La Verda Vero Unua Januaro 2016
-
Upload
la-verda-vero -
Category
Documents
-
view
244 -
download
7
description
Transcript of La Verda Vero Unua Januaro 2016
JANUARO 2016
1
Donald Trump ĉefas
la respublikaj opini-
sondoj.
Clinton timas denove
perdi la demokratan nomuman procezon.
Usono pretas por sia sekva ĝenera-la baloto la 8-an de novembro kaj por la nomunadoj kiuj elektos gekandida-tojn. La polemika, nenormala riĉulo Donald Trump preparas por rompi la respublikanan partion kaj aproksi-miĝas al la Blanka Domo dum Hillary
Clinton baraktis kontraŭ neatendita malamiko, Bernie Sanders, memdekla-rita socialismulo.
Ekas nenormala kaj malfacila vojo por anstataŭi al Barack Obama, la unuan nigran prezidenton Usono ha-vis.
Ekas la vojo al la Blanka Domo
La Verda Vero
Hispanio restas sen
registaro
Unu monaton post la ĝenerala baloto Hispanujo ne havas ĉefministron kun la tuta povo. Mariano Rajoy ne atingis la subtenon li esperis kaj malakceptis formi regis-taron post la reĝo Felipe 6-a petis al lin, dezirante siaj po-litikaj malamikoj provi for-mi alian ajn.
Kiel venki al Daiŝo?
Kial krizas la hispa-
na demokratio?
Geinfanoj mortas ĉiutage en la eŭropaj maroj kaj nenio oka-zas
Sudameriko kontraŭ la Zika-viruso
Brazilo sendos pli da 220.000 soldatojn por disdoni moskit-allogaĵojn al gravedinoj post oni la unuajn bebojn naskiĝitaj kun mikrocefalio. Salva-doro petas virinojn ne gra-vediĝi ĝis 2018.
Kiel venki al Daiŝo?
Opinio
Tiu ĉi ĵurnalo estas por vi.
Ni bezonas tutmondajn esperantistojn, kiujn volu redakti artikolon unufoje
monate. Skribu al @laverdavero kaj donu al ni
vian retleteron. Kunlaboru!
@laverdavero La Verda Vero
Malgranda ĉinia kres-
kado
La azia giganto aproksi-miĝas al la eŭropa ekono-mia kreskado. La nafto estas plej malalta ol neniam.
La ĝihadismo ankoraŭ murdas en Afriko
Ĉimonate la Islama
Ŝtato pligrandiĝis kaj atakadis proksimajn lo-kojn al Eŭropo.
En la atenco de kvar
teroristoj el Al-Kajdo
kontraŭ kafejo kaj ho-
telo en Uagaduguo
mortis 27 homoj, kun 18 diversaj ŝta-
tanecoj.
Bomba atenco en la turisma areo de
Istanbulo mortigis almenaŭ 10 ho-
mojn.
JANUARO 2016
2
„La balotkampan-
jo devos respondi la
demandojn pri ĉu
Trump estas nevenke-
bla kaj Clinton neevi-
tebla”
L unde ekas la
plej granda
spektaĵo en la mondo: la
prezidenta konkurso en
kiu ĉio estas troa. Unue,
ĝia longeco, preskaŭ unu
jaro, kaj la uzota monego,
kvar milionoj da dolaroj
por koni kiu anstataŭ al
Obama iros al la Blanka
Domo. Cirko de kelkaj
trakoj produkita pro kaj
por la televido, en kiu la
personeco de la gekandi-
datoj pli gravas ol la poli-
tikaj paroladoj.
Dum la nomumpro-
cezoj en la malgranda ŝta-
to Iovao, tri milionoj da
loĝantoj, najbaraj rekon-
tiĝoj voĉdonas en domici-
lioj aŭ en sociaj kunve-
nejoj. Ĝi estas malmulte
representema rilate al
Usono, do 94% el sia
loĝantaro estas blankuloj,
dum la nacia mezkvanto
estas 77%. Ĉijare la demo-
grafio estos decidiga. La
lando estas pli miksrasu-
la, kio kreas maltrankvile-
con en la blanka plimulto.
Sen koalicio kun forta re-
prezento de la malplimul-
toj (hispana, nigra kaj
azia) estas nepensebla
atingi la prezidentecon.
La kampanjo devas
respondi duoblan deman-
don: ĉu Donald Trump
estas nehaltebla? Ĉu la
prezidenteco de Clinton
estas neevitebla? La tre
tensia vivmaniero de la
usona societo, malgraŭ
sia ekonomia kreskado
kaj envienda preskaŭ ple-
na laboreco eksplikas kial
popolisma, miliardula
fiparolanto, kun sia kon-
traŭelita parolado, kiu ne
havis antaŭe elekteblan
rolon, daŭre gvidas la
konkurson de la respubli-
kanoj. Tamen ili malespe-
ras, ĉar ili kredas, ke li es-
tos neelektebla en novem-
bro.
La revivigitaj kandi-
datoj, en la respublikana
flanko la senatanoTed
Cruz, ultrakonservativulo
kiu baniĝas en la evange-
liista fido, kaj inter la de-
mokrata partio Bernie
Sanders, socialdemokrata
kiu nomiĝas al si socialis-
mulo, vulgaraĉa koncepto
en Usono, alligas la
mezklason bruligitan de
ekonomia recesio, kiu por
la nuna situacio kaj ĉar ne
plu estos usona revo de
ŝancoj kaj socia promo-
cio. Ilia energio devenas
de tiu ĉi potenta fonto de
ĉagreno, kaj ankaŭ de la
timo al la enmigrintoj, ti-
mo al la terorismo, kaj ti-
moj al la perdo de la uso-
na monda estreco .
Oni surprizas la le-
viĝo de Sanders, 75-
jaraĝa, maljuna rokenro-
lulo de la maldekstra kiu
neniam ĝermis en Usono.
Li logas la junularon de la
jarmila revolucio, naskitaj
post 1980, kiuj scias, ke ili
vivos malplibone ol siaj
gepatroj. Al tiuj li oferas
senpagan universitaton
kaj universalan senpagan
sanon kiel en Eŭropo,
kion li subtenus kun im-
postoj sur financaj
transakcioj. Nefarebla.
Oni pensas, ke San-
ders ne atingos la
nomumadon, sed li su-
kcesis ŝanĝi la politikan
debaton. Li emociigas ko-
mpare al la malvarmon
kaj la malmultan simpa-
tion, kiujn montras la ek-
sa ŝtatsekretariino. Clin-
ton donas sperton sed ne
emociigas. Ŝi kaŭzas mal-
fidon, distilas estintecan
odoron. Ŝi malfortas kun
la junularo, sed gajnas
kun la nigroj kaj latinoj.
Ĝi estus malfacila se la fi-
na novembra batalo estus
kontraŭ kondidato de alia
generacio, ekzemple Mar-
co Rubio, respublikana
Obama por iuj. Ĉio an-
koraŭ eblas: ekas finfine
la antaŭkalkulo.
Francisco G. Basterra estas
ĵurnalisto en El País.
Esperantigis @guillermardos.
Hillary kontraŭ kiu? Opinio
JANUARO 2016
3
K iam Francisco
Franco, eks-
diktadoro de Hispanujo
kvardek jarojn, forpasis la
20-an de novembro de 1975,
la eŭropaj landoj kaj Usono
pensis, ke denove la hispana
destino dependis de nur la
hispanoj. Ili jam kredis tion
kiam ekis la civila milito kiu
tute detruis la landon. Fran-
cujo kaj Britujo temis tiam
Germanujon kaj sian ami-
kecon kun Franco, do neniu
agis por helpi la respubli-
kon. Pro tio, oni diris, ke
„Afriko komenzis el la Piri-
neoj malsupren”. Hispanujo
neniam estis tia eŭropa ol la
plej gravaj landoj de la olda
kontinento, kaj post la mili-
to ĝi eĉ malpliboniĝis.
Fortune la elitoj de tiu
lando volis iĝi demokratio,
kaj la juna reĝo Juan Carlos
1-a trovis politikiston, kies
deziro ankaŭ estis moderni-
gi ĉi tiun landon. Suárez,
unua demokrata ĉefministro
post la civila milito, kreis
novajn leĝojn profite de sia
kondiĉo kiel ano de la faŝista
movado kaj amiko de ekle-
zio kaj releĝigis la komunis-
man partion, la socialisman
partio, ktp, kaj deprenis de
la monarko la potencon por
konsistigi novan constitu-
cion kaj novan ŝtaton.
Pro tio, la povon la
militaro havis dum dekoj
subite demokratiĝis, kaj ili
provis eviti ĝin: estis puĉo la
23-a de februaro de 1981 de
armeestroj kiuj deziris reve-
ni al la olda diktadorio, sed
ĝi malsukcesis. La lando tiu-
tempe eksuferis terorista-
tencojn de sendependenca
eŭska grupo ETA, kion
daŭris ĝis malmultaj jaroj
ekde nun. Tial la lando mal-
havis pacan, trankvilan, lon-
gan tempon ĝis nun.
La nuna krizo estas
kaŭzita de multaj kialoj. Jen
kelkaj: unue, la ekonomia
krizo. Ekde 2008 la hispana
bankoj, registaroj kaj civi-
tantoj perdis sian valoron
pro la monda krizo kaj por
troa dependenco al la kons-
truindustrio. Ok jaroj poste
ne ŝajnas plibone. Ĉu vi
scias, ke la hispana mallabo-
reco estas pli ol 20%, dum la
usona estas 5%? Kiel vi pen-
sas, ke tiu ĉi lando travivas?
Ĉu vi scias, ke la infana nu-
tromanko nun egas kaj mul-
taj da familioj havas ĉiun el
siaj uloj senlaboruloj? La
ekonomia krizo igis tiun lan-
don repensi sian vivmanie-
ron kaj kostumojn. Ĝi ŝanĝis
tute nian landon.
Due, la nuna konstitu-
cia sistemo estas olda. Ĝi
daŭris preskaŭ kvardek ja-
rojn kaj helpis konstrui pli
bonan, riĉan kaj justan so-
cieton. Sed ĝi ne tute plenu-
mas la bezonojn de la popo-
lo, nun interreta, interseksa,
interracia kaj pli memlibera.
Trie, la konstitucio in-
tence ne priparolis pri Kata-
lunio kaj sia speciala afero.
La regiono delonge deziras
referendumon por scii ĉu sia
popolo volas sendependigi,
sed la centrala registaro
malpravas, por ĝin konside-
ri kontraŭleĝan. La socialis-
ma partio PSOE kredas, ke
federacian reformon povus
helpi por plisekurigi sian
aŭtonomecon. La ĉefa deks-
tra partio, la Popola Partio,
ne konsentas, do la proble-
mo ŝajnas nesolvebla, kaj la
nuna katalunia registaro
jam diris, ke ili eĉ kon-
traŭleĝe deklaros novan ŝta-
ton en dek-ok monatoj, kio
malfaciligas iun ajn nego-
cion.
Kvare, la korupteco.
Kvankam Hispanio laŭenke-
te ne estas unu el la plej
koruptitaj landoj el la mon-
do, oni kredas malsame.
Kiam vi trovas vian urbes-
tron ŝtelante publikan mo-
non samtempe viaj gefiloj
malsatigas, vi perdas vian
fidon pri la sistemon. Oni ne
pardonas koruptecon kiam
la gento suferas. Jen kio
okazis al multaj da hispanoj.
Ili pensis, ke la politikaj par-
tioj zorgis pri si mem, kaj ne
pri la normalaj homoj. Do ili
ekis voĉdoni al aliaj novaj
partioj kiel Podemos (Ni po-
vas) aŭ Ciudadanos
(Civitantoj).
Tiel naskiĝis la kvina
krizo: politika krizo. Aperis
nova situacio post la ĝenera-
la baloto de la 20-an de de-
cembro, kie neniu partio po-
sedas sufiĉan subtenon por
sole regi, do interkonsento
necesas, sed neniu volas agi
alimaniere.
Nur fremduloj povas
pensi, ke tiu ĉi krizo estas
nova kaj ne ripetita. Ili mal-
pravas. Hispanio estas falin-
ta ekde multaj da centoj,
kun politika sistemo malre-
gulala kaj kun regionoj ĉiam
dezirante formi siajn pro-
pajn landojn.
@guillermardos
„Nur fremduloj povas pensi, ke tiu ĉi krizo estas nova kaj ne ripetita. Ili
malpravas.”
Kial krizas
la hispana
demokratio?
Opinio
JANUARO 2016
4
JANUARO 2016
5
JANUARO 2016
6
La Verda Vero