KURAN'ININ MANA OLARAK TAHRFNE BR RNEK:

VEL/EVLYA KELME VE KAVRAMI

KURAN'ININ MANA OLARAK TAHRFNE BR RNEK: ......................... 2 Giri: ............................................................................................................... 2 1. Veli/Evliya kelimesi lgat anlam: ........................................................... 3 2- Veli kelimesinin Cahiliye toplum yaamndaki karl: ..................... 5 3- Kavram / Istlahi manasyla Veli kelimesi: ............................................ 7 4- Yaratl kssasnda Veli kavram: .......................................................... 8 5- man kutbu velilii/yaknl/dostluu: ................................................ 10 5- a) Allahn velilii: .................................................................................. 10 5- b) Resuln velilii: ................................................................................ 11 5- c) Mminlerin velilii: ......................................................................... 13 5- d) Allahn velilerinin vasflar: ............................................................. 15 6- nkr kutbu velilii/yaknl/dostluu: ................................................ 16 6- a) eytann velilii: ................................................................................ 16 6- b) Kfirlerin velilii: ............................................................................... 17 I-Mrikler: ................................................................................................. 18 II-Yahudiler: ................................................................................................ 18 III- Hristiyanlar: ........................................................................................ 19 IV-Mnafklar: ............................................................................................ 19 7- Ahirette Allahn velilii: ........................................................................ 19 Sonu: ........................................................................................................... 20

DERLEME Eb Abdlmmn Tekin. bin Muhrrem el-Kayseri

E M A L tekin_mihci@hotmail.com

BELIKA 2001 - 2015 almalar .

KURAN'ININ MANA OLARAK TAHRFNE BR RNEK: VEL/EVLYA KELME VE KAVRAMI

Giri:

Kuran- Kerimden yaklak iki bin yl nce nazil olmu olan Tevrat, srailoullar tarafndan gereince korunamamtr. eitli nedenlerle yazl ana metni kaybolan bu kitap, daha sonra beer araclyla hafzaya dayanan bir metotla yeniden derlenmi, bu derleme esnasndaki ilave ve karmalarla birlikte oluan otuz dokuz ayr kitaplk bir klliyat ortaya kmtr.

Kuran kendisinden nce nazil olan Tevrat, Zebur ve ncilin urad akbete uramamtr. Bunun nedeni Kurana, Cenab- Hakk tarafndan korunma garantisi verilmesindendir. Elbette biz, biz indirdik Zikri ve elbette onu koruyacak olan da biziz.[1]

Cenab Hakkn verdii bu gvence ile Tevrat, Zebur ve ncil gibi Kurann metninin tahrif edilememesine mukabil onun anlam tahrif edilmi/edilmektedir. Bu tahrif, Kurann eitli metotlardaki (tasavvufi-batini, v.d) tefsirleri yoluyla ve sahih olmayan Hadisler vasta klnarak gerekletirilmitir. Buna dair arpc rnekler verelim.

Kurann ayetlerini tahrif: Yeri dedik ve oraya sabit dalar yerletirdik.(Kaf/7) Baz mutasavvflara gre Allah arz serdi, onu zahiren yksek dalarla tuttu. Hakikatte arz, yaratklar; dalar da velilerdir. Allah, velilerle yaratklarn tutar, onlarla insanlardan belalar savar.[2]

Kurann tahrifine destek mi lazm hemen arkasndan size bir hadis, hem de mam Hanbelin Kitabuz-Zuhdnden, buyurun!... Bu mmet ierisinde krk kii brahim merebi zerinde, yedi kii Musa merebi zerinde, kii sa merebi zerinde bulunur. Bunlar merebine gre insanlarn efendileridir. Hz. Peygamberin hadisin devamnda belirttiine gre bunlar ile yamur yadrlr, Allah bunlar vastasyla belay defeder ve bunlar yz suyu hrmetine insanlar rzklandrr.[3]

Kurann manasnn tahrifinde kullanlan bu tefsir/tahrif! Metodu yznden Mushafta ayn ve yerinde kalan bir kelime veya kavram onun tefsirlerine gelindiinde tevhidi kulvardan karlarak, aslna zt anlamlara dntrlmtr. Kuran kavramlarnn birou tarihi ak ierisinde mahalli kltrlerin etkisiyle asl anlamndan koparlp bir takm dncelerin ifade vastas yapld ve hayata bu ekliyle geirildii bir realitedir.[4] Bu durum neredeyse biyolojideki Metamorfoz/Bakalam olayna tpa tp benzemektedir.

Minik bir balk olarak suda yaama balayan kurbaa, ilerleyen srete karada ve suda vraklayarak, zplayarak yaayan bir canlya dnmektedir. Yine ipek bcei boum boum yerde ilerleyen bir kurt iken sre ierisinde havada uan kanatl kelebek haline gelmektedir. Ba ve sonu birbirine tamamen aykr olan Metamorfoz srecini tam olarak bilmeyenler bu canllar ve yaamlarn tam anlamyla alglayamazlar.

te Kurann manasnn tahrifi de byle benzer bir Metamorfoz sreci sonunda gereklemi/gereklemektedir. Bu yzden slam toplumlarnda Veli/Evliya kelime/kavram ne lugat manas, ne de Kuranda kullanld mana ile deil, daha ok bu kelimeye sonradan kazandrlm manasyla kullanlmaktadr.[5] nceleyeceimiz Veli/Evliya kavram bu olguya en nemli rnektir.

Kuran- Kerimde yer alan Veli ve onun oulu Evliya kelime ve kavramnn, gnmze kadar gelen sre ierisinde uratlm olduu Metamorfoz/Bakalamn etkisiyle Kurann tarif etmedii bir vasfa ve hatta tevhid d bir kavrama dnmtr. Kurandaki Veli/Evliya anlatm ve hedefi ile onun pratie aktarm arasndaki bu muazzam fark veya bakalam bizi hayretlere drmeye yeterlidir.

Veli/Evliya kavramnn, Kuran vizyonunda anlalmas iin bu kelime ve kavramlarn tevhid d yamalardan! Temizlenerek, Kuran perspektifini yanstan saf haline irca edilmesi ve anlalmas gerekmektedir. Kuran- Kerime gre Allahn, Evliya/dostlar vardr. Ayn zamanda eytann da Evliya/dostlar vardr. Yine kfirlerin de Evliya/dostlar veya dmanlar bulunmaktadr.[6]

Bu yazmzda Kurann ini srecinden balamak zere, Kuran- Kerimde beyan edilen Veli/Evliya kelime ve kavramn, kapsamn, hedeflerini inceleyeceiz.

1. Veli/Evliya kelimesi lgat anlam:

Evliya' kelimesi Velinin ouludur ve "Veliler'' demektir. Kuran- Kerimde geen Veli tekil ve oul olarak (evliya) yer ald seksen yedi ayetin krk altsnda Allahn insanlara dostluu, iki ayette insanlarn Allaha dostluklar, on ayette insanlarla eytan arasndaki dostluk, dierlerinde ise iyi veya ktler arasndaki dostluklar iin kullanlmtr.[7]

Kuran- Kerimde ondan fazla yerde Allahn ismi olarak geen Veli, esm-i hsny sayan hadiste (Tirmizi, Daavt, 82) de yer almtr.[8]

Veli kelimesi Trkeye genelde dost olarak evrilmektedir. Dost kelimesinin Trke karl hakknda szlkte u tanmlar yer almaktadr. 1- Sevilen kimse, sevgili; ahbap, arkada. 2- Aralarnda iyi ilikiler bulunan.[9] ncelikle Kur'an'n,

Trke tercmelerinde, "Dost" olarak meallendirilen "Veli" kelimesinin, Trke karl olan "dost" kelimesinin ifade ettii anlamdan ok daha geni kapsaml olduunu belirtelim. imdi bu durumu lugav ve Istlahi ynden amaya alalm.

Arapa Veli kelimesi hakknda bn Manzur unlar kaydeder: Yardmc anlamnda, Allah'n sfatlarndan biridir. Btn tasarruf yetkisiyle birlikte eyaya malik olan demektir. Fkhta, yetim ocuun bakm ilerini stelenen kimse ve kadn iin nikh akdini yapmaya yetkili ahs demektir. Yakn, ahbap, dost anlamna gelir.[10]

bn Farsi; Veli: yaknlk yaknlama demektir.[11] Derken; Cevherinin Shahnda, ise; yaknlk, yaknlama, dmann ztt demektir. Shr (akrabalk) anlamnda kullanlr.[12] Denilmektedir.

Serahsi, El-Mebsutta; Fkhi bir tarif yaparak; Veli, isteyip istemediine bakmakszn, bir bakasn balayc karar alma ve uygulama yetkisini elinde bulunduran kiidir. Bu yetkiye velyet denir.[13] Demektedir.

Szlklerde yer alan bu anlamlarn icmali olarak rnek verebileceimiz bir tanm daha bulunmaktadr. Ragp El sfahani, Mfredatnda[14] Veli kelimesi hakknda u ideal bir tanm yapmaktadr. Vel, Tevli kavramlar iki ey arasnda kendilerinden olmayan bir eyin girmesine izin vermemesidir. Bu yaknlk, mekn asndan, soy asndan ve dostluk/arkadalk dayanmay/yardmlama ve inan sistemi asndan olabilir.[15] Mukatil bin Sleyman[16] Veli kelimesinin bu anlamlarn kategorize ederek eserinde bunlara dair ayetlerden tek tek rnekler vermektedir.

Fahruddin Er-Rzi, Veli kelimesi hakknda unlar kaydetmektedir: Veli kelimesi, ism-i fail anlamnda, fel veznindedir. Bu kelime Araplarn u szlerinden alnmtr: "Falanca bir eyi uhdesine ald...".Nitekim Hzel yle demitir: "Sen yolundan saptrmak isteyen baz azgn kimseler sana yaklamakszn, (seni) tehdit etti." Yine bu kelimeden olmak zere denilir ki, "Benim evim onun evine yakndr" Ayrca sana sevgi ve yardm hisleriyle yaklap seni hi terk etmedii iin, yardmcya da "vel" denilmektedir. Yine, halkn ilerini ynettii, onlara emirler ve yasaklar kard iin ehrin yneticisine de "vl" denilir. (mevl) "efendi" kelimesi de bu kkten gelmektedir.te bundan dolay "velayet" (dostluk), "adavet"in (dmanln) zdd olmutur.[17]

Veli kelimesinin Lugat manas hakknda Kuran- Kerimde geen u ayetleri rnek verebiliriz. len birinin yakn anlamnda Veli kelimesi kullanm olarak; Hakl bir sebep olmadka Allah'n muhterem kld cana kymayn. Bir kimse zulmen ldrlrse, onun velisine yetki verdik. Ancak o da ksasta ileri gitmesin. Zaten o, alacan almtr.[18]

Yetimin gzeticisi olarak Veli kelimesi kullanm; Yetimin malna, rdne erinceye kadar, ancak en gzel bir niyetle yaklan. Verdiiniz sz de yerine getirin. nk verilen sz, sorumluluu gerektirir. [19]

Yakn akraba asabe[20] olarak Veli kelimesi kullanmlar; Dorusu ben, arkamdan i bana geecek olan yaknlarmdan endie ediyorum. Karm da ksrdr. Tarafndan bana bir veli (oul) ver.[21] Allah'a and ierek birbirlerine yle dediler: Gece ona ve ailesine baskn yapalm (hepsini ldrelim); sonra da velisine: "Biz (Slih) ailesinin yok edilii srasnda orada deildik, inann ki doru sylyoruz" diyelim.[22]

Muktedir durumda olmayan bir akraba iin gzeticilik ve ahitlik etmek: Ey iman edenler! Belirlenmi bir sre iin birbirinize borlandnz vakit onu yazn. Bir ktip onu aranzda adaletle yazsn. Hibir ktip Allah'n kendisine rettii gibi yazmaktan geri durmasn; (her eyi olduu gibi) yazsn. zerinde hak olan kimse (borlu) da yazdrsn, Rabbinden korksun ve borcunu asla eksik yazdrmasn. ayet borlu sefih veya akl zayf veya kendisi syleyip yazdramayacak durumda ise, velisi adaletle yazdrsn.[23]

Cahiliye dnemi Arap dil ve toplum yapsn yanstan Kurann bu anlatmlarnda ortak nokta; neseb, soy, kan bann getirdii ftr diyebileceimiz bir dayanma, sahiplenme gzlemlenmektedir.

Kuran, nuzl dnemi Veli geleneinin, eksik ve olumsuz yanlarn tesviye ederek eriat haline getirmitir. Cahiliye dneminde bir Veli; yetimin bakmn stlenerek ve ona kalan mirastan istedii gibi tasarrufta bulunarak kendi zevkine gre harcama yaparken ayet; Yetimin malna, rdne erinceye kadar, ancak en gzel bir niyetle yaklan. Verdiiniz sz de yerine getirin. nk verilen sz, sorumluluu gerektirir. eklinde hukuki bir tanmla tevhidi bir yaplanma ortaya koymaktadr.

len birinin velisi iin de; Bir kimse zulmen ldrlrse, onun Velisine yetki verdik. Ancak o da ksasta ileri gitmesin. Diye emrederek snrlar ve ller tespit etmektedir.

Anlattmz bu olgu Veli/Evliya kavramnn Arap yaamn yanstan lgat anlamndaki pratiinin, tevhidi dnmn resmetmektedir. imdi Veli/Evliya kavramnn, Cahiliye dnemi Arap toplumundaki toplumsal pratiini biraz daha aalm.

2- Veli kelimesinin Cahiliye toplum yaamndaki karl:

Arap cahiliye toplumu Bedevi ve Hadari[24] olmak zere iki ayr ekilde yaam sren bir toplumdu. Hadarilere gre Bedevilerin yaam daha zorluydu. nk bedeviler hem l tabiatyla, hem yaamlarn idame ettirecek dier artlarla boumak zorundaydlar. Bunun iin hem nfus bakmndan oalmak hem verimli yaam

ortamlar bulmak ve hem de bu ortamlar salarken kendilerini dardan gelecek saldrlara kar korumak zorundaydlar.

Cahiliye dneminde; Iyal[25] denilen anne baba ve ocuklardan oluan kk ekirdek ailelerden balayan toplumsal yaam, l, Fasile, Fahz, Batn, ammare, ve kabile[26] organizasyonu eklinde byyerek bu insanlar arasnda yardmlama ve dayanmay salamaktayd.

Arap cahiliye toplumunun oluturduu bu toplumsal yapda Iyalin ba olan baba, ocuklarnn ve hanm/hanmlarnn velisiydi. Yani onlar koruyup gzetmek geimlerini salamak, yani tm hayatlar ile sorumlu kiiydi. Bu yzden baba veli sfatn almaktayd.

lenlerin hayatta braktklar, yine onlarn hayattaki en yakn akrabalar olan amca, dede, karde gibi, en yakn rahim akrabalar tarafndan himaye altna alnmaktaydlar. Yetim kalanlarn tm geimleri ve korunmalar bu aile bireylerince salanmaktayd.

Peygamberimizin yetim kalmas sonras dedesi ve amcas tarafndan sahiplenilmesi bu durumun en bariz rnekliidir. Yine ayn ekilde Hz. Lutun babasnn lmnden sonra dedesi Azer(Terah) ve amcas brahim(a.s) tarafndan himaye altna alnmas uygulamasnn ok uzun srelerin uzants olan bir gelenek yaam tarz olduunu gstermektedir.

te bu yetimleri himayelerine alan akrabalar, onlarn velisi olmaktayd. Veli tam manasyla yardm eden, yakn olan, arada baka kimsenin olmad ortamda, hkim ve her eye karar veren kii olarak bu sfat almaktayd. Bu yzden hem miras mallarnda hem kan davalar gibi durumlarda, ksas ve diyet gibi nemli kararlar veren kii Veliydi. Kurandaki beyanlar bu durumu aka izah etmektedir. Bir kimse zulmen ldrlrse, onun Velisine yetki verdik... Yetimin malna, rdne erinceye kadar, ancak en gzel bir niyetle yaklan.. .ayet borlu sefih veya akl zayf veya kendisi syleyip yazdramayacak durumda ise, Velisi adaletle yazdrsn.

Cahiliye Araplarnda bu kan, soy, asabe Veli/yaknl yannda baka ekillerde de akrabalk, yaknlk tesis etmek mmknd. Araplarn bu yolu tercih etmelerinin sebebi hem nfuz alanlarn geniletmek hem de yaamdaki zorluklar bu yaknlklar yoluyla amakt.

Cahiliye devri Araplarnda derece derece uzaklamak zere mterek cedlerin erkek tarafndan oalan zrriyetlerinden teekkl eden aile kmelerine, stihlak, Muahat ve hilf yollar ile giren yabanclarda karyordu.[27] Bylece Cahiliye dneminin fertlerinden bir adam istedii bir yabancy kendi nesebine katarak, kendi ailesinden sayabilirdi.[28]

Cahiliye dnemindeki bu olgu Nesebi asabe ve Sebebi asabe olarak iki ekilde tezahr etmekteydi. Nesebi asabe erkeklerin akrabal baz alnarak rahim

akrabalarn oluturan topluluk iken; Sebebi asabe kan, soy ba olmakszn stihlak, Muahat ve hilf yoluyla edinilen soy d akrabalar da kapsamaktadr.

te Arap sosyal yaamndaki bu Sebebi asabe olgusu Cahiliye klannda bir asabeye dhil olan fertlerin tm birbirlerinin Velisi Mevlas[29] sfatn oluturmaktadr. Yani kan ve soy ba olmakszn bir Arap ahs ile Sebebi asabe vesilesiyle kabileye dhil olan kiiler, bu yolla bal olduklar kabilenin fertlerinin miras ve kendi miraslar dhil her trl sosyal yanlarndan ortaklaa yararlanabilirdi. Ortaya kan kan davalarnda o kabilenin ferdi olarak deerlendirilir ve diyet uygulamalar buna istinaden gerekletirilirdi. Bu kiiler ayn zamanda bal olduklar kabilenin dardaki birer temsilcisi olurlard.

Anlalaca zere sanki rahm akrabal varm gibi sosyal birliktelik oluturan bu konum; Cahiliye dnemi Araplarnda Veli/Evliya olarak nitelenen sosyal bir vakann, bir kavramn daha da genilemesine yol amtr.

3- Kavram / Istlahi manasyla Veli kelimesi:

Kurandaki, Veli/Evliya kelimesinin stlahi kullanmnda ise; asabe, kan ve soy ba unsurlar bir kenara braklarak tamamen akdevi zellik n plana karlmaktadr.

Kuran Kerimde veli/evliya kelimesi ayn kkten treyen kelimelerle birlikte doksana yakn ayette zikredilmektedir. Bu ayetlerde; Yce Allahn, Hz. Peygamberin, Mminlerin, Zalimlerin, Kfirlerin, Mnafklarn, Mriklerin, Yahudi ve Hristiyanlarn Ehl-i Kitapn, eytan ve Putlarn, dostluklar(Evliya) haber verilmektedir.[30] Yani Kuran, Veli/Evliya kelimelerini iman ve inkr asndan deerlendirerek inan ekseninde tespitlerde bulunmaktadr.

Bu tespitlere gre yeryzndeki akideler iman ve kfr olarak iki ksma ayrlmaktadr. man edenler bir gurubun, kfr/inkr edenler ise dier gurubun ierisine girmekte ve birbirlerinin dostu/yakn olmaktadrlar. Ey man edenler! Benim de dmanm, , sizin de dmannz olanlar dost edinmeyin. Oysa onlar, size gelen gerei inkr etmilerdir.[31]

Dolaysyla Vahye/Kurana inananlar ve bunun mteselsil czlerindeki hiyerari olarak Allah, Peygamber, Mminler, birbirlerinin Veli/Evliya/Dostu olarak tanmlanmaktadr. Sana gelen ilimden sonra, eer onlarn arzu ve keyiflerine uyacak olursan, bilmi ol ki, Allahtan sana ne bir dost/veli , ne bir yardmc vardr.[32]

nkrclar ise kar bir gurup olarak nitelendirilerek onlarn da birbirleri ile dost/veli olduklar u ayet bildirmektedir. Ey iman edenler! Eer kfr imana tercih ediyorlarsa, babalarnz ve kardelerinizi (bile) veli edinmeyin. Sizden kim onlar dost edinirse, ite onlar zalimlerin kendileridir.[33] Bu ayeti Kerimede bariz olduu zere Cenab Hakk, Kurann nzul dneminde asabe yaknln ifade olarak kullanlan Veli kelimesini, kan ve soy bandan tecrit ederek tamamen inan balamnda konumlandrmaktadr.

Kuran- Kerimdeki Veli/Evliya kavramnn stlahi anlamdaki en nemli kullanm Yaratl kssasnda gereklemektedir. imdi bunu rneklendirelim.

4- Yaratl kssasnda Veli kavram:

lk insan Hz. demin yaratl ve dnyaya iniini konu alan yaratl kssas ayn zamanda dnya zerindeki insan ve eytan arasndaki mcadelenin mahiyetini de kssa etmektedir.

Yaratl kssasna gre dnya zerinde halife[34] olarak yaamaya balayan insann karsna eytann kaca ve bir ekilde insanlar Allaha kar isyan ettirmeye alaca beyan edilir. Ey demoullar! eytan, ana-babanz, ayp yerlerini kendilerine gstermek iin elbiselerini soyarak cennetten kard gibi sizi de aldatmasn. nk o ve kabilesi, sizin onlar gremeyeceiniz yerden sizi grrler. phesiz biz eytanlar, inanmayanlarn dostlar kldk.[35]

Bir dier ayette ise bu olgu yle beyan edilmektedir.Hani biz meleklere: dem'e secde edin, demitik; blis(eytan) hari olmak zere, onlar hemen secde ettiler. blis cinlerdendi; Rabbinin emrinden dar kt. imdi siz, beni brakp da onu ve onun soyunu mu dostlar ediniyorsunuz? Oysa onlar sizin dmannzdr. Zalimler iin bu ne fena bir deimedir![36]

Yaratl kssasnn bir blmn anlatan, eitli surelerdeki bu ayetlerde zerinde durulan nemli bir konu vardr. Cenab Hakk, dem ve einin yeryzne inmesini emrederken, ayn zamanda orada bir mcadele balayacan bildirmektedir. eytan, ana-babanz.cennetten kard gibi sizi de aldatmasn. fadesi bu mcadeledeki taraflar ve mcadele fiilini beyan etmektedir.

Bu kssadaki mesaja gre, yeryznde yaama balayan insan ve eytan iki ayr guruptadrlar. Bu iki gurubun iki aykr zellii vardr. man ve inkr. dem ve ei man safndadrlar. Buna mukabil, eytan, inkr safndadr. Yani insanlar, yeryzndeki yaamlarnda, Allahn arsnda olduu gibi Allahn emirlerine uyup, kar guruptan olan eytann isteklerine boyun ememeleri gerekmektedir.

te Cenab hak bu mcadelede kendi emirlerini dinleyen dolaysyla onu gerei gibi tanyann/tanyanlarn, Allahn yakn/dostu/Velisi/Evliyas olacan bildirmektedir. Dolaysyla yaratl kssasnda yer alan Veli/Evliya kelimesinde kelimenin lugat anlamndaki kan, soy, asabe ba deil; iman ba esasn ortaya karan inan/akide zellii vurgulanmaktadr.

Allahn emirlerine uyanlar, kyamete dein, hem dem ve ei soyundan, yani insan; hem de ya eyyhellezine Amenu iman edenler olmalar vasfyla inan/din kardeleridirler. Hucurat suresinde beyan edildii gibi ..Mminler ancak kardetirler[37] Tm bu sfatlarn bileimi olarak Mslmanlar birbirlerinin velisidirler.

Yine ayn ekilde eytann direktiflerine uyanlarn da Allahn emirlerine aykr hareket ederek eytana uyduklar iin, hem ..phesiz eytanlarla karde olmu olurlar[38] hem de onun veli/dostu/Evliyas olmaktadrlar.

.. ..eytanlarla karde ve ..eytanlar, inanmayanlarn dostlar kldk.. ayetlerindeki, Ihvan/karde ve Veli/Evliya kullanmnda, insan ile eytan arasndaki bir kan, soy, asabe ban deil; eytann emirlerini uygulamak, dolaysyla ona tabi olmay yanstan ve vurgulayan iman/inan zellii ortaya kartlmaktadr.

O halde tm bu anlattklarmz mucibince u tespitlerde bulunabiliriz. Yeryznde yaamn balamasndan itibaren insanlar inan temelinde iki ayr kutuba ayrlmtr. man edenler ve inkr edenler. man edenler birbirleri ile karde ve velidirler. nkr edenler ise eytan ve kfirler- birbirleri ile karde ve birbirlerinin Veli/Evliyasdrlar. Allah ise man edenlerin Veli/Evliyasdr.

Ne zamanki yeryznde hayat sren insanlar; Eer benden size bir hidayet gelir de her kim hidayetime tbi olursa onlar iin herhangi bir korku yoktur ve onlar znt ekmezler.[39] Ayeti gerei, Allahn emirlerini tebli eden resullere ve onun getirdikleri vahye dolaysyla Allaha ittiba ederlerse, bu gurup iman Veli/dostluk kutbunu oluturmulardr.

Kimler de Allahn yollad resullere, onun getirdii vahye ve dolaysyla Allaha kar gelmilerse, binaenaleyh bu aykr fiilleri yaparak eytann vesvese ve emirlerine! Uymularsa, onlar da, inkrc dostluk/veli kutbunu oluturmulardr.

Yaratl kssasndaki ayetlerin nezdinde, iman dostluk kutbunun hiyerarisini tespit etmek mmkndr. 1-Allah, 2-Resul/resuller, 3-man edenler/Mslmanlar.

Yine ayn ekilde nkrc dostlar kutbunun hiyerarisini karabiliriz. 1- eytan, 2- eytana uyan kfirler/inkrclar

5- man kutbu velilii/yaknl/dostluu:

Yaratl kssasnn anlatmlarndan kategorize ettiimiz iman kutbunun dost hiyerarisini Kuran ayetleri nezdinde inceleyelim. Buna gre dnya zerinde kyamete kadarki srete oluacak iman kutbunun veli/dost hiyerarisi yle sralanmaktadr: 1-Allah, 2-Resul, 3-man edenler/Mslmanlar(erkek-kadn).

5- a) Allahn velilii:

Kuran Kerimin, yaratl kssasndan balamak zere Veli/Evliya kelimelerinin getii elliye yakn ayette[40] Cenab Hakk inananlarn Velisi olduunu aklamaktadr. nk Allah, yaratcdr ve yarattklarn koruyup gzeten onlarn ihtiyalarn karlayandr. Bundan dolay demi yaratmasndan itibaren uyulacak, ibadet edilecek, emirleri yerine getirilecek tek varln kendisi olduunu beyan etmitir. Onun bu isteini yerine getirenlerin Velisi/dostu da yani kulluun karln veren de tabii olarak tek olan Allah olacaktr.

Allahn inananlarn Veli/dostu olduunu bildiren ayetlerin ounda Veli kelimesinden sonra Nasr, efi, Vk, Hamid, Mrid gibi sfatlara veya benzer manalar ihtiva eden ifadelere yer verilerek dostun sevdii iin bir yardmc, koruyucu, kurtarc, yceltici, iyilie yneltici olmas, bu ekilde dostluun sevgiye dayanmas ve pratik ahlki sonular dourmas gerektiine iaret edilmitir.[41] nk dnya ve ahrette insann tek yardmcs dolaysyla Velisi/dostu Allahtr. Biz dnya hayatnda da, ahirette de sizin dostlarnzz Orada sizin iin canlarnzn ektii her ey var ve istediiniz her ey orada sizin iin hazrdr. [42]

u ayeti kerimelerde Allahn tek ve yaratc olduuna vurgu yaplarak, dnya ve ahrette tek dost/yakn/Velinin O olaca hatrlatlmaktadr. Bilmez misin, gklerin ve yerin mlkiyet ve hkmranl yalnzca Allah'ndr? Sizin iin Allah'tan baka ne bir dost ne de bir yardmc vardr.[43] Allah, inananlarn dostu/yakndr onlar karanlklardan aydnla karr.[44] O, (insanlar) umutlarn kestikten sonra, yamuru indiren, rahmetini her tarafa yayandr. O, hakiki yakn/dosttur vlmeye lyk olandr.[45] Siz ne yeryznde ne de gkte (Allah') aciz brakamazsnz. Allah'tan baka bir yakn/dost ve yardmc da bulamazsnz.[46]

Bunlar ve dier benzeri ayetlerde insanlara hatrlatlmak istenen, t verilen; Allaha iman etmeleri ve Allahn emirleri dairesince yaamalardr. Bunu yaptklar yani Allah Veli kabul ettikleri takdirde bu dnyadaki tm isteklerinde olduu gibi ahrette de arzu ettikleri tm eyler onlara, tek olan Allah tarafndan sunulacaktr. Allah,

mminlerin Velisi olarak onlar hidayete erdirir, karanlklardan nura karr; onlara eliler gnderir, kitaplar indirir, yardm eder, efaatta bulunur, korur, gzetir, rahmetiyle kuatr.[47]

ayet eytan ve onun oluturduu inkrc dost/Veli kutbunu seerlerse; o dostlarn onlara verebilecekleri bir karlk yoktur. Kim Allah' brakr da eytan dost edinirse elbette apak bir ziyana dmtr.[48]

Dolaysyla Kur'an, nazil olmas ile birlikte var olan dnyay inan asndan ikiye ayrmaktadr. nananlar ve inkr edenler. nananlarn sahipliini, yol gstericiliini, yardmcln, velayetini dolaysyla veliliini ise Allah; nkr edenlerin ise eytan stlenmektedir.

5- b) Resuln velilii:

Yaratl kssasnda dikkat etmemiz gereken bir konu aklanmaktadr. Hz. dem ve ei, Cenab Hakkn bizzat hitabna yani emir ve nehiylerine muhatap olmulardr. Biz: Ey dem! Sen ve ein (Havva)[49] beraberce cennete yerlein; orada kolaylkla istediiniz zaman her yerde cennet nimetlerinden yeyin; sadece u aaca yaklamayn. Eer bu aatan yerseniz her ikiniz de kendine ktlk eden zalimlerden olursunuz, dedik.[50]

Ancak dem sonras yeryznde yaamaya baladktan sonra bu iliki nasl olacaktr. Yani Allahn emir ve nehiyleri nasl bildirilecek, insanlar bunu nasl alacaklardr. te bu husus yle aklanmaktadr: Birbirinize dman olarak hepiniz oradan (cennetten) inin! Artk benden size hidayet geldiinde, kim benim hidayetime uyarsa o sapmaz ve bedbaht olmaz.[51]

Ayette belirtilen benden size hidayet geldiinde.. ifadesi yeryznde kyamete kadar yaam srecek insanlarn yaadklar dnemlerde, kendilerine Allah tarafndan gnderilmi resullere inanmalar ve onlarn Cenab Hakktan getirdikleri ifahi ve yazl vahye uymalar gerekmektedir. Byle yaptklar takdirde Yaratl kssasnda dikkat ekilen blis cinlerdendi; Rabbinin emrinden dar kt. imdi siz, beni brakp da onu ve onun soyunu mu dostlar ediniyorsunuz? Oysa onlar sizin dmannzdr. Zalimler iin bu ne fena bir deimedir! dn tutarak; blis/eytann emirlerine! Kar gelecekler ve ona tabi olmayacaklardr. Dolaysyla eytan ve taraftarlarn dost/yakn/Veli edinmeyeceklerdir.

O halde her dnemde kendilerine hitap eden resuller, Allahn temsilcileri olduu iin onu ve getirdiklerini(vahiy) nazar dikkate alanlar; Allahn emir ve nehiylerine tabi olduklar iin Allah, onlarn Velisi/dostu olmakta ve ayn zamanda resuln kavminin

iman edenleri resul dost/Veli edinmi olmaktadrlar. Andolsun ki ilerinden, kendilerine Allah'n yetlerini okuyan, (ktlklerden ve inkrdan) kendilerini temizleyen, kendilerine Kitap ve hikmeti reten bir Peygamber gndermekle Allah, mminlere byk bir ltufta bulunmutur. Hlbuki daha nce onlar apak bir sapklk iinde idiler.[52]

Neden? nk insanlarn bu dnya ve ahretteki ihtiya ve isteklerini yalnzca tek olan Allah karlar. Resule tabi olanlarda onun vesilesiyle Allaha ittiba ettikleri iin yalnzca Allah onlarn ihtiya ve isteklerini karlayacaktr. Sizin veliniz ancak Allah'tr, Resuldr.onlar ki (iman edenler) Allah'n emirlerine boyun eerek namaz klar, zekt verirler.[53]

Yeryznde resul dost/yakn/Veli tutmak, Allah dost/Veli tutmak anlamn tamaktadr. nk Allah Veli/dost edinmek yani onun emir ve nehiylerini yerine getirmek, ona kulluk etmek ancak resuller ve onlarn getirdikleri vahiyler dorultusunda olacaktr.

Resullere tabi olanlar da yeryzndeki mcadelede, eytan ve onun inkrc kutbuna kar kanlar demektir. Yani Resul, Veli/dost edinmek yeryznde demin iniinden itibaren balayan Hak-Batl mcadelesinde Haktan, tevhidden yani Allahtan yana taraf ve yakn olmak demektir. Yoksa siz, iinizden cihd edenleri; Allah'tan Peygamberinden ve mminlerden bakasn dost ve srda edinmeyenleri kendi ilmiyle ayrt etmeden, Allah'n sizi kendi hlinize terk edeceini mi sanrsnz? Allah yapa geldiiniz eylerden haberlidir.[54]

Allahn Velisi/yakn/dostu olmak iin resuln Velisi olmak gerekmektedir. Aksi takdirde Allah ve onun emir ve nehiylerini nasl alglamak mmkn olacaktr? nk mmlere ilerinden, kendilerine ayetlerini okuyan, onlar temizleyen, onlara Kitab' ve hikmeti reten bir peygamber gnderen O'dur. Kukusuz onlar nceden apak bir sapklk iindeydiler.[55] Andolsun size kendinizden yle bir Peygamber gelmitir ki, sizin skntya uramanz ona ok ar gelir. O, size ok dkn, mminlere kar ok efkatlidir, merhametlidir.[56] Bu ayetler resul veli/dost edinmeyi gerektirmez mi? Resul veli/dost edinen Allah da veli/dost edinmi olmaz m?

Resulullahn, mminler zerindeki "Veli"liinin niteliini anlatan bu ayetler onun Mslmanlar nasl koruyup kolladn gstermektedir. Mslmanlar da peygamberi en az onun Mslmanlar sevdii kadar sevmek zorunda olduklarna dair u ayet; Resul ile Mslmanlar arasndaki velilik bann ne derece kuvvetli olduunu gstermektedir. "Peygamber, mminlere kendi canlarndan daha yakndr. Eleri, onlarn analardr."[57] Grdnz m Veli/Evliya kelimesinin iki ey arasnda kendilerinden olmayan bir eyin girmesine izin vermemesidir. Bu yaknlk, mekn asndan, soy asndan ve dostluk/arkadalk dayanmay/yardmlama ve inan sistemi asndan olabilir.[58] eklindeki lugavi anlamnn pratiini !?..... Ayn zamanda stlahi olarak sadece inan/akide temelli; soy, sop, asabe, kan ba aranmadan, iman kardeliinin teesss edildiini!...

5- c) Mminlerin velilii:

Kuranda, kendilerine gnderilen resul/resullere tabi olanlar, iman edenler mminler olarak vasflandrlmaktadr. Neden? nk onlar "Birbirlerinin velileridirler" yani, candan sevgi, muhabbet, birbirlerine atfetleri bakmndan kalpleri birlik ierisindedir.[59] Allaha inanmakta, onun grevlendirdii elilerine de dolaysyla onlarn tebli ettii Allahn emir ve nehiylerine de uymaktadrlar. Bilesiniz ki, Allah'n dostlarna korku yoktur; onlar zlmeyecekler de. Onlar, iman edip de takvya ermi olanlardr.[60]

Bundan dolay inananlar olarak vasflandrlmakta dolaysyla dnya zerindeki iman kfr mcadelesinde iman edenler kutbunu oluturmaktadrlar. Mminler, Allah ve resuln dost/Veli edinmilerdir. Bu, Allah'n, inananlarn Veli/dost/yakn olmasndan dolaydr. Kfirlere gelince, onlarn veli/dost/yakn yoktur.[61]

Mminlerin, Allah ve resuln Veli edinmeleri, Arap cahiliye anlayndaki Veli kelimesinin karl olan kan, soy, asabe manasnda deildir. Bu tamamen Allah tanma ve onun emirlerini yerine getirme, yani inan temelinde bir kabul yani Veli/Evliya kelimesinin sonradan kazand stlahi anlamndadr.

Bunun en gzel rneklii Mekkeli Mslmanlarn, Medineye hicretinde yaanmtr. Mekkeli muhacirlerin umumiyeti iin Hz. Peygamber bir genel toplant tertipledi ve bu toplantda her bir alan ve eli i tutan Medineli Mslmann (=Ensar), bir Mekkeli Mslman (=Muhacir) teklifinde bulundu: ki tarafn aile mensuplar, bu suretle ortaklaa alacaklar, kazanacaklar ve hatta z kardeler, yeenler ve baka akrabalar bertaraf etmek suretiyle birbirlerinin mirass olabileceklerdi. Herkes gnl rzas ile bu teklifi kabul etti. Bunun zerine Hz. Peygamber, muhtelif kabiliyetlerin muvazeneli bir surette eletirmesi iin bu hareketini bizzat idare etmitir.[62] Muhacirlerle Ensar arasnda krk be veya yz elli kiinin karde (veli) olduu tarihen sabittir.[63]

Ensar ile Muhacirin arasndaki kardelik (Veli/Evliyalk), ksa bir mddet sonra nazil olan Hucurat suresinin 10. ayet-i kerimesinde de beyan buyrulan Mminler (dinde) ancak kardetirler. Onun iin (ihtilaf ettikleri zaman) iki kardeinizin arasn dzeltin ve (Allahn emrine muhalefet etmekten) saknn ki, merhamet olunasnz. Kelamullah ile daha da genileyerek slam dnyasndaki btn mminleri ierisine almtr. Yalnz bu din kardeliinin mirasa ait hkm, Bedir harbinden sonra deitirilerek Enfal suresinin 75. ayet-i kerimesi ile miras, akrabaya ait olmutur.[64]

Mslmanlarn, tavr almalar gereken bir dier husus daha aklanmaktadr. Mminler, mminleri brakp da kfirleri dost edinmesin. Kim bunu yaparsa, artk

onun Allah nezdinde hibir deeri yoktur. Ancak kfirlerden gelebilecek bir tehlikeden saknmanz bakadr. Allah, kendisine kar (gelmekten) sizi sakndryor. Dn yalnz Allah'adr.[65]

Anlalaca zere mminlerin alaca bu tavr tamamen inan, iman ekseninde bir tavrdr. nk mminler soy, sop, kan ba gibi deerlerin ortakln ifade etmezler onlar tamamen inan, Allaha iman ekseninde birlii ve yaknl temsil ederler.

Kurandaki eitli surelerde beyan edilen benzeri ayetlerde, mminlerin, Allah ve resul yannda dier mminleri de Veli edinmesi emredilmektedir. Neden? nk ayn kutba iman- ait olan bu insanlar birbirlerini veli edinmedikleri takdirde aralarna girecek olan eytan ve onun taraftarlar (Kfirler = Yahudiler-Hristiyanlar-Mrikler- Mnafklar, v.d), Mslmanlar kendi kutuplarna ekebilecek, Mslmanlar arasnda fitne karabileceklerdir.

Bu yzden mminler yalnzca mminleri yani kendi gibi inanm olanlar dost/yakn/Veli edinmeleri gerekmektedir. Mminlerin kendi aralarndaki bu Velilii dier insanlar ile beeri, ticari, sosyal mnasebetlerin iptal edilmesi anlamnda deildir. Bu dostluk tamamyla dini, itikadi anlamdadr. Dini ve itikadi adan mminler aleyhine olacak durumlardan kanlmas isteidir.

Mminlerin, dmanlar olan kafirlerle dost olmalar menedilmitir. Kastedilen kafirler, Mslmanlarn can dman olan Kurey mrikleridir. Mslmanlarn dmanlar olan kafirlerle sk dostluk kurmalar onlar korumaya almalar, kendi srlarnn renilmesine, glerinin azalmasna, hatta birbirlerine dmelerine sebep olur. Bu dostluk, Mslmanlarn gvenlii asndan menedilmitir. Fakat bu ayetler, Mslmanlara dman olmayan baka din mensuplaryla iyi ilikiler kurmaya, onlara insanca davranmaya mani deildir. Cenab Hak, mslmanlarla savamayan insanlara iyi davranlmasn tlemitir:[66] Allah, sizinle din urunda savamayan ve sizi yurtlarnzdan karmayanlara iyilik yapmanz ve onlara dil davranmanz yasaklamaz. nk Allah, adaletli olanlar sever. Allah, yalnz sizinle din urunda savaanlar, sizi yurtlarnzdan karanlar ve karlmanz iin onlara yardm edenleri veli/dost edinmenizi yasaklar. Kim onlarla dost olursa ite zalimler onlardr.[67]

nananlarn Veliliinde bir baka farkl husus ta cinsi ayrmcln olmamasdr. Bunu u ayette gzlemlemekteyiz: " Mmin erkeklerle mmin kadnlar da birbirlerinin velileridir...[68]

Cenab Hakk, Tevbe suresinde mnafklar ve tutumlarn anlatrken; inkrc mnafklarn, Veliliinin vasflarn yle tanmlamtr: Mnafk erkekler ve mnafk kadnlar (sizden deil), birbirlerindendir. Onlar ktl emreder, iyilikten al kor ve cimrilik ederler. Onlar Allah' unuttular. Allah da onlar unuttu! nk mnafklar fsklarn kendileridir.[69] Allah erkek mnafklara da kadn

mnafklara da kfirlere de iinde ebed kalacaklar cehennem ateini vdetti. O, onlara yeter. Allah onlara lnet etmitir! Onlar iin devaml bir azap vardr.[70]

eytann Velisi olan mnafklarn bu olumsuz Veliliine karlk olarak Allah, nanan erkek ve kadnlarn Veliliini yle beyan etmektedir: Mmin erkeklerle mmin kadnlar da birbirlerinin Evliyalardr. Onlar iyilii emreder, ktlkten al korlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve Reslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azzdir, hikmet sahibidir. Allah, mmin erkeklere ve mmin kadnlara, iinde ebed kalmak zere altndan rmaklar akan cennetler ve Adn cennetlerinde gzel meskenler vdetti. Allah'n rzas ise hepsinden byktr. te byk kurtulu da budur.

mam Raz, mminlerin Veliliini yle yorumlamaktadr: Bil ki Allah Tel, m'minleri birbirlerinin velisi, dostu olmakla vasfedince, bunun peinden, o dostluun adeta bir tefsiri ve izah olacak eyleri de zikrederek, "Bunlar iyilii emreder, ktlkten vazgeirmeye alrlar, namaz dosdoru klar, zekt verir, Allah'a ve Resulne itaat ederler " buyurmu ve bylece, m'minin mnafktan ayrlm olduu bu be hususu zikretmitir. O halde mnafk Cenb- Hakk'n geen ayetinde de vasfettii gibi, ktl emredip iyilikten sakndrmaya alr; m'min ise, bunun aksini yapar. Mnafk, namaza, bir tr tembellikle kalkar; m'min ise, bunun aksi haldedir. "Ellerini (cimrilikle smsk) yumarlar" (Tevbe. 67) ayetinde de buyrulduu zere, mnafk, zekt ve dier farzlar hususunda cimrilik eder, m'min ise, aksine zektn ve dier vecibelerini yerine getirir. Allah'n da vasfettii gibi, Allah ve Resul, mnafa cihada komasn emrettiinde, o, kendisi cihda katlmad gibi, bakalarn da katlmaktan alkoymak ister. Hlbuki mmin bunun aksini yapar ki, ite bu husus ayette "Allah'a ve Resulne itaat ederler" lafzyla beyan edilmitir. Cenb- Hak, m'minlerin sfatlarn belirtince, mnafklara cehennem ateini vaat etmesine karlk m'minlere de gelecekteki rahmetini, yani ahretteki mkfatn vaat ettiini beyan ederek, te bunlar yok mu? Allah onlar rahmetine mazhar edecektir" buyurmutur.[71]

Grld gibi rnek verdiimiz ayetlerde ve Raznin yorumlarnda; hem olumlu hem de olumsuz man kutbu Velilii ve nkr kutbu Velilii- Veliliin vasflar ve sonular beyan edilmekte ve Veli/Evliya kelime/kavramnn, lugat anlamndan, stlahi formuna nasl evrildii gzlemlenebilmektedir.

5- d) Allahn velilerinin vasflar:

Cenab Hakk, birbirlerinin Velisi olan bu topluluun ortak zelliini yani vasflarn da yle tanmlamaktadr: Onlar, iman edip de takvya ermi olanlardr.[72] Onlar iyilii emreder, ktlkten alkorlar, namaz dosdoru klarlar,

zekt verirler, Allah ve Reslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azzdir, hikmet sahibidir.[73]

Bir baka ayette ise birbirlerinin velisi olan mminlerin vasflar hakknda u ekilde bir tanm yaplmaktadr. Allah'a, ahiret gnne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. (Allah'n rzasn gzeterek) yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere ve klelere sevdii maldan harcar, namaz klar, zekt verir. Antlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te doru olanlar, bu vasflar tayanlardr. Mttakler ancak onlardr![74]

6- nkr kutbu velilii/yaknl/dostluu:

Cenab Hakkn yaratl kssasnda beyan ettii, inkrclarn velisi/dostu olan eytann ba ektii inkrc dost kutbunun yeleri Mrikler, Yahudiler, Hristiyanlar ve mnafklardr. Bunun yan sra kyamete kadar slam kart her din ve ideoloji bu kutup ierisinde dostluk oluturan yeler olacaktr. imdi inkrc dost kutup hiyerarisini inceleyelim. 1- eytan, 2- eytana uyan kfirler/inkrclar (Yahudi -Hristiyan - Sabi - Mecusi - Mnafklar Mrikler, Putlar(canl-cansz) ilahir).

6- a) eytann velilii:

Yaratl kssasnda deme secde etmeyerek Allahn emrine asi olan blis/eytan bu inkrndan dolay Allahn lanetine uram ve yine onun msaadesiyle kyamete kadar insanlar inkr safna ekeceini aklamtr. Allah buyurdu: Ben sana emretmiken seni secde etmekten alkoyan nedir? (blis): Ben ondan daha stnm. nk beni ateten yarattn, onu amurdan yarattn, dedi. Allah: yle ise, "n oradan!" Orada byklk taslamak senin haddin deildir. k! nk sen aalklardansn! Buyurdu. blis: Bana, (insanlarn) tekrar dirilecekleri gne kadar mhlet ver, dedi. Allah: Haydi, sen mhlet verilenlerdensin, buyurdu. blis dedi ki: yle ise beni azdrmana karlk, and ierim ki, ben de onlar saptrmak iin senin doru yolunun stne oturacam. "Sonra elbette onlara nlerinden, arkalarndan, salarndan, sollarndan sokulacam ve sen, onlarn oklarn kredenlerden bulmayacaksn!" dedi. Allah buyurdu: Haydi, yerilmi ve kovulmu olarak oradan k! Andolsun ki, onlardan kim sana uyarsa, sizin hepinizi cehenneme dolduracam![75]

Bu olaydan sonra cennette olan dem ve eini aldatan eytan yznden yeryznde yaamaya balayan ve kyamete kadar gelip geecek tm insanlara Cenab Hakk u emri vermektedir. phesiz biz eytanlar, inanmayanlarn dostlar kldk.[76] imdi siz, beni brakp da onu ve onun soyunu mu dostlar ediniyorsunuz? Oysa onlar sizin dmannzdr.[77]

Dolaysyla Allah, kendisine asi olan eytan, insann ba dman ilan etmitir. Yeryzndeki inkrclarn ba ve onlar organize eden kfr ayakta tutan eytandr. Bundan tr eytan inananlarn dmandr. Mukabil olarak Mslmanlarn karsnda yer alan tm inkarclarn Veli/dostu da eytandr.

Cenab Hakk bu olguyu yle beyan etmektedir: Onun (eytan) hakknda yle yazlmtr: Kim onu veli edinirse bilsin ki (eytan) kendisini saptracak ve alevli atein azabna srkleyecektir.[78] Cenab Hakk, eytann hkmran olaca alan da bildirmektedir. Onun hkimiyeti, ancak onu dost edinenlere ve onu Allah'a ortak koanlaradr.[79] te o eytan, ancak kendi yakn/dostlarn korkutur.[80]

eytann insanlar kandrma ve dostlar arasna katma metodu ise kendi azndan beyan edilmektedir. blis/eytan dedi ki: yle ise beni azdrmana karlk, and ierim ki, ben de onlar saptrmak iin senin doru yolunun stne oturacam. "Sonra elbette onlara nlerinden, arkalarndan, salarndan, sollarndan sokulacam ve sen, onlarn oklarn kredenlerden bulmayacaksn!" dedi.[81] Fakat eytan onlara ilerini ssl gsterdi de (iman etmediler). te o, bugn onlarn velisidir . Ve onlar iin elem verici bir azap vardr.[82]

eytann ivalarna kanan insanlar ise onun dostlar olduklarn Kuran u ekilde aklamaktadr: bir guruba da sapklk mstahak oldu. nk onlar Allah' brakp eytanlar kendilerine dost edindiler. Byle iken kendilerinin doru yolda olduklarn sanyorlar.[83] eytann, kfirlerin dostu olmas ise; kfirlere azgnlk yollarn gzel gstererek, onlar sapkla ve kfrde sebata tevik etmesidir. Kfirlerin eytann dostu olmalar; eytann szn tutup, Ona itaat gstermeleri ve Ona balanmalardr.[84]

6- b) Kfirlerin velilii:

Bu hususta Cenab Hakk yle buyurmaktadr: Mminleri brakp da kfirleri yakn/dost edinenler, onlarn yannda izzet mi aryorlar? Bilsinler ki btn izzet yalnzca Allah'a aittir.[85]

nananlarn, kfirleri dost edinilmemesinin gerekesi ise yle aklanr: Ey iman edenler! Sizden nce kendilerine Kitap verilenlerden dininizi alay ve oyun konusu edinenleri ve kfirleri dost edinmeyin. Allah'tan korkun; eer mminler iseniz.[86] onlar, size gelen gerei inkr etmilerdir. Rabbiniz Allah'a inandnzdan dolay Peygamber'i de sizi de yurdunuzdan karyorlar.[87]

Verdiimiz bu ayetlerden anlalaca zere kafirler ile dostluk kurulmamas emri tamamen akidevi yndendir. nk onlar ile yaplacak dostlukta, eytan ve ordular mminleri aldatarak kafirlerin safna ekecekler bylece inananlar yenilgiye uratm olacaklardr.

Kuran- Kerim, inananlarn karsnda olan yani vahyi, resul inkar, mslmanlar kmseyen kafirlerin, birbirleri ile dost/veli olduklarn yle beyan edimektedir: Kfir olanlar da birbirlerinin dostlardr Eer siz onu (Allah'n emirlerini) yerine getirmezseniz yeryznde bir fitne ve byk bir fesat olur.[88]

eytann nderliindeki kfirler ise gurup guruptur. Mrikler, Yahudiler, Hristiyanlar, Mnafklar.

I-Mrikler:

Mrikler kendileri inkr ettikleri gibi sizin de kendileri gibi inkr etmenizi istediler ki onlarla eit olasnz. O halde Allah yolunda g edinceye kadar onlardan hibirini dost edinmeyin. Eer yz evirirlerse onlar yakalayn, bulduunuz yerde ldrn ve hibirini dost ve yardmc edinmeyin.[89]

Dikkat et, hlis din yalnz Allah'ndr. O'nu brakp kendilerine bir takm dostlar edinenler: Onlara, bizi sadece Allah'a yaklatrsnlar diye kulluk ediyoruz, derler. Dorusu Allah, ayrla dtkleri eylerde aralarnda hkm verecektir. phesiz Allah, yalanc ve inkrc kimseyi doru yola iletmez.[90]

II-Yahudiler:

De ki: Ey Yahudiler! Btn insanlar deil de, yalnz, kendinizin Allah'n dostlar olduunuzu iddia ediyorsanz, bunda da samimi iseniz, haydi lm temenni edin (bakalm)![91]

III- Hristiyanlar:

Sizden nce kendilerine Kitap (Tevrat ve ncil) verilenlerden(Hristiyan ve Yahudilerden) dininizi alay ve oyun konusu edinenleri ve kfirleri dost edinmeyin. [92]

IV-Mnafklar:

Mnafk erkekler ve mnafk kadnlar (sizden deil), birbirlerindendir. Onlar ktl emreder, iyilikten alkor ve cimrilik ederler. Onlar Allah' unuttular. Allah da onlar unuttu! nk mnafklar fsklarn kendileridir.[93]

Kuran kerim, kfirlerle dost/veli olunmamasn istediinde, mminlerin kan, soy, asabe ba olan kfirleri de buna dhil etmektedir. Ey iman edenler! Eer kfr imana tercih ediyorlarsa, babalarnz ve kardelerinizi (bile) veli edinmeyin. Sizden kim onlar dost edinirse, ite onlar zalimlerin kendileridir.

Cenab Hakkn bu emrinde Veli/Evliya kelimesinin lugat anlamnn tamamen zdd bir durum olutuu grlmektedir. Kurann stlahi anlamdaki bu emirleri nazil olmazdan nce soy, kan, asabe bandan tr; Mslman olsun olmasn Veli/Evliya konumunda olan Araplar; bu ayetin nazil olmasndan sonra Veli/Evliya kelimesine Cenab Hakkn ykledii iman birliktelii dolaysyla soy, asabe ba olmu olsa bile birbirleri ile veli/dost olamamaktadrlar. te bu Veli/Evliya kelimesinin lugat anlamndan stlahi anlam/kavrama geiini tam anlamyla yanstan bir durumdur.

7- Ahirette Allahn velilii:

Veli ve Evliya kelime/kavramnn Kurandaki en arpc anlatm Ahiretteki Velinin kim olduunun tespitidir. Biz dnya hayatnda da, ahirette de sizin dostlarnzz Orada sizin iin canlarnzn ektii her ey var ve istediiniz her ey orada sizin iin hazrdr. [94] Allah bu dnyada da Ahirette de Velimizdir. Ancak ahrette eytann Velilii sz konusu olamayacaktr. nk eytan kyamete kadar Allahtan msaade almtr. blis: Bana, (insanlarn) tekrar dirilecekleri gne kadar mhlet ver, dedi. Allah: Haydi, sen mhlet verilenlerdensin, buyurdu.[95]

Veliliin ilevsel boyutu ahretteki Veliliin anlatmlarnda gndeme gelmektedir. nk Veli olmak bir ynyle yardm etmek, ihtiyalara cevap vermek demektir. te ahrette eytan ve onun takipileri bundan mahrum kalacaklardr. Atee arz olunurlarken onlarn, zilletten balarn ne eerek gz ucuyla gizli gizli baktklarn

greceksin. nananlar da: te asl ziyana urayanlar, kyamet gn kendilerini ve ailelerini ziyana sokanlardr, diyecekler. Kesinlikle biliniz ki, zalimler, srekli bir azap iindedirler. Onlarn Allah'tan baka kendilerine yardm edecek hibir dostlar yoktur. Allah kimi saptrrsa artk onun kurtulua kan bir yolu yoktur.[96] telerinde de cehennem vardr. Kazandklar eyler de, Allah' brakp edindikleri dostlar da onlara hibir fayda vermez. Byk azap onlaradr.[97]

Sonu:

Veli ve Evliya kelimesi Kuran- Kerimde yer almaktadr. Ancak bunun pratie aktarmnda; gnmze kadar gelen sre ierisinde uratlm olduu Metamorfoz/Bakalamn etkisiyle Kurann tarif etmedii bir vasfa ve hatta tevhid d bir kavrama dnt grlmektedir. Kurandaki Veli/Evliya anlatm ve hedefi ile onun pratie aktarm arasndaki muazzam fark veya bakalam gereklemitir..

Gerek Cahiliyye dnemi Velilik messesi, gerekse Kurann ina ettii Velilik sistemi harmanlanarak; Mekkeli Mslmanlarn, Medineye Hicretinde peygamberimiz Hz. Muhammed tarafndan, Mekke Muhacirleri ve Medine Ensar arasnda, pratie yanstlmtr.

Kuran nazil olmazdan ve nazil olurken de Cahiliye Araplarnn ftri veya geleneksel bir yaam tarz olarak; kan, soy, akrabalk balar zerine kurulu bulunan Veli/Evliya messesi, Kuran tarafndan, inan/akide zerine yeniden ina edilmitir.

Cenab Hakk, yaratl ksasnda, Veli ve Evliya kelimesini stlahi anlamda beyan etmitir. Buna gre Allah, inananlarn Velisidir. Yeryzndeki insanlar ile Allah arasnda onun mesajn ileten, Cenab Hakkn benden size hidayet geldiinde.. diye belirttii resuller, Velidirler. Ve en son olarak Allaha inanp resule tabi olanlar Veli/Evliyadrlar. Buna mukabil Allaha isyan eden eytan bir Velidir ve ona tabi olan inkrclarda onun Veli/Evliyasdrlar. Dolaysyla bu iki ayr kutup kyamete kadar iman ve inkr ekseninde bir Veli/Evliya sistemi oluturmular/oluturacaklardr. Bu sistemin iman kutbu hiyerarisi Allah-Resuller ve mminlerdir. nkr kutbu hiyerarisi ise eytan ve inkrclar olarak tezahr etmi/edecektir. Veli/Evliya hakkndaki bu hudutlar Kurandaki yaratl kssasnda aklanm ve kyamete kadar bakdir.

Kurann bize bildirdii bu inanca dayal Velilik sistemi haricinde zgn bir Veli/Evliya anlay yoktur. Tasavvufi bir sistem olarak; Cahiliye dnemi soy, asabe, kan bana dayal Veli/Evliya anlay ve Kurann itikat/akide zerine kurduu Veli ve Evliya anlay dnda; ina edilmi ve gelitirilmi olan Veli/Evliya merkezli sufi anlay, Kuran d ve hatta tevhide aykr temalar barndrr. Kurana gre inanan

herkes yani tm Mslmanlar ve hatta kfirler Veli iken, Tasavvufi sistemde zgn ve ulalamaz akn velilik sistemi ihdas edilerek, Allah ve insanlar arasnda kutup-ler-yediler-krklardan oluan hiyerarik bir ruhbanlk sistemi oluturulmutur. Mesela yle ayet krklardan biri lrse mmet arasnda bulunan Velilerden biri onun yerine getirilir. Yedilerden biri lrse krklardan biri yerine getirilir.

lerden biri lrse yedilerden biri yerine getirilir. Sayda tek, fakat btn yaratklarn saysna denk olan kutup lrse lerden biri yerine getirilir. Bu Allahn izniyle kyamete kadara byle srp gider.[98] Kinatn, tamamen uydurma bu anlay ve hiyerariye dayal olarak Allah tarafndan ynetilmesi, kullar ile Allah arasna akn ve zgn Veli/Evliyalarn sokulmas, tam bir ruhbanlk rneidir ve asla Kuran ve onun mesaj tevhid ile badamaz, her ynyle irk yansmasdr. Aln size bir rnek daha: Fusus sahibi(bni Arab) ve benzerleri, Velinin Allahn vastasz, nebinin ise vastal yoldan vahiy aldn; bu bakmdan htemul- evliyann daha stn olduunu iddia etmilerdir.[99] Yetmedi bir olumsuz rnek daha verelim: bnul Arabye gre Hz. Muhammed: dem su ile amur arasnda iken ben peygamberdim demitir. tekiler yaratlmazdan nce o peygamberdi. te hatemul-evliya da onlar su ve amur arasnda iken veli idi[100] Bu anlattmz Suf/Tasavvufi yorumlar, Kurann vahiy, gayb, resul ve Allahn vasflar asndan incelendiinde, Kurann beyanlar ile tamamen zt anlaylar olduu anlalmaktadr.

Veli/Evliya kelime/kavram, bin drt yz elli yllk sre ierisinde kendisine ykletilmi olan tevhid d tm yamalardan! Aykr anlamlardan arndrlmas gerekmektedir. Veli/Evliya kavramnn Kurani perspektifinde anlalmas iin bu kelime ve kavramlarn yeniden aslna irca edilerek pratie yansmas salanmaldr.

Cengiz Duman

Aratrmac-Yazar

Dipnotlar:

________________________________________

[1] 15/Hicr/9

[2] Sleyman Ate, slam tasavvufu, s.527.

[3] Sleyman Ate, A.g.e, s.527.

[4] Arif ifti, Veli ve Evliya terimleri zerine, Haksz dergisi, say. II, ubat-1992.

[5] Arif ifti, Veli ve Evliya terimleri zerine, Haksz dergisi, say. II, ubat-1992.

[6] Muhammed El Behiy, nan ve Amelde Kurani kavramlar, s.226.

[7] T.D.V slam ansiklopedisi, Dost maddesi, c.IX, s.511.

[8] amil slam ansiklopedisi, C.VIII, s.223.

[9] D. Mehmet Doan, Byk Trke szlk, s. 299.

[10] bnManzur, Lisanu'l-Arab, Daru'l-Mearif, Kahire, ts., C. VI, s. 4920-4921.

[11] bn Farsi, Mucemu Mekayisi'l-Lua, C. VI, s. 111.

[12] Cevheri, smail b. Hammad, es-Shahu Tac'l-Lugati ve shahu'l-Arabiyyeti, II. bask, tahkik: Ahmed Abdlgafur Attar, Daru'l-mi'l-Melayin, Beyrut, 1984, C. VI, s. 2528 - 2529.

[13] Abdulaziz BAYINDIR, Fkha gre nikh szlemesinde velinin yeri, http://www.suleymaniyevakfi.org /arastirmalar /nikah-sozlesmesinde-veli.html; emsuddin es-Serahs, el- Mebst, XVI/124, Bab men la tecuz ehadeth; Kasm b. Abdullah Ali, Ensul-fukah, s. 148.

[14] Ragp El sfahani, Mfredat, Kuran stlahlar szl, 906 914.

[15] Ali nal, Kuranda Temel Kavramlar, s.575.

[16] Mkatil bin Sleyman, Kuran Terimleri Szl, s.250-254.

[17] Fahruddin Er-Rzi, Tefsir-i Kebir Meftihul-Gayb, c.V, s.430.

[18] 17/Isra/33.

[19] 17/Isra/34.

[20] T.D.V slam ansiklopedisi, Asabe maddesi,c.III, s.452.

[21] 19/Meryem/5

[22] 27/Neml/49.

[23] 2/Bakara/282.

[24] M. emsettin Gnaltay, slam ncesi Arap tarihi, s.25.

[25] M.emsettin Gnaltay, slam ncesi Araplar ve dinleri, S.106.

[26] M.emsettin Gnaltay, A.g.e, S.109.

[27] Neet aatay, slam ncesi Arap Tarihi, s.129-130; M.emsettin Gnaltay, A.g.e, S.107.

[28] M.emsettin Gnaltay, A.g.e, S.107; Neet aatay, A.g.e, s.130

[29] M.emsettin Gnaltay, A.g.e, S.109.

[30] Remzi Kaya, Kuran Kerimde Dost Kavram, U. lahiyat fakltesi, say. 6, c. V, 1994

[31] 60/Mmtehine/1.

[32] 2/Bakara/120.

[33] 9/Tevbe/23.

[34] 2/Bakara/30; Hatrla ki Rabbin meleklere: Ben yeryznde bir halife yaratacam, dedi.

[35] 7/Araf/27.

[36] 18/Kehf/50.

[37] 49/Hucurat/10.

[38] 17/Isra/27.

[39] 2/Bakara/38.

[40] Remzi Kaya, A.g.e, U. lahiyat fakltesi, say. 6, c. V, 1994.

[41] T.D.V slam ansiklopedisi, Dost maddesi, c.IX, s.511.

[42] 41/Fussilet/31

[43] 2/Bakara/107.

[44] 2/Bakara/257.

[45] 42/ura/28.

[46] 29/Ankebut/22.

[47] Ali nal, Kuranda Temel Kavramlar, s.578.

[48] 4/Nisa/119.

[49] Havva ismi Kuranda gemez. Bu isim Tevrat metninde yer almaktadr. Baknz: Tevrat/3Tekvin/20.

[50] 2/Bakara/35; 20/Taha/117; 7/Araf/19.

[51] 20/Taha/123.

[52] 3/Ali mran/164.

[53] 5/Maide/55.

[54] 9/Tevbe/16

[55] 62/Cuma/2.

[56] 9/Tevbe/128.

[57] 33/Ahzab/6.

[58] Ali nal, Kuranda Temel Kavramlar, s.575.

[59] mam Kurtubi, el-Camiu li- Ahkamil-Kuran, c.VIII, s.319.

[60] 10/Yunus/62-63.

[61] 47/Muhammed/11.

[62] Muhammed Hamidullah, Resulullah Muhammed, s.124.

[63] Hayati lk, slam Tarihi, s. 112.

[64] Hayati lk,A.ge, s. 112; Baknz: Sleyman Ate, Yce Kurann ada Tefsiri, c.III, s.540-544.

[65] 3/Ali mran/28.

[66] Sleyman Ate, A.g.e, c.III, s. 544.

[67] 60/Mmtehine/8-9.

[68] 9/Tevbe/71.

[69] 9/Tevbe/67.

[70] 9/Tevbe/68.

[71] Fahruddin Er-Rzi, A.g.e, c.XII, s.85-86.

[72] 10/Yunus/63.

[73] 9/Tevbe/71.

[74] 2/Bakara/177.

[75] 7/Araf/12-18.

[76] 7/Araf/27.

[77] 18/Kehf/50.

[78] 22/Hacc/4.

[79] 16/Nahl/100.

[80] 3/Ali mran/175.

[81] 7/Araf/16-17.

[82] 16/Nahl/63.

[83] 7/Araf/30.

[84] Kuran kelimelerinin anahtar, Tima yaynlar, s.563

[85] 4/Nisa/139.

[86] 5/Maide/57

[87] 60/Mmtehine/1

[88] 8/Enfal/73.

[89] 4/Nisa/89.

[90] 39/Zumer/3.

[91] 62/Cuma/6.

[92] 5/Maide/57

[93] 9/Tevbe/67.

[94] 41/Fussilet/31

[95] 7/Araf/14-15.

[96] 42/ura/45 -46.

[97] 45/Casiye/10.

[98] Hakaik, varak 67a, No. 77; Sleyman Ate, A.g.e, s.528.

[99] Sleyman Ate, A.g.e, s.533.

[100] bni Teymiyye, Mezhebul-tthdiyyin, s.115-123; Sleyman Ate, A.g.e, s.534.

Ve'l Hamd li'llahi Rabbi'l Alemin

Allahmme Salli al Muhammedin ve l lihi ve sahbihi ve brik ve sellim

Sbhanek Allahmme ve bihamdike ve ehed en la ilahe illa ente vahdeke la erike leke ve Estafiruke ve etb ileyk.

Ve hiru Davn Enil- Hamd Lillhi Rabbil lemin.

Derleme Eb Abdlmmn Tekin. bin Muhrrem el-Kayseri

E-Mail dayioglu_@hotmail.com

E-Mail tekin_mihci@hotmail.com BELIKA 2001 - 2015 almalar .

https://www.facebook.com/groups/704621039621341/files/ https://www.facebook.com/groups/islami.e.Kitap.indir/files/ https://www.facebook.com/groups/129830423826445/files/

https://www.facebook.com/groups/Silahtar38/files/ https://www.facebook.com/groups/1529611830591132/files/

http://tevhiddersleri.com/ http://ebumuaz.blogspot.com/

http://www.ehlieser.tr.gg/ http://www.islamhouse.com/

http://islamqa.info/tr http://tevhidvesunnet.com/

http://www.davetulhaq.com/tr/index.php http://www.tevhididavet.com/

http://www.tevhidyolcusu.com/ http://islamiekitap.blogspot.be/

http://ilimehli.blogspot.be/ http://www.sahihhadisler.net/

http://gurabayolu.tr.gg/

KURAN'ININ MANA OLARAK TAHRFNE BR RNEK: VEL/EVLYA KELME VE KAVRAMIGiri:1. Veli/Evliya kelimesi lgat anlam:2- Veli kelimesinin Cahiliye toplum yaamndaki karl:3- Kavram / Istlahi manasyla Veli kelimesi:4- Yaratl kssasnda Veli kavram:5- man kutbu velilii/yaknl/dostluu:5- a) Allahn velilii:5- b) Resuln velilii:5- c) Mminlerin velilii:5- d) Allahn velilerinin vasflar:6- nkr kutbu velilii/yaknl/dostluu:6- a) eytann velilii:6- b) Kfirlerin velilii:I-Mrikler:II-Yahudiler:III- Hristiyanlar:IV-Mnafklar:7- Ahirette Allahn velilii:Sonu: