Lelja Dobroni: Graditelji i izgradnja Zagreba u doba historijskih stilova

LELJA DOBRONI:

GRADITELJI I IZGRADNJA ZAGREBA U DOBA HISTORIJSKIH STILOVAJANKO JAMBRIAK- Donji grad je u toku 19.st. doivio nagli razvoj 1820. broji 357 kua, 1880. broji 1000 kua, a do kraja stoljea i vie

- od 1820tih godina oblikuje se urbanistika jezgra i arhitektonsko lice dananjeg Zagreba

- prvotna akumulacija kapitala i razvoj industrije stvorili su od malog trgovita veliki grad- u prvoj polovini 19. st. bilo je nekoliko graditelja s razgranatim poslovanjem i gradnjama - Janko Jambriak imao je od svih graditelja najvei broj uenika (57) te je vodio itavo malo poduzee

- djeluje od 1859. kada je primljen u graevinski ceh do 1892., tj. Do smrti

- sredina 19.st. zatekla je sredite dananjeg Zagreba, tj. Ulice od J do Ilice, izmeu Zrinjevca i Kaieve tek poneto izgraene, a junije od Masarykove uope nema gradnje objekti krajnje periferije grada

- njegov osnovni stav je klasicistiki i iz njega se pomie jedino prema neorenesansi

- njegovi kolege u ranijim razdobljima djelovanja bili su Plochberger i Klein

- poetak Jambriakove djelatnosti pada u 60te godine, odmah nakon pada Bachovog apsolutizma

- podizanje jedne zgrade esto je vuklo gradnju drugih pa je Jambriak ponegdje autor itavih skupina susjednih kua (ponekad je sam kupovao zemljite i na njemu gradio)

- postoji nekoliko ulica u kojima je Janko sudjelovao u veini njihove izgradnje: Preradovieva, Brae Kavuria (Hebrangova), Teslina (Nikolieva), Kaieva

PRERADOVIEVA

- 10 ulinih jednokatnica

- svaka kua, makar i skromnih dimenzija mora imati vanjsko lice gospodarske palae

- simetrino proelje renesansni dekorativni elementi

- dvorino lice 1. i 2. kat zatvoreni drveni hodnici (verande)

ZRINJEVAC

- tada najelegantniji i najreprezentativniji dio novog grada - nekoliko palaa: kua br. 15 i kua br. 2

KAIEVA (i Medulieva)

- renesansne fasade

- radi zahvat na Felbingerovoj zgradi Pravoslavne opine, Ilica 7

- radi adaptacije i nadogradnje na Gornjem gradu i Kaptolu (konzumatorska shvaanja), te u Dugoj ulici (Radievoj) koja je bila najvanija trgovaka ulica

- 5 ladanjskih objekata: vila Okrugljak, ljetnikovac Milosrdne brae na Jelenovcu 45, Nad lipom 7 (vila Muki), Jambriakova vila u Donjem Bukovcu (Bukovaka cesta 102), zgrada Jamnike kiselice kod Pisarovine- prizemnice za ekonomski siromanije graane na nekadanjoj periferiji grada: Radniki dol, Selska, Pantovak

- nunici su prislonjeni na kuu jer nema kanalizacije kao ni vodovoda (bunari)

- bio je naklonjen Ilircima i prijateljevao s njima

- u prvoj fazi od kada je primljen u ceh do ukinua cehova (1859.-1872.) radi: pregradnje, adaptacije, 2 dvokatnice u Teslinoj, Juriieva 2a, Praka 4, Tomieva 3- izvodi i zgrade po nacrtima drugih arhitekata:

- kazalite u Varadinu 1871.-1873., nacrti Hermann Helmer

- Gavellina palaa, Trg bana J. Jelaia, 1888., nacrt Kuno Waidman

- Kemijski laboratorij na Zrinjevcu, nacrt Hermann Bolle

- Sudbena palaa na Zrinjevcu, 1878., nacrti Grahor, Klein i Plochberger

- pregradnja sv. Petra u Vlakoj

KLASICIZAMHISTORICIZAM

Bartol Felbinger

Aleksandar BrdariPlochberger

Janko Jambriak

Franjo Klein

STROHMAYER- skroman, ne ba plodan, ne zna se gdje je kolovan

- Ilica 42 najznaajnije djelo nadogradnja 1. i 2. kata na staroj prizemnici (fasada prema Frankopanskoj ulici)

- dimenzije kue i poloaj na prometnom mjestu uvjetovali su bogato opremljenu fasadu

- ornamenti friza i lezene imaju neke srodnosti s neogotikom (iako je to daleko od isto gotikih ukrasa)

- to je grandiozno rjeenje jer tada nisu gradili ni Klein, ni Jambriak, a Plochberger gradi u klasicistikom stilu

- zbog mjeavine neogotikih i neorenesansnih elemenata ta je zgrada prvi primjer romantine arhitekture u Zagrebu

SAMOSTAN I CRKVA SESTARA MILOSRDNICA, Frankopanska- izveo gradnju prema nacrtu ing. FRANJE SCHCHTA iz Austrije

- gradnju financira biskup Haulik

- Strohmayer daje prijedlog za nadogradnju 2. kata samostana i proelje crkve (nacrt u MGZ)

- stilski elementi fasade: gotiki potpornjaci i iljati lukovi, romaniki luk nad ulazom, rozeta prozori i slijepe arkade pod zabatom

- kombinacija motiva dvaju stilova romantika arhitektura prvi romantiki arhitekt u Zagrebu

PFEIFFENBERGER- nije ba plodan, dosta skroman graditelj

- rijetko primjenjuje neke stilske dekorativne elemente

PETRINJSKA 9

- pregradio prizemnicu u jednokatnicu, bez nekog znaaja

ILICA 55

KAPELA POHODA BDM, Brckovljani

- jedna od najranijih gorikih crkava u Hrvatskoj

- 1872. ukinut je graevinski ceh - poinje djelovati trgovako-obrtnika komora (osnovana 1852.)

- zadnja faza postojanja ceha, zadnjih 20 godina poklapa se s dvije politike ere: Bachov apsolutizam (1850.-1859.); odah od apsolutizma, nacionalni zanos, HU nagodba

- 1857. donesen je u Zagrebu ''Novi graevni red''

- u drugoj fazi, nakon 1859. uvelike se formiralo sredite Zagreba

- ostvaritelji su cehovski majstori: Ivan Plochberger stariji, Janko Jambriak, Franjo Klein, Janko Grahor

IVAN PLOCHBERGER STARIJI- u Zagreb dolazi iz Ljubljane, kolovan je u Grazu, a potjee iz Donje Austrije

KUKOVIEVA KUA, Preradovieva 29

- Kukovi bogati graanin

- veliki arhitektonski objekt u urbanistikom smislu

- svojim gabaritima usmjerila je razvoj itavog djela Donjeg grada izmeu Zrinjevca i Preradovieve

- graena je u najamnu svrhu

- u stilu talijanske renesanse imitira najpoznatiju beku najamnu zgradu toga vremena tzv. Heinrichshof

OEGOVIEVA STAMBENA TROKATNICA, ugao Berislavieva 17/Preradovieva 1- investitor barun Oegovi iz redova najbogatijih zagrebakih obitelji

- velike dimenzije 11 prozora prema Zrinjevcu, 9 prema Berislavievoj

- prizemlje: rustika, neorenesansa

TESLINA 3

- zgrada za istog investitora - Oegovia

- neorenesansa

TRG BANA JELAIA 12

- pregradnja jednokatnice u dvokatnicu, nova fasada

- u vlasnitvu baruna Jovana ivkovia

- neorenesansa

FRANJO KLEIN- roen u Beu

- Klein upisan u arhitektonsku kolu ALU u Beu, dva puta polazi 1. razred, pa se ispisuje

- u nekrologu se spominje da je uenik slavnog graditelja beke opere Siccardsburga koji je od 1843. bio profesor na akademiji (nije potpuno sigurno)

- mogue je radio kao pomonik na nekim njegovim zgradama

- dobio i titulu arhitekta- djelatnost u Zagrebu poinje nakon pada Bachovog apsolutizma 1860. hrabro jer je on kao beanin bio u nezavidnoj poziciji u vrijeme kada su oivjele nacionalne tenje

- moda se zato i udruuje s Grahorom u tvrtku

- sudjelovao na gospodarskoj izlobi 1864. i od tada dobiva narudbe

- svu svoju panju usredotouje na fasade

- ostali elementi njegovih graevina nemaju neki znaaj: velike najamne zgrade imaju tlocrte prilino stereotipne za ono vrijeme visoke sobe, neugledna stubita, dvorine fasade nisu posebno oblikovane, stubita nisu reprezentativna

- plastino arhitektonsko-dekorativne elemente preuzima iz tradicije talijanske arhitekture 15. i 16. st.

SINAGOGA IZRAELSKI HRAM, Praka 7

- sruena dekretom 1941. za trajanja II. svj. rata

- arhitektonsko-dekorativni elementi preuzeti s bekog Arsenala (dominantna srednja ploha i nie bone) i Sinagoge (pilastri, lezene, lanterne)

- slina trobrodnoj bazilici s visokim u prostor izbaenim srednjim dijelom fasade na kojem je ulaz ispod 3 polukruna luka

- osnovna zamisao zgrade je renesansna mjeavina s istaknutim maursko-gotikim elementima- kasnije prelazi na iste historijske stilove, tj. na neorenesansu

MESNIKA 1, 1867.

- prva kua u Zagrebu s blago svinutom fasadom to omoguava irok ulaz u Mesniku ulicu

- neorenesansa

- konzole, lezene, pilastri, 7 skulptura enskih likova u antikoj nonji s raznim kretanjima i raznim predmetima u rukama ili na glavi (vaza, jabuka, voe)

- krovni vijenac bogato ornamentiran

- mezanin i 1. kat prozori flankirani polupilastrima

- 2. kat prozori flankirani lezenama sa 7 enskih likova

GUNDULIEVA 29

- jednokatnica s 4 prozorske osi

- ralanjena fasada: krovni vijenac, zabati nad prozorima, triglifi izmeu prizemlja i prvog kata, kvadri rustike oko podrumskih prozora

- osnovne znaajke Kleinovih radova:

- plastino dekorativni elementi, naglaena skulpturalna plastinost fasade (ukrasi izvedeni u kamenu Klein je i klesar!)

- skulpture, stupovi, balkoni, znatno izboeni krovni vijenci, arhitravi, triglifi

- on je najjai predstavnik neorenesanse

- drugi graditelji Kleinove epohe znatno su suzdraniji u upotrebi tih renesansnih atributa i fasade im nisu plastino koncipirane- uobiajena je pojava da se repertoar dekorativnih elemenata na fasadi najamne kue preuzima (imitira) prema fasadama gospodarskih palaa

TVRTKA GRAHOR I KLEIN- 1872. je ukinut graevinski ceh

- obrtni zakon predviao je nove naine udruivanja zadruge i zajednice

- sve nacrte potpisivali s 'Grahor i Klein', pa ne znamo koliki i koji je bio autorski dio

- Janko Grahor diplomirao je 1878. na Visokoj tehnikoj koli (Polytehnic) u Beu

- u poduzeu su radili i istoimeni sinovi Janko i Franjo

- Janko Grahor ml. upisao je odjel arhitekture na ALU u Beu kod Friedricha Schmidta - zajedno su podigli 20tak impozantnih zgrada one nose znaajke istaknute za Kleinov rad brojni atributi visoke renesanse

- veina njihov zgrada u Zagrebu moe se uklopiti u neki derivat 2. Ringstrassenstila

- izmeu 1879.-1881. grade 3 objekta od neobukane opeke s gotiko-romanikim oblicima:

SAMOSTAN NA JOSIPOVCU, Nazorova 51, 1879.EVANGELIKI UPNI DVOR, Gundulieva 28, 1880.

KANONIKA KURIJA, Kaptol 6, 1881.

- 1879. zagrebaki Kaptol poziva Hermana Bollea mogue su ti radovi vezani i uz njega- Grahor iz godina prije osnivanja tvrtke nema ostvarenja (stupio u ceh upravo prije rasputanja)

ZGRADA PRVE HRVATSKE TEDIONICE, Radieva (Duga ulica) 32

- zasigurno Janko Grahor ml.

- neorenesansa, no izboeni lukovi prozora daje neobarokni dojam

TRG BANA JELAIA / PRAKA 2

- Grahor i Klein- ugaona dvokatnica s mezaninom

- rizalit na uglu i na krajevima krila

- na fronti prema trgu 3 prozora, a prema Prakoj 5

- poslije II. svj. rata dosta pregraivanaHRVATSKI GLAZBENI ZAVOD, Gundulieva 6 (juni dio)- jednokatnica simetrina fasada s ulazom u sredini i 7 prozora na 1. katu

- meu prozorima prizemlja lezene- meu prozorima 1. kata pilastri s korintskim kapitelima - prozori 1. kata zavravaju polukruno, nad svakim je izboen zabat - krovni vijenac iznad kojeg je veliki zabat u njemu 2 enske figure s kartuom i lirom, naokolo akantusovo lie

- ispod zabata natpis Arti musices

- sjeverni dio nadogradili afranek i Wiesner 1894.

HRVATSKO-SLAVONSKO GOSPODARSKO DRUTVO, Trg Marala Tita 2/3

- prvotno dvokatnica s jednim izlobenim paviljonom sa svake strane

- rustikom je flankiran sredinji dio fasade i uglovi

- polukruno zavreni prozori 1. kata u edikulama

- pred sredinjim djelom fasade protee se altana na 4 dorska stupa, a na balustradi su 4 velike enske figure u antikoj odjei

- 3. kat je nadograen 1926.

- pokrajnji prizemni paviljoni graeni su u izlobene svrhe

STAMBENA JEDNOKATNICA, Brae Kavuria (Hebrangova) 34- 9 prozorskih osi

- itavo prizemlje u rustici, a kvadrima su istaknuti bridovi izboenog srednjeg dijela zgrade

- prozori prizemlja zavravaju polukruno, a prvog kata takoer, samo to su jo smjeteni u edikule

- pod prozorima su kamene balustrade

- ulaz flankiraju 2 slobodnostojea stupa na visokoj bazi i oni nose balkon pred sredinjim prozorom

SAMOSTAN MAGDALENKI, Nazorova 51, 1879.

- samostanska zgrada s kapelom

- ubrzo upotrebljena za Zemaljsko sirotite, a i kasnije sluila u javne svrhe studentski dom i sl.

KAPTOLSKA KURIJA, Kaptol 6, 1881.

- kurija je projektirana u neogotikim oblicima

- gradnju je 1882. izveo Herman Bolle prema nacrtima Grahora i Kleina

SUDBENI STOL (danas Vrhovni sud RH), Zrinski trg 3- poduzee Grahor i Klein sudjelovalo u konzorciju zagrebakih graditelja za tu zgradu (Grahor, Klein, Jambriak, Plochberger)

- 1884. rade zadnji zajedniki nacrt

- 1886. poinju raditi neovisno

- Kleinov rad posljednjih godina ivota nije znaajan

- u cehovsko vrijeme najvia kvalifikacija i titula je graditelj

- visokokvalificirana graevinska zvanja steena studijem na visokim kolama nisu bila poznata- graditelj se postaje uenjem obrta kod nekog majstora i ''vandrovkom'' (stipendijama) po stranim zemljama

- upotrebljava se i naziv arhitekt jer zakon nije inio razliku izmeu termina arhitekt i graditelj

- 1876. Zemaljska vlada, Odjel unutranjih poslova donosi uredbu o ''civilnim tehnicima'' koja regulira poloaj struke

- prema toj odredbi Klein trai imenovanje ovlatenog civilnog arhitekta (jer je moderno kolovani arhitekt), a Grahor imenovanje graevnog mjernika

- ovakvo zakonsko priznavanje akademskih zvanja potaknulo je malobrojne strunjake koji su se 1878. udruili u ''Klub ininira i arhitekata''

- Klein je jedini imao titulu ''ovlateni arhitekt'', a jo tri lana naslov ''arhitekt''

ZAGREB I BE U KLEINOVO DOBA- Be je predvodio na polju arhitektonskog stvaranja od sredine 19.st. nadalje- sredinom 19.st. u Beu su se okupljali prvi arhitekti tog vremena

- vane graevine za razvoj historijskih stilova:

BEKI ARSENAL, 1849.-1855.

- na toj su gradnji bili zaposleni najistaknutiji beki arhitekti: Van der Null, Siccardsburg, Forster, Hansen, Rosner

- sredinji dio tog kompleksa je Muzej oruja izveden po Hansenovom nacrtu- maursko-renesansna mjeavina romantika u arhitekturi

SINAGOGA (Tempelgasse)

- arhitekt: Hansen

- maursko-renesansna mjeavina

- 1939. sruili su ju nacisti

RINGSTRASSE

- rjeavaju se problemi oko Ringa

- po carskom nalogu sruene su srednjovjekovne zidine oko gradske jezgre

- stvoreni su projekti za stapanje stare jezgre s predgraem u jednu urbanistiku cjelinu

- izvedena Ringstrasse iroka ulica s viestrukim drvoredima i nasadima u smjeru nekadanjih bedema

- Franjo Josip sveano ju je otvorio 1865.

- na Ringu su postepeno podizane i izgraivane najreprezentativnije palae 60tih i 70tih izravan utjecaj na gradnju u ostalim ulicama

- imati palau na Ringu bilo je pitanje prestia najbogatijih bekih porodica

- izgradnja Ringa do te mjere je utjecala na razvoj historijskih stilova da se prate 3 faze Ringstrassestila I. rani ringstrassenstil

BEKA OPERA, 1861.-1869.

- arhitekti: Siccardsburg i Van der Nulla

- firentinsko-francusko-venecijanska renesansa i u manjoj mjeri panjolsko-francuska gotika (lukovi i svodovi) i grko-rimska antika (ukrasi)

II. ringstrassenstil

- glavni predstavnik arhitekt Teofil Hansen

HEINRICHSHOF, 1861.-1863.

- helensko-klasicistika obiljeja

- velika najamna zgrada sluila drugima za uzor u Beu i izvan njega

- karakteristian element: ugaoni rizalit s rustinim kvadrima uz bridove i dvostrukim prozorom sa zabatom na drugom katu

- sruena u bombardiranju u 2. svj. ratu

III. ringstrassenstil (1871. do po. 20.st.)

- glavni predstavnik urbanist i arhitekt Hasenauer

HNIGSBERG I DEUTSCH- pojavljuju se potkraj 80tih godina

- generacija graditelja Strohmayer, Pfeiffenberger, Plochberger, Klien i Jambriak postepeno nestaju

- poela se pojavljivati prva skupina obrazovanih strunjaka s titulom arhitekta

- s cehovskom tradicijom definitivno je prekinuto

- nakon potresa 1880. razvija se u Zagrebu velika graevinska aktivnost koja dovodi da se izradi nova regulatorna osnova 1887.-1889.- razvoj industrije, velike gradnje javnih zgrada i banaka povoljno vrijeme za arhitekte i graditelje

- 1888.-1889. Hnigsberg i Deutsch zapoinju svoju aktivnost

- konkurencija je bila velika mladi arhitekti na poetku svoje karijere: Pilar, Holjac, Fischer, Heinzel

- tu su i arhitekti Kuno Waidmann, Janko Grahor ml., graditelj Ferdinand Kondrat, afranek i dr.

- H&D tvrtka djeluje u posljednjem desetljeu 19.st. i kroz prva dva desetljea 20.st.

- to je vrijeme prijeloma stilova izvor promjene je Be, a obojica su kolovana u Beu prenose beke pojave u nae lokalne dimenzije, potrebe i mogunosti

- nisu odmah poeli zajedno raditi prvi je zapoeo HnigsbergLav (Leo) Hnigsberg

- bio je sin zagrebakog bankara i posjednika Mavre Hnigsberga - 5 godina je radio u atelieru uglednog bekog graditelja Tischlera

- dobio je mnoge nagrade i priznanja npr. zlatni kri prilikom milenijske izlobe u Budimpeti

Julio Deutsch

- roen u ehoslovakoj

- studirao u Beu, bio je na viegodinjim studijima u Francuskoj, Belgiji, Holandiji i Njemakoj- radio je u Parizu kod arhitekta Lefevrea

- obojica su zavrila Politehniku u Beu; arhitekt Ferstel bio je uitelj i jednog i drugog

Heinrich von Ferstel (1828.-1883.)- plodan beki arhitekt 70tih i 80tih godina 19.st.

- sudjelovao u stvaranju bekih historijskih stilova

- najpoznatije djelo Votivkirche u Beu (neogotika)- druga djela: zgrada bekog Sveuilita (po Bramanteu), Kemijski laboratorij, Narodna banka

- stilski se priklanja neorenesansi

- tijekom kolovanja nauili su i upoznali arhitekturu bekih historijskih stilova krugu koji je preferirao neorenesansu

- njihov uitelj Ferstel bio je jedan od inicijatora ideje o izgradnji beke cottage etvrti velika novost, a utjecalo je na oblikovanje posebnog tipa stambene zgrade-ljetnikovca graanske obitelji

- H&D u Zagrebu po tom uzoru projektirali iskljuivo graanske stambene palae i ljetnikovce tipovi objekata koji su bili izuzetno traeni krajem 80tih i 90tih godina

- najvie grade u oblicima neorenesanse koja prelazi u barok i rokoko

- Deutschova suradnja s Lefevreom u Parizu na mauzoleju predsjednika Republike Thiersa

- ova suradnja otvorila mu je poglede na pariku neorenesansu; nakon dolaska u Zagreb radi u atelieru uglednog zagrebakog arhitekta Kune Waidmanna

- H&D su osnovali atelier 1889. i zajedno rade do 1911. (do smrti Hnisgeberga)- nije mogue razluiti udio svakog od njih u projektima projekti su potpisivani imenom obojice- veliki udio u projektima imali su njihovi suradnici: Vjekoslav Bastl (secesijske zgrade), Ivan tefan, Goldscheider

- njihovo poduzee izradilo je i projekte po tuim planovima

- opus: preko 90 projekata od kojih su gotovo svi izvedeni

- svoje radove izlau i na umjetnikim izlobama (arhitektura se rangirala i smatrala umjetnou)

HNIGSBERG- zapoeo je sam karijeru u Zagrebu

- 5 objekata od kojih je svaki nekom svojom karakteristikom bio novina za Zagreb

UGAONA DVOKATNICA MIRKA PL. HALPERA, Strossmayerov trg 3

- trg jo nije bio izgraen

- ugao u tlocrtu ima oblik polovice kruga

- kupola dominira nad uglom

- neobarokne stilske karakteristike

- tlocrt stanova projektiran je za imune graane prostrane i visoke sobe orijentirane prema ulici

- prema dvoritu su: kuhinja, soba za sluinad, nunici (nema kupaone!)

MEDULIEVA 22, 1887.-88.

- specifinost: vea s ulazom za koije u vrt

UITELJSKI DOM, Trg Marala Tita 4, 1887.-88.

- neorenesansa

STAMBENE ZGRADE S DUANIMA Ilica 51, 53, 53a

- investitor: Hnigsbergov otac, bankar Mavro

- 3 dvokatnice komponirane su proeljima kao da su jedan objekt

- komponiranjem triju objekata u jednu fasadnu cjelinu ostvarena je tada omiljena beka ideja impozantne ''stambene palae'' velikih dimenzija

- tuko ukrasi

- neorokoko stilske karakteristike

VILA KOLMAR, Tukanac 36, ljetnikovac

LJETNIKOAVC, Josipovac 15

- moderan tip vile asimetrian tlocrt s tornjem

- romantizam

- novosti koje unosi: kupola nad zaobljenim uglom zgrade; 3 zgrade u jednoj cjelini proelja + duani u prizemlju

- pokazao je raspon stilova kojima vlada, tj. kombinacije stilova to je karakteristino za arhitekte historicizma

H&D od 1890.

- projekti od 1890. nose zajedniki potpis

- osim projektnog biroa imali su i vlastito graevno poduzee koje je izvelo niz gradnji i po tuim projektima

- regulatornom osnovom 1887.-89. tono su zacrtane itave ulice i naselja grada grad je rastao; dobivali su mnoge narudbePALAA SCHLESINGER, Strossmayerov trg 10 (danas Hotel Palace)

- najreprezentativniji dio Zagreba potez od Zrinjevca do Starevievog trga

- neobarok-neorokoko osim proelja razraena su i opremljena stubita

- bogato opremljeni stanovi prvog kata

STROSSMAYEROV TRG 8

- neobarok - neorokoko

- bogato opremljeno stubite

STROSSMAYEROV TRG 2

- neobarok

BUKOVEVA KUA S ATELIEROM, Tomislavov trg 18

- pripada drugom tipu graevina mnogo mirniji neorenesansni i ranobarokni oblici

STRAEVIEV DOM, Stareviev trg 6 (Gradska knjinica)

- pripada drugom tipu graevina neorenesansni oblici

- razraeno stubite mirnijih oblika

- investitori: Josip Frank (pomonik Ante Starevia)

- ugaona dvokatnica- nad sredinjim rizalitom junog proelja die se kupola s krilatom figurom na vrhu

- posljednje godine 19.st. nastala je zgrada koja oznauje prekretnicu u radu tvrtke ali i novu eru u arhitekturi Zagreba

KUA APOTEKARA JOSIPA PEIA, Ilica 43

- ona odraava vezu s arhitektonskim dostignuima Bea

- upravo tada beki arhitekt Otto Wagner u teoriji i praksi mijenja svoju dotadanju arhitektonsku praksu

- 1895. Wagner izdaje tekst ''Moderna arhitektura''

- probija se konstrukcija eljeznog kostura koja je 1. put upotrijebljena na Robnoj kui Neuman u Beu 1894.

- konstrukcija eljeznog kostura iste godine upotrijebljena je i kod izgradnje Ankerhausa

- izgradnjom beke gradske eljeznice i mostova na Dunavu (u vezi s regulacijom Dunava) Wagner je 1898. potpuno prekinuo s historicistikom arhitekturom

- u Wagnerovim projektima iz 1898. nalaze se svi elementi u kojima prepoznajemo secesijski stil arhitekture Akademija likovnih umjetnosti, Hofburg u Beu, crkva za staro groblje u Whringu - 1899. vagnerijanizam se pojavljuje u zagrebakoj Ilici gdje H&D grade kuu apotekara Peia to je i prva pojava secesije u Zagrebu- eljezne traverze omoguuju veliki raspon prostorija u prizemlju

- unutranji prostor istinski se oituje na vanjtini zgrade

- dekoracija proelja pokazuje konstrukciju zgrade

- fasada je promijenjena izmeu dva svjetska rata

- no H&D u drugoj fazi rade i dalje u historijskim stilovima valjda po eljama investitora

- oito je da su im, nakon secesije, neorenesansa i neobarok dosadili pa sve vie zgrada nosi obiljeje mjeavine stilova i nemogue ih je oznaiti jednim stilskim nazivnikom- ta mjeavina doivjela je svoj vrhunac u kombinaciji venecijanske gotike i rokokoa TOMISLAVOV TRG 4

- secesija je u Zagrebu prisutna od kraja 19.st.

- od 1902. do 1911. secesija dominira u radu tvrtke H&D i u arhitekturi Zagreba

- katkad je prisutna samo u konstrukciji zgrade (npr. Etnografski muzej, Mauraniev trg 14), a nekad samo na dekorativnim elementima na fasadi koja skriva ablonske prostore organizacije stanova (npr. Palmotieva 50)

- H&D projektiraju i zgrade: Trg Marala Tita 8 (Sokol), Mauraniev trg 14 (Etnografski muzej), Mauraniev trg 12, Gundulieva 20, Trg bana Josipa Jelaia 5 (Izidor Krnjavi je tu kuu nazvao krletkom i pretjeranom)

- vano je istaknuti da je Julio Deutsch imao nepovoljno miljenje o secesiji i da nije projektirao zgrade u tom stilu; moemo pretpostaviti da je takav stav imao i Hnigsberg

- oni prihvaaju secesiju u svoj atelijer iako sami nisu imali afiniteta prema toj pojavi

- glavni autor secesionistikih objekata njihove tvrtke bio je arhitekt Vjekoslav Bastl

- karakteristike arhitekture po. 20.st.: paralelna egzistencija secesije i historijskih stilova to je vidljivo na Jelaievom trgu na kui Rado (br. 5) pored koje je historicistika neobarokna Kolmarova kua (br. 7)

- 1905. gradi se H&D biro

ELSA FLUID FOM, ugao Trga i Juriieve 1, 1905.

- i po konstrukciji i po dekoraciji u vagnerovskom smislu moderna

HRVATSKO-SLAVONSKA ZEMALJSKA CENTRALNA TEDIONICA s kavanom KORZO, Ilica 25, 1905.

- ugaona trokatnica

- fasada: kombinacija secesije i historijskih stilova

- unutranjost: secesija (i tedionica i kavana)

- nakon 1911. secesija je na izmaku, prodire konstruktivizam i ekspresionizam

- 4 rada H&D tvrtke nakon 1911. (tj. nakon Hnigsbergove smrti) odaju nove tendencije europske arhitekture npr. ILICA 11; POTKIVAKA KOLA, Savska cesta 11

OBJEKTI IZVAN ZAGREBA

- veinom se razlikuju od zagrebakih i po obliku i po namjeni

- to su zgrade javnih funkcija ili sakralne graevine

SINAGOGA U KRIEVCIMA

- pregraena u Omladinski dom 1956.

SINAGOGA U SLAVONSKOM BRODU

- sruena po. 1945. u bombardiranju

PAVILJON za milenijsku izlobu u Budimpeti 1896.

- poznato samo iz nacrta

- neobarok kao i zgrada HNK koja je dovrena 1895. (pa se ta godina uzima kao kulminacija neobraoka)

2 CRKVE U SRIJEMSKOJ MITROVICI, 1897.

- bizarno ostvarenje dvije crkve od kojih je jedna katolika a druga pravoslavna stavljene pod zajedniki krov suelni ulazi sa zajednikim predvorjem- lae zavravaju apsidama jedna na I, druga na Z

- objekt je trebao sluiti mitrovakim zatvorenicima

- historicizam

PRVA POEKA TEDIONICA

- odlike smirene secesije

- bliska je grupi zagrebakih palaa na Maurancu 14 (Etnografski) i Trgu Marala Tita 8 (biva Trgovaka komora)

KINO UNION, Ljubljana, 1912.

- rekonstrukcija dvorane kina

- kasna secesija

SINAGOGA U BJELOVARU

- kasna secesija

- znatno pregraena danas slui kao kazalite

ELEKTRINA CENTRALA, Ljubljana, 1916.

- upravna zgrada; klasicistiko proelje DVORAC CORNELIUSA ZWILLINGA, Crna Mlaka kod Zdenine, 1917.

- danas: uprava ribnjaarstva

- kasna secesija s elementima ekspresionistikog konstruktivizma

- projektirao sam Deutsch

- posljednji dvorac u naim krajevima

- puno je izgubio popravkom nakon oteenja u II. svj. ratu

- H&D izlau svoje projekte i nacrte na izlobama:

1891. Zagreb, izloba drutva za umjetnost i obrt (zgrada zemaljsko-obrtnog muzeja - MUO)

1896. Milenijska izloba u Budimpeti

1901. Zagreb, izloba ''Medovi, Ivekovi i drugovi''

1912. Beograd, 4. jugoslavenska izloba

1913. Zagreb, Umjetniki paviljon

- zakljuak:

- u okviru historijskih stilova dali su Zagrebu novi prostorno oblikovni element, bitan i u urbanistikom smislu KUPOLA primjenjivali su je jednako na javnim zgradama kao i na stambenim objektima, na sredinjem dijelu proelja ili kao akcent ugla (urbanistiki znaajno)

- prvi su u Zagreb donijeli beku secesiju i to ve 1899. nisu puno kasnili za velikim projektima i spisima Otta Wagnera