СЭДЭВ 5

ХҮРТЭХҮЙ БА БИЕ ХҮНИЙ

ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ

СЭДВИЙН АГУУЛГА

I. Хүртэхүйн тухай ойлголт

II. Атрибуцийн онол

III. Хувь хүний шийдвэр гаргалт

ХҮРТЭЙХҮЙ ГЭЖ ЮУ ВЭ, ХҮРТЭХҮЙ ЯАГААД ЧУХАЛ ВЭ?

Сэрэл гэж мэдрэхүйн эрхтэнд тухайн цаг мөчид шууд нөлөөлж байгаа үзэгдэл, юмсын тодорхой шинж чанарын тусгалыг хэлнэ.

Хүний танин мэдэхүй

олон үе шаттай.

Хүртэхүй гэдэг нь юмс

үзэгдлийн бүхий л шинж

чанарыг нэгтгэн нэг

бүхэл бүтэн дүр болгон

тусгаж байгаа сэтгэцийн

процессыг хэлнэ.

Хүртэхүй

Хүртэхүй Хүртэхүй нь сэтгэцийн

процесс бөгөөд

сэрлүүдийн үндсэн дээр

үүсдэг.

Хүн сэрлийн

тусламжтайгаар ертөнцийн

юмс үзэгдлүүдийн олон

янзын шинж чанаруудын

дотроос зөвхөн ганц нэг

шинжийг тусгадаг бол

хүртэхүй нь тэдгээр юмс

үзэгдэлд байдаг бүхий л

шинжүүдийг агуулсан

сэрлийн дээд хэлбэр юм.

жишээ:

өнгө хэлбэр, хэмжээг - харааны сэрлээр

Дуу чимээ, хол ойрыг - сонорын сэрлээр

Үнэрлэж амтлах - хүртэх буюу үнэрлэж

амтлах сэрлээр

Гэр, машин, мод, уул, байшин гэсэн биет

ухагдахууныг үгээр тэмдэглэн илэрхийлж

байгааг нь хүртэхүй юм.

Õ¿ÐÒÝÕ¿ÉÍ ЧÀÍÀÐÓÓÄ

1. Õ¿ðòýõ¿éí áèåò áîäèò ÷àíàð. Õ¿íäòóñãàãäàæ áàéãàà ç¿éë íü òîäîðõîé áèåòýé,áîäèòîé øèíæ ÷àíàðûã àãóóëñàí áàéíà. Õ¿íãàäààä åðòºíöººñ òîäîðõîé äîõèî, ìýäýýãìýäðýõ¿éí ýðõòíýýð äàìæóóëàí õ¿ëýýí àâäàã.

2. Õ¿ðòýõ¿éí á¿õýë á¿òýí ÷àíàð. Õ¿í àëèâàà¿çýãäýë þìñûã òóñãàõäàà ò¿¿íä áàéäàã á¿õøèíæ áîëîõ õýëáýð õýìæýý, ºíãº, èõ áàãà æèí,õ¿íä õºíãºíèéã á¿ãäèéã íýãòãýí òóñãàäàã.

3. Õ¿ðòýõ¿éí óòãà èëýðõèéëñýí øèíæ.

Õ¿ðòýõ¿éí òóñëàìæòàéãààð ¿¿ñýæ áàéãàà

ä¿ð¿¿ä íü ÿìàãò ÿìàð íýãýí óòãà ñàíààã

èëýðõèéëæ áàéäàã. Èéìýýñ áèä õ¿ðòýæ áàéãàà

ç¿éëýý íýðëýæ ÷àääàã. Õ¿ðòýõ¿é õýë

ñýòãýõ¿éòýé íÿãò õîëáîîòîé.

4.Õ¿ðòýõ¿éí òîãòâîðòîé ÷àíàð. Ãýðýëò¿¿ëýã,

çàé, õàðàõ ÷èãëýëèéã ººð÷ëºõºä þìñûí õýëáýð

õýìæýý, ºí㺠õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé

òóñãàãäàõûã õ¿ðòýõ¿éí òîãòâîðòîé ÷àíàð ãýíý.

Õ¿ðòýõ¿éí чàíàðóóä

5. Àïïåðöåíöè áóþó íýìýëò ÷àíàð. Õ¿ì¿¿ñèéí

õàíäëàãà òóõàéí ¿åèéí áàéäàë, ìýðãýæèë

ìýäëýã, òóðøëàãààñ õ¿ðòýõ ¿éë

àæèëëàãàà øàëòãààëàõ ¿çýãäëèéã

àïïåðöåíöè áóþó íýìýëò ÷àíàð ãýíý.

Õ¿ðòýõ¿éí чàíàðóóä

Õ¿ÐÒÝÕ¿É ¿¿ÑÝÕÝÄ ÌÝÄÐÝÕ¿ÉÍ ŸÌÀÐ ÝÐÕÒÝÍ

ÃÎËËÎÕ ¿¿ÐÝà ÿÉÖÝÒÃÝÆ ÁÀÉÃÀÀÃÀÀÐ ÍÜ:

ÕàðààíûÑîíîðûí

Õºäºë㺺íèéÒýíöâýðèéí

Õ¿ðòýõ¿éí

àíãèëàë

ÌÀÒÅÐÈÀËËÀà ÅÐÒºÍÖÈÉà ÒÓÑÃÀÆ

ÁÀÉÃÀÀ ÒÓÑÃÀËÛÍ ÕÝËÁÝÐÝÝÐ ÍÜ:

Ìàòåðèàëëàã

åðòºíöèéí þìñ,

¿çýãäëèéã

åðºíõèéëºí

òóñãàñàí

õ¿ðòýõ¿é

Ýä þìñûí õîîðîíäûí

îðîí çàéí

õàðèëöààã

òóñãàñàí îðîí çàéí

õ¿ðòýõ¿é

öàã

õóãàöààíû

õ¿ðòýõ¿é

Õºäºë㺺-íèé

õ¿ðòýõ¿é

Õ¿ðòýõ¿é

Õ¿ÐÒÝÕ¿ÉÍ ÕÝËÁÝÐ

Ìàòåðèéí îðøèæ áàéãàà õýëáýðèéã òóñãàõ áàéäëààð

íü õ¿ðòýõ¿éã:

Îðîí çàé

Öàã õóãàöàà

Õºäºë㺺íèé õ¿ðòýõ¿é ãýæ ãóðàâ àíãèëäàã.

ÎÐÎÍ ÇÀÉÍ Õ¿ÐÒÝÕ¿É

Þìñ ¿çýãäë¿¿äèéí îáúåêòèâ îðîí çàéí øèíæ ÷àíàð áîëîí

õàðüöààã òóñãàñàí òóñãàëûã îðîí çàéí õ¿ðòýõ¿é

ãýíý. Ýíý õ¿ðòýõ¿é íü õ¿íèéã ãàäààä åðòºíöòýé

áàðèìæààëàí àìüäðàõûí íýã ÷óõàë íºõöºë íü áîëäîã.

ÖÀÃ ÕÓÃÀÖÀÀÍÛ Õ¿ÐÒÝÕ¿É

Áîäèò ¿çýãäëèéí îáúåêòèâ õóðä, ¿ðãýëæëýõ õýìæýý

íü äàðààëëûã òóñãàñàí òóñãàëûí ïðîöåññûã öàã

õóãàöààíû õ¿ðòýõ¿é ãýíý.

Öàã õóãàöààíû õ¿ðòýõ¿é íü õàðàà, ñîíîð, àðüñ áîëîí

äîòîîä ñýðë¿¿äèéí õàìòàðñàí õàðèëöàí ¿éëäëèéí ä¿íä

¿¿ñýæ ÿâàãäàíà.

պĺËúºÍÈÉ Õ¿ÐÒÝÕ¿É

Òîäîðõîé öàã õóãàöàà, îðîí çàéä îðøèí áàéãàà þìñûí

áîäèò õºäºë㺺íèéã òóñãàñàí òóñãàëûã õºäºë㺺íèé

õ¿ðòýõ¿é ãýíý.

Îðîí çàé, öàã õóãàöààíä õºäëºã÷ áèå áàéðàà ñîëèõ

ïðîöåññûã õºäºë㺺í ãýíý.

Хүмүүсийн амьдралын

туршлага, сонирхол, эрмэлзэл, мэргэжил мэдлэгээс

хүртэхүйн хамаарал үүсч, үүнээс үүдэн хүмүүс

ертөнцийн олон тооны юм үзэгдэлд хандах

хандлага, харьцаа төлөвшин тогтдог байна.

Иймээс хувь хүний шийдвэр гаргалт өөр өөр байдаг.

Õ¯ÐÒÝÕ¯É

ÎÉ ÒÎÃÒÎÎËÒ

įÐÑËÝÍ ÁÎÄÎÕÓÉ

ÑÝÒÃÝÕ¯É

ÑÝÐÝË

Ñýðýë Ìàòåðèàëëàã åðòºíöèéí þìñ ¿çýãäë¿¿ä, òýäãýýðèéí

øèíæ ÷àíàð áèäíèé ìýäðýõ¿éí ýðõòýíä øóóä

¿éë÷èëñíèé ä¿íä òýäãýýðèéí äàí ãàíö øèíæèéã

òóñãàñàí ñýòãýöèéí ¿éë.

Õ¿ðòý-õ¿é Áèäíèé ìýäðýõ¿éí ýðõòýíä õ¿ðýýëýí áàéãàà ãàäààä

åðòºíö øóóä íºëººëºõºä õ¿í òýäãýýð ¿çýãäë¿¿ä, þìñàä

áàéãàà á¿õèé ë øèíæèéã íýãòãýí íýã á¿õýë ä¿ð áîëãîí

óõàìñàðòàà òóñãàõ ñýòãýöèéí ¿éë.

Îé òîãòîîëò Áèäýíä õ¿ðòýãäñýí þìñ ¿çýãäë¿¿äèéí ä¿ð õ¿íèé îþóí

ñàíààíä òîãòîí õàäãàëàãäàæ äàõèí ñýðãýõ ïðîöåññ

áóþó õ¿íèé òóðøëàãûí òóñãàë.

Ä¿ðñëýí

áîäîõóé

Õ¿íèé ºíãºðñºí òóðøëàãà äýýð ò¿øèãëýí øèíý ä¿ð

¿¿ñãýõ èðýýä¿éí òóñãàë

Ñýòãý-õ¿é Áîäèò áàéäëààñ þìñ ¿çýãäë¿¿äèéí ãîë ÷àíàðààð àâ÷

òýäãýýðèéí õîîðîíä îðøèõ ÿíç á¿ðèéí õîëáîî õàðèëöààã

íýýí èëð¿¿ëäýã ñýòãýöèéí ¿éë àæèëëàãààíû

òóñãàëûí äýýä õýëáýð.

Person Perception: Making Judgments

About OthersPerson Perception : Making Judgment (үнэлэмж)

about Others

2. Атрибуцийн онол

Хүмүүс өөрсдийн болон бусад хүмүүсийн

үйл хөдлөлийг хэрхэн тайлбарлахыг

атрибуци гэнэ.

Íèéãìèéí õ¿ðòýõ¿éä õî¸ð òºðëèéí àòðèáóöè áàéäàã.

Äîòîîä àòðèáóöè - õ¿íèé ¿éë õºäëºëèéã äîòîîä õ¿÷èí

ç¿éëýýð íü ä¿ãíýõ(õ¿íèé çàí òºðõ, àâúÿàñ ÷àäâàð)

ͺõöºë áàéäëûí àòðèáóöè- õ¿íèé ¿éëäëèéã ãàäààä

õ¿÷èí ç¿éëýýð ä¿ãíýõ (áýëòãýãäýõ áàéäàë íèéãìèéí

íºëººëºë)

АТРИБУЦИЙН ОНОЛЫН ТӨЛӨӨЛӨГЧ

Эрдэмтэн Г. Келли атрибуцийн онолыг тодорхойлохдоо

хүрээлэн буй орчны нөлөөллөөр хүний зан төлвийг

тайлбарладаг онол хэмээн авч үзсэн.

Ганц гадаад хүчин зүйлсийн нөлөөллөөр зан

төлвийг тайлбарлаж болохгүй бөгөөд хүмүүс

үйл хөдлөлөө ихэнхдээ өөрийн мэдрэмжинд

тулгуурлан хийдэг.

Альваа нэг ажилчны ажил дээрх амжилт гүйцэтгэлд нь

гадаад дотоод хүчин зүйлсээс шалтгаалсныг

атрибуцийн хяналтын төв гэж тайлбарладаг.

дотоод хяналтын төвийн мэдрэмжтэй

ажилчид ажлдаа ханамжтай байдаг бөгөөд

удирдагчийн албан тушаал эрхэлдэг.

Дотоод хяналт мэдэрдэг ажилчид: бүх зүйл өөрсдөөс нь

шалтгаална

Гадаад хяналт мэдэрдэг ажилчид: өөрөөс нь хамааралгүй

зүйлсээс гүйцэтгэл нь шалтгаална гэж үздэг.

3. ХҮРТЭХҮЙ БА ХУВЬ ХҮНИЙ

ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ

Хувь хүн шийдвэр гаргахдаа эдгээр сэтгэцийн

процессуудыг дамжин эцсийн дүнд өөр өөр

шийдвэр гаргадаг. Мөн хувь хүний шийдвэр

гаргалтанд хүртэхүйн 3 хэлбэр болох Цаг хугацааны

Орон зайн

Хөдөлгөөний хүртэхүй чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

ØÈÉÄÂÝÐ ÃÀÐÃÀÃ÷ÈÄ ÍºËººËÆ ÁÀÉÄÀÃ

Õ¿÷ÈÍ Ç¿ÉË

1. Ñýòãýë ñàíààíû õÿìðàë. Õýò èõ äàðàìò

øàõàëò, øààðäëàãà íü øèéäâýð ãàðãàã÷èéã

ñàíäàðãàæ õÿìðóóëäàã.

2. Øèéäâýð ãàðãàã÷èéí çºí áèëýã. Ǻí áèëýã

ãýäýã íü ä¿ãíýëòýíä õ¿ðýõ ëîãèê ïðîöåññ þì.

ººðººð õýëáýë òîäîðõîé íºõöºë áàéäàëä

øèéäâýð ãàðãàã÷ ñàíààíäã¿éãýýð àñóóäëàà

øèéäâýðëýõ ãýñýí ¿ã þì.

ØÈÉÄÂÝÐ ÃÀÐÃÀÃ÷ÈÄ ÍºËººËÆ ÁÀÉÄÀÃ

Õ¿÷ÈÍ Ç¿ÉË

3. Õóâèéí çàí ÷àíàð áà îþóíû ÷àäàìæ. Õóâüõ¿íèé òýñâýð õàòóóæèë áà óÿí çàí íüøèéäâýð ãàðãàëòàíä íºëºº ¿ç¿¿ëíý.

4. Ìýäýýëëèéí øèíæ ÷àíàð. Øèéäâýð ãàðãàã÷¿íýí çºâ, øóóðõàé ìýäýýëýëòýé òîõèîëäîëäøèéäâýð àìæèëòòàé áàéíà.

5. Óëñ òºðèéí áîäëîãî.Øèéäâýð ãàðãàã÷ íüíýëýýä à÷ õîëáîãäîë á¿õèé àëáàíòóøààëòàé õ¿ì¿¿ñèéí ñàíàë áîäëûãòóñãàäàã. (õóóëü òîãòîîìæèíä)

ØÈÉÄÂÝÐ ÃÀÐÃÀÃ÷ÈÄ ÍºËººËÆ ÁÀÉÄÀÃ

Õ¿÷ÈÍ Ç¿ÉË

6. Òîäîðõîéã¿é áàéäëûí õýì õýìæýý.

7. ¯íýò ç¿éë. Øèéäâýð ¿íýò ç¿éë äýýð

¿íäýñëýíý.

Шийдвэр гаргах гэдэг: нь олон төрлийн

мэдээлэл дээр дүн шинжилгээ

хийх, үнэлгээ өгөх асуудал юм. Маш олон

мэдээлэллийн эх үүсвэрээс авдаг тул

алийг нь сонгж тэдгээрийг хэрхэн шийдэх

вэ гэдэгт шийдвэр гаргагчийн хүртэхүй

хариулж өгдөг.

Шийдвэр гаргалтын үр дүнг үнэн зөв байлгахын

тулд бие хүн ямар зан төлөв эсвэл ямар үйлдэл

хийх ѐстойг тайлбарласан 6 алхамт загвар

байдаг.

Асуудлыг тодорхойлох

Шийдвэрийн шалгууруудыг тогтоох

Шалгууруудад хувийн жин өгөх

Хувилбар боловсруулах

Хувилбар үнэлэх

Эцсийн хувилбарыг сонгох