Lecture 12

Макро эдийн засгийн үндсэн ойлголт

Макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд

Үндэсний тооцооны систем

ДНБ түүний бүтэц, тооцох аргууд

ҮНБ, бусад тооцооны үзүүлэлтүүд

Үнийн индекс ба дефлятор

Макро эдийн засгийн онол нь үндэсний эдийн

засгийг бүхэлд нь авч үздэгээрээ микро эдийн

засгийн онолоос ялгаатай.

Макро эдийн засгийн онолын үндсийг анх

Ж.М.Кейнс тавьсан.

1930 оноос хөгжиж эхэлсэн макро эдийн засгийн

онол нь эдийн засгийн харьцангуй залуу салбарын

нэг юм.

4

Ìàêðî

ýäèéí

çàñãèéí

óõààí

Óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéã á¿õýë

á¿òýí öîãö áàéäëààð íü àâ÷ ¿çýí

ò¿¿íèé õºãæëèéí ç¿é òîãòîë,

õýòèéí òºëâèéã ñóäàëäàã ýäèéí

çàñãèéí îíîëûí áèå äààñàí õýñýã

ìºí

5

Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí

óõààíû ñóäëàõ ç¿éë

Ýäèéí çàñãèéí ç¿é

òîãòîëóóä, øàëòãààíò ¿ð

äàãàâàð, õîëáîî

õàìààðëóóä

Ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäýë,

¿éë ÿâöóóäàä íºëººëºõ

õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí

íºëººëºë íºëººëºë

Ýäèéí çàñãèéí þìñ,

¿çýãäýë, ¿éë

ÿâöóóäûí äîòîîä

ìºí ÷àíàð

- Õàíø óíàëò

- Àæèëã¿éäýë

- ̺íãº

- Íèéò ýðýëò

- Íèéò íèéë¿¿ëýëò

- Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò

- Õýðýãëýý, õóðèìòëàë

ãýõ ìýò

- Õàíø óíàëò, àæèë-

ã¿éäëèéí õîîðîíäûí

-Çýýëèéí õ¿¿ãèéí ò¿â-

øèí, õºðºí㺠îðóó-

ëàëòûí õîîðîíäûí

- Îðëîãî, õýðýãëýý,

õàäãàëàìæèéí

õîîðîíäûí ãýõ. ìýò

- Ýäèéí çàñãèéí

ºñºëòºä íºëººëºõ

- õàíø óíàëòàä

íºëººëºõ

- Íèéò ýðýëò, íèé

ë¿¿ëýëòýä íºëººëºõ

- ¯íèéí ò¿âøèíä

íºëººëºõ ãýõ ìýò

Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä äàðààõ

àñóóäëóóäûã åðºíõèé áàéäëààð, á¿õýëä íü

ñóäàëäàã. ¯¿íä:

1. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò

2. Àæèëã¿éäýë

3. Èíôëÿöè

4. Ãàäààä õóäàëäàà

6

Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü á¿òýýãäýõ¿¿í

¿éë÷èëãýýã ¿éëäâýðëýõ ýäèéí çàñãèéí

÷àäàâõèéí ºðãºæèëò þì.

Ýíý íü ÝÇ-èéí ¿éëäâýðëýëèéí áîëîìæèéí

ººð÷ëºëò áºãººä ¿éëäâýðëýëèéí áîëîìæèéí

ìóðóéí ãàäàãøèëàõ øèëæèëòýýð ä¿ðñëýãäýíý.

7

0

5

10

15

2003 2004 2005 2006 2007 20082009*

5.6

10.7

78.6

9.9 11

4.1

8

Ýõ ¿¿ñâýð: ̯ÑÕ, Ìîíãîë óëñûí 2010 îíû òºâëºðñºí òºñâèéí

òºñºë

6.3

8.69

5.5

6.7

7.7

5.9

4.7 4.6 4.6

3.4 3.5 3.6 3.3 3.1 2.8

4.8

6

0

2

4

6

8

101992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

ÌÓ-ûí àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí

9

Ýõ ¿¿ñâýð: “Ìîíãîë óëñ çàõ çýýëä” ñòàòèñòèêèéí ýìõòãýë

Ìîíãîë óëñûí 2010 îíû íýãäñýí òºñâèéí òºñºë

52.7

325.5

183

66.353.144.6

20.56 10 8.1 8 1.6 4.7 11 6 5.613.416 6.5

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Инфляцийн түвшин

Column1

10

Ýõ ñóðâàëæ: ÌÓ¯ÑÕîðîîíû ìýäýýëýë,

Ìîíãîë áàíêíû 2010 îíû ìºíãºíèé áîäëîãî

Ãàäààä õóäàëäààíû áàéäëûã òóõàéí óëñûí

òºëáºðèéí áàëàíñûí ìýäýýëýëýýð

òîäîðõîéëîãäîíî.

Òºëáºðèéí áàëàíñ íü:

1. Óðñãàë òîîöîî

2. Êàïèòàë òîîöîî

11

-200

-150

-100

-50

0

50

100

150

200

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007-12.9

-29.9

3.6

97.7

58

-26.6

100.2

-41-58.6

-78.7

-116.2

-166.8

185.1

45

12

Ìîíãîë óëñûí óðñãàë òîîöîîíû òýíöýë

Ýõ ñóðâàëæ: “Ìîíãîë óëñ çàõ çýýëä” ñòàòèñòèêèéí ýìõòãýë

Ìîíãîë óëñûí 2007, 2008 îíû íýãñýí òºñâèéí òºñºë

13

Ìàêðî ýäèéí

çàñãèéí óõàà-

íû ¿íäñýí

çîðèëòóóä

Ýäèéí çàñãèéí ºíäºð õóðäàöòàé ºñºëòèéã

õàíãàõ

¯íèéí ò¿âøèí , âàëþòûí õàíøèéã

òîãòâîðæóóëæ á¿õýëä íü ýäèéí çàñãèéí

òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ

Àæèëã¿éäëèéã áóóðóóëæ, õºäºëìºð

á¿ðýí ýðõëýëòèéã õàíãàõ

¯éëäâýðëýëèéí á¿õèé ë íººö, õ¿÷èí ÷àäàë

ò¿¿íèé äîòîð êàïèòàë, ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéã

á¿ðýí ä¿¿ðýí àøèãëàõ

Ýäèéí çàñãèéí äîòîîä, ãàäààä

òýíöâýðèéã õàíãàõ

Макро эдийн засгийн судалгааны үндсэн асуудал нь

эдийн засгийн өсөлт, инфляци, ажилгүйдэл, олон

улсын худалдаа, эдийн засгийн бодлого, эдийн

засгийн мөчлөг зэрэг ойлголтуудыг багтаадаг.

Үндэсний эдийн засгийн үйл ажиллагааг хэмжихдээ

Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн (ҮНБ), Дотоодын

нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ), Үндэсний цэвэр

бүтээгдэхүүн (ҮЦБ), Үндэсний орлого (ҮО) гэх мэт

олон үзүүлэлтийг ашигладаг.

Эдгээр үзүүлэлтүүдийг бүхэлд нь үндэсний

тооцооны систем гэж нэрлэдэг. Үзүүлэлт тус бүрийг

авч үзье.

Тодорхой хугацаанд голдуу нэг жилд, тухайн улсын

нутаг дэвсгэрт хийж бүтээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн,

үйлчилгээний нийт мөнгөн дүнг ДНБ гэнэ.

ДНБ-д тухайн улсын дотор хийж бүтээсэн

бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг оруулж тооцдог бөгөөд

тухайн улсын иргэдийн гадаадад хийж бүтээсэн

үйлдвэрлэлийг оруулдаггүй.

Харин гадаад улсын иргэн манай улсад үйлдвэрлэл,

үйлчилгээ эрхэлдэг бол түүнийг ДНБ-д оруулж

тооцдог. Жишээ нь: МУ-ын иргэн гадаадад ажил

эрхэлдэг бол тооцохгүй, харин Монголд гадаадын

ажил эрхэлдэг бол түүнийг ДНБ-д оруулж тооцдог.

Тодорхой хугацаанд голдуу нэг жилд, тухайн

үндэстний хийж бүтээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн,

үйлчилгээний мөнгөн дүнг ҮНБ гэнэ.

ҮНБ-д тухайн улсын иргэдийн хийж бүтээсэн

зүйлийг оруулж тооцдог.

Жишээ нь: МУ-ын иргэн гадаадад ажил хийдэг бол

түүнийг Монголын ҮНБ-д оруулж тооцно. Харин

гадаад иргэн Монголд ажил хийдэг бол түүнийг

ҮНБ-д оруулж тооцохгүй.

ҮНБ нь Монголчууд юу бүтээсэн бэ? Гэдгийг

харуулдаг. Иймд ДНБ-ээс гадаадын иргэдийн

манайд явуулсан үйл ажиллагааных нь төлбөрийг

хасаад манай иргэдийн гадаадад явуулсан үйл

ажиллагааны авлагыг нэмбэл Монголчуудын хийж

бүтээсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дүн гарна.

ҮНБ = ДНБ + гадаад авлага - гадаад төлбөр

1. Орлогын арга

2. Зардлын арга

3. Үйлдвэрлэлийн арга

ДНБ-ийг тооцоход баримтлах зарчим:

Мөнгөөр илэрхийлэх

Давхардуулан тооцохгүй байх

Үйлдвэрлэлийн бус арилжааг оруулахгүй байх.

- Цэвэр санхүүгийн арилжаа

- Хадгалагдсан бараа

Зарлагын арга

-Хувийн

хэрэглээний зардал

(C)

-Хувийн хөрөнгө

оруулалт (I)

-Засгийн газрын

хэрэглээ (G)

- Цэвэр экспорт (Nx)

Орлогын арга

- Үндэсний орлого

Цалингийн орлого

Өмчийн орлого

Хүүгийн орлого

Түрээсийн орлого

Ашиг

- Бизнесийн шууд бус

татвар

- Капиталын элэгдэл

ДНБ-ийг орлогын аргаар тооцохдоо үндэсний

орлого (ҮО) дээр бизнесийн шууд бус татвар болон

капиталын нэмэгдлийг нэмж тооцно.

ҮО нь үйлдвэрлэлд оролцсон хүчин зүйлсийн

орлогыг хэмждэг.

ҮО-д цалин хөдөлмөрийн хөлс, капиталын хүүгийн

орлого, өмчийн орлого, түрээсийн орлого,

корпорацийн ашиг ордог.

Цалин хөдөлмөрийн хөлс- энэ нь цалин хөлс, нийгмийн

даатгалын шимтгэл гэх мэт бүхий л төрлийн шимтгэл,

ажиллагсдын орлогыг багтаадаг.

Өмчийн орлого- энэ нь корпорацийн бус бие даасан бизнес

эрхлэгчдийн орлого юм.

Түрээсийн орлого- газар, барилга байгууламж, эзэмшигчид

тэдгээрийг бусдад түрээслүүлэн олсон орлого.

Цэвэр хүүгийн орлого- Мөнгөн капитал эзэмшигчдийн

хөрөнгөөсөө олж буй хүүгийн орлого юм.

Корпорацийн ашиг- Корпорацийн орлогоос бүх зардлуудыг

хасаад гарна.

Зарлагаар тооцохдоо ДНБ нь

- Хувийн хэрэглээний зардал (C)

- Хөрөнгө оруулалтын зардал (I)

- Засгийн газрын хэрэглээний зардал (G)

- Цэвэр экспорт (Nx) гэсэн 4 бүрэлдэхүүн

хэсгээс бүрддэг.

Хувийн хэрэглээний зардал- өрхүүдийн эцсийн

бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнд зарцуулсан зардлыг оруулдаг.

Хөрөнгө оруулалтын зардал- хөрөнгө оруулагчдын шинэ

тоног төхөөрөмж, барилга байшин худалдан авахад

зарцуулсан зардал болон нөөцийн өөрчлөлтийг энэ

зардалд багтаадаг.

Засгийн газрын хэрэглээний зардал- Засгийн газар нь

дотоодын болоод гадаадын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг

худалдан авахад зардал гаргадаг.

Цэвэр экспорт- нийт экспортоос нийт импортыг хассантай

тэнцүү.

Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн (ҮЦБ) = ҮНБ- КЭ

Капиталын элэгдэл (КЭ)

Үндэсний орлого (ҮО) = ҮЦБ- БШБТ

Бизнесийн шууд бус татвар (БШБТ)

Шилжих төлбөр (ШТ)

Хувийн орлого (ХО)

Капиталын элэгдэл- капитал эдэлгээний хирээр

элэгдэлд ордог. Жишээ нь: үйлдвэрлэлийн тоног

төхөөрөмж гэхэд эдэлгээний болон хоцрогдлын

элэгдэлд ордог.

Бизнесийн шууд бус татвар- үүнд худалдааны

татвар, онцгой татварууд ордог. Шууд бус татварыг

улс татварын хуулиараа тогтоогоод, түүнийхээ

дагуу хурааж авдаг.

Хувийн орлого- Корпорацийн ашиг нь хувьцаа

эзэмшигчдийн ногдол ашиг, корпорацийн ашгийн

татвар болон хуваарилагдаагүй ашиг болж задардаг.

ҮО-оос нийгмийн даатгалын шимтгэл, корпорацийн

ашгийн татвар, хуваарилагдаагүй ашгийг тус тус

хасаж, шилжих төлбөрийг нэмж хувийн орлогыг

тооцно.

Шилжих төлбөрт бүх төрлийн тэтгэлэг, нөхөн

төлбөр, ажилгүйдлийн тэтгэмж ордог. Засгийн

газрын зардлын нэг хэсэг нь шилжих төлбөр байдаг.

Анхаарлаа хандуулсан та бүхэнд

баярлалаа.