Leopold von Sacher-Masoch

Wenus w futrze

SŁOWO WSTĘPNE

Leopold von Sacher-Masoch, austriacki pisarz, autor wielu nowel i namiętnych

romansów, urodził się w 1836 roku we Lwowie (zmarł w 1895 roku w Hesji). Pochodził z rodziny

szlacheckiej. Ojciec jego wywodził się z XVI-wiecznej szlachty hiszpańskiej. Daleki przodek ojca

osiedlił się w Czechach w XVI wieku, a kolejni jego potomkowie byli wysokimi urzędnikami w

słuŜbie austriackiej. Kontynuując te tradycje ojciec Leopolda był dyrektorem policji we Lwowie,

potem prezydentem miasta Pragi, a w końcu szefem policji w Grazu, stolicy Styrii. Matka

Leopolda była córką profesora medycyny, von Masocha, rektora uniwersytetu we Lwowie.

PoniewaŜ rektor von Masach nie miał synów, cesarz Austrii, uznając jego duŜe zasługi dla

ochrony zdrowia, łaskawie udzielił zezwolenia, aby zięć nosił nazwisko podwójne: von Sacher-

Masoch. W ten sposób nazwisko uczonego medyka, dziadka Leopolda, mimowolnie stało się

tworzywem, z którego powstała nazwa dewiacji seksualnej — masochizm.

Leopold był dzieckiem niezwykle uzdolnionym. Wcześnie rozpoczął naukę, w szkole był

najmłodszym uczniem. Miał szerokie zainteresowania — zwłaszcza mitologią grecką. Kochał się

w stojącym w gabinecie ojca posąŜku Wenus, przed którym się modlił i który namiętnie całował w

usta. Pewnego razu był nieuprzejmy wobec dalekiej krewnej, która przybyła w odwiedziny,

poniewaŜ słyszał, Ŝe się lekko prowadzi. Piękna kobieta wychłostała go za to, po czym jeszcze

kazała mu się pocałować w rękę. Wychłostanie przez starszą i piękną kobietę wzbudziło u

Leopolda niezwykle silne podniecenie seksualne. Niektórzy autorzy to właśnie przeŜycie uwaŜają

za przyczynę rozbudzenia u niego skłonności masochistycznych.

Na drogę Ŝycia Leopolda oraz szybkie jego awanse miały wpływ nie tylko zdolności, lecz

takŜe pozycja społeczna ojca i dziadka. Wszystko to sprawiło, Ŝe w wieku 20 lat był juŜ

prywatnym docentem historii na uniwersytecie w Grazu.

W Ŝyciu osobistym Sacher-Masocha moŜna wyróŜnić dwie fazy W pierwszej Leopold

zachowaniem swym nie róŜnił się zbytnio od innych męŜczyzn. Flirtował, miał romanse, kochał, a

porzucony przez kobietę cierpiał i... pocieszał się z aktorkami. W fazie drugiej, która rozpoczęła

się ok. 30 roku Ŝycia, zaczął wykazywać silne skłonności masochistyczne, dając im wyraz takŜe w

swej twórczości. W okresie tym preferował towarzystwo kobiet, którym mógł się

podporządkowywać oraz które go maltretowały i upokarzały. Im bardziej były dla niego szorstkie

i surowe, tym bardziej był nimi zainteresowany i doznawał większej rozkoszy. Masochistycznym

przeŜyciom nadawał formy literackie. O tym, Ŝe opisywane przez niego praktyki erotyczne

opierały się na jego własnych doświadczeniach, świadczą publikacje i dokumenty ogłoszone

przez jego pierwszą Ŝonę, z którą się rozwiódł.

Twórczość Sacher-Masocha, aczkolwiek bogata w nowe treści, nie odbiegała całkowicie

od ogólnych trendów panujących w prozie i poezji XIX wieku, dla których charakterystyczne

przecieŜ było lubowanie się w cierpieniach — zwłaszcza mających związek z miłością. Literaturę

XIX w. w duŜej mierze tworzyli ludzie o skłonnościach masochistycznych (jakimi byli np.: Lew

Tołstoj — mistrz prozy realistyczno-psychologicznej, Paul Verlaine — poeta, jeden z twórców

symbolizmu i mistrz lirycznego nastroju, a uprzednio, w XVIII wieku, takŜe Jean Jacąues

Rousseau — pisarz i filozof, wybitny przedstawiciel oświecenia). Literaturę XIX w. tworzyli takŜe

ludzie o skłonnościach sadystycznych (jakimi byli np.: Charles Baudelaire — poeta, prekursor

symbolizmu, Jean Arthur Rimbaud — jeden z głównych przedstawicieli symbolizmu, piszący takŜe

poematy prozą, uprzednio zaś, w XVIII wieku, Maximilien de Robespierre — jeden z przywódców

Wielkiej Rewolucji Francuskiej, a później, na przełomie XIX i XX wieku, Marcel Proust — pisarz,

który łączył obserwacje Ŝycia epoki z subtelną analizą psychologiczną oraz rozwaŜaniami

estetyczno-filozoficznymi). Bólem, mękami i cierpieniami przesycona była zwłaszcza literatura

romantyczna, której echa spotyka się w całym XIX wieku. Alfred de Musset, jeden z głównych

przedstawicieli romantyzmu, twórca liryki miłosnej i dramatów cechujących się subtelną analizą

uczuć, rozkoszował się cierpieniem. UwaŜał on, Ŝe 'wspomnienia nieszczęścia i cierpienia są o

wiele cenniejsze niŜ wspomnienia minionego szczęścia, zaś spełniona miłość moŜe człowieka

uczynić jeszcze bardziej nieszczęśliwym niŜ miłość niespełniona. Poeci, musieli wyraŜać swe

cierpienia wewnętrzne, gdyŜ bez tego nie byli uwaŜani za prawdziwych twórców. Ten

cierpiętniczy trend wyraziście cechował literaturę i poezję epoki romantyzmu, a wyraźny był

takŜe w okresie późniejszym, w którym tworzył Sacher--Masoch.

Twórczość Leopolda von Sacher-Masocha przepojona jest elementami masochizmu. W

tomie nowel pt. "Testament Kaina" (1870) ukazuje on okrutne kobiety oraz podporządkowanych

im męŜczyzn. Wprawdzie jeszcze nieco tu mora-lizuje, lecz moŜna wyraźnie dostrzec, Ŝe

rozkoszuje się właśnie takim stosunkiem kobiet do męŜczyzn. WyraŜa to dosadnie stwierdzając, Ŝe

prawdziwą przyjemność moŜe męŜczyźnie sprawić tylko zadana przez piękną kobietę męczarnia.

Podobne tezy przedstawione są w krótkim opowiadaniu pt. "Pod pejczem" zawartym w tomie pt.

"Messaliny Wiednia. Historie z dobrego towarzystwa" (1873). Warto dodać, Ŝe akcja utworów

Sacher-Masocha z reguły rozgrywa się w "lepszym" towarzystwie oraz w kręgach arystokracji.

Najsławniejszą z powieści Sacher-Masocha stała się "Wenus w futrze". To właśnie w niej

autor przyznał, Ŝe znajduje szczególną podnietę w cierpieniu oraz Ŝe tyrania, okrucieństwo, a

przede wszystkim niewierność pięknej kobiety wywołuje i wzmaga u niego silną namiętność. W

słowach powyŜszych w pełni wyraŜona została istota masochizmu jako dewiacji seksualnej. W

rzeczy samej w twórczości Sacher-Masocha moŜna zaobserwować pewne przeobraŜenia. Podczas

gdy w pierwszych jego nowelach dominuje wyraŜanie elementów sadystycznych związanych ze

szczegółowymi opisami brutalności kobiety, to w późniejszych opisach przewaŜają elementy

masochistyczne, tj. przedstawianie rozkoszy narastającej u męŜczyzny aŜ do orgazmu w wyniku

bólu cielesnego, który sprawia mu ukochana kobieta poprzez bicie pejczem, kijem oraz przez

innego rodzaju tortury.

Leopold von Sacher-Masoch dość wcześnie, gdyŜ jeszcze za Ŝycia, zaŜywał sławy

wielkiego pisarza, a takŜe naukowca i odkrywcy duchowych otchłani człowieka. Jubileusz 25-

lecia jego twórczości uświetniony został gratulacjami wielkich pisarzy, artystów i naukowców

wśród których, między innymi, znaleźli się: Wiktor Hugo, Emil Zola, Henrik Ibsen, Charles

Gounod i Louis Pasteur. JuŜ sam ten fakt świadczy, jak wielkim uznaniem cieszył się Sacher-

Masoch oraz u jakich ludzi twórczość jego wzbudzała Ŝywy oddźwięk. A jednak pod względem

literackim twórczość Masocha nie reprezentuje zbyt wysokiego poziomu. W zasadzie wszystko

zmierza tu do powtarzającej się sceny chłostania, natomiast reszta jest dość płytkim i

powierzchownym tłem omawianych zdarzeń, pozbawionym głębszych refleksji i analiz. W tym

względzie Sacher-Masoch wyraźnie ustępuje markizowi de Sade'owi, którego romanse świadczą

o tym, Ŝe autor był pełnym fantazji, utalentowanym pisarzem. Z tego powodu Sacher-Masoch nie

zajmuje powaŜnego miejsca w historii literatury. Jak dotąd nikt nie próbował — jak miało to

miejsce w odniesieniu do markiza de Sade'a — zaliczyć go do rzędu klasyków literatury.

Nazwisko Sacher-Masocha zajmuje natomiast poczesne miejsce w historii seksuologii, podobnie

jak nazwisko markiza de Sade'a. PosłuŜyły one bowiem Ryszardowi von Krafft-Ebingowi,

profesorowi neuropsychiatrii w Grazu a potem w Wiedniu, do stworzenia nazw dewiacji

seksualnych — sadyzmu i masochizmu.

Sadyzm i masochizm są dewiacjami wzajemnie się uzupełniającymi. Są one wyrazem

bipolarności człowieka. Mają się do siebie jak negatyw i pozytyw tej samej fotografii, dlatego

wielu autorów omawia te dewiacje razem pod pojęciem sadomasochizmu. W obydwu tych

zaburzeniach chodzi o ich specyficzne związki z bólem i cierpieniem. W swych skrajnych

przypadkach sadyzm związany jest z morderstwem, a masochizm z samobójstwem. Skłonności

sadystyczne i masochistyczne mogą występować w róŜnym nasileniu u tego samego człowieka

oraz zmieniać swe natęŜenie w zaleŜności od etapu Ŝycia, okoliczności zewnętrznych oraz cech

osobowości partnera, z którym dewiant pozostaje we wzajemnym układzie. W obu tych

tendencjach, niejednakowo silnie wyraŜających się u róŜnych ludzi, najwaŜniejszą rolę odgrywa

więź symbiotyczna, przejawiająca się w trudności lub niemoŜności istnienia kaŜdego z dwojga

partnerów poza danym związkiem.

Ostateczna ocena skłonności sadomasochistycznych odnośnie ich wartości dla tworzenia

więzi międzyludzkich jest w obecnej chwili dość trudna. Wiele wskazuje na to, Ŝe w przypadkach

udanego doboru partnerskiego sadomasochizm moŜe mieć więcej cech pozytywnych niŜ

negatywnych dla rozwoju układu partnerskiego oraz dla tworzenia głębokiej więzi

międzyludzkiej, mimo iŜ jest to więź innego typu, niŜ więź określona w naszej kulturze mianem

miłości człowieka (bliźniego braterskiej). Istnieją natomiast jakieś bliŜej nie wyjaśnione związki

między sadomasochizmem a procesem emocjonalnym określanym mianem miłości erotycznej.

Wydaje się, Ŝe cierpienia psychiczne do pewnego stopnia mają właściwości wzmagające

natęŜenie miłości erotycznej, namiętności i rozkoszy związanej z ukochanym człowiekiem. W tym

ujęciu cierpienie staje się atrybutem miłości erotycznej, kontrastem dla rozkoszy, dodatkowo tę

ostatnią wzmacniającym. Przekroczenie granic cierpienia zapoczątkowuje nagłą lub powolną

inwolucję miłości erotycznej i jest czynnikiem rozbijającym więzi międzyludzkie, podobnie jak ma

to miejsce w więzi symbiotycznej opartej na skłonnościach sadomasochistycznych. Być moŜe, iŜ

między tymi dwoma zjawiskami, tj. więzią opartą na miłości erotycznej i więzią symbiotyczną —

sadomasochistyczną, istnieją głębsze związki, które nie zostały jeszcze wystarczająco wyjaśnione.

Sadyzm i masochizm są podstawowymi zjawiskami seksualnymi występującymi w kaŜdej

fazie rozwojowej i w kaŜdym wieku u człowieka. Ścisłe powiązania przeŜyć seksualnych z

przeŜyciami sadomasochistycznymi umoŜliwiają człowiekowi osiągnięcie rozkoszy z zaspokojenia

potrzeby władzy i dominacji — poprzez odpowiedni styl Ŝycia seksualnego. Czyni to przeŜycia

seksualne tym głębszymi i namiętniejszymi, im mniejsze ma człowiek szansę na zaspokojenie

potrzeby mocy i władzy w pozaseksualnych kontaktach społecznych oraz w innych układach

międzyludzkich, z czego wynika, Ŝe moŜliwości te ograniczone zostają do sektora seksualnego

oraz do osoby konkretnego partnera. W tym sensie sadyzm i masochizm moŜna uwaŜać za

podstawowe siły, które — obok potrzeby seksualnej — leŜą u podłoŜa wzajemnego przyciągania i

uzupełniania się ludzi. Sprzyjają one tworzeniu i pogłębianiu się więzi międzyludzkich w

warunkach udanego doboru partnerskiego i nie przekraczania odpowiedniego natęŜenia

skłonności sadomasochistycznych — i to prawie niezaleŜnie od róŜnicy płci między dwoma

osobnikami.

Istnieją więc dwa podstawowe mechanizmy skłaniające ludzi ku sobie: potrzeba

seksualna, która skłania wzajemnie ku sobie męŜczyznę i kobietę (lub — przy istnieniu skłonności

homoseksualnych — dwoje ludzi tej samej płci) oraz potrzeba dominacji, mocy i władzy (a takŜe

submisji i podporządkowania się), która skłania ku sobie ludzi na zasadzie komplementarności,

lecz niezaleŜnie od płci. RóŜne warianty wynikające z kombinacji oraz większej lub mniejszej

zgodności w zakresie rodzaju, natęŜenia i komplementarności obu powyŜszych potrzeb,

ujmowane dynamicznie w przebiegu róŜnych faz rozwojowych dwojga ludzi tworzących układ

partnerski, wpływają w zasadniczy sposób na charakter i głębię łączących ich więzi

międzyludzkich.

Sadomasochizm, pomijając skrajne przejawy, jak mord z lubieŜności lub samobójstwo z

lubieŜności, jest najbardziej rozpowszechnioną dewiacją seksualną, a w słabym natęŜeniu

występuje u wszystkich ludzi. Jest to więc zjawisko z punktu widzenia antropologicznego

normalne, odgrywające pewną rolę zarówno w Ŝyciu indywidualnym człowieka, jak i w Ŝyciu

kulturowym ludzkości. Występowanie sadomasochizmu we wszystkich kulturach i epokach

uzasadnia pogląd, Ŝe ma on biologiczne podłoŜe. Być moŜe stanowi pozostałość ewolucyjnych

atawizmów z tego okresu rozwoju człowieka, w którym zaspokojenie potrzeb seksualnych mogło

nastąpić dopiero po walce zakończonej zwycięstwem lub pokonaniem, w czasie której nierzadko

dochodziło do przelewu krwi.

Rozwój człowieka i społeczeństwa narzucił pewne ograniczenia przejawianiu się

skłonności sadomasochistycznych, zwłaszcza w ich pierwotnej formie. JednakŜe naleŜy pamiętać,

Ŝe zarówno okrutne działania jak i zachowanie łagodne mogą być uwarunkowane głębiej

leŜącymi motywami seksualnymi, często nie uświadamianymi sobie przez człowieka.

Ograniczenia kulturowe dotyczą zarówno siły z jaką ujawniają się skłonności

sadomasochistyczne, jak i formy ich ujawniania, przekształcającej się z przewagi i dominacji

uzyskanej dzięki .sile fizycznej na dominację typu psychicznego. Mimo tych społecznych

ograniczeń historia rozwoju człowieka i kultury oraz etnologia dostarczają licznych dowodów na

powszechne istnienie i uzewnętrznianie się skłonności sadomasochistycznych; dowody te

pozwalają na łatwiejsze zrozumienie zdarzeń zachodzących takŜe we współczesności.

Biologiczne podłoŜe sadomasochizmu sprawia, Ŝe jego przejawy, a takŜe przejawy agresji

seksualnej w ogóle, mają właściwości stymulujące podniecenie seksualne, w duŜym stopniu

niezaleŜne od przyjmowanych wobec tego zjawiska postaw. Nie chodzi tu o stymulacyjne

działanie wywierane na dewiantów seksualnych, lecz na ludzi nie wykazujących cech dewiacji.

Mechanizmy społeczne mogą to stymulacyjne .działanie wzmacniać lub osłabiać. Metody

wychowawcze oparte na stosowaniu kary cielesnej sprzyjały wzmacnianiu się skłonności

sadomasochistycznych. W podobnym kierunku moŜe oddziaływać ogólny wzrost agresywności w

Ŝyciu społecznym. Natomiast nie osiągnięto porozumienia co do roli, jaką odgrywają wzorce

Ŝycia seksualnego lansowane w środkach masowego przekazu. Zwolennicy teorii mimetycznej są

zdania, Ŝe pokazywanie przemocy i okrucieństwa na ekranie sprzyja realizacji tych wzorców w

praktyce. Zwolennicy teorii "katharsis" są zdania, Ŝe "metoda uczestniczenia", poprzez

zaangaŜowane przeŜywanie scen przemocy i okrucieństwa w roli widza, pozwala na

rozładowanie gromadzących się napięć.

Psychoanalitycy uwaŜali skłonności sadystyczne za aktywną formę uzewnętrzniania się

sadomasochizmu, właściwą dla męŜczyzn; skłonności masochistyczne, cechujące się formą

pasywną, miały być w ich ujęciu udziałem kobiet. Za aktywność uwaŜali oni wszystko, co pobudza

do działania, aby osiągnąć cel; za pasywność zaś — dąŜenie do osiągnięcia celu przez

cierpliwość i czekanie. JednakŜe z wiodącej (bardziej aktywnej) roli męŜczyzny przy spółkowaniu

nie moŜna wyciągnąć wniosku, Ŝe sadyzm jest częstszy u męŜczyzn, a masochizm u kobiet.

Obydwie te skłonności w postaci dewiacyjnej występują bowiem częściej u męŜczyzn niŜ u kobiet,

natomiast w postaci niedewiacyjnej występują zarówno u męŜczyzn jak i u kobiet.

Zygmunt Freud w sadyzmie i masochizmie dopatruje się objawów skierowanego na

zewnątrz i do wewnątrz popędu destrukcji, ściśle stopionego z erotyką. Równocześnie zastanawia

się, jak moŜna było przeoczyć istnienie wszechobecnej nieerotycznej agresji i destrukcji oraz nie

przyznać jej naleŜnego miejsca w wyjaśnianiu sensu Ŝycia. Tłumaczy to tym, Ŝe tendencja

destrukcyjna skierowana do wewnątrz, gdy pozbawiona jest elementów erotycznych, jest trudna

do rozpoznania. "Popęd śmierci" (Tanatos) istnieje jako tło Erosa, jednakŜe tam, gdzie stapia się

on z Erosem, staje się dla nas trudno zrozumiały. W sadyzmie, gdzie cel erotyczny zostaje

pominięty, a mimo tego zaspokojone zostają dąŜenia seksualne, stosunek popędu śmierci do

Erosa staje się nieco bardziej zrozumiały w tym sensie, Ŝe udaje się nieco łatwiej wniknąć w jego

— Tanatosa istotę. Natomiast tam, gdzie Tanatos występuje bez celu seksualnego, przejawiając

się w ślepej Ŝądzy niszczenia, zaspokojenie go wiąŜe się z silną rozkoszą narcystyczną, gdyŜ

ukazuje on człowieczemu ego sposób, przy pomocy którego moŜe ono spełnić odwieczne

pragnienie wszechmocy.

W masochizmie, którego nie moŜna całkowicie odizolować od sadyzmu, lecz który naleŜy

przedstawiać jako szczególnie wyraźne uwydatnienie jednego z pragnień sadomasochistycznych,

chodzi o obronę przed lękami przejawiającymi się w róŜny sposób i w róŜnych sferach Ŝycia.

Jądrem są tu lęki kastracyjne; masochista, przeŜywając cierpienia, poprzez ekwiwalenty kastracji

odrywa się od lęków przed realną kastracją. Podporządkowując się sadyście, pozwala się

opanować i bić lub poddaje się działaniom podobnym do kastracji, takim jak związywaniu czy

czemuś podobnemu. To wszystko jednak dzieje się w scenariuszach zrytualizowanych, których

reguły określa, tak Ŝe nie musi się obawiać realnego zagroŜenia. Inny aspekt masochizmu tkwi w

tym, Ŝe masochista przeŜywa jako rozkosz ukaranie go za istniejące u niego agresywne

sadystyczne pragnienia. Zaspokojenie wymagań superego stwarza masochiście o tyle mało

trudności, Ŝe w duŜym stopniu rezygnuje on z zaspokojenia swoich męskich, falliczno-

agresywnych pragnień, projektując je na kobietę i wyposaŜając ją w symbole fallusa (pejcz, kij).

Z sadomasochistycznej ambiwalencji kobiety i własnych "części" Ŝeńskości w sobie wyprowadza

on pozytywne uczucia, bardziej akceptuje tkwiące w nim części Ŝeńskości. ZagroŜeniu przez nie

przeciwstawia się nie przez agresję, lecz przez podporządkowanie. Jeszcze inny aspekt

masochizmu wywodzi się z problematyki odłączenia od matki, która w sadomasochizmie jest

silnie ambiwalentna. Podczas gdy sadysta agresywnie broni się przed odłączeniem poprzez

pierwotną identyfikację z kobietą, masochista godzi się na to poprzez regresyjne pragnienie

pozbycia się swojej, osiągniętej dotychczas, samodzielności. Rytuały poddania się i kastracji

słuŜą nie tylko obniŜeniu się lęku kastracyjnego; równocześnie wyraŜa się w nich pragnienie

pozbycia się męskiej samodzielności (niezaleŜności) i szukanie intensywnego, oralnego, ścisłego

związku między matką i dzieckiem. Ta tendencja do samorezygnacji jest wyraźna u tych

masochistów, u których rytuały zabijania naleŜą do stałych składników aranŜacji

sadomasochistycznych. Tę tendencję do powrotu w nierozerwalne związki z matką sprzed okresu

separacji — sadomasochizm ma wspólną z fetyszyzmem. Tym tłumaczy się fakt, Ŝe dewiacja

sadomasochistyczna często przepojona jest elementami fetyszystycznymi np. fetyszyzmem skóry i

gumy, fetyszyzmem pejczy, futra, pośladków, ekskrementów itp.

Masochizm polega na osiąganiu rozkoszy seksualnej w sytuacjach związanych z

całkowitym podporządkowaniem się i uległością wobec partnera seksualnego. Jest to potrzeba

uległości i podporządkowania innemu człowiekowi, kosztem utraty indywidualności i

ograniczania własnej wolności. Poddanie się przemocy drugiego człowieka sprawia, Ŝe

zadawanie przez niego bólu fizycznego, upokorzenie lub poniŜenie odczuwane jest jako rozkosz

seksualna. Poza kontekstem całkowitego podporządkowania się i uległości zarówno upokorzenie,

jak i ból fizyczny są odczuwane przykro, podobnie jak to jest u niedewiantów seksualnych,

dlatego poza sferą seksu masochista unika cierpień, a przynajmniej świadomie ich nie

prowokuje. W masochizmie stopień seksualnego uzaleŜnienia się od partnera jest największy.

UzaleŜnienie to moŜe się przejawiać w znoszeniu najcięŜszych ofiar i poświęceń, aby nie utracić

partnera, który sprawia tym większą rozkosz seksualną, im bardziej dominuje, a dominując

dręczy masochistę. Ideałem kobiety dla masochisty jest przez to domina (lać. pani), której się

niewolniczo podporządkowuje. Najczęściej tylko takie kobiety uznawane są za "panie", które

okrutnie dręczą męŜczyznę, zanim pozwolą mu na zaspokojenie seksualne.

Symptomatologia masochizmu jest niezwykle bogata. Jest ona łatwa do uchwycenia

wtedy, gdy masochista odczuwa rozkosz w wyniku bólu i cierpień cielesnych. Zazwyczaj dewiant

skłania wtedy swoją partnerkę seksualną do zadawania mu bólu poprzez bicie, drapanie itp.

Natomiast moŜe być bardzo trudna do uchwycenia, gdy masochista doznaje rozkoszy w wyniku

cierpień psychicznych, takich jak lekcewaŜenie go, poniŜanie, upokarzanie, obrzucanie

przezwiskami itp. Aby to osiągnąć, prowokuje on celowo sytuacje konfliktowe z partnerką.

PoniewaŜ konflikty między partnerami powstają i znajdują swój wyraz w ostrych "spięciach",

najczęściej bez podłoŜa masochistycznego, dlatego ustalenie go nie jest sprawą łatwą.

Tak jak w wielu dewiacjach, takŜe i w masochizmie występują przesadnie wyraŜone

właściwości i moŜliwości, które spotyka się równieŜ u normalnych ludzi. Na dnie tej dewiacji tkwi

posłuszeństwo seksualne, tzn. taki stopień zaleŜności od partnerki, w którym znoszone są

najcięŜsze ofiary i poświęcenia, aby tylko jej nie stracić. U ludzi normalnych równieŜ spotyka się

gotowość do poświęceń i ponoszenia ofiar, aby tylko nie utracić partnera i bardziej go do siebie

przywiązać. Nie są oni jednak masochistami, gdyŜ nie sprawia im to przyjemności. Mianem

masochistów nie moŜna równieŜ określać ludzi, którzy są dręczeni w układzie partnerskim lub

małŜeńskim, lecz znoszą to dlatego, Ŝe są zbyt słabi, aby zerwać ten układ. Pomiędzy ludźmi

normalnymi a typowymi masochistami znajduje się pośrednia grupa osobników wykazujących

masochistyczne rysy osobowości. Ludzie ci mają przesadnie wyraŜone poczucie niŜszości,

nadmiernie wygórowany samokrytycyzm; całokształt ich zachowania sprawia wraŜenie, Ŝe

poszukują oni cierpień, a naraŜanie się na kary sprawia im przyjemność. Tego rodzaju rysy

masochistyczne spotyka się nie tylko w Ŝyciu miłosnym i małŜeńskim, ale takŜe w Ŝyciu

zawodowym. Wszędzie bowiem moŜna spotkać osobników, którzy poprzez swoją uległość

prowokują wprost złe traktowanie ich przez współpracowników lub przełoŜonych. Osobnicy ci

rekrutują się przewaŜnie z ludzi zahamowanych seksualnie, o silnej potrzebie miłości, lecz

niemoŜności nawiązania głębokiego kontaktu uczuciowego. PoniewaŜ ludzie ci nie wierzą w

jakiekolwiek powodzenie w miłości, pracy zawodowej itp., wolą być źle traktowani niŜ w ogóle

nie dostrzegani. Właściwi seksualni masochiści odróŜniają się od tych osobników tym, Ŝe

poszukują partnerki, która spełnia ich Ŝyczenia i dostarcza poŜądanej satysfakcji seksualnej.

Praktyki masochistyczne mogą być bardzo róŜnorodne, jednakŜe przewaŜnie przebiegają

według ściśle określonego scenariusza uzgodnionego między partnerami (przy czym kaŜde

odstępstwo od niego jest źle widziane przez masochistę i wywołuje jego Ŝywe protesty). Praktyki

te mają wskutek tego charakter zrytualizowany, a masochista osiąga rozkosz nie tylko z sytuacji

istniejącej aktualnie, lecz takŜe z antycypowanej zgodnie ze scenariuszem. Jest to więc forma gry,

w której istnieją ściśle podzielone role i scenariusze, gdzie elementy fikcyjne pomieszane są z

rzeczywistymi; jednak sztuczność i fikcyjność sytuacji — mimo Ŝe jest ona silnie emocjonalnie

przeŜywana — tkwi zawsze w świadomości. Role mogą być bardzo róŜnorodne. Szczególnie

preferowane przez masochistów są sytuacje, w których kobieta jest surową panią (domina),

traktującą męŜczyznę jak niewolnika. Kobieta taka dręczy masochistę, zanim pozwoli mu na

zaspokojenie seksualne. Formy dręczenia mogą być bardzo róŜnorodne. Najczęściej są one

związane z metamorfizmem przejawiającym się w tym, Ŝe masochista w fantazji i w zachowaniu

przejmuje określone role: słuŜącego, niewolnika, wychowanka, zwierzęcia (forma zoomimiczna,

np. psa, któremu zakłada się obroŜę, konia, na którym się jeździ itp.). Akty masochistyczne mogą

teŜ polegać na praktykach kopro-i urolagnistycznych wykonywanych na rozkaz "pani", na

przybieraniu roli dziecka lub pazia "karconego" przez dumną panią, lub na pisaniu poddańczych

listów do "pani". Praktyki masochistyczne — autoerotyczne polegają na aranŜacji sytuacji

dręczenia przez wyimaginowaną partnerkę.

Dawniejsze poglądy dotyczące masochizmu ograniczały go tylko do sfery seksualnej.

JednakŜe jest to zjawisko o szerszym zasięgu; obejmuje między innymi pragnienie uzaleŜnienia

się od innego człowieka oraz tendencje do obniŜania swej wartości. Karen Horney, amerykańska

psychoanalityczka, była zdania, Ŝe masochista nie pragnie cierpień, podobnie jak inni ludzie.

Bolesne przeŜycia, cierpienia i konflikty są dla niego podobnie przykre jak dla innych ludzi.

JednakŜe w określonych sytuacjach stara się on zintensyfikować ból, co po przeminięciu

okresowego jego natęŜenia sprawia wraŜenie złagodzenia bólu lub obniŜenia nań wraŜliwości.

Masochista czerpie w znacznie większej mierze rozkosz nie z bólu fizycznego, lecz z poddania się

samo poniŜeniu oraz poniŜeniu i udręczeniu przez partnerkę.

Ciekawe jest ujmowanie sadomasochizmu przez filozofię egzystencjalną. Znalazło ono

najpełniejszy wyraz w wizji człowieka oraz koncepcji ludzkiej wolności Sartre'a. Zgodnie z nią

człowiek jest utoŜsamiany z wolnością, dlatego przeznaczeniem jego egzystencji jest samotność,

która oznacza to samo, co świadomość własnej wolności. Autentyczne Ŝycie człowieka cechuje się

świadomością całkowitej odrębności od otaczającego świata i ludzi, natomiast iluzją są nadzieje

na "zjednoczenie" się dwu róŜnych wolności. W tym ujęciu pragnienia zjednoczenia się na drodze

sadyzmu czy masochizmu — podobnie zresztą jak i poprzez miłość — są absurdalne.

PowyŜsza garść informacji o współczesnych poglądach na sadomasochizm pozwala na

lepsze zrozumienie akcji toczącej się w niniejszej ksiąŜce. Warto przypomnieć, Ŝe "Wenus w

futrze" jest najbardziej znaną i typową opowieścią Sacher-Masocha, w której opisane zostały

praktyki masochistyczne, ód czasu jej opublikowania futro i pejcz naleŜą do stałych rekwizytów

literatury masochistycznej. Futro jest fetyszem dla męŜczyzny, a pejcz jest instrumentem rozkoszy.

Oprócz tego Sacher-Masoch opisał tu ciekawe zjawisko rozszczepienia uczuć u kobiety. Polega to

na tym, Ŝe Wanda kocha Seweryna i nie chce go bić. PoniewaŜ jednak chce mu sprawić rozkosz,

więc go bije. Dając rozkosz, sama ją przeŜywa. Trudno tu przy tym rozgraniczyć, ile satysfakcji

osiąganej jest przez nią w wyniku dawania rozkoszy, a ile — z rozbudzonej potrzeby dręczenia.

Dając rozkosz i dręcząc — równocześnie rozczarowuje się i obserwuje u siebie obniŜanie się

zaangaŜowania uczuciowego wobec Seweryna, poniewaŜ obraz męŜczyzny zniewolonego

sprzeczny jest z obrazem męŜczyzny, którego pragnie i który moŜe jej imponować. W ten sposób

spełnienie aktu masochistycznego zawiera w sobie elementy destrukcji w zakresie więzi

uczuciowej.

KaŜda próba poznania tego, co w człowieku nieznane, tajemnicze, a co tkwi w głębokich

strukturach psychiki u wielu ludzi, oprócz ciekawości budzi niepokój, obawy i lęki. Ludzie z

reguły skłonni są do zbytnich uproszczeń i powierzchownych ocen zjawisk, które nie mieszczą się

w ich dotychczasowym obrazie świata i człowieka. Są jednak i tacy, którzy próbują ujawniać te

tajemnice, chociaŜ nie potrafią ich dostatecznie głęboko zanalizować. Do nich naleŜy zaliczyć

Leopolda von Sacher-Masocha. Jego ksiąŜka pt. "Wenus w futrze" naleŜy do klasyki, mimo Ŝe nie

został do niej zaliczony sam autor. Wielokrotnie cytowana w róŜnego rodzaju literaturze —

doczekała się wreszcie bezpośredniego ponownego udostępnienia polskiemu czytelnikowi.

Kwiecień 1989

Prof. dr hab. med. Kazimierz Imieliński

Motto: "Bóg ukarał go i oddał w ręce kobiety"

(Stary Testament — Księga Judyty)

PROLOG

Byli śmy w miłym, zacisznym pokoju sam na sam. Na staroświeckim, okazałym,

renesansowym kominku płonął ogień. Siedziałem tuŜ obok, mając przed sobą ją — Wenus! I nie

była to Ŝadna dama z półświatka, która by pod tym imieniem prowadziła kampanię z

nienawistnym rodem męskim, ani nawet kusząca Kleopatra, lecz prawdziwa bogini miłości.

Zagłębiła się w fotel, patrząc nieruchomo w płomień, który odbijał się rumieńcem na jej

bladych licach. Od czasu do czasu poruszała jedną lub drugą stopą, by ją przysunąć bliŜej ognia.

Twarz jej była skończonym pięknem, mimo zamglonych jakąś dziwną melancholią oczu.

Patrzyłem więc w tę twarz jak w słońce, rozkoszując się harmonią klasycznych linii; Ŝałowałem

tylko, Ŝe nie było mi wolno ujrzeć jej szyi i ramion, jakby wykutych z marmuru ręką

największego z mistrzów. Urocza bogini otuliła się bowiem cała w bogate futro, kuląc się w nim

i drŜąc, jak ktoś odczuwający dreszcze.

— Nie pojmuję, łaskawa pani — odezwałem się po długiej chwili milczenia — jak

moŜna... PrzecieŜ od dwu tygodni mamy wspaniałą wiosnę i wcale nie jest zimno. Chyba, Ŝe drŜy

pani ze zdenerwowania...

— Dziękuję za taką wiosnę — odrzekła głębokim, suchym głosem, kichając dwukrotnie

raz po raz. — Wprost nie mogę tu juŜ dłuŜej wytrzymać i zdaje mi się, Ŝe...

— Co pani chciała powiedzieć?

— śe zaczynam wierzyć w to, co wydaje się nie do uwierzenia, i Ŝe pojmuję rzeczy, jakie

uchodzą za niepojęte. Zgłębiłam filozofię niemiecką, zbadałam obyczaje germańskie, na mocy

których Germanki celują w cnocie wierności i ... wcale juŜ się teraz nie dziwię, Ŝe wy tu na

północy nie umiecie kochać, ba, nawet nie macie najmniejszego pojęcia, czym jest miłość.

— Łaskawa pani pozwoli — przerwałem jej — zdaje mi się, Ŝe ja bynajmniej nie dałem

pani powodu do takich wniosków.

— No, co do pana — odpowiedziała kichając po raz trzeci i wzruszając ramionami z

trudnym do opisania wdziękiem — byłam dla pana zawsze uprzejma, od czasu do czasu nawet

pana odwiedzam, nie zwaŜając na przeziębienia, do których, mimo moich futer, jestem bardzo

skłonna. Czy pan sobie przypomina pierwsze nasze spotkanie?

— Miał Ŝebym o tym zapomnieć? Miała pani wówczas bujną fryzurę w kolorze hebanu,

czarne jak węgiel oczy, świeŜe, płonące purpurą usta. Poznałem panią jednak po bladej,

marmurowej, a tak cudnie pięknej twarzy... Była pani ubrana w aksamitny Ŝakiet koloru fiołków,

oblamowany gronostajem.

— Tak, tak, był pan zakochany w tej toalecie. A jaki pan był pojętny wówczas...

— Pani nauczyła mnie kochać, odsłoniła przede mną nieznany świat miłości, w którym

przeŜyłem pełne dwa tysiące lat.

— A jak bezprzykładnie byłam panu wierna...

— No, co do tego, to...

— Niewdzięcznik!

— Nie mam bynajmniej zamiaru czynić pani wyrzutów. Pani jest boginią piękności, ale

równocześnie takŜe kobietą, która w miłości jest tak samo groźna, jak kaŜda inna.

— Nazywa pan groźnym to — odparła Ŝywo — co jest koniecznym elementem

zmysłowości, gorącego umiłowania, krótko mówiąc, co jest naturą kobiety oddającej się temu

wszystkiemu, co kocha, a kocha to, co jej się podoba...

— Ba, ale czy moŜe być straszniejsza rzecz nad niewierność jednej lub drugiej z

zakochanych w sobie osób?

— Ech — przerwała — my, kobiety, jesteśmy wierne tak długo, jak długo kochamy. Wy,

męŜczyźni, wymagacie jednak, by kobieta była wierną nawet wówczas, gdy nie kocha, i aby

wam się oddawała bez własnego zadowolenia. KtóŜ więc jest tutaj bardziej bezwzględny? Wy,

ludzie pomocy, bierzecie miłość zbyt powaŜnie i szafujecie argumentami tak zwanego

obowiązku tam właśnie, gdzie moŜe tylko być mowa o zaspokojeniu.

— Tak, pani, ale za to doznajemy błogich uczuć cnoty i długotrwałego związku.

— A jednak — przerwała mi — nie jest to niczym innym, jak tylko obudzoną tęsknotą do

pierwotnego stanu ludzkości z ery pasterstwa i koczownictwa. Ale ta miłość pierwotna, będąca

najwyŜszą rozkoszą na ziemi, nie nadaje się dla ludzi nowoŜytnych, dla was, dzieci refleksji. Jest

ona dla was niedostępna. Z chwilą, gdybyście chcieli stać się naturalni, będziecie tylko pospolici.

Naturę uwaŜacie bowiem za coś niegodnego. Z nas, słonecznych bóstw Grecji, uczynili ście

demony, ze mnie — diablicę. Tak, moŜecie mnie skazać na wygnanie, przekląć, albo siebie

samych w przystępie obłędu, jak w bachanalie, zabijać przed mym ołtarzem na ofiarę. Tak, jeŜeli

ktoś będzie miał odwagę dotknąć moich płomiennych, ust, niech odbywa potem pielgrzymkę do

Rzymu boso w worze pokutnym i oczekuje, azali z zeschłego kija kwiaty wonne wytrysną!

PrzecieŜ u moich stóp w kaŜdej chwili zakwitają róŜe, fiołki i mirty. Nie dla was jednak ich woń!

Błądźcie dalej we mgle pomocy! Nas, pogan, zostawcie w spokoju pod gruzami i lawą, nie

wygrzebujcie nas! Bo to dla nas, nie dla was, zbudowano Pompeje i nie dla was przeznaczono

pompejańskie wille, łazienki i templa. Wam niepotrzebni są bogowie. My w waszym świecie

lodowaciejemy!...

Marmurowa piękność rozkaszlała się i naciągnęła na ramiona bobrowe futro.

— Dziękujemy za lekcję klasycyzmu — odezwałem się po chwili.

— Nie moŜe pani jednak zaprzeczyć, Ŝe męŜczyzna i kobieta, zarówno w waszym

pogodnym, słonecznym kraju, jak i w naszej ponurej ustroni, są dla siebie wrogami, Ŝe miłość

jednoczy dwoje ludzi w jedną istotę tylko na czas bardzo krótki, Ŝe tylko na moment stają się oni

jedną wspólną myślą, jednym uczuciem, jedną wolą. Potem następuje tym większa między nimi

przepaść, no i ... pani to zresztą wie lepiej sama... JeŜeli któreś nie ma zamiaru wprząc w jarzmo

drugiego, samo poczuje wnet pęta na grzbiecie...

— A mianowicie odczuje zazwyczaj stopę na swoim grzbiecie męŜczyzna — przerwała

mi Wenus szyderczo — o czym znowu pan wie lepiej, niŜ ja...

— Tak jest, i dlatego właśnie nie poddaję się Ŝadnym złudzeniom.

— To znaczy, Ŝe pan jest obecnie moim niewolnikiem, który się wcale nie łudzi, no a ja

przygniotę pana za to bez Ŝadnej litości.

— Pani?

— Pan mnie jeszcze nie zna!... Jestem groźna, jak mnie pan z pewnym zadowoleniem

nazywa, i mam prawo być taka. MęŜczyzna poŜąda, kobieta jest poŜądana, nic więcej, ale

przecieŜ to ona tutaj rozstrzyga. Natura dała jej męŜczyznę w nagrodę za namiętność. Kobieta

więc byłaby bardzo niemądra, gdyby nie uczyniła sobie z niego niewolnika, ba, nawet zabawki,

aby go w końcu zdradzić i śmiać się z jego niedołęstwa.

— Zasady pani... — rzuciłem, rozbrojony zupełnie.

— Oparte są na tysiącletnich doświadczeniach — podchwyciła ironicznie, zagłębiając

białe palce w futro. — Im bardziej kobieta jest oddana i uległa, tym prędzej opanuje ją

męŜczyzna i zniszczy zupełnie; jednakŜe im jest groźniejsza i bardziej niewierna, im gorzej z nim

się obchodzi, im bezczelniej nim igra, im mniej okazuje mu litości, o tyle więcej wzbudzi w

męŜczyźnie lubieŜności, tym silniej będzie przez niego kochana i uwielbiana. Tak było zawsze

od Heleny i Dalili do Loli Montez.

— Bez wątpienia — wtrąciłem — nic tak męŜczyzny nie zdoła porwać i odurzyć, jak

postać pięknej i despotycznej kobiety, która w sposób bezwzględny zmienia kochanków jak

rękawiczki...

— No i do tego ubiera się w futra — dodała bogini.

— Futra? — zapytałem zdziwiony.

— Znana mi jest poprzednia miłość pańska.

— Wie pani — zauwaŜyłem — Ŝe od czasu naszego ostatniego widzenia stała się pani nie

lada kokietką?

— O, aŜ tak! Z czegóŜ to pan wnioskuje?

— Pani wie dobrze, Ŝe to futrzane okrycie stanowi najwspanialszą ozdobę jej posągowej

piękności. Bogini parsknęła śmiechem...

— Pan śpi... niech się pan zbudzi! — odezwała się po chwili, ujmując mnie pod ramię. —

Wstawaj pan! — powtórzyła tonem rozkazu.

Otwarłem oczy z wysiłkiem i ujrzałem rękę, która mną potrząsała. Nie była to jednak

delikatna, jak z marmuru wykuta dłoń bogini, lecz gruba, ogorzała piącha, jakby łapa

niedźwiedzia. Poznałem. Budził mnie mój stary, wiecznie podchmielony kozak, stojąc tuŜ nade

mną.

— NiechŜe pan wstaje! — powtórzył kozak raz jeszcze — to zgroza!

— Co znowu? Jaka zgroza?

— Zgroza spać w ubraniu i do tego nad ksiąŜką. Podniósł ksiąŜkę z podłogi, otarł ją i

połoŜył na stole, dodając:

— I to spać wówczas, gdy najwyŜsza pora jechać do pana Seweryna, który zaprosił nas na

herbatę!

— Szczególny sen — rzekł Seweryn, gdy mu to wszystko opowiedziałem. Był pod

silnym wraŜeniem. Oparł ręce na kolanach i pogrąŜył się w głębokim zamyśleniu.

Wiedziałem, Ŝe przez dłuŜszy czas nie poruszy się nawet; i tak było w istocie. Znałem go

od trzech lat, Ŝyjąc z nim w ścisłej przyjaźni, więc nie zaskakiwało mnie jego zachowanie. Był to

dziwak, który niemalŜe za szaleńca uchodził w całej kołomyjskiej okolicy. Dla mnie jednak był

on personą bardzo ciekawą i zarazem sympatyczną. Pomimo młodego wieku — liczył bowiem

niewiele ponad trzydziestkę — był zamoŜnym właścicielem dóbr ziemskich. Wyglądał jednak

bardzo skromnie, a przy tym odznaczał się pewną powagą i pedanterią, jakiej podlegają ludzie

starsi i zdziwaczali. Miał swój własny oryginalny sposób Ŝycia, na pół filozoficzny, na pół

praktyczny — uregulowany ściśle według zegarka, co do minuty. Równocześnie stosował ściśle

w praktyce termometr, barometr, aerometr, hydrometr oraz wszystkie mądrości Hipokratesa,

Hufelanda, Platona, Kanta, Kingge'a i lorda Chesterfielda. W nawale tych praktyk miewał często

napady zdenerwowania tak gwałtowne, Ŝe omal głową muru nie przebijał, wobec czego kaŜdy

chętnie ustępował mu z drogi.

Kiedy gospodarz mój zamilkł, w pokoju zapanowała cisza. Przerywał ją tylko trzask

ognia na kominku i syczenie olbrzymiego samowara. Kołysałem się w bujanym fotelu,

przypatrując się urządzeniu komnaty tego dziwaka. Były tu szkielety zwierząt, wypchane ptaki,

globusy, odlewy gipsowe, modele i inne osobliwe drobiazgi. Nagle spostrzegłem wśród tych

rupieci, w blasku ognia kominkowego, obraz, który dziś jeszcze stoi mi przed oczyma i wzbudza

we mnie niezwykłe wraŜenie.

Był to obraz olejny wielkich rozmiarów, malowany dość barwnie według szkoły

belgijskiej, przedstawiający przecudnie piękną nagą kobietę, okrytą jedynie futrem o obfitym

ciemnym włosie. Z twarzy jej promieniowała słoneczna pogoda i wyraz jakiegoś rozkosznego

zadowolenia. Wyciągnęła się w półleŜącej postaci na otomanie, na lewym łokciu się wsparłszy,

w prawej ręce dzierŜąc szpicrutę. Lewą stopę oparła niedbale na grzbiecie męŜczyzny, który

tarzał się przed nią jak niewolnik, ba, więcej moŜe — jak pies wierny, chociaŜ najwidoczniej

maltretowany. Człowiek ten, o szlachetnych, choć nieco ostrych rysach, wzrokiem pełnym

rozkosznego omdlenia patrzył w twarz dręczącej go kobiety z uśmiechem, wyraŜającym boleść i

równocześnie jakieś dziwne zadowolenie. Był to... Seweryn. Wydawał się młodszy o jakieś lat

dziesięć i nie nosił wówczas brody.

— Wenus w futrze! — zawołałem, wskazując obraz. Widziałem ją w moim śnie... To

ona!

— Widziałem ją i ja — odparł grobowym głosem Seweryn — z tą tylko róŜnicą, Ŝe... na

jawie, własnymi oczyma.

— Naprawdę?

— Och, to głupia historia.

— A więc teraz rozumiem. Widocznie widziałem przypadkowo u ciebie ten obraz i

przyśnił mi się potem. Powiedz mi jednak, jaki zaistniał związek między tobą a tą dziwną

postacią. Niewątpliwie odegrała ona w twoim Ŝyciu waŜną rolę, czyŜ nie tak?

Seweryn, zamiast odpowiedzi, wskazał mi pendant, mówiąc:

— A teraz spójrz tam.

Drugi obraz, stanowiący pendant do tamtego, był doskonałą kopią znanej z galerii

drezdeńskiej Wenus przed zwierciadłem Tycjana.

— No? I cóŜ? — zapytałem.

Seweryn wstał i wskazał palcem futro, którym upiększył Tycjan swą boginię miłości.

— I tu równieŜ Wenus w futrze — rzekł uśmiechając się smutnie. — Sądzę, Ŝe stary

Wenecjanin nie uczynił tego z rozmysłu. Najprawdopodobniej malował on portret jakiejś

Messaliny i z grzeczności dodał amorka, trzymającego lustro, aby w nim mogła oglądać

przecudne swoje wdzięki w całej okazałości.

— Dzieło wielkiego mistrza nie jest niczym innym, jak tylko pochlebstwem

przeniesionym na płótno. Później dopiero jakiś specjalny znawca epoki rococo ochrzcił postać

imieniem Wenus, a futro, którym mistrz okrył swój model dla zwykłej przyzwoitości, uznane

zostało za symbol okrucieństwa towarzyszącego kobiecej piękności. Zresztą mniejsza o to —

dosyć, Ŝe obraz dziś wydaje się nam bardzo pikantną satyrą na naszą uczuciowość. Wenus,

przeniesiona na północ, w lodowy chrześcijański świat, musi się okrywać starannie futrem, aŜeby

uniknąć... przeziębienia.

Ostatnie słowa wypowiedział na pół Ŝartobliwie, śmiejąc się dość nienaturalnie i

zapalając świeŜe cygaro.

W tej chwili otwarły się drzwi, w których ukazała się postawna i piękna blondynka, o

duŜych modrych oczach, ubrana w czarną jedwabną suknię. Wniosła nam zimne przekąski i jajka

na miękko do herbaty. Seweryn wziął jedno jajko i nadbił je łyŜeczką.

— Ile razy mam ci powtarzać, Ŝe nie znoszę jaj na twardo! — krzyknął podniesionym

głosem, tak, Ŝe kobieta zadrŜała.

— AleŜ, drogi Sewerciu — szepnęła trwoŜnie...

— Co to znaczy... Sewerciu? — odparł tym samym groźnym tonem, chwytając harap z

kołka. — Powinnaś słuchać! Słuchać! Rozumiesz?

Piękna kobieta skoczyła, jak spłoszona sarna i zniknęła za drzwiami.

— Poczekaj, złapię ja cię jeszcze! — wołał za nią, groŜąc harapem.

— Sewerynie, dajŜe pokój! — wtrąciłem się, kładąc mu rękę na ramieniu. — Jak moŜna

obchodzić się w ten sposób z tak piękną kobietą?

— Ho, ho! Przypatrz no ty się jej lepiej, mój kochany — odparł nieco spokojniej,

mrugając znacząco jednym okiem. — Niechbym ja tylko zaczął ją pieścić, wnet by mi zarzuciła

na szyję arkan; a tak... ubóstwia mnie wręcz, poniewaŜ wychowuję ją z harapem w ręku...

— Ech, idź sobie...

— Idź sobie ty... Kobiety naleŜy tresować tylko w ten sposób, nie inaczej!

— Zresztą... Ŝyj sobie jak pasza w swoim haremie, co mnie to obchodzi, tylko nie

zaprzątaj mi głowy swymi teoriami.

— Dlaczego nie? — przerwał mi Ŝywo. — Musisz być albo młotem, albo kowadłem,

powiedział Goethe, mając moŜe na myśli nie co innego, jak tylko stosunek między męŜczyzną i

kobietą. To samo dała ci równieŜ do zrozumienia we śnie twoja Wenus. Na namiętności

męŜczyzny opiera się moc kobiety, której ona nigdy nie omieszka wykorzystać, jeŜeli tylko

męŜczyzna nie ma się na baczności. Musi on być albo jej tyranem, albo niewolnikiem... jedno z

dwojga. Wybór do niego naleŜy. Jeśli się jej podda, oho! Wprzągł się w jarzmo i niebawem

poczuje chłostę.

— Osobliwe maksymy...

— Nie maksymy, lecz doświadczenia — odparł kiwając głową. — Czułem juŜ baty na

własnym grzbiecie. Chcesz wiedzieć jak to było?

Dobył z biurka rękopis i połoŜył na stole.

— Pytałeś mnie przedtem o znaczenie tego malowidła na ścianie i winienem ci

odpowiedź. Chcesz... czytaj!

Usiadł naprzeciw kominka, odwróciwszy się plecami ku mnie i zamilkł. Zapanowała

znowu taka cisza jak przedtem, przerywana tylko cykaniem świerszcza w starym murze i

syczeniem samowara. Zabrałem się do czytania. Rękopis był zatytułowany Zwierzenia głupiego

fanatyka. PoniŜej znajdowały się, zamiast motta, dwa wiersze wyjęte z Fausta:

"Ty nadzmysłowy, swawolny zalotniku,

Nie widzisz, Ŝe cię [kobieta] za nos wodzi...

Mefistofeles"

Odwróciłem kartę i zacząłem czytać...

RĘKOPIS SEWERYNA

Zwierzenia, zawarte w tej ksiąŜce, są wypisane z dawnego mego dziennika w formie

zmienionej o tyle, Ŝe usunąłem wszystko, co mi się wydawało mniej bezstronnym; dodałem teŜ

wiele myśli nowych, które w bolącym sercu zrodziły się jako wspomnienia.

* * *

Gogol, ten rosyjski Moliere, powiedział gdzieś: "Prawdziwie komiczną muzą jest ta, która

pod maską uśmiechu i wesołości łzy roni".

Wspaniałe zdanie! Stosuje się ono w zupełności do mnie w chwili, gdy piszę te słowa.

Wydaje mi się, jakoby powietrze napełnione było wonią, która mnie odurza i powoduje zawrót

głowy. Dym z kominka kłębi się i przybiera postacie złośliwych chochlików, wskazujących mnie

palcem z chichotem i drwiną; pyzate amorki wskakują na poręcz mego krzesła, siadają mi na

kolanach i muszę się uśmiechać nienaturalnie, nawet śmiać się głośno — a równocześnie

opisywać swoje przygody, i to nie atramentem, lecz krwią własną, tryskającą z rozdartego serca i

ran odnowionych wspomnieniami... Ból mną wstrząsa ogromny i od czasu do czasu padnie na

białą kartę — łza.

* * *

OcięŜale, leniwie wloką się dni w zacisznej miejscowości kuracyjnej w Karpatach. Gości

jeszcze nie ma. Pora znakomita do pisania sielanek. Miałem zamiar urządzić tu własną wystawę

obrazów, zaopatrzyć teatr w nowości repertuarowe na cały sezon, urządzić szereg koncertów i

pikników, ale... nie zrobiłem jeszcze nic, prócz napięcia płócien, porozcinania arkuszy, gdyŜ

jestem (ach, Sewerynie, bez Ŝenady przed samym sobą, okłamuj drugich, bo siebie okłamać nie

zdołasz nigdy) nikim innym, jak tylko dyletantem zarówno w malarstwie, jak w poezji, muzyce i

wszystkich innych sztukach pięknych, które swoim mistrzom zapewniają sławę i potęgę. A

przede wszystkim jestem dyletantem w Ŝyciu!

śyłem dotychczas tak samo, jak malowałem lub grałem, to znaczy nie wychodziłem

nigdy poza ramy projektów. Są ludzie, którzy zaczynają wszystko, a nie kończą niczego. Jednym

z nich jestem ja. Ale nie ma nad czym rozwodzić się wiele.

Siedzę przy oknie w swoim kuracyjnym gniazdku i uwaŜam je za bezgranicznie

poetyczne. TuŜ obok wznosi się stroma góra, zalana promieniami letniego słońca, z której

spadają strugi potoków i szumią, tocząc się po głazach i złomach. Zbocza i stoki pokryte są runią

świerkowych lasów i kwietnych hal, na których rozpierzchły się trzody wełnistych owiec. W dali

dźwigają się w jasny błękit ośnieŜone szczyty Tatr. Dom, w którym mieszkam, znajduje się w

parku, a raczej w lesie czy puszczy, nie wiem sam, jak to określić. Nie ma tu nikogo, oprócz

mnie, gospodyni pani Tartakowskiej ze Lwowa i jakiejś wdowy z Moskwy. Jest tu jeszcze stare

psisko, kulejące na jedną nogę i kot, który się ciągle bawi kłębkiem nici. Zdaje mi się, Ŝe ten

kłębek naleŜy do pięknej wdowy. Jest ona istotnie piękna i dość młoda (liczyć moŜe nie więcej

nad dwadzieścia cztery lata), i podobno bardzo bogata. Mieszka na pierwszym piętrze — ja na

parterze; okna od jej pokojów są prawie zawsze zasłonięte storami, a balkon opleciony gęsto

dzikim winem. Ja zaś mam na dole altankę, osłoniętą szczelnie pnącymi się roślinami i spędzam

tam, znaczną część dnia na pisaniu i malowaniu: Mam stąd widok na ów balkon, gdzie rzucam

okiem czasem od niechcenia i widzę poprzez liście i sploty zieleni — białą kobiecą suknię.

Piękna kobieta jednak obchodzi mnie niewiele, gdyŜ zakochałem się w innej i to bardziej

nieszczęśliwie niŜ kawaler des Grieux w Manon Lescaut, poniewaŜ ukochana moja... wykuta jest

z kamienia.

W głębi parku znajduje się mała polanka, na której pasą się dwie oswojone sarny. Na

środku polany wznosi się postać Wenus, wykuta z kamienia. Jest to prawdopodobnie kopia

arcydzieła z Florencji. OtóŜ ta Wenus wydaje mi się najpiękniejszą ze wszystkich kobiet, jakie w

Ŝyciu widziałem... Prawdę powiedziawszy, niewiele kobiet pięknych widziałem dotychczas i

jestem dyletantem nie tylko w sztukach pięknych, ale i w miłości. Tu równieŜ kończy się na

projektach i idealnych planach. Zresztą nie ma o czym mówić wiele. Piękność jest

niedościgniona, zwłaszcza dla mnie, zakochanego po uszy, namiętnie, szalenie w kamiennym

posągu kobiecym, otrzymującego za to zawsze spokojny uśmiech, zaklęty w zimny kamień.

Często w pogodne dni kładę się na kwietnym kobiercu pod młodym bukiem i czytam, a

następnie odwiedzam swoją ukochaną, niemą i zimną; nawet w nocy padam przed nią na kolana i

głowę o jej stopy oparłszy modlę się do niej.

Gdy wzejdzie księŜyc, który właśnie dobiega pełni, i rozsieje srebrną poświatę wśród

mroków, rozścieli potop blasków na uroczej, zacisznej polanie — zdaje mi się, Ŝe ta zaklęta

królewna miłości zaczyna oŜywać, z rozkoszą i lubością kąpiąc się w srebrnych strugach

księŜycowych promieni.

Gdy pewnego wieczora wracałem aleją od swojej bogini, spostrzegłem w pobliŜu

wyniosłą postać w bieli, o posągowych konturach. Dech we mnie zamarł. Zdawało mi się, Ŝe to

najukochańsza moja zstąpiła z piedestału i poszła mymi śladami, za mną, gotowa rzucić mi się w

ramiona! Stanąłem, wyczuwając przyspieszone bicie własnego serca i drŜąc z nieznanej trwogi

jak liść, no i ... Jestem dyletantem, najpospolitszym dyletantem w świecie! Oto... nie namyślając

się wiele, uciekłem, co mi sił starczyło.

* * *

Co za zbieg okoliczności! śyd, przekupień, zajmujący się sprzedaŜą fotografii i widoków,

ma w ręku podobiznę mego ideału. Jest to zdjęcie fotograficzne obrazu Wenus przed lustrem

Tycjana. Postać wydała mi się tak piękna, Ŝe poczułem w sobie natchnienie... Kupiłem karton i

opatrzyłem go napisem: Wenus w gronostajach. O Wenus! Kostniejesz z zimna, mimo, Ŝe sama

wywołujesz w sercu człowieka płomienie. Osłoń się płaszczem despoty, bo w nim ci najbardziej

do twarzy, ty — groźna bogini miłości! I nakreśliłem z pamięci urywek z Fausta:

DO AMORA!

"Ułudą jest tych skrzydeł para.

Strzały — to zwykłe orle szpony,

Wieniec zakrywa zdradne róŜki.

Amor, bez Ŝadnej wątpliwości,

Jak wszystkie bóstwa olimpijskie,

Zakapturzonym jest szatanem."

Ustawiłem rycinę na stole, o brzeg ksiąŜki ją oparłszy, i począłem się jej przypatrywać.

Wspaniała posągowa piękność bogini, udrapowanej w sobole, z jakąś ironiczną kokieterią, z

niewysłowionym czarem, zaklętym w marmurowym obliczu, zachwyca mnie i równocześnie

budzi grozę!

Chwytam pióro i piszę:

"Kochać i być kochanym... to szczyt rozkoszy i szczęścia na ziemi. Lecz jakŜe blednie to

szczęście wobec pełnej udręczeń-błogości, jakiej się doznaje, gdy ubóstwiana przez nas kobieta-

tyranica przygniata nas stopą, silnie i bez litości. Samson, ów olbrzymi bohater, dał się opanować

ponownie Dalili, która go przedtem zdradziła, więc zdradziła go teŜ po raz drugi — i Filistyni

ujęli go i wykłuli na jej rozkaz oczy, zwrócone do ostatniej chwili na nią, tę piękną i ubóstwianą,

a niewierną okrutnicę".

Śniadanie spoŜyłem w altance i zabrałem się do czytania Księgi Judyty, zazdroszcząc

srogiemu Holofernesowi królewskiej niewiasty, która ścięła mu głowę...

"Bóg ukarał go i oddał w ręce kobiety"... Zdanie zaiste epokowe...

Izraelici nie bardzo byli uprzejmi dla kobiet, tak jak i ich Bóg, który wydaje człowieka w

ręce kobiety za karę! — pomyślałem w głębi duszy. CóŜ jednak zawiniłem ja, by On miał mnie

ukarać?

Do licha! Ale oto zbliŜa się nasza gospodyni, która robi wraŜenie, jakby przez noc jeszcze

bardziej niŜ dotąd się zgarbiła. Na balkonie przez sieć zielem przebija się obraz jakiejś postaci...

Wenus to, czy wdowa?

Tym razem jest to istotnie ta ostatnia. Pani Tartakowska, uczyniwszy przede mną

panieński dyg, prosi mnie w jej imieniu o ksiąŜkę do czytania. Biegnę do pokoju i chwytam kilka

tomów, zapomniawszy zupełnie o tym, Ŝe do jednego z nich włoŜyłem fotografię Wenus. Stara

juŜ weszła do niej na balkon... Co sobie pomyśli o mnie ta urocza wdówka? W tej chwili

wybuchnęła śmiechem. Niezawodnie śmieje się — ze mnie.

* * *

Pełna tarcza księŜyca wytacza się nad szczyty gór i nad wierzchołki jodeł okalających

park. Mgła leciuchna wtłacza się w wąwozy i zagłębienia, a ponad nimi ścieli się srebrna

poświata, hen, jak okiem sięgnąć. Cisza... I tylko strumyki spadają z łoskotem po skałach. Nie

wysiedzę w pokoju. Ubieram się. Coś mnie woła, coś ciągnie do parku, na polankę, do niej, do

mojej bogini, kochanki zaklętej i czarownej!

Noc jest chłodna. Wstrząsa mną lekki dreszcz. Powietrze, przesycone wonią kwiatów i

Ŝywicy, aŜ za cięŜkie jest do oddychania. Co za uroczysty nastrój, jak dziwna i piękna muzyka

wokoło! Gwiazdy błyszczą z rzadka na pogodnym granacie nocnego nieba. Polana wydaje mi się

gładka, jakby pokryta taflą lodu, ponad którą wznosi się posąg mojej bogini.

Przystępuję bliŜej i — oczom uwierzyć nie mogę. Z ramion posągu opada aŜ do stóp

cięŜkie, bogate futro... Ogarnia mnie lęk — uciekam...

Zaledwie postąpiłem kilkanaście kroków, spostrzegłem, Ŝe zmyliłem drogę, wchodząc w

alejkę, która prowadzi w głąb wąwozu. Zawróciłem... i nagle oczom moim przedstawił się

wspaniały widok. Na kamiennej ławce siedzi kobieta, cała w bieli, tylko na ramiona zarzuciła...

futro. Znowu zdaje mi się, Ŝe to bóstwo zstąpiło z kamiennego głazu, gdy wtem zauwaŜani, Ŝe to

istota Ŝywa, tętniąca pełnią Ŝycia. Usta jej drgają jak dwa róŜane listki, a z oczu promienieją dwa

zielone płatki...

Ona się śmieje...

A śmiech ten jaki dziwny i nienaturalny. Czuję w piersi brak tchu, uciekam szybko,

zrywami, by co kilka kroków przystanąć i zaczerpnąć powietrza, a ten szatański śmiech ściga

mnie przez ocienione aleje i polanki zalane światłem księŜyca. Uciekam na oślep i wpadam w

jakąś gęstwinę. Kilka zimnych kropel rosy spadło mi na twarz, jak perły. Nie mogłem się ruszyć

dalej. Stojąc tak, zacząłem mówić sam do siebie.

Człowiek bywa dla siebie albo za bardzo grzeczny, albo zbyt grubiański.

— Osioł!

Słowo to wywiera znakomity wpływ, który mnie otrzeźwia. Odzyskuję na chwilę

równowagę umysłu i z pewnym zadowoleniem powtarzam:

— Osioł!

Patrzę na świat znowu trzeźwo i rozsądnie. Rozpoznaję w pobliŜu wodotrysk, dalej

grabową aleję i will ę. Zmierzam ku niej, oglądając się raz jeszcze w kierunku posągu i tej białej

postaci na kamiennej ławce. Za chwilę jestem w swoim pokoju, kładę się do łóŜka i myślę:

— "No, kim ja jestem właściwie: dyletantem czy głupcem"?

* * *

Ranek był posępny, mglisty i wietrzny. Mimo to udałem się do swojej altany. Czytam

Odyseję — o przecudnej Kirke, .która twoich wielbicieli zamieniała w potwory. Wcale

wartościowy przykład staroŜytnej miłości.

Wiatr porusza liśćmi i trawą, przewraca mi kartki w ksiąŜce. Na balkonie równieŜ jakiś

szmer. Podnoszę wzrok... Ona! W białej sukni, Wenus bez futra, a więc nie Wenus; tym razem

urocza, Ŝyjąca i piękna wdówka, a mimo to Wenus!

W porannym, luźnym stroju wygląda istotnie jak posąg. Patrzy ku mnie. Jest wzrostu

średniego, o główce pięknej jakby z portretów francuskich z epoki markizów. Postać o liniach

łagodnych, skończenie artystycznych, posągowych... Wenus! AleŜ bynajmniej... Płeć o

aksamitnej i zarazem marmurowej bieli. Znać, zda się, poszczególne zarysy Ŝył na szyi i

ramionach, okrytych lekkim aŜurowym szlafroczkiem. Włosy bujne i... rude (tak, z pewnością

nie blond lub złote, lecz rude) ocieniają jej śliczną twarzyczkę i nadają cechę demonizmu. W tej

chwili zwróciła ku mnie oczy pełne siły i wyrazu — oczy zielone jak tatrzańskie jeziora i

głębokie, bezdenne...

Spostrzega moje zmieszanie, zapomnienie się na chwilę. Jestem nawet mało szarmancki,

bo nie podnoszę się z siedzenia i nie odkrywam głowy. Śmieje się naprawdę diabolicznie.

Wstaję nareszcie i oddaję jej ukłon. Ona wychyla się z balkonu i jeszcze głośniejszym,

teraz prawie dziecięcym wybucha śmiechem.

Zaciąłem się jak młody Ŝak albo stary osioł i nie wyrzekłem słowa. W ten sposób

nawiązaliśmy między sobą znajomość. Zeszła następnie do mojej altany i zapytała o imię,

przedstawiając się równocześnie: Wanda Dunajew.

— Niech się panu zdaje, Ŝe przyszła tu... Wenus.

— Łaskawa pani zadziwia mnie odgadywaniem moich tajemnic...

— Nic trudnego... W pańskiej ksiąŜce znajdowała się podobizna.

— Ach, tak... zapomniałem.

— No, a te uwagi na odwrotnej stronie są bardzo interesujące...

— Naprawdę?

— Wie pan... pragnęłam od dawna poznać prawdziwego fanatyka, tak sobie, dla

urozmaicenia, no i — zdaje mi się, Ŝe znalazłam...

— Pani... ja istotnie... — zająknąłem się znowu i zarumieniłem po uszy jak szesnastoletni

młodzik, chociaŜ juŜ wówczas nie naleŜałem do młodzików.

— Przeląkł się pan mnie dzisiejszej nocy...

— Właściwie... ale... .moŜe pani będzie łaskawa spocząć.

Usiadła przypatrując mi się uwaŜnie. Widocznie zauwaŜyła, Ŝe wstrząsa mną dziwny lęk,

jak przed jakimś widmem, mimo białego dnia. Sprawiło jej to wielkie zadowolenie, z czym

zdradziła się słodkim, ale wyraźnie ironicznym uśmiechem triumfu.

— Pan uwaŜa miłość — odezwała się po chwili — a przede wszystkim kobietę, za coś

wrogiego, broni się pan przed nią, ucieka, nie chce pan doznać gwałtownych wzruszeń i cierpień,

które ona ze sobą niesie, a które są bez zaprzeczenia rozkoszą. Wie pan o tym i ucieka.

Prawdziwie współczesne zasady.

— Pani ich przecieŜ nie podziela.

— Nie podzielam ich — przerwała mi Ŝywo, potrząsając głową tak, aŜ jej się wzburzyły

bujne, rude włosy jak czerwone płomyki. — Ideałem moim jest miłość helleńska, pogodna i bez

cierpień i ideał ten staram się urzeczywistniać w mym Ŝyciu. W miłość naszych czasów,

skrępowaną kodeksami religijnymi, wcale nie wierzę i nie uznaję jej. Niech mi się pan dobrze

przypatrzy... Jestem o wiele gorsza od heretyczki, bo jestem... poganką!

Miłość była naturalna tylko w epoce bohaterstwa, kiedy to "bogowie kochali się

wzajemnie". Wówczas "na samo wejrzenie budziła się poŜądliwość, a wynikiem jej było uŜycie

rozkoszy". Wszystko inne jest pańszczyzną, afektacją, kłamstwem. Cywilizacja średniowieczna i

nowoŜytna narzuciła ludzkości walkę ducha ze zmysłami, włączyła ją do rzędu przykazań, czego

ja zupełnie nie uznaję i nie mam zamiaru co do tego.

— O tak, dla pani jedyne miejsce jest na Olimpie —odparłem — ale my, ludzie

nowoŜytni, nie jesteśmy w stanie podołać swobodzie pogańskich bogów, zwłaszcza w miłości.

My się wzdrygamy na samą myśl, Ŝe moglibyśmy dzielić się miłością jednej kobiety, chociaŜby

to była Aspazja; my jesteśmy zazdrośni. Tak na przykład imię wspaniałej Fryne stało się u nas

obelgą... KaŜdy z nas woli biedną, bledziuchną panienkę, która do niego wyłącznie naleŜy, niŜ

staroŜytną Wenus, która jest wprawdzie piękna pięknością bogów, ale która dziś kocha Parysa,

jutro Adonisa, pojutrze znowu kogo innego. JeŜeli jednak natura przezwycięŜy nas, jeŜeli pchani

przez płonącą Ŝądzę oddamy się takiej kobiecie, namiętność jej wydaje się nam demoniczną

grozą i poczuwamy się, według zwyczaju, do grzechu, który odpokutować naleŜy.

— A zatem i pan sprzysięga się na kobietę współczesną, tę biedną histeryczną istotę,

która w wycieczkach somnambulicznych goni za niedoścignionym ideałem, nie potrafi ocenić

najlepszego męŜa i wśród łez i spazmów nie potrafi wypełnić tak zwanych obowiązków, która

oszukuje i bywa oszukiwana, szuka wciąŜ, wybiera i odrzuca, i klnie los i Ŝycie, nieszczęśliwa i

biedna — zamiast wyznać otwarcie, Ŝe chce Ŝyć i kochać jak Helena, jak Aspazja. Nie! Natura

nie zna trwałości w stosunku męŜczyzny i kobiety.

— Łaskawa pani...

— Pozwól mi pan dokończyć... JeŜeli męŜczyzna zagrzebuje kobietę w ukryciu jak

skąpiec skarb, to jest to z jego strony szczyt egoizmu. Wszystkie próby usiłujące za pomocą

świętych ceremonii, ślubów i kontraktów wprowadzić w zmienną istotę ludzką — trwałość

miłości, spełzły na niczym... I czy moŜe pan zaprzeczyć, Ŝe dzisiejszy świat pod względem pojęć

o miłości przeszedł w sferę... zgnilizny?

— Ale...

— Ale... chcę panu powiedzieć — jednostka, która by się zbuntowała przeciw tym

urządzeniom obyczajowym, zostałaby wyklęta, ukamieniowana i spalona na stosie, nieprawdaŜ?

A mimo to ja mam na to odwagę! Moje zasady są prawe, aczkolwiek pogańskie. Chcę

wykorzystać Ŝycie i rezygnuję zupełnie z waszych obłudnych poglądów, ceniąc wyŜej własne

szczęście. Wynalazcy małŜeństw nierozerwalnych dobrze zrobili, powołując się na

nieśmiertelność równocześnie, bo uzasadnili potrzebę obowiązku i ofiary. Ja jednak wcale nie

mam zamiaru Ŝyć wiecznie. A jeŜeli ja, jako Wanda Dunajew, tracę z ostatnim tchnieniem

wszystko, co mam na tej ziemi, to co mi z tego, gdy czysta moja dusza śpiewać będzie w

anielskim chórze lub teŜ gdy prochy moje utworzą jakąś nową istotę? JeŜeli więc nie będę

wiecznie taką, jaką obecnie jestem, to co mi po tym wszystkim? Z jakiego zresztą względu muszę

zaprzeć się samej siebie i zaprzedać się w niewolę męŜczyźnie, którego nie kocham, a tylko

kochałam kiedyś? Bynajmniej, nie zrezygnuję ze swego szczęścia, pokocham kaŜdego, kto mi się

spodoba i uszczęśliwi ę kaŜdego, kto mnie pokocha. JestŜe to brzydkie i złe? Zdaje mi się, Ŝe

przeciwnie, jest to o wiele piękniejsze, niŜ gdybym odtrącała bez litości i naraŜała na cierpienia

tych, którzy się do mnie garną. Jestem młoda, bogata i —- niech pan tego nie uwaŜa za

zarozumiałość — piękna. śyję więc wesoło i uŜywam świata wedle własnego upodobania.

Podczas tych wynurzeń ująłem bezwiednie jej ręce i nie wiedząc, co z nimi zrobić,

niezdara, oczywiście puściłem je szybko.

— Godność pani zachwyca mnie i nie tylko godność, ale... — zacząłem i znów słowa

uwięzły mi w gardle, jak wylęknionej pensjonarce.

— Co? Co chciał pan powiedzieć?

— Chciałem powiedzieć... pani daruje... przerwałem pani...,

— Co, co?

Zapanowało kłopotliwe milczenie, podczas którego piękna kobieta niezawodnie

pomyślała sobie: głupiec.

— MoŜe pani będzie łaskawa objaśnić mnie — zacząłem w końcu — w jaki sposób

doszła pani do takich zasad?

— W sposób zupełnie naturalny i prosty. Miałam rozsądnego ojca, który juŜ od kolebki

otoczył mnie wizerunkami i kopiami dzieł sztuki antycznej. W dziesiątym roku Ŝycia czytałam

Ruy Blasa. W dwunastym byłam dojrzała umysłowo i podczas kiedy moje rówieśnice

zachwycały się Śpiącymi królewnami, Kopciuszkami itp. — ja uwielbiałam Wenus, Apolla,

Herkulesa i Laokoona. Za męŜa dostałam człowieka o charakterze pogodnym i słonecznym,

który jednak niedługo po ślubie popadł w chorobę nie do wyleczenia. Nie miał on bynajmniej

powodów do zazdrości o mnie, nie troszczył się teŜ wiele o to, czy go kocham, wiedział bowiem,

Ŝe Ŝycie nie do niego juŜ naleŜy. Na krótko przed śmiercią kazał mi usiąść koło siebie na łóŜku i

odezwał się Ŝartobliwie: "No i cóŜ? Masz juŜ jakiegoś wielbiciela?" Rumieniec oblał mą twarz,

chociaŜ nie pierwszy raz pytał mnie o to, bo w ciągu kilku miesięcy słabości nieraz ten temat

poruszał, gdy przykuty do fotela na kółkach siedział i patrzył w moje oczy. Raz nawet dodał:

"Nie kłam przede mną, bo to byłoby bardzo nieładnie, lecz poszukaj sobie młodego, pięknego

męŜczyzny albo nawet i kilku od razu. Jesteś dzielną kobietą, ale równocześnie jesteś takŜe na

pół dzieckiem i niezbędne są dla ciebie zabawki".

Zbytecznym byłoby dodawać, Ŝe jak długo on Ŝył, nie miałam Ŝadnego wielbiciela, jemu

jednak zawdzięczam to, kim jestem; on mnie wychował na Greczynkę.

— Raczej boginię — wtrąciłem.

— Ba, ale którą? — zapytała z uśmiechem.

— Wenus!

Pogroziła mi palcem i ściągnąwszy brwi dodała:

— Wenus, i to... w futrze... Niech no pan zaczeka... mam bardzo obszerne futro, którym

mogę pana w całości przykryć albo raczej ułowić w nie pana jak w sieć...

— Czy pani sądzi — przerwałem jej, gdyŜ nagle błysnęła mi świetna myśl — czy pani

sądzi, Ŝe idee jej dadzą się urzeczywistnić w czasach obecnych, Ŝe w wieku telegrafów, kolei,

mogłaby Wenus ukazywać się tak jak ongiś w Arkadii, bez osłon, w nagiej piękności?

— No, bez osłon nie, ale w futrze? — odpowiedziała z uśmiechem. — Chce pan widzieć

moje futro?

— A poza tym...

— Poza tym, co?

— Ludzie mogą być szczęśliwi, pogodni, weseli jak dawni Grecy tylko wówczas, gdy

będą mieli niewolników, którzy wykonywaliby za nich codzienne niepoetyczne obowiązki, czyli

innymi słowy, którzy by za nich i dla nich pracowali.

— Oczywiście — odparła — bogini olimpijska, za jaką ja chcę się uwaŜać, musi mieć

całą armię niewolników. NiechŜe się więc pan strzeŜe...

— Dlaczego?

Przeląkłem się samego siebie, gdy wypowiedziałem to śmiałe "dlaczego". Ona natomiast,

rozchyliwszy usta leciutko, tak, Ŝe ukazały się dwa rzędy zębów jak perły — spokojnie, z

roztargnieniem, jakby chodziło o rzecz zupełnie błahą, szepnęła:

— Chce pan być moim niewolnikiem?

— W miłości nie ma równouprawnienia — odparłem całkiem powaŜnie — jak długo

jednak mam jeszcze przed sobą wybór roli: tyrana lub niewolnika, ta druga wydaje mi się

ponętniejsza; chciałbym być niewolnikiem pięknej kobiety, ale czy znalazłbym taką, która

zdobyłaby mnie nie drobiazgową kłótliwością, lecz zdołała powaŜnie i surowo nade mną

panować?

— No, to wcale nie byłoby zbyt trudne.

— Sądzi pani...

— Ja na przykład — przerwała mi wybuchając śmiechem i przeciągając się kokieteryjnie

— mam talent do despotyzmu. Mam nawet potrzebne ku temu futro, ale pan... pan bał się mnie

dzisiejszej nocy.

— Tak, bałem się zupełnie serio.

— No, a teraz?

— Teraz boję się pani jeszcze bardziej...

* * *

Jesteśmy prawie ciągle razem. Ja i Wenus. Rano spoŜywamy razem śniadanie w mojej

altanie, wieczorem herbatę w jej salonie. Mam sposobność rozdrobnienia juŜ i bez tego drobnych

moich talentów. Miałem się kształcić tyle lat w kierunku wiedzy i sztuki po to, Ŝebym teraz nie

był w stanie podbić serca kobiety...

Kobieta ta jednak imponuje mi ogromnie... Dziś próbowałem ją sportretować i

pomyślałem sobie w duchu, jak niefortunną jest dzisiejsza toaleta do tej głowy... Ma ona w

układzie rysów mniej rzymskich, a więcej greckich cech. Mógłbym ją malować jako Psyche albo

jako Astarte i stosownie do tego uchwycić wyraz jej oczu: marzycielski, melancholijny lub teŜ

przyćmiony, wpółzagasły; ale ona sobie Ŝyczy, aby to był wierny portret. Będę ją więc malował i

dam jej futro gronostajowe. JeŜeli bowiem komu naleŜy się płaszcz królewski, to chyba jej.

* * *

Wczoraj wieczorem czytałem jej elegie rzymskie, po czym odłoŜyłem ksiąŜkę i

zadeklamowałem coś z pamięci. Wydawało mi się, Ŝe była zadowolona, bo nawet śledziła kaŜde

poruszenie moich ust. Pierś jej falowała bardzo szybko. MoŜe się myliłem...

Deszczowe krople uderzały melancholijnie o szyby, na kominku trzaskał ogień, smutno,

jak w zimie. Było mi bardzo błogo i zacisznie u niej. Na chwilę nawet straciłem poczucie

respektu dla pięknej kobiety i począłem całować jej ręce. Nie broniła. Potem usiadłem u jej

podnóŜka i czytałem wiersz napisany do niej:

"A więc przed tobą w pokorze uklęknę

I patrzeć będę w oczy twoje piękne

Jako niewolnik. Niech się co chce stanie!

Bierz mnie, ujarzmij, kobieto-szatanie!"

Co było dalej, nie pamiętam, choć pewien jestem, Ŝe wówczas naprawdę napisałem po raz

pierwszy więcej, niŜ jedną strofę; niestety, na Ŝyczenie Wandy wręczyłem jej rękopis, nie

pozostawiając sobie nawet brulionu.

Dziś, pisząc pamiętnik, tylko pierwszą zwrotkę zdołałem sobie przypomnieć.

Doznaję bardzo dziwnego uczucia. Wiem, Ŝe nie jestem wcale w niej zakochany, nie

budzi się we mnie ku niej nawet cień namiętności. Odczuwam jednak, jak jej nadzwyczajna,

posągowa piękność działa na mnie powoli i oplątuje mnie, jakby siecią Ŝywych, pręŜących się

węŜy. Nie czuję do niej Ŝadnej uczuciowej skłonności, tylko... oddaję się w jej moc z wolna, ale

pewnie i całkowicie. Cierpienie moje wzmaga się z dniem kaŜdym — a ona... ona na to nie ma

nic, prócz śmiechu.

* * *

Dziś ozwała się do mnie zupełnie niespodzianie i bez Ŝadnego powodu:

— Pan mnie zajmuje. MęŜczyźni w ogóle są pospolici, bez polotu i poezji. W panu

odnajduję pewną głębię i natchnienie, a przede wszystkim powagę, która mi imponuje. Rada bym

pana...

* * *

Po krótkiej, ale gwałtownej burzy odwiedziliśmy razem posąg Wenus na polance w

parku. Opary wznosiły się ze zboczy górskich ku niebu jak ofiarne dymy z ołtarzy; na czarnym

tle chmur rozpiął się wspaniały łuk tęczy; z drzew spadały grube i cięŜkie krople deszczu, ale

wróble i zięby skakały juŜ z gałęzi na gałąź, ćwierkając, jakby się czymś ogromnie cieszyły;

powietrze miało silny, upajający zapach, jak zwykle w lasach szpilkowych po burzy. Nie

mogliśmy przejść przez polanę, bo na kwieciu i trawie ciąŜyły rzęsiste krople, błyszczące od

słońca jak diamenty. Zdawało się, Ŝe to jakiś przepyszny kobierzec, tkany drogimi kamieniami, a

pośród niego — posąg bogini, którego głowę obsiadły roje komarów, przypominających w

słonecznym oświetleniu jakby aureolę.

Wanda była zachwycona. PoniewaŜ na kamiennej ławce stała we wgłębieniach woda i

usiąść nie mogliśmy — Wanda oparła się o moje ramię całym ciałem. Czułem na twarzy ciepło

jej oddechu... Sam nie mogę sobie przypomnieć teraz, jak to było, jak się stało... Ująłem jej białą

rękę i zapytałem:

— Czy pani mogłaby mnie kochać?

— DlaczegóŜby nie? — odrzekła i spojrzała na mnie spokojnie i pogodnie.

Jak oszołomiony ukląkłem przed nią i zanurzyłem twarz w fałdy jej jedwabnej, aŜurowej

sukni.

— AleŜ, Sewerynie, to nieprzyzwoicie — krzyknęła. Nie zwaŜając na to, chwyciłem jej

drobną nóŜkę i wycisnąłem na niej pocałunek.

— Pan będzie zawsze nieprzyzwoity — odezwała się znowu i wyrwawszy mi się,

pobiegła szybko w kierunku domu, podczas gdy ja pozostałem na miejscu w klęczącej pozycji i

trzymałem w ręku drogocenny... pantofelek.

CzyŜby to miał być omen?

* * *

Przez resztę dnia nie śmiałem nasuwać się jej przed oczy. Pod wieczór dopiero, siedząc w

swojej altance, odwaŜyłem się spojrzeć ukradkiem na balkon. Cudna jej główka odbijała

wspaniale od zielonego tła bluszczu i dzikiego wina.

— CzemuŜ pan nie przychodzi? — zawołała niecierpliwie.

Pobiegłem szybko na górę. U drzwi jednak straciłem odwagę zupełnie. Zapukałem bardzo

delikatnie, oczekując na słówko "proszę". Wtem drzwi się otwarły i Wanda, stanąwszy w progu,

zapytała:

— Gdzie mój pantofelek?

— Pantofelek... ja... ja... chciałem...

— NiechŜe .mi go pan zaraz przyniesie, ale to zaraz, bo czekam z herbatą...

Po powrocie zastałem ją zajętą samowarem. ZłoŜyłem uroczyście pantofelek na stole i

stanąłem w kącie pokornie, jak dziecko, które coś "przeskrobało" i oczekuje klapsów.

ZauwaŜyłem w jej twarzy pewną surowość, coś jakby powagę i zarazem groźbę majestatyczną,

która mnie zachwyciła. Nagle urocza gospodyni wybuchnęła śmiechem.

— A więc jest pan naprawdę we mnie zakochany, co?

— Tak, pani. I cierpię z tego powodu więcej, niŜ pani się domyśla".

— Pan cierpi? — zapytała, śmiejąc się ciągle. Czułem się ogromnie zawstydzony, pobity

i mały.

— Dlaczego? — mówiła dalej — przecieŜ ja panu Ŝyczę dobrze, z całego serca...

Podała mi rękę, patrząc na mnie więcej niŜ z tkliwością.

— I pani mogłaby zostać moją Ŝoną?

Wanda popatrzyła na mnie... ach, jak ona na mnie popatrzyła! Zdaje mi się, Ŝe była w

pierwszej chwili zdumiona; potem twarz jej przybrała odcień ironii.

— Jak pan mógł zdobyć się na tyle odwagi?

— Odwagi?

— No, tak, odwagi do oŜenku, zwłaszcza ze mną — tu podniosła w górę pantofelek. —

Tak szybko zaprzyjaźnił się pan z tym oto przedmiotem? No, ale Ŝarty na bok. Czy rzeczywiście

chce pan oŜenić się ze mną?

— Tak.

— Ha, w takim razie to trochę powaŜniejsza sprawa. Zdaje mi się, Ŝe pan mnie kocha i ja

pana równieŜ, a co waŜniejsze, Ŝe interesujemy się sobą nawzajem... No, jeszcze nie stało się

Ŝadne nieszczęście, Ŝeśmy tak prędko do tego doszli. Ale musi pan wiedzieć, Ŝe ja jestem kobietą

lekkomyślną i właśnie dlatego zapatruję się na małŜeństwo... bardzo powaŜnie. Jeśli podejmę się

obowiązków, to będę musiała im podołać. Boję się jednak..; nie... to sprawiłoby panu przykrość...

— Proszę, niech pani będzie zupełnie szczera...

— A więc, szczerze mówiąc... mnie się zdaje, Ŝe nie potrafiłabym kochać jednego

męŜczyzny dłuŜej nad... Urwała nagle i odwróciła głowę.

— Nad jeden rok — dodałem.

— Co pan mówi? MoŜe nawet niecały miesiąc.

— I mnie równieŜ nie dłuŜej?

— No, pana... niech będzie dwa.

— Dwa miesiące? -- krzyknąłem.

— O, dwa miesiące to czas dość długi.

— Pani, to jeszcze coś więcej, niŜ obyczaje staroŜytne!

— No, no, nie znosi pan prawdy...

To powiedziawszy, usiadła w fotelu koło kominka i opuściwszy ręce przez poręcz,

poczęła mi się bacznie przypatrywać.

— CóŜ tedy mam z panem począć? — zapytała po chwili.

— Co pani chce — odrzekłem z rezygnacją — co pani sprawi przyjemność...

— Jest pan niekonsekwentny — zauwaŜyła — dopiero pan błagał, abym została pańską

Ŝoną, teraz chce mi się pan oddać jak zabawka...

— Ja panią kocham!

— Masz tobie! Jesteśmy znowu tam, skądeśmy wyszli. Pan mnie kocha i chce poślubić,

ale ja znów nie mam zamiaru zawierać drugiego małŜeństwa, poniewaŜ wątpię w trwałość uczuć

zarówno pańskich, jak i własnych.

— A gdybym zaryzykował...

— W takim razie pozostaje jeszcze kwestia, czy ja miałabym chcieć iść na to ryzyko —

odparła spokojnie. — Wiem o tym dobrze, Ŝe mogłabym pozostawać przez całe Ŝycie własnością

męŜczyzny, ale musiałby to być męŜczyzna w całym tego słowa znaczeniu, męŜczyzna, który by

mi imponował, który by zadał mi gwałt i rzucił mnie sobie do nóg, oddaną w zupełności, rozumie

pan? Niestety, kaŜdy męŜczyzna, skoro tylko się zakocha, jest słaby, podatny, niedołęŜny,

śmieszny, oddaje się w ręce kobiecie z pokorą, na klęczkach, podczas gdy ja mogłabym kochać

stale tylko takiego męŜczyznę, przed którym ja musiałabym klęczeć. Panu jednak jestem za

bardzo Ŝyczliwa i dlatego nie miałabym serca rozpoczynać podobnej próby.

W tej chwili padłem jej do nóg.

— Na miłość Boską, pan znowu klęczy — odezwała się szyderczo. — Dobrze pan

zaczyna, no, no! Powstałem zawstydzony, a ona mówiła dalej:

— Dam panu rok czasu na próbę, aby mnie pan zdobył i przekonał, Ŝe się jedno drugiemu

nadajemy, Ŝe moglibyśmy razem Ŝyć do śmierci. JeŜeli się to panu uda — będę pańską Ŝoną,

Sewerynie, i to taką Ŝoną, która ściśle podoła podjętym obowiązkom. Przez ten rok będziemy Ŝyli

jak... małŜeństwo.

Poczułem silny zawrót głowy. I w jej oczach zauwaŜyłem płomień.

— Będziemy mieszkali razem — mówiła dalej — będziemy dzielili ze sobą wszystkie

nasze nałogi i przyzwyczajenia, aby się przekonać, czy zgodzimy się nawzajem. Udzielam panu

wszystkich praw męŜa, kochanka i przyjaciela. Jest pan zadowolony?

— Muszę.

— Pan nie musi.

— A więc chcę...

— Znakomicie! Tak mówi prawdziwy męŜczyzna. Oto moja ręka!

* * *

Upłynęło dziesięć dni. Nie odłączałem się od niej ani na godzinę, oczywiście jednak z

wyłączeniem nocy. Mogłem patrzeć ustawicznie w jej oczy, pieścić jej ręce, włosy, wsłuchiwać

się w melodię jej głosu, towarzyszyć jej wszędzie. Miłość moja wydaje mi się niezgłębioną

przepaścią, w którą lecę w szalonym biegu, i z której nikt mnie juŜ nie wydobędzie.

Dziś po obiedzie odpoczywaliśmy razem na polance u stóp posągu. Zrywałem kwiaty i

rzucałem jej na łono, wiłem wianuszki, którymi uwieńczyliśmy głowę bogini.

Nagle Wanda spojrzała na mnie wzrokiem tak szczególnym, tak prawie obłąkanym, Ŝe aŜ

przeszedł mnie dreszcz namiętności od stóp do głów. Nie panując zupełnie nad sobą objąłem ją

wpół i przycisnąłem rozpalone usta do jej ust. Nie broniła się — przeciwnie, przycisnęła mnie

mocno do piersi.

— Pani się nie gniewa? — zapytałem po chwili.

— Nie mogę się gniewać o to, co jest naturalne — odpowiedziała — obawiam się

jednak... pan cierpi.

— O, cierpię straszliwie.

— Biedaku! — odpowiedziała, odgarniając mi włosy z czoła — mam nadzieję, Ŝe nie z

mojej winy.

— Nie! JednakŜe... miłość moja do pani wyradza się w pewien obłęd. Myśl, Ŝe mógłbym

panią utracić, i Ŝe moŜe w istocie utracić panią muszę, dręczy mnie dzień i noc.

— AleŜ pan mnie jeszcze wcale nie posiada... Skąd moŜna obawiać się o utratę tego,

czego się wcale nie posiada? — odpowiedziała patrząc na mnie wzrokiem przenikliwym aŜ do

dna duszy. Potem podniosła się i złoŜyła wianuszek z bławatków na skroni Wenus. Prawie

bezprzytomnie chwyciłem ją wpół.

— Nie mogę dłuŜej Ŝyć bez ciebie, o piękna! — szeptałem — tylko zechciej uwierzyć, to

nie frazesy, nie urojenia. Czuję w głębi duszy, jak Ŝycie moje splata się z twoim; jeŜelibyś mnie

opuściła, zginę marnie.

— AleŜ to zupełnie zbyteczne, gdyŜ ja cię kocham, człowieku — odpowiedziała na to,

biorąc mnie za podbródek — człowieku... głupi...

— Ale ty chcesz być moją tylko pod pewnymi warunkami, podczas gdy ja naleŜę do

ciebie bez Ŝadnych zastrzeŜeń.

— To źle, Sewerynie — odparła niemal tym przelękniona — pan mnie jeszcze nie zna.

Czemu więc pan nie stara się mnie poznać? Będę dobra, jeŜeli tylko będziesz umiał obchodzić się

ze mną rozsądnie; lecz jeŜeli zanadto mi się oddasz, mogę się stać nieznośna.

— Wszystko jedno, bądź nieznośna, bezwzględna — zawołałem w uniesieniu —

wszystko jedno, tylko bądź moja, moja na zawsze! Ukląkłem przed nią i objąłem jej nogi.

— To niedobrze się skończy, mój przyjacielu — odrzekła powaŜnie, nie okazując śladu

wzruszenia.

— O, to właśnie nie powinno się nigdy skończyć — odparłem podniecony silnie — tylko

śmierć zdoła nas rozłączyć! JeŜeli nie zechcesz zostać moją w zupełności i na zawsze, będę

twoim niewolnikiem, będę ci słuŜył, wszystko od ciebie znosił, tylko nie odpychaj mnie!

— Opamiętaj się pan nareszcie — szepnęła, pochyliwszy się nade mną i ucałowała w

czoło. — Jestem panu Ŝyczliwa z całego serca, ale nie tędy droga do zdobycia mnie, ujarzmienia.

— Uczynię wszystko, czego pani tylko zaŜąda, wszystko, aby tylko pani nie utracić

— zawołałem. — Myśli tej opanować, znieść nie mogę.

— NiechŜe pan wstanie. Usłuchałem rozkazu.

— Z pana istotnie dziwny człowiek — mówiła Wanda. — A zatem chce mnie pan

posiadać za wszelką cenę?

— Tak, za wszelką cenę.

— Jaką jednak wartość będzie to miało, jeŜeli na przykład przestanę pana kochać i będę

naleŜała do kogoś innego?

Doznałem wraŜenia, jakby mnie kto obuchem w głowę uderzył. Spojrzałem na nią. Stała

nieruchomo, pewna siebie. Oczy jej wydawały zimny, stalowy blask.

— Proszę — odezwała się po chwili — przeląkł się pan na samą myśl o tym.

— Rozumie się. JeŜeli sobie wyobraŜę coś podobnego, ogarnia mnie groza. Kobieta,

którą kocham i która mnie kocha, miałaby bez litości dla mnie oddawać się komuś innemu... W

takim razie, jeden tylko miałbym wybór przed sobą... JeŜeli tę kobietę kocham bezgranicznie, do

szaleństwa, czyŜ miałbym obrócić się do niej plecami i w pełni Ŝycia, młodości, w łeb sobie

palnąć z rozpaczy?... Mam dwa ideały kobiece. JeŜelibym nie znalazł kobiety szlachetnej,

uczciwej, dobrej, która chętnie dzieliłaby ze mną losy i była mi wierna i oddana, to w takim razie

wolałbym się oddać kobiecie pozbawionej cnoty, uczciwości, wiary, jednym słowem

wszystkiego, lecz za to despotycznej i groźnej. Kobieta podobna jest równieŜ moim ideałem.

Tamta więc, albo ta, nic pośredniego. JeŜeli nie miałbym szczęścia, które pozwalałoby mi

wychylić kielich miłości do dna, byłbym zdecydowany zaznać wszystkich męczarni i boleści, aŜ

do zapomnienia się. Gotów byłbym poddać się wszystkim katuszom, jakie zadawałaby mi

kochana przeze mnie kobieta, a więc udręce, zdradzie, wszystkiemu. To byłoby równieŜ dla mnie

pewnego rodzaju... szczęście.

— Pan nie jest przy zdrowych zmysłach! — przerwała mi Wanda.

— Kocham panią z całej duszy — ciągnąłem dalej — wszystkimi moimi zmysłami,

istotnie do szaleństwa i nie wyobraŜam sobie Ŝycia inaczej, jak tylko w obecności pani, w tej

samej atmosferze, która panią otacza. Niech więc pani raczy wybrać jeden z dwu moich ideałów i

uczyni ze mnie co chce, męŜa albo... niewolnika.

— A zatem dobrze — odrzekła marszcząc nieznacznie brwi. — Mam wziąć w zupełne

posiadanie człowieka, który mnie zajmuje i który mnie kocha... Doprawdy, to aŜ zanadto

zabawne... W najgorszym razie będę miała sposobność zabicia nudy... O, tak! Postąpił pan

bardzo nierozsądnie, dając mi wybór. Wybieram więc i Ŝądam, aby pan był... moim

niewolnikiem; uczynię sobie z pana wkrótce zabawkę.

— Niechaj więc pani to uczyni — odpowiedziałem na pół oszołomiony. — JeŜeli

małŜeństwo ma być oparte na równowadze i wspólnocie myśli, przekonań i dąŜeń dwu

biegunów, dwu róŜnych elementów, to musi wywiązać się zeń miłość namiętna i nie zwalczona

niczym. My dwoje właśnie stanowimy dwa takie przeciwstawne elementy, wzajemnie niemal

wrogie i groźne. Zwłaszcza ja odczuwam po części lęk i grozę. W takich stosunkach jedno tylko

moŜe być młotem, a drugie musi być kowadłem — ja z góry decyduję się na to ostatnie. JuŜ z

natury jestem takiego usposobienia, Ŝe nie znalazłbym wcale szczęścia, gdybym na swoją

ukochaną patrzył z wyŜszością. Wolę być niŜszym i podległym, wolę kobietę ubóstwiać w

trwodze i niepokoju — ale musi to być kobieta groźna i silna!

— Panie Sewerynie — przerwała mi Wanda z odcieniem gniewu — czy sądzi pan, Ŝe

byłabym zdolna do maltretowania człowieka, który by mnie tak kochał, jak pan?

— JeŜeli ja panią o to błagam... Wszak moŜna kochać prawdziwie wówczas, gdy kobieta

przewyŜsza nas pięknością, temperamentem, umysłem, siłą woli — jednym słowem, gdy zdolna

jest do największego despotyzmu.

— A zatem, to co odstrasza innych, to pana pociąga, czyŜ nie tak?

— Istotnie. Jest to właśnie moja szczególna cecha.

— Ha, ostatecznie... naleŜałoby się zgodzić na pańskie upodobania i nie uwaŜać ich za tak

bardzo skrajne, bo kaŜdy zdoła odczuć, Ŝe między zmysłowością a okrucieństwem niedaleka

granica.

— Tak, uczucie to jest u mnie wielce rozwinięte.

— Widzę więc, Ŝe u pana rozsądek nie odgrywa wielkiej roli. Jest pan naturą zmysłową

na wskroś i bardzo podatną...

— Za pozwoleniem... czy męczennicy byli takŜe usposobienia podatnego, miękkiego?

— Męczennicy?

— A tak. Oni przecieŜ byli ludźmi nadzmysłowymi, którzy cierpienie uwaŜali za rozkosz,

poddawali się katuszom, a nawet śmierci, z taką samą pogodą ducha, jak inni oddają się

zabawom i uciechom. Takim jestem ja — madame.

— No, no, niech pan tylko uwaŜa, aby pan istotnie nie stał się męczennikiem miłości,

albo co jeszcze gorsze, męczennikiem kobiety.

* * *

W łagodny letni wieczór byliśmy sami na balkonie, mając nad głową zielone sklepienie

pnących się roślin, poza którym rozpościerał się pogodny firmament, lśniący milionami gwiazd.

Z parku dolatywał nas szmer jodeł i "muzyka"... zakochanych kotów. LeŜałem u jej stóp na

rozciągniętym futrze i opowiadałem jej dzieje swojej młodości.

— JuŜ wówczas objawiała się u pana ta osobliwość? — pytała Wanda.

— Tak. Opowiadała mi matka, Ŝe juŜ w kołysce zdradzałem pewną anormalność. Nie

przyjąłem wcale pokarmu zdrowej i tęgiej mamki, czując do niej zapewne odrazę i musiano mnie

karmić kozim mlekiem. Będąc małym chłopcem okazywałem wielce zagadkowy wstyd wobec

kobiet, uciekając od nich z przeczuciem, Ŝe są to istoty wrogie. Czułem teŜ niewytłumaczoną

trwogę w kościele, patrząc w urocze jego sklepienie lub na ponure ołtarze. Natomiast skradałem

się potajemnie do posąŜka Wenus, stojącego w bibliotece mego ojca. Klękałem przed nią i

modliłem się, jak tylko umiałem., zazwyczaj odmawiając zwykły pacierz, Ojcze nasz, Zdrowaś i

Wierzę.

Pewnego razu opuściłem łóŜko w nocy i udałem się w odwiedziny do tej dziwnej

przyjaciółki. Światło księŜyca wpadało strugą przez okno i oświetlając posąg nadawało mu wyraz

boskości. Wówczas padłem przed boginią na kolana i całowałem jej stopy, podobnie jak

wieśniacy całują stopy Zbawiciela na krzyŜu. Ogarnęła mnie ogromna tęsknota. Powstałem,

objąłem martwy posąg ramionami i począłem całować zimne usta. Nagle spłoszył mnie jakiś

szmer w pobliŜu — uciekłem i do rana nie mogłem zasnąć, bo mi się zdawało, Ŝe bogini stoi

nade mną i grozi mi podniesioną w górę pięścią.

Do szkoły wysłano mnie w dość wczesnym wieku, tak Ŝe w gimnazjum byłem

najmłodszy. Ogromne wraŜenie wywarła na mnie mitologia grecka, którą zająłem się więcej niŜ

religią. Wkrótce wyrobiłem sobie kult bóstw greckich, widziałem w bujnej fantazji płonącą

Troję, towarzyszyłem Odyseuszowi w jego romantycznych wycieczkach, słowem cały świat

staroŜytnej Grecji wywarł na mojej młodzieńczej duszy głębokie ślady. Podczas gdy moi koledzy

oddawali się przy kaŜdej sposobności pustym wybrykom, ja nosiłem w sercu słoneczne ideały,

czując równocześnie wstręt do wszystkiego, co pospolite, niskie i brzydkie.

Nic dziwnego więc, Ŝe w latach młodzieńczych uwaŜałem za rzecz niską i pospolitą —

miłość do kobiety, oczywiście miłość taką, jak ją wówczas pojmowałem. Wobec tego unikałem o

ile moŜności zetknięcia się z płcią piękną, słowem — pogardzałem miłością zmysłową aŜ do

przesady.

Matka moja przyjęła kiedyś — liczyłem wówczas czternaście lat, bardzo przystojną,

młodą pokojówkę. Gdy pewnego ranka zagłębiałem się chciwie w dziełach Tacyta, podziwiając

cnoty starych Germanów, urocza dziewczyna sprzątała w pokoju i nagle ni stąd, ni zowąd

przystąpiła ku mnie i ucałowała mnie siarczyście w same usta. Uczułem w tej chwili

niewysłowione uczucie rozkosznego dreszczu; mimo to zasłoniłem się ksiąŜką jak tarczą przed

uwodzicielką i uciekłem z pokoju.

Wanda wybuchnęła śmiechem: w istocie jest pan osobą, która szuka swego

odpowiednika.,. No, ale mów pan dalej.

— Nie zapomnę nigdy innej znowu sceny z czasów mojej młodości — opowiadałem w

dalszym ciągu. — Hrabina Soból, moja daleka krewna, przybyła do moich rodziców w

odwiedziny. Była to majestatycznie piękna kobieta, pełna uroku i wdzięku. Mimo to Ŝywiłem do

niej wielką urazę, bo uchodziła w rodzinie za Messalinę. Byłem więc wobec niej w wysokim

stopniu niegrzeczny i raŜąco nieprzyjazny. Gdy pewnego razu rodzice moi wyjechali po

sprawunki do pobliskiego miasta, ona, zostawszy w domu, wzięła sobie do pomocy kucharza i

słuŜącą, wpadła do mego pokoju i ni stąd, ni zowąd, wzięła mnie w swoje obroty, wymierzając

mi siarczyste baty, tak Ŝe pod wpływem bolesnych razów musiałem wreszcie prosić ją na

klęczkach o litość i pocałować potem w rękę z wdzięczności za wymierzoną karę. Wypadek ten

zmienił mnie nie do poznania. Od tej bowiem chwili, gdy piękna kobieta wychłostała mnie,

uczułem w sobie budzące się zmysły i Ŝądze, przede wszystkim do niej samej. Zdawało mi się Ŝe

to jakaś bogini groźna, lecz piękna i pełna powabu.

Cały mój katonizm, odraza do kobiet były więc niczym innym, jak tylko stłumionym

poŜądaniem kobiecego piękna. Zmysłowość zajęła w mojej duszy pierwszorzędne miejsce.

Poprzysiągłem sobie wszystkie najsubtelniejsze uczucia miłosne ofiarować nie zwykłej kobiecie,

lecz istocie idealnej, najwyŜszemu bóstwu miłości.

Na uniwersytet zacząłem uczęszczać w wieku dość młodym, we Lwowie, gdzie właśnie

owa krewna mieszkała stale. Pokój mój kawalerski przypominał urządzenie sceny z pierwszego

aktu Fausta. Zgromadziłem w nim najrozmaitsze rupiecie, kupowane od handełesów na

Zarwanicy, jak globusy, szkielety, czaszki, mapy, wypchane ptaki, stare księgi... w nieładzie tym

moŜna było śmiano oczekiwać, Ŝe ze stosów ksiąŜek i szkieletów wyłoni się tajemna postać

Mefistofelesa, tak jak się to przydarzyło uczonemu bohaterowi niemieckiego poety.

Studiowałem wówczas bez Ŝadnego systemu i wyboru: historię, filozofię, prawo,

astronomię, literaturę, chemię, fizykę. .Czytałem Homera, Wergiliusza, Woltera, Moliera,

Szekspira, Goethego, Biblię, Koran — i stawałem się z dnia na dzień coraz bardziej marzycielski

i oszołomiony. Pieściłem teŜ w marzeniach idealną postać kobiety, pojawiającą się w otoczeniu

amorków na posłaniu z róŜ i kwiecia. Wizja taka przybierała zawsze inny wyraz twarzy. Raz była

blada jak marmurowa Wenus, to znowu czerstwa i rumiana jak... moja daleka krewna hrabina

Soból.

Pewnego ranka, po przebudzeniu się ze snu, w którym ukazała mi się znowu w

obłocznych moich marzeniach jak duch słoneczny, pełna wdzięku i majestatu — udałem się do

hrabiny z wizytą. Przyjęła mnie nader Ŝyczliwiej serdecznie, i na powitanie uściskała namiętnie,

całując mnie przy tym. Liczyła ona w tym czasie około czterdziestki, ale Ŝyjąc w dobrobycie,

zadbana, wyglądała jeszcze wspaniale. Ubrana była w aksamitny szlafrok niebieskiego koloru,

bogato garnirowany. Na pierwszy rzut oka nie spostrzegłem wcale owej surowości i powagi, jaką

się odznaczała dawniej, w czasie pobytu u moich rodziców — przeciwnie, okazała się dla mnie

zbyt moŜe łaskawa i pozwoliła nawet, bez zbytnich ceremonii, abym ją kokietował.

Oczywiście mądra i doświadczona kobieta domyśliła się od razu, Ŝe jestem jeszcze

niewinny i Ŝe w sercu moim młodym drzemią wysubtelnione uczucia. Postanowiła tedy

wykorzystać sposobność i uszczęśliwi ć mnie. I byłem istotnie wniebowzięty. Z niewysłowioną

rozkoszą klęczałem u jej stóp, patrząc godzinami na jej białe ręce i okrywając je pocałunkami, te

ręce, które wymierzyły mi ongiś dotkliwą chłostę. Byłem zakochany w bieli i delikatności tych

rąk. Bawiłem się nimi jak dziecko zabawką, chowałem je w puch futra, podnosiłem do światła,

przyglądałem się im w róŜnych pozycjach, przyciskałem je do serca, oszałamiałem się ich

ciepłem i drŜeniem.

Wanda spojrzała mimo woli na swoje ręce i roześmiała się.

— Zadurzyłem się więc, jak pani słyszy, w rączkach pięknej kobiety, które wymierzyły

mi dawniej chłostę. Tak samo w dwa lata później zakochałem się w młodej aktorce, która

grywała role kobiet cnotliwych, a właściwie zakochałem się nie w niej, tylko w postaciach, które

ona na scenie tworzyła. Niedługo potem spotkałem w Ŝyciu bardzo bogobojną i cnotliwą osóbkę,

objawiającą w Ŝyciu te same dodatnie strony charakteru, co aktorka na scenie. Ideał mój znalazł

więc urzeczywistnienie i oddałem mu się całą duszą po to niestety, aby się w zbyt krótkim czasie

haniebnie rozczarować. Ideał mój, jak się dowiedziałem, utrzymywał stosunki miłosne z pewnym

bogatym śydem.

To rozczarowanie wpłynęło na mnie tak dalece, Ŝe odtąd nienawidzę wszystkich

cnotliwych, podających się za wzorowo i obyczajnie wychowane, a marzycielskich i poetycznych

kobiet. Szukam więc ideału innego pokroju. Niechaj mi pani wskaŜe kobietę, która miałaby

odwagę wyznać mi wprost: "Jestem hrabiną Pompadour, albo Lukrecją Borgią", a oddam się jej

w zupełności.

Wanda zerwała się.

— Pan posiada wyjątkowy talent pobudzania fantazji, rozstrajania nerwów i rozpalania

krwi. Otacza pan błędy aureolą, jeŜeli tylko są one popełniane z honorem — ideałem pańskim

Jest śmiała, genialna kurtyzana. No, no, pan moŜe zdemoralizować kobietę na wskroś!

* * *

Około północy zapukał ktoś do mego pokoju. Wstałem i otworzywszy okno —

oniemiałem ze zdziwienia. Na dworze stała, odziana w futro... Wenus!

— Swoimi opowiadaniami podniecił mnie pan do tego stopnia, Ŝe absolutnie zasnąć nie

mogę — mówiła do mnie szeptem —• niechŜe więc pan przyjdzie do mnie i dotrzymuje mi

towarzystwa, bo naprawdę obawiam się o siebie.

— Z całą przyjemnością zastosuję się do Ŝyczenie pani. Zastałem Wandę dygocącą przy

kominku, na którym roznieciła ogień.

— Zimne są noce w górach — odezwała się. — ChociaŜ nie będzie to dla pana

przyjemne, nie mogę się pozbyć futra tak długo, dopóki w pokoju się nie ociepli.

— Ej, filut z pani... PrzecieŜ pani wie... — wybąknąwszy to, ucałowałem z całych sił

nadobną przyjaciółkę.

— Naturalnie, Ŝe wiem, ale — skąd u pana to zamiłowanie do futer?

— To u mnie wrodzone. JuŜ w dzieciństwie zdradzałem to upodobanie. Futra wywierają

na osobach nerwowych właŜenie bardzo silne, co zresztą jest zupełnie naturalne. Jest w nich

wdzięk, któremu trudno się oprzeć. Nauka wykazała pewne ścisłe pokrewieństwo między

ciepłem a elektrycznością i analogię ich działania na organy człowieka.

Tak na przykład w strefie gorącej ludzie są ogromnie namiętni; z drugiej strony

stwierdzono, Ŝe sierść zwierząt z rodziny kotów zdolna jest wywoływać iskry elektryczne. Tym

się teŜ tłumaczy szczególne zamiłowanie do kotów u takich ludzi jak Mahomet, kardynał

Richelieu, Crebillon, Rousseau, Wieland, no i prawie wszystkie stare panny.

— A zatem kobieta odziana w futro nie jest niczym innym, jak tylko wielkim kotem lub

tygrysem, albo raczej baterią elektryczną?

— Niezawodnie. Tak sobie teŜ tłumaczę znaczenie symboliczne gronostajów na barkach

królewskich. Jest to oznaka potęgi; u kobiet będzie ona potęgą piękności. Tej samej myśli byli

zapewne genialni mistrzowie pędzla, którzy tak monarchów, jak i boginie piękności dekorowali

na swych płótnach obfitością gronostajów. Na przykład Rafael malował w ten sposób boską

Fornarinę, albo Tycjan swoją ubóstwianą kobietę.

— Dziękuję za taką miłość, która wynika z rozumienia naukowego — przerwała mi

Wanda. — Pan jednak nie powiedział mi jeszcze wszystkiego... Pan przywiązuje do futra jeszcze

jakieś szczególne znaczenie.

— Tak, mówiłem juŜ o tym pani, Ŝe znajduję osobliwą rozkosz w cierpieniu, jakie zadać

mi moŜe kobieta despotyczna, odziana w gronostaje — po królewsku. Kobieta taka budzi we

mnie piekielną namiętność. Widzę ją jako duszę okrutnika Nerona wcieloną w piękną postać

Fryne, odzianej w gronostaje. To mój najwyŜszy ideał miłości.

— Pojmuję. Płaszcz gronostajowy dodaje kobiecie istotnie królewskiego majestatu.

— To jeszcze nie wszystko — ciągnąłem dalej. — Dowiedziała się pani juŜ ode mnie, Ŝe

jestem człowiekiem nadzmysłowym, Ŝe u mnie wszystko, co wiąŜe się z miłością, czerpie

pierwiastki oŜywcze z dziedziny fantazji i dziwacznych urojeń. Uroiłem sobie mianowicie, juŜ od

zarania Ŝycia, Ŝe prawdziwą rozkosz moŜe sprawić tylko męczarnia zadana przez piękną kobietę,

oczywiście męczarnia taka, jaką z pieśnią na ustach ponosili męczennicy paleni na stosach,

przybijani do krzyŜy, nabijani na pale. W tym jest najpiękniejsza poezja i szczyt ziemskiej

szczęśliwości — to mój kult od lat wypieszczony.

W zmysłowości upatrywałem coś świętego, w pięknie kobiecym widziałem boskość,

której najszczytniejszym zadaniem jest macierzyństwo. Kobieta przedstawiała mi się jako

uosobienie przyrody, bogini Iris, której kapłanem i niewolnikiem jest męŜczyzna. Wydawało mi

się, Ŝe ona jest jego nieprzyjaciółką, począwszy od chwili, gdy staje się jej zbędnym — Ŝe

odrzuca go tak, jak przyroda to wszystko, co juŜ zuŜyła, chociaŜ on ubóstwiać jej nie przestaje

nigdy.

Zazdrościłem królowi Guntherowi, którego w noc poślubną gwałtowna Brunhilda wzięła

w pęta. Zazdrościłem trubadurowi, którego miła i łagodna pani kazała zaszyć w wilczą skórę i

polowanie na niego urządziła jak na dzikie zwierzę. Zazdrościłem wreszcie rycerzowi

Etyrardowi, co wpadł w sieci amazonki Szarki i został uprowadzony do zamku, gdzie, po

nasyceniu się jego pieszczotami, kazała go groźna bohaterka łamać kołem.

— Wstrętne to wszystko — przerwała Wanda. — śyczyłabym panu, Ŝeby się pan dostał

w ręce takiej okrutnicy, która zaszyłaby pana w skórę wilka i urządziła na pana polowanie.

Inaczej śpiewałby pan, wpleciony na przykład w koło, niŜ obecnie. Odechciałoby się panu takiej

poezji.

—Tak pani sądzi? Ja jestem przeciwnego zdania.

— Pan jest szaleńcem!

— MoŜliwe. Proszę jednak posłuchać dalej. Najmilszą lekturę stanowiły dla mnie te karty

z historii, które opisują srogie katusze, zadawane przez brutalnych tyranów ich ofiarom, lub męki

i tortury św. Inkwizycji. Wreszcie zajmowałem się ze szczególnym upodobaniem źródłowymi

traktatami historycznymi o tego rodzaju despotycznych, po części ukoronowanych, kobietach jak

Libusza, Lukrecja Borgia, Agnieszka Węgierska, królowa Małgorzata, Isabeau, sułtanka

Roksolana i inne. Portrety tych wszystkich królewskich piękności ozdobione są gronostajami.

— To dlatego na widok tych gronostajów budzi się w panu taka dzika fantazja! —

zawołała Wanda, otulając się w swój płaszcz kokieteryjnie w ten sposób, Ŝe odsłaniała dyskretnie

marmurową pierś i ramiona. JakŜe więc wydaje się panu teraz? Odczuwa pan męczarnie

wbijanego na pal męczennika?

Spojrzała na mnie tak dziwnie przenikliwie, iŜ zdawało mi się, Ŝe oczy jej błysnęły

zielonym złowrogim blaskiem — jak u tygrysa. Wystarczyło to zupełnie, aby mnie oszołomić.

Rzuciłem się jej w objęcia, szepcąc:

— Tak, pani wzbudziła we mnie długo drzemiącą namiętność...

Objęła mnie za szyję i odpowiedziała półszeptem:

— A więc mam być ową wymarzoną bohaterką...

— I właścicielką swego niewolnika, który panią kocha do szaleństwa.

— Która za to będzie pana dręczyć nielitościwie...

— ChociaŜby mnie kazała wiązać, chłostać, deptać po mnie... wszystko jedno...

— I zdradzać pana, dla innego mieć pieszczoty — dla pana tylko chłoszczącą rękę...

Podoba się to panu? Przeląkłem się okropnie.

— Pani zaczyna mi imponować...

— My, kobiety posiadamy talent w wynajdywaniu męczarni dla męŜczyzn i niech się pan

strzeŜe, aby marzenia jego istotnie nie stały się rzeczywistością, aby kobieta naprawdę nie

uczyniła z pana największego nieszczęśliwca pod słońcem.

— Jestem zdecydowany. Ideał swój widzę obecnie przed sobą, dotykam go rękoma i

oczekuję rozkoszy, jakie mi w kaŜdej chwili gotów zadać...

— Jak to? To miałabym być ja? — krzyknęła Wanda, zrywając się. — Czy pan oszalał?

Poczęła biegać po pokoju i śmiać się tak złośliwie i szyderczo, Ŝe uciekłem natychmiast,

omal nóg sobie na schodach nie połamawszy. Śmiech jej dolatywał do mnie aŜ na dół, do mego

mieszkania.

* * *

— A zatem obstaje pan jeszcze przy tym, abym była ucieleśnionym pańskim ideałem —

pytała mnie Wanda, gdyśmy się spotkali następnego dnia w parku.

Z początku nie mogłem zdobyć się na Ŝadną odpowiedź, walczyłem z samym sobą. Ona

tymczasem usiadła na kamiennej ławce i bawiąc się zerwanym kwiatkiem powtórzyła:

— A więc?

Ukląkłem przy niej i ująłem jej ręce.

— Błagam panią na wszystkie świętości, aby zechciała pani być moją ukochaną,

kochającą i wierną Ŝoną. JeŜeli pani nie moŜe się na to zdobyć — wówczas niech pani przemieni

się w mój wymarzony ideał, w boginię straszną i srogą, bez Ŝadnej litości, bez Ŝadnych

względów.

— Powiedziałam panu przecieŜ, Ŝe gotowa jestem oddać panu rękę i serce po upływie

roku, jeŜeli się przekonam, Ŝe pan jest takim męŜczyzną, jakiego szukam — odparła powaŜnie

Wanda. — Sądzę jednak, Ŝe pan byłby mi bardzo wdzięczny, gdybym przyczyniła się do

urzeczywistnienia jego mrzonek... Proszę tedy wybierać — jedno z dwojga.

— Mnie się zdaje, Ŝe pani posiada wszystkie warunki ku temu, aby się stać tym, o czym

ja marzę.

— A jeŜeli się pan myli... .

— O, nie. Przekonałem się, Ŝe nieograniczona władza nade mną sprawiałaby istotnie pani

przyjemność.

— Nie, nie — zaprzeczyła Ŝywo i zamyśliła się na Chwilę.-— Sama siebie nie rozumiem,

nie pojmuję i jestem zmuszona uczynić panu wymówkę. Pan wypaczył moje poglądy,

roznamiętnił mnie chorobliwie tak, Ŝe zaczynam nabierać upodobań owych wykolejonych

seksualnie kobiet, o których mi pan ciągle wspomina. Coś mnie ciągnie w tę przepaść, coś mnie

zmusza do podobnych wybryków i szaleństw... A zresztą — jeŜeli juŜ pan tak chce — będę

pańską margrabiną Pompadour, ale tak tylko w miniaturze.

— Nareszcie decyduje się pani — przerwałem podniecony. Dobrze więc, ale pani musi w

zupełności popuścić cugli swej naturze. Tu nie wystarczy nic połowicznego, albo będzie pani dla

mnie ubóstwianą, kochającą, wierną Ŝoną, albo demonem przewrotności i zła.

Nie zdawałem sobie wręcz sprawy z tego, co mówiłem. Opanował mnie szał, począłem

drŜeć jak w febrze; to jedno tylko sobie przypominam, Ŝe całowałem jej stopy bez opamiętania,

czemu ona w końcu gniewnie się sprzeciwiła.

— JeŜeli mnie pan kocha — odezwała się do mnie powaŜnie — to proszę nigdy juŜ mi o

tym nie wspominać, rozumie pan, nigdy! W końcu mogłabym istotnie...

Urwała, wybuchając śmiechem.

— Mówię zupełnie serio, Ŝe kocham panią nad Ŝycie i jestem gotów znieść wszystkie

próby, na jakie by mnie pani wystawiła, byle tylko znajdować się zawsze w obecności pani i

patrzeć w jej piękną, boską twarz.

— Sewerynie, ostrzegam pana raz jeszcze.

— OstrzeŜenia są zbyteczne. MoŜe pani uczynić ze mną, co zechce, tylko niech mnie pani

nie odpędza od siebie.

— AleŜ... proszę o tym pamiętać, Ŝe jestem kobietą lekkomyślną i młodą, i jeŜeli pan

odda mi się tak bez zastrzeŜenia, to bardzo łatwo uczynię sobie z pana przedmiot igraszki. KtóŜ

pana wówczas obroni, kto podźwignie z przepaści, z której nie ma powrotu?

— Pani sama.

— Gwałt przeobraŜa człowieka.

— Niechaj więc pani przeobrazi się i podepce mnie silną stopą.

Wanda oparła ręce na moich ramionach i patrząc mi badawczo w oczy, odezwała się:

— Obawiam się Sewerynie, Ŝe nie zdołam cię uszczęśliwi ć tak, jak bym pragnęła, ale —

spróbuję, gdyŜ kocham cię, jak nikogo na świecie.

* * *

Tego samego dnia Wanda udała się na bazar, zabierając oczywiście mnie ze sobą i

zaŜądała nahajki.

— Taka wystarczy? — odezwał się kupiec, podając jej rzemienną nahajkę na krótkim

trzonku.

— Mogłaby wystarczyć — odrzekła Wanda, spoglądając znacząco na mnie — ale wolę

większą.

— śyczy sobie pani taką na buldoga?

— Proszę pokazać.

Wybierała dość długo, aŜ wreszcie znalazła odpowiedni bat, na którego widok ciarki mnie

przeszły.

— Do widzenia, Sewerynie — rzekła do mnie. — Mam jeszcze poczynić pewne

sprawunki i Ŝenowałoby to pana, gdyby był pan przy kupnie obecny.

PoŜegnałem ją posłusznie, przechadzając się w kierunku domu, tam i na powrót.

Niebawem nadeszła moja ubóstwiana i przywołała mnie skinieniem ręki.

— Kupiłam na pana to, czego się pan tak ustawicznie domaga.

— Jestem za to bardzo wdzięczny.

— Doprawdy, nie mogę pogodzić się z tą myślą. Jesteś nikim innym, jak tylko szaleńcem.

— Albo twoim niewolnikiem.

— Czuję jednak jakąś dziwną Ŝądzę w sobie, Ŝądzę znęcania się nad tobą tak, jak tego

pragniesz. Lecz co ty biedaku poczniesz, gdy naprawdę, ale to naprawdę stanę się katem dla

ciebie, jak tyran Dionizjusz, który kazał wynalazcę Ŝelaznego wołu wsadzić naprzód do wnętrza

tej bestii i piec, aby się przekonać, czy jęki męczonego podobne będą do ryku zwierzęcia. A nuŜ

ja będę takim Dionizjuszem?

— Bądź nim — jestem na to przygotowany. NaleŜę do ciebie w zupełności, czy będziesz

dobra, czy zła, piekielna, szatańska...

* * *

"Mój najdroŜszy!

Nie Ŝyczę sobie wcale, abyś się ze mną widział dziś i jutro. MoŜesz do mnie przyjść

dopiero pojutrze wieczorem, juŜ jako mój niewolnik.

Twoja władczyni Wanda".

Słowa: "Jako mój niewolnik" były na bilecie podkreślone. Przeczytałem to kilka razy z

rzędu i następnie wybrałem się na dłuŜszą wycieczkę w góry, aby tam wśród prześlicznej

przyrody zagłuszyć w sobie tęsknotę do mojej ukochanej i wymarzonej kobiety. Powróciłem

dopiero na trzeci dzień, głodny, zmęczony i niewyspany. Mimo to przebrałem się natychmiast w

strój wizytowy i udałem się o oznaczonej godzinie do niej.

Zastałem ją stojącą na środku pokoju. Widocznie spodziewała się mego nadejścia, bo była

ubrana stosownie i w dodatku miała na sobie, zarzucony, ów płaszcz gronostajowy.

— Wando! — krzyknąłem od progu oczarowany jej pięknością i chciałem rzucić się jej

na szyję.

— Niewolniku! — odpowiedziała, odpychając mnie od siebie brutalnie.

— Och, tak, władczyni moja — poprawiłem się i ukląkłem, całując brzeg jej sukni.

— Tak, to co innego.

— Jesteś zachwycająca.

— Podobam ci się, co?

— Niezmiernie — do szaleństwa. Jestem istotnie szalony.

— A więc dobrze, bądź szalony i podaj mi nahajkę. Rozejrzałem się po pokoju, gdy wtem

ona rozkazała:

— Albo nie — zostań tak, na klęczkach!

ZbliŜyła się do kominka, gdzie na gzymsie wisiała rzemienna nahajka. Chwyciła ją,

machnęła kilka razy w powietrzu i zamierzyła się na mnie.

— No? Proszę!

— Koniecznie?

— JeŜeli ci to sprawia przyjemność...

— A jeŜeli nie, głupcze...

— Ale ja błagam cię o to.

— Skoro tak ...

Uderzyła mnie dwa razy po plecach.

— No?

— To nic nie znaczy.

— Nic? Poczekaj.

I poczęła mnie chłostać z całej siły tak, Ŝe wiłem się z boleści.

— Czy jeszcze nie dosyć?

— Nie.

W odpowiedzi kopnęła mnie nogą, aŜ się przewróciłem.

* * *

Noc minęła mi w gorączce na dręczących rozmyślaniach i majaczeniach o tym, co zaszło.

Zerwałem się z łóŜka równo ze świtem.

A zatem zostałem wychłostany ręką kobiety i to tak, Ŝe czuję jeszcze bolące pręgi na

grzbiecie! Tak ziściły się moje sny, moje chorobliwe marzenia! Doznałem tej szaleńczej

rozkoszy z jej ręki...

Czuję pewne zmęczenie — a jednak myśl o tym wypadku pobudza mnie i podnieca.

Kocham ją, ach, jak ja ją kocham, jak wiele znajduję dla niej miłości w głębi duszy... I jak pragnę

czołgać się znów u jej stóp...

* * *

Oto przywołuje mnie z balkonu. Biegnę szybko po schodach i spotykam ją w progu z

uśmiechem przyjaznym i miłym.

— Wstydzę się — szepnęła, podając mi białą, delikatną rękę.

— Coś powiedziała?

— Zapomnij o tej wczorajszej scenie — odrzekła drŜącym głosem — uczyniłam zadość

twoim kaprysom i na tym koniec. Musimy teraz patrzeć na świat rozsądnie i kochać się po

ludzku, nie jak szaleńcy. A w przeciągu roku pobierzemy się.

— Byłoby to moŜliwe, aby władczyni zniŜyła się do niewolnika?

— Ani słowa więcej o tym jakimś niewolnictwie — odparła ostro — ani tchu o całej tej

zwariowanej historii, rozumiesz?

Skinąłem głową posłusznie, udając się za nią do pokoju.

* * *

Zegar z brązu, na którym umieszczona była statuetka Amora z łukiem gotowym do

strzału — wybił dwunastą o północy. Wstałem, zamierzałem odejść.

Wanda nie rzekła nic, tylko objęła mnie wpół i przyciągnęła ku sobie na otomanę, całując

bez opamiętania. Była to najwymowniejsza, choć niema, rozmowa, słodkie przyzwolenie na

wszystko. Spod przymkniętych lekko powiek płynęła upojna słodycz, a od ramion obnaŜonych,

od wznoszącej się i opadającej szybko piersi, promieniowała oszałamiająca moc.

— Proszę cię... ale moŜe się pogniewasz... odezwałem się.

— Wolności wszystko...

— Zdepcz mnie, odtrąć, gdyŜ inaczej stracę zmysły.

— Jak to, czy ci nie. zakazałam wspominać więcej o tej głupiej rzeczy ty, ty...

niepoprawny.

— Ach, ty nie pojmujesz, co się ze mną dzieje — odparłem, przyciskając głowę do jej

łona. — Ty tego nie rozumiesz!

— A moŜe i rozumiem. Całe to twoje dziwactwo nie jest niczym innym, jak tylko

nienasyconą zmysłowością, demoniczną chorobą ducha, wytworzoną przez nienaturalne

wychowanie. Gdybyś był mniej... cnotliwy, moŜna by cię uwaŜać za zupełnie rozsądnego

męŜczyznę.

— Spróbuj mnie z tego wyleczyć — szeptałem, bawiąc się obfitymi zwojami jej włosów,

z których spływała czarowna siła, jakby elektryczność. Począłem ją całować, a właściwie to ona

całowała mnie tak namiętnie i nielitościwie, jak by chciała doprowadzić mnie do omdlenia. W

upojeniu istotnie niemal straciłem przytomność i dopiero po chwili spróbowałem się uwolnić z

jej Ŝelaznych uścisków.

— Co tobie jest? — spytała.

— Cierpię, okropnie.

— Cierpisz? — powtórzyła i roześmiała się w głos.

— MoŜesz się śmiać, bo, bo nie masz pojęcia... Spojrzała na mnie powaŜnie, chwyciła

moją głowę w obie dłonie i przycisnęła ją silnie do piersi. Wando! — prosiłem...

— Ach tak! Ból sprawia ci zadowolenie i rozkosz — mówiła śmiejąc się — ale poczekaj,

juŜ ja cię z tego wyleczę.

—Wando — odrzekłem — nie chcę juŜ wiedzieć wcale, czy jesteśmy razem na zawsze,

czy tylko na chwilę...Chcę wykorzystać zbliŜające się do mnie szczęście... Jesteś teraz moja i

wolałbym cię raczej utracić, byle tylko wpierw posiąść.

— No, no, zaczynasz wreszcie być rozsądny — odpowiedziała na to, obsypując mnie

ponownie pocałunkami. Wówczas odsłoniłem z koronek jej piersi i straciłem przytomność

zmysłów.

* * *

To bardzo ciekawe, Ŝe ilekroć dwoje ludzi zakocha się w sobie szalenie, zaraz zły los

nasyła osobę trzecią, nieproszoną.

PrzeŜyli śmy oboje wspaniałe chwile przez dni kilka, włócząc się po górach i kniejach,

oddani sobie nawzajem w zupełności, nie śledzeni przez nikogo. AŜ tu nagle zjeŜdŜa do Wandy

jakaś przyjaciółka, podobno teŜ wdówka, trochę starsza od niej i więcej doświadczona, ale nie tak

inteligentna. Wywiera na Wandę wpływ prawie pod kaŜdym względem. Moja najdroŜsza

zaczyna mnie zaniedbywać. CzyŜby przestała kochać tak prędko?

* * *

Upłynęło długich czternaście dni strasznej dla mnie niepewności. Przyjaciółka mieszka

razem z Wandą i nigdy nie moŜemy się spotkać sam na sam. Obie są otoczone rojem wielbicieli.

Wanda traktuje mnie jak zupełnie obcego.

Dziś podczas przechadzki znaleźliśmy się na chwilę sami, spostrzegłem, Ŝe ona umyślnie

oddaliła się od towarzystwa, by pomówić ze mną.

— Moja przyjaciółka bardzo się dziwi, Ŝe cię kocham. Wprawdzie przyznaje, Ŝeś

przystojny i miły, ale mimo to zawraca mi głowę od rana do wieczora opowieściami o Ŝyciu w

stolicy, o zabawach i rozrywkach, no i tym, Ŝe mogłabym tam zrobić znakomitą partię, gdyŜ

posiadam ku temu dostateczne warunki. CóŜ jednak z tego, skoro ja ciebie kocham, ciebie tylko

na świecie...

— AleŜ pani — odezwałem się po chwili namysłu — ja wcale nie chcę zagradzać pani

drogi do szczęścia. Proszę nie zwaŜać na mnie, nie krępować się Ŝadnymi dla mnie względami.

To powiedziawszy, nacisnąłem kapelusz i oddaliłem się.

Zdziwiła się tym niemało, nie rzekła jednak nic. Tego samego dnia spotkaliśmy się raz

jeszcze w przelocie. Uścisnęła mi ukradkiem rękę i spojrzała przy tym na mnie tak serdecznie i

Ŝyczliwie, Ŝe wystarczyło to zupełnie, aby cierpienia ostatnich dni zostały wynagrodzone.

Teraz dopiero pojmuję dokładnie, jak ogromnie ją kocham.

* * *

— Moja przyjaciółka skarŜyła się na ciebie — mówiła do mnie dziś Wanda.

— Zapewne z tego powodu, Ŝe jej nie nadskakuję.

— Ale powiedz, dlaczego ją tak lekcewaŜysz, głupcze jakiś? — przerwała mi Wanda,

biorąc mnie za uszy jak Ŝaka.

— Bo jest obłudna. Ja cenię tylko takie kobiety, które albo są cnotliwe, albo teŜ nie kryją

się wcale z tym, Ŝe hołdują zasadzie lekkich obyczajów.

— Jak na przykład ja, co? Ale widzisz, mój chłopcze, kobieta, moŜe być do tego zdolna

tylko w wypadkach nadzwyczajnych. Kobieta, mimo gorącej zmysłowości, moŜe być wolna pod

względem duchowym na wzór męŜczyzn. Miłość jej wypływa z dwu źródeł: ze zmysłowości

fizycznej i skłonności duchowej; serce jej poza tym pragnie pozyskać miłość jednego męŜczyzny,

podczas gdy zbiegiem okoliczności sama naleŜeć musi do wielu. Wynika stąd rozterka, a

następnie kłamstwo i obłuda, po największej części wbrew chęci i woli; i tak powoli charakter jej

ulega zupełnemu zepsuciu.

— Tak, to prawda — zauwaŜyłem — kobiece błędy polegają zazwyczaj na zmienności

charakteru, która prowadzi wprost do kłamstwa i obłudy.

— CzyŜ nie wymagają tego same stosunki społeczne? — przerwała mi Wanda. — Na

przykład ta kobieta, ta moja przyjaciółka, ma we Lwowie męŜa i licznych wielbicieli; tutaj

znalazła sobie nowego adoratora i oszukuje ich wszystkich, a mimo to wszyscy ją cenią i

uwielbiają.

— Ona moŜe wciągnąć cię w swoje środowisko i wpłynąć na ciebie wedle swoich

poglądów! Ale sądzę, Ŝe ona w istocie lekcewaŜy cię i uwaŜa za... — towar, który moŜna dobrze

spienięŜyć...

— CóŜ w tym złego? — oburzyła się piękna kobieta. — KaŜda z nas posiada

instynktowną skłonność do tego, aby korzystać ze swych wdzięków i swej piękności. Zresztą

oddanie się bez miłości, bez zadowolenia własnego, ma takŜe pewien urok, daje pewne

zadowolenie: Ŝe się jest zimną, nieubłaganą i Ŝe męŜczyzna odczuwa to i... cierpi.

— I to mówisz ty?

— AleŜ ja, oczywiście ja! Zapamiętaj sobie, mój drogi, co ci powiem: nie czuj się nigdy

bezpieczny u boku kobiety, którą kochasz, poniewaŜ natura kobieca kryje w sobie więcej

niebezpieczeństw, niŜ ci się wydaje. Kobiety w ogóle są dobre, miłe i szczere — jak ich

wielbiciele, ale zarazem złe i przewrotne — jak ich wrogowie. Charakter kobiecy polega na

zupełnym braku... charakteru. Najcnotliwsza kobieta moŜe zniŜyć się w jednej chwili do poziomu

bagna, najpodlejsza — wznieść się nagle do wyŜyn najszlachetniejszych zadań i czynów, ku

zdziwieniu tych wszystkich, którzy nią gardzili. Nie ma na świecie kobiety, która nie byłaby

zdolna w kaŜdej chwili do czynów najgorszych i najpospolitszych, a z drugiej strony do

szlachetności i bohaterstwa. Mimo postępu cywilizacji kobieta pozostała taka sama, jaka wyszła

z rąk Stwórcy: zachowała charakter pierwotny, który objawia się wiernością i zdradą, litością i

okrucieństwem, stosownie do warunków jakie ją otaczają. Tylko najsurowsze wychowanie zdoła

wyrugować z niej te pierwiastki, ale dzieje się to zbyt rzadko. MęŜczyzna kieruje się w Ŝyciu

zasadami, kobieta tylko uczuciem, jakie ja. w danej chwili ogarnia. Nie zapomnij o tym i nie czuj

się nigdy bezpiecznie u boku kobiety, którą kochasz.

* * *

Nareszcie przyjaciółka odjechała i jesteśmy oboje z Wandą przez jeden wieczór sami.

Ukochana moja po długiej rozłące jest tak niezmiernie dobra, czuła, łaskawa, Ŝe wręcz jej

nie poznaję. Usta jej drŜą, jak rozchylony kwiat, pocałunków spragnione; ramiona obnaŜone

pręŜą się, obejmują mnie w gorący uścisk; oczy upojone, przymknięte... Wierzyć się nie chce, Ŝe

to rzeczywistość, Ŝe ta przepiękna kobieta jest moja, moja w zupełności.

— A mimo wszystko — odezwała się wreszcie Wanda, nie otwierając oczu — mogę w

jednym zupełnie z nią się zgodzić.

— Z kim?

Nie odpowiedziała.

— Z tą przyjaciółką?

Skinęła głową na znak potwierdzenia.

— Ona miała słuszność, twierdząc, Ŝe ty wcale nie jesteś prawdziwym męŜczyzną, lecz

fantastą, wielbiącym mnie bez opamiętania, który jako opanowany i podporządkowany bez reszty

kochanek mógłby stanowić zdobycz nieocenioną. Nie mogę jednak pogodzić się z myślą, abyś

miał być moim męŜem.

Zerwałem się, zaniepokojony wielce.

— Co tobie? Czemu tak drŜysz?

— PrzeraŜa mnie myśl o tym, jak łatwo mogę cię utracić.

— Lecz czy jesteś mimo to, w tej chwili, mniej szczęśliwy? — odpowiedziała z pewnym

wyrzutem. — Czy zmniejsza twoje szczęście fakt, Ŝe naleŜałam przedtem do innych i Ŝe po tobie

posiadać mnie będą znowu inni męŜczyźni? Czy zresztą rozkosz twoja byłaby mniejsza, gdybym

nawet równocześnie uszczęśliwiała drugiego?

— Wando!

— Widzisz — mówiła dalej — to byłby chyba najlepszy sposób wyjścia. Ty nie chcesz

mnie utracić, bo mnie kochasz. I ja ciebie kocham, i mogłabym się nie zmienić do końca Ŝycia

pod warunkiem, Ŝe oprócz ciebie...

— Co za myśl! — krzyknąłem. — Co za zgroza, wieje z tych słów, Wando!

— Pytam jednak, czy mimo to kochasz mnie mniej niŜ przedtem?

— AleŜ przeciwnie.

Wanda oparła się na łokciu i mówiła dobitnie, z wolna:

— Wydaje mi się, Ŝe kobieta, chcąc na zawsze pozyskać męŜczyznę, nie musi koniecznie

być mu wierna. Która wszak kobieta moŜe być więcej uwielbiana nad heterę?

— Rzeczywiście, w niewierności kobiety jest coś, co wywołuje bolesną rozkosz,

niezwykłą, dręczącą namiętność.

— TakŜe u ciebie? — podchwyciła Ŝywo.

— Tak, takŜe u mnie.

— I jeŜeli ja zrobię ci tę przyjemność... — dodała szyderczo.

— W takim razie będę straszliwie cierpiał, ale tym więcej będę uwielbiał cię i kochał.

Tylko nie wolno ci mnie okłamywać; z całą siłą i bezczelnością demona musisz powiedzieć mi:

ciebie jednego będę kochała, ale oddam się kaŜdemu, kto mi się spodoba.

— Nie jestem usposobiona do kłamstwa — odrzekła potrząsając głową.

— Lecz, który męŜczyzna zdolny jest znieść przykrą prawdę?... JeŜeli na przykład

powiem ci: takie właśnie Ŝycie, oparte na zasadach pogańskich, jest moim ideałem, czy

znajdziesz w sobie tyle siły, aby to znieść?

— Niezawodnie, od ciebie zniosę wszystko, byle tylko cię nie utracić. Czuję bowiem, jak

małą wartość dla ciebie przedstawiam.

— AleŜ, Sewerynie.

— A jednak tak jest i właśnie dlatego...

— Z czegóŜ tak niezbicie wnioskujesz? — zapytała uśmiechając się złośliwie.

— Nie ma o co się sprzeczać. Chcę być twoją własnością, którą mogłabyś rozporządzać

wedle wszelkich kaprysów i zachcianek, ale nie Ŝyczyłbym sobie być ci cięŜarem. Pragnę

widzieć cię wielką, szczęśliwą i potęŜną. Siebie chcę widzieć w roli najniŜszego sługi...

— Po części masz słuszność — przerwała mi — poniewaŜ tylko wtedy moŜesz znieść ode

mnie wszystko, gdy będziesz mi ślepo i bezgranicznie oddany. Uśmiecha mi się to wreszcie i

przypomina rozkosze olimpijskie staroŜytnych bogów. CóŜ by to było za szczęście widzieć przed

sobą tarzających się w prochu poddanych! Chciałabym być otoczona szeregiem drŜących z

obawy niewolników...

— Takim jestem ja.

— Ech, ty to co innego. Chcę być twoja, jak długo zdołam cię kochać.

— Miesiąc?

— MoŜe dwa...

— A potem?

— No, potem zrobię z tobą co mi się spodoba.

— A ze sobą, co?

— Ze sobą? Będę boginią, która od czasu do czasu zstąpi do ciebie z wyŜyn

olimpijskich... Alę zresztą — dodała chwytając się oburącz za głowę co to wszystko warte?...

PrzecieŜ to mrzonki, fantazja szaleńca, która się nigdy nie urzeczywistni.

Wstrząsnął nią silny dreszcz, a na twarzy zmieniła się do tego stopnia, Ŝe z trudem moŜna

było rozpoznać dawne rysy.

— Dlaczego wątpisz w to wszystko? — zapytałem po chwili.

— Bo nasze stosunki społeczne do tego się nie nadają.

— W takim razie wyjedźmy stąd na Wschód lub gdziekolwiek, gdzie moŜliwe jest

wszystko...

— Myślisz o tym naprawdę? — zapytała, a w oczach jej błysnęły dziwne iskry.

— Naprawdę. Wyjedźmy tam, gdzie prawa uznają niewolnictwo, gdzie nic nie

przeszkodzi ci panować nade mną nieograniczenie. Będziesz miała w swoim ręku moje Ŝycie.

— Ej, ty, ty dzieciaku kapryśny — pogroziła mi Wanda — doprawdy zadziwiasz mnie

swoją... głupotą. No, ale wiem, Ŝe to z miłości do mnie, bo kochasz mnie do szaleństwa i nie

wiesz nawet, co mówisz.

Dalsze jej słowa zagłuszył szmer pocałunków.

— No — zapytała po chwili — masz jeszcze chęć na wyjazd do kraju dzikich ludzi?

— Przysięgam ci na wszystko, Ŝe pójdę za tobą choćby między ludoŜerców, jako twój

sługa i niewolnik.

— A jeŜeli ja wezmę serio tę przysięgę?

— MoŜesz, proszę cię o to.

Zamyśliła się na chwilę, po czym odezwała się powaŜnie:

— Ostatecznie... wiesz co? Zaczyna mi się to podobać. Będziesz mi oddanym, wiernym

jak pies, nieodstępnym słuŜalcem, a ja będę twoją panią, władczynią nieubłaganą i groźną, no i...

— I co?

— Lękam się, Ŝe poŜałujesz swego kroku. Ale... stało się; mam twoje słowo.

— Którego dotrzymam!

— O to juŜ ja się postaram! Teraz jednak dosyć juŜ mrzonek i majaczeń; chcę ziścić je,

zakląć w rzeczywistość.

* * *

Zdawało mi się, Ŝe juŜ, juŜ poznałem tę kobietę... GdzieŜ tam! Niepodobna z nią dojść w

Ŝaden sposób do porozumienia: waha się ustawicznie, wciąŜ obiecuje uczynić zadość moim

wymaganiom, a nie ma chęci przedsięwziąć czegokolwiek w tym kierunku.

Chwyciłem się wreszcie ostatecznego środka: ułoŜyłem pisemną umowę, na mocy której

zapragnąłem oddać się jej na tak długo, jak jej się będzie podobało.

Objąwszy mnie jednym ramieniem za szyję, czytała zdanie po zdaniu i po kaŜdym

całowała mnie, Ŝartując, Ŝe w ten sposób wyraŜa... kropki.

— Umowa zawiera punkty odnoszące się jedynie do mnie — zauwaŜyłem.

— Nie moŜe przecieŜ być inaczej, skoro oddajesz się bezgranicznie. Odtąd bowiem

zrzekasz się wszelkich praw, wszelkich względów; będziesz w moim ręku tym, czym zechcę,

uwaŜać cię będę za rzecz, rozumiesz, za rzecz! Do tego się zobowiązujesz, na to dajesz słowo

honoru i składasz przysięgę.

— Pozwól, jeden jeszcze warunek...

— Nie! Za późno juŜ.

— Chciałem tylko zauwaŜyć, Ŝe wolno ci robić ze mną, co ci się spodoba, bylebyś tylko

nie oddała mnie na pastwę któremuś ze swoich wielbicieli, gdyby się tacy znaleźli.

— O, co do tego moŜesz być spokojny. Do tego stopnia nie będę przecieŜ okrutna.

— Daruj więc, Ŝe śmiałem cię o to posądzać — prosiłem, całując ją po rękach.

— Ej ty, ty! — groziła mi Ŝartobliwie i przytuliwszy twarz do mej twarzy odezwała się po

chwili: — Zapomniałeś o czymś bardzo waŜnym.

— ?

— Abym zawsze nosiła ów płaszcz gronostajowy, który wywiera na tobie tak wielkie

wraŜenie.

— Dobrze. Czy mogę juŜ podpisać umowę?

— O, nie. Muszę tam dodać jeszcze pewne uwagi i warunki. Podpiszesz ją dopiero na

miejscu.

— W Konstantynopolu?

— GdzieŜ tam! Namyśliłam się. Co by to była za przyjemność mieć niewolnika tam,

gdzie ich ma kaŜdy. Ja chcę tu, w społeczeństwie cywilizowanym, pozwolić sobie na taki

egzotyczny eksperyment, a mianowicie, mieć niewolnika nie z tytułu prawa lub zwyczaju, lecz

przykutego do mnie przez moją piękność i miłość. Jest to dla mnie bardzo ponętne i niezwykłe.

Na wszelki wypadek wyjedziemy stąd gdzieś, gdzie: nas nikt nie zna i gdzie bez Ŝenady moŜesz

wykonywać obowiązki mego słuŜącego.

— Więc nie na Wschód?

— Prawdopodobnie do Włoch: do Rzymu albo Neapolu.

* * *

Wanda siedziała na otomanie otulona w płaszcz obszyty gronostajami. Włosy, bujne jak

grzywa lwa, rozpuściła w nieładzie. Całą istotą, zda się, zawisła rozkochana kobieta na moich

ustach, jakby chciała wyssać ze mnie Ŝycie.

— Jak piękny jesteś w tej chwili! — szepnęła do mnie namiętnie. — W oczach twoich

błyszczy płomień zachwytu, jaki dostrzec moŜna na malowidłach włoskich, przedstawiających

grozę męczeństwa pierwszych chrześcijan.

Słuchałem tych słów z dreszczem dziwnego niepokoju, rozkoszowałem się nimi jak

potępieniec oszalały, zsunąłem się do jej stóp, klęcząc jak ongiś przed marmurowym posągiem

bóstwa i przysięgałem stokroć w myśli uczynić wszystko, czego zaŜąda.... pójść z nią chociaŜby

do piekła!

* * *

Teraz dopiero pojmuję wielbiciela uroczej Manon Lescaut, który szalał za nią nawet

wówczas, gdy była metresą drugiego i naraŜał się przez to na pośmiewisko.

Miłość nie zna cnoty ni zasług. Ona znosi, przebacza i uświęca wszystko, bo takie jej

przeznaczenie, taka rola w Ŝyciu ludzkim. Kochamy się nie wówczas, gdy chcemy i nie w tym,

kogośmy sobie z góry upatrzyli; ani nie kierujemy się Ŝadnymi względami na strony dodatnie, ani

nie odstraszają nas błędy i wykroczenia. Miłość jest tajemniczą drogą i rozkoszną potęgą, która

nas porywa, gdzie sama chce. A my się nie bronimy, nie pytamy nawet dokąd nas prowadzi i co z

nami uczyni.

* * *

Na deptaku pojawił się dziś po raz pierwszy jakiś rosyjski ksiąŜę, który atletyczną swą

postacią i klasycznymi rysami twarzy zwrócił uwagę wszystkich gości naszego karpackiego

kurortu. Szczególnie kobiety podziwiały go, szepcząc między sobą słowa zachwytu. On jednak

nie zwracał najmniejszej uwagi na ów szmer i na tysiąc spojrzeń, lecz spacerował spokojnie i

swobodnie wzdłuŜ alei w towarzystwie dwu słuŜących: Murzyna odzianego w czerwoną szatę i

uzbrojonego Czerkiesa. Nagle zauwaŜył Wandę, począł jej się uwaŜnie przypatrywać, a gdy

przeszła koło niego, stanął i obrócił się jeszcze, patrząc za nią długo.

A ona odpowiedziała na tę zaczepkę ognistym spojrzeniem swoich zielonych oczu i

zdawało się, Ŝe jest najzupełniej rada. Ta wyrafinowana kokieteria, z jaką unosiła suknie stąpała i

w ogóle usiłowała mu się zaprezentować —-ubodła mnie do głębi. Gdy wróciliśmy do domu, nie

omieszkałem jej o tym napomknąć.

— Co? — krzyknęła gniewnie — wymówki? AleŜ mój kochany, ksiąŜę jest człowiekiem,

który mi się moŜe podobać, a nawet olśnić mnie; no, a ja przecieŜ jestem wolna i mogę sobie tak

postąpić, jak mi się spodoba...

— A zatem mogę wnioskować, Ŝe mnie juŜ nie kochasz? — wycedziłem, siląc się na

opanowanie bólu i trwogi.

— Kocham ciebie tylko jednego, ale to wcale mi nie przeszkadza, abym nawiązała

znajomość z księciem.

— Wando!

— Niby co? Czy nie jesteś moim niewolnikiem, a ja, czy nie mam być dla ciebie okrutną

Wenus północy, odzianą w gronostaje? To ciekawe!

Umilkłem. Słowa jej ugodziły mnie w samo serce, jak Ŝądła Ŝmij.

— Słuchaj! Musisz natychmiast dowiedzieć się, jak się ten ksiąŜę nazywa, skąd pochodzi,

kim jest... Słowem, przynieś mi najdokładniejsze wiadomości o wszystkich jego stosunkach.

— AleŜ...

— śadne "ale"! Ja rozkazuję i tak być musi, rozumiesz? — przerwała mi z niezwykłą

surowością w głosie, tak, Ŝe się naprawdę przeląkłem. — Nie pokazuj mi się na oczy prędzej, aŜ

się o wszystkim dowiesz... zrozumiano?

I zrozumiałem. Posłuszny jak baranek poŜegnałem ją natychmiast i udałem się czynić

wywiady. Dopiero po południu mogłem wrócić do niej z pewnymi wiadomościami. Nie prosiła

mnie nawet, jako sługę, bym usiadł, lecz rozparła się w fotelu i patrzyła na mnie badawczo, jakby

chciała juŜ z wyrazu twarzy wyczytać, czy spełniłem naleŜycie jej zlecenie.

— Podaj mi podnóŜek — odezwała się krótko i sucho. A gdy rozkaz wykonałem i

stanąłem przed nią jak ordynans przed słuŜbowym oficerem, dodała łaskawie:

— MoŜesz sobie uklęknąć tu koło mnie.

— Powiedz mi, jak się to wszystko skończy? — zapytałem, dość jeszcze onieśmielony.

— Co? A jakŜeby się miało skończyć to, co się jeszcze nie zaczęło wcale? — odparła,

wybuchając głośnym śmiechem.

— Jesteś bardziej złośliwa, niŜ się tego spodziewałem — odpowiedziałem uraŜony.

— Sewerynie — odezwała się zupełnie powaŜnie — nie uczyniłam jeszcze niczego, ale to

dosłownie niczego, a ty juŜ nazywasz mnie złośliwą. A co to będzie, gdy wedle twoich Ŝyczeń

stanę się taka, jaką mnie chcesz mieć, jeŜeli zechcę Ŝyć swobodnie i wesoło, i mieć cały zastęp

nadskakujących wielbicieli, a dla ciebie tylko bat i kopniaki?

— Bierzesz moje fantazje zanadto serio.

— Zanadto serio? — powtórzyła. — O, nie myśl, Ŝe się będę bawiła w ciuciubabkę;

wiesz przecieŜ, Ŝe nie znoszę komedii. Chciałeś tak zresztą sam, a nie ja, nieprawdaŜ? Ty sam

doprowadziłeś mnie do tego, Ŝe się stałam taka, jaką chciałeś mnie mieć... no i teraz juŜ

przepadło.

— Proszę cię, moja kochana, mówmy zupełnie spokojnie. Nie o to przecieŜ idzie, co ty

masz na myśli, ale zupełnie o coś innego. Jesteśmy oboje szczęśliwi bez granic i moŜemy być

takimi na zawsze. Czy dla chwilowego kaprysu warto poświęcać całą naszą przyszłość?

— To nie jest kaprys.

— Więc co?

— Ach, lepiej nie pytaj. Być moŜe byłabym kobietą uczciwą, łagodną, dobrą, powaŜną,

kochającą i wierną. Ale ty wypaczyłeś moje uczucia, mój charakter; wzbudziłeś we mnie Ŝądze, o

których nigdy nie miałam pojęcia; Ŝądze te opanowały mnie, obezwładniły mą wolę,

przeistoczyły mnie w zupełności... I ty chciałbyś teraz, aby to wszystko uznać za fantazję, abym

znów stała się tym, czym byłam wcześniej? Za późno mój kochany!...

— AleŜ, moja najdroŜsza, uspokój się — przerwałem ją, jakbym ją chciał tym przeprosić.

— Daj mi spokój!... Nie jesteś wcale męŜczyzną.

— A ty?

— No, ja, ja jestem kapryśna, uparta... wiesz o tym dobrze. Nie znoszę chorobliwych

majaczeń i fantazji, i gdyby mi je przyszło spełniać, byłabym tak samo słaba i niedołęŜna jak ty.

Mimo to, jeŜeli coś postanowię, to zwykłam tego dokonywać, tym trwałej — im więcej piętrzy

się przeciwności. Zostaw mnie w spokoju.

To powiedziawszy odtrąciła mnie od siebie i zerwała się na równe nogi.

— Wando! — krzyknąłem, zrywając się równocześnie i stając naprzeciw, gotów do

walki.

— Sądzę, Ŝe mnie juŜ zupełnie poznałeś; ostrzegam cię więc jeszcze raz i pozostawiam

wybór: moŜesz sobie odejść w kaŜdej chwili.

— Wando przestań — prosiłem ze łzami w oczach. — PrzecieŜ ja cię kocham... A ty się

mylisz i wmawiasz w siebie samą, Ŝe jesteś zła. To nieprawda. Mnie się zdaje, Ŝe nie ma lepszej

istoty pod słońcem od ciebie.

— Ech, co ty wiesz, co ty moŜesz o mnie wiedzieć — przerwała mi Ŝywo. — Ale mnie

jeszcze poznasz.

— Wandeczko...

— Namyśl się, póki czas, bo nie zdołasz poddać się w zupełności...

— A jeŜeli zdołam.

— Wówczas...

Przystąpiła ku mnie z szyderczym uśmiechem na ustach i załoŜywszy ręce wpatrywała się

długo w moje oczy, podczas gdy ja rozkoszowałem się jej widokiem do upojenia. Była bowiem

w tej chwili taka sama, jaką widziałem ją zawsze w moich snach.

— No dobrze! — szepnęła w końcu przez zęby.

— Jesteś rozdraŜniona i zła... Boję się, abyś...

— O nie, nie, nie... nie masz się czego obawiać. Uwalniam cię w zupełności, moŜesz

sobie pójść i więcej nie wrócić.

— AleŜ... to przecieŜ Ŝart...

— Mój panie! Powiedziałam panu zupełnie powaŜnie, aby pan uwolnił mnie od swojej

osoby. Jest pan tchórzem i kłamcą, który nie umie dotrzymać danego słowa. Precz mi z oczu w

tej chwili!

— Wando!

— Nędzniku!

Straciłem zimną krew. Rzuciłem się jej do nóg i począłem płakać jak dziecko.

— Płacz... łzy... tego jeszcze było potrzeba — mówiła wybuchając śmiechem. — Czy pan

nareszcie pójdzie sobie ode mnie?

— Litości! — błagałem, czołgając się u jej stóp. — JeŜeli odepchniesz mnie od siebie,

jestem zgubiony, zgubiony bezpowrotnie, gdyŜ Ŝyć bez ciebie nie mogę ani jednej chwili.

— O tak, jesteś zdolny do czołgania się jak pies... Teraz dopiero poznaję, kim jesteś. Ale

ty mnie jeszcze nie poznałeś i później dopiero doświadczysz mnie na własnej skórze.

Poczęła przechadzać się wielkimi krokami po pokoju, z niecierpliwością, podczas gdy ja

pozostałem na klęczkach i ocierałem ukradkiem łzy. Wreszcie odezwała się tonem szorstkiego

rozkazu:

— Pójdź tu!

Posłuszny usiadłem koło niej, drŜąc na całym ciele. Z początku patrzyła na mnie ponuro,

niebawem jednak rozjaśniła się jej twarz. Chwyciła mnie w objęcia i zaczęła scałowywać łzy z

moich oczu.

* * *

Co jest szczególne i śmieszne to właśnie to, Ŝe ja, jak ten niedźwiedź w zwierzyńcu,

mógłbym uwolnić się, a nie chcę, Ŝe znoszę wszystko, skoro mi tylko grozi... wolnością.

* * *

JeŜeli ona raz jeszcze weźmie bat do ręki... MoŜna się tego spodziewać po niej w kaŜdej

chwili! Zdaje mi się, Ŝe jestem myszką w jej ostrych pazurkach i Ŝe ona, stosownie do kaprysu,

gotowa mnie rozszarpać.

Czy istotnie tak uczyni? Co ona ze mną zrobi?

* * *

Udaje, Ŝe wcale nie pamięta o naszej umowie. Jest dla mnie nieskończenie czuła, dobra i

pełna miłości. PrzeŜywamy najrozkoszniejsze chwile w Ŝyciu. A moŜe to tylko kaprys? MoŜe

ona umyślnie jest taka, aby potem męczarnie, jakie zamierza mi zadać, były o tyle bardziej

przykre i bardziej bolesne?

* * *

Dzisiaj kazała mi czytać głośno dialog między Faustem a Mefistofelesem.

Słuchała w wielkim skupieniu, patrzyła na mnie rozmarzona.

— Jesteś zadowolona? — zapytałem odkładając ksiąŜkę. W odpowiedzi odgarnęła mi

włosy z czoła i dopiero po pewnej chwili odezwała się:

— Jesteś mi bardzo drogi, Sewerynie i nie wiem, czy zdołałabym kochać kogoś więcej

niŜ ciebie. Dźwięk twoich słów upaja mnie, oszałamia. Poezja! Słowa pełne zachwytu... JakŜe

nam dobrze tak razem we dwoje... Czy odczuwasz to w całej pełni?

Nie mogłem odpowiedzieć, bo starałem się z całych sił stłumić strumień łez.

— Oj, dzieciaku, dzieciaku! — pocieszała, przytulając mnie istotnie jak dziecko.

Dziś podczas przejaŜdŜki spotkaliśmy się z rosyjskim księciem. Jechał powozem. MoŜna

było odgadnąć, Ŝe obecność moja u boku Wandy irytowała go niewymownie. Starał się

przeniknąć wzrokiem moją piękną towarzyszkę. Na szczęście ona — ku wielkiej mojej radości

— ani spojrzała na niego, ignorując go, natomiast zwróciła się do mnie z lubym, serdecznym

uśmiechem.

* * *

Gdy dzisiejszego wieczoru miałem jej rzec "dobranoc", zauwaŜyłem u niej dziwne

roztargnienie. Dopiero gdy byłem w progu, odezwała się:

— Przykro mi, Ŝe juŜ odchodzisz. Chciałabym być z tobą zawsze.

— To zaleŜy jedynie od ciebie. Jeśli zechcesz, moŜesz skrócić wyznaczony czas próby.

— Och, moŜe nie uwierzysz, Ŝe czas ten nie tylko dla ciebie, ale i dla mnie wydaje się za

długi do przeŜycia.

— A zatem skróć go, zostań moją Ŝoną.

— śoną? Nigdy, Sewerynie! — odparła łagodnie, ale stanowczo.

Dotknęło mnie to do Ŝywego.

— Ty nie jesteś męŜczyzną dla mnie.

Popatrzyłem na nią uwaŜnie, cofnąłem powoli ramię, którym obejmowałem jej smukłą

kibić i wyszedłem z pokoju. Nie próbowała mnie wcale zatrzymać.

Nie zmruŜyłem oka przez całą noc, układając sobie najrozmaitsze plany i odrzucając je

potem jeden po drugim jako niemoŜliwe do wykonania. Ostatecznie zdecydowałem się. Raniutko

napisałem list, w którym oznajmiłem jej, uwaŜam nasz związek za zerwany zupełnie. Ręce przy

tym drŜały mi jak u alkoholika. Zapieczętowawszy pismo, odniosłem je sam na górę, by

własnoręcznie wrzucić do skrzynki na drzwiach... Nogi pode mną uginały się i wypowiadały mi

posłuszeństwo.

To jednak, co się stało, było dla mnie zupełną niespodzianką. W chwili, gdy się zbliŜyłem

pod jej próg — ona odchyliła drzwi i wysunęła przez nie głowę całą w papilotach.

— Nie jestem jeszcze ubrana — odezwała się z uśmiechem. — Czego pan sobie Ŝyczy?

— List...

— Do mnie?

Potwierdziłem skinieniem głowy.

— A, pan chce zerwać ze mną! — uprzedziła mnie szyderczo.

— PrzecieŜ pani powiedziała wczoraj sama, Ŝe się dla niej nie nadaję.

— I powtarzam panu dzisiaj to samo — odrzekła.

— A więc — urwałem z wielkiego wraŜenia i w milczeniu podałem jej list.

— MoŜe go pan sobie zatrzymać — odparła przypatrując mi się uwaŜnie.

— Zapomina pan, Ŝe tu wcale nie ma mowy o tym, czy nadaje się pan dla mnie jako mąŜ,

czy nie. Będzie pan sługą, a jako na sługę — mogę się na pana zdecydować.

— Łaskawa pani.

— O, to, to. Odtąd będzie mnie pan zawsze tak nazywał — podchwyciła Ŝywo i wyniośle.

— Spakuj pan swoje manatki w przeciągu 24 godzin, bo pojutrze wyjeŜdŜam do Włoch, a pan

będzie mi towarzyszył jako słuŜący.

— Wando!

— Zakazuję panu zwracać się do mnie po imieniu — odrzekła surowo — tak samo, jak

zakazuję panu wchodzić do mnie inaczej, jak tylko na odgłos dzwonka lub gdy pana zawołam.

Pan od tej chwili nie nazywa się dla mnie Seweryn, lecz Grzegorz...

DrŜałem z trwogi i oburzenia, a jednak nie byłem w stanie zaprotestować. Rzekłem tylko,

jak moŜna najuprzejmiej:

— Łaskawa pani zna przecieŜ moje stosunki. Jestem jeszcze uzaleŜniony od ojca i wątpię,

czy da mi potrzebne fundusze na tak kosztowną podróŜ.

— To znaczy, Ŝe nie masz pieniędzy, Grzegorzu — zauwaŜyła z zadowoleniem. — Tym

lepiej, w takim razie będziesz silniej zaleŜny ode mnie.

— Niech pani zwaŜy, Ŝe naleŜę do towarzystwa, Ŝe...

— śe jesteś człowiekiem honoru, nieprawdaŜ? I o tym pomyślałam. Właśnie jako

człowiek honoru dał pan słowo, przysięgał pan oddać mi się do dowolnego rozporządzania, bez

Ŝadnych wyjątków, Ŝadnych praw i ulg. A zatem moŜesz odejść, Grzegorzu.

Skierowałem się do odejścia.

— Jeszcze nie! Wprzód musisz swoją panią pocałować w rękę — dodała, podając mi rękę

przez drzwi niedbale i z dumą, a ja, nieszczęsny głupiec, przylgnąłem ustami do tej ręki jak

zgłodniały wilk. Otrzymałem za to łaskawie udzielony uśmieszek i skinienie głowy...

* * *

Paliłem światło u siebie do późna w noc, porządkując rzeczy i rozpisując listy do róŜnych

znajomych, by zawiadomić ich o wyjeździe za granicę na dłuŜszy czas.

Nagle zastukał ktoś do okna. Otworzyłem je i ujrzałem Wancie, otuloną w futro, jako Ŝe

na dworze było juŜ dosyć chłodno.

— Czy Grzegorz juŜ gotów?

— Jeszcze nie, jaśnie pani.

— Podoba mi się ten tytuł i masz mnie zawsze tak nazywać, rozumiesz? Jutro o dziesiątej

wyjeŜdŜamy. Do stacji będziesz moim towarzyszem, od chwili jednak, gdy wsiądziemy do

pociągu, będziesz moim lokajem, albo raczej, według umowy — niewolnikiem. No, a teraz

zamknij okno i otwórz drzwi.

Wykonałem spiesznie rozkaz, wprowadzając ją do pokoju. Rozejrzała się wokół,

zmarszczyła brew i rzuciła od niechcenia:

— No i jakŜe ci się podobam?

— Ty...

— śadne "ty", kto ci na to pozwolił? — przerwała mi, groŜąc szpicrutą.

— Jaśnie pani jest skończoną pięknością.

— A tak, to co innego — odrzekła, a rozsiadłszy się w moim fotelu dodała — chodź tu,

uklęknij!

Nie było innej rady. Musiałem usłuchać rozkazu.

— Pocałuj mnie w rękę... W drugą... O tak... A teraz w usta...

Objąłem ją ramionami z szaloną namiętnością i począłem obsypywać pocałunkami, które

oddawała mi nie mniej namiętnie.

* * *

Punktualnie o dziewiątej rano, stosownie do jej rozkazu, było wszystko gotowe.

Wsiedliśmy do wygodnego powozu, opuszczając na zawsze zaciszną miejscowość górską, gdzie

zawiązał się tak niespodziewanie dramat mojego Ŝycia. W podróŜy z początku było jeszcze jako

tako. Siedziałem u boku Wandy, która rozmawiała ze mną swobodnie, jak z dobrym znajomym:

to o Włoszech, to o najnowszej literaturze polskiej, to wreszcie o muzyce Wagnera. Była ubrana

w kostium podróŜny, przypominający strój amazonek, z grubej, czarnej materii, obramowany

suto gronostajami. Bujne włosy spięła w warkocz, zakryty niemal zupełnie czapeczką podróŜną i

gęstym welonem.

Była w bardzo dobrym humorze, wpychała mi w usta cukierki, gładziła mi rozmierzwione

wiatrem włosy, poprawiała krawat i pieściła moje ręce. A kiedy tylko śydek-woźnica zdrzemnął

się na koźle lub się odwrócił, natychmiast całowała mnie zimnymi usteczkami. Przypominały mi

one jesienną róŜę, która zakwitła za późno wśród nagich badyli i poŜółkłych liści, po to chyba,

aby zwarzył ją pierwszy litościwy przymrozek.

* * *

Dojechaliśmy tak do stacji i wysiedliśmy razem przed budynkiem. Pomogłem jej przy

tym szarmancko, za co odpowiedziała mi wdzięcznym skinieniem głowy i podała ramię.

Następnie udała się do kasy po bilety, zostawiając mnie w poczekalni.

Wróciła zupełnie inna, doprawdy nie ta sama.

— Masz tu bilet, Grzegorzu — odezwała się tonem, jakim zwykle odzywają się wytworne

damy do swoich lokajów.

— Bilet trzeciej klasy — zauwaŜyłem zdziwiony bardzo.

— No tak, trzeciej klasy. Wolno ci jednak wsiąść dopiero wówczas, gdy ja zajmę swoje

miejsce w coupe i nie będę cię juŜ potrzebowała. Na kaŜdej stacji masz wysiąść i podbiec do

mego okna z zapytaniem, czy mi czegoś nie trzeba, rozumiesz? A teraz podaj mi futro.

CóŜ, nie było innej rady. Spełniłem rozkaz. Moja pani zajęła cały przedział pierwszej

klasy. Rozmieściłem jej pakunki i na skinienie, bym się oddalił, pobiegłem do trzeciej klasy. Po

raz pierwszy w Ŝyciu jechałem tą klasą na kolejkach galicyjskich. Ławki twarde jak kamień,

brudne, na podłodze błoto zaschłe całymi warstwami, u okien nie mytych nigdy brudne szmaty

(niby firanki), na półkach i w przejściach stosy tłumoków. Wszystkie ławki zajęte przez

kiwających się śydów, baby z dziećmi i chłopów, pykających fajki smrodliwe nie do zniesienia.

Z trudem znalazłem sobie miejsce na brzegu ławki i pogrąŜyłem się w głębokich rozmyślaniach

nie tylko nad schludnością i higieną galicyjskich kolei w przedziałach trzeciej klasy, ale i nad

tym, dlaczego jestem głupcem podniesionym do kwadratu i czym jest dla mnie kobieta.

* * *

Na kaŜdej stacji wysiadam i biegnę do jej przedziału, oczekując z kapeluszem w ręku na

rozkazy. Wymagania jej są bardzo wymyślne. Raz kaŜe sobie przynieść kawy, drugi raz wody,

trzeci raz ciepłej wody do mycia rąk. Do przedziału jej wsiadło dwu elegantów, z którymi flirtuje

w najlepsze, nic sobie ze mnie nie robiąc. Umieram z zazdrości, pędzę z pociągu na stację po

sprawunki i spieszę się, by pociąg nie uciekł. Nastał wieczór. Moja pani rozciągnęła się

wygodnie na kanapce po jednej stronie przedziału i otuliła się w futro, podczas, gdy dwaj

kawalerowie siedzą naprzeciw niej i udają jej aniołów stróŜy. Ja niestety muszę się dusić w

ciasnym przedziale trzeciej klasy, w dymie tytoniowym i słuchać sprośnych piosenek Ŝołdaków

lub wstrętnego Ŝydowskiego szwargotu.

* * *

W Wiedniu zatrzymaliśmy się na jeden dzień, dla załatwienia sprawunków. Oczywiście

towarzyszę jej w sklepach i magazynach jako słuŜący, krocząc za nią w przyzwoitym oddaleniu

kilku kroków i dźwigając całą masę towarów.

Przed odjazdem w dalszą drogę kazała mi przebrać się po krakowsku. Rad nierad

wciągnąłem szerokie, pasiaste spodnie, wysokie buty, bogato wyszywaną sukmanę i pas z

mnóstwem brzękadeł, a do kompletu — przepyszną czerwoną rogatywkę z pękami pawich piór.

Jest mi w tym stroju nawet dość ładnie. Nie mogę zresztą oponować, gdyŜ moja pani darowuje

kelnerowi mój nowiutki garnitur.

Mam uczucie, jakbym był niemym stworzeniem, sprzedanym na jarmarku, albo jakbym

zaprzedał duszę diabłu, który teraz tak ze mną harcuje.

* * *

Mój piękny diabeł wpakował mnie znowu do trzeciej klasy, ale tu przynajmniej nie ma

juŜ niedomytych galicyjskich śydów, ani chłopów z fajkami. W przedziale jadą włoscy

robotnicy, sierŜant Ŝandarmerii i jakiś ubogi malarz. Powietrze w przedziale nie ma juŜ zapachu

cebuli; trąci zgniławym serem i salami.

Zapadła noc. Wyciągnąłem się na drewnianej ławce i zdaje mi się, Ŝe wszystkie kości

mam połamane. Nie brak jednak i poezji w tym wszystkim. Siedzący naprzeciw sierŜant ma

twarz jak belwederski Apollo, a malarz śpiewa półgłosem pieśń tęsknoty:

"Szumią jodły na gór szczycie,

Szumią sobie w dal.

Mnie młodemu tęskne-Ŝycie,

Bo mam w sercu Ŝal.

Nie mam Ŝalu do nikogo,

Tylko do ciebie niebogo,

Oj Halino,

Oj jedyno,

Dziewczyno moja!

Oj Halino, oj jedyno,

Dziewczyno moja!"

Wsłuchuję się w tę pieśń i myślę o swojej, niestety, nie Halinie, nie dziewczynie, lecz

królowej, która w przedziale pierwszej klasy śni w puchach o rozkoszach bogów staroŜytnej

Grecji.

* * *

Florencja! Ruch, gwar nie do zniesienia. U wyjścia z peronu tłumy tragarzy i fiakrów.

Wanda daje znak jednemu z doroŜkarzy i ogląda się za posługaczem. Nagle, jakby się namyśliła:

— Ód czego zresztą mam słuŜącego. Grzegorzu, masz tu kwit bagaŜowy, przynieś

pakunki.

Wsiadła do karetki, okrywając się futrem. Ja dźwigam na plecach cięŜki kufer, tak zresztą

niezgrabnie, Ŝe potrącam jakiegoś karabiniera, który — dobrodusznie — pomaga mi umieścić

cięŜar w pojeździe.

— Kufer zapewne jest bardzo cięŜki, bo mam tam wszystkie moje futra — zauwaŜyła

Wanda.

Usadowiłem się na koźle obok woźnicy, ocierając kroplisty pot z czoła. Moja pani

wymieniła nazwę hotelu. W parę minut później zatrzymaliśmy się przed wspaniałym domem.

— Są wolne pokoje? — zapytała portiera.

— Si, madame.

— Dwa dla mnie, jeden dla mego słuŜącego — wszystkie z piecami.

— Mamy właśnie tylko dwa z kominkami. Dla słuŜącego moŜe być nieogrzany —

zauwaŜył garson, wybiegając skwapliwie do karetki.

— Proszę mi pokazać te pokoje. Obejrzała je przelotnie i zgodziła się.

— Dobrze. Proszę mi tylko rozniecić ogień. SłuŜący moŜe spać w pokoju bez

ogrzewania.

Spojrzałem na nią z niemym wyrzutem.

— Niech Grzegorz przyniesie mój kufer — rozkazuje mi, nie zwaŜając na moje błagalne

spojrzenia — muszę się przebrać i zejść do sali jadalnej. Ty takŜe potem dostaniesz coś na

wieczerzę.

Zaczęła się przebierać w drugim pokoju. Ja tymczasem taskałem na plecach kufer, w

czym pomógł mi usłuŜny garson, zasypując mnie mocno łamaną francuszczyzną pytaniami na

temat mojej pani. Obaj roznieciliśmy następnie ogień na kominku. Rozejrzałem się po pokoju. W

kącie stało wysoko zasłane poduszkami łóŜko, na podłodze leŜały dywany. Ogień parskał na

kominku. JakŜe tu miło, jak błogo...

Zszedłem na dół i zaŜądałem czegoś do zjedzenia. śyczliwie usposobiony kelner, były

Ŝołnierz austriacki, rozpoczyna ze mną rozmowę i obsługuje mnie po przyjacielsku. Wreszcie, po

trzydziestu sześciu godzinach, doczekałem się ciepłej strawy... Ledwie wziąłem do ręki nóŜ i

widelec, ona weszła do sali. Wstałem od stołu.

— Jak pan moŜe prowadzić mnie do tej samej sali, gdzie siedzi mój słuŜący — zwraca się

gniewnie do garsona i opuszcza jadalnię.

Podziękowałem w duchu Bogu, Ŝe się tak stało i Ŝe mogłem spokojnie się posilić.

Następnie udałem się do przeznaczonego dla mnie pokoju. Była to mała, brudna klitka, w której

paliła się lampka olejna i gdzie w jednym kącie stało proste łóŜko, a obok mój kufereczek. Ani

okna, ani pieca, ani nawet lufcika. Do tego wściekle zimno! Zapewne cele więzienne w Wenecji

nie były gorsze, pomyślałem i wybuchnąłem tak głośnym śmiechem, Ŝe aŜ się sam siebie

przeląkłem.

Nagle otworzyły się drzwi i ukazał się garson, rozkazując mi po włosku, z teatralnym

gestem:

— Idźcie do swojej pani, natychmiast. Chwyciłem czapkę i udałem się po schodach na

pierwsze piętro. Stanąłem przed jej drzwiami i zapukałem.

— Wejść!

* * *

Wchodzę ostroŜnie i zatrzymuję się przy drzwiach. Wanda rozgościła się zupełnie

swobodnie. Jest tylko w negliŜu ozdobionym bogato koronkami. Usadowiła się w pobliŜu

kominka na puszystym dywanie, otulając się w to samo futro, w którym ukazała mi się po raz

pierwszy jako bogini.

Pokój oświetlony wspaniale. Światło lamp odbija się w olbrzymich lustrach weneckich;

od kominka bije czerwona poświata, jak łuna. Oświetla bujne włosy mojej pani, gronostaje i jej

twarz posągową, która przyjaźnie ku mnie się zwraca.

— Jestem z ciebie zadowolona, Grzegorzu — zaczęła. Ukłoniłem się.

— Przyjdź bliŜej. Usłuchałem rozkazu.

— Jeszcze bliŜej — spojrzała na mnie czule i wyciągnęła ramię spod futra. — "Wenus w

gronostajach" wita swego niewolnika... Widzę, Ŝe jest pan kimś więcej, niŜ pospolitym fantastą i

Ŝe zdolny pan jest sprostać swoim postanowieniom. Okazał się pan takim, jakim go sobie nawet

trudno było wyobrazić — to mi się bardzo podoba, to mi imponuje. Jest w tym moc, a moc

zawsze budzi podziw. Sądzę nawet, Ŝe w czasach ku temu odpowiednich mógłby pan odegrać

niepospolitą rolę. Na przykład za pierwszych cesarzy rzymskich byłby pan niezawodnie

męczennikiem, podczas reformacji anababtystą, w czasie rewolucji francuskiej — jednym z

najzagorzalszych Ŝyrondystów, którzy z Marsylianką na ustach szli na gilotynę. Niestety, pan jest

obecnie moim niewolnikiem, moim...

Zerwała się nagle, tak Ŝe płaszcz opadł jej z ramion, i oplotła mnie ramionami jak polip.

— Mój najdroŜszy niewolniku, jak ja ciebie kocham, jak uwielbiam, jak wspaniale

wyglądasz w stroju krakowskim, ale... ty dzisiejszej nocy zmarzniesz w ciasnej, nędznej izdebce.

Muszę ci poŜyczyć swego futra...

Podniosła z ziemi płaszcz i zarzuciła mi go na ramiona, szczelnie mnie otulając.

— JakŜe ci w nim do twarzy. Dopiero teraz twoje szlachetne rysy ujawniają się w całej

pełni. Skoro tylko przestaniesz być moim sługą, musisz sobie sprawić futrzane okrycie, a

przynajmniej szlafrok.

I znowu zaczęła mnie głaskać, pieścić i całować; wreszcie pociągnęła mnie ku sobie na

dywan.

— Podoba ci się, jak sądzę, mój płaszcz. Oddaj mi go Ŝywo, Ŝywo, gdyŜ inaczej stracę

urok i moc, która cię do mnie przykuwa.

OdłoŜyłem płaszcz. Wanda zarzuciła go sobie na ramiona.

— Tak namalował swoją boginię Tycjan... Ale dosyć juŜ Ŝartów. Nie miej tak

nieszczęśliwej miny, bo mnie to źle usposabia. Jesteś moim sługą tylko wobec ludzi, zresztą nie

podpisałeś jeszcze umowy i jesteś wolny, moŜesz mnie w kaŜdej chwili poŜegnać. Rolę swoją

odegrałeś wybornie, naprawdę byłam zachwycona. Czy jednak nie za wiele ci juŜ tego, czy nie

znienawidziłeś mnie jeszcze? No, mów, rozkazuję ci!

— Muszę to wyznać, Wando?

— Bezwarunkowo.

— A jeŜeli będziesz się mścić? — odrzekłem. — Zakochany jestem w tobie bez granic i

uczucia moje będą się potęgowały tym silniej, im więcej będziesz dla mnie okrutna i sroga.

I rzuciłem się ku niej, oszołomiony szczęściem porwałem ją w ramiona.

— A zatem moŜesz mnie tak kochać tylko w tym czasie, kiedy jestem dla ciebie surowa i

sroga — odpowiedziała na to, marszcząc brwi. — Idź juŜ. Nudzisz mnie... No idź, nie słyszysz?

I wymierzyła mi taki policzek, aŜ mi świeczki w oczach stanęły.

— PomóŜ mi naciągnąć płaszcz.

Usługiwałem jej, jak mogłem najlepiej. — Co za niezdara — mruczała, dając mi

szczutka w nos. Czułem, Ŝe się przeobraziłem w zupełności.

— Wyrządziłam ci moŜe krzywdę?

— AleŜ bynajmniej.

— No, mógłbyś spróbować skarŜyć się na mnie. Miałbyś się z pyszna. A teraz pocałuj

mnie...

I znowu przywarliśmy do siebie i złączyły się nasze usta w płomiennym pocałunku.

Zdawało mi się zupełnie serio, Ŝe jestem w uścisku rozjuszonej niedźwiedzicy, która łechce mnie

miękkim puchem swojego futra i równocześnie zapuszcza pazury w moje ciało aŜ do krwi. Ale

uwolniła mnie wreszcie. Ze zwieszoną głową szedłem po schodach do swojej nory, rozmyślając

nad arcykomicznością Ŝycia i bezdenną swoją głupotą.

— O tak — pomyślałem — przed chwilą przyciskałem do piersi najpiękniejszą w świecie

kobietę, a teraz muszę spać jak Chińczyk w norze. Doprawdy, warto się zastanowić nad tym

wszystkim. Chińczycy nie wierzą w płomienne piekło, lecz wyobraŜają sobie, Ŝe piekło to kraina

wiecznego mrozu i Ŝe sroŜsze tam męczarnie. Prawdopodobnie załoŜyciele religii chińskiej

mieszkali w nieopalanych norach, jak ja obecnie.

* * *

Miałem dzisiejszej nocy bardzo przykry sen. Zdawało mi się, Ŝe ktoś popędził mnie w

bezkresną krainę lodów, w której zbłądziłem i kostniejąc wydobywałem z siebie resztki sił, by

znaleźć drogę. Nagle pojawił się przede mną, zaszyty cały w skórę, Eskimos, z twarzą podobną

do tutejszego garsona i zaprowadził mnie do tego pokoiku, gdzie mi kazano obecnie mieszkać.

— Czego pan tu szuka? — pytał mnie — tu jest biegun północny...

Nieznośny Eskimos znikł, jakby się zapadł pod śnieg, natomiast ujrzałem, pędzącą ku

mnie na saneczkach zaprzęŜonych w reny, Wandę. Cała ubrana w gronostaje, rzuciła się ku mnie

z zamiarem rozszarpania. Przypatrzyłem się jej bliŜej. To nie była ona, lecz niedźwiedzica

polarna. Ostre swoje pazury wpiła w moje ciało jak sęp w swą ofiarę. Widzę strugi krwi na

śnieŜnej bieli... Począłem krzyczeć głośno o pomoc, podczas gdy ona śmiała się szatańsko. •

Zbudziłem się. Czoło miałem pokryte zimnymi kroplami potu.

* * *

Udałem się wczesnym rankiem pod drzwi swej pani; gdy garson przyniósł kawę,

odebrałem mu ją i zaniosłem do pokoju. Wanda kończyła właśnie toaletę i wyglądała wspaniale,

świeŜa i zarumieniona. Powitała mnie miłym uśmiechem, a gdy się chciałem oddalić, zatrzymała

mnie.

— Niech Grzegorz zje prędko śniadanie — odezwała się — pójdziemy zaraz szukać

mieszkania, bo niepodobna nam mieszkać w hotelu i krępować się tak nieznośnie. JeŜeli bowiem

rozmawiam z tobą nieco dłuŜej, to mogą podejrzewać, Ŝe Rosjanka utrzymuje stosunki miłosne

ze swoim lokajem.

W półgodziny później wyszliśmy na miasto. Wanda w jesiennym kostiumie i czapce

kozackiej, ja w stroju krakowskim. Szedłem za nią jakieś dziesięć kroków i starałem się mieć jak

najpowaŜniejszą minę, chociaŜ zdawało mi się co chwila, Ŝe parsknę szalonym śmiechem.

Widzieliśmy ,prawie na kaŜdym domu ogłoszenie: "Camere mobiliate".,

Wanda posyłała mnie zawsze na górę i gdy jej oznajmiałem, Ŝe mieszkanie mogłoby jej

odpowiadać, udawała się sama na miejsce; niestety kręciła noskiem niezadowolona i musieliśmy

szukać dalej aŜ do południa. Byłem głodny jak wilk i zziajany z powodu ciągłego biegania po

schodach. Wanda denerwowała się, Ŝe nic odpowiedniego nie moŜna znaleźć. Nagle jednak

rozchmurzyła się i rzekła do mnie:

— Ach, jak ty Sewerynie grasz przecudnie swą rolę. Doprawdy obawiam się, Ŝe nie

zdołam się opanować, nie wytrzymam dłuŜej. Wstąpmy do jakiegoś domu, niech cię uściskam.

— AleŜ, łaskawa pani...

— Grzegorzu! — odparła tonem prawdziwego despoty i weszła do pierwszej z brzegu

bramy; następnie poczęła się wspinać po ciemnych schodach, a ja za nią. Nagle odwróciła się ku

mnie, objęła mnie wpół i zaczęła całować.

— śebyś ty wiedział, Sewerynie, jaki jesteś niebezpieczny w tej roli niewolnika. Nie

wyobraŜałam sobie tego wcale i teraz obawiam się zupełnie serio, aŜeby się w tobie nie zakochać

po raz drugi.

— Jak to, czy mnie przestałaś kochać? — zapytałem wielce tą uwagą zaniepokojony.

Potrząsnęła głową i zaczęła mnie znowu obsypywać pocałunkami.

Wróciliśmy do hotelu na drugie śniadanie. Pani moja rozkazała, abym zjadł prędko, bo

nie ma czasu. Oczywiście ja, sługa, nie mogłem być tak prędko obsłuŜony, jak ona — wielka

pani. Musiałem więc dość długo czekać, nim podano mi befsztyk. Ledwie jednak podniosłem do

ust pierwszy kęs, zjawia się garson i rozkazuje po aktorsku:

— Madame woła — natychmiast!

Z bólem serca poŜegnałem się ze smacznym befsztykiem, chwyciłem czapkę i wybiegłem

za Wandą, która czekała na mnie na ulicy.

— Nie wyobraŜałem sobie, Ŝe jaśnie pani będzie do tego stopnia okrutna, iŜ nawet nie da

mi śniadania przełknąć — zwróciłem się do niej z wymówką.

Roześmiała się z tego serdecznie.

— Myślałam, Ŝe juŜ jesteś gotów. Zresztą nic się znowu nadzwyczajnego nie stało.

Człowiek jest stworzony do cierpień, zwłaszcza taki człowiek, jak ty. Męczennicy na przykład

nie wiedzieli wcale, co to jest befsztyk.

Nie miałem na to odpowiedzi.

— Wiesz co, mnie się zdaje, Ŝe my wcale nie znajdziemy mieszkania w mieście. Bardzo

trudno jest znaleźć cale, zamknięte piętro, gdzie moŜna by czuć się zupełnie swobodnie, a nasz

fantastyczny stosunek bezwarunkowo tego wymaga. Wolę więc wynająć całą will ę — zobaczysz

i będziesz zdumiony. Pozwalam ci teraz, byś wrócił dokończyć śniadanie i potem rozejrzał się po

mieście. Nie wrócę do domu przed wieczorem. Później zaś, gdybyś był mi potrzebny, kaŜę cię

zawołać.

* * *

Zjadłem wystygły befsztyk i poszedłem oglądać miasto. Zwiedziłem przede wszystkim

katedrę, Pallazzo Vecchio, Logia dei Lanzi; następnie stałem długo nad Arnem, patrząc na to

piękne, staroŜytne miasto, którego okrągłe kopuły gmachów i smukłe wieŜyce rysowały się ostro

na tle błękitnego nieba. Poprzez wspaniałą, Ŝółto zabarwioną rzekę rozrzucono prześliczne łuki

mostów, upiększające znakomicie ogólny widok. Wokół zielone wzgórza pokryte gajami

cyprysowymi; na horyzoncie, daleko, błyszczą w słońcu stylowe wille zamiejskie, samotne

klasztory i kaplice.

Świat tu zupełnie inny niŜ u nas. Tu wre wszystko, kipi, śmieje się, cieszy. Nawet sama

przyroda jest uśmiechnięta niczym roztrzepane dziewczę, kapryśna i płocha, pozbawiona smętnej

powagi i zadumy. A ludzie równieŜ nie są tu tak powaŜni i smutni jak tam, poza łańcuchami Alp

i Karpat, na północy, w rodzinnej mojej ziemi. Zdaje się, Ŝe oni mniej myślą niŜ my, mniej

cierpią i wyglądają, jakby byli w zupełności szczęśliwi. Twierdzą nawet, Ŝe na Południu umiera

się wcześniej i łatwiej. Pojmuję teraz, Ŝe nie ma róŜ bez kolców i piękna bez stron ujemnych.

Wanda znalazła prześliczną will ę na wzgórku, na lewym brzegu rzeki Arno, naprzeciw

parku Cascine i wynajęła ją na całą zimę. Willa ta stoi w przepięknym gaju drzew laurowych,

ozdobionym klombami kwiatów; jest jednopiętrowa, zbudowana na planie czworokąta; wzdłuŜ

całego budynku biegnie weranda z kamiennymi schodkami do ogrodu; na skrzydłach oraz

gzymsach umieszczono mnóstwo posąŜków i figurynek. Wszystkie wnętrza są piękne; w

stylowej łazience znajduje się wspaniały marmurowy basen z wodotryskiem w środku.

Wanda zajęła całe piętro. Dla mnie przeznaczyła pokoik na parterze, bardzo ładny,

obszerny, zaopatrzony nawet w staroświecki kominek.

Rozejrzałem się po ogrodzie i odkryłem w jednym z zakątków rodzaj miniaturowego

templum, do którego drzwi były zamknięte na klucz. Zajrzałem przez szparę i... ku wielkiemu

zdziwieniu ujrzałem wewnątrz, na marmurowym piedestale, posąg bogini miłości.

Wstrząsnął mną dreszcz. Zdawało mi się, Ŝe słyszę jej słowa: "Tyś to? Oczekiwałam cię

tak długo!..."

* * *

Wieczór. Milutka, młoda pokojóweczka wzywa mnie, abym zjawił się przed swoją panią.

Biegnę po szerokich, marmurowych schodach na górę i minąwszy wspaniale urządzony salon

pukam do drzwi prowadzących do jej apartamentów sypialnych. Przepych, jaki wokoło się

roztacza, aŜ onieśmiela mnie. Pukam więc ostroŜnie, jakbym się obawiał, i czekam. Zdaje mi się,

Ŝe stoję u drzwi sali tronowej Katarzyny Wielkiej i Ŝe za chwilę ujrzę zieloną wstęgę pełną

orderów na jej obnaŜonej piersi.

Po dłuŜszej chwili czekania zapukałem ponownie. Wanda otworzyła niecierpliwie drzwi.

— Dlaczego tak późno! — wrzasnęła.

— Czekałem przy drzwiach, bo zdaje mi się, nie słyszałaś pukania — odparłem, drŜąc

cały z obawy.

Nie odpowiedziała na to nic, tylko ujęła mnie pod ramię i wprowadziła do pokoju,

urządzonego z iście wschodnim przepychem. Tapety, firanki, portiery, dywany, meble, pościel —

wszystko było bajecznie bogate. Na jednej ze ścian znajdował się olbrzymi obraz

przedstawiający Samsona i Dalilę.

Wanda miała na sobie atłasowy szlafrok, który tak uwydatniał linie jej postaci, Ŝe robiła

wraŜenie greckiego posągu. Rude włosy, opadające puklami w pełnym nieładzie na ramiona,

przydawały jej twarzy dziwnego blasku; sznur pereł na szyi lśnił jak rosa w majowym słońcu.

Przez ramię przerzuciła gronostajowy szal.

Wenus w gronostajach — pomyślałem, gdy pociągnęła mnie ku sobie w namiętny,

szalony uścisk. Nie byłem zdolny wymówić ani jednego słowa; zdawało mi się, Ŝe to nie

rzeczywistość, lecz najbardziej fantastyczny sen młodości.

— Kochasz mnie jeszcze? — zapytała, przymykając oczy z nadmiaru rozkoszy.

— I ty o to jeszcze pytasz?

— A czy przypominasz sobie swoją przysięgę? — odezwała się z tajemniczym

uśmiechem na ustach. — Właśnie teraz przygotowałam juŜ wszystko i pytam cię jeszcze raz, czy

naprawdę masz dobrą i nieprzymuszoną wolę być moim niewolnikiem?

— Czy moŜe okazałem czymś, Ŝe nie chcę?

— Nie podpisałeś jeszcze kontraktu.

— Kontraktu? Jakiego?

— Ach, jak widzę zapomniałeś zupełnie — zresztą mniejsza o to.

— AleŜ Wando, wiesz przecieŜ, Ŝe poświęciłem się zupełnie dla ciebie; zrób ze mną co

chcesz, moŜesz mi nawet Ŝycie odebrać.

— JakŜe jesteś mi drogi w tej chwili, jak miły i kochany... ty, ty złoto moje, moje

skarby...

— Gdzie jest ten dokument — przerwałem jej — pokaŜ.

— Tu go mam — odpowiedziała, wyjmując papier zza gorsu i oddając mi go do rąk. —

PoniewaŜ zaś postanowiłeś oddać mi się zupełnie, zaprzedać mi się bez Ŝadnych zastrzeŜeń i

nawet dajesz mi prawo decydowania o twoim Ŝyciu lub śmierci, więc ułoŜyłam inny dokument,

sama.

— PokaŜ!

Wziąłem pismo i zacząłem je czytać, podczas gdy Wanda przysunęła pióro i atrament, a

następnie oparła się na mnie i czytała razem ze mną przez ramię:

"Kontrakt, który między p. Wandą Dunajew a panem Sewerynem Tollmanem w

następującej osnowie zawarty został. Pan Seweryn Tollman przestaje z dniem dzisiejszym być

narzeczonym p. Wandy Dunajew i zrzeka się wszelkich praw oblubieńca. Równocześnie

zobowiązuje się słowem honoru być wymienionej pani niewolnikiem i sługą tak długo, dopóki go

sama nie zwolni. Jako niewolnik i sługa przyjmuje imię Grzegorza i zobowiązuje się spełnić

kaŜde Ŝyczenie swej pani, wykonać jej kaŜdy rozkaz, a kaŜdą oznakę jej przychylności uwaŜać za

nadzwyczajną łaskę.

P. Wanda Dunajew ma prawo nie tylko karania go za przewinienia choćby najbłahsze, ale

wolno jej teŜ maltretować go i dręczyć stosownie do kaprysu, a nawet odebrać mu Ŝycie, gdyby

jej się tak podobało — słowem jest on jej nieograniczoną własnością.

Gdyby pani Wanda Dunajew zwróciła panu Sewerynowi Tollmanowi wolność, nie wolno

mu nigdy i nikomu opowiadać, co przecierpiał i przeszedł, a w szczególności nie wolno mu się

mścić.

Pani Wanda Dunajew przyrzeka, o ile będzie moŜna, jak najczęściej ukazywać mu się w

płaszczu gronostajowym, szczególnie w chwili, gdy do swego niewolnika za

pała nienawiścią i okrucieństwem".

Na dokumencie była data dzisiejsza.

Drugi dokument, zredagowany przez nią, był znacznie krótszy i głosił:

"Zniechęcony do świata od szeregu lat, odebrałem sobie Ŝycie własną ręką".

Daty na tym świstku nie było.

Ogarnęła mnie groza. Jeszcze był czas wydobyć się z sieci, w którą sam dobrowolnie się

wplątałem! Niestety, demon jakiś opętał mnie w zupełności. Widocznie był to diabeł Mefistofel,

albo tylko... piękna kobieta, która oparła się na moich plecach jak zmora całym swoim cięŜarem.

— Ten drugi świstek — odezwała się — musisz własnoręcznie przepisać, aby

przypadkiem nie zwrócono na mnie jakiegokolwiek podejrzenia. Co do kontraktu, to oczywiście

przepisywać go nie ma potrzeby.

Przepisałem prędko w kilku wierszach treść karty oznajmiającej, Ŝe popełniłem

samobójstwo i oddałem ją Wandzie. Przeczytała pismo i połoŜyła na stole, uśmiechając się

zdradziecko.

— No, czy teraz będziesz miał odwagę podpisać tamten cyrograf? — zapytała mnie

szyderczo, ciągle z uśmiechem na róŜowych ustach.

Wziąłem pióro do ręki.

— Zaczekaj, najpierw ja — mówiła — tobie drŜą ręce. Czy tak bardzo lękasz się

własnego szczęścia?

Odebrała mi papier i pióro. Stałem bezczynnie, walcząc z własnymi myślami. Nagle

wpadł mi w oko olbrzymi obraz, piękne dzieło szkoły włoskiej, na którym namalowana była

półnaga Dalila, leŜąca na wzorzystym kobiercu. Z takim samym prawie uśmiechem jak Wanda,

pochyliła się w kierunku Samsona, którego Filistyni związali i rozciągnęli na ziemi. Co za

płomień w jej oczach, co za szatańska przebiegłość w uśmiechu, jakim darzy osłupiałego

Samsona, który patrzy z lubością na nią w ostatniej chwili, zanim mu srodzy wrogowie wyłupią

oczy rozpalonym Ŝelazem...

— No, straciłeś wszystko, co miałeś, ale mimo to jest jeszcze furtka ratunku. Ostrzegam

cię, Ŝeś mnie jeszcze nie poznał, kochanie moje...

Spojrzałem na dokument i spostrzegłem dopiero co nakreślone wielkimi, kształtnymi

literami jej imię i nazwisko. Raz jeszcze popatrzyłem w jej błyszczące oczy, wziąłem pióro do

ręki i podpisałem się szybko.

— DrŜałeś ogromnie, przyjacielu — jeśli chcesz, to ci pomogę podpisać się na tym

drugim świstku. Daj rękę.

Wetknęła mi przemocą pióro do ręki i wodziła nią tak, Ŝe wreszcie wyszło spod pióra całe

moje imię i nazwisko. Teraz zabrała oba papiery i schowała je do szuflady w stoliku u wezgłowia

otomany.

— Tak. A teraz oddaj swój paszport i pieniądze.

Wyjąłem portfel z paszportem i całym zapasem gotówki, i oddałem jej. Popatrzyła do

wnętrza i następnie schowała je do tej samej szufladki.

Ukląkłem u jej stóp w nadziei, Ŝe mnie obdarzy pieszczotami — lecz odtrąciła mnie

brutalnie i poruszyła dzwonkiem, na którego dźwięk wbiegły do pokoju trzy Murzynki, czarne

jak wykrojone z hebanu, ubrane w czerwone szaty. Rzuciły się, by mnie spętać.

Zrozumiałem swoje połoŜenie i chciałem się podnieść, ale surowy, piorunujący wzrok

mojej bogini jakby mnie przygwoździł. Ani się spostrzegłem, kiedy krępe Murzynki

obezwładniły mnie, związały ręce i nogi.

— Podaj mi bat, Heydee — rozkazała Wanda jednej z niewolnic ze spokojem i zimną

krwią.

Murzynka wypełniła rozkaz w okamgnieniu, podając na klęczkach bat srogiej władczyni.

— Zdejmij ze mnie futro i podaj mi szal gronostajowy — rozkazywała dalej, a Murzynka

uwijała się jak łasica, zwinnie i zgrabnie.

— UwiąŜcie go tu do słupa — brzmiał głos kobiety, otulającej się w gronostaje.

Murzynki przywiązały mnie w pasie do słupa, który podpierał baldachim nad ozdobnym

łóŜkiem, urządzonym w stylu starowłoskim, po czym zniknęły wszystkiej jakby się ziemia pod

nimi rozstąpiła.

Wanda podeszła do mnie szybko, roztaczając tren atłasowej sukni niby pawi ogon. Jej

rude włosy, zda się, sypały iskrami. Chwyciła bat, oparła jedną rękę na biodrze i pozostając w tej

pozycji, zaczęła się śmiać.

— Skończyła się między nami zabawa i gra w ciuciubabkę — mówiła zimno, przez

zaciśnięte zęby. — Oddałeś się sam w moje ręce, bez zastrzeŜeń; wykorzystuję to i czynię zadość

twoim pragnieniom z rozkoszą, której nie znałam, a którą ty sam mi odkryłeś. OtóŜ nie jesteś juŜ

teraz moim kochankiem, lecz niewolnikiem i poznasz kim ja jestem. Przede wszystkim

otrzymasz plagi, mimo Ŝe na nie zasłuŜyłeś, Ŝebyś pamiętał, co cię czeka, jeŜeli będziesz w

czymkolwiek nieposłuszny lub krnąbrny.

Z dziką namiętnością chwyciła bat i zaczęła ćwiczyć mnie z całej siły.

— No i jakŜe ci się podoba?... Przyjemne, co?...

Milczałem, zacisnąwszy zęby, aby nie krzyczeć i nie błagać jej o litość. Jedno uderzenie

skierowane było na moją twarz, z której trysnęła krew...

Oprawczyni zmęczyła się wreszcie, odrzuciła w kąt narzędzie chłosty i opadła na

otomanę, dzwoniąc równocześnie na słuŜbę.

Do pokoju wpadły Murzynki.

— RozwiąŜcie go!

Gdy mnie odwiązały od słupa, padłem bezwładnie na podłogę.

Czarne niewiasty śmiały się, ukazując białe jak kreda zęby.

— RozwiąŜcie mu ręce i nogi.

Uwolniono mnie z więzów i mogłem się nareszcie podnieść.

— Niech Grzegorz przyjdzie tu.

ZbliŜyłem się ku niej, jak pies, podziwiając jej przewrotność oraz grozę prawdziwej

tyranicy.

— Jeszcze jeden krok — rozkazała dalej. — Na kolana! Ucałuj moją stopę...

Wyciągnęła spod atłasowej sukni zgrabną, drobną nóŜkę, a ja, skończony głupiec,

spełniłem i ten jej rozkaz.

— Grzegorz nie będzie mnie teraz widział przez cały miesiąc — odezwała się surowo —

a to w tym celu, aŜebym ci była obca, a ty Ŝebyś mógł dokładniej spełniać swe obowiązki. Przez

ten czas będziesz zajęty w ogrodzie. A teraz precz mi z oczu!

* * *

Miesiąc strasznej monotonii wśród cięŜkiej, pospolitej pracy i beznadziejnej tęsknoty do

ukochanej kobiety-szatana, to zda się, wieczność cała.

Przydzielono mnie do pomocy ogrodnikowi. Pomagam mu oczyszczać drzewa, kopać

grządki, grodzić płoty, podlewać kwiaty; Ŝywię się tym samym co i on, śpię z nim na barłogu w

jednej izdebce. Wstaję równo ze świtem i kładę się spać po zachodzie słońca. Od czasu tylko do

czasu dochodzą mnie słuchy, co dzieje się w willi. Moja pani otacza się rojem wielbicieli; raz

nawet aŜ do ogrodu doleciał odgłos jej szampańskiego śmiechu w salonie.

Jest mi naprawdę głupio. Nieraz pytam sam siebie, czy istotnie Ŝyję jeszcze na tym

świecie, czy teŜ odbywam jakąś karę poza grobem.

Pojutrze kończy się miesiąc. Co ona teraz ze mną zrobi? A moŜe zapomniała o mnie i

będę zmuszony do końca Ŝycia grodzić płoty i wić bukiety?

* * *

Przyszedł pisemny rozkaz:

"Grzegorz ma być od dziś przydzielony do moich osobistych posług.

Wanda Dunajew".

* * *

Na drugi dzień rano opuściłem domek w ogródku i przeniosłem się do willi. Z bijącym

sercem wszedłem do sypialni rozpalić ogień na kominku. Było jeszcze trochę ciemno.

— Czy to ty, Grzegorzu? — zadźwięczał jej głos, tak mi drogi. Jej samej nie mogłem

dojrzeć, bo była zasłonięta w łóŜku portierami.

— Tak, to ja, jaśnie pani.

— Która godzina?

— Dziewiąta.

— Śniadanie!

Przynoszę na tacy kawę i klękam przed łóŜkiem.

— Rawa, proszę jaśnie pani.

Wanda odsunęła portierę. Spojrzałem na nią zdziwiony niepomiernie. Głowa jej, w

obramowaniu rozwichrzonych włosów, na tle białych poduszek i koronek, wydała mi się jakby

nie ta sama. Rysy straciły dawną miękkość, zaostrzyły się, wydłuŜyły. W wyrazie oczu znuŜenie

czy przesyt.

A moŜe ona zawsze tym się odznaczała, a ja tylko w zaślepieniu tego nie spostrzegałem?

Obrzuciła mnie spojrzeniem zimnym i obojętnym, z pewnym tylko odcieniem jakiegoś

współczucia. W tej chwili wydała mi się piękna nieskończenie i porywająca aŜ do szału. Krew

uderzyła mi do głowy a ręce zaczęły tak drŜeć, Ŝe nie mogłem w nich tacy utrzymać. ZauwaŜyła i

sięgnęła po szpicrutę, leŜącą na szafce nocnej u wezgłowia.

— Jesteś niezdarny — wykrztusiła, nachmurzając czoło.

Spuściłem wzrok jak zawstydzone dziecko, trzymając tacę tak silnie, jak tylko mogłem.

Ona przeciągnęła się pod puszystym okryciem i wreszcie wzięła fili Ŝankę.

* * *

Dzwoniła. Jawię się natychmiast.

— List do księcia Corsini.

Biegnę do miasta i oddaję list księciu. Jest to młody, przystojny męŜczyzna o iskrzących

się, czarnych oczach. Oniemiały z zazdrości przynoszę jej odpowiedź.

— Co tobie jest? — pyta mnie jakby od niechcenia — pobladłeś tak mocno...

— Nic, jaśnie pani. Zmęczyłem się pospiesznym chodem.

* * *

KsiąŜę był na śniadaniu. Zajął miejsce u Jej boku, podczas gdy ja musiałem usługiwać

obojgu. Śmiali się, Ŝartowali, nie krępując się mną zupełnie, jakby mnie na świecie nie było,

jakbym był manekinem bez Ŝycia i duszy. W pewnej chwili pociemniało mi w oczach. Nalewając

jej czerwonego wina do kieliszka, splamiłem jej suknię.

— Ach, to kołek z płotu — krzyknęła uderzając mnie w twarz, a ksiąŜę zanosił się od

śmiechu.

* * *

Po śniadaniu wybrała się na przejaŜdŜkę zgrabną bryczuszką, zaprzęgniętą w jednego

konika angielskiej rasy, którą sama powozi. Ja umieściłem się z tyłu na koziołku i patrzyłem, z

jaką gracją moja pani uśmiecha się do młodych męŜczyzn, którzy z daleka jej się kłaniają.

Gdy jej pomagam zsiąść, opiera się na mym ramieniu i wtedy doznaję dziwnego

wstrząsu; coś, jakby prąd elektryczny, przebiegło przez moje członki od stóp do głów.

* * *

Na obiad, który odbywa się o szóstej wieczorem, zaprosiła dziś niewielkie towarzystwo,

złoŜone z dam i męŜczyzn. Usługiwałem i tym razem nie splamiłem juŜ winem obrusa. Kara ma

wszakŜe to do siebie, Ŝe moŜe człowieka nauczyć zręczności.

* * *

Po obiedzie wybraliśmy się do teatru. Była ubrana w czarną, atłasową suknię, we włosy

wpięła pęk róŜ, na ramiona zarzuciła gronostajowe boa. Spojrzałem na nią z dołu, gdy zstępowała

ze schodów, i omal nie krzyknąłem z zachwytu. Otworzyłem jej drzwiczki do karety i

wskoczyłem na. kozioł, by przed teatrem znowu usługiwać jej przy wysiadaniu i wchodzeniu do

loŜy. Całe cztery godziny czekałem w korytarzu, podczas gdy ona po kaŜdym antrakcie

przyjmowała wizyty najwytworniejszej młodzieŜy. To było dla mnie okropne!

* * *

Było juŜ daleko po północy, gdy raz jeszcze odezwał się dzwonek z pokoju mojej pani.

— Roznieć ogień!

A gdy na kominku zaczęły polana trzaskać:

— Samowar!

Wszedłem z herbatą właśnie w chwili, gdy się rozbierała przy pomocy Murzynki i była w

kompletnym negliŜu.

— Podaj szlafrok — odezwała się po wyjściu pokojówki, przeciągając się sennie.

Przynoszę jej szlafrok i pomagam przy ubieraniu się, po czym ona rzuca się na otomanę.

— Zdejmij mi buciki i podaj mi pantofelki pokojowe — wycedziła przez zęby na pół

śpiąco...

Klęcząc, ściągam jej z nóg trzewiki, z pewną trudnością, bo ciasne.

— Prędko — syknęła. — Uraziłeś mi odcisk, cymbale — krzyknęła i uderzyła mnie

szpicrutą. To wystarczyło.

— A teraz precz! — co łącznie z kopnięciem oznaczało dobranoc.

* * *

Dziś była zaproszona na obiad, a ja towarzyszyłem jej jako lokaj. W przedpokoju kazała

mi zdjąć z siebie wierzchnie okrycie i czekać w garderobie. Podczas gdy ona ucztowała w jasno

oświetlonej sali, w kole biesiadników, ja siedziałem w kącie. Od czasu do czasu dolatywały mnie

tony muzyki, gdy drzwi otwarto. Kilku lokai próbowało nawiązać ze mną rozmowę, lecz

przekonawszy się, Ŝe po włosku umiem ledwie kilka wyrazów, dali mi spokój. W końcu

zdrzemnąłem się. Począłem śnić, Ŝe z zazdrości zamordowałem Wandę, Ŝe skazano mnie na

śmierć i Ŝe właśnie stoję przed szubienicą w towarzystwie kata, który... zamiast mnie powiesić,

wymierzył mi policzek. Otwieram oczy — to Wanda. Purpurowa ze złości, Ŝe musiała sama

szukać okrycia. Pomogłem jej bez szemrania przy ubieraniu, myśląc, Ŝe przecieŜ warto usługiwać

takiej pięknej kobiecie i brać od niej po twarzy. Wystarczy w nagrodę spojrzeć na nią, gdy cała w

gronostajach opuszcza gmach i wsiada do powozu opierając się na moim ramieniu.

* * *

Nareszcie jeden dzień bez gości, bez teatru i towarzystwa. Wandą siedzi na tarasie i czyta,

nie zwracając wcale na mnie uwagi. Z nastaniem zmierzchu wchodzi do pokoju. Posługuję jej

przy obiedzie. Siedzi sama, ale dla mnie nie ma ani jednego słowa, ani jednego spojrzenia; nawet

nie zdradza ochoty wymierzenia mi policzka! Omal nie wybuchnę płaczem, Ŝe ona mnie tak

lekcewaŜy i nawet mnie dręczyć nie chce.

Przed udaniem się do łóŜka wzywa mnie znowu.

— Będziesz dziś spał w moim pokoju, bo miałam zeszłej nocy nieprzyjemne sny i boję

się spać sama. Weź sobie poduszkę z otomany i połóŜ się na futrze niedźwiedzim przed łóŜkiem.

Wydawszy to polecenie zgasiła światło. Tylko nocna lampka, błyszcząca u sufitu, słabo

oświetlała to urocze zacisze.

— LeŜ spokojnie, Ŝebyś mnie nie obudził — rzekła, kładąc się do łóŜka.

Uczyniłem według rozkazu, ale długo w nocy nie mogłem zasnąć. Piękna kobieta, śpiąca

tuŜ obok mnie na Wznak, z ramionami pod głową, nie mogła mi zejść z myśli. Wsłuchiwałem się

w miarowy jej oddech i kaŜdego razu, gdy się tylko poruszyła, podnosiłem głowę ostroŜnie,

sprawdzając, czy nie Ŝąda czegoś ode mnie. Nie potrzebowała jednak przez całą noc niczego. A

zatem mam dla niej tylko taką wartość, jak ta lampka nocna albo rewolwer zawieszony nad

łóŜkiem.

* * *

Czy ja jestem szalony, czy ona? Czy ona to wszystko obmyśliła, aby szaleńcze moje

zachcianki w czyn wprowadzić, czy teŜ jest to natura Nerona, lubująca się w dręczeniu drugich i

deptaniu po ich grzbiecie bezkarnie i srodze? Gdy jej przyniosłem rano kawę do łóŜka, połoŜyła

mi rękę na ramieniu i wpatrzyła się we mnie badawczo.

— Ach, jakŜe piękne masz oczy, nie zauwaŜyłam tego dotychczas — szepnęła. A moŜe

one tak wypiękniały od chwili, gdy zacząłeś cierpieć? A moŜe ty naprawdę jesteś nieszczęśliwy?

Nie odpowiedziałem na to nic.

— Sewerynie, czy ty mnie mimo wszystko kochasz jeszcze? — zawołała nagle tonem

zdradzającym namiętność. — Czy ty mnie w ogóle jeszcze kochać moŜesz?

Przyciągnęła mnie ku sobie tak gwałtownie, Ŝe wypadła mi z rąk taca z filiŜankami i

kawa wylała się na dywan.

— Wando, moja droga Wando — wypowiedziałem bezwiednie, ściskając ją z całych sił i

obsypując tysiącem pocałunków. — Taka juŜ moja dola, Ŝe kocham cię coraz bardziej, coraz

namiętniej, mimo wszystkich okrucieństw z twej strony, mimo zdrady; przeczuwam, Ŝe w końcu

umrę z nadmiaru miłości i zazdrości.

— AleŜ Sewerynie, ja cię wcale nie zdradziłam.

— Nie? Przez litość Wando, nie Ŝartuj aŜ do tego stopnia! PrzecieŜ sam nosiłem list do

księcia.

— To było tylko zaproszenie na śniadanie, nic więcej.

— Więc od czasu, jak jesteśmy we Florencji...

— Zachowałam ci najzupełniejszą wierność, przysięgam na wszystko, co mam

najświętszego, Ŝe nie kłamię. To, co robiłam, było tylko wybiegiem, aby ziścić w zupełności

twoje marzenia... Ale teraz muszę sobie poszukać wielbiciela, bo się obawiam, abyś mi w końcu

nie czynił wyrzutów, Ŝe byłam za mało bezlitosna, ty mój piękny, kochany... niewolniku. Dziś

jednak moŜesz być dla mnie znowu Sewerynem i kochankiem. Ubrania twego nie darowałam

kelnerowi w Wiedniu. Znajdziesz je w skrzyni na strychu. MoŜesz je włoŜyć i być tym samym

męŜczyzną, co ongiś, tam w Karpatach, gdzie się tak sielankowo kochaliśmy. Zapomnij o

wszystkim, co stało się od tego czasu. Nie przyjdzie ci to trudno, bo scałuję z twego czoła

wszystkie smutki i troski.

Mówiła to pieszczotliwie, słodko, głaszcząc mnie i całując jak dziecko, po czym nagle

odezwała się:

— No idź, przebierz się, bo muszę wstać i ubrać się.

Powróciwszy zastałem ją juŜ ubraną w biały atłasowy szlafrok z gronostajowymi

wypustkami. Włosy upięła bogato wysadzanym diamentami diademem. W tej chwili znów

przyszła mi na myśl Katarzyna II, ale Wanda nie dała mi wiele czasu do rozmyślań. Pociągnęła

mnie ku sobie na otomanę. Nie była wcale surowa ani gniewną. Kazała mi czytać najnowsze

poezje Lermontowa, pokazywała mi ilustracje z najnowszych pism i tygodników tudzieŜ nowości

literackie ostatniej doby. Oczywiście, nie szczędziła mi przy tym najwyszukańszych pieszczot.

— No, czy jesteś nareszcie szczęśliwy?

— Jeszcze nie zupełnie — odparłem. Wówczas odchyliła rąbek gronostajów, ukazując

marmurowe] białości pierś, którą ja natychmiast obnaŜyłem.

— Doprowadzasz mnie do szału — powiedziałem.

— Więc szalej... wolno ci!

Wpiłem się jak Ŝmija w jej białą szyję, zapominając o całym świecie, gdy nagle odezwała

się raz jeszcze:

— A teraz jesteś szczęśliwy?

— Nieskończenie.

Ledwie przebrzmiał dźwięk tego słowa, wybuchnęła kaskadą szatańskiego śmiechu.

— Śniłeś ongiś, Ŝe największym twoim szczęściem będą cierpienia, które ci zadam, a

teraz twierdzisz zupełnie co innego, nędzny człowieku, głupcze skończony. Myślisz, Ŝe będę

twoją kochanką? Na kolana przede mną! No!

Zsunąłem się na klęczki i zacząłem patrzeć na nią błagalnie jak pies.

— Widzisz głupcze, ja się nudzę, strasznie się nudzę, a ty nadajesz mi się do rozrywki na

chwilę, gdy przyjdzie mi na to ochota. Nie patrz na mnie tak — dodała kopiąc mnie nogą. —

Jesteś właśnie tym, czym chcę, co dla mnie wygodne, jesteś... zwierzęciem, nie — jesteś rzeczą!

Zadzwoniła i w tej chwili zjawiły się trzy czarne niewiasty.

— ZwiąŜcie go.

Nie próbowałem nawet stawiać oporu. Czarne bestie wyprowadziły mnie wśród chichotu

w głąb ogrodu, gdzie na zboczu pomiędzy rzędami winorośli uprawiano grunt pod kukurydzę. Na

końcu grzęd leŜał pług. Murzynki zaprzęgły mnie do niego kaŜąc ciągnąć skiby, aby same mniej

miały do kopania. Niebawem pojawiła się Wanda i przyłączyła się do swoich czarnych

niewolnic; popędzały mnie co sił, jakbym był najzwyklejszą szkapą ruskiego chłopa z Podola,

albo, co jeszcze gorsze, najpospolitszym w świecie osłem.

* * *

Gdy następnego dnia usługiwałem jej przy obiedzie, zagadnęła mnie słodziutko: —

Przynieś drugie nakrycie, zjesz obiad razem ze mną. A gdy zająłem miejsce naprzeciw niej: —

Nie tam, tu całkiem blisko, przy mnie.

Jest w jak najlepszym humorze. Nalewa mi sama zupy, swoją łyŜką wykrada mi kąski z

talerza lub wreszcie kładzie głowę na stole i kokietuje mnie. Na nieszczęście pojawiła się

Heydee, na której zatrzymałem nieco dłuŜej wzrok, gdy podawała mi potrawę. Jej szlachetne,

prawie europejskie rysy, wysoka, bujna pierś, jakby z czarnego marmuru wykuta, zainteresowały

mnie przelotnie, co nie uszło uwadze despotycznej władczyni. Gdy tylko czarna piękność wyszła

z pokoju, Wanda zerwała się dygocąc z gniewu.

— Co! Ty się powaŜasz w mojej obecności spoglądać na inną kobietę? W końcu ona

zajmie cię więcej niŜ ja, bo czarna jest i trochę do diabła podobna...

Zląkłem się naprawdę, bo nigdy jeszcze nie widziałem jej tak rozwścieczonej. Pobladła

jak płótno i drŜała na całym ciele. Wenus królewska jest zazdrosna o swego niewolnika! Chwyta

więc bat z kołka, uderza mnie kilka razy na oślep, wreszcie przywołuje Murzynki, przy ich

pomocy wiąŜe mi ręce i spycha mnie po schodach do ciemnego i wilgotnego lochu w piwnicy.

Ani spostrzegłem, gdy drzwi się zatrzasnęły i zgrzytnął klucz w zamku... Byłem więc

Ŝywcem pogrzebany?

* * *

LeŜę — nie wiem jak długo. Jestem związany jak baran przeznaczony pod nóŜ. Bez

światła, bez powietrza, bez poŜywienia i bez wody leŜę na wilgotnej słomie i nie mogę nawet

zasnąć. Ona moŜe ma zamiar zagłodzić mnie, o ile przedtem nie wyzionę ducha z zimna, które

mną trzęsie jak wiatr liśćmi osiny? A moŜe to gorączka? Zdaje mi się, Ŝe zaczynam nienawidzić

tej kobiety.

* * *

Czerwona jak krew struga światła przedarła się przez szparę w drzwiach, które niebawem

się otwierają; ukazuje się Wanda z pochodnią w ręku, odziana w sobolowy płaszcz.

— śyjesz jeszcze? — pyta, przyświecając z progu.

— Przychodzisz mnie zamordować — odpowiedziałem głucho.

Postąpiła o dwa kroki i jest juŜ koło mnie, pochyla się, bierze mą głowę w obie ręce.

—- Jesteś chory, biedaku, jak złowrogo błyszczą twe oczy... Czy ty mnie kochasz?

Domagam się tego od ciebie...

I wyjmuje błyszczący sztylet, a mnie ciarki przechodzą od stóp do głowy. Zdaje mi się, Ŝe

juŜ teraz będzie koniec. Ona jednak tylko przecina powróz krępujący moje ręce i nogi.

* * *

Pozwala mi teraz co wieczór, po obiedzie, przychodzić i kaŜe sobie czytać rozmaite

dzieła, po czym dyskutujemy na ten temat do późna w noc. Zdaje mi się, Ŝe ona zmieniła się

nareszcie, Ŝe wstydzi się tej drapieŜności i barbarzyństwa, jakie względem mnie okazywała tak

zapamiętale. Jest nader uprzejma i słodka, a kiedy podaje mi rękę na dobranoc tyle z jej oczu

promienieje dobroci i tkliwości, Ŝe mimo woli zaczynam zapominać o wszystkich cierpieniach i

łzach.

* * *

Czytam jej Manon Lescaut. Odczuwa, zdaje się, związek między powieścią a naszą

sytuacją, ale nie odzywa się, tylko od czasu do czasu wybucha śmiechem lub zamyka mi ksiąŜkę

w połowie zdania.

— Czy jaśnie pani Ŝyczy sobie, bym dalej czytał?

— Dziś juŜ nie, lepiej sami odegrajmy niektóre sceny. Mam właśnie dziś schadzkę w

Cascine, a pan, panie Sewerynie, będzie mi towarzyszył.

— A moŜe pan nie zechce?

— Pani rozkazuje...

— Nie, nie rozkazuję, lecz proszę — rzekła tak tkliwie i z takim wdziękiem, Ŝe sam

szatan nie mógłby się jej oprzeć, po czym wstała i połoŜyła ręce na moich ramionach. — Ach te

oczy, te oczy, nie uwierzysz Sewerynie, jak bezgranicznie cię kocham...

— O, tak — odparłem szorstko — pani kocha mnie tak ogromnie, Ŝe aŜ innemu schadzkę

wyznacza...

— Czynię to jednak w tym tylko celu, aby ciebie podraŜnić — odparła z naciskiem. —

Muszę bowiem mieć wielbiciela, Ŝeby ciebie nie stracić nigdy, bo ciebie jednego nad Ŝycie

kocham — dodała wpijając się ustami w moje usta. — O, gdybym tak mogła wyssać przez

pocałunki twoją duszę... Ale czas juŜ...

Narzuciła na siebie aksamitny płaszcz, głowę owinęła szalem i wyszliśmy przez werandę

na ulicę. — Grzegorz będzie powoził — rzekła do woźnicy, który zaraz się cofnął, a ja

wskoczyłem na kozioł, chwyciłem lejce i okładając konie ze złości batem, ruszyłem.

W parku Cascine, w miejscu gdzie kończy się główna aleja, Wanda wysiadła. Było juŜ

trochę ciemno. Po niebie płynęły rzadkie chmurki, odsłaniając bystro migocące gwiazdeczki.

Nad brzegiem rzeki Arno stał człowiek w długim płaszczu czy pelerynie i kapeluszu; patrzył

nieruchomo na schody. Wanda podbiegła ku niemu przez zarośla i połoŜyła mu znienacka rękę

na ramieniu. Widziałem jeszcze, jak zwrócił się ku niej i ujął ją za tę rękę — potem zniknęli w

zaroślach. Godzina strasznej męczarni, nareszcie zaszeleściło coś wśród liści. To oni wracali

oboje.

Nieznajomy odprowadził ją aŜ do karetki. W migotliwym świetle latarni ujrzałem bardzo

piękną, o łagodnych rysach twarz, okoloną bujnymi, jasnymi włosami. Podała mu rękę, którą

ucałował z wielkim namaszczeniem, następnie skierowała się ku mnie i w okamgnieniu

odjechaliśmy ciągnącą się wzdłuŜ rzeki aleją.

* * *

Do furty ktoś zadzwonił. Biegnę i spostrzegam znajomą twarz. To ów tajemniczy

blondyn z Cascine.

—- Kogo mam zameldować? — pytam po francusku.

Zagadnięty potrząsnął głową nieco zawstydzony.

— MoŜe pan rozumie coś niecoś po niemiecku — pyta mnie nieśmiało.

— I owszem. Proszę o nazwisko.

— Ach, przepraszam. Niech pan będzie łaskaw oznajmić swej pani, Ŝe był tu pewien

malarz Niemiec i prosił... Ale oto i ona sama.

Wanda wyszła właśnie na balkon i patrzyła w kierunku furtki.

— Niech Grzegorz poprosi pana do mnie — zawołała.

Wskazałem malarzowi schody.

— Dziękuję, bardzo dziękuję... Wejdę juŜ sam...

Z tymi słowami na ustach pobiegł po schodach, a ja zostałem na dole i patrzyłem za nim z

głębokim współczuciem. Wenus złowiła jego artystyczną duszę w węŜową sieć swoich rudych

włosów. Będzie ją zapewne portretował i oszaleje.

* * *

Słoneczny, zimowy dzień. W złocistym świetle drŜą listki drzew, wiecznie świeŜych i

zielonych. Kamelie piętrzą się na zboczu tarasu, puszczają pączki. Wanda siedzi na tarasie zajęta

rysowaniem, a malarz stoi naprzeciw niej i złoŜywszy ręce wpatruje się w nią w niemym

zachwycie, jak w jakieś nadziemskie zjawisko.

Ona jednak ani na niego nie spojrzy; nie raczy teŜ zauwaŜyć mnie, zajętego czyszczeniem

ścieŜki tuŜ obok. Robię to umyślnie, aby być w pobliŜu niej i upajać się dźwiękiem jej słów, jak

najpiękniejszą poezją.

* * *

Nareszcie malarz poszedł. To bardzo śmiałe, co chcę teraz uczynić, ale wszystko mi

jedno. Wstępuję po schodach na werandę, staję tuŜ koło niej i pytam:

— Czy miłościwa pani kocha malarza? Spojrzała na mnie jakby zdziwiona, jednak bez

gniewu, a nawet uśmiechnęła się.

— Sympatyzuję z nim — rzekła — ale nie kocham go wcale. Nie kocham w ogóle

nikogo. Ciebie kochałam szalenie, namiętnie, jak tylko moŜe kochać kobieta mego

temperamentu. Ale to juŜ przeszło bezpowrotnie. Nie kocham cię juŜ ani odrobinę. Serce moje

zamarło, spopieliły się wszystkie uczucia i to mnie strasznie boli, strasznie...

— Wando — przerwałem jej dotknięty tym wyznaniem.

— I ty równieŜ wkrótce przestaniesz mnie kochać, no i jeŜeli do tego dojdzie, zwrócę ci

wolność.

— W takim razie wiesz, co mi pozostaje — zawołałem z rozpaczą. — Nie popełnię

samobójstwa, ani innego Ŝadnego głupstwa, lecz, mimo Ŝe kochać mnie przestaniesz, sługą twym

pozostanę nadal.

Wanda słuchała mnie z zadowoleniem, które wyraźnie moŜna było wyczytać z jej twarzy.

— Pamiętaj jednak — zauwaŜyła — Ŝe kochałam cię bezgranicznie i byłam bezwzględnie

despotyczna względem ciebie, aby sprawić ci przyjemność, aby ziścić twoje fantastyczne

marzenia i chorobliwe upodobania. W tej chwili czuję w sercu jeszcze jakąś iskierkę sympatii do

ciebie, lecz gdy i ta zagaśnie — mogę być dla ciebie niebezpieczna, mogę cię zupełnie zniszczyć,

rozumiesz?

— Myślałem i o tym — odparłem drŜąc na całym ciele — lecz to wcale nie wpływa na

moje postanowienie.

— To znaczy, Ŝe chcesz nadal cierpieć i znosić z mej ręki najokropniejsze męczarnie. A

no... niech będzie.

* * *

Dzisiaj oglądałem Wenus medycejską. Wybrałem się wcześnie do sali Trybuny, która

była jeszcze prawie w mroku. Stałem długo przed rozkosznym posągiem, jak zaklęty. Ze

zwiedzających nie było jeszcze nikogo, nawet Ŝadnego Anglika, mogłem więc swobodnie paść

na kolana przed idealnie piękną i boską postacią, patrzeć w tę piękną pierś dziewiczą, rozkoszne

lica z na pół przymkniętymi oczyma, na bujne włosy, z których wyłaniały się dwa róŜki —

patrzeć i upajać się, jak ongiś w dziecięcych snach.

Dzwonek.

Jest juŜ południe, ale moja monarchini leŜy jeszcze w łóŜku i przeciąga się, ręce

załoŜywszy na kark.

— Będę się kąpała — mówi do mnie, gdy się zjawiam w jej pokoju — a ty mi będziesz

usługiwał. Zamknij drzwi. Posłuchałem w milczeniu.

— Teraz zejdź do łazienki i sprawdź, czy na dole drzwi pozamykane.

Zszedłem po kręconych schodach, które prowadziły z jej sypialni do łazienki. Nogi drŜały

pode mną tak, Ŝe musiałem silnie trzymać się Ŝelaznych poręczy. Przekonawszy się, Ŝe drzwi na

werandę i ogród zamknięte, wróciłem na górę, Wanda siedziała teraz na łóŜku z rozpuszczonymi

włosami, otulona w futrzany płaszcz. Gdy się poruszyła spostrzegłem, Ŝe oprócz płaszcza — nie

ma na sobie nic więcej... Przeraziłem się tym i pomyślałem, Ŝe juŜ teraz przyszedł mój koniec.

— Niech Grzegorz weźmie mnie na plecy.

— Co, proszę!

— Masz mnie zanieść na dół na plecach, nie rozumiesz?

Przystąpiłem do łóŜka tak, Ŝe mogłem ją wziąć na barki. Uchwyciłem mocno jej nogi,

które wnet mnie oplotły i poniosłem ją po krętych schodach na dół, zstępując z wielką

ostroŜnością, by nie upaść i nie uszkodzić drogocennego cięŜaru.

Łazienka była niezbyt wielkim, okrągłym pomieszczeniem, oświetlonym z góry słońcem

padającym przez róŜowe szyby kopuły. Dwie olbrzymie palmy zasłaniały swoimi liśćmi wysłaną

kobiercami i poduszkami otomanę. WyłoŜone perskimi dywanami schody prowadziły do

marmurowego basenu znajdującego się pośrodku.

— Na szafce obok łóŜka leŜy zielona wstąŜka — rzekła Wanda, gdy ją zsadzałem z

barków na otomanę — przynieś mi ją i... bat.

Przyniosłem w okamgnieniu oba przedmioty i złoŜyłem je u stóp mojej pani, która

olbrzymią falę włosów zaplatała w warkocz i do wiązania potrzebowała tej zielonej wstąŜki.

Zacząłem przygotowywać kąpiel, ale bardzo niezręcznie, bo ręce i nogi, drŜąc jak w

febrze, wypowiadały mi posłuszeństwo. I nic dziwnego. Ilekroć spojrzałem na tę kobietę

półnagą, osłoniętą niedbale tylko futrem, spod którego wyglądały śnieŜnej białości piersi, biodra,

ramiona, czułem w sobie piekielną Ŝądzę! Gdy juŜ basen był napełniony, zakręciłem kran,

odwróciłem się do niej... i oniemiałem. Stała przede mną bez Ŝadnej osłony, jak owa bogini w

sali Trybuny.

W tej chwili wydała mi się tak święta, tak czysta w swej nadziemskiej piękności, Ŝe jak

tam, przed posągiem, padłem bezwiednie do jej stóp...

Naga piękność nie była bynajmniej groźna ani zła. Rozbroiło mnie to zupełnie. Ona zaś

powoli zstępowała po schodach do basenu. Co krok, to inna poza, inna gra linii, inny ruch mięśni.

Spokojnie, ze świadomością rozkoszy, przypatrywałem się jej, gdy potem jak syrena rzuciła się

w kryształową toń.

Ziomek jej, nihilista i estetyk, miał rację pisząc, Ŝe rzeczywiste jabłko ma większą

wartość niŜ namalowane. I mnie się obecnie zdaje, Ŝe Ŝywa kobieta jest piękniejsza niŜ Wenus

wykuta z kamienia.

Nareszcie wyszła z wody, ociekając brylantowymi kroplami jak rusałka, urocza i zimna.

Okryłem ją prześcieradłem nacierałem drŜące jej ciało, po czym otuliłem ją w płaszcz.

Spoczęła na otomanie, podparła się lewą ręką. Zdawało mi się, Ŝe to łabędź, otulający się

śnieŜnobiałym puchem.

Spostrzegłem dopiero teraz olbrzymie lustro weneckie na przeciwległej ścianie i

krzyknąłem z przeraŜenia, bo ujrzałem w nim obraz nas obojga, jakby namalowany ręką

geniusza. Przez chwilę ani drgnąłem, aby ten obraz fantastyczny, w mistrzowskich

skomponowany liniach, nie prysnął, nie rozwiał się w nicość.

— Co tobie? — zapytała Wanda.

Wskazałem zwierciadło.

— Ach, obraz, naprawdę wspaniały. Szkoda, Ŝe nie moŜna go utrwalić.

— Mnie się zdaje, Ŝe to moŜliwe. Bo czy najsławniejszy malarz nie byłby dumny z tego,

gdybyś mu pozwoliła uwiecznić pędzlem swoją posągową postać, juŜ sama myśl — mówiłem

dalej, przypatrując się jej w zachwycie — Ŝe te wspaniałe rysy twarzy, ten płomień namiętności

w oczach, te demoniczne włosy i posągowe linie całej postaci miałyby być dla świata nieznane,

Ŝe zniszczy je kiedyś śmierć, przeraŜa mnie ogromnie. Musisz to piękno wydrzeć śmierci z

łupieskich rąk! Nie powinnaś, jak my, zwykli śmiertelnicy, zejść z tego świata nie zostawiwszy

śladu swej nadziemskiej piękności! Obraz twój musi Ŝyć, kiedy ty sama w proch się rozsypiesz,

twoja piękność musi odnieść tryumf nad nieubłaganą śmiercią!

Wanda uśmiechała się na te słowa jak przez sen.

— Co za szkoda, Ŝe dzisiejsze Włochy nie posiadają ani Tycjana, ani Rafaela —

odezwała się. — Chyba, Ŝe nasz znajomy malarz zechciałby...

Zamyśliła się na chwilę.

— Dobrze, będzie mnie portretował — dodała po namyśle — i staraniem moim będzie,

aby przy mieszaniu farb usługiwały mu amorki.

* * *

Młody malarz rozpakował swoje przybory w jej willi, urządzając sobie atelier. Oplatała

go w zupełności. Zaczął właśnie malować Madonnę, Madonnę z rudymi włosami i zielonymi

oczyma! Z tej rasowej bachantki brać podobieństwo do świętego obrazu, to przecieŜ moŜe

uczynić tylko malarz... Niemiec, wyzuty z wszelkiego poczucia świętości.

Malarz ten, na szczęście, jest jeszcze większym osłem niŜ ja. "To tylko źle, Ŝe nasza

Tytania za wcześnie odkryła ośle uszy u nas obu". Śmieje się więc. Słyszę ten melodyjny,

szatański śmiech ciągle podczas seansu, gdy są tylko we dwoje, a ja zaglądam przez otwarte okno

do pracowni.

— Zwariował pan — odzywa się do malarza gromko — chce mnie pan malować jako

Madonnę, aleŜ to świętokradztwo. Poczekaj pan, pokaŜę panu obraz, który sama namalowałam, a

pan tylko zrobi kopię.

Wyjrzała przez okno.

— Grzegorzu!

Pobiegłem po schodach do atelier.

— Zaprowadź pana do łazienki, a Ŝywo! — rzuciła tonem nieodwołalnego rozkazu i

wyszła.

Gdy zeszliśmy do łazienki, ukazała się niebawem, odziana tylko w swój demoniczny

płaszcz, ze szpicrutą w ręce. Rozciągnęła się na otomanie, jak wówczas po kąpieli. Ja bezwiednie

rzuciłem się ku niej, jak wtedy, by znów na moim karku oparła swoją stopę.

— A teraz patrz na mnie tym swoim cielęcym wzrokiem — rozkazała mi wywijając

szpicrutą — tak, dobrze.

Malarz zbladł jak płótno. Scena zrobiła na nim wraŜenie; otworzył szeroko usta, lecz nie

był zdolny wymówić ani słowa.

— No i jak się panu podoba moja kompozycja?

— Tak... chciałbym panią tak namalować — szepnął malarz takim tonem, jakby był bliski

śmierci.

* * *

Rysunek węglem jest gotów, zarysy głowy i konturów ciała ugruntowane; demonicznie

piękna jej twarz jawi się bardzo wyraźnie w kilku śmiałych pociągnięciach. Wanda zbliŜa się do

płótna.

— Obraz powinien być, na wzór szkoły włoskiej, portretem i zarazem symbolem —

wyjaśnia malarz, ciągle jeszcze blady i ledwie przytomny.

— A jaki da pan tytuł? — zapytała. — Ale co panu jest? Czy pan chory?

— Boję się — wymamrotał zająkując się i patrząc na piękną kobietę w futrze — ale

mówmy o obrazie.

— Dobrze, mówmy o obrazie.

— Namaluję boginię miłości, która zeszła z Olimpu do swego ziemskiego oblubieńca i —

aby nie skostnieć na zimnie — odziała się w futro; stopy ogrzewa na łonie ukochanego, którego

wyczerpawszy uprzednio pocałunkami — chłosta teraz bezlitośnie, jak niewolnika; on kocha ją z

całym szaleństwem zmysłów, a kocha tym więcej, im sroŜej ona go dręczy. Obraz ten powinien

nosić tytuł Wenus w futrze.

* * *

Malarz maluje powoli. Tym szybciej jednak wzrasta w nim namiętność ku pięknej bogini.

Obawiam się, aby nie odebrał sobie Ŝycia w przystępie szału. Ona bawi się nim bezlitośnie.

Zadaje mu zagadki, których on wcale rozwiązać nie moŜe, kokietuje go, jednym słowem —

doprowadza go do ostateczności i to ją bawi, cieszy.

Podczas pozowania chrupie cukierki, a kulkami zrobionymi z papierków rzuca w malarza.

— Bardzo się cieszę, Ŝe łaskawa pani jest tak dobrze usposobiona — odzywa się ten

biedak — ale twarz pani straciła juŜ ten wyraz, który jest mi potrzebny do obrazu.

— Co pan powiada? Brak mi wyrazu, który jest panu potrzebny? Chwilkę cierpliwości.

Poruszyła się nagle i uderzyła mnie szpicrutą. Malarz spojrzał na nią ponuro. W

spojrzeniu tym, obok dziecięcego zdumienia, odmalowała się zgroza i podziw zarazem.

Oblicze Wandy odzyskuje znamiona srogości, tym większej, im bardziej mnie dręczy.

— Czy moja twarz posiada juŜ teraz ten wyraz, jakiego panu potrzeba? — pyta.

Malarz opuszcza głowę, zmieszany jej zimnym, przenikliwym wzrokiem.

— Tak, wyraz jest — ale ja niestety w tej chwili nie mogę malować.

— Co? MoŜe panu pomóc! — odparła ironicznie.

— Tak... niech... niech pani i mnie wymierzy choć jedną chłostę.

— AleŜ z przyjemnością, tylko proszę pamiętać, Ŝe ja nie lubię Ŝartować.

— Ja teŜ mówię zupełnie serio.

— Pozwoli się pan związać?

— Tak.

Ogarnia mnie wściekłość.

* * *

Pozuje mu sama. On wykańcza rysunek głowy i ja przy tym jestem zbyteczny. Wanda

kaŜe mi stać w otwartych drzwiach za portierą, skąd nic nie widzę, ale słyszę wszystko.

Coś w tym jest. MoŜe ona boi się zostać z nim sama? Doprowadziła go juŜ przecieŜ do

granic szaleństwa. A moŜe to znowu jakiś nowy sposób dręczenia mnie? DrŜę na samą myśl.

WciąŜ rozmawiają ze sobą, ale on tak zniŜa głos, Ŝe nie rozumiem ani słowa. Tak samo

szeptem ona mu odpowiada. Co to ma znaczyć? Czy porozumieli się poza moimi plecami?

Cierpię ogromnie i obawiam się naprawdę, aby mi serce nie pękło. Domyślam się, Ŝe oto

teraz ukląkł przed nią, objął ją wpół, wessał się ustami w jej nagą pierś... Ona się śmieje... Znam

ten śmiech bardzo dobrze... Teraz słyszę wyraźnie jej głos:

— Ach! na pana potrzebny jest koniecznie... bat!

— Kobieto! Bogini! Czy nie masz zupełnie serca, czy nie umiesz kochać — mówi malarz

— nie pojmujesz wcale, co znaczy kochać i tęsknić, nie moŜesz zrozumieć, jak ja strasznie

cierpię? Nie masz dla mnie odrobiny litości?

— Nie! — odrzekła dumnie i szyderczo — ale mam... bat! Wyciągnęła go szybko z

kieszeni futra i uderzyła malarza w twarz. Podniósł się i odsunął kilka kroków w tył.

— MoŜe pan teraz dalej malować? — zapytała obojętnie. On nie odpowiedział jej nic,

tylko zbliŜył się do sztalug, wziął do ręki pędzel i paletę...

I portret udał się wręcz wspaniale. Przedstawił piękność i grozę tej kobiety z niezwykłą

wyrazistością, przedstawił cały majestat i potęgę jej diabolicznej duszy.

Malarz wlał w dzieło ogrom swej miłości i cierpień, uwielbienia i... przekleństwa.

* * *

Obecnie maluje mnie; jesteśmy sami kilka godzin dziennie. Dziś zwrócił się nagle ku

mnie i zapytał drŜącym głosem:

— Pan kocha tę kobietę?

— Tak...

— Ja równieŜ ją kocham. — Oczy zaszły mu łzami. Chwilę milczał i malował dalej.

— W mojej ojczyźnie jest góra, w głębi której ona mieszka — mruczał później do siebie.

— Jest to z wszelką pewnością diablica.

Obraz juŜ ukończony. Chciała mu za to zapłacić wspaniałomyślnie, jak płacą królowe.

— O, pani mi juŜ zapłaciła — powiedział z bolesnym uśmiechem nie przyjmując

pieniędzy.

Przed odejściem pokazał mi w zaufaniu swą tekę. Na jednym z rysunków jej głowa

zdawała się być Ŝywa, zupełnie jak w zwierciadle.

— Zabieram ze sobą tę pamiątkę — mówił — jako swą własność, której ona nie moŜe mi

odebrać, zapracowałem sobie na to dość cięŜko...

* * *

— Wiesz... jest mi trochę Ŝal tego biednego malarza — odezwała się dziś do mnie. —

Obeszłam się z nim dość surowo. Udałam zanadto cnotliwą... A ty jak sądzisz?

Nie miałem odwagi odpowiedzieć.

— Ale, ale... zapomniałam, Ŝe rozmawiam ze swoim niewolnikiem... Pragnęłabym się

rozerwać, zabawić i zapomnieć... Prędko, mój powóz!

* * *

Nowa fantastyczna toaleta: rosyjskie buciki z błękitno-fiołkowego jedwabiu, suknia

równieŜ z tej materii, ozdobiona kokardkami, obcisły, krótki paltocik, bogato obłoŜony i

podszyty gronostajami. Wysoką, gronostajową czapkę z kitą czaplich piór zdobi brylantowa

agrafa. Rude włosy rozpuszczone swobodnie na plecach. Tak siada na koźle powoli sama, ja

zajmuję miejsce z tyłu, za nią. Jak ona smaga konie! Mkną jak szalone...

Chce dziś wzbudzić ogólny podziw, podbić swymi wdziękami wszystkich. Udaje jej się

to doskonale. Jest niebezpieczną lwicą. Kłaniają się jej z powozów, na chodnikach tworzą się

grupki pieszych, którzy tylko o niej rozmawiają.

Wtem przyskoczył na wronym koniu jakiś młody człowiek. Gdy zobaczył Wandę,

wstrzymał wierzchowca a następnie pozwolił mu kroczyć stępa. Będąc juŜ blisko — zatrzymał

się... Teraz spostrzegła go takŜe ona — zobaczyła lwica... lwa! Ich oczy spotkały się. Wanda, nie

mogąc się uwolnić spod magicznej potęgi jego wzroku, zwróciła ku niemu głowę.

W tym momencie, na pół dziwnym, a na pół zachwycającym, przestało, zda się, bić moje

biedne serce. Ona chłonęła go oczyma, a on był godzien tego.

Jest to męŜczyzna piękny, męŜczyzna, jakiego w Ŝyciu nie widziałem. W watykańskim

Belwederze stoi zaklęty w marmur jego sobowtór, z tymi samymi Ŝelaznymi muskułami, z tym

samym obliczem ozdobionym rozwianymi puklami włosów, pozbawionym zarostu... Gdyby miał

bardziej pełne biodra, moŜna by myśleć, Ŝe jest przebraną kobietą. Szczególny układ ust i lwie

wargi, spoza których wychylają się białe zęby, nadają tej pięknej twarzy wyrazu nieco groźnego.

Apollo, który obdarł ze skóry Marsjasza.

Nosi wysokie, czarne buty, obcisłe spodnie z białej skóry, krótkie futerko, podobne do

tych, jakich uŜywają włoscy oficerowie konnicy. Futerko to zrobione jest z czarnego sukna,

obszyte astrachanem i gęsto sznurowane. Na czarnych, kędzierzawych włosach ma fez.

Teraz rozumiem, co to jest Eros i podziwiam Sokratesa, który w przeciwieństwie do

Alcybiadesa został cnotliwym...

* * *

Tak wzruszonej nie widziałem jeszcze mojej lwicy. Gdy wyskoczyła z pojazdu przed

wejściem do swej willi, policzki jej pałały. Przebiegła schody i rozkazującym skinieniem kazała

mi iść za sobą.

Chodząc wielkimi krokami po pokoju, zaczęła mówić z pośpiechem, który mnie

przestraszył:

— Musisz dowiedzieć się, kim jest męŜczyzna, który był w parku, a dowiesz, się dziś

jeszcze, natychmiast. Och, ten człowiek! Widziałeś go? Co powiesz o nim?

— Jest piękny — odrzekłem głucho.

— On jest tak piękny — zatrzymała się i oparła na poręczy krzesła — Ŝe to... zatamowało

mi oddech.

— Uchwyciłem wraŜenie, jakie na tobie wywarł — odpowiedziałem. — Fantazja uniosła

mnie znowu w tan zawrotny, zapomniałem o sobie... Mogę myśleć...

— MoŜesz sobie myśleć — zaśmiała się — Ŝe ten męŜczyzna jest moim kochankiem, Ŝe

bije ciebie, czym sprawia ci wielką rozkosz... A teraz idź, idź natychmiast!

* * *

Nim nastał wieczór, wiedziałem o nim bardzo wiele.

Wanda była jeszcze nie rozebrana. LeŜała na otomanie, z obliczem ukrytym w dłoniach.

Rozwichrzone jej włosy podobne były do rudej grzywy lwa.

— Jak się nazywa? — spytała z przykrym spokojem.

— Aleksander Papadopolis.

— Jest więc Grekiem?

Skinąłem głową.

— Czy młody?

— Nieco starszy od ciebie. Mówił, Ŝe kształcił się w ParyŜu; nazywają go ateistą.

Walczył na Krecie przeciw Turkom, odznaczył się nienawiścią i okrucieństwem — nie mniej niŜ

męstwem i walecznością.

— A więc jest męŜczyzną w kaŜdym calu! — zawołała z błyszczącymi oczami.

— Obecnie przebywa we Florencji — ciągnąłem dalej — posiada olbrzymi majątek...

— O to wcale nie pytam — przerwała mi gwałtownie. — MęŜczyzna ten jest

niebezpieczny. Nie boisz się go? Ja drŜę z obawy przed nim. Czy ma Ŝonę?

— Nie.

— MoŜe kochankę?

— TakŜe nie.

— Do którego teatru chodzi?

— Dziś wieczór jest w teatrze Nicolini, gdzie grają najsławniejsi na całą Europę artyści

włoscy, genialna Virginia Marini i Salvini.

— Wiesz, postaraj się o loŜę — juŜ... natychmiast! — rozkazała.

— AleŜ pani...

— Chcesz znowu... bata?

* * *

— MoŜesz czekać na parterze — powiedziała, gdy połoŜyłem jej na balustradzie loŜy

lornetkę i program, i podsunąłem naleŜycie podnóŜek.

Więc stoję i muszę opierać się o ścianę, by nie upaść z wściekłości... Nie, wściekłość nie

jest tu odpowiednim wyrazem — ja przecieŜ czuję trwogę śmiertelną.

Widzę ją w błękitnej sukni z mory. Na nagie ramiona zarzuciła gronostajowy płaszcz. On

siedzi naprzeciw jej loŜy. Widzę, jak się wzajemnie poŜerają oczyma, czuję, Ŝe dla nich obojga

nie istnieje dziś ani scena, ani Salvini, ani Marini, ani publiczność, w ogóle nie obchodzi ich

świat cały — a ja... czym ja jestem w tej chwili?

Dziś będzie na balu u greckiego ambasadora. Czy spodziewa się tam go spotkać? Zdaje

mi się, Ŝe nawet wcale o tym nie myśli. CięŜka suknia jedwabna, koloru turkusowego, uwydatnia

plastycznie jej boskie kształty, ukazując przepiękny biust i ramiona. Z wyrazu jej twarzy nie

moŜna wyczytać ani śladu wzruszenia, niepokoju czy gorączkowego rozdraŜnienia. Jest tak

spokojna, Ŝe aŜ z wraŜenia czuję, jak krew moja pod jej spojrzeniem krzepnie i serce moje bić

przestaje. Powoli i majestatycznie wstępuje na marmurowe schody, zrzuca swoje drogocenne

okrycie i kroczy niedbale do sali, wypełnionej dymem stu świec jakby srebrną mgłą.

Chwilę nie widzę jej... Podnoszę jej futro... Nie wiem jak mi wypadło z rąk... Jeszcze

ciepłe jest od jej ramion. Całuję to miejsce, a łzy napełniają mi oczy.,.

* * *

OtóŜ i on.

W czarnym, jedwabnym surducie, obszytym bogato ciemnym sobolem, piękny, zuchwały

despota, który igra z Ŝyciem ludzkim i z duszą ludzką. Stoi, patrzy dumnie wokoło... Oczy jego

spoczęły na mnie długo i nieprzyjaźnie.

Pod jego lodowatym spojrzeniem przejęła mnie znowu przeraŜająca, śmiertelna trwoga i

przeczucie, Ŝe ten człowiek moŜe Wandę podbić, zbałamucić i ujarzmić. Zazdrościłem mu tej

dzikiej męskości i zarazem wstydziłem się tego okrutnie.

Czuję się upokorzony! A co jest najbardziej haniebne — powinienem go nienawidzić, a

nie mogę. I nie wiem, jak to się stało, Ŝe on mnie, właśnie mnie wyszukał spomiędzy gromady

słuŜby.

Skinął na mnie rozkazującym ruchem głowy, a ja posłuchałem go, zupełnie bezwolnie.

— Odbierz ode mnie futro — rozkazał spokojnie.

DrŜałem na całym ciele ze wzburzenia, lecz usłuchałem pokornie jak... niewolnik.

* * *

Całą noc czekałem w przedpokoju, majacząc jak w gorączce. Osobliwe obrazy

przesuwały się przed moimi oczyma. Widzę, jak się spotkali... pierwsze długie spojrzenie...

widzę, jak przechodzi przez salę wsparta na jego ramieniu... teraz w stanie upojenia spoczęła z

przymkniętymi powiekami na jego piersi... Widzę go w przybytku miłości, lecz nie on tam jest

niewolnikiem. Jako pan leŜy na otomanie, a ona... u jego stóp. Widzę teŜ samego siebie,

obserwuję go — klęcząc... Taca z herbatą chwieje się w mych rękach a on ujmuje wtedy — bat...

Majaki znikają nagle, wraca mi poczucie rzeczywistości. Teraz słyszę, co mówi o nim

słuŜba.

Jest on męŜczyzną o usposobieniu kobiety. Wie, Ŝe jest piękny i stosownie do tego

postępuje. Na wzór próŜnej kurtyzany zmienia toaletę cztery lub pięć razy dziennie.

W ParyŜu pojawił się z początku w przebraniu kobiecym, męŜczyźni zasypywali go

listami miłosnymi. Pewien sławny włoski śpiewak zakochał się w nim tak namiętnie, Ŝe wcisnął

się do jego mieszkania, upadł przed nim na kolana i groził, iŜ sobie Ŝycie odbierze, gdy on go nie

wysłucha.

— śałuję pana — odpowiedział wtedy ze śmiechem — uwzględniłbym Ŝyczenie pana z

przyjemnością, nie pozostaje mi jednak nic innego, jak tylko wykonać na panu wyrok śmierci,

gdyŜ jestem... męŜczyzną.

* * *

Sala opróŜniła się juŜ znacznie — ona jednak nie myśli wcale o tym, by udać się do

domu.

Światło poranka wciska się juŜ przez Ŝaluzje...

Wreszcie szeleści jej cięŜka suknia, która spływa po niej jak turkusowa fala. Wanda idzie

powoli, krok za krokiem, rozmawiając z nim.

Ja nie istnieję juŜ dla niej na świecie. Nie zadaje sobie trudu, by mnie choć rozkazem

obdarzyć.

— Płaszcz dla pani.— rozkazuje on, ani myśląc sam jej usłuŜyć.

W chwili, gdy zarzucam na nią płaszcz, on stoi ze skrzyŜowanymi ramionami obok.

Kiedy, klęcząc, wkładam na jej nogi futrzane buciki, ona opiera lekko rękę na jego ramieniu i

pyta:

— I cóŜ było z lwicą?

— Skoro lwa, którego ona wybrała i z którym ona Ŝyła, pochwycił inny — opowiadał

Grek — połoŜyła się lwica spokojnie na ziemi i przyglądała się walce. Nie pomagała mu;

patrzyła równieŜ obojętnie, kiedy pod szponami przeciwnika, zbroczony krwią, dogorywał;

wreszcie — oddała się zwycięzcy, silniejszemu, bo taka jest natura... kobieca.

Moja lwica spojrzała w tej chwili na mnie szybko, lecz dziwnie. Ogarnął mnie strach, lecz

nie wiem — dlaczego. Czerwone światło poranka zanurzyło mnie, ją i jego — we krwi....

* * *

Nie połoŜyła się do łóŜka. Zrzuciła tylko swą balową toaletę, rozpuściła włosy, rozkazała

mi rozpalić i siadła przy kominku, patrząc nieruchomo w Ŝarzący się ogień.

— Czy potrzebujesz mnie jeszcze, pani? — zapytałem, a głos odmówił mi posłuszeństwa

przy ostatnich wyrazach.

Wanda potrząsnęła głową.

Opuściłem pokój, przeszedłem przez werandę i usiadłem nisko na schodach wiodących

do ogrodu. Od strony rzeki wiał chłodny wiatr, wzgórza ginęły gdzieś daleko w róŜowej mgle;

nad miastem z wybijającymi się wysoko okrągłymi wieŜycami świątyń unosiła się przeczysta

woń wiosny. Na bladobłękitnym niebie drŜały jeszcze gdzieniegdzie gwiazdy.

Rozpiąłem surdut i przycisnąłem rozpalone czoło do marmuru. Wszystko, co przeszedłem

dotąd, wydało mi się snem koszmarnym, a jednak było prawdziwe, tak strasznie prawdziwe!...

Przeczuwałem katastrofę. Widziałem ją tak blisko siebie, Ŝe nieomal mogłem uchwycić ją

rękami, lecz... brakowało mi odwagi. Nie przeraŜały mnie cierpienia ani krzywdy dla mnie przez

los przeznaczone. Obawiałem się tylko, Ŝe utracę tę, którą ubóstwiam szaleńczo. A uczucie tej

obawy było tak potęŜne, tak druzgocące, iŜ rozpłakałem się nagle jak dziecko.

* * *

Przez cały dzień pozostawała zamknięta w swoim pokoju. Usługiwała jej tylko

Murzynka. Lecz gdy na bladym błękicie zabłysła gwiazda wieczorna, widziałem ją, jak szła

przez ogród. Z największą ostroŜnością postępowałem za nią. ZbliŜała się do świątyni Wenus.

Obserwując ją dalej skrycie, zajrzałem przez szparę w drzwiach.

Wanda, z rękami złoŜonymi jak do modlitwy, stała przed wspaniałym posągiem bogini, a

święty blask gwiazdy miłości rzucał na nią błękitne promienie.

* * *

Długo w nocy nie mogłem zasnąć, ogarnęła mnie trwoga, Ŝe ją utracę; rozpacz i

zwątpienie miały tak wielką moc, Ŝe uczyniły ze mnie bohatera. Zaświeciłem małą, czerwoną

lampkę oliwną, która wisiała przed świętym obrazem w korytarzu i przygaszając światło ręką,

wkroczyłem do jej sypialni.

Lwica znalazła się wreszcie w potrzasku, upolowana. Zasnąwszy, leŜała na swych

poduszkach na wznak z zaciśniętymi kurczowo dłońmi i oddychała cięŜko. Zdawało mi się, Ŝe

miała jakiś straszny sen. Czerwone światło mojej lampki padło na jej cudne oblicze.

Nie zbudziła się jednak.

Cicho postawiłem lampkę na podłodze, usiadłem obok łóŜka Wandy i połoŜyłem swą

głowę na jej miękkim, pałającym ramieniu. Poruszyła się, lecz i teraz nie zbudziła się jeszcze. Jak

długo tak leŜałem, skamieniały w okropnej męce wśród nocy — nie wiem.

Wreszcie pochwyciły mnie gwałtowne dreszcze i mogłem — płakać... Łzy moje spadały

na jej ramię. Wanda drgnęła kilkakrotnie, wreszcie podniosła się, przetarła oczy i spojrzała na

mnie.

— Sewerynie! — zawołała bardziej przestraszona niŜ gniewna.

Nie odpowiedziałem.

— Sewerynie — mówiła dalej z cicha — co ci jest? Jesteś moŜe chory?

Jej głos brzmiał tak czule, tak kochająco, Ŝe chwycił mnie jak kleszczami za serce.

Zacząłem głośno szlochać.

— Sewerynie — ciągnęła znowu — ty mój biedny, nieszczęśliwy przyjacielu. Przesunęła

łagodnie rękę po moich włosach. — Ja cię bardzo, bardzo Ŝałuję; nie mogę ci jednak nic pomóc,

mimo najlepszych chęci nie znam Ŝadnego lekarstwa dla ciebie.

— O! Wando, czy musi juŜ tak być? — jęczałem w strasznym bólu.

— CóŜ to, Sewerynie? O czym mówisz?

— Nie kochasz mnie więc zupełnie? — mówiłem dalej — nie czujesz odrobiny litości dla

mnie? Obcy, piękny męŜczyzna zagarnął cię juŜ całkiem?

— Nie mogę zaprzeczyć — odparła łagodnie po krótkiej przerwie. — Wywarł on na mnie

wraŜenie niepojęte, wskutek którego cierpię i drŜę; wraŜenie takie, jakie opisać mogą tylko poeci;

wraŜenie, którego obraz widziałam tylko na scenie, lecz uwaŜałam zawsze za wytwór fantazji. O!

To jest męŜczyzna zupełnie jak lew, silny a piękny, dumny a przecieŜ czuły, nie taki brutalny jak

nasi męŜczyźni północy! Wierz mi, Sewerynie, ubolewam nad tobą, bardzo mi ciebie Ŝal. Jednak

to jego muszę posiadać! Co mówię? Ja muszę się jemu oddać, jeŜeli tylko zechce!

— Wando, pomyśl choć o swojej czci, której dotąd przecieŜ nie skalałaś. JeŜeli ja dla

ciebie niczym juŜ nie jestem...

— Myślę o tym — odpowiedziała — chcę być silna, jak tylko długo zdołam, chcę —

ukryła zawstydzoną twarz w poduszki — pragnę być jego Ŝoną, jeŜeli on tego zechce.

— Wando! — krzyknąłem, przejęty znowu śmiertelną trwogą, która łamała mi oddech i

niemal pozbawiała przytomności. — Ty chcesz zostać jego Ŝoną, pragniesz naleŜeć do niego na

zawsze? O, nie odpychaj mnie od siebie! On ciebie nie kocha!

— KtóŜ ci o tym mówił? — zawołała gwałtownie.

— On ciebie nie kocha — mówiłem dalej namiętnie — lecz ja cię kocham, .modlę się do

ciebie, jestem twoim niewolnikiem, chcę się poświęcić tobie, przenieść cię na swych ramionach

przez Ŝycie!

— Kto ci mówił, Ŝe on mnie nie kocha? — przerwała mi gwałtownie.

— O! bądź moją — błagałem — bądź moją! Nie mogę Ŝyć bez ciebie, nie mogę istnieć!

Miej przecieŜ litość, Wando, miej litość!

Spojrzała na mnie, a było to znowu zimne, bezlitosne spojrzenie, któremu towarzyszył

szyderczy śmiech.

— Mówisz, Ŝe on mnie nie kocha? — rzekła drwiąco. — Więc dobrze, ciesz się z tego!

— I odwróciła się ode mnie z pogardą.

— BoŜe, BoŜe! Wando, czy ty nie jesteś kobietą, nie masz zupełnie serca? — wołałem,

podczas gdy pierś moja falowała jak w konwulsjach.

— Wiesz przecieŜ — odparła złośliwie — jestem kobietą z kamienia, "Wenus w futrze",

twoim ideałem, klęknij więc i módl się do mnie.

— Wando! — błagałem. — Litości!

Zaśmiała się. Wcisnąłem twarz w jej poduszkę, a łzy, w których mieścił się mój ból

okropny, lały się strumieniem.

Długą chwilę było zupełnie cicho, następnie Wanda podniosła się powoli.

— Nudzisz mnie — zaczęła.

— Wando!

— Jestem śpiąca, daj mi spokój...

— Litości — błagałem znowu — nie odtrącaj mnie od siebie, nie znajdziesz Ŝadnego

męŜczyzny, nie znajdziesz nikogo, kto by cię tak kochał, jak ja.

— Daj mi spać! — odwróciła się do mnie plecami.

Zerwałem się, szarpnąłem za rewolwer, który wisiał obok jej łóŜka i przyłoŜyłem lufę

do swej piersi.

— Zabiję się tu, w twej obecności — mamrotałem głucho.

— Czyń, co chcesz — odrzekła z zupełną obojętnością — pozwól mi tylko spać. —

Następnie ziewnęła głośno. — Jestem bardzo śpiąca.

Przez moment stałem skamieniały. Potem zacząłem się śmiać i znowu głośno płakałem,

wreszcie schowałem rewolwer i rzuciłem się przed nią na kolana.

— Wando, chciej mnie tylko posłuchać, posłuchaj jeszcze małą chwilkę — prosiłem.

— Chcę spać! Nie słyszysz? — krzyknęła gniewnie, skoczyła z łóŜka i kopnęła mnie

nogą. — Zapominasz, Ŝe jestem twą panią?

Kiedy nie poruszyłem się z miejsca, chwyciła bat i uderzyła mnie. Podniosłem się, trafiła

mnie raz jeszcze, w twarz.

— Człowiecze, niewolniku!

Z zaciśniętymi pięściami, złorzecząc niebu, opuściłem nagle jej sypialnię. Odrzuciła bat i

wybuchnęła swoim szyderczym śmiechem.

* * *

Nareszcie zdecydowałem się wyrwać spod panowania tej kobiety bez serca, która za

niewolnicze uwielbienie płaciła mi okrutnymi mękami, a za wszystko, co od niej wycierpiałem,

chciała mnie w końcu zdradzić. Pakuję więc swoje drobiazgi w węzełek i piszę do niej:

"Łaskawa Pani!

Kochałem Panią, jak człowiek pozbawiony rozumu; oddałem się Jej tak, jak nigdy dotąd

Ŝaden męŜczyzna kobiecie. Pani jednak naduŜywała moich najświętszych uczuć i uwaŜała mnie

zuchwale za jakąś marną zabawkę. Jak długo byłaś, Pani, okrutna i nielitościwa — mogłem Cię

jeszcze kochać. Teraz jednak zamierzasz być tylko pospolita, ordynarna. Nie będę dłuŜej

niewolnikiem, który pozwalałby Ci się, Pani, prześladować i smagać batem. Sama uczyniłaś mnie

wolnym. Dziś opuszczam kobietę, do której czuję tylko nienawiść i pogardę

Seweryn"

List ten oddaję Murzynce, następnie uciekam jak mogę najszybciej. Bez tchu dobiegam

do stacji. Nagle uczuwam w sercu gwałtowne ukłucie... zatrzymuję się... zaczynam płakać.

O! to dziwne... chcę uciekać i nie mogę. Powracam... dokąd? Do niej, którą ciągle czczę i

uwielbiam.

Namyślam się. Nie mogę przecieŜ wracać. Nie śmiem. JakŜe jednak wyjadę z Florencji?

Przypominam sobie, Ŝe nie mam pieniędzy, jestem bez grosza. Pójdę więc pieszo, jak po prośbie,

bo rzeczywiście lepiej jest Ŝebrać, niŜ jeść chleb kurtyzany.

Lecz przecieŜ nie mogę się oddalić.

Ona ma moje słowo, moje słowo honoru! Muszę powrócić. MoŜe mnie zwolni.

Uszedłszy szybko kilka kroków, stanąłem znowu.

Ona ma moje słowo honoru, moją przysięgę, Ŝe pozostanę jej niewolnikiem, jak długo

ona zechce, jak długo ona sama nie obdarzy mnie wolnością; mogę się jednak zabić.

Idę parkiem nad rzeką Arno, jestem juŜ całkiem na dole, gdzie Ŝółtawa woda, pluskając

monotonnie, kąpie parę samotnych wierzb... Siadam i zamykam mój rachunek istnienia —

przypominam sobie całe moje minione Ŝycie i czuję, jakie ono było nędzne. Nieco chwil miłych,

nieskończenie więcej obojętnych i wiele, wiele bólu, cierpień, niepokoju, rozczarowań,

zawiedzionych nadziei, zmartwień, trosk i smutków.

Pomyślałem o mojej matce, którą tak bardzo kochałem i widziałem złoŜoną okropną

chorobą, wspomniałem o moim bracie, który Ŝądny rozkoszy i szczęścia umarł w kwiecie swej

młodości, nim jeszcze jego usta mogły dotknąć czary Ŝycia.

Pomyślałem o mojej zmarłej niańce, o towarzyszach zabaw dziecięcych, o przyjaciołach,

którzy razem ze mną pracowali i uczyli się, o tych wszystkich, których przykryła zimna, martwa,

obojętna ziemia... Wszystko proch i w proch się obraca.

Zaśmiałem się gorzko i zbliŜyłem do wody. Chcę rzucić się w toń, jednak zatrzymują

mnie gałęzie wierzby zwisające nad Ŝółtymi falami. I nagle widzę przed sobą kobietę, która

uczyniła mnie tak bardzo nieszczęśliwym. Jej postać, prześwietlona promieniami słońca, unosi

się nad zwierciadłem wody. Wydaje mi się przezroczysta, tylko głowa i kark otoczone są

czerwonymi płomieniami. Zwraca swe objuczę ku mnie i uśmiecha się.

I znowu drŜę ze wstydu i gorączki. Murzynka oddała mój list i mogę oczekiwać wyroku

śmierci z ust bezlitosnej, okrutnej kobiety.

Lecz to ona musi mnie zabić! Sam nie odwaŜę się na to, a przecieŜ juŜ dłuŜej Ŝyć nie

chcę!

Kiedy wracam i błądzę około domu, ona stoi na werandzie, oparta o balustradę; jej

oblicze z zielonymi, błyszczącymi oczyma jest oświetlone pełnym blaskiem słonecznym.

— Ty Ŝyjesz? — pyta nie poruszając się wcale. Stoję w milczeniu, ze spuszczoną na

piersi głową.

— Oddaj mi mój rewolwer — mówi dalej — tobie i tak na nic się nie przyda. Nie masz

dość odwagi, by odebrać sobie Ŝycie.

— Nie mam — odparłem trzęsąc się z zimna. Zmierzyła mnie dumnym, szyderczym

spojrzeniem.

— Zgubiłeś go zapewne w Arno? — wzruszyła lekcewaŜąco ramionami. — Niech i tak

będzie. Tylko dlaczego nie odszedłeś?

Mamrotałem coś, czego ani ona, ani nawet ja sam zrozumieć nie mogłem.

— Ach, nie masz pieniędzy, tak? — zawołała i rzuciła mi z niewypowiedzianą pogardą

swą portmonetkę. Nie podniosłem jej. Milczeliśmy oboje przez dłuŜszą chwilę.

— Nie chcesz więc odejść?

— Nie mogę...

* * *

Wanda urządza sobie przejaŜdŜki po parku, bywa w teatrze, oczywiście beze mnie,

przyjmuje gości. Usługuje jej Murzynka. Nikt nie pyta o mnie. Błąkam się ustawicznie po

ogrodzie, jak zwierzę, które straciło swego pana.

LeŜąc w cieniu krzewów widzę parę wróbli, walczących o nasionko.

Wtem szeleści kobieca szata.

ZbliŜa się Wanda. Ubrana w ciemną, jedwabną suknię, zapiętą skromnie aŜ po samą

szyję. Obok niej idzie Grek. Prowadzą bardzo oŜywioną rozmowę, lecz ja nie mogę zrozumieć

ani słowa. Teraz on wywija swym batem w powietrzu i tupie nogą tak silnie, Ŝe aŜ Ŝwir alejki

rozpryskuje się dookoła. Wanda wzdryga się.

CzyŜby się bała, Ŝeby jej nie uderzył?

Zaszli więc aŜ tak daleko?

* * *

On odchodzi. Wanda woła go, lecz on nie słyszy, bo słyszeć jej nie chce.

Wanda kiwa smutnie głową i siada na najbliŜszej kamiennej ławce. Siedzi długo,

zatopiona zupełnie w swych myślach. Przyglądam się jej z pewną złośliwą radością, wreszcie

zrywam się gwałtownie i staję w postawie szyderczej przed nią. Ona podnosi się, drŜy na całym

ciele.

— Przychodzę pani pogratulować szczęścia — mówię kłaniając się — widzę, łaskawa

pani, Ŝe znalazłaś swego pana.

— Tak, dzięki Bogu! — krzyczy. — Nie nowego niewolnika, których mam juŜ dosyć;

znalazłam pana, kobieta potrzebuje pana i modli się do niego!

— Wando, więc ty się do niego modlisz? Do tego ordynarnego człowieka?

— Kocham go tak, jak nie kochałam jeszcze nikogo.

—-, Wando! — zacisnąłem pięści, lecz znowu zaczęły mnie dławić łzy, a namiętność

odurzyła mnie aŜ do utraty zmysłów. — Dobrze, więc wybierz go, weź za swego męŜa, on

powinien być twym panem. Ja jednak chcę pozostać twoim niewolnikiem, przez całe Ŝycie.

— Ty chcesz być moim niewolnikiem, nawet potem? — mówiła-— To byłoby doskonałe,

lecz sądzę, Ŝe on czegoś podobnego nie zechce znosić.

— On?

— Tak, on juŜ jest zazdrosny o ciebie — zawołała — on o ciebie! Domagał się ode mnie,

abym cię natychmiast oddaliła, kiedy mu powiedziałam, kim jesteś.

— Powiedziałaś mu?... — powtórzyłem struchlały.

— Wszystko — odparła. — Opowiedziałam mu całą naszą historię, opowiedziałam o

wszystkich twoich poświęceniach dla mnie, wszystko, lecz on, zamiast się śmiać — rozgniewał

się.

— Groził nawet, Ŝe cię uderzy? Wanda, spuściwszy oczy w dół, milczała.

— O tak — mówiłem z szyderczym wyrzutem — ty się go boisz! — Rzuciłem się do jej

nóg i wzruszony wiłem się koło jej kolan. — Ja nie Ŝądam niczego od ciebie, niczego, pragnę

tylko być zawsze blisko ciebie, chcę być twym niewolnikiem, twym psem!

— Nudzisz mnie — rzekła Wanda apatycznie. Zerwałem się. Wszystko burzyło się we

mnie.

— Teraz juŜ nie jesteś okrutna, lecz pospolita! — powiedziałem, akcentując silnie kaŜde

słowo.

— Napisałeś o tym obszernie w liście — odparła Wanda wzruszając dumnie ramionami.

— MęŜczyzna myślący nie powtarza się nigdy.

— CzegóŜ ty się ode mnie spodziewasz? — przerwałem — jak to nazywasz?

— Mogłabym cię wychłostać — odparła pogardliwie — lecz tym razem wolę

odpowiedzieć ci słowami, zamiast uderzeniami bata. Nie masz Ŝadnego powodu, aby mnie

oskarŜać, bo czyŜ nie obchodziłam się zawsze z tobą uczciwie? Czy mało razy przestrzegałam

cię? Czy nie kochałam cię serdecznie, nawet namiętnie i czy ukrywałam przed tobą tę tajemnicę,

Ŝe oddawać się mnie i poniŜać przede mną, to rzecz bardzo niebezpieczna, gdyŜ ja paraliŜuję

wolę męŜczyzny? Ty jednak chciałeś być moją zabawką, moim niewolnikiem! Znajdujesz

bowiem największą rozkosz wtedy, gdy czujesz na swym ciele stopę lub bat kobiety okrutnej,

zuchwałej. Czego więc chciałbyś teraz? Prawda, we mnie drzemały złe skłonności, lecz to ty

pierwszy je rozbudziłeś; jeŜeli teraz sprawia mi przyjemność, gdy ciebie męczę i katuję, to jest to

twoja wina. Ty bowiem uczyniłeś mnie taką, jaką dziś jestem i popełniasz niedorzeczność

oskarŜając mnie.

— O tak, zawiniłem — odrzekłem — ale czy grzech swój mało odpokutowałem?

— Teraz skończ jednak tę straszliwą zabawę.

— Tego teŜ właśnie pragnę — odparła, obrzucając mnie druzgocącym spojrzeniem.

— Wando! — zawołałem porywczo — nie doprowadzaj mnie do ostateczności, wszak

widzisz, Ŝe jestem znowu męŜczyzną.

— Słomiany ogień — odparła — który świeci przez moment i jak szybko powstał, tak

prędko gaśnie. Myślisz, Ŝe mnie nastraszysz, a wydajesz mi się tylko śmieszny. Gdybyś był

męŜczyzną takim, za jakiego cię z początku uwaŜałam — powaŜnym, myślącym, energicznym

— byłabym cię wiernie kochała i z pewnością zostałabym twoją Ŝoną. Kobieta pragnie

męŜczyzny, którego wyŜszość moŜe podziwiać. Takiego zaś jak ty, co zniŜa swój kark, by ona na

nim postawiła stopę, uwaŜa co najwyŜej za zabawkę, którą odrzuca od siebie z chwilą, gdy ją

zaczyna nudzić.

— Spróbuj tylko mnie odrzucić — powiedziałem szyderczo — poznasz, Ŝe i zabawka

moŜe być bardzo niebezpieczna.

— Nie prowokuj mnie — zawołała i w tej chwili oczy jej zapadały dziwnym ogniem, a

policzki zaczerwieniły się.

— JeŜeli ja cię nie mogę posiadać — ciągnąłem przytłumionym głosem — to nie śmie cię

posiąść Ŝaden inny męŜczyzna.

— Z jakiej teatralnej sztuki jest to zdanie? — szydziła, zupełnie blada z gniewu.

— Nie wyzywaj mnie do walki — ciągnęła dalej — nie jestem okrutna, lecz sama nie

wiem, do czego jeszcze mogę się posunąć.

— CóŜ moŜesz mi uczynić gorszego nad to, Ŝe uczynisz tamtego swoim kochankiem,

swoim męŜem? — odpowiedziałem gorączkując się coraz bardziej.

— Mogę cię zrobić jego niewolnikiem — odparła szybko — jesteś przecieŜ w moich

rękach. CzyŜ nie mam takiej umowy? Lecz dla ciebie będzie to zapewne tylko rozkoszą, gdy

kaŜę cię związać i powiem do niego: "Rób teraz z nim wszystko, co chcesz".

— Kobieto, ty oszalałaś! — krzyknąłem.

— Jestem bardzo rozsądna — powiedziała cicho — ostrzegam cię po raz ostatni. Nie

opieraj mi się teraz, gdy zaszłam juŜ tak daleko, bo łatwo mogę posunąć się jeszcze dalej. Czuję

do ciebie pewien rodzaj nienawiści i gdybym cię widziała wijącego się z bólu pod śmiertelnymi

razami jego bata, byłoby to dla mnie prawdziwą rozkoszą. Lecz jeszcze dotąd hamuję sama

siebie, jeszcze...

Będąc znacznie silniejszy, chwyciłem ją w przegubie ręki i szarpnąłem do ziemi tak, Ŝe

uklękła przede mną na kolana.

— Sewerynie! — zawołała, a na jej obliczu odmalowała się wściekłość i przeraŜenie.

— Zabiję cię, jeŜeli zostaniesz jego Ŝoną — groziłem, aŜ mojej piersi wydobywał się głos

ochrypły i głuchy. — Ty jesteś moja, nie opuszczę cię, bo kocham cię zanadto — to mówiąc,

objąłem ją, przycisnąłem do siebie, a prawą ręką chwyciłem mimowolnie rewolwer umieszczony

za pasem.

Wanda spojrzała na mnie spokojnie.

— Tak, podobasz mi się — rzekła powaŜnie. — Teraz jesteś męŜczyzną i w tej chwili

czuję, Ŝe cię jeszcze kocham.

— Wando! — nie posiadałem się z radości, łzy przesłaniały mi oczy, pochyliłem się nad

nią i okrywałem jej pełne wdzięku oblicze gorącymi pocałunkami. A ona wy-buchnęła nagle

głośnym, wesołym śmiechem i zawołała:

— Masz dosyć swego ideału, jesteś zadowolony ze mnie?

— Co? — jąkałem — czy to znowu twój Ŝart?

— O nie — mówiła dalej pogodnie — to prawda, Ŝe kocham ciebie, tylko ciebie jednego,

a ty... ty mały, poczciwy głuptasku nie zauwaŜyłeś, Ŝe to wszystko było igraszką i zabawą. O,

jakąŜ przykrością było dla mnie bić ciebie batem wtedy właśnie, kiedy najchętniej ujęłabym twą

głowę i obsypała ją pocałunkami... Lecz teraz dosyć juŜ tego, nieprawdaŜ? Wykonałam swą rolę

najlepiej, jak umiałam. A teraz? Będziesz chyba zadowolony z posiadania małej, dobrej,

rozsądnej i cokolwiek pięknej kobietki, prawda? Spróbujmy Ŝyć prawdziwie rozsądnie.

— Ty będziesz moja? — zawołałem w błogim rozmarzeniu.

— O tak, będę twoją Ŝoną, kochany, drogi męŜu — szeptała Wanda, całując moje ręce.

Przycisnąłem ją do swej piersi.

— Tak, tak, od tej chwili nie będziesz juŜ więcej Grzegorzem, niewolnikiem. Teraz jesteś

znowu moim kochanym Sewerynem, moim męŜem.

— A on? Nie kochasz go? — zapytałem wzruszony.

— JakŜe mogłeś nawet przypuszczać, Ŝe kocham takiego ordynarnego człowieka? —

Byłeś zupełnie zaślepiony, ja jednak tęskniłam za tobą.

— Przez ciebie byłbym sobie prawie Ŝycie odebrał.

— Naprawdę? — zawołała. — Ach! DrŜę na samo wspomnienie o tym, Ŝe byłeś juŜ

gotów do fatalnego skoku w fale Arno!

— Uratowałaś mnie — odparłem czule — twoja postać bowiem unosiła się z uśmiechem

nad falami i ten uśmiech zawrócił mnie ku Ŝyciu.

* * *

Doznaję osobliwego uczucia, gdy trzymam ją teraz w swych ramionach, a ona spoczywa

cicho na mojej piersi i pozwalając mi całować swe cudne oblicze, uśmiecha się; wydaje mi się,

jakobym zbudził się z gorączkowej maligny lub był rozbitkiem, który po długiej walce z

bezlitosnym morskim Ŝywiołem wydostał się szczęśliwie na ląd.

* * *

— Nienawidzę tej Florencji, gdzie byłeś tak nieszczęśliwy — rzekła do mnie, gdy jej

przyszedłem powiedzieć dobranoc. — Chcę odjechać jak najprędzej, jutro, juŜ...

— Bądź tak dobry i napisz dla mnie kilka listów, a ja w tym czasie pojadę do miasta i

złoŜę znajomym poŜegnalne wizyty. Zgadzasz się?

— Oczywiście, moja kochana, dobra, piękna pani.

* * *

Zapukała rano do moich drzwi i zapytała czy dobrze spałem. Jest nadzwyczaj uprzejma.

Nigdy nie przypuszczałbym, Ŝe moŜe być tak dobra i łagodna.

* * *

Upłynęły juŜ cztery godziny od wyjścia Wandy. Dawno pokończyłem swoje listy. Teraz

siedzę na werandzie i patrząc na ulicę czekam, czy w oddali nie pojawi się jej pojazd. Tęskno mi

trochę bez niej, jestem niespokojny, choć przecieŜ, na Boga, nie mam Ŝadnego powodu do

wątpliwości lub obaw. LeŜą one jednak na dnie mego serca i widocznie nigdy się ich juŜ nie

pozbędę. MoŜe powodują je cierpienia minionych dni, rzucające cień na moją duszę?

* * *

Wreszcie przychodzi ona, promieniejąca szczęściem i zadowoleniem.

— Czy wszystko jest podług twego Ŝyczenia? — zapytałem, całując czule jej rękę.

— Tak, moje serce — odpowiada — dziś w nocy wyjeŜdŜamy, pomóŜ mi się tylko

spakować.

* * *

Przed wieczorem prosi mnie, abym pojechał na pocztę i wysłał jej listy. Biorę więc jej

pojazd i wracam za godzinę.

— Pani pytała się o pana — mówi ze śmiechem Murzynka, gdy wstępuję na szerokie,

marmurowe schody.

— Był ktoś?

— Nikt — odpowiada i siada, jak czarny kot, poniŜej schodów.

Idę powoli na górę, aŜ staję przed drzwiami jej sypialni.

Dlaczego bije mi serce? Jestem przecieŜ tak bardzo szczęśliwy..

Otwierając cicho drzwi, odsuwam portierę. Wanda leŜy na otomanie, lecz nie zauwaŜa

mojej obecności. JakŜe jest piękna w sukni ze srebrnoszarego jedwabiu, która uwydatnia

zdradziecko wspaniałe linie jej ciała, odsłania jej cudowne piersi i piękne ramiona. Jej

rozpuszczone włosy przeplecione są czarną aksamitną wstąŜką.

Na kominku płonie potęŜny ogień, wisząca lampa rzuca czerwone światło, cały pokój

tonie, zda się, we krwi.

— Wando! — odzywam się wreszcie.

— Sewerynie! — odpowiada radośnie — oczekiwałam cię niecierpliwie. Zerwała się i

objęła mnie ramionami. Następnie usiadła znowu na poduszkach i chciała mnie do siebie

przyciągnąć, zsunąłem się jednak łagodnie do jej nóg i połoŜyłem głowę na jej łonie.

— Czy wiesz, Ŝe dziś jestem szczególnie zakochana w tobie? — szepce i odgarnąwszy mi

z czoła włosy, całuje moje oczy. — O, jak piękne są twoje oczy! Podobały mi się zawsze

najbardziej, lecz dziś upajają mnie bezgranicznie. A ty, ty jesteś taki zimny, postępujesz ze mną

jak z kawałkiem drewna. Ale czekaj, chcę Ŝebyś i ty poczuł się zakochany! — mówiąc to zawisła

znowu czule na moich ustach. — Nie podobam ci się juŜ, muszę znowu być dla ciebie okrutna,

dziś jestem dla ciebie zanadto dobra; wiesz co głuptasku, będę cię trochę bić batem...

— AleŜ dziecko!

— Ja tak chcę.

— Wando!

— ZbliŜ się i daj związać — mówiła dale j skacząc swawolnie po pokoju — chcę cię

widzieć prawdziwie zakochanym, rozumiesz? Oto są sznury. Czy będę mogła to uczynić?

Zaczęła mi krępować nogi, potem związała silnie na plecach moje ręce, wreszcie

ściągnęła mi ramiona, jak jakiemuś zbrodniarzowi.

— Tak — rzekła wesoło — czy moŜesz się jeszcze poruszyć?

— Nie.

— Dobrze.

Teraz zrobiła z mocnego sznura pętlicę, zarzuciła mi ją na głowę, zsunęła aŜ na biodra,

następnie ściągnęła ją silnie i przywiązała mnie do filara.

W tej chwili przejęły mnie dreszcze.

— Doznaję uczucia, jak gdybym miał być stracony — rzekłem z cicha.

— Powinieneś być dziś tylko porządnie obity! — zawołała Wanda.

— Ubierz się jednak w futerko — powiedziałem — proszę cię o to.

— Tej przyjemności ci nie odmówię — odpowiedziała, po czym przyniosła swoje okrycie

i włoŜyła je z uśmiechem. Następnie ze złoŜonymi na piersiach rękami stanęła przede mną i

przypatrywała mi się półprzymkniętymi oczyma.

— Czy znasz opowieść o wole Dionizjusza? — zapytała.

— Przypominam sobie bardzo niejasno. CóŜ to za historia?

— Pewien dworzanin wymyślił dla tyrana syrakuzańskiego Dionizjusza nowe narzędzie

męki, a mianowicie Ŝelaznego wołu, w którym skazanego na śmierć moŜna było zamykać i

umieszczać w ogniu. Gdy tylko Ŝelazny potrzask zaczynałby się Ŝarzyć, krzyk skazańca miał

rozbrzmiewać tak, jak ryk prawdziwego wołu. Dionizjusz przyjął wynalazek łaskawie i rozkazał,

aby dla wypróbowania dzieła zamknąć w Ŝelaznym wole najpierw to samego wynalazcę.

— Historia bardzo pouczająca.

— Ty byłeś tym, który mi pierwszy wszczepił egoizm, dumę i okrucieństwo, ty wiec

powinieneś być pierwszą ofiarą swojego dzieła. Rzeczywiście, znajduję w tym wielką

przyjemność, kiedy mogę posiadać w swej mocy człowieka myślącego i czującego tak samo jak

ja, kiedy mogę męczyć i poniŜać męŜczyznę, który jest silniejszy ode mnie duchem i ciałem, a

juŜ szczególną rozkosz odczuwam, gdy dręczę męŜczyznę, który mnie kocha. Ale — dodała —

czy kochasz mnie jeszcze?

— AŜ do szaleństwa! — zawołałem.

— Tym lepiej — odparła — o tyle więcej będziesz miał rozkoszy z tego, co teraz chcę z

tobą uczynić.

— CóŜ uczynisz? — zapytałem. — Nie rozumiem cię wcale, twoje oczy błyszczą

prawdziwym okrucieństwem, a ty jesteś szczególnie piękna, prawdziwa "Wenus w futrze".

Wanda, nie odpowiadając, wsparła ramiona na moim karku i pocałowała mnie. W tej

chwili opanowała mnie znowu szalona namiętność.

— No, a gdzie jest bat? — zapytałem.

Roześmiała się i odstąpiła dwa kroki.

— Chcesz więc koniecznie dostać batem? — zawołała, odrzucając przy tym dumnie w

tył głowę.

— Tak...

Wówczas oblicze Wandy zmieniło się zupełnie. Wydało mi się gniewem oszpecone,

przez moment było dla mnie nieomal wstrętne.

— A więc bij go pan! — zawołała głośno.

W tej samej chwili, zza firanki spływającej nad jej łóŜkiem, wysunęła się czarna,

kędzierzawa głowa pięknego Greka. Struchlałem. Sytuacja była okropna, choć zarazem,

poniekąd komiczna. Byłbym się moŜe nawet roześmiał, gdyby połoŜenie, w którym się

znalazłem, nie było dla mnie równocześnie tak rozpaczliwie smutne, tak strasznie hańbiące.

Sytuacja ta przerastała nawet moją wyobraźnię. Poczułem mróz w całym ciele, gdy mój

rywal ukazał się w butach do jazdy konnej, wąskich, białych spodniach i obcisłym surducie.

Krew zastygła w mych Ŝyłach, kiedy spojrzałem na jego atletyczną sylwetkę.

— Pani jest rzeczywiście okrutna — rzekł, zwracając się do Wandy.

— Tylko Ŝądna rozkoszy — odparła z dziką radością i dodała. — Rozkoszą moŜe być

samo istnienie. Kto doznaje rozkoszy, temu cięŜko rozstawać się z Ŝyciem, kto cierpi, ten wita

śmierć jak przyjaciela. Kto chce doznawać rozkoszy, musi brać Ŝycie wesoło, nie wolno mu, jak

powiadali staroŜytni, ani niczego się obawiać, ani cieszyć szczęściem innych; jemu nie wolno

mieć litości, on musi innych przywiązać do swego wozu, zaprząc do swego jarzma, jak

zwierzęta. Ludzie, mogący rozkoszować się tak jak ten tutaj, tym właśnie, Ŝe się ich czyni

niewolnikami, czują przyjemność, gdy usługują innym. Nie myślą, czy im się przy tym dobrze

powodzi, czy teŜ giną pod cięŜarem. Jednak ja muszę ciągle pamiętać, Ŝe gdyby oni mieli mnie w

swych rękach, tak jak ja ich, to uczyniliby mi to samo i musiałabym płacić za ich rozkosze swoim

potem, krwią, a nawet duszą. Taki był świat staroŜytności. Rozkosz i okrucieństwo, wolność i

niewolnictwo przechodziły zawsze z rąk do rąk. Ludzie, chcący Ŝyć na wzór olimpijskich bogów,

musieli mieć niewolników, których rzucali do stawu na poŜarcie rybom i gladiatorów, którzy

mogliby walczyć w czasie ich wspaniałych uczt. I nic sobie z tego nie robili, gdy przy takiej

walce trysnęło na nich nieco krwi.

Jej straszne słowa odnosiły się do mnie.

— RozwiąŜ mnie! — zawołałem oburzony.

— CzyŜ nie jesteś moim niewolnikiem, moją własnością?— odparła Wanda. — Czy mam

ci pokazać umowę?

— RozwiąŜ mnie — krzyczałem targając powrozy.

— Czy on moŜe je rozerwać? — spytała. — Groził mi zabiciem.

— Bądź pani spokojna — mówił Grek, próbując moich więzów.

— Zawołam o pomoc — zacząłem znowu.

— Nie usłyszy cię nikt — odparła Wanda. — I nikt mi nie zabroni zdeptać twoich

najświętszych uczuć i potraktować cię jak marną zabawkę — ciągnęła dalej, powtarzając z

szatańskim szyderstwem zdania z mojego listu. — Czy uznajesz mnie w tej chwili za okrutną i

nielitościwą, czy teŜ zaczynam być ordynarna? I cóŜ? Kochasz mnie jeszcze, czy nienawidzisz i

zupełnie mną pogardzasz? Oto jest bat — podała go Grekowi, który zbliŜył się do mnie szybką.

— Ani się pan waŜ! — zawołałem drŜąc z oburzenia. — Od pana nie ścierpię niczego!

— Zdaje się tak panu zapewne dlatego, Ŝe nie mam na sobie futra — odparł Grek

uśmiechając się złośliwie i wziął z łóŜka swe krótkie, sobolowe futerko.

— Jest pan wyborny! — zawołała Wanda; pocałowała go i pomogła mu się ubrać w

futerko.

— Czy rzeczywiście wolno mi go bić? — zapytał.

— Proszę z nim zrobić wszystko, co się tylko panu podoba — odpowiedziała.

— Bestie! — krzyknąłem oburzony.

Grek wlepił we mnie swe zimne, tygrysie oczy i spróbował bata. Kiedy wymachiwał nim

w powietrzu, jego muskuły nabrzmiewały tak, Ŝe wydawał mi się olbrzymem. Ja zaś byłem

związany jak Marsjasz i musiałem patrzeć, jak Apollo szykuje się, by obedrzeć mnie ze skóry.

Wzrok mój błądził wkoło, po całym pokoju; zatrzymał się wreszcie na dywanie, którego

wzór przedstawiał Samsona u nóg Dalili, oślepionego przez Filistynów,

W tej chwili wydawał mi się ten obraz symbolem wiecznej miłości męŜczyzny do

kobiety. — KaŜdy z nas jest w końcu Samsonem — myślałem — i moŜe doznawać od kobiety,

którą kocha, rozkoszy lub cierpień, takŜe wtedy, gdy nosi ona sukienny Ŝakiecik, czy teŜ futro

sobolowe.

— Teraz proszę się przypatrywać tresurze — zawołał Grek, szczerząc zęby; oblicze jego

przybrało wyraz krwioŜerczy.

I począł bić mnie tak strasznie, tak nielitościwie, Ŝe pod kaŜdym uderzeniem drŜałem z

bólu na całym ciele, a łzy płynęły mi po policzkach. Wanda leŜała na otomanie w swoim futerku

i podparłszy się na łokciu patrzyła z okrutną ciekawością, śmiejąc się przy tym wesoło.

Uczucie, Ŝe jestem dręczony przez ubóstwianą kobietę i szczęśliwego rywala, napełniało

mnie nieopisanym wstydem i rozpaczą.

Najhaniebniejsze było to, Ŝe ja w swym opłakanym połoŜeniu, pod batem Apolla i przy

okrutnym śmiechu mojej Wenus, odnajdywałem z początku jakiś fantastyczny, nadzmysłowy

wdzięk. Lecz Apollo swym batem wypędził ze mnie poezję. W końcu, w bezradnej wściekłości,

zacisnąłem zęby i przeklinałem siebie, swoją lubieŜną fantazję, kobietę i miłość!...

Teraz widziałem z przeraŜającą jasnością, Ŝe. ślepa namiętność i lubieŜność moŜe

doprowadzić męŜczyznę, schwyconego w sieć kobiety przewrotnej, do nędzy, niewolnictwa, a

nawet do śmierci.

Zdawało mi się, Ŝe zostałem obudzony ze snu.

JuŜ mi krew tryskała pod jego batem, juŜ skurczyłem się jak ślimak, którego stratowano,

on jednak ciągle bił bez litości, a ona śmiała się okrutnie. Wreszcie zamknęła spakowane kufry,

zarzuciła podróŜny płaszcz i śmiała się jeszcze wtedy, gdy wsparta na jego ramieniu

przestępowała schody i siadała do powozu.

Przez chwilę było cicho.

Wsłuchiwałem się w tę ciszę, zdyszany.

Teraz trzasnął ktoś z bata, konie ruszyły, jakiś czas słychać było turkot powozu i cisza

nastąpiła zupełna...

Przez moment myślałem nad wypełnieniem zemsty, chciałem go zabić. Byłem jednak

związany nieszczęsnym kontraktem, nie pozostawało więc nic innego, jak tylko zacisnąć zęby i

... dotrzymać słowa.

Pierwszym uczuciem po tej okrutnej katastrofie mojego Ŝycia była tęsknota do trudów,

niebezpieczeństw i awanturniczych doświadczeń. Chciałem zostać Ŝołnierzem i udać się do Azji

lub Algieru, lecz mój stary ojciec, który zachorował, wezwał mnie do siebie.

Powróciłem więc spokojnie do ojczyzny i przez dwa lata dzieliłem troski mojego ojca,

pomagałem mu prowadzić gospodarstwo i uczyłem się tego, czego dotąd nie umiałem: pracować

i wypełniać swe obowiązki. Niedługo ojciec umarł, a ja zostałem dziedzicem. śyję jednak

według jego Ŝyczenia, rozsądnie, jak gdyby on sam czuwał nade mną i jakby jego mądre oczy

patrzyły na mój kaŜdy krok.

Pewnego dnia nadeszła paczka i list. Poznałem pismo Wandy.

Nadzwyczaj wzruszony otworzyłem i czytałem:

"Mój Panie!.

Teraz, kiedy od owej nocy we Florencji upłynęły juŜ trzy lata, mogę się Panu przyznać,

Ŝe go kochałam bardzo. Pan jednak sam przygłuszył moje uczucia swoim szaleńczym oddaniem i

swoją ślepą namiętnością. W chwili, gdy tylko Pan został moim niewolnikiem, odczułam, Ŝe nie

moŜe Pan zostać moim męŜem, pochlebiało mi jednak to, Ŝe urzeczywistniam Pański ideał i

sądziłam, Ŝe zabawię się sama, a Pana uzdrowię.

Znalazłam męŜczyznę silnego, jakiego pragnęłam i z którym byłam tak szczęśliwa, jak

tylko moŜna najbardziej na tej komicznej kuli ziemskiej.

Lecz szczęście moje, jak kaŜde szczęście ludzkie, trwało krótko. Przed rokiem bowiem on

został zabity w pojedynku, a ja od tego czasu Ŝyję w ParyŜu jako Aspazja.

A Pan? I w Pańskim Ŝyciu nie brak zapewne blasków słonecznych... jeŜeli tylko utracił

pan manię poddawania się pod cudze panowanie i jeŜeli wystąpiły silniej te Pańskie przymioty,

które z początku tak bardzo mnie pociągały: jasność myśli, dobroć serca, a przede wszystkim —

nadziemska odwaga.

Mam nadzieję, Ŝe pod wpływem mego bata został Pan uzdrowiony, gdyŜ kuracja była

okrutna i radykalna. Na pamiątkę owych chwil i kobiety, która Pana kochała namiętnie, posyłam

mu obraz biednego malarza.

«Wenus w futrze»."

Musiałem się uśmiechnąć, a kiedy zatopiłem się w myślach, stanęła nagle przede mną

kobieta w jedwabnym paltociku obszytym gronostajem i z batem w ręku. I zaśmiałem się znowu

z kobiety, którą tak szalenie kochałem, z futerka, którym się tak bardzo zachwycałem, z bata. I

uśmiechnąłem się na wspomnienie swych cierpień, i powiedziałem sobie: "kuracja była okrutna,

ale radykalna; jestem zupełnie uzdrowiony...

EPILOG

— No, a jakaŜ nauka z tej historii? — zapytałem Seweryna, kładąc na stół manuskrypt.

— Ze byłem głupcem — zawołał, nie patrząc na mnie, jakby chciał ukryć zaŜenowanie.

— Gdybym to ja ją zbił batem!

— Ten kuracyjny środek — odparłem — pomaga twoim wieśniaczkom.

— O tak, one są juŜ do tego przyzwyczajone! — odpowiedział Ŝywo. — Ale pomyśl

tylko, jak bardzo byłaby skuteczna taka kuracja dla naszych pięknych, nerwowych,

rozhisteryzowanych pań...

— A więc nauka?

— śe kobieta, jaką stworzyła natura i jaką wyhodował męŜczyzna dzisiejszy, jest jego

wrogiem i moŜe być tylko jego niewolnicą lub despotką, nigdy jednak jego towarzyszką. Tą

mogłaby zostać wtedy, gdyby dorównywała męŜczyźnie swym wykształceniem i pracą.

Obecnie mamy do wyboru: albo być młotem albo kowadłem; ja zaś byłem po prostu

głupcem, kiedy kobieta mogła uczynić mnie swym niewolnikiem.

Razy, które od niej przecierpiałem, wyszły mi, jak sam widzisz, na dobre; róŜowe,

nadzmysłowe mgły rozwiały się... Dziś nikt nie moŜe mnie przekonać, Ŝe święta małpa z Benares

(jak nazywa kobietę Schopenhauer) — jest obrazem Boga.

K O N I E C