leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian...

40
leqcia 6 dinamika niutonis kanonebi

Transcript of leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian...

Page 1: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

leqcia 6

dinamika

niutonis kanonebi

Page 2: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

meqanika

kinematikakinematika

rogor moZraoben

sxeulebi

rogor moZraoben

sxeulebi

dinamikadinamika

ratom moZraoben

sxeulebi

ratom moZraoben

sxeulebi

Page 3: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 3

Page 4: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 4

dinamikadinamika

Isaac Newton (1643 - 1727)Principia Mathematica (1687). sami moZraobis kanoni:

kanoni 1: sxeuli uZravia an moZraobs mudmivi

siCqariT aTvlis inerciul sistemaSi Tumasze gareSe Zala ar moqmedebs.

kanoni 2: FFjamuri = Σ FF = maa

kanoni 3: FFA ,B = - FFB ,A

Page 5: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 5

ra aris Zala ?

Zala aris sxeulebs Soris urTierTqmedebisdamaxasiaTebeli sidide.

Zala veqtoria, radgan aqvs rogorc sidide ise

mimarTuleba.

Sesabamisad Zalebis Sekreba emorCileba

veqtorebis Sekrebis kanonebs.

FF1 FF2

aaFF1

FF2

aa

FFjam

Page 6: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 6

ZalaZala

ganvixilavT ori saxis Zalas:kontaqturi Zala:» yvelaze nacnobia CvenTvis:

studenti awveba merxs.burTis dartyma...

urTierqmedeba manZilze:» gravitacia

» eleqtromagnituri urTierTqmedeba

Page 7: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 7

kontaqturikontaqturi ZalaZala::

Cndeba roca sxeulebi modian kontaqtSi.

aRniSvna : FFa,b niSnavs Zalas romelic moqmedebs

a–ze da gamowveulia b -Ti

FFTavi,TiTi

Page 8: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 8

urTierTqmedebaurTierTqmedeba manZilzemanZilze

gravitacia:

Page 9: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 9

niutonma SeniSna, rom amoon / g = 0.000278da RE

2 / R2 = 0.000273

msoflio mizidulobis kanoni: |FMm |= GMm / R2

R Rd

amTvare g

G = 6.67 x 10 -11 m3 kg-1 s-2

Page 10: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 10

oTxioTxi fundamenturifundamenturi ZalaZala ((urTierTqmedebaurTierTqmedeba) )

bunebaSibunebaSi

1. eleqtromagnituri

2. susti (elementaruli nawilakebisdaSla)

3. Zlieri (birTvebSi)

4. gravitacia

Page 11: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

niutonis pirveli kanoni

inerciis kanoni

Page 12: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

aristotele moZraobis

Sesaxeb

aristotele moZraobis

Sesaxeb

aristotele fiqrobda, rom

uZraoba aris sxeulebis

bunebrivi mdgomareoba.

Page 13: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

galileo galileim eWvqveS daayena

aristoteles ideebi moZraobis Sesaxeb.

uZraoba ar aris sxeulebis bunebrivi

mdgomareoba.

man Semoitana inerciis cneba.

galileo atarebda eqsperimentebs da

swavlobda sxeulebis moZraobas daxril

sibrtyeze.

Page 14: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Page 15: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 15

niutonisniutonis pirvelipirveli kanonikanoni

sxeuli uZravia an moZraobs Tanabari siCqariTaTvlis inerciul sistemaSi Tu masze moqmedi

Zalebis jami nulis tolia.

aCqareba ar arsebobs Tu ar moqmedebs Zala.

niutonis pirveli kanoni marTebulia mxolod

inerciul aTvlis sistemaSi !

magaliTi: manqana da wigni.

Page 16: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

inerciainerciainerciainercia arisaris sxeulissxeulis

TvisebaTviseba winaaRmdegobawinaaRmdegoba

gauwiosgauwios misimisi siCqarissiCqaris

cvlilebascvlilebas..

sxeulissxeulis inerciulobasinerciulobas

gansazRvravsgansazRvravs misimisi masamasa. .

racrac ufroufro didiadidia

sxeulissxeulis masamasa miTmiT ufroufro

ZneliaZnelia misimisi siCqarissiCqaris

cvlilebacvlileba. .

es sxeulebi ar daiZvrebian

adgilidan sanam maTze ar

imoqmedebs Zala.

uZraoba aris Tanabari moZraobis kerZo SemTxveva

roca siCqare v=0

Page 17: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

romeli matareblis gaCerebaa

ufro Zneli?

mZlavri lokomotivi daZravs

adgilidan vagonebs. radgan vagonebi

Zalian didi masis mqonea, maT aqvT

didi inercia da saWiroa didi Zala,

rom Seicvalos maTi siCqare. xolo

Tu erTxel akrifaven siCqares, aseve

didi Zalaa saWiro maT gasaCereblad.

mZime satvirTo

matarebeli

msubuqi samgzavro

matarebeli

Page 18: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

TuTu golfisgolfis

burTsburTs

davartyamTdavartyamT

joxsjoxs dada

moviyvanTmoviyvanT

moZraobaSimoZraobaSi, , igiigi

arasodesarasodes arar

undaunda gaCerdesgaCerdes

TuTu maszemasze sxvasxva

ZalebmaZalebma arar

imoqmedaimoqmeda..

Page 19: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

eses ewinaaRmdegebaewinaaRmdegeba CvensCvens yoveldRiuryoveldRiur

gamocdilebasgamocdilebas. . radganradgan yvelayvela

sxeulissxeulis moZraobamoZraoba neldebaneldeba dada

saboloodsabolood uZraviuZravi xdebaxdeba..

sinamdvileSisinamdvileSi eses xdebaxdeba imisimis gamogamo, ,

romrom sxeulebzesxeulebze moqmedebsmoqmedebs TvaliTTvaliT

uxilaviuxilavi, , magrammagram realurirealuri ZalaZala, ,

romelsacromelsac xaxunisxaxunis ZalaZala ewodebaewodeba. .

am am ZalasZalas CvenCven momdevnomomdevno leqciebzeleqciebze

ganvixilavTganvixilavT..

Page 20: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

niutonisniutonis pirvelipirveli kanonikanoni dada

inerciainercia

TuTu manqanamanqana moZraobsmoZraobs 80 km/80 km/sTsT siCqariTsiCqariT dada

SeejaxebaSeejaxeba bariersbariers, , manqanaSimanqanaSi myofimyofi adamianiadamiani

inerciisinerciis gamogamo gaagrZelebsgaagrZelebs moZraobasmoZraobas 80 km/80 km/sTsT

siCqariTsiCqariT..

ecadeTecadeT arar aRmoCndeTaRmoCndeT am am mdgomareobaSimdgomareobaSi. .

SeikariTSeikariT usafrTxoebisusafrTxoebis RvedebiRvedebi..

Page 21: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 21

niutonisniutonis meoremeore kanonikanoni

niutonis pirveli kanonis Tanaxmad aCqareba ar arsebobs

Zalis gareSe. unda davadginoT rogoria raodenobrivi

kavSiri aCqarebasa Zalas Soris.

Page 22: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Lecture 07, Page 22Physics 2211 Spring 2005Dr. Bill Holmpirveli dakvirveba: sxeuli moZraobs mudmivi aCqarebiT

Tu masze moqmedebs mudmivi Zala.

CavataroT eqsperimenti: sxeuli devs zedapirze romlis

xaxunis koeficienti SeiZleba ugulvebelyoT. sxeulze

vimoqmedoT mudmivi ZaliT.

moZraobis diagrama

Page 23: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

CavataroT igive eqsperimenti

Zalisa da sxeulis masis sxvadasxva

mniSvnelobisaTvis.

meore dakvirveba: sxeulis aCqareba izrdeba modebuli

Zalis proporciulad.

aCqareba

a cF=

mesame dakvirveba: sxeulis aCqareba ukuproporciulia

sxeulis masisa.

modebuli Zala

Page 24: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 24

niutonisniutonis meoremeore kanonikanoni

nebismieri sxeulisTvis:

aCqareba aa proporciulia sxeulze moqmediZalebis jamisa da ukuproporciulia sxeulismasisa. aCqareba mimarTulia modebuli Zalebis

jamis mimarTulebiT.

a = FFjam. /m FFjam. = maa.

FFjam. = Σ FF

Zalis erTeulia [M]x[L / T2] = kg⋅m/wm2 = n (niutoni)

niutonis meore kanoni marTebulia mxolod

inerciuli aTvlis sistemebisaTvis.

Page 25: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 25

niutonisniutonis meoremeore kanonikanoni......

Zalis komponentebi FF = maa :FX = maX

FY = maY

FZ = maZ

Tu viciT m da FX , vipoviT aX da gamoviyenebTkinematikis kanonebs:

tavv

ta21

tvxx

xx0x

2xx00

+=

++=

Page 26: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 26

magaliTimagaliTi::

adamiani miasrialebs mZime yuTs (masa m = 100 kg) yinulze (xaxunis Zala ugulvebelyofilia). Zala,

romliTac moqmedebs aris 50 N xx mimarTulebiT. yuTis sawyisi siCqare nulia, rogori iqneba

siCqare v, d = 10 m gavlis Semdeg ?

FFm

v = 0

a

xx

Page 27: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 27

F = ma.a = F / m.gavixsenoT, rom v2 - v0

2 = 2a(x - x0 )e.i. v2 = 2Fd / m

v Fdm

=2

d

FF

v

m a

xx

magaliTimagaliTi::

= 3.2 m/wm

Page 28: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 28

ZalaZala dada aCqarebaaCqareba

Zala F moqmedebs masaze m1. es iwvevs aCqarebas a1.igive Zala moqmedebs masaze m2 da iwvevs aCqarebas

a2 = 2a1.

es Zala moqmedebs orive masaze m1 da m2 erTdroulad.

ras udris aCqareba?

F a1

m1 F a2 = 2a1

m2

F a = ? m1 m2

Page 29: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 29

ZalaZala dada aCqarebaaCqareba

a2 = 2a1 igive Zalis moqmedebisas m2 = (1/2)m1

m1+ m2 = 3m1 /2

F a = F / (m1+ m2)m1 m2

a = (2/3)F / m1 F/m1 = a1

a = 2/3 a1

Page 30: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 30

niutonisniutonis mesamemesame kanonikanoni::

Tu erTi sxeuli moqmedebs meoreze raRac ZaliT, maSin meore sxeulic moqmedebs pirvelze igivesididis sapirispiro mimarTulebis mqone ZaliT.

Zalebi yovelTvis wyvilebad moqmedeben: FF12 = - FF21. yoveli ZalisTvis arsebobs misi toli da sapirispiro

mimarTulebis Zala. aqcia-reaqcia.

magaliTad: me vawvebi kedels, kedeli mawveba me. studenti awveba skams, skami awveba students.

Page 31: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 31

niutonisniutonis mesamemesame kanonikanoni......

FFA ,B = - FFB ,A. es raTqmaunda marTebulia asevekontaqturi Zalebis SemTxvevaSi:

FFa,k FFk,a

FFa,i

FFi,a

Page 32: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 32

mcdarimcdari msjelobismsjelobis magaliTimagaliTi

radgan FFa,k = -FFk,a, ratom ar aris FFjam = 0 and aa = 0 ?

a ??a ??FFa,k FFk,a

yinuli

Page 33: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

Physics 211: Lecture 1, Pg 33

sworiswori msjelobamsjeloba

ganvixiloT mxolod karada da masze moqmedi

Zalebi!FFkarada = maakarada = FFk,a

Zalebis diagrama (ganvixilavT mogvianebiT)

aakaradakarada

yinuli

FFa,k FFk,a

Page 34: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

N = mg

F=mg

reaqciis Zala

Page 35: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

wyals awvebian

niCbebiT…

wyali awveba niCbebs

sapirispiro mimarTulebiT

da navi midis win

Page 36: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

rogor muSaobs

propeleri?

Page 37: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

propeleri awveba haers…

haeri awveba propelers da masTan

erTad TviTmfrinavs

sawinaaRmdego mimarTulebiT da

TviTmfrinavi midis win

Page 38: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

niutonis mesame kanonis moqmedebis magaliTebi:

Page 39: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs

vaSli da dedamiwa

m

:bagadaadgile dedamiwis

m/wmkg

n.

M

n.

wm.

m.

kg

kg

ded.ded.

2

ded.

v.d,

ded.

d v,

ded.

vaSli

242

25

24

2

24

108ta21d

1081065

MF

a

5mgF

5.420gh2t;gt

21h

100h106m5.0m

⋅≈=

⋅≈⋅

==

==

≈===

=

⋅=

=

h=100m.

Page 40: leqcia 6 - konspeqti.ucoz.com · yinuli F a,k F k,a. N = mg F=mg reaqciis Zala. wyals awvebian niCbebiT… wyali awveba niCbebs sapirispiro mimarTulebiT da navi midis win. rogor muSaobs