KÜRESEL KRİZ, TÜRKİYE’YE VE KÜRESEL KRİZ, TÜRKİYE’YE VE MADENCİLİK SEKTÖRÜNE YANSIMALARIMADENCİLİK SEKTÖRÜNE YANSIMALARI

Dr. Fikret SazakDr. Fikret Sazak

Türkiye Maden-İş Sendikası Türkiye Maden-İş Sendikası

Eğitim MüdürüEğitim Müdürü

KAPİTALİZM KRİZLER KAPİTALİZM KRİZLER ÜZERİNDEN GELİŞİRÜZERİNDEN GELİŞİR

1793-1970 arasında 7 uzun dalga vardır. (Mandel:Kapitalizmin Tarihinde Uzun Dalgalar)Bu uzun dalgalardan 4’ünde kar haddi yükselirken, 3’ünde kar haddi daralmıştır.Daralmalar krizdir. Her uzun yükselmeyi, genellikle bir daralma izler.Arada küçük sarsıntılar yaşanabilir.Son büyük daralma 1970’lerdir.1980’lerle birlikte yeni bir genişleme süreci yaşanmıştır.2008’in ikinci yarısında yeni bir daralma süreci başladı.

YAKIN KRİZLERYAKIN KRİZLER

1979-80 Daralma 1984 Latin Amerika Borç Krizi 1987 N.York Borsasının Çöküşü 1990-1991 Daralma 1994 Meksika Tekila Krizi 1994 Asya Krizi 1998 Rusya Krizi 2001 Türkiye Krizi, Arjantin’deki Mali Çöküş

1980’den BUGÜNE 100 FİNANSAL KRİZ1980’den BUGÜNE 100 FİNANSAL KRİZ

Sermaye piyasalarının kuralsızlaştırıldığı ve serbestleştirildiği 1980’lerden bu yana yaklaşık 100 finansal kriz yaşadı.

KAPİTALİZM KRİZLERİ:KAPİTALİZM KRİZLERİ:FIRSAT VE FELAKETFIRSAT VE FELAKET

Kriz, kapitalist sistemle özdeşleşmiş bir durumdur. Kapitalistlerin, kapitalistler tarafından

mülksüzleştirildiği “büyük balığın küçüğü yuttuğu” dönemlerdir.

Kriz, kapitalizmin koltuk değneğidir, sermayeye yeni sömürü olanakları sağlar ve onu ayakta tutar.

Birileri için felaket, birileri için fırsat olabilen dönemlerdir.

Kapitalist sistemin özünü oluşturan sermaye birikimindeki tıkanma, krizlerle birlikte yeniden yapılanan kurumlar ve ilişkiler sayesinde kabuk yeniler ve kapitalizm yoluna devam eder.

MALİ SEKTÖRLERDEN MALİ SEKTÖRLERDEN

BAŞLAYAN KRİZ NEDEN BUBAŞLAYAN KRİZ NEDEN BU

KADAR YAYILDI?KADAR YAYILDI?

MALİ SEKTÖRÜN KÜRESELLEŞME MALİ SEKTÖRÜN KÜRESELLEŞME İLE ARTAN PAYIİLE ARTAN PAYI

1982: Mali Sektörün Karlarının Toplam Özel Sektör Karlar İçindeki Payı: % 5,

Katma Değer İçindeki Payı: % 8 2007: Mali Sektörün Karlarının Toplam Özel

Sektör Karları İçindeki Payı: % 41,

Katma Değer İçindeki Payı: % 16

(Kaynak: Financial Times) Sonuç 1: Küreselleşme mali sektörlere

çalışmış. Sonuç 2: Mali sektördeki bir kriz tüm

sektörlere yansıyacaktı.

EMEĞİN PAYI AZALDIEMEĞİN PAYI AZALDI

Daha önceki kriz dönemi, toplam gelir içinde emeğin payının görece arttığı genişlemeci dönemleri izlemişken, 2008 küresel krizi, emeğin payının son 15-20 yıldır azalmakta

olduğu bir dönemin ardından gelmiştir.

KRİZ VE SONRASI: FUTARININ KRİZ VE SONRASI: FUTARININ TOPLUMSALLAŞTIRILMASITOPLUMSALLAŞTIRILMASI

Kapitalizmin bütün derin krizleri bir depresyonu getirir. Sermaye büyük ölçüde atıl kalır, üretim daralır, birkaç çeyrek üstüste eksi büyümeler yaşanır. Haliyle işsizlik artar ve reel gelirler düşer.

Devletin krize müdahelesiyle, kamusal kaynaklar sosyal harcamalardan kriz giderici alanlara kaydırıldığı için toplum ikinci bir yoksullaşmaya maruz kalır.

12 ülkenin devleti 3,5 trilyon dolarlık kurtarma paketleri hazırlayarak zararı toplumsallaştırmaya girişmişlerdir.

KRİZİN SONUCUKRİZİN SONUCU

Finans piyasasında iflas ve daralma Üretim ve hizmetlerde iflaslar ve

daralma Yoğun işsizlik Umutsuzluk/ güvensizlik/mutsuzluk

2008 KRİZİ VE NEOLİBERAL 2008 KRİZİ VE NEOLİBERAL İDEOLOJİNİN SORGUSUİDEOLOJİNİN SORGUSU

Tarihin sonu gelmemiş Piyasa tapınmasının sonu Kamu denetim/girişiminin yeniden yükselişi Sistem yeniden sorgulanmaya başladı. K.Marks tişörtlere çıkartma olabilir..

( Kapitalizmin kendine muhalif olanı öğüterek tüketim metasına dönüştürmesi)

( Neo) Keynesyen Politikalar yeniden gündemde

VAHŞİ KAPİTALİZMİN VAHŞİ KAPİTALİZMİN

SONU MU GELDİ?SONU MU GELDİ?

KAPİTALİZM VAHŞİDİRKAPİTALİZM VAHŞİDİR

TÜRKİYE’DEKİ KRİZİ TÜRKİYE’DEKİ KRİZİ

SALT KÜRESEL KRİZ İLE SALT KÜRESEL KRİZ İLE

AÇIKLAMAK MÜMKÜN DEĞİL AÇIKLAMAK MÜMKÜN DEĞİL

2008 DÜNYA KRİZİ ÖNCESİ TÜRKİYE’DE 2008 DÜNYA KRİZİ ÖNCESİ TÜRKİYE’DE

EKONOMİ TIKANMA SÜRECİNE GİRMİŞTİEKONOMİ TIKANMA SÜRECİNE GİRMİŞTİ

ABD’den başlayan ve dünyaya yayılan küresel krizden Türkiye’de 2002-2006 döneminin ucuz emeğe dayalı büyümesi, 2007 yılında zaten inişe geçmişti.

2007’de büyüme yavaşladı. Enflasyon yeniden tırmanmaya başladı. Sanayi üretimi tıkanmaya İşsizlik artmaya Cari açık büyük hızla tırmanmaya başladı.

İSTİHDAMSIZ EKONOMİK BÜYÜMEİSTİHDAMSIZ EKONOMİK BÜYÜME

2002-7.9 2003-5.8 2004-8.9 2005-7.4 2006-6,1 2007-4.5 2008-2.5 (ikinci çeyrek) 2008-0.5 (üçüncü çeyrek)

CARİ AÇIKCARİ AÇIK 2000: 1 milyar dolar 2007: 39 milyar dolar 2008 Ağustos: 49 milyar dolar

ÖZEL SEKTÖR BORÇ SARMALINDAÖZEL SEKTÖR BORÇ SARMALINDA 2001’de dış borç 110 milyar dolar civarında. 2002 sonunda dış borçların yüzde 67’si “kamu,

yüzde 33’ü ise özel sektöründür. Uygulanan düşük döviz kuru/yüksek reel faiz

politikasına ve dışarıdan kaynak akışına güvenen özel kesim dışarıdan hızla borçlandı.

2008 ortasında 284 milyar doları bulan dış borç stokunda banka ve özel firmaların payı yüzde 67’ye ulaştı.

140 milyar doları bulan borçlu reel sektörün, artan kurla birlikte yaşayabilecekleri ödeme güçlükleri, hızla banka sistemini de etkisine alabilecek.

TARIM GERİLİYORTARIM GERİLİYOR

Tarım ve hayvancılık 2006’da 1.3 büyürken, 2007’de 7.3 küçüldü.

TÜRKİYE EKONOMİSİNİN TÜRKİYE EKONOMİSİNİN (2002-2007) TEMEL DİNAMİKLERİ(2002-2007) TEMEL DİNAMİKLERİ

Dış Kaynağa Dayalı Büyüme (Sıcak Para, Doğrudan Sermaye Girişi: Özelleştirme) Yüksek reel faiz, düşük döviz kuru dayalı dış kaynak çekimi

Kaba Emek Sömürüsüne Dayalı Rekabet (Yoksullaştırıcı İhracat)

KABA EMEK SÖMÜRÜSÜNE KABA EMEK SÖMÜRÜSÜNE DAYALI REKABETDAYALI REKABET

2001-2008 arasında verimlilik (çalışan başına üretim) yüzde 45 artarken, ücretler yüzde 10 geriledi.

Yine aynı dönemde çalışan sayısı yüzde 5 artarken, kişi başına üretim yüzde 45 yükseldi.

MERMER SEKTÖRÜ ÖRNEĞİMERMER SEKTÖRÜ ÖRNEĞİ Muğla bölgesinde;

- 2002 yılında çalışan sayısı 14.000.- 2008 yılında çalışan sayısı 3.500 kişi.- 2002 yılında 102 tane fabrika, 2008 yılında 52’ye iniyor.- 82 olan mermer ocağı sayısı 48’i iniyor.

Neden?

DIŞ KAYNAK GİRİŞİDIŞ KAYNAK GİRİŞİ

Dış kaynak girişinde sıcak paranın ağırlığı son yıllarda göreceli olarak azaldı. Doğrudan sermaye girişleri hızlandı.

Türk bankalarının, sigorta şirketlerinin yabancılar tarafından satın alınması, bazı Türk şirketlerinin yabancılarla ortaklığa gitmesi, Telekom başta olmak üzere bazı özelleştirmeler, dış kaynak girişini oluşturdu.

DIŞ KAYNAK GİRİŞİ (MİLYAR $)DIŞ KAYNAK GİRİŞİ (MİLYAR $) 2001: -16.684 2002: 414 2003: 11.612 2004: 18.773 2005: 45.336 2006: 42.518 2007: 49.449

PARA KRİZDE GÜVENLİ PARA KRİZDE GÜVENLİ LİMAN ARIYORLİMAN ARIYOR

IMF verilerine göre 2006’da 30 çevre ülkesine 566 milyar dolar olan sermaye akışı, 2007’de 900 milyar dolara çıkmış. Ancak 2008 için IMF’nin tahmini 630 milyar dolar, yani 270 milyar dolarlık fire... Ve bu fire 2009’da da 60 milyar dolar eklenerek 562 milyar dolara inecek.

2006-2008 döneminde 30 ülke arasında en çok kaynağı yüzde 45 pay ile 9 çevre Avrupa (Türkiye ve Rusya dahil) ülkesi kullanmış.

Sermayenin çevre ülkelere akışı yavaşlayacak.

YOKSULLUK YÖNETİLİYORYOKSULLUK YÖNETİLİYOR

TÜİK’e göre nüfusun yüzde 20’si yoksulluk sınırının altında

Yaklaşık 20 milyon kişinin yoksulluk sınırının altında yaşadığı biliniyor

Sadece bu yılın ilk 5 ayında 2 milyon aileye bedava kömür dağıtıldı.

5 yıl içinde SYDF’den 6.3 milyar TL dağıtıldı..

HERKES BORÇLUHERKES BORÇLU

MB’ye göre, hane halkı borcu 2007’ye göre 2008 yılında yüzde 24, faiz ödemeleri yüzde 20 arttı.

Eylül 2008’de hane halkı borcu 112 milyar TL’ye ulaştı.

MADENCİLİK SEKTÖRÜMADENCİLİK SEKTÖRÜ

VE KRİZVE KRİZ

MADENCİLİK SEKTÖRÜNE MADENCİLİK SEKTÖRÜNE İLİŞKİN TESPİTLER İLİŞKİN TESPİTLER

GSMH içindeki payı yüzde 1’in biraz üzerinde ithalata bağımlı olmayan ihracat kapasitesine sahip 2007 Aralık-2008 Kasım ihracatı: 3.2 milyar dolar Yüksek katma değer üreten Emek yoğun : yüksek istihdam yaratan Kırsal bölgelerde yer alan (göç) Ülkenin her bölgesinde yayılmış (bölgesel denge)

KRİZİN ETKİLERİKRİZİN ETKİLERİ Dünyada özellikle metal maden fiyatları

düşüyor (bakır, alüminyum, krom, kurşun, çinko, kalay).

Üretimdeki gerilemeye koşut talep daralıyor 2008’in üçüncü çeyreğinde ihracat yüzde 20

azaldı. Üretim artışında gerileme oldu (yüzde 15’e

geriledi). Bakır, krom başta olmak üzere işçi

çıkarımları yaşanıyor.

SEKTÖREL KRİZ ÇALIŞMA KOMİSYONU

Sektörlerdeki, ( varsa) kamu işletmesi yöneticileri, işveren örgütü temsilcileri, sendika temsilcileri, meslek örgütü/oda temsilcilerinden oluşun bir “ sektör kriz komisyonu” oluşturulabilir.

Bu komisyonun çalışmalarında, İlgili Bakanlık ve Sanayi Ticaret Bak. Temsilcisi de yer alabilir.

Komisyon “ acil ve orta vadeli” politika ve uygulamaları tespit edebilir.

HEPİMİZ AYNI HEPİMİZ AYNI GEMİDEYİZ..GEMİDEYİZ..

HEPİMİZ GEMİNİN HEPİMİZ GEMİNİN

AYNI YERİNDE MİYİZ?AYNI YERİNDE MİYİZ?

TİTANİCTİTANİC

YANGINDA YANGINDA

İLK KURTARILACAKLAR!İLK KURTARILACAKLAR!

KRİZ VE EMEKÇİLERKRİZ VE EMEKÇİLER

Toplu işten çıkarmalar Sendikasızlaştırma İşsizlik Uzun çalışma saatleri Esnek çalışmaların yoğunlaşması Ücretlerin düşmesi Ücretsiz izin Kazanılmış hakların kaybı Yoksullaşma ve açlık

İŞSİZLİK TEHDİTİİŞSİZLİK TEHDİTİ

NENE YAPILMALI ? YAPILMALI ?

NE YAPILMALI ( MAKRO)NE YAPILMALI ( MAKRO) Çalışanların katılımıyla yeniden beş yıllık ve yıllık planlar

yapılmalı, planlar kamuya emredici, özel sektöre yol gösterici olmalıdır.

Yeni planlama döneminde kamuya enerji, ileri sanayileşme ve bölgesel adalet sağlama görevleri verilmelidir.

Özelleştirmeler durdurulmalıdır. Gümrük birliği masaya yatırılmalı, yıkıcı ithalat önlenerek yerli

üretim ve istihdam desteklenmelidir. Sermaye hareketlerine kısıtlama getirilmeli, dış yatırım yerine

iç yatırım özendirilmeli, sıcak para giriş ve çıkışına kontrol getirilmelidir.

Yeni KİT’ler kurularak , sermaye-yoğun ileri teknoloji kullanan sanayi yatırımlarına yönelinmelidir.

Mevcut KİT’lerde, yönetimde seçilmiş işçi temsilcileri bulunmalı, tüm kamuda taşeron uygulamaları iptal edilmelidir.

NE YAPILMALI (İSTİHDAM)NE YAPILMALI (İSTİHDAM) Kar eden özel sektör işletmelerinden işten çıkarmaları

sıkı izne bağlanmalı. Keyfi tensikatlar sendikalarla işbirliği içinde önlenmeli. Zarar eden, kapanma tehlikesi olan veya işverenin

kapatmak istediği işletmeler kamusal kredilerle canlandırılmalı.

Kamu acil olarak aktif istihdam yaratma uygulamaları başlatmalı.

Ücretin vergi, sigorta kesintisi azaltılarak istihdam özendirilmeli,

İstihdama olumlu katkıları olacak sektörler, projeler desteklenmelidir

NE YAPILMALI (ETKİN TALEP)NE YAPILMALI (ETKİN TALEP) işsizlik Sigortası’na acilen bütçeden para

aktarılmalıdır. işsizlik Sigortası’ndan yararlanma koşulları

kolaylaştırılmalıdır. Yoksullara yönelik acilen yoksulluk yardımı

yapılmalıdır. Asgari ücret vergi dışı bırakılmalı ve bir aileye

yetecek ücret olarak yeniden düzenlenmelidir.

NE YAPILMALI (ÖRGÜTLENME)NE YAPILMALI (ÖRGÜTLENME)

ILO standartlarında iş güvencesi yasası Hak grevi yasası çıkarılmalıdır Ruhu örgütlenmeye, sosyal devlete uygun

yeni bir anayasa yapılmalıdır.

SERVET VERGİSİ TARTIŞILMALISERVET VERGİSİ TARTIŞILMALI

-Türkiye’de mevduat sahiplerinin yüzde 1’i mevduatın yüzde 62’sine sahiptirler-Mevduat sahiplerinin yüzde 2’si ise yüzde 80’ine sahiptirler.-Borsadaki ilk 100 yatırımcı da porfpöyün yüzde 44’ünü kontrol etmektedir.-Etkin bir servet vergisi, krize ilişkin sosyal programın finansmanını oluşturabilir.

Sabrınız için Sabrınız için teşekkürler.teşekkürler.

fikretsazak@hotmail.com