ΠΡΟΣ ΑΠΟΦΥΓΉ ΔΙΑΦΌΡΩΝ ΛΑΘΏΝ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΉ ΚΑΙ ΤΗ ΣΎΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΝΈΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ…

Φιλολογική επιμέλεια: Ειρήνη Κονταρίδου

Λέξεις που εύκολα συγχέονταιΕυθύνη – υπευθυνότητα Ευθύνη = υποχρέωση· ως υπεύθυνος των δημοσίων σχέσεων έχει πολλές ευθύνες. Υπευθυνότητα = το συναίσθημα της ευθύνης· είναι άνθρωπος που διακρίνεται για την υπευθυνότητά του.Βρόγχος - βρόχος Βρόγχος = αεραγωγός σωλήνας του αναπνευστικού συστήματος· η ασθένεια των βρόγχων ονομάζεται βρογχίτιδα. Βρόχος = σκοινί με θηλιά στην άκρη· ο βρόχος που τον τυραννούσε ήταν τα χρέη του.Μετοικίζω – μετοικώ Μετοικίζω = εγκαθιστώ ανθρώπους σε άλλον τόπο, ρήμα μεταβατικό.Μετοικώ = αλλάζω κατοικία ή τόπο διαμονής, ρήμα αμετάβατο. Μέτοικος είναι ο μετανάστης· στην αρχαία Αθήνα ο ξένος ο εγκαταστημένος μόνιμα στην πόλη, ελεύθερος να εργάζεται, αλλά χωρίς πολιτικά δικαιώματα.Κληροδοτώ – κληρονομώ Κληροδοτώ = αφήνω κληρονομιά ή κληροδότημα με διαθήκη.Κληρονομώ = αποκτώ περιουσιακό στοιχείο με κληρονομιά.Ο κληρονόμος γίνεται κύριος ενός πράγματος μετά το θάνατο του κληροδότη. Κληροδοσία είναι αυτό που δίνει κάποιος, ενώ κληρονομιά αυτό που παίρνει κάποιος από τον κληροδότη. Οι όροι χρησιμοποιούνται και για τα πνευματικά αγαθά· πνευματική κληρονομιά είναι το σύνολο των πνευματικών δημιουργημάτων των προγόνων που μεταβιβάστηκαν στους απογόνους. Οι πρόγονοι κληροδοτούν, οι απόγονοι κληρονομούν.Δηλώνω – υποδηλώνω Δηλώνω = γνωστοποιώ, φανερώνω, ανακοινώνω υπεύθυνα ή επίσημα· η σκαιή συμπεριφορά του δηλώνει την κακή του ανατροφή, με έναν φιλιππικό από το βήμα της Βουλής δήλωσε την αντίθεσή του στο νομοσχέδιο.Υποδηλώνω = εκφράζω κάτι έμμεσα και συγκεκαλυμμένα· τις προθέσεις του τις υποδήλωσε με υπαινιγμούς.Ύπαιθρος – ύπαιθρο Ύπαιθρος = η ύπαιθρος, η επαρχία· η ελληνική ύπαιθρος μαστίζεται από την ανεργία των νέων. Ύπαιθρο = το ύπαιθρο, η περιοχή· τα παιδιά παίζουν στο ύπαιθρο.Μοχθηρός – επίμοχθοςΜοχθηρός = πονηρός, φθονερός· είναι μοχθηρός άνθρωπος.Επίμοχθος = επίπονος, κοπιαστικός· επίμοχθη δουλειά.Χειραφετούμαι – χαλιναγωγώ Χειραφετούμαι = ανεξαρτητοποιούμαι· για να χειραφετηθείς· πρέπει να είσαι οικονομικά ανεξάρτητος. Χαλιναγωγώ = περιορίζω, κυριαρχώ· προσπάθησε να χαλιναγωγήσεις την έξη σου στα τυχερά παιχνίδια. Τεχνικός – τεχνητός Τεχνικός = ο σχετικός με την τέχνη ή την άσκηση μιας τέχνης· τεχνική σχολή.Τεχνητός = αυτός που γίνεται με τέχνη, όχι φυσικός· τεχνητή λίμνη.Τελειοποίηση – τελείωση Τελειοποίηση (> τελειοποιώ) = η πρόσδοση ή η απόκτηση της τέλειας, της οριστικής μορφής· χρησιμοποιείται μόνο για υλικά αγαθά: η τελειοποίηση του συστήματος εξαερισμού.

2

Τελείωση (>τελοιόω-ω) = η ολοκλήρωση, η περάτωση· αναφέρεται στον άνθρωπο. Π.χ. η ανθρωπιστική παιδεία συντελεί στην ηθική μας τελείωση.

Στύλος – στήλη Ο στύλος: κολόνα και, μεταφορικά, στυλοβάτης· η λέξη δήλωνε την κολόνα, τους κίονες που αποτελούσαν αρχιτεκτονικά μέλη ναών, στοών, οικοδομημάτων κ.τ.ο. Π.χ. οι στύλοι του Ολυμπίου Διός.Η στήλη: πέτρινη πλάκα· η λέξη δήλωνε την επιτύμβια ή αναθηματική πλάκα που έστηναν σε τάφους ή σε δημόσιους χώρους και πάνω στην οποία χάραζαν επιγραφές διαφόρου περιεχομένου . Π.χ. ψηφισματική στήλη. Χρησιμοποιείται επίσης για καθένα από τα κατακόρυφα τμήματα στα οποία διαιρείται το περιεχόμενο βιβλίου, εντύπου ή εφημερίδας, μεταφορικά: μένω στήλη άλατος· επίσης: σπονδυλική στήλη, ηλεκτρική στήλη.

Συνηθισμένα λάθη (η πρώτη στήλη περιλαμβάνει τα λάθη, ενώ στη δεύτερη, μετά τα αντί, είναι τα σωστά)Παραξηγώ – παραξήγηση αντί παρεξηγώ – παρεξήγηση, από: παρά + εξηγώ Αγγελιοφόρος αντί αγγελιαφόρος, από: αγγελία +φέρωΑνταπεξέρχομαι αντί αντεπεξέρχομαι, από: αντι – επι – εξ + έρχομαιΑποθανατίζω αντί απαθανατίζω, από: από + αθανατίζωΑφορά σε κάποιον αντί αφορά κάποιον, η πρόθεση σε είναι περιττή Απαγοητεύω αντί απογοητεύω, από: από + γοητεύωΑκατανόμαστος αντί ακατονόμαστος, από: στερητικό α + κατα – ονομαστός Μεγένθυση, μεγενθυντικός φακός αντί μεγέθυνση, μεγεθυντικός φακός, από: ρ. μεγεθύνωΣύχρονος αντί σύγχρονος, από: συν + χρόνοςΚοινοτυπία αντί κοινοτοπία, από: κοινός τόποςΣταγανόμετρο αντί σταγονόμετρο, από: σταγόνα + μέτροΤι τεύξεται η επιούσα αντί τι «τέξεται» (→ μέλλοντας του ρ. «τίκτω») η επιούσα (= τι θα φέρει η επομένη ενν. μέρα)Περί πολλών τυρβάζει αντί περί πολλά τυρβάζει Παν μέτρον άριστον αντί μέτρον άριστον· (το μέτρο είναι αξία, η εγκράτεια, επομένως δε μετριέται, για να πούμε όλα τα μέτρα)Απεκδύομαι της ευθύνης αντί απεκδύομαι την ευθύνηΔεν έχει που την κεφαλήν κλίναι αντί δεν έχει που την κεφαλήν κλίνη Το δις εξαμαρτειν ουκ ανδρός σοφου αντί ταυτό δις εξαμαρτειν ουκ ανδρός σοφου· (το να κάνει δηλάδη κανείς για δεύτερη φορά το ίδιο λάθος)Διευκρίνηση αντί διευκρίνιση, από: διευκρινίζω (>διευκρινέω- ω)Καινούργιος αντί καινούριος· στην καθαρεύουσα ήταν καινουργής.Ανταπεξέρχομαι αντί αντεπεξέρχομαι: αντί + επί + εκ + έρχομαι.

Αφηρημένα ουσιαστικάΗ συσσώρευση αφηρημένων ουσιαστικών και δη άναρθρων και σε πτώση γενική μπορεί να καταστήσει το λόγο δύσχρηστο, γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην επιλογή τους. Π.χ. επέβλεψε των εργασιών αποκατάστασης των ζημιών· καλύτερα: επέβλεψε τις εργασίες για την αποκατάσταση των ζημιών.Όλα τα αφηρημένα θηλυκά σε –οσύνη γράφονται –ο, π.χ. απεραντοσύνη, δικαιοσύνη.

Το αόριστο άρθρο

3

Το αόριστο άρθρο πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο εκεί όπου είναι αναγκαίο, για δήλωση του μη συγκεκριμένου (ήρθε μια γυναίκα), έμφαση (να με ακούσεις μια φορά), γιατί στις άλλες περιπτώσεις καταντά περιττολογία. Έτσι στις φράσεις: «η εμφάνιση του τάδε, ενός μεγάλου συγγραφέα και ουμανιστή» ή «είναι αναγκαίο να γίνει μια επιλογή των δημοσιευμάτων», τα: ενός, μια είναι περιττά και πρέπει να απαλειφτούν.Πρέπει επίσης να μην το χρησιμοποιούμε στη θέση του οριστικού άρθρου, για δήλωση δηλαδή συγκεκριμένης έννοιας. Έτσι, είναι λάθος: «είχαν τεθεί σε επιφυλακή σε μια προσπάθεια να μην επαναληφθεί το περσινό φαινόμενο», σωστό: «… στην προσπάθεια…» Τέλος δεν πρέπει να συγχέουμε το αόριστο άρθρο με το αριθμητικό ένας, μια, ένα, που δεν μπορεί να παραλειφτεί, π.χ. αγόρασα ένα φόρεμα.

ΑριθμητικάΜισός, μισή, μισό → τρέπονται σε ήμισι, μισι, άκλιτα, στα σύνθετα. Συνεπώς, είναι λάθος οι σύνθετοι τύποι των αριθμητικών που λήγουν σε –υ, π.χ. ενάμισυ· το σωστό ενάμισι, οχτώμισι κ.λ.π.Εξαίρεση απότελούν το αρσενικό ενάμισης και το θηλυκό μιάμιση (κλιτά), π.χ. μιάμισης ώρας καθυστέρηση.Τα: εννιά, εννιακόσια με δύο ν· τα: ενενήντα, ένατος με ένα ν.Τέλος, τα αριθμητικά έως το είκοσι γράφονται με μία λέξη, τα μετά το είκοσι ένα με δύο.

Επίθετα και παραθετικάΤα επίθετα που είναι παράγωγα ουσιαστικών και σημαίνουν χρώμα λήγουν σε –

ής, -ιά, -ί, π.χ. ο βυσσινής, η βυσσινιά, το βυσσινί.

Τα προπαροξύτονα και οξύτονα επίθετα σε –αιος και –εος σχηματίζουν το θηλυκό σε –αιη και –εη αντιστοίχως. Π.χ. ακέραιη και όχι ακέραια, αποτρόπαιη και όχι αποτρόπαια, βίαιη και όχι βίαια, μάταιη και όχι μάταια, αραιή και όχι αραιά· έχει καθιερωθεί ωστόσο η φράση «φαιά ουσία».

Τα παροξύτονα επίθετα σε –ης είναι δικατάληκτα και το ουδέτερο τους λήγει σε –ες, με τόνο στην παραλήγουσα, π.χ. ο/η ασυνήθης, το ασύνηθες – τα ασυνήθη. Εξαιρούνται όσα λήγουν σε –ώδης, -ήρης: το αγωνιώδες, το ποδήρες. Πολλά επίθετα σε –ώδης της αρχαίας χρησιμοποιούνται και σήμερα.Τα παραθετικά λήγουν σε –ότερος, -ότατος π.χ. νεότερος, νεότατος· εξαιρούνται και γράφονται με ω μόνο όσα προέρχονται από επιρρήματα, π.χ. (άνω) ανώτερος, ανώτατος, (άπω) απώτερος, απώτατος. Ο ορθός δημοτικός τύπος για το σχηματισμό των παραθετικών του θηλυκού γένους είναι η κατάληξη –η και όχι –α, π.χ. νεότερη, νεότατη, κανονικότερη, κανονικότατη.

ΡήματαΟ παθητικός παρατατικός και αόριστος της καθαρεύουσας πρέπει να αποφεύγονται, όταν υπάρχουν αντίστοιχοι τύποι της δημοτικής. Π.χ. λεγόταν και όχι ελέγετο, έρχονταν και όχι ήρχοντο, αναβλήθηκε και όχι ανεβλήθη, αποσοβήθηκε και όχι απεσοβήθη, εξετάστηκαν και όχι εξητάσθησαν.Χρονική αύξηση παίρνουν μόνο τα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο και μένει μόνο όταν τονίζεται Π.χ. ήθελα, αλλά θέλαμε.

4

Από τα ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο εξαιρούνται και παίρνουν αύξηση τα: έχω → είχα, έρχομαι → ήρθα, είμαι → ήμουν.Η εσωτερική αύξηση στα σύνθετα ρήματα διατηρείται μόνο όταν τονίζεται. Π.χ. πολυέβλεπα, εξέφρασα, αλλά εκφράσαμε, ενέπνεα, υπήρξε.Κατά τους τύπους θα κρύψω, έκρυψα, έχω κρύψει σχηματίζονται οι αντίστοιχοι χρόνοι των ρημάτων σε –αύω και –εύω: θα γοητέψω, γοήτεψα, έχω γοητέψει.Τα συμφωνικά συμπλέγματα φτ, χτ, στ έχουν αντικαταστήσει τα φθ, χθ, σθ του παθητικού μέλλοντα και αορίστου, π.χ. χαρακτηρίστηκε και όχι χαρακτηρίσθηκε, αγωνίστηκαν και όχι αγωνίσθηκαν, διδαχτείτε και όχι διδαχθείτε, έχει αναφτεί · ο ίδιος κανόνας ισχύει και για τα ρήματα σε –αυόμαι και –εύομαι παύτηκε και όχι παύθηκε, γεύτηκαν και όχι γεύθηκαν.Το β΄ πληθυντικό πρόσωπο της παθητικής φωνής, σύμφωνα με τον παραπάνω κανόνα, λήγει σε –στε και όχι σε –σθε: θυμάστε, κρατήστε.Ο ίδιος κανόνας εφαρμόζεται και σε άλλα μέρη του λόγου, ουσιαστικά, επίθετα, μετοχές, ρήματα, αριθμητικά και επιρρήματα. Π.χ. φτερό, μεσάνυχτα, φτωχός, οχτώ. Τα συμφωνικά συμπλέγματα κτ, πτ, χθ, φθ, σθ διατηρούνται στις λόγιες λέξεις, π.χ. επίκτητος, απτός, καταχθόνιος, αίσθημα, άφθονος.Το ρήμα άγω (απλό και σύνθετο)Οι διπλασιασμένοι τύποι με το αγαγ- χρησιμοποιούνται για πράξη στιγμιαία. Π.χ. η αντιπροσωπεία θα εισαγάγει αυτοκίνητα από τη Γερμανία μόνο φέτος. Οι αδιπλασίαστοι τύποι με το αγ- χρησιμοποιούνται για πράξη συνεχή. Π.χ. το υπουργείο ζήτησε από το Πολυτεχνείο να διεξάγει συνεχείς έρευνες για το περιβάλλον, που θα χρηματοδοτεί το ίδιο! Με τα έχω / είχα / θα έχω χρησιμοποιείται πάντα ο διπλασιασμένος τύπος : έχω εισαγάγει κ.τ.λ. Το ρήμα βάλλω (απλό και σύνθετο) (= καταφέρομαι εναντίον κάποιου· στους στιγμιαίους χρόνους έχει τη σημασία τοποθετώ). Οι εξακολουθητικοί χρόνοι του ρήματος(ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας), όταν είναι σύνθετο, γράφονται με δύο λ, ενώ οι στιγμιαίοι (στιγμιαίος μέλλοντας, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, τετελεσμένος μέλλοντας) με ένα λ. Π.χ. αμφιβάλλεις (οριστ. ενεστ.), θα προβάλλω (οριστ. εξακ. μελλ.) αντιρρήσεις μονίμως, τον κατέβαλαν (οριστ. αορ.) οι στενοχώριες, είχε αποβάλει (οριστ. υπ/κου) κάθε αίσθημα ευθύνης, μην αναβάλεις (υπ/κη αορ.) ξανά το μάθημα, θέλει πάντα να επιβάλλει (υπ/κη ενεστ.) τις γνώμες του, παράβαλε (προστ. αορ.) τα κείμενα, περίβαλλε (προστ. ενεστ.) την με αγάπη μια ζωή. Τα ρήματα αγγέλλω, ανατέλλω, στέλλω Έχουν και αυτά δύο λ στους εξακολουθητικούς χρόνους και ένα λ στους στιγμιαίους, αλλά και έκταση του ε σε ει. Το αγγέλλω απαντά σύνθετο: απαγγέλλω, καταγγέλλω, προαγγέλλω, παραγγέλλω. Π.χ του αρέσει να απαγγέλλει ποιήματα, ο πρωθυπουργός θα εξαγγείλει τα νέα μέτρα, έχουμε αναγγείλει την έκδοση του βιβλίου.Ομοίως κλίνεται και το ρήμα ανατέλλω. Π.χ. ο ήλιος θα ανατέλλει κάθε μέρα, το φεγγάρι ανέτειλε αργά.Το ρήμα στέλλω απαντά έτσι σύνθετο, ενώ απλό απαντά στέλνω. Π.χ. τα σώματα διαστέλλονται με τη θερμότητα, τα έξοδα θα περισταλούν για ένα διάστημα, συστέλλεται να μιλήσει, έχω στείλει δύο γράμματαΤα ρήματα σε- εύω Δουλεύω – δουλεία, αλλά: εθελοδουλία κ.τ.λ. Καπηλεύομαι – καπηλεία, αλλά: αρχαιοκαπηλία, εθνοκαπηλία, πατριδοκαπηλία, πολεμοκαπηλία κ.τ.λ.

5

Λατρεύω – λατρεία, αλλά: αρχαιολατρία, μοιρολατρία, φυσιολατρία, εικονολατρία, πυρολατρία κ.τ.λ. Πορεύομαι – πορεία, αλλά: αεροπορία, αργοπορία, βραδυπορία, οδοιπορία, πεζοπορία, πρωτοπορία κ.τ.λ. Εφορεύω (=επιβλέπω, εποπτεύω) – εφορεία, αλλά και εφορίαΤα ρήματα που λήγουν σε –ποιώστο β΄ ενικό και πληθυντικό και το γ΄ ενικό γράφονται με –ει, π.χ. χρησιμοποιείς, χρησιμοποιείται, χρησιμοποιείτε, αλλά χρησιμοποιούμε. Προστακτική ενεργητικού αορίστου σχηματίζεται σε αντιστοιχία με την οριστική του ίδιου χρόνου, π.χ. (βοηθώ) βοήθησα (οριστ.) – βοήθησε, βοηθήστε (προστ.), (απλώνω) άπλωσα (οριστ.) – άπλωσε, απλώστε (προστ.), (χρησιμοποιώ) χρησιμοποίησα (οριστ.), χρησιμοποίησε, χρησιμοποιήστε (προστ.).Το β΄ πληθυντικό πρόσωπο της προστακτικής ενεργητικού αορίστου είναι τύπος με συγκοπή του φωνήεντος ε. Ολόκληρος ο τύπος είναι βοηθήσετε, απλώσετε κ.λ.π. Δηλαδή το η, ω ανήκει στο θέμα και δεν αλλάζει.Το β΄ πληθυντικό πρόσωπο της παθητικής φωνής έχει ει, που ανήκει στην κατάληξη, όπως διαμορφώθηκε στη δημοτική: θα κλειστείτε (στιγμ. μέλλ.), να κλειστείτε (υπ/κη αορ.), κλείσου – κλειστείτε (προστ. αορ.)Λανθασμένοι ρηματικοί τύποιΔαπανά και όχι δαπανεί, αποκτώνται και δαπανώνται και όχι αποκτούνται και δαπανούνται, εντρυφά και όχι εντρυφεί, συναρτάται και όχι συναρτίζεται, περιπλανιέται και όχι περιπλανείται, αποκαθίστανται ή αποκατασταίνονται και όχι αποκαθιστώνται, καταπατούνται και όχι καταπατώνται, συνιστάται και όχι συνίσταται, αποκατέστησε και όχι απεκατέστησε, προηγούνταν και όχι προηγόταν, διατίθενται και όχι διατίθονται, εγερθείτε και όχι εγέρθειτε.

ΜετοχέςΜετοχές ενεργητικού ενεστώταΕίναι άκλιτες. Χρησιμοποιούνται επιρρηματικώς (και ποτέ ως αναφορικές)και ισοδυναμούν συνήθως με τροπικό επίρρημα. Λήγουν σε –οντας (ο, επειδή δεν τονίζεται) ή –ώντας (ω, επειδή τονίζεται), π.χ. τρέχοντας, πηδώντας.Μετοχές παθητικού ενεστώταΛήγουν σε –όμενος (ο, επειδή τονίζεται) ή σε –ωμενος (ω, επειδή δεν τονίζεται), π.χ. γραφόμενος, κρυωμένος· εξαιρούνται και γράφονται με ω, αν και τονίζονται, οι μετοχές που προέρχονται από συνηρημένα ρήματα, π.χ. (τιμάομαι, ωμαι) τιμώμενος, (προσδοκάομαι, ωμαι) προσδοκώμενος.Μετοχές παθητικού παρακειμένουΠολλές μετοχές παθητικού παρακειμένου με συλλαβικό αναδιπλασιασμό έχουν προσαρμοστεί στο κλιτικό σύστημα της νέας ελληνικής, π.χ. συγκεχυμένος, πεπειραμένος· πολλές χρησιμοποιούνται και ουσιαστικοποιημένες: οι προγεγραμμένοι (= οι εξόριστοι).Δεν ισχύει το ίδιο όμως με τις μετοχές που δέχονται χρονική αύξηση (βλ. παραπάνω πότε παραμένει η χρονική αύξηση), εκτός και αν χρησιμοποιούνται ως επίθετα ή ουσιαστικοποιημένες, π.χ. αφηρημένος άνθρωπος (ως επίθετο), συνημμένο έγγραφο (ως επίθετο), τα ημαρτημένα (ουσιαστικοποιημένη, =τα τυπογραφικά λάθη ενός βιβλίου). Κατά τα άλλα: απασχολημένος και όχι απησχολημένος, απατημένος και όχι ηπατημένος, ατιμασμένος και όχι ητιμασμένος.

Το τελικό –ν

6

Στις λέξεις τον (άρθρο), την (άρθρο και αντωνυμία), έναν και κανέναν (αντωνυμικά επίθετα), δεν, μην διατηρείται α. πριν από φωνήεν

β. πριν από κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τς, τζ, ξ, ψ.Στις λέξεις αυτόν, τον (αντωνυμία), έναν και κανέναν(στη θέση ουσιαστικού), σαν το τελικό –ν δεν απαλείφεται. Πχ. Δε με είδαν, στον Κώστα, σαν φτερό, μην τρομοκρατείστε, τη διεύθυνση, τον βρήκα, τη βρήκα, έναν καιρό, δε θέλω, γνωρίζω έναν με αυτό το όνομα.Τους παραπάνω κανόνες για το τελικό –ν της αιτιατικής ακολουθούν και πολλές αντωνυμίες αρσενικού γένους: ποιος, κάποιος, κάμποσος, εκείνος, όσος, όποιος, τόσος, πόσος, τέτοιος, αυτός, ετούτος, άλλος, ο ίδιος και τα επίθετα λίγος, αρκετός, πολύς. Το τελικό –ν των αντωνυμιών αυτών διατηρείται επίσης όταν ακολουθεί σημείο στίξης ή όταν δεν προσδιορίζουν ουσιαστικό, αλλά βρίσκονται αυτές σε θέση ουσιαστικού. Το τελικό –ν απαιτείται και σε επίθετα αρσενικού γένους, όταν παραλείπεται το ουσιαστικό που προσδιορίζουν.(Έτσι αποφεύγεται ο κίνδυνος σύγχυσης με το ουδέτερο γένος).Π. χ. πόσον καιρό, περιμένει κάποιον να φανεί, με τον άλλον δε μιλήσαμε. Πολύ, λίγο: επίθετο και επίρρημαΠολύς, πολλή, πολύ, λίγος, λίγη, λίγο (επίθετο)· με τα ουσιαστικά χρησιμοποιούμε επίθετο που συμφωνεί με αυτά στο γένος, τον αριθμό και την πτώση: πολύς θόρυβος, λίγη (και όχι λίγο) προσοχή, με πολλή (και όχι πολύ) αγάπη, πολλές αρρώστιες, πολλή (και όχι πολύ) δουλειά.Πολύ, λίγο (επίρρημα, που συμπίπτει με το ουδέτερο του ενικού του επιθέτου)· τα ρήματα, οι μετοχές, τα επιρρήματα προσδιορίζονται από επιρρήματα: πολύ θα το ήθελα, λίγο πικραμένος, πολύ έξυπνο, πολύ νωρίς, πολύ (και όχι πολλή) καλύτερη, πολύ )και όχι πολλά) περισσότερα.

Κάθε, καθένας, καθεμία, καθένα, καθετίΗ αόριστη αντωνυμία κάθε είναι άκλιτη και χρησιμοποιείται μαζί με ουσιαστικό, με άρθρο ή χωρίς άρθρο. Τα καθένας και καθετί χρησιμοποιούνται μόνο ως ουσιαστικά, με άρθρο ή χωρίς άρθρο. Π.χ. κάθε άνθρωπος ή ο καθένας με τις ιδιορρυθμίες του, κάθε παιδί ή το καθένα πρέπει να έχει ίσες δυνατότητες για μόρφωση, ο κάθε (και όχι ο καθένας) υπάλληλος, στην κάθε (και όχι στην καθεμία) περίπτωση.

Το αναφορικό μόριο πουΧρησιμοποιείται ως επίρρημα, ως αντωνυμία, ως σύνδεσμος, ως μόριο ευχετικό και επιφωνηματικό.Ως αναφορική αντωνυμία αντικαθιστά την αντωνυμία ο οποίος σε κάθε γένος, αριθμό και πτώση της: α. ως υποκείμενο του ρήματος της αναφορικής πρότασης: πολλοί ζωγράφοι που (οι οποίοι) αγνοήθηκαν στην εποχή τους δοξάστηκαν μεταθανάτια

β. σε μια προσδιοριστική αναφορική πρόταση, δηλαδή πρόταση που συνδέεται στενά με την κύρια και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της, το που ως άμεσο αντικείμενο αποδίδει συχνά με σαφήνεια το νόημα: ο γιατρός που καλέσαμε (τον οποίο καλέσαμε) έφτασε εγκαίρως, τα λάθη που έκανε (τα οποία έκανε) είναι ασυγχώρητα.

γ. Κανονικά, όταν το που αντικαθιστά αναφορική αντωνυμία πλάγιας πτώσης, πρέπει να συνοδεύεται από την κατάλληλη επαναληπτική προσωπική αντωνυμία, για να γίνει κατανοητή η πτώση της αντωνυμίας που αντικαθίσταται από το που και το νόημα της φράσης· αυτό συμβαίνει πάντα στις προσθετικές αναφορικές προτάσεις (δηλαδή στις προτάσεις εκείνες που δε συνδέονται στενά με την κύρια

7

πρόταση, επειδή εκείνη έχει το δικό της νόημα), συχνά και στις προσδιοριστικές. Π.χ. γυναίκες που η σκληρή δουλειά τις γέρασε πρόωρα (τις οποίες γέρασε), οι δικαιούχοι που τα ονόματά τους αναφέρονται στους καταλόγους (των οποίων τα ονόματα), πρόκειται για μελέτη που η εκπόνηση της θα απαιτήσει πολύν κόπο (της οποίας η εκπόνηση θα απαιτήσει), δεν έμεινε συγγενής που να μην τον ενημέρωσε (τον οποίο να μην ενημέρωσε). Έτσι το σωστό είναι να λέμε και να γράφουμε: «τραγουδάει η Μούσχουρη που τη συνοδεύουν (και όχι που συνοδεύουν) και άλλοι καλλιτέχνες».

δ. όταν το που είναι έμμεσο αντικείμενο του ρήματος (στον οποίον κ.λ.π.), θα χρησιμοποιηθεί, απαραιτήτως και εδώ, η κατάλληλη επαναληπτική προσωπική αντωνυμία πλάι στο ρήμα, π.χ. η κόρη της η Θάλεια, που η κ. Θεοδοσίου της έχει μεγάλη αδυναμία (στην οποία έχει), μετανάστευσε στην Αμερική.

ε. όταν η αναφορική πρόταση εισάγεται με την αντωνυμία ο οποίος, η προσθήκη της επαναληπτικής προσωπικής αντωνυμίας είναι λανθασμένη, π.χ. … το οποίο το καταπολέμησε (το σωστό: το οποίο καταπολέμησε ή που το καταπολέμησε) το υπουργείο Εξωτερικών με όλα τα μέσα.(Στις παραπάνω περιπτώσεις, α – ε, το που έχει τη θέση αναφορικής αντωνυμίας και την αντικαθιστά, άλλοτε μόνο του και άλλοτε μαζί με την επαναληπτική προσωπική αντωνυμία. Αυτή η τελευταία φανερώνει την πτώση του άκλιτου που και διασαφηνίζει το νόημα.

στ. όταν το που ισοδυναμεί με εμπρόθετο απαιτείται προσοχή στη διατύπωση, αφού συχνά δημιουργεί τέτοια ασάφεια, ώστε πρέπει να αντικατασταθεί με την αντωνυμία ο οποίος και την κατάλληλη πρόθεση. Π.χ. η οικογένεια από την οποία (και όχι που) κατάγεται είναι διάσημη, το αυτοκίνητο με το οποίο (και όχι που) διέφυγαν οι ληστές, οι υπηρεσίες με τις οποίες (και όχι που) συνεργαζόμαστε, τα αδικήματα για τα οποία (και όχι που) κατηγορείται, το ζήτημα για το οποίο (και όχι που) μιλούμε είναι η μείωση των εξοπλισμών. ζ. ενίοτε το που χρησιμοποιείται κακώς αντί του και, π.χ. είχα μεγαλεπήβολα σχέδια και (και όχι που) την πραγματοποίησή τους την επιδίωξα με πείσμα. η. που – όπου: όταν γίνεται αναφορά σε τόπο, με την πλατιά έννοια, Δε χρησιμοποιούμε το που, αλλά ούτε την αντωνυμία ο οποίος με την πρόθεση σε· προτιμάμε το αναφορικό επίρρημα όπου κάνοντας την έκφραση ξεκάθαρη, χωρίς να πλατειάζουμε· π.χ. η πηγή από όπου (και όχι που ή από την οποία) αντλούμε τις πληροφορίες μας, το κείμενο όπου (και όχι που ή στο οποίο) βασίστηκε το έργο, οι περιοχές όπου (και όχι που ή στις οποίες) είναι δύσκολο να δημιουργηθεί αεροδρόμιο, ερευνά τους χώρους όπου (και όχι που ή στους οποίους) κινήθηκαν οι αντάρτες.

Τα επιρρήματαΕπιρρήματα στη νέα ελληνική συναντάμε και με κατάληξη –α και με –ως. Τα επιρρήματα της καθαυτό δημοτικής λήγουν σε –α (μορφολογικά ίδια με το πληθυντικό ουδετέρου)· τα περισσότερα είναι τροπικά κατά τη σημασία τους, αν και υπάρχουν, λίγα στον αριθμό, και χρονικά, τοπικά, ποσοτικά, βεβαιωτικά. Π.χ. επίδοση αρκετά (ποσοτικό) ικανοποιητική, κατέβηκε χαμηλά (τοπικό), περάσαμε ανέμελα (τροπικό), περπατάει βαριά (τροπικό).Πολλά επιρρήματα έχουν και τους δύο τύπους, αλλά εύχρηστος είναι μόνο ο τύπος σε –α: το δήλωσε απερίφραστα, προχωρεί απρόσκοπτα, κοίταξαν βλοσυρά. Κάποιων επιρρημάτων είναι εύχρηστοι και οι δύο τύποι, π.χ. σχετικά – σχετικώς, εσκεμμένα – εσκεμμένως, αυτόματα –αυτομάτως, τελικά – τελικώς, άπταιστα – απταίστως.

8

Καλό είναι να αποφεύγονται τα επιρρήματα σε –α όταν συνοδεύουν επίθετα ή άλλα επιρρήματα σε –α, επειδή αφενός υπάρχει η πιθανότητα να εκληφθούν σαν επίθετα, αφετέρου δεν είναι εύηχο το αποτέλεσμα. Π.χ. τα απολύτως (και όχι απόλυτα) αναγκαία πράγματα, φαγητά ελαφρώς (και όχι ελαφρά) δύσπεπτα, έργα αυστηρώς (και όχι αυστηρά) ακατάλληλα.Τα επιρρήματα που παράγονται από δικατάληκτα επίθετα σε –ης, -ες έχουν μόνο τον τύπο σε –ως (με εξαίρεση το ειλικρινής → ειλικρινώς και ειλικρινά). Π.χ. προφανής → προφανώς, επιεικής → επιεικώς, διακαής → διακαώς, αγενής → αγενώς.Το ίδιο ισχύει και για τα επιρρήματα που παράγονται από δικατάληκτα επίθετα σε –ώδης, π.χ. σκανδαλώδης → σκανδαλωδώς.Επίσης, αρκετά επιρρήματα παράγωγα από επίθετα και μετοχές σε -ος είναι εύχρηστα μόνο με την κατάληξη –ως: θα συνεχίσουμε δικαστικώς, το παρέδωσα ιδιοχείρως, ενημερώθηκε τηλεγραφικώς, ταξιδέψαμε αεροπορικώς· έτσι και: συγχρόνως, μερικώς, κυρίως.

Ζεύγη επιρρημάτων διαφορετικής σημασίαςΑπλά – απλώςΑπλά = με απλότητα, π.χ. επίπλωσε το εξοχικό του απλά.Απλώς = μόνο, π.χ. ήταν απλώς μία πορεία και όχι επανάσταση.Αδιάκριτα – αδιακρίτως Αδιάκριτα = χωρίς διακριτικότητα, αγενώς ≠ διακριτικά, π.χ. συμπεριφέρεται αδιάκριτα.Αδιακρίτως = χωρίς διάκριση, ανεξαιρέτως, π.χ. όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι αδιακρίτως φυλής και χρώματος.Άμεσα – αμέσως Άμεσα = απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου (τροπικό),π.χ. η υπόθεση δε με αφορά άμεσα. Αμέσως = χωρίς αργοπορία (χρονικό), π.χ. να συγκληθεί αμέσως το συμβούλιο.Τέλεια – τελείωςΤέλεια = άρτια, με τελειότητα, π.χ. το νοσοκομείο ήταν τέλεια εξοπλισμένο.Τελείως = εντελώς, π.χ. τροφές τελείως ακατάλληλες για μωρά.Έκτακτα – εκτάκτως Έκτακτα = πολύ ωραία, όμορφα, π.χ. έκανε έκτακτα τη δουλεία του.Εκτάκτως = απρόσμενα, απρογραμμάτιστα, π.χ. συνεδρίασαν εκτάκτως.Ευχάριστα – ευχαρίστως Ευχάριστα = με χαρά, με ευχαρίστηση, π.χ. κάνεις ευχάριστα τον περίπατο σου στην ακρογιαλιά.Ευχαρίστως = με προθυμία, με όλη μου την καρδιά, π.χ. ευχαρίστως θα μιλήσω για σένα.Ιδιαίτερα – ιδιαιτέρως Ιδιαίτερα = υπερβολικά, πολύ, π.χ. ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα να μάθει πώς πάει η υγεία της Αγγελικής.Ιδιαιτέρως = χωριστά από τους άλλους, π.χ. ρωτούσε ιδιαιτέρως για τον καθένα.Προσοχή! Κατ’ αρχήν = βασικά, π.χ. καταρχήν συμφωνώ μαζί σου (= συμφωνώ μαζί σου στα βασικά σημεία). ≠ Κατ’ αρχάς = αρχικά, πρώτ’ από όλα, π.χ. κατ’ αρχάς πήγα στην Αμοργό και έπειτα στην Πάρο.

Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοίΟ ομοιόπτωτος προσδιορισμός πρέπει να τίθεται στην ίδια πτώση με το όνομα στο οποίο ανήκει. Π.χ. ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον, του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος, η στρατιωτική του υπηρεσία ως εκπροσώπου (και όχι ως εκπρόσωπος), το

9

αξίωμά του ως βουλευτή (και όχι ως βουλευτής), τα δικαιώματα της Ελλάδας ως ιδρυτικού μέλους (και όχι σαν ιδρυτικό μέλος).Σε περιπτώσεις ταυτοπροσωπίας ο προσδιορισμός που εισάγεται με το ως ή με το σαν τίθεται σε ονομαστική· π.χ. είσαι υποχρεωμένος (ενν. εσύ) να κάνεις τις επιλογές σου ως μαθητής και ως έφηβος, αγωνίζονται (ενν. αυτοί) για τα δικαιώματά τους ως ελεύθερα άτομα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις έχουμε επίσης και τις εξής επιλογές:1. Να μεταθέσουμε τον προσδιορισμό δίπλα στο υποκείμενο, φυσικά στην ίδια πτώση με αυτό: ως μαθητής και ως έφηβος είσαι υποχρεωμένος να κάνεις τις επιλογές σου, ως ελεύθερα άτομα αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους. 2. Αν αφαιρέσουμε την κτητική αντωνυμία και το μόριο ως (ή σαν σε άλλες προτάσεις), θέτουμε τον προσδιορισμό σε πτώση γενική (ετερόπτωτο): αγωνίζονται για τα δικαιώματά ελεύθερων ατόμών, είσαι υποχρεωμένος να κάνεις τις επιλογές μαθητή και εφήβου·

Επιρρηματικοί προσδιορισμοί

Για ναΈτσι εισάγονται οι τελικές προτάσεις που δηλώνουν το σκοπό μιας πράξης, π.χ. περπατάει στις μύτες, για να μην ξυπνήσει όσους κοιμούνται ακόμη.Οι βουλητικές προτάσεις εισάγονται με το μόριο να και συμπληρώνουν την έννοια του ρήματος ή ενός άλλου όρου της κύριας πρότασης· συνήθως είναι αντικείμενα ρήματος: θέλει να σε επισκεφτεί. Η χρονική διάρκειαΕκφέρεται κανονικά με απλή αιτιατική και απαντά στην ερώτηση «πόσον καιρό». Π.χ. Ο Έλληνας σκηνοθέτης διαπρέπει αρκετά χρόνια στο εξωτερικό, εργάστηκε μόνο έξι μήνες και ύστερα η εταιρεία χρεοκόπησε.Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί η πρόθεση επί , χωρίς ωστόσο να είναι πάντα απαραίτητη. Π.χ. κατέθετε στον ανακριτή επί πέντε ώρες.

Η πρόθεση γιαΧρησιμοποιείται προς δήλωση σκοπού ή αιτίας, π.χ. μπορώ να σου δανείσω το λεξικό μου, αλλά μόνο για σήμερα (δηλαδή για να {σκοπός} το κρατήσεις μόνο σήμερα). Όπως φαίνεται η πρόθεση για εισάγει ελλιπή πρόταση (για να το κρατήσεις μόνο σήμερα) και είναι αναγκαία και ας συνάπτεται με φράση που δηλώνει χρονική έκταση.Σε φράσεις όμως που δηλώνουν καθαρά χρονική έκταση, χωρίς να υποκρύπτεται κάποιος σκοπός ή αιτία, η πρόθεση για πρέπει να αποφεύγεται· π.χ. υπήρξε περισσότερο (και όχι για περισσότερο) από είκοσι χρόνια αρχισυντάκτης, γνώρισα πρώτη φορά (και όχι για πρώτη φορά) το όνομα Βέικος το1993.

Πριν, μετά Το επίρρημα πριν πρέπει απαραιτήτως να συνοδεύεται από την πρόθεση από, π.χ. πριν από τις εννιά (και όχι πριν τις εννιά), πριν από λίγο.Η πρόθεση μετά συντάσσεται με έναρθρη αιτιατική, αλλά τίθεται και πριν από αριθμητικό απόλυτο, π.χ. μετά την υπογραφή της συνθήκης, μετά τρεις μήνες.Η σύνταξη μετά από είναι λανθασμένη, π.χ. μετά από την τελευταία μας συνάντηση· σωστό: μετά την τελευταία μας συνάντηση.Επίσης, πρέπει να αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε επιρρηματικώς την πρόθεση μετά, π.χ. θα έρθω μετά, σωστό: θα έρθω ύστερα, αργότερα, έπειτα. Για τη δήλωση

10

της προθεσμίας χρησιμοποιείται κανονικά και η πρόθεση σε (= ύστερα από): σε τρεις ώρες αρχίζει η συναυλία.Δυσκολία παρουσιάζεται όταν ακολουθεί άναρθρο όνομα· δεν μπορούμε να πούμε: «μετά συνεννόηση», άλλά, όπως προείπαμε, ούτε: «μετά από συνεννόηση». Το πρόβλημα επιλύεται αλλάζοντας την έκφραση: «ύστερα από ή έπειτα από συνεννόηση».Το μετά από είναι δεκτό μόνο όταν ακολουθεί αντωνυμία: μετά από εμένα, μετά από εσένα κ.λ.π. Τα μόρια σαν και ωςΣαν: παρομοιαστικό μόριο ≠ ως: αληθινή πρόταση, Έτσι: ο μεταξοσκώληκας έχει σαν πατρίδα του την Κίνα → το σαν είναι λάθος, γιατί δηλώνει ότι η πατρίδα του μεταξοσκώληκα δεν είναι η Κίνα· σωστό: ο μεταξοσκώληκας έχει πατρίδα του την Κίνα. Μας κοιτάζει αφυψηλού σαν κατώτερους → σωστό, γιατί σημαίνει «λες και είμαστε κατώτεροι, ενώ δεν είμαστε». Ως υπεύθυνος που είναι εκτελεί σωστά τα καθήκοντα του → σωστό: είναι πράγματι υπεύθυνος. Η χρήση του σαν μετά το ρήμα έχω είναι λάθος, ενώ η αντίστοιχη χρήση του ως είναι περιττή. Έτσι στις φράσεις π.χ. έχω σαν ή ως αιτία, βάση, πρότυπο πρέπει να απαλειφθεί το μόριο σαν, καθώς αλλοιώνει το νόημα του κατηγορουμένου (γιατί π.χ. δεν έχω σαν {δήθεν} πρότυπο, αλλά έχω όντως πρότυπο), και το μόριο ως, αφού δεν προσθέτει τίποτε. Ομοίως θα πούμε: «οι απαιτήσεις χαρακτηρίστηκαν απαράδεκτες (και όχι ως απαράδεκτες).

Εξαιτίας, από, χάρη σεΕξαιτίας + γενική (συνήθως για κάτι αρνητικό), π.χ. εξαιτίας της ραδιενέργειας πολλά άτομα έχασαν τη ζωή τους.Από + αιτιατική (με την έννοια του εξαιτίας), π.χ. από την ολισθηρότητα του δρόμου προκλήθηκαν τροχαία ατυχήματα.Χάρη σε + αιτιατική (για κάτι θετικό, για δήλωση ευγνωμοσύνης), π.χ. χάρη στην επιμονή σου πέτυχες το στόχο σου.

Παράλειψη της επαναληπτικής αντωνυμίαςΌταν το αντικείμενο βρίσκεται στην αρχή της πρότασης, τότε πριν από το ρήμα χρησιμοποιείται η επαναληπτική αντωνυμία, π.χ. τους μισθούς του προεξόφλησε από καιρό, το καυστικό ύφος του το αντανακλά αυτή εδώ η επιστολή.Αν όμως το αντικείμενο λέγεται με έμφαση, η επαναληπτική αντωνυμία παραλείπεται, π.χ. την Καίτη τη ζητάνε στο τηλέφωνο, αλλά: την Καίτη ζητάνε(έμφαση), όχι εσένα.

Παράλειψη άλλων λέξεωνΛάθος: «αμφισβητείται αν λέμε και γράφουμε…, αμφισβητείται η χρήση…», σωστό: «αμφισβητείται το αν πρέπει να λέμε και να γράφουμε…, αμφισβητείται το αν ενδείκνυται η χρήση… ή αμφισβητείται αν είναι αναγκαία η χρήση…».Λάθος: «Τα κείμενα εντυπωσιάζουν με τους εξαίρετους αρχαίους χάρτες και εικόνες που τα κοσμούν», σωστό: «Τα κείμενα εντυπωσιάζουν με τους εξαίρετους αρχαίους χάρτες και με τις εξαίσιες εικόνες που τα κοσμούν».Λάθος: «παραπλανώ κάποιον από κάτι», σωστό: «παραπλανώ κάποιον και τον απομακρύνω από κάτι», λάθος: «αρχίζω τη σταδιοδρομία μου ως… και αργότερα (π.χ.)δημόσιος υπάλλήλος», σωστό: «αρχίζω τη σταδιοδρομία μου ως… και τη συνεχίζω αργότερα ως (π.χ.)δημόσιος υπάλλήλος».

11

Ανώμαλη σειρά των λέξεωνΓια να χαρακτηρίζεται μια περίοδος ή φράση ορθή συντακτικώς οφείλουν οι όροι που την απαρτίζουν να βρίσκονται σε λογική αλληλουχία· π.χ. το ποιητικό αίτιο να βρίσκεται δίπλα στο ρήμα, οι τοπικοί προσδιορισμοί επίσης κοντά στο ρήμα και γενικώς οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί κοντά στο ρηματικό τύπο που προσδιορίζουν, όπως και οι ομοιόπτωτοι ή οι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί δεν πρέπει να χωρίζονται από το ουσιαστικό που προσδιορίζουν· αν ένα ρήμα έχει δύο αντικείμενα και το ένα εξ αυτών ακολουθείται από προσδιορισμούς, πρέπει να προηγηθεί αυτό που δεν ακολουθείται από προσδιορισμούς, σε ρήματα που συντάσσονται με αντικείμενο και κατηγορούμενο του αντικειμένου, να μην παρεμβάλλονται ανάμεσα σε αυτά ξένοι προς τη σύνταξη τους όροι. Παραδείγματα: 1. «Η συντηρητική κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας προτίμησε, παρ’ όλη την ομόφωνη παραίνεση των περιβαλλοντολόγων, να μη θίξει τα κακώς κείμενα» → το ρήμα προτίμησε δε θα έπρεπε να χωριστεί από τη δευτερεύουσα πρόταση να μη θίξει τα κακώς κείμενα, καθώς αυτή είναι το αντικείμενο του. Έτσι, η σωστή περίοδος: «Η συντηρητική κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας προτίμησε να μη θίξει τα κακώς κείμενα, παρ’ όλη την ομόφωνη παραίνεση των περιβαλλοντολόγων» ή «Η συντηρητική κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας, παρ’ όλη την ομόφωνη παραίνεση των περιβαλλοντολόγων, προτίμησε να μη θίξει τα κακώς κείμενα». 2. «Είχε εντολή να μετατρέψει τους τόνους ραδιενεργού γάλακτος, από όλες τις περιοχές του κρατιδίου της Βαυαρίας, σε σκόνη» → η σωστή και σε λογική σειρά σύνταξη είναι: μετατρέπω κάτι σε κάτι (= εμπρόθετο κατηγορούμενο του αντικειμένου)· εδώ θα τοποθετήσουμε πρώτο το εμπρόθετο κατηγορούμενο, γιατί στο αντικείμενο υπάρχουν και προσδιορισμοί :από… της Βαυαρίας (ελλιπής αναφορική πρόταση). Έτσι, η σωστή περίοδος: «Είχε εντολή να μετατρέψει σε σκόνη τους τόνους ραδιενεργού γάλακτος, από όλες τις περιοχές του κρατιδίου της Βαυαρίας».3. «Οι γειτονικοί λαοί πήραν περισσότερα απ’ αυτά που έδωσαν, από την ελληνική γλώσσα» → παίρνω κάτι από κάποιον· εδώ θα μπει πρώτο το από κάποιον, γιατί το άμεσο αντικείμενο, το κάτι, συνοδεύεται από προσδιορισμό, β΄ όρο σύγκρισης. Επίσης, λείπει το αντικείμενο του ρήματος έδωσαν. Έτσι, η σωστή περίοδος: «Οι γειτονικοί λαοί πήραν από την ελληνική γλώσσα περισσότερα απ’ αυτά που της έδωσαν».

Και, κιΟ σύνδεσμος κι είναι αποδεκτός στη λογοτεχνία και στον προφορικό λόγο, κυρίως όταν ακολουθεί λέξη της κοινής δημοτικής. Επιβάλλεται όμως να τον αποφεύγουμε στο γραπτό λόγο και δη στα κείμενα θεωρητικού λόγου.

Σύνθετα με την πρόθεση εκΜε ένα κ (ένα της πρόθεσης)- η έκρηξη, εκρηκτικός < εκρήγνυμι- εκροή < εκρέω- έκρυθμοςΜε δύο κ (ένα της πρόθεσης και ένα της λέξης – β΄ συνθετικού)- εκκρεμώ, εκκρεμής, εκκρεμές- εκκαλώ

12

- εκκενώνω, εκκένωση- εκκαθαρίζω, εκκαθάριση, εκκαθαριστικός- εκκεντρικός, εκκεντρικότητα- εκκίνηση, εκκινώ- εκκωφαντικός- έκκληση (θερμή παράκληση), αλλά έκλυση (= χαλάρωση, εξαχρείωση) ηθών- εκκολάπτω- εκκρίνω, έκκριση- παρεκκλίνω(< παρά+ εκ + κλίνω), παρέκκλιση

Μέσα σε, μες σε, μεσ’ απόΣτο γραπτό λόγο οφείλουμε να χρησιμοποιούμε τον τύπο μέσα σε.

Οι ξένες λέξειςΚατ’ αρχάς πολλές ξένες λέξεις έχουν πολιτογραφηθεί στην ελληνική και έχουν ενσωματωθεί στο κλιτικό της σύστημα με αποτέλεσμα να ξεχαστεί η προέλευσή τους. Π.χ. η σάλα, ο καφές.Όσον αφορά τις ονομασίες μουσικών οργάνων και μουσικών συνθέσεων και γενικότερα τους όρους τους σχετικούς με τις καλές τέχνες που προέρχονται από την ιταλική: τα θηλυκά σε –α κλίνονται ως εξής: η όπερα – της όπερας – την όπερα – οι όπερες – τις όπερες (η γενική πληθυντικού δεν είναι εύχρηστη), τα αρσενικά της ιταλικής σε –ο στην ελληνική έγιναν ουδέτερα σε –ο και κλίνονται κανονικά: το κλαρινέτο – του κλαρινέτου – τα κλαρινέτα – των κλαρινέτων.Οι φθόγγοι που υπάρχουν και στην ελληνική δεν πρέπει να μεταβάλλονται, π.χ. πρελούντιο και όχι πρελούδιο.Κύρια ονόματα θηλυκά (βαπτιστικά, φυτών, χωρών, πόλεων) που προσαρμόζονται στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής θα κλιθούν κανονικά, π.χ. της Μαρίας Κάλλας και όχι της Μαρία Κάλλας, της Νόρμας και όχι της Νόρμα, της Πραιτόριας και όχι της Πραιτόρια, της Κίνας, της Καλκούτας, της Νυρεμβέργης.Επίσης, από τα ξένα τοπωνύμια ουδετέρου γένους σε –ο ελάχιστα μένουν άκλιτα· είναι εκείνα που δύσκολα προσαρμόζονται στην ελληνική, π.χ. Κίτο, Μοντεκάρλο.Στην πλειοψηφία τους όμως εξελληνίστηκαν, π.χ. του Βερολίνου, του Κιέβου.Χωριστή κατηγορία αποτελούν τα ιταλικά τοπωνύμια ουδετέρου γένους σε –ο, καθώς, με ελάχιστες εξαιρέσεις (π.χ. του Τρεβίζου), παραμένουν αμετάβλητα στην ιταλική τους μορφή. Π.χ. Σαν Ρέμο.Άκλιτα εξάλλου παραμένουν και τα ουδέτερα σε –ι, π.χ. Αμάλφι, Μπρίντιζι, Ναγκασάκι. Εξαιρέσεις: της Ασίζης, του Βουκουρεστίου, του Παρισιού, του Βελιγραδίου.Λέξεις από την αγγλική ή από άλλες γλώσσες που δεν έχουν προσαρμοστεί στην ελληνική μένουν αμετάβλητες, π.χ. τα κομπιούτερ και όχι κομπιούτερς, οι γκάνγκστερ και όχι οι γκάνγκστερς, τα βίντεο, τα ατού, τα μπολ, τα ασανσέρ, τα τσάρτερ. (Καλό είναι ωστόσο τέτοιου είδους λέξεις να αποφεύγονται στο γραπτό λόγο).Στην ορθογραφία έγινε απλοποίηση των δύο όμοιων συμφώνων, π.χ. το μπαλέτο και όχι μπαλέττο. Εντούτοις, στα φωνήεντα πρέπει να τηρείται η γραφή τους, προπάντων όταν στην ελληνική υπάρχει ο αντίστοιχος φθόγγος, π.χ. το τρυκ.

Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΕΙΝΑΙ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΗ

13

στο ασύνδετο σχήμα, για να χωρίςει όμοιους όρους (ουσιαστικά, επίθετα, επιρρήματα, ρήματα που έχουν το ίδιο υποκείμενο), π.χ. έγραφαν ανόρεχτα, απρόσεχτα, αδιάφορα.

ανάμεσα στο ρήμα και το υποκείμενο και στο κατηγορούμενο ή το αντικείμενο και το ρήμα, π.χ. από το σεισμό κατέρρευσαν πολλά σπίτια.

για να χωρίσει ασύνδετες προτάσεις, π.χ. ένας αγόρευε, μερικοί άκουγαν βαριεστημένα, οι πολλοί χάζευαν.

στους επιθετικούς, κατηγορηματικούς, ετερόπτωτους, επιρρηματικούς προσδιορισμούς, εφόσον αποτελούν μία έννοια με τον όρο στον οποίο ανήκουν, π.χ. μας κέρασε άσπρο παλιό κρασί.

έπειτα από ένα βεβαιωτικό ή αρνητικό μόριο ή επίρρημα ή επιρρηματική έκφραση στην αρχή περιόδου, π.χ. όχι, μη μου λες τίποτε.

στις αναφορικές προτάσεις όταν είναι υποκείμενα, αντικείμενα, κατηγορούμενα ή προσδιοριστικές, π.χ. ρώτησε όποιον θες.

στην αντιθετική σύνδεση προτάσεων, π.χ. ήθελε να σπουδάσει, αλλά οι οικογενειακές του υποχρεώσεις δεν το επέτρεψαν.στις παρενθετικές προτάσεις, αντί παρένθεσης ή παύλας, π.χ. το πρόβλημα, φαίνεται οδηγείται στη λύση του.στις προσθετικές αναφορικές προτάσεις (= αυτές που μπορούν να παραλειφθούν), π.χ. το βιβλίο περιέχει πολλές λεπτομέρειες, που κουράζουν τον αναγνώστη.στην παράθεση και επεξήγηση, π.χ. θέλησε να κατακτήσει την ψηλότερη κορυφή του κόσμου, το Έβερεστ.στις ειδικές, βουλητικές, ενδοιαστικές, πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις όταν είναι επεξήγηση, π.χ. αλλού έγκειται η δυσκολία, πώς να τον πλησιάσουμε.

σε όλες αυτές τις προτάσεις όταν είναι

υποκείμενα ή αντικείμενα, π.χ φαντάζεται πως η ομιλία του προκάλεσε αίσθηση στο ακροατήριο.

στις, αιτιολογικές, χρονικές, τελικές, εναντιωματικές, υποθετικές προτάσεις, π.χ. έκανε ό,τι ήταν δυνατό, για να γίνει δεκτός από τον υπουργό.

σε όλες αυτές τις προτάσεις όταν είναι σ σύντομες και μπορούν να συμπτυχθούν σε ουσιαστικό, επίθετο ή επιρρηματική έκφραση, π.χ. πήγε χωρίς να τον έχουν καλέσει = πήγε απρόσκλητος.

στις επιρρηματικές φράσεις, όταν θέλουμε να τις απομονώσουμε, για να τονίσουμε τη σημασία τους, π.χ. ο κρατούμενος, έπειτα από πολύωρη ανάκριση, ομολόγησε τη συμμετοχή του στην ένοπλη ληστεία.στην κλητική προσφώνηση, π.χ. δεν μπορείτε εσείς, ακαδημαϊκοί πολίτες, να αδιαφορήσετε για το συγκεκριμένο

14

πρόβλημα.στις μετοχικές φράσεις μόνο όταν είναι επεξήγηση, π.χ. έτσι πέρασε τη ζωή του, κυνηγώντας οράματα.

στις μετοχικές φράσεις όταν αυτές ισοδυναμούν με επιρρηματικό προσδιορισμό, π.χ. φτάνοντας στο σπίτι τηλεφώνησέ μου αμέσως.

Στον ευθύ λόγο που βρίσκεται μέσα σε εισαγωγικά χωρίζονται με κόμματα λέξεις ή φράσεις που δεν ανήκουν σ’ αυτόν, π.χ. «πέρασε, μου είπε ο Πέτρος, αύριο το πρωί από το σπίτι».Στη συμπλεκτική ή διαζευκτική σύνδεση: α) όταν μεσολαβεί δευτερεύουσα πρόταση που χωρίζει δύο άλλες προτάσεις, π.χ. έγινε δεκτός στο Ναύπλιο, που ήταν τότε η πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους, και μετά Τρεις Δεκαετίες έφυγε ταπεινωμένος εξαιτίας του απολυταρχικού χαρακτήρα του· β) όταν προηγείται παρενθετική πρόταση, π.χ. θα βρει τον ένοχο, μας το βεβαίωσε φεύγοντας, και θα φροντίσει να καταδικαστεί· γ) όταν προηγείται Παράθεση ή επεξήγηση, π.χ τα φασιστικά κινήματα εξαπάτησαν μεγάλες μάζες αγροτών, κυρίως στη Γερμανία, και μπόρεσαν σε πολλές χώρες να ανατρέψουν τις αστικές δημοκρατικές Κυβερνήσεις.

στη συμπλεκτική ή διαζευκτική σύνδεση, π.χ. το μέρος που γεννήθηκα και έζησα μικρός…

15