Kwetsbaarheid voor (seksueel) misbruikbij ontwikkelingsstoornissen

Rutger Jan van der Gaag MD PhDPatricia J.M. van Wijngaarden-Cremers

UMC St. Radboud / Karakter UCNDimence GGz Overijssel

Nijmegen, the Netherlands

Opzet Presentatie

• Inleiding - Aanleiding

• Rauwe data

• Regulatie en Ontregeling

• Ontwikkelingsstoornissen bij meisjes – Een zorgwekkend slecht gedefinieerd gebied

een Akelig Vermoeden

• Onderzoek naar comorbiditeit

– in een verslavings kliniek

– onder volwassenen met ASS

Jaarcohorte Verslavingskliniek

• 118 87 mannen en 31 vrouwen

• ADHD 37% mannen en 16,2% vrouwen

• NB – 9/10 vrouwen seksueel misbruikt – in de leeftijd van 9-13!

Een dwarsdoorsnede van ASS bij volwassenen

Gender differences co-morbidity

Gender differences co-morbidity

• Life events more frequent in women

• 85% Sexual abuse age 9-14

•

Voorlopige conclusie

• Ontwikkelingsstoornissen bij vrouwen meer prevalent dan verondersteld

• Gemaskeerd door bijkomende psychopathologie

• Gemarkeerd door traumatisering

• ADHD

– gezellige kletsmajoren

– Thrill seeking

• ASS

– Behoefte aan contact

– Naif +++

Twee vragen

• Vroege en late aspecten van stress b.v. door traumatizering

• Waarom worden ontwikkelingsstoornissen bij meisjes niet ontdekt

Regulatie

Regulatie & Ontregeling

Korte termijn en lange termijn

effecten

van stress

(door traumatizering)

Ontwikkeling een interactief proces

• Ontwikkeling levenslang in wisselwerking tussen het individu en (bio- psycho-sociale) omgeving

• Het individu beïnvloedt de omgeving

• De omgeving heeft impact op het individu

Ontwikkeling een oneindig Interactief Proces

genetische (pre)dispositie baarmoederomgeving epigenetische veranderingen

(baarmoeder)omgeving functionele paden - neurotransmissie omgeving Neuro-cognitieve profielen

informationverwerkingsstijl/mogelijkheden omgeving ------------------------------------------ gedragsmatig fenotype sociale context - omgeving

Transactionele momenten

• Genetische aanleg:– risico en beschermende factoren

• Kwetsbare fases

• “onbedoeld bekrachtigen ongewenst gedrag”

Het mesolimbische beloningssysteem

HPA

De Muizen van Nuchterlein

• If you are a mouse there is a lot we can do for you…

Regulatie systemen

Marieke Langen et al, Neuroscience & Biobehavioral

Reviews, 2010

cortex

cognitive loop limbic loop

thal

amus

palli

dum

stri

atum

cort

ex

striatum

pallidums. nigra

thalamus

Regulatie systemen: gedrag

Marieke Langen et al, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 2010

gedr

ag

sensorimotor loop cognitive loop limbic loop

thal

amus

pall

idum

stri

atum

cort

ex

Alcohol & Drugs als emotie “oppeppers

Gecontroleerd Proces bij voorbeeld bij verslaving

Executieve Functies

Automatisch Proces

Alcohol & Drugs

AFFECT REGULATIENegatieve Verwachtingen

Stoppen met gebruiken►

Sociale Context

waarin gebruikt wordt

Motivatie om zich in te houden inhiberen/

veranderen

Alcohol & Drugs Gebruik

Negatieve Ervaringen Middelen Gebruik

Geassocieerde Stimuli

bv gedrukte stemming - ontstemming

CRAVING

SENSITISATIE

Addiction Dual Processing Wiers et al 2007

Genetische Factoren

Kwetsbaarheid voor verslaving-ADHD-ASS-ODD/CD

Impulsiviteit/compulsiviteit

Huidige Stress

BelastingLeerproblemen-

Uitval school/werk/peergroupSexueel misbruik

vroege life eventsVerwaarlozing –Mishandeling -Sexueelmisbruik

Ontregeling stress systemen

OntwikkelingsstoornissenVerslaving

ODD/CD ↔ ADHD ASS ↔ PTSS

Gen- en omgevingsfactoren in het kwetsbaarheidsmodel uit Kind en Adolescent 2010 Verslaving als ontwikkelingsstoornis: Een andere kijk op neurobiologie en comorbiditeit Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers & Rutger Jan van der Gaag

Man – Vrouw verschillen

Van ouds

Evolutionair Perspectief

Vrouwen gekarakteriseerd door :

– Sociale vaardigheden en kwaliteiten

– Strerke verbaliteit en talig vermogen

– Een Analoge wijze van denken: • Sensitief voor emotionele aspecten • Met een groot vermogen tot integreren…

Evolutionair Perspectief

• Mannen (oorspronkelijk jagers)

– Sterk oog voor details

– Logisch mathematisch denken

– Eenzijdig doorzettingsvermogen op een bepaald thema (wetenschap en technologie)

– Digitale denkers (binair: zwart – wit)

Evolutie: Variantie als overlevingsstrategie!

• Maar er is geweldige overlap

• Een normaal verdeling op Gauss kurves

• Autisme Extreme “mannelijk denken”

• Maar door de overlap zijn er veel vrouwen die mannelijker denken dan veel mannen…

Neuropsychologie

• Executieve Functies– Plannen & organiseren

• gedrag• gedachten• toetsend aan de buitenwereld

– Aandachtsfuncties• Aandachtsspanne • Volgehouden aandacht• Afleidbaarheid

Evolutie

• “mannelijke” en “vrouwelijke” kenmerken staan onder invloed van chromosomen en hormonen

• Testosteron is ook bij vrouwen werkzaam!

• Bij transsexuelen: verandert de wijze van denken onder invloed van de hormonen die zij krijgen om de geslachtskenmerken te wijzigen

Autisme Andere? / Verstoorde? Ontwikkeling

Een zichtbaar voordeel!

een Onzichtbare Handicap!

29

Waarom zouden ‘nadelige’ eigenschap evolutionair voortduren en zich juist nu zo sterk manifesteren?

• ADHD– op “normaal continuum 15%– “impairment” 2-5%– Persistentie 60%– Man Vrouw: kk 4/1 volwassenen = !?!?!?

• ASS– Eigenschap / Condition ongeveer 5%– “impairment” 1%– Persistentie 60%– Man Vrouw: kk 4/1 volwassenen 1/ 2-3?

30

Waarom worden meisjes met ontwikkelingsstoornissen slecht herkend

• Externalizerend gedrag leidt tot verwijzingen

• Internalizerend net zo prevalent in algemene bevolking maar niet in verwijzingspatronen

Waarom worden meisjes met ontwikkelingsstoornissen slecht herkend

• Criteria Ontwikkelingsstoornissen

– Zijn geschreven op kinderen

– Zijn geschreven op jongens!

Quod nunc?

• Internalizerende problemen MEDICALISEREN? Neen!

• Wel signaleren en serieus nemen

• Psycho-educatie als preventie maatregel

Conclusies

• Ontwikkelingsstoornissen vormen een sterk risico op traumatizering en ontwikkelen van “maskerende” psychopathologie

• “ bewustwording & educatie”

• Behandelen waar nodig

DANK VOOR UW AANDACHT

p.vanwijngaarden@dimence.nl

r.vanderGaag@psy.umcn.nl