Bazat e HW – Kartat Audio/VideoBazat e HW – Kartat Audio/Video

Departamenti i Informatikës

Fakulteti i Shkencave NatyroreUniversiteti i Tiranës

12.12.2012

Kartat

Audio nëpërmjet kompjuterit� Kompjuterët e parë përmbanin vetëm një gjenerues zhurmash të thjeshta (beep, click, etj.) që shërbenin për të sinjalizuar probleme apo feedback ndaj përdoruesit

� Në fillim të viteve 90 kompjuterët filluan të jenë gjerësisht të pajisur me pjesë që lejojnë transmetimin e sinjaleve zanore komplekse të quajtura ndryshe si karta audio (zanore)

� Pas vitit 2003 vështirë se mund të gjendej një Kartat

Audio/Video

2

� Pas vitit 2003 vështirë se mund të gjendej një motherboard që nuk përfshinte në të një pjesë për transmetimin e audios

� Karta zanore (audio) së bashku me software përkatës lejon ndër të tjera:� Dëgjimin e CD-ve audio drejpërdrejt ose në versione të

kompresuara (mp3, Ogg Vorbis, etj.)

� Dëgjimin e muzikës stereo, efekteve zanore në lojra kompjuterike, leksione interaktive, etj.

� Regjistrimin e zërit në kompjuter

� Audiokonferenca, telefoni nëpërmjet rrjeteve kompjuterike

Kartat

Llojet e audio në kompjuter� Audio në formën e valës (waveform)

� Ruajnë në skedarë të dhëna reale audio

� Vala analoge audio kthehet në version dixhital dhe

ruhet në kompjuter

� Mund të ruajnë çdo lloj forme zanore (të folurën, muzikë, zhurma, etj.)

� Cilësia e audios varet në mënyrë direkte nga cilësia e regjistrimit dhe e teknikave kompresuese të përdoruraKartat

Audio/Video

3

regjistrimit dhe e teknikave kompresuese të përdorura

� MIDI Audio� Nuk ruajnë të dhëna reale audio, por instruksione (p.sh nota

muzikore) që më pas interpretohen nga karta zanore dhe kthehen në sinjale audio

� Ruajnë vetëm audio instrumentale dhe efekte zanore. Ato nuk mund të ruajnë të folurën apo të kënduarin

� Përveç muzikantëve, përdoret gjerësisht dhe nga lojrat kompjuterike apo programe për sinjalizime të ndryshme

� Cilësia varet si nga instruksionet e ruajtura, ashtu dhe nga karta zanore

Kartat

Karakteristika të audios

Audio në formë vale Audio MIDI

� Audio në formë vale ruhet si mostra të njëpasnjëshme me anë të proçesit të thjeshtimit

� Madhësia e mostrës specifikon sa të dhëna

� Byte i statusit: tregon

instrumentin (kanalin)

që do përdoret për të

luajtur një notë të Kartat

Audio/Video

4

� Madhësia e mostrës specifikon sa të dhëna ruhen për çdo mostër (p.sh 16 bit)

� Ritmi i thjeshtimit specifikon sa shpesh do merren mostrat nga audio reale (matet në Hz, p.sh 41000Hz nga audio CD)

� Formati i regjistrimit: mp3, wav, ogg, etj.

luajtur një notë të

caktuar

� Byte i të dhënave:

tregon notën përkatëse

që do luhet si dhe

shpejtësinë e saj

Kartat

Pjesët përbërëse të kartës zanore� Konvertuesit: kartat zanore përmbajnë të paktën

një konvertues nga format dixhital në analog (DAC) dhe një konvertues nga format analog në dixhital (ADC) për çdo kanal stereo dhe disa përmbajnë më shumë. Tipar dallues i tyre është rezolucioni (madhësia e mostrës në bit), p.sh 24 bit

� Gjeneruesi i ritmit së thjeshtimit: siguron orën për konvertuesit që kontrollohen nga PC. Kujtojmë

Kartat

Audio/Video

5

për konvertuesit që kontrollohen nga PC. Kujtojmë që ajo matet në Hz. Shpesh kartat zanore kanë shkallë tjetër për regjistrimin dhe dëgjimin e audios

� Proçesori: krijon output analog nga një input MIDI. Ai specifikon numrin e kanaleve MIDI si dhe cilësinë e tyre.

� Amplifikuesi: ndonjëherë kartat zanore përfshijnë dhe një amplifikues që përdoret në rastet kur ajo lidhet me pajisje transmetuese të pa amplifikuara.

Kartat

Lidhësit (connectors) bazë e kartës zanore

Kartat

Audio/Video

6

� Line out - Output stereo i pa amplifikuar që mund të lidhet me pajisje transmetuese (bokse, mikrofonë).

� Line in - Input zanor që lejon lidhjen me pajisje që ofrojnë nje output stereo (p.sh CD player)

� Mic (mikrofon) in - Lejon lidhjen me mikrofonë për regjistrimin e zërit

� Ndërfaqe MIDI - Lejon lidhjen me pajisje të jashtme MIDI (p.sh tastiera)

Kartat

Lidhësit opsionalë të kartës zanore

� Speaker out - dalje e amplifikuar që lejon lidhjen

me pajisje transmetuese të amplifikuara

� MPC-3 Modem-in/out - lejon lidhjen me

modem në mënyrë që sinjalet audio të tij të

transmetohen nëpërmjet kartës zanore

MPC-3 Aux-in - përdoret për lidhje me CD-Kartat

Audio/Video

7

� MPC-3 Aux-in - përdoret për lidhje me CD-

Drive apo pajisje të ngjashme të jashtme

� S/PDIF - Lejon lidhje të drejpërdrejtë dixhitale

të kartës zanore me një pajisje të jashtme që e

përmban këtë lloj formati

Kartat

Karakteristika të kartës zanore

� Ndërfaqja lidhëse: në ditët e sotme është PCI ose PCI-Express

� Kanalet MIDI: Çdo ndërfaqe MIDI përmban16 kanale që i korrespondojnë instrumentave muzikorë të ndryshëm. Mund të ketë më shumë se një ndërfaqe MIDI

Polifonia: Ka të bëjë me aftësinë e kartës zanore për Kartat

Audio/Video

8

� Polifonia: Ka të bëjë me aftësinë e kartës zanore për të gjeneruar disa sekuenca audio MIDI njëherësh

� Ritmi i thjeshtimit: 44,100, 22,050, 11,025, and 8,000 Hz, etj.

� Duplex - Ka të bëjë me aftësinë e kartës zanore për të bërë regjistrim dhe luajtje tingujsh në të njëjtën kohë (Full duplex në këtë rast) apo vetëm njërën nga të dyja në një kohë (half duplex)

Kartat

Nëse po hasni probleme me kartën zanore sigurohuni që:

� Sigurohuni që të gjithë kabllot të jenë të lidhura

dhe pajisjet zë lëshuese të jenë të ndezura

� Ndonjëherë mjafton një restart i kompjuterit

� Nëse problemi ndodh vetem me një program, me

shumë mundësi nuk është problem i vetë kartësKartat

Audio/Video

9

� Sigurohuni që karta zanore është zgjedhur si

pajisja e paracaktuar për luajtje tingujsh

� Sigurohuni që pajisjet zë lëshuese janë funksionale

� Sigurohuni që driver-at (pra software që

menaxhon kartën zanore) janë të instaluar dhe të

përditësuar

Kartat

Karta grafike

� Një kartë grafike (adaptor video) merr të dhëna

grafike nga kompjuteri dhe i kthen ato në një

formë të tillë që mund të paraqiten nga pajisja

paraqitëse (p.sh monitori)

� Kartat grafike moderne proçesojnë të dhënat

video duke ja hequr këtë detyrë CPU-së dhe si Kartat

Audio/Video

10

video duke ja hequr këtë detyrë CPU-së dhe si

rrjedhojë përshpejtojnë sistemin

� Kartat grafike gjenden në dy forma

� Karta grafike të veçanta (lidhen me kompjuterin me

PCI)

� Karta grafike të integruara në motherboard

Kartat

Pjesët përbërëse të kartave grafike

� Proçesori grafik: Shumica e përpunimeve dixhitale

audio/video realizohen nëpërmjet këtij proçesori duke

ulur ngarkesën e proçesorit kryesor (CPU)

� Një kartë grafike e përshpejtuar gjithashtu lejon uljen e

rrjedhës së informacionit të BUS-eve të sistemit. P.sh në

vend që të kalohet një hartë pixelash të një rrethi mund të

transmetohen vetëm rrezja dhe qëndra e tij. Kartat

Audio/Video

11

transmetohen vetëm rrezja dhe qëndra e tij.

� Kujtesa video: përdoret për disa qëllime

� Frame buffer - ruan imazhin e prodhuar nga proçesori

grafik para dërgimit të tij në monitor

� Kujtesa që nuk po përdoret nga frame buffer përdoret për

të ruajtur fonte, ikona dhe elementë të tjerë grafikë për

përmirësimin e performancës

� Karakteristikat kryesore janë madhësia, shpejtësia dhe tipi

(i ngjashëm me llojet e RAM)

Kartat

Driver-at e kartës grafike

� Driver-at e kartës grafike përkthejnë të dhënat

paraqitëse të gjeneruara nga një program në

instruksione specifike për monitorin

� Driver-i vendos sesi do ja paraqesi të dhënat

proçesorit grafik në mënyrë që të përshpejtojë

përpunimin e tyre. Si rrjedhojë ka ndikim direkt Kartat

Audio/Video

12

përpunimin e tyre. Si rrjedhojë ka ndikim direkt

mbi performancën

� Për të shmangur nevojën për të përdorur

instruksione të ndryshme për karta të ndryshme

përdoren librari grafike (API) përkatëse si hapa

ndërmjetës. Libraritë më kryesore janë

� OpenGL

� DirectX

Kartat

Ndërfaqet lidhëse të kartave grafike

� AGP

Kartat

Audio/Video

13

� PCI + PCI-Express

(Standardi i ditëve

të sotme)

Kartat

Konfigurime të paraqitjes� Rezolucioni - ka të bëjë me maksimumin e pixel-ave

që mund të paraqesë një ekran horizontalisht dhe vertikalisht (p.sh 1280x1024)

� Thellësia e ngjyrave (color depth) - një pixel është elementi më i vogël i adresueshëm i paraqitjes. Ai përmban 3 komponente (R - E kuqe, G - Jeshile, B -Blu). Thellësia e ngjyrave mat numrin e ngjyrave që mund të paraqiten dhe tregohet si BPP (bit per pixel)

Kartat

Audio/Video

14

mund të paraqiten dhe tregohet si BPP (bit per pixel)

� Frekuenca e rifreskimit - Karta grafike e paraqet videon si një sekuencë imazhes që paraqiten njëri pas tjetrit. Frekuenca e rifreskimit mat sa herë ndërrohet imazhi në një sekondë dhe matet me Hz (p.sh 75 Hz)

� Rezolucioni dhe thellësia e ngjyrave përcaktojnë se sa të dhëna duhet të ruhen për secilin imazh, pra madhësinë e kujtesës video që nevojitet. Frekuenca e rifreskimit nuk ndikon në këtë drejtim

Kartat

Prurja e kartës grafike

� Prurja e kartës grafike (sasia e të dhënave të

përpnuara në një sekondë) matet si më poshtë

� Rezolucion x thellësi ngjyrash x frekuenca rifreskimit

numri i planeve ( 1 për 2D dhe 3-4 për 3D)

� Shembull

Kartë grafike që po punon me imazhe 2D me Kartat

Audio/Video

15

� Kartë grafike që po punon me imazhe 2D me

konfigurime: rezolucion 1024x768, thellësi 24BPP,

rifreskim 85Hz

� (1024 x 768 x 24BPP x 85 Hz = 200,540,160 byte/s)

� Nëse ka një limit për prurjen duhet të ndryshojmë

konfigurimin e paraqitjes për të siguruar

mirëfunksionimin

Kartat

Ndërfaqet lidhëse

� VGA

� S-Video

� DVI

� Component videoKartat

Audio/Video

16

� Component video

�

� HDMI

Kartat

Probleme të kartës grafike

� Sigurohuni që kabllot janë lidhura në mënyre

korrekte

� Kontrollini nëse karta grafike është vendosur

mirë në folenë e saj

� Sigurohuni që driver-at e saj janë instaluar në

sistemin e shfrytëzimit (përditësojini ato nëse Kartat

Audio/Video

17

sistemin e shfrytëzimit (përditësojini ato nëse

është e nevojshme)

� Sigurohuni që keni vendosur konfigurimin korrekt

të paraqitjes (rezolucion, thellësi ngjyrash,

frekuencë rifreskimi)