Lezing: De wereld draait door - door Walter Van Trier

DE WERELD DRAAIT DOOR

MAAR WAT DEED EN DOET DAT MET HET GELIJKHEIDSTREVEN ?

Walter Van Trier64e Sociale Week – Blankenberge 17-18 November

2011

STRUCTUUR• Die verdraaide wereld !?! Toch?

• De wereld verdraait ? Zeker, maar waardoor?– ‘Maatschappelijk project’ / ‘Sociale uitvinding’– ‘Nieuwe onoverzichtbaarheid’– Vergaren en verdelen wij rijkdom nu anders?– Verdraaide ons denken over hoe de wereld werkt?– Verdraaide ons beoordelingscriterium?

• Verdraai de wereld ! Maar hoe?

• Slotbemerking: draait de wereld echt door?

64e Sociale Week ACW

Op een dag, zij het niet binnen afzienbare tijd, zal de welvaartstaat haar voordelen hebben uitgebreid tot alle mannen en vrouwen die er nu nog de occasionele slachtoffers van zijn; zij die er enkel formeel en gedeeltelijk lid van zijn. (…) Het is waard om na te denken over hoe die dag er zal uitzien – wat zullen we dan willen? – zelfs als we ondertussen strijden om het systeem van uitkeringen te perfectioneren en onder ons bekvechten over de beste strategie?

Michael Walzer, Dissatisfaction in the Welfare State, in: Radical Principles. Reflections of an unreconstructed democrat, New York: Basic Books, 1980

MOTTO



DRIEDUBBELE STELLING• Crisis van welvaartstaat (en van gelijkheidsstreven)

gevolg van ‘succes’, niet van ‘falen’ => ‘barensweëen’ eerder dan ‘stervenspijn’.

• Maatschappelijke verschuivingen creëren nieuwe problemen en vereisen nieuwe inzichten en oplossingen vereisen.

• Vandaar nood aan herdenken van maatschappelijk project en uitklaren wat streven naar gelijkheid in de toekomst kan betekenen

• (Neo-liberaal) marktdenken eerder een (foute) reactie dan een fundamentele oorzaak van crisis

Die Verdraaide Wereld ! Toch ?

• N. Kaldor (1955): “Welvaartstaat is er om te blijven.”

• ‘White Paper on Employment Policy’ (1944)• IAO en Verklaring van Philadelphia (1944)• België: ontwerp van overeenkomst van sociale

solidariteit (1944)

• I. Lindemans, Volledige werkgelegenheid in vrijheid, in: Gids op Maatschappelijk Gebied, 1993


1944: DE GEEST VAN PHILADELPHIA

• P. Rosanvallon, La Sociéte des égaux, Seuil, 2011

• Oorsprong: Franse en Amerikaanse revolutie• Instrumenten van gelijkheidstreven:

– Belastingen als herverdelingsmechanisme– Verzekering als techniek om sociale risico’s te collectiviseren– Collectieve regelgeving ter bescherming van factor arbeid

– Universele missie van sociale zekerheid– Macro-economisch (vraag)beleid

• Vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid


GELIJKHEIDSTREVEN CENTRAAL ?

EN NU ?• Nog altijd aanzienlijke financiële ongelijkheid en

armoede (zeker op wereldvlak) maar twijfel over toename ervan (cfr. OESO, Growing Unequal, 2008)


EVOLUTIE ONGELIJKHEID IN BELGIE(Gini coëfficient 1990 – 2007)


EN NU ?• Nog altijd aanzienlijke financiële ongelijkheid en

armoede (zeker op wereldvlak) maar twijfel over toename ervan (cfr. OESO, Growing Unequal, 2008)

• Groei in (materiële) welvaart niet (noodzakelijk) gevolgd door groei in geluk controverse over invloed van groei van behoeften of aanpassing?

• Ongelijkheid in andere en nieuwe domeinen (vb. ecologie) van maatschappelijk leven welke relatie met financiële ongelijkheid?

• Onduidelijkheid over feitelijke situatie gegronde vrees voor toekomst van het ‘gelijkheidsstreven’


De Wereld Verdraait? Zeker … maar waardoor ?

‘MAATSCHAPPIJPROJECT’Capteert de aspiraties inzake sociale vooruitgang van

de burgers en formuleert grote lijnen voor institutionele hervormingen

• Hoe denkt men dat de wereld werkt?• Welke rangorde van doelstellingen hanteert men?• Welke zijn de (belangrijke) karakteristieken van de

situatie?

=> Diagnose=> Voorraad van ‘modellen’


CENTRALE KWESTIES VOOR ELK MAATSCHAPPIJPROJECT

• Hoe mobiliseert men de bronnen (voor de productie) van maatschappelijke rijkdom?

• Welke regels en mechanismen zorgen voor de verdeling van de maatschappelijke rijkdom?

• Hoe vormt men een ‘maatschappelijk verband’ en zorgt men voor ‘sociale cohesie’?


HOE VERANDERING BEKIJKEN ?


C

HOE VOORGAANDE GRAFIEK LEZEN ?• Verticale as is een maatstaf waarop men afleest hoe goed het

met de samenleving gaat. Criterium gebruikt bij de beoordeling valt af te spreken.

• Horizontale as is een tijdslijn. Blauwe pijl stelt mogelijke maatschappelijke ontwikkelingen voor.

• Gebogen lijn geeft aan hoe het criterium waarmee we de maatschappelijke situatie beoordelen evolueert over de tijd.

• Verticale stippellijntjes tonen punten waarop men maatschappelijke toestand beoordeelt.

• Verticale blauwe pijl toont moment van invoering of verandering van een conventie.


‘DRIJFKRACHT VOOR VERANDERING’• Demografie (vb. veroudering van de bevolking; maar ook

gezinsstructuur en samenlevingsvormen)• Technologie (vb. andere productiemethoden, maar ook

nieuwe communicatiemiddelen)• Globalisering (vb. de wereld als afzetmarkt, maar ook

internationale politieke structuren)• Ecologische bewustwording (vb. CO2 uitstoot, maar ook

‘psychische druk’)

!!! Ethische aspecten van verandering


‘SOCIALE UITVINDINGEN ?’

• Belang van ‘sociale uitvindingen’ (= conventie, model, maatregel, instrument, procedure, techniek, mechanisme, afspraak, …) die maatschappijen in richting van meer rijkdom drijven

• Systeem van dubbele boekhouding• Contract van onbepaalde duur• Naamloze vennootschap• Technische (of tijdelijke) werkloosheid• Sociale verzekeringen• …


HOE ONTSTAAN OF ONTWIKKELEN‘SOCIALE UITVINDINGEN’ ?

• ‘Overeenkomst’ (vb. sociaal pact of generatiepact)• ‘Verval’ (vb. regelen van arbeidsongevallen via

persoonlijke aansprakelijkheid na stoommachine)• ‘Invasie’ (vb. invloed internationale organisaties)• ‘Vertaling’ ( vb. brugpensioen)• ‘Knutselwerk’ (vb. ???)


‘NIEUWE ONOVERZICHTBAARHEID’(1944 – 1974 – 1995 – 2008 - ????)

• Probleem met opvangen van schokken– te veel rigiditeit => meer flexibiliteit

• Probleem van structurele aanpassing– gebrekkige afstemming => (andere) coördinatiemechanismen

• Belang van ‘transformationele’ groei– groei verandert structuur => andere (economische) theorie?

• Belang van culturele verschuiving– pluraliteit waarden/normen => andere ethiek van samenleven?


EEN GEWICHTSLOZE ECONOMIE ?• Lagere groei (van de productiviteit) niet van vandaag

• Toenemend aandeel van diensten en zorgsector• Moeilijkheid om kwaliteitsverbetering te meten• ‘Netwerk-economie’• Deregulering stuwt naar ‘ander groeipad’

• Activiteitgroei productiviteitsgroei• Lage loonkost Productkwaliteit


‘GRAAIKRACHT’ VAN HOGE INKOMENS ?• The World Top Income Database (Atkinson, Piketty, Saez): 23

landen, jaarlijkse gegevens voor 20e eeuw.

• ‘Dood van de renteniers’: eerste helft 20e eeuw, hoogste kapitaalinkomens dalen door kapitaalschok

• ‘Opkomst van de werkende rijken’: sinds 1970, vooral omwille van hoge arbeidsinkomens; maar ook toename van hoge vermogens- en kapitaalinkomens

• Verschil tussen Europese en Angelsaskische landen

A.B. Atkinson, T. Piketty (eds), Top Incomes over the 20th Century. Global Perspective, Oxford University Press


Dualisering van de arbeidsmarkt ?


WIJZIGING IN AANDEEL GEWERKTE UREN VOOR DE PERIODE 1993 – 2006 (in procentpunten)

Laag betaald (4)

(22%) Midengroep (9)

(46%) Hoogst betaald (8)

(32%) EU Gemiddelde 1,58 -7,77 6,19 België 1,48 -9,50 8,03 Oostenrijk -0,59 -14,58 15,17 Denemarken -0,96 -7,16 8,13 Finland 6,66 -6,54 -0,12 Frankrijk -0,74 -12,07 12,81 Duitsland 3,05 -8,71 5,67 Griekenland 1,75 -6,08 4,34 Ierland 6,19 -5,47 -0,72 Italië -8,20 -9,08 17,28 Luxemburg -1,66 -8,45 10,10 Nederland 2,27 -4,68 2,41 Noorwegen 4,96 -6,52 1,57 Portugal 2,39 -1,13 -1,26 Spanje 0,96 -7,04 6,07 Zweden 1,90 -6,93 5,03 Verenigd Koninkrijk 5,77 -10,32 4,55 Bron: M. Goos, A. Manning, A. Salomons, Job Polarization in Europe, in: American Economic Review, vol.92 (2009) n°2, pp.58-63 64e Sociale Week ACW

Typologie van jobs op basis van taakinhoud

Routine taken

Niet routine taken

Analytische en interactieve

taken

Manuele taken


David Autor, Frank Levy, Richard Murnane, Quarterly Journal of Economics, November 2003

“Winner-Takes-All-Society” ?


‘WINNER-TAKES-ALL-SOCIETY(R. FRANK & P.J. COOK, 1995)

• ‘Winnaar-neemt-alles’ markt = markt men waarin ‘prijzen’ toegekend op basis van relatieve in plaats van absolute prestaties standaard micro-economie

• HRM-literatuur: Tornooi-vergoedingen

• Voorbeeld: sportwedstrijden – maar ook aanwervingen, toegang tot (elite) universiteiten, contracten met de overheid, ….

• Belang van technologische vooruitgang en communicatiekanalen voor het ontwikkelen van deze markten


Wijzigingen in de manier waarop wij denken dat de wereld werkt ?

• Teloorgang van het Keynesiaanse denken en instrumentarium

– ‘ongebruikte capaciteit’ plus ‘multiplicator’– krapte op de arbeidsmarkt als motor van innovatie en

productiviteitsstijgingen– afweging volledige werkgelegenheid versus inflatie

• Opkomst van ‘rationale verwachtingen’ en ‘ineffectief arbeidsaanbod’– Lucas kritiek– Stagflatie => NAIRU of ‘natuurlijke graad van werkloosheid’– Ontkoppeling werkgelegenheidsbeleid – arbeidsmarktbeleid– Activering en nadruk op participatie en activiteitsgraad


Wijzigingen in de criteria waarmee we de toestand van de wereld beoordelen ?

• Rawls’ ‘A Theory of Justice’ (1971)

– Maatschappelijk contract - sluier van onwetendheid– Liberale vrijheden en posities open voor iedereen– Korf van “primary goods”: “goederen waarvan men

gebruik kan/moet maken ongeacht het individuele levensplan (inkomen, vermogen, maar ook sociale basis voor zelfrespect)”

– “Difference principle”: “ongelijkheid aanvaardbaar vooropgesteld dat positie van minstbedeelden erdoor verbeterd wordt”


DRIE VRAGEN NA JOHN RAWLS• Wat moet gelijk verdeeld worden? ‘Primary goods’ of

inkomen, nut, welzijn, bronnen, reële vrijheid, mogelijkheden, …

• Vereist rechtvaardigheid een zelfde norm in alle levensdomeinen? Mag men verdeling in één domein koppelen aan deze in ander domein (Walzer versus Rawls).

• Moet gelijkheidsstreven geen rekening houden met hoe minst bedeelden in hun situatie verzeilden? Dure smaken – eigen keuzes (Dworkin versus Rawls)


Gelijkheid van kansen ?

• Vereist gelijkheid van (start)condities• Vereist ‘neutrale’ processen na start• Garandeert geen gelijkheid van plaats• Geen plaats voor gelijkheid als ‘publiek goed’• Geen oog voor stigmatizering van verliezers


Individuele verantwoordelijkheid?

• Keuze of omstandigheden ?• Brute pech of keuze-pech ?

– brute pech: aardbeving, ‘onvrijwillige’ werkloosheid, …– keuze-pech: verlies in kansspel, ‘vrijwillige’ werkloosheid, …

• Hoe maakt men onderscheid in een complexe wereld?• Hoe lang draagt men verantwoordelijkheid voor keuzes?

• Responsabilisering en mensenrechten ???


Verdraai de Wereld ! Jawel, maar hoe?

Waarom ervaren wij zo’n grote moeilijkheid om ons zelfs maar een andere maatschappij te verbeelden? Waarom lukt het ons niet om een ander stel van arrangementen voor te stellen ten voordele van het algemeen? Zijn we dan gedoemd om tot in het oneindige te blijven vastzitten in een keuze tussen een dysfunctionele ‘vrije markt’ en de veel vermelde afschrikkingen van het ‘socialisme’?

Tony Judd, Ill Fares the Land, London, Penguin Books, 2010

MOTTO


DRIE VASTSTELLINGEN EN EEN VRAAG

• Belang en moeilijkheid van formuleren van (ver)nieuw(d) maatschappelijk project

• Gedragen door een visie die niet berust op ‘utilitarisme’ of ‘nuttigheidsdenken’

• Met gelijkheidstreven als centraal element (om vrijheid en broederlijkheid te stutten)

• Hoe (en welke) vernieuwende elementen opnemen?


• In recente geschiedenis twee kandidaten die aanspraak kunnen maken op voorbeeldfunctie: ‘basisinkomen’ en ‘transitionele arbeidsmarkt’

• Geen pleidooi voor één van beiden, ook geen uitgebreide analyse van beiden

• Wel duiden van opvallende gemeenschappelijke karakteristieken en dus mogelijk ‘grootste gemene deler’ van ‘nieuw’ maatschappelijk project’


MOGELIJKE KANDIDATEN ?

• Grote mate van onbepaaldheid: voorstanders van ‘links’ tot ‘rechts’• Uitgangspunt is ‘waardenpluraliteit’ en ‘verschillen tussen levenssferen’ => nadruk op

procedures (niet op inhoud), ethische fundering buiten ‘nuttigheids-’ of ‘welvaartsdenken’ en geen algemeen aanvaarde visie op het ‘goede leven’

• Ruime plaats voor individuele keuzes en dus voor individuele verantwoordelijkheid => herschikken verdeling van risico’s

• Noodzaak tot herdenken van fundamentele begrippen• Nadruk op een ‘universeel’ systeem van sociale bescherming en op efficiënt gebruik van

bronnen

Belangrijkste verschil: wat fundeert ‘burgerschap’?

– …


“CLOSE ENCOUNTERS OF THE THIRD KIND”?

TOT SLOT

Dank u voor de aandacht !!!

Wie elementen uit deze lezing in meer detail wil bekijken vindt voor sommige (en nog meer andere) aspecten aanknopingspunten en suggesties voor uitgebreider leesvoer in de rubrieken ‘Van de bovenste boekenplank’ en ‘Grote Kwesties’ in de nummers van Over.Werk. Tijdschrift van het Steunpunt WSE (voorheen WAV)

e-mail: [email protected]


Lezing: De wereld draait door - door Walter Van Trier

Documents

Transcript of Lezing: De wereld draait door - door Walter Van Trier