İLAHİYYAT FAKÜLT8SİNİN ELMİ...
Transcript of İLAHİYYAT FAKÜLT8SİNİN ELMİ...
BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ ·
İLAHİYYAT
FAKÜLT8SİNİN
ELMİ M8CMU8Sİ
.NI~ 248 DEKABR (ARALIK) 2015
Qurani-Karimin nazif olmasından kitabiaşmasına qadarki tarixi
QURANİ-KaR.İMİN NAZİL OLMASINDAN
KİTABLAŞMASINA QaDaRKİ TARİXİ
39
f.f.d. Miniiyaz Mürsal oğlu Miirsalov BD U-nun İlahiyyat fakültasinin
İslam Elmlari kafedrasınzn müallimi
Açar sözl.,r: Quran, V:}hy, müsh:}f, istinsah
Key words: Koran, vahy, mushaf, istinsah
K.ıııoqeoı.ıe c.ııooa: KopaR, Bax.IDI, M}'cxa<J.>, HCTHHcax
Quran k~lm~sinin lüğ~vi m~nası v~ hansı kökd~n tör~diyi bar~d~ İslam aliml:}ri
farqli görüşlar ir~li s~üşdür. Bu görüşl~rin ortaya qoyulmasında Quran hlm~sinin etimologiyasının da böyük rolu olmuşdur. Ümumi olaraq is~, ~sli etibarı il~ bu k~l
m~nin h~mz~li v~ h~mz~siz oxunması baxımından aliml~ri iki yern ayırmaq müm
kündür.
Quran blm~sinin h~mz~siz olduğunu q~bul ed~nl~rin fikrine~ bu söz h~mz~siz olub, heç bir kökd~n tör~mamişdir. Quran Tövrat V:} İncil kimi Allahın blamına
veril~n xüsusi bir addır. 8g~r bu k~lm~ "oxudu" m~nasını ver~n '_'qara:;)" (1.;9) kökün
d:m töramiş olsaydı, har oxunan şey~ Quran deyilm~si lazım g~l~rdi. Bu fikri
Mah~mm~d ibn İdris ~ş-Şafii (v.204/819) irnli sürmüşdür [29, 18].
Quran k~lm~sinin hansı kökdan tör~m~si bar~d~ irnli sürül~n başqa bir q~na~t~ gör~ bu k~lm~ "qarin~tun" (-ü,ı.)) isminin c~mi olan "qarainu" (L>ıl..ft) sözünd~n tör~
mişdir. Dalil v~ sübut m~nalarına galan bu sözün Qurana ad olaraq verilm~sinin
sab~bi d~ Qurandak:ı ay~l~rin ~hat~ etdiyi mövzular, n~zın, v~zn, fasil~ v~ ah:}ng baxımından bir-birin~ b~nz:}masi V:} bir-birin~ d:}lil t~şkil etm~sidir. Göründüyükimi
"qarainu" (L>ıl.}) k~lm~sind~ki h:}mz~ k~lm~nin :}Slind~ olmayıb "qarinatun" (~.})
kökündgki ·~yg"nin (ı.ş) yering gglm.işdir, "nun" (0) hgrfi is~, söZÜn kök
samitlarind:mdir. Bu fıkir, 8bu Zakgriyya Y~hya ibn Ziyad gl-Farraya (v. 207/822) aid edilm~kd~dir [3,31; 28, I, 51].
Qeyd edil~n kateqoriyaya daxil olan b~zi aliml~r Quran k~lmasinin "qaran~"
(ü.J!) kökünd~n tör~diyini söyl~mişl~r. Çi.inki bu k~lm~ bir şeyi başqa bir şey~
40 Mirniyaz Mürsalov
yaxınlaşdırmaq, birl:;ışdinn:;ık m:;ınalannı verir. Qurandakı sur:;ıl:;ır v:;ı ay:;ıl:;ır d:;ı bir
birl:;ırin:;ı yaxınlıq v:;ı b:;ırab:;ırlik taşkil edirl:;ır [26, I, 278]. 8bul-H:;ısan al~8ş':;ıri (v.
324/936) bu fikri müdafi:;ı etmişdir. 8bu B:;ıkr ibn Mücahid (ö.324/936) d:;ı, İmam
8bu 8mr ibn :;ıl-8'larun (v. 154/771) Quran k:;ılm:;ısinin h:;ımz:;ısiz oxunduğunu d:;ılil
olaraq g:;ıtirmişdir [20, 29].
Quran blm:;ısinin h:;ımz:;ıli olduğunu q:;ıbul ed:;ınlarin q:;ına:;ıtinc:;ı is:;ı bu söz
"fu'lanu" (~) v:;ızninda olub, h:;ımzalidir. Toplamaq m:;ınasını v~r:;ın "al-qar'u"
(ı>)ll) k:;ılmasind:;ın töramişdir [3, 31]. Bu fikri 8bu Übeyd al-Qasım ibn S:;ıllam (v.
224/839) va 8bu İshaq :;ız-Zaccac (v. 3 ı 1/923) mudafia etmişdir [5, 74]. Adları çald
lan aliml:;ır:;ı göra Quran qiss:;ı, :;ımr, n:;ıhy, vaz, vaiz, sur:;ı v:;ı ayal:;ıri va ya özünd:;ın
avv:;ılki samavi kitabiann meyvalarini bir yer:;ı topladığı üçün ona bu ad verilmişdir
[29, 18]. 8rablar da "qara:;ı" (1.;9) felini toplamaq m:;ınasında işlad:;ırak "qara'tu-1-m:;ı:;ı fi-1-havzi" (ı.><=ı..rJI ı.} ç_WI d.)) yani "suyu hovuzda topladım" deyirlar [4, 41].
Quran kalmasİ "oxumaq" manasını veran "qaraa" (i.J9) kökündan töramiş, <.JI.foll
vaznindan bir m:;ısdardir. Ancaq bu masdar oxunan şey "al-maqruu" (ı>_,_fo.ll) manasında
maful kimi işladilmişdir. Bu fikri 8bul-Has:;ın 8li ibn Hazim al-Lihyani (v. 215/830)
müdafia etmişdir [28, I, 52].
Quranm özü da aşağıda veracayimiz ayalari ila bu fikri dastaklamakdadir: .<lii.} cft.S oul_;S ljt.9 <lii.) _, ~ l.l;k:. <.JI
"Çünki onu (sanin qalbinda) cam etmak, (dilinda) oxutmaq Biza aiddir. Biz onu
(Cabrailin dili ila) oxutduğumuz zaman oxunmasını diqqatla dinla." [al-Qiyamat,
75117-18]
İslam alimiari arasında an güclü va özünaan çox tarafdar toplayaiı mahz bu fikrin olması q:;ıbul edilmakdadir. Bu görüş:;, göra Quran kalınasi "qara~" (1.;9) kökün
dan töramiş, maful manasını veran va Mahammad peyğambam möcüza olaraq nazil
olan ilahi kalamın adıdır [25, I, 7]. Quran kalmas·inin haınZasiz oxunuşu sadaca qira
ati yüngüllaşdinnak üçündür va onun hamzasiz olmasına dalalat etmir [25, I, 7].
Qiraat imamlarınm mövzuyla bağlı oxunuşlanna galdikda, İbn Kasir öz qira
atinda is tar vaqf, İstarsa da vasl halında, Hamza isa ancaq vasl halında Quran kalma
sini hamzasiz olaraq "Quranun" (LJI.) ) şaklinda oxumuşdur. Digar qiraat iniarnları isa öz qiraatlaJjnda Quran kalmasini hamza ila "Qur'anun" (ı)lç_.Js) .şaklinda oxumuşlar [1 7, 42].
İslam alimlari Qurani-Karimin bazi yönlarini va xüsusiyyatlarini nazara alaraq
ona müxtalif tariflar vermişlar. Onlardan bazilarini qeyd etmayi maqsadauyğun he
sab edirik:
Qurani-Karimin nazif olmasından kitabiaşmasına qadarld tarixi 41
ı. ~I-Fatih~ surasinin ~vv~lind~n an-N as surasinin sonuna qadar .Mahamın~d
peyğ~mbara endiril~n k~lm~lardir [25, I, 1 O; 17, 42]. 2. Mah~mınad peyğ~mbara endiril~n, müshafl~rda yazılmış, mü~vatir olaraq
biza galib çatan k~~amın adıdır [8, I, 21]. 3. M~hamrnad peyğambara vahy yolu il:;ı endiril:;ın, müsh:;ıfl~rd:;ı yazılmış, müt~
vatir olaraq biz:;ı g:;ılib çatan v~ oxunması il:;ı ibad:;ıt edil~n ilahi bir k:;ılamdır [25, I, 12].
T~rifl~r:;ı baxdığımız zaman burada Qurani-K~rimin onu dig~r kitabiardan f~rq
landir~n dörd :;ısas xüsusiyy~ti diqq:;ıtimizi c~lb edir. Onlardan birincisi Qurani-Kari
min vahy yolu ila nazil olmasıdır ki, buradan da Quranın manbayinin mahz AllahTaala olduğu başa düşülür. İkincisi, müshaflarda yazılmış olması, yani Qurandan
başqa heç bir şeyin, h~r hansı müqaddas k~lamlann bela ona qanşmaması demakdir.
Üçüncüsü, y~ni mütavatir olaraq b~ g~lib çatan dedikda onun heç bir dayişikliy~ uğramadan, şaz (s~nadi s~hih olmayan) qira~tl~rdan uzaq olması nazarda tutulur.
N~hay~t dördüncü xüsusiyyat, oxunması ila ibad~t edilm~sidir ki, bu da Quranın özünd~n başqa n~ t~rcüm~si, n~ . t~fsiii, na da qüdsi (m~na etibari il~ Allaha istinad
edil~n) h~dislar ila ibad~tin mümkün olmadığını göstarmakdadir. İslam alimlarinin aksariyy~tinin fikrinca Quranın nazil olması üç marhalada ·
hayata keçmişdir [30, 89-93]:
1) Birinci m~rhalad~ Quran c~m halında Lövhi-mah:fuza endirilmişdir. Bunu
A1lah-T~ala al-Vaqia sur~sinin 77-79-cu ay~larind~ bela açıqlamışdır:
"(Siza oxunan) bu (kalam) çox qiymatli Qurandır. (0, Allah dargahında) qoru
nub sax.lanılan birkitabdadır (Lövhi-mah:fuzdadır). Ona yalnız pak olanlar toxuna bil~r. (O) alamlarin Rabbi tarafından nazil edilmişdir".
B~zilari Quranın bu ayalarda Lövhi-mah:fuza endirilmasini deyil, Lövhi
mah:fuzda mövcud olmasını bildirildiyini deyirlar [22, 47].
2) Qurani-Karim ikinci marhah:ıd~ yena da cam halında Lövhi-mahfuzdan dünya samasındaki Beytül-izza deyilan bir yera endirilmişdir.
Bu barad~ A1lah-T~ala (ad-Duxan surasinin 3-cü ayasinda) "Biz Quranı müba
rak bir geeada endirdik"; (al-Qadr surasinin 1-ci ayasind~) "Biz Quranı Qadr geeasinda endirdik''; (al-Baq~ra surasinin 185-ci ay~sinda is:;ı) "Ramazan ayı Quranın
nazil olduğu aydır" dey~ buyurur. Göründüyü kimi bu üç ayanin üçünda d~ eyni
gecadan söhbat gedir. Yani o, Ramazan ayındaki geealardan biri olan va Allah
Taalanın mübarak olaraq adlandırdığı Qadr geeasinda endirilmişdir.
42 Mirniyaz Mürsalov
Burada diqq::}timizi Ç::}k::}n başqa bir xüsus vardır ki, o da bu ay::}l::}td::} Quranın bir gec::}d::} endiyillin vurğulanmasıdır. Halbuki, biz Quranın M::}h::}mm::}d peyğ::}mb::}r::} iyirmi ÜÇ il ::}fZİnd::} hİSS::}-hİSS::} endiriJdiyini bilirik.
Yuxandakı ay::}l::}r::} baxdığımız zaman görürlik ki, bu ay::}l::}td::} Quranın endirilm::}Sİ "::}llZ::}l::}" (0]1) v~ "unzil::)" (J)I) fell::}ri il::} verilmişdir. Or::}b dilind::} bu fell::}r cam halında
-endirilm::}ni bildirm::}k mgqs~di il::} işlgdiJir [27, 96]. Quranın endirilm~sind~n bghs edan ayal~rda "inzal" (01] 1) masdarinin işl::}dilmasi bela naticaya g~lmaya gsas verir ki, buradakı endirilm::}nin cam halında endirilma şaklinda anlamaq daha doğrudur.
3) Üçüncü, yani Quranın endirilmasinıin sonuncu marhal~sinda, artıq Quran mücarrad alarndan müşaxx:as al::}ma keçm::}ya başlamış va Allahın hidayati insanlara galib çatmışdır. Bu ffi::}fh::}lada Qurani-Karim dünya samasındaki Beytü1-izz~dan Cabrayıl adlı malgyin vasitasi ila Mahammad peyğambarin qalbina taxminan iyirmi üç il arzinda hissa-hissa endirilmişdir. Mövzuyla bağlı ayalarda "nuzzila" (J.J,) felindan istifada olunmuşdur .. ar::}b dilind~ isa "nuzzila" (J5ı) feli hissa-hissa endifilmani bildirmak maqs::}di ila işl::}dilir. Sözü ged::}n nüzul prosesini Allah-T::}ala ::}ş-Şu::}ra
surasinin 192-194-cü ay::)l::}rinda bel::} ifad;:> edir: "Şübh::)Sİz ki, bu (Quran) al::}mlarin R::}bbi t::}mfindan nazil edilmişdir. Onu
(Ruhul::}min) C::}brayıl (günahkarlan Allahın ::}Zabı il::}) qorxudan (x::}bardar edan) ı:ıeyğ::}mb::}rlard::}n_olasan.dey::}, sanin_qalbina endirdi". _ _. ______ _
Bu ayal::}td::}n d::} göründüyü kimi Quranın Mah::}mm::}d peyğamb::}ra endirildiyi ::}Snada vahyi ona Allahın vahy m::}l::}yi Cabrayıl çatdırmışdır. Çünki, Allahın da (::}şŞura surasinin 5 1 -ci ayasinda) buyurduğu Jkimi:
"Allah bir insanla ancaq V::}hyl::}, yaxud p::}rd::} aneasından danışar. v::}·ya bir elçi (malak) göndarar ki, o da Allahın izni ila (gönd::}rildiyi kims::}yg) Onun ist::}diyini vahy edar ... "
Mal::}k Cabrayılın vahyi neca alması qeybla bağlı bir mas::}la olduğu üçün bu bar::}d::} yalnız Peyğamb::}rdan ggl::}n xab::}rlar asasında bilgi almaq olar. Ancaq Peyğambar d::} bununla bağlı har hansı bir malumat vermamişdir. Ona görg d::} alimlar ancaq öz mülahizal::}rini söyl::}miŞl::}r.
Alimlard::}n Tiybi bu bar::}d::} q::}ti fıkr söyl::}m::}kdan Ç::}kingtak b::}lka Cgbrayıl Quranı m::}n::}vi bir Ş::}kild::} vg sür~tli olaraq almış va ya Lövhi-mgfhuzdan ::}Zb::}rlay::}-r::}k peyğamb::}f::} g::}tirmişdir. fikriniir::}li sürmüşdür. ______ _____ - · _ __ .
Beyh::}qİy::} gör::} al-Qgdr Sur::}Sinin 1-ci ay::}sindaki w;ı kalm::}Sİ "B~ mgl::}ya Qu
ranı eşitdirdik V::} onu anlatdıq. Sonra İS::} eşitdirdiyim.izi va anlatdığımızı endirdik'', y::}ni Cabrayıl Quranı bu Ş::}kild::} almışdır manasını verir.
Qurani-Kt~rimin nazif olmasından kitabiaşmasına qt~dt~rki tarixi 43
V~hy sözü lüğ~td~ gizli damşmaq, ~mr etm~k, ilham etm~k. işar~ etm~k, t~i~s
m~k, s~sl~m~k, pıçıldamaq, m~ktub yazmaq [20, XV, 381-382] kimi m~nalar verir.
Onu da qeyd etm~k ist~rdik ki, islam aliml~ri arasmda v~hyin t~kc~ Quran il~
m~hdudlaşmadığı, Qurandan başqa da v~hyin olması xüsusunda fikir biriiyi vardır.
Ancaq aliml~r bunların sayı v~ ~hat~ dair~si haqqmda ixtilaf etmişl~r [10, 127].
Quran xaricind;) v~hyin varlığını q~bul ed~nl~r, Quranda v~hyin sad~c~ özü il~ m~h
dudlaşmadığına dair bir d~lilin n~yin ki; olmadığım, ~ksin~ Peyğ~mb;}rin Allah il~
Quran xaricind~ d~ ~laq~li olduğuna dair çox işar~nin varlığını iddia edirl~r [11,
106]. Bununla yanaşı kİassik islam m~nb~~ı~rind~ Quran xaricind~ v~hyin varlığına aid r~vay~tl~r d~ mövcuddur. Peyğ;)mb~rin "M~n~ Quran v~ bir misli daha
verilmişdir" [23, V, 10] buyurduğu n~ql edilir. Qurtubi is~ mövzu il~ bağlı f~rqli bir
r~vay~t n~ql etmişdir. Qurtubi t~fsirind~ H~ss~n ibn 8tiyy~nin ''R~sulullaha v~hy
nazil olurdu (bu ~snada) C~brayıl ona v~hyi t~fsir ed~c~k Sünn~ti d~ g~tirirdi" [33, I, 39] dediyini bildirir. Bu r~vay~~ gör~ is~ M~h~mm~d peyğ~mb~rin Quranm t~fsiri
n~ dair söyl~dikl~rinin ~n azı v~hy m~hsulu olduğu başa düşülür.
Dig~r klassik islam m~nb~l~rind~n d~ bu mövzu il~ bağlı başqa bir d~lili 8hli
beytd~n n~ql edil~n "Allah R~sulullaha Quranm t~nzili il~ b;)rab~r t~vilini d~ öyr~t
di" [31, I, 29] r~vay~ti misal göst~r~ bil~rik. Allahın Peyğ~mb~rl~ olan ~laq~si h~r
hansı bir ş~kild~ olursa olsun v~hy sayılacağına gör~, bu ~~vay~ti Quran xaricind~
v~hyin varlığına dair d~lil göst~rm~k mümkündür. Bundan başqa Şeyx Saduqun,
İmam C~f~r ~s-Sadiqd~n n~ql etdiyi "C~brayılm M~h~mm~d peyğ~mb~r~ g~tirdiyi Quran on yeddi min ay~ idi" [34, IV, 446] ş~klind~ rnvay~ti d~ buna d~lil ola bil~r.
Ümumiyy~tl;) v~hy~. Allah-T~alanm peyğ~mb~rl~ri vasit~si il~ insanlara gön
d~rdiyi ilahi ~mrdir, kimi yığcam bir ş~kild~ t~rifverirl;)r [6, 53]. Daha geniş bir t~rif
vers~k: V~hy -Uca Yaradanın ümuıni olaraq varlıqlara h~r~k~t t~rzl~rini bildirm~si,
xüsusi olaraq insanlara çatdırmaq is~diyi ilahi ~mr v~ qadağaların, x~b~rl;)rin hamı
sım vasit~li v~ vasit~siz bir t~rzd~ gizli v~ sür~tli bir yolla peyğ~mb~rl~rin;) çatdır
masıdır [6, 19-20].
Qurani-K~rim is~ v~hyi: göyl~rn. yer üzün~, m~l~kl~~. bal ansma, Musanın anası
na v~ İsanın h~varil~rin~ [M~ry~m 19/1 1; ~1-Bnam 6/1 12; ~z-Zilzal 99/3-4; ~n-N~h1
ı 6/68; ~1-Maid~ 5/ı ı ı] öz v~zif~l~rini v~ b~~k~t ~rzl~rini bildirdiyi ş~kild~ t~rif edir.
T~rifd~ d~ bildirildiyi kimi v~hy vasit~siz v~ vasit~li olmaq sur~ti il~ iki yer~ ayrılır.
Vasit~siz v~hy: Allahın h~r hansı bir vasit~çi gönd~rın~d~n varlıqlarla bilavasit~
qurduğu rabit~y~ deyilir. V~hyin bu növü varlıqlara öz h~r~k~t t~rzl~rini bildirir.
44 Mirniyaz Mürsa/ov
M~s~l:m: Qurani-K~rimd~ vasit~siz v~hyl~ bağlı aşağıdakı ay~l~ri misal göst~rm~k
olar:
Yer~ v~ s~maya xitab edil~r~k: ı - i - ·ı~- ~1... * IA'tı~ı ~~ ~· 'fr' .ı.r .J . .) u ; . . .) . ·- ~
"M~bz o gün yer öz x~b~rl~rini söyl~yac~kdir. Çünk.i (bunu) ona s~nin R~bbin
v~hy etmişdir" .
"V~ O, h~r bir göyün işini özün~ v~hy edib bildirdi".
Canlılardan bal ansına: : '• • w t;.... - .: \ıl : - ~ " ~1 : ~1 ·ı . ·~ ''1 ll ~- - ·ı -U.J'-",?. --' ~ ~ .J ~ _ . , ~ C.S,. U ~ ıS. ..) ı.?.J -'
"V~ s~nin R~bbin bal arasına bel~ v~hy etdi: dağlarda, ağaciarda v~ (insanların)
qurduqları çardaqlarda özün~ evl~r tik".
Buna aid ~l-8nfal s~sinin 12-ci ay~sind~ m~l~kl~r~ xitabı, ~1-Maid~ s~sinin
ll 1-ci a):'~sind~ki İsanın h~varil~rin~ v~ ~1-Q~s~s ~sinin 7-ci ay~sind~ Musanın anasına gönd~ril~n xitabı misal ver~ bil~rik.
Vasit~li v~hy: Allahın ist~diyi şeyl~ri elçi vasit~si il~ peyğ~mb~rl~rin~ bildirm~
sin~ deyilir. V~hy dedikd~_dini termin kimi m~bz bu v~hy n~z~rd~ tutulur. Vasit~li
v~hy özü _d~ üç yer~ ayrılır:
. 1. Bilavasit~ v~hy: Burada Allah bir başa v~ vasit~siz bir ş~kild~ v~hy ed~rak.
ins.anla danışır. Bu zaman Allah bir başa çox süratli va gizli bir ş~kild~ b~zi m~lumatları insanın q~lbin~ ilham [36, 54] etmişdir. Bu cür vahy h~m M~hamm~d~
peyğ~mb~r~, h~m d~ Musanın anasına, h~m d~ İsanın h~varil~rin~ göndarilmişdir. 2. P~rd~ arxasından v~hy: Vahyin bu növü, cisim üz~rind~ s~s, kalarn v~ söz ya
radıb eşitdirm~k surnti il~ hayata keçir. Burada sözü eşid~n söz sahibini gör~ bilm~z
[14, 222-225]. Ancaq özün~ yaxın bir yerdan xitab ed~n gizli bir varlığın ~övcud
olduğunu hiss ed~r. Qurani-K~rim ham Musa, h~m d~ M~h~mm~d peyğ~mbar~ bel~
bir rab i ta' imkaDı verildiyini bildirir.
3. M~I~k vasit~si il~: Bu v~hy zamanı Peyğambar baş~ri xüsusiyy~tl~rd~n mcrid
olunub, qeyri-başari al~ml~ (m~l~kl~r almni ila) ~laq~ qurınası il~ mümkündür [7, 24].
M~h~mmad peyğambar ham vasit~li, h~m da vasit~siz vahy almışdır. Vasitali
vahyin malak vasita_si ila galdiyini qeyd etmişdik. Bu vahy Rasulullaha malak
vasit~si ila va s~s vasitasi ila galmişdir. Cabrayıl bazan öz suratinda, b~zan da insan
suratİnda v~hy gatirmişdir. Quran vahy m~l~yinin Mah~mm~d peyğ~mbara iki dafa
öz suratİnda v~hy g~tirdiyini xabar verir [1, I, 125].
Qurani-Karimin nazif olmasından kitabiaşmasına qadarki tarixi 45
M~nb~l~r v~hyin Peyğ~mb~r~ b~~n d~ "zınqırov'' v~ ya "z~ng" s~sin~ b~nz~r
bir s~sl~ g~ldiyini x~b~r verir [6, 28-29]. R~sulullahın q~bul ed~rk~n ~n çox ~ziy)'~t ç~kdiyi v~hy növü m~hz s~s vasit~si il~ g~l~n v~hydir. Bu v~hyi d~ g~tir~n
C~brayıldır. Ancaq bu v~hyd~ vasit~çi m~l~k görünm~d~n s~s eşidilir.
Peyğ~mb~r b~z~n d~ vasit~çi olmadan "sadiq röya"lar, n~b~vi ilham il~, bir d~
p~rd~ arxasından danışaraq v~hy alırdı. M~h~mm~d peyğ~mb~r v~hyi almağa el~
sadiq röyalar [2, 1 7] vasi~si il~ başlamışdır. Sadiq röyalar peyğ~mb~rin h~yatında
peyğ~mb~rlikd~n ~vv~lki ilk altı ayda görülmüşdür. Onu da qeyd ed~k ki, sadiq
röyalar vasit~si il~ heç bir Quran ay~si nazil olmamışdır [35, 37].
N~b~vi illiama g~ldikd~ bu t~f~kkür etm~d~n bilginin bir başa q~lb yolu il~ bilinm~sidir. Bel~ bir ilham h~m peyğ~mb~rl~r~. h~m d~ insanlara g~l;;> bil~r. Ancaq
peyğ~mb~rl~r~ g~l~n illiama n~b~vi ilham deyilir.
P~rd~ arxasından danışaraq v~hy alma: Bu növ v~hyl~r zamanı peyğ~mb~r
Allah-T~alanın s~sini eşitdiyi halda onu görmür. Bel~ v~hyi yalnız Musa v~ M~h~mm~d peyğ~mb~r almışdır. Peyğ~mb~rl~r bu v~hyi aldıqlan zaman b~ş~ri
xüsusiyy~tl~rind~n t~crid olunaraq maddi varlıqlan t~rk edib sanki ruhanil~şirl~r.
M~h~mm~d peyğ~mb~r f~rz namazlan il~ ~1-B~q~r~ sur~Sinin· son iki ay~sini bu v~hy növü il~ almışdır.
İlk nazil olan ay~l~rin ~ı-eı~q sur~sinin ilk beş ay~si [9, 1286] olduğu haqda
aliml~rin çoxu ittifaq etmişdir. Ancaq son ay~nin hansı ay~ olması haqqında müxt~
liffikirl~r vardır. B~zil~rin~ gör~ bu ~1-B~q~r~ sur~sinin 281-ci ay~si, bazil~rin~ gör~
~1-Maid~ surasinin 3-cü ay~si, b~zil~rin~ gör~ ~n-Nisa sur~sinin 176 v~ ya ~n-N~sr sur~sinin 3-cü [28, I, 35-38] ay~sidir.
Qurani-K~rimin neç~ il ~rzind~ nazil olması haqqında bir neç~ görüş vardır. Bu
bar~d~ ixtilafın yaranmasının ~sas s~b~bi is~ M~h~mm~d peyğ~mb~rin nübüvv~td~n
sonra M~kk~d~ neç~ il yaşamasından qaynaqlanır. B~zil~ri bu müdd~tin on, b~zil~ri on üç, b~zil~ri d~ on beş il olduğunu deyirl~r. Ancaq b~zi müh~qqiql~r M~h~mm~d
peyğ~mb~rin M~kk~d~ on iki il beş ay on üç gün, M~din~d~ is~ doqquz il, doqquz ay
doqquz gün yaşadığını qeyd edirl~r [25, I, 44]. Bu görüş M~h~mm~d peyğ~mb~rin
nübüvv~tind~n sonra M~kk~d~ on üç, M~din~d~ is~ on il yaşadığı v~ belalikl~ Quranın
23 il ~rzind~ nazil olduğunu ir~li sur~nl~rin görüşün~ daha yaxındır (24, XIX, 2].
Burada kiçik bir haşiy~ çıxaraq Qurani-K~rimin·· günümüz~ q~d~r qorunaraq
nec~ g~lib çatdığına dair münasib~t bildirm~k ist~rdik. Bildiyirniz kimi peyğ~mb~r~ g~l~n v~hy h~m ~zb~rl~nm~kl~, h~m d~ yazılmaq sur~ti il~ qorunurdu. Quranı ilk
~zb~rl~y~n m~hz Peyğ~mb~r özü olmuşdur. Daha doğrusu Allah-T~ala v~hy etdiyi
46 Mirniyaz Mürsalov
ay;}l;}ri özünün d;} buyurduğu kimi peyğ;}mb;}rin q;}lbin;} yerl;}şdirirdi. Bu bar;}d;} ;}}
B'la sur;}sinin 6-cı ay;}sind;} "Biz S;}n;} (Quranı) oxudacağıq V;} s~n onu unutmaya
caqsan'~ buyurur. Bundan başqa peyğ~mb~r v~hy g;}ldiyi zaman onu unutmamaq
üçün t;}krar etdiyi zaman A1lah-T~ala "Ey R;}sulum, onu t~l~m-t;}l~sik ~zb~rl~m~k ·
üçün dilini t~rp~tm~! Çünki onu s~nin q;}lbind~ c~m etm~k v~ onu (dilind;}) oxutmaq
Biza aiddir!" buyurur [al-Qiyama 16-17].
Bel~likl;} d;} Quranın peyğ~mb;}rin q;}lbind;} qorunmasının t;}minatçısının Allah
T;}ala olduğu buradan aydın olur.
Buna baxmayaraq h~r il Ramazan ayında m~l~k C~br~yıl g;}lib o vaxta q~d~r
nazil olan ay~l~ri peyğ;}mb~rl;} birlikd;} bir-birin;} oxuyurdular [20, VII, 167]. R;}SU
lullahın V;}fat etdiyi ild;} is;} bu hadis;} iki d;}f;} t;}krar olmuşdur V;} onlar Quranı iki
d;}f;} X;}tm etmişl~r.
Peyğ~mb~rl;} yanaşı Quranı yüzl;}r};} s~hab;} ;}Zb;}rl;}yirdi. Onlardan dörd Raşidi
X;}lif;}Sİ il~ yanaşı, T;}Ih;}, İbn M;}sud, Hüzeyf~, Salim, Bbu Hüreyr;}, Abdullah ibn
Saib, Abdullah ibn Abbas, Abdullah ibn Amr :}1-As, Abdullah ibn Zübeyr, Abdullah
ibn Öm;}r, Muaz ibn C;}b~l, Zeyd ibn Sabit, Übey ibn K;}b, AİŞ;}, H;}fS;} V;} Ümmü
S;}l~m;}nin [16, 45] adlarını ç~km;}k olar.
Qeyd etdiyimiz kimi R;}sulullah eyni zamanda g;}l;}n ay;}l~ri V;}hy katibl;}ri dedi
yimiz oxumağı- V;} yazınağı bil;}n s~hab;}larin;} yazdırırdı [37, II, 64]. Onların sayı
m~nb;}l;}r;} gör;} t;}xmin;}n 40 n;}f;}r olub. Onlardan da yen~ 4 X;}lif~nin, Muğir;} ibn
Şöb;}nin, Muaz ibn C;}b;}iin, Abdullah ibn R~vahanın, M;}h;}mm;}d ibn M;}Sl;}m;}nin
[32, 225] adlarını ç~km;}k olar.
Yazılan ay;}l;}r peyğ;}mb~r;} oxunur, aggr s~hv olurdusa düzgldilirdi. Bu yolla
endirilgn V;}hy müxtglif salıifglgrg köçürüldükd~n sonra sghab;}lgrg paylanırdı.
Quranın C;}m edilm~si, y;}ni müsh;}f şaklind;} toplanması 1 -ci Raşidi xglifg Bbu
B~krin zamanında baş verdi. Quranın C;}m edilmgsinin gsas S;}bgblarindgn biri lıicri
12-ci, miladi· 633-cü ildg Müseylgmgtul-kazzab adı il;} mgşhur olan Müseylgmg vg
ordusu İl;} Ygmamg müharib;}sind;} [18, II, 360-364] Quram gzbgr bilgn çoxlu
sghabgnin şalıid [19, VI, 330] olmasİdır. Öm;}r ibn Xgttabın tgklifi il;} Bbu B;}kr
( gvvalcg tgr;}ddüd ets;} dg) buna razılıq verdi vg bu iş Zeyd ibn Sabitin başçılığı İl;}
yaradılmış komissiyaya [13, 52] tapşınldı. Zeyd Quranın C;}m edilm:;ısind;} aşağıdakı
Ş;}rtl;}ri qoydu: Quran -ay;}lgri -ggtifgn -şgxslgr onu peyğambgrin hüzurunda h;}m
yazmış, hgm d;} ;}Zb;}rlgmiş olmalı idil;}r. V g bu ay;}lgrin peyğgmb;}rin hüzurunda
yazılıb-yazılmadığım sübut etmgk üçün iki şalıid t;}lgb olunurdu. Bundan sonra Zeyd
Quran m;}tnl;}rini dgrinin üstün;} yazdıraraq yeni bir nüsx;} meydana ggtirdi.
Qurani-Karimin nf!Zil olmasından kitabiaşmasına qadarki tarixi 47
Toplanan bu Quran ön~ xalifa 8bu Balcra [15, 151], sonra 2-ci xalifa Ömara, daha
sonra Hafsaya (Ömarin-qızına) [25, I, 247; 13, 52] verilmişdir.
Quranın üçüncü xalifa Osman ibn 8ffanın dönaminda istinsaxına, yani çoxaldıl
masına isa iki sabab göstarilir. Birinci sabah Quran müallimlari t:;ılabalara müxtalif sa
habalarin oxuma tarzini öyradirdi. Buna göra da talabalar arasında fikir ayrılığı yaran
mışdı. Biri o birinin o:xuma t:;ırzini inkar edirdi. İkinci sabah Azarbaycan va Erma
nistan safarlarinda iştirak edan iraq lı va suriyalı asgarlar Quranı farqli suratda . oxu
muşlar. Har bir qrup öz qiraatinin doğru olduğunu iddi'a etmişdir. Bunu göran Hüzeyfa
ibn Yaman masalani Osman ibn 8ffana xabar vermişdir. Huzeyfanin bu xabardarlığın
dan sonra Osman Hafsaya xabar göndararak geri qaytarmaq şarti ila Müshafi ona gön
darmasini talab etdi. Bundan sonra Osman Zeyd ibn Sabit, Abdullah ibn Zübeyr, Said
ibn al-As va Abdurrahman ibn al-Hansadan [21, 19] ibarat bir komissiya yara$. Ko
missiya Quranın çoxaldılmasında aşağıdakı prinsiplari asas aldı:
1. 8bu Bala zamanında toplanan Quran asas alınmalıdır [22, I, 20].
2. Peyğambarin vafatından avval Cabrawa oxuduğu qiraat tarzi asas alınmalıdır.
3. Komissiya üzvlari har hansı bir fikir aynlığına düşsalar Qureyş lahcasi asas
alınmalıdır [15, 258].
4. Bir neça Müshaf yazılaraq müxtalif bölgalara göndarilmali va qiraati bu nüs
xaya uyğun olmayan digar müshaf va sahifalar yox edilmalidir.
5. Tafsir va açıqlama maqsadi ila yazılan bazi xüsusi qeydlar çoxaldılan müs
batlara yazılmamalıdır [12, 191-192].
Zeyd ibn Sabitin başçılıq etdiyi komissiya Quranın istinsaxını, yani çoxaldılma
sını beş il arzinda hayata keçirtdi. Çoxaldılan bu nüsxalarin sayı haqqında farqli ra
vayatlar olsa da, asasan, qabul edilan görüş bu nüsxalarin sayının yeddi adad olinası
dır. Bunlardan biri Madinada saxlanmaqla digarlari Makka, Kufa, Basra, Şam,
Yaman va Bahreyna göndarilmişdir [5, 156].
48 Mirniyaz Miirsa/ov
iSTiFADa OLUNMUŞ öDöBİYYAT:
1. B~kir. Topaloğlu. V;} dig;}ril~ri. İslam dinin ~sasları. tre. Adil~ Tahirova, Bakı:
Nurlar, 2010, 2 cild.
2. Bilmen. Ömer Nasuhi. Tefsir tarihi: usul-i tefsir veya mukaddime-i ilm-i tefsir.
Ankara: DiyanetİşleriReisliği, 1955, 180 s.
3. Cerrahoğlu. İsmail. Tefsirusülü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfi, 1995, 352 s.
4. Demirci. Muhsin. Kur'an müteşabihleri üzerine. İstanbul: Birleşik Yayıncılık,
1996,200 s. 5. Demirci. Muhsin. Kur'an tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakül
tesi Vakfı (İFAV), 1997,261 s.
6. Demirci. Muhsin. Tefsir usulü ve tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi ilahiyat
Fakültesi Vakfı (İFA V), 1998,314 s.
7. Duman. M. Zeki. Vahiy gerçeği. Ankara: Fecr Yayınları, 1997,218 s. _
8. Elmalalı. Harndi Yazır. Hak dini Kur' an dili. İstanbul: Nebioğlu Neşriyat, 1960,
9 cild. 9. Esed. Muhammed. Kur'an mesajı: meal - tefsir. tre. Cahit Koytak, Ahmet
Ertürk,.İstanbul: işaret Yayınları, 2004, 1375 s.
10. Güngör. Mevlüt. «Kur'an'a göre Kur'an'dan başka vahiy var mıdır?», Tefsirin
dÜııü ve bugünü sempozyumu, Samsun, 1992, s.
ll. Habibov. Aslan. İlk dönem şii'nin tefsir anlayışı, AÜ. SBE., Ankara, 2007, 290 s.
12. Karaçam. İsmail. Kur'an-i kerim'in nüzulü ve kıraatı: Kur'an-ı kerim'in indiği
yedi harfve okunduğu yedi kıraat Konya: Nedve Yayınları, 1974,431 s.
13. Maşalı. Mehmet Emin. Kur'an'ın metin yapısı - mushaf tarihi ve imlası-,
Ankara: Avrasya Yayıncılık, 2004,431 s.
14. Soyalan: Mehmet Yaşar. Vahiy savunması: Kur'an dışı vahyin imkansızlığı,
İstanbul: Anka Yayınları, 2005,710 s . .
15. Şen. Ziya. Kur'an'ın metinleşme süreci. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007,309 s.
16. Watt. W.M. Kur'an'a giriş. tre. Süleyman Kalkan, Ankara: Ankara Okulu
Yayınları, 2006, 271 s.
17. Yüksel. Ali Osman. İbn Cezeri ve tayyibetü'n-neşr. İstanbul: Marmara Üniver
sitesi ilahiyat Fakültesi Vakfı, 1996, 461 s.
18 .. r 9 •1422\2002 ,4.!y..oll _;b <WJ~' ~ üJAlA J.ıh:~ ·~_;\.:ili ı.} J,..lSll •.):!""'il fY.I
Qurani-Karimin nazil olmasından kitabiaşmasına qadarki tarixi 49
·~ 15 •1955 ıyi...:. _;l.l :ı.::.ıJ..»! ·~y.ll
20. •1937 ııJ.ıy :LJ.l:l ı~l..:..ll ~~ . .lJJI.l Y.l t:.HI L>"k...!ıl ıY. uL...:L-ı ıY. Aıl ~fo. Y.l .c.J4 362
21. •.fol' .Jl.l :ı.::.ı.,..»! ,0ı_;i.!ı ~ı} 04,ııı c-t.;.. .tj_r.ıb .l:!i! ıY. Y-..>'?- ıY. .l..=...4 Y-..?. ıY. ı~ Y.ı
·~ 30 •1984 . 22. .~ 5 •1990\1410ı.foli.Jb :ı.::.ıJ..»! ı.l_,l.l cr-1 ı)luı .~~~ ı!a..ı!ı~l ıY. ıJ\....yl..ı .lJI.l Y.l
23. <} ı.?.J~ı c~ .Aıı ~ Y.ı t?.J~ı .~ 25•1937 ıoy.lill .,_;~A..;f. ey!. 24. •1943 ·~y.lı..,_ı:;s.ıı c:-\.p..).Jb :oy.l.ilı •ul_;i.llr_,lc. ı} 0\.!y.ll JA.U.. .~ı~ .l..=...4 ,_;I!.Jjlı
.~2
25. J,..;:..ilı Y.ı .l..=...4 :~ ,0ı_;i.!ı r_,ıc. <} 0u.y1ı .Aıı ~ ıY. .J.l~ ıY. .l..=...4 Aıı ~ Y.ı ~.Jjlı
.(.)4 536 •1957 ·~y.lı y:iS.II c:-l.p..J .Jb :oy.lill •&ly)
26. o~J ı} J,_,l.!~l u~J Jı.foll ı,jjth 0C ı..~~ı . ..>=- ıY. .l~ Aıı.Jt.;.. ruılill Y.l t?fo...jll
·~ 3 •1987 ,ı.::.ıJ..»! .J,_,\:iıı
27. .~ ı 973 •2 ~~~~ ~ı :ı.::.ı J..»! •uı_;i.!ır _,ıc. <} u~"iı .0.ı.l!ı J)l;.. ~~ı
28. .c.J4 388 ' 1969 ırlıJI .Jb :i:..ıJ..»! ıul_;i.ll ı" _,le. ı} c.!ı....l.,ı.o .~ e;ll....::JI 29. .~ 2 'ı 990 , cıjji.lı., y!ılll.lı.....c .Jb :uı.....c 'uı_;i.lır _,ıc. ı} ı.::.ıt. .... ıy .rJt..... .l_,.....,.... ı.::.ıı~
30. rJWI ~:,... ,ı.::.ı_,..»! ~~ t)_,...J ~lA :~ ı~\.,ı.aJI ~ . .l_,_...,.... ıY. .l..=...4 ~~~
·~ 2 •1991 't~ 31. .(.)4 566 •1980 ıc:-l_,lll.)b :u"=ı\.,ı)l 'if"_,ıı ~~ .<)4=-)1 ~~ı~
32. .~ 20 '1966 ırliJI.Jb :oy.lill.'ul.)lii"IS::.."i C"L;JI .tj) .... .-:::J~I ~1 ıY. .l..=...4 ~.)ll
33. :ı.::.ı.,..»! 't?.Jl.Ai.lı .fi.l <.)c- :c~ •t}\S.ll ıYı JJ'-">"i' .L9L:......ıı . ıY. ~~ ıY. .l..=...4 ~ Y.ı ~
·~ 4 '1980 ·~b .)b 34 .. ulbilı tu.. .(.)4 400 ~ 1981 ,u...ıJı ~:,...: ı.::.ı_,..»!, ui_;i.!ır_,ıc. c} c.!ı....l.,ı.o 35 .. c.J4139 •1987 ·~')ll ~_;ili J:ı :ı.::.ıJ...>.H ıJWI_, t.r_,ll ~ uW')/1 ~)b .~1 ~ .J~
36. ·~~ y!ü J ~ji o~ :ul~ 'f:!AY-1 .l..=...4 :~ji 'ı...F~ f:j.)'ü .ıjb.....l ıY. .:ı...:..l c..r.~'
·~ 2 •1964
50 Mirniyaz Mürsalov
XÜLASa Bu maqalada Quran sözünün lüğavi va terminoloji manalanna aydınlıq gatirdik
dan sonra onu Mahammad peyğambara qadarki va Mahammad Peyğambara nazil olma marhalalarİ araşdınlmışdır. Quran avvalca lövhi-mah.fuza, sonra dünya samasmdakı Beytul-İzza adlanan yera, ondan sonra da 23 il arzinda hissa-hissa Mahammad Peyğamb;m~ endirilmişdir.
Quraıiın kitab şaklinda cam edilmasi birinci Raşidi xalifasi ôbu Bakrin rabbarliyi ila hayata keçiril.mişdir. Quranın istinsaxı, yani çoxaldılınası isa üçüncü Raşidi xalifasi Osman ibn ôffanın amri ila baş tutmuşdur . .
i SUMMARY
The article focuses on the clarification of the ·linguistic and terminological meanings of the word "The Koran" as well as on i ts stages of revelation to Prophet Muhammad and before him. At first, the Koran was descended to the lawh al-mahfuz, then to the place in the world's sky called Bait al-Izza, and at İast, to the Prophet Muhammad in parts, gradually over a period of23 years.
The Koran was firstly collecteı;l iri a single manuscript during the first Rashidi Caliph Abu Bakr's reign. The Istinsakh of the Koran (its copying) was realized by the order of the third Rashidi Caliph Uthman ibn Affan.
PE310ME llocne TOrO I<ai< 6hlna rıpırn:eceHa SICHOCTh B .JIHH:rBHCTK'IeCI<He H TepMHHOJIOrH
qec:KHe cMbıcrn,ı cnoBa Kopaa 6I:.IIDI Hccne,ı:ı;oBam,ı nepHO.U .uo npopoKa MyxaMMe.zı;a H nepHo.zı; OTKpOBeHIDl npopoi<a MyxaMMe,ı:ı;a B :noii CTane. Kopaa 6:nm HanHcaa B aaqane aa noBXH-Max<l>y3, 3aTeM noMe~ea aa ae6o MHpci<oe Ha3BaHHoe 6eiiryrn,H33a, H B HTore cmıcxo.zzym npopoi<Y MyxaMMe.uy no qaCTHM B .TeqeHHe 23-x neT.
Co6paHiie KopaHa B BH,ı:ı;e I<HHİ-H coCTo51Jloc:n no.u PYI<OBO.UCTBOM nepBoro XanH<t>a Paıırn,ı:ı;H A6y EaKpa. HCTHHcax Kopaaa, TO ecT& ero BocrıpoH3Be.zı;eHHe cocTomıoc& }')Ke no .u PYI<OBO.UCTBOM rpeT&ero XMH<t>a Parrrn.ı:ı;H Y cMaa 6HH A<l><t>aaa.
Çapa tövsiya etdi: i.f.d.A.M.Şirinov