Leħen il-Qala Milied 2013

108

description

Leħen il-Qala Milied 2013

Transcript of Leħen il-Qala Milied 2013

Page 1: Leħen il-Qala Milied 2013
Page 2: Leħen il-Qala Milied 2013

A vast range of headboards / bedsall sizes available and even to clients specifications

+ + + =

Triq il-Forn, QALAtel: 2156 6748 / 9946 0763

The place for Ur future Shopping at the Best Discount Prices

Nawguraw il-Festi

t-tajba lil Qalin kollha

Page 3: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

1

Il-Kelma tal-Arċipriet

Rev. Kan. Dr Joe Zammit

“Il-Veru Milied”“Alla hekk ħabb lid-dinja li ta lil Ibnu l-waħdieni, biex kull min jemmen fi h ma jinti lifx, iżda jkollu l-ħajja

ta’ dejjem”(Ġw 3,16). Fejn bagħat il-Missier lil Ibnu jekk mhux fi l-miżerja tagħna li minnha jrid jeħlisna?

“Għax Alla ma bagħatx lil Ibnu fi d-dinja biex jagħmel ħaqq mid-dinja, imma biex id-dinja ssalva permezz

ti egħu” (Ġw 3,17).

Il-miżerja tagħna! Id-dgħufi ja li waħdu l-bniedem qatt ma jista’ jeħles minnha. Dgħufi ja biex joħroġ

minnu nnifsu u jibda jħobb, iħares lejh u jinduna bil-bżonn tal-oħrajn u jagħmel xi ħaġa. Għax id-dnub

prinċipali hu li ningħalaq fi ja nnifsi u għalhekk nitbiegħed mill-proxxmu, nitbiegħed minn Alla. “Fejn hu

ħuk?” (Ġen 4, 9). Staqsa Alla lil Kajjin li kien għadu kemm qatel lil ħuh Abel.

“Dak li ma kienx jaf x’inhu dnub, Alla għamlu dnub għalina” (Kor 5, 21) u tmiegħek fi l-miżerja tagħna

biex bis-saħħa ti egħu ta’ Alla, ma jħallihiex tali, imma jerfagħha u lilna l-bnedmin jerġa’ jagħti na d-dinjità

tagħna, ta’ bnedmin li mhumiex iktar midinba, mhumiex iktar magħluqa fi hom infushom, mhumiex

aktar barranin għall-bżonnijiet ta’ ħuthom li jgħixu bieb ma’ bieb magħhom, bitħa ma’ bitħa… xtajta

ma’ xtajta.

“Għalhekk Alla għollieh sas-smewwiet u żejnu bl-Isem li hu fuq kull isem, biex fl -isem ta’ Ġesù - fi s-

sema, fl -art u f’qiegħ l-art - il-ħlejjaq kollha jinżlu għarkupptejhom, u kull ilsien jistqarr: “Ġesù Kristu hu

l-Mulej, għall-glorja ta’ Alla l-Missier” (Fil 2, 9-11). ■

Il-Milied it-Tajjeb

Page 4: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

2

Il-Kelma tal-Arċipriet 1Editorjal 3English Speaking Corner 4L-Aħħar Dehra ta’ Lourdes 5Il-Kunċizzjoni Fostna 7Ingredjenti Spiritwali 11Frak ta’ Storja 13Katekeżi - Lq. 16, 14-30 15Il-Milied Huwa Festa tal-Bniedem 17Il-Missier u l-Omm ta’ Nazaret 19Min “Għax Bilfors” u min “Għal Qalbu” 21Mid-Djarju ta’ Ġużepp Debono 23Servizz mill-Vati kan 25L-Inkarnazzjoni fi t-Tagħlim ta’ San Pawl 27Skola Sajf 2013 29Portrait ta’ Dun Mikiel Butti gieg 32Dak id-Daqsxejn ta’ Baħar 33All Souls’ Day 35Programm Ġimgħa Ewkaristi ka 37Programm Ġimgħa Vokazzjonali 39Programm tal-Festa tal-Kunċizzjoni 2013 41Programm Novena Milied 2013 44Il-Knisja tal-Immakulata f’Ħaż-Żebbuġ 47Knisja lil San Ġużepp fi r-Raħal Ta’ Boqa fl -Etjopja 48San Ġwann XXIII u San Ġwanni Pawlu II 50Omelija ta’ Mons. Alfred Xuereb 52Qala Internati onal Folk Festi val - 2013 59Żjara lis-Santwarju Marjan ta’ Rocamadour 61Nagħarfu d-Dieqa tal-Milied 63Gozo Internati onal Celebrati on 65Pellegrinaġġ/Ġita Parrokkjali Pastorali 69Australian Qala Associati on 73American Qala Associati on 75Persunaġġi Qalin - L-Onor. Anġlu Camilleri 77Il-Milied ta’ Tfuliti - Ħamsin/Sitti n sena ilu 81Il-Kunċizzjoni - Qamħ u Ġilbiena 85Rokna Lett erarja 87Kronaka tal-Parroċċa 93Mill-Uffi ċċju Parrokkjali 97Ritratt tal-Ħarġa 99

Il-Kelma tal-Arċipriet 1Editorjal 3English Speaking Corner 4L-Aħħar Dehra ta’ Lourdes 5Il-Kunċizzjoni Fostna 7Ingredjenti Spiritwali 11Frak ta’ Storja 13Katekeżi - Lq. 16, 14-30 15Il-Milied Huwa Festa tal-Bniedem 17Il-Missier u l-Omm ta’ Nazaret 19Min “Għax Bilfors” u min “Għal Qalbu” 21Mid-Djarju ta’ Ġużepp Debono 23Servizz mill-Vati kan 25L-Inkarnazzjoni fi t-Tagħlim ta’ San Pawl 27Skola Sajf 2013 29Portrait ta’ Dun Mikiel Butti gieg 32Dak id-Daqsxejn ta’ Baħar 33All Souls’ Day 35Programm Ġimgħa Ewkaristi ka 37Programm Ġimgħa Vokazzjonali 39Programm tal-Festa tal-Kunċizzjoni 2013 41Programm Novena Milied 2013 44Il-Knisja tal-Immakulata f’Ħaż-Żebbuġ 47Knisja lil San Ġużepp fi r-Raħal Ta’ Boqa fl -Etjopja 48San Ġwann XXIII u San Ġwanni Pawlu II 50Omelija ta’ Mons. Alfred Xuereb 52Qala Internati onal Folk Festi val - 2013 59Żjara lis-Santwarju Marjan ta’ Rocamadour 61Nagħarfu d-Dieqa tal-Milied 63Opri u restawr li sar fi l-Parrokkat tal-Arc. Kan. Joe Zammit 66Gozo Internati onal Celebrati on 69Pellegrinaġġ/Ġita Parrokkjali Pastorali 73Australian Qala Associati on 77American Qala Associati on 79Persunaġġi Qalin - L-Onor. Anġlu Camilleri 81Il-Milied ta’ Tfuliti - Ħamsin/Sitti n sena ilu 85Il-Kunċizzjoni - Qamħ u Ġilbiena 89Rokna Lett erarja 91Kronaka tal-Parroċċa 97Mill-Uffi ċċju Parrokkjali 101Ritratt tal-Ħarġa 103

Il-Kelma tal-Arċipriet 1

F’Din il-Ħarġa

■ Direzzjoni u Amministrazzjoni: Uffi ċċju Parrokkjali, Pjazza San Ġużepp, Qala, Għawdex.

Tel/Fax: 2155 6684 • Mobile: 9940 3612■ Toħroġ tliet darbiet fi s-sena, fi x-xhur t’April, Awwissu u Diċembru,

u ti tqassam b’xejn iżda kull off erta ti ġi aċċett ata.■ Il-fehmiet li jistqarru l-awturi u l-korrispondenti tal-arti kli li jiġu

ppubblikati m’humiex neċessarjament dawk tal-Bord Editorjali.■ Kull korrispondenza għandha ti ntbagħat lill-Bord Editorjali,

“Leħen il-Qala”, Dar Parrokkjali, Pjazza San Ġużepp, Qala, Għawdex, jew e-mail: [email protected]

■ Stampat: A&M Printi ng Ltd. Qala. Tel: 2155 3217

Arċ. Kan. Joe ZammitChairman

Mary Josett e XerriJoe Grima

Qari tal-Provi

Lorne CremonaFrank Ion Magro

Ritratti

Euchar MizziEditur

Mary Josett e XerriDoris Cutajar

Ġbir tar-Reklami

Victor GrechFr. Charles Butti gieg

Membri

-Lehen il-QalaIl-41 Sena • No. 116 - Serje E - No. 27 • Milied 2013

B O R D E D I TO R JA L I

Fresh Fish Supplies

FISH MARKET

Mġarr Road, Għajnsielem, GozoTel: 21560 686 - 21555 668 - Fax: 21555 668 - Mobile: 9943 9012

Ritratt tal-faċċata: Dett all mill-Presepju li hemm fi l-knisja xogħol ta’ John Thewma

Page 5: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

3

Festa tal-Kunċizzjoni: Ninsabu mill-ġdid f’Diċembru. Għalina l-Qalin Diċembru huwa xahar mill-isbaħ. L-ewwel nett għax fi h niċċelebraw il-Festa tal-Immakulata Kunċizzjoni meqjuma fi s-Santwarju Nazzjonali tagħha sa mill-1630. Kien l-Isqof Cagliares waqt Vista Pastorali lil dan is-Santwarju li rregala l-Kwadru Mirakoluż tal-Immakulata, liema kwadru kien ħa post l-ieħor ta’ qablu ta’ Santa Maria tal-Qala, u li għadu hemm sal-ġurnata tal-lum. Dan kien ġie Inkurunat fl -1954 mill-mibki Isqof Mons. Giuseppi Pace, f’għeluq il-mitt sena mid-Domma tal-Immakulat Konċepiment tal-Madonna. Din hija festa għal qalb il-Qalin u għal qalb id-devoti tal-Immakulata mxerrdin ma’ Malta u Għawdex. Din il-Festa hija magħrufa wkoll bħala l-Ewwel Sti lla tal-maltemp peress li ti ġi fi x-xitwa.

Aħna minn dejjem konna niċċelebraw b’solennità kbira din il-festa Marjana li għalina hija festa kbira u importanti xejn inqas mill-festa li niċċelebraw ad unur tal-Patrijarka San Ġużepp, ir-raġel Kasti ssimu tagħha. Għal dan il-għan jiġu mħejjija festi u ċelebrazzjonijiet kemm interni kif ukoll esterni, bl-armar, bil-baned kif ukoll bil-logħob tan-nar. Xi ħaġa unika li kienet u għadha qed issir fi l-Kunċizzjoni huwa bla dubju l-Pellegrinaġġ tal-Muturi li llum sar aktar tal-karozzi milli muturi, li jibda mis-Santwarju tal-Madonna Ta’ Pinu u jispiċċa fi l-Pjazza tas-Santwarju tal-Kunċizzjoni fi l-Qala. Dan il-pellegrinaġġ li ra l-bidu ti egħu fl -1950, kien u għadu popolari sal-ġurnata tal-lum. Għal din il-festa n-nies tal-Qala kienu jħobbu jżanżnu l-kowti jiet peress li t-temperatura tkun diġà niżlet mhux ħażin.

Milied:Il-Kunċizzjoni tpoġġina mill-ewwel fi t-triq li twassalna għall-festa kbira tal-Milied. Festa Solenni tal-Knisja.

L-akbar festa tal-familja, festa tat-tf al, taż-żgħażagħ, tal-adulti u anke tal-anzjani, xjuħ u morda. Il-Milied, b’xi eċċezzjoni żgħira, kulħadd jieħu gost bih. Kulħadd iħossu ferħan f’dawn il-ġranet, speċjalment f’lejlet u nhar il-Milied. Dan hu l-ferħ li jaf jagħti Ġesù Bambin. Fil-knisja jsiru ċelebrazzjonijiet kbar li jimlew lill-fi dili bil-ferħ u bil-hena tal-Ġenna. Fid-djar jispikka l-Bambin tal-Milied, għalih waħdu jew fi l-presepju. Dan hu żmien ta’ ikel, rigali, diverti ment u anke atti ta’ karità u mħabba lejn xulxin. Jalla l-ferħ, il-paċi u l-imħabba tal-Bambin Ġesù tkun mal-bnedmin matul is-sena kollha.

Sena Ġdida:Sena ti spiċċa u oħra ti bda. Min jaf jekk nibdewhiex? L-importanti hu li nkunu ppreparati għal li ġej imbagħad

jagħmel il-Bambin. Nagħlqu dawn il-festi kbar bil-miġja ta’ sena ġdida, ħaġa li kulħadd jixti eq li tkun waħda tajba mimlija risq, hena u paċi. Hawn isiru r-Riżoluzzjonijiet bit-tama li ntejbu ħajjitna u li ngħixu ħajja aktar sana, biex ingawdu saħħitna u anke ntejbu r-relazzjonijiet tagħna mal-Mulej u bejnietna fi l-komunità, fi l-pajjiż u anke fi d-dinja għaliex le?

Nawgura lil kulħadd li jgawdi dawn il-ġranet sbieħ u qaddisa tas-sena mal-familja ti egħu u ma’ dawk ta’ madwaru fi l-moderazzjoni u fi l-ħarsien tan-normi u l-liġijiet ta’ pajjiżna, biex ħadd ma jweġġa’. Fuq kollox nawgura lil kulħadd li jibbenefi ka anke spiritwalment mill-funzjonijiet reliġjużi li jseħħu fi l-knisja matul dawn il-jiem. ■ Il-Festi t-Tajba lil Kulħadd.

Euchar MizziEditur

L-Editorjal

Kunċizzjoni – Milied – Sena Ġdida

Aqra Leħen il-Qala fuq is-sit:

htt p://issuu.com/lehenil-qala

Page 6: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

4

To our English Speaking Residents:

Its Christmas ti me!Dear Friends,

Once again we are in Christmas ti me, a ti me which apart from celebrati ng the remembrance of the Birth of Our Lord Jesus, includes also the New Year. It’s a festi ve season through which we end 2013 and welcome the New Year 2014. A ti me for parti es, social gatherings, religious functi ons and all other imaginable festi viti es.

The Christmas season, also called the holiday season (especially in the U.S. and Canada), the festi ve season, or simply the holidays, is an annually-recurring period recognized in Western culture and Western-infl uenced cultures that is generally considered to run from late November to early January, defi ned as incorporati ng at least Christmas and usually New Year’s, and someti mes various other holidays and festi vals. It incorporates a period of shopping which comprises a peak season for the retail sector (the “Christmas (or holiday) shopping season”), and a period of sales at the end of the season (the “January sales”).

Originally, the term “Christmas season” in Western culture was considered synonymous with Christmasti de, a term itself derived from Yuleti de, which runs from December 25 (Christmas Day) to January 6 (Epiphany), popularly known as the 12 Days of Christmas. However, as the economic impact involving the anti cipatory lead-up to Christmas Day grew in America and Western Europe into the 19th and 20th centuries, the term “Christmas season” began to become synonymous instead with the traditi onal Christi an Advent season, the period observed in Western Christi anity, including us, from the fourth Sunday before Christmas Day unti l Christmas Day itself. The term “Advent calendar” survives in secular Western parlance as a term referring to a countdown to Christmas Day from the beginning of December.

For us Maltese and Gozitans, the Christmas Season incorporates both Christmas (religious and social/commercial) element with the New Year period. We prepare for it both in churches and outside in squares and streets, by putti ng up decorati ons which match perfectly in subject as well as in kind. Even at home, decorati ons are also put in place where the fi gure of Baby Jesus (and now even Christmas Tree surrounded by presents) is centrally placed either in cribs or surrounded by fl owers and white vetch (ġulbiena) complimented with some candles. As happening nearly everywhere, the peak ti me of Christmas is the Mid-night High Mass in Church and the Christmas Day’s Lunch which is normally served in homes in the presence of our extended families. With regards to the New Year’s manifestati ons, the main part of the event will take place on New year’s Eve with a Dinner Dance party and the welcoming of the New Year at Midnight with Champagne both indoors or outdoors in main Squares and other open spaces well known for these occasions throughout Europe and the rest of the civilized world.

On behalf of the Editorial Board of ‘Leħen il-Qala’, I wish you all a Very Happy and Blessed Christmas and a New Year fi lled with joy, peace and sati sfacti on. ■

Euchar Mizzi - Editor

E-mail: [email protected]

Page 7: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

5

L-Aħħar Dehra ta’ LourdesMinn: Mons. ANTON GAUCI

L-aħħar dehra tal-Madonna f’Lourdes kienet it-tmintax-il waħda. Ġrat fis-16 ta’ Lulju, li nzerta t-tielet jum tat-tqarbina ta’ Bernardetta. Dakinhar it-tfajla marret hemm ma’ zijitha Luċilla. Ma setgħetx tidħol fil-grotta, għax il-ħaġa kienet ipprojbita. U għalhekk Bernardetta marret qagħdet għarkupptejha quddiem il-blata fejn il-Madonna kienet tidher.

Kien wasal biex idoqq l-Anġelus meta t-tfajla bdiet tgħajjat “Hemm hi! Hemm hi!” L-Immakulata tbissmitilha u sellmitilha. Kienet ġiet appuntu biex issellmilha għall-aħħar darba bi tbissima ta’ tenerezza u tjubija liema bħalhom. SFORZI INUTLI:

Għalxejn jitħabtu l-bnedmin kontra l-pjanijiet ta’ Alla l-Imbierek! Kien hemm jistennew lil Bernardetta persekuzzjonijiet u umiljazzjonijiet kbar, uġigħ tant fil-ġisem kemm fl-ispirtu. Iżda dan kollu kellu jgħaddi u jħalli warajh it-trijonf tar-rieda ta’ Alla u tal-Immakulata.

Tassew kbira kienet l-oppożizzjoni lesta għat-tfajla u tassew kbar is-sofferenzi li kellha tara ma’ wiċċha! Ftit kien hemm fil-kors tal-istorja ġrajjiet ta’ kumbattiment kontra l-pjanijiet ta’ Alla bħalma kien hemm fil-każ tal-ġrajjiet ta’ Lourdes.

Min-naħa l-waħda għandna daqsxejn ta’ tfajla mrobbija qalb il-muntanji, mingħajr skola u mingħajr ebda għajnuna mill-bnedmin, tfalja li ssostni li rat persuna li fid-dinja kienet għexet fuq tmintax-il sena

qabel. Għandna wkoll il-fatt li ħadd, minn dawk in-nies kollha li kienu marru biex jassistu għall-konverżazzjonijiet ta’ Bernardetta mal-Madonna, ma kellu x-xorti li jara anke xaqq wieħed ta’ dawl sopranaturali. It-tfajla Barnardetta biss!

Imbagħad, min-naħa l-oħra, għandna l-forza tax-xjenza u tal-awtoritajiet reliġjużi u ċivili tikkumbatti kontra! Għandna t-theddid u ħafna ħidma malizzjuża biex jitnissel il-biża’ fit-tfajla u hekk dak li hija tgħid ma jitwemminx!

Minkejja dawk il-forzi kuntrarji kollha, il-fama tad-dehriet mliet lil Franza kollha. Anzi mliet l-Ewropa kollha u saħansitra tferrxet mal-kontinenti l-oħra tad-dinja. Xejn ma huwa kapaċi jirreżisti għar-rieda sopranaturali ta’ Alla!

L-Istorja tgħidilna li folol ta’ nies bdew jidhru aktar u b’entużjażmu dejjem akbar. Persunaġġi kbar anki sfidaw l-ordnijiet tal-Pulizija, l-arrest u l-multi li l-istess awtoritajiet pubbliċi bdew iwaħħlu lil min jisfida l-ordnijiet tagħhom.

Ġara li bosta morda bdew ifi equ, nies imdejqa u ddisprati jaraw id-dawl, midinbin jikkonvertu u nies bla għadd ibierku lil Alla u lill-Immakulata. F’bosta nħawi tad-dinja bdew jitwaqqfu knejjes u altari b’devozzjoni lejn il-ġrajjiet ta’ Lourdes. Medalji u santi bla għadd, u ħafna tf assil ta’ talb lill-Immakulata.

Imbagħad ġara li ħafna “għedewwa” dehru

Page 8: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

6

mmansati, anki għedewwa mill-aktar feroċi. Anzi bosta minn dawn l-istess għedewwa saru difensuri ta’ Lourdes u saħansitra appostli li jxerrdu l-fama tal-ġrajjiet! Sintendi ma naqsux dawk li, fl-ostinazzjoni tagħhom, raw il-kastig ta’ Alla u spiċċaw tassew ħażin! IT-TISLIMA TAL-IMMAKULATA:

Min-naħa tagħha t-tfajla Bernardetta, imsaħħa bl-aħħar dehra ta’ Marija, baqgħet iżżomm ħajja fiha t-tifkira tal-viżjoni u tal-kliem tal-Immakulata “Ma nwegħdikx li tkun hienja f’din id-dinja, imma fl-oħra”. Anzi l-istess tfajla, bil-viżjoni ta’ Marija dejjem quddiem għajnejha, irtirat mid-dinja tal-ħsejjes għal dik tal-mortifikazzjoni. Bdiet tagħmel penitenzi u tlesti ruħha għall-aħħar laqgħa mal-Immakulata fid-dinja l-oħra.

Huwa impossibbli li f’dan kollu ma narawx l-Id omnipotenti ta’ Alla l-Imbierek. Huwa impossibbli li ma narawx f’din iż-żjara tar-Reġina tas-Sema prova ċara tal-imħabba u ħniena tagħha għall-bnedmin! Huwa impossibbli li wieħed ma jsirx devot tassew tal-Immakulata u jipprova jsir jixbah lit-tf ajla Bernardett a fi t-talb u fl -ubbidjenza, fl -umiltà u fi l-penitenza!

Xi tfixkil setgħet topponi l-malizzja tal-bnedmin kontra l-Għar ta’ Massabielle u l-Immakulata?! Fis-16 ta’ Lulju Bernardetta kienet fil-knisja titlob,

meta ħasset ruħha msejħa lejn l-Għar ta’ Lourdes. Peress li ma setgħetx tersaq lejn l-Għar, Bernardetta u z-zija Luċilla marru fuq ix-xtajta opposta. U hawn Bernardetta għajtet: “Hemm hi! Hemm hi!” Jiġifieri Marija ssellmilna u tidħkilna anki ’l hemm minn kull barriera u minn kull tfixkil li jistgħu jivvintaw l-għedewwa tagħha u tagħna!

Ta’ min jinnota li l-ewwel dehra ta’ Lourdes, dik tal-11 ta’ Frar, kienet seħħet filwaqt li l-qniepen tal-parroċċa kienu qegħdin idoqqu l-Anġelus ta’ nofsinhar. Filwaqt li l-aħħar dehra seħħet fl-Anġelus ta’ filgħaxija.

Issa Bernardetta ma kinitx se tgawdi aktar l-estasi tad-dehra tal-Immakulata, iżda qalbha żguratha li kellha tikkontemplaha fis-sema u għal kemm hi twila l-eternità. Dawk id-dehriet kollha, tmintax-il dehra, kienu garanzija tal-predestinazzjoni tagħha!

Imma żgur li naħsbu li, f’dik il-kwarta tal-aħħar dehra, l-Immakulata għarrfitha lit-tfajla bit-tribulazzjonijiet u s-slaleb li kien hemm lesti għaliha – u dan sabiex hi ssir tixbah fedelment lil Binha Msallab. Dak kollu li mbagħad sofriet il-futura Santa Bernardetta jħallina nimmaġinaw l-opra tal-grazzja Ewkaristika fil-qalb ta’ dik ir-ruħ tant favorita mill-Immakulata! ■

Imut Kontributur ieħor tar-Rivista Leħen il-QalaB’sogħba kbira smajna bil-mewt ta’ Monsinjur Anton Gauci, Dekan tal-Kapitlu tal-Kati dral ta’ Santa Marija tar-Rabat t’Għawdex.

Mons. Anton Gauci kien bniedem magħruf ħafna mhux biss f’Għawdex iżda anke f’Malta. Huwa kien skolar kbir u kien magħruf għall-kitba ti egħu kif ukoll għall- predikazzjoni ti egħu. Kellu 88 sena u sa ġurnata qabel miet, jiġifi eri l-Ħadd 10 ta’ Novembru, kien għadu atti v u fi l-fatt kien qaddes fi lgħodu fi l-Kati dral, xi ħaġa li huwa kien jagħmel kull ġimgħa.

Mons Anton Gauci ilu għal dawn l-aħħar erba’ ħarġiet tar-Rivista Leħen il-Qala, jikkontribwixxi b’arti klu kull ħarġa, xi ħaġa li kienet imfi tt xija għat-tagħlim li kien ikun fi ha. Kien proprju għaxart ijiem qabel ma miet meta għaddielna hu personalment l-arti klu li qed jidher f’din il-ħarġa tal-Milied, bl-isem ta’ “L-Aħħar Dehra ta’ Lourdes”. Mur għidlu li dan kien ser ikun l-aħħar arti klu ti egħu għal Leħen il-Qala.

Minn qalbna nagħtu l-kondoljanzi tagħna u tal-qarrejja tar-Rivista lil Mary Knight, li b’għożża kbira kienet ti eħu ħsiebu, lil ħutu, fosthom Mons. Ġwanni Bosco – Vigarju Ġenerali u Mons. Ġużeppi, u l-familjari l-oħra fosthom it-tliet saċerdoti , Fr. Victor u Fr. Joe Vella Gauci, u Fr. John Mejlaq. Ilkoll kemm aħna nift akru fi h fi t-talb tagħna.

Agħti h O Mulej il-mistrieħ ta’ dejjem, id-dawl ta’ dejjem jiddi fuqu, jistrieħ fi s-sliem, Ammen. ■

Page 9: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

7

IL-KUNĊIZZJONI FOSTNA

L-Ewwel Parti : © kitba ta’ VICTOR GALEA

Minn din il-ħarġa ser nibdew sensiela oħra miktuba minn Victor Galea, bl-isem ta’ “IL-KUNĊIZZJONI FOSTNA”. Din hi sensiela kemxejn twila li ser nippubblikawha f’numru ta’ parti jiet kif għamilna fi s-sensiela l-oħra li għadha kif spiċċat dwar San Ġużepp, li ħriġniha f’seba’ parti jiet. Għalhekk illum qed nippreżentaw l-Ewwel Parti ta’ din is-sensiela.

1. Knejjes, kappelli, inkwatriA. Il-Madonna tal-Warda, il-Qabbieża, Santa Luċija

1. Għaliex tal-WardaIl-kwani tal-Kunċizzjoni tal-Knisja Griega juru l-laqgħa ta’ omm u missier il-Madonna fi l-Bieb tad-Deheb tat-tempju ta’ Ġerusalemm, għax kienu jgħidu li kien f’dak il-waqt li binthom tnisslet f’ġuf Sant’Anna. Dan it-twemmin għadda għall-Knisja Lati na fejn żgur kienu baqgħu jpinġuh sal-1504, meta Bertu Durer għamel inċiżjoni b’omm u missier il-Madonna jitgħannqu.

Minn din il-kona ħareġ żvilupp ieħor, meta fi l-brevjar tf aċċat l-idea ta’ żewġ fergħat, waħda ħierġa minn qalb il-missier u l-oħra ħierġa minn qalb l-omm, biex mill-għaqda tagħhom toħroġ warda bil-Madonna f’nofsha. Din l-idea baqgħet ti żviluppa mnebbħa mill-qari tal-arblu tar-razza li hemm fi l-bidu tal-vanġelu ta’ San Matt ew fi l-vġili tal-festa.

F’messal stampat l-Ingilterra fl -1952, li kont xtrajt meta kont il-Kulleġġ ta’ San Mikiel għall-Għalliema Rġiel, San Ġorġ, Malta, għall-festa tal-Kunċizzjoni, hemm inċiżjoni medjevali li turi s-siġra ta’ Ġesse, missier David, ħierġa minn qalbu hu u rieqed. Is-siġra fi ha tlett ax-il warda. Fi tnax minnhom hemm id-daqqaqa jdoqqu strumenti ta’ dak iż-żmien, u f’tan-nofs, fuq, hemm il-Madonna bil-Bambin. B’kollox, minn Ġesse, ħarġu erbatax-il persuna, li jfakkruna fi t-taqsim tal-arblu tar-razza skont San Matt ew, erbatax erbatax.

Din l-idea nebbħet ukoll lil William Morris, (1834-1896), f’waħda mill-istampi li hemm fi l-kti eb ta’ Butler fuq il-Ħajja tal-Qaddisin. Għal jum San Matt ew pitt er lill-evanġelista b’anġlu ħdejh, u fi l-ġenb, is-siġra ta’ Ġesse, bi tlitt islaten fi tliet fergħat u l-Madonna bil-Bambin fi l-warda ta’ fuq nett , b’xett ru f’idha u b’kuruna f’rasha, bix-xemx kollha raġġi ħerġin minnha warajha.

Għalhekk il-kappella tal-Kunċizzjoni tal-Qabbieża, Santa Luċija aktarx ħadet isimha minn kona qadima li kien hemm fi ha, żmien qabel tf aċċat il-Kunċizzjoni tal-lum. L-inħawi tal-Warda jissemmew fl -1550. Mela il-kappella tal-Madonna tal-Warda kienet inbniet żmien qabel l-istraġi tal-1551, u għalhekk wara kienet tħalliet issir ħerba, għax min kien jieħu ħsiebha kien spiċċa lsir jaqdef fuq ix-xwieni Torok jew jitbaskat Istanbul, fejn ħallewh jitmermer dawk li suppost kienu jieħdu ħsieb ħwejġu u wara ħatf uhom huma biex saru sinjuruni.

2. Fejn kienet il-kappellaJekk noqgħodu fuq dak li kien jgħid Wisti n Borg,

(1905-2000), li kien dam sagristan Santa Luċija sebgħin sena sħaħ, lis-sagristan tal-lum, Ġużepp Bugeja, il-kappella tal-Warda kienet f’tarf ta’ sqaq, fuq ix-xellug int u dieħel Santa Luċija mill-Qasam ta’ San Ġorġ ft it qabel taqbad Triq Bir Rix. L-inħawi għadhom sal-lum jgħidulhom Tal-Warda.

3. Il-kappella mill-1587 sal-1667Il-kappella ti ssemma l-ewwel darba fi r-rapport

tal-viżta tal-1587, żmien l-Isqof ta’ Malta Fra Tumas Gargall, fejn ti ssejjaħ tal-Madonna tas-Sokkors. Il-kappella kienet mitluqa: la kellha artal, la saqaf, la ċangatura u lanqas rett ur. Il-viżitatur għalaqha.

Fl-1630, inqala’ l-kjeriku miżżewweġ Xmun Apap li wiegħed lill-viżitatur li jibniha mill-ġdid żmien erba’ xhur. Biex tkun ti sta’ ti nżamm kif jixraq u ssirilha l-festa. Xmun Apap ħalla tmintax irbiegħi, €0.29, fi s-sena mill-imgħax ta’ ħmistax-il skut, €2.91, fi s-sena fuq il-kapital, parti minn somma ta’ ħamsa u għoxrin skut, €4.86, li kien silifh om lil Vitorja Bonnici. Il-viżitatur ma qalx le, imbasta l-kappella tal-Madonna tal-Warda, kif sejħilha hu, ti bqa’ tal-Kunċizzjoni.

Għaddew erba’ snin, u l-Kunċizzjoni l-Ġdida, kif kien beda jsejħilha l-poplu, jekk ma kinitx inbniet għal kollox mill-ġdid, żgur li kienet ħadet dawra sew. Għalkemm l-artal tal-ġebel ma kienx għadu armat kif imur, u ma

Page 10: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

8

kinitx għadha mbierka, kienet inġabret mhux ħażin. Iz-zunti er biss kien għadu bil-ħajt imġarraf.

Fuq l-artal kellha nkwatru ġdid tal-Kunċizzjoni, bi Xmun Apap u ibnu Albinu, f’riġlejn il-Madonna, kif kienet id-drawwa dak iż-żmien. Lejlet il-Kunċizzjoni kien jitkanta l-għasar u f’nharha, barra l-quddiesa, kienet issir iż-żerda billi ti ngħata fatra jew kolazzjon.

Meta, fl -1657, l-Isqof Balaguer kien għalaq il-kappella tal-Kunċizzjoni l-Ġdida, dan ma jfi ssirx li kienet waqgħet, imma biss li kienet mitluqa. Xmun Apap kien ilu li kielu d-dud, u ibnu, il-Monsinjur Illustrissimu Albinu, kien joqgħod il-Belt ta’ Malta. Fl-1663, dan talab lill-isqof biex jerġa’ jift aħha, u qala’ l-permess bil-patt li kellu jagħti ha dawra, jagħmlilha l-festa u jixgħelilha l-lampier kull nhar ta’ Sibt fi lgħaxija.

Did-darba t-tmintax irbiegħi, fl ok mill-għalqa li kien hemm San Lawrenz, kellha ti ġi mis-sined ta’ Għammar, li kien ħadu ċens perpetwu Pietru Cassar bi tmien skuti , €1.55, fi s-sena. Imma kollox kien baqa’ kif kien, għax mill-paroli għall-fatti kien hemm il-fl iegu jikkumbatti , billi mill-Belt ma tmexxix kappelli Għawdex. U kieku kien qabbad lil min jeħodlu ħsiebha, x’kapparra kien fi ha tmintax irbiegħi wara li kont tnaqqas l-ispejjeż?

Għalhekk, meta fl -1667, il-viżitaturi lill-kappella sabuha mitluqa għal riħha, nieqsa minn kollox u li xejn mill-obbligi li kien hemm fi ha ma kienu qegħdin isiru, reġgħu qabdu u għalquha.

Suppost li l-inkwatru kellu jitti eħed Savina fejn il-prokuratur tal-knejjes magħluqin tal-kampanja kellu jagħmlilha l-festa, imma, fl -1687, la jissemma mal-inkwatri li kienu għadhom Savina u lanqas ma’ dawk li kienu laħqu nti lfu għax therrew. Għalhekk, jekk ma kienx ġabru Albinu, seta’ qabad triq oħra.

4. Ir-raba’ li kellha l-kappellaForsi hawn min jaħseb li Xmun Apap, li kien ħa ħsieb

ġabar il-kappella tal-Madonna tal-Warda u ħallielha xi ħaġa għall-festa kien ħelu zokkra. Imma fl -1635, inqala’ Indrì Att ard li kixifl u għawaru. Dan qal li l-kappella kellha biċċa raba’ fi ha erbat itmien ħdejn il-kappella ta’ San Mikiel tal-Għarb. Din il-kappella kienet qiegħda int u dieħel San Lawrenz fuq il-lemin, fuq il-Ħotba ta’ San Ċiel, li jsibuha wkoll ta’ San Mikiel.

Matul l-aħħar erbgħin sena, kompla jgħid Indrì, kienet imqabbla għand Marjanu Bongibino li kien iħallas tmintax irbiegħi fi s-sena. Dak li qal Indrì kien semgħu minn għand Ġannellu Cassar, sid l-għalqa, li kien qed jagħmel il-festa. Dan kien għaqqad ir-raba’ tal-kappella ma’ ti egħu, u fl -1635, kien f’idejn martu Pawla.

Aktarx li dan ir-raba’ kien waqa’ f’idejn Xmun Apap li kien għamlu fl us. Biex minn għalih lill-kappella ma jkun ħadilha xejn, għaddielha tmintax irbiegħi fi s-sena mill-imgħax fuq is-somma mislufa lil Vitorja Bonnici.

5. Iż-żerda Dun Franġisk Agius, fl -istorja ta’ Għawdex li kien

kiteb fl -1746, jgħid li Ċikka Fava kienet ħalliet kapital ta’ mitt skut, biex bl-imgħax ta’ tmien skuti fi s-sena jitqassam il-ħobż lil dawk li kienu jmorru għall-festa, b’kemm kien joħroġ minn erbat itmien qamħ, jiġifi eri xkora. Minn tomna dqiq kienu joħorġu tnax-il ħobża kbar daqs għarbiel, kull waħda fi ha ikla ta’ familja.

Fi żmien Dun Franġisk Agius kien qed iqassmu id-Dutt ur Ġannikol Gauci. La l-kappella tal-Madonna tal-Warda kien ilha magħluqa s-snin u l-festa kienet issir fuq l-artal tas-Salvatur tal-kolleġġjata ta’ Santa Marija, tgħid fejn kien qed jitqassam dan il-ħobż?

B. Tliet knejjes tal-Madonna tas-Sokkors, Malta

1. Il-knisja ta’ Bormla u l-leġġenda tagħha

Il-kappelli li kellna qabel l-1575, kemm Malta u kemm Għawdex, li llum nafuhom bħala tal-Kunċizzjoni, kienu jsibuhom tal-Madonna tas-Sokkors. Il-Madonna tas-Sokkors, skont inkwatru li kien sar ħabta tal-1500, u li llum hemm il-mużew tal-kati dral tal-Imdina, kienet turi lill-Madonna b’għasluġ maqtugħ minn siġra qiegħda tkeċċi lix-xitan li kien ġie biex jaħtaf ti fel jistkenn taħt il-mantell kbir tagħha.

L-istorja li kienu jgħidu l-Italja, fejn kienet bdiet id-devozzjoni tal-Madonna tas-Sokkors, kienet tgħid li raġel, kif kien mgħaddab għal ibnu mqareb, xtaqu jmur għand boxxla xjaten. Xħin ra li x-xitan kien ġie tassew biex jieħdu, kollu beżgħan talab lill-Madonna biex teħles lil ibnu minn taħt dufrejn ta’ Barraminnhawn, il-Madonna dehret, lix-

Page 11: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

9

xitan tatu daqqtejn kif tmiss il-liġi b’għasluġ, u ħatf itlu ’l ibnu qabel ħadu miegħu l-abbissi tal-infern.

Issa Malta, kemm il-knisja tas-Sokkors ta’ Bormla u kemm l-għar tal-Madonna tas-Sokkors tal-Imsida, jinsabu fuq ir-riħ ta’ ġewwa nett ta’ port li jsibuh il-Menqa. Ma’ nistagħġbux għalhekk li l-istorja tagħhom marbuta man-nies tal-baħar. Hekk ukoll il-Madonna tas-Sokkors ta’ Sarrija, il-Furjana, hi marbuta man-nies tal-baħar.

Milli jidher il-knisja tas-Sokkors ta’ Bormla kienet inbniet f’xi żmien wara l-assedju tal-1565, imma qabel ma kien ġie Duzzina fl -1575. Dan għax fi l-mapep tal-Assedju l-Kbir kulma naraw Bormla hi l-kappella ta’ Santarena, fi lwaqt li fl -1575 kienet diġà sagramentali. Fl-1584, l-Ingiżitur Costa bagħti lhom qassis. Sena wara, l-Ingiżitur Libertano għamilha viċi-parroċċa. Sal-bidu tal-1587 kienet saret parroċċa. Il-knisja tal-lum kien ikkonsagraha l-Isqof Alpheran fl -1732. Saret kolleġġjata fl -1822.

L-ikbar ġrajja ta’ din il-knisja rajnieha matul it-Tieni Assedju ta’ Malta mill-1940 sa l-1943, l-iktar fl -agħar att akki tal-Ġermaniżi f’Jannar tal-1941. Filwaqt li ħafna djar Bormla kienu saru ħerba, u l-bini kollu madwar il-knisja kien sar borġ ġebel, il-knisja baqgħet bla mitti efsa. Għall-Bormliżi dan kien sinjal ċar tal-ħarsien tal-Madonna.

2. Il-Leġġenda tal-Madonna tas-Sokkors ta’ BormlaJgħidu li darba kien hemm basti ment Sqalli sorġut

il-Menqa, qrib ir-Ramla ta’ Bormla. Billejl l-għassies sama’ l-ilfi q ta’ tarbija ġej min-naħa tax-xatt . L-għassies qalbu ngħafset u mar qajjem lill-kaptan. Flimkien niżżlu l-barkazza u qadfu għar-Ramla. Kif qabżu l-art irħewlha ġirja waħda għal fejn kien ġej il-biki tat-tarbija.

Ma stagħġbux bi ft it xħin taħt ħarruba jaraw lil Tabarraminnhawn isawwat lit-tarbija bla ħniena. Kieku tħajru jeħduha minn taħt idejh imma beżgħu li jdawwar għalihom ukoll. Għalhekk qabdu u nxteħtu għarkupptejhom fl -art jitolbu bil-ħerqa lill-Madonna tgħinhom. Dikment fuq il-ħarruba dehret xbejba liebsa l-abjad, qatgħet għasluġ kollu għekiesi minnha, u bdiet iddoqqlu fejn mar mar, destrasinistra, lil dak il-mingħul tal-waħx. Brejbes dlonk dabbar rasu u għab.

Kif kienet waqgħet ħemda kbira f’dak id-dlam taqtgħu b’sikkina, il-kaptan u sieħbu refgħu lit-tarbija għaxja u rħewlha għar-Ramla biex itellgħuha magħhom abbord.

L-għada fi lgħodu reġgħu niżlu l-art biex jaraw ta’ min setgħet kienet it-tarbija u jrodduhielu qawwija u sħiħa. Billi ħadd ma għaraf jgħidilhom ta’ min kienet, kellhom bil-qalb it-tajba jerġgħu lura b’dik il-ħlewwa ta’ ħlejqa. Malli heda r-riħ u siket il-baħar, il-kaptan rafa’ l-ankri u salpa lejn Sqallija. Kif intrakka mal-moll, ħalla lit-tarbija abbord u ġirja waħda d-dar biex jara lit-ti fl a li kien ħalla ta’ ġurnata, bilkemm għoddha fetħet għajnejha.

Malli daħal id-dar sab vistu kbir, u martu, kollha mbikkija, qaltlu li ċ-ċkejkna binthom kien ġie xitan għaliha

u ħadha miegħu l-abbissi tal-infern. Meta, kollu miblugħ, staqsieha kif u x’fatt a, hi qaltlu li t-tarbija kienet ġennitha teqred lejl u nhar, u kif kienet f’tarf sabarha, ma ti stax tagħlaq għajn ma’ għajn, għajtet kollha mgħaddba: Nirrahom jiġu kemm xjaten hemm l-infern jeħduk! Bilkemm laħqet temmitu dan il-kliem li ma tf aċċax Tal-Qiegħ, ħafi nha minn dirgħajha u dieb biha b’kollox. Minn dakinhar ma kinitx żiedet ratha lil binthom b’għajnejha.

Lil Rokku, ir-raġel tagħha, dikment qabditu sfi ċċa u rħielha jġib lit-tarbija li kien ħalla abbord għenilli, biex jeħodha lil martu ħa jrabbuha b’binthom u bint Alla. Imma kif ratha martu għajtet: Dik Ċetti na tagħna! Din kif ġiet għandek?

Rokku dak il-ħin ft akar fi l-wegħda li kien għamel wara li ħeles mit-tabxa ta’ Bormla b’wiċċ il-ġid. Reġa’ baħħar għal Malta, u ħdejn il-ħarruba bena kappella lill-Madonna tas-Sokkors, li narawha ti lqa’ tarbija taħt il-mantell tagħha, hi u tkeċċi lix-xitan b’zokk ta’ ħarruba maqtugħ frisk frisk.

3. Il-Leġġenda tal-Vara ta’ BormlaL-ewwel vara tal-Kunċizzjoni li kellhom Bormla, illum

qiegħda merfugħa f’niċċa fi s-sagristi ja tal-knisja tal-Qrendi. Kien ħadha l-Kapillan Dun Anton Mizzi, (1755-1805), biex joħroġha fi l-purċissjoni ta’ Santa Marija. Jgħidu li hi xogħol ta’ skola Taljana tas-sitt ax-il seklu. Lili tf akkarni fi l-Madonna ta’ Donatello, (1386-1466), li hemm fi l-batti sterju ta’ Firenze. Bħalha fl -injam u misluta misluta, se ti nqata’ nett nett .

Jgħidu li meta ġew biex ikabbru l-knisja, il-Bormliżi, is-siġra tal-ħarrub li kien hemm fejn kellu jiġi l-kor qatgħuha u fl ok kissruha għall-ħatab, billi kienu jafuha bħala s-siġra tal-Madonna, ġiehom il-ħsieb biex, miz-zokk oħxon u qadim tagħha, jagħmlu l-vara tal-Kunċizzjoni.

Dan ix-xogħol kienu fdawh f’idejn soru tal-klawsura, Marija de Domenicis, li kien għallimha tpitt er Matti ja Preti . Dan ġara fl -1680. Is-soru lesti et kollox barra r-ras, għax bħal kienet qatgħet qalbha li ġġibha kif riedet. Oħroġ il-għaġeb, darba, wara li kienet talbet ħerqana lill-Madonna x’kellha tagħmel, tmur tara l-vara u ssibilha ras il-ġmiel tagħha.

Page 12: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

10

Billi l-knisja tal-lum kienet bdiet ti elgħa ħabta tal-1686, u fl -1732 kienet waslet għall-konsagrazzjoni, it-tradizzjoni li fuqha kienet dehret il-Madonna kienet inbidlet f’vara ħabta tal-1680, għax tneħħiet biex jinbena l-kor, hi ta’ min joqgħod fuqha. Meta wieħed iħares lejn ritratt tal-vara kif kienet ħarġet minn idejn is-soru, ma jistax ma jġibx quddiem għajnejh iz-zokk oħxon ta’ ħarruba xiħa, b’dak il-putti n ħiereġ minn ħdejn minkeb il-Madonna minqux minn fergħa mibruma ħierġa minnu.

Fl-1905, Abram Gatt , skultur Bormliż, abbozza vara ġdida li nħadmet tal-fi dda Milan. Din il-vara mħawħa minn ġewwa. Għalhekk, kontra dak li kienu jaħsbu, il-vara l-qadima mhix ġo fi ha. Il-vara li kienet tnaqqxet minn zokk ta’ ħarruba ħadd ma jaf x’sar minnha.

Fost il-mumenti kbar li għaddiet minnhom il-vara tal-fi dda li hemm illum l-aqwa wieħed kien meta kienet inġiebet minn Birkirkara b’purċissjoni b’wegħda li kien għamel il-kapitlu waqt il-blizz tal-gwerra. Il-magħmudija tan-nar tal-Kott oniera matul it-ti eni assedju ta’ Malta, li kien beda nhar il-ħdax ta’ Ġunju, l-għada li l-Italja kienet daħlet fi l-gwerra mal-Ġermanja kontra l-Ingilterra u Franza, u ntemm nhar il-Vitorja meta l-Italja ċediet, ġrat nhar is-sitt ax ta’ Jannar tal-1941, wara li mal-lejl tal-għaxra tax-xahar kienet daħlet il-frejgata tal-ajruplani l-‘Illustrious’ bil-ħsara u rabtet ma’ Xatt il-Parlatorju.

L-għadu reġa’ ħabat għaliha fi t-tmintax tax-xahar u l-għada, darbtejn, bit-tama li jgħarraqha. Flok

l-‘Illustrious’ kienu tf arrku t-Tlitt Ibliet, bil-knisja tal-Vitorja tal-Isla, u b’San Lawrenz u l-Lunzjata tal-Birgu b’kollox. Imma għalkemm id-djar ta’ madwar il-Kunċizzjoni ta’ Bormla kienu saru ħerba, il-knisja baqgħet hemm wieqfa, milquta biss bix-xrapnel.

Nhar l-24 ta’ Jannar il-Moll tal-Parlatorju sebaħ baħħ, għax l-Illustrious kienet salpat mal-lejl lejn Lixandra. U kien dakinhar, bil-lejl ukoll, li l-vara tal-Kunċizzjoni fl imkien mal-inkwatru, kienu ġarrewhom Birkirkara fejn kienu baqgħu sa ma għadda kollox.

Il-kapitlu kien għamel wegħda li, jekk il-knisja ta’ Bormla kellha ti bqa’ wieqfa, kif kienet għamlet sa dakinhar, meta kollox kien twitt a madwarha, kien iġibha b’pellegrinaġġ minn Birkirkara wara li tkun għaddiet il-burraxka b’wiċċ il-ġid. Dil-wegħda, l-Arċisqof Caruana, kien wett aqha b’digriet li ħareġ fi d-29 ta’ April tal-1941.

Meta l-gwerra kienet tbiegħdet għal kollox minn xtutna, il-pellegrinaġġ sar nhar id-dsatax ta’ Novembru tal-1944. Dam sejjer minn nofsinhar sad-disgħa ta’ bil-lejl. Minn Birkirkara għadda għall-Furduliż, Santa Vendra, il-Ħamrun, il-Blata l-Bajda, ir-Raħal il-Ġdid u Għajn Dwieli għal Bormla. Minn kulfejn għaddiet il-Madonna kien hemm daqq ta’ qniepen u ta’ baned, għajat, kant u talb. Il-folla ta’ nies minn kull naħa ta’ Malta kienet tlaħħaq mal-erbgħin elf ruħ.

L-Isqof Manwel Galea, li tkellem hekk kif waslet Bormla, qalilhom biex jift akru, li kull xħin iħarsu lejn il-knisja bla mimsusa qalb dik il-ħerba, kienu jkunu qed jaraw miraklu. Il-Madonna kienet ħarset il-knisja tagħha bid-deher, għax meta kienet waqgħet bomba mill-kbar, erba’ passi ’l bogħod mill-kor, ma ħaditx. Kieku ħadet kienet itt ajjar il-knisja. ■Nota: It-Tieni parti tkompli fi l-ħarġa li jmiss tal-Għid il-Kbir 2014

Page 13: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

11

minn: MONS. ANTON SULTANA, Arċipriet Emeritus tal-Qala

Ingredjenti Spiritwali:

Bgħatt lill-Papa Franġisku Statwa Żgħira taċ-Ċomb!

Għandi ħafna x’nikteb dwar Papa Franġisku wara l-kotba li qrajt fuqu f’dawn l-aħħar sitt xhur u segwejt kemm stajt id-diskorsi ti egħu minn fuq “l-Osservatore Romano” u lhang“Leħen is-Sewwa”. Imma ħa nibda b’daqsxejn ta’ storja ħelwa dwar San Ġużepp li lejh il-Papa Franġisku għandu devozzjoni tassew kbira.

Dan is-sajf li għadda smajna mingħand is-Segretarju personali tal-Papa Franġisku li l-Papa kellu statwa żgħira ta’ San Ġużepp li kienet għażiża ħafna għalih. Meta laħaq Papa bagħat iġibha bil-posta minn Buenos Aires fl -Argenti na, fejn kien ħallieha fuq l-iskrivanija ti egħu meta kien hemm. Aktarx li din l-istatwett a kienet tal-ġibs, għax kif waslitlu Ruma sabha b’rasha miksura bl-iskeriġġ tal-posta, fi l-kaxxa li bagħtulu!

Tgħidx kemm iddispjaċih il-Papa meta sab l-istatwa ta’ San Ġużepp bla ras!

Jien meta smajt din il-ġrajja, ġieni f’rasi li nibgħat lill-Papa, mas-Segretarju ti egħu Mons. Alfred Xuereb, rigal żgħir ta’ statwett a oħra ta’ San Ġużepp, anti ka u tqila, taċ-ċomb, li xi darba kienet indurata bil-fi dda, imma llum kienet swiedet biż-żmien. Kont iddubbajtha m’għand xi ħadd meta lħaqt saċerdot, u għal dawn l-aħħar 43 sena baqgħet dejjem quddiemi fuq l-iskrivanija ti egħi.

Bgħatt ha lill-Papa ma’ Dun Alfred, u aktar tard sirt naf li Papa Franġisku ħa ħafna gost biha u żammha fi l-kamra personali ti egħu fl ok l-oħra li kienet inkissritlu. Avolja kienet sewdenija u taċ-ċomb, apprezzaha ħafna għax anti ka. Naħseb li tgħodd mal-mitt sena. Jien tlabt biss lill-Papa biex iberikni u jitlob għalija għax kelli nagħmel operazzjoni serja fi żmien qasir.

Għadda ż-żmien u fi t-2 ta’ Ott ubru li għadda għamilt l-operazzjoni li, bil-kapaċità tal-Professur Kevin Cassar, imma mhux inqas bl-interċessjoni tal-Madonna ta’ “Salus Infi rmorum” u ta’ San Ġużepp, u bit-talb qawwi ta’ ħafna nies u ħbieb ti egħi fi l-Qala u f’posti jiet oħra f’Malta u Għawdex u anke f’Texas U.S.A., l-operazzjoni rnexxiet. Kelli noqgħod tliet ġimgħat għall-kura u testi jiet fl -Isptar Mater Dei.

Sadatt ant, l-istatwa taċ-ċomb ta’ San Ġużepp li jien kont bgħatt lill-Papa f’Awwissu li għadda, ħarġet totalment minn rasi. Kont muġugħ wisq biex nibqa’ nift akar! Imma jidher ċar li San Ġużepp ma nsinix, u lanqas il-Papa Franġisku fi t-talb ti egħu quddiem l-istatwa taċ-ċomb li kont bgħatt lu!

L-għada li ġejt lura d-dar mill-isptar, waslitli itt ra mill-Vati kan, bil-fi rma ta’ Monsinjur Peter B. Wells, f’isem il-Papa Franġisku biex jirringrazzjani għar-rigal li kont bgħatt lu, bid-data tal-11 ta’ Ott ubru 2013. Il-Papa bagħat jgħidli f’din l-itt ra kemm apprezza dan il-ġest ti egħi u wegħedni t-talb ti egħu, waqt li sejjaħ fuqi l-imħabba li tf ejjaq ta’ Ġesù Kristu u tani l-Barka Appostolika ti egħu.

Page 14: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

12

Esperjenza “mirakoluża”?!Din il-ġrajja vera li għaddejt minnha bejn Awwissu u

Ott ubru li għadda ridt nirrakkontaha bħala esperjenza personali biex nagħti kom xhieda ta’ kemm jiswa u jasal it-talb meta magħmul b’fi di sħiħa, b’tama qawwija fl -għajnuna t’Alla u anke bl-interċessjoni tal-Qaddisin, u anke b’sens ta’ rispett , imħabba u ġenerożità lejn min ikun fi l-bżonn.

Inħoss li għandi nsejħilha “esperjenza mirakoluża” għax f’din il-ġrajja rajt u ħassejt kif Alla jimxi magħna b’mod tassew misterjuż, anzi “mirakoluż”, biex iwett aq fi na b’imħabba kbira l-pjan Tiegħu. Jitlob minna paċenzja, sabar u tama fi H, fi duċja sħiħa fi l-ħniena u fl -imħabba infi nita Tiegħu. Il-provi tqal tal-mard u l-uġigħ, speċjalment meta jkunu gravi u serji u b’xi riskju kbir ta’ operazzjoni twila u diffi ċli, jafu jbeżżgħuk u anke jaqtgħulek qalbek! Imma kif jesprimi ruħu San Pawl Missierna: “Jekk Alla huwa magħna, x’jista’ jkun kontra tagħna?!”

Minn din l-esperjanza, “mirakoluża” tal-istatwa taċ-ċomb ta’ San Ġużepp lill-Papa Franġisku biex ikolli l-barka u t-talb ti egħu f’dak li kont ser ngħaddi minnu, sal-esperjenza tqila daqs iċ-ċomb tal-uġigħ f’riġlejja u r-riskju ta’ operazzjoni diffi ċli ta’ seba’ sigħat u l-kura twila li kelli nagħmel wara, tgħallimt ħafna! U dan hu eżatt ament dak li xtaqt naqsam magħkom waqt li b’qalbi kollha nrodd ħajr l Alla u anke lil ħafna li talbu għalija speċjalment matul it-tliet ġimgħat li kont fl -Isptar Mater Dei.

It-talb ħerqan verament iwett aq il-mirakli! Il-kelma “miraklu” ma tf issirx biss xi ħaġa straordinarja u sopranaturali li ti sta’ ti ġri f’daqqa lil min għandu l-fi di (bħalma kienu l-mirakli li kien jagħmel Ġesὺ kif naqraw fi l-Vanġelu). Il-miraklu jista’ jkun ukoll fi proċess anke twil ta’ fejqan, u Alla jaf juża mhux biss l-idejn u l-moħħ ta’ tobba u professuri bravi bħalma ġara fl -operazzjoni diffi ċli ti egħi biex iwassalni għall-fejqan, imma fi l-pjan misterjuż u mimli mħabba Tiegħu, b’għerf infi nit, jaf jippermetti ċerti aff arijiet li għall-ewwel jidhru strambi jew bla ti fsira, anke minn żmien qabel, biex ikunu parti minn dak il-proċess ta’ fejqan “mirakoluż”. Għax kif qal l-Anġlu Gabriel lil Marija Verġni fi t-tħabbira: “Għal Alla m’hemm xejn li ma jistax isir!” Basta jkun hemm fi di vera u sħiħa bħal dik tal-Madonna, kif ukoll it-“tama paċenzjuża”, kif isejħilha San Pawl fl -Itt ra lir-Rumani, Kap. 8.

Fidi, tama u paċenzja, jew aħjar sabar qaddis, magħġun fi t-talb ħerqan u fl -imħabba ġeneruża; dawn huma ħafna drabi l-ingredjenti li Alla jridna nużaw, anzi ngħixu ta’ kuljum, biex jitwett qu anke “mirakli” tassew tal-għaġeb f’ħajjitna. Bħalma ngħidu wkoll fi l-quddiesa: “Waqt li nistennew u nitt amaw fi l-miġja li ġġib l-hena”. Aħna ħafna drabi niddejqu nistennew fi l-fi di, fi t-tama u fl -imħabba, għax ta’ bnedmin dgħajfa li aħna nippretendu li Alla għandu jisma’ t-talb tagħna bl-“automati c eff ect”, bħal xħin tagħfas is-switch u jixgħel id-dawl!

Mur għidli fi l-bidu t’Awwissu li għadda li dik id-daqsxejn ta’ statwa taċ-ċomb li bgħatt lill-Papa kellha tkun il-bidu biex naqla’ , fl -interċessjoni qawwija ta’ San Ġużepp, bit-talb tal-Papa u tagħkom, dak il-“miraklu” li qlajt xahrejn jew tlieta wara…!

“U Kemm Iddum Tistenna?!”Jien żgur li se jkun hemm min jgħidli: “U kemm iddum

ti stenna?! Jien ilni s-snin nitlob l-istess ħaġa, nitt ama u nistenna għalxejn, għax bqajt b’xiber imnieħer!”

It-tweġiba għal oġġezzjoni bħal din hija waħda: Skont x’qed ti tlob, kif qed ti tlob, u fejn hi qalbek b’dak li qed ti tlob! Veru, mhux kull talb jinstema’, għax kif jgħid San Ġakbu fl -itt ra ti egħu: “Titolbu u ma taqilgħux, għax ti tolbu ħażin, biex ti nħlew fi l-ġibdiet ħżiena tagħkom!” (4,3) u “Kunu afu li meta l-fi di tagħkom tgħaddi mill-prova għandha tnissel is-sabar, u għalhekk ħallu s-sabar jasal sal-milja ti egħu biex tkunu perfetti u maturi”, għaliex “Alla jagħti lil kulħadd b’qalb kbira u jagħti h dak li tassew jeħti eġ“, basta “jitlob bil-fi di bla ma jiddubita…”(Ġakbu 1, 3-6).

Lil min ma baqagħlux sabar jistenna anke jekk qed jitlob li ssir minnu r-rieda t’Alla (“Ikun li trid Int fi s-sema u fl -art” fi l-“Missierna”), infakkru li Alla ma jimxix mal-kalendarji u l-arloġġi tal-bniedem! Kif jgħid il-Profeta u s-Salmista: “Daqskemm il-Lvant hu ’l bogħod mill-Punent, daqshekk ieħor huma ’l bogħod ħsibijieti minn ħsibijietkom, it-triqat ti egħi mit-triqat tagħkom”, jgħid il-Mulej.

U fl -aħħarnett , għandna konti nwament nift akru u nżommu f’qalbna li l-akbar xewqa u tama tagħna m’għandhiex tkun kif se neħilsu mit-tbati ja u nsalvaw ġisimna, anke jekk dan hu ħaġa tajba fi ha nfi sha (għalhekk għandna nitolbu għall-fejqan tal-morda!). Alla jridna qawwijin u sħaħ, imma mhux fl -interessi ta’ ġisimna biss! Hekk jew hekk, kmieni jew tard, bil-mard jew b’ħaġa oħra, xħin il-Mulej isejħilna jkollna niti lqu!

Għalhekk nixti eq nagħlaq bil-kelmiet sbieħ, qawwija u mimlija kuraġġ, tama u sabar li ħallielna San Pawl fl -Itt ra ti egħu lir-Rumani, Kap. 8, versi 18 sa 25. Fihom hemm tassew il-benna tat-tama u tal-faraġ tagħna bħala Nsara!

“Jien inqis li t-tbati jiet ta’ issa m’għandhom x’jaqsmu xejn mal-glorja li għad trid ti dher fi na. Għax il-ħolqien kollu qiegħed jistenna b’ħerqa d-dehra vera ta’ wlied Alla… Aħna nafu li l-ħlejjaq kollha qegħdin jokorbu u jbatu bħal fl -uġigħ tal-ħlas… Aħna wkoll li ksibna l-fi di bħala l-ewwel frott , qegħdin nokorbu fi na nfusna waqt li qegħdin nistennew il-fi dwa ta’ ġisimna… Jekk aħna nitt amaw f’dak li bħalissa ma narawx, aħna nkunu qegħdin nistennew il-veru futur tagħna bis-sabar. L-Ispirtu jgħinna fi d-dgħufi ja tagħna billi aħna lanqas nafu kif suppost nitolbu, iżda l-Ispirtu stess jidħol għalina fi t-tnehid tagħna”.

L-aħħar kelma: Nafdaw dejjem f’Alla u fl -interċessjoni qawwija tal-Madonna u ta’ San Ġużepp , anke meta t-tbati ja tkun kiefra u tqila daqs iċ-ċomb! ■

Page 15: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

13

Fl-aħħar xhur tal-1949, kienet qiegħda ssir l-estensjoni tad-dawl elett riku fi r-raħal tax-Xagħra. Għaldaqstant il-gazzett a “Għawdex” f’editorjal qalet hekk; “Ikun wisq tajjeb li kieku mar-raħal tax-Xagħra jieħdu raħal żgħir ieħor il-Qala, biex ma jinti lifx żmien u hekk f’qasir żmien inkunu nistgħu naraw l-irħula tagħna mdawla bl-elett riku. Semmejna l-Qala għaliex billi għaddej il-kurrent fi l-qrib, il-gvern ma jitlifx żmien biex jissodisfa x-xewqat tal-poplu tal-Qala, li ilu tant jitlob biex ikollu l-elett riku” (1)

Il-kwistjoni tal-estensjoni tad-dawl fi l-Qala, tqajmet fl -Assemblea Leġislatti va mill-Onor. Ġużeppi Cefai P.L. fi l-bidu tal-1950. Talab lill-Onor Ministru tax-Xogħlijiet u Rikostruzzjoni meta kien beħsiebu, jordna li d-dawl elett riku jiġi esti ż għar-raħal tal-Qala, biex ti ġi milqugħa x-xewqa tal-abitanti ta’ dan ir-raħal? Jista’ jordna li dan ix-xogħol isir mill-aktar fi s possibbli?

Ir-risposta tal-Ministru kienet li dan ma kienx possibbli minħabba l-limitazzjonijiet li kellha f’dak iż-żmien il-Power Stati on f’Għawdex. (2)

Iżda l-Onor Cefai ma qatax qalbu u ft it xhur wara reġa’ għamel talba biex ti ġi esti ża l-provvista tad-dawl lejn ir-raħal tal-Qala. Din id-darba kellu risposta aħjar, għax ġie infurmat li fl -Esti mi tas-Sena Finanzjarja (1950–1951) kien ġie inkluż vot biex bih isir ix-xogħol. preliminari biex id-dawl jiġi esti ż lejn l-irħula ta’ Għawdex. Fil-fatt il-Ministru stqarr; “The Village of Qala is included in the scheme, as regards priority it stands fi rst”. (3)

Tasal il-Provvista tad-dawl:Ix-xogħol proprju nbeda fi s-sena fi nanzjarja (1951-

1952). Fil-fatt , fi r-rapport tad-Diparti ment tad-Dawl u l-Ilma għas-sena fi nanzjarja 1951-1952 inkiteb hekk: “Work on the extension of the High Tension Supply to Qala which was started during the year had to be suspended owing to the lack of bare copper on order in the UK”. (4)

Iżda fl -aħħar il-provvista tad-dawl waslet nhar is-7 ta’ Diċembru 1952, meta r-raħal inxtegħel għall-ewwel darba bid-dawl elett riku. (5)

Il-Kummissarju għal Għawdex Edgar Montanaro (1944-1956) kiteb hekk dwar il-miġja tad-dawl fi l-Qala fi r-rapport dwar l-uffi ċċju ti egħu għas-sena 1951-1952:

“A red lett er day for the people of Qala was Sunday 7th December 1952, when e l e c t r i c light was extended to the district for the fi rst ti me. The inauguration ceremony was att ended by H.L. the Bishop of Gozo, the Hon. Minister for Posts and Agriculture Dr. Carmelo Caruana LLD, several members of the Legislati ve Assembly, the Manager of the Water and Electricity Department, the Very Rev. Parish Priest of Qala and the Electrical Engineer for Gozo”. (6)

Fid-‘Djarju ta’ Ġużepp Debono’ insibu din in-nota miktuba proprju fi s-7 ta’ Diċembru fl -1952. Ser nikti bha kif inhi bl-ingliż: “Electric light was inaugurated at 6.00pm by the Hon. Dr. C. Caruana B.A., LL.D., M.L.A., Minister for Post and Agriculture, and blessed by His Lordship Mgr. Joseph Pace, D.D., J.C.D., Ph.D., O.S.J. Bishop of Gozo”. (7)

Kif il-Gvern wassal id-dawl fi r-raħal in-nies bdew japplikaw biex idaħħluh f’darhom. Saru ħdax-il applikazzjoni biex jiġi esti ż id-dawl elett riku fi d-djar privati u sa Ġunju 1953, ħamsa minnhom kienu diġà ġew moqdija. (8)

Sa erba’ snin wara, fl -1957 kien hemm 70 dar fi r-raħal tal-Qala li kellhom il-provvista tad-dawl. (9) ■

1) Għawdex 20.XI.1949. p. 2.2) D(ebates) of the L(egislati ve) A(ssembly). 13.III.1950. p.3280,3) DLA 5.VI.1950. p.q. 1057. p.4154.4) Report on the Workings of the Govt. Depts. 1951 / 1952 p.77.5) Ibid 1952 / 1953 p.1776) Ibid 1952 / 1953 p. 347) D.Ġ.D. Personal and Local Items. p. 143.8) D.L.A. 23.VI.1953. PP. 3979, 39809) Census 1957 p.203

Sliema, Malta. 28.VII.2013

Jasal id-Dawl Elett riku (1952)

Frak ta’ Storja (9)minn: Winston L. Zammit B.A. (Hons.), P.G.C.E., M.A.

Page 16: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

14

Xerriil-Bukkett

Bar - Restaurant Pizzeria

Zewwieqa Road, Qala - GozoTel: 2155 3500 • Fax: 2156 5394

Mob: 9949 0679E-mail: [email protected]

GELLUXA SUPPLIES LTDGeneral Merchant

Store A, N.B. Grunju Street,

Qala, Gozo

T: 2155 1555F: 2155 4273M: 9982 4300

E: [email protected]

Tel: 2155 4941Mob: 9946 0725 9988 5457

For all kind of Concrete Works Crane Hire

Mario Camilleri“Camilleri Family” 21,

Independence Street, Qala, Gozo.

in-najsi

Page 17: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

15

Katekeżi

Is-Saltna t’Alla Qiegħda MagħnaLUQA 16, 14-30

minn: Victor Grech

Din is-silta mill-Vanġelu ta’ S. Luqa tittratta t-tagħlim ta’ Ġesù li hu l-Bxara t-Tajba li tgħidilna li s-saltna t’Alla qiegħda magħna, u l-parabbola tal-għani u Lazzru li turina li mhux il-ġid materjali li jgħodd għas-salvazzjoni iżda s-smigħ u t-twettiq tal-kelma t’Alla permezz tal-karità.

Meta l-Fariżej iddieħku bi kliem Ġesù għax huma kellhom ir-regħba għall-flus, Ġesù qalilhom, “Intom dawk li tagħmluha ta’ nies sewwa f’għajnejn il-bnedmin. Imma Alla jafha qalbkom. Għax dak li f’għajnejn il-bnedmin hu kbir, quddiem Alla hu mistkerrah”. (Lq. 16, 15). Ma nistgħux nidħku b’Alla b’ħafna qdusija minbarra u tifħir lil Alla bil-fomm biss, għax Alla jħares ’l isfel fil-qalb tagħna u jaf x’hemm fiha. Jaf hemmx ħsibijiet tajbin fuq il-proxxmu tagħna jew ħsibijiet ħżiena, jaf liema xewqat hemm, jaf jekk hemmx onestà jew diżonestà, imħabba jew mibegħda.

Fil-ktieb tal-Proverbji nsibu: “Jekk int tgħid: ‘Ma kontx naf b’dan’; taħseb li Dak li jiżen il-qlub, ma jindunax? Dak li jgħasses fuqek, kollox jaf. Hu jrodd lil kulħadd skont għemilu”. (Prov. 24.12)

Meta aħna nagħmlu minn kollox biex nuru li aħna qaddisin minn barra, niftaħru bir-reliġjożità tagħna u nagħmlu kollox għal għajnejn in-nies, Ġesù jgħidilna l-parabbola tal-Fariżew u l-pubblikan.

Il-Fariżew ftaħar li, “miniex bħall-bqija, ħalliela, inġusti, żienja” (Lq. 18, 11), waqt li l-pubblikan kollu ndiema u umiltà talab, “Alla, ħenn għalija għax jien midneb” (Lq. 18, 13). U Ġesù kkummenta, “Għax kull min jitkabbar jiċċekken u min jiċċekken, jitkabbar”.

Ġesù jkompli jispjega li; “Sa żmien Ġwanni kien hawn il-liġi u l-Profeti; minn żmien Ġwanni ’l hawn qiegħda tixxandar il-Bxara t-Tajba tas-Saltna t’Alla u kulħadd qiegħed jitħabat bis-sħiħ għaliha.” (Lq. 16, 18) Il-bieb tas-Saltna ta’ Alla hu miftuħ għal kulħadd.

Is-Saltna resqet lejna fil-Verb magħmul bniedem. Isaija kien bassar il-miġja ta’ Ġesù. Alla bagħat il-profeti biex jikxfu l-Patt bil-mod il-mod. Imbagħad bagħat lil Ibnu l-waħdieni biex jeħlisna mid-dnub u jġibilna s-Saltna. Il-Mulej qal, “Iż-żmien hu mitmum u s-Saltna t’Alla waslet. Indmu u emmnu fil-Bxara t-Tajba”.

Hu qal ukoll, “Lilkom ingħata l-misteru tas-Saltna t’Alla, imma l-oħrajn, li huma barra, ikollhom kollox bil-parabboli.” (Mk. 4, 11)

L-Appostli u d-Dixxipli għamlu l-esperjenza ma’ Ġesù. Huma laqgħu l-kelma tiegħu u bdew jgħixuha. Iżda oħrajn kienu ’l bogħod minn Alla fil-qalb tagħhom, u Ġesù uża l-parabboli biex iwasslilhom is-Saltna tiegħu. Ġesù qabbel il-kelma tiegħu ma’

Page 18: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

16

żerriegħa li titwaddab ma’ kullimkien. Meta aħna nisimgħu l-kelma t’Alla, nilqgħuha u nħalluha taħdem fina, nikkonvertu u niġġeddu. Meta nilqgħu l-kelma t’Alla nersqu lejn saltnatu, billi nagħmlu r-rieda tiegħu u nimxu warajh. U s-Saltna nibdew ingawduha minn din id-dinja għax qalbna timtela b’ferħ u paċi li Alla biss jaf jagħtina. Il-ħajja tibqa’ normali minn barra bil-ħtieġa tax-xogħol, bid-diffikultajiet, bil-mard, bid-diżappunti, imma kollox jieħu dimensjoni oħra u l-effett ikun differenti għax ħajjitna tkun mimlija bil-Mulej u l-barka tiegħu. Ħajjitna timtela b’valur siewi u skop li jwettaqna, li jkollna l-qawwa tal-Mulej timbuttana biex nerfgħu s-slaleb tal-ħajja bil-kuraġġ.

Aħna dawk li twelidna fis-Saltna u nistgħu nitkeċċew jekk nistqarru mod u ngħixu mod ieħor. Tiftakru fi kliem Ġesù, “Dan il-poplu jagħtini qima bix-xofftejn imma l-qalb tiegħu ’l bogħod minni.”

San Luqa jirrakkonta l-parabbola ta’ Ġesù tal-Għani u Lazzru. Is-sinjur spiċċa fi tbatija eterna tan-nirien u Abraham ħa lil Lazzru fit-tgawdija ta’ dejjem. Is-sinjur kien jaf bil-fqir u bit-tbatija li għex fiha iżda qatt ma ta kas tiegħu u għenu. U hawn tidħol il-ħtieġa tal-karità. Jekk irridu nagħmlu parti mis-Saltna t’Alla f’din id-dinja u fl-oħra jeħtieġ li nagħmlu karità.

Il-Vanġelu fi l-quddiesa tal-Erbgħa tal-Irmied li hu l-bidu tar-Randan jgħidilna biex nimxu fi t-Triq tal-Mulej li wasslitu sal-Mewt tas-Salib qabel ma qam mill-mewt billi nitolbu, insumu u nagħmlu karità. (Mt. 6, 1-6. 16-18). Il-fi di tagħna jeħti eġ li tkun rifl essa fl -għemejjel tagħna. San Ġakbu jtambar fuq din il-ħti eġa. “X’jiswa,

ħuti , li wieħed jgħid li għandu l-fi di jekk ma jurihiex fl -għemil ti egħu? Hekk ukoll il-fi di: jekk tkun weħidha u ma jkollhiex l-għemil, tkun mejta fi ha nfi sha (Ġk. 2, 14.7). Id-doni u r-rikkezzi li għandna u li għamlulna ħajjitna komda huma grazzji li Alla jagħti na għax iħobbna. Il-Mulej ma jagħti homlniex biex ingawduhom weħidna jew ma’ dawk għeżież għalina biss. Tahomlna biex nużawhom għall-kumdità u għall-ġid tagħna u ta’ dawk li huma fi l-bżonn. Hekk ukoll hu l-messaġġ tal-parabbola ta’ Lazzru u l-Għani. Dan ma jgħoddx biss għall-fl us. Jista’ jkun li jkun hemm bżonn li nagħtu l-wens tagħna, kliem ta’ faraġ, kliem ta’ sapport u kuraġġ, kliem li jġib l-għaqda fejn hemm il-fi rda, kliem li jwassal għall-maħfra u ħin minn tagħna minkejja li jkollna x’nagħmlu.

Għandna bżonn inżommu f’moħħna li kull bniedem hu xbieha t’Alla u meta ngħinu nkunu qegħdin inħobbu lil Alla. Is-sejħa għall-karità hija sejħa li jagħmlilna Kristu. Għalhekk m’għandniex inħarsu lejn l-uċuħ, lejn il-kulur tal-ġilda, ġens jew sess. Ilkoll huma xbieha ta’ Alla u ngħinu biex nogħġbu lil Alla biss. Ngħinu minn qalbna bla nistennew grazzi, foħrija jew ħlas b’xi mod lura. (Mt. 5) Il-karità m’għandhiex ti eqaf x’ħin naraw azzjoni ħażina jew ingrati tudini għax nift akru li Ġesù ħafer minn fuq is-salib. (Lq. 23,24) Il-Karità ti xxett el u ti ffj orixxi meta tkun f’komunità nisranija li hija spazju fejn kulħadd jitkellem il-lingwaġġ tal-valuri li għallimna Kristu.

Meta nħobbu u nagħmlu karità b’umiltà u b’sens ta’ qadi nkunu tabilħaqq nitħabtu bis-sħiħ għas-Saltna t’Alla.■

Page 19: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

17

Il-Milied Huwa Festa tal-Bniedemminn: Angelo Xuereb

Il-Milied jiġi u jgħaddi. Jalla matul iż-żmien ta’ kull Milied f’ħajjitna nersqu aktar lejn Ġesù.

Il-Milied huwa l-festa tal-bniedem:Għalhekk ma nkunux niżbaljaw jekk ngħidu li

l-Milied huwa l-festa tal-bniedem. Forsi wieħed jistaqsi. Dan xi jfisser? Jekk inħarsu ftit madwarna u nirriflettu, naraw li d-dinja hija mimlija bnedmin. Huma tal-istess natura, iżda kull wieħed u waħda għandu personalità differenti. Naraw ukoll li l-bnedmin iġarrbu diversi esperjenzi. Jgħaddu mill-ferħ, min-niket, mit-tbatija, minn esperjenzi qarsa bħal ma huma l-faqar, il-miżerja u d-dnub.

Sidna Ġesù Kristu, it-ti eni persuna tat-Trinità sar bniedem bħalna f’kollox barra mid-dnub. Dan seħħ billi Alla bagħat lill-anġlu Gabriel għand Marija biex ti lqa’ l-off erta sabiex Sidna Ġesù Kristu jkun jista’ jitnissel fi ħdanha. Permezz ta’ fi di kbira, Marija aċċett at din l-istedina u minn dak il-ħin stess l-Ispirtu s-Santu nissel lil Ġesù f’ġufh a. Għalkemm ma tnissilx bil-ħidma ta’ raġel iżda bil-qawwa tal-Ispirtu s-Santu, Ġesù qagħad għal-liġijiet tan-natura. Proprju għalhekk il-Knisja ti ċċelebra l-Milied fi l-25 ta’ Diċembru disa’ xhur wara t-tħabbira tal-Mulej, biex turina li Ġesù kien veru bniedem.

Għalhekk huwa ħa n-natura tagħna l-bnedmin. Fit-teoloġija din tissejjaħ “Inkarnazzjoni”. Din il-kelma ġejja mil-lingwa Latina ‘carnis’ li tfisser laħam. Fil-Prologu (daħla) tal-Evanġelju ta’ San Ġwann insibu miktub: “U l-Kelma (Ġesù) saret ġisem u għammret fostna” (Ġw 1,14). Il-ġisem tiegħu kien wieħed veru tad-demm u tal-laħam. Min kien jiltaqa’ miegħu seta’ jarah, imissu u anki jkellmu. Bħall-bnedmin l-oħra kien jifraħ, jgħejja, jiddejjaq, jisħon u anki jbati. Fl-ewwel żminijiet tal-Knisja qamu l-Injostiċi li kienu jisħqu li l-ġisem ta’ Kristu kien fantażma. Missirijiet il-Knisja ħaduha kontrihom billi għallmu li l-ġisem ta’ Kristu kien reali u mhux li jidher minn barra biss. Nistaqsu lilna nfusna. Kieku ġismu kien biss jidher minn barra, allura kien biss fantażma? U l-passjoni tiegħu kienet tkun bla valur? Ladarba kienet turija, huwa ma kienx qiegħed ibati?

Sidna Ġesù Kristu tnissel bħala bniedem minn Marija u twieled ġewwa Betlem. Iżda l-persuna tiegħu hija eterna u divina. Fil-Kredu li jingħad fil-Quddiesa tal-Ħadd, li huwa frott taż-żewġ Konċilji ta’ Niċea u Kostantinopli ngħidu: “Alla minn Alla, dawl minn dawl, Alla veru minn Alla veru, imnissel mhux magħmul.”

Page 20: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

18

Naraw lil Ġesù fil-proxxmu tagħna:Jiġifi eri Sidna Ġesù Kristu huwa l-Iben ta’ Alla

magħmul bniedem. Huwa veru li l-bniedem ġie maħluq fuq xbieha ta’ Alla sa mill-bidu iżda l-miġja ta’ Ġesù fostna għolliet lill-bniedem. Għalhekk fi l-proxxmu għandna naraw lil Kristu. Infatti Kristu għadu magħna fl -Ewkaristi ja, fl -Iskritt ura u fi l-proxxmu tagħna.

Kien huwa stess li qalilna li f’jum il-ħaqq ser niġu ġġudikati kif inkunu tt ratt ajna mal-proxxmu tagħna. Naqraw fl -Evanġelju ta’ San Matt ew: “Għax kont bil-ġuħ, u tmajtuni; kont bil-għatx, u sqejtuni; kont barrani, u lqajtuni; kont għarwien, u libbistuni; kont marid, u żortuni; kont il-ħabs u ġejtu ħdejja’. Imbagħad jgħidulu t-tajbin: ‘Mulej, meta rajniek bil-ġuħ u bil-għatx u sqejniek? Meta rajniek barrani u lqajniek, jew għarwien u libbisniek? Meta rajniek marid jew il-ħabs u ġejna għandek?’ Imbagħad iwieġeb is-sultan u jgħidilhom: ‘Ngħidilkom is-sewwa, kull ma għamiltu mal-iżgħar fost ħuti , għamiltuh miegħi” (Mt. 25, 24-40).

Jekk aħna konvinti li fi l-proxxmu tagħna hemm ix-xbieha ta’ Ġesù, allura nibdew nitt ratt awh b’mod diff erenti . L-imħabba tal-proxxmu tkun vera meta nħobbu lil kulħadd l-istess anki l-għedewwa tagħna.

Infatti l-ħniena mal-proxxmu hija ġenwina meta ti ġi murija ma’ kulħadd, u bla interessi ta’ xejn.

Il-ħniena mal-proxxmu għalhekk hija dmir tan-nisrani. San Ġwann fl -ewwel itt ra ti egħu jikteb: “Jekk xi ħadd jgħid li jħobb ’l Alla u jobgħod ’il ħuh hu giddieb. Għax jekk wieħed ma jħobbx ’il ħuh li jarah, ma jistax iħobb ’l Alla li ma jarahx. Dan hu l-kmandament li aħna ħadna mingħandu: li min iħobb ’l Alla jħobb ’il ħuh ukoll” (1 Ġw 4, 20-21).

B’dan il-mod il-festa tal-Milied hija dik tal-imħabba. Aħna nifi rħu meta naraw lil Ġesù tarbija iżda tkun festa bla sens jekk ma nurux imħabba lejn min huwa fi l-bżonn materjalment u spiritwalment. Ma nkunux fh imna s-sens veru tat-twelid tal-Mulej jekk niċċelebrawh biss permezz ta’ parti es, ikliet u diverti ment. Ejjew nieħdu bħala mott o għall-Milied ta’ din is-sena sentenza mill-ewwel itt ra ta’ San Ġwann: “Aħna għandna nħobbu, għax hu ħabbna l-ewwel” (1Ġw. 4, 19). U hekk inġarrbu ferħ u hena li Ġesù biss jaf jagħti .

B’dan il-mod il-festa tal-Milied ti eħu s-sinifi kat proprju tagħha. Kif Kristu kien solidali mal-bnedmin, hekk aħna nħobbu lill-proxxmu qisu kien Ġesù stess.■

Page 21: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

19

Il-Missier u l-Omm ta’ NażaretSan Ġużepp u l-Madonna

minn: Fr. Charles Butti gieg

ċerimonja solenni tal-proklamazzjoni tad-Domma tal-Immakulata. Ħaġa importanti li tispikka f’din is-Sala hija l-post eminenti li jgawdi San Ġużepp fuq il-qaddisin kollha fejn naraw il-preċedenza assoluta li huwa jgawdi. Fis-sema San Ġużepp dejjem narawh ħdejn il-Madonna u Ġesù. U għalhekk San Ġużepp jidher ħafna qrib it-tron ta’ Alla. Piju IX, imlaqqam il-Papa Ġużeppin, xħin darba minnhom stieden pittur biex jagħmillu rappreżentazzjoni tal-proklamazzjoni tal-Immakulata Kunċizzjoni, xħin ġie biex japprova l-abbozz ta’ dan ix-xogħol, mill-ewwel kien staqsa fejn kien San Ġużepp fil-kwadru. Xħin indikawlu fejn kien San Ġużepp li kien qalb il-magħżulin kollha, huwa ma għoġbux ix-xogħol, u b’rabja ġenwina indika huwa nnifsu l-post ta’ San Ġużepp, qrib ta’ Ġesù u hawnhekk biss għax tassew fis-sema hu jinsab hawnhekk. Kien f’dan il-kuntest storiku ta’ bejn il-Proklamazzjoni tal-Immakulata Kunċizzjoni fl-1854 u l-proklamazzjoni ta’ San Ġużepp nhar it-8 ta’ Diċembru, Festa tal-Immakulata tal-1870 bid-digriet ‘Quemadmodum Deus’ (Bl-istess mod Alla), bħala Patrun tal-Knisja Universali, li l-paroċċa tagħna ġiet iddedikata lill-Immakulata Kunċizzjoni u lil San Ġużepp.

Il-Madonna u San ĠużeppFl-evanġelji naraw ir-rabta kbira bejn San Ġużepp

u l-Madonna. San Ġużepp kien ġej mir-razza ta’

San Ġużepp u Marija Mmakulata fil-VatikanJekk wieħed iżur il-Mużej Vatikani u jkollu ftit ħin sewwa ddedikat għal din il-viżta jammira mal-ewwel il-galleriji ta’ Raffaello u ħdejhom l-affreski tas-Sala tal-Immakulata. Din is-sala tassew meraviljuża xtaqha ħafna l-Beatu Papa Piju IX bħala tifkira tal-proklamazzjoni tad-Domma tal-Immakulata tal-1854, imżejna bix-xogħol tassew artistiku tal-pittur minn Ancona Francesco Podesti. Tajjeb li ngħidu li t-twemmin fl-Immakulata kien dejjem qed jikber fil-Knisja. Insemmu li Duns Skotu, il-Papa Pawlu V fl-1617 u Gregorju XV fl-1622 stqarrew li mhux korrett li wieħed jgħid li l-Madonna ma kinitx Immakulata. Il-Papa Alessandru VII fl-1661 qal li r-ruħ tal-Madonna kienet libera mid-dnub oriġinali u l-Papa Klement XI waqqaf il-festa tal-Immakulata għall-Knisja kollha fl-1708. Il-Papa Piju IX ipproklama d-Domma tal-Immakulata fl-1854.

F’din is-sala nsibu tliet kwadri kbar tassew storiċi. Fi kwadru minnhom naraw id-diversi teoloġi jistudjaw u jiddiskutu dan il-privileġġ uniku tal-Immakulat Konċepiment ta’ Marija. Fi kwadru ieħor fil-kappella tal-Kor tal-Papa, naraw lill-Papa Piju IX jinċensa l-immaġni tal-Immakulata wara li nkurunaha b’dijadema tassew prezzjuża. Fil-kwadru tan-nofs naraw il-mument memorabbli taċ-

Page 22: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

20

Ġuda, mir-razza ta’ David (ara Matt 1:1-17), waqt li l-Madonna kienet ġejja mil-linja Saċerdotali ta’ Aronne, il-linja ta’ Levi. Fil-vanġeli niltaqgħu sittax-il darba ma’ San Ġużepp, tmien darbiet f’Mattew, seba’ darbiet f’Luqa u darba f’San Ġwann. San Mark qatt ma jsemmi lil San Ġużepp. Naraw fuq kollox lil Ġużeppi bħal Ġużeppi tal-Antik Testment jagħraf it-toroq tal-Mulej fil-ħolm (ara Ġen 37:5-9 u 42:6-9). Fl-Antik Testment għandna lil Ġużeppi bin Ġakobb li jirbaħ is-seduzzjonijiet tal-mara ta’ Putifar. Fil-Ġdid Testment għandna lil San Ġużepp ir-raġel safi quddiem Marija, ‘sponsus Mariae’. San Ġużepp li kien ir-raġel kastissimu tal-Madonna u l-Missier Putativ ta’ Ġesù. Jekk naqraw l-ewwel kapitlu ta’ San Luqa nsibu li l-Anġlu Gabriel ħabbar lil Marija Verġni li ser issir Omm Alla mill-Ispirtu s-Santu. Però jekk inqallbu l-Vanġelu ta’ San Mattew insibu lill-anġlu deher lil San Ġużepp biex jieħu lil Marija għarustu b’martu li kienet tqila: “It-twelid ta’ Kristu kien hekk: Meta Marija, ommu, kienet mgħarrsa ma’ Ġużeppi, qabel ma għammru flimkien, saret omm mill-Ispirtu s-Santu. Ġużeppi, l-għarus tagħha, li kien raġel sewwa u ma riedx ixandarha, ried jitlaqha bil-moħbi. Hu u jaħseb dan, deherlu anġlu tal-Mulej f ’ħolma u qallu: Ġużeppi, bin David, la tibżax tieħu għandek lil Marija, l-għarusa tiegħek, għax dak li tnissel fiha hu mill-Ispirtu s-Santu. Hi tiled Iben, u int issemmih Ġesù, għax hu jeħles il-poplu tiegħu minn dnubiethom.” (Mt 1,18-21). “Ġużeppi għamel kif ordnalu l-anġlu tal-Mulej u ħa ’l martu għandu” (Mt 1:24). Għalhekk San Ġużepp fuq din l-art kien xbieha tal-Missier Etern. Huwa kien il-ħarries u l-kustodju tal-familja ta’ Nazaret. Huwa kien iħares lill-Madonna u lil Ġesù kontra l-għedewwa, u kien jaqla’ l-għajxien ta’ kuljum permezz tax-xogħol tiegħu. Xi biblisti bħal Geza Vermes isostnu li l-kelma mastrudaxxa fit-Talmud hija użata għal missier għaref fil-liġi u fit-Torah. San Ġużepp huwa ‘nutritor Domini’ u ‘Redemptoris custos’; il-kustodju tal-Feddej. San Bernardinu ta’ Siena jikteb li “bħala l-iktar familja qaddisa huma għexu flimkien f’din id-dinja f’ħajja iebsa u f’imħabba kbira, issa ukoll huma jinsabu fil-glorja ta’ mħabba fil-ġenna”. Jean Gerson, Kanċellier tal-Università ta’ Pariġi jgħid li San Ġużepp, bħall-Madonna, kien meħud is-sema bir-ruħ u bil-ġisem.

Ir-‘Redemptoris Custos’Din il-missjoni San Ġużepp ‘ir-Raġel Ġust, ir-

raġel ta’ Marija (Redemptoris Custos numru 17) wettaqha b’ċerta reqqa u devozzjoni flimkien ma’ silenzju tal-għaġeb. “Dan hu proprju l-misteru li fih kellu sehem Ġużeppi ta’ Nazaret, sehem li ebda bniedem ieħor qatt ma kellu ħlief il-Verġni Marija, omm il-Verb t’Alla magħmul bniedem, hu kien imsieħeb magħha f’dan il-misteru; kellu x’jaqsam

ma’ din il-ġrajja tas-salvazzjoni.” (ara Redemptoris custos numri 1). Din l-Eżortazzjoni Appostolika tal-Beatu Papa Ġwanni Pawlu II, dwar il-persuna u l-missjoni ta’ San Ġużepp fil-ħajja ta’ Kristu u tal-Knisja tkompli turini fin-numru 4, il-għaqda tal-fidi tal-Madonna u dik ta’ San Ġużepp. “Flimkien ma’ Marija, San Ġużepp hu l-ewwel wieħed li għandu fdat lilu l-ħarsien ta’ dan il-misteru, flimkien ma’ Marija u b’rabta magħha hu għandu sehem f’dan l-aħħar mument tar-rivelazzjoni ta’ Alla nnifsu fi Kristu, u dan iseħħ sa mill-bidu” (ara numru 5). Fin-numru 8 naqraw, “San Ġużepp mexa mill-istess triq tal-fidi, triq kollha kemm hi tal-fidi fil-misteru tal-Inkarnazzjoni” u fin-numru 19 insibu “Ġużeppi flimkien ma’ Marija f’dak il-lejl tal-Milied f’Betlehem kien xhud magħżul tal-miġja tal-Iben ta’ Alla fost il-bnedmin.

Ma’ Xulxin fid-Dehriet

“Fuit vir valde magnus”, San Ġużepp kien bniedem tassew kbir (ara Eżodu 11:3). Fil-fatt San Ġużepp jidher f’ħafna dehriet flimkien mal-Madonna bħalma seħħ ġewwa Fatima fit-13 t’Otubru 1917, id-dehriet lil San Piju tal-Pjagi. Id-dehriet reċenti mill-1994 sal-1998 ġewwa Manaus fl-Amażonja fil-Brażil lil Edson Glauber u Maria Do Carmo fejn jidher San Ġużepp flimkien mal-Madonna u l-qaddisin. U d-dehriet ġewwa Knock fl-Irlanda fl-1879 tidher il-Madonna flimkien ma’ San Ġużepp. San Ġużepp flimkien mal-Madonna għandu devozzjoni kbira fil-Knisja speċjalment fil-pajjiżi tal-missjoni. Dan l-aħħar anke xi protestanti bħal Anne Rice, Jerry Jenkins u r-Reverendu Evanġeliku Edington urew l-interess tagħhom lejn San Ġużepp. Il-Knisja Kopta Eġizzjana teżalta ħafna lil San Ġużepp li tgħid li San Ġużepp kellu 111 meta miet (madwar is-sena 19 A.D.), mdawwar mill-Madonna u Ġesù li kellu 18-il sena. Fil-Knisja Kattolika għandna 71 qaddis u beati li għandhom l-isem ta’ dan il-kbir Qaddis. ■

BiblijografijaBinello OSJ, Giuseppe, San Giuseppe nel Vecchio Testamento. (La verginità e la paternità di S. Giuseppe con nuovi lumi sulla Verginita’ e la paternita’ materna di María SS. nel Vecchio Testamento), Florencia 1965.Canal CMF, José María, Doctrina josefina de San Buenaventura. El matrimonio de María y José, Estudios Josefinos 50 (1996) 25-32. Molinari, P.; Hennessy, A., Giuseppe e Maria. Vocazione e missione di una coppia di sposi, Cinisello Balsamo 1993.Palmier OP, Stepanus, Il patrocinio de San Giuseppe alla luce dei due Concili ecumenici Vaticani, Divus Thomas 66 (1963) n. 1.Stramare OSJ, Tarcisio, Pio IX e San Giuseppe, Rev.Pio IX, 7 (1978).Villasenor Black, C., Creating the Cult of St.Joseph: Art and Gender in the Spanish Empire, Oxford 2006.

Page 23: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

21

Min “Għax B i l fors” u Min “Għal Qalbu”minn: Mons. Salv Grima

Kienu jħobbu jaqbdu diskursata fuq xi argument u minn punt jgħaddu għal ieħor. Inzertaw f’ħin li kien hemm in-nies ħerġin mill-knisja wara Quddiesa tal-Ħadd fi lgħodu. Bla ma trid ti bda tosserva lil dak, lill-ieħor u lill-oħra. Dan għaliex għadek ti nnota li f’Jum il-Mulej ħafna għadhom imorru sal-knisja u ’k jistgħu ma jfallux il-Quddiesa. Kien hawn li Paul ġietu l-kurżità li jistaqsi: “Imħatra li hemm ħafna minnhom li ma jafux sewwa għaliex marru l-knisja llum! Jekk ti staqsihom joħorġulek b’iktar minn raġuni waħda”.

“Imma kull tweġiba ti sta’ tkun tajba u tagħmel sens sakemm ma ssibx lil dawk li biex jeħilsu minnek iwieġbu li marru ‘għax bilfors”, irrispondieh Peter.

“U nżid ngħid li anki l-iskuża ta’ bil-fors iżidulha xi raġuni magħha wkoll” wera li hu tal-fehma Paul.

“Allura, xi tgħid għalihom nies bħal dawk?” staqsieh Peter.

“Ħa nkun sinċier miegħek, Peter. Għalihom ta’ bilfors ti sta’ tkun minħabba l-obbligu li hemm tal-preċett , biex dak li jkun jikkalma l-kuxjenza ti egħu, biex ma jaqtax drawwa li ilha tant fi h, jew biex almenu jkun għamel bħall-oħrajn” ipprova jwieġeb Paul.

“Kont naħsbek se ssemmi raġunijiet oħra ma’ dawk li semmejt, Paul”.

“Ma tafx li hemm oħrajn? Ta’ bilfors għax min jaf kemm ti nsisti miegħu jew magħha ommhom, biex ma jmorrux jgħidu bih/a, għax kieku mur żommhom b’ilsienhom lil martu jew żewġha. Insomma. Hawn jidher li għandhom xi ħaġa agħar, għax donnhom fuq qalbhom jew kontra qalbhom” kompla jispjega Paul.

“Issa ti nsiex li hawn qed nitkellmu dwar xi ħaġa speċjali, anzi tal-aqwa valur li għandna fi l-fi di Nisranija,

u għas-salvazzjoni tagħna u tal-bnedmin kollha, fejn konna tgħallimna li l-Quddiesa hija att ta’ radd ta’ ħajr li biha naduraw lil Alla bl-ikbar talba li għandna, b’merti infi niti biex naqilgħu l-maħfra ta’ ħti jietna. Dan ma semmejtlekx kollox, għax lanqas kapaċi nifh mu l-kobor ta’ dan is-sagrifi ċċju li ħallielna Kristu. Ara, ma rridx nagħmel xi prietka, imma hemm bżonn wieħed jifh em kemm jeħti eġ japprezza ħwejjeġ bħal dawn. Ma nafx x’taqbad tgħid! M’aħniex nitkellmu fuq xi ħaġa li biha u mingħajrha xorta waħda” insista Peter.

“Għandek tgħid x’fatt a qlibna l-valuri. U aħna lanqas semmejna lil dawk li abbandunaw il-Quddiesa darba għal dejjem. Kultant nistaqsi x’seta’ wassalhom biex jagħmlu hekk. Nift akar darba l-kappillan ġibdilna l-att enzjoni li hemm dawk li qed jiti lqu mill-knisja nkiss inkiss, fuq il-ponot ta’ subgħajhom. Fiha x’ti fh em, Peter”.

“Erġajna ġejna minn fejn tlaqna. Irridu nwarrbu l-ħsieb li fejn ti dħol il-Quddiesa għandna xi ħaġa ta’ bilfors. Għax hemm diff erenza kbira bejn “fuq qalbek” u “minn qalbek”. Għax anki fl -ikel jagħmel diff erenza. Bħalma mhux l-istess bejn min m’għandux tagħlim u min għandu t-tagħlim f’dawn l-aff arijiet.”

“Ftehimna. Il-gwaj ġej min-nuqqas ta’ tagħlim. Ħa nieqfu hawn. Ma jfi ssirx li m’għandniex bżonn nirrifl ett u iktar dwar il-valuri tal-ħajja, x’jiswa l-iktar, x’kienu kapaċi jgħallmuna ta’ qabilna. Kemm kienu jgħidulna li skont ma wieħed jiżra’, jaħsad! Kuraġġ, Peter, il-qalb għadha tħabbat. Nixti equ kieku li tħabbat sewwa fejn hemm l-aqwa teżor! Ma nagħmlux l-aff arijiet għax ta’ bilfors meta għandna nagħmluhom mill-qalb ”.

“’K ma niltaqgħux, Il-Festi t-Tajba”. ■

Page 24: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

22

Hard

ware Best

Quality Lowest Prices

Plot 24, Qasam Ta’ Dun Anton, Xagħra, Gozo.Tel: 2156 3457Fax: 2156 4285Mob: 9945 0523

tel: +356 2156 5626Antoine mob: 9922 4114Franco mob: 7953 6874email: [email protected]: www.divebluewaters.com

Triq il-KunċizzjoniQala, Gozo

Building ContractorCrane & Generator Hire

Tal-Kelba

‘RayRita’, Triq it-Tempju, Qala, GozoTel: 21557847 - 21562532 Mobile: 9949 3169

Contact: Raymond Cefai

Page 25: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

23

Mid-Djarju ta’ {u\epp Debono (24)Miġbura u ppreżentata minn: Euchar Mizzi

Ir-Raba’ Kapitlu - Ir-Raba’ Parti (Jaqbad mill-Ħarġa tal-Festa 2013)

Fil-ħarġa tar-Rivista tal-Festa 2013, ipproduċejna Kronaka ta’ twelidijiet, żwiġijiet u mwiet li seħħew fi l-Qala matul is-sena 1942. Illum ser inkomplu bl-istess kronaka minn fejn spiċċajna fl -aħħar ħarġa, cioe’ ser nibdew minn Jannar sa Diċembru 1943.

Mela nibdew:01.01.43 Miet f’daqqa Michael Att ard ‘il-Ferħana’

armel.02.01.43 L-iskejjel f’Malta u Għawdex għalqu

minħabba l-marda ‘infanti le Paralysis.03.01.43 Mietet Anġela Camilleri ta’ ‘Salvu ta’ Ġorġi’.05.01.43 Iżżewġet Ġuża Butti ġieġ lil Ġanni Mizzi ‘tal-

Patri’.06.01.43 Mietet Anġela Att ard ‘taċ-Ċawla’.09.01.43 Iżżewweġ Ġanni Portelli ‘ta’ Ċula’ ma’ Rosa

Butti ġieġ ‘tal-Makku’.19.01.43 Iżżewweġ Frank Tewma ‘tas-Sultan’ ma’

Anġla Tewma ‘tar-Rajjott ’.19.01.43 Mietet Anġela Said fl -eta’ ta’ 73 sena, armla.01.02.43 A/Headmaster Lawrence Grech, kien

trasferit fuq talba ti egħu stess lejn l-iskola tal-Belt Vallett a. Head Master Mr. Muscat kien trasferit minn Għajnsielem għall-iskola tal-Qala.

02.02.43 Mietet Anna Tabone ‘tal-Laċċu’, xebba.04.02.43 Żwieġ bejn Salvu Camilleri ‘ta’ Ġorgi’ u Roża

‘tal-Bimbu’.17.02.43 L-iskejjel reġgħu fetħu wara 55 ġurnata

magħluqin.20.02.43 Żwieġ bejn Marija Portelli ‘tal-Bimbu’ u

Ġużepp Butti ġieġ.07.03.43 Mietet f’daqqa Anġela Grima ‘ta’ Belin’

armla. 08.03.43 Head Master Mr. Muscat kien trasferit lejn

Żabbar f’Malta, waqt li Mr. Carmel Butti ġieġ għamilha ta’ Acti ng Head. Ġużepp Debono in-charge minn Standard III. Josephine Xerri mill-iskola ta’ Għajnsielem ġiet trasferita lejn l-iskola tal-Qala in-charge minn Std. II. Boys.

09.03.43 Kwadru tad-Duluri wasal u tpoġġa fuq l-artal tal-Kurċifi ss.

29.03.43 Teacher Mr. Joseph Xuereb kien trasferit mill-Qala għal Għajnsielem. L-iskola tas-Subien tal-Qala, niżlet għal 3 klassijiet – III, IV, V.

04.04.43 L-arloġġ tmexxa siegħa ’l quddiem għall-ħin tas-sajf.

15.04.43 Mietet f’daqqa Ġużeppa Cassar ‘taż-Że’ armla.22.04.43 Waslet il-pitt ura tal-koppla ta’ San Mikiel u

twaħħlet dik il-ġimgħa.28.04.43 Żwieġ bejn Paul Curmi ‘tal-Kasti g’ u Ġianna

Falzon ‘ta’ Kajżola’.12.05.43 Mietet Roża Butti ġieġ ‘ta’ Kubritu’, armla.16.05.43 Pellegrinaġġ lejn il-Kunċizzjoni għall-Paċi. 22.05.43 Żwieġ bejn Salvu Butti ġieġ ‘tad-Diedi’ u Warda

Mizzi ‘ta’ Ġorbos’.01.06.43 Żwieġ bejn Joseph Said ‘ta’ Gajtan’ u M’Grace

Butti ġieġ ‘tad-Diedi’.03.06.43 Żwieġ bejn Paul Spiteri ‘tan-Nan’ u Cett a

Cremona ‘ta’ Koroħħu’.05.06.43 Żwieġ bejn Lawrence Cutajar ‘tal-Bett ’ u

Karmni Magro ‘tas-Sajjakk’.07.06.43 Ingħata bidu għax-xogħol fuq ajruport ta’

Għawdex fi l-limiti tax-Xewkija.12.06.43 Żwieġ bejn Joseph Vella ‘tal-Maġġa’ u Karmni

Cefai ‘tal-Ħurban’.14.06.43 Miet Joseph Zammit ‘iż-Żuż’.20.06.43 Il-M.Tiegħu r-Re Ġorġ VI ġie għamel viżta

f’Malta.

Page 26: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

24

Salvu Camilleri & Sons Ltd.

(Tan-Najsi)

Suppliers of Ready Mix Concrete, Crane Hire

Ready Mix Plant: 2156 0346Residence: 2155 1485

Mobile: 9949 5378

“Camilleri House”Belveder Street, QALA

23.06.43 L-ewwel żewġ Ajruplani jillandjaw fl -Ajruport ta’ Għawdex.

04.07.43 Iżżewġet Michelina Camilleri ‘tan-Najsi’.04.07.43 Mietet Teresa Butti ġieġ ‘tal-Laċċu’ armla.08.07.43 Miet Koronato Portelli – Pulizija ‘tal-Ġus’,

ġuvni.21.07.43 Mietet Marija Said ‘tal-Prim’.25.07.43 Mussolini rriżenja u l-Ġeneral Bodolio ħa

postu.21.07.43 Iżżewġet Gracie Mejlaq ‘ta’ Żelluma’.01.08.43 Iżżewget Josephine Mifsud ‘tad-Dieċi’.08.08.43 L-Isqof iċċelebra s-Sagrament tal-Griżma lit-

tf al fi l-Qala.17.08.43 Miet Frank Butti ġieġ ‘taċ-Ċoċu’.17.08.43 Joseph Att ard ta’ ‘Karmnu ‘tad-Derita’

għereq fi x-Xmara Tyne.12.09.43 Iżżewġet Consolata Cutajar ‘tal-Venġula’.20.09.43 Illum għalqet il-Victory Kitchen - Kienet

fetħet fi d-9.8.42.22.09.43 Miss Mary Butti gieg, teacher minn Nadur li

kienet tgħallem Għajnsielem, ġiet trasferita lejn l-iskola tal-Qala Subien biex tgħallem Std. II

29.09.43 Jispiċċa l-ħin tas-sajf. L-arloġġ jitmexxa siegħa lura.

09.10.43 Iżżewġet Salvina Vella ‘taċ-Ċensier’.09.10.43 Żwieġ bejn Nazzarenu Grima ‘ta’ Flusu’ u

Grazzja Camilleri.

24.10.43 Mons. Gonzi, Isqof t’Għawdex kien trasferit lejn Malta.

24.10.43 Mons. Ġużeppi Pace nħatar Vigarju Ġenerali għal Għawdex.

28.10.43 Żwieġ bejn Mary Vella ‘tal-Oħxon’ ma’ raġel Ingliż.

13.11.43 Żwieġ bejn Joseph Portelli ‘Buħarru’ ma’ Gracie Butti ġieġ ‘tal-Biżillu’.

27.11.43 Żwieġ bejn Kelina Portelli ‘tad-Dieċi’ ma’ Konsiljo Carabott , Marsaxlokk.

08.12.43 Malta u Għawdex kienu kkonsagrati lill-Qalb tal-Beata Verġni Marija.

16.12.43 Miet Emanuel Xuereb ‘taż-Żibeġ’, ġuvni.17.12.43 Miet l-Arċisqof ta’ Malta, Dom Mawro Caruana.21.12.43 Il-Funeral tal-Arċisqof Mawro Caruana. Diparti menti u skejjel magħluqin.24.12.43 Quddiesa tal-Milied inżammet fi l-5.00pm għar-4 darba. Tqarbin fi s-6 pm.27.12.43 Jitwieled Edwin, iben Ġanni u Ġuża Mizzi.

28.12.43 L-Isqof Gonzi jingħata t-ti tlu ta’ Arċisqof.29.12.43 Iżżewweġ Ġanni Butti ġieġ ‘tal-Mulejja. ■

NOTA: Ikompli fi l-ħarġa tal-Għid il-Kbir 2014, bis-sena 1944.

Page 27: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

25

Servizz mill-Vati kan (4)

Il-35 Anniversarju tal-Quddiesa tal-Ħatra

tal-Beatu Ġwanni Pawlu II bħala Papa

22t'Ottubru 1978 - 22 t’Ottubru 2013

© Frank Zammit

L-E.T. Prof. Joaquin Navarro-Valls jitkellem ma’ Frank Zammit, dwar kif beda jaħdem mal-Papa Pollakk“Darba waħda rċevejt telefonata, kont xogħol fl -uffi ċċju. Il-messaġġ kien ċar: Jien kelli niekol mal-Papa bejn nofsinhar u s-siegħa u nofs. Jien tlabt lis-segretarja biex ti ċċekkja dik it-telefonata għax kont issuspett ajt li xi ħadd seta’ kien qed jagħmilli xi ċajta. Kont żbaljat. It-telefonata kienet waħda vera.

Kilna fl imkien. Huwa talabni sabiex nagħmel ft it suġġerimenti , biex nagħti h ft it ideat dwar kif jista’ jimpruvja s-sistema, il-mekkaniżmu tal-komunikazzjoni tas-Santa Sede fi l-midja biex ikun jista’ jikkomunika aħjar l-universalità tal-valuri umani u Kristjani li għalihom il-Papa kien iħossu responsabbli.

Hekk beda l-kuntatt ti egħi mal-Papa. Fti t wara jien kont infurmat li l-Papa kien innominani Dirett ur tal-Informazzjoni għas-Santa Sede. Jien ma aċċett ajtx mal-ewwel għax kont naf tajjeb bir-responsabbiltà kbira li kienet mistennija li ti ntrefa’ minn min iġorr kariga bħal dik. Però fl -aħħar aċċett ajt. Jien ħsibt li din il-kariga ser nokkupaha għal xi sentejn jew tlieta, imma minfl ok, domt fi ha tnejn u għoxrin sena. Imma hekk kienet il-biċċa.”

L-Em.T. il-Kardinal Stanislaw Dsiwisz jitkellem dwar “L-Elezzjoni tal-Beatu Ġwanni Pawlu II għas-Servizz Petrinu”

“Meta tħabbar il-Papa l-ġdid, jien kont fi Pjazza San Pietru viċin il-funtana fuq in-naħa tax-xellug. Wara jien mort fi s-sala tal-konklavi biex nifraħ lill-Papa l-ġdid. “Ara x’għamlu!” qalli u rringrazzjani tal-awgurju” .

“Terrur fi Pjazza San Pietru”

“Ħadd ma ħaseb li ser isir att entat fuq il-ħajja ta’ bniedem innoċenti , bniedem tal-paċi u fuq kollox fi Pjazza San Pietru. Iva, jien nift akar għax ċertament qatt ma nistà ninsiha! Dik daħlet f’moħħi, fi l-memorja ti egħi f’rasi. Fuq kollox il-providenza! X’seta’ għamel il-bniedem?”

“Kien impressjonanti li kien ferut serjament. Kien ser imut. Hekk kif beda l-vjaġġ lejn l-isptar jien smajtu jaħfer lill-att akkant ti egħu. Ħafi rlu! U talab għalih kemm seta’ għax kif wasal l-iSptar Gemelli nti lef minn sensih.”

“Huwa kien ti lef ħafna demm… il-pjan kien li joqtlu. Waqt l-operazzjoni kien hemm mumenti ta’ diffi kultà kbira. It-tabib ti egħu ġie qal li s-sitwazzjoni kienet delikata ħafna.. il-qalb kienet bil-kemm ti nstema’. Il-pressjoni waqgħet drasti kament u kien ti lef abbundanza ta’ demm. Ħafna u ħafna problemi.”

“…Għaliex l-att entat kien intenzjonat li joqtlu. Il-balla baqgħet dieħla dritt fi l-ġisem. Huwa kien bniedem tal-misteri…. misteri kbar imma protett . Imħares minn Alla u mill-Madonna li tagħhom kien tant devot.

‘Huwa kien salvat minn Alla b’interċessjoni tas-Sinjura ta’ Fati ma kif qal aktar tard.”

Page 28: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

26

“L-Aħħar sigħat fi d-dinja tal-Beatu Ġwanni Pawlu II”L-aħħar ġurnata ta’ ħajtu, l-aħħar sigħat, l-aħħar

jum, kien f’sensih. Hu kien konxju minn l-aħħar nofstanhar ti egħu tal-aħħar Sibt ti egħu. F’dak is-Sibt

aħna kkonċelebrajna Quddiesa. Jien mexxejt bħala prim konċelebrant…..u fuq it-talb kollu li jgħid kull fi lgħodu … Il-meditazzjoni ti egħu.

Wara hu laqa’ lill-Kardinal Ratzinger li kien id-Dekan tal-Kulleġġ tal-Kardinali u xi kollaboraturi oħra ….. wara nofsinhar huwa ried jipprepara ruħu… jipprepara lilu nnifsu għaliex kien jaf tajjeb li kien jinsab fi t-tarf tal-ħajja ti egħu.

Huwa talabna biex naqraw l-Iskritt ura Mqaddsa li kien imdorri jaqra. Hu kien imdorru jitlob permezz tal-Iskritt ura Mqaddsa. Qassis, professur qralu disa’ kapitli mill-Evanġelju ta’ San Ġwann. Hekk ipprepara ruħu.

U għalhekk aħna wkoll ħsibna li nikkonċelebraw Quddiesa ddedikata lill-Ħniena Divina s-Sibt fi lgħaxija. U tajnieh xi qatriet tad-demm ta’ Kristu fuq ilsienu. Wara l-Quddiesa għamilnilu l-Griżma tal-Morda u hekk bil-mod il-mod, huwa għadda għall-ħajja ta’ dejjem!

Imma jien ngħid li huwa ta dinjità kbira lill-mewt. Hu kien iħobb jgħid li l-mewt hija biss passaġġ minn ħajja għal li jmiss. Il-Papa kien assisti t miż-żgħażagħ u mill-folla li talbet għalih u li mliet Pjazza San Pietru.

Segretarju pprova jipperswadi lil Beneditt u XVI biex ma jirreżinjax

L-A rċisqof Georg Gànswein, is-segretarju personali tal-

Papa Beneditt u XVI li kien ilu miegħu mill-bidu, kien stqarr li huwa kien ipprova jipperswadi lill-Papa milli jirriżenja. Waqt intervista mal-ġurnal ta’ kull ġimgħa Ġermaniż Bunte, l-Arċisqof qal illi hu kien jaf bl-intenzjonijiet ta’ Beneditt u ferm qabel ġiet imħabbra r-riżenja ti egħu fi l-pubbliku. Huwa qal li kien jargumenta kontra r-riżenja, imma l-Papa “mhux faċli li tħarrku mid-deċiżjoni li jkun ħa”

L-Arċisqof Gànswein qal illi l-iskandlu tal-“Vati leaks” ma kienx il-fatt ur fi d-deċiżjoni ta’ Papa Beneditt u. Il-Papa kien diġà ddeċieda, qabel ma l-iskandlu laħaq l-istampa, u qal li għar-raġuni li saħħtu kienet sejra lura b’ħeff a, għalih kien impossibbli li jkompli jwett aq ir-responsabbiltajiet tal-Uffi ċċju Petrinu.

MISERANDO atque ELIGENDO

“L-Ebda Ċella mhi hekk iżolata li teskludi barra lill-Mulej”Belt tal-Vati kan, 23 t’Ott ubru 2013.Qabel l-Udjenza

Ġenerali tal-lum il-Qdusija Tiegħu laqa’ l-parteċipanti li qed jatt endu l-Kungress Nazzjonali taċ-Chaplains tal-Ħabsijiet Taljani. Il-Papa Franġisku ħa din l-opportunità

biex jestendi x-xewqat sbieħ ti egħu għall-ħabsin kollha. “Għidulhom li jien nitlob għalihom, jien nitlob lill-Mulej u lill-Verġni Marija sabiex huma jegħlbu pożitti vament dan il-perijodu diffi ċli ta’ ħajjithom, u ma jaqtgħux qalbhom, u ma jingħalqux fi hom infushom, għax il-Mulej huwa qribhom, Huwa ma joqgħodx barra miċ-ċelel tagħhom, imma minfl ok huwa qiegħed ġewwa magħhom. Huwa wkoll huwa priġunier, anke llum; Huwa priġunier tal-eġoiżmu, tas-sistemi tagħna, ta’ ħafna inġusti zzji, għax huwa faċli li ti kkasti ga lid-dgħajjef waqt li l-ħuta l-kbira ti bqa’ tgħum libera fl -ilma tagħha. L-ebda ċella ma hija iżolata b’tali mod li teskludi lill-Mulej.”

Il-Papa tkellem dwar ħbiberija li huwa kellu ma’ priġunier fi Buenos Aires, u qal liċ-Chaplains li huma għandhom ministeru importanti ħafna u li jitlob “li jagħmlu viżibbli u ti nħass il-preżenza ta’ Alla fi l-ħabs u fi ċ-Ċella. Intom għandkom tpoġġu lil Kristu viċin ta’ dawk ħutna li għandhom bżonn it-tama. Riċentament intom tkellimtu dwar il-ġusti zzja tar-rikonċiljazzjoni, imma wkoll tat-tama, ta’ bibien mift uħa, ta’ orizzonti mift uħa. Din mhix xi Utopia, ti sta’ sseħħ, ti ntlaħaq. Mhix faċli, għax id-dgħufi ja tagħna ti nsab kullimkien, u x-xitan ukoll hu kullimkien, imma dejjem huwa neċessarju li ti pprova”.■

Page 29: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

27

Fid-diversi itt ri ti egħu l-appostlu San Pawl għalkemm mhux b’mod sistemati ku iwassal bosta tagħlim dommati ku, morali u axxeti ku. Hekk dwar is-sagrament tal-magħmudija Pawlu jitkellem mill-verb Grieg bapti zo li jfi sser tgħaddas fl -ilma. Dwar l-Ewkaristi ja Pawlu jisħaq biex wieħed fl -ikla tal-Mulej jagħżel dak l-ikel minn ikel ieħor billi jgħarbel sew lilu nnifsu. Dwar is-sagrament taż-żwieġ Pawlu jgħallem dwar u jxebbah ir-rabta tal-miżżewġin ma’ dik ta’ Kristu u l-Knisja. Dwar is-sagrament tal-ordni sagru Pawlu fl -itt ri pastorali jitkellem mit-tqegħid tal-idejn u l-bidla li jġib dan is-sagrament.

L-istess ħaġa ngħidu dwar it-tagħlim morali. Pawlu jikkundanna kull forma ta’ serq u kull forma ta’ inġusti zzja soċjali oħra. Jikkundanna bil-qawwa kollha ż-żina. Il-kliem ħażin u baxx, ir-rabja, l-omosesswalità, l-adulterju. Jikkundanna l-moħqrija. Ninsabu fi x-xahar tal-Milied. San Pawl kif jitkellem mill-misteru moħbi sa mill-eternità tal-inkarnazzjoni?

Persuna waħda u żewġ naturi:Persuna bil-Grieg ipostasis, ġiet defi nita hekk: sustanza

jew realtà individwali ta’ natura razzjonali jew intellett wali. Il-persuna hija dejjem xi ħadd uniku. Il-persuna, peress li hija esseri intellett wali, ċioè hija mżejna bir-raġuni, għandha wkoll rieda ħielsa; jiġifi eri min hu persuna għandu xi forma ta’ kontroll fuq l-azzjonijiet ti egħu, huwa sid ti egħu nnifsu, mela responsabbli minnhom.

Skont it-tradizzjoni Katt olika, fi Kristu, il-Verb Inkarnat, hemm żewġ naturi, natura divina u natura umana, iżda persuna waħda, il-persuna tal-Verb Divin. Il-Verb Etern, il-logos l-Iben ta’ Alla li kien minn dejjem fi l-milja taż-żminijiet ħa l-ġisem minn Marija Verġni u sar bniedem bħalna, deher fostna u jibqa’ bniedem għal dejjem, iżda ma ti lef xejn min-natura ta’ Alla.

San Pawl dan kollu, jiġifi eri fejn jidħlu ż-żewġ naturi f’persuna waħda, dan kollu kien jafu u fost l-oħrajn kitbu fl -itt ra ti egħu lill-Filippin, propju f’dak l-innu Kristoloġiku tant profond. Is-suġġett tal-innu huwa Ġesù Kristu: “Hu għad li kellu n-NATURA ta’ Alla”, mela Kristu huwa tassew Alla. Imbagħad ikompli juri n-natura ta’ bniedem. San Pawl ikompli: “Iżda xejjen lilu nnifsu billi ħa n-NATURA ta’ lsir”. Mela Pawlu qiegħed jgħallem li fi l-persuna ta’ Ġesù hemm tassew żewġ naturi, dik ta’ Alla u dik ta’ bniedem. Meta mbagħad Alla l-Missier ra li wasal il-qofol taż-żmien, bagħat lil Ibnu l-waħdieni bniedem inkarnat bħalna.

Minn nisel David:Pawlu issa jkellimna minn Kristu u dwar l-arblu tar-

razza ta’ Ġesù. Huwa jift aħ l-itt ra lir-Rumani billi joħroġ għad-dawl li r-razza li minna ġej Ġesù hija dik tas-slaten, mela waħda tan-nobbli għaliex ġej minn David. Issa aħna nafu li Alla lis-sultan David mhux biss dilku sultan f’Betlehem permezz ta’ Samwel, imma permezz ta’ profeta ieħor Natan kien ħabbarlu li mill-familja ti egħu għad jitwieled mexxej (2 Sam 7). Ħalli naraw mela kif isaħħaħ dan l-argument San Pawl. “Dwar Ibnu Ġesù Kristu Sidna li skont it-tnissil tal-ĠISEM, twieled min-nisel ta’ David” (Rm 1,3). Kliem ċar fejn juri minn fejn ġejja r-razza ta’ Ġesù. U dan l-istess ħsieb dwar ir-razza u t-twelid ta’ Kristu, Pawlu jerġa’ jikteb fi t-ti eni itt ra lil Timotju: “Ftakar f’Ġesù Kristu, li qam mill-imwiet, li hu min-nisel ta’ David, skont l-Evanġelju li ħabbart jien” (2 Tim 2,8). Għalhekk ukoll Kristu bi dritt kollu seta’ jgħid li huwa sultan. Pawlu hawn qiegħed jaqbel u konformi ma’ kliem Gabriel lil Marija ta’ Nazaret: “Il-Mulej Alla jagħti h it-tron ta’ David missieru u jsaltan għal dejjem fuq dar Ġakobb” (Lq 1,32).

L-INKARNAZZJONI

FIT-TAGĦLIM

TA’ SAN PAWL

Minn: Mons. Lawrenz Sciberras

Page 30: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

28

Fl-istess itt ra lir-Rumani, Pawlu jkompli jixħet dawl u tagħrif ieħor fuq ir-razza ta’ Ġesù. Dan it-tagħrif Pawlu jmexxih ħafna aktar ’il quddiem fi ż-żmien, tant li jwasslu sa żmien il-patrijarki. Pawlu jikkonferma li l-Iżraelin huwa dak il-poplu magħżul dirett ament minn Alla. Għalhekk Alla għamel ma’ Iżrael patti jiet, ħa ħsiebhom, tahom il-Liġi, il-liturġija u l-wegħdiet. Imbagħad Pawlu jkompli “tagħhom huma l-patrijarki; u kien minnhom li, skont il-ġisem – inkarna - ħareġ Kristu, li hu fuq kollox, Alla mbierek għal dejjem ta’ dejjem” (Rm 9,5). Mela f’moħħ Pawlu, hemm rabta sħiħa bejn Kristu u Abraham u l-patrijarki l-oħra. Issa fi l-kti eb tal-ġeneoloġija ta’ Kristu skont Matt ew dawn iż-żewġ personaġġi kbar tat-Testment il-Qadim, it-tnejn qegħdin hemm, anzi Matt ew jibda bihom. “Kti eb in-nisel ta’ Ġesù Kristu, bin DAVID, bin ABRAHAM” (Mt 1,1). Mela altru li Pawlu fejn ti dħol l-Inkarnazzjoni ta’ Ġesù kien miexi skont it-tagħlim san u ċar tal-Bibbja.

L-itt ra lill-Galati n:“Iżda meta waslet il-milja taż-żmien, Alla bagħat lil

Ibnu mwieled minn mara, mwieled taħt il-Liġi” (4,4). Dan it-test ta’ Galati n jixħet dawl qawwi u preċiż ħafna fuq l-Inkarnazzjoni ta’ Ġesù; mela dwar it-twelid ti egħu tarbija fostna. Pawlu jitkellem mill-milja taż-żmien pleroma tou kronou u dan ifi sser li Alla li jista’ kollox għandu s-setgħa fuq iż-żminijiet kollha. Għalhekk skont Pawlu, l-inkarnazzjoni ta’ Ġesù fuq l-art ġabet magħha l-milja sħiħa ta’ kull taqsima ta’ staġuni u ta’ żminijiet oħra. Luteru jfi sser b’mod qasir imma mimli – pragmati ku - ħafna din il-verità. “Ma kienx iż-żmien li sejjaħ għall-miġja tal-Iben, imma bil-kontra, il-miġja tal-Iben fostna kkawżat il-milja taż-żmien. Non enim tempus fecit fi lium mitti , sed e contra missi fi lii fecit tempus plenitudinis.

Kien Alla ’l Missier li bagħat lil Ibnu hawn fostna. San Pawl jikteb il-verb eksapesteilen; u dan il-verb jippresupponi t-tluq tal-Verb minn eks Alla l-Missier. L-oġġett ta’ din il-miġja huwa huios aotou, jiġifi eri l-Iben ti egħu, l-Iben t’Alla. Dan ifakkar fi l-pre eżiżtenza ta’ dan il-mibgħut, mela l-Iben t’Alla. Id-dehra ta’ Ġesù fostna bniedem, ti kkonsisti fl -Inkarnazzjoni tal-Verb. L-Iben t’Alla, l-mibgħut libes in-natura umana, sar bniedem permezz ta’ mara.

Ginestai ek, minn mara, ifi sser li dan sar bniedem bħalna u inkarna fostna għaliex għandu ommu waħda mara. F’din it-tarbija hemm mhux biss in-natura ti egħu imma wkoll il-milja tal-istorja ti egħu Mela għal Pawlu dak li sa mill-eternità kien fi ħdan il-Missier (Rm 1,4), sar bniedem fi l-milja taż-żmien. Dan il-kliem hekk mimli ti fsir ta’ San Pawl isib il-milja sħiħa ti egħu fi t-twelid divin f’Betlehem tal-Lhudija.

Dan it-tagħlim dwar l-Inkarnazzjoni tal-Verb, Pawlu jerġa’ jirrepeti h fl -ewwel itt ra lil Timotju 3,16. “Hu deher fi l-ġisem….. itti eħed fi l-glorja”. Għal kelma HU, Pawlu jikteb hos, maskil, b’riferenza dirett a għal Kristu. Għall-kelma ĠISEM, Pawlu jikteb sarki, minn sarks, jiġifi eri laħam; bit-Taljan carne, li minnha ġejja l-kelma inkarnazzjoni, ti lbes il-laħam. Issa din hija l-istess kelma li jikteb San Ġwann ukoll fi l-prologu dwar l-Inkarnazzjoni. “U l-Iben t’Alla sar bniedem – laħam – sarks u għammar fostna. Pawlu kien jaf sew minn huwa Ġesù u għal liema skop sar bniedem bħalna. Fejn ti dħol l-Inkarnazzjoni tal-Iben t’Alla, ż-żewġ teoloġi tat-Testment il-Ġdid Pawlu u Ġwanni jaqblu perfett ament ma’ xulxin! L-Iben t’Alla li sa mill-eternità kien fi ħdan il-Missier in sinu Patris, libes il-laħam, u sar bniedem bħalna. Pawlu huwa żgur minn dan kollu, ebda dubju u qatt ma daħal f’moħħu dwar l-Inkarnazzjoni ta’ Ġesù.

Għan l-Inkarnazzjoni:San Pawl mhux biss jikteb dwar l-Inkarnazzjoni ta’

Iben Alla, imma wkoll dwar il-għan u l-iskop ta’ din l-Inkarnazzjoni. F’żewġ testi qawwijin Pawlu jikteb li l-Inkarnazzjoni tal-Verb saret biex lilna bnedmin li konna skjavi tax-xitan minħabba d-dnub tal-ewlenin ġenituri ISALVANA. Mela fl -Inkarnazzjoni tal-Verb, Pawlu jqabbeż il-FIDWA sħiħa tal-bniedem. “Iżda meta feġġet it-tjieba ta’ Alla, hu SALVANA bil-ħasil tat-twelid ġdid u t-ti ġdid tal-Ispirtu s-Santu” (Titu 3,4). U lil isqof l-ieħor Timotju, Pawlu jikti blu hekk: “Kristu Ġesù ġie fi d-dinja biex isalva l-midinbin; u fosthom lili l-ewwel wieħed” (1 Tim 1,15).

Mela altru li kien ċar f’moħħ San Pawl il-motti v tal-Inkarnazzjoni tal-Verb t’Alla. U altru wkoll kemm għandna għaliex nifi rħu meta fi l-milja taż-żmien inkarna fostna Salvatur hekk setgħani għaliex divin.■

Page 31: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

29

Is-sajf li għadda, it-tf al tagħna reġgħu kellhom iċ-ċans jagħmlu parti mill-programm Skola Sajf, programm imfassal għat-tf al tal-primarja bl-iskop li jużaw il-ħiliet tagħhom matul ix-xhur tas-sajf f’opportunitajiet diversi, fl imkien ma’ sħabhom u taħt it-tmexxija ta’ studenti Universitarji li fi l-futur qarib, se jkunu għalliema ġodda. Bħas-snin li għaddew, kellna konkorrenza kbira ħafna meta ti kkonsidra li r-raħal tagħna mhuwiex kbir. Jien erġajt kelli x-xorti li naħdem fi l-qrib ma’ dawn l-għalliema u tf al matul l-ewwel erba’ ġimgħat bħala ko-ordinatriċi. Dan ix-xogħol kien jinvolvi ħafna ppjanar u ħsieb għax trid iddaħħal kemm jista’ jkun atti vitajiet edukatti vi u ħarġiet interessanti biex il-ħin allokat għall-programm jintuża sew

u t-tf al jieħdu gost waqt li qed jitgħallmu u jissoċjalizzaw.

Kienu diversi l-atti vitajiet li saru matul dawn l-erba’ ġimgħat. Nibda mill-Kwizz Edukatti v fejn erbat itf al tagħna ħadu sehem u kkompetew ma’ tf al oħra minn irħula oħra. Marru tajjeb ħafna u rebħu u b’hekk kellhom jerġgħu jieħdu sehem fi s-semi-fi nali t’Għawdex. Atti vità oħra kienet dik tal-Futbol fejn morna l-Gym tar-Rabat u t-tf al tagħna ħadu sehem f’logħba futbol six-aside kontra rħula oħra. Qatt ma nistgħu nenfasizzaw biżżejjed l-importanza tal-isport għal ħajja iktar b’saħħitha.

Żjara li żgur jibqgħu jift akru t-tf al kienet dik li għamilna fi l-fabbrika ta’ Magro Bros. fejn laqgħuna tajjeb u ħejjew

Skola Sajf 2013 fl -Iskola Primarja

tal-Qalaminn Linda Butti gieg

Page 32: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

30

programm dett aljat fejn it-tf al daru madwar il-fabbrika u raw vidjow li spjega l-użu tat-tadam minn xħin jinqata’ mill-bidwi sakemm jintuża fi l-fabbrika. It-tf al raw it-tadam jingħażel, jiġi maħsul u magħsur. Raw ukoll il-makkinarju enormi li jinsab f’din il-fabbrika u kif prodotti diff erenti jitħejjew ta’ kuljum. Interessanti s-sezzjoni tal-Ħanini fejn prodotti bħal yoghurt u l-irkott a jiġu mħejjija.

L-istudenti Universitarji kienu jippreparaw lezzjonijiet diff erenti u jippruvaw jimmoti vaw lit-tf al biex iktar jieħdu pjaċir. Kont nieħu gost indur u nosserva lit-tf al waqt xi esperiment tax-xjenza jew waqt lezzjoni tat-ti sjir. Żgur li ma jinsewhiex dik id-darba li għamlu l-pizza jew meta

ħawlu ż-żrieragħ. Atti vitajiet bħal dawn ‘hands on’ huma eff etti vi ħafna u jħallu impatt ikbar fuq it-tf al. Atti vità oħra kienet li ff urmaw Kunsill tal-Istudenti u ltaqgħu u ddiskutew xi xtaqu li jsir matul Skola Sajf. Aħna tajna kas is-suġġerimenti tagħhom u fejn kien possibbli u aċċett abbli, għamilt li stajt biex natt wa dak li xtaqu. L-għan ta’ din l-atti vita’ hu li nagħtu lok lit-tf al biex isemmgħu leħinhom u jesprimu ruħhom, b’mod prudenti u f’waqtu.

Matul dawn l-erba’ ġimgħat, kellna diversi kelliema li ġew misti edna fl -iskola biex jitkellmu mat-tf al fuq diversi suġġetti . Insemmi lil tal-HSBC li ġew ikellmu lit-tf al dwar kif u għaliex għandna nibżgħu għall-ilma. Dr Ray Xerri ġie

Page 33: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

31

misti eden biex ikellem lit-tf al dwar id-dritti jiet tagħna bħala ċitt adini Ewropej. Ġew ukoll tat-Transport Malta li kellmu lit-tf al fuq is-sigurta’ fi t-toroq. Tal-Wasteserv kellmu lit-tf al tagħna dwar l-importanza tas-separazzjoni tal-iskart.

Ma nistax inħalli barra l-atti vità tat-tberik tal-annimali. Żgur li kienet waħda mill-iktar sbieħ għat-tf al. Nerġà nirringrazzja minn qalbi lil Fr Charles Butti gieg li laqa’ l-istedina tagħna u ġie fostna biex ibierek lill-annimali li

ġabu t-tf al waqt li ħaseb ukoll biex jagħti hom santa ta’ San Franġisk t’Assisi. Il-wiċċ jixgħel tat-tf al waqt li qed jgħollu l-pet tagħhom biex jitbierek hi xena imprezzabbli!

L-erba’ ġimgħat għaddew f’ħakka t’għajn u għalkemm kultant is-sħana tremenda kienet tkun xi ft it tad-dwejjaq, nista’ ngħid li kienu erba’ ġimgħat sbieħ għax l-hena ti egħi naħdem mill-qrib mat-tf al. Nieħu l-okkażjoni biex nirringrazzja lil kull min ta sehem f’dan il-programm, kif ukoll lill-istudenti Universitarji li kkoperaw bis-sħiħ! ■

Page 34: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

32

Nhar is-Sibt 23 ta’ Novembru, wara l-quddiesa tat-tlett ax-il Sibt tal-Immakulata Kunċizzjoni, il-Pitt ur Pawlu Camilleri Cauchi għan-nom ti egħu u tal-Familja Bezzina, irregala lill-Arċipriet tal-Qala, il-Kan. Dr. Joe Zammit, Portrait (Monochrome Sepia) Pitt ura biż-żejt fuq it-ti la, ta’ Dun Mikiel Butti gieg li għadda l-aħħar 26 sena ta’ ħajtu bħala Rett ur ta’ dan is-Santwarju Marjan. Dan il-kwadru huwa biċċa xogħol oħra tal-arti li ħarġet minn idejn il-famuż bravu u magħruf Pitt ur il-Kav. Pawlu Camilleri Cauchi, li xogħlijiet ti egħu jinsabu mferrxin mal-erbat irjieħ tad-dinja. Dan apparti d-diversi knejjes f’Malta u Għawdex li huma mżejna bil-pitt ura tal-Pitt ur Pawlu. Dan il-Portrait ser jitpoġġa fi s-Sagristi ja tal-istess Santwarju li hija wkoll imsemmija għal Dun Mikiel.

Dun Mikiel ġie ordnat Saċerdot fi s-sena 1952 minn Mons. Ġużeppi Pace, Isqof t’Għawdex.

Għal diversi snin huwa kien l-organista tal-Knisja Arċipretali tal-Qala, fejn kien twaqqaf għall-ewwel darba l-kor “San Ġużepp”. Huwa għamel ukoll numru ta’ snin jaħdem fi l-knisja bħala Sagristan Maġġur, li kien jieħu ħsieb jarma u jżarma għall-funzjonijiet kollha ta’ matul is-sena inkluża l-Festa Titulari fl imkien mal-festi kbar bħall-Għid il-Kbir, il-Milied, il-Kwaranturi u oħrajn.

Fl-1976 Dun Mikiel ġie nominat Rett ur tas-Santwarju tal-Kunċizzjoni mill-mejjet Isqof Djoċesan Mons. Nikol G. Cauchi, fi żmien l-Arċipriet Ġużeppi Borg Att ard li kien mill-Fontana. Huwa żamm din il-kariga sal-mewt, jiġifi eri għal 26 sena sħaħ.

Matul il-ħatra ti egħu ta’ Rett ur, is-Santwarju stana b’diversi proġetti kemm kbar kif ukoll żgħar. Biex insemmu ft it minnhom ngħidu li proprju sena wara li laħaq, huwa żejjen is-saqaf tal-knisja bil-pitt ura, skultura u induratura kif wieħed jista’ jara anke llum. Kienet rinovata wkoll in-Niċċa tal-Madonna minn ġewwa, xogħol ta’ Michael Camilleri Cauchi. Dun Mikiel għamel Artal Mejda maħdum ukoll mill-kawba, xogħol is-Sur Ġużeppi Mifsud. Opra kbira oħra kienet il-Paviment tal-irħam mill-ifj en maħdum mid-Ditt a A.F. Ellis ta’ Victoria, li kien imqiegħed b’sengħa kbira minn Frenċu Butti gieg u oħrajn. Anke l-Orgni li hemm illum huwa opra oħra ta’ Dun Mikiel Butti gieg. L-Anti porta tas-Santwarju hija wkoll opra ta’ Dun Mikiel, biċċa xogħol sabiħa maħduma fi l-kawba mill-Imgħallem Karmnu Portelli. Huwa ħaseb ukoll biex xtara sett gandlieri għas-sekonda maħdum fi r-ram, li ngħata wkoll banju tal-fi dda fuq ordni ta’ Dun Mikiel. Opra kbira oħra kienet l-istallazzjoni kompletament ġdida tas-sistema elett rika tas-Santwarju. Din kienet

inħadmet minn volunti era mmexxija mill-mibki Pawlu Att ard. Wara dan, Dun Mikiel kien għamel sett linef u brazzi tal-ferrobatt uto, biex jintużaw fi l-ġranet tal-festa u li nħadmu fi n-Naxxar Malta.

Għar-Randan Dun Mikiel għamel Kurċifi ss għall-artal maġġur li l-injam ti egħu nħadem ukoll minn Ġużepp Mifsud. Anke l-Urna ta’ San Kerrew saret fi żmien Dun Mikiel. L-istess ngħidu għall-Istellarji tad-Deheb u Brillanti li tqiegħed madwar Ras il-Madonna fuq il-Kwadru Titulari. Dan kien tpoġġa mill-Isqof Nikol G. Cauchi f’għeluq il-25 sena mill-Inkurunazzjoni tal-istess Kwadru tal-Immakulata. Anke fi l-Millennju Dun Mikiel ma naqasx li jfakkru bit-tqegħid ta’ Warda tad-Deheb fuq l-Istatwa ta’ Marija Immakulata. Fi żmienu kienet tpoġġiet ukoll sistema ta’ qniepen u arloġġ mekkaniku u kompjuterizzat li d-daqq ti egħu jinstema’ kważi mar-raħal kollu.

Opra kbira oħra ta’ Dun Mikiel kienet il-bini tas-Sagristi ja tas-Santwarju b’maħżen taħt għall-armar tal-festa u armar ieħor. Din l-opra tas-sagristi ja kien ilu jinħass il-bżonn tagħha peress li l-kamra li kien hemm kienet saret żgħira wisq, speċjalment waqt is-servizzi Liturġiċi li jinżammu fi s-Santwarju. Sfortunatament waqt il-proċess ta’ dan il-bini, Dun Mikiel qabditu marda terminali li ma ppermetti tlux li jara l-opra kompleta u nawgurata.

Meta ġiet inawgurata mbagħad, din kienet imsemmiha għalih bħala wieħed mir-Rett uri li l-aktar ħadem u wett aq opri f’dan is-Santwarju. Dun Mikiel miet fl -1 ta’ Frar tal-2002 fl -Isptar Ġenerali ta’ Għawdex. Il-feneral li sarlu kien xhieda ta’ kemm Dun Mikiel kien maħbub u rrispett at mhux biss fi l-Qala imma ma’ Għawdex kollu.

Dun Mikiel Butti gieg għex u miet devot kbir tal-Immakulata u ta’ żewġha San Ġużepp. ■

Portrait ta’ Dun Mikiel Butti gieg Jingħata lis-Santwarju tal-Immakulata Kunċizzjoni tal-Qala

Page 35: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

33

Il-ft it baħar li jifred lill-gżejjer tagħna huwa ta’ biċċa uġigħ ta’ ras ġmielha u joħloq ħafna problemi għall-Għawdxin, kemm għal dak li huwa xogħol u anke kura f’Malta. Minkejja dan, l-uniku mezz ta’ kuntatt bejn Għawdex u Malta kien bil-baħar. Is-servizz tal-vapur bejn il-gżejjer mhux dejjem kien effi ċjenti u frekwenti bħal-lum.

Il-MagħdijaInsibu li

l-ewwel ti p ta’ servizz bejn Għawdex u Malta kien jeżisti sa mis-seklu Tlett ax. Dak iż-żmien id-dgħajsa li kienet taqsam bejn

il-gżejjer kienet ti ssejjaħ il-madia li llum għandna l-kelma magħdija jew mogħdija li tf isser passaġġ. Meta s-sengħa tal-bini tad-dgħajjes daħlet ukoll f’Għawdex, il-ħaddiem Għawdxi bena dgħajsa skont il-ħti ġijiet ti egħu biex tkun ti sta’ ti ntuża għal ġarr tal-merkanzija u bejn il-gżejjer. Din id-dgħajsa tat-tagħbija kienu jsejħulha “dgħajsa tal-mogħdija”. F’Għajnsielem hemm Triq il-Magħdija bħala ti fk ira.

Id-Dgħajsa tal-Lati ni Wara, l-imgħallmin Għawdxin tejbu din id-dgħajsa

u ħolqu “id-dgħajsa t’Għawdex” jew id-“Dgħajsa tal-Lati ni” kif ukoll b’isem ieħor id-“Dgħajsa tal-Pass” li kienet iktar ħafi fa u addatt ata għal dak it-ti p ta’ xogħol. Biż-żmien id-dgħajsa t’Għawdex baqgħet ti żviluppa u fi żmien il-Kavallieri ħadet il-forma ta’ Xprunara li kienet komuni ħafna fi l-baħar Mediterran. L-ixprunara ħadet isimha mill-ixprun (sperone) li kellha fuq quddiem. Kienet ti ntuża kemm mill-passiġġieri u biex ti nġarr il-merkanzija. Kellha l-bidu tagħha fi s-seklu sitt ax u baqgħet issalpa minn Malta għal kull parti tal-Mediterran sal-bidu tas-seklu għoxrin. Is-servizz ta’ bejn Għawdex u Malta kompla għaddej matul iż-żmien

u milli jidher dejjem kien immexxi minn xi kumpanija jew individwu li kien joff ri l-aħjar off erta biex imexxi dan is-servizz tant bżonjuż għall-Għawdxin.

Naturalment il-perikli li kien hemm waqt dan il-vjaġġ kienu kbar. Kien hemm mhux biss il-qilla tal-baħar fi l-ġranet tax-xitwa jew bir-riħ imma wkoll l-ikbar periklu kienu l-kursari li kienu

jaħbtu għal kull dgħajsa li jaraw fuq il-baħar. Dawn il-pirati kienu jiġu kemm mill-Ewropa u kemm mill-Afrika ta’ Fuq (mit-Tuniżija) u anke mit-Turkija. Tant hu hekk li l-gżira ta’ Kemmuna kienet magħrufa bħala l-bejta tagħhom. Huma kienu jistkennu fuq Kemmuna u malli jaraw xi dgħajsa kienu jaqbżu fuqha. Biex inaqqsu minn dan il-periklu fi żmien il-Kavallieri kienu bnew torri tal-għassa fuq Kemmuna biex iħares lill- baħar ta’ bejn il-gżejjer mill-pirati .

Illum minħabba li għandna vapuri moderni u tajbin għall-baħar rarament ikun hemm sospensjoni tas-servizz għal ħin twil. Imma dari ma’ kienx hekk għax is-servizz kien imdaħħal mill-awtoritajiet, fi żmien il-Gvern Ingliż, dan kien limitat u mhux l-ewwel darba li Għawdex safa kompletament maqtugħ minn Malta meta jkun il-maltemp. Kuljum, jekk it-temp jippermetti , kienet ti tlaq xprunara1 (speronara) fi l-ħamsa ta’ fi lgħodu bil-posta tal-gvern u wkoll kienet tgħabbi xi passiġġieri mill-Imġarr għax-Xatt tal-Belt u terġa’ ssalpa lura lejn Għawdex għall-ħabta ta’ nofsinhar.

Fix-xitwa dan is-servizz mhux l-ewwel darba li kien sospiż minħabba l-qilla tal-baħar, imma xi Għawdxin li kienu jinqabdu Malta kienu xorta jinsistu biex il-vjaġġ isir xorta waħda. Darba waħda, f’Ott ubru tas-sena 1835 fl -isperonara “Santa Marija” beda dieħel l-ilma u nqalbet fi l-maltemp u dakinhar kienu għerqu 22 persuna bejn passiġġieri u baħrin. Matul iż-żminijiet kienu l-eluf ta’ dgħajjes li passew bejn il-fl iegu u ħażin u tajjeb irnexxielhom iwasslu l-merkanzija jew il-passiġġieri qawwijin u sħaħ f’Għawdex.

It-Traġedja ta’ Ħondoq ir-RummienWaħda mill-agħar traġedji seħħet fi t-30 t’Ott ubru, 1948

meta 23 ruħ ti lfu ħajjithom fi l-fl iegu bejn iż-żewġ gżejjer meta dgħajsa li kienu jivvjaġġaw biha nqalbet. Kien is-Sibt, u t-temp kien ħażin ħafna, b’riħ qawwi mil-Lbiċ u baħar qalil, tant li kien impossibbli għall-vapur t’Għawdex biex iwett aq iż-żewġ vjaġġi kuljum lejn il-Marfa. Ġara li t-Tnejn ta’ wara kienet se tkun festa pubblika, Jum il-Qaddisin Kollha u t-Tlieta tkun Jum il-Mejti n Kollha. Għaldaqstant, grupp ta’ Għawdxin li jaħdmu f’Malta kienu determinati li jaqsmu lejn Għawdex u jissieħbu mal-familji tagħhom akkost ta’ kollox. Magħhom kien hemm raġel Malti , membru tas-Soċjetà tad- Dutt rina

1. J. Muscat: Il-Flott a tal-Ordni ta’ San Ġwann. Kullana Kulturali 2000, pp. 155-156.

Dak id-Daqsxejn BaħarMinn: Dr Mario Saliba

Page 36: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

34

Nisranija, Leli Camilleri miż-Żurrieq, li kien jagħti l-lezzjonijiet tad-dutt rina f’Għawdex. Huma ċemplu lil sajjied biex jiġi bil-luzzu ti egħu għalihom. Magħhom kien hemm mara waħda. Dan is-sajjied wera kompassjoni u aċċett a li jmur u meta wasal il-Marfa kien ġa d-dlam. Meta waslu qrib il-bajja ta’ Ħondoq ir-Rummien, is-sajjied ħajjarhom li jkun aħjar li jidħlu hemm, imma huma insistew li kellhom ikomplu l-vjaġġ sal-Imġarr. Hekk għamlu u ft it wara, ħdejn taċ-Ċawl, beda dieħel l-ilma u l-luzzu nqaleb. Kienu salvaw biss erbgħa, li kienu Karmnu Att ard – (iż-Żgħajar) mill-Qala, Ċikku Gauci minn Kerċem, Pawlu Zammit mix-Xagħra u Michael Butti ġieġ min-Nadur, u t-23 l-oħra, inkluż magħhom, sid il-luzzu, għerqu kollha. Bħala ti fk ira ta’ din it-traġedja kbira kien sar monument fi ż-Żewwieqa. Il-vitt mi ta’ din l-ikbar traġedja tal-baħar li qatt kien hawn f’Għawdex kienu: Duminku Att ard u Manwel Sultana mix-Xagħra, Karmnu Azzo pardi, Mikiel Azzopardi, Rita Butti ġieg, Salvu Butti gieg, Ġużeppi Dingli, Wisti n Magro,

Karmnu Spiteri u Manwel Zammit ilkoll mix-Xewkija. Ġorġ Curmi, Grezzju Magro u Manwel Vella, minn Nadur. Karmnu Grima – (ta’ Ħariru), sid il-Luzzu u Pawlu Vella – (tal-Pajpaj) it-tnejn mill-Qala. Salvu Refalo u Baskal Sammut it-tnejn minn Għajnsielem. Franġisku Portelli u Ġużeppi Scicluna mill-Belt Victoria. Manwel Camilleri – membru tas-Soċjetà tal-Museum miż-Żurrieq Malta, Gatt Ġużeppi mill-Għarb, Ġorġ Galea miż-Żebbuġ u Ġanni Mercieca minn Sannat. L-uniċi żewġt irħula li ma kellhomx vitt mi f’din it-traġedja kienu San Lawrenz u l-Għasri.

Peress li din it-traġedja seħħet qrib il-bajja ta’ Ħondoq ir-Rummien hemm min jirreferi għaliha bħala l-għarqa tad-dgħajsa f’Ħondoq ir-Rummien. Fil-Qala kienet issemmiet triq biex tf akkar din il-ġrajja. It-triq hija propju fl -inħawi taċ-Ċawl u jisimha Triq it-Tleti n ta’ Ott ubru 1948.

Wara din it-traġedja kienet inħatret kummissjoni biex ti nvesti ga din it-traġedija u kienet irrakkomandat li dan ix-xogħol ta’ ġarr ta’ passiġġieri għandu jkun regulat bil-liġi u l-ebda dgħajsa mingħajr permess ma’ ti sta’ ġġorr passiġġieri bejn il-gżejjer. Ir-rapport ta’ din il-kummissjoni kien ippubblikat fi t-12 ta’ Diċembru 1949, tlett ax–il xahar wara li seħħet it-traġedja.

L-Ewwel Kuntratt urL-ewwel persuna li pprovdiet servizz bil-baħar bejn

Għawdex u Malta kienet Pubblju Ħili li kienu jgħidulu ta’ Miema. Huwa rċieva 220 Skud biex iġorr il-posta fi s-sena 1820. Għal xi żmien kien igerger li ma kienx qed jirċievi l-ħlas dovut lilu mill-gvern fl -aħħar tas-sena. Għall-ewwel ma tax

każ ti egħu imma meta beda ma jġorxx il-posta bdew iħallsuh kull xahar b’ċerti kundizzjonijiet. Hekk li kellu jġorr ukoll mingħajr ħlas nies bl-uniformi navali u dawk fi l-militar, kif ukoll uffi ċjali tal-gvern. Huwa wkoll kien marbut li jagħti hom preferenza fuq passiġġieri oħrajn.2

Il-Baħħara Għawdxin

F’dan ix-xogħol tant diffi ċli s-sigriet kien l-esperjenza li wieħed kien ikollu tal-baħar u l-ħiliet li hu jkun tgħallem mingħand xi ħadd tal-familja. Ġeneralment dawn il-patruni tad-dgħajjes li kienu jaqsmu l-fl iegu kienu jkunu jafu kull sikka, blata u kurrent li setgħu jiltaqgħu miegħu waqt il-vjaġġ mill-esperjenza ta’ ħafna snin f’dan ix-xogħol. Din l-esperjenza kien jirtuha mill-missirijiet u huma jgħadduha lil uliedhom.

Dawn il-baħħara tgħallmu s-sengħa mingħand tal-familja u bl-esperjenza tagħhom stess ta’ numru ta’ snin ibaħħru f’kull ti p ta’ temp bejn Malta u Għawdex. Mhux l-ewwel darba li t-temp ma kienx jippermetti li l-vapur t’Għawdex ma jaħdimx u għalhekk diversi ħaddiema Għawdxin kienu jinqabdu Malta. Xi wħud minnhom kienu jaraw kif jagħmlu u jikru dgħajsa biex ikunu jistgħu jiġu Għawdex. Meta s-servizz tal-vapur ma kienx jaħdem, il-komunikazzjoni bejn il-gżejjer kienet tkun interrott a u lanqas posta ma kienet ti nġarr lejn Għawdex.

Żmien il-Gwerra Anke fi żmien it-Tieni Gwerra Dinjija l-ġarr ta’ merkanzija

kien baqa’ għaddej u mhux talli hekk, talli l-Gvern Ingliż kien ħa taħt idejh l-iskejjen tat-tagħbija biex iġorr petrol u aff arijiet oħra tal-gwerra. Waħda minn dawn l-iskejjen kienet il-‘Marie Giorgett e’ li kienet imġiegħla mill-gvern Ingliż biex tagħti servizz għall-ġarr tal-petrol lejn Għawdex. Il-Kaptan tagħha kien Marċel Thewma li kien joqgħod ħdejn il-knisja ta’ Sant’Antnin t’Għajnsielem. Jum wieħed waqt vjaġġ minnhom ħdejn Pembroke intlaqtet waqt att akk mill-ajruplani Ġermaniżi3 iżda ma kinitx għerqet. Din l-iskuna kienet anke tagħmel ġarr ta’ ħut minn Lampedusa peress li kellha l-friża. Snin wara kienet tranġat biex iġġorr it-turisti .

L-istorja maritti ma tal-fl iegu t’Għawdex hija waħda interessanti u hija parti mill-patrimonju Għawdxi. Kien pass tajjeb li l-għaqda non-governatti va “Wirt Għawdex” akkwistat l-aħħar dgħajsa tal-Lati ni li kien fadal, u li kienet sfortunatament qed ti tħalla ti tmermer, u ħadet f’idejha r-restawr ta’ din id-dgħajsa sabiħa u ta’ wirt nazzjonali. ■ 2. J. Bezzina: The Gozo-Malta Ferry Service - Il-Vapur ta’ Għawdex

- From Prehistory to Present Days. Gaulitana 10, Bugelli Publicati ons Vallett a 1991, p.25

3. IBID. p.39

Page 37: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

35

All Souls’ Day commemorates the faithful departed. In Western Christi anity, this day is observed principally in the Catholic Church, although some churches of the Anglican Communion and the Old Catholic Churches also celebrate it. The Eastern Orthodox churches observe several All Souls’ Days during the year. The Roman Catholic celebrati on is associated with the doctrine that the souls of the faithful who at death have not been cleansed from the temporal punishment due to venial sins and from att achment to mortal sins cannot immediately att ain the beati fi c vision in heaven, and that they may be helped to do so by prayer and by the sacrifi ce of the Mass (see Purgatory). In other words, when they died, they had not yet att ained full sancti fi cati on and moral perfecti on, a requirement for entrance into Heaven. This sancti fi cati on is carried out posthumously in Purgatory.

The offi cial name of the celebrati on in the Roman Rite liturgy of the Roman Catholic Church is “The Commemorati on of All the Faithful Departed”.

The Western celebrati on of All Souls’ Day is on 2nd November and follows All Saints’ Day (1st Nov.), which commemorates the departed who have att ained the beati fi c vision. If 2nd November falls on a Sunday, the Mass is of All Souls, but the Offi ce is that of the Sunday. However, Morning and Evening Prayer (Lauds and Vespers) for the Dead, in which the people parti cipate, may be said. In pre-1969 calendars, which some sti ll follow, and in the Anglican Communion, All Souls Day is instead transferred, whenever 2nd November falls on a Sunday, to the next day, 3rd November, as in 2008.

The Eastern Orthodox Church dedicates several days throughout the year to the dead, mostly on Saturdays, because of Jesus’ resti ng in the tomb on Saturday.

The Western Celebrati onAll Souls’ Day procession, Tucson, Arizona, 2008

Historically, the Western traditi on identi fi es the general custom of praying for the dead dati ng as far back as 2 Maccabees 12:42-46. The custom of setti ng apart a special day for intercession for certain of the faithful on November 2nd was fi rst established by St. Odilo of Cluny (d. 1048) at his abbey of Cluny in 998.

From Cluny the custom spread to the other houses of the Cluniac Order, which became the largest and most extensive network of monasteries in Europe. The celebrati on was soon adopted in several dioceses in France, and spread throughout the Western Church. It was accepted in Rome only in the fourteenth century. While 2nd November remained the liturgical celebrati on, in ti me the enti re month of November became associated in the Western Catholic traditi on with prayer for the departed; lists of names of those to be remembered being placed in the proximity of the altar on which the sacrifi ce of the mass is off ered.

The legend connected with its foundati on is given by Peter Damiani in his Life of St Odilo: a pilgrim returning from the Holy Land was cast by a storm on a desolate island. A hermit living there told him that amid the rocks was a chasm communicati ng with purgatory, from which perpetually rose the groans of tortured souls. The hermit also claimed he had heard the demons complaining of the effi cacy of the prayers

All Souls’ Day commemorates the faithful departed. In Western Christi anity, this day is observed principally

The Eastern Orthodox Church dedicates several days throughout the year to the dead, mostly on

All Souls’ DayThe origin of this Sancti fi ed Day

(Text taken from website ‘Catholic online’)

Page 38: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

36

of the faithful, and especially the monks of Cluny, in rescuing their victi ms. Upon returning home, the pilgrim hastened to inform the abbot of Cluny, who then set 2nd November as a day of intercession on the part of his community for all the souls in Purgatory.

Eastern-Rite Catholics and the Eastern Orthodox churches

Among Eastern Orthodox and Eastern Catholic Christi ans, there are several All Souls’ Days during the year. Most of these fall on Saturday, since Jesus lay in the Tomb on Holy Saturday. These are referred to as Soul Saturdays. They occur on the following occasions:

• The Saturday of Meatf are Week (the second Saturday before Great Lent).the day before the Sunday of the Last Judgement

• The second Saturday of Great Lent

• The third Saturday of Great Lent

• The fourth Saturday of Great Lent

• Radonitsa (Monday or Tuesday aft er Thomas Sunday)

• The Saturday before Pentecost

• Demetrius Saturday (the Saturday before the feast of Saint Demetrius of Thessaloniki.26 October) (In the Bulgarian Orthodox Church there is a commemorati on of the dead on the Saturday before the feast of Saint Michael the Archangel.8 November, instead of the Demetrius Soul Saturday)

(In the Serbian Orthodox Church there is also a commemorati on of the dead on the Saturday closest to the Concepti on of St. John the Bapti st 23rd September).

Saturdays throughout the year are devoted to general prayer for the departed, unless some greater feast or saint’s commemorati on occurs.

Protestanti sm and Roman Catholic Church

At the Reformati on the celebrati on of All Souls’ Day was fused with All Saints’ Day in the Anglican Church, though it was renewed individually in certain churches in connecti on with the Catholic Revival of the 19th century. The observance was restored with the publicati on of the 1980 Alternati ve Service Book, and it features in Common Worship as a Lesser Festi val called “Commemorati on of the Faithful Departed (All Souls’ Day)”

Among continental Protestants its tradition has been more tenaciously maintained. Even Luther’s influence was not sufficient to abolish its celebration in Saxony during his lifetime; and, though its ecclesiastical sanction soon lapsed even in the Lutheran Church, its memory survives strongly in popular custom. Just as it is the custom of French people, of all ranks and creeds, to decorate the graves of their dead on the jour des morts, so German and Polish people stream to the graveyards once a year with offerings of flowers and special grave lights (see the picture), and among Czech people the custom of visiting and tidying graves of relatives on the day is quite common even among atheists. In North America, however, most Protestant acknowledgment of the holiday is generally secular, celebrated in the form of Halloween festivities.

FolkloreThe origins of All Souls’ Day in European folklore

and folk belief are related to customs of ancestor veneration practised worldwide, through events such as the Chinese Ghost Festival, the Japanese Bon Festival, or the Mexican Day of the Dead. The Roman custom was that of the Lemuria.

In Tirol, cakes are left for them on the table and the room kept warm for their comfort. In Brittany, people flock to the cemeteries at nightfall to kneel, bareheaded, at the graves of their loved ones, and to anoint the hollow of the tombstone with holy water or to pour libations of milk on it. At bedtime, the supper is left on the table for the souls.

In Bolivia, many people believe that the dead eat the food that is left out for them. In Brazil people attend a mass or visit the cemetery taking flowers to decorate their relatives’ grave, but no food is involved.■

Polish grave lights

Page 39: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

37

Is-Sibt, 19 t’Ott ubru – It-Tmien Sibt tal-Kunċizzjoni5.45am Quddiesa fi s-Santwarju minn Dun Karm

Xerri.5.30pm Rużarju Meditat.6.00pm Quddiesa.6.30pm - 8.30pm Irti r għall-Komunitajiet

Ewkaristi ċi f’Ta’ Kana r-Rabat. Kulħadd misti eden. Tluq mill-pjazza fi s-6.00pm.

Il-Ħadd, 20 t’Ott ubru – Bidu tal-Ġimgħa

Ewkaristi ka -Jum il-Missjoni. Is-87 Jum tal-Missjoni.L-EWKARISTIJA U L-MISSJONI TAL-PAĊIIllum fi l-quddies kollu jsir talb u ti ngħata għajnuna lill-Knisja fi l-Missjoni. 10.00am Quddiesa li ti ft aħ il-Ġimgħa Ewkaristi ka

mmexxija mill-Arċipriet Kan Dr. Joe Zammit. Jingħataw off erti għall-intenzjonijiet ta’ quddies għall-Missjunarji u lill-Isqfi jiet fi l-pajjiżi tal-Missjoni.

4.00pm Adorazzjoni organizzata mix-Xirka tal-Isem Imqaddes t’Alla.

It-Tnejn, 21 t’Ott ubruL-EWKARISTIJA U L-FIDI F’ALLA8.00am - 12.00am Adorazzjoni fi l-Kappella tal-

Qalb ta’ Ġesù. 5.30pm Rużarju meditat quddiem Ġesù Ewkaristi ja.6.00pm Quddiesa bl-omelija dwar l-Ewkaristi ja

minn Mons. Anton Sultana. Il-Quddiesa tkun animata minn dawk li jieħdu ħsieb

il-kura tad-Dar t’Alla. It-tf al tad-dutt rina fl imkien mal-katekisti tagħhom huma misti edna jġibu l-off erta tagħhom li jkunu ġabru matul il-ġimgħa sabiex ti ngħata lit-tf al fi l-missjoni.

It-Tlieta, 22 t’Ott ubruL-EWKARISTIJA U JUM IL-MULEJ8.00am - 12.00am Adorazzjoni fi l-Kappella tal-

Qalb ta’ Ġesù. Mit-8.00am sad-9.00am Adorazzjoni animata mill-Grupp tat-Tlieta.

5.30pm Rużarju meditat quddiem Ġesù Ewkaristi ja.

6.00pm Quddiesa bl-omelija dwar l-Ewkaristi ja minn Mons. Lawrenz Xerri. Il-quddiesa tkun animata mill-membri tal-Kunsill Pastorali Parrokkjali u tal-Kumitat Liturġiku.

L-Erbgħa, 23 t’Ott ubru L-EWKARISTIJA U L-KARITA’ MAL-PROXXMU8.00am -12.00am Adorazzjoni fi l-Kappella tal-

Qalb ta’ Ġesù. 5.30pm Rużarju meditat quddiem Ġesu’

Ewkaristi ja. 6.00pm Quddiesa bl-omelija dwar l-Ewkaristi ja

mmexxija minn Dun Charles Butti gieg. Il-Quddiesa ser tkun animata mill-membri tal-Lecti o Divina u tal-Komunita’ Ewkaristi ka u tal-Grupp tal-Adorazzjoni tal-Ħamis.

Il-Ħamis, 24 t’Ott ubru: L-Ewwel Jum tal-Kwaranturi.L-EWKARISTIJA U L-QDUSIJAFilgħodu mota li tħabbar il-ft uħ tal-Adorazzjoni Solenni fi l-Parroċċa.7.30am Quddiesa u wara ti bda l-Adorazzjoni.9.00am Siegħa Adorazzjoni mmexxija mill-

membri tal-Leġjun ta’ Marija.3.00pm Siegħa Adorazzjoni mmexxija mill-

membri tax-Xirka tal-Isem Imqaddes t’Alla.

3.30pm – 5.30pm Servizz ta’ Qrar.5.00pm Adorazzjoni bis-sehem tas-Saċerdoti .5.30pm Talb tal-Għasar. Wara Barka Sagramentali.6.00pm Konċelebrazzjoni Sollenni bl-ewwel

prietka tal-Kwaranturi minn Dun Charles Sultana. Il-Quddiesa tkun animata mill-Ministri Straordinarji tal-Ewkaristi ja.

Il-Ġimgħa, 25 t’Ott ubru: It-Tieni Jum tal-Kwaranturi.L-EWKARISTIJA U L-ĠUSTIZZJA7.30aM Quddiesa u wara ti bda l-Adorazzjoni.9.00am - 10.00am Żjara mit-tf al tal-Iskola Primarja

u tal-Iskola tas-Sorijiet Franġiskani tal-Parroċċa.

Page 40: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

38

10.00am Siegħa Adorazzjoni mmexxija mill-membri tal-Azzjoni Katt olika.

3.00pm Siegħa Adorazzjoni mmexxija mill-membri tax-Xirka tal-Isem Imqaddes t’Alla.

3.30pm – 5.30pm Servizz ta’ Qrar minn konfessuri barranin.

5.00pm Adorazzjoni bis-sehem tas-Saċerdoti .

5.30pm Talb tal-Għasar. Wara Barka Sagramentali.6.00pm Konċelebrazzjoni Sollenni bit-ti eni

prietka tal-Kwaranturi minn Dun Charles Sultana. Il-Quddiesa tkun animata mill-Adoraturi kollha.

7.00pm Adorazzjoni għall-adolexxenti u għaż-żgħażagħ Qalin fi l-Knisja Arċipretali.

Is-Sibt, 26 t’Ott ubru: It-Tielet Jum tal-Kwaranturi.L-EWKARISTIJA U L-VERITA’7.30am Quddiesa u wara ti bda l-Adorazzjoni.3.00pm Siegħa Adorazzjoni mmexxija mill-

membri tax-Xirka tal-Isem Imqaddes t’Alla.

3.30pm – 5.30pm Servizz ta’ Qrar.5.00pm Adorazzjoni animata mill-Grupp tal-

Vokazzjonijiet u Abbati ni tal-parroċċa.5.30pm Talb tal-Għasar. Wara Barka Sagramentali.6.00pm Konċelebrazzjoni Sollenni bit-ti elet

prietka tal-Kwaranturi minn Dun Charles Sultana. Il-Quddiesa tkun animata mill-Grupp tal-Vokazzjonijiet u mill-Abbati ni.

8.00pm Jibda Lejl ta’ Adorazzjoni bil-quddiesa. Il-lejl bis-Santi ssimu Sagrament espost jagħlaq b’quddiesa f’nofsillejl minn Mons. Rożario Borg.

Il-Ħadd, 27 t’Ott ubru – Jum il-Mulej u l-Ewkaristi ja. Jum il-Bibbja. L-EWKARISTIJA U L-PAĊI FID-DINJA10.00am Quddiesa mmexxija mill-Arċipriet Kan.

Joe Zammit. Il-quddiesa tkun animata miż-żgħażagħ tal-parroċċa.

4.30pm Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija mill-Arċipriet tal-Għarb Mons. Dr. Joseph Sultana, bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Wara ssir purċissjoni Ewkaristi ka Solenni fl imkien mal-kleru tal-parroċċa u dak djoċesan u bis-sehem tal-Fratellanzi tas-Sagrament u ta’ San Ġużepp, mat-toroq tal-Wardija, Belvedere u 28 t’April 1688. Bħala għeluq jitkanta l-Innu ta’ Tifħir lil Alla, it-Te Deum, u wara Barka Sagramentali.

Importanti Se jgħaddi Ġesù mit-toroq tagħna. In-

nies li joqogħdu fi t-toroq mnejn tgħaddi l-Purċissjoni huma mħeġġa jżejnu bi drapp, qsari, ward u dwal. Għinu biex ma jkunx hemm vett uri pparkjati minn fejn tgħaddi l-Purċissjoni Ewkaristi ka.

Servizz ta’ Qrar. Għożż din il-festa lil Ġesù Ewkaristi ja bi Qrara u Tqarbina. Ikun hemm il-Qrar il-Ħamis, il-Ġimgħa u s-Sibt bejn it-3.30pm. u l-5.30pm.

B’servizz parti kolari għall-morda u għall-Emigranti , Radju Leħen il-Qala jxandar il-quddies ta’ fi lgħaxija matul din il-Ġimgħa Ewkaristi ka u l-Festa tal-Ewkaristi ja u l-Purċissjoni l-Ħadd fi lgħaxija, fuq 106.3 FM Stereo u ‘webcasti ng’: www.radjuleħenil-qala.com

KIF NGĦIX L-EWKARISTIJA FIL-ĦAJJA TIEGĦI

- Meta wieħed imur fi l-knisja biex jieħu sehem fi l-Quddiesa, jixraq li jieħu l-ilma mbierek u jrodd is-salib bil-qima, wara li jkun għamel ġenufl essjoni.

- Il-qagħda tan-nisrani, fi l-knisja għandha tkun dejjem waħda reverenti , u mhux bħal meta jkun f’xi post tad-diverti ment.

- Wara t-tqarbin, wieħed m’għandux joqgħod bilqiegħda mill-ewwel, jew joħroġ dritt mill-knisja, iżda għandu jinġabar jitlob għal xi ft it tal-ħin.

- Meta jkun hemm is-Santi ssimu Sagrament espost, jew tkun għaddejja xi Purċissjoni Ewkaristi ka, wieħed ma għandux jibqa’ bilqiegħda, iżda għandu jagħmel ġenufl essjoni jew xi sinjal ieħor ta’ qima.

- Fil-Quddiesa għandhom jitħallew mitf ijin il-mobile phones, biex ma jiddisturbawx il-ġemgħa, x’ħin iċemplu.

Il-mott o u t-temi magħżula huma ispirati mill-Pjan Pastorali Djoċesan 2013-2016 u mill-Pjan Pastorali Parrokkjali 2013-2014.

Ħobbu lil xulxin. Bħalma ħabbejtkom jien.

Page 41: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

39

Il-Ġimgħa 15 ta’ Novembru:6.00pm Quddiesa mmexxija mill-komunità tas-

Seminarju b’talb għall-vokazzjonijiet. Jieħdu sehem ukoll l-abbati ni u l-grupp tal-vokazzjonijiet tal-parroċċa. Issir sejħa lill-Ispirtu s-Santu fi l-bidu ta’ din il-ġimgħa vokazzjonali.

9.00pm Is-seminaristi jiltaqgħu mal-adoloxxenti tal-parroċċa fi ċ-Ċentru parrokkjali.

Is-Sibt 16 ta’ Novembru:11.30am Fis-Santwarju tal-Kunċizzjoni s-seminaristi

jmexxu t-talba tar-Rużarju meditat b’talb parti kulari lill-Madonna għall-vokazzjonijiet.

5.30pm Il-Quddiesa fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni ti tmexxa minn Dun Daniel Xerri, rett ur tas-Seminarju.

6.00pm Il-Quddiesa fi l-parroċċa ti tmexxa minn Dun Michael Curmi, viċi-rett ur tas-Seminarju.

7.00pm Fis-Seminarju ssir l-Ikla tradizzjonali ta’

San Marti n. Il-biljetti jinkisbu mill-uffi ċċju parrokkjali.

Il-Ħadd 17 ta’ Novembru:8.00am Il-Quddiesa fi l-parroċċa ti tmexxa minn Dun

Alex Refalo, dirett ur spiritwali tas-Seminarju.10.00am Il-Quddiesa fi l-parroċċa ti tmexxa minn Dun

Richard N. Farrugia, prefett tal-istudji fi s-Seminarju.

It-Tnejn 18 ta’ Novembru:4.00pm Tibda l-adorazzjoni quddiem Ġesù Ewkaristi ja

bis-sehem tas-seminaristi , b’talb speċjali għall-vokazzjonijiet.

5.00pm Is-seminaristi jiltaqgħu mat-tf al tad-Dutt rina fi d-Dar Parrokkjali u mal-istudenti l-oħra fi l-M����� tal-bniet u fi l-M����� tas-subien. Sadanitt ant fi l-knisja parrokkjali tkompli għaddejja l-adorazzjoni fi s-skiet.

5.30pm Is-seminaristi jibdew iż-żjajjar fi l-familji fejn hemm l-adoloxxenti .

6.00pm Quddiesa mmexxija minn Dun Alex Refalo, dirett ur spiritwali tas-Seminarju.

6.30pm Tkompli l-adorazzjoni fi s-skiet, sas-7.30pm.

It-Tlieta 19 ta’ Novembru:4.00pm Tibda l-adorazzjoni quddiem Ġesù Ewkaristi ja

bis-sehem tas-seminaristi , b’talb speċjali għal-vokazzjonijiet.

5.00pm Is-seminaristi jiltaqgħu mal-istudenti bniet minn Form 2 ’l fuq fi l-M����� tal-bniet. Sadanitt ant fi l-knisja parrokkjali tkompli għaddejja l-adorazzjoni fi s-skiet.

5.30pm Is-seminaristi jkomplu biż-żjajjar fi l-familji fejn hemm l-adoloxxenti .

6.00pm Quddiesa mmexxija minn Dun Michael Curmi, viċi-rett ur tas-Seminarju.

6.30pm Fil-knisja ssir il-Lecti o divina mmexxija mill-arċipriet tal-parroċċa Dun Joe Zammit.

6.45pm Is-seminaristi jiltaqgħu mal-istudenti subien minn Year 6 ’il fuq fi l-M����� tas-subien.

L-Erbgħa 20 ta’ Novembru:1l.45am Laqgħa fraterna bejn is-saċerdoti tal-parroċċa

u s-saċerdoti Ii jaħdmu fi l-formazzjoni tas-seminaristi .

4.00pm Tibda l-adorazzjoni quddiem ĠesùEwkaristi ja bis-sehem tas-seminaristi , b’talb speċjali għall-vokazzjonijiet.

5.00pm Is-seminaristi jkomplu biz-zjajjar fi l-familji fejn hemm l-adoloxxenti . Sadanitt ant fi l-knisja parrokkjali tkompli għaddejja l-adorazzjoni fi s-skiet.

6.00pm Quddiesa mmexxija minn Dun Richard N. Farrugia, prefett tal-istudji fi s-Seminarju.

6.30pm Fil-knisja ssir il-laqgħa tal-Komunità Ewkaristi ka mmexxijja mill-vigarju parrokkjali Dun Charles Butti gieg.

Page 42: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

40

II-Ħamis 21 ta’ Novembru:8.30am Fl-iskola Primarja tar-raħal is-seminaristi

jiltaqgħu mal-ġenituri tat-tf al tal-iskola.9.00am Is-seminaristi jiltaqgħu mat-tf al tal-iskola fi l-

klassijiet tagħhom.10.00am Laqgħa mal-istudenti tal-Insti tute of Tourism

Studies (ITS).4.00pm Fil-knisja parrokkjali ti bda l-adorazzjoni

quddiem Ġesù Ewkaristi ja bis-sehem tas-seminaristi , b’talb speċjali għall-vokazzjonijiet.

5.00pm Is-seminaristi jkomplu biż-żjajjar fi l-familji fejn hemm l-adoloxxenti . Sadanitt ant fi l-knisja parrokkjali tkompli għaddejja l-adorazzjoni fi s-skiet

6.00pm Quddiesa mmexxija minn Dun Daniel Xerri, Rett ur tas-Seminarju.

6.30pm Tkompli l-Adorazzjoni ta’ nhar ta’ Ħamis għall-vokazzjonijiet, sas-7.30pm.

Il-Ġimgħa 22 ta’ Novembru:Illum aħna mħeġġin nagħmlu xi forma ta’ sawm jew penitenza għall-vokazzjonijiet.5.00pm Adorazzjoni quddiem Ġesù Ewkaristi ja bis-

sehem tas-seminaristi .6.00pm Quddiesa ta’ radd il-ħajr immexxija mill-

arċipriet tal-parroċċa Dun Joe Zammit bis-sehem tal-komunità tas-Seminarju. Jieħdu sehem ukoll l-abbati ni u l-grupp tal-vokazzjonijiet tal-parroċċa. Issir l-istqarrijatal-fi di fl -okkażjoni tal-għeluq tas-Sena tal-Fidi.

Sagrament tal-QrarMit-Tnejn sal-Ħamis, bejn l-4.00pm u s-7.30pm fi l-knisja parrokkjali jkun hemm saċerdot disponibbli għas-sagrament tal-Qrar.

Talba għall-VokazzjonijietMatul din il-ġimgħa aħna mħeġġin biex fi l-familji ngħidu kujum it-Talba għall-Vokazzjonijiet li qed ti dher fuq dan il-Programm.

Off erta tat-Tbati jietIl-morda u dawk li qed ibatu huma mħeġġin joff ru t-tbati jiet tagħhom lill-Mulej għall-vokazzjonijiet.

Talba għall-VokazzjonijietO Missier,qajjem minn fost l-insaraħafna vokazzjonijiet qaddisin għas-saċerdozju,biex iżommu ħajja l-fi diu jħarsu t-ti fk ira għażiża ta’ Ibnek Ġesùpermezz tax-xandir tal-Kelma ti egħuu l-amministrazzjoni tas-Sagramenti ,li permezz tagħhomint iġġedded ta’ kuljum il-fi dili ti egħek.

Agħti na ministri qaddisin tal-artal ti egħekli jħarsu bir-reqqa u bil-ħeġġa l-Ewkaristi ja:is-sagrament tal-għotja sħiħa ta’ Kristugħall-fi dwa tad-dinja.

Sejjaħ aktar ministri tal-ħniena ti egħekli, permezz tas-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni,ixerrdu l-ferħ tal-maħfra ti egħek.

Agħmel, o Missier,li l-Knisja ti lqa’ bil-ferħil-ħafna ispirazzjonijiet tal-Ispirtu ta’ Ibneku, doċli għat-tagħlim ti egħu,ti eħu ħsieb il-vokazzjonijietgħall-ministeru saċerdotaliu għall-ħajja kkonsagrata.

Ħu ħsieb l-isqfi jiet, is-saċerdoti , id-djakni,il-persuni kkonsagrati u l-imgħammdin kollha fi Kristu,sabiex jaqdu b’fedeltà l-missjoni tagħhomgħas-servizz tal-Evanġelju.

Dan nitolbuhulek bi Kristu Sidna.Ammen

Page 43: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

41

IS-SIBT 23 TA’ NOVEMBRU:IT-TLETTAX-IL SIBT TAL-IMMAKULATA KUNĊIZZJONI U JUM IL-ĦRUĠ TAL-ISTATWA MIN-NIĊĊA5.45am Quddiesa tas-Sibti jiet minn Dun Karm

Xerri.4.30pm Adorazzjoni, Rużarju Meditat, Kurunella

u Barka Sagramentali.5.30pm Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija

mill-Arcipriet Kan. Joe Zammit li tagħti bidu għall-Festi ad unur l-Immakulata Kunċizzjoni. Misti edna parti kolari l-Qalin residenti barra l-Parroċċa. Janima l-kant, il-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Jiġi off rut lis-Santwarju mill-pitt ur il-Kav. Pawlu Camilleri Cauchi portrait ta’ Dun Mikiel Butti gieg li serva bħala Rett ur mill-1976 sas-sena 2002. Wara, ħruġ tal-Istatwa

ti tulari u devota ta’ Marija Mmakulata min-niċċa fost kant marjan u ċapċip mill-assembleja preżenti .

IL-ĦAMIS 28 TA’ NOVEMBRU:L-EWWEL JUM TAN-NOVENA‘MARIJA U L-BENEFATTURI’Jum il-Benefatt uri11.00am Laqgħa Fraterna għas-Saċerdoti tal-

Parroċċa.5.30pm Talb tar-Rużarju Meditat.6.00pm Quddiesa tal-Ewwel Jum tan-Novena

mmexxija mill-Kan. Michael Galea, Assistent Dirett ur tad-Dar Arka, li fi ha jsir talb parti kulari għall-benefatt uri ħajjin u mejti n tas-Santwarju. Isir talb speċjali f’dan il-Jum ir-Radd il-Ħajr għall-ġid tal-ħolqien.

IL-ĠIMGĦA 29 TA’ NOVEMBRU:IT-TIENI JUM TAN-NOVENA ‘MARIJA U T-TAGĦLIM TAD-DUTTRINA’ Jum it-Tfal u l-Katekisti 5.30pm Rużarju meditat bis-sehem tat-tf al u

l-katekisti tal-parroċċa u wara Barka Sagramentali.

6.00pm Quddiesa tat-Tieni Jum tan-Novena mmexxija mill-Kan. Michael Galea, bis-sehem tat-tf al u tal-katekisti tal-parroċċa. Fi tmiem il-quddiesa ti tpoġġa f’riġlejn il-Madonna il-‘warda tad-deheb’ f’isem it-tf al kollha tal-Parroċċa. Issir il-proposta għal abbati ni ġodda. Janima l-kant, il-Kor Parrokkjali Magnifi cat.

IS-SIBT 30 TA’ NOVEMBRU:IT-TIELET JUM TAN-NOVENA U L-ERBATAX-IL SIBT TAL-IMMAKULATA KUNĊIZZJONI ‘MARIJA GHALLIEMA TAŻ-ŻGĦAŻAGĦ’ Jum l-Adolexxenti u ż-Zgħażagħ5.45am Quddiesa tas-Sibti jiet minn Dun Karm

Xerri.5.30pm Talb tar-Rużarju Meditat.6.00pm Quddiesa tat-Tielet Jum tan-Novena

mmexxija mill-Kan. Michael Galea bis-sehem tal-adolexxenti, iż-żgħażagħ u l-koppji għarajjes tal-parroċċa. F’dan il-jum issir il-proposta għall-grupp tal-adoloxxenti u ż-żgħażagħ f’ħidma ta’ volontarjat fil-Parroċċa. Janima l-kant, il-Grupp tal-adolexxenti u ż-żgħażagħ.

Page 44: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

42

IL-ĦADD 1 TA’ DIĊEMBRU:IR-RABA’ JUM TAN-NOVENA ‘MARIJA SAĦĦA TAL-MORDA’L-EWWEL ĦADD TAL-AVVENT Jum il-Morda9.00am Quddiesa bis-sehem tal-morda u nies bi

bżonnijiet speċjali mmexxija mill-Arċipriet Kan. Joe Zammit. Bħala ringrazzjament fi l-Quddiesa jsir l-Att ta’ Konsagrazzjoni tal-Morda kollha lill-Qalb bla Tebgħa ta’ Marija. Wara l-Quddiesa ti ngħata ti fk ira speċjali lil dawk kollha preżenti .

5.30pm Talb tar-Rużarju Meditat.6.00pm Quddiesa tar-Raba’ Jum tan-Novena

mmexxija minn Mons. Karm Gauci, Rett ur tal-Knisja tax-Xlendi, bis-sehem ta’ persuni li jieħdu ħsieb il-morda fi l-parroċċa. Isir talb specjali f’dan il-Jum Dinji kontra l-AIDS. Issir proposta għall-Grupp Parrokkjali ‘Informa’.

IT-TNEJN 2 TA’ DIĊEMBRU:IL-ĦAMES JUM TAN-NOVENA ‘MARIJA GĦAJNUNA TAL-INSARA’ Jum il-Għaqda tal-Knejjes Insara5.30pm Talb tar-Rużarju Meditat.6.00pm Quddiesa tal-Ħames Jum tan-Novena

mmexxija minn Mons. Karm Gauci. Isir talb għall-Għaqda fi l-Knisja ta’ Kristu bis-sehem ta’ ħutna katt oliċi barranin li jgħixu fostna.

IT-TLIETA 3 TA’ DIĊEMBRU:IS-SITT JUM TAN-NOVENA‘MARIJA OMM IL-VOKAZZJONIJIET’ Jum il-Vokazzjonijiet Saċerdotali u Reliġjużi5.30pm Talb tar-Rużarju Meditat.6.00pm Quddiesa tas-Sitt Jum tan-Novena

mmexxija minn Mons. Karm Gauci. Isir talb parti kulari għall-vokazzjonijiet Saċerdotali u għall-ħajja Reliġjuża u Ikkonsagrata bis-sehem tar-Reliġjużi Għawdxin. Isir talb speċjali f’dan il-Jum Internazzjonali tal-Persuni b’Diżabilità. Issir il-proposta għall-membri ġodda fi l-Grupp Parrokkjali tal-vokazzjonijiet. Janima l-kant, il-Grupp tal-adolexxenti u ż-żgħażagħ.

L-ERBGĦA 4 TA’ DIĊEMBRU:L-EWWEL JUM TAT-TRIDU ‘MARIJA SULTANA TAL-FAMILJI’ Jum il-Familja5.30pm: Talb tar-Rużarju Meditat.

6.00pm: Konċelebrazzjoni Solenni bl-omelija tal-Ewwel Jum tat-Tridu mmexxija mill-Kappillan tal-Parroċċa ta’ San Lawrenz Dun Nazju Borg, bis-sehem tal-familji tal-parroċċa. Isir talb parti kolari għall-koppji miżżewġin li qed jiċċelebraw l-anniversarju taż-żwieġ tagħhom. Isir it-ti ġdid tal-wegħdiet taż-żwieġ u ssir il-proposta għall-membri ġodda fi l-laqgħa tal-familji ż-żgħar. Issir il-Preżentazzjoni tat-Trabi lill-Immakulata Kunċizzjoni. Wara Kurunella, Anti fona u Barka Sagramentali. Ikanta l-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’.

IL-ĦAMIS 5 TA’ DIĊEMBRU:IT-TIENI JUM TAT-TRIDU‘MARIJA KENN TAL-MIDINBIN’Jum ir-Rikonċiljazzjoni5.30pm: Talb tar-Rużarju Meditat.6.00pm: Konċelebrazzjoni Solenni bl-omelija

tat-Tieni Jum tat-Tridu mmexxija mill-Kappillan Dun Nazju Borg. Wara Kurunella, Anti fona u Barka Sagramentali. Ikanta l-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’.

IL-ĠIMGĦA 6 TA’ DIĊEMBRU:IT-TIELET JUM TAT-TRIDU U L-EWWEL ĠIMGĦA TAX-XAHAR ‘MARIJA U L-EWKARISTIJA’Jum l-Ewkaristi ja9.00am: Quddiesa lit-Tfal tal-Iskola Primarja tal-

Qala.5.30pm: Talb tar-Rużarju Meditat.6.00pm: Konċelebrazzjoni Solenni bl-omelija

tat-Tielet Jum tat-Tridu mmexxija mill-Kappillan Dun Nazju Borg, bis-sehem tal-Ministri Straordinarji tat-Tqarbin u l-Adoraturi tal-Ewkaristi ja. Fi tmiem il-quddiesa jitpoġġa l-brillant fi l-girlanda ta’ l-istatwa tal-Madonna. Wara Kurunella, Anti fona u Barka Sagramentali. Issir il-proposta għall-Adoraturi l-ġodda. Ikanta l-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’.

IS-SIBT 7 TA’ DIĊEMBRU:TMIEM IN-NOVENA MQADDSA U L-ĦMISTAX-IL SIBT TAL-KUNĊIZZJONI - LEJLIET IS-SOLENNITÀ TAL-IMMAKULATA KUNĊIZZJONI6.00am: Quddiesa, bil-kant Solenni tat-Te Deum

f’għeluq in-Novena mmexxija mill-Arċipriet Kan. Joe Zammit, b’suff raġju

Page 45: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

43

tar-Rett uri u l-Benefatt uri tas-Santwarju.1.00pm Pellegrinaġġ mill-Parroċċa tax-Xewkija.5.00pm Marċ mill-Banda tal-Qala ‘Ite ad Joseph’

li jibda minn Triq il-Kunċizzjoni (mill-familja Mizzi) u jasal sas-Santwarju fejn wara jakkompanja t-Translazzjoni Solenni.

5.30pm Talb tar-Rużarju Meditat.6.00pm Translazzjoni Solenni tar-Relikwija ta’

Marija Immakulata mmexxija minn Mons. Lawrenz Sciberras, fi l-pjazza tas-Santwarju li fi ha ti eħu sehem il-Fratellanza ta’ San Ġużepp tal-Qala. Eżatt wara, Konċelebrazzjoni Solenni bis-sehem tal-kleru tal-parroċċa. Wara Kurunella, Anti fona u Barka Sagramentali.

IL-ĦADD 8 TA’ DIĊEMBRU: - JUM IS-SOLENNITÀ TAL-IMMAKULATA KUNĊIZZJONIOrarju tal-Quddies: 4.15am, 5.00, 5.45, 6.30, 7.15, 8.00,9.30, 10.45, 11.30, 12.30pm, 1.15, 3.00.4.15am Quddiesa mill-Arċipriet Kan. Joe

Zammit.5.00am Pellegrinaġġ mill-Parroċċa tan-Nadur.5.45am Pellegrinaġġ mill-Parroċċa tax-Xagħra.6.30am Quddiesa mill-Kan. Daniel Xerri Rett ur

tas-Seminarju ta’ Għawdex.7.15am Pellegrinaġġ mill-Parroċċa ta’ San

Lawrenz.8.00am Pellegrinaġġ mill-Parroċċa

t’Għajnsielem.9.00am Talb tas-Salmi.9.30am Konċelebrazzjoni Ponti fi kali mmexxija

mill-E.T. Mons. Mario Grech, Isqof ta’ Għawdex, fl imkien ma’ rappreżentanza tal-Kapitlu Kati drali u mas-Saċerdoti tal-Parroċċa.

10.45am Pellegrinaġġ mill-Parroċċa tal-Għarb.11.30am Pellegrinaġġ mill-Parroċċa taż-Żebbuġ.12.30pm Pellegrinaġġ mill-Parroċċa ta’ Kerċem.1.15pm: Pellegrinaġġ mill-Parroċċa ta’ Sannat.1.30pm Tluq tad-59 Edizzjoni tal-Pellegrinaġġ

Tradizzjonali tal-muturi, roti u karozzi mill-pjazza tas-Santwarju Ta’ Pinu. Mal-wasla tal-Pellegrinaġġ fi l- pjazza tas-Santwarju tal-Kunċizzjoni, isir it-tberik tal-vett uri mill-W.R. Arċipriet Kan. Joe Zammit. Jitqassmu rikordji lis-sewwieqa.

3.00pm Pellegrinaġġ mill-Parroċċa tal-Fontana.4.00pm Il-Banda tal-Qala ‘Ite ad Joseph’ iddoqq

• Lejliet il-Festa jkun hawn konfessuri barranin għall-Qrar mill-4.00pm sal-5.30pm.

• Nhar il-Festa jkun hawn konfessuri barranin mill-5.00am sal-5.00pm.

• Matul it-tlett ijiem tat-Tridu jieħu sehem il-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’, taħt it-tmexxija tad-Dirett ur u Organista Mario Portelli.

• Il-mużika ta’ Lejliet u nhar il-Festa tkun taħt iddirezzjoni tas-Surmast Frankie Debono.

• L-Għaqda Mużikali tal-Qala ‘Ite ad Joseph’ tkun taħt id-direzzjoni tas-Surmast Mark Gauci.

• Il-Mixegħla ġenerali matul il-jiem tal-Festa issir mis-Sur J. Cutajar.

• Il-Logħob tan-Nar ser jinħadem minn Tal-Virtù Fireworks Factory tal-Għarb u St Mary Fireworks Factory tal-Qrendi.

• Radju Leħen il-Qala (106.3FM Stereo u ‘webcasti ng’: www.radjulehenil-qala.com) ser ixandar iċ-ċelebrazzjonijiet kollha.

Xogħlijiet marbuta mas-Santwarju din is-sena:• Bankun tal-Istatwa Titulari• Restawr tal-Ex-Voto tal-Fidda• Restawr tal-Arloġġ fi s-Santwarju• Xogħolijiet fi ċ-Ċimiterju• Xogħolijiet fi l-Ġnien ‘L-Isqof Mikiel Franġisk

Butti gieg’ u fi l-Ġnien taċ-Ċimiterju

Nitolbu li fi l-ġranet tal-festa u fi l-jiem ta’ wara, ma jersaq ħadd lejn l-għelieqi tan-nar jekk mhux awtorizzat.

marċi brijużi fi t-triq prinċipali tas-Santwarju.

4.00pm Kant tat-Tieni Għasar tas-Solennità mill-Kleru tal-Parroċċa fl imkien mal-ġemgħa liturġika, ippresedut mill-W.R. Mons. Lawrenz Xerri.

5.00pm Ħruġ Solenni tal-Purċissjoni Aux Flambeau bl-Istatwa devota tal-Immakulata Kunċizzjoni. Il-Banda ‘Ite ad Joseph’ iddoqq l-Innu ‘Lill-Verġni bla Tebgħa tal-Qala’, mużika tas-Surmast Vincenzo Ciappara u versi tal-Poeta Għawdxi Ġorġ Pisani, bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’ u wara takkompanja b’marċi reliġjużi. Imexxi l-Purċissjoni Mons Ġużeppi Farrugia, fl imkien mal-kleru, l-abbati ni u l-Fratellanzi tal-parroċċa tal-Qala. Mad-dħul tal-Istatwa ti tkanta l-‘Ave Maria’, l-Anti fona u wara Barka Sagramentali.

Page 46: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

44

Kull fi lgħaxija qabel il-Barka Sagramentali jitkanta l-innu: “Alma Redemptoris Mater”.Fil-ġranet tad-Dutt rina fi ċ-Ċentri tal-Katekiżmu, it-tf al u l-istudenti jitħejjew b’katekeżi tan-Novena tal-Milied.

Il-Ħadd, 15 ta’ DiċembruL-Ewwel Jum tan-NovenaIt-Tielet Ħadd tal-Avvent - Ħadd il-FerħSimbolu: Il-ħamiemaNOÈ U L-ARKA TAS-SALVAZZJONI7.45am Talb tas-Salmi fi l-knisja.10.00am Quddiesa bl-omelija minn Mons. Salv

Grima. 4.00pm Quddiesa fi l-Kappella tal-Madonna Tal-Blat

minn Dun Karm Xerri.5.00pm Quddiesa fi l-Knisja Arċipretali minn Dun

Charles Butti gieg.6.30pm Fil-Knisja Arċipretali, l-Erbgħa u Għoxrin

Edizzjoni tal-Avveniment Ekumeniku ‘Gozo Internati onal Celebrati on’, edizzjoni tal-Milied. Wara riċeviment fi ċ-Ċentru Parrokkjali.

It-Tnejn, 16 ta’ DiċembruIt-Tieni Jum tan-NovenaSimbolu: It-Twavel tal-Għaxar Kmandamenti MOSÈ U L-ĦELSIEN TAL-POPLU TA’ ALLA 6.00pm Quddiesa mmexxija minn Dun Gerard

Buhagiar, Rett ur tas-Santwarju Ta’ Pinu. Isir it-tberik tal-presepju arti sti ku fi l-knisja, maħdum b’abbiltà minn Johnny Theuma u volunti era oħra Qalin.

It-Tlieta, 17 ta’ DiċembruIt-Tielet Jum tan-NovenaSimbolu: Kuruna tad-DehebDAVID U L-PAĊI FIS-SALTNA 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Mons. Anton

Sultana. It-Tfal huma misti edna jġibu off erti ta’ ikel u fl us għad-Djar tal-Karità u għall-Kappella ta’ San Ġużepp ġewwa Boqa fl -Etjopja.

L-Erbgħa, 18 ta’ Diċembru. Ir-Raba’ Jum tan-Novena.Simbolu: Il-Kti eb tal-BibbjaESTER U L-PAĊI GĦAL-LHUD6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Mons. Lawrenz

Page 47: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

45

Xerri. Janima il-kant il-Grupp tal-Adolexxenti u ż-żgħażagħ.

Il-Ħamis, 19 ta’ DiċembruIl-Ħames Jum tan-NovenaSimbolu: Il-Kewkba L-ANĠLI TAS-SMEWWIET11.00am Mument fratern għas-Saċerdoti tal-

Parroċċa. 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Kan. Dun Noel

Saliba, Kap tal-Iskola tas-Seminarju Minuri, li fi ha ssir il-prietka tal-Milied.

Il-Ġimgħa, 20 ta’ DiċembruIs-Sitt Jum tan-NovenaSimbolu: Il-ĦarufaIL-RGĦAJJA TA’ BETLEĦEM 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Krystof

Butti gieg, fejn nitolbu għall-paċi fi d-dinja. Isir it-tberik tal-bambini li t-tf al iġibu mid-dar sabiex jitpoġġew fi l-presepji fi l-familji tagħhom.

Is-Sibt, 21 ta’ DiċembruIs-Seba’ Jum tan-NovenaSimbolu: Il-QorqĠWANNI L-BATTISTA6.00pm Quddiesa bl-omelija mill-Arċipriet il-Kan. Joe

Zammit, bis-sehem tal-istudenti li din is-sena ser jirċievu s-sagrament tal-Konfi rmazzjoni, fejn isir talb għall-vokazzjonijet saċerdotali u għall-ħajja reliġjuża.

7.30pm Kunċert tal-Milied fi l-Knisja Arċipretali mtella’ mill-‘Malta Philarmonic Orchestra’. Kulħadd misti eden.

Il-Ħadd, 22 ta’ DiċembruIt-Tmien Jum tan-NovenaIr-Raba’ Ħadd tal-AvventSimbolu: Il-ĠarraMARIJA 7.45am Talb tas-Salmi fi l-knisja.10.00am Quddiesa bl-omelija minn Mons. Paul

Carmel Vella, bis-sehem tal-għarajjes u l-familji ż-żgħar.

4.00pm Adorazzjoni organizzata mix-Xirka tal-Isem Imqaddes ta’ Alla.

It-Tnejn, 23 ta’ Diċembru Id-Disa’ Jum tan-NovenaSimbolu: Il-ĠiljuSAN ĠUŻEPP 6.00pm Quddiesa bl-omelija minn Dun Giovanni

Curmi, Dirett ur Djoċesan tal-Pastorali. Jasal ‘Father Christmas’ fi l-pjazza f’laqgħa ferreħija mat-tf al u l-ġenituri.

It-Tlieta, 24 ta’ DiċembruLejlet il-MiliedFilgħodu jsir it-Tqarbin tal-Morda4.30pm Quddiesa tal-Vġili bl-omelija.6.30pm Purċissjoni tradizzjonali tal-Bambin

organizzata mis-Soċjetà tal-Mużew tal-Qala bis-sehem tal-Banda ‘Ite ad Joseph’. Wara programm fi l-knisja bil-prietka tat-ti fel.

11.30pm Talb tas-Salmi u Quddiesa Solenni tal-Lejl tal-Milied bil-kant tal-Glorja bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Il-komunità ti ppreżenta lil Ġesù Bambin lejn l-artal maġġur fejn jitpoġġa fi l-maxtura mħejjija.

L-Erbgħa, 25 ta’ Diċembru Nifi rħu fi l-Jum tat-Twelid ta’ Sidna Ġesù KristuQuddies: 5.30am, 6.30, 8.00, 10.00 u fi l-5.00pm.10.00am Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija mill-

Arċipriet Kan. Dr. Joe Zammit fl imkien mal-kleru tal-parroċċa. Janima l-kant il-grupp tal-adolexxenti u ż-żgħażagħ. Wara, jitqassmu rigali lit-tf al fi l-pjazza u lill-morda fi d-djar tagħhom.

Is-Sibt, 28 ta’ Diċembru Il-Qaddisin Innoċenti Martri6.00pm Quddiesa fejn isir talb favur il-ħajja tal-

bniedem immexxija mill-Arċipriet il-Kan. Dr Joe Zammit.

Il-Ħadd, 29 ta’ Diċembru Il-Familja Mqaddsa10.00am Quddiesa bis-sehem tat-tf al u tal-familja.

Misti edna l-familji li qegħdin jagħlqu 25 jew 50 sena miż-żwieġ tagħhom.

It-Tlieta, 31 ta’ DiċembruL-Aħħar tas-Sena.6.00pm Velja tal-aħħar tas-sena u Kon-ċelebrazzjoni

Page 48: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

46

mmexxija mill-Arċipriet Kan. Dr Joe Zammit fl imkien mal-kleru tal-parroċċa, bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Jitkanta l-Innu ta’ Radd il-Ħajr (Te Deum) b’ringrazzjament lil Alla.

8.30pm Ikla familjari tal-aħħar tas-Sena organizzata mill-‘Fund Raising Group’ fi s-Sala taċ-Ċentru Parrokkjali.

L-Erbgħa, 1 ta’ Jannar 2014 Sollennità tal-Imqaddsa Marija Omm Alla Jum il-PaċiQuddies: 5.30am, 6.30, 8.00, 10.00 u fi l-5.00pm.

Il-Ġimgħa, 3 ta’ Jannar Festa tal-Isem Imqaddes ta’ ĠesùL-ewwel Ġimgħa tax-xahar6.00pm Quddiesa fejn isir talb ta’ riparazzjoni tal-

Isem Imqaddes ta’ Alla.

Il-Ħadd, 5 ta’ JannarL-Epifanija tal-MulejFesta tat-Tfal għall-Missjoni. Tħabbira tal-Festi 201410.00am Quddiesa bis-sehem tat-tf al u tal-familja.

Il-programm kollu taċ-ċelebrazzjonijiet tal-Milied ser jixxandar fuq Radju Leħen il-Qala 106.3FM u ‘webcasti ng’: www.radjulehenil-qala.com.

L-Arċipriet u l-Kleru fl imkien

mal-Bord Editorjali jawguraw

il-Milied it-Tajjeb u Sena mimlija

Barka, Risq u Henalill-parruċċani kollha

Flimkien mal-programm tas-Saċerdoti tagħna, ser ikollna magħna konfessuri barranin għall-qrar.

It-Tnejn 23 ta’ Diċembru 2013 mit-3.30pm sas-6.00pm

It-Tlieta 24 ta’ Diċembru 2013 mit-3.30pm sal-5.30pm

Qegħdin inħejju ruħna għall-Festa tal-Milied, li fi ha aħna nagħmlu t-ti fk ira tal-Ewwel Miġja ta’ Ġesù fi d-Dinja.Żgur li tkun tħejjija xierqa għall-Festa tal-Milied 2013, jekk aħna matul din in-Novena natt endu bi ħġarna ħalli nuru lid-dinja l-Fidi kbira tagħna f’Ġesù, Alla magħmul bniedem għalina.

It-Temi ta’ din in-Novena tal-Milied fi l-Parroċċa tal-Qala huma ispirati mill-Pjan Pastorali Djoċesan 2013-2016 u

dak Parrokkjali 2013-2014

Page 49: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

47

Il-Knisja tal-Immakulata f’Ħaż-Żebbuġ

Minn: MARIO FENECH

Waħda mill-knejjes fi ljali li hemm fi l-limiti tal-Parroċċa ta’ San Filep f’Ħaż-Żebbuġ hija ddedikata lill-Immakulata Kunċizzjoni.

Din il-knisja li ti nsab eżatt fi d-daħla ta’ din il-Belt Rohan, ġiet mibnija bil-fl us tal-benefatt uri Ġiovanni u Pawlina Azzopardi fl imkien ma’ binhom Dun Ġwann Pawl.

Kien sar rikors biex ti nbena din il-knisja. Id-digriet inħareġ fi d-29 ta’ Awwissu tas-sena 1677 fi żmien meta l-Kappillan tal-Parroċċa kien Dun Domenico Pace li kien dam f’din il-kariga mis-sena 1674 sas-sena 1687.

Il-bini tal-knisja tlesta fl -istess sena. Għandha altar wieħed, fi lwaqt li l-għamla tagħha hija sempliċi għalkemm fl -istess waqt studjata sew.

Il-Kwadru Titulari huwa xogħol tal-Arti st Tomaso Madiona. Dan il-kwadru fi l-preżent jinsab fi s-Sagristi ja tal-Knisja Arċipretali li kien tpoġġa fuq l-altar ta’ din il-knisja. Dan għaliex l-arti st għex bejn is-sena 1803 u s-sena 1864 li jfi sser li din il-knisja kienet ilha mibnija għal aktar minn 40 sena.

L-Arti st Tomaso Madiona għandu xogħlijiet oħrajn f’diversi knejjes. Fil-gżira t’Għawdex għamel il-kwadru tal-Madonna tal-Karmnu għall-knisja Ta’ Ħamet, il-Kwadru tad-Duluri fi l-Bażilika ta’ San Ġorġ u l-kwadri ta’ San Filippu Neri, Sant’ Agata u San Publiju fi l-Kati dral tal-Belt Victoria.

Fil-kwadru ta’ din il-knisja ta’ Ħaż-Żebbuġ l-arti st jagħti na xena mill-isbaħ tal-Immakulata bilwieqfa fuq sħaba bajda b’serp taħt riġlejha mdawwar ma’ qamar kbir. Fil-parti ta’ fuq tat-ti la, dija ta’ kulur dehbi b’għadd ta’ anġli żgħar f’ċirku ta’ sħab.

Il-ħlewwa fuq wiċċ l-Immakulata hija xhieda tal-kapaċitajiet arti sti ċi kbar li kellu dan l-arti st.

Nhar id-29 ta’ Lulju 1863 waslet f’Malta l-Istatwa Titulari ta’ San Filep u magħha kien wasal ukoll l-iskultur u disinjatur tagħha Luigi Fontana.

Eżatt kif l-istatwa waslet f’Ħaż-Żebbuġ, din iddaħħlet fi l-knisja tal-Kunċizzjoni peress li din ti nsab f’tarf ir-raħal.

Wara li nħarġet mill-kaxxa li kienet inġiebet fi ha l-istatwa tti eħdet fi knisja oħra fi ljali, dik tal-Madonna tal-Anġli qabel ma ddaħħlet biex ti bqà fi l-knisja Arċipretali ta’ San Filep.

Waqt it-ti eni Gwerra Dinjija, il-knisja kienet ti ntuża mir-refuġjati li kienu marru jgħixu f’Ħaż-Żebbuġ mit-tlett ibliet tal-Kott onera.

Għalkemm mhux b’danni kbar, il-knisja kienet ġarrbet ukoll xi ħsarat bl-att akki tal-għadu.

Fil-preżent din il-knisja qiegħda ti ntuża biex fi ha jintrefa’ xi armar tal-festa ta’ San Filep. Ikun xieraq jekk il-knisja ddedikata lill-Immakulata Kunċizzjoni ti ngħata lura d-dinjità li jixirqilha u ma ti bqax isservi ta’ maħżen tal-armar. ■

Nagħti l-FESTI T-TAJBA LIL KULĦADD!

Page 50: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

48

F’Mejju li għadda konna rċivejna itt ra mingħand Mons. Ġorġ Grima tal-Moviment Missjunarju “Ġesù Fil-Proxxmu” li fi ha kien ħabbrilna x-xewqa ti egħu li l-Parroċċa tal-Qala tagħti sehemha fi l-proġett ta’ bini ta’ knisja ddedikata lil San Ġużepp f’raħal fqir ħafna f’Boqa, fl -Etjopja. F’din l-itt ra bid-data tas-17 ta’ Mejju, Dun Ġorġ kien qalilna li n-nies ta’ Boqa bdew jikkonvertu għall-Fidi Nisranija madwar ħames snin ilu u jgħoddu madwar 2,500 ruħ, imma huma foqra ħafna, m’għandhom assolutament xejn ħlief biċċa għarix fejn jimteddu billejl, u ħafna minnhom ibatu l-ġuħ, bla ilma, bla dawl u bla ebda kumdita’ fi l-ħajja jew fl us fi l-but.

Kellhom ikunu l-missjunarji Katt oliċi li sabu lil dawn in-nies foqra u bdew jgħinuhom b’ikel, ħwejjeġ u mediċini, għax il-Gvern u s-soċjeta’ tal-Etjopja jqisuhom bħala “mano”, jiġifi eri skart, “outcasts”, nies li m’għandhom ebda dritt għal xejn. Ħafna kienu jmutu bil-ġuħ. Għalhekk xi seba’ snin ilu l-missjunarji Katt oliċi, bl-għajnuna ta’ Dun Ġorġ, kienu ħasbu biex jibnulhom “Day Care Centre”, fejn setgħu jieħdu ħsieb il-morda u t-tf al, jiti mgħuhom, ilibbsuhom u anke jgħallmuhom.

Bis-saħħa t’hekk, dawn in-nies abbandunati ta’ Boqa bdew isibu ft it tar-rifuġju, għajnuna u kura tant meħti eġa m’għand il-Patrijiet u s-Sorijiet missjunarji, u għalhekk fl -aħħar ħames snin bdew jinteressaw ruħhom anke fi l-Fidi Nisranija u bdew isiru Katt oliċi. Fti t ft it, f’ħames snin kważi r-raħal kollu ta’ Boqa, mal-2,500 tgħallmu l-katekiżmu u ġew mgħammda fi l-Knisja Katt olika.

Imma knisja fejn jistgħu jinġabru għall-quddiesa, għas-sagramenti u biex jitolbu kien għad ma kellhomx. Kienu jiddubbaw kif jistgħu taħt daqsxejn ta’ ti nda magħmula miz-zkuk tas-siġar u weraq kbar tas-siġar tal-palm u ħaxix niexef bħala saqaf. Ma’ kull maltempata ta’ riħ jew xita, addio kappella!

In–nies ta’ Boqa saru Katt oliċi ferventi ħafna, u talbu lil Dun Ġorġ jara kif jipprovdilhom il-fl us biex jibnu knisja sura ta’ nies,

magħmula mill-briks u b’saqaf sod kontra l-maltemp. Flus ma kellhom qatt , bilkemm jafu x’inhuma. Dun Ġorġ tħassarhom lil dawn il-foqra, avolja kellu ħafna proġetti oħra fi l-Kenya u fl -Etjopja biex jibni djar, l-aktar għat-tf al morda bl-Aids, għomja, ħandikappati , u mitluqa u abbandunati minħabba l-faqar.

Iżda, kif stqarrli Dun Ġorġ, meta dawn in-nies fqar għall-aħħar ta’ Boqa bdew jitolbuh bil-ħniena, tf aċċaw f’moħħu San Ġużepp u n-nies tal-Qala! U qalilhom: “Ibdew itolbu ħafna lil San Ġużepp! Hemm nies f’Malta għand min immur nitlob biex jgħinukom ti bnu knisja, basta ti ddedikawha lil San Ġużepp, għax fl -Etjopja kollha għad m’hawnx knisja jew kappella bl-isem ti egħu. Mela itolbu lilu!”

Ferħu ħafna n-nies ta’ Boqa b’li qalilhom Dun Ġorġ, u b’fi di kbira u ħeġġa bdew jitolbu kuljum: “San Ġużepp, idħol għalina!” U ħaġa tal-għaġeb, f’inqas minn xahar wara bdew jidħlu l-ewwel off erti għal din il-knisja ġdida. Inġabru l-ewwel €7,000 u tqIegħdet l-ewwel ġebla u l-pedamenti tal-knisja, kif deher fi r-ritratt mal-itt ra ta’ Dun Ġorġ li tqassmet mal-Bulletti n tal-Ħadd f’kull dar fi l-Qala fi s-16 ta’ Ġunju, li għadda. Dun Ġorġ, fl -itt ra ti egħu bid-data tat-12 ta’ Ġunju, kien informana li l-Isqof tal-post Mons. Markus G. Medhin, Vigarju Appostoliku ta’ Jimma – Bonga qallu li; “b’dak li diġà bgħatt għall-bini ta’ din il-knisja f’Boqa, diġà nxtara l-materjal biex ix-xogħol jibda malajr”.

Knisja lil San Ġużepp li qed ti nbena minn Benefatt uri Qalin

Fir-Raħal Fqir Ta’ BOQA, fl -EtjopjaRapport ta’ Mons. Anton Sultana

Titlesta l-faċċata tal-Knisja f'Ott ubru li għadda

Page 51: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

49

U tassew hekk kien, għax matul ix-xhur tas-sajf (Lulju – Awwissu – Sett embru 2013) inbnew l-erba’ ħitan prinċipali tal-knisja, bejn wieħed u ieħor daqs dik tas-Santwarju tal-Kunċizzjoni f’raħalna, imma daqsxejn aktar wiesgħa, b’ħafna twieqi bil-ħnejjiet fi l-ġnub, u bieb prinċipali u żewġ twieqi kbar fi l-faċċata, kif jidher fi r-ritratti li qed nippubblikaw ma’ dan ir-rapport, u kif ukoll ġie rapportat fi l-Bulletti n tal-Ħadd, 10 ta’ Novembru, mar-rendikont tal-ġabra ta’ €1,510 oħra minn diversi benefatt uri Qalin għal din il-knisja dedikata lil San Ġużepp fi r-raħal fqir ta’ Boqa.

Fl-aħħar itt ra bl-email li wasliti lna mingħand il-Vigarju Appostoliku Mons. Markos Gebremedhin fi s-16 ta’

Novembru li għadda, waqt li rringrazzzja lin-nies tal-Qala għall-ġenerożita kbira tagħhom, qalilna li “wara li tlestew il-ħitan, issa jmiss li jibda x-xogħol fuq is-saqaf, ti kħil tal-ħitan, paviment, twieqi u bibien u bżonnijiet oħra biex il-knisja ti tlesta”.

In-nies ta’ Boqa ferħanin ħafna u qed jitolbu għan-nies tal-Qala li qed jipprovdulhom il-fl us meħti eġa biex ikollhom din il-knisja dedikata lil San Ġużepp. Kemm hi

ħaġa sabiħa li ti ft akar li l-qlub ġenerużi tal-Qalin huma issa magħqudin mal-qlub tal-foqra ta’ Boqa fl -Etjopja fi l-qima u l-imħabba lejn San Ġużepp, Patrun tagħhom! Kos hux, San Ġużepp jaf kemm inħobbuh, u għalhekk nebbaħ lil Dun Ġorġ biex jakkwista m’għand in-nies tal-Qala l-fl us meħti eġa għal nies foqra f’raħal ieħor daqshekk ’il bogħod, fl -Etjopja, kważi bl-istess popolazzjoni daqs il-Qala, biex jibnulu knisja hemmhekk! U hekk San Ġużepp ser ikun il-Patrun ta’ Boqa kif inhu Patrun tal-Qala!

Xħin taqra storja bħal din , ti sta’ forsi ti ddubita jekk hux veru li San Ġużepp jaf kif jipprovdi lil min jitolbu, anke lil nies minsija u foqra, għax talbuh b’ħeġġa kbira?! Forsi dan mhux miraklu ieħor “sieket” ta’ San Ġużepp?! ■

Jitlestew il-ħitan tal-ġnub tal-knisja f'Sett embru li għadda

Il-bidu tal-bini tal-hitan tal-knisja, f'Awwissu li għadda

Page 52: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

50

u informa lill-Kongregazzjoni tar-Riti Sagri. L-atmosfera tal-Konċilju Vati kan II kompliet ti ff avorixxi din il-linja, b’diversi Isqfi jiet li ppreżentaw l-interventi tagħhom dwar dan. Kien għalhekk nhar it-13 ta’ Novembru 1962 waqt li l-Papa nnifsu kien qed isegwi d-diversi sezzjonijiet tal-Konċilju, ħasad lil kulħadd meta permezz tal-Kardinal, Segretarju tal-Istat, intervjena għall-għarrieda minn jeddu (Motu Proprio) billi ordna li jixti eq iżid il-frażi: “tal-Għarus tagħha San Ġużepp” wara l-isem ta’ Marija, fi l-kanoni tal-Quddiesa li qatt ma safa ti bdil fi h f’ħames mitt sena. Huwa ried li dan jidħol b’eff ett mit-8 ta’ Diċembru 1962 bir-rikonoxximent tal-Konċilju kollu li kellu lil San Ġużepp bħala Patrun ti egħu. Sat-30 ta’ Diċembru 1962, edizzjoni ġdida tal-Missal Ruman tal-Quddiesa ġiet ippreżentata b’din iż-żieda ta’ San Ġużepp. Din kienet l-ewwel tarġa importanti sabiex illum l-isem ta’ San Ġużepp qiegħed jissemma fi t-talbiet Ewkaristi ċi kollha. Fti t wara wkoll, il-Papa Ġwanni XXIII kien ta wieħed miċ-ċrieket ti egħu lill-Knisja ta’ Kalisz fi l-Polonja biex jikkommemora din il-ġrajja u dan iċ-ċurkett ġie mwaħħal f’id l-istatwa inkurunata ta’ San Ġużepp fi l-Festa tas-Sagra Familja.

“Morru għand Ġużeppi u għamlu kollox kif jgħidilkom hu” (Ġenesi 41:55)

San Ġwanni XXIII u San Ġwanni Pawlu IIŻewġ Papiet Qaddisin b’Devozzjoni speċjali lejn San Ġużepp

minn Fr Charles Butti gieg

Nhar is-27 ta’ April 2014, Festa tal-Ħniena Divina ser jiġu kkanonizzati fi Pjazza San Pietru l-Vati kan, mill-Papa Franġisku, żewġ Papiet kbar, il-Papa t-Twajjeb u tal-Konċilju San Ġwanni XXIII u l-Papa Pollakk li ġab il-waqgħa tal-Komuniżmu, Ġwanni Pawlu II. Żewġ Papiet qaddisin li kellhom imħabba speċjali lejn il-Kbir Patrijarka San Ġużepp il-Kustodju tal-Familja Mqaddsa u tal-Knisja. Dan għaliex m’hemm ħadd li hu qaddis li ma kienx devot ta’ San Ġużepp u ma hemm ħadd li mhux qaddis u kien devot ta’ San Ġużepp.

Angelo Giuseppe Roncalli, il-Papa Ġwanni XXIII, ‘il Papa Buono’, twieled f’Sott o il Monte, qrib Brusicco, qrib Bergamo fi r-reġjun tal-Lombardija fi l-25 ta’ Novembru tal-1881 u miet fi t-3 ta’ Ġunju fl -1963 fl -eta ta’ 81 sena wara li għal diversi xhur kien qed ibati minn tumur fl -istonku. Bħala t-ti eni isem ingħata dak ta’ Giuseppe għal San Ġużepp. Huwa kien ordnat saċerdot fl -10 ta’ Awwissu tal-1904 u ġie kkonsagrat Isqof nhar il-festa ta’ San Ġużepp fi d-19 ta’ Marzu tal-1925 meta kellu 44 sena. Laħaq Kardinal fi t-12 ta’ Jannar tal-1953. Huwa fi l-bidu tas-saċerdozju ti egħu kien segretarju tal-Isqof, imbagħad kappillan militari fl -ewwel gwerra dinjija, u mbagħad f’missjoni diplomati ka bħala Nunzju fi l-Bulgarija, Greċja, Turkija u Franza. Il-Papa Ġwanni XXIII kien Patrijarka ta’ Venezja qabel ma ġie elett Papa fi t-28 t’Ott ubru 1958 wara l-ħdax-il votazzjoni fi r-raba’ jum tal-Konklavi fejn kien hemm 51 Kardinal, li 19 minnhom kienu barra mill-Ewropa. Jingħad li fl -ewwel votazzjoni fi l-Konklavi kien ġab 7 voti biss. Huwa kellu 76 sena u 11-il xahar meta laħaq Papa. Il-mott o ti egħu kien ‘Obedienti a et Pax’, żewġ virtujiet kbar li kellu San Ġużepp. Huwa kien daħħal l-isem ta’ San Ġużepp fi t-talba Ewkaristi ka tal-quddiesa u poġġa l-Konċilju Vati kan it-Tieni li kien ħabbar huwa stess nhar id-29 ta’ Jannar tal-1959, taħt il-ħarsien ta’ San Ġużepp bħala ‘Protector Universalis Ecclesiae’ permezz tal-Itt ra Appostolika ‘Le Voci’. Fl-1961 huwa kien irringrazzja ħafna lill-Patrijiet Oblati ta’ San Ġużepp għat-talb tagħhom fi x-xahar ta’ San Ġużepp fi s-Santwarju Ġużeppin ta’ Asti għall-intenzjoni u għas-suċċess tal-Konċilju Vati kan II li dakinhar kien għadu kif beda. Waqt l-udjenza ġewwa Castelgandolfo tad-29 ta’ Ġunju 1961, huwa ħeġġeġ ħafna lir-Rett uri tas-Seminarji sabiex irawmu fi s-seminaristi devozzjoni speċjali lejn San Ġużepp (ara L’Osservatore Romano, 30 ta’ Lulju 1961, p.1). Wara li kompla jilqa’ l-eluf ta’ talbiet sabiex l-isem ta’ San Ġużepp jissemma fi l-quddiesa, huwa kien ħass illi ż-żmien kien wasal sabiex jagħmel dan il-pass. Huwa għalhekk wera din ix-xewqa kbira li jagħmel dan

Page 53: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

51

Karol Josef Wojtyla twieled f’Wadowice fi l-Polonja fi t-18 ta’ Mejju tal-1920 u miet fi s-sena 2005 wara li sofra għal diversi snin il-marda tal-Parkinson’s. Anke huwa bħala t-ti eni isem ingħata dak ta’ San Ġużepp fi l-magħmudija. Laħaq saċerdot fl -1 ta’ Novembru tal-1946 u sar Isqof fi t-28 ta’ Sett embru tal-1958 meta kellu 38 biss. Sar Kardinal fl -1967. Bħalma għamel San Ġużepp li kien ħarab mill-qilla ta’ Erodi, fi s-6 ta’ Awwissu 1944 (data magħrufa bħala ‘Black Sunday’) huwa ħarab mill-qilla tal-Gestapo li kienu qatlu dakinhar lil sħabu kollha fosthom sieħbu djaknu li kien ser jilħaq saċerdot miegħu. Il-Papa Ġwanni Pawlu II kien qabel Kardinal ta’ Krakovja u ġie elett Papa fi s-16 t’Ott ubru 1978 fl -eta’ ta’ 58 sena biss, wara 8 votazzjonijiet fi t-ti elet jum tal-Konklavi minn 111-il Kardinal. Jingħad li ġab 99 vot fl -aħħar votazzjoni wara li l-Kardinali kienu bidlu l-fehmiet tagħhom dwar il-‘papali’, il-Kardinal Siri ta’ Genova u l-Kardinal Benelli ta’ Firenze. Il-mott o ti egħu jkun ‘Totus Tuus’ li żgur dawn il-kelmiet qalhom San Ġużepp lill-Madonna fi l-ħajja ti egħu.

Huwa dam Papa 26 sena u 5 xhur, it-ti elet

wieħed l-iktar li dam wara San

Pietru u l-Papa Piju IX. Fil-15 ta’ Awwissu 1989 fl -okkażjoni taċ-ċenti narju tal-Itt ra Enċiklika: “Quamquam

Pluries” ta’ Ljun XIII fl -1889 (ara

«Leonis XIII P.M. Acta», IX

[ 1 8 9 0 ]

175-182), il-Papa Ġwanni Pawlu II, kiteb l-Eżortazzjoni Appostolika, Redemptoris Custos (Il-Kustodju tal-Feddej) dwar il-Persuna u l-Missjoni ta’ San Ġużepp fi l-ħajja ta’ Kristu fejn naraw il-kobor tal-qaddis: “Dan hu proprju l-misteru li fi h kellu sehem Ġużeppi ta’ Nazaret, sehem li ebda bniedem ieħor qatt ma kellu, ħlief il-Verġni Marija. Għalhekk hu r-raġel veru u Verġni ta’ Marija, omm Ġesu`…” (Redemptoris Custos nru.7). Nistgħu ngħidu li hi l-isbaħ kitba u l-aktar waħda ta’ tagħlim teoloġiku profond dwar San Ġużepp li qatt ħarġet minn id l-ogħla awtorita tal-Knisja. Meta kien f’Krakovja huwa xerred ħafna d-devozzjoni lejn San Ġużepp kif insibu fi s-Santwarju ta’ Kalizs. Fil-fatt fi d-19 ta’ Marzu 2004 ft it qabel ma miet huwa rregala ċurkett papali (ponti fi ċju, iċ-ċurkett tas-sajjied) lis-Santwarju Ġużeppin ta’ Wadowice fi l-Polonja fl -okkażjoni tal-25 sena tal-Ponti fi kat ti egħu, bħala ġest ta’ mħabba lejn San Ġużepp, liema ġest ifakkar f’dak tal-Farun li neħħa ċ-ċurkett minn idu u tah lil Ġużeppi tal-Anti k Testment u lin-nies qalilhom: “Morru għand Ġużeppi u agħmlu kollox kif jgħidilkom hu” (ara Ġ41, 42-55). Huwa miet fi t-2 t’April 2005 u sar qaddis wara disa’ snin biss.

B’hekk tajna ħarsa qasira dwar dawn iż-żewġ Papiet qaddisin, li t-tnejn għexu l-faqar fi t-tf ulija tagħhom bħal San Ġużepp, u fejn it-tnejn kienu jġorru l-isem ta’ San Ġużepp fi l-magħmudija tagħhom. It-tnejn kienu Kardinali umli qabel il-Konklavi li eleġġuhom, imma fl -umilta tagħhom Alla afdalhom id-don tal-Knisja, bħalma Huwa afda lil Ġesu’ u l-Madonna f’idejn siekta ta’ San Ġużepp, ir-raġel ġust. It-tnejn li huma bħalma għamel il-Farun lil Ġużeppi, irregalaw il-ħatem tagħhom f’idejn San Ġużepp, il-bniedem ta’ responsabbilta u fi duċja kbira. Fil-Ponti fi kat tagħhom bħala suċċessuri ta’ San Pietru huma ħadmu u sti nkaw biex ixerrdu l-imħabba u d-devozzjoni lejn il-Kbir Patrijarka San Ġużepp, Patrun tal-Knisja Universali. ■

Biblijografi jaBATEY, R.A., “IS NOT THE CARPENTER?”, IN NEW TESTAMENT STUDIES 30(1984) 249-258.BOTTINI, C., GLI ANNI OSCURI DI GESU’, STUDIUM BIBLICUM

FRANCISCANUM JERUSALEM 1998.Hebblethwaite, Peter (1995), Pope John Paul II and the

Church, London.Hebblethwaite, Peter & Hebblethwaite, Margaret (2000),

John XXIII: Pope of the Council, Continuum International.Istruzione della Pontifi cia Commissione Biblica: “La verita’ storica dei vangeli”, in Enchiridion Biblicum. Documenti della Chiesa sulla Sacra Scrittura, Bologna 1993, 682-697. Meissen, Randall (2011), Living Miracles: The Spiritual Sons of John Paul the Great, Alpharetta, (GA).O’Connor, Garry (2006), Universal Father: A Life of

Pope John Paul II, London.Pope John XXIII, Journal of a Soul, trans. Dorothy

White, 1965. Szulc, Tadeusz, Pope John Paul II: The Biography,

London 2007. Wojtyła, Karol (1981), Love and Responsibility, London.

Page 54: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

52

Diskors ta’ Mons. Alfred Xuereb, Segretarju Privat

tal-Q.T. il-Papa Franġisku,waqt Omelija fi l-quddiesa ta’ lejlet il-

Festa ta’ San Ġużepp,fi l-Qala Għawdex

is-Sibt 3 t’Awwissu 2013

Ħuti għeżież, B’qalbi kollha rrid nirringrazzjakom ta’ din l-istedina li għoġobkom tagħmluli, għaliex permezz tagħha nista’ naqsam magħkom il-ferħ illi tħossu f’qalbkom f’dawn il-jiem illi qed ti ċċelebraw b’mod maestuż il-Festa tal-Patrun Universali tal-Knisja Mqaddsa San Ġużepp. Għentuni mhux biss biex nieħu sehem fi l-ferħ tagħkom imma anke biex nikber dejjem iżjed fi d-devozzjoni li jien irrid li jkolli lejn dan il-Qaddis hekk kbir. B’qalbi kollha nirringrazzja l-ewwel nett lill-Arċipriet il-Kanonku Joe Zammit li fl imkien miegħu qatt ajt iż-żgħożija ti egħi, l-ewwel bħala tf al id-dutt rina, il-katekiżmu, l-Oratorju Don Bosco, imbagħad fi s-snin tant għeżież tas-Seminarju tagħna, li għenuna nħobbu lil Alla, inħobbu lill-proxxmu u jkollna devozzjoni sinċiera lejn il-qaddisin, fosthom lejn il-Kbir San Ġużepp.

Nixti eq allura nirringrazzjakom u meta Dun Joe stedinni u jien staqsejtu, il-fi dili, l-insara u devoti ta’ San Ġużepp, il-Qala jippreferu prietka sti l ta’ Paneġierku jew inkella omelija sempliċi li permezz tagħha naqsam magħkom xi rifl essjonijiet u devozzjonijiet li jien għandi lejn San Ġużepp u anke d-devozzjonijiet li jiena rajt kemm fi snin li għext ma’ Papa Beneditt u XVI kif ukoll issa f’dawn l-aħħar xhur ma’ Papa Franġisku? L-Arċipriet aċċett a mill-ewwel u qalli, le aħjar dawn ir-rifl essjonijiet milli paneġierku, għax inti biss kważi ti sta’ ti rrakkontalna ċerti aff arijiet. U bl-umilta kollha jien aċċett ajt, f’sens illi ma

nħossx li għandi xi privileġġ kbir, imma għandi dan id-don li Alla fdali u nixti eq li naqsmu magħkom.

Meta madwar sitt snin ilu l-Papa Beneditt u XVI sejjaħli biex inkun it-ti eni segretarju ti egħu, jien aċċett ajt bil-ferħ u bdejt ngħix miegħu fi l-Palazz Appostoliku. L-ewwel żmien, l-ewwel ġimgħat naturalment kienu ġranet ta’ entużjażmu, ta’ ferħ kbir u l-Papa Beneditt u mill-ewwel aċċett ani b’qalb kbira, bħala missier u ta’ spiss kien jistaqsini dwar it-tradizzjonijiet tagħna f’Malta u Għawdex. Kien bniedem li jinteressa ruħu immens, u kien jgħidli imma intom fi l-Milied kif ti ċċelebrawh? Intom fl -Għid x’tagħmlu? Intom fi l-festi tal-Patrun tagħkom kif ti ċċelebraw dawn il-festi ? Jien kont nirrakkontalu. Imma dawn l-ewwel ġimgħat ta’ entużjażmu għaddew u bdejt nintebaħ kemm kien diffi ċli li ngħix f’post magħluq, fi s-sens illi l-kuntatt li kelli mal-insara fi l-Parroċċi fejn kont, u anke fl -Assoċjazzjoni li tagħha jien kont Assistent Spiritwali ġie ridott ħafna, ġie limitat ħafna u dan kien ovvjament ta’ tbati ja għalija u ta’ diffi kulta. Diffi ċli ngħix qisni fi klawsura meta jien qatt ma ħassejt li kelli vokazzjoni li nidħol f’xi kunvent tal-klawsura, imma l-Bambin li talab minni din il-missjoni jiena ridt li nwett aqha b’qalbi kollha.

U nift akar li kont tlabt parir anke lill-Konfessur ti egħi, Patri Franġiskan, raġel għaqli u qaddis u qalli, biex tgħix tajjeb il-missjoni ti egħek ma’ Papa Beneditt u kun ixbah lil San Ġużepp. Ħu mudell ti egħek lill-Patrun tal-Familja Mqaddsa San Ġużepp, illi kien dejjem preżenti imma fl -istess ħin kien dejjem mistur. Fil-fatt ħuti għeżież, fi l-

Page 55: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

53

Vanġelu li għandna San Ġuzepp ma jitkellem qatt , mhux għax kien bniedem ġwejjef li m’għandux sinsla, anzi kien hu li jmexxi l-Familja Mqaddsa. Lilu l-Mulej ta din il-missjoni, ‘mexxi lil Marija, mexxi lil Ġesù’. Imma San Ġużepp kien jiskopri l-virtujiet kbar li kellu u l-mod kif għexhom, l-umilta kbira ti egħu, u San Ġużepp kien umli għaliex kellu fi di kbira.

Jien nemmen ħuti għeżież, illi mhux possibbli li nkunu umli, li nibqgħu mistura, li nibqgħu fi l-ġenb jekk ma jkollniex fi di kbira għax illum jew għada se jiġu mumenti li l-applawsi jieqfu, in-nies jinsewna, it-ti slim ma jibqax. U jekk ma jkollokx fi di sħiħa illi Alla ser jinqeda bik u ser jagħmel dak li Hu jixti eq permezz ti egħek, is-skiet li inti qed tgħix, fi s-satra li inti qed tgħix, allura tqum fuq saqajk u tagħmel dak li tħoss li għandek tagħmel biex in-nies jarawk, biex in-nies jisimgħuk, biex in-nies jerġgħu jibdew isellmulek u jċapċpulek. Fidi kbira f’Alla, għax inkella l-istorja u l-missjoni li Alla talabni, Alla ma jibqax il-protagonist tagħha, mhux Hu jwett aqha permezz ti egħi imma jien nipprova nwett aqha kif naf jien. U aħna nafu li m’ħemmx paragun bejn it-triqat tagħna u t-triqat t’Alla. Jaħasra kultant, għan-nuqqas ta’ fi di tagħna nippruvaw nanti ċipaw lil Alla. Ġesù fuq is-salib illi jitlob; ‘Mulej, Missier, għaliex tlaqtni?’ Imma baqa’ sod fi l-fi di li l-Missier mhux ser jabbandunah. Kulħadd kien qed jifh em li l-missjoni ta’ Ġesù Kristu ta’ Nazaret kien falliment, imma Hu baqa’ jemmen li fi l-ġisem imtertaq tagħna bħala bnedmin, kellu jwett aq fi l-milja tagħha l-missjoni li l-Missier bagħtu għaliha f’din id-dinja.

Papa Beneditt tu għallimni ħafna dwar San Ġużepp. L-ewwel nett kien jidher li kien grat ħafna lejn il-ġenituri ti egħu li dakinhar tal-magħmudija tawh l-isem ta’ Joseph. Kien kburi bih u kien iħoss li San Ġużepp kien preżenti b’mod speċjali fi l-ħajja ti egħu. Jien konvint ħuti għeżież illi d-deċiżjoni diffi ċilissima illi l-Papa Beneditt u għamel meta għaraf illi l-Knisja ta’ Kristu kellha bżonn Ragħaj Spiritwali mimli b’enerġija u ħajja u allura ħass, fehem mingħand Alla li kellu jagħmel pass lura pass ta’ gvern, uħud ħasbu li kienet rinunċja din l-abdikazzjoni, li qisu għax beża’, imma wera kuraġġ kbir u wera li jaf jigverna għax għamel pass lura, u jien nemmen li dan il-pass għamlu bil-għajnuna u bid-dawl ta’ San Ġużepp Patrun ti egħu. Kemm kien iħobbu lil San Ġużepp u kien jgħid anke lil dawk li jiltaqgħu miegħu fl -Udjenzi. Nift akar darba minnhom ġie Arċisqof għadu kif ġie kkonsagrat u ġab miegħu lil xi familjari u qed jippreżentahom lill-Papa Beneditt u u l-aħħar wieħed kien neputi ta’ dan l-Arċisqof, żagħżugħ ta’ madwar 24 sena u Papa Beneditt u staqsieh: “Inti x’jismek”? Għax kien iħobb jibni rapport personali, u dak qallu: “Giuseppe”. Il-Papa wiċċu xegħel. Qallu allura bħali, qallu ti nsiex li taħt Beneditt u hemm mistoħbi Ġużeppi. Kemm kien kburi. Kemm kien rikonoxxenti lejn din il-fi gura għażiża, moħbija imma fl -istess ħin li qed twett aq b’mod konkret il-missjoni li għaliha l-Mulej sejjaħlu.

Page 56: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

54

Page 57: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

55

Kelmtejn dwar id-devozzjoni ta’ Papa Franġisku illi huwa simpati ku l-mod kif hu jġib ruħu quddiem dan il-qaddis kbir San Ġużepp. Nift akar kien għadu kif ġie elett Papa u kien talab lil dawk is-saċerdoti u l-Isqfi jiet li kienu jgħixu miegħu fl -Arġenti na f’Buenos Aries, biex jibagħtulu l-ft it oġġetti li kellu fl -uffi ċċju ti egħu, ft it ħafna, tant hu hekk illi bagħtuhom f’kaxxa waħda. Fost l-oġġetti li ried Papa Franġisku li jintbagħat lilu fi l-Vati kan kienet statwa żgħira ta’ San Ġużepp. Beda jift aħ, għax hu stess jagħmel l-aff arijiet, jift aħ, ineħħi l-karti , ineħħi l-plasti k. F’ħin minnhom ġie ħdejja jiġri qisu ti fel, ti fel imma tal-Vanġelu, kien qisu ti fel ta’ qalb maqsuma. Urieli l-istatwa, qalli nqassmet, ir-ras ta’ din l-istatwa ma nistax insibha kif ser nagħmel u bdejna nfi tt xuha. Kompla jfi tt ex, għaddew xi jumejn jew tlieta, fl -aħħar sab biċċa plasti k tonda u ġo fi ha kien hemm ras San Ġużepp ta’ din l-istatwa. Qalli isma, m’għandha l-ebda valur arti sti ku, imma din l-istatwa ta’ San Ġużepp jien kbirt magħha, jien kbirt ma’ din l-istatwa ta’ San Ġużepp, għax kont inpoġġiha fuq l-iskrivanija ti egħi, inħares lejha u ngħidlu San Ġużepp illuminani. San Ġużepp mexxini int. Jiġifi eri ma kinetx devozzjoni fi ergħa, kienet devozzjoni li ti tt raduċi ruħha f’ħajja konkreta. San Ġużepp għenni fl -għażliet li għandi nagħmel. Allura sejjaħt lil wieħed minn dawn id-dekoraturi u l-istatwa ta’ San Ġużepp reġgħet ġiet kif kienet u llum qiegħda fl -uffi ċċju ti egħu, ti tt roneġġa din l-istatwa żgħira ta’ San Ġużepp illi arti sti kament ti dher bla valur kbir, imma fuq livell spiritwali għenet lil dan il-Papa meta kien Arċisqof u meta kien Kardinal jagħmel l-iktar għażliet diffi ċli fi l-ħajja pastorali ti egħu.

Fti t ġranet wara li ġie elett Papa, Papa Franġisku rċieva wkoll statwa sabiħa ħafna tal-injam, din id-darba statwa arti sti ka, oriġinali. Għalija l-ewwel darba li rajt statwa ta’ San Ġużepp, San Ġużepp mimdud. X’aktarx li hija simbolu tal-mument tal-Vanġelu li għadna kif qrajna ta’ San Ġużepp waqt il-ħolma li kellu waqt li l-Anġlu kien qed jurih li għandu jibqa’ fi dil lejn il-missjoni ti egħu u jieħu ħsieb lil Marija.

Quddiem il-bieb prinċipali ta’ fejn joqgħod Papa Franġisku hemm żewġ gredenzi jixbhu lil dawn. Naħa minnhom inpoġġulu d-dokumenti , l-aġenda u x-xogħol

ti egħu, dak li jrid iwett aq. In-naħa l-oħra fi n-nofs, taħt drapp sabiħ u rikk din l-istatwa ta’ San Ġużepp mimdud. Dejjem iħobb ipoġġilha l-fj uri. U qalli, issa din l-istatwa ti bda ti ntrefa’. Jien ħarist lejh ft it mibluh. Hu fehem li jien ma fh imtux. U qalli l-għaliex jien imdorri li meta jkolli xi intenzjoni speċjalment dawk diffi ċli, nħażżiżhom fuq karta, nitniha u npoġġihielu taħtu u tant nagħmel intenzjonijiet li ft it ft it jibda jintrefa’. Fil-fatt hekk hu u lili ħeġġiġni u qalli, afda fi h int ukoll ta, agħmel ukoll int intenzjonijiet. Fil-fatt jien għamilt. U waqt li kien qiegħed iħeġġiġni, bniedem pratti ku u sempliċi bħal ma stajtu ti ntebħu f’dawn ix-xhur minn fuq it-televiżjoni, minn fuq il-mass media meta qalli jekk trid ti tolbu xi grazzja itlobhielu. Idum ta biex jaqlagħhielek bħal kull mastrudaxxa ieħor, li

Page 58: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

56

Page 59: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

57

jekk ti tolbu jagħmillek xkaff a, iddum ti stenniha żmien. Imma llum jew għada l-grazzja jaqlagħhielek.

U hekk hu ħuti għeżież, xħin ngħaddu minn quddiem l-appartament ti egħu, naraw qisu żewġ artali, wieħed mimli bix-xogħol, dokumenti , karti , l-aġenda, l-impenji. In-naħa l-oħra, l-artal l-ieħor, San Ġużepp li qiegħed hemm biex isostni dawk l-impenji li għandu Papa Franġisku. Ħuti għeżież, il-Papa Franġisku jaf li l-lejla jien qiegħed hawnhekk magħkom, għaliex jien irrakkontajtlu, għedtlu li ser nagħmel din il-quddiesa u permezz ti egħi huwa bagħat il-Barka Appostolika ti egħu fuq l-Arċipriet, fuq il-kleru u fuqkom ilkoll, speċjalment qalli fuq il-morda u anke fuq dawk li huma devoti ta’ San Ġużepp imma li jinsabu ’l bogħod minn pajjiżna. Qalli ninkoraġġikom biex tkomplu tkunu devoti kbar ta’ San Ġużepp, imma din id-devozzjoni m’għandhiex tkun devozzjoni senti mentali li ti eqaf biss f’dak li hu fi eragħ, imma devozzjoni li twassalna għall-ħajja konkreta. Inwett qu bħalu, bħal San Ġużepp, dak li qed jitlob Alla minna.

Fit-talb tagħna, ħuti għeżież, speċjalment wara li nirċievu lil Ġesu’ Ewkaristi ja, tajjeb illi nidħlu ft it fi na nfusna u nitkellmu ma’ Ġesù ħaj ġewwa fi na u ngħidulu, Mulej, int lili, ħsibt dwari sa mill-eternita, wellitdni, tajtni l-ħajja, tajtni d-doni, xi trid minni? Ejjew nistaqsuh, inkomplu nistaqsuh, mhux iż-żgħażagħ u t-tf al biss Mulej int xi trid minni meta nikber, anke minnkom il-kbar, anke minnkom ix-xjuħ, Mulej illum la slift ni l-għomor, xi trid minni? U l-Mulej, illum jew għada jnebbaħna, jilluminana. Jien irrid minnek ... hekk. Jien irrid minnek din il-missjoni. Imbagħad nerġgħu nduru lejh u ngħidulu, Mulej grazzi talli għarraft na xi trid minna, għinna ħa nwett qu dak li int trid minna. U dan nagħmluh jekk ikollna umilta u fi di. Fidi li Alla llum jew għada ser jagħti na dik l-għajnuna li aħna tant għandna bżonn biex inwasslu fi l-milja tagħha l-missjoni li Hu fdalna.

Ejjew nirringrazzjaw lil Alla talli tana lil dan il-Patrun kbir San Ġużepp jieħu ħsiebna, jieħu ħsieb il-Parroċċa tagħna, il-familji tagħna, il-ħajja ta’ kull wieħed u waħda minna. Viva San Ġużepp u jkun imfaħħar Ġesù Kristu. ■

Segwi Leħen il-Qala fuq facebookwww.facebook.com/lehen.ilqala

Page 60: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

58

A W

hole

New

Loo

k

Sharmain’s

Styling

Salon

1, Triq Ta KassjaQala Gozo.

Tel: 2156 6236Mob: 7926 7490

Page 61: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

59

It-tmien edizzjoni tal-Qala Internati onal Folk Festi val organizzat mill-Kunsill Lokali tal-Qala fl imkien mal-Menħir Qala Folk Group, għal darba oħra ġibdet udjenza numeruża ta’ Għawdxin, Malti n u barranin lejn il-pjazza ta’ San Ġużepp fi l-Qala. Għal tlett ijiem ir-raħal tal-Qala mexa lura fi ż-żmien, reġa` għex mumenti tal-passat u ġie fi l-qrib mal-isti l ta’ ħajja u l-mod ta’ ħsieb ta’ missirijietna u ta’ popli Ewropej oħra bħalma huma l-popli tal-Irlanda, Belarus, Russja, Greċja, Repubblika Ċeka, Slovenja, Slovakkja, Portugal, Italja u oħrajn.

Gruppi folkloristi ċi minn dawn il-pajjiżi jiġu l-Qala ta’ kull sena għal dan il-festi val u jagħtu spett aklu ta’

żfi n, mużika, kant u kostumi biex juruna kif kienu jgħixu missirijiethom. Min-naħa l-oħra, il-Menħir Qala Folk Group u diversi gruppi folkloristi ċi Għawdxin jitf għu dawl fuq il-kultura Għawdxija u b’hekk wieħed jista’ jqabbel il-kultura lokali mal-kulturi barranin, jara fejn hu divers u tant interessanti , u fejn dak li hu komuni, għax hemm ħafna elementi barranin li jixbhu lil dawk lokali.

Il-festi val ingħata bidu nhar il-Ġimgħa, 20 ta’ Sett embru 2013 u ħadu sehem il-grupp folkloristi ku Sqalli ‘Tatarata’ minn Casteltermini u l-grupp ‘Il Val d’Akragas’ minn Agrigento. Il-grupp ‘Tatarata’ hu assoċjat mal-Festa tas-Salib li tf akkar is-sejba ta’ salib li hu meqjus bħala l-eqdem salib fi d-dinja Nisranija. Dan il-Grupp jiġġieldu waqt li jiżfnu b’ħila kbira bix-xwabel u għandhom preċiżjoni u ħeff a inkredibbli. Iż-żfi n u l-ġlied tagħhom ifakkar ukoll il-ġlieda bejn it-tajjeb u l-ħażin, l-abbundanza fi r-rebbiegħa u l-iskarsezza fi x-xitwa u l-ġlied u l-paċi bejn l-Isqallin u l-Għarab matul is-sekli.

Il-Grupp Folkloristi ku ‘Il Val d’Akragas’ iżomm ħajjin it-tradizzjonijiet Sqallin li għandhom x’jaqsmu mar-riti tal-passaġġ bħalma huma namur, żwieġ, tqala, ħlas u mewt, ma’ xogħlijiet marbuti n mal-ħajja Sqallija bħalma huma sajjieda, bdiewa u ħassiela, u mal-emigrazzjoni tal-Isqallin b’mod speċjali lejn l-Istati Uniti . Dan jagħmluh bis-saħħa tal-kostumi, kant, żfi n u mużika. Fi tmiem l-ispett aklu tal-Ġimgħa kien hemm l-ikla tradizzjonali.

Qala Internati onal Folk Festi val – 2013Minn: Victor Grech – Kunsillier

Page 62: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

60

Is-Sibt kien hemm il-Ħames Edizzjoni tal-Konferenza Folkloristika Internazzjonali ġewwa s-Sala tal-Komunità tal-Kunsill Lokali. Ms. Melanie Mercieca ppreżentat studju eċċellenti dwar ir-riti tal-passaġġ fl-antik b’mod partikolari f’Għawdex, waqt li l-gruppi barranin kellhom Power Point Presentation dwar l-istess tema f’pajjiżhom. Ħaġa interessanti kienet li r-riti f’pajjiżna u fi Sqallija tassew jixxiebhu għax wara kollox iż-żewġ popli huma iżolati f’nofs il-Mediterran, it-tnejn huma Nsara u Ewropej. Dan ix-xebh jindika b’mod ċar l-unità fid-diversità. Dawn l-istudji jinġabru fi ktejjeb ieħor ħalli nkomplu ndommu kullana ta’ kotba dwar folklore f’Għawdex miġburin u analizzati minn esperti folkloristiċi. Wara l-ispettaklu Freddie Portelli kanta bosta kanzunetti Maltin u barranin qodma li kienu tant popolari f’pajjiżna fil-passat.

Wara l-Ispettaklu ta’ żfin tqassmu l-mementos lill-parteċipanti mill-Ministru għal Għawdex, Dr Anton Refalo. Bla dubju dan il-festival għen lill-udjenza lokali jitgħallmu kif kienu jgħixu u jaħsbu l-antenati li sawruna u għamluna dak li aħna u kif kienu jgħixu l-ġirien Sqallin u setgħu jqabblu. L-udjenza barranija tgħallmet iktar dwar il-kultura u l-identità Maltija. Dan kien pass importanti li bħal Gozo International Celebration (Qala) iservi biex jgħaqqad popli varji flimkien f’atmosfera ta’ ħbiberija u ftehim li jsaħħaħ il-paċi għax tagħrif dwar kif ngħixu lkoll jippromovi l-paċi u l-kooperazzjoni.

Nhar il-Ħadd l-ispett aklu beda bit-Tieġ l-Anti k bi tmenin att ur u att riċi lkoll lebsin kostumi mill-aqwa u mill-isbaħ li tawna stampa ħajja tat-ti eġ tradizzjonali bid-dett alji kollha ti egħu u tefgħu dawl fuq l-isti l ta’ ħajja u drawwiet oħra Għawdxin ta’ dari.■

Page 63: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

61

Din is-sena matul is-sajf kelli ċ-ċans nagħmel esperjenza mill-isbaħ f’Santwarju Marjan anti kissimu ġewwa Franza. Jien personalment qatt ma kont smajt bih qabel iżda mhux l-istess għall-Franċiżi u għall-eluf ta’ turisti li jżuruh kull sena. Xhieda ta’ dan huma ċ-ċelebrazzjonijiet ġubilari li din is-sena qigħdin jagħmlu sabiex ifakkru l-istorja twila ta’ pellegrinaġġi u l-grazzji infi niti li l-Verġni Marija dejjem qalgħet lill-pellegrini li jirrikorru għandha f’kull bżonn tagħhom.

Kollox beda madwar daqsxejn ta’ għar mas-sisien għolja ta’ Alzou: wieħed mill-widien għammiela fi n-nofsinhar ta’ Franza fi r-reġjun tal-Midi-Pyrénées fi d-diparti ment ta’ Lot. Benniena ta’ ħajja sa mill- eqdem 25,000 sena Q.K kif juru t-tpenġijiet taż-żmien paleoliti ku mal-ħitan tal-għerien kbar li jinsabu f’dawn l-inħawi. L-għerien sa minn dejjem kienu jatti raw u jaff axxinaw il-bniedem. Fihom, fi l-qalba tal-art mhux biss ifi tt ex jidħol għall-kenn mill-elementi tan-natura imma jfi tt ex ukoll jidħol f’kuntatt dirett mad-divin; fi hom imur lil hinn min-natura tal-art biex jesperimenta s-sopranatural. Eluf ta’ għerien kbar u żgħar f’kull rokna tad-dinja nbiddlu f’santwarji ta’

qima. U mal-bidu tal-Kristjaniżmu, il-fi dili ma fi tt xewx posti jiet ġodda għall-kult iżda biddlu l-istess imqades tal-allat foloz f’santwarji fejn jaduraw lil Alla l-ħaj u veru u jivveneraw kif jixraq lill-qaddisin ti egħu. U f’Rocamadour probabbilment ġara l-istess. Maż-żmien is-Santwarju ma baqax iżolat iżda numru mdaqqas ta’ nies għażlu li jmorru jgħixu għall-kenn tas-Santwarju u ft it ft it kellha wkoll ti nbena forti zza għall-ħarsien mill-għadu.

Sal-lum il-ġurnata għadha ti ġi venerata l-istatwa ċkejkna tal-Madonna s-Sewda. Il-Verġni Marija hija raffi gurata inkurunata fuq tron bit-tf ajjel Ġesù fi ħdanha. Minquxa fl -injam kulur il-ħamrija skura, simbolu tal-ferti lità, għax hija dik li tgħajjixna bil-ħajja ta’ binha Ġesù. Inkurunata Sultana biex tkun hi, bil-ħlewwa u s-safa tagħha, dik li taħkem dejjem fuqna. U quddiem din id-devozzjoni kbira l-Verġni Marija ma setgħetx ti bqa’ siekta, iżda minn dan il-post bdiet ixxerred kotra ta’ grazzji u mirakli.

Wieħed mill-ewwel devoti kbar tal-Verġni Marija kien bla dubju Sant’Amadour, l-eremita li ħalla ismu lil dan il-post għażiż. L-eżistenza ti egħu għalkemm magħrufa minn fomm in-nies tal-lokal ġiet ikkonfermata meta nstab ġismu midfun taħt is-santwarju fi s-sena 1166. Ħafna leġġendi ntrabtu mal-istorja ta’ dan il-qaddis fosthom dik li hu kien qaddej fi d-dar tal-Familja Mqaddsa. Iżda llum, kif meqjum fi l-kripta taħt is-santwarju, jibqa’ mfakkar fuq kollox għall-imħabba li xerred lejn il-Verġni Marija.

Kien f’dan iż-żmien, fi s-sena 1105, li l-Papa Paskal II jirreferi għal dan is-Santwarju Marjan bħala wieħed mill-erba’ posti jiet l-iktar qaddisa tal-Kristjaniżmu: Ġerusalemm, Ruma, San Ġakbu ta’ Kompostella u Rocamadour. Fost il-pellegrini l-iktar imsemmija nsibu lil Roland in-neputi ta’ Karlumanju, Eleonora

Żjara lis-Santwarju Marjan ta’ RocamadourMinn: Dun Krystof Butti gieg

Page 64: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

62

li xtaqu jgħixu għall-kenn tas-santwarju. Anke l-Immakulata Kunċizzjoni ġiet inkurunata u sal-lum il-ġurnata taqla’ eluf ta’ grazzji. L-ex voto tax-xwieni mal-ħitan tas-santwarju u d-devozzjoni ta’ San Kerrew li jħares it-trabi tat-twelid ukoll jixxiebħu mmens mal-grazzji maqlugħa f’Rocamadour.

Dan kollu hu biss eżempju wieħed minn ħafna santwarji simili li juru kollha kemm il-Verġni Marija taf tqanqal l-istess senti menti devoti f’dawk kollha li jirrikorru għandha huma min huma, sew jekk minn popli diversi u sew jekk qatt ma ltaqgħu fl imkien. Il-fi gura tal-Verġni Marija ti bqa’ għalhekk fatt ur li jgħaqqad lilna l-insara lkoll fl imkien f’kull żmien u f’kull post. Jalla għalhekk aħna u niċċelebraw il-Milied nift akru f’Marija Omm Alla, sabiex nibqgħu nikkolaboraw max-xewqa u mal-ħidma siekta tagħha li tnissel unità u paċi qalb il-popli kollha fi d-dinja. ■

t ’A q u i t a i n e , ir-Re Enriku II tal- Ingi lterra, Blanche ta’ Kasti lja, u r-Rejiet Franċiżi Lwiġi IX, Karlu IV u Lwiġi XI. Fl-1172 kien jinżamm bil-miktub fi kti eb kull miraklu li jseħħ u fosthom hemm s a ħ a n s i t r a referenza għal xi persuna minn Malta. Fis-seklu 15 mbagħad nerġgħu nsibu

lista ta’ mirakli maqlugħa, miżmuma minn Santa Flora Verġni tal-Ordni ta’ Malta li kienet taqdi fi sptar ġewwa Beaulieu qrib Rocamadour. Il-mijiet tal-ex voto li llum iżejnu l-kappella tas-Santwarju juru illi l-maġġoranza tal-mirakli huma dawk maqlugħa mill-ommijiet fi t-tqala u mat-trabi tat-twelid u fuq kollox mal-baħħara u s-sajjieda li lkoll ħallew mudell tax-xwieni tagħhom bħala ti fk ira ta’ ringrazzjament lis-Santwarju.

Hemm ħafna aktar x’wieħed jgħid dwar dan il-post speċjali, iżda ma nistax ma nistqarrx magħkom li meta kont hemm, dan kollu li għadni kemm irrakkontat, fakkarni konti nwament fi s-Santwarju għażiż tagħna tal-Immakulata Kunċizzjoni. Żewġ Santwarji Marjani li jixxiebħu mmens. Anke s-Santwarju tagħna huwa mibni fuq l-għerien fl ok tempju ta’ qima pagana ħdejn wied għammiel. Għandu storja mżejna b’ħafna leġġendi. Huwa onorat bil-preżenza tal-qaddis eremita Kerrew li nstab waħdu midfun fi s-Santwarju u llum meqjum fi l-kripta. Kien miżjur minn eluf ta’ pellegrini hekk li fi żmien il-Kavallieri kellu jinbena t-torri ta’ San Bjaġju fi l-viċinanzi u dar li ti lqa’ l-pellegrini li sal-lum għadha wieqfa quddiem is-santwarju. Madwar is-Santwarju jinħoloq ukoll bħal subborg ċkejken b’nies

Il-pellegrinaġġ tar-roti lejn is-Santwarju

Page 65: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

63

“U ġara li meta kienu hemm, Marija għalqilha ż-żmien biex teħles, u tat lid-dinja l-ewwel iben tagħha; fi sqietu u medditu f’maxtura għax ma kienx hemm post għalihom fi l-lukanda” (Luqa 1:67).

Żewġ versi b’kollox. Daqshekk jieħu l-evanġelista San Luqa biex jirrakkontalna l-akbar ġrajja li qatt seħħet fl -istorja tal-umanita; l-Iben t’Alla sar bniedem u ġie jgħammar fostna. Ħaġa stramba forsi li tgħid li hemm dwejjaq fi ġrajja bħal din li aktar tqajjimlek senti menti ta’ ħlewwa, ta’ tenerezza u ta’ konsolazzjoni. U proprju għalhekk li jekk jirnexxielna npoġġu fi l-ġenb is-senti mentaliżmu, nagħrfu l-iebes, is-swied il-qalb fi l-ġrajja tat-twelid ta’ Kristu. Huma żewġ versi li fi lwaqt li

jirrakkontawlna ġrajja tal-għaġeb, huma wkoll ċanfi ra iebsa għalina.

Nieħdu l-aħħar kelmiet tar-rakkont; għax ma kienx hemm post għalihom fi l-lukanda. Kullħadd seta’ jara li Marija kienet fl -aħħar żmien tat-tqala tagħha. Ħabbtu bibien imma dawn jew ma nfetħux, inkella nfetħu u reġgħu ngħalqu bil-herra f’wiċċhom. Aħna nitkellmu b’mod ħelu, senti mentali dwar il-għar ta’ Betlem u ma narawx il-kefrija ti egħu, għar mift uħ, fi l-kesħa tax-xitwa fi d-dlam tal-lejl, fejn hi l-ħlewwa ti egħu? Qatt jgħaddilna minn moħħna meta nkunu qegħdin inlestu l-presepju xi tbati ja kien ifi sser dak il-għar? Marija u Ġużeppi żgur li qalbhom kienet se ti nqasam , waħda għax dak kien is-saqaf li setgħu joff ru lit-tarbija divina. Imma iżjed u iżjed għall-fatt li f’belt sħiħa ħadd ma nstab li jilqagħhom. Tgħid imkien ma kien hemm rokna fejn setgħu jingħataw ft it kenn?

Ma jistax ikun, u għalhekk naraw l-egoiżmu li biex dak li jkun ma jċedix xi ft it mill-kumdita’ ti egħu, ma jimpurtahx mit-tbati ja ta’ ħaddieħor u jagħlaq il-bieb f’wiċċ mara li waslet biex twelled. U aħna wkoll ninti lfu fl -egoiżmu tagħna. Mimlijin senti mentaliżmu, nlestu l-presepju nkella l-maxtura. Nivvintaw kull xorta ta’ ti żjin, dwal, festuni tal-fi dda, blalen kuluriti , bizzilel, friegħi tal-prinjol, aktar ma nżidu aktar inħossu sodisfazzjon u ninsew il-verita’ tal-ewwel Milied, il-faqar, it-tbati ja tal-għar ta’ Betlem. Hemm ma kienx hemm dwal sakemm ma iddiex id-dawl tas-sema. Fit-ti żjin tagħna aħna nħarsu lejn dan id-dawl tal-glorja u nippruvaw nikkupjaw lilu u fl -istess waqt ninsew il-veru dawl li kien hemm fl -għar, Kristu. Naqraw fi l-liturġija tal-Milied is-silta mill-profeta Isaija; ‘Il-poplu li kien miexi fi d-dlam ra dawl kbir; dawk li kienu jgħixu fi d-dell u d-dlamijiet tal-mewt, dawl kbir idda fuqhom’. Id-dawl li hu Kristu. Dawl li jeSiġi li nħarsu sewwa lejn it-triq li mixjin fi ha u jekk hemm bżonn inbiddlu r-rott a. Dawl li ma jistax ikun sosti twit mill-blalen u l-bozoz kuluriti .

NAGĦRFU D-DIEQATAL-MILIEDMinn: JOSETTE BUTTIGIEG

Page 66: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

64

Il-Milied, it-ti fk ira tat-twelid ta’ Kristu, jitlob iva li aħna niċċelebrawh bil-ferħ bħal ma niċċelebraw it-twelid ta’ tarbija ġdida fi l-familja. Imma nżommu f’moħħna x’norbtu wkoll mat-twelid ta’ tarbija. Filwaqt li nifi rħu, moħħna dejjem konxju li din it-tarbija għad trid ti kber f’mara jew raġel. Li quddiemha hemm futur li hu għal kollox fi d-dlam. Trid tkun magħġuna u ff urmata biex tkun kapaċi tgħix dan il-futur li jiżviluppa pass pass ma’ ħajjitha, biex ti lħaq l-iskop li għalih irċeviet il-ħajja. Iżda dan il-ħsieb ma jnaqqsilna xejn mill-ferħ għat-twelid gdid. Hekk ukoll fi t-twelid ta’ Kristu. Nifi rħu u bir-raġun għax twieldet tarbija, pero’ ma nistgħux ninsew min hi dik it-tarbija u għal liema skop ġiet fi d-dinja. Hemm bżonn nagħtu sura għall-ferħ tagħna. Fi kliem ieħor inżommu ċar quddiem għajnejna l-verita’ tal-Milied u nwassluha sal-ibgħad rokna tad-dinja. Fost iċ-ċelebrazzjonijiet profani li bihom nimlew żmien il-Milied, id-dwal, il-kant, it-ti żjin, l-ikel, ix-xorb, ir-rigali, nieqfu ft it u nikkontemplaw il-ġrajja misterjuża tal-għar ta’ Betlem.

Ningħaqdu ma’ Marija fl -adorazzjoni kontemplatti va tat-tarbija li għadha kemm welldet. Marija wkoll dak il-ħin ħsiebha kien l-iskop li għalih ġiet fi d-dinja dik it-tarbija. Ġiet biex issalva l-umanita’ jiġifi eri lilna. U aħna ninsew dan fi s-senti mentaliżmu tagħna. Forsi kieku għal ft it mumenti nitf u d-dwal li bih dawwarna l-grott a jew il-fi gura tal-Bambin, nixegħlu xemgħa żgħira li ti ppermetti elna naraw ft it, u fi l-ħemda u nofs dlam, naħsbu ft it xi jfi sser il-Milied. Kristu Tarbija ġie fi d-dinja għax aħna bnedmin dgħajfa, waqajna u konna qegħdin ngħixu fi l-miżerja tad-dnub. Ġie biex jeħlisna minn din il-miżerja, minn dan il-jasar. Ġie biex ikun dawl għalina, jurina kif għandna ngħixu biex nistgħu ngawdu l-frott tal-fi dwa li kellu jiksbilna. Għażel il-faqar forsi biex jurina u jġagħalna nagħrfu l-faqar tal-eżistenza tagħna. Għażel id-dlam tal-lejl biex forsi jgħinna nifh mu d-dlam tal-ħajja tagħna mingħajr grazzja. Għażel il-kesħa u l-għera biex jagħmilna konxji tal-vojt u l-għera tal-ħajja mingħajr it-tama tas-salvazzjoni.

F’Betlem ma nstab ħadd li jagħti ft it kenn lill-Familja Qaddisa. Lil dik it-Tarbija għalqulha l-bibien u kellha ti twieled barra mill-belt, fi l-għera. Ma nkunux aħna wkoll li nagħlqulha l-bieb tal-qalb tagħna. Meta fi l-ġranet tal-Milied nifi rħu u niċċelebraw, nifh mu li l-għerq tal-ferħ tagħna mhux ġej mid-diverti ment u mir-rigali li rċevejna, imma mill-veru rigal tal-Milied, it-twelid ta’ Salvatur. Konna fi d-dnub imma ma ġiex biex iċanfarna, ġie biex jifdina. “Illum tweldilkom Salvatur li Hu Kristu” Hekk kantaw l-anġli u għalhekk nifi rħu fi l-Milied. Ġibilna l-akbar rigal li qatt stajna nirċievu, is-salvazzjoni. Meta nħarsu lejh fi l-faqar tal-grott a ta’ Betlem nagħtuh rigal li jpatti għal dik it-tbati ja, fi kliem qasir nagħtuh lilna nfusna mhux b’senti mentaliżmu imma b’rieda sinċiera li ngħixu ħajjitna kif għallimna hu, ħajja mneżża’ mill-egoiżmu, ħajja mfawra b’altruwiżmu. Inkunu qawwija biżżejjed li napprezzaw is-sempliċità ta’ dak l-ewwel Milied u nħallu l-ħsieb jinżel fi l-fond ta’ qalbna. L-Iben t’Alla ma stmerrniex imma niżel mis-sema biex jaqsam magħna n-natura tagħna ta’ bnedmin. ■

Page 67: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

65

“Grazzi talli ħabbejtna lkoll, kollha kemm aħna”

Page 68: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

66

1. Premises ġodda għall-istudjows ta’ Radju Leħen il-Qala.

2. Il-Vara ta’ Ġesù Redentur tal-Qala maħduma mill-istatwarju Għawdxi Michael Camilleri Cauchi.

3. Restawr u Induratura bid-deheb tal-Pedestall tal-Istatwa Titulari ta’ San Ġużepp.

4. Sorveljanza ġdida (CCTV) fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni u ċ-Ċimiterju tal-Parroċċa.

5. Apparat modern bl-aħħar teknoloġija għal Radju Leħen il-Qala.

6. Restawr tal-Maħżen tal-Armar fi Triq San Ġużepp.7. Tużell ġdid fuq l-Altar Maġġur tal-Knisja Arċipretali8. Restawr tal-Pedestall tal-Istatwa tal-Immakulata

Kunċizzjoni9. Drapp Lama rrakkmat bid-deheb għat-Tużell10. Xogħlijiet fi d-Dar tal-Arċipriet (Dar Nazzaret)11. Statwa ta’ Ġesù fl -Ort tal-Ġetsemani, xogħol

Michael u ibnu Adonai Camilleri Cauchi12. Restawr tal-Ħajt fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni13. Restawr tal-Istatwa Titulari tal-Immakulata

Kunċizzjoni14. Urna għall-Monument15. ‘Cargo Lift ’ fi s-Sagristi ja16. Sett ta’ 14-il Girlanda tal-ganutell għall-Via Sagra

tal-Knisja Arċipretali maħduma minn volunti era Qalin.

17. Antenna ġdida (self-elector) għal Radju Leħen il-Qala.

18. Urna tal-injam għall-Kwadru ta’ Salus Infi rmorum.19. Bradella, Padestellata, u Bankun għall-Vara tar-

Redentur.20. Raġġiera tal-Fidda għar-Redentur.21. Girlanda ta’ Fjuri tal-Ganutell għall-Istatwa

Titulari ta’ San Ġużepp.22. Brazz tal-Kristall għall-pilastri maġġuri.23. Induratura bil-fi dda tal-istendard tal-Fratellanza.24. Induratura bid-deheb isfar u abjad tar-Raġġiera

tal-Ispirtu s-Santu.25. Sistema ġdida ta’ ‘Main Switch’ tad-dawl għall-

Knisja.26. Tkomplija tad-Dekorazzjoni bid-dawl ghall-Festa,

tal-Koppla, Kampnari u Faċċati tal-Knisja.27. Tkabbir ta’ kamra b’raff fuq is-Sagristi ja tal-Knisja.28. Sistema ta’ dawl għall-Kwadru ta’ Santa Marija

tal-Qala.

29. Syntesizer ġdid għall-Kant Liturġiku fi l-Knisja.30. Restawr tas-slaleb tal-Via Sagra fi l-pjazza.31. Website ġdida tal-Parroċċa.32. Rinnovazzjoni tan-Niċċa ta’ San Ġużepp.33. Tisbieħ tal-Ġnien ‘Isqof Mikiel F. Butti gieg’

maġenb is-Santwarju tal-Kunċizzjoni.34. Girlanda tal-Ganutell għal fuq il-Kwadru tal-

Madonna tas-Saħħa.35. Globi u Brazzi għall-vari kollha tal-Ġimgħa l-Kbira.36. Restawrazzjoni u intonazzjoni tal-Orgni tal-

Knisja.37. Restawr ta’ żewġ anġli li jintramaw għal mal-

pavaljun ta’ San Ġużepp.38. Trieħi ġodda għall-altari.39. Sistema kompjuterizzata fl -Uffi ċċju Parrokkjali.40. Pjan Uniku ta’ Sigurtà u Ekwavazzjoni fi l-Knisja

Arċipretali.41. Sistemazzjoni tal-Mudell tal-ġebel tal-Knisja

Arċipretali.42. Restawr tal-Ġilju Bastun tal-fi dda u deheb tal-

Istatwa ta’ San Ġużepp.43. Projector u Surround System għall-Katekeżi u

Amplifi er għall-Liturġija.44. Drapp ġdid għall-Artal tar-Ripożizzjoni.45. Tapit aħmar għall-korsija tal-Knisja fi l-festi .46. Gwarniċ ġdid għall-Kwadru tal-Madonna tas-

Saħħa.47. Rinnovazzjoni tan-Niċċa tal-Madonna tar-

Rużarju.48. Restawr tal-anġli tal-Istatwa tal-Madonna tar-

Rużarju.49. Restawr tal-Qniepen fi s-Santwarju tal-

Kunċizzjoni.50. Vetrata ġdida tal-Ispirtu s-Santu fi s-Santwarju

tal-Kunċizzjoni.51. Restawr fi ċ-Ċimiterju tal-Parroċċa.52. Rinnovazzjoni tal-Kamra Guest Room fi s-

Sagristi ja.53. Girlanda ġdida tal-Istatwa tal-Immakulata

Kunċizzjoni għall-Festa, b’warda tad-deheb bi brillant ġo fi ha.

54. Restawr tal-Ostensorju tal-Fidda tal-Festa.55. Restawr tal-Purti era tal-Bieb il-Kbir.56. Xogħol fuq il-Qniepen tal-Knisja Arċipretali.57. Ostensorju Ġdid.

Opri ġodda u restawr li sar mis-sena 2005 sas-sena 2013 taħt it-tmexxija tal-Arċipriet Kan. Dr Joe Zammit fi l-Parroċċa tal-Qala

Page 69: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

67

58. 12-il globu tas-Slaleb tal-Konsagrazzjoni tal-Knisja Arċipretali.

59. Restawr tal-Istellarju tal-Istatwa tal-Immakulata Kunċizzjoni bid-deheb u l-fi dda.

60. Restawr tal-Pitt ura tax-xema’ ta’ mal-Istatwa tal-Immakulata Kunċizzjoni.

61. Leġiju tal-Bronż għas-Santwarju tal-Kunċizzjoni.62. Bradella ġdida għall-Istatwa tal-Immakulata

Kunċizzjoni.63. Salib għall-fonti spizju tas-Santwarju.64. Lampier għall-Kappella tal-Madonna tal-Blat.65. Xogħlijiet ta’ restawr fuq il-bejt tal-Knisja

Arċipretali.66. Xogħlijiet fi d-Dar Parrokkjali.67. Sistema ta’ protezzjoni mis-sajjetti fi l-Knisja u fl -

Istudjows ta’ Radju Leħen il-Qala68. Drapp Abjad, Aħdar u Vjola għat-Tużell.69. Drapp Vjola tal-Bellus għall-Kurċifi ss.70. Ventartal ġdid għall-artal ta’ Salus Infi rmorum.71. Restawr tal-Lampier tal-Fidda tas-Santwarju.72. Armarju ġdid għad-drapp tat-Tużell fi s-Sagristi ja.73. Sitt Twieqi tal-iStained Glass fi l-Knisja Arċipretali.74. Installazzjoni mill-ġdid tas-sistema tas-sound fi s-

Santwarju.75. Pedestallata ġdida għall-vara tad-Duluri.76. Tliet raġġieri tal-Fidda għall-Vari tal-Ġimgħa l-Kbira.77. Xogħol u induratura ta’ 50 ġummiena tat-Tużell

minn volunti era Qalin.78. Xogħol estensiv fi ċ-Ċentru Parrokkjali.79. Konfrati ji.80. Ilbies ġdid għat-tf al tal-Ġimgħa l-Kbira meħjuta

minn volunti era.81. 24 fan għall-Knisja Arċipretali.82. Armarju ieħor ġdid fi s-sagristi ja.83. Dwal ġodda fi ċ-Ċimiterju.84. Restawr umbrella tas-Sagrament.85. Xogħol u Manutenzjoni fuq il-bejt tal-Knisja

għall-winch tat-Tużell.86. Restawr ta’ żewg kalċijiet għas-Santwarju tal-

Kunċizzjoni.87. 6 Torċi.88. Winch għat-Tużell.89. Bankuni, Bradelli, lasti u forċini għall-vari tal-

Ġimgħa l-Kbira kollha.90. Roti għall-Vari kollha tal-Ġimgħa l-Kbira.91. Camera motorizzata għal video streaming fi l-

pjazza għall-benefi ċċju tal-emigranti .

92. Itti eħed ritratt professjonali tax-Xbieha Mirakoluża ta’ Salus Infi rmorum.

93. Itti eħed ritratt professjonali tal-Kappella tas-Santwarju.

94. Link diġitali biex isir ix-xandir mis-Santwarju għal fuq Radju Leħen il-Qala.

95. Xogħol ta’ manutenzjoni fi s-Santwarju.96. Induratura fi d-deheb tal-Leġiju tal-festi l-kbar.97. Induratura tal-Urna tal-Artal tar-Repożizzjoni ta’

Żmien l-Għid il-Kbir.98. Restawr ta’ Kurċifi ss Anti k.99. Xogħol ta’ manutenzjoni fi l-Kappella tal-

Madonna tal-Blat.100. Restawr tal-Lampieri tal-Festa u ta’ matul is-sena.101. Palk professjonali ġdid fi ċ-Ċentru Parrokkjali.102. Sala Rikreatti va għall-adolexxenti u ż-żgħażagħ.103. 24 mejda ġdida għal atti vitajiet varji fi l-Parroċċa.104. Restawr estensiv tal-Kappella taċ-Ċimiterju.105. Restawr tal-bejt tas-Santwarju.106. Restawr mid-Ditt a Laga tat-42 ex-voto tal-fi dda

lis-Santwarju tal-Kunċizzjoni.107. Live-Streaming fi l-Knisja Arċipretali.108. Live-Streaming fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni.109. Restawr u Induratura bid-deheb tar-Ruġġiera tal-

urna tas-Sepolkru.110. Niċċa ġdida għall-istatwa tar-Rendentur.111. Fjoretti tal-Ganutell għall-Artal tar-Rużarju.112. Lasti għall-Vara tal-Monument.113. Restawr tal-Kappella tal-Blat.114. Restawr tal-Arloġġi tal-Knisja u tas-Santwarju115. Restawr tal-Isfera tal-Fidda.116. Żebgħa tal-bibien kollha tal-Knisja.117. Restawr fi s-sagristi ja tal-Knisja.118. Xogħolijiet fi ċ-Ċentru Parrokkjali.119. Regolariżżazzjoni tal-Fire Exti nguishers tal-Knisja.120. Karlott a tal-Papa Franġisku.121. Bankun tal-Istatwa Titulari tal-Kunċizzjoni.122. Tapit prezzjuż orjentali għas-sala tas-saċerdoti

fi d-Dar tal-Arċipriet

Total: € 376,321Armar tal-Festa ta’ Barra123. Alabardi ta’ fuq l-antarjoli tal-pjazza.124. Restawr tal-istatwa ta’ San Ġużepp tal-Ħamis u

tal-istatwi ta’ David u Ġużeppi.125. Restawr tal-erba’ statwi ta’ mal-pedestall ta’ San

Ġużepp fi l-pjazza.

Page 70: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

68

126. Bandalori ġodda għal Triq 28 ta’ April 1688127. Pavaljun ġdid tad-dawl minn sett għal Triq San

Ġużepp.128. Restawr ta’ żewġ pilandri għall-pjazza l-Isqof

Mikiel F. Butti gieg.129. Restawr estensiv tal-Pedestall tal-pjazza.130. Liedna għal Triq San Ġużepp u Triq il-Wardija.131. Għodda neċessarja għall-Maħżen tal-Armar.

132. Restawr tal-Istatwa ta’ San Ġużepp tad-dimostrazzjoni tal-Ġimgħa.

133. Pavaljun tad-drapp ġdid għal Triq San Ġużepp.134. Restawr estensiv tal-pavaljuni tad-dawl kollha.135. Żewġ karrijiet ġodda għall-ġarr tat-Trofej tal-

Pjazza.136. Tkomplija tal-Armar, Pavaljuni, Bandalori u tal-

Pedestall tal-Pjazza.

137. Restawr estensiv tal-antaljoli tal-Festa.

Total: € 20,194

Komunità Żgħira, b’Qalb Kbira(Dawn huma fl us li nġabru tul dawn l-aħħar 8 snin mill-poplu tal-Qala bħala għajnuna għal persuni barra

r-raħal tal-Qala, kemm fi l-kumplament tal-Gżejjer Malti n kif ukoll barra minn xtutna.)

Sena Flus 2013 € 33,299.09

2012 € 25,271.69

2011 € 19,063.59 + 105 US $

2010 € 21,200 + 100 US $

2009 € 17,660.18 + 80 US $

2008 € 18,077.24

2007 Lm 9,804.30 (€ 22,837.84)

2006 Lm 9,426.98 (€ 21,958.92)

2005 Lm 10,402.67 (€ 24,231.66)

Total € 203,810.97

Karità:

L-Arċipriet fi l-waqt li jirringrazzja lill-Kbir Patrijarka San Ġużepp u lill-Verġni

Omm Alla Marija Immakulata u lill-poplu kollu tal-Qala mill-kbir saż-żgħir

għall-ġenerożità kbira ti egħu fi l-Parrokat ti egħu, huwa jiddikjara li

ma ħalla ebda ħlasijiet pendenti ma’ ħadd jew xi piżijiet fuq il-parroċċa.

- Festi ta’ San Ġużepp: 9 Festi - Festi tal-Immakulata Kunċizzjoni: 9 Festi - Leħen il-Qala (rivista parrokkjali): 27 rivista - Gozo Internati onal Celebrati on (ċelebrazzjoni

ekumenika): 24 Edizzjoni - Atti vitajiet Pastorali- Programmi Liturġiċi (Missjoni tax-Xirka, Randan,

Kwaranturi, Milied, etc…)

- Ħlas lis-Saċerdoti tal-Parroċċa u Barranin- Lay Renumerati on- Inċens, Xema’ u Fjuri- Ostji u Inbid - Dawl u Ilma - Telephones

Total: € 1,061,603Total Ta’ Kollox: € 1,661,929

Page 71: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

69

Gozo International CelebrationSt Joseph Feast 2013 Editi on

minn: Victor Grech

Once more as has become customary, locals, Maltese and foreigners thronged St. Joseph Parish Square of Qala to thoroughly enjoy the 9th Festa editi on of the Gozo Internati onal Celebrati on, the ecumenical event which has the aim of promoti ng Gozo’s Diversity of Cultures and Heritage. The presence among the audience of disti nguished personaliti es like His Excellency the President of the Republic of Malta - Dr. George Abela, the Parliamentary Speaker - the Hon. Dr. Anglu Farrugia, The Hon. Minister for Gozo - Dr. Anton Refalo, the Parliamentary Secretry - the Hon. Dr. Franco Mercieca and the United States Ambassador for Malta HEs Excellency Gina Abercrombie-Winstanley, is ample evidence of the cultural stature and unique nature of he GIC which has now reached its 23rd editi on. Unlike the Christmas and vidence of the cultural stature and unique culure of he GIC which has now reached its 23rEaster editi ons, the Festa editi on is held in the open air on the parvis of Qala’s Parish Church and best captures the Mediterrenean style of life.

The theme of the 2013 Festa editi on of the GIC was ‘Positi vity through Faith’ and it was very eff ecti vely and enjoyably conveyed by the brilliant heartf elt executi ons by the Joy Gospel Singers directed by founder Ms. Michelle Marie Abela ATCL, LTCL (TD). This group which consists of forty singers including soprano , Alto and Tenor Voices, and a band, interpreted various styles of the Gospel. Their vibrant and uplift ing style of Christi an music is coupled to lovely and synchronised choreography. The Joy Gospel Singers opened the GIC with ‘This is the Day’, ‘Swing low Sweet Chariot’ and ‘In this House’, went on to interpret ‘Happy Day’, ‘Joshua fi t the batt le’ and ‘Sweet Jesus’ and brought the curtain down with a long applause with ‘This light of mine’, ‘His Eye is on the Sparrow’, ‘Born Again’

and ‘I will Follow Him’. Vibrati ng joy emanated from the happy voices of the choir and the joyful music fl owing from instruments and from the movement and facial expressions of the Group musical director.

These interpretati ons showed God’s infi nite undying love for mankind and his eagerness to help us only if we are positi ve and open our heart to Him who is Joy and Love. Our heart is a closed door with a handle on the inside and none on the outside. The Lord knocks and only we who are on the inside can open to let Him in. The Qala Parish Archpriest Can. Dr. Joe Zammit, the originator and main orchestrator of the GIC delivered his message emphasizing the need to be positi ve and to derive confi dence and courage from God’s presence in our lives to overcome the challenges life poses for us. God will give us the spiritual strength we need to move on only if we accept it and appreciate it. We should never lose heart or lose our way because God constantly watches over us. There is always the providenti al light at the end of the tunnel, the rainbow following the tempest.

Another personality who graced the GIC and captured the sympathy and the admirati on of the audience was undoubtedly Malta’s new musical hero, Gianluca Bezzina. Following his success in Eurovision 2013, Gianluca released his 10 track debut album ‘Waiti ng for Tomorrow’. The enthusiasm and joy of Gianluca was contagious and carried away one and all. He created a magical moment when he invited the children to go up on the parvis near him to sing ‘Tomorrow’ with him. These were happy children from diff erent countries with glowing faces clearly refl ecti ng and emphati cally underlining the ecumenical nature of the GIC and its eff ort to draw together various Christi an denominati ons seeking unity in diversity through the infi nite love of God for all.■

Page 72: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

70

Page 73: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

71

“Positi vity through Faith”By the Hon. Dr. Franco Mercieca M.P.

PARLIAMENTARY SECRETARY FOR RIGHTS OF PERSONS WITH DISABILITY AND ACTIVE AGEING

I remember quite vividly the day I had promised the altar boys that we will be going for a hike in the aft ernoon during their Easter holidays. We all looked forward with sheer joy at the coming event. And just aft er the mid-day meal we set off towards Hondoq ir-Rummien bay. But so unexpectedly, dark clouds loomed above and drops of heavy rain started just when we set foot on the beach. We were all so disappointed. Our only opti on was to look for a sheltered place.

In my heart of hearts I complained to the Good Lord.

“Why did you allow rain to ruin our outi ng?”

And at that moment one of the boys blurted out:

“Look what a beauti ful rainbow. I have never seen one bigger or so colourful”.

Now I knew why we had showers instead of sunshine. The Good Lord wanted my boys to enjoy for once the vision of a rainbow reaching the vastness of the sea right in front of us.

Yes it is all a questi on of atti tude. Even when the going is tough one can always see light at the end of the tunnel. But many ti mes we opt to look at the dark side of life. Just like we kids did many years ago when our school teacher brought out a blank sheet of paper and right in the middle he had put a black spot not bigger than a one cent coin. When asked about our comments we all said that there was this black spot forgetti ng all about the big white space surrounding it.

Life is never easy and not always just. Some people have to encounter heavy storms. They have two

opti ons. Either to think negati vely and ruin their living or else to look at the bright side and turn the diffi culti es into new opportuniti es.

It is like hitti ng a stone while having a stroll in the countryside. You can feel some pain and keep on moving or else picking up the stone and putti ng it just in front of your eyes to see clearly what had hit you. You will then suff er the same pain as before and see only the stone. Your vision is now blurred and you will never enjoy the presence of your friends, and the vision of fl owers growing by the wayside, birds fl ying just above you and trees laden with delicious fruits. You have decided to concentrate on the stone. To speak only about your ills and pains.

How oft en we keep on harping on the same negati ve thoughts. Fretti ng over something that happened to us the other week or month. As if our mind cannot let go of these unpleasant and someti mes downright destructi ve thoughts. We opt to hang on this negati ve repeti ti on. We keep on recalling the event even if it actually happened only once. No wonder we feel so ti red and disappointed. Successful people acted otherwise. Theodore Roosevelt, was sickly and puny from childhood and doctors told his parents that he would never grow into a strong man. Yet he mastered every handicap and became president of the United States and today he is known as “Rough Riding Teddy”.

But we can change all this if we manage to alter our atti tude towards life. To look on the bright side. To be positi ve rather than negati ve. To be aware of the white space instead of focusing on the black spot. To moti vate opti misti c thoughts rather than dwell on

Page 74: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

72

pessimisti c outlooks. Let us promise ourselves to enjoy the rainbow and forget about the rain.

And this positi ve thinking should help us deal bett er with people passing through diffi cult ti mes. Our atti tude could bring in supporti ve infl uence which could very well help our friends and colleagues passing through hard ti mes. Lighti ng candles in their lives would help us put away any apparent darkness in our own life. We would reinforce and strengthen their ability to keep on hoping, never to stop trying and always trusti ng the Good Lord who despite everything would be near to help us along. As the psalmist said:

The Lord is my shepherd I shall not want

Even if I walk through the valley of the shadow of death

I fear no evil for thou art with me.

And the well known hymn writt en by Cardinal Newman says it all:

Lead kindly light

Amid the encircling gloom

Lead thou me on

The night is dark

And I am far from home.

Negati ve thinking never comes from God because our God is a God of joy and love. Let us make an act of faith in his fatherly care and we get the promise of his constant watch over us despite all the hardships we will meet along the road of daily living. Such a promise would surely help us achieve inner peace. ■

Page 75: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

73

Kif kien imwiegħed fi l-bidu tal-Pjan Pastorali għas-sena li għaddiet, Ott ubru 2012 u Sett embru 2013, il-Parroċċa organizzat Pellegrinaġġ / Ġita għal Lourdes u Pariġi. Bdejna b’ Lourdes fejn wasalna fi l-10 ta’ Sett embru 2013 u fejn qatt ajna erbat ijiem sħaħ induru u nesploraw il-paċi, is-serenità u s-sbuħija ta’ dan il-post qaddis tal-Madonna.

Lourdes:It-Tema għal din is-sena ġewwa Lourdes kienet “Lourdes

– Bieb ta’ Fidi”. U hekk hu, għax kull min ikun Lourdes u jara b’għajnejh dawk il-ħlejjaq kollha ġejjin minn kull rokna tad-dinja, anke jekk ma jkunux jemmnu, jibda jistaqsi u jgħid, “x’inhu dan is-seħer li jaħkmek hekk kif ti rfes l-art ta’ quddiem il-grott a tal-Madonna?” Dan tħossu l-aktar waqt il-purċissjoni Aux Flambeaux meta l-folla kollha għalenija tkanta l-‘Ave Maria’. U dak il-ħin int min int u int x’int ti ngħaqad ma’ dawk l-ilħna numerużi u magħhom issellem lil Marija bil-kant tal-Ave Maria.

Ġewwa Lourdes, aħna dorna l-posti jiet kollha konnessi ma’ Bernardett e Soubirous. Bdejna bil-quddiesa li l-Arċipriet qaddes fi l-Kappella tal-‘Kurċifi ss Glorjuż’ u wara bdejna bl-ispjega tagħna fi s-Santwarji; Il-Bażilika tal-Immakulata Kunċizzjoni li ti nsab fuq u li hija l-ewwel knisja li bdiet ti nbena fuq xewqa tal-Madonna fejn ordnat lill-Qassisin biex jagħmlu purċissjoni kuljum u jingħad ir-rużarju. Taħt din il-knisja hemm il-Kripta, li għalkemm bdiet ti nbena wara l-Bażilika tal-Immakulata, pero’ hija l-ewwel waħda li bdiet ti ff unzjona peress li hija ferm inqas fi d-daqs, u isfel il-Bażilika ddedikata lill-Madonna tar-Rużarju. Din ti kkonsisti fi ħmistax-il kappella li jirrappreżentaw il-ħmistax-il posta tar-Rużarju. Dawn it-tliet Bażiliki jiff urmaw l-hekk imsejjaħ is-Santwarju ta’ Lourdes.

Minn hawn imxejna għall-Bażilika ta’ Santa Bernardett e

li ti nsab in-naħa l-oħra tax-Xmara Gave u faċċata tal-Grott a tal-Madonna. Il-post ta’ din il-Bażilika kien magħżul proprju fuq il-post fejn Bernardett e kellha l-aħħar dehra tal-Madonna meta l-aċċess normali lejn il-Grott a kien imbarrat mill-pulizija sabiex ħadd ma jersaq ’l hemm. Hawn għamilna viżta qasira lis-Santi ssimu Sagrament fi l-Kappella mibnija apposta għall-Adorazzjoni lejl u nhar. Hawn għamilna l-ispjega ta’ x’ġara fi l-11 ta’ Frar 1858, meta Bernardett e, waqt li marret ti ġbor xi ft it ħatab biex isajru bih, rat l-ewwel darba lill-Madonna f’għar ċkejken fi l-wied ta’ Massabielle li minn quddiemu tgħaddi x-Xmara Gave

Komplejna bid-dawra tagħna u din id-darba morna fi l-Bażilika San Piju X, knisja mibnija taħt l-art kollha rampi għall-wheel chairs u strechers, li tesa’ aktar minn 27,000 ruħ. F’din il-Bażilika jsir il-Quddies Internazzjonali kull nhar ta’ Ħadd u nhar ta’ Erbgħa matul l-istaġun, jiġifi eri bejn l-Għid il-Kbir u l-aħħar ta’ Sett embru. Hawn aħna assistejna għall-Quddiesa Internazzjonali nhar l-Erbgħa 11 ta’ Sett embru fejn l-Arċipriet ikkonċelebra ma’ numru kbir ta’ Saċerdoti , Isqfi jiet u anke Kardinal li kien il-Prim Konċelebrant. Hawn il-qari kollu jsir b’sitt lingwi diff erenti li huma l-Franċiż, it-Taljan, l-Ingliż, l-Ispanjol, il-Ġermaniż u l-Olandiż.

Filgħaxija komplejna bid-dawra tagħna ta’ Lourdes billi żorna l-Knisja Parrokkjali tal-Belt ta’ Lourdes iddedikata lill-Qalb ta’ Ġesu u li qabel il-gwerra kienet iddedikata lil San Pietru. Din kienet ġarrbet ħsarat kbar u wara li reġgħet kważi nbniet mill-ġdid, iddedikawha lill-Qalb ta’ Ġesù. Bernardett e Soubirous kienet mgħammda f’din il-knisja fi d-9 ta’ Jannar 1884, jumejn wara li twieldet li ħabat eżatt għeluq is-sena miż-żwieġ tal-ġenituri tagħha. Fil-fatt għad hemm il-fonti tal-magħmudija oriġinali kif ukoll statwa ta’ San Ġwann Batti sta

Parroċċa Arċipretali San Ġużepp – Qala Għawdex:

Pellegrinaġġ / Ġita Parrokkjali Pastorali f’LOURDES u PARIĠI – mid-09 sat-18 ta' Sett embru 2013

“Lourdes – Bieb ta’ Fidi”Minn: Euchar Mizzi – Tour Leader

Page 76: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

74

u silta mill-kopja taċ-ċerti fi kat tal-magħmudija. Taħt din il-knisja hemm ukoll kripta li fi ha hemm midfun il-Kappillan/Kurat ta’ żmien id-dehriet, Fr. Peyramale li fi l-bidu kien xetti ku ħafna dwar id-dehriet, imma meta sema’ l-frażi “Jien Jien l-Immakulata Kunċizzzjoni”, ħassu ċert li dik kienet verament il-Madonna u għamel ħiltu kollha biex jibni knisja kif talbitu l-Madonna.

Minn hawn morna fi d-dar miżerabbli fejn Barnardett e u l-familja tagħha għexet għal numru ta’ xhur li ġġib l-isem ta’ il-Cachot. Post abbandunat li kien jintuża mill-ħabsin. Kien proprju minn din id-dar ħarġet Bernardett e meta d-desti n laqqagħha mal-Madonna fi l-grott a ta’ Massabielle. Il-familja Soubirous iff urmata minn sitt a min-nies kienet tgħix f’din il-kamra waħda żdingata u nieqsa mill-faċilitajiet kollha immaġinabbli. Minn dakinhar ’l hawn, bosta kienu dawk l-erwieħ li sabu l-fejqan u l-faraġ f’din il-kamra ċkejkna tal-Cachot. Wara l-ispjega rreċitajna tliet Ave Marijiet lill-Madonna u Santa Bernardett e u komplejna l-mixja tagħna lejn l-aħħar post tagħna li kien ‘il-Boly Mill’, midħna tad-dqiq fejn twieldet Bernardett e u għexet l-ewwel għaxar snin tagħha mal-familja, li hija tqis bħala l-aħjar għaxar snin ta’ ħajjitha. Hawn rajna s-sodda, il-benniena, u xi għamara oħra ta’ dan iż-żmien.

Apparti ż-żjara ta’ dawn il-posti jiet qaddisa kollha, il-grupp att enda wkoll għall-purċissjonijiet Aux Flambeaux kull fi lgħaxija. Dħalna fi l-Grott a tal-Madonna aktar minn darba. Att endejna darba għall-Purċissjoni tas-Sagrament fi l-5.00pm u nvistajna wkoll il-Via Sagra ta’ fuq il-Għolja. Ħafna minna assistejna wkoll għar-rużarju tas-sitt a li jintqal bil-lingwa Taljana u li jiġi trasmess fuq it-TV 2000. Ma naqasx ukoll li nixegħlu x-xemgħa quddiem il-Madonna u npoġġu anke xi bukkett ward frisk bħala tkomplija tad-devozzjoni tagħna lejn Ommna Marija ta’ Lourdes.

Devozzjoni oħra att wata mill-maġġoranza tal-membri tal-grupp tagħna kienet li ti nżel fi l-pixxina. Bakkarna kmieni biex ma noħorġux iddisgustati u fi s-6.30am konna diġa fi l-kju. B’hekk sal-11.00am, il-membri tagħna kienu kollha lesti kuntenti u sodisfatti li għamlu d-devozzjonijiet kollha. Kien hemm anke min għamel żjara fi l-mużew tax-xema’, kif ukoll telgħu fuq ix-‘Chateau Forte’, forti zza anti kissima li għandha rabti et kbar mal-istorja ta’ Lourdes għas-sigurta u protezzjoni li tat liċ-ċitt adini tal-post. Illum dan il-Forti hu Mużew kbir mimli teżori ta’ valur kbir. Apparti dan, minn fuq dan it-torri wieħed jista’ jgawdi dehra panoramika tal-belt kollha ta’ Lourdes.

Apparti minn Lourdes u dak kollu li ssib fi h, il-grupp kellu wkoll organizzati erba’ eskursjonijiet sbieħ li kienu:

a) Żjara tar-Raħal ta’ Bartres fejn Bernardett e għaddiet xi snin dritt wara li twieldet peress li ommha kienet instamtet u ma setgħetx tkompli tradda lit-tarbija. Ċertu Marie Lagues, ħabiba tal-familja Soubirous, li kellha ti fel u miet tat-twelid, iddeċidiet li ti eħu lil Bernardett e u tkompli trabbiha hi, almenu sa ma’ ommha ti eħu saħħitha. F’Bartres, rajna wkoll id-dar fejn kienet tgħix Marie Lagues, il-knisja Parrokkjali ddedikata lil San Ġwann Batti sta kif ukoll il-qabar tal-istess Marie Lagues. Minn hawn morna l-Lake ta’ Lourdes, għadira kbira li jmorru fuqha bil-‘paddle boats’ u li quddiemha hemm ‘Golf Course’ kbira u ferm att rezzata.

b) It-ti eni ġurnata morna r-raħal muntanjuż ta’ ‘Gavarnie’. Raħal żgħir, imdawwar bil-muntanji qisu nkurunat b’kuruna ta’ qċaċet ta’ muntanji, 1360 metru ’l fuq mill-baħar, minfejn ti bda x-Xmara Gave li ti bqa’ sejra u tgħaddi minn Lourdes. Hawn kien hemm min mar ‘horse-riding’ madwar il-post. Triq mimlija negozji ħelwin ibigħu kull ti p ta’ souvenirs, cafès u anke ristoranti . F’nofs ta’ triq għamilna waqfa fuq il-‘Pont Napoleon III’, pont għoli li minn fuqu jippratti kaw l-‘ispringjump’ għal isfel.

c) Fit-ti elet ġurnata għamilna żjara fuq ‘Pont D’Espagne’, muntanja għolja li min tela’ sa fuq nett – sa Lac de Gaube – kien f’għoli ta’ 3298 metru ’l fuq mil-livell tal-baħar. Hawn għadira sabiħa ħafna fuq nett , waqt li fi n-nofs insibu l-akbar kaskata ta’ ilma fi r-reġjun. Din il-muntanja ti ff orma parti mill-‘Park Nazzjonali tal-Pyrenees’. Fit-triq għaddejna minn numru ta’ rħula u bliet ħelwin, fosthom il-belt ta’ ‘Couterets’, belt magħrufa sew għall-iskiing, l-aktar fi x-xhur tax-xitwa. Din il-belt hi magħrufa wkoll għall-produzzjoni ta’ diversi ti pi ta’ ġobon u anke zalzett .

d) L-aħħar eskursjoni tagħna f’Lourdes kienet proprju żjara fi l-Park tal-Annimali ta’ Lourdes – annimali li wieħed isib l-aktar fi l-Pyrenees. Dan huwa post għall-arja, kbir u mifrux fejn wieħed jara mhux biss numru ta’ annimali ħajjin, iżda anke annimali bbalzmati u ppreżentati f’ambjent verament adatt at u ferm naturali.

Fil-ħames jum tat-tour tagħna, wara l-quddiesa u l-kolazzjon irħejnielha lejn l-Istazzjon tal-ferrovija biex niti lqu

Page 77: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

75

lejn Pariġi, il-belt kapitali ta’ Franza. It- tren veloċi telaq fi l-11.30am u fi l-5.00pm wasalna fl -Istazzjon tat-tren ta’ Montparnasse. Hawn sibna l-Coach u fi s-6.00pm wasalna fi l-Hotel Ibis Berthier, lukanda kbira ta’ 688 kamra mqassma fuq 9 sulari.

F’Pariġi kellna programm mimli bħal bajda u għalhekk l-għada fi lgħodu wara l-quddies u l-kolazzjon irħejnielha lejn it-Torri Eiff el, simbolu grandjuż ta’ Pariġi. Tlajna fuqu fejn stajna ngawdu dehra mill-isbaħ ta’ Pariġi f’temp verament xemxi u ċar. Dakinhar inzertajna l-famuża ‘Techno Music Parade’, parata ta’żfi n, mużika tad-daqq ta’ tnabar, fejn eluf ta’ nies, l-aktar żgħażagħ kollha lebsin il-kulur tagħhom għaddew jiġru mat-toroq ewlenin tal-qalba ta’ Pariġi. Kawża ta’ hekk, bosta toroq kienu għal xi ħin magħluqin.

Wara li nżilna mit-Torri Eiff el, bdejna t-tour tal-belt ta’ Pariġi. Bdejna minn l-‘Invalide’ fejn għamilna waqfa u dħalna naraw il-qabar ta’ Napuljun. Hemm rajna wkoll l-‘Ecole Militaire’, l-Akkademja taż-żgħażagħ li jkunu ser jingaġġaw fl -armata jew fl -artellerija. Minn hemm għaddejna lejn ‘Palais de Caillot’, ‘Champ de Mars’, ‘Palais Bourbon’, ‘Place de la Concorde’, fejn għamilna waqfa oħra. Rajna wkoll il-Palazz tal-President. Għaddejna minn quddiem ‘la Madaleine’, ‘l’Opera’ u mbagħad soqna lejn il-‘Louvre’ u minn hemm lejn ‘Champs-Elysees’ dritt lejn l-‘Ark de Triomphe’ fejn għamilna waqfa oħra ta’ madwar siegħa u tliet kwarti . Naturalment quddiem kull Monument minn dawn saret spjega tal-post mit-‘Tour Leader’.

L-għada li kien it-Tnejn għaddejna ġurnata Euro Disney, fejn kulħadd isir tf al. Hawn il-grupp ixxala kemm felaħ ti ela’ fuq att razzjoni u nieżel minn oħra. L-aktar popolari żgur li kienu

‘It’s a Small World’, ‘Pirates of the Caribbean’, ‘Pinocchio’, ‘Peter Pan’, ‘Sindirella’, ‘Michael Jackson Show’ u tant u tant att razzjonijiet oħrajn. Dawn apparti n-numru kbir ta’ ħwienet tas-souvenirs, ħwejjeġ, ristoranti , bars, u tant u tant oħrajn. M’hemmx dubju li waħda mill-att razzjonijiet speċjali ta’ Euro Disney kienet bla dubju l-Parata li tgħaddi mixgħula mit-toroq prinċipali bil-fi guri prinċipali ta’ Walt Disney, Micky Mouse, Mini, u l-kumplament. Ovvjament kien hemm ukoll l-Walt Disney Studios fejn stajna naraw kif inħadmu ċerti fi lms ta’ ġiri ta’ karozzi eċċ. Imma minkejja li dħalna fl -10.00am hekk kif fetaħ, u ħriġna fi d-9,00pm x’ħin għalaq, xorta ma kellniex ħin biżżejjed biex induru kullimkien. Bdejna b’dawra bit-tren li turik it-tqassim tal-park kif inhu u spiċċajna għajjenin wara aktar minn għaxar sigħat induru minn ħaġa għall-oħra, pero’ kuntenti u sodisfatti ħafna.

It-Tlieta fi lgħodu wara l-kolazzjon tlaqna lejn is-‘Sacrè Coeur, Bażilika oħra f’Pariġi li apparti d-dehra maestuża li għandha, ti ppossiedi importanza u devozzjoni kbira lejn il-Qalb Imqaddsa ta’ Ġesù f’Pariġi. Knisja Monumentali magħmula minn ġebla speċjali li meta ti xxarrab bix-xita minfl ok li ti swied, ti bjad u dan waħdu jagħmilha wieħed mill-Monument l-aktar att raenti ta’ Pariġi. Apparti dan is-‘Sacrè Coeur ti nsab fuq l-għolja Montmartre u ti dher minn kważi Pariġi kollha. Din il-Bażilika hija wkoll ‘Landmark’ ta’ din il-belt hekk sabiħa u maestuża.

Wara morna nżuru il-Palazz ta’ Versailles. Palazz mibni minn Louis XIV u li bih ried kieku jgħaqqad il-Palazz ma’ Champs-Elysees, l-aqwa triq ta’ Pariġi. Dan il-Palazz huwa l-akbar wieħed fi d-dinja. Dan il-Palazz Irjali tar-Re Lwiġi XIV, għandu ġnien meraviljuż li hu mimli bl-istatwi, funtani u naturalment siġar u fj uri. Versailles huwa att razzjoni mondjali

Page 78: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

76

li l-ebda viżitatur li jkun Pariġi ma għandu jonqos li jżur. Wara din iż-żjara, morna u qatt ajna sagħtejn fi l-qalba ta’ Pariġi fi Pjazza del Opera. Hawn apparti t-teatru tal-Opera li huwa wieħed mondjali, insibu wkoll l-Istabbilimenti ta’ ‘Lafayett e’. Ħwienet kbar li jagħtu fuq żewġ toroq kbar magħqudin fl imkien permezz ta’ pont minn stabbiliment għall-ieħor. Minn hemm tlaqna lejn il-lukanda fejn inħsilna u erġajna ħriġna nieklu barra.

Kull bidu għandu t-tmiem. Waslet l-aħħar ġurnata tagħna f’Pariġi u wara l-quddiesa u l-kolazzjon morna nżuru l-Kati dral Ewlieni ta’ Pariġi ‘Notre Dame de Paris’. Kati dral maestuż, li din is-sena qed ifakkar it-850 sena mill-Konsagrazzjoni ti egħu. Kumbinazzjoni, dakinhar fi lgħodu sibna l-Kati dral imballat bit-tf al u żgħażagħ, peress li kellhom quddiesa fi l-bidu tal-ft uħ tas-sena skolasti ka tagħhom. Għalhekk qgħadna nistennewhom jispiċċaw u sadanitt ant dorna dawra l-Kati dral u stajna napprezzaw il-kobor, l-arkitett ura u s-sbuħija u l-maestrija ta’ dan il-Kati dral. M’hemmx għalfejn ngħid li l-faċċata hija wirja ta’ arkitett ura mill-ifj en u mill-isbaħ tal-knejjes Ewropew. L-istess nista’ ngħid dwar l-istained glass li hemm ġewwa l-Kati dral, fosthom ir-Rose Window li hemm fi l-faċċata f’nofs il-korsija.

Xi ħaġa li tatna sodisfazzjon kbir kienet li l-Arċipriet tagħna Rev. Dr. Joe Zammit irnexxielu jqaddes quddiesa fuq l-artal maġġur fl imkien ma’ qassis tal-post li ħarġet f’nofsinhar. Kien verament ta’ sodisfazzjon għalina l-grupp kollu tat-tour tal-Qala li naraw u nassistu għall-quddiesa tal-Arċipriet tagħna ġewwa l-Kati dral ta’ Pariġi f’din is-sena hekk importanti għall-Insara Katt oliċi Pariġini kif ukoll għalina lkoll f’din is-Sena tal-Fidi.

Nagħlaq dan ir-rapport dwar il-Pellegrinaġġ / Ġita li l-Parroċċa għadha kif organizzat għas-sitt darba konsekutti va bħala parti mill-Pjan Pastorali Parrokkjali. Din hi inizzjatti va tal-Arċipriet Fr. Joe Zammit li ta’ kull sena jinsisti li jagħti opportunita lill-parruċċani ti egħu, li għal ft it ġranet joħorġu barra minn xtutna u jimirħu f’ambjenti u kultura kompletament diff erenti minn tas-soltu. M’hemmx dubju li atti vitajiet bħal dawn iħallu ġid kemm spiritwalment kif ukoll kulturalment, soċjalment u anke mentalment. Dawn jgħallmuk dejjem aktar u jġagħluk ti fh em u tapprezza dejjem aktar is-sbuħija ta’ kulturi diff erenti , ta’ ambjenti diff erenti kif ukoll ta’ posti jiet diff erenti u daqs tant ieħor interessanti . J’Alla din l-atti vita Parrokkjali tkompli anke matul is-snin li ġejjin.

Page 79: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

77

AUSTRALIAN QALA ASSOCIATIONL-ASSOĊJAZZJONI TAL-QALA FL-AWSTRALJA

48 Cowper Avenue, St Albans, Victoria 3021, Australia. Tel: 0061 (03) 93674268

Tagħrif mill-Awstralja dwar ħutna l-Qalin emigranti , minn MICHAEL BUTTIGIEG,

President Australian Qala Associati on

Aħbarijiet minn Melbourne għall-Qalin tal-Qala

Għeżież Qalin insellmilkom,

Kif intom? Huwa ta’ pjaċir u gost għalija li nerġa’ nitkellem ft it magħkom permezz tal-kitba ti egħi f’din ir-Rivista ta’ Leħen il-Qala, li saret tant popolari magħna l-emigranti , speċjalment il-Qalin, huma fejn huma mxerrdin mal-erbat irjieħ tad-dinja. Reġgħu għaddew erba’ xhur oħra mill-aħħar li kellimtkom. Hux kemm jgħaddi jiġri ż-żmien! Filli għadna kemm bdejna s-sena l-ġdida u fi lli wasalna fi tmiemha. Issa niġi biex nagħti kom ft it aħbarijiet li ġraw u qegħdin jiġru fi l-belt kbira u sabiħa ta’ Melbourne.

Erġajna bdilna l-istaġuni, intom ħarifa u xitwa, aħna rebbiegħa u sajf. Pero’ għalikom tgħidu għall-erwieħ, għax ti strieħu ft it minn dik il-qilla tax-xemx u s-sħana li tħobb tagħmel fl -istaġun tas-sajf, speċjalment matul Lulju u Awwissu. Kollox reġa’ għan-normal, in-nies jibdew ix-xogħol, it-tf al jirritornaw fl -iskola u għad-dutt rina, il-ġranet jibdew jiqsaru u kollox juri li issa s-sajf għadda, għalkemm dejjem jibqa’ jagħmel xi ft it bnazzi u sħana sa ma ti dħol sewwa x-xitwa.

Aħna għalina qegħdin fi r-rebbiegħa, staġun sabiħ ferm għan-natura, fejn kollox jerġa’ jibda jieħu r-ruħ wara raqda kważi ta’ erba’ xhur xitwa jew aktar. Meta s-siġar jarmaw il-weraq ġdid. L-għasafar jagħmlu l-bejti et tagħhom u anke ġie li tara xi frieħ diġà bdew iti ru. Ix-xti eli kollha ward ikkulurit u s-siġar tal-frott jibdew idawru u jgħaqqdu l-frott waqt li l-ġranet jibdew jitwalu u kollox jurina li s-sajf qiegħed wara l-bieb. Pero’ ħej, ma tantx għamlilna bnazzi f’din ir-rebbiegħa. Forsi qrajtu u rajtu fuq l-internet kemm għamlilna maltemp kbir u riħ qawwi feroċi. Tant kien qawwi li anke siġar kbar inqalgħu mill-għeruq tagħhom. B’xorti ħażina dawk il-karozzi li nzertaw kienu taħthom kollha tgħaff ġu. Siġar oħra waqgħu fuq id-djar u kkaġunaw ħsarat kbar. B’xorti tajba ħadd ma miet. Xita u riħ biss. Hawn in-natura ti lgħab bil-goff ħafna, speċjalment fi r-rebbiegħa meta t-temp ikun ser jaqleb għas-sajf. Hawn għalina l-ħarifa l-aħjar, għax jibqa’ l-bnazzi tas-sajf.

Kellna wkoll ir-“Royal Melbourne Show” li ddum għaxart ijiem. Din tkun bħal wirja ta’ Santa Marija t’Għawdex, pero’ ferm aktar x’tara. Logħob għat-tf al u tagħlaq bil-logħob tan-nar. Fil-belt ta’ Melbourne jsiru ħafna atti vitajiet ta’ kull xorta, kbar u sbieħ fejn wieħed jista’ jmur u jarahom. Teatrini, fi lms għall-kbar u għaż-żgħar, Luna Parks, Circus u specjalment dik il-varjetà ta’ ikel minn kull nazzjon. L-Awstralja hija nazzjon multi kulturali fejn hawn tal-anqas 160 lingwa minbarra l-Ingliż li bih nitkellmu aħna. Dawn l-atti vitajiet kollha jkunu ħdejn ix-xmara ‘JARRA’ fi s-City qrib il-‘Crown Casino’, fejn wara ti sta’ tmur u ti eħu ft it tal-mistrieh ti ekol u ti xrob xi ħaġa friska. Hemm entertainment għal kulħadd.

Kellna l-famuża ‘Grand Final’ tal-futbol Awstraljan, fejn eluf ta’ nies miż-żewġ naħat imorru fi l-grawnd biex jarawhom. Jibdew minn fi lgħodu kmieni, pero’ l-logħba ti bda mis-2.30pm sal-5.30pm. u jaqsmuha f’erba’ parti jiet. Is-sena kienu ‘Hawthorn vs Freemantle’. Rebħu ‘Hawthorn’ li huma minn Victoria Melbourne. (Freemantle huma minn West Australia). Wara jiċċelebraw bil-kbir.

Fetaħ ukoll l-istaġun taż-żwiemel li jissejjaħ “Spring Carnival”, fejn isiru ti ġrijiet kbar taż-żwiemel fejn twassalna għal dik it-ti ġrija l-kbira tal-“Melbourne Cup”, li fi ha jsiru ħafna ti ġrijiet kbar bi żwiemel tajbin u jintrebħu ħafna fl us – jinti lfu wkoll tafux. Din tkun ġurnata ta’ vaganza pubblika fejn eluf ta’ nies imorru ‘Flemington Racecourse’ biex jarawhom jiġru. Il-futbol u l-Melbourne Cup huma l-aqwa żewġ festi kbar għall-belt ta’ Melbourne.

Issa li aħna qegħdin noqorbu għas-sajf, diġà qegħdin ibassru li ser ikollna sajf niexef u sħun ħafna aktar mis-soltu. U nista’ naħseb jien x’ser jiġri; aktar ħruq ta’ foresti speċjalment fejn hemm id-djar qalb is-siġar. L-aktar matul Jannar u Frar, meta s-sajf ikun fl -aqwa ti egħu. Pero’ meta jasal iż-żmien ngħid hux veru dak li ħsibt jew inkella le. Almenu hekk naħsibha jien.

Page 80: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

78

“Tagħrif fuq l-Għaqda tagħna,Australian Qala Associati on

Incorporated”Din hija t-18-il sena mit-twaqqif tal-Għaqda tagħna u wara 18-il sena, issa ġejna ‘Incorporated’ – “A.Q.A. Inc.” Hekk issa ġejna aktar rikonoxxuti u stabbiliti mill-Gvern. Ix-xahar ta’ Novembru huwa x-xahar tal-Erwieħ u jġibilna memorji u nostalġiji sbieħ tal-għeżież tagħna mejtin – Il-Mulej jagħtihom il-mistrieħ ta’ dejjem. Hawn l-għaqdiet kollha jiċċelebraw quddiesa għal ruħhom. L-għaqda ta’ Tarxien S/C tiċċelebra quddiesa fiċ-Ċimiterju ta’ ‘Altona Memorial Park’, fejn l-għaqda tagħna wkoll tieħu sehem bil-banner tagħha. Wara nimmarċjaw għax-“Shrine tal-Memorial Park’, fejn flimkien mal-qassis isir talb għal ruħhom. Wara jkun hemm xi refreshments.

Issa li qegħdin noqorbu għaż-żmien sabiħ tat-twelid ta’ Ġesù Bambin – il-Milied - il-ħwienet diġà ramaw bit-tiżjin u minn kull xorta ta’ ġugarelli u tiżjin ieħor. Il-Plazas kollha mimlijin b’kollox, minn kull ma tixtieq qalbek. B’xorti t-tfal!. Eħ, fi żmieni ftit ħelu u lewż tal-Milied u daqshekk. Dak kien żmien! Illum l-ispirtu tal-Milied spiċċa għal kollox, għalkemm fil-knejjes kollha jkun hemm il-funzjonijiet kollha li normalment isiru fi żmien il-Milied. Anke l-quddiesa ta’ nofsillejl ikun hawn u qabel jibda l-kant tal-Milied u kollox bil-Malti. Tiżjin fid-djar, ġewwa u barra, Christmas Trees fix-shopping centres kbar sas-saqaf u anke kant tal-Milied. Pero’ dejjem ngħid li reġa’ wasal il-Milied, wara kollox il-Milied huwa festa tal-kbar u anke taż-żgħar.

Issa li qegħdin noqorbu biex nispiċċaw is-sena 2013, fadal biss żewġ festi oħra, St. Andrew li tiġi ċċelebrata mis-St. Andrews Luqa S/C u l-Kunċizzjoni li tkun iċċelebrata mill-għaqda ‘Immaculate Conception S/C u din tkun l-aħħar waħda wkoll. Aħna tal-Qala niċċelebraw din il-festa wkoll, liema festa llum saret l-akbar u l-isbaħ festa milli nara jien.

L-għaqda tagħna fadlilha biss żewġ Trips oħra: Ġurnata bil-bus, il-Ħadd 17 ta’ Novembru 2013, fejn immorru ħdejn il-baħar, nieħdu l-Morning Tea u BBQ Lunch. Wara mmorru fuq bajja oħra u hemm naqbdu d-dgħajsa fejn nibqgħu sejrin bil-bus b’kollox għal bajja oħra. Nieqfu siegħa u nieħdu Afternoon Tea. Wara nirritornaw lura lejn Melbourne u ngħaddu minn triq oħra. L-aħħar vjaġġ tagħna jkun nhar l-Erbgħa għall-Border ta’ N.S.W. Is-Sibt 30 ta’ Novembru u l-Ħadd 1 ta’ Diċembru, nerħula għall-‘Corowa’, fejn ikollna lil

Father Christmas preżenti fil-bus lura lejn il-Motel, u fejn inkantaw il-Christmas Carols bl-Ingliż u bil-Malti. B’hekk l-għaqda tal-A.Q.A. Inc. tagħlaq l-attivitajiet kollha li kellha din is-sena 2013. Hekk aħna tal-Kumitat, nieħdu ftit tal-mistrieh ukoll, biex imbagħad nerġgħu nibdew nippreparaw għas-sena li ġejja 2014.

Din hija l-aħħar ħarġa tar-Rivista ta’ Leħen il-Qala għal din is-sena. Jien ilni niktbilkom fuqha sa mill-1999, meta kont bgħatt l-ewwel ittra tiegħi li kont indirizzajtha lil Dr. Ray Xerri fit-2 ta’ Ottubru tal-istess sena. Din kienet ġiet ippubblikata fil-ħarġa tal-Milied. Ilna 13-il sena nikkomunikaw ma’ xulxin permezz tal-kitba tiegħi, grazzi għal Leħen il-Qala. Il-Milied huwa festa ta’ ferħ kbir għalina l-Insara għax fih niċċelebraw il-Birthday ta’ Ġesù Bambin. Għalhekk ħudu grokk jew tnejn, pero’ dejjem oqogħdu attenti mis-sewqan. Tinsewx, li ‘min isuq xurban huwa l-akbar baħnan’.

Jien nibgħat inselli għalikom ħafna u minn qalbi, flimkien ma marti Roseanne u l-familja kollha, nixtiequ lilkom u lill-familji kollha tagħkom, Milied mimli risq, hena, paċi u ferħ. U s-Sena t-Tajba mimlija b’kull hena, paċi u prosperità lil kulħadd. Nerġgħu niltaqgħu fejn inkomplu nitkellmu s-sena d-dieħla 2014.

Saħħa u paċi lir-raħal kollu tal-Qala, l-Milied u s-Sena t-Tajba lil kulħadd.

Ippermettuli wkoll nieħu din l-opportunità biex flimkien ma’ marti u l-familja tiegħi, u f’isem il-Kumitat tiegħi tal-Australian Qala Association Incorporated, nibgħatilkom l-isbaħ xewqat għall-Milied u l-Ewwel tas-Sena, mimlija risq, hena, ġid u paċi, lill-W.R. Arċipriet il-Kan. Dr. Joe Zammit, lil Fr. Charles, lis-saċerdoti kollha tal-Parroċċa. Lis-sindku s-Sur Clint Camilleri u lill-Kunsilliera kollha, lill-Editur il-Kav. Euchar Mizzi u lill-familja, kif ukoll lill-Bord Editorjali tar-Rivista, lil Ivan Cefai u lil sħabu kollha ta’ Radju Leħen il-Qala, lil Fr. Krystof u lill-familja, lis-Surmast ġdid tal-Banda Mro. Mark Gauci, lill-President tal-Banda ‘Ite Ad Joseph’ is-Sur Raymond Tabone u lill-Onor. Dr. Franco Mercieca, Segretarju Parlamentari u Ophtalmic Surgeon u lill-familja. Nawgura wkoll lill-Kumitat, Players u membri tas-St. Joseph Football Club u lill-Għaqdiet l-oħra kollha u lill-familji tagħhom kollha.

Lil dawn kollha nixtieq il-Milied u s-Sena t-Tajba, b’kull ġid u barka tal-Mulej. ■

Viva l-Immakulata - Viva l-Manjus - Viva l-Qala.

Page 81: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

79

To My Dear Friends,

As the year is coming to an end, I would like to look back and refl ect on what went on within the American Qala Associati on. Although we experienced a year full of ups and downs with our economy, the Associati on remains a committ ed group for the cause it represents.

The American Qala Associati on is a vibrant group of people who organise acti viti es during the year to bring the Maltese Community in New York together for a good cause. As always, the proceeds made from the acti viti es are donated to the “Radju Leħen il-Qala”. This year was no diff erent than last, we again donated $5,000. We are currently in the process of organizing the annual New Year’s Party, which has turned out to be a great success in the past years. With the help of the dedicated committ ee members, family and friends, we always manage to put together a party that is remembered for a long ti me.

As President of the committ ee, I am extremely proud of our achievements as we conti nue our traditi on of giving back to the Qala Community. It gives us great pleasure in being able to donate the proceeds to “Radju Leħen il-Qala”, who is doing a great job.

This past summer, I had the pleasure to see our feast from the camera that was installed by our fi ne group

of very devoted members who work hard to keep us close from so far away. Members of our associati on had the opportunity to be at the Radio stati on this summer at an interview with Ivan Cefai and thanked every one involved on behalf of the committ ee in person for the outstanding job they are doing. The radio doesn’t only help people in Malta but it helps people in New York too. With today’s technology, we now can listen to the radio and now we see inside and outside our church which enables us to relive our childhood memories of listening to Mass everyday as we did growing up. The acti viti es and other programs that are played by the radio are very informati ve to anyone that is interested in learning about the Qala Parish and in some cases, Gozo in general.

On a fi nal note, we would like to wish everyone a healthy and happy Christmas and New Year. With the help of St. Joseph, we will work together to keep the radio stati on going and keep the traditi on alive. Unti l next summer, so long and take care.

A VERY HAPPY AND BLESSED CHRISTMASAND A PROSPEROUS NEW YEAR TO YOU ALL!

Sincerely,

Joseph Muscat President of American Qala Associati on

Message from the Committ ee of:

Page 82: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

80

Email: [email protected]

Mob: 79647964

Facebook page:carlojourdan photography

Whether you are mother of the bride/groom or guest we want you to have the perfect

dress for your special occasion.We also carry evening dresses and formal wear, shoes, bags and also hiring of hats.

2, St George’s Square, Victoria, Gozo, Malta - Tel: 2155 1287Left handside of St George’s Basilica

Page 83: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

81

PERSUNAĠĠI QALIN (9)Sensiela informatti va u edukatti va dwar persunaġġi li għamlu ġieħ lill-Qala

L-Onorevoli Anġlu Camilleri, ex-M.P. (Il-Bedeq)

Emigrant – Missier – Bennej u Kuntratt ur – Deputat Parlamentari – Benefatt ur –

Għamel diversi proġetti essenzjali fi l-Qala:minn: Dr. Raymond C. Xerri

It-Tfulija ta’ Anġlu Camilleri:Anġlu Camilleri twieled fi s-7.00 ta’ fi lgħodu nhar l-14 ta’ April 1913 il-Qala Għawdex, minn Karmnu, iben ta’ Frenċu u Anna neé Ellul u Margerita bint Anġlu Xerri u Roża neé Mifsud. Il-familja Camilleri kienet toqgħod f’dar numru 33 fl -aktar parti għolja ta’ Triq il-Wardija (illum Triq il-Barbaġann) fejn kellha veduta sabiħa tal-gżejjer ta’ Kemmuna, Kemunett u nofs Malta. Illum insibu lapida mal-ħajt bir-ritratt tad-Deputat Parlamentari Anġlu Camilleri li tf akkar fejn twieled u trabba. Huwa ġie mgħammed mill-Kappillan Dun Ġwann Saliba fl -istess jum fi l-knisja ta’ San Ġużepp, fejn bħala parrinijiet kellu lil Anġlu Abela, bin Mikieli minn Għajnsielem, u Marija, it-ti fl a ta’ Indrija Vella minn Għajnsielem ukoll. Il-ġenituri ti egħu tawh l-ismijiet ta’ Anġlu, Loretu u Ġużeppi. Anġlu kien l-iżgħar fost ħamest itf al: Marija, Frenċu, Rożina, Vanġela u hu.

In-nannu ta’ Anġlu kien jaħdem fi l-barriera, jaqta’ l-ġebel tas-samm li dak iż-żmien kien jintuża fl -ewwel fi lati tal-bini minfl ok il-qatran. Wara x-xogħol, bħal kull raġel ieħor kien imur sal-għelieqi ti egħu biex b’hekk imantni l-familja ti egħu. Kienu żminijiet ta’ għaks u ġuħ kbir. Anġlu beda l-iskola primarja bieb ma’ bieb ma’ daru, dak iż-żmien kienet ma’ ġenb fejn illum hemm il-Każin tal-Għaqda Mużikali Ite ad Joseph – Qala, fejn tgħallem jaqra u jikteb. Minħabba l-ħti eġa li jgħin lil missieru fi x-xogħol ti egħu kellu jħalli l-iskola.

Anġlu jemigra lejn Marsilja:Fl-1929, Anġlu siefer għall-ewwel darba fl-eta’

ta’ sittax-il sena fejn mar fil-Port-Belt Franċiża ta’ Marsilja, belt li dak iż-żmien kienet tattira eluf ta’ Għawdxin u Maltin. Hu ħadem ta’ burdnar fil-port għal sentejn sħaħ, iġorr l-ixkejjer tqal sa ma rritorna Għawdex fl-1931 bħala sinjur żgħir. Meta ġie lura Għawdex hu għen lill-familja tiegħu tħallas xi djun li kellha u b’sittax-il lira Anġlu xtara lil missieru raddiena tar-riħ, sabiex ikun jista’ jiffaċilitalu ħajtu billi biha jkun jista’ jsaqqi l-għelieqi fiż-żona msejħa Ta’ Kassia. Illum din ir-raddiena tinsab fuq in-naħa tax-xellug qabel ma taqbad in-niżla inti u nieżel il-

bajja ta’ Daħlet Qorrot. Ix-xogħol fl-għalqa kien ix-xogħol ta’ filgħaxija għal missier Anġlu u binhar kien naġġar. Anġlu tħajjar jieħu l-linja ta’ missieru u mar Malta biex isib ix-xogħol għaliex f’Għawdex ma kienx hemm. Beda jgħix f’kera fin-numru 54 Triq San Fidel, il-Ħamrun u jattendi l-iskola tal-bini l-Furjana sa ma laħaq bennej. Fl-istess triq kien hemm familja min-Nadur, Koronatu u Anna Attard fejn Koronatu kellu l-istess sengħa, dik ta’ kuntrattur u bennej. Peress li

Anġlu u Ġużeppa neè Muscat fi s-27 ta’ Ġunju 1936 fi l-ġurnata tat-ti eġ tagħhom

Page 84: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

82

kienu Għawdxin u tal-istess sengħa, ma damux ma saru ħbieb.

Gradwalment, il-bennej Anġlu Camilleri beda jsib ix-xogħol u beda anke jħaddem miegħu ħaddiema Għawdxin li kienu jgħixu Malta. F’Malta huwa bena diversi binjiet, fosthom il-Lukanda Metropole u xi bini ieħor f’Qui si Sana f’Għar id-Dud, it-tnejn f’Tas-Sliema.

Anġlu jiżżewweġ u jiff orma familja:Fit-2 ta’ Lulju 1933 Anġlu daq l-ewwel mrar fi l-

familja meta kienet mietet oħtu ta’ qablu, Vanġela fl -eta’ ta’ 25 sena. Wara tliet xhur għerusija mill-festi tal-Għid sa jum id-demostrazzjoni tal-Imnarja, Anġlu ta’ 23 sena u Ġużeppa Muscat ta’ 16-il sena żżewġu nhar is-27 ta’ Ġunju 1936 mill-Arċipriet il-Kanonku Ġużeppi Cassar. Fl-10 ta’ Ġunju 1940 faqqgħet il-Gwerra u Anġlu ħa ħsieb iġib il-familja ti egħu lejn Għawdex u ħaff er xelter fi l-Wied ta’ San Blas. Anġlu xorta baqa’ jaħdem Malta fejn ħa kuntratti biex ħaff er diversi xeltrijiet f’Tas-Sliema u San Ġiljan, xogħlijiet bħal barracks għas-suldati f’Ħal Far u l-Mosta; kif ukoll kien ġie mqabbad minn Air Ministry War Department biex jibni hangers bħala xeltrijiet għall-ajruplani. F’Għawdex fi ż-żmien il-gwerra huwa bena l-istazzjon tar-Radar li kien hemm fuq il-għolja ta’Ġordan, qrib il-fanal; il-kwarti eri f’Ta’ Dbieġi u l-akbar biċċa xogħol kienet fi t-tħejjija tal-ajruport li sar fi l-limiti ta’ Xħajma, taħt it-Torri ta’ Kenuna.

Anġlu jieħu ħsieb il-bini tal-ajruport t’Għawdex:Fil-5 ta’ Ġunju 1943, Anġlu fl -eta’ biss ta’ 30 sena

mexxa x-xogħol fuq l-ajruport t’Għawdex bit-300 ħaddiem kuljum. Dawn il-ħaddiema kienu mħallsa paga xierqa ta’ lira kuljum u mhux sitt xelini (75 ċenteżmu tal-Ewro tal-lum) u kienu eżentati mill-lieva, dan kollu grazzi għall-impenn ta’ Anġlu li kien innegozja dawn il-kundizzjonijiet. Kien proprju l-Ħadd, 30 ta’ Mejju 1943, meta ġewwa r-residenza tal-Kummissarju tal-Pulizija s-Sur Ġużeppi Axisa, saret laqgħa bejnu, bejn il-Kummissarju għal Għawdex is-Sur George Ransley, l-Assistent Gvernatur Mr. Geoff rey N. Nunn u Anġlu li fi ha sar dan il-ft ehim. Ix-xogħol mhux talli tlesta fi l-ħin iżda qabel, u ġie mfaħħar minn diversi kwarti eri.

Żmien il-Gwerra:Matul il-Gwerra l-familja ta’ Anġlu u Ġużeppa

kompliet ti kber biż-żieda ta’ tlett itf al oħra; Kelinu fi l-5 ta’ Lulju 1940, Evanġelista (Vanny) fi s-16 ta’ Marzu 1942 u Joey fi t-8 ta’ Novembru 1943. Wara l-gwerra hu mar jgħix in-Nadur fejn xtara dar anti ka fi Triq il-Mitħna l-Qadima. Anġlu baqa’ jaħdem ta’ bennej u kuntratt ur u l-interess fi l-politi ka lokali kompliet ti żdied speċjalment l-ammirazzjoni ti egħu lejn il-Perit Dom Mintoff u l-Parti t Laburista. Fis-17 ta’ Lulju 1947 miet missieru, Karmnu fl -eta’ ta’ 76 sena. Sa wara l-gwerra Anġlu u Ġużeppa kellhom ħamest itf al oħra; Loreta (Lolly) fl -1945, Pietru Pawl sena wara, Mary fl -1948 (li mietet sitt xhur wara), Carrie fl -1949 u M’Assunta fl -1950. Tant kien jammira lil Mintoff , li Anġlu semma’ d-dar ti egħu St. Domenic u lil ibnu li twieled fi t-18 ta’ April 1952 għalih.

Anġlu Camilleri jidħol fl -arena tal-politi ka:Anġlu Camilleri ġie elett Deputat fuq it-Tmien

Distrett li kien id-Distrett ta’ Għawdex wara l-elezzjoni ġenerali li saret fi s-26, 27 u 28 ta’ Frar 1955 f’isem il-Malta Labour Party li kien immexxi mill-Perti t Dom Mintoff . Anġlu ġab 1,451 voti u kien elett l-ewwel minn tliet kandidati f’isem l-istess parti t, fejn ġab iżjed voti mill-elezzjoni ġenerali ta’ qabel li kien ikkontesta fi t-12, 13 u 14 ta’ Diċembru 1953 fejn kien ġab 1,220 vot. Bħala Deputat fi l-Gvern ħadem bla heda sabiex il-poplu Għawdxi jkollu l-ilma fi d-djar u ti bda ssir is-sistema tad-drenaġġ biex b’hekk jispiċċaw il-fosos. Fil-21 ta’ Marzu 1955, id-Deputat Anġlu Camilleri kellu laqgħa mad-Duka ta’ Edinburgh, il-Prinċep Philip, waqt li kien fuq żjara f’Malta.

Kapitlu iswed fi l-Ħajja Politi ka ta’ Anġlu u tant oħrajn:Anġlu Camilleri daħal fi l-politi ka fi żmien l-epoka

politi ka ta’ pajjiżna meta kien hawn kwistjonijiet kbar bejn il-Knisja f’pajjiżna u l-Parti t Laburista. Il-ħakkiema Ingliżi komplew jagħtu n-nar lil din is-sitwazzjoni u f’April 1961, il-Knisja tat l-Interdett lil numru ta’ membri tal-Parti t Laburista u ġurnali politi ċi. Wara diversi tentatti vi sabiex iwaqqfu lil Anġlu Camilleri

Anġlu u Ġużeppa fl imkien mal-familja Camilleri

L-Onor. Anġlu Camilleri jinawgura esibizzjoni fl -Iskola Primarja tal-Qala fl -1972

Page 85: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

83

milli jikkontesta f’isem il-Parti t Laburista – b’diversi aff arijiet: rigali kbar ta’ fl us, maħfra taċ-ċnus kollha li kellu jagħti lill-Knisja fuq ir-raba’ fl -inħawi Ta’ Kassia – pero’ Anġlu baqa’ sod u leali lejn il-prinċipji li kien jemmen fi hom. Din l-atti tudni ta’ determinazzjoni li jaħdem biex jgħin il-fqir u l-magħkus sabiex joħroġ mill-qoxra tal-injoranza kellha prezz qares.

Fis-7 ta’ Jannar 1962, l-Isqof Mons. Ġużeppi Pace bagħat l-Interdett lid-Deputat Laburista Camilleri. Kien interdett kontroversjali għaliex il-gazzetti kkummentaw ħafna dwar il-każ ta’ Anġlu. Għal min ma jafx, min kien jingħata l-interdett , ma kienx ikun jista’ jersaq lejn is-sagramenti tal-qrar u tat-tqarbin; lanqas ikun jista’ jidħol il-knisja, jagħmilha ta’ parrinu, xhud fi ż-żwiġijiet; ma jibdlux il-bulletti ni, ma jbirkulux id-dar; jekk imut, jitti eħed bla salib u jindifen fi l-miżbla (parti taċ-ċimiterju fejn fi h jindifnu dawk li ma kinux Katt oliċi jew miġġielda mal-Knisja). Anġlu xorta baqa’ jisma’ quddiesa kull nhar ta’ Ħadd u xorta kien jersaq lejn is-sagrament tal-qrar.

Il-familja Camilleri kompliet ti kber fejn kellhom erbat itf al oħra, Rajmondu fl -1954, Anton fl -1955 , Ewġenju fl -1957 u Anna Marija fl -1961. Wara t-twelid tal-aħħar tarbija, il-familja Camilleri kienet vitt ma ta’ tagħjir u ta’ vjolenza politi ka minn ċorma xebbiet li kienu membri tal-Azzjoni Katt olika, jgħajtu: ‘Assassini, lil Mintoff ma rriduhx’. Il-familja Camilleri, anke t-tf al batew il-konsegwenzi tal-interdett , fl -iskola u saħansitra kien hemm komplott sabiex jisparawlu fi Triq l-Imġarr f’salib it-toroq bejn il-Qala, in-Nadur u Għajnsielem. Ruħ tajba saret taf b’dan il-komplott u avżatu b’itt ra anonima u hu aff ronta l-persuna fuq il-post pero’ qatt ma sar jaf min kienet. Bintu, Maggie uriet ix-xewqa tagħha li ti dħol soru mas-Sorijiet ta’ Maria Bambina (Sorijiet tal-Karita’) li l’Casa Madre tagħhom qiegħda ġewwa Milan, fl -Italja. F’Malta m’għandhomx kunvent.

Hija daħlet mas-sorijiet bħala novizza fi l-20 ta’ Frar 1962 u damet tlett ax-il xahar Ruma u f’Sett embru 1964 għamlet il-vesti zzjoni tagħha bħala soru. David kien l-aħħar tarbija li kellhom il-familja Camilleri f’Sett embru 1962.

L-Interdett jitneħħa:Fl-Elezzjoni Ġenerali mis-17

sas-19 ta’ Frar 1962, Anġlu kien stampa u qassam dak li kien kiteb ‘Carcas’ fuq il-Ġurnal The Whip fejn irrisponda lill-Isqof ta’ Għawdex. Anġlu kien ġab 321 vot u baqa’ ti ela’ sa 827 vot u kienu telgħu tlieta f’isem il-Parti t Nazzjonalista u tnejn

mal-Parti t ta’ Ganado. Il-ħabib ti egħu Coronato Att ard (Natu) ġie elett f’isem il-Parti t ta’ Ganado. Fis-26 ta’ Sett embru 1964, tneħħielu l-interdett billi l-Arċipriet Portelli ħabbar dan waqt il-quddiesa, fejn għarrfu b’din id-deċiżjoni tal-Isqof. Fl-elezzjoni ġenerali tas-26-28 ta’ Marzu 1966, Anġlu ġab 490 u bl-aħħar għadd b’1301 vot. Fl-4 ta’ April 1969 il-kwistjoni bejn il-Knisja u l-Parti t Laburista intemmet bi ft ehim.

Anġlu jerġa’ jsir Deputat Parlamentari:Fl-Elezzjoni Ġenerali tat-12 sal-14 ta’ Ġunju 1971

l-Parti t Laburista rebaħ il-maġġoranza ta’ siġġu wieħed, u Anġlu kien reġa’ sar Deputat fejn kien ġab 987 vot u spiċċa b’1957 vot.

Il-komplott sabiex jixtruh biex jaqa’ l-Gvern Laburista:Fil-31 ta’ Mejju 1973 inkixef komplott sabiex

numru ta’ negozjanti jixtru lid-Deputat Anġlu Camilleri b’somma fl us bil-patt li jivvota kontra l-Gvern ta’ Mintoff u b’hekk kien jaqa’ u jispiċċa l-Gvern. L-ewwel somma kienet Lm30,000 u anke telgħet sa Lm120,000. Id-Deputat Anġlu Camilleri kien u baqa’ sod fi l-prinċipji ti egħu lejn il-Gvern li kien jiff orma parti minnu. Dawn in-negozjanti ġew immultati u spiċċaw il-ħabs.

Id-Deputat Camilleri jkompli jsaħħaħ il-bażi politi ka ti egħu:

Fl-Elezzjoni Ġenerali li saret fi s-17-18 ta’ Sett embru 1976, Anġlu mhux biss ġie elett iżda’ kiseb 1631 mal-ewwel għadd u spiċċa b’2497 vot. Matul din il-leġiżlatura l-Onorevoli Anġlu Camilleri ġie magħżul biex imur mad-delegazzjonijiet governatti vi Malti n, darba fi l-Libja mis-26 sad-29 ta’ Jannar 1978 u fl -Awstralja u n-New Zealand mit-13 ta’ Novembru sas-6 ta’ Diċembru 1979. Ħaġa sabiħa kienet li mhux l-ewwel darba li ż-żewġ Deputati Nadurin, Anġlu u Kurunat, kienu jmorru fl imkien fl -istess karozza għal Parlament. Anġlu kien maħbub u rrispett at mhux biss min-Nadurin fejn għex ħafna minn ħajtu, iżda anke

Il-Gvern tal-Perit Dom Mintoff tas-sena 1955 li kien jinkludi lill-Onor. Anġlu Camilleri (il-ħames mix-xellug)

Page 86: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

84

f’raħal twelidu l-Qala. Fl-Elezzjoni Ġenerali tat-12 ta’ Diċembru 1981, Anġlu ġab 1328 vot fl -ewwel għadd u spiċċa b’1483 vot, iżda ma telax minkejja x-xogħol kollu li kien għamel.

Il-Qala baqgħat għal qalb Anġlu:Ħafna nies li telqu minn raħal twelidhom insewh.

Id-Deputat Anġlu mhux biss baqa’ jift akar fi l-Qala, iżda għamel ħafna xogħljiet li għadna ngawduhom illum. Diversi kilometri ta’ kanen tal-ilma fi d-djar, l-istess trinek tad-drenaġġ, ħafna toroq fi l-qalba tal-Qala bit-tarmak, wires tad-dawl fi d-djar, is-servizz tat-telefon li kollha għadhom jintużaw sal-lum. Iva, Anġlu għamel ħafna ġid u ġab il-Qala ’l quddiem. Fl-aħħar għoxrin sena ta’ ħajtu kien iqatt a’ l-ġurnata kollha fi l-Klabb tal-Boċċi ta’ Xerri, illum Xerri l-Bukkett .

L-aħħar snin ta’ ħajjet Anġlu Camilleri:Fil-25 ta’ Ġunju 1983 ibnu Duminku ġie ordnat

saċerdot u fis-27 ta’ Ġunju 1986, Anġlu u Ġużeppa ċċelebraw l-anniversarju tad-deheb (50 sena) taż-żwieġ tagħhom fis-Santwarju tal-Madonna Ta’ Pinu. Sentejn wara sar bużnannu għall-ewwel darba bit-twelid ta’ Jonathan iben it-tifla Lydia, ta’ ibnu l-kbir Karmnu. Anġlu kien benefattur kbir tal-Bażilika tan-Nadur fejn f’diversi okkażjonijiet hu ta l-influwenza tiegħu biex iġib il quddiem in-Nadur u anke b’mod finanzjarju.

Minkejja li kien jaf li ma kienx ser jerġa’ jiġi elett, Anġlu kkontesta l-Elezzjoni Ġenerali tad-9 ta’ Mejju 1987, pero’ ried jgħin lill-Partit Laburista jġib kemm jista’ jkun voti. L-aħħar snin ta’ ħajtu qattagħhom ikabbar is-summien u fil-ħanut tal-Klabb tal-Boċċi ta’ Xerri fi Triq iż-Żewwieqa l-Qala fejn għal għoxrin sena sħaħ kien jiġi kuljum, rari kien ifalli. Jien li kont inqatta’ xi ħin fil-Klabb ta’ missieri kont nara lil Anġlu kważi kuljum.

Kelli rispett kbir lejn Anġlu għaliex kien ikellemni dejjem u ma ninsa qatt f’Mejju tal-1993 kien

qiegħed jirkeb il-karozza tiegħu sejjer id-dar wara ġurnata sħiħa fil-Klabb ta’ missieri u ndunajt li kellu uġigħ f’sidru u li ma setax itella’ siequ fil-karozza. Dlonk għajjat lil missieri, għaliex jien mutur kelli dak iż-żmien ta’ 24 sena, u wasslu d-dar in-Nadur. Xahar wara Anġlu kellu attakk tal-qalb u spiċċa l-Isptar ta’ Għawdex. Wara l-kura, Anġlu ħareġ mill-isptar u qatta’ l-aħħar snin ta’ ħajtu d-dar.

Il-Mewt ta’ Anġlu Camilleri:Anġlu Camilleri ħalla din id-dinja fl-4 ta’ filgħodu

fl-età ta’ 81 sena, nhar il-Ħadd, 24 ta’ Awwissu 1994 u l-funeral sar filgħaxija. Anġlu kien missier ta’ 15, nannu ta’ 34 neputi u bużnannu ta’ ħamsa.

Għall-Qala, raħal medju fid-daqs, Anġlu Camilleri (il-Bedeq) kien it-tieni Deputat parlamentari li oriġina minn raħalna wara l-Ex-President tar-Repubblika, Dott. Anton Buttigieg, it-tnejn mill-kamp Laburista. Dan hu unur kbir għar-raħal tagħna u l-ġid li ħalla warajh l-Onorevoli Anġlu Camilleri għadna ngawduh sal-lum. Iben id-Deputat Anġlu Camilleri, Anton Camilleri serva għal tmien snin sħaħ bħala Kunsillier fil-Kunsill Lokali tal-Qala sa ma ħalla din id-dinja fl-2009. Iben Anton, il-Pertit Clint Camillieri ġie elett is-Sindku l-ġdid tal-Qala fl-Elezzjoni tal-Kunsilli Lokali tal-10 ta’ Marzu 2012.

Riferenzi:APQ, Bapt. III (1908-1929), p.123, n.254.

APN, Matr., V. f. 150, n. 300.

BONNICI, Alexander, In-Nadur, II, p. 491.

CAMILLERI, Dom (1992), 100 Sena Arċipretali, Vigilant 5, p. 65.

CAMILLERI, Dom (1992), Mitt Jien biex tgħix Int, Vigilant 6.

Carcas, “Kelmtejn lill-Isqof t’Għawdex”, The Whip, Jannar 1962, p. 3.

GALEA, C., “Għaliex l-interdett ”, p.4.

GAUCI, A. (1981), Ħwejje[ li Rajna I, pp.157-158.

Il-Berqa, 9 ta’ Jannar 1962, p.12.

Il-Ħajja, 5-14 ta’ Ġunju 1973.

Il-Ħelsien, Teft if minn Għawdex, 18 ta’ Jannar 1962, 18 ta’ Jannar 1962, p. 6.

In-Nazzjon Tagħna, 5-14 ta’ Ġunju 1973.

Il-Mument, 21 ta’ Awwissu, 1994.

L-Orizzont, 5-18 ta’ Ġunju 1973.

L-Orizzont, 3 ta’ Lulju 1988, p. 2.

Leħen is-Sewwa, 12 ta’ Jannar 1962, p.5.

Leħen is-Sewwa, 27 ta’ Awwissu, p. 14.

Luminaria, Ġunju, 1987, p.14.

Malta News, 5-14th June 1973.

Minuti tal-Kamra tar-Rappreżentanti , 25 ta’ Lulju 1994.

SCHIAVONE, Mario J.(1992), L-Elezzjonjiiet f’Malta 1849-1992, Storja Fatti Ċifri, pp. 237-252.

The Bulletti n, 5th June 1973.L-Onor. Anġlu Camilleri qiegħed jiffi rma d-dokument li jistabbilixxi lil

Malta bħala Repubblika quddiem l-ispiker Dott . Emmanel Att ard Bezzina

Page 87: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

85

Il-Milied hu dejjem żmien ta’ stennija u żmien ta’ ferħ għall-poplu kollu, imma speċjalment għat-tf al. Min jaf bħalissa kemm għaddejjin memorji sbieħ minn dawk li qegħdin jaqraw dan l-arti klu, u jift akru fi tf ulithom. Ħsibt li din id-darba infakkarhom f’dawk l-erba’ ġimgħat sbieħ li jibdew minn wara l-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni, u jagħlqu mal-festa tat-TreRe, jew l-Epifanija. Naturalment ser nirrakkonta x’konna nagħmlu aħna t-tf al, illum nanniet, f’dan l-istaġun ta’ ferħ.

Preparazzjoni:Fi żmieni ti sta’ tgħid it-tf al kollha kienu jatt endu

s-Soċjeta’ tad-Dutrina Kristjana, jew aħjar kif jafu kulħadd, il-M.U.S.E.U.M. Hawnhekk kien il-post per eccellenza fejn kienet issir ħafna atti vita’ bi preparazzjoni għal żmien il-Milied. Kif jasal Ott ubru s-Superjur kien jagħżel ti fel, aktarx ta’ madwar l-għaxar snin biex jibda jistudja l-Prietka tal-Milied, magħrufa sal-lum bħala l-Prietka tat-Tifel. Dan kien ikun irid jitgħallem, kemm jista’ jkun bl-amment, prietka dwar it-Twelid ta’ Ġesù Bambin, li kienet tkun inkitbet minn xi Soċju tal-M.U.S.E.U.M. aktarx minn Malta.

Atti vita’ oħra importanti fi l-mużew kienet ix-xogħol fuq il-grotti , jew għerien żgħar, li kienu jingħataw lit-tf al li jatt endu għad-Dutrina. Għal dawk li ma jift akruhomx, ħa nispjega kif nista’ kif kienu jsiru dawn il-grotti . Tinqata’ biċċa kartuna ta’ madwar 25 ċenti metru kwadru, u fuqha ti twaħħal biċċa karta kbira biżżejjed li tkun ti sta’ ti ġi mdawra forma ta’ għar, u li qabel kienet tkun indilket bil-lamtu u milwija għal tnejn, u ti tħalla ti nxef. Għal min ma jafx, il-lamtu hu taħlita ta’ dqiq u ilma, li jissajru fuq in-nar sakemm it-taħlita ti eħu sura ta’ kolla bajda. X’ħin il-karta midluka ti nxef ti eħu l-forma li tkun tajtha, f’dan il-każ forma ta’ għar. F’dak iż-żmien il-lamtu kien jintuża ħafna min-nisa li jaħdmu l-bizzilla, għax bih kienu jagħmlu t-trajbu li fuqu jaħdmu l-bizzilla.

Wara li dawn il-grotti kienu jinxfu kienu jinżebgħu lewn il-blat b’kuluri diff erenti tal-ġir (nara). X’ħin kienu jkunu lesti u nixfu sew, fi hom jitpoġġa Bambin żgħir tax-xema’ f’maxtura żgħira u jintrefgħu sakemm tasal il-ġurnata li jitqassmu. Ġie li kienet ti tpoġġa wkoll xi ft it ‘leħja tax-xiħ’. Pero’ din

l-iktar li kienet ti ntuża fi t-ti żjin tal-presepji. Xħin kienet toqrob in-Novena dawn il-grotti kienu jitqassmu lit-tf al tad-dutrina biex kull min irid, kien jarma l-presepju madwar din il-grott a. Imma mhux it-tf al kollha kienu jieħdu pjaċir b’din il-grott a, għax xi wħud kienu jaqilgħu l-Bambin minn ġol-grott a, u jarmuha mal-art kif joħorġu barra. Veru kienet tkun tal-mistħija, u insult lejn is-Soċi tal-M.U.S.E.U.M.

Il-Presepju:Il-Presepju kien il-qofol ta’ kollox fi żmien il-Milied. Malli

tgħaddi l-festa tal-Kunċizzjoni wieħed kien jibda jaħseb biex jibni l-Presepju, biex ikun lest sa kemm ti bda n-novena tal-Milied. Aktarx li kull familja kienet tarma presepju d-dar. Dawn kienu jkunu ta’ kull għamla u daqs. Uħud kienu jkunu tal-kartapesta, bħalma għadhom jinħadmu sal-lum, u oħrajn kienu jibnuh bil-ġebel tas-sajjieħ. Drawwa oħra, u din għadha sal-lum, hi ż-żrieragħ tal-ġulbiena u qamħ biex ti ntuża fi żmien il-Milied għat-ti żjin tal-presepji, jew xi post fejn jintrema Bambin kbir minn dawk li jintramaw fl ok il-preseppju. U f’xi djar anke kienu jintramaw it-tnejn.

Nift akar li dejjem kien ikollna presepju d-dar. Meta konna żgħar missieri kien jagħmlilna kaxxa tal-kartun miksija b’xi karta tal-‘ħammiema’, ipoġġi bambin f’maxtura, il-Madonna u San Ġużepp, baqra u ħmara u xi żewġ nagħġiet. Imbagħad meta kbirt ft it aktar bdejt nagħmel wieħed jien kif kont tgħallimt nagħmlu mill-M.U.S.E.UM. Kien anke jkun fi h pasturi li konna nżommu minn sena għall-oħra, u li kull sena konna nżidu xi wieħed ’l hawn u ’l hemm skont kif kien ikun il-karus! Mhux l-ewwel darba li xtaqt xi pastur u ma stajtx nixtrih. Il-pasturi ta’ dak iż-żmien kienu jkunu tat-tafal u maħdumin Għawdex, u ma kinux fi ni bħal tal-lum.

IL-MILIED TA’ TFULITIJew ta’ Ħamsin sena ilu u aktar

Minn: CARMEL PORTELLI

Page 88: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

86

Anke l-M.U.S.E.U.M. kien jintrama’ presepju kbir u nift akar li man-Novena tal-Milied dejjem kien ikun lest u mixgħul. Nift akar li dan il-Presepju kien jinbena (ħafna kaxxi tal-kartun u karti tax-xkejjer tas-siment miksija bil-lamtu mitf ugħa fuqhom biex jieħdu forma ta’ għoljiet u għelieqi) mis-soċji Carmelo Portelli u Pawlu Att ard. Ma ninsa qatt ix-xena tal-Milied li kien pinġa Lorenzo Żammit taż-Żuż. Dan is-sinjur kien għadu ġej mill-Amerika, u kien jinqala’ ħafna biex ipitt er. Għadni narah qisu issa jħares lejn il-Presepju u x-xena ta’ wara ma għoġbitux. Talab kartunċini suwed u ġibs ikkulurit (bħal dak li kien jintuża fuq il-blackboard tal-iskola) lis-superjur Salvu Camilleri biex jagħmel xena li tkun ti xraq fi l-Presepju. Pinġa xena ta’ Betlem bil-lejl li kienet bħala Background tal-presepju li saħħret lil kulħadd . Din ix-xena damet ti ntuża għal diversi snin ma’ kull presepju li kien jinbena fi l-Qasam.

Imma bla dubju ta’ xejn il-Presepju ta’ iktar minn ħamsin sena ilu li l-aktar baqa’ jissemma, kien il-Presepju mekkaniku li rnexxielu jibni Dun Ġużepp Vella. Dan dam għal diversi snin jibnih kull sena. Kien jibnih f’dar li kienet fejn illum hemm iċ-Ċentru Parrokkjali. Għall ewwel kien fi h xi sitt pasturi biss jiċċaqalqu, imma kull sena dejjem kien iżid sa kemm fl -aħħar il-pasturi kollha kienu jiċċaqalqu. Dawn il-pasturi kienu kollha maħduma minn Dun Ġużepp innifsu u kollha mlibbsa b’libsa taċ-ċarruta b’kuluri tradizzjonali. Nift akar fl -aħħar presepju li għamel, il-Madonna kienet tqum bilwieqfa u tbus il-Bambin li tħaddan u San Ġużepp jagħmel inkin biex jadura lill-Bambin! Tgħidx kemm kienu jiġu nies minn Għawdex kollu u anke minn Malta biex jaraw dan il-Presepju bil-pasturi jiċċaqalqu! U bir-raġun għax kien l-ewwel wieħed tat-ti p ti egħu f’Għawdex u f’Malta. Wara l-1958 Dun Ġużepp ma baqax jagħmel dan il-Presepju, għax din id-dar għaddiet f’idejn iż-Żgħażagħ Ħaddiema Nsara, u allura ma kellux post addatt at fejn jibnih.

Kartolini:Minn qabel il-Milied sew, il-familji kienu jaħsbu biex

jibagħtu kartolini tal-Milied lil qrabathom imsefrin, għax kienet għadha ma daħlitx, għallinqas f’raħalna, d-drawwa li nibagħtu kartolina anke lil dawk li nistgħu nawgurawlhom ix-xewqat tal-Milied kif niltaqgħu magħhom! Mir-raħal tagħna kien hawn ħafna emigranti dak iż-żmien fl -Awstralja, Amerika, Kanada, Ingilterra u anke f’pajjiżi oħra. Kull familja ti sta’ tgħid kellha lil xi ħadd jiġi minnha msiefer, u għalhekk il-kummerċ tal-kartolini tal-Milied kien populari sew. Nift akar li konna nibagħtu l-kartolini l-Amerika għax kellna z-zijiet imsefrin. Tgħidx kemm kont nistenna l-ġurnata li nirċievu l-kartolini tagħhom għax kienu jkunu vera sbieh. Barra minn hekk kont ukoll nistenna l-kejk tal-Milied, kollu frott , li z-zija kull sena kienet ti bagħti lna. Aktar ’il quddiem bdejna nsibu l-kunfett ura u ċ-ċirasa, u dan il-kejk tal-Milied bdiet tagħmlu ommi.

In-Novena:Meta kienet ti bda n-Novena tal-Milied konna nkunu

mħeġġin biex natt endu l-funzjoni tal-knisja wara li ti spiċċa d-dutrina fi l-M.U.S.E.U.M. Kienet drawwa għalina t-tf al

li matul in-novena konna nagħmlu ‘Libsa lill-Bambin’. Din kienet tkun talba personali li ngħiduha kuljum, u jkun tahielna l-konfessur meta nqerru. Għal dawk li ma jafux, din ma kellha x’taqsam xejn mat-tewba li jagħti k il-konfessur, imma talba biex tgħidha kuljum ad unur ta’ Ġesù Bambin.

Purċissjoni u Prietka:L-iktar avveniment li nift akar tajjeb, u li kulħadd

kien ikun jistenna, kienet il-Purċissjoni bil-Bambin lejlet il-Milied. Din kienet bdiet f’Malta s-Soċjeta’ tal-M.U.S.E.U.M. fl -1921 fi l-Ħamrun u f’Għawdex saret l-ewwel darba fl -1941. Fil-Qasam tal-Qala kienu jsiru preparamenti sew għal din il-Purċissjoni. Mal-5.00pm kienu jiġu mixgħula l-lampi tal-‘mantle’ biex jixegħlu t-triq mnejn tgħaddi l-purċissjoni. Nift akarni nieħu l-lampa tal-mantle li konna nużaw fi l-ħanut ta’ missieri qabel ma ġie d-dawl elett riku, jew li kienet ti ntuża meta jintefa dan id-dawl, għax din kienet ħaġa komuni f’dak iż-żmien! Minn dawn il-lampi kien ikun hemm xi erbgħa fi l-purċissjoni. Kienu jintramaw fi braket tal-ħadid apposta mwaħħal ma’ lasta biex jinġarru fi l-għoli ħalli jagħtu d-dawl. Billi kienu aktarx xi ft it tqal, kienu jinġarru minn tf al xi ft it kbar u mibnija.

Barra minn hekk, tf al oħra kienu jġorru wkoll fanali apposta bi kwotazzjonijiet dwar it-twelid ta’ Kristu (bħal ma għadhom sal-lum) waqt li erbat itf al oħra kienu jġorru l-maxtura bil-Bambin. Il-Bambin li kien jintuża fi żmieni kien jisilfu lis-Soċjeta’ Bernard Vella li kien jiġi z-ziju ta’ Dun Ġużepp Vella li kien jagħmel il-presepju msemmi fuq. Dan il-Bambin kien ilu jintuża għal diversi snin qabel nift akar jien, u kien jieħu ħsiebu Fredu Vella, ħu Dun Ġużepp. Dan il-Bambin kien jintuża wkoll fi l-purċissjoni li kienet issir fi r-raħal tan-Nadur, peress li s-Superjur ta’ dak il-Qasam kien Salvu Butti gieg mill-Qala. Nift akar li kienu jeħduna għal din il-purċissjoni għax kienet issir fi l-ġurnata tal-Milied u mhux lejlietu. Biex inkompli fuq il-purċissjoni tagħna. Konna niti lqu għal ġot-toroq tas-Salib u dawk it-tf al li ma kienu jġorru xejn minn dak li semmejt iktar ’il fuq, kien ikollhom il-kotba tal-kant, u kulħadd ikanta innijiet tal-Milied. Allaħares xi ħadd ma kienx ikanta, jew ma jġibx ruħu sewwa, għax jaqla’ ċanfi ra minn għand is-superjur Salvu Camilleri, li f’okkażjonijiet bħal dawn kien rigoruż. Wara dawra f’tas-Salib, konna naslu fi l-pjazza, u nieqfu fi l-kantuniera fejn illum joqgħod Euchar Mizzi. Hawn kien ikun hemm palk żgħir armat li fuqu kien jitla’ t-ti fel biex jagħmel il-Prietka tal-Milied. Is-Superjur Ganni Calleja, mix-Xewkija, kien jarma l-apparat biex it-ti fel ikun jinstama’ aħjar waqt il-prietka. Kienu jitkantaw iktar innijiet tal-Milied fosthom l-‘Adeste Fidelis’, li kien ikanta s-superjur Salvu fl imkien ma’ Fredu Vella u Ganni Portelli. Imbagħad kienet issir il-Prietka tat-ti fel. Billi kważi t-tf al subien kollha kienu jieħdu sehem, l-att endenza mill-pubbliku tal-Qala, kienet tkun tajba ħafna. Naturalment, din l-atti vita’ kienet issir jekk it-temp kien jippermetti ; jekk kien ikun il-maltemp jew ix-xita ċ-ċerimonja kienet issir fi l-knisja.

Page 89: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

87

Xħin kienet ti spiċċa l-prietka tat-ti fel kienu jitkantaw xi innijiet oħra, u ti spiċċa ċ-ċerimonja. Konna nitf u x-xema’ tal-fanali u l-lampi, u nieħdu kollox il-M.U.S.E.U.M. Hemm konna ngħaddu xi ft it ħin ieħor, u nippreparaw biex immorru l-Quddiesa ta’ nofsillejl.

Rigali:Meta kont żgħir ma kinux jingħataw rigali lit-tf al bħal-

lum. L-uniċi rigali li konna naqilgħu kienu rigali żgħar mill-Għalliema tal-iskola. Dan kien ikun jew xi borża żgħira lewż, xi kagħka tal-għasel, jew tliet soldi (3 ewro cents tal-lum) skont min kien ikun l-għalliem. Fid-dar konna nistennew xi borża bi ft it lewż tal-Milied, u xi ft it ħelu, li l-omm kienet tpoġġi taħt l-imħadda, għal taparsi ġabhielna l-Bambin. Dak iż-żmien kienet għadha ma daħlitx id-drawwa li jiġi Father Christmas bir-rigali u jpoġġihom taħt is-Siġra tal-Milied, biex imbagħad jitqassmu.

L-Għada tal-Milied it-tf al konna niltaqgħu u kulħadd jgħid x’ġablu l-Bambin billejl! Billi kważi kulħadd kien ġablu l-lewż konna nitf ugħa nilagħbu bil-lewż tal-Milied. L-iktar popolari kienet il-logħba tal-Kastell. Kulħadd ipoġġi erba’ lewżiet f’għamla ta’ kastell (tlieta taħt u oħra ti strieħ fuqhom), ġo ċirku mmarkat fl -art. Minn post iktar ’il bogħod, li kien ikun immarkat ukoll, min imissu kien jimmira u jitf a’ lewża kbira, jew xi ġog (boċċa kbira) u jieħu dak li jirnexxielu jwaqqa’ jew joħroġ barra miċ-ċirku, skont il-ft ehim.

Fil-perjodu bejn il-Milied u l-ewwel tas-sena t-tf al kollha kienu jkunu moħhom biex jilagħbu bil-lewż tal-Milied. Dak iż-żmien ma kienx ikun hawn aff arijiet oħra fi ex it-tf al jistgħu jqatt għu l-ħin. Illum il-logħob tat-tf al fi t-toroq kważi spiċċa, imma, ħamsin / sitti n sena ilu, jekk it-temp kien jippermetti , il-vaganzi tal-iskola kollha konna nqatt għuhom nilagħbu barra. Mhux li kien li t-tf al tal-lum jaħlu dik l-enerġija li konna naħlu aħna fi l-logħob! Kieku forsi ma hawnx din l-obeżita’ kollha fuq it-tf al! Imma jekk konna nistennew lejlet il-Milied biex il-‘Bambin’ iġibilna xi ħaġa, daqshekk ieħor konna nistennew li tasal il-ġurnata tal-Ewwel tas-

Sena biex naqilgħu xi ħaġa tal-fl us bħala strina. Ma għandniex xi ngħidu, għall-maġġoranza tagħna t-tf al din kienet l-unika ġurnata fi s-sena li kien ikollna xi ft it fl us li nistgħu nonfqu kif irridu! Nift iehmu, ma konniex indaħħlu xi somma kbira, għax għandu xorti wieħed kien idaħħal eqwivalenti ta’ żewġ ewro tal-lum. Kienet drawwa li l-Kappillan jagħti strina lil kull ti fel tal-Parroċċa. Għalhekk, nhar l-Ewwel tas-Sena fi lgħodu, ħafna tf al subien kienu jinġabru quddiem id-dar tal-Kappillan biex jieħdu l-istrina. Il-

Kappillan kien joqgħod fi l-bieb u t-tf al jiti lgħu wieħed wieħed wara xulxin u jieħdu sold (ċenteżmu tal-lum) kull wieħed, jiti lgħu minn ġenb tal-parapett u jinżlu mill-ieħor. Xi ti fel, naqra mqareb, wara li kien ikun ħa sehmu, kien jerġa jipprova jitla’ wara sħabu biex jerġa’ jieħu strina oħra! Imma l-Kappillan kien jinduna u jgħidlu li diġà ħa sehmu! Illum l-istrina nqatgħet għal kollox, u fi żmien il-Milied it-tf al ikunu jistennew ir-rigali li ser iġibilhom Father Christmas. Jekk biss issemmilhom dak li kienu jgħidu lilna, jiġifi eri li lilna kien iġibilna ‘l-Bambin’, tgħidx kemm jidħku bik!

Drawwa oħra li lħaqt kemm kemm, kienet l-Awgurju tal-Festi bil-Banda lin-nies prominenti tar-raħal. Fl-Ewwel tas-Sena fi lgħodu, għall-ħabta tal-10.00am, kienu jiġu erba’ bandisti mir-Rabat u jdoqqu xi żewġ biċċiet wara l-bieb tal-Kappillan, imbagħad imorru jdoqqu l-istess wara l-bieb tal-Maġistrat Salvu Att ard, li kien joqgħod fi l-pjazza, eżatt fl ok ‘Zeppi’s Bar’. Wara li kienu jispiċċaw idoqqu, kienu jingħataw xi grokk brandy ta’ dak iż-żmien, u xi ħaġa tal-fl us kull wieħed. Fil-Qala dawk in-nies l-iktar prominenti li kellna dak iż-żmien, kienu l-Maġistrat u l-Kappillan.

Wara l-Ewwel tas-Sena aħna t-tf al kien ikun baqgħalna sitt ijiem oħra vaganzi għax l-iskola kienet ti ft aħ wara t-TreRe, li meta kont żgħir kienet Festa kmandata. Xħin konna nerġgħu niltaqgħu l-iskola konna nirrakkontaw x’għamilna fi l-vaganzi, u x’laqqatna strina, għax dak iż-żmien, billi kien hawn ħafna tf al, tal-Pjazza u tas-Salib kienu jilagħbu għalihom, ta’ fuq il-Wileġ u ta’ Ċini għalihom, kif ukoll tal-Wardija, ta’ fuq il-Ġebel, u tal-Kunċizzjoni. Għalhekk fi l-klassi tal-iskola wara l-vaganzi kulħadd jitħallat u jirrakkonta.

Nagħlaq dan l-arti klu ti egħi billi nixti eq il-Festi t-Tajba lill-qarrejja kollha, u nispera li dawn il-memorji li kti bt dwarhom, iġibu iktar memorji sbieħ lill-qarrejja ta’ mpari u b’hekk ikollhom x’jirrakkontaw lin-neputi jiet tagħhom. ■

Page 90: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

88

Page 91: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

89

IL-KUNĊIZZJONI, QAMĦ U ĠILBIENAJEW IL-ĠNIEN TA’ ADONIS

minn: Guido Lanfranco

Ħafna mill-attivitajiet, drawwiet u tradizzjonijiet popolari li l-poplu jkun ilu jirrepeti għal żmien twil isiru biss riti u ritwali li jispiċċaw billi kulħadd jinsa għalfejn qed jagħmluhom. F’Malta hawn diversi drawwiet minn dawn, u jekk tistaqsi lil xi ħadd għaliex qed jagħmel dik il-ħaġa, ma jagħtikx raġuni jew spjegazzjoni, u jispiċċa biex jgħidlek, ‘Għax kulħadd hekk jagħmel’.

Tradizzjoni: Dak huwa l-karattru tat-tradizzjonijiet popolari.

Isiru l-affarijiet ukoll jekk ma jkunux jistgħu jispjegawhom. Ħalli nieħdu eżempju wieħed. Hawn tradizzjoni ġenerali li mal-presepju nħejju l-ġilbiena u l-qamħ. Ma tistax tagħmel qasrija bil-fjuri? Ma tistax tgħaddi mingħajru? Ftit wisq hemm min jgħidliek għaliex hemm din id-drawwa

tal-qamħ u l-ġilbiena għall-presepju...u wkoll għas-Sepulkru jew (Artal tar-Repożizzjoni) tal-Ġimgħa Mqaddsa nippreparaw il-ġilbiena u l-qamħ. Mhux dan biss, imma għall-Milied għaliex niżirgħuhom fil-Kunċizzjoni?

Il-Kunċizzjoni: Missirijietna sa seklu u nofs ilu, għalkemm kienu

jafu jgħoddu ma kinux jużaw kalendarji u numri stampati imma għall-appuntamenti, saħansitra fil-kuntratti notarili biex jitħallsu kirjiet minflok in-numri tad-dati kienu jużaw it-titoli tal-festi tal-Madonna u tal-qadddisin prinċipali li kważi kulħadd kien jafhom bl-amment wara xulxin. Il-festa tal-Kunċizzjoni, importanti u mifruxa mal-ġżejjer tagħna, magħrufa minn kulħadd, instabet bħala data tajba f’Diċembru għaż-żriegħ tal-

Page 92: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

90

qamħ u l-ġilbiena għax tħalli żmien biżżejjed biex dawn jikbru sal-Milied. Għalkemm Santa Katarina m’għandhiex konnessjoni diretta mal-Milied, in-nies taż-Żurrieq u taż-Żejtun jippreferu li jiżirgħu l-qamħ u l-ġilbiena f’Jum il-festa ta’ Santa Katarina, forsi aktar fl-imgħoddi milli issa, mhux biss għax hija l-qaddisa tagħhom, imma l-festa tagħha taħbat fil-25 ta’ Novembru, xahar preċiż qabel il-Milied. Kemm Santa Katarina, kif ukoll il-Kunċizzjoni huma festi li jaħbtu fi żmien meta jista’ jkun maltemp, għalhekk it-tnejn huma magħrufin bħala “Stilel tal-maltemp”.

Ġilbiena: Hawn ta’ min jgħid ukoll li jien qed nikteb

ġilbiena, u mhux ġurbiena kif jgħiduha wħud. Dan għaliex il-kelma ġilbiena ġejja mill-kelma ġelben jew iġelben. Din il-kelma tfisser xi ħaġa li tintelaq ’l isfel, tintreħa, bħal meta ngħidu li d-dmugħ iġelben ma’ ħaddejk. Il-ġilbiena hija pjanta li tiddendel u tintelaq ’l isfel jekk ma jkollhiex ma’ fejn tixxeblek, u l-kelma mhux bilfors tirreferi għall-pjanta partikolari, imma l-ġilbiena li nużaw f’Malta taħbat tajba biżżejjed għat-tiżjin; din fil-botanika ngħidulha Vicia sativa u bl-Ingliż Common Vetch.

Ġnien ta’ Adonis: Imma x’għandhom x’jaqsmu l-qamħ u

żerriegħa oħra mal-Milied? U fejn jidħol il-Ġnien ta’ Adonis? Il-qamħ u l-ġilbiena hawn huma “Il-Ġnien ta’ Adonis”, sempliċiment għax fl-istudju tal-folklor, dan hu t-terminu wżat (kull lingwa bl-istess tifsira), biex jirreferi għal kull tip ta’ ħxejjex li jinzergħu f ’ċerti żminijiet tas-sena bħala parti minn ritwali jew riti u ċerimonji li jkollhom x’jaqsmu mal-fertilità tal-uċuħ tar-raba’. Sa minn żminijiet imbiegħda, tistà tgħid li fl-Ewropa kollha sal-artijiet tal-Lvant kien hemm u għad baqa’ riti biex jawguraw prodotti tajbin. Għal dawn jiżirgħu żerriegħa tal-qamħ, xgħir, ħass, busbies, u prodotti agrikoli oħra, jagħżluhom li jistgħu jikbru malajr, u wara ftit żmien biż-żfin, talb u ċerimonji oħra skont it-twemmin lokali ta’ kull pajjiż, jixħtuhom fl-ilma tax-xmajjar jew fir-raba’. Kien hemm u għad hemm ukoll drawwiet fejn jagħmlu riti jew ċerimonji li fihom juru xi ħaġa tixbaħ dak li jixtiequ li jsir. Għalhekk, jekk iridu li tinżel ix-xita jbexxu ftit ilma simboliku, jekk iridu x-xemx u l-bnazzi jixgħelu n-nar, u jekk iridu li l-uċuħ tar-raba’ jagħtu l-frott kienu jagħmlu ’l hekk msejjaħ Ġnien ta’ Adonis, f ’ħammiela fejn iż-żerriegħa tikber malajr bħalma jridu li jiġri fir-raba’.

Minn dawn ir-riti, f ’ħafna artijiet baqgħu l-qamħ, xgħir u l-ġilbiena li nafu. Issa jidher li l-Maltin ħadu din it-tradizzjoni minn Sqallija għax dawn ukoll iħejju ż-żerriegħa għall-Milied u għas-Sepulkru, forsi kultant iżidulhom xi żigarella ċoff jew santa. Bosta Sqallin għamlu żmien jiġu jgħixu u jaħdmu Malta, l-aktar fi żmien l-Ordni. Mhux biss, imma aħna wkoll irridu nkabbruhom malajr, u nsebbluhom fid-dlam.... Mingħajr ma nafu qegħdin nagħmlu riti li għandhom x’jaqsmu ma’ qawmien ġdid, fil-każ tagħna t-twelid ta’ Kristu żmien il-Milied, u fil-Ġimgħa Mqaddsa l-qawmien tiegħu fil-Għid, it-tnejn jissimbolizzaw ħajja ġdida. Il-Milied u l-Ġimgħa Mqaddsa jiġu fi żmien meta n-nies kienu jkunu preokkupati dwar is-suċċess tal-uċuħ tar-raba’ fejn ir-riti tal-fertilita’ kienu mill-aktar komuni. F’diversi artijiet kienu jġorru qfief żgħar bil-qamħ, xgħir u ġilbiena msebblin biex jixħtuhom fir-raba’ jew fix-xmajjar u l-għadajjar. F’artijiet oħra fejn għandhom dawn iċ-ċerimonji assoċjati mar-raba u l-fertilità tal-art, mal-qoffa żgħira kienu jżidu għamla ta’ immaġni li tirrappreżenta lil Adonis.

Adonis: U għaliex daħal isem Adonis f’dawn ir-ritwali?

Adonis huwa figura mitoloġika li dwaru hemm diversi leġġendi. Ommu kienet Mirra. Kienet inbidlet f ’siġra tal-mirra mill-allat bħala kastig għal xi nuqqas, u Adonis binha, twieled minnha meta kienet siġra. Billi twieled minn siġra ttieħed bħala alla protettur tal-veġetazzjoni għalhekk kienu jqabbluh mal-fertilità tar-raba’ u mas-siġar li jikbru u jagħtu l-frott. Imma l-mitoloġija, jiġifieri ħrejjef, leġġendi, u taħlit ieħor orali mitluf, mibdul, imħallat u mifrux taħt forom differenti f ’ċiviltajiet mill-aktar antiki, ħalliet warajha ħafna truf li baqgħu jidhru, imqar taħt forom oħra, ukoll fiż-żminijiet tagħna. Din il-qamħ tal-Milied hija waħda minnhom. Imma rridu nsemmu ħaġa oħra... Il-mitoloġija stess, iddaħħlilna lil Astarte, li għall-Feniċi kienet alla tal-imħabba, għall-Eġizzjani alla tal-gwerra, u għal ċiviltajiet oħra alla tal-fertilità. U l-Griegi jafuha bħala Aphrodite tal-imħabba. Billi f ’din it-taħwida kollha Astarte ħabbet lil Adonis, għandha xi ftit ukoll x’taqsam mal-Milied, għaliex is-simbolu tagħha huwa Venus jew l-‘Istilla ta’ filgħaxija’. Fiż-żmien tal-Milied aħna għandna ukoll l-istilla... dik li mxew warajha t-tliet maġi sakemm wasslithom fil-grotta ta’ Betlem. U aħna niżirgħu l-qamħ u l-ġilbiena fil-Kunċizzjoni, bħala Ġnien ta’ Adonis, biex jawgura twelid ġdid, u nlaqqgħuh ma’ Astarte bl-istilla tal-maġi fir-Tre Re! ■

Page 93: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

91

Rokna Lett erarja

Imperrċa fuq baħar kaħlaniFil-lvant ta’ dil-Gżira Għawdxija,B’kampanja arjuża w’li tgħaxxaqB’xenarju mill-isbaħ mogħnija.

Insibu l-Qala, Raħalna,Il-post illi tana t-twelid,

Fejn lgħabna, tf arfarna u kbirna,Trabbajna, u stagħnajna fi l-ġid.

Il-bajja ta’ Ħondoq magħrufa W’imfi tt xa bil-wisq mill-Qalin,

Mhux biss, imma anke minn ħutnaLi fostna bil-gzuz dawn ġejjin.

Il-Maqdes għażiż ta’ MarijaLi fi h sabu l-faraġ tant nies,

Illum għadu wieqaf setagħni,Mnejn grazzji joħorġu bla qies.

Għad-dell ta’ dal-Maqdes insibuJistrieħu midfuna l-Qalin,Post sagru, pulit li jtaffi lekId-diqa ta’ niesna l-mejti n.

Il-‘Mitħna ta’ Randu’ hemm wieqfa,Bħal speċi qed tgħasses lill-Qala,

Fejn xogħolha għamlitu fl -imgħoddi,Kuljum, ta’kull ħin u fi s-sahra.

Insibu l-‘Ġebla l-Wieqfa’Hemm wieqfa fi l-post tas-Salib,

Li magħha ġġorr storja hekk kbira;Jekk ma smajtx, staqsi dwarha ħabib!

Għat-tagħlim tat-tf al tagħna fi l-Qala,Għandna skola arjuża u kbira.Kien fetaħha l-Prinċep Filippu,

L-isbaħ waħda li għandna fi l-Gżira.

Sew fi d-daħla ta’ raħalna,Għandna Ġnien bil-wisq sabiħ,

Il-Kunsill Lokali għamlu,Tista’ tmur kuljum tgawdih.

Xena oħra tant imfi tt xa,Mill-Qalin u l-barranin,

Hija dik ta’ Triq Żewwieqa,L-aktar fi l-jiem sħan sajfi n.

Fuq il-għolja tal-Wardija,Firxa raba’ bellusija,

Żara, silla, bħajra u l-bqija,Jagħtu dehra t’armonija.

Imma l-qofol ta’ raħalnaHija l-Knisja Arċipretali,

L’ issa għandha fuq mitt sena,Teżor kbir Monumentali.

Għaliex fi ha hemm Ġużeppi,Ta’ dar-raħal il-Patrun,

Protett ur tal-Knisja kollha,Ta’ Dar Nażaret kien bastun.

Flimkien ma’ martu Marija,U ma’ ibnu Ġesù Sidna,

Huwa dejjem jgħasses fuqna,Insalvaw ilkoll iriedna.

Aħna lkoll hawn insellmulu,Ħajr minn qalbna u ġieħ nagħtuh,

U ‘nwegħduh li ġo familtna,Ismu dejjem insemmuh.

Biex ġurnata lkoll kemm aħna,L-Qalin, ferm imferrxin,Lilu nsibu jistenniena,

Biex jgħoddna mal-Qaddisin.

Ismek f’Qalbna Dejjem u Kullimkien

Euchar Mizzi L-Għid tal-Manjus Il-Ħadd 4 t’Awwissu 2013

Page 94: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

92

LEJN IR-RAĦAL TAL-QALAMINN RAS IL-QALA

Għanja

Il-ħin jgħaddi jiġri,igerbu s-sigħat,minn hawn issa mmorru,minn fuq dan il-blat.

Niti lqu minn haw’, immorru, isaw,mill-ġdid lejn ir-raħal tal-Qala,ir-raħal sabiħ,li jien nifraħ bih,ihennini ma nafx sew ’il għala.

Imdawwar bl-egħlieqifi l-ħemda u l-kwiet,djar nodfa xummiemafi s-saltna tas-skiet.

Iż-żmien qatt ma jgħaddi,bil-mod jimxu s-snin,fl -inħawi tal-ġonna,fi t-toroq Qalin....

Ninġabru fl imkienmingħajr telf ta’ żmienniltaqgħu fi r-raħal tal-Qala,ir-raħal sabiħ,li jien nifraħ bih,ihennini bla naf sew ’il għala.

Il-ħin jgħaddi sieket,igerbu s-sigħat,minn hawn issa mmorru,minn fuq dan il-blat.

ANTON F. ATTARD

Page 95: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

93

Tislima lilSan Ġużepp Sena 2014O Ġużeppi maħbub ti egħi,Din is-sena wkoll ngħannilekGħanja sbejħa u minn qalbiKif minn dejjem jien għamiltlek.

Għaliex Int, dejjem smajt talbi,W’qatt ma bgħatni lura mħawwad,Jew mifxul, u mingħajr faraġMeta jien bik ridt niddawwal.

Tifħir jixraq lil qdusitekGħax biha nqeda’ Alla l-KbirMeta ried fi d-dinja jiġiU bniedem bħalna seta’ jsir.

Fommok sieket, imma bieżel,Qalbek imfawra bl-imħabba;Qdusitek, xogħlok u għaqlek,Miegħek Iben Alla trabba!

Familja fqajra f’Nazaret,Ħaddiem ma’ martu u Bambin;Oh x’dehra ta’ ferħ li tgħaxxaq, Għalina l-Malti n u l-Għawdxin!

Qaddis kbir u wisq setgħani,Kull ħin Int, ti tlob għalina,U bl-eżempju ti egħek tgħallemBiex f’kull xogħol faraġ tagħti na.

Lill-għedewwa tar-ruħ tagħnaLi dejjem iduru magħna;Il-bogħod minna dejjem żommu,U b’hekk ti bqgħu dejjem ħbieb tagħna!

Qima, mħabba w’devozzjoni,Minn qiegħ qalbna nagħtuk qegħdin,Għalhekk ibqa’ dejjem magħnaMissier Twajjeb, tagħna, il-Qalin!

Patri Ġużi O.S.A.7 t’ Ott ubru 2013.

Kelma lil San ĠużeppSan Ġużepp ti egħiEjja ft it ħdejjaInt taf li nħobbokMel’ersaq lejja.

Ħalli nitkellmuFti t ma’ xulxinU naqsmu kolloxIt-tnejn fl imkien.

Int tagħraf liliJien nagħraf lilekĦallini fejnekIsma’ x’se ngħidlek.

Xtaqt ngħidlek kelmaGħall-ġid ta’ ruħiBiex lejn dan AllaLejh int ressaqni.

Dak il-kbir AllaLi lilu qdejtFlimkien ma’ MartekMinn dejjem qdejt.

Għandi wisq x’ngħidlekGħażiż MissieriInt taf li ismekQiegħed f’ilsieni.

Jien Patri ĠużiGħalik imsemmiKif xtaqet ommi Ukoll missieri.

Patri Ġużi Mifsud OSA19 ta’ Sett embru 2012.

Ritratt lil San ĠużeppRajtek u lmaħtekĠwejjed u sieketB’Ġesù ma’ ġenbekTgħożżu fi ħdanek.

Turih dejjem lilnaFlimkien ma’ MarijaLi fl imkien miegħekLilu tant tħobbu.

Issa ħalluni,Noħdilkom ritratt ,Biex fi kom nift akarU ma ninsiekom qatt .

Tibqgħu stampati Hienja u tajbin.F’moħħi għal dejjem,Tibqgħu ħajjin.

Qatt ma ninsiekom, qatt ma nonqoskom.Dejjem inħobbkom,Dejjem nitlobkom.

Patri Ġużi Mifsud O.S.A.19 - 06 - 2012

Page 96: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

94

MARTIN HARDWARE

BARUMBARA STREET, GĦAJNSIELEM

TEL: 2155 3407 MOB: 9980 5975

Peter’s Butcher ShopTriq Piju Cellini, Nadur - Gozo

2785 5051 - 7905 5051For top quality fresh meat cuts, marinated pork,

beef & chicken for BBQs, a vast selection of superior meat products such as roast pork, beef,

or chicken, kebabs, meatballs, bragioli, burgers and lots more...

Page 97: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

95

Talba lil Ommna MarijaQed nara li reġà wasal iż-żmienLi terġà twiddibna, Ommna Marija.Jien naf fi żgur, li ħsiebek dejjem fi naGħax qed ninti lfu mal-bluha tad-dinja.

Id-don tal-maħfra agħti na Marija,Għallimna nħobbu dejjem lil xulxinKif għallem dejjem Ibnek il-waħdieni.Ftakar Marija, li aħna bnedmin.

B’idejk mift uħa żomm fuqna MarijaB’idejk mift uħa ilqà lil kulħaddJien naf l’ idejk fuqna dejjem mift uħa.Widdeb fi ss lura jekk tbiegħed xi ħadd.

Nissel fi ss fuqna l-imġiba għaqlijaL’int urejt dejjem maċ-ċkejken tarbija.

Joseph Portelli29/01/2013

Ċanfi raNitħasseb jiena kif nara dil-ħajja,Għax m’għadha ti xbah xejn lil dik ta’ dari.Illum ma fadal xejn minn dik il-ħajjaL-għaqal tan-nanna dieb u ġie wisq rari.

Illum id-dinja nbidlet, dieb dak l-għaqal.Ħafna nies jaħsbu li ġew hawn għal dejjem;Għax jagħmlu minn kollox u xejn m’hu xejn.Għad ti dwi t-tromba u lil kull ġens tqajjem!

It-toroq tagħna saru mirja tal-iskandli;Kif saru llum ix-xtut tagħna sajfi ja;X’sar minn dak l-għaqal lin-nanniet għallmuna. Ma nafux ngħożżu sew ix-xtut xemxija.

Int qiegħda hemm fuq b’idejk mift uħa għalinaOmmna Marija dak id-dawl urina.

Joseph Portelli.21/08/13

Il-Ġebla l-WieqfaNitħasseb ħafna kif narak hawn wieqfa.Nieqaf miblugħ u barra minn sensijaKif nibda naħseb f’dawk ta’ żmien il-qedemDawk li żgur minna m’huma qatt minsija.

Qumu mejti n minn nagħsa ixhdu ’l ġrajjaTa’ dawk il-ġranet sbieħ taż-żmien ta’ dari.Għidulna għall-inqas minn liema naħa ġejtu,Ġrajjiet bħal dawn illum huma wisq rari.

Niti lqu aħna lkoll, int hawn sa ti bqa’,Tirrenja waħdek fi l-ħemda, fi s-skiet.Tistor fi k dejjem dawk il-kbar leġġendi, Ħielsa minn kollox, minn kull ti p ta’ nkwiet.

Iż–żmien għaddej, għaddej bla ma ti tt endi.Int dejjem ti stor u tkabbar il-leġġendi.

Joseph Portelli09/06/2013

Page 98: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

96

We organise your wedding from start to finish... you have less hassle

and more peace of mind

Joe Gatt - Wedding OrganiserJothain - Plot 19, Triq il-Mag. Salvu Attard - Qala

Tel: 2156 4209 Mob: 9922 8699

Opening Hours:Monday to Saturday 09.00 - 13.00

Friday open all day

146, Old Bakery Street, Valletta - MaltaShop: 2123 2933 • Mob: 9985 6842

GEORGE ZAMMIT & SONSdealer & suppl ier of re l ig ious a rtic les

Cera del l ’Erom - Xema Likwida

ACCOUNTS O LEVEL TUITIONCommencing in August in preparation for Matsec and Edexcel London 2014

Classes to be held once weekly, learning material to be provided and past examination papers shall be thoroughly covered. The course is also ideal for students currently pursuing Business Studies.

Call 99891202

Page 99: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

97

Leħen il-Qala - Milied 2013

Kronaka tal-Parroċċa

miġbura minn J�������� X�����

16 ta’ LuljuFil-quddiesa ta’ fi lgħaxija anima l-liturġija bil-kant kor Ingliż u wara att endejna bi ħġarna għall-kunċert mill-orkestra presti ġjuża tal-istess skola ta’ Guildford fl -okkażjoni tat-325 sena mit-twaqqif tal-parroċċa Santa Marija tal-Qala.

24 ta’ LuljuJum il-ĠenerożitàTajna bidu għall-Festi ad unur il-Kbir Glorjuż Partrijarka San Ġużepp b’Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija mill-W.R. Mons. Giovanni Bosco Gauci, Vigarju Ġenerali. Misti edna parti kulari kienu l-Qalin residenti barra l-parroċċa. Animat il-kant, il-Banda tagħna Ite ad Joseph taħt id-direzzjoni

tas-surmast Mark Gauci fl imkien mal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’.

Wara sar il-ħruġ tradizzjonali tal-istatwa ti tulari u devota ta’ San Ġużepp min-niċċa fost kant u ċapċip mill-folla preżenti . Il-Banda Ite ad Joseph laqgħet lil San Ġużepp fuq iz-zunti er bl-innu popolari ‘Lill-Glorjuż Patrijarka San Ġużepp Patrun tal-Qala’, mużika ta’ Mro. Vincenzo Ciappara u versi tal-poeta Għawdxi Ġorġ Pisani.

25 ta’ Lulju: L-Ewwel Jum tan-NovenaJum it-tf al u l-istudenti Il-quddiesa kienet immexxija mill-W.R. Kan. Michael Galea, bis-sehem tat-tf al u tal-istudenti . Matul il-quddiesa saret il-vesti zzjoni tal-abbati ni ġodda fi lwaqt li saret il-proposta għall-abbati ni ġodda. Anima l-kant, il-Kor Parrokkjali ‘Magnifi cat’. Wara tt ellgħet serata ta’ logħob u diverti ment għat-tf al u għall-istudenti kollha tal-parroċċa.

26 ta’ Lulju: It-Tieni Jum tan-NovenaJum il-Katekisti Il-Quddiesa tan-Novena tmexxiet mill-W.R. Kan. Michael Galea, bis-sehem tal-katekisti tal-parroċċa. Saret il-proposta għall-membri ġodda fi l-Grupp Parrokkjali tal-Katekisti u fi s-Soċjetà tal-Mużew. Anima l-kant il-Grupp tal-adolexxenti u ż-żgħażagħ.

27 ta’ Lulju: It-Tielet Jum tan-NovenaJum il-VokazzjonijietIl-Grupp tal-Vokazzjonijiet u l-Grupp tal-Abbati ni tal-parroċċa mexxa t-talba tar-Rużarju b’intenzjoni għall-vokazzjonijiet fi lwaqt li l-W.R. Kan. Michael Galea mexxa l-quddiesa. Animaw il-liturġija, is-Sorijiet Franġiskani tal-Qala. Misti edna parti kulari kienu r-Reliġjużi u l-Lajċi Kkonsagrati .

28 ta’ Lulju: Ir-Raba’ Jum tan-NovenaJum l-Adolexxenti u ż-ŻgħażagħIl-Konċelebrazzjoni Solenni tmexxiet mill-W.R. Patri Christopher Farrugia O.F.M. bis-sehem tal-adolexxenti u

Page 100: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

98

ż-żgħażagħ Qalin. Anima l-kant, il-Grupp tal-adolexxenti u ż-żgħażagħ.

29 ta’ Lulju: Il-Ħames Jum tan-NovenaJum ir-Residenti BarraninMatul il-quddiesa mmexxija mill-W.R. Patri Chrisopher Farrugia O.F.M. saret il-proposta għal talb Ekumeniku lill-gruppi ta’ talb eżistenti fi l-Parroċċa. Anima l-kant, il-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’.

Aktar tard itt ellgħet it-23 Edizzjoni tal-‘Gozo Internati onal Celebrati on’ fi l-pjazza ewlenija bit-tema tkun: ‘Positi vity through Faith’.

30 ta’ Lulju: Is-Sitt Jum tan-NovenaJum l-Għaqdiet SoċjaliIl-quddiesa tal-lejla li għal darb’oħra kienet immexxija mill-W.R. Patri Christopher Farrugia O.F.M. kienet bis-sehem tal-Għaqdiet Soċjali tal-Parroċċa.

Wara tt ella’ Kunċert Mużikali mill-Banda tagħna Ite ad Joseph fi l-pjazza ewlenija.

31 ta’ Lulju: L-Ewwel Jum tat-Tridu SolenniJum il-FamiljaInġbarna lkoll fl imkien għall-Kant Solenni tal-Għasar ippresedut mill-W.R. Arċipriet Kan. Joe Zammit. Wara l-Arċipriet tal-Parroċċa mexxa Konċelebrazzjoni Solenni bl-omelija mill-W.R. Dun Richard Nazzareno Farrugia. Sar talb parti kulari għall-koppji miżżewġin li qed jiċċelebraw l-anniversarju taż-żwieġ tagħhom kif ukoll sar it-ti ġdid tal-wegħdiet taż-żwieġ.

1 t’Awwissu: It-Tieni Jum tat-Tridu SolenniJum l-Emigranti Il-Konċelebrazzjoni Solenni tat-Tieni Jum tat-Tridu kienet bis-sehem tal-emigranti Qalin, bl-omelija mill-W.R. Dun Richard Nazzareno Farrugia. Wara, l-emigranti Qalin kienu misti edna għal riċeviment fi ċ-Ċentru Parrokkjali.

Aktar tard fi lgħaxija, marċ brijuż mill-Banda Ite ad Joseph li ntemm bit-tlugħ tal-istatwa ta’ San Ġużepp fuq il-pedestall fi Pjazza l-Isqof Mikiel Butti gieg u b’feature mill-Għaqda Briju San Ġużepp.

2 t’Awwissu: It-Tielet Jum tat-Tridu SolenniJum l-Ewkaristi jaMatul din il-Konċelebrazzjoni, bl-omelija tat-Tielet Jum tat-Tridu, saret il-proposta għall-Adoraturi l-ġodda.

Id-dimostrazzjoni popolari bl-istatwa ta’ San Ġużepp, xogħol l-istatwarju Għawdxi Wisti n Camilleri, kienet akkompanjata mill-Baned Ite ad Joseph tal-Qala u Prekursur tax-Xewkija. Waqt it-tlugħ tal-istatwa fuq il-pedestall fi l-pjazza ndaqq l-Innu Popolari ‘Lill-Glorjuż Patrijarka San Ġużepp Patrun tal-Qala’.

3 t’Awwissu: Tmiem in-Novena Mqaddsa u Lejlet is-Solennita’ ta’ San ĠużeppJum il-Benefatt uriIl-Konċelebrazzjoni Solenni, bil-kant Solenni tat-Te Deum f’għeluq in-Novena tmexxiet mill-W.R. Mons. Lawrenz Xerri, bis-sehem tal-morda, tal-anzjani u tal-persuni bi bżonnijiet speċjali. Fl-aħħar ingħatat ti fk ira tal-festa.

Filgħaxija, it-Translazzjoni Solenni tar-Relikwija ta’ San Ġużepp tmexxiet mill-W.R. Mons. Alfred Xuereb, l-ewwel Segretarju u Segretarju Personali tal-Q.T. il-Papa Franġisku, mill-Kappella tas-Sorijiet Franġiskani għall-Knisja Arċipretali li fi ha ħadet sehem il-Fratellanza ta’ San Ġużepp tal-Qala fl imkien ma’ Fratellanzi oħra.

Page 101: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

99

Wara, beda l-marċ trijonfali u popolari mill-Banda Victory tax-Xagħra u mill-Banda San Ġużepp ta’ Għajnsielem fi lwaqt li l-Banda Ċitt adina La Stella tal-Belt Vitt orja tellgħet Programm Mużikali fi l-Pjazza. F’nofsillejl kien hawn il-logħob tan-nar tal-art fi l-pjazza.

4 t’Awwissu: Jum is-Solennità ta’ San ĠużeppL-E.T. Mons. Mario Grech, Isqof ta’ Għawdex mexxa l-Konċelebrazzjoni Ponti fi kali Solenni fl imkien ma’ rappreżentanza tal-Kapitlu Kati drali u ma’ numru sabiħ ta’ Saċerdoti .

Il-marċ popolari u brijuż ta’ din is-sena kien f’idejn il-Banda San Ġużepp tal-Kalkara, bis-sehem tal-adolexxenti u ż-żgħażagħ Qalin.

Il-Kant tat-Tieni Għasar tas-Solennita’ tmexxa mill-W.R. Mons. Lawrenz Xerri.

Il-purċissjoni bl-istatwa devota ta’ San Ġużepp tmexxiet mill-W.R. Mons. Giovanni Bosco Cremona tal-Kapitlu tal-Kati dral, fl imkien mal-Kleru tal-Parroċċa u l-Fratellanza ta’ San Ġużepp tal-Qala u Fratellanzi oħra. Il-Banda Ite ad Joseph tal-Qala taħt id-direzzjoni tas-Surmast Mark Gauci esegwiet l-Innu Popolari ‘Lill-Glorjuż Patrijarka San Ġużepp Patrun tal-Qala’ u l-Innu l-Kbir A San Giuseppe ta’ Mro Indri Borg bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Wara, l-istess banda akkompanjat il-Purċissjoni Solenni bid-daqq ta’ innijiet reliġjużi. Il-Banda Mnarja tan-Nadur tellgħet programm mużikali fi l-pjazza. Id-Dħul Solenni tal-istatwa Titulari ta’ San Ġużepp kien akkompanjat minn spett aklu kbir tal-logħob tan-nar tal-ajru. Lura fi l-knisja ndaqqet l-Anti fona u ngħatat il-Barka Sagramentali.

Il-Banda Santa Margerita V.M. ta’ Sannat esegwiet programm mużikali ta’ marċi popolari fi l-pjazza ewlenija bħala marċ tal-aħħar.

8 ta’ AwwissuGħeluq it-42 Anniversarju mill-Inkurunazzjoni tal-Kwadru Titulari ta’ San ĠużeppIl-konċelebrazzjoni Solenni ta’ Radd il-Ħajr bil-kant tat-Te Duem, tmexxiet mill-W.R. Gabriel Gauci saċerdot novell li bħala seminarista wett aq ħidma pastorali fi l-parroċċa tagħna. Anima l-kant il-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Wara sar id-dħul tal-istatwa ta’ San Ġużepp fi n-niċċa.

31 t’AwwissuTajna bidu għas-Sibti jiet tal-Kunċizzjoni bi preparazzjoni għall-Festa Titulari tal-Immakulata Kunċizzjoni fi s-Santwarju Nazzjonali.

9 – 13 ta’ Sett embru Ġimgħa MużewminaGħal sena oħra konsekutti va, is-Soċjeta’ tal-Mużew organizzat il-Ġimgħa Mużewmina fi l-Mużew tas-Subien. Matul din il-ġimgħa stajna nisimgħu taħdita dwar ‘L-Importanza tat-Tagħlim’ kif ukoll feature. L-istudenti tagħna tellgħu play bl-isem ‘Imħabba ta’ żewġ ommijiet’.

29 ta’ Sett embruFesta devota tal-Madonna tas-Saħħa

Mons. Pawl Cardona, Arċipriet tal-Parroċċa ta’ San Ġorġ, mexxa l-Konċelebrazzjoni Solenni. Wara, sar pellegrinaġġ devot bil-Kwadru mirakoluż tagħha.

6 t’Ott ubru Festa tal-Madonna tar-RużarjuIl-Konċelebrazzjoni Solenni bis-sehem tal-Fratellanza tmexxiet minn Patri Christopher Farrugia OFM. Anima l-kant il-Kor parrokkjali San Ġużepp. Wara ħadna sehem fi l-purċissjoni bl-istatwa arti sti ka u devota tal-Madonna tar-Rużarju.

19 – 27 t’Ott ubruĠimgħa Ewkaristi kaIl-mott o għal matul din il-ġimgħa kien: “L-Ewkaristi ja u l-Kmandamenti ta’ Alla”. Il-mott o u t-temi magħżula

Page 102: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

100

It-tf al li rċevew l-Ewwel Tqarbina fi l-Knisja Arċipretali ta’ San Ġużepp, Qala Għawdex minn idejn l-Arċipriet Dr Joe Zammit nhar il-Ħadd 26 ta’ Mejju 2013 Solennità tat-Trinità Qaddisa

Mix-xellug għal-lemin: Matt hew Buhagiar, Shirley Debatti sta, Eathen Butti gieg, Francesca Butti gieg, Joelyn Cutajar, Brooklyn Philip Butti gieg, Jamie Xerri, Josepha Abela, Maria Scerri, Andrea Butti gieg, Maria Xerri, Adam Costa u Nigel Tabone.

(Nota: Dan ir-ritratt qed jidher għat-ti eni darba biex ġie kkorreġut isem li kien tħalla barra bi żball).

kienu ispirati mill-Pjan Pastorali Djoċesan 2013-2016 u mill-Pjan Pastorali Parrokkjali 2013-2014. Ftaħna din il-ġimgħa b’quddiesa mmexxija minn Mons. Salv Grima fejn ingħataw off erti għall-intenzjonijiet ta’ quddies għall-missjunarji u lill-isqfi jiet fi l-pajjiżi tal-Missjoni. Kuljum, matul in-nofstanhar ta’ fi lgħodu kien hemm adorazzjoni fi l-Kappella tal-Qalb ta’ Ġesù. Il-quddiesa ta’ fi lgħaxija kienet immexxija minn predikaturi diff erenti li wasslulna ħsibijiet dwar l-Ewkaristi ja. Il-prietki tal-Kwaranturi kienu f’idejn Dun Charles Sultana. F’nhar il-festa lil Ġesuù Ewkaristi ja, Mons. Joseph Sultana, l-Arċipriet tal-Għarb, mexxa Konċelebrazzjoni Solenni bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Wara saret purċissjoni Ewkaristi ka Solenni fl imkien mal-kleru tal-parroċċa u dak djoċesan u bis-sehem tal-Fratellanzi tas-Sagrament u ta’ San Ġużepp. Bħala għeluq tkanta t-Te Deum u ngħatat il-Barka Sagramentali.3 ta’ Novembru Sar pellegrinaġġ mill-pjazza għaċ-ċimiterju parrokkjali fejn tbierku l-oqbra u l-għeżież tagħna mejti n. Wara saret quddiesa fi s-Santwarju għall-istess erwieħ.15 ta’ NovembruTajna bidu għall-Ġimgħa Vokazzjonali mmexxija mill-komunità tas-Seminarju fi l-parroċċa tagħna.

Page 103: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

101

Mill-Uffi ċċju Parrokkjali

Mill-1 ta’ Novembru 2012 sal-1 ta’ Novembru 2013 miġbura minn Melita Camilleri

TGĦAMMDU FIL-FIDI NISRANIJA18/11/2012 Matt hew Mizzi02/12/2012 Jurgen Mercieca02/12/2012 Solei Marie Sultana09/12/2012 Liam Frank Butti gieg26/12/2012 Andrea Camilleri30/12/2012 Jaques Grech27/01/2013 Dilin Portelli31/03/2013 Matt hias Pace07/04/2013 Jerome John Butti gieg14/04/2013 Lilly May Portelli12/05/2013 Samuel Borg25/05/2013 Vienna Anouk Cassar26/05/2013 Keevon Bigeni02/06/2013 Quinn Isabella Camilleri24/06/2013 Brooke Maree Said06/07/2013 Alicia Antoinett e Ursola Allagbe28/07/2013 Candice Muscat10/08/2013 Tristan Joe Camilleri31/08/2013 Marie Bigeni21/09/2013 Isaac Mifsud29/09/2013 Ella Tabone06/10/2013 Chelsey Butti gieg

INGĦAQDU FIS-SAGRAMENT TAŻ-ŻWIEĠ FIL-PARROĊĊA

Francis Teuma ma’ Elma DigamonJoseph Butti gieg ma’ Mary Mizzi

Regina Portelli ma’ Marti n DebonoSena Janno Maxi Allagbe ma’ Carine Mary Rose Cuono

Antonella Cutajar ma’ Mark RefaloEucharist Butti gieg ma’ Gabriela Dionesia Morales

Rowena Bigeni ma’ Savio DebrincatChristi na Said ma’ Paul Refalo

Ruben Theuma ma’ Vivian SaidSamuel Camilleri ma’ Neerah Grima

INGĦAQDU FIS-SAGRAMENTTAŻ-ŻWIEĠ BARRA L-PARROĊĊA

Josef Abela ma’ Nadine CauchiDaniela Butti ġieġ ma’ Robert Meilaq

Joseph Theuma ma’ Ramona DebonoLorne Cremona ma’ Maria VassalloOmar Zerafa ma’ Analise Camilleri

Patrick Cutajar ma’ Charmaine Portelli

MIETU BIS-SINJAL TAL-FIDI U MIDFUNIN FIĊ-ĊIMITERJU TAL-QALA14/12/2012 Ġużeppa Grech 88 sena07/12/2012 Pawla Vella (Nadur) 90 sena07/12/2012 Dun Lawrenz Theuma 78 sena05/01/2013 Angelo Butti gieg 87 sena16/01/2013 Anthony Mifsud 75 sena30/01/2013 Albert Mizzi 45 sena19/02/2013 Karmena Said 88 sena28/02/2013 Anġela Abela 79 sena10/03/2013 Emmanuel Vella 58 sena11/03/2013 Wenzu Theuma 63 sena05/04/2013 Mary Debono 69 sena08/04/2013 Angelo Mizzi 69 sema08/04/2013 Pawlu Cremona 57 sena09/04/2013 Joseph Butti gieg 90 sena24/04/2013 Teresa Mizzi 87 sena25/04/2013 Rose Galea (Nadur) 89 sena16/05/2013 Joe Cutajar 57 sena02/06/2013 Salvu Portelli 93 sena16/06/2013 Peter Paul Meilak 61 sena16/07/2013 Maria Roża Butti gieg 84 sena15/08/2013 Ġiaċinta Sultana (Nadur) 58 sena18/08/2013 Spiridione Gauci (M’Forn/Żebbuġ) 81 sena27/08/2013 Ġamri Borg 79 sena26/09/2013 Teresa Butti gieg 81 sena28/09/2013 Emmanuel Xuereb 86 sena25/10/2013 Yvonne Debono (Nadur) 57 sena01/11/2013 M’Antonia Abela 66 sena

Page 104: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

102

FLOWER ZONE

21 55 79 93

Page 105: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

103

Ir-Ritratt ta’ din il-Ħarġa: (Nru. 9)

23 Tifel u Tifl a li għamlu l-Ewwel Tqarbina fi s-Sena 1916 fi l-Qala

Dan hu ritratt li jeħodna lura 97 sena ilu meta grupp ta’ tf al mill-Iskola Primarja tal-Qala Għawdex resqu għall-Ewwel Tqarbina fl -età ta’ bejn sitt a u seba’ snin. Kieku llum dawn it-tf al għadhom ħajjin, kieku dawn illum għandhom mal-104 snin. Għalhekk naħseb li dawn it-23 ti fel u ti fl a llum ħadd minnhom m’għadu magħna.

Fil-fatt kif jidhru fi r-ritratt , dawn huma ħmistax subien u tmint ibniet li f’dik is-sena (fl -1916), almenu hekk sibna miktub fuq wara ta’ dan ir-ritratt , għamlu l-Ewwel Tqarbina tagħhom fi l-Knisja Arċipretali, (dakinhar Parrokkjali) tal-Qala Għawdex. L-ilbies tagħhom kien wieħed ti piku għal dak iż-żmien, bil-bniet jużaw velu speċi ta’ mant abjad fuq rashom kif kienet id-drawwa dakinhar. Il-maġġor parti tat-tf al jużaw żarbun abjad (kif kienet id-drawwa), però hemm ukoll uħud mit-tf al subien li għandhom żraben suwed. Ma ninsewx li f’dawk iż-żminijiet ma kienx hawn il-lussu ta’ żmienna fejn mhix problema li minfl ok żarbun wieħed ikollhom tnejn jew tlieta, mentri dakinhar kien ikollok wieħed biss u trid ti bża’ għalih ħafna biex iservik fi t-tul.

Ir-ritratt jidher li aktarx ħadu s-Sur Ġużeppi Grech ‘tal-Ħawwiefa’, li apparti li kien għalliem kien ukoll fotografu stabbilit fi l-Qala. Il-post jidher li huwa fi l-bitħa tal-iskola tas-subien fejn illum hemm Joe il-mekkanik u jidhru fuq il-bankijiet tal-iskola, ta’ quddiem bilqiegħda, waqt li ta’wara bilwieqfa fuqhom.

Inħeġġeġ lill-anzjani tagħna forsi xi ħadd minnhom jirnexxielu jagħraf lil xi ħadd minn dawn it-tf al, naf li mhux faċli, però min jaf, forsi xi ħadd jirnexxielu jagħraf lil xi persuna minnhom. ■

Ħajr lill-Uffi ċċju Parrokkjali li sellifna dan ir-Ritratt storiku. Min ikollu xi ritratt anti k konness mar-raħal tal-Qala, huwa mitlub iġibulna u aħna nġibuh fi r-Rivista. Grazzi.

L-Editur.

Page 106: Leħen il-Qala Milied 2013

Leħen il-Qala - Milied 2013

104

Page 107: Leħen il-Qala Milied 2013

Peter BugejaFisheries

Triq il-MerkantiGħajnsielem GSM 1951Gozo - Malta

Tel/Fax: 21563413Mob: 99430470

Email: peterbugejafi [email protected]

Peter BugejaPeter BugejaPeter Bugeja

Suppliers of Fresh & Frozen Fish

Tel/Fax: 21563413Mob: 99430470Mob: 99430470

Tel/Fax: 21563413Mob: 99430470Mob: 99430470

Page 108: Leħen il-Qala Milied 2013

Mario Portelli WoodWorksFactory GXA007, Triq l-Industrija, Xewkija.

T: 2155 6649 • F: 2156 2985 • M: 9944 0360E: [email protected]

Manufacturers of High Quality Custom Furniture, Water-Proofed External Apertures and Interior Fitments, such as Kitchens, Doors, Bedrooms and more.