Lehim

ki metal parann, kendilerinden daha dk scaklkta

ergiyen ilave bir malzeme yardmyla birbirlerine s etkisi

ile balanmas ilemidir.

elik, dkme demir, bakr, inko, pirin, bronz gibi metal

malzemeler ok iyi lehim yaplabilmekte olup seramik ve

metallerde birbirine lehimlenebilmektedir.

Bu sunu farkl kaynaklardan derlemedir 1

Lehim balantlarnda, ergimi lehim malzemesi adezyon

ve difzyon yoluyla paralarla bir alam oluturur.

Lehimin yapld scaklk, lehim malzemesinin ergime

scaklndan yksek, birletirecei paralarn ergime

scaklndan ise dk olmaldr.

2

stnlkleri

Ergime olmad iin kaynaktaki gibi kristal yapda nemli

bir deime olmaz ve ince paralar yanmaz.

lem iin gerekli s enerjisi azdr.

entik etkisi yoktur.

Isl, elektriksel iletkenlik iyidir ve iyi szdrmazlk

salanr.

Kolay ve abuk yaplabilen ucuz bir birletirme yntemidir.

Temiz bir yzey elde edilir. lave bir ilem gerektirmez.

Birletirilen yzeylerin aras lehimle dolaca iin geme

yzeyinde toleransa gerek yoktur. 3

Sakncalar

Balca sakncas yksek scaklktaki iletme koullarna

uygun olmamasdr.

Lehim malzemesinin mukavemeti iyi bir kaynak

balantsnn mukavemetinden azdr.

Lehim malzemesi pahaldr

4

Malzeme ve Teknoloji

Lehimler, lehim alamnn ergime scaklna gre yumuak

ve sert lehim olmak zere iki gruba ayrlr.

Ergime scakl;

450 Cnin altnda olanlar Yumuak Lehim

450 Cnin stnde olanlar ise Sert Lehim olarak

isimlendirilirler.

5

Yumuak lehim, fazla yk tamayan, szdrmazlk

gerektiren, mukavemet asndan fazla zorlanmayacak,

nispeten dk iletme scaklna sahip yerlerde alacak

paralarn birletirilmesinde kullanlr.

Elektronik devrelerde, kk teneke kutularda, su

borularnda geni uygulama alan bulmaktadr. Yumuak

lehim iin kalay, kurun, inko kullanlr.

6

Sert lehimlerin ergime scakl 450-1000 0C arasndadr.

Yumuak lehime gre daha byk kuvvetler iletebilirler.

Hem szdrmazlk salamas hem de kuvvet iletmesi istenen

balantlarda kullanlrlar.

mil-gbek balantlarnda,

boru-flan balantlarnda,

motosiklet ve bisikletlerin boru konstrksiyonlarnda,

ya, yakt ve hava tayan boru balantlarnda,

tat radyatrlerinde,

kimya sanayinde vb yerlerde basit ve ucuz olarak

uygulanabilmektedirler.

Sert lehim iin pirin, bakr ve gm alamlar kullanlr. 7

8

9

Teknoloji bakmndan lehim ilemi iki basamakta

gerekletirilir.

n hazrlk

Lehimleme ilemi ile balantnn gerekletirilebilmesi iin

paralarla lehim malzemesi arasnda alam oluturulmaldr.

Bu n hazrlk ilemi birletirmede adezyon (yapma) ve

difzyon bann iyi oluabilmesi iin yzeylerin metalik

temiz olmas gereklidir.

Balanacak yzeyler kir, ya, oksit tabakas, boya ve

benzeri yabanc maddelerden temizlenmelidir. 10

Temizleme ilemi

fiziksel yol ile kimyasal yol ile

tel fra, hidroklorik asit

zmpara, kloridik asit tuz ruhu

ee, potasyum hidroksit

rayba inko klorr eriyikleri

11

Dekapan (Lehim pastas) kullanlmas durumunda

bileimlerinde bulunan fosfat, bor, silikat yardm ile

pastalar yzey temizlii yan sra oksitlenmeye kar da

koruma grevi yaparlar.

Pasta kullanlmas durumunda ek bir temizleme svs

kullanlmasna gerek yoktur. Sert lehimde yzeylerin

korunmas amacyla boraks kullanlr.

12

Lehimleme ilemi:

Lehimlenecek alann ve lehim malzemesinin stlarak bu

alana ulamas eklinde eitli lehimleme yntemleri

kullanlr. Dikkat edilecek husus snn lehim malzemesi

zerine deil, lehimlenecek paralar zerine verilmesi

gerektiidir. Amaca gre seilen yntem ile s verme ilemi

yaplr.

Bu yntemler tek tek retimde kullanlan lehimleme

yntemleri ve seri retimde lehimleme yntemleri eklinde

iki ana snfta toplanabilir.13

Tek tek retimde kullanlan lehimleme yntemleri

Havya ile lehimleme: Yumuak lehimde uygulanr. Elektrik

veya gaz alevi ile stlan havya, elle hareket ettirilerek

lehim alannn snmas ve lehim malzemesinin ergimesi

salanr.

Alev ile lehimleme: Yumuak lehimde ve sert lehimde

uygulanr. Lehim alan dorudan gaz alevi ile stlr ve lehim

malzemesinin ergiyip lehim aralna yaylmas salanr.

14

Seri retimde kullanlan lehimleme yntemleri

Blok sistemi ile lehim: Lehimlenecek paralar

hazrlanarak stcl metal blok zerine konulur. Blok

zerinde bulunan paralar str. Bu arada lehim

malzemeleri ergiyerek lehim aralna yaylmaya balar.

Tuz banyosunda lehim: Toz (pasta), halka veya tel

eklindeki lehim malzemeleri yerletirilmi paralar

ergimi tuz bulunan ve stlan bir kapta lehimlenir.

15

Daldrma yntemi Banyo ile lehimleme: Paralar lehim

malzemesi ergimi durumda bulunan ve stlan bir banyoya

daldrlrlar. Yumuak ve sert lehimde kullanlan bir

yntemdir.

Frnda Lehim: Toz (pasta), halka veya tel eklindeki lehim

malzemeleri yerletirilmi paralar elektrik ile stlan

lehim frnna konulur. Hem yumuak hem de sert lehimde

kullanlan bir yntemdir.

Elektrik diren lehimi: Lehim malzemesinin elektrik akm

ile stlp ergitilmesi esasna dayanr.16

Ergime scakl 900Cn zerinde olan sert lehimlere

yksek scaklk lehimi denir. Koruyucu gaz veya vakum

altnda lehim yaplr. ndiksiyon, Lazer, Elektron ve

Koruyucu gaz altnda frnda lehim, yksek scaklk

lehimleri iin zel yntemlerdir. Sert lehimde alevle

stma ve ergitme yaplr. Yapl ekli kayna

andrdndan gm ve pirin esasl sert lehimler gm

kayna, pirin kayna (sar kayna) eklinde

isimlendirilirler.

17

18

19

Konstrksiyon nerileri

Balant mukavemeti genel olarak

* lehimlenen yzeylerin byklne

* lehim aralna baldr.

Lehim yzeyini bytmek iin nlem alnmaldr.

Lehim alam cinsine ve lehim yapma metoduna gre

nerilen en uygun lehim aral (birletirilecek paralar

aras boluk):

yumuak lehim iin 0,05 0,2 mm,

sert lehim iin ise 0,1 0,3 mm arasndadr.

Yzeyler dzgn olmal, birbirine paralel (lehim aral

sabit) olmaldr. 20

Lehim kalnl nerilenden;

fazla olursa balayc kuvvet azalr lehimin mukavemeti

der,

az olursa ergimi lehim alamnn ak zorlar, tm

boluk doldurulamad iin mukavemet der.

Lehimin kapiler kuvvet etkisi ile arala girmesi esastr.

Bu nedenle

araln fazla tutulmas kapiler etkiyi azaltr,

araln ok dar olmas ise oksit paracklar tkanklk

yapar lehimleme zorlar.21

Temas yzeylerinde kapiler etkiyi arttracak, lehim akynnde kanallar, yivler braklmaldr.

Lehimleme srasnda kullanlan temizleyici maddelerin,gazlarn kabilmesi iin lehim blgesinde ilave delik veyaaralklar braklmaldr.

Lehime gelen yk azaltmak iin balanacak saclarbklerek n ekillendirilmelidir.

entik etkisi gerilme ylmalarna neden olacandan milgbek balantlarnda paralar arasnda keskin kelerdenkanlmal, yumuak gei salanmaldr.

Byk paralarn lehimlenmesinde levha veya bilezikeklinde lehim kullanlmas byk fayda salar. 22

Levhalarda lehim yzeyini bytme

Borularda lehim yzeyini bytme

23

Akslarda lehim yzeyini bytme entik etkisini (gerilme ylmasn) nleme

24

Kaplarda lehim yzeyi bytme ve lehime gelen yk sacn n ekillendirilmesi ile azaltma

Boru ularnn ekillendirilmesi Kapiler etkinin arttrlmas

25

Gaz k delii (kanal)Eksenel yivli lehim yzeyi

26

Levha veya bilezik eklinde lehim kullanlmas

27

Sert Lehimde En ok Kullanlan Birletirme ekilleri 28

Hesap Yntemi

Lehim balantlarnda uygulamada oluacak kuvvetlerin emniyetle

iletilmesini salayabilmek iin lehimlenen yzeylerin arttrlmas

gerekmektedir.

Bunun nedeni yumuak lehimlerin ve baz sert lehimlerin

mukavemetinin birletirdikleri paralarn mukavemetlerinden kk

olmasdr.

Bu nedenle lehim balantlarn dayanmn arttracak bindirme,

katlama veya kvrma lehimleri tercih edilmekte olup mukavemet

hesaplar sert lehimler iin yaplmaktadr. Lehim balantlarnn

kesitlerinde dzgn olmayan gerilme yayl grlmektedir.

29

Bindirme lehim balantlarnn kenarlarnda daha byk

gerilmeler olumakta lehimlerin uzunluu arttka

gerilmeler arasndaki farkta artmaktadr. Bu nedenle en

uygun lehim uzunluu L=(34).s alnmaktadr. Lehim

balantlarnda gerilme yaylnn tam olarak llmesi de

mmkn deildir. Bu nedenle nominal gerilme yayl kabul

edilir. Lehim balantlarnn olabildiince kayma

gerilmelerinin etkisi altnda kalmasna dikkat edilir.

30

Yumuak Lehim balantsnda hesap yaplmaz, lehim alan

gereinden ok byk alnr. ekillendirme Lehim alan

kaymaya zorlanacak ekilde yaplr.

sLb

F AKemem

;

.

31

Silindirik alanlarn Lehiminde

emdL

dM

)/2(

32

YAPITIRMA BALANTILARI

Kaynak ve lehim; s yardmyla yaplan ve genellikle

metalik malzemelere (plastik kayna gz ard edilerek)

uygulanan balama yntemleridir. Bu yntemlerde s

nedeniyle ortaya kan ekil deiiklikleri zellikle hassas

cihaz tekniinde istenmemektedir. Ayrca gittike artan

lde metal olmayan malzeme kullanm farkl birletirme

tekniklerine/malzemelerine gereksinimi ortaya

kmaktadr.

33

Yaptrma balants, ayn veya farkl iki malzemenin

metalik olmayan bir ara malzeme (yaptrc zamk) ile

zlemeyecek ekilde birletirilmesi ile elde edilir.

Yaptrma ilemi yaptrlacak elemanlarn yzeylerinin

kimyasal veya fiziksel yntemlerle temizlenmesinden

sonra yzeylerine ok ince (0,1 0,3mm) bir yaptrc

tabakas srlerek, kullanlan yaptrcnn cinsine bal

olarak oda scaklnda veya daha yksek scaklklarda ve

belirli bir sre basn altnda veya basnsz tutularak

yaplr.34

Yaptrma bann mukavemeti, yaptrc ile yzeyler

arasndaki yzeye yapma kuvveti (adezyon) ve yaptrcnn

kendi moleklleri arasndaki baa (kohezyon) baldr.

35

Adezyon kuvvetinin byk olmas yaptrcnn

yaptrlacak yzeyin tmne yaylmas ile mmkn olur.

Yaptrmann n ilemden sonra gerekletirilmesi bu

nedenledir. Yaptrma yntemi ile kat, deri (ksele),

ahap, seramik, lastik gibi malzemeler ok uzun bir sredir

birletirilmektedir. Son yllarda yeni yaptrclarn

gelitirilmesi ile metalik paralarn birletirilmesinde de

yaptrclarn kullanm artmtr.

36

Yaptrclar mil gbek balantlar, cvatalarn zlmeye

kar emniyete alnmas, hafif metal konstrksiyonlar vb.

yerlerde youn olarak kullanlmaktadrlar.

Yaptrc balantlarnn dier zlemeyen balantlara

gre stnlkleri olduu gibi sakncal ynleri de vardr.

37

stnlkleri:

Uygulanmas kolay, ucuz ve abuktur.

Ana malzemede herhangi bir delik, entik vb.

almadndan kesit zayflamaz. Mukavemet kayb

yoktur.

Kaynakta olduu gibi kristal yapda deimeler, sl

gerilmeler ve gevreklemeler olumaz.

Gerilme dalm yaklak her noktada eit olduundan

srekli mukavemette yorularak kopma tehlikesi azdr.

38

Boluklar kolayca doldurulabildiinden korozyona kar

koruma grevi yapar. atlak korozyonu tehlikesi yoktur.

Farkl malzemelerin birletirilmeleri mmkndr.

Snmleme ve izolasyon zelliklerine sahip olup, istenirse

iletken ve yaltkan olarak faydalanlabilir.

39

Sakncalar:

n hazrlk (yzeylerin temizlenmesi) hassasiyet

gerektirir ve zaman alr.

eki, eilme ve soyma zorlanmasnda mukavemetleri

dktr. Bu nedenle ekillendirme, yaptrc kaymaya

zorlanacak biimde yaplmaldr.

Genel olarak dier balant ekillerine gre

mukavemetleri snrl ve mrleri ksadr. Balantnn

zellikleri zamanla deiebilir (yalanma).

40

alma scakl artarsa (80C - 120C) mukavemetleri

daha da der. Yeni zel baz yaptrclar ile bu

snrn 450C gibi yksek deerlere kartlm olmas

bu sakncay gidermektedir. Birletirme iin basn

ve/veya s gerektirirler.

Yaptrclarn mukavemetlerinin dk olmas byk

yaptrma yzeyi gerektirir.

Balantda kalite kontrol yapmak zordur.

41

Malzeme ve Teknoloji

Yaptrma malzemeleri polimer (yapay reine) esasl

malzemeler olup bunlarn en ok kullanlanlar epoksit,

fenol, polyester ve akril dir. Piyasada eitli isimler

(Araldid, Redux, Akemi, Epilox, Agomed) ve semboller

(404) altnda satlmaktadrlar. reticiler tarafndan

bu yaptrclarn zellikleri ve kullanm alanlar

tablolar halinde verilmektedir.

42

Yaptrc malzemeler ve zellikleri

43

Yaptrclar bileen saylarna ve sertleme

scaklklarna gre snflandrlrlar.

Sertleme scaklna gre

Souk yaptrclar Scak yaptrclar

oda scaklnda sertleirler 80C ile 200C arasnda

sertleirler.

44

Yaptrc malzemesinin bileimine gre ise

Tek bileenli ki bileenli

yaptrma ve katlama

iin gerekli tm maddeleri

ierirler (Uhu, Patex,..).

Yaptrma ileminden nce baka

bir madde ile kartrlmalarna

gerek yoktur. Kimyasal yaplarna

gre yzeye yaylma srasnda su

meydana gelen yaptrclara

sertleme srecinde basn

uygulanarak suyun dar kmas

salanr. Baz tek bileenli

yaptrclarda basn

uygulanmasnn nedeni budur

asl yapmay salayan reine

ile katlamay salayan ikinci

bileen yaptrma ileminden

nce uygun oranda ve ekilde

kartrlr. Bu yaptrclar

yaptrma ileminde genellikle

basn veya kuvvet gerektirmez.

Sertleme sresi genelde

uzundur. Souk yaptrclar

genelde iki bileenlidir (Araldid,

Uhu, Plus,..).

45

Yaptrclar genelde kat, sv, pasta ve toz halinde olurlar.

Teknoloji bakmndan yaptrma ilemi aada gsterilen

ana kademelerden oluur.

n hazrlk

Yaptrc hazrlanmas

Yaptrcnn yzeylere srlmesi

Yaptrc srlm paralarn bekletilmesi

Yaptrcnn cinsine gre paralarn basnl ve basnsz

olarak birbirine temas ettirilmesi46

n hazrlk: Yaptrlacak yzeyler ilenir ve temizlenir. Yzeyin

przll ve temizlii balantnn mukavemetini nemli ekilde

etkilemektedir. Hazrlk srasnda yzeydeki ya, kir pas, boya vb

aseton, benzol, benzin ve mazot gibi malzemeler kullanlarak

giderilir; yaptrcnn przler arasna girip sertleerek bir ekil

ba oluturmas iin yzey zmpara vb. ile przlendirilir; ykanr ve

kurutulur.

Yaptrc hazrlanmas: ki bileenli zamklardaki yaptrc ve

katlatrc bileenler yaptrma ileminden nce birbirine

kartrlr. Bu ekilde hazrlanan zamk bir sre bekletilir veya

derhal yzeylerin zerine srlr.

47

Yaptrcnn yzeylere srlmesi: Yaptrcnn cinsine gre fra

veya tabanca ile yaplr. Bu ilem yaplrken dikkat edilecek husus

zamk tabakasnn ok ince (0,1 0,3 mm) olmasdr.

Yaptrc srlm paralarn bekletilmesi: Yaptrcnn cinsine

bal olarak bu sreler imalat tarafndan belirtilir.

Yaptrcnn cinsine gre paralarn basnl ve basnsz olarak

birbirine temas ettirilmesi: Yaptrcnn sertlemesi srasnda

paralarn birbirine bastrlmas gerekiyorsa dzgn dalml bir

basma temin etmek iin gerekli dzenlemeler yaplmal, tertibatlar

(tespit perini, yay vb.) kullanlmaldr. Bu ilem 5 dakika ile 50 saat

arasnda deiir.

48

Konstrksiyon nerileri:

Yaptrma mukavemetinin artmas, yaptrma alannn

bytlmesi (eimli kesilmi yzey, bindirme balants, kapak

levhalar kullanm ile arttrlm yzey vb.) ile salanr.

Bindirme uzunluu l (15 20) .s olmaldr.

Doru

Hatal

49

50

Balant olabildiince kayma gerilmeleri etkisinde kalacak

biimde ekillendirilmelidir. Balant dorudan ekme,

soyma, ayrma etkisinde kalmamaldr. Paralarda uygun

kvrma, katlama, takviye eleman kullanma gibi tedbirler

alnmaldr.

eki Kayma SoymaAyrma

51

Katlamal yaptrma

HatalHatalDoruKaymaSoyma

eki

52

Yuval Yaptrma

53

a) Yanl b) Doru

Keli Yaptrma Balants

54

Hesap Yntemi: ekillendirme Yaptrma alan kaymaya

zorlanacak ekilde yaplr.

sLb

F AKemem

;

.

55

Geme eklindeki balantlarda

emdb

)d/2(M

56