëdhëniesh. Veçoritë e stilit të tij Veprat: Dramat e Shekspirit: Jul Çezari, Makbeth, Mbreti Lir, Hamleti, Otello, Tregtari i Venedikut, Rikardi III. Qëllimi i projektit: Nxënësit në mënyrë të pavarur të analizojnë në veprat dramatike të Shekspirit ambicien për pushtet si ndjenjë, e cila e çon qenien njerëzore drejt fatalitetit. Objektivat. Në fund të projektit nxënësit të kenë arritur: a. të identifikojnë praninë e ambicies për pushtet si dukuri universale në krijimtarinë dramatike të Shekspirit; b. të analizojnë thellësisht dukurinë, shfaqjen e përmasave të saj brenda veprës së Shekspirit, pasojat e sjella tek individi dhe shoqëria si rezultat i prezencës së saj në shoqërinë njerëzore; c. të krahasojnë shfaqjen e kësaj dukurie në vepra të ndryshme të Shekspirit ç. të reflektojnë rreth kësaj dukurie në realitetin e sotëm Grupet e interesuara: klasa ndahet në gjashtë grupe, sipas tematikës së përcaktuar.

Shekspiri Molieri

130

PROJEKT Kohëzgjatja e projektit: 60 ditë Referimi: 3 orë Partnerë në projekt: Mësuesi/ja e historisë: a) për të ndihmuar nxënësit në ndërtimin e kontekstit historik në të cilin ka jetuar Shekspiri dhe kontekstet me të cilat lidhen veprat e tij b) për sqarimin e shpjegimin e termave dhe koncepteve të ndryshme historike, nëse është e nevojshme; Mësuesi/ja e psikologjisë: a) për sqarimin termave psikologjikë; b) për sqarimin e shpjegimin e koncepteve të ndryshme psikologjike si : ambicia , frika, dashuria,etj; Mësuesi i informatikës: a) në përdorimin e Word-processor në shkrimin e materialit; b) në përdorimin e Power Point-it për të përgatitur përmbledhjen e materialit. Mësuesi/ja i gjuhës angleze: a) në shpjegimin e fjalëve të panjohura në materialet e gjetura në gjuhën angleze. Mësuesi i filozofisë/sociologjisë: a. për shpjegimin e dukurive dhe marrëdhënieve të ndryshme shoqërore, si: ambicia për pushtet, gënjeshtra, mashtrimi, figura e liderit dhe koncepti i tij nga kohet e hershme deri në ditët e sotme etj. Të tjerë që japin mbështetjen e tyre për punën e nxënësit në këtë projekt. Veprimtaritë e projektit: Mbledhja e materialit dhe prezantimi i temës - ndarja në grupe pune dhe përcaktim i detyrave të tyre; - leximi i veprës dhe hulumtimi i tematikës dhe plotësimi i skedave të ndryshme me informacionin përkatës; - konsultimi i grupit me mësuesin në orët konsultuese; - hartimi i materialit përfundimtar; - paraqitja para klasës dhe diskutimi rreth tij. Shënim. Për çështjen e dhënë mund të formohen edhe nëngrupe, të cilat do të ndjekin për çështjen që do të referojnë të njëjtën ecuri. Në fund nëngrupet bëjnë përmbledhjen që do të referohet. Grupet e punës Grupi I Tema: Jeta dhe krijimtaria e Shekspirit, universaliteti i veprës së tij

- kronologjia e plotë e jetës dhe veprave të Shekspirit. - tematikat e trajtuara, problemet e qenies njerëzore të evidentuara, përmasa universale e tyre. - stili i tij dhe gjuha

Grupi II Tema: Ambicia për pushtet te “Makbethi”

- subjekti i veprës; - sistemi i personazheve; - tema dhe mesazhi, problemet që sjell në vëmendjen tonë ajo; - marrëdhëniet e individit me shoqërinë kur ai ndikohet nga ambicia për pushtet, pasojat e saj; - stili dhe gjuha e veprës;

131

- krahasimi mes “Jul Çezarit” dhe “Makbethit” Grupi III Tema: Ambicia për pushtet te “Hamleti”

- subjekti i veprës - sistemi i personazheve; - tema dhe mesazhi, problemet që sjell në vëmendjen tonë ajo; - marrëdhëniet e individit me shoqërinë kur ai ndikohet nga ambicia për pushtet, pasojat e saj; - stili dhe gjuha e veprës; - krahasimi mes “Jul Çezarit” dhe “Hamletit”.

Grupi IV Tema: Ambicia për pushtet dhe para te “Mbreti Lir”

- subjekti i veprës - sistemi i personazheve. - tema dhe mesazhi, problemet që sjell në vëmendjen tonë ajo . - marrëdhëniet e individit me shoqërinë kur ai ndikohet nga ambicia për pushtet, pasojat e saj - stili dhe gjuha e veprës. - krahasim mes “Jul Çezarit” dhe “Mbretit Lir”

Grupi V Tema: Ambicia për pushtet dhe para tek “Otello”

- subjekti i veprës - sistemi i personazheve. - tema dhe mesazhi, problemet që sjell në vëmendjen tonë ajo . - marrëdhëniet e individit me shoqërinë kur ai ndikohet nga ambicia për pushtet, pasojat e saj - stili dhe gjuha e veprës. - krahasim mes “Jul Çezarit” dhe “Otellos”

Grupi VI Tema: Ambicia për pushtet dhe para te “Rikardi III”

- subjekti i veprës - sistemi i personazheve; - tema dhe mesazhi, problemet që sjell në vëmendjen tonë ajo; - marrëdhëniet e individit me shoqërinë kur ai ndikohet nga ambicia për pushtet, pasojat e saj - stili dhe gjuha e veprës; - krahasim mes “Jul Çezarit” dhe “Rikardit III”.

(Literatura për të gjitha grupet: Parathënia; përmbajtja e librit; të dhëna nga interneti) Dorëzimi dhe diskutimi i punimit Çdo përgjegjës grupi paraqit para klasës materialin e përgatitur nga grupi. Veç punimit me shkrim, i cili duhet të mbajë edhe emrin e redaktorit dhe korrektorit të grupit, materiali mund të paraqitet i përmbledhur me power- point dhe të shoqërohet edhe me materiale ilustruese. Ora I – prezantimi i temës ndarja në grupe, përcaktimi i detyrave Ora II – konsultë për punën e bërë deri më tani Ora II – paraqitja punimeve nga grupet përkatëse Treguesit e vlerësimit të projektit: Çdo nxënës mban shënimeve rreth punimit, seriozitetit të paraqitjes dhe bën vlerësimin individual Diskutimi në klasë për punën e shokëve Vlerësimi përfundimtar nga mësuesi/ja për punën individuale dhe në grup