Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1....

594
Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabazi

Transcript of Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1....

Page 1: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabazi

Page 2: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

:قال هللا عزوجل

﴿

“Mu by’ukuri Allah arashaka kweza umwanda “w’ibyaha” kubo murugo

rw’intumwa akanabatagasa nyabyo” Sura Al-Ahzab/ aya: 33

Mu bitabo bya Hadithi bya mazihebu ya Ahal-suna-wal-jama, handitsemo uruhuri rwa

Hadithi zivuga ko iyi aya yahishuwe ivuga by'umwihariko abantu batanu bazwi ku izina

ry'abantu bo mu ishuka. Izo Hadithi zivuga ko izina Ahalul-bayiti rivugwa muri iriya aya,

rireba gusa abo bantu batanu batwikiriwe ishuka n'Intumwa y'Imana (s.a.w.w), nabo akaba

ari aba bakurikira: Muhammadi, Ali, Fatima, Hasani na Huseni. Urugero soma ibitabo bya

mazihebu ya Suni bikurikira:

(a)Ahmad ibn Hanbal witabye Imana mu mwaka wa (241 A.H), mu gitabo cye al-

Musnad, umuzingo wa 1, urup rwa 331, umuzingo wa 4, urup rw'i 107, umuzingo wa 6,

urup rwa 292 na 304. (b).Muslim witabye Imana mu mwaka wa ( 261 A.H), mu gitabo

cye Sahihi, umuzingo wa 7, urup rw'i 130. (c) Al-Tirmidh witabye Imana mu mwaka wa (

279 A.H), mu gitabo cye Sunan, umuz 5, urp 361. (d) Nasai witabye Imana mu mwaka wa

(303 A.H), mu gitabo cye Sunan al-Kubra, umuz 5, urp 108, n'I 113. (e) Dawlabi witabye

Imana mu mwaka wa (310 A.H), mu gitabo cye al-Dhurriyyah al-Twahirah al-

Nabawiyyah, p. 108. al-Hakim al-Naysabur, witabye Imana mu mwaka wa (405 A.H), mu

gitabo cye al-Mustadrak, umuzingo wa 2, urp 416, umz wa 3, urp 113, 146, 147. (f) al-

Zarkashi witabye Imana mu mwaka wa (794 A.H), mu gitabo cye al-Burhan, urp 197. (g)

Ibn Hajar al-`Asqalan witabye Imana mu mwaka wa (852 A.H), mu gitabo cye Fathul-Bar

Sharh S ahih al-Bukhari, umuz 7, urp rw'i 104. (h) Al-Kulayn witabye Imana mu mwaka

wa (328 A.H), mu gitabo cye Usul al-Kafi, umz 1, urp 287. (i) Ibn Babawayh witabye

Imana mu mwaka (329 A.H), mu gitabo cye al-Imamah wa’l-Tabsirah, urp 47, Had ya 29.

(j) Al-Maghrib witabye Imana mu mwaka wa (363 AH) mu gitabo cye Da`¡'im al-Isl¡m,

pp. 35, 37. (k) Swaduqu witabye Imana mu mwaka wa (381 A.H) mu gitabo cye al-

Khisal, urp. 403, 550. (l) Al-Tusi witabye Imana mu mwaka wa (460 A.H) mu gitabo cye

al-Amaal Hadi ya 438, 482, 783. (m) Ibyo ni ibitabo bya Hadithi iriya aya izwi ku izina

rya Aya ya Tatihiri ibonekamo. Naho ibitabo bya Tafsiri soma ibi bikurikira:

(1) Al-Tabar witabye Imana mu mwaka wa (310 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri aho

asobanura iriya aya. (2) Al-Jasas, witabye Imana mu mwaka wa (370 A.H), Al-Ahk¡m al-

Qur'an. (3) Al-Wahidi witabye Imana mu mwaka wa (468 A.H), Asbab an-Nuzul. (4) Ibn

al-Jawzi, witabye Imana mu mwaka wa (597 A.H), Zad al-Masir. (5) Al-Qurtubi, witabye

Imana mu mwaka wa (671 A.H), al-Jamia li-Ahkam al-Qur’an. (6) Ibn Kathir, witabye

Imana mu mwaka wa (774 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. (7) Al-Thaalabi, witabye

Imana mu mwaka wa (825 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. (8) Al-Suyuti, witabye Imana

mu mwaka wa (911 A.H), al-Durr al-Manthur. (9) Al-Shawkani, witabye Imana mu

mwaka wa (1250 AH), Fathual-Qadir.(10) Al-`Ayyahi, witabye Imana mu mwaka wa

(320 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. (11) Al-Qummi, witabye Imana mu mwaka wa (329

A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. (12) Furat al-Kufi, waitabye Imana mu mwaka wa (352

Page 3: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

3

A.H), mu bitabo cye cya Tafsiri. (13) Zayil-ayat-ulul-amri.Tabrasi, witabye Imana mu

mwaka wa (560 A.H), Majmaa al-Bayaani.

N'ibindi bitabo byinshi bya Tafsiri tutavuze.

Page 4: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI AL-MURAAJA‘ÄT

Page 5: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

قال رسول هللا )صلی هللا عليه و آله(:

اني تارك فيي القليي:: تاياهللا هللاو و

بهما ل: ا عارتي اهل بيايو ما ان تمسق

تضلوا ابداو وانقهميا لي: فتارقييا ايی

فردا عليق الحوض.

و ۱و سن: دارميو ج۲۱۱و ص۷)صحيح مسلو ج

و ۱۲و ۲۷و ۲۲و ص۳و مسييند امييدو ج۲۳۱ص

و مسادرك ۲۸۱و ص ۹و ج۳۷۲و ۳۲۲و ص۲و ج۹۵

.و و...۹۳۳و ۲۲۸و ۲۰۵و ص۳اتو ج

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Mbasigiye

ibiremereye bibiri, “nabyo” n’igitabo cya Allah n’abo

murugo rwanjye, nimubigenderaho ntimuzayoba

nyuma yanjye na rimwe)”.

Ibitabo byinshi bya mazihebu ya Ahal-suna-wal-Jama

byanditsemo iyi Hadithi ziri mu rwego rwa Hadithi

Mutawatiru, muri byo hari ibi bikurikira:

1. Al­Hakim al­Naysaburi, mu gitabo cye Al­Mustadrak

`alhakim, icapiro rya capiwe year (Beirut), umz 3, urp rw'i

109-110, 148, 533.

2. Muslim, mu gitabo cye Sahihi umuz wa 7, urp 122.

3. Al­Tirmidhi, mu gitabo cye Sunani umz wa 5, urp rwa

621-2.

4. Ahmad ibn Hanbal, umuz wa. 3, urp 14, 17, 26, umz wa

3, urp 26, 59; umz wa 4, urp 371, umuz wa 5, urp 181-182,

189-190.

Page 6: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI AL-MURAAJA‘ÄT

Encyclopedia ikusanyije imirongo yera ya Qur'ani na Suna yifashishwa n'ushaka kumenya inzira y'ukuri

Umwanditsi:

Imamu Sayyidi Abdul-Huseni Sharafudini Musawi

Uwagenzuye ibitabo byifashishijwe:

Sheikh Hussein Razi

Uwagisobanuye:

Hussein Shahidi HITIMANA

Ahl al-Bayt (a.s) World Assembly

Page 7: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

:املراجعاتكتاب انم

وسو امل شرف الدين سيد عبداحلسني: نويسنده

حتقيق: شيخ حسني راضي حسني شهيد : مرتجم روآندايی: ترمجه زابن

INZIRA Y'UKURI AL-MURAAJA‘ÄT

Umwanditsi: Imamu Sayyidi Abdul-Huseni Sharafudini

Musawi

Uwagenzuye ibitabo byifashishijwe: Sheikh Hussein Razi

Uwagiteguye: Ibiro bishinze isobanura bitabo muri Ahl al-Bayt

(a.s) World Assembly

Uwagihinduye: Husseni Shahidi

Ubugorora ngingo: Shikali Haruna

Uwagicapishije: Ahl al-Bayt (a.s) World Assembly

Uwagicapye muri Oridinateri: Umwiza Salama

Icapiro rya mbere: 1433 A.H/ 2012 A.D

Umubare w'ibitabo: 5000

Uburenganzira kuri iki gitabo bwihariwe

na Ahl al-Bayt (a.s) World Assembly

www.ahl-ul-bayt.org

[email protected]

ISBN:968-964-529-755-6

Ushaka ibindi bisobanuro wabaza:

Library Al-Itrah Twahirah

P.O.Box - 2438

Kigali Rwanda

Email: [email protected]

Niba ushaka ibindi bisobanuro soma muri site yacu:

www.ubuyisilamu.com www.shiyarwanda.com

Page 8: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year
Page 9: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

AMASHAKIRO

IJAMBO RYA AHL Al-BAYT (A.S) WORLD ASSEMBLY —21 IJAMBO RYA LIBRARY AL-ITRAH TWAHIRAH —23 IJAMBO RYA DR HAMID HAFNA DAWUDI —29 IJAMBO RYA USITAZI ABU NASWIR —35 IJAMBO RY’IBANZE —41

IBARUWA YA 1 —45 I. Gusuhuza uwo tujya impaka —45 II. Kumusaba kugirana ikiganiro mpaka nawe —45

IBARUWA YA 2 —48 I. Kwikiriza uwanshuhuje. —48 II. Kwemera kugirana nawe ikiganiro mpaka. —48

IBARUWA YA 3 —49 I. Ni kuki Shiya badakurikira mazihebu ikurikirwa n’Abayisilamu benshi? —49 II. Ubumwe hagati y’Abayisilamu burakenewe. —49 III. Ubumwe hagati y’Abayisilamu ntibwashoboka uretse bose bakurikiye mazihebu ikurikirwa na benshi. —49

IBARUWA YA 4 —50 I. Imirongo yera [Qur’ani na Suna] itegeka Abayisilamu gukurikira mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya]. —50 II. Nta murongo wera utegeka gukurikira mazihebu ya benshi [Ahal- Suna wal- Jama]. —50 III. Ababayeho mu binyejana bitatu bya mbere ntibazi mazihebu enye za Ahal- Suna ubu zikurikirwa na benshi mu Bayisilamu. —50

IBARUWA YA 5 —57 I. Kwemera ukuri kw’ibyo tumaze kuvuga. —57 II. Gusaba guhabwa ubuhamya bw’ibyo tumaze kuvuga k’uburyo bw’imvaho —57

IBARUWA YA 6 —58 I. Ubuhamya bw’imirongo yera bw’uko ari itegeko gukurikira abo mu rugo rw’intumwa (a.s) muri make. —58 II. Amirul-Muminin “Ali bin Abitalibi” ahamagarira gukurikira mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya]. —58 III. Ijambo rya Imamu Zayinul'abidiina kuri ibi mvuze. —58

Page 10: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

10

IBARUWA YA 7 —67 I. Gusaba ubuhamya bw’imirongo ya Qur’ani na Hadithi z’intumwa. —67 II. Ubuhamya watanze ukoresheje imvugo za Ahalul- bayiti ntibwemewe. —67

IBARUWA YA 8 —67 I. Kutita ku buhamya twatanze. —67 II. Ikosa mu imvugo yawe y’uko twakoresheje Logique yo kuzunguruka mu buhamya twaguhaye. —68 III. Hadithi y’ibiremereye bibiri (Hadithi Thaqalayi). —68 IV. Kuba iyo Hadithi ari mutawatiru. —68 V. Udakurikira ibiremereye bibiri yarayobye. —68 VI. Bagereranyijwe nk’ubwato bwa Nuhu, umuryango winjirwamo n’abashaka kwicuza, abarinzi barinda gucikamo ibice mu idini. —68 VII. Ahalul- bayiti ni bande? —68 VIII. Impamvu yatumye bagereranywa nk’ubwato bwa Nuhu n’umuryango winjirwamo n’ushaka kwicuza. —68

IBARUWA YA 9 —84 Gusaba indi mirongo yera kuri icyo kibazo. —84

IBARUWA YA 10 —84 Kuguha ubuhamya bw’imirongo yera bihagije. —84

IBARUWA YA 11 —94 I. Gutangazwa na Suna (Hadithi) zisobanutse twatanzeho ubuhamya. —94 II. Kubura uko yitwara kuri Suna z’ukuri yeretswe n’ibyemerwa na Ahal- Suna. —94 III. Gusaba guhabwa ubuhamya bw’imirongo ya Qur’ani kuri biriya. —94

IBARUWA YA 12 —95 Ubuhamya buvuye muri Qur’ani yera —95

IBARUWA YA 13 —140 Gucishiriza kurantera kugirira amakenga Hadithi zivuga impamvu yo guhishurwa kwa ziriya Aya, bityo akaba ari dhayifu [atari ukuri]. —140

IBARUWA YA 14 —141 I. Ibikekwa n’uwo tujya impaka si ukuri. —141 II. Abatari Abashiya usanga ntacyo bazi k’Ubushiya na gito. —141 III. Kuba Shiya bakarishya kuziririza ububeshyi mu buvuzi bwa Hadithi. —141

IBARUWA YA 15 —145 I. Urumuri rw’ukuri ruragaragaye. —145 II. Gusaba kubwirwa abavuzi ba Hadithi b’Abashiya bizewe n’abamenyi ba Ahal- Suna. —145

Page 11: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

11

IBARUWA YA 16 —145 Abavuzi ba Hadithi ijana b’Abashiya bizewe n’abamenyi ba Ahal- Suna. —145

IBARUWA YA 17 —218 I. Ndashimira amarangamutima ngaragarizwa n’uwo tujya impaka. —218 II. Ntambogamizi mbona ibuza Ahal-Suna kwifashisha abamenyi ba Shiya. —218 III. Nemeye Aya zahishuwe zivuga kuri Ahalul-bayiti. —218 IV. Kubura uko nitwara k’ukuri maze kumenya n’ibyemerwa na benshi muberekera Qibla (Ahal- Suna). —218

IBARUWA YA 18 —220 I. Gushimira amarangamutima ngaragarijwe n’uwo tujya impaka. —220 II. Ikosa rikozwe n’uwo tujya impaka ku byo avuze ku imisobanukirwe y’aberekera Qibla (Ahal- Suna). —220 III. Abanyuranyije na Ahalul-bayiti ni abanyapolitike si aberekera Qibla. —220 IV. Ni abacamanza b’uruhe rukiko baca urubanza ko uyoboka [mazihebu ya] Ahalulbayiti [Shiya] yayobye ? —220

IBARUWA YA 19 —223 I. Ntawe ushyira mugaciro wavugako abayoboke ba mazihebu ya Ahalul-bayiti bayobye. —223 II. Kugendera kuri mazihebu yabo ni ugukora inshingano. —223 III. Ushobora kuvuga ko aribo b’ibanze gukurikirwa. —223 IV. Gusaba imirongo yera ivuga k’ubukhalifa. —223

IBARUWA YA 20 —224 I. Kuvuga kuri iyo mirongo muri rusange. —224 II. Umurongo wera al- Dar [inzu] k’umunsi wo kuburira. —224 III. Abavuzi b’iyo Hadithi bayobokaga mazihebu ya Ahal- Suna. —224

IBARUWA YA 21 —228 Gushidikanya kuri Sanadi y’iriya Hadithi. —228

IBARUWA YA 22 —229 I. Guhamya ko iriya Hadithi ari Sahihi [ukuri]. —229 II. Icyateye abashekhe babiri [Bukhari na Musilim] kutayandika. —229 III. Uzi neza amatwara ya bariya bashekhe babiri ntiyatangazwa n’uko batayanditse. —229

IBARUWA YA 23 —231 I. Kwemera ko iriya Hadithi ari Sahih (Ukuri). —231 II. Ntampamvu yo kuyitangaho ubuhamya mu gihe abavuzi bayo batunganirana (Tawaturu). —231

Page 12: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

12

III. Kuba ivuga ko ubukhalifa bwe budafite imipaka. —231 IV. Kuba yaraje gusibwa. —231

IBARUWA YA 24 —232 I. Impamvu yatumye dutangaho iyi Hadithi ubuhamya. —232 II. Abayisilamu bemeranya ku kuba ubukhalifa bufite imipaka butemewe. —232 III. Gusibwa kw’ibiyivugwamo ntibishoboka. —232

IBARUWA YA 25 —233 I. Kwemera ibivugwa muri iriya Hadithi. —233 II. Gusaba guhabwa ibindi bisobanuro. —233

IBARUWA YA 26 —234 I. Hadithi zivuga ibigwi icumi byihariwe na Ali (a.s). —234 II. Ni iyihe mpamvu twazishingiraho. —234

IBARUWA YA 27 —239 Gushidikanya kuri Sanadi ya Hadithi al-Manzila [Urwego]. —239

IBARUWA YA 28 —240 I. Hadithi Al- Manzila (Urwego) ni ukuri kuzira amakemwa. —240 II. Ubundi buhamya ku bisobanuro byayo. —240 III. Abavuzi bayo bari abayoboke ba mazihebu ya Ahal- Suna. —240 IV. Impamvu zateye al-Amidi kuyishidikanyaho. —240

IBARUWA YA 29 —243 I. Kwemera ubuhamya bwacu kuri Sanadi [imvano] y’iyi Hadithi. —243 II. Gushidikanya ku kuba yarakoreshejwe hagamijwe ubukhalifa bwagutse. —243 III. Gushidikanya ku kuba ari ubuhamya by’ibyo twajyagaho impaka. —243

IBARUWA YA 30 —244 I. Abarabu babona ko yakoreshejwe igamije Ubukhalifa bwe budafite imipaka. —244 II. Gusenya imvugo y’uko ubukhalifa bwe bwashyiriweho imipaka. —244 III. Kubeshyuza ko atari ubuhamya k’ubukhalifa bwe. —244

IBARUWA YA 31 —247 Gusaba kubwirwa ahandi iriya Hadithi yavugiwe. —247

IBARUWA YA 32 —248 I. Yakoreshejwe ubwo intumwa yasuraga Umm Saliim. —248 II. Inkuru y’umukobwa wa Hamza. —248 III. Igihe kimwe intumwa yegamiye Ali. —248 IV. Igihe cyo kunywana kwa mbere. —248 V. Igihe cyo kunywana kwa kabiri. —248

Page 13: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

13

VI. Igihe imiryango yicwaga. —248 VII. Intumwa igereranya Ali na Haruna nk’inyenyeri ebyiri. —248

IBARUWA YA 33 —253 Ni ryari Ali na Haruna bagereranyijwe nk’inyenyeri ebyiri? —253

IBARUWA YA 34 —253 I. Inkuru ya Shabari, Shubayiri, na Mushibiri. —253 II. Inkuru yo kunywanisha abasahaba. —253 III. Inkuru yo kwica imiryango. —253

IBARUWA YA 35 —267 Gusaba guhabwa indi mirongo yera isigaye. —267

IBARUWA YA 36 —268 I. Hadith ya Ibn Abbas. —268 II. Hadith ya Umran. —268 III. Hadith ya Buraydah. —268 IV. Hadith y’ibigwi icumi bya Ali. —268 V. Hadith ya Ali. —268 VI. Hadith ya Wahab. —268 VII. Hadith ya Ibn Abu Asim. —268

IBARUWA YA 37 —274 Wali ni ijambo rifite ibisobanuro byinshi, umurongo wera uvuga ko Ali ari umuyobozi w’Abayisilamu nyuma y’intumwa urihe? —274

IBARUWA YA 38 —274 I. Kugaragaza igisobanuro cy’ukuri cy’ijambo “Wali.” [muri ziriya Hadithi] —274 II. Andi magambo yakoreshejwe mu interuro za ziriya Hadithi (Qarinah) atuma igisobanuro cyaryo intumwa yabaga igamije gisobanuka. —274

IBARUWA YA 39 —277 Gusaba kwerekwa Aya ya Wilayat. —277

IBARUWA YA 40 —277 I. Aya ya Wilayat no kuba yarahishuwe ivuga kuri Ali. —277 II. Ni izihe mpamvu zatumye ihishurwa. —277 III. Kwerekana ubuhamya bw’ibyo twavuze buri muri Aya ya Wilayat. —277

IBARUWA YA 41 —281 Mu’uminuna (Abemera) ni ubwinshi; kuki warikoresha uvuga ubumwe? —281

IBARUWA YA 42 —282 I. Abarabu mu imvugo zabo haba ubwo bakoresheje ubwinshi mu gihe baba bavuga umuntu umwe. —282

Page 14: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

14

II. Ubuhamya kuri ibyo. —282 III. Ibyavuzwe na Imam al-Tabras. —282 IV. Ibyavuzwe na al-Zamakhishari. —282 V. Ibyo navuze. —282

IBARUWA YA 43 —286 Interuro [Siyaqi] ya Aya ya Wilaya ijambo Wali ivugwamo, ituma risobanuka ko Imana yavugaga ko Ali ari inshuti y’Abayisilamu. —286

IBARUWA YA 44 —286 I. Ntabwo interuro [Siyaqi] ya Aya ya Wilaya ijambo Wali rivugwamo, ituma risobanuka ko Ali (a.s) ari ufasha [inshuti] cyangwa ibindi bisobanuro bitari ibyo twavuze. —286 II. Interuro ijambo Wali ivugwamo, ntiyahinyuza ibisobanuro byaryo byatanzwe na Ahalul-bayiti. —287

IBARUWA YA 45 —290 Kogoragoza ibisobanuro by’imirongo yera bituma Salafu [abakurambere] bataboneka ko bakosheje ni ngombwa. —290

IBARUWA YA 46 —293 I. Gufata abakhalifa bahire ko ibyo bakoraga byose bari m’ukuri ntibisaba kugoragoza ibisobanuro by’imirongo yera uyiha ibisobanuro bitari ukuri. —293 II. Kugoragoza imirongo yera twavuze uyiha ibisobanuro bitari ukuri ntibyagushobokera. —293

IBARUWA YA 47 —294 Gusaba ubuhamya bwa Hadithi bwunganira indi mirongo yera twabonye. —294

IBARUWA YA 48 —294 Hadithi mirongo ine zunganira imirongo yera nari navuze. —294

IBARUWA YA 49 —313 I. Kwemera ibigwi bya Ali. —313 II. Ibyo bigwi ntibituma agomba kuba khalifa. —313

IBARUWA YA 50 —315 Impamvu yatumye dutangaho ibigwi bye ubuhamya bw’uko yari imamu. —315

IBARUWA YA 51 —317 Guhakanya ibyo uhamya nitwaje urwitwazo nk’urwo witwaje. —317

IBARUWA YA 52 —320 Kwanga urwitwazo witwaza utemera ibyo twavuze. —320

Page 15: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

15

IBARUWA YA 53 —321 Gusaba kwe kubwirwa Hadithi ivuga ku inkuru ya Ghadiri —321

IBARUWA YA 54 —321 Zimwe muri Hadithi zirebana n’ibyareye i Ghadiri. —321

IBARUWA YA 55 —329 Ni kuki iyi Hadithi wayikoresha utanga ubuhamya mu gihe itari mutawatiru? —329

IBARUWA YA 56 —330 I. Amategeko y’umwimerere atuma byanze bikunze Hadith ya Ghadiri iba mutawatiru. —330 II. Imana kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum. —330 III. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum. —330 IV. Amirul Muminin Ali (a.s) kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum. —330 V. Huseyini (a.s) kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum. —330 VI. Abaimamu icyenda (a.s) kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum. —330 VII. Abashiya kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum. —330 VIII. Kuba iriya Hadithi ari mutawatiru k’uruhande rwa Ahal- Suna. —330

IBARUWA YA 57 —349 I. Guha ibindi bisobanuro Hadith al-Ghadir. —349 II. Qarina zunganira [ijambo mawula], tukabona ibindi bisobanuro wayiha. —349

IBARUWA YA 58 —352 I. Hadithi ya Ghadir ntishobora kwemera ibindi bisobanuro. —352 II. Urwitwazo rwo kuyiha ibindi bisobanuro ni ugushyomanga no kuyobya uburari. —352

IBARUWA YA 59 —357 I. Ukuri kuragaragaye. —357 II. Andi macenga mu gushakira iriya Hadithi ibindi bisobanuro. —357

IBARUWA YA 60 —358 Kwanga amacenga n’ubucabiranya. —358

IBARUWA YA 61 —361 Gusaba kubwirwa imirongo yera ifite imvano y’Abashiya. —361

IBARUWA YA 62 —362 Hadithi mirongo ine [z’Abashiya] —362

IBARUWA YA 63 —378 I. Ubuhamya bw’imirongo yera ya Shiya ntibwemewe. —378 II. Kuki abandi batigeze bayandika? —378 III. Gusaba indi mirongo yera. —378

Page 16: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

16

IBARUWA YA 64 —378 I. Twakwandikiye iriya mirongo kuko wabidusabye. —378 II. Ubusanzwe iyo duha ubuhamya Ahal-Suna twifashisha ibitabo byabo Sahih. —379 III. Impamvu zabateye kutandika Hadithi ziri mu bitabo byacu. —379 IV. Kwerekana Hadithi al- Wiratha (yo kuzungura). —379

IBARUWA YA 65 —382 Gusaba kubwirwa Hadithi ya Wiratha —382

IBARUWA YA 66 —382 Ali (as) yazunguye akazi k’intumwa y’Imana (s.a.w.w). —382

IBARUWA YA 67 —386 Ubushashatsi k’umurage? —386

IBARUWA YA 68 —387 Imirongo yera (Suna) ivuga k’umurage. —387

IBARUWA YA 69 —394 Urwitwazo rw’abatemera ko intumwa yaraze. —394

IBARUWA YA 70 —395 I. Guhakana umurage intumwa yasize ntawabibasha. —395 II. Ni kuki utemerwa. —395 III. Urwitwazo rw’abatawemera ntirufatika. —395 IV. Inyurabwenge, n’umutimanama bya buri wese byemera ko byari ngombwa ko intumwa iraga. —395

IBARUWA YA 71 —400 Mu by’ukuri se ni kuki wanze kwemera Hadithi ya Nyina w’abemera n’umugore w’intumwa wari imbonera kurenza abandi bagore bayo? —400

IBARUWA YA 72 —401 I. Ayisha ntiyari imbonera kurenza abandi bagore b’intumwa. —401 II. Umugore w’intumwa wari imbonera kurenza abandi ni Khadija. —401 III. Muri rusange impamvu ituma Hadithi ze tutaziha agaciro. —401

IBARUWA YA 73 —404 Gusaba ibisobanuro bihagije ku impamvu ituma tutemera Hadithi zivugwa na Nyina w’abemera Ayisha. —404

IBARUWA YA 74 —405 I. Kuvuga impamvu ituma tutemera Hadithi ze. —405 II. Ubwenge bwumvisha ko intumwa yagomba kuva ku isi isize umurage. —405 III. Imvugo ye y’uko intumwa yapfuye iryamye mu gituza cye si ukuri. —405

Page 17: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

17

IBARUWA YA 75 —428 I. Nyina w’abemera ntiyakoreshwaga n’amarangamutima. —428 II. Ibigawa bikanashimwa n’ubwenge ntibikoreshwa nk’ubuhamya mu dini. —429 III. Ni kuki utemera ibivugwa na Nyina w’abemera. —429

IBARUWA YA 76 —430 I. Yakoreshwaga n’amarangamutima. —430 II. Kuba ibigawa bikanashimwa n’ubwenge bikora nk’ubuhamya mu dini. —430 III. Ibitabo bya Hadithi Sahih bya Ahal-Suna ntibyemera ibivugwa na Ayisha. —430 IV. Guha agaciro no kwemera Hadithi zivugwa na Umm Salama mu mwanya w’izivugwa na Ayisha. —430

IBARUWA YA 77 —444 Ni iyihe mpamvu uha agaciro Hadithi za Umm Salamah kurenza iza Ayisha? —444

IBARUWA YA 78 —445 Impamvu ituma turutisha Hadithi za Umm Salamah iza Ayisha ziyongera ku izo twari twavuze. —445

IBARUWA YA 79 —453 Ukwemeranya kw’Abayisilamu (ijma) k’ubukhalifa bwa [Abubakari] Sidiq bituma ubukhalifa bwe bwemerwa n’amategeko ya shariya. —453

IBARUWA YA 80 —453 Ntabwo Abayisilamu bigeze bahuriza (ijma) kuri Bayi'â «amatora» ya Abubakari. —453

IBARUWA YA 81 —462 Guhuriza ku butegetsi (ubukhalifa) bwa Abubakari byaje nyuma y’uko ubushyamirane burangira. —462

IBARUWA YA 82 —463 Ntihigeze habaho kuvuga rumwe no guhuriza k’ubukhalifa bwa Abubakari, ubushyamirane ntibwahagaze ahubwo bwarakomeje. —463

IBARUWA YA 83 —470 Ese hari ubwo dushobora gukomatanya kuba hari imirongo yera ivuga ko intumwa yasize inomye uzaba khalifa no kwemera ko abasahaba bose bari abaziranenge ntihaboneke ukuvuguruzanya hagati yabo? —470

IBARUWA YA 84 —471 I. Gukomatanya kwemera ko hari imirongo yera inoma imamu no kuba abasahaba bari abaziranenge mu mwanya umwe. —471

Page 18: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

18

II. Ubuhanga bwateye Imamu kwifata ntiyakwaka uburenganzira bwe yahugujwe. —471

IBARUWA YA 85 —477 Ndasaba guhabwa ubuhamya bw’aho banze kugendera ku mirongo yera nkana. —477

IBARUWA YA 86 —478 I. Ishavu ry’umunsi wa kane. —478 II. Icyateye intumwa kudakora icyo yari yabasabye. —478

IBARUWA YA 87 —486 Impamvu zaba zarateye ibyabaye mu shavu ry’umunsi wa kane no kuzijyaho impaka. —486

IBARUWA YA 88 —489 Urwitwazo ntirwemewe. —489

IBARUWA YA 89 —498 I. Kwemera ko urwitwazo rukingira ikibaba ababurijemo umugambi w’intumwa rutemewe. —498 II. Gusaba kubwirwa izindi nkuru kimwe nk’iyo tumaze kubona. —498

IBARUWA YA 90 —498 Ingabo zari ziyobowe na Usamah. —498

IBARUWA YA 91 —505 I. Impamvu zateye abari mu ngabo za Usamah gukwepa. —505 II. Nta Hadithi irimo umuvumo w’abakwepye kujya mu ngabo za Usama. —505

IBARUWA YA 92 —507 I. Kubavuganira ntibihakana ibyo twavuze. —507 II. Hadithi ya Shahristani ifite imvano. —507

IBARUWA YA 93 —512 Gusaba kubwirwa izindi nkuru. —512

IBARUWA YA 94 —512 Intumwa y’Imana (s.a.w.w) itegeka kwica umugambanyi. —512

IBARUWA YA 95 —517 Impamvu zumvikana zatumye batica umugambanyi. —517

IBARUWA YA 96 —518 Urwitwazo ntirwemewe. —518

IBARUWA YA 97 —519 Gusaba kubwirwa Hadithi zose zivuga inkuru nk’izi. —519

IBARUWA YA 98 —519 I. Imirabyo muri izo nkuru. —519

Page 19: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

19

II. Kwerekana izindi nkuru. —519

IBARUWA YA 99 —527 I. Kuba baratewe gukora ibyo bakoze n’inyungu babibonagamo. —527 II. Gusaba kubwirwa izindi nkuru zisigaye. —527

IBARUWA Y’I 100 —528 I. Uwo tujya impaka igiye hanze y’ibyo dukoraho ubushakashatsi. —528 II. Kumwemerera kumukorera ibyo asabye. —528

IBARUWA YA 101 —534 Ni kuki Imamu Ali atatanze ubuhamya bw’iyo mirongo avuganira uburenganzira bwe ku munsi wa Saqifa? —534

IBARUWA YA 102 —534 I. Impamvu zatumye Imamu adatanga ubuhamya bw’iyo mirongo k’umunsi wa Saqifa. —534 II. Kwerekana aho ubwe we n’abayobokebe batanze ubuhamya bakoresheje iyo mirongo n’ubwo hari imbogamizi. —534

IBARUWA YA 103 —537 Ubushakashatsi k’ubuhamya yatangaga n’ubwatangagwa n’abayoboke be. —537

IBARUWA YA 104 —537 I. Urugero rw’inkuru nkeya z’aho Imamu Ali yagiye atanga ubuhamya. —537 II. Ubuhamya bwatanzwe na Fatima Zahra (a.s). —537

IBARUWA Y’I 105 —546 Turasaba kubwirwa ubundi buhamya kuri icyo kibazo bwatanzwe n’utari Imamu Ali na Zahara. —546

IBARUWA YA 106 —547 I. Ubuhamya bwatanzwe na Ibn Abbas. —547 II. Ubuhamya bwatanzwe na Hasani na Huseyini. —547 III. Ubuhamya bwatanzwe n’abasahaba bari Abashiya n’ibyatwa. —547

IBARUWA YA 107 —554 Ni ryari bavuze k’umurage? —554

IBARUWA YA 108 —555 Gutanga ubuhamya k’umurage. —555

IBARUWA YA 109 —571 Hari abarwanya Shiya bashobora gutera mu bantu gukenga inkomoko ya mazihebu ya Shiya bavuga ko idakomoka ku baimamu ba Ahalul- bayiti (a.s)? —571

Page 20: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

20

IBARUWA YA 110 —572 I. Kuba mazihebu ya Shiya ikomoka ku baimamu ba Ahalul- bayit. —572 II. Abashiya bari barangarije abandi imbere mu kwandika ubumenyi uhereye mu bihe by’abasahaba. —572 III. Abandi mu bakurambere b’Abashiya mu bihe bya Tabi’in, n’abakurikiye Tabi’ina. —572

IBARUWA Y’I 111 —587 I. Kuba mazihebu ya Shiya ikomoka ku baimamu ba Ahalul- bayit. —587 II. Abashiya bari barangarije abandi imbere mu kwandika ubumenyi uhereye mu bihe by’abasahaba. —587 III. Abandi mu bakurambere b’Abashiya mu bihe bya Tabi’in, n’abakurikiye Tabi’ina. —587

IBARUWA Y’I 112 —587 Gushimira. —587

IMPUGUKIRWA —593

Page 21: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA AHL Al-BAYT (A.S) WORLD ASSEMBLY

Umurage w’ubumenyi wasizwe n’ishuri rya Ahalul-bayiti,

abanyeshuri babigagaho barawurinda ntiwasibangatana, ni

ubumenyi kaminuza bw’Ubuyisilamu bwinshi kandi bunyuranye.

Iryo shuri ryabashije guha abaryigagamo uburere n’ubumenyi byaje

gutuma habaho abamenyi bakomeye bagendera ku inyigisho za

Ahalul-bayiti, bihaye Imana, banafite ibitekerezo bijimije

n’ubumenyi bw’ingeri zose. Abanyeshuri baje kuba intiti zikomeye

mu bihugu by’Abayisilamu, bamamazamo ubumenyi bw’ingeri zose

bakuye mu ishuri rya Ahalul-bayiti banasubiza ibibazo byose babaga

bafite ku idini, baza no kuba isoko y’amajyambere y’Ubuyislamu mu

binyejana byinshi bikurikirana.

Umuryango Ahl al-Bayt (a.s) World Assembly ushingiye ku

inshingano wiyemeje gusohoza zirimo kurwanira ishyaka ubusugire

bw’Ubutumwa bw’Imana bwahindaguwe n’abayoboke ba mazihebu

zinyuranye n’abari bafite amatwara yo kurwanya Ubuyisilamu. Ibyo

ukabikora wifashishije ubumenyi bwasizwe na Ahalul-bayiti

bunigishwa n’abayoboke b’ishuri ryabo rihire ryabayeho rihanganye

n’ibibazo by’ingutu binyuranye, ribasha gusugira risohoza

inshingano zaryo z’ubugorozi ku buryo bukenewe.

Umurage w’ubumenyi uri mu bitabo by’abamenyi bize mu ishuri

rya Ahalul-bayiti muri urwo rwego, ni umwihariko kuko ufite

inganzo y’ubumenyi bw’ingeri zose, n’ubuhamya bidashingiye ku

marangamutima n’ubufana. Ubwo bumenyi bufite umwihariko wo

kuba bukabura ibitekerezo, ibyo buvuga bikemerwa n’ubwenge

bw’abamenyi nta kujya umunanu, bikananyura kamere nzima

y’umuntu.

Umuryango Ahl al-Bayt (a.s) World Assembly iyi nshuro wiyemeje

gutera indi ntambwe, nayo ni ukugeza ku basomyi ubushakashatsi

bukorwa mu bitabo byandikwa n’abayoboke b’ishuri ryigishijwe na

Page 22: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

22 AL-MURAJA‘ÄT

Ahalul-bayiti cyangwa ibyandikwa bikanashakashakwa n’abagize

amahirwe yo kuyoboka iryo shuri bari mu izindi mazihebu. Ibyo

bikaza byiyongera ku ibyandikwa tubagezaho byanditswe

n’abamenyi b’Abashiya b’ibyamamare bakera. Ibyo tukabikora

tugamije kugira ngo ibyo byandikwa by’ingeri zinyuranye bifasha

abamenyi kumenya ukuri bagejejweho n’ishuri rya Ahalul-bayiti

rifite inshingano yo kwamamaza no kugeza ubutumwa bw’Intumwa

y’Imana ku b’isi. Ibi turabikora mu gihe cy’urumuri, igihe ubwenge

bw’abantu buri gutera imbere vuba kandi byihuse bikabije.

Twizeye ko abasomyi batazazuyaza kutugezaho ibitekerezo byabo

ku ibyandikwa tubagezaho, byaba ibitekerezo bigaya ibyo babona

bigayitse cyangwa bishima ibyo babona bikwiye gushimwa. Nkuko

duhamagarira abize, abanditsi n’abahindura ibitabo mu izindi ndimi

kwitabira gufatanya natwe mu gusohoza uyu mugambi wo

kwamamaza ubumenyi n’inyigisho z’umwimerere z’Ubuyisilamu

byigishijwe n’Intumwa y’Imana Muhammadi (s.a.w.w).

Turasaba Imana inkunga yayo kuri ibi bike tubasha kugeza

kubasomyi, inaduhe kubona inkunga y’umuyobozi muhire w’ibihe

byacu Imamu Mahadi (a.s).

By’umwihariko tukaba dusabira ibyiza umwanditsi w’iki gitabo

Imamu Sayyidi Abdul-Huseni Sharafudini Musawi Imana imuhe

iruhuko ridashira. Tukanashimira shekhe Hussein Shahidi

kutwemerera guhindura iki gitabo mu rurimi rw’Ikinyarwanda.

Nk’uko dushimira abandi bavandimwe bagize uruhare kugira ngo

iki gitabo kibashe kugera ku bavandimwe bavuga ururimi

rw’Ikinyarwanda, cyane cyane muri bo abakozi bakora mu ishami

rishinzwe guhindura ibitabo mu indimi z’amahanga mu muryango

wa Ahl al-Bayt (a.s) World Assembly.

Ishami rishinzwe ubumenyi mu muryango wa

Ahl al-Bayt (a.s) World Assembly

Qumu ntagatifu

Repebulika y'Ubuyisilamu ya Irani

Page 23: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA LIBRARY AL-ITRAH TWAHIRAH

Library Al-Itrah Twahirah yo mu Rwanda yiyemeje kubagezaho ibitabo bivuga ku Buyisilamu atari ugushaka abayoboke, itanagamije kumvisha ko mazihebu runaka iri mukuri indi yayobye. Icyo igamije ni uguhibibikanira ubumwe n’ubusabane hagati ya mazihebu ziyobokwa n’Abayisilamu bo mu Rwanda hakoreshejwe uburyo bwo kujijura Abayisilamu mu nyandiko ibahwiturira kwitabira kumenyana bamwe basoma ibyanditse byandikwa n’abandi.

Ariko ibyo bikaba bitatuma wirengagiza ko burya abajya impaka ari babiri umwe aba yigiza nkana, no kugira umutima-nama uhwiturira nyirawo gushaka aho ukuri kuri cyane cyane ku birebana n’iyobokamana, ari amahirwe ahira bake, akaba ari n’akazi umuntu atumwa na kami ke n’umutima-nama we bizima. Nkunze gushima Umunyarwanda wagize ati : “Abana ni batatu; Baribwira, Barabwirwa na Terera iyo”. Imana Aza wa Jala nayo iti :

“Ha inkuru nziza abumva amagambo «amabi n’ameza maze bagahitamo» gukurikira aboneye, abo ni bo Imana yayoboye ni nabo banyabwenge”. (Qur’an 39: 19).

Urunturuntu ruri mu bayoboke ba mazihebu z’Abayisilamu, burya ntiruterwa n’ikindi kitari ubujiji, iyabaga buri Muyisilamu yamenyaga ibyo mazihebu iyobokwa n’undi yemera ikanigisha, nta Muyisilamu wakanganye n’undi bapfa kuba ari muri mazihebu inyuranye niyo ayoboka.

Ikibabaje kinateye isoni ni uko usanga Abayisilamu bari muri mazihebu zitari Shiya babwirwa ngo ntibagasome ibitabo by’Abashiya kuko kubisoma bizabahindura Abashiya! Maze icyoba cyo gutinya guhinduka kigatuma

Page 24: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

24 AL-MURAJA‘ÄT

bamwe mu Bayisilamu batinya gusoma ibitabo bya Shiya nk’uko umuntu atinya gukora icyamwanduza indwara y’icyorezo!

Icyo akaba ari ikimenyetso simusiga cy’uko sosiyete y’Abayisilamu b'ino iwacu mu Rwanda ikiri inyuma mu majyambere, kuko sosiyete iteye imbere kandi ijijutse, itagira imipaka mu gusoma no kumenya. Ishaka kumenya iby’abandi bemera bakanatekereza basoma ibyo bandika bakanumva ibyo bavuga. Muri Aya tumaze kubona ruguru, murabona ko Imana Aza wa Jala ihwiturira Abayisilamu kujya bumva ibivugwa byose byaba bibi cyangwa byiza, maze bamara kubyumva bakabishyira mu bwenge bwabo buzima bakayungurura ibyo bumvise bagahitamo gukurikira ibyiza ibibi bakabireka. Nshima cyane Umunyarwanda wagize ati : “Na nyina w’undi abyara umuhungu”.

Birababaje gusanga abantu bahuzwa n’idini imwe, igihugu kimwe cyangwa ururimi rumwe bataziranye, n’ufite icyo azi k'uwundi akaba akizi mu buryo bw’ibihuha! Maze ugasanga buri wese muri bo azi mugenzi we uko atari mu gihe abashije kumumenya uko ari by’ukuri abaza nyiri ubwite uwo ariwe cyangwa asoma ibyo yandika ubwe yisobanura.

Mu by’ukuri kutamenya ibya mugenzi wawe munyuranyije idini, mazihebu, cyangwa umuco n’ibindi, kwigira ntibindeba bityo ukanga gusoma ibyo yandika yisobanura, ni akarengane mu karengane abantu bakorera abandi, ni ubuhemu mu buhemu ikiremwa muntu kigirira mugenzi wacyo, ni ukutubahiriza uburenganzira bw’abandi, bikwiye kwamaganirwa kure. Kuko bituma umuntu abaho atazi mugenzi we n’ibye, bigatuma amumenya uko atari, akamucyekaho ibyo adafite, akamuvugaho ibitari ukuri, bityo hakaba n’ubwo biviriyemo kubana nawe amwishisha atamwizera amukeka amababa. Akamubonamo igikezikezi cy’ibibi n’ububi, umubano w'abatuye iyo sosiyete ukabamo ikizinga, ugafunikwa n’igihu cy’urunturuntu urwikekwe n’inzangano.

Izo ni ingaruka ziterwa no kutamenyana k'umubano w’umuntu n’undi, naho ku baturage batuye igihugu kimwe bose, iyo banyuranyije idini, mazihebu, umuco n’ibindi, bakabana bataziranye batanashaka kumenyana, bituma abo baturage b’icyo gihugu buri wese muri bo aba nyamwigendaho, kuba bamwe bikaba bidashoboka, bikaba byaba n’impamvu y’umutekano muke mu gihugu, n’intambara hagati yabo ikaba yarota.

Kubera ingaruka mbi zo kutamenyana hagati y’abanyuranyije, usanga abaturage b’ibihugu byateye imbere barashyiriweho gahunda yo

Page 25: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA LIBRARY AL-ITRAH TWAHIRAH 25

kumenyana hagati y’abaturage b’ibyo bihugu n’abimukira banyuranyije umuco idini n’ibindi. Izo gahunda ziha uruhare buri wese muri sosiyete kwimenyekanisha ku bandi yandika, akoresha iserukira muco n’ibindi. Bakanabaha ubwisanzure n’ubwigenge bwo kwisobanura mu nyandiko n’ahandi, maze ugasanga abaturage bose b’icyo gihugu bashishikajwe no gushaka kumenya uriya banyuranyije idini, umuco mazihebu n’ibitekerezo uwo ariwe n’ibyo banyuranyije batanavugaho rumwe basoma ibyo yandika bakumva n’ibyo yivugaho kuri Radio Talevision n’ahandi.

Gushishikarira kumenya abo mudahuje, bisigaye biri mu bimenyetso byerekana abaturage b’igihugu cyateye imbere n’abo mu gihugu kitari cyatera imbere, kuko usanga abaturage bo mu bihugu byateye imbere bita bakanashishikarira gukora ubushakashatsi bamenya ibyo abanyuranyije nabo bemera. Ubushakashatsi abazungu bakora k'Ubuyisilamu n’Abayisilamu buzwi ku izina rya Istishiraq (Orientalism), ni urugero rw’uburyo abaturage bibyo bihugu bashishikazwa no kumenya abandi banyuranyije.

Urundi rugero rwerekana uburyo abaturage b’ibihugu biteye imbere bashishikazwa no kumenya abo banyuranyije, ni inkubiri yo guhindura ibitabo byanditswe n’abanyuranyije nabo mu ndimi zumvwa n’abaturage babo, iyo nkubiri mu Buraya yatangiye mu kinyejana cya 13 bahindura ibitabo byinshi by’Abayislamu mu ndimi z’Iburaya, nk’uko bashyizeho amashuri n’ibigo by’ubushakashatsi byigisha bikanashakashaka ku madini n’imico by’Abanyaziya n’Abanyafurika.

Mu by’ukuri inzira yo kubaka no kubungabunga umubano mwiza hagati y’Abayisilamu banyuranyije mazihebu ni ukumenyana dusoma ibyandikwa n’abo tunyuranyije mazihebu. muri riwaya yavuzwe na Imamu Ali «a.s» yaravuze ati : ”Abantu ni abanzi b’icyo batazi”. Kumenya mugenzi wawe bituma umenya aho afite ukuri n’aho atagufite, bityo aho adafite ukuri ukaba wamwungukaho kukumenya, aho adafite ukuri ukamwunganira umuyobora. Nk’uko bituma umenya aho muhurira n'aho mutandukanira bityo bigatuma murushaho gusabana.

Imana « s.w.t » muri Qur’ani itubwira ko kunyuranya yabigize impamvu abantu bashingiraho bashishikarira kumenyana igira iti :

Page 26: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

26 AL-MURAJA‘ÄT

“Yemwe bantu twabaremye muri abagabo n’abagore, tubagira amoko n’imiryango inyuranye kugirango mumenyane...”. (Qur’an 49: 13).

Nk’uko usanga hari abafite ubutwari bwo gusoma ibyandikwa nabo badahuje, ariko basoma ibyo bandika bakabisomana urunturuntu rutuma babiha ibisobanuro bitari ukuri, agashidikanya ku byo bavuga by’ukuri, ibigaragara mu byo bakora bakanandika akavuga ko babikora bafite ibindi bagamije bitari ibyo bagaragaza urugero nko kuba icyo Umusalafu cyangwa Suni asomye cyanditswe na Shiya iyo yumvishe kinyuze ubwenge ahita yishyiramo ko yacyanditse atyo akora Taqiya “amacenga”.

Mu by’ukuri Imana «s.w.t» itubuza gukekera Umuyisilamu ibibi igira iti:

“Yemwe abemeye mwirinde gukeka kenshi kuko kumwe mu gukeka ari icyaha”. (Qur’an 49: 12).

Mu gitabo cya Sunan Abi Dawudi Intumwa y’Imana « s.a.w.w » yaravuze iti: «Mwirinde gukeka ibibi kuko gukeka ari inkuru y’ikinyoma». Mu yindi riwaya Intumwa y’Imana « s.a.w.w » yaravuze iti: [Ntugakekere ijambo rivuye mu kanwa ka mugenzi wawe ibibi mu gihe ubona ibindi byiza warisobanuza].

Nyakubahwa Shekhe Yusufu Qaradhawi igihangange muri Fiqihi akaba n’umuyoboke wa mazihebu ya Ahal-Suna muri iki gihe aragira ati: “Uzasanga abakabya n’intagondwa iteka bihutira gukekera abandi ibibi no kubasebya bitwaje impamvu zidafashije. Iteka usanga bashakisha inenge ku bandi, ikosa rimwe bakarigira amakosa menshi, ubundi ikosa bakarigira ubukafiri !! Unyuranyije nabo umuco cyangwa iyobokamana cyangwa ibitekerezo, bakamukura mu dini cyangwa bakavuga ko akora bidaa n’ibindi bagamije kumugira mubi”!

Akomeza agira ati: “Naganiriye n’umwe muri izo ntagondwa mubwira bimwe ku ba Shiya, ndamubwira nti: Nabonanye Abashiya ukuri n’urukundo ku bandi Bayisilamu no gushyira mu gaciro bizira amakemwa”. Maze mbona iyo ntagondwa izinze umunya irambwira iti: “Ntuzi Abashiya ? Ibyo wabonye bakugaragarije, bagukoreraga icyitwa Taqiya”.

Page 27: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA LIBRARY AL-ITRAH TWAHIRAH 27

Ndongera nganira n’indi ntagondwa mu banga Abashiya ndayibwira nti: “Igihe nasuraga Repebulika y’u Buyisilamu ya Irani, abamenyi b’Abashiya baranyubashye cyane, igihe cyo gusari kigeze banga ko mbasarira inyuma ahubwo bansaba ko aribo bansarira inyuma maze njya imbere aba arinjye uyobora iswala mu gihe nari mu gihugu cyabo”! Arambwira ati : “Aho bagukoreye Taqiya, ntibagushiyze imbere kuyobora swala ari uko bagukunze cyangwa bemera ko uri Umuyisilamu. Taqiya iri mu bigize iyobokamana ry’Abashiya”.

Ndamubwira nti: "Taqiya ubusanzwe ikorwa n’umunyabwoba utinya kugirirwa nabi n’uwo badahuje". Abamenyi b’Abashiya muri Repebulika y’Ubuyisilamu ya Irani bankoreye Taqiya kubera iyihe mpamvu? Sindi mubatinyitse, dore ko ubu Abashiya ku isi batinyitse bakanagira ingufu kuko banafite igihugu cy’igihangange mu karere k'iburasirazuba bwo hagati. Bankorera Taqiya kubera iyihe mpamvu, nabatwara iki mu gihe nari no mugihugu cyabo? Akomeza agira ati: “Mu by’ukuri kugira igikorwa cyiza cyose Abashiya bakoze ko ari Taqiya, ni ubwoko mu moko yo gukekera abandi ibibi ntacyo ushingiyeho”. Ndangije kwandukura ibyo yavuze

Library Al-Itrah Twahirah Shawwal 27/ 1429 A.H 2009 A.D Kigali Rwanda

Page 28: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year
Page 29: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA DR HAMID HAFNA DAWUDI

Ku izina ry'Imana Nyirimpuhwe Nyirimbabazi

Nyagasani turagusingiza tunakwikinzeho tugusaba kutuyobora inzira igororotse, turasabira amahoro n'imigisha intumwa yawe Muhammadi mwene Abdalla "s.a.w.w", umucunguzi w'abantu wabacunguye mu icuraburindi ry'ubuyobyi abashyira mu rumuri rw’ubuyobozi.

Iki gitabo cy'agahebuzo cyanditswe n'abamenyi babiri b'ibihangange mu bumenyi, bacyandika mu buryo bw'ikiganiro mpaka bagiranye bandikirana, ikiganiro cyaranzwe no kuvugisha ukuri no kuzimiza mu bushakashatsi. Mu by'ukuri iki n'igitabo cy'ubuhanga gikenewe gutungwa na buri Mubayisilamu ibihe byose.

Icyo kiganiro cyakozwe hagati y'abamenyi babiri buri wese muri bo yari ahagarariye imbaga y'Abayisilamu, na buri wese ari mu bamenyi b'ibihangange n'imbonera muri mazihebu ayoboka haba mu bumenyi umuco n'ubuhanga. Abo bamenyi umwe muri bo ni al-Alama al-Kabir Sayyid Abdul-Huseni Sharaf Dini akaba ari shekhe n'umumenyi w'agahebuzo w'Abashiya wari igihangange kaminuza mu bumenyi bwa Hadithi wo muri Libani, undi akaba ari umumenyi w'igihangange Shekhe Salimu al-Bishiri, wari intiti mu bumenyi bwa Hadithi mu Misiri.

Ubusanzwe abajya impaka usanga buri wese muri bo akora ibishoboka ngo agushe mugenzi we anagaragaze ko afite ubumenyi kumurusha, ntabe yamurekera umwanya ngo yisobanure. Ariko abajya impaka muri iki gitabo bo bakoze agashya mu mpaka, uburyo bitwaye muri izo mpaka ntabandi babigira uretse abantu bacengewe n'amatwara y'Ubuyisilamu, agashya bakoze ni uko usanga buri wese muri bo ashakashaka ukuri akanakwemera aho akubonye hose akanakwemera uwaba akuvuze wese ntakujya umunanu. Muri bo ntawakoraga ubucabiranya agamije gusenya mugenzi we no kumugusha, ahubwo nta n'uwashakaga kugaragara ko afite ubumenyi burenze ubw'undi.

Ikiganiro bagiranye cyabaye Encyclopedia ikusanyije imirongo yera ya Qur'ani na Suna yifashishwa n'ushaka kumenya inzira y'ukuri, aba bashekhe babiri mu mpaka bajyaga bakoresheje ubuhanga n'ikinyapfura

Page 30: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

30 AL-MURAJA‘ÄT

bihebuje, ibyo akaba aribyo byatumye iki gitabo kiba inkusanya bumenye ku birebana n’ushaka kumenya aho ukuri kuri hagati ya Ahl-Suna na Shiya, umusomyi asangamo buri icyo ashaka kumenya kuri izo mazihebu zombi, bityo kiba imboneka rimwe mu bitabo by'Icyarabu.

Icyo kiganiro kiri mu maburuwa ijana na cumi n'abiri bandikiranye bajya impaka, bagitangiye mu mwaka w'i 1329 H muri Zul-qaada barangiza kwandikirana mu mwaka w'i 1333 H mu kwezi kwa Jumada al-Ula.

Iki gitabo cyabonetse mu gihe cyari gikenewe kuko abanditsi bacyo bacyanditse mu ntangiriro z'ikinyejana cya cumi na kane no mu mpera z’ikinyejana cya cumi na gatatu, igihe cyarimo akaga kari kugarije Abayisilamu bose baba Abashiya cyangwa Ahal-Suna, bashyizwemo n'abakoroni, ntibabona indi ntwaro bifashisha mu kubatsinda uretse gutera hagati yabo amakimbirane n'amacakubiri bishingiye kuri mazihebu z'Abayisilamu.

Ubusazwe amacakubiri hagati y’abayoboke ba mazihebu z'Abayisilamu Ahal-Suna na Shiya afite imvano uhereye mu bihe bya ba Ban Umaya ubwo Abayisilamu bacikagamo ibice hagati mu kinyejana cya mbere hanaba ubushyamirane bukaze hagati ya Yazidi bin Muawiya na Huseni bin Ali (a.s), ayo makimbirane yarushijeho kwiyongera kugeza ubwo Huseni "a.s" yiciwe ahitwa Karbala.

Na nyuma yaho ayo makimbirane yarakomeje ibihe byose by'ingoma ya Ban Umaya n'ibihe byose by'ingoma ya Ban Abasi, ariko ibyo bihe byose amakimbirane hagati ya Ahal-Suna na Shiya yari ashingiye kuri politiki gusa anari hagati y’abanyapolitiki ba Ahal-Suna n’Abashiya bose bafataga nk’abanzi b’ubutegetsi, ntaho yahuriraga na aqida n’ibyemerwaga bikanakorwa mu idini na buri mazihebu, nta muntu mu bayoboke b'izo mazihebu watinyukaga kwita mugenzi we badahuje kafiri.

Igihe cy'ingoma ya Ban Abasi kirangiye, abitwa ba Mongoriya baba bigabije ibihugu by'Abayisilamu barabyigarurira bahindura amakimbirane yari hagati ya Ahal-Suna na Shiya ashingiye gusa ku bibazo bya , amakimbirane ashingiye kuri aqida n'iyobokamanan’ibyo buri Muyisilamu yemera mu idini adahuje n’undi. Maze ubushyamirane busigara bushingiye ku kuba umuyoboke wa mazihebu muri izi ebyiri yemera kiriya undi ntacyemere nk'uko acyemera, bajya impaka ku bibazo bya fiqihi bifashishije Qur'ani na Suna mugihe mu by'ukuri igituma hari ibyo bamwe bakora muri fiqihi bidakorwa n'abandi biterwa n'uko buri mazihebu yifashisha Hadithi zavuzwe n'abantu babo zidafitwe n'abo banyuranyije.

Page 31: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA DR HAMID HAFNA DAWUDI 31

Urugero Abashiya ntibifashisha Hadithi zavuzwe n'undi utari abaimamu muri Ahalul-bayiti "a.", ntibaha agaciro izavuzwe n'abandi batari bo. Bifashisha abantu bo murugo rw'intumwa kumenya ibyakozwe binavugwa n'intumwa "s.a.w.w" kuko abo murugo nibo bamenya ibiruberamo kurenza abandi.

Ahal-Suna bo bakifashisha Hadithi zavuzwe n'intiti mu bya Hadithi no mu bumenyi bwa jarhu na taadili, bakanemera ko abaimamu muri Ahalul-bayiti mu buvuzi bwa Hadithi aribo bizewe kurusha abandi kandi kubakuraho Hadithi bikaba ari ukubakoraho tabaruku, no kubagira ikitegererezo. Uretse ko kuribo n'ubwo bemera ko kuvuga Hadithi bifite intiti n'impuguke kabuhariwe, ntabwo bemera ko kuvuga Hadithi ari umwihariko w’abantu runaka, bityo akaba ariyo mpamvu dusanga mu bitabo bya Ahal-Suna byizewe nka Sihahu Sita harimo abavuzi ba Hadithi bari Abashiya nka al-Asadi, al-Jufi, Shuuba bin Hajaj, Twawusi bin Kayisani, Abdurazaq, Ali bin Munzir wari umwarimu wa Tirimizi na Nasai n'abandi bavugwa na Imamu Shaafu Dini muri iki gitabo cye.

Mu by'ukuri amakimbirane ashingiye kuri politiki yugarije Abarabu n'Abayisilamu, nyirabayazana wayo ni ubugambanyi bw'abakoroni, yagiye yiyongera Abayisilamu baratatana bagera aho bamwe muri bo basigaye bita abandi abakafiri, ako kaga kamye kugarije Abayisilamu igihe kirekire.

Muri ibyo bihe Abayisilamu bari mukaga Abasufi bagize uruhare runini mu gusubiza ibintu mu buryo, ntagushidikanya ko intambwe yatewe n’Abasufi mu kunga Abayisilamu no kubagira bamwe babitewe no kwiha Imana bihebuje amatwara aranga abayoboke b'Ubusufi.

Iyo ataba Abasufi n'amatwara yabo impamvu z'amacakubiri zari kurushaho kuba nyinshi mu Bayisilamu, imico myiza irimo kubanira Abayisilamu bose neza batitaye kuri mazihebu zabo, kwicisha bugufi kwabo bakanirinda icyo aricyo cyose cyatera amacakubiri mu Buyisilamu, bakaba ari n'abantu bigomwa iby'isi.

Uretse ko Abasufi bonyine badahagije kurangiza ibibazo by'ubushyamirane biri hagati y'abayoboke ba mazihebu, hagomba ingamba zihamye zigamije ubugorozi bw'ibigoramye mu Bayisilamu icyo gihe nibwo habashwa kurimburana imizi impamvu z'imbogamizi y'ubumwe hagati y'Abayisilamu.

Mu by'ukuri iki gitabo kirimo ikiganiro mpaka cyabaye hagati y'abamenyi babiri umwe yari umumenyi w'igihangange w'Ahal-Suna undi yari umumenyi w'igihangange w'Umushiya. Ni ikiganiro cyaje cyari gikenewe

Page 32: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

32 AL-MURAJA‘ÄT

cyane, cyaje gishyira ahagaragara kinatanga ibisobanuro binyuze ubwenge ku bibazo byari bigiye kuba nyirabayazana yo gutsinsura Ubuyisilamu.

Igitabo cyavuze kuri byinshi Abashiya bafata ko ari umwimerere n'umusingi wa mazihebu yabo, birimo kuba bemera ko Imana n'intumwa yayo baravuze abazaba abakhalifa bakanayobora Abayisilamu intumwa ikimara kwitaba Imana bazaba bakomoka kuri Fatima Zahara "a.s".

Naho abavandimwe babo bayoboka mazihebu ya Ahal-Suna bo n'ubwo bemera ukuri kw’ibivugwa na Shiya muri ako kanya mu mahame yabo bemera ko ibivugwa n'Imana n'intumwa yayo mu mirongo yera aba atari ngombwa kubishyira mu bikorwa uretse iyo bivuga kuri ibada, kuko turamutse tutemeye gutyo byaba ngombwa ko tugira abenshi mu basahaba inkozi z'ibibi n'abanyabyaha basuzuguye Imana n'intumwa, kandi mu by’ukuri gufata abasahaba gutyo aba ari ikosa rihambaye ryabujijwe n'intumwa y'Imana "s.a.w.w".

Nk'uko iki gitabo cyavuze ibintu byinshi bihurirwaho n'impande zombi Abashiya n'Abasuni, ibyo cyavuze harimo ibyifashishwa n'impande zombi zisobanura Qur'ani na Suna. Al- Alama Sayyidi Sharafudini yerekanye ibihangange mu bumenyi bwa Hadithi n'abavuzi bazo bari Abashiya bifashishwa na Ahal-Suna, Hadithi Ahal-Suna babakuyeho bazandukura mu bitabo bya Hadithi byabo byizerwa bitandatu bizwi ku izina rya Sihah Sita, ibyo byonyine bikaba bihagije kurangiza amacakubiri ari hagati ya Ahal-Suna n'Abashiya.

Nk'uko andi macakubiri ari hagati y'Abashiya n'Abasuni aterwa na bimwe mu ibyo banyuranyaho muri Furuu "amategeko" za Fiqih nko guhanagura ku maguru muri Wuzu, n'usari kuba yakwikiriza salamu ahawe n'udasari, n'ibindi nkibi usanga byose byaravuzwe uko biri muri Suna zihurirwaho n'impande zombi.

Natwe turashaka ko Ahal-Suna na Shiya bafata ko ibibazo biri hagati yabo ari ukutavuga rumwe kuri amwe mu mategeko ya fiqihi bakirinda gufana mazihebu, umuyoboke wa mazihebu ya Abuhanifa, n'abayoboke ba mazihebu ya Maliki, Shafi na Hambali nabo bakabona ko ibyo bapfa ntakindi kitari ukunyuranya kuri amwe mu mategeko ya fiqih. Imana mu gitabo cyayo cyera yavuze iti:

واعتصموا بحبل هللا جميعا وال تفرقوا

“Ni mube bamwe mu idini y'Imana ntimugatatane”.

Page 33: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA DR HAMID HAFNA DAWUDI 33

﴾…وال تنازعوا فتفشلوا وتذهب ريحكم﴿“Ntimugashyamirane mutazacika intege mugasigara ntangufu”.

ان الذين فرقوا دينهم وكانوا شيعا لست منهم في ﴿

﴾شيء“Abaciyemo idini yabo ibice basigara ari udutsiko ntaho uhuriye nabo”.

Turamutse dushyize mu bikorwa ibivuzwe muri ziriya aya byaba bihagije gutuma duca indwara z'umutima zugarije benshi mu Bayisilamu zirimo ishyari, ubunafiki, gutera mu Bayisilamu amacakubiri n'izindi. Mu by'ukuri impuruza iri muri ziriya aya irarya icyaha kikagera ku igufwa buri wese mu Bashiya n'Abasuni. Bityo hakaba harabonetse bamwe mu bagorozi b'ibigoramye bavuye mu mpande zombi, baboneka mu Misiri, muri Irake, Irani n'ahandi mu bihugu by'Abayisilamu bahibibikanira guhamagarira Abayisilamu banyuranyije mazihebu kuba bamwe, banashinga umuryango ufite mu inshingano zawo guhwiturira Abayisilamu kuba bamwe bawita Dar Taqriib bayina mazahibul-Islamiyah.

Mu by'ukuri uwo muryango wabashije kugera ku byinshi mu inshingano zawo, maze ubuhanuzi bw'intumwa buba burasohoje ubwo yavugaga iti:

«.امتي أمة مباركة ال يدري أولها خير أو آخرها»

“Abayoboke banjye ntihazwi niba ababayeho mbere cyangwa abazabaho mubihe byanyuma aribo beza kurusha abandi”.

«. ما أعطيت أمة من اليقين ما أعطيت أمتي»

“Ntabayoboke b'indi ntumwa bahawe kugandukira Imana nk'abayoboke banjye”.

منكم. ولن الرجال قوما مثلكم او خيرا نليدرك»

رواه «.نا أولها وعيسى بن مريم آخرهايخزي هللا أمة أ

جبير بن نضير وأخرجه الحاكم في مستدركه. “Hazaza abantu mu bayoboke banjye bitwara nkamwe cyangwa bitwara neza kubarusha, ntabwo Imana izatererana abayoboke banjye babanjirijwe na Isa "a.s" akaba ari nawe uzabagarukamo bwa nyuma). Izi Hadithi

Page 34: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

34 AL-MURAJA‘ÄT

zavuzwe na Jubayir bin Nadir, zandikwa na al-Hakim mu gitabo cye Musitadrak”.1

Mu kwanzura sinakwibagirwa gushimira byimazeyo umuvandimwe Sayyid Murtaza al-Ridawi bitewe n'umuhate yagize mu kwamamaza iki gitabo, kuko mu by'ukuri iki gitabo yampaye, ni impano iruta izindi Umuyisilamu akwiye guha mugenzi we ngo kimuhwiturire kuba umwe n'Abayisilamu bagenzi be banyuranyije mazihebu anareke amacakubiri mu idini.

Mu by'ukuri ibiri muri iki gitabo ni ibyo impirimbanyi zihirimbanira kugorora ibigoramye mu mubano w'Abayisilamu banyuranyje mazihebu zahirimbaniye igihe kingana na kimwe cya kane cy'ikinyejana. Dusabe Imana kutuyobora inayobore abavandimwe bacu gukora ibyo ikunda ikanabyishimira, ineze indimi zacu ntizikavuge uretse ibitunganye, inagire ibikorwa byacu kuba tubikora kubera yo, tukanavuga ibyo tuvuga kubera yo.

15/ Shaaban, ihuye na 1 August, umwaka w'i 1976, Cairo mu Misiri

Umuyobozi mukuru w'ishami ry'Icyarabu muri kaminuza yitwa Ayin Shams i Cairo:

Dr Hamid Hafna Dawudi

1– Al-Jamiu al-Saghir, umuz. Wa 1, urup. rw' 109.

Page 35: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA USITAZI ABU NASWIR

KU IZINA RY’IMANA NYIRIMPUHWE NYIRIMBABAZI

Dushimire Imana yatuyoboye tuba abayoboke b’iyi dini y’ukuri, amahoro n’imigisha bisakare kuri Muhammadi bin Abdallah woherejwe ari umugisha ku b’isi, no kubo murugo rw’abaimamu b’abayobozi nyuma y’intumwa kugera k’umunsi w’imperuka.

Umuvandimwe n’inshuti yanjye Usitazi Murtaza al-Ridawi yampaye impano y’Ibitabo byiza bivuga kuri mazihebu y’Abashiya al-Imamiya, muri ibyo bitabo yampaye harimo igitabo cyitwa al-Murajaat, nacyo kikaba kirimo ikiganiro kiza gishimishije kivuga kuri mazihebu ya Shiya.

Ikiganiro mpaka kiri muri icyo gitabo cyabaye hagati y’abashekhe babiri nabo ni aba bakurikira:

- Imamu Shekhe Salimu al-Bishiri Shekhe “umuyobozi mukuru wa” al-Azihari mu bihe byashize.

- Imamu Shekhe al-Sayyid Abdulhuseni Sharafudini al-Amili, Imana imuhe iruhuko ridashira.

Usitazi Murtaza al-Ridawi yansabye gusobanura Encyclopedia yagutse aricyo iki gitabo usoma, igitabo kivuga ku iyobokamana ry’Ubushiya n’amategeko yabwo, kikanafasha umushakashatsi kumenya aho ukuri kuri. Ikiganiro abamenyi babiri bagiranye kiri muri iki gitabo n’isangano karundura ihuza abayoboke ba mazihebu ebyiri arizo Ahal-Suna na Shiya kikanatuma buri wese asobanukirwa mugenziwe badahuje uko ari. Bityo bakareka amacakubiri n’ubwumvikane buke biri hagati yabo, kuko ugisomye asanga burya ibyo izo mazihebu zidahuza ari bike cyane naho ibizihuza akaba aribyo byinshi.

Aha ndashaka kuvuga ibikorwa na mazihebu z’Abakirisito zinyuranye, usanga bahibibikanira gushaka ubumwe hagati y’amatorero anyuranye muri iyo dini. N’ubwo bwose usanga hagati y’amatorero y’Abakirisito hari byinshi banyuranya batanavugaho rumwe, usanga bakora ibishoboka ngo babe bamwe bareke gutatana.

Page 36: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

36 AL-MURAJA‘ÄT

K’uburyo bo bemera bakanareka amwe mu mahame bemeraga nyuma yo gusanga ko ariyo abateranya n’abandi badahuje, ibyo akaba aribyo byateye rimwe mu matorero y’Abakirisito gutangaza ko rihagaritse rimwe mu iyobokamana ryayo rihuriraho n’andi matorero rishaka ubumwe no gushimisha ikindi gice kitari icy’Abakirisito nacyo akaba ari Abayahudi, babitewe n’inyungu za politike babifitemo, iryo hame naryo rikaba ari ukwikoreza Abayahudi bose icyaha cyo kwica Yezu.

Iryo hame ryari mu Bukirisito guhera mu ntangiriro zabwo, kubera iyo mpamvu bamye banga Abayahudi banabavumira ku gahera, biba impamvu yateye Abakirisito gutoteza Abakirisito binaviramo kubakorera itsembatsemba, haba hagati y’Abakirisito n’Abayahudi amakimbirane yamaze ibinyejana makumyabiri. Kugeza ubwo Papa uyoboye igihugu cya Vatikani atangaje ko Kiriziya Gatorika isohoye iteka ribabarira Abayahudi icyaha cyo kwica Yezu.

Igitangaje ni uko ibyo biba mu gihe Abayahudi babashije gutsinda Abarabu b’Abayisilamu, izo mbabazi ziba nk’ishimwe Kiriziya Gatorika yabahaye iribahereye gutsinda Abarabu b’Abayisilamu, uko gutsindwa kw’Abarabu akaba ntakindi cyaguteye uretse kuba Abayisilamu batari bamwe.

Aho niho andi madini ageze kubirebana n’ubumwe hagati y’abayoboke bayo badahuje, none twe nk’Abayisilamu twigereranyije nabo murabona twerekezahe? Iki gitabo al-Murajaat mu ibyo kigamije harimo gutuma Abayisilamu badahuje mazihebu cyane cyane muri Ahal-Suna n’Abashiya baba bamwe, kikaba kirimo ikiganiro cyabaye hagati y’abamenyi babiri uw’Ahal-Suna ariwe Shekhe Salimu al-Bishir akaba yari umukuru wa Azhari muri icyo gihe, n’uw’Umushiya nawe akaba ari Imamu Sayyidi Abdulhuseni Sharafudini akaba ari umumenyi w’igihangange w’Abashiya muri Libani. Igishimishije ni uko Ahal-Suna batanyuranya kubirebana no gukunda Ahalul-bayiti kubarwanaho no kwemera ubutagatifu bwabo, no kwemera uburengazira bwa Sayyidina Ali (a.s) n’urubyaro rwe nyuma ye.

Mu by’ukuri buri Muyisilamu yaba Ahal-Suna na Shiya aziko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti: Urwego rwa Ali (a.s) kuri njye ni nk’urwego Haruna (a.s) yari afite kuri Musa uretse ko njye nta ntumwa izaza nyuma yanjye, nk’uko mazihebu zombi zitanyuranya kuri byinshi muri usuludini na furuudini.

Page 37: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA USITAZI ABU NASWIR 37

Abashiya bashingira kuri Hadithi mutawatiru zavuzwe n’abaimamu muri Ahalul-bayiti (a.s),2 bikanibanda kuri Ahalul-bayiti kurusha uko babanda kubandi basahaba, byongeye kandi Ubushiya niyo mazihebu yonyine itarigeze igira icyo yongerwamo cyangwa igabanywemo n’abanyapolitike, n’iyo urebye ibyo Abashiya banyuranya na Ahal-Suna batanavugaho rumwe usanga ari bike k’uburyo nabyo usanga ari ibintu abantu bicaye bakabiganiraho, nabyo basanga bidakwiye kubateranya.

Nk’uko nanone bamwe mu bamenyi bavuga ko uburyo bworoshye bwo gukemura ikibazo cy’amakimbirane kiri hagati y’abayoboke ba mazihebu zombi, ari uko buri wese mu bayoboke ba Ahal-Suna wal-Jama nibura yafata abayoboke ba Shiya kimwe nk’uko afata abayoboke ba mazihebu

2– Bukhari mu gitabo cye yanditse Hadithi yavuzwe na Jabiri bin Samrah, yaravuze ati: روى البخاري عن جابر بن سمرة قال: سمعت رسول هللا صلى هللا عليه

فقال كلمة لم أسمعها، وآله وسلم يقول: يكون اثنا عشر أميرا

.9/18فقال أبي: كلهم من قريش صحيح البخاري: Numvise intumwa y’Imana ivuga iti: “Nyuma yanjye hazabaho aba’amiri “abayobozi” cumi na babiri”, ivuga ijambo ntumvise neza, data aravuga ati: Ivuze ko bose ari Abakurayishi. Sahih Bukhari, umuz. 9/ urup. 81. Muri Sahih Muslim Hadithi yavuzwe n’intumwa y’Imana “s.a.w.w” yaravuze iti: ال »وفي صحيح مسلم بسنده عن النبي صلى هللا عليه وآله وسلم:

الدين قائما حتى تقوم الساعة أو يكون عليكم إثنا عشر يزال

روايات اخرى 4/ 3وفي: 6/4صحيح مسلم: « خليفة كلهم من قريش

بمضمون رواية البخاري.“Idini izakomeza kubaho kugera ubwo umunsi w’imperuka uzagera, hagati aho hazabaho abakhalifa cumi na babiri bose bazaba ari Abakurayishi”

كنا عند عبدهللا بن مسعود وهو »ق قال: رووفي رواية احمد عن مس

نا القرآن، فقال رجل: يا عبدالرحمن هل سألتم رسول هللا ؤيقر

صلى هللا عليه وآله وسلم كم يملك هذه األمة من خليفة؟ فقال

عبدهللا: ما سألني عنها أحد منذ قدمت العراق قبلك، ثم قال:

كعدة نقباء بني “إثني عشر”لنا رسول هللا فقال نعم، ولقد سأ

إسرائيل ـ مسند احمد وغيره.Muri riwaya ya Ahmadi yavuzwe na Masuruqu, yaravuze ati: (Twari kwa Abdalla bin Masudi arimo kudusomera Qur’ani, umugabo aramubaza ati: Mwigeze mubaza intumwa y’Imana abakhalifa bazategeka Abayisilamu? Abdallah bin Masudi aravuga ati: Ntamuntu wigeze ambaza icyo kibazo kuva nagera Irake uretse wowe, aravuga ati: Yego twabajije intumwa y’Imana icyo kibazo, iradusubiza iti: Muzayoborwa n’abakhalifa cumi na babiri, umubare wabo ungana n’umubare w’abatware ba Ban Isirairi). Yanditswe na Ahmad bin Hambali muri Musinad ye n’abandi.

Page 38: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

38 AL-MURAJA‘ÄT

enye za Ahal-Suna, bakubahana nabo nk’uko bubahana hagati yabo. Abashiya ntibigeze bakurikira Ali (a.s) uretse kubera ko ari mu bavuzwe muri iyi aya yera ikurikira:

﴿

﴾ “Mu by’ukuri Allah arashaka kubezaho umwanda “w’Ibyaha” anabatagase nyabyo”.

Nk’uko Abashiya badakurikira mazihebu ya al-Ashi’ari muri Usulu, no muri Furuu ntibakurikire mazihebu enye zikurikirwa na Ahal-Suna, babitewe n’uko mazihebu y’abaimamu muri Ahalul-bayit yayitanze kubaho. Bavuga ko Ahalul-bayiti aribo banyakuri batajya babeshya ngo banakore amakosa na rimwe, bakanavuga ko mazihebu yabo ari nayo yabayeho mu binyejana bitatu byakurikiye intumwa imaze kwitaba Imana. Umuryango wa jitihadi mu Bushiya uracyafunguye kugeza magingo aya, nk’uko Ubushiya ariyo mazihebu y’Ubuyisilamu yonyine itarigeze ihura n’ikibazo cyo kugira ibyo yongerwamo cyangwa kugabanywamo.

Bamwe mu bamenyi bavuga ko bihagije kugorora ibigoramye mu mubano w’Ahal-Suna na Shiya, Ahal-Suna babona bakanubaha Shiya kimwe nk’uko babona bakanubaha abayoboke b’imwe muri mazihebu enye za Ahal-Suna, ibyo binyibutsa fatuwa ya Shekhe wa Azhar Mahmudu Shaltut yatanze mu mwaka w’i 1959, inandikwa mu kinyamakuru cyitwa Rasalat al-Islam,3 mu nomero yacyo ya gatatu urup. rwa 228, nyakubahwa Shekhe wa Azhari yaravuze ati:

3– Gisohorwa n’umuryango witwa Jamaatul-Taqiriib bayin al-Mazahib al-Islamiyah, I Cairo, umuhanda wa 10 Hashimat Zamalek.

Page 39: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RYA USITAZI ABU NASWIR 39

با ان األسالم ال يوجب على أحد من اتباعه مذه»

. بل نقول: ان لكل مسلم الحق في ان يتبع أي نا معي

مذهب من المذاهب المنقولة نقال صحيحا، والمدونة

من احكامها في كتبها الخاصة بها، ولمن قلد مذهبا

هذه المذاهب ان ينتقل الى غيره ـ أي مذهب كان ـ

«. ذلكوال حرج عليه في شيء من “Ubuyisilamu ntawe butegeka mu bayoboke babwo gukurikira mazihebu runaka, bityo turavuga tuti: Ni uburenganzira bwa buri Muyisilamu gukurikira mazihebu muri mazihebu zizwi, zinafite amategeko yanditse mu bitabo byazo byihariye ashaka, na buri ukurikira mazihebu muri izo, afite uburenganzira bwo kuyibwira undi badahuje ntakibazo).

Akomeza avuga ati:

ان مذهب الجعفرية المعروف بمذهب الشيعة األمامية »

األثنا عشرية، هو مذهب يجوز التعبد به شرعا كسائر

يعرفوا ذلك، مذاهب اهل السنة. فينبغي للمسلمين ان

«. من العصبية بغير الحق لمذاهب معينة ان يتخلصوا“Mazihebu ya Jaafar izwi ku izina rya Mazihebu Shiya al-Imamiya al-Ithina-ashariya, ni mazihebu yemewe gukurikirwa muri shariya kimwe nk’izindi mazihebu za Ahal-Suna, Abayisilamu bagomba gusobanukirwa ibyo, bityo bakirinda ubufana bushingiye kuri mazihebu runaka”.

Mu by’ukuri igihe kirageze ko duhagarika amakimbirane n’amacakuburi biri hagati y’abayoboke ba mazihebu za Ahal-Suna na Shiya, amacakubiri n’inzangano byabibwe n’abanzi b’Ubuyisilamu, n’abagamije inyungu zabo bwite, babyaza idini y’Imana impaka za ngo turwane, ingufu zacu zose tuzerekeza mu guhangana hagati yacu. Mu by’ukuri ntakindi twakora kitari ukuba bamwe, ni n’inshingano yo kugira Abayisilamu bamwe, abibanze mukuyishyira mu bikorwa ni abashekhe ni nabwo butumwa bw’ibanze bakwiye kugeza ku Bayisilamu, badakoze iyo nshingano bazaba badakoze ibyo bashinzwe gukora, bazaba baretse gukora jihadi ikomeye.

Inyangamugayo mu bashekhe ba mazihebu z’Ubyisilamu zombi bemera ko bafite iyo nshingano, bityo babaho bigomwa byinshi bagirango barebe ko bagera kuri iyo ntego, k’u bushobozi bw’Imana muri urwo rwego babashije kugera kuri byinshi. Imana irwana ku idini yayo, ikanatera inkunga abayirwanira ishyaka, Imana izuzuza urumuri rwayo niyo bitashimisha abahakanyi.

Cairo, Le 17/ 11/ 1975

Page 40: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

40 AL-MURAJA‘ÄT

Muhammadi Fikiry Abu al-Nasir Umwe mu bamenye ba kaminuza ya Azhar Sharifu

Page 41: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

AL-MURAJA‘ÄT

IJAMBO RY’IBANZE

IMAMU SHARAFU AL- DINI AL- MUSAWI (Q.S)

Aya mabaruwa akusanyije muri iki gitabo ntiyanditswe none, nta n’ubwo kuyandika ari igitekerezo cyavutse vuba, mu by’ukuri ni amabaruwa yanditswe mu gihe kingana na kimwe cya kane cy’ikinyejana, ubu akaba aribwo ashyizwe ahagaragara nk’igitabo. Uretse ko ibibazo binyuranye byenze kuba imbogamizi bigera aho ibyari byagambiriwe mu kwandika aya mabaruwa byenda guhagarara, ariko dukora iyo bwabaga tugera aho tubasha kuyakusanya hamwe tuyabyaza iki gitabo ugiye gusoma.

Mu by’ukuri igitekerezo cyo gushyiraho igitabo cyifashishwa n’Abayisilamu bashaka kumenya aho ukuri kuri muri za rugondihene za mazihebu, ni igitekerezo namye mfite kuva mu busore bwanjye. Namye nibaza ko igitabo nk’icyo kibonetse cyahagarika amakimbirane n’urunturuntu hagati y’abayoboke ba mazihebu z’Abayisilamu, kikabasha guhumuka, bakisubiraho bagasubira ku mwimerere w’idini yabo, bityo bakabasha kubaho ari bamwe bafatanye urunana k’umugozi w’Imana, bari munsi y’idarapo ry’ubumenyi, bashishikajwe no gukora ibyiza, bakaba abavandimwe b’umurava baterana ingabo mu bitugu.

Nabonaga abavandimwe bakabaye bamwe baryana, mbona abahujwe n’iyobokamana rimwe ari abanzi badacana uwaka, ubujiji n’impaka za ngo turwana bisigaye ariyo matwara yabo, ntawe ujya n’undi impaka zubaka ngo anazikorane na mugenzi m’ubwubahane n’ikinyabupfura. Ibi biri mu bikwiye gutuma umuntu yibaza akanatekereza, biteye agahinda n’ishavu!! None hakorwa iki? Ni nagute twava muri iki kibazo? Ako niko kaga nabanye nako, uko ni nako nabayeho nibaza imyaka myinshi, ako niko kangaratete kari katuzengurutse inyuma n’imbere iburyo n’ibumoso, rimwe narimwe byabaga biterwa n’ubujiji, ubundi bigaterwa no gufana mazihebu umuntu ayoboka buhumyi, ubundi bigaterwa no gushyira imbere inyungu bwite n’ibindi. None hakorwa iki? N’iki cyakorwa tukava muri ika kaga?

Ibyo bitekerezo n’ibibazo nashakiraga ibisubizo bikambuza ubuhwemo, kugeza ubwo mu mwaka w’i 1329 H nagiye mu Misiri, ngambiriye kuba

Page 42: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

42 AL-MURAJA‘ÄT

najya gushakayo abo twahuza ibitekerezo bakamfasha kubona icyo twakora tukabonera umuti ikibazo cy’urunturuntu ruri mu bayoboke ba mazihebu z’Abayisilamu, tugashakira hamwe icyakorwa mu rwego rw’ubugorozi rw’ibigoramye m’umubano w’abayoboke ba mazihebu ya Ahal-Suna na Shiya.

Mu ibyanteye kujya gushaka uwo twahuza umugambi mu Misiri, ni uko Misiri ari igihugu cy’ubumenyi, n’abamenyi baho bakaba bazwiho kwemera ukuri iyo bakumenye, uwo ni umwihariko wa’Abanyamisiri. Ibyo byatumye njya mu Misiiri mfite ikizere cy’uko ibinjyanye mbigeraho, ngezeyo Imana impuza n’umwe mu bamenyi ba Misiri w’igihangange, akaba n’ubuhungiro bwa buri wese ushaka ubumenyi.

Mbega ibyiza biri mu kumenyana hagati y’abamenyi babiri!! Mbega inyungu n’akamaro bigira!! Ikiganiro twagiranye cyagize akamaro cyane, namubwiye akandi k’umutima n’ibinteye impungenge k’umubano w’Abayisilamu badahuje mazihebu, tugera ku ibyo twuvuzeho rumwe, Imana iduteramo kwemeranya ko tugomba gukora igishoboka mu kugorora ibigoramye k’umubano hagati ya Ahal-Suna na Shiya.

Nk’uko mu ibyo twavuzeho rumwe harimo kuba Ahal-Suna n’Abashiya bose ari Abayisilamu, abayoboke ba mazihebu zombi ku birebana n’intumwa y’Imana bavuga rumwe, ntacyo buri mazihebu yemera inavuga cyaba impamvu y’amacakubiri n’inzangano, n’ibyo banyuranyaho aba ari jitihadi “ndabona” y’abamenyi, nabyo akaba ari bike cyane. Ntibanyuranya ku ibyo bakura mu gitabo cy’Imana cyangwa bakura muri Suna cyangwa ijmaa, none ni iyihe mpamvu y’amacakubiri inkongi yayo imaze igihe kinini igurumana hagati y’Abashiya na Ahal- Suna?

Turamutse dushishoje ku mateka y’Ubuyisilamu , tukamenya ibitekerezo byongewemo bisigara ari amahame y’idini, tuzasanga ibyinshi mu ibyo Ahal-Suna bapfa n’Abashiya ari ibitekerezo by’abantu byongewe mu idini, uretse ko ikingenzi kinashingirwaho muri ayo macakubiri ari ikibazo cy’uwari akwiye kuba umuyobozi w’Abayisilamu, n’uko ntagihe inkota yamennye amaraso mu Buyisilamu nk’igihe amaraso yamenetse bapfa ibibazo by’ubuyobozi nyuma y’intumwa.

Bityo ikibazo cy’ubuimamu kiri mu bibazo by’imena mu Buyisilamu, k’uburyo buri mwana w’Umuyisilamu ubyirutse abyirukana inzangano zishingiye ku kibazo cy’Ubuyobozi mu Buyisilamu. Iyabaga impande zombi zashyiraga mu gaciro, buri wese agacisha make, ukuri kwagaragara aho kuri n’uri m’ukuri yamenyekana.

Page 43: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IJAMBO RY’IBANZE 43

Twe twakoze ubushakashatsi ku bivugwa n’impande zombi ku dini, dusanga ntawe uvugaho akanemera mu idini ibikwiye kurakaza undi cyangwa kubateranya, bityo twiyemeza gukora ibyaba impamvu zo gukemura ikibazo cy’ubwumvikane buke hagati y’Abayisilamu. Mu gushaka umuti wicyo kibazo twiyemeza kwiyambura amarangamutima, kugera ubwo tubaye impamvu yo gutuma ukuri kumenyekana n’ibintu bigasubira mu buryo, tukavuga impuruza ikangura buri Muyisilamu agafata ingamba zo kwisubiraho akabanira neza abandi Bayisilamu badahuje mazihebu.

Twumvikana ko atangira kumbaza mu ibaruwa ibyo ashaka kumenya ku Bushiya bizanafasha abantu gusobanukirwa Abashiya abo aribo, twumvikanye ko azajya yandika n’umukono we, nanjye nkamusubiza mu inyandiko nanditse n’umukono wanjye nifashishije ubuhamya bw’imirongo yera n’ubwenge, uretse ko nyuma yo gukusanya ayo mabaruwa dushaka kuyakoramo igitabo kimwe, havutse ibibazo byari bigiye gutuma ayo mabaruwa atabasha gukorwamo igitabo nk’uko twari twabiteganyije.

Simvuga ko aya mabaruwa twandikiranye ubu musoma ari igitabo yanditswe umunsi umwe, sinavuga ko harimo ibaruwa inyitirirwa cyangwa yitirirwa umushekhe mugenzi wanjye yanditswe n’undi utari twe, ntakiri muri iki gitabo kitari ibaruwa nanditse cyangwa iyanditswe na Shekhe wa Azhari, na mbere yo gucapisha aya mabaruwa yari amaze gukusanywa mu gitabo cyimwe, buri wese muri twe yazicishijemo amaso kuburyo ntacyongewemo cyangwa ngo kigabanywemo uretse nyuma yo kubyumvikanaho hagati yanjye nawe.

Njye mfite ikizere nk’icyo nari mfite mu bihe byashize, ko iki gitabo cyakora ubugorozi bw’ibigoramye k’umubano hagati ya Ahal-Suna na Shiya, icyo ngamije ni ubugorozi bw’ibigoramye igihe cyose Abayisilamu bazita kuri iki gitabo bagashira ubute bwo kugisoma, ndashaka ubugorozi bw’ibigoramye uko nshoboye, kandi ntawagira icyo abasha atabifashijwemo n’Imana.

Iki gitabo ngituye buri mumenyi na buri mushakashatsi na buri wese ugishakisha ukuri, na buri wese uri umumenyi mu ibya Hadithi, na buri mpuguke ku iby’amateka, na buri mufirozofi, na buri musore wize usobanukiwe wabohoje ibitekerezo bye n’abandi.

Iki gitabo ni amabaruwa abiri, ibaruwa y’ubaza n’ibaruwa y’usubiza, amaburuwa nanditse nsubiza ibibazo nabazwaga n’umushekhe mugenzi wanjye, ntangamo ubuhamya busobanutse nifashishije imirongo yera n’ubwenge. Hadithi nakoresheje nazandikaga mbanje kuzikoraho ubushakashatsi n’iperereza, nahitagamo Hadithi Sahih n’indi mirongo yera

Page 44: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

44 AL-MURAJA‘ÄT

igaragara kandi isobanutse, n’ubundi buhamya bushingiye ku mateka na sira n’ubundi. Iki gitabo nigisomwa n’abantu bashyira mu gaciro kandi basobanukiwe, ndumva icyo ngamije nzaba nkigezeho, ndashimira Imana ku inkunga yanteye.

Ndasaba Imana izagire iki gitabo impamvu yo gutuma mbabarirwa ku isi no k’umunsi w’imperuka, ndanayisaba kwishimira ibikorwa nkora, imbabarire ibyaha nkora, intere inkunga mu ibyo nkora, binagirire akamaro Abayisilamu bibe n’impamvu yo kuyoboka ukuri:

إن الذين آمنوا وعملوا الصالحات يهديهم ربهم ﴿

بإيمانهم تجري من تحتهم األنهار في جنات النعيم،

م فيها سالم وآخر دعواهم فيها سبحانك اللهم وتحيته

. ﴾دعواهم أن الحمد هلل رب العالمين“Mu by’ukuri abemeye bakanakora ibikorwa byiza, Nyagasani wabo azabayobora kubera ukwemera kwabo, binjire mu ijuru ririmo inzuzi zitemba, n’ubusitani burimo inema. Ibada yabo izaba Subhanakallahuma, ukubahika n’ukwawe Nyagasani, no gusuhuzanya kwabo muri ryo ni salamu “Alaykum”. Iduwa yabo yanyuma ni Alhamdulillah Rabil Alamina”.

Sharafu al- Dini al- Musawi

Page 45: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IBARUWA YA 1 Kuya 6/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Gusuhuza uwo tujya impaka

II. Kumusaba kugirana ikiganiro mpaka nawe

1) Amahoro n’ibambe bya Allah n’imigisha bye bibe k'umumenyi n’umunyacyubahiro Sheikh Abdul-Hussein Sharafuddin al-Musawi1;

Mu by’ukuri mubuzima bwanjye sinigeze ngira icyo menya ku Bashiya, nta n’ubwo nari nagerageza imico yabo, kuko ntari nagirana ubucuti n‘uwo ariwe wese muri bo cyangwa mbe nagirana ikiganiro nawe, cyangwa se mbe namenya amatwara y’abayoboke babwo. Ariko ibihe byose namye mfite amashyushyu n’amatsiko byo kugirana ikiganiro mpaka n’umumenyi mu bamenyi b’Abashiya, nkanagira icyifuzo cyo gusabana na rubanda rwa giseseka rw’Abashiya kugira ngo mbashe gukurikiranira hafi ibikorwa byabo n’ibyo batekereza. Kugera ubwo Allah (s.w.t) yamfashije guhagarara ku inkombe z’inyanja y’ubumenyi bwawe, maze nawe umbera imfura pe! Ntiwazuyaza kunyemerera kunywesha ikiri mu nkongoro yawe irimo ibinyobwa bipfutse, rwose Allah yamfashije kwica inyota nari mfite abicishije mu kaboko kawe. Ndahiye mu izina ry’umugi w’ubumenyi bwa Allah,2 sogokuru wawe Muhammadi al- Musitafa na so Ali Wishimiwe na

1– Sayyidi Abdulhuseyini Sharafu al-Din al-Musawi, yavutse mu mwaka w’i 1290 A.H, yitaba Imana ku ya 8 Jamudul-Thani mu mwaka w’i 1377 A.H, ihuye na 30 Ukuboza mu w’ i 1957 A.D. Ashyingurwa hafi y’ubuturo bwa sekuru we Amirulmumina Ali (a.s) i Najafi yera.

2– Aha Nyakubahwa Shekh wa Ahal Suna Wal-Jama Salimu Bishiri yari akoresheje ibisobanuro bya Hadithi y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) igira iti:

أنا مدينة العلم وعلي »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

.«بابها، فمن أراد العلم فليأت الباب

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ndi umugi w’ubumenyi, na Ali akaba umuryango wawo, ushaka ubumenyi (bwanjye) n'ace muri uwo muryango. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

Page 46: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

46 AL-MURAJA‘ÄT

Allah,1 ko mu by’ukuri na rimwe ntari nanywa ikinyobwa gipfutse kimara inyota no gususurutsa ukinyoye nk’ikinyobwa nanyweye muruzi rwawe rwuzuye kandi rufutse.

Nkunze kumva ko Abashiya mukunze kwitandukanya n’abavandimwe banyu bayoboka mazihebu ya Ahal- Suna no kubagendera kure, n’uko ngo mukunze kwiheza ntimwivange n’abandi Bayisilamu mukanakunda kuba mwenyine ntimujya munashaka gukorana nabo, mukanakorera mu bwiru, n’ibindi byinshi mbumvaho.2

Ariko wowe nabonye amatwara yawe anyuranye n’ibyo numva ku Bashiya, ucisha make, urasabana, uri umunyamurava ukanakunda ubushakashatsi no kujya impaka mu kinyabupfura, ukaba n’igihangange mu kujya impaka, uri mugwa neza, inzobere mu gukera itabaro. Bityo nshingiye ku imico n’amatwara nakubonanye, bituma mbona Ubushiya ari nk’umubavu “amarashi” uhumura neza umuntu ashimishwa kwicarana n’uwawisize, munari nk’inkombe ziganwa na buri wese ushaka ubumenyi.

2) Ubu mpagaze ku inkombe z’inyanja y’ubumenyi bwawe, nagusabaga kunyemerera ukampa uruhushya nkoga, ukandeka nkanibira nkagera ku mucanga wayo, nshakishamo icyo nabuze nagishakisha igihe kirekire. Niba unyemereye, turazimiza mu kujya impaka, dushakisha imva n’imvano y’impamvu shingiro y’ibivugwa k'Ubushiya nabayeho igihe kinini mbyibazaho. Nanone niba utanyemereye, gufata umwanzuro ushaka ni uburenganzira bwawe. Mu kuguhata ibibazo, simba ngamije gushakisha

1– Nyakubahwa Sayyidi Abdulhuseyini Sharafu al-Din al-Musawi, ni umwuzukuru w’intumwa (s.a.w.w) akaba n’umwana wa Imamu Ali (a.s) kuko ari Sayyidi, Sayyidi bikaba bisobanura abakomoka ku intumwa y’Imana Muhammadi (s.a.w.w), Abashiya babita Abasayyidi, Ahal-Suna bakabita Abasharifu (Sharifu). Abawahabi bo bavuga ko nta muntu ukomoka ku intumwa ukiba ku isi banga ko ababakomokaho bahabwa icyubahiro Abayisilamu babaha. Hariya yavuze ko Ali (a.s) yishimiwe akoresheje ibisobanuro by’ijambo Murtaza izina intumwa (s.a.w.w) yise Ali (a.s) risobanura uwishimiwe n’Imana Aza wa Jala.

2– Ibisebywa Abashiya ni byinshi cyane, ushaka kubimenya akanamenya ibisubizo by’Abashiya kuri byo, ni asome igitabo cyitwa; al-Ghadir fiil-Kitab wal-Adab, cyanditswe na al-Alama al-Shekhe Abdulhuseyini al-Amin, umuzingo wa 3, urup. rwa 78, urwa 338, icapiro rya Bairut. Igitabo Imamu Saadiq na Mazihebu enye, cyanditswe na Shekh Asad Hayidar, umuzingo wa 5, n’uwa 6. [Icyo g7itabo ni kinini gifite imizingo umunani ubu twatangiye kugisobanura mu Kinyarwanda, tumaze gusobanura umuzingo wacyo wa kabiri, dukomeje gusobanura indi isigaye].

Page 47: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 47

amakosa y’Ubushiya, cyangwa kujya impaka za ngo turwane, cyangwa kuguhakanya, icyo nshaka muri izi mpaka, ni ukumenya ukuri ku imva n’imvano y’ibivugwa ku Bashiya. Muri izi mpaka aho ukuri kuzaboneka, kuzaba kugomba gukurikirwa no kwemerwa ntakujya umunanu, bitihi se tukaba nk’uko umwe mu basizi yavuze ati:

«مختلف والرأي راض عنــدك بما وأنت عندنا بما نحن»“Twe dufite ibyo [twemera] dukurikira, nawe ufite ibyo [wemera] ukurikira, buri wese muri twe anyuzwe n’ibye, n’ubwo tudahuje ibitekerezo”.

Niba unyemereye kugirana nawe ikiganiro mpaka, ikiganiro mpaka cyacu kiribanda ku ingingo ebyiri gusa, nazo akaba ari izi zikurikira; Ingingo ya mbere ni Ubuimamu muri mazihebu ya shiya, Umwimerere n’amashami byabwo, iya kabiri ni ukubaza ku Buimamu muri rusange; aribyo kuvuga kubasigire b’intumwa bazunguye ubuyobozi yari ifite bazwi ku izina ry’abakhalifa bayoboye Abayisilamu nyuma, Intumwa y’Imana (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana.

Ikimenyetso nzajya nshyira ku musozo w’ibaruwa irimo impaka njya ni inyuguti ya (S), nawe ibaruwa irimo ibisubizo byawe ijye isozwa n’ikimenyetso cya(Sh).1

Ndangije nsaba imbabazi kuri buri kosa ryose naba nakoze, Wassalam.

Umuvandimwe wawe,

(S)

1– Amaze kwemererwa kujya impaka, yerekanye icyo ingingo shingiro zishingirwaho muri izo mpaka, hariya akaba yaragaragaje ko ari umuhanga azi gahunda igenderwaho mu kujya impaka. Inyuguti ya “S” yayigize kujya isoza ibaruwa yanditse ikaba ari impine y’izina rye Salimu no kuba ari umuyoboke wa mazihebu ya Suni, n’inyuguti ya “Sh” ijye isoza amabaruwa yanditswe na Shekhe w’umushiya ari n’impine y’izina rya “Sharafud Din “.

Page 48: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

48 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 2 Kuya 6 / Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Kwikiriza uwanshuhuje.

II. Kwemera kugirana nawe ikiganiro mpaka.

1) Amahoro n’ibambe n’imigisha bya Allah bibe k'umumenyi n’umunyacyubahiro Maulana Shekhe al-Islam [Shekhe w’u Buyisilamu].1 Ibaruwa yawe wagaragajemo gucisha make bihebuje, unzamura mu inzego unampundagazaho imigisha ku buryo ururimi rwanjye runanirwa kugushimira bihagije no kukuvugaho ibyo ukwiye kuvugwa ubuzima bwanjye bwose. Wampaye ikizere cyawe, maze umbaza ibibazo mu gihe ubwawe uri [igihangange mubumenyi] ukenewe na buri muntu ukaba n’icyerekezo cya buri muntu ushakisha ubumenyi, ukanaba n’ubuhungiro bwa buri wese wabuze aho ahungira. Njye ubwanjye navuye Siriya nza ngusanga ngirango mvome k'ubumenyi bwawe no gushaka kugira icyo nkura ku ingabire zawe. Mu by’ukuri muri [uyu mushinga w’ikiganiro mpaka dutangiye], nzagusiga umaze kuba ubukombe ku byo wagaragaje ko untezeho, uretse Allah Aza wa Jala ashatse ibindi.

2) Wansabye uruhushya rwo kugirana ikiganiro mpaka nanjye, rwose ufite uburenganzira bwo kugirana nanjye ikiganiro cyangwa kutakigirana nanjye, umwanzuro ufata niwo nemera ntambogamizi. Wassalam

Umuvandimwe,

(Sh).

1– Izina rye ni Shekhe al-Alama []Umumenyi] Shekhe wa kaminuza ya Azhari Salimu al-Bishi, yavutse mu mwaka w’i (1248 A. h) yitaba Imana mu mwaka w’i (1335 A.H).

Page 49: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 49

IBARUWA YA 3 Kuya 7/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Ni kuki Shiya badakurikira mazihebu ikurikirwa n’Abayisilamu benshi?

II. Ubumwe hagati y’Abayisilamu burakenewe.

III. Ubumwe hagati y’Abayisilamu ntibwashoboka uretse bose bakurikiye mazihebu ikurikirwa na benshi.

1) Ndakubaza impamvu imwe Abashiya mudakurikira mazihebu ikurikirwa n’Abayisilamu benshi, ndashaka kuvuga kuyoboka mazihebu ya al- Ash’ari (Ahal- Suna wal- Jama), mukayigenderaho kuri Usulu al- Dini [iyobokamana “aqida”] zayo, mukanagendera kuri mazihebu enye kubirebana na al- Furuu [amategeko y’idini]. Mazihebu (ya Aha- Suna wal- Jama) niyo yayobokwaga na Salafu al- Salehe [abakurambere], nandetse banabonaga ko ariyo mazihebu y’ukuri inaboneye kurusha izindi, banemeranya kujya bagandukira Imana bakora banemera ibiri mu mahame y’idini yigishwa muri mazihebu ya al- Ash’ari (Ahal- Suna wal- Jama) ibihe byose unahereye kera na kare. Banemeranya k'ubutabera no kwizerwa kw’abaimamu ba mazihebu enye n’ubunyangamugayo bwabo, bemeranya ku kugendera ku bitekerezo byabo, k'ubukiranutsi bwabo, kwitwara neza kwabo, kwigomwa kwabo iby’isi, n’ubushobozi bwabo buhanitse haba mu bumenyi no gukora ibikorwa by’ubukiranutsi.

2) Abayisilamu kuba bamwe bagatahiriza umugozi umwe muri ibi bihe birakenewe cyane, ibyo byagerwaho Abashiya bemeye kuyoboka mazihebu iyobokwa n’Abayisilamu benshi ku isi. Mu by’ukuri ubumwe hagati yacu muri ibi bihe burakenewe kurenza ibindi bihe kuko abanzi b’idini bafite umugambi umwe wo kutugirira nabi mu buryo bushoboka ubwo aribwo bwose. Ibitekerezo byabo byose, imitima yabo, bigambiriye kutugirira nabi. mu gihe Abayisilamu bo ntacyo bitayeho, barasa nkaho basinziriye ibitotsi biremereye, ahubwo hakaba n’ubwo bafashije abanzi babo kubagirira nabi, bajujubya abaturage b’ibihugu byabo, bababibamo amacakubiri, babacamo ibice bihanganye mu dini, birebana ayingwe bishingiye kugufana [mazihebu bayoboka] buhumyi. Abayisilamu basigara ari udutsiko tutumvikana, buri wese muri bo ahigira mugenzi we, bashinjanya kuyoba. Kubera ibyo n’ibindi, twabaye umuhigo woroshye wo guhigwa n’abanzi, tuba intama impyisi zihuma zishaka kuzirya.

Page 50: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

50 AL-MURAJA‘ÄT

3) Hari ubwo hari ikindi ubona ku ngaruka zo kutaba bamwe atari ibi tumaze kuvuga? Allah agutere inkunga uzabe umuhuza w’ibice by’Abayisilamu bitumvikana. Mbwira, nguteza amatwi unantegeke kuko niteguye kukumvira igihe cyose uzaba utanze itegeko kurishyira mubikorwa? Wassalam.

Umuvandimwe wawe (S).

IBARUWA YA 4 Kuya 8/ Zhul-Qaada / 1329 A.H

I. Imirongo yera [Qur’ani na Suna] itegeka Abayisilamu gukurikira mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya].

II. Nta murongo wera utegeka gukurikira mazihebu ya benshi [Ahal- Suna wal- Jama].

III. Ababayeho mu binyejana bitatu bya mbere ntibazi mazihebu enye za Ahal- Suna ubu zikurikirwa na benshi mu Bayisilamu.

Kugendera kuri ijitihadi [ndabona] birashoboka

Ubumwe hagati y’Abayisilamu bushoboka ari uko bose bemeye kubaha mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya].

1) Kuba muri Usulu «Iyobokamana “aqida”» tugendera ku indi mazihebu itari iya al-Ash’ari, no kuri Furuu «amategeko y’idini» tukaba tutagendera kuri mazihebu enye, ntitubiterwa no gufana cyangwa gushaka amacakubiri, nta n’ubwo tubiterwa n’uko dushidikanya kuri ijitihadi (ndabona) y’aba imamu [abayobozi bakuru] ba ziriya mazihebu, cyangwa tuveba ubutabera no ku kwizerwa byabo, cyangwa tunenga ubumenyi bwabo n’ibikorwa bakoraga.

Ariko ubuhamya buri mu mirongo yera ya shariya, budutegeka gukurikira mazihebu y’abaimamu [abayobozi] bo mu rugo rw’Intumwa; urugo rwari igicumbi cy’ubutumwa bw’Imana n’isibaniro ry’abamalayika, urugo rwahishurirwagamo ubutumwa bw’Imana. Abo nibo twifashisha mu kumenya Usulu-Dini «iyobokamana “aqida”» na Furuu Dini «amategeko», gusobanukirwa Qu’rani na Suna, tukabagira ikitegererezo mu burere n’umuco n’ibindi. Ibyo tubikora kubera gushyira mu bikorwa ibyo

Page 51: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 51

dutegekwa n’imirongo yera “Qur’ani na Suna” itegeka kubakurikira no kubagenderaho, tunagandukira Allah dukora ibyo Intumwa y’Imana yadutegetse gukora muri Suna kuri bo.

Iyo imirongo yera ijya kuba itwemerera kunyuranya na ba imamu bo mu rugo rwa Muhammadi (s.a.w.w), cyangwa bishoboka ko twiyegereza Allah (s.w.t) dukurikira indi mazihebu itari iyabo, twakwemera gukurikira mazihebu ikurikirwa n’Abayisilamu benshi [Ahal- Suna], tugatera ikirenge cyacu mu cyabo, tugamije gushimangira ubumwe, no gutiza umurindi impuruza y’ubuvandimwe hagati y'Abayisilamu. Ariko imirongo yera ifungira umwemera amayira aganisha ku kuyoboka abatari Ahalul-bayiti, igahagarara hagati ye no gushaka gukurikira [indi mazihebu itari Shiya] ashaka.

2) Ntabwo abayoboke ba mazihebu ya benshi (Ahal- Suna) bafite ubuhamya bw’imirongo yera bw’uko mazihebu bayoboka ifite icyo irusha izindi turetse no kuba nta n’imirongo yera bagira ibategeka kuyiyoboka. Twakoze ubushakashatsi bwimbitse mu mirongo yera yifashishwa n’Abayisilamu, ubushakashatsi bw’umushakashatsi ushakishana ubushishozi n’ubuhanga bijimije, ariko ntitwabona ishingiro na rito ry’ibyo wavuze kuri mazihebu ya benshi (Ahal- Suna wal- Jama) uretse ibyo mwavuze kuri ndabona “Ijitihadi” y’abaimamu bayo no kuba barizerwaga bakaba inyangamugayo kandi bari banubahitse. Mugihe uziko kugira ijitihadi (ndabona), kubahika, ubutabera no kuba inyangamugayo, atari umwihariko wabo baimamu banyu gusa! Ibyo binagirwa n’abandi batari bo. Niba ari uko biri, ni gute mazihebu yabo Ahal-Suna yaba itegeko kuyikurikira nk’uko wabivuze?!

Sinkeka ko hari umuntu n’umwe mu bayoboke ba mazihebu iyobokwa na benshi (Ahal- Suna wal- Jama), watinyuka kuvuga ko abaimamu ba mazihebu yabo hari icyo barushaga aba imamu bo muri Ahalul- bayiti bayobokwa n’Abashiya; Haba mu bumenyi cyangwa ibikorwa. Abaimamu bacu bazwi kuba ari abo mu muryango w’Intumwa bejejwe baranatagaswa nyabyo “na Allah”, bakaba aribo bagereranyijwe n’amato arokora Abayisilamu, n’umuryango wa Hita “wo kwicuza”, n’abarinzi barinda Abayisilamu gucikamo ibice, n’amabendera ayobora ushaka kuyoboka, n’ikiremereye cya kabiri, ni nabo Intumwa yasize iraze kuyobora Abayisilamu; Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

Page 52: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

52 AL-MURAJA‘ÄT

فال تقدموهم »قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

عنهم فتهلكوا، وال تعلموهم تقصروافتهلكوا، وال

.«فإنهم أعلم منكم“Nyamuna muramenye ntimuzajye imbere yabo kuko mwarimbuka, kandi ntimuzasigare inyuma yabo kuko nabwo mwarimbuka, ntimuzanabigishe kuko bafite ubumenyi bwinshi kubarusha”.

Ariko ibyo byose intumwa (s.a.w.w) yategetse Abayisilamu kuri Ahalul-bayiti ntibabikoze, bitewe n’amanyanga n’ubucabiranya byakozwe n’abanyapolitike mu intangiriro z’U buyisilamu.

Ndatangazwa n’imvugo yawe ugiramo uti: Salafu Salehe [abakurambere b'intungane] bagenderaga kuri iyo mazihebu no kuyibona ko ariyo y’ukuri inanyuze ubwenge kurenza izindi mazihebu z’Abayisilamu, ngo banemeranya kugandukira Allah bagendera ku mahame yayo ibihe byose! Uvuga ayo amagambo nkaho utazi ko Salafu al- Salehe [abakurambere b’Abayisilamu], n’intungane muri bo bari [abayoboke ba mazihebu ya] Shiya bakurikira abo mu rugo rwa Muhammadi (s.a.w.w). Bagenderaga kuri mazihebu y’aba imamu bo murugo rw’Intumwa y’Imana (s.a.w.w), ntibabonaga uwo babarutisha, bamye ari uko bari uhereye ibihe bya Ali na Fatima (a.s), muri ibyo bihe nta mazihebu ya al- Ashi’ari (Ahal- Suna wal- Jama) cyangwa [mazihebu] y’aba imamu ba mazihebu enye yariho, yewe n'abo ba imamu ubwabo, na ndetse bo ntibari bakabaho (kuko ari mazihebu zaje kwaduka mu bihe byanyuma cyane), nk’uko ubizi.

3) Ababayeho mu binyejana bitatu bya mbere mu ntangiriro y’Ubuyisilamu, ntibigeze bagendera kuri mazihebu iyo ariyo yose muri ziriya mazihebu “zigenderwaho na Ahal- Suna wal- Jama”. Niko ye! Izi mazihebu “zigenderwaho n’[abayoboke ba] Ahal- Suna”, zarihe muri biriya binyejana bitatu bya mbere mu ntangiriro z’u Buyisilamu? Mu gihe aribyo abari babirimo bari Abayisilamu beza babanyamurava kurusha ibindi bihe? Al- Ash’ari yavutse mu mwaka wa 270 A.H yitaba Imana mu mwaka wa 320 A.H.1 Ahmadi ibn Hambal yavutse mu mwaka w’ i 164 A.H yitaba Imana mu mwaka wa 241 A.H. al-Shafii yavutse mu mwaka w’ i 150 A.H. yitaba Imana

1– Al-Ash’ari: Izina rye ni Abul-Hasani Ali bin Isimayili al-Ash’ari, ari mu bayobozi bakuru ba mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama mu iyobokamana. Soma igitabo cyitwa Rawudat al-Janan cya al-Khawnsari, umuzingo wa 5, urup. rwa 207-214, icapiro ryacapiwe i Qum.

Page 53: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 53

mu mwaka wa 204 A.H.1 Malik yavutse mu mwaka wa 95 A.H. yitaba Imana mu mwaka w’i 179 A.H.2 Abu Hanifah yavutse mu mwaka wa 80 A.H. yitaba Imana mu mwaka w’i 179 A.H.3 Abu Hanifah yavutse mu mwaka wa 80 A.H. yitaba Imana mu mwaka w’i150 A.H.4

Abashiya bayoboka mazihebu y'abaimamu bo mu rugo rw’Intumwa, mu by’ukuri abo mu rugo nibo baba bazi ikiri mu rugo rwabo n’ibirukorerwamo kurenza abandi. Abatari Abashiya bakayoboka mazihebu y’abasahaba5 n’abamenyi muri tabiina.

Mu by’ukuri ni nde wategetse Abayisilamu nyuma ya biriya binyejana bitatu kugendera kuri ziriya mazihebu enye “za Ahal- Suna” aho kugira ngo bakomeze kugendera kuri [mazihebu] imwe [Shiya] bagenderagaho mbere yo kwaduka ziriya [mazihebu za Ahal- Suna]? Ni iki cyabatesheje kugendera kuri mazihebu yabariya bagereranyijwe n’igitabo cy’Imana banagirwa bagenzi bacyo, umuryango w’ubumenyi bw’Intumwa, inganzo z’ubumenyi bwayo, amato arokora Abayisilamu, abayobozi b’Abayisilamu, abarinzi babo, n’imiryango yo kwicuza?!

4) Mu by’ukuri ni iki cyatumye umuryango wa ijitihadi «kubyaza imirongo yera amategeko» ufungirwa Abayislamu mugihe mbere mu binyejana bya mbere wari ufunguriwe buri wese wari ubibashije?! Uretse ko nyirabayaza w’ibyo ari uko Abayisilamu bigize agatebo kayora ivu, maze bokamwa no

1– Soma igitabo cyitwa Imamu Saadiqi na mazihebu enye, umuzingo wa 3, urup. rw’i 175-254, [Iki gitabo turi kugihindura mu Kinyarwanda, gifite imizingo umunani ubu tumaze gusobanura ibiri turi gusobanura indi isigaye].

2– Soma igitabo cyitwa Imamu Saadiqi na mazihebu enye, umuzingo wa 4, urup. rwa 441-527, [Iki gitabo turi kugihindura mu Kinyarwanda, gifite imizingo umunani ubu tumaze gusobanura ibiri turi gusobanura indi isigaye].

3– Soma igitabo cyitwa Imamu Saadiqi na mazihebu enye, umuzingo wa 4, urp rwa 441-527, [Iki gitabi turi kugihindura mu Kinyarwanda, gifite imizingo umunani ubu tumaze gusobanura ibiri turi gusobanura indi isigaye].

4– Rawudat al-Janan cya al-Khawnsari, umuzingo wa 7, urp rwa 223-227, icapiro ryacapiwe i Qum. Imamu Saadiqi na mazihebu enye, umuzingo wa 2, urp rwa 487-540, Imamu maliki yamaze mu inda ya nyina imyaka itatu!! Soma Tanuwiru al-Hawaliki igitabo gisobanura Muwatau cya Imamamu Maliki, umuzingo wa 1.

5– Rawudat al-Janan cya al-Khawnsari, umuzingo wa 8, urup. rwa 167-168, icapiro ryacapiwe i Qum. Imamu Saadiqi na mazihebu enye, umuzingo wa 1, urup. rwa 281-330.

Page 54: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

54 AL-MURAJA‘ÄT

gukunda amaraha, kuba abanebwe, kwemera kwimwa icyo bagomba guhabwa no kunyurwa no kuba injiji.

Mu by’ukuri ni inde wakwemera kuvuga “yaba abizi cyangwa atabizi” ko Allah (s.w.t) atigeze atuma intumwa iruta izindi, ayihaye kwigisha idini iruta andi madini ye, anayihaye amategeko aruta andi mategeko ye [yahishuriye izindi ntumwa]? Anayihishurira igitabo kiruta ibindi ibitabo n’impapuro bye yahishuriye izindi ntumwa kirimo amategeko n’iyobokamana biruta ibindi byabibanjirije, akanemera ko atujuje idini ye, n’ingabire yahaye intumwa ye zikaba zicagase, n’uko atayigishije ubumenyi bw’ibyabayeho n’ibizabaho. Akemera ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) itigeze ihabwa ibyo byose ahubwo byahawe abaimamu ba mazihebu enye. Idini n’ibyayo bigirwa umwihariko wabo, babuza abantu kugira icyo bamenya mu idini kubwabo batabanyuzeho! (Ahal- Suna wal- Jama bemera aba imamu babo batyo) nkaho idini y’Ubuyisilamu “Qur’ani” na suna byayo, imirongo migari n’inkingi byayo, imirongo yera n’ubuhamya byayo, n’ibindi mu idini ari umutungo bwite wa bariya ba imamu [bane], bakaba bataremereye utari bo kuwukoresha batabimuhereye uburenganzira!

Ese ye! Hari ubwo bariya ba imamu bane [bayobokwa na Ahal- Suna] bari mu bazunguye Intumwa za Allah?! Cyangwa nibo Allah yasozerejeho kuba abazunguye intumwa z’Imana n’abaimamu?! Cyangwa Allah yabigishije ubumenyi bw’ibyahise n’ibizaza, anabaha ibyo atahaye uwo ariwe wese mu biremwa?! Oya, sinako biri! Ahubwo ukuri ni uko [aba imamu bane bayobokwa na Ahal- Suna] bari kimwe nk’abandi bantu, bari bafite ubumenyi kimwe nk’ubw’abandi [bamenyi], bari abamamaza ubumenyi n’imirongo migari yabwo kimwe nk’abandi bamenyi.

[Oya]! Ntibikwiye ko abamamaza ubumenyi runaka bafungira abandi imiryango yabwo, bakanasibira abandi amayira yo kubugeraho. [Ahal- Suna wal- Jama] ntibari bakwiye guhagarika ubwenge bw’abantu bagasigara batibaza, no kuboha ibitekerezo byabo bagasigara batakigira ubwigenge bwo gutekereza, no gushyira agakingirizo ku maso yabo bagasigara ari impumyi batereba, gufunga ingufuri k'umutima nama wabo ugasigara utakibagira inama, no kubinjiza ibihato mu matwi bagasigara batumva, no gufunga iminwa yabo bagasigara batabasha kuvuga, no gushyira amapingo ku maboko n’amaguru byabo bagasigara batakibasha gukora no kujya iyo bashaka!! Oya! Mu by’ukuri ntawavuga ko bariya ba imamu aribo bategetse abayoboke babo kubafata nk’uko ubu babafata, n’uwabibavuga yaba ababeshyeye. Imvugo zavuzwe nabariya ba imamu zihamya ko atari

Page 55: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 55

bo babwiye abayoboke babo kubafata kuriya, [ahubwo byakozwe n’abayoboke babo bamaze kwitaba Imana].

5) Reka twibaze ku kibazo cyabaye igikabuzi cy’iki kiganiro mpaka turimo, nacyo akaba ari uguharanira icyatuma Abayisilamu baba bamwe; wabashije kwigarurira ibitekerezo byanjye ukoresheje icyo gikabuzi. Njye uko mbona ubumwe bw’Abayisilamu ntibuzaterwa n’uko Shiya baretse mazihebu yabo bakayoboka iya Ahal- Suna, nta n’ubwo buzaterwa n’uko Ahal- Suna baretse mazihebu yabo bakaba Shiya. Nk’uko mbona ko gusaba Shiya ko ariwe ureka mazihebu ye agakurikira iya Ahal- Suna, udasabye Ahal- Suna kureka mazihebu ye akaba Shiya, ari nko kwitaba ntawe uguhamagaye no gusaba umuntu gukora icyo adafitiye ubushobozi. Ibyo biri mu ibyo twabanje kuvuga.

Ahubwo ubumwe hagati y’Abayisilamu buzashoboka ari uko muhaye Abashiya amahoro mukanubahiriza uburenganzira bwabo, munasigaye mubona mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya] nk’uko mubona imwe muri mazihebu zanyu enye. Nimugera aho abayoboke ba mazihebu ya Shafi, iya Abuhanifa, Maliki n’iya Hambali babona mazihebu ya Shiya nk’uko buri mazihebu muri ziriya enye ibona indi, icyo gihe ubumwe hagati y’Abayisilamu buzaba bushobotse.

Mu by’ukuri ukunyuranya hagati ya mazihebu ya Shiya n’iza Ahal- Suna, si kwinshi kurenza ukuri hagati ya mazihebu enye ziyobokwa na Ahal- Suna1.

1– Niba ushaka kumenya uburyo mazihebu enye za Ahal-Suna zinyuranya zikaba zitanacana uwaka, Soma igitabo cyitwa Imamu Saadiqi na mazihebu enye, umuzingo wa 5, urup. rw’i 173–177 [zirikana ko icyo gitabo kinini cyane kigizwe n’imizingo umunani, turimo kugihindura mu Kinyarwanda, ubu nandika tukaba tumaze guhindura imizingo ibiri, dukomeje no guhindura indi isigaye. Ni igitabo cyiza cyane, dusabire ku Imana tukirangize].

Kunyuranya no kudacana uwaka muri mazihebu za Ahal-Suna birakabije kuburyo usanga biri no muri mazihebu imwe muri ziriya enye, urugero ukunyuranya no kudacana uwaka muri mazihebu ya imamu Shafi hagati y’abayoboke ba mazihebu ya Shafi ya kera na mazihebu ya Shafi nshya nk’uko biyita. Soma iby’ayo macumu muri kiriya gitabo kigiye kuboneka vubaha mu Kinyarwanda cyitwa Imamu Saadiqi na mazihebu enye, umuzingo wa 3, nanone soma ubuhamya bw’ayo macakubiri bwa Shekhe Salim al-Bishir mu ibaruwa ya 19 muri iki gitabo. Soma Twariqi ilaa al-Tashayu’I cya Shekha la-Antwakiy, urup. rwa 16. Soma al-Ghadiri, umuzingo wa 10, urup. rwa 209-211. Soma, al-Tadarubu bayin al-Mazahib al-Arba fii al-Manaqibi wal-mathalibi.

Page 56: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

56 AL-MURAJA‘ÄT

Ibyo bikaba binahamywa n’ibihumbi by’ibitabo byanditswe ku iyibokamana n’amategeko by’izo mazihebu zombi. None ni kuki abantu muri mwe usanga baca ibikuba bagaya Shiya kuba hari ibyo inyuranya na Ahal-Suna? Ni kuki hitwajwe urwitwazo rwo kunyuranya hagati ya mazihebu hagawa Shiya kuba inyuranya na Ahal-Suna, nyamara ntihagawe na mazihebu enye za Ahal- Suna kuba zinyuranya na Shiya?! Ahubwo Ahal- Suna nibo bari bakwiye kugayirwa kunyuranya no kutavuga rumwe kuko banyuranya hagati yabo ubwabo bitwa ngo ni mazihebu enye z’abavuga rumwe? Niba bishoboka ko muri Islamu mazihebu ziba enye zinyuranyije kuri byinshi mu idini nk’uko biri muri mazihebu enye za Ahal-Suna, kuki bitemewe ko zaba eshanu? Ese ye! Ni kuki mazihebu enye arizo ziboneka ko zagira Abayisilamu kuba bamwe, hakwiyongeraho iya gatanu ubumwe bw’Abayisilamu bugasenyuka, Abayisilamu bagacikamo ibice ntibabe

AMAKIMBIRANE NO KWITANA ABAKAFIRI HAGATI Y’ABAYOBOKE BA MAZIHEBU ENYE

Mu bushyamirane buteye inkeke bwaranze amateka y’abayoboke ba mazihebu enye za Ahal-Suna bapfa kunyuranya mazihebu, ni ubushyamirane bwabaye hagati y’abayoboke ba mazihebu ya Hambali batwitse imisigiti y’abayoboke ba mazihebu ya Shafi, abakhatibu bayoboka mazihebu ya Shafi bashyushya imitwe y'abayoboke b'iyo mazihebu bigabiza amasoko n’amashuri by'abayoboke ba mazihebu ya Hambali biratwikwa. Soma al-Bidayat wal-Nihaya cya Ibin Kathir, umuz. wa 14, urup. rwa 76, Miriatul-Jinan, umuz. wa 3, urup. rwa 343.

Yaaqut al-Hamawiy yaravuze ati: Mu inkuru nakuye kuri Is’bahan yaravuze ati: Muri Isbihani hangiritse ibintu byinshi, amazu, amashuri, amaduka n’imisigiti biratwikwa, bitewe n'ubushyamirane bwari hagati y’abayoboke ba mazihebu ya Shafi na Hanafi. Soma Muujammul-Buldan, umuz. wa 1, urup. rwa 209, n’umuz. wa 3, urup. rwa 355.

Is’bahan akomeza avuga ati: Mu ntara Rayii (Tehran) habaye imirwano hagati y’abayoboke ba mazihebu ya Hanafi na mazihebu ya Shafi, iyo mirwano ntiyahoshaga, habonekaga agahenge, nyuma y’igihe gito ikongera ikubura, na buri uko barwanaga abayoboke ba mazihebu ya Shafi batsindaga abayoboke ba mazihebu ya Hanafi. Igitangaje ni uko abayoboke ba Shafi bahoraga batsinda Abashafi mu gihe bari bake cyane. Soma Irshadu Naqaad cya As-Swanaa’an, umuz. wa 3, urup. rwa 335.

Mudhafarul-tuusy As-Shaafiy yaravuze ati: “Iyabaga nari umutegetsi, nategetse ko abayoboke ba Hambali bashyirirwaho Jiziya [umusoro utangwa n’abatari Abayisilamu]”. Abubakari al-Mughira yavugaga ko abayoboke ba mazihebu ya Hambali ari abakafiri”. Mir’atul-zamaan, umuz. wa 8, urup. rwa 44. Shadharaatu dhahab, umuz. wa 3, urup. rwa 252.

Page 57: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 57

bagicana uwaka? Nashimishwa n’uko mugihe uhamagarira Abashiya kwitabira ubumwe bw’Abayisilamu, impuruza nk’iyo wayihamagarira abayoboke ba mazihebu enye za Ahal-Suna batavuga rumwe. Uramutse ubikoze bakumvira kandi ibyo rwose birakoroheye bikanaborohera.

Ariko se mu by’ukuri kuki Abashiya aribo ubona ko bakwiye guhamagarirwa kwitabira ubumwe bw’Abayisilamu bonyine nk’uko bigaragara muri iriya mpuruza yawe? Ese ni uko ubona abayoboke ba Ahalul-bayiti aribo bavuruga bakanabangamira ubumwe bw’Abayisilamu bakanateza amacakubiri, mu gihe abayoboke b’izindi mazihebu bavuga rumwe bakabungabunga ubumwe bw’Abayisilamu?! N’ubwo tunyuranyije mazihebu n’ibitekerezo, tukanyuranya imyumvire n’ibikorwa, njye si uko nabakekaga, nta n’ubwo arirwo rukundo mukunda abo mu rugo rw’Intumwa narimbaziho!! Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 5 Kuya 9/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Kwemera ukuri kw’ibyo tumaze kuvuga.

II. Gusaba guhabwa ubuhamya bw’ibyo tumaze kuvuga k’uburyo bw’imvaho

1) Nagezweho n’ibaruwa yawe ifite imvugo zisobanutse, n’interuro zivugitse neza, irimo ivumbura matsiko n’ubumenyi bwinshi, yandikanye ubuhanga bujimije, itanga ubuhamya buzira amakemwa, ntisigira impamvu iyo ariyo yose umuyoboke wa mazihebu ya benshi (Ahal-Suna) yashingiraho agendera kuri izo mazihebu haba mu iyobokamana no mumategeko. Ishimangira ko kuyoboka mazihebu ya benshi atari itegeko kandi ko umuryango wa ijitihadi ugomba guhora ufunguye. Ibaruwa yawe ifite ubuhamya bunyuze ubwenge kuri biriya bibazo bibiri nari nabajije, yatanze ibisubizo by’ukuri kuri buri kibazo muri biriya bibiri nari nabajije. Ntiduhakanye ibyo watugaragarije kuri byo tutari dusobanukiwe, n’ubwo bwose twe tutari twarigeze duhura nabyo, igitekerezo cyacu kuri biriya wavuze ni nk’icyo wabivuzeho ntatandukaniro.

Page 58: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

58 AL-MURAJA‘ÄT

2) Twababajije mpamvu ki ibatera kwihunza ziriya mazihebu zigenderwaho na benshi mukayoboka mazihebu mwihariye? Wadushubije ko mubiterwa n’imirongo yera ya shariya [Qur’ani na Suna] itabemerera kugira indi mazihebu muyoboka atari iyo murimo; aho wagombaga kutubwira iyo mirongo ku buryo bw’imvaho. Ese hari ubwo ubu ushobora kutugaragariza ku buryo bw’imvaho imirongo yera [Qur’ani na Suna] idashidikanywaho n’impande zombi ifungira amayira umwemera [Umuyisilamu] yo kugira indi mazihebu abamo itari iy’abaimamu bo murugo rw’Intumwa [Shiya], imubuza gukurikira abandi baimamu [abayobozi] ikamutegeka gukurikira aba imamu bo muri Ahalul- bayiti gusa nk’uko wavuze.

Wassalam

Umuvandimwe,

(S)

IBARUWA YA 6 Kuya 12/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Ubuhamya bw’imirongo yera bw’uko ari itegeko gukurikira abo mu rugo rw’intumwa (a.s) muri make.

II. Amirul-Muminin “Ali bin Abitalibi” ahamagarira gukurikira mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya].

III. Ijambo rya Imamu Zayinul'abidiina kuri ibi mvuze.

Alhamdulilahi, ndashimira Allah kuba uri mu bahagijwe no kubwirwa amarenga mugasobanukirwa icyo umuntu yashatse kuvuga, no kubabwira amagambo y’impine mugasobanukirwa bidasabye kuyasesengura. Bityo amarenga n’amagambo y’impine kurimwe ntakeneye ibisobanuro. Allah arinde umumenyi uri mu rwego nk’urwawe kuba yashidikanya k'uburenganzira n’urwego by’abaimamu bo mu rugo rw’intumwa (s.a.w.w), bari abanyakuri n’intungane. Cyangwa mube mwashidikanya ko baba bararutishijwe abandi bantu, cyangwa mube mwakwibeshya mugira abandi mushyira imbere yabo; mu gihe ibyabo bizwi na bose, banatandukanye n’abandi, bakuye ku intumwa y’Imana (s.a.w.w) ubumenyi bw’intumwa n’abahanuzi bayibanjirije, banayigaho amategeko y’idini n’isi.

Page 59: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 59

1) Kubera ibyo, Intumwa (s.a.w.w) yabashyize mu rwego rumwe n’igitabo cy’Imana. Ibagira ikitegererezo ku banyabwenge, ibagereranya nk’amato arokora abagiye kurohama mu inkubiri y’umuhengeri w’ubunafiki, inabagira abarinzi b’Abayisilamu babarinda kunyuranya iyo haje serwakira y’amacakubiri. Ibita umuryango winjirwamo n'ushaka kubabarirwa ibyaha “Babu Hita”, n’ipfundo rikomeye ritajya rifunguka.1

2) Amir al-Muminin “Ali bin Abitalibi” (umuyobozi w’abemera) Ali bin Abitalibi)2 muri khutuba ya 86 mu gitabo cye cyitwa Nahjul Balagha yaravuze ati:

ين تذهبون؟ و " :عيله السالم قال أمير المؤمنينفأ

نى تؤفكون واالعالم قائمة، وااليات واضحة، ؟أ

ين يتاه بكم؟ بل كيف تعمهون والمنارمنصوبة، فأ

زمة الح وبينكم عترة لسنة الصدق! نبيكم؟ وهم أ

ق، وأ

حسن منازل القرآن، وردوهم ورود الهيم نزلوهم بأ

فأ

يها الناس، خذوها عن خاتم النبيين)صلى هللا العطاش.أ

عليه وآله(: إنه يموت من مات منا وليس بميت،

من بلي منا وليس ببال، فال تقولوا بما ويبلى

كثر الحق فيما تنكرون، واعذروا من ال التعرفون، أ

عمل فيكم بالثقل لم أ

نا هو ـ أ

حجة لكم عليه ـ وأ

ترك فيكم الثقل اال صغر! وركزت فيكم االكبر! وأ

".الخ… راية االيمان،

“Muraganahe muranerekezwa he ko murimo kuyoba munahuzagurika? Mu gihe amabendera yazamuwe, n’ubuhamya bukaba bugaragara, iminara ikaba yarashimangiwe [ibyo byose byashyiriweho kubayobora ngo mutayoba]. Rwose murerekezwa he ko mujarajara, mukanamangamanga, mu gihe muri mwe hari abo mu muryango w’intumwa yanyu bavuga ukuri? Bityo nimububahe nk’uko mwubaha Qur’ani, mubagane nk’uko ufite inyota agana ahari amazi. Yemwe bantu! Muzirikane aya magambo yavuzwe n’intumwa yasozereje izindi iti:3 «Umwe muri twe azajya aboneka ko

1– Hariya yavugaga ibivugwa muri Haadithi zizwi tuza kwerekana mu inyandiko ziza kuza vuba.

2– Nahj al-Balagha (icapiro rya Cairo) khutba Noa 83, pt.1 urup. rw’i 152.

3– Muzirikane ibi ngiye kubabwira byavuzwe n’intumwa (s.a.w.w):

«إنه يموت الميت من أهل البيت وهو في الحقيقة غير ميت»

Page 60: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

60 AL-MURAJA‘ÄT

yapfuye mu gihe atapfuye, aboneke ko yaboze mu gihe ataboze». Ntimukavuge ibyo mutazi kuko burya akenshi ukuri kuba mu byo abantu bahakana, itwararike k’uwo utabona icyo umuveba, n’urwitwazo wakwitwaza utamuyoboka, nawe akaba arinjye. Niko ye! Sinakoze muri mwe inshingano zanjye ku ikiremereye gikuru,1nkazanabasigira ikiremereye gito, na nashimangira murimwe imirongo migari yo kwemera?

هل بيت نبيكم "وقال عليه السالم : انظروا أ

ثرهم فلن يخرجوكم من فالزموا سمتهم، واتبعوا أ

هدى، ولن يعيدوكم في ردى، فإن لبدوا فالبدوا،

وإن نهضوا فانهضوا، وال تسبقوهم فتضلوا، وال

خروا عنهم فتهلكوا ."تتأ

Amir al-Muminin “Ali bin Abitalibi” (a.s)2 arongera aravuga ati: (Nimurebe abo mu rugo rw’intumwa yanyu (s.a.w.w), mubagire ikitegererezo, mukurikire ibikorwa byabo kuko batazabakoresha ibitari ukuri, nta n’ubwo bazabasubiza mu buyobyi. Nibahaguruka mujye muhagurukana nabo, n’ibagenda mujye mujya iyo bagiye. Ntimuzabatange imbere kuko mwarimbuka kandi ntimuzagende biguruntege mukubakurikira kuko mwarimbuka).3

«Umwe muri Ahalul-bayiti azajya aboneka ko yapfuye mu gihe atapfuye, aboneke ko yaboze mu gihe ataboze». Kuko roho ye izakomeza kuba ifumba imurikira abazima ku isi. Nk’uko byavuzwe na Shekhe wa al-Azihari Muhammadi Abduhu mu gitabo cye cyitwa Sharhu Nahajulbalagha.

1– Gukora kwa Amir al-Muminin “Ali bin Abitalibi” inshingano ze ziri mu kiremereye gikuru, ni ugukora inshingano ze ziri muri Qur’ani yera, naho kudusigira ikiremereye gito, ni ukudusigira abana be. Ibyo nabyo bikaba byarasobanuwe gutyo na Shekhe w’Umusuni Shakhul Azihar Muhammadi Abduh.

2– Iyi khutba iri muri Nahajulbalagha, umuzingo wa mbere Khutba No 93.

3– Nahajulbalagha, khutba No 190.

Page 61: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 61

هم عيش العلم، "وذكرهم عليه السالم مرة فقال :

وموت الجهل، يخبركم حلمهم عن علمهم، وصمتهم عن

حكم منطقهم، ال يخالفون الحق وال يختلفون فيه، هم

صام، بهم عاد الحق في دعائم االسالم، ووالئج االعت

نصابه، وانزاح الباطل عن مقامه، وانقطع لسانه عن

منبته، عقلوا الدين عقل وعاية ورعاية، ال عقل

سماع ورواية، فإن رواة العلم كثير، ورعاته

."قليل

Igihe kimwe Imamu Amir al-Muminin “Ali bin Abitalibi” (a.s)1 yavuze abo mu rugo rw’intumwa (.s.a.w.w) ati: (Ni bo buzima bw’ubumenyi n’urupfu rw’ubujiji, gucisha make kwabo kwerekana ubumenyi bafite, ibyo bagaragaza byerekana ibyabo batagaragaza, guceceka kwabo byerekana ubuhanga buri mu kuvuga kwabo. Ntibajya baca ukubiri n’ukuri cyangwa ngo bakunyuranyeho. Nibo nkingi z’Ubuyisilamu, nibo muryango w’ubuyobozi. Iyo bagendeweho ukuri gusubizwa mu mwanya wakWo, ikinyoma kigakurwa mu mwanya utari uwacyo, kikarimburwana n’imizi yacyo. Basobanukiwe idini ugusobanukirwa kujimije, ntibayisobanukiwe ugusobanukirwa k'uwumva [ibyo yumvise bigaca inyuma y’amatwi] ntibanayizi ukuyimenya kuwayize kuko abiga ubumenyi nibenshi ariko abakora ibyo bwigisha ni bake).2

عترته خير العتر، "ه السالم من خطبة أخرى وقال علي

سرته خير االسر، وشجرته خير الشجر; نبتت حرم، وأ

. "وبسقت في كرم، لها فروع طوال، وثمر الينال

Mu iyindi khutba ye (a.s) 3yaravuze ati: (Abo mu rugo rwe nibo mbonera kurenza abo mu ingo z’abandi, n’umuryango we niwe mbonera kurenza ab’iyindi miryango, n’igiti cye “imbuto zacyo” zirusha agaciro “imbuto” z’ibindi biti, cyatewe ahantu hatagatifu “Maka” gikuzwa n’imigisha y’Imana. Gifite amashami maremare, n’amatunda acyeraho ntashyikirwa).4

نحن الشعار واالصحاب، والخزنة "وقال عليه السالم:

بوابها، فمن واالبواب، ]وال[ تؤتى البيوت إال من أ

بوابها سمي سارقا تاها من غير أ

إلى أن قال –."أ

1– Nahajulbalagha, khutba No 234.

2– Nahajulbalagha, umuzingo wa 3, urup. rwa 433.

3– Nahajulbalagha, khutba No 90.

4– Nahajulbalagha, umuzingo wa 2, urup. rwa 180.

Page 62: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

62 AL-MURAJA‘ÄT

رآن، فيهم كرائم الق " -في وصف العترة الطاهرة:

وهم كنوز الرحمن، إن نطقوا صدقوا، وإن صمتوا لم

هله، وليحضر عقله ."يسبقوا. فليصدق رائد أ

Igihe kimwe (a.s) avuga iby’abo mu rugo rw’Intumwa bejejwe1 yaravuze ati: “Nitwe kitegererezo ni natwe miryango abashaka ubumenyi bacamo, tukaba ibigega n’ibicumbi by’ubumenyi. Muramenye ntihazagire inzu mwinjiramo mudaciye mu muryango wayo, kuko uwinjiye mu inzu atanyuze mu muryango afatwa ko ari igisambo”. Muri iyo khutuba yakomeje kuvuga ibigwi by’abo mu rugo rw’intumwa ati: “Nibo aya za Qur’ani zahishuwe zibataka, ni nabo bigega by’ubumenyi bwa Nyirimpuhwe, iyo bavuze igihe cyose bavuga ukuri, baceceka ntawe utinyuka kuvuga imbere yabo. Ubundi niko bikwiye kumera, buri muyobozi aba agomba kubwiza ukuri abo ayobora, na buri gihe agahora abazirikana”.2

نكم لن تعرفوا الرشد حتى تعرفوا الذي "واعلموا أ

خذوا بميثاق الكتاب حتى تعرفوا الذي تركه، ولن تأ

ذه; نقضه، ولن تمسكوا به حتى تعرفوا الذي نب

هله، فإنهم عيش العلم، فالـتمسوا ذلك من عند أ

وموت الجهل، هم الذين يخبركم حكمهم عن علمهم،

وصمتهم عن منطقهم، وظاهرهم عن باطنهم، ال يخالفون

لفون فيه، فهو بينهم شاهد صادق، الدين وال يخت

."وصامت ناطق

Arongera (a.s) muri khutba ye aravuga ati: (Muzirikane ko mudashobora kumenya ukuri uretse mumenye uwakuretse, nta n’ubwo mushobora gukora amasezerano ya Qur’ani uretse mumenye abanyuranyije nayo, ntimuzanabasha kuyigenderaho mutazi abatatiriye kuyigenderaho. Abo bose ni mubabaze abahawe ubumenyi bwa Qur’ani, kuko nibo buzima bw’ubumenyi n’urupfu rw’ubujiji. Ubuhanga bwabo bwerakana ubumenyi bafite, no guceceka kwabo bikerekana ubuhanga bwabo, ibyo bagaragaza bikakwereka ibyo batagaragaza, ntibanyuranya n’idini nta n’ubwo bayinyuranyaho, Qur’ani ni umuhamya wabo w’ukuri uboneka ko ari ikiragi mu gihe avuga).3

1– Nahj al-Balagha (icapiro rya Cairo), khutba No 58, icapiro rya.1, urup. rwa.58.

2– Nahj al-Balagha (icapiro rya Cairo), khutba No 150, icapiro rya.1, urup rwa.58.

3– Nahj al-Balagha (icapiro ryaa Cairo), Khutba No.143 urp. rwa 73 .

Page 63: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 63

N’izindi mvugo nyinshi za Amir al-Mu’minina yavuze kubirebana na Ahalul- bayiti, urugero nk’indi mvugo ye agiramo ati:

اهتديتم في الظلماء، وتسنمتم العلياء، بنا"

سمع لم يفقه وبنا انفجرتم عن السرار، وقر

ة صمته الصيحة؟ الواعية، كيف يراعي النبأ

" من أ

“Bicishijwe mu kaboko kacu nitwe bayobozi banyu mu icuraburindi, ku inkunga yacu mubasha kuzamurwa mu inzego, no kubera urumuri rwacu mumurikirwa mu mwijima.1 Amatwi y’igipfamatwi ntiyumva inama nziza”.2

يها الناس، استصبحوا من شعلة مصباح"وقوله: أ

واعظ متعظ، وامتاحوا من صفو عين قد روقت من

."الكدر

)Yemwe bantu! Muramenye mujye mumurikisha itara abiga bamurikisha, ni mwumve inama nziza mugirwa, mwuzuze ibibindi byanyu amazi y’urubogobogo atarimo umwanda).3

ة النبوة، ومحط الرسالة، ومختلف نحن شجر "

المالئكة، ومعادن العلم، وينابيع الحكم، ناصرنا

ومحبنا ينتظر الرحمة، وعدونا ومبغضنا ينتظر

".السطوة

N’indi mvugo ye agiramo ati: (Turi abo mu rugo rw’intumwa, urugo rusibaniramo abamalayika, ibicumbi by’ubumenyi, turi amasoko y’ubuhanga. Udukunda afite ikizere cyo kugirirwa ibambe “n’Imana”, utwanga n’umwanzi wacu arakariwe n’Imana anarindiriye kuzahanwa nayo). 4

ين الذين زع "وقوله: نهم الراسخون في العلم أ

موا أ

ن رفعنا هللا ووضعهم، دوننا، كذبا وبغيا علينا، أ

خرجهم. بنا يستعطى دخلنا وأ

عطانا وحرمهم، وأ

وأ

قريش الهدى، وبنا يستجلى العمى. إن االئمة من

غرسوا في هذا البطن من هاشم، ال تصلح على سواهم،

1– Shekhe Muhammad Abduh, m'umugereka yanditse asobanura igitabo cyitwa Nahujul-Balagha, avuga ku icuraburindi ryavuzwe muri iriya khutaba yavuze ko ari igicuku ukwezi kuba bafunitswe n’ibicu, nyuma kukaza gutunguka hakabona.

2– Nahjul-Balagha (icaoiro rya Cairo rya Cairo), khutba No. 3. Urup. rwa.33.

3– Nahjul-Balagha umuzingo wa 2, urup. rwa 200.

4– Nahjul-Balagha (icapiro rya Cairo), khutba No. 105, urup. rwa. 214.

Page 64: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

64 AL-MURAJA‘ÄT

خروا وال تصلح الوالة من غيرهم. آثروا عاجال، وأ

الى آخر كالمه. "آجال، وتركوا صافيا، وشربوا آجنا

فراشه وهو على فإنه من مات منكم على"وقوله :

هل بيته صلوات هللا معرفة حق ربه عزوجل وحق رسوله وأ

جره على هللا، عليه وعليهم مات شهيدا، ووقع أ

واستوجب ثواب ما نوى من صالح عمله، وقامت النية

."مقام إصالته لسيفه N’indi mvugo1 ye agiramo ati: (Abavuga ko ari ibihangange mu bumenyi kuturusha babeshya abantu banagamije kutwigomekaho barihe? Bamenye ko Allah yatuzamuye mu inzego arabamanura, aduhundagazaho ingabire ze ariko bo ntiyazibahundagazaho, aratwinjiza bo arabasohora, abantu bayoboka bicishijwe mu kaboko kacu. Abaimamu bagenwe kuyobora Abayisilamu bo mu bwoko bw’Abakurayishi bashyizwe mu muryango wa Hashimu, nta bandi bakwiye kuba aba imamu batari bo, nta n'abandi bemerewe kuba abayobozi b’idini uretse abo mu muryango wa Hashimu.2

Kugera aho yavuze abwira abanyuranya nabo ati: Bashyize imbere inyungu z’isi ntibaha agaciro inyungu zo mubuzima bw’imperuka, bareka kunywa amazi y’urubogobogo banywa ibiziba).3 Akomeza avuga4 ati: (Mu by’ukuri upfiriye ku gitanda cye murimwe yemera Nyagasani we, anemera intumwa ze akanemera abo mu rugo rw’intumwa; kwa Allah apfa yandikiwe ibihembo nk’ibya shahidi “Utabarukiye muri Jihadi”, mu mwanya w’iniya ye akandikirwa ibihembo nk’iby’uwakoresheje inkota ye “arwanira idini ishyaka”).5

أفراط وأفراطنانحن النجباء، »وقوله عليه السالم:

األنبياء، وحزبنا حزب هللا عز وجل، والفئة الباغية

حزب الشيطان، ومن سوى بيننا وبين عدونا فليس

«مناN’indi mvugo ye (a.s) agiramo ati: “Nitwe twatoranyijwe, mu muryango wacu niho hakomokamo intumwa nyinshi. Ishyaka ryacu ni ishyaka rya

1– Nahjul-Balagha (icapiro rya Cairo) khutba No 104.

2– Nahjul-Balagha, umuzingo wa 2, urup. rwa 255. Icapiro rya Andalos.

3– Nahjul-Balagha (icapiro rya Cairo) khutba No 156. Icapiro rya Andalos.

4– Nahjul-Balagha, umuzingo wa 3, urup. rw’i 185. Icapiro rya Andalos.

5– Nahjul-Balagha (icapiro rya Cairo), mu mpera za khutba No 85.

Page 65: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 65

Allah (s.w.t), agaco k’abanzi bacu ni agaco ka shitani. Buri wese udushyira mu rwego rumwe n’abanzi bacu ntaho tuzaba duhuriye nawe”.1

وخطب االمام المجتبى أبو محمد الحسن السبط سيد

اتقوا هللا فينا فإنا »شباب أهل الجنة فقال:

.«أمراؤكمIgihe kimwe Imamu al- Mujitaba Abu Muhammadi Hasani, umutware w’abasore bo mu ijuru yaravuze ati: (Nimutinye Allah mukora inshingano zanyu kuri twe, muzirikana ko turi abayobozi banyu).2

وكان اإلمام أبو محمد علي بن الحسين زين العابدين

يا أيها ﴿تال قوله تعالى: وسيد الساجدين، اذا

يدعو ﴾الذين آمنوا اتقوا هللا وكونوا مع الصادقين

هللا عز وجل دعاء طويال، يشتمل على طلب اللحوق بدرجة

وماالصادقين والدرجات العلية، ويتضمن وصف المحن

انتحلته المبتدعة المفارقة ألئمة الدين والشجرة

قصير في وذهب آخرون الى الت»النبوية، ثم يقول:

أمرنا، واحتجوا بمتشابه القرآن، فتأولوا

بآرائهم، واتهموا مأثور اخبر فينا إلى أن قال:

فالى من يفزع خلف هذه األمة، وقد درست اعالم هذه

الملة، ودانت األمة بالفرقة واالختالف، يكفر بعضهم

وال تكونوا كالذين تفرقوا ﴿بعضا وهللا تعالى يقول:

فمن الموثوق ﴾جاءهم البينات واختلفوا من بعد ما

به على ابالغ الحجة، وتأويل الحكم؟ اال اعدال

الكتاب وأبناء أئمة الهدى، ومصابيح الدجى، الذين

احتج هللا بهم على عباده، ولم يدع الخلق سدى من غير

حجة، هل تعرفونهم أو تجدونهم إال من فروع الشجرة

عنهم المباركة، وبقايا الصفوة الذين أذهب هللا

الرجس، وطهرهم تطهيرا، وبرأهم من اآلفات، وافترض

عليه السالم بعين ؟. هذا كالمه«مودتهم في الكتاب

لفظه.

3- Imamu Zayinul-Abidini iyo yasomaga imvugo ya Allah (s.w.t) igira iti:

1– Aya magambo ya Imamu (a.s) yanditswe n’abamenyi benshi mu bitabo byabo barimo Ibin Hajar al-Makki mu gitabo cye cyitwa Sawa’ia Al-mukhriqah, urup. 142.

2– Igitabo cya Ibin Hajar cyitwa Sawa’iq al-Muhriqah, urup.rwa 34.

Page 66: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

66 AL-MURAJA‘ÄT

“Yemwe abemeye! Mutinye Allah mube hamwe n’abanyakuri.” (Qur’an 9; 119).

Yasabaga Imana ubusabe “Duwa” burebure, akayisaba kumufasha kugera mu rwego rw’abanyakuri bari mu rwego ndashyikirwa. Akanavugamo akaga kazagwirira abanya bida badukanye mu idini kwanga kuyoboka aba imamu bo mu rugo rw’intumwa bakurikira abandi bataribo, yarangiza akavuga ati: “Hari abataduha uburenganzira bwacu, banze kutuyoboka ntibanakore inshingano zabo kuri twe, bitwaza imirongo ya Qur’ani idahita isobanuka [Ayat al-Mutashabihat] bayisobanuza ibitekerezo byabo, bahakanya imvugo z’intumwa (s.a.w.w) zivuga ku kwezwa ibyaha kwacu. Mu by’ukuri Abayisilamu bazifashisha nde mukumenya idini yabo, mu gihe ubu bacitsemo ibice na buri gice gishinja ikindi kuba abakafiri, kugera aho yasomye iyi aya igira iti:

“Ntimuzabe nk’abatandukanye bacikamo ibice ntibumvikana nyuma yo kugerwaho n’ubuyobozi.” (Qur’an 3:105).

Ninde uzabasobanurira amategeko ya Allah, ni nande bazizera kubagezaho amahame y’idini nk’uko ari uretse urubyaro rw’Intumwa (s.a.w.w). Nibo bonyine bizerwa mu gushyikiriza amahame y’idini uko ari, ni nabo bonyine bashyizwe mu rwego rumwe na Qur’ani yera, ni amashami y’igiti gitagatifu, ni abana b’abaimamu bahire, bakaba imuri zimurikira abantu mu icuraburindi ry’ubuyobyi, Allah yabahisemo kuyobora abantu, bityo Allah akaba ataratereranye abantu nta bayobozi abasigiye nyuma y’intumwa. Ese ye! Hari ahandi mwasanga abayobozi bujuje ibikwiye mu idini uretse mu mashami y’igiti gitagatifu? abakomoka mu ingabire zatoranyijwe na Allah, abo Allah yejejeho ibyaha aranabatagasa nyabyo, abarinda ubukozi bw’ibibi, ategeka Abayisilamu muri Qur’ani kubakunda)1

1– Soma Tafsiri ya Aya ya Qur’an, “Mufatane urunana k’umugozi w’Imana.” Mu gitabo cya Ibin Hajar cyitwa Sawwaiq al-Muhriqah, igika cya 2, urup. rw’ i137.

Page 67: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 67

Aya ni amagambo y’umwimerere yavuzwe na Imamu Zayinul-Abidini. Nimuzirikana uru rugero n’izindi nabahaye mu imvugo zavuzwe na Amir al-Muuminina, murasanga ingingo ziyavugwamo arizo zigize imirongo migari ya mazihebu ya Shiya. Unazirikane ko ziriya mvugo zabo bombi ibyazivuzwemo byavuzwe n’abandi baimamu ba Ahalul- bayiti, bose bazihuriraho, ziri no mu bitabo byacu bya Hadithi. Wassalam.

Umuvandimwe wawe,

(Sh).

IBARUWA YA 7 Kuya 13/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Gusaba ubuhamya bw’imirongo ya Qur’ani na Hadithi z’intumwa.

II. Ubuhamya watanze ukoresheje imvugo za Ahalul- bayiti ntibwemewe.

1) Mpa ubuhamya bw’ukuri bushimangira ibyo wavuze bw’imirongo y’amagambo ya Allah n’imvugo z’intumwa ye, buhamya ko ari itegeko gukurikira abaimamu bo mu rugo rw’intumwa «Ahalul- bayiti», kandi bitemewe gukurikira abatari bo. Aha ntidushaka ko uduha ubuhamya bw’amagambo yavuzwe n’undi utari Allah n’intumwa ye.

2) Imvugo z’abaimamu banyu [umaze gutangaho ubuhamya bushimangira ibyo wavuze] ntizishobora kuba ubuhamya n’urwitwazo ku batabemera. Byongeye kandi ubuhamya nk’ubwo buba ari Logique [inyurabwenge] yo kuzunguruka nk’uko ubizi. Wasalamu.

Umuvandimwe,

(S)

IBARUWA YA 8 Kuya 15/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Kutita ku buhamya twatanze.

Page 68: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

68 AL-MURAJA‘ÄT

II. Ikosa mu imvugo yawe y’uko twakoresheje Logique yo kuzunguruka mu buhamya twaguhaye.

III. Hadithi y’ibiremereye bibiri (Hadithi Thaqalayi).

IV. Kuba iyo Hadithi ari mutawatiru.

V. Udakurikira ibiremereye bibiri yarayobye.

VI. Bagereranyijwe nk’ubwato bwa Nuhu, umuryango winjirwamo n’abashaka kwicuza, abarinzi barinda gucikamo ibice mu idini.

VII. Ahalul- bayiti ni bande?

VIII. Impamvu yatumye bagereranywa nk’ubwato bwa Nuhu n’umuryango winjirwamo n’ushaka kwicuza.

1) Mu by’ukuri ntitwigeze tureka gutanga ubuhamya bwa Hadithi z’intumwa, kuko twatanze mu ntangiriro y’izi baruwa, mvuga Hadithi zihamya ko ari itegeko gukurikira no kugendera ku baimamu ba Ahalul- bayiti “bo mu rugo rw’intumwa”, bitanemewe kugendera no gukurikira abatari bo. Mvuga ko intumwa (s.a.w.w) yabashyize mu rwego rumwe n’igitabo cy’Imana, ibagira ikitegererezo cy’abanyabwenge, ibagereranya nk’amato y’ubutabazi, abarinzi b’Abayisilamu, nk’umuryango winjirwamo n’abashaka kwicuza. Ibyo navuze intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabavuzeho biri muri Hadithi zizwi kandi zisobanutse. Mwibuke ko nanditse ngira nti: «Alhamdulilahi ndashimira Allah kuba uri mu bahagijwe no kubwirirwa mu marenga mugasobanukirwa icyo umuntu yashatse kuvuga, no mubabwirwa amagambo y’impine mugasobanukirwa bidasabye kuyasesengura. Bityo amarenga n’amagambo y’impine twakoresheje mu mabaruwa yahise ntakeneye ibisobanuro».1

2) Dushingiye kubyo twaberetse tumaze kuvuga, imvugo z’abaimau bacu nazo ni ubuhamya kubatabemera, bityo kuzitangaho ubuhamya akaba atari Logique yo kuzenguruka nk’uko mubizi.

3) Ngiye kwerekana ibyo maze kuvuga kuburyo bw’imvaho mu imvugo “Hadithi” z’intumwa (s.a.w.w), intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze kenshi ku mugaragaro no kukarubanda iti:

1– Hadithi No 874 muri sahih al-Tirmizi, nk’uko yavuzwe na zayd bin Al-Arqam iri muri Hadithi zakuwe mu gitabo cya Kanz al-Ummal, pt. 1 uk.44.

Page 69: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 69

يا أيها الناس إني » قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

تركت فيكم ما إن أخذتم به لن تضلوا: كتاب هللا

«وعترتي أهل بيتي“Yemwe bantu! Mbasigiye ibiremereye bibiri, nimuramuka mubigendeyeho, na rimwe ntimuzayoba nyuma yanjye, nabyo ni igitabo cy’Imana “Qur’ani yera”, n’abo murugo rwanjye “Ahalul- bayiti”.”1

اني تارك فيكم »قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

خليفتين: كتاب هللا حبل ممدود ما بين السماء واألرض،

لى األرض، وعترتي أهل بيتي، أو ما بين السماء إ

.«الحوض وأنهما لن يفترقا حتى يردا عليIrongera iravuga iti: “Mbasigiye ibintu bibiri ni mubikurikira nyuma yanjye na rimwe ntimuzayoba; Nabyo ni igitabo cy’Imana “Qur’ani” akaba ari nk’umugozi wamanuwe uvuye mu ijuru ugera ku isi, n’abo mu rugo rwanjye “Ahalul- bayiti”. Ibi byombi ntibizatandukana kugera ubwo bizanzira “mu ijuru ndi” ku mugezi “witwa” Kawuthari”.2

إني تارك فيكم »قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

الثقلين: كتاب هللا وأهل بيتي، وانهما لن يفترقا

«الحوض یحتى يردا عل

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti : "Mbasigiye ibiremereye bibiri, igitabo cy’Imana « Qur’ani yera» n’abo murugo rwanjye « Ahalul- bayiti »; ibi byombi ntibizatandukana kugera ubwo bizangarukira kuri hozi «ikizenga» yanjye mu bihe by’imperuka". 3

1– Iyi Hadithi yanditswe na Tirimidhi na Nasa’i mu bitabo byabo, yaravuye kuri jabir yandikwa na Al-Muttaqi wo mu Buhinde mu gika cya mbere cyitwa al-Itisam bil-Kitabi wal-Suna mu gitabo cye cyitwa Kanz al-UmAmali pt. uk.44. [Bose ni abamenyi ba Ahal-Suna].

2– Hadithi No 874 mu gitabo cyitwa Sahih al-Tirmidhi, yavuye kuri Zayd bin Al-Arqam nayo iri muri Hadithi zandukuwe zivuye mu gitabo cya Al-Muttaqi wo mu Buhinde Kanz al-ummal, rya. 1 urup.44.

3– Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakimu mu gitabo cye al-Musitadrak, umuzingo wa 3, urup. rw’I 148 yongeraho ati: (Iyi Hadithi ifite Isinadi Sahih, yujuje amategeko ya Hadithi Sahih yashyizweho na al-Bukhar na Musilim ariko ntibayanditse mu bitabo byabo). Inandikwa na al-Dhahabi mu gitabo cye al-Talkhisi ahamya ko ari Sahih.

Page 70: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

70 AL-MURAJA‘ÄT

اني أوشك أن ادعى، »هللا عليه وآله وسلم: وقال صلى

: كتاب هللا عز وجل نفاجيب، واني تارك فيكم الثقلي

وعترتي. كتاب هللا حبل ممدود من السماء إلى األرض،

وعترتي أهل بيتي وان اللطيف الخبير أخبرني أنهما

الحوض فانظروا كيف لن يفترقا حتى يردا علي

«تخلفوني فيهماIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: (Vuba aha ndaza guhamagarwa na Allah mwitabe, bityo mbe mbavuyemo, ariko [simbasize mu gihirahiro] kuko mbasigiye ibiremereye bibiri nabyo ni igitabo cy’Imana «Qur’ani yera»; ni umugozi wamanuwe uvuye mu ijuru ugera ku isi, n’abo mu rugo rwanjye «Ahalul- bayiti». Nyagasani uzi byose yambwiye ko ibi byombi bitazatandukana kugera bingarukiye mu bihe by’imperuka, bityo ibyo byombi mubizirikane).1

ولما رجع صلى هللا عليه وآله وسلم من حجة الوداع،

كأني »ونزل غدير خم، أمر بدوحات فقممن فقال:

دعيت فأجبت. إني قد تركت فيكم الثقلين، أحدهما

أكبر من اآلخر: كتاب هللا تعالى وعترتي، فانظروا كيف

يتخلفوني فيهما، فانهما لن يفترقا حتى يردا علعز وجل موالي، وأنا مولى كل الحوض. ثم قال: ان هللا

مؤمن ـ ثم أخذ بيد علي فقال ـ: من كنت مواله فهذا

«.وليه، اللهم وال من وااله، وعاد من عاداهIntumwa y’Imana (s.a.w.w) igarutse ivuye gukora Hija yanyuma yerekeza i Madina, igeze ahantu hitwa Ghadiri Khumu, itegeka abo barikumwe bose k'urugendo guhagarara iravuga iti : (Biragaragara ko vubaha nza guhamagarwa n’Imana nanjye nkayitaba bityo nkabantakiri kumwe namwe. [Sinzabasiga mu gihirahiro] kuko nzabasigira ibiremereye bibiri kimwe muri byo ari gikuru kuruta ikindi. Nabyo ni igitabo cy’Imana [Qur’ani yera] n’abo mu rugo rwanjye [Ahalul- bayiti]. Bityo murabe maso

Nk’uko iyi Hadithi yanditse mu gitabo cyitwa Manaqib al-Imamu Ali bin Abitalibi cya al-Maghazil, urup. rwa 234, icapiro rya Tehrani.

1– Yanditswe na Imam Ahamad (bin Hambal) mugitabo cye cyitwa Musnad urup. rwa 3.3, umuzingo wa 3, yaravuye kuri Abu sa’id al-khudri mur imvano [Isinadi] ebyiri. Arongera ayandika yaravuzwe na Bin Abi shaybah, Abu Ya’li na Bin al-sa’id kutoka Abu sa’id, ikaba ari Hadithi No 945 mu gitabo cyitwa Kanz al-Umma, umuzingo wa.1 urup. rwa 47.

Page 71: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 71

muzirikana kugendera kuri ibyo byombi nyuma yanjye. Kandi ibyo byombi ntibizatandukana kugera ubwo bizangarukira kuri hozi [ikizenga cyitwa Kawutwhari] mu bihe by’imperuka. Ikomeza ivuga iti: «Imana Nyagasani ni umuyobozi wanjye, nanjye nkaba umuyobozi wa buri mwemera». Nibwo yafashe akaboko ka Ali irakazamura iravuga iti: «Uyu Ali ni umuyobozi wa buri wese mbereye umuyobozi. Nyagasani kunda buri wese umukunda kandi wange buri wese umwanga»…).1

خطبنا رسول هللا بالجحفة »وعن عبدهللا بن حنطب قال:

فقال: ألست أولى بكم من أنفسكم؟ قالوا: بلى يا

رسول هللا، قال فأني سائلكم عن اثنين: القرآن

«.وعترتيAbdullah bin Hantab yaravuze ati: Intumwa y’Imana yatubwiye khutuba turi Juhfah iravuga iti: “Niko ye! Njye sindi umuyobozi wanyu? Abari aho bose bati: Niko biri. Iravuga iti: Nzababaza inshingano ku bintu bibiri “nabasigiye”: Qur’ani n’abo mu rugo rwanjye”.2

4) Hadithi zose zitegeka kugendera no gukurikira ibiremereye bibiri “Qur’ani na Ahalul- bayiti” ziri mu rwego rwa Hadith Mutawatiru, zavuzwe mu buryo bwinshi bunyuranye, zivugwa n’abasahaba benshi kandi banyuranye batari munsi ya makumyabiri. Nk’uko bitewe n’uburemere bw’ibi bintu intumwa (s.a.w.w) yasigiye Abayisilamu, yagiye avuga ziriya Hadithi ahantu hanyuranye habaga hakoraniye abasahaba, inagenda isubiramo kenshi ko ari itegeko gukurikira no kugendera kuri Ahalul- bayiti. Itangazo ryo kumvira no gukurikira Ahalul- bayiti “abo mu rugo rwayo” yanaritangaje k'umugaragaro mu giterane cyari cyahuje imbaga y’abasahaba k'umunsi wa Hija yanyuma “Hijatul- Widaa” no k'umunsi wa

1– Iyi Hadithi iri mu gitabo cyitwa Khasaisi Amurulmuminina cya Nasai al-Shafi, urp rwa 21, icapiro rya Misiri, urup. rw’i 193 , n’igitabo cyitwa al-Manaqibi cyaal-Khawarizami al-Hanafi urup. rwa 93. Igitabo cyitwa al-Sawaiqulmuhriqa, urup. rw’i 136, icapiro rya al-Mayimaniyah mu Misiri, igitabo cyitwa Kanzul-Umli, umuzingo wa 1, urup. rw’i 167 H 954, umuzingo wa 15, urup. rwa 91, H 255, n’ibindi.

2– Al-Tabrani yayanditse mu gitabo cye ayikoporoye mu gitabo cyitwa Arbaiina al-Arbaina cya al-Alama al-Nabhani. Birumvikana ko iyi khutba Atari aha yarangiriye kuko ubusanzwe khutba aba ari ijambo rirerire, ariko kubera impamvu za Politiki, abanditsi benshi barifataga mu kuvuga byinshi kuri iyi khutba. N’ubwo ari uko biri, ibi bike tubonye byavuzwe muri iriya khutba birahagije kumvisha icyo dushaka kumvisha.

Page 72: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

72 AL-MURAJA‘ÄT

Arafa, iritangaza bageze ahantu hitwa Ghadiri Khumu, inaritangaza ivuye Ta’ifu, n’i Madina kuri mimbari m'umusigiti. Nyuma iritangaza ku gitanda yari irwariyeho arinacyo yahise yitabiraho Imana ubwo imbaga y’abasahaba yari mu icyumba yari irwariyemo, irababwira iti:

أيها الناس يوشك أن »قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

، فينطلق بي، وقد قدمت اليكم أقبض قبضا سريعا

القول معذرة اليكم أال إني مخلف فيكم كتاب هللا ]ربي

أخذ بيد علي خ ل[ عز وجل، وعترتي أهل بيتي، ثم

هذا علي مع القرآن، والقرآن مع »فرفعها فقال:

«الحوض علي، اليفترقان حتى يردا علي“Yemwe bantu! Vuba bidatinze ndabavamo, ariko nongeye gusubiramo ko mbasigiye ibiremereye bibiri; nabyo n’igitabo cy’Imana cyera n’abo mu rugo rwanjye “Ahalul- bayiti”. Ifata akaboko ka Ali irakazamura iravuga iti: “Uyu ni Ali, ari kumwe na Qur’ani na Qur’ani irikumwe nawe, bombi ntibazatandukana kugera ubwo bazangarukira ku kizenga cya Kawuthari mu bihe by’imperuka”.1

Abamenyi benshi b’ibihangange ba mazihebu ya Ahal- Suna wal- Jama bemeranyije ko ayo magambo tumaze kubona ariwo murage w’intumwa (s.a.w.w) yasigiye Abayisilamu

1– Sawa’iq al-muhriqah cya Allamah Ibn Hajar, urup. rw’ 124, icapiro rya Misiri. Yanabiul-mawada cya Allamah al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rwa 285, icapiro rya al-Hayidariya. Aqabaat al-Anuwari, Hadithi al-Thaqalayini, umuzingo wa 1, urup. rwa 277.

Page 73: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 73

ثم اعلم »قال ابن حجر ـ اذ أورد حديث الثقلين ـ:

أن لحديث التمسك بهما طرقا كثيرة وردت عن نيف

)قال(: ومر له طرق مبسوطة في « وعشرين صحابيا

حادي عشر الشبه، وفي بعض تلك الطرق أنه قال ذلك

بحجة الوداع بعرفة، وفي أخرى أنه قاله بالمدينة

أصحابه. وفي أخرى في مرضه، وقد امتألت الحجرة ب

أنه قال ذلك بغدير خم، وفي آخرى أنه قال ذلك لما

قام خطيبا بعد انصرافه من الطائف كما مر )قال(:

وال تنافي، إذ ال مانع من أنه كرر عليهم ذلك في

تلك المواطن وغيرها اهتماما بشأن الكتاب العزيز

والعترة الطاهرة الى آخر كالمه.Ibin Hajar1 nyuma yo kwandukura Hadithi Thaqalayini “Hadithi y’ibiremereye bibiri”, yaravuze ati: “Hadithi itegeka kugendera ku

1– Ibin Hajari Al-Asiqalani: N’umwe mubamenyi n’abanditsi ba madhihebu ya Ahal-Suna b’ibyatwa, yanditse ibitabo byinshi birimo Fatihul-baar, gisobanura Sahih Bukhari. Igitabo kivugwa haruguru yavuzemo ibi turi kuvuga, yacyise Sawa’iqil-Muhriqa (imirabyo itwika), yari agamije ngo kugitwicyisha Abashiya, ariko kuko Ubushiya ari bwo mwimere w’Ubusilamu, bityo akaba ari urumuri rw’Imana Imana yavuze ko bashaka kuzimya bakoresheje iminwa yabo bityo ikabibangira, ushaka kubutwika aba ashatse gutwika Ubusilamu.

Uwo mushekhe wayobokaga mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama wangaga Abashiya urunuka, ntibyamugendekeye uko yabishatse. Ubwo yasubiraga mu bitabo ashakisha ubuhamya yakwerekana ahamya ubukafiri bw’Abashiya, yasanze imirongo myinshi mu bitabo by’Ahal-Suna ihamya ko Abashiya ari bo bari mukuri arinabo ka gatsiko kazarokoka muri bwabundi mirongo irindwi na butatu bwavuzwe muri Hadithi. Ibin Hajari abonye ko imirongo ya Qur’ani na Hadithi iboneka mu bitabo bya Ahal-Suna ivuganira imyemerere y’Abashiya, indi inavuga ukurokoka no kuyoboka kwabo ikoresheje izina ry’Ubushiya, yahise akora ubucabiranya busanzwe buzwi ku bamenyi b'iyo madhihebu iyo bahuye n’imirongo ivuguruza imyemerere yabo ikavuganira iy’Abashiya, ahisha ukuri, ayobya uburari abazasoma igitabo cye, yandika mo avuga ko Abayisilamu bitwa Abashiya bavugwa muri Hadithi z’Intumwa ko bagendera kubo mu rugo rw’Intumwa, bakaba aribo bayobotse, nibo bazwi ubu ku izina rya Ahal-Suna Wal-jama, aho bariya bazwi ku izina ry’Abashiya ubu, n’inyema ziyitirira izina ry’Ubushiya mugihe atari Abashiya ahubwo ari

Yandukura mugitabo cye Sawa’q al-Muhriqa imwe muri iyo mirongo ihamya ukuri kw’Abashiya nk’uko iri mu bitabo by’Ahal-Suna. Igitabo yanditse avuga ngo kigiye gutwika inyema z’Abashiya, ugisomye wese akabazinukwa, ubu izwi cyane kuzina

Page 74: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

74 AL-MURAJA‘ÄT

ibiremereye bibiri yatugezeho mu buryo bwinshi bunyuranye ivuzwe n’abasahaba batari munsi ya makumyabiri, bose bakaba barayivuze”. Agera aho avuga ati: “Iyi Hadithi yatugezeho mu buryo bunyuranye, bumwe buvugwamo ko yayivuze igihe cya Hija yayo yanyuma, ubundi bukavugwamo ko yayivuze ari i Madina ubwo yari mu cyumba cyayo cyuzuyemo abasahaba bayo, irwaye iryamye ku gitanda arinacyo yaje kwitabiraho Imana, ubundi bukavuga ko yayivuze ageze ahantu hitwa Ghadiri Khumu cyangwa ubwo yavaga Ta’ifu nk’uko twari twabivuze. Muri ayo magambo nta kuvuguruzanya kurimo, kuko ntacyabuza kuba yaragendaga iyisubiramo ahantu henshi n’ibihe binyuranye bitewe n’uburemere bw’inshingano ziri mukugendera kuri Qur’ani na Ahalul- bayiti. Ikaba yaragendaga isubira muri ririya tangazo igira ngo uwaba atari ahari aho yaritangazaga abashe kuryumva”.1

ry’u Bushiya, mubo cyayoboye harimo uwahinduye iki gitabo uri gusoma mu Kinyarwanda. (Uwahindiye iki gitabo mu Kinyarwanda).

1– ABASAHABA BUMVISE KU INTUMWA HADITHI YA THAQALAYINI BARANAYITANGAZA

BARI MU IMVANO [TURQU] Z’IYI HADITHI ZA AHAL-SUNA

1- amir al-Mu’minina Ali biun Abitalibi (a.s). 2- Hasani bin Ali (a.s). 3- Salmana al-Farisi. 4- Abuzari al-Ghifari. 5- Ibin Abbas. 6- Abu Sa’idi al-Khuduriy. 7- Jabir bin Abdallah al-Ansari. 8- Abulhayithami bin al-Tayihan. 9- Abu Rafi. 10- Huzayifa al-Yamani. 11- Khuzayima bin Thabiti Dhu Shahadatayini. 12- Zayidu bin Thabit. 13- Zayidu bin Arqami. 14- Abuhurayira. 15- Abdallah bin Hantabi. 16- Jubayir bin Mati’am. 17- Anasi bin Malik. 18- Al-Barau bin Azib. 19- Talha bin Abdallah al-Tayim. 20- Abdurahmani bin Awufi. 21- Sadi bin Waqasi.

Page 75: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 75

Kuba Ahalul- bayiti intumwa y’Imana (s.a.w.w) yarabashyize mu rwego rumwe na Qur’ani, Qur’ani tuziko itazirwa n’ikinyoma cyaba kiyiturutse imbere cyangwa inyuma, birahagije kuba ubuhamya bw’uburemere bwabo mu idini, no kuba ubuhamya ko ari itegeko kugendera no gukurikira mazihebu yabo. Kuko Umuyisilamu ntakindi yasimbuza Qur’ani, none ni gute yafata abandi akaba aribo asimbuza abantu bashyizwe mu rwego rumwe na Qur’ani? Nk’uko ari itegeko k'Umuyisilamu kugendera no gukurikira Qur’ani ni nako ari itegeko kugendera no gukurikira mazihebu ya Ahalul- bayiti (Shiya). Abayisilamu bose basibirwa amayira yo kugendera kuri mazihebu yindi itari iyabo na ziriya Hadithi zavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w).

5) Mu imvugo y’intumwa y’Imana ivugamo iti:

إني تارك فيكم ما ان »قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

انما هو ضالل « تمسكتم به لن تضلوا كتاب هللا وعترتي

لم يستمسك بهما كما ال يخفى. ويؤيد ذلك قوله من

صلى هللا عليه وآله وسلم في حديث الثقلين

فال تقدموهما فتهلكوا، وال تقصروا »عندالطبراني:

.«عنهما فتهلكوا، وال تعلموهم فإنهم أعلم منكم“Mbasigiye ibiremereye bibiri, igitabo cy’Imana «Qur’ani yera» n’abo murugo rwanjye «Ahalul- bayiti »). Muri iyi Hadithi intumwa (s.a.w.w) igaragazamo ukuyoboka kutagendeye ku ibiremereye bibiri byombi, ibyo bikaba bigaragarira buri wese, nk’uko uzakurikira kimwe ikindi akakireka nawe azaba yarayobye. Ibi tuvuze kuri iriya Hadithi Thaqalayini (Hadithi y’ibiremereye bibiri) kuri Tabrani byunganirwa n’indi Hadithi igira iti:

22- Amuru bin Asi. 23- Sahalu bin Sadi al-Ansari. 24- Adi bin Hatim. 25- Abu Ayyub al-Ansari. 26- Abu SHarih al-Khuzai. 27- Aqiba bin Amiri. 28- Abu Qudama al-Ansari. 29- Abu Layila al-Ansari. 30- Damiri al-Asilami. 31- Amir bin Layila bin Damirah. 32- Fatima al-Zahara umukobwa w’intumwa (a.s). 33- Umu Hani, umukobwa wa Amir’ul-Muminina Ali (a.s) 34- Umu Salama, umugore w’intumwa y’Imana (s.a.w.w).

Page 76: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

76 AL-MURAJA‘ÄT

“Muramenye! Ntimuzajye imbere yabo kuko mwarimbuka, ntimuzanagende biguruntege mu kubagenderaho kuko mwarimbuka, ntimuzanashake kubigisha kuko bafite ubumenyi kubarenza”.1

وفي قوله صلى هللا عليه وآله وسلم ـ »قال ابن حجر:

فال تقدموهم فتهلكوا، وال تقصروا عنهم فتهلكوا، وال

تعلموهم فانهم أعلم منكم ـ دليل على أن من تأهل

منهم للمراتب العلية والوظائف الدينية كان مقدما

الى آخر كالمه « على غيرهIbin Hajari yaravuze ati: (Mu imvugo y’intumwa y’Imana igiramo iti: “Muramenye! Ntimuzajye imbere yabo kuko mwarimbuka, ntimizanagende biguruntege mu kubagenderaho kuko mwarimbuka, ntimuzanashake kubigisha kuko bafite ubumenyi kubarenza”. Harimo ubuhamya bw’uko buri wese muri Ahalul- bayiti uzaba ari mu rwego rwohejuru akanaba ari mu bayobozi b’idini aba agomba gukurikirwa mbere y’abandi bose…).2

1– Sawa’iq al-muhriqah cya Allamah Ibn Hajar, urup. rw’ 148, icapiro rya Misiri.

2– Sawa’iq al-Muhriqah, igika cy’umurage w’intumwa, urup. rw’i 136.

IBIBAZO TUBAZA IBN HAJAR

Bitewe n’uko uyu mumenyi wa Ahal-Suna wal-Jama Ibn Hajar yabaye intwari yemera ukuri anagushyira ahagaragara, aha biraba ngombwa ko tumubaza we n’abayoboke ba mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama ibi bibazo bikurikira: “Ni kuki iyobokomana rya al-Ash’ari [mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama] ariyo mwayobotse mureka kuyoboka iyobokamana rya Ahalul-bayit [mazihebu ya Shiya]? Kuki mazihebu ya Ahalul-bayit ariyo yabanje ikaba ariyo yari mazihebu y’abasahaba na taabiina, iyaje nyuma [Ahal-suna wal-Jama] itarayobotswe n’abasahaba na taabiina aba ariyo muhitamo kuyoboka none mukaba mugandukira Imana muri ibada n’ibindi bikorwa mushingiye kumahame n’inyigisho z’iyo mazihebu? Niko ye! Kuki Abu Hanifah, Malik, Shafi’I na Hambal mubafata ko ari imbonera kurenza Ahalul-bayit? Hari aya cyangwa Hadithi ibategeka gukurikira bariya bagabo bane cyangwa nimwe kubwanyu mwafashe umwanzuro wo kubagenderaho? Kuki mwahisemo khariji [uwari muri ba khawariji “umwanzi wa Ali”] nka Imran bin Hattan mukenera Hadithi yavugaga kurenza abandi bavuzi ba Hadithi? Niko ye! Kuki mubasobanura Qur’an yera mwahisemo Al-Muqatil bin Sulayman mumugira imbonera mureka gukurikira Tafsiri [ibisobanuro bya Qur’ani] ya Ahalul-bayiti, mugihe muzi ko yari umuyoboke wa mazihebu ya Murji’a abayoboke bayo bemera ko Imana ifite umubiri n’ingigo? No muyandi mahame n’inyigisho z’idini, kuko Ahal-Suna wal-Jama barimo Ibin Hajari mwisomeye ubuhamya atanga kuri Ahalul-bayiti, baretse gukurikira Ahalul-bayiti bakurikira abandi batari bo? Ndacyabaza

Page 77: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 77

Ibin Hajari n’abandi bayoboke ba mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama, niko ye! Kuki ku kibazo cy’ubukhalifa n’uwagombaga kuzungura intumwa imaze kwitaba Imana, mwanga kwemera mwivuye inyuma ubukhalifa bwa Ahalul-bayiti cumi na babiri bakurikira:

1-Ali bin Abutwaalibi

2-Hasan bin Ali

3-Husein bin Ali

4-Ali bin Husein (Sajjad).

5-Muhammad bin Ali (Al-Baqir).

6-Jaafar bin Muhammad (As-Sadiq).

7-Musa bin Jaafar (Al-Kadhim).

8-Ali bin Musa (Ar-Ridhaa)

9-Muhammad bin Ali (Al-Jawad).

10-Ali bin Muhammad (Al-Hadiy)

11-Hasan bin Ali (Al-Askari) na

12-Al-Hujjatu Al-Mahdi.

Hadithi ibihumbi ziri mubitabo byanyu zivuga k’ubukhalifa bwabo n’abamenyi banyu bagatanga ubuhamya bw’uko ari ukuri nka Ibin Hajari umaze kwisomera, mukazishyira inyuma y’imigongo yanyu, mukemera ntakujya umunanu ubukhalifa bwa Abubakari, Umari, Uthumani, Ban Umaya na bene Maruwani:

1-Abubakari

2-Umari

3-Uthuman

4-Ali

5-Mu’awiya

6-Mar’wan

7-Abdul Malik bin Mar’wan

8-Umar bin Abdul Azizi

9-Safaah

10-Al-Mansuri

11-Harun Al-Rashidi

12-Al-Maamun.

Mu by’ukuri murabona bihwitse kwemera ubuyobozi bwa Ban Umaya na bene Mariwani mukanga mwivuye inyuma abana n’abuzukuru b’intumwa ? Kuki bariya bayobozi mutagira umurongo wera n’umwe ubategeka kubakurikira kubemera biborohera ariko abana n’abuzukuru bintumwa ibitabo byanyu byuzuye Hadithi

Page 78: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

78 AL-MURAJA‘ÄT

6) Hadithi yindi igira itegeko ku Muyisilamu gukurikira Ahalul-bayiti no kutemerera Umuyisilamu gukurikira undi uwo ariwe wese ni Hadithi y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) igira iti:

أال إن مثل أهل بيتي »قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

فيكم مثل سفينة نوح، من ركبها نجا ومن تخلف عنها

«.غرق“Urugero rw’abo mu rugo rwanjye muri mwe, ni nk’ubwato bwa Nuhu, buri wese wabwuriye yararokotse na buri wese wanze kubwurira yararohamye2.1

انما مثل أهل بيتي فيكم مثل باب حطة في بني »و

.«اسرائيل من دخله غفر لهN’indi igira iti: (Urugero rw’abo mu rugo rwanjye muri mwe, ni nk’umuryango wa Hita muri ban Isiraili, uwawinjiragamo yababarirwaga ibyaha bye).2

N’indi mvugo (Hadithi) intumwa y’Imana (s.a.w.w) igiramo iti:

zibategeka kubakurikira bibaremerera kubemera no kubakurikira? (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

1– Yanditswe na al-Hakim mu gitabo cye al-Musitadrak, mu imvano [Isinadi] ya Abuzari, urup. rw’i 151, umuzingo wa 3. Talkhis al-Musitadrak cya Dhahabi, Dhayilul-musitadrak, umuzingo wa 3, urup. rw’i 151. Nizam al-Dur al-Manthur cya Zirindi al-Hanafi, urup. rwa 235, Yanabiulmawada cya Kunduzi al-Hanafi, urup. 235, al-Sawaiqul-muhriqa, cya Ibin Hajari, urup rw’i 184, 234, icapiro rya Misiri, Faraidu al-Simtayini, umuzingo wa 2, urup. rwa 246.

2– Iyi Ahadithi yanditswe na Al-Tabrani mu gitabo cye cyitwa Awsat yake (Hadithi No. 18) yakuwe kuri Abu Sa’id na none yanditswe na Al-Nabahani mu gitabo cye Arba’in urup. rwa. 216.

HADITHI AL-SAFINA [UBWATO] MU BITABO BYA AHAL-SUNA

Hadithi al-Safina [Ubwato] iri muri Haditi mutawatiru ku bavandimwe bacu bayoboka mazihebu ya Ahal-una wal-Jama, soma ibitabo byabo bikurikira: al-Muujam al-Saghira cya Tabrani umuzingo wa 1, urup. rw’i 139. Musitadrak cya al-Hakim, umuzingo wa 3, urp rw’i 151, imvano [Isinadu] ya Abuzari al-Ghifar. Talkhis al-Musitadrak cya al-Dhabi, Dhayl al-Musitadrak. Nizam al-Simtayini cya Ziridi al-Hanafi, urup. rwa 235, Yanabiulmawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rwa 37o icapiro rya al-Hayidari mu Misiri, urp 26, icapiro rya Isitambuli, Sawaiqul-muhriqa, cya Ibin Hajar urup. rwa 234, icapiro rya al-Muhamadiya mu Misiri, Tarekhe al-Khulafa cya al-Suyuti al-Shafi, n’ibindi.

Page 79: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 79

النجوم أمان ألهل » قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

بيتي أمان ألمتي من االختالف األرض من الغرق، وأهل

)في الدين( فإذا خالفتها قبيلة من العرب )يعني

« .في أحكام هللا عز وجل( اختلفوا فصاروا حزب ابليس“Inyenyeri zirinda abo ku isi ntibarohame “bari mu bwato”, n’abo mu rugo rwanjye ni abarinzi barinda abayoboke banjye kunyuranya “mu idini”, nihagira ubwoko mu moko y’Abarabu buzabarwanya “bukanyuranya nabo mu bibazo by’idini”, bazacikamo amatsinda, abe ari amatsinda ya Ibilisi”. 1

Bityo izi Hadithi ntiziha Umuyisilamu umwanya n’icyuho icyo aricyo cyose mu gukurikira abandi batari Ahalul-bayiti, ntizinabemerera kuba hari icyo ushobora kunyuranya nabo. Imvugo zisobanutse kandi zigaragara intumwa (s.a.w.w) yakoresheje ivuga kuri kiriya kibazo, nta rundi rurumi n’ubundi buryo bwakoreshwa mu gusobanura kiriya kibazo kurenza buriya intumwa (s.a.w.w) yakoresheje.

7) [Ibin Hajar akomeza avuga ati:] Ahalul- bayiti [Abo mu rugo rw’intumwa] bavugwa muri ziriya Hadithi, bavuzwe muri rusange ariko hagamijwe kuvugwa abantu runaka bihariye mu batoranyijwe na Allah kuba aba imamu (abayobozi) muri bo, bityo ntihavugwaga abari abo murugo rw’intumwa bose, kuko urwo rwego ari umwihariko wa bamwe muribo bagizwe abahamya b’Imana ku biremwa byayo. Ibyo bikaba binyuze ubwenge binemezwa n’imirongo yera. Twamaze kubona ko ibyo bivugwa na Ibn Hajar byemerwa n’abamenyi ba mazihebu ya Ahal-Suna wal- Jama, urugero Ibin Hajari mu gitabo cye Sawa’iq al-Muhiriqah yanditsemo ati:

1– Mustadrak igitabo cya Imamu Hakim umuzingo wa 3 urup. rw’i 149, yarakuwe kuri Ibn Abbas, yongeraho ko iyi Hadithi ari Sahih, inujuje amategeko ya Hadithi Sahih yashyizweho na Bukhari na Musilm ariko ntibayanditse.

Page 80: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

80 AL-MURAJA‘ÄT

الذين هم أمان، يحتمل أن المراد بأهل البيت »

ألنهم الذين يهتدى بهم كالنجوم، والذين ،علماؤهم

اذا فقدوا جاء أهل األرض من اآليات ما يوعدون قال:

وذلك عند نزول المهدي لما يأتي في أحاديثه أن »

عيسى يصلي خلفه ويقتل الدجال في زمنه، وبعد ذلك

إلى آخر كالمه. وذكر في مقام آخر « تتابع اآليات

ما بقاء »لرسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: أنه قيل

الناس من بعدهم، قال: بقاء الحمار إذا كسر

«.صلبه“Birashoboka ko Ahalul- bayiti bavugwa muri ziriya Hadithi ari nabo bavuzweho kuba abarinzi b’Abayisilamu babarinda kunyuranya mu idini, ari abari abamenyi muri bo kuko aribo abantu bakwifashisha mu kuyoboka nk’uko bifashisha inyenyeri bashaka kumenya icyerekezo bajyamo, ni nabo twaseranyijwe muri Hadithi ko ubwo nta n’umwe muribo uzaba asigaye ku isi bizaba ari ikimenyetso cy’uko umunsi w’imperuka wageze, Ibin Hajari akomeza avuga ati: Ibyo bizaba ubwo Mahadi azagaragara, nk’uko bivugwa muri Hadithi ko azasarisha intumwa y’Imana Isa igasarira inyuma ye, Dajali azicwa nawe na nyuma yaho hakurikireho ibindi bimenyetso bica amarenga yo kwegereza k'umunsi w’imperuka…”.1

Ahandi muri icyo gitabo Ibin Hajari yaravuze ati:

ما بقاء »قيل لرسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

قال: بقاء الحمار إذا كسر ؟الناس من بعدهم

«.صلبه(Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabajijwe uko abantu bazaba bari ubwo isi izaba nta n’umwe mu bayobozi ba Ahalul- bayiti ifite, irasubiza iti: «Abantu bazaba bariho nk’uko ifarasi yavunitse uruti rw’umugongo ibaho».2-3

1– Soma Sawa’iq al-Muhriqah, Igika cya Tafsir, icyiciro cya [Babu] 11, urup. rwa 9.

2– Sawa’iq al-Muhriqah urup. rw’i 143. Aha turabaza Allamah Ibn Hajar ubwawe niba wiyemerera ko urwo arirwo rwego rwa Ahalul-Bayit, uravuga iki kubabasuzuguye barabirengagiza bapfobya agaciro kabo babasimbuza Abuhanifa, Maliki, Shafi Hambali, Ibin Tayimiya na Muhammadi bin abdulwahabi? (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

3– IBIBAZO TUBAZA IBIN HAJAR

Icyampa nkaba naragize amahirwe yo guhura imbona nkubone na Ibin Hajari ngo mwibarize nti: Ko mu gitabo cyawe utanga ubuhamya bw’uko ari itegeko

Page 81: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 81

ryategetswe n’Imana gukurikira Ahalul-bayiti, akanahamya ko utabakurikira yayobye azanajugunywa muri Jahanam, ese nawe wamumenyi we waba uri mu buriye ubwato bw’Ahalul-bayiti, uninjira uciye m’umuryango wa Hita agendera ku nyigisho z’abamenyi b’Ahalul-Bayiti. Cyangwa wa mugabo we uri mu bavuga ibyo badakora, bakanyuranya n’ibyo bemera??!

Ntagushidikanya ko iyo ngira amahirwe yo guhura n’uriya mumenyi nkamubaza biriya bibazo, yari kunsubiza ati: Yego ndi mu binjiye mu muryango wa Hita ngendera ku bamenyi ba Ahalul-bayiti n’inyigisho zabo, na nurira mu bwato bwabo mbagenderaho kuri byose mu idini, kuko nyoboka mazihebu ya Ahal-suna, kandi twe Ahal-Suna nitwe b’ibanze kwitwa abayoboke ba Ahalul-bayit na Imamu Ali, tubagenderaho tukanabakunda kurenza uwo ariwe wese mu bayoboke b’izindi mazihebu z’Abayisilamu.

Ahal-Suna twubaha Ahalul-Bayiti tukabubahiriza, nta Musuni numwe watinyuka guhakana no kutemera agaciro kabo mu dini?! Ibin Hajari aramutse anshubije atyo, namubaza nti: Wa mumenyi we, ushobore kuba uvuga ibitari k’umutima, cyangwa ibyo uvuga bikaba bikuri k’umutima ariko kubera ugusobanukirwa guke ukaba wiyumvisha ko uro muburiye ubwato bwa Ahalul-bayiti wanaciye mu muryango wa Hita ariko atari ko biri. Mbwira uburyo uvuga ko ugendera kur Ahalul-bayiti mu gihe uri umuyoboke wa mazihebu igendera kuri Abuhanifa, Maliki, Shafi, na Hambali, ni nagute umpamiriza ko ukunda Ahalul-bayiti mu gihe muri ako kanya ukunda ukanayoborwa n’abanzi ba Ahalul-bayiti? Cyangwa ndakurenganya na Ahalul-bayirti ntuzi abo aribo? Ntiwaba uri mubazi ko Ahalul-bayiti ari abagore b’intumwa? Ntagushidikanya ko utazi Ahalul-bayiti abo aribo, kuko iyo ubamenya ntiwavuga ko ubakunda mu gihe Ahal-Suna mukunda cyane umwanzi wabo Muawiya, Mu’awiya wicishije Hasani uburozi yamushyiriye mu buki, Mu’awiya umwicanyi n’umugome kabuhariwe, Ahal-Suna mumutaka mumwita ko ngo yari mubanditsi bandikaga Qur’ani. Aha-Suna mukunda cyane Amuru bin Aasi, umwanzi kaminuza wa Ali (a.s), Aamuru bin Aasi wangaga Ali urunuka mukamuha icyubahiro nk’icyo muha Ali (a.s) !!! Amatwara nk’aya ya Ahal-Suna, n’imyitwarire ivuguruzanya ikanabangikana, amatwara yo gukunda uwishe muri ako kanya ugakunda uwamwishwe, ugakunda umuntu muri ako kanya ugakunda umwanzi we, iyo myemerere n’amatwara ni ndavanze, ivanga ukuri n’ikinyoma, uko ni ugupfukirana urumuri n’igifuniko cy’icuraburindi, n’imyemerere ififitse, n’impamba idafashije mu rugendo rurerure turimo, zirikana ibi nkubwiye. Ngaho namwe nimunsobanurire uburyo m’umutima w’umwemera hakoraniramo gukunda Imana muri ako kanya agakunda Shitani?!! Imana (s.w.t. yaravuze mu gitabo cyayo cyera: (ntushobora gusanga abantu bemera Imana n’umunsi w’imperuka bakunda abarwanya Imana n’intumwa yayo, niyo baba ari ababyeyi babo, abana babo, abavandimwe babo,cyangwa umuryango wabo. Abo nibo Imana yanditse mu mitima yabo kwemera, ibatera inkunga ivuye kuriyo izanabinjiza mu ijuru ririmo inzuzi zitemba, bazabamo ubuziraherezo. Imana

Page 82: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

82 AL-MURAJA‘ÄT

Nk’uko nawe ubizi, impamvu yatumye intumwa (s.a.w.w) igereranya Ahalul- bayiti nk’ubwato bwa Nuhu, ni uko buri wese uzakurikira mazihebu yabo [Shiya] akagendera ku iyobokamana (Aqida) n’amategeko bigishije, azarokoka ibihano bya Jahanamu. Naho uzanyuranya nabo akayoboka indi mazihebu, azaba ari kimwe nk’urya washatse guhungira umwuzure wabaye mu bihe bya Nuhu ku misozi ngo abe ariyo imurinda ibihano by’Imana, ariko ntacyo byamumariye kuko yaje kurohama. Naho uyu wanze kurira ubwato bwa Ahalul- bayiti (Shiya) [akurira akibeshya ko azarokorwa no kurira ubw’abandi batari bo] we azarohama [ajugunywa] mu inyenga y’umuriro wa Jahanamu, Allah awuturinde.

Naho impamvu yatumye intumwa y’Imana ibagereranya nk’umuryango wa Hita, ni uko Allah yagize kwinjira muri uwo muryango nk’ikimenyetso cyo kugaragaza kwicisha bugufi imbere ye no kwemera kubahiriza amategeko atanze no kuyashyira mu bikorwa ntakujya umunanu, ibyo bigatuma buri wese wemeye kuwinjiriramo muri ban Isira’ili Allah amubabarira ibyaha bye. Bityo rero Allah niko yagize kuwicishije bugufi, agashyira mu bikorwa itegeko yahaye Abayisilamu ryo kuyoborwa no kugendera mu idini k’ubo mu rugo rw’intumwa (a.s) nta kujya umunanu, kuba impamvu yo kubabarirwa ibyaha.

Ibin Hajar muri kiriya gitabo cye amaze kuvuga ariya magambo yavuze asesengura ziriya Hadithi yongeyeho ati:

ووجه تشبيههم بالسفينة أن من أحبهم وعظمهم شكرا "

لنعمة مشرفهم، وأخذ بهدي علمائهم نجا، من ظلمة

المخالفات، ومن تخلف عن ذلك غرق في بحر كفر

الى أن قال : «. النعم، وهلك في مفاوز الطغيان

وباب حطة ـ يعني ووجه تشبيههم بباب حطة ـ أن هللا »

هو باب أريحاء أو تعالى جعل دخول ذلك الباب الذي

بيت المقدس مع التواضع واالستغفار سببا للمغفرة،

.«وجعل لهذه األمة مودة أهل البيت سببا لها“Impamvu yatumye bagereranywa nk’ubwato bwa Nuhu, ni uko abazabakunda bakanubahiriza Ahalul- bayiti bashimira ingabire z’Imana yo

yarabishimiye nabo barayishimira, abo nibo gatsiko k’Imana, mu by’ukuri agatsiko k’Imana niko kazatsinda). Irongera igira iti: (yemwe abemeye ntimukagire abanzi banjye ari nabo banzi banyu inshuti, mubaha urukundo rwanyu, mu gihe bahakanye ibyabaziye by’ukuri”). [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

Page 83: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 83

yabagize abayobozi babo, bakanagirirwa akamaro n’ubuyobozi bwabo, bazarokoka icuraburindi ry’amacakubiri no kunyuranya mu idini. Uzanga kubayoboka akanyuranya nabo mu idini, azarohama mu inyanja yo guhakana ingabire z’Imana no kutayishimira, bayobere mu butayu bwo kwigomeka ku mategeko y’Imana).1 Naho kubirebana no kubagereranya nk’umuryango wa Hita “wo kubabarirwa ibyaha”, Ibin Ahajari yakomeje avuga ati: “Umuryango Imana yise umuryango wo kwicuza ni umuryango wa Ariha cya Bayitul- muqadasi: Bitewe n’uko kuwinjiriramo Allah yari yabigize uburyo Aba’Isirayeri bagaragarizamo Allah kwicisha bugufi imbere ye no kwemera gushyira mu bikorwa amategeko atanze ntakujya umunanu, Allah yagize kuwinjiriramo impamvu yo kubabarirwa ibyaha byabo. Igira ku Bayisilamu gukunda abo mu rugo rw’intumwa impamvu yo kubabarirwa ibyaha byabo”.2

Mu bitabo bya Ahal- Suna wal- Jama bizwi ku izina rya Sihahu harimo Hadithi nyinshi zitegeka kubaha no gukurikira mazihebu ya Ahalul- bayiti, izo Hadithi ziri mu rwego rwa Hadithi mutawatira. Naho ibitabo bya Shiya birimo Hadithi nyinshi zivuga kuri kiriya kibazo kurenza iziri mu bitabo bya Hadithi bya Ahal Suna. Bitewe n’uko nanga kubarambira no kubarushya, siniriwe nandukura izo Hadithi zose bityo nkaba mbona izi nababwiye zihagije. Wassalam.

Umuvandimwe wawe

(Sh)

1– Sawa’iq al-Muhriqah igika cya 11 urup. rwa 91 aho asobanura Aya ya karindwi, tukaba twari twahavuze.

2– Nyuma yo gusoma ubu buhamya bw’umumenyi w’igihangange wa mazihebu ya Ahal Suna Ibin Hajar, uratangazwa no kuba uyu mumenyi atari umuyoboke wa Ahalul-bayiti, ubwe akaba yicira urubanza rw’uko yayobye akurikira abaimamu ba mazihebu enye batari Ahalul-bayiti, mu by’ukuri se ni kuki Ibin Hajari yemeye kurindagira mu butayu bw’abadashimira akurikira ubwato bw’abandi batari Ahalul-bayiti? Turamusabira Imana kumubabarira ibitutsi yatutse abashiya, n’ibyo ababeshyera byinshi mu bitabo bye. Naho biriya bibazo tumwibazaho ntawabura ibisubiza byabyo uretse utemere akazi gakorwa Na Ibilisi umuvumo w’Imana umubeho. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

Page 84: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

84 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 9 Kuya 17/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

Gusaba indi mirongo yera kuri icyo kibazo.

Rekura ikiziriko cy’ikaramu yawe, maze uyireke yandike buri cyose ushaka kwandika, andika ntutinye ko ndambirwa. Nguteze amatwi yombi, igituza cyanjye kiragutse bityo nkaba niteguye kwakirana yombi ibyo umbwira byose. Ubuhamya bwose wampaye, bwanteye kurushaho kugira amashyushyu n’igishyuhirane, ndushaho gushaka kumenya ibindi kuri iki kibazo, bityo nkaba ntakurambirwa nshobora kugira.

Nagusabaga ko ukomeza kunyongera amagambo yawe y’ubuhanga bujimije wahawe mu kuvuga. Bityo imvugo zawe zikaba zisusurutsa umutima wanjye kurenza uko amazi akonje asusurutsa uwari anyotewe, komeza umbwire n’ibindi nguteze amatwi. Allah agirire ibambe ababyeyi bawe. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 10 Kuya 19/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

Kuguha ubuhamya bw’imirongo yera bihagije.

Niba ushimishwa n’aya mabaruwa nkwandikira, ukanayasomana ubwitonzi n’ubushishozi, biraba ari amahire kuko namye mfite ikizere cy’uko uku kwandikirana [hagati yanjye nawe] kuzarangira ngeze ku byo ngambiriye, n’icyo nkwitezeho nkibonye. Mu by’ukuri iyo umuntu afite imigambi myiza, acisha make akaniyoroshya, afite imico n’uburere byiza, ari n’ubumenyi, umuntu nk’uwo ningombwa ko aba umunyakuri mu ibyo avuga akanandika, gushyira mugaciro kwe, ubuhanga bwe, amatwara ye n’akamuri k'umutima bikagaragazwa n’ikaramu ye.

Ndagushimira cyane kuba wansabye kuguha ubundi buhamya bw’imirongo yera ku byo nari maze kubutangaho. Kugirango nkore ibyo wansabye mbanje kukubwira ibi bikurikira: Imvugo yawe wagizemo uti: “Nagusabaga

Page 85: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 85

ko ukomeza kunyongera”, igaragaza kwiyoroshya no kwicisha bugufi byawe, yanshimishije pe! None ndakwitabye, ndakwitabye, ndakubwira nti:

مسنده في والرافعي الكبير، في الطبراني أخرج

هللا صلى هللا رسول قال: قال عباس ابن الى باالسناد

ويموت حياتي يحيا أن سره من» وسلم، وآله عليه

من عليا فليوال ربي، غرسها عدن جنة ويسكن مماتي،

بعدي، من بيتي بأهل وليقتد وليه، وليوال بعدي،

فهمي ورزقوا ي،طينت من خلقوا عترتي، فأنهم

القاطعين أمتي، من بفضلهم للمكذبين فويل وعلمي،

«. شفاعتي هللا أنالهم ال صلتي، فيهم

Tabrani mu gitabo cye Maj’am al Kabir na Rafai mu gitabo cye Musnadi banditse Hadithi ikurikira yakuwe kuri Ibin Abbas, yaravuze ati: “Intumwa y’Imana «s.a.w.w» yaravuze iti: «Buri wese ushaka kubaho nk’uko nabayeho agapfa nk’uko napfuye, no gutura mu ijuru rya Edeni nyuma yo gupfa, niyemere Ali nk’umuyobozi we azanakurikire abo mu rugo rwanjye nyuma yanjye, kuko bo ni abo mu rugo rwanjye, baremwe mu ibyo naremwemo. Bahabwa ubumenyi bwanjye banahabwa ugusobanukirwa nk’ukwanjye. Hagowe abayoboke banjye batazemera abo murugo rwanjye (Ahalulbayiti), abatazemera urwego n’icyubahiro byabo n’abazaha agaciro gake isano yanjye nabo. Imana ntizabahe kugirirwa akamaro n’ubutakambizi bwanjye k'umunsi w’imperuka”.1

1– Iyi Hadith ifite amagambo nk’aya Hadithi iri mu gitabo cya Kanzul-Ummal, umuzingo 6 urup. rwa 217 Hadithi No 3819 nanone yanditswe mu gitabo cyitwa Talkhis Kanz al-Ummal, soma umugereka wa Musnad ya Ahmad Bin Hambal, umuzingo wa5 urup. rwa 94. Hafiz Abu Naim yanditse iyi Hadithi mu gitabo cye cyitwa Huliyah, na Ibin Al-Hadid al-Mutazilah mu gitabo cye Sharih Nahj al-Balagha (icapiro rya Cairo, umuzingo wa 2, urup. rwa 450). Ahmad Ibn Hambal nawe yanditse iyi Hadithi mu gitabo cye Musnad mu gika cya Manaqib Ali bin Abi Talib.

Page 86: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

86 AL-MURAJA‘ÄT

وأخرج مطير، والبارودي، وابن جرير، وابن شاهين،

وابن منده، من طريق اسحاق، عن زياد بن مطرف قال:

من »سمعت رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم يقول: »

أحب أن يحيا حياتي ويموت ميتتي ويدخل الجنة التي

فليتول عليا وذريته من وعدني ربي، وهي جنة الخلد

باب هدى، ولن يدخلوكم من بعده، فانهم لن يخرجوكم

«.باب ضاللةMutir, Al-Burudi, Ibin Jarir, Ibin Shahin na Ibn Mundah, bavuze Hadithi bayikuye kuri Isihaqa, ayikuye kuri Ziyad bin Matraf yaravuze ati: “Numvise intumwa y’Imana «s.a.w.w» ivuga iti: “Buri wese ushaka kubaho nk’uko nabayeho, agapfa nk’uko napfuye, akanatura mu ijuru ry’iteka rya Edeni nasezeranyijwe na Nyagasani, niyemere Ali nk’umuyobozi we na nyuma ye niyemere abana be nk’abayobozi be, kuko batazabakura mu muryango wo kuyoboka, ntibazanabinjiza mu muryango w’ubuyobyi”. 1

قال رسول هللا صلى »ومثله حديث زيد بن أرقم قال:

من يريد أن يحيا حياتي، »هللا عليه وآله وسلم:

ويموت موتي، ويسكن جنة الخلد التي وعدني ربي،

فليتول علي بن ابي طالب، فإنه لن يخرجكم من هدى،

«.ولن يدخلكم في ضاللةNi kimwe nk’indi yavuzwe na Zayid bin al-Arqam ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti: “Buri wese ushaka kubaho nk’uko nabayeho, agapfa nk’uko napfuye, akanatura mu ijuru ry’iteka rya Edeni nasezeranyijwe na Nyagasani, niyemere Ali nk’umuyobozi we, niyemere abana be

1– Kanz al-ummal, umuzingo wa.6 urup. rw’i 155 Hadithi No 2578; Talkhis Kanz al-Ummal mu mugereka wa Musnad ya Ahmad bin Hambal umuzingo wa 5, urup. rwa 32. Allamah Ibn Hajar al-Asqalani yanditse iyi Hadithi muri make mu gitabo cye Isabtah kuhusiana avuga ko iyi Hadithi yakuwe kuri Yahya bin Yali al-Muharibi bityo akavuga ko iyo Hadithi ari dayifu [ntiyemewe].” Ariko njye uko mbibona, ibivugwa kuri iyi Hadithi na Ibn Hajar biratangaje kuko Yahya bin Yali yemewe n’intiti zose mu bya Hadithi ko ari umunyakuri. Imam Musilim yanditse mu gitabo cyeSahih Hadithi zavuzwe na (Yahya bin Yali al-Muharibi) mu gika kivuga “Ibihano”. Alamah Dhahabi mu gitabo cye Al-Mizan ahamya ko Yahya bin Yali Muharibi yari umunyakuri wizerwa, ibyo bikaba binahamywa na Allamah Qaysarani n’izindi ntiti z’ibona (Yahya bin Yali al-Muharibi) zirimo Musilim na Bukhari, yari umunyakuri yanizerwaga mu buvuzi bwe bwa Hadithi.

Page 87: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 87

nk’abayobozi be, kuko batazabakura mu muryango wo kuyoboka, ntibazanabinjize mu muryango w’ubuyobyi”.1

قال رسول هللا صلى »وكذلك حدث عمار بن ياسر قال:

أوصي من أمن بي وصدقني بوالية »هللا عليه وآله وسلم:

علي بن ابي طالب، فمن تواله فقد توالني، ومن توالني

فقد تولى هللا، ومن أحبه فقد أحبني، ومن أحبني فقد

أحب هللا، ومن أبغضه فقد أبغضني ومن أبغضني فقد

«.وجلأبغض هللا عز

“Ammar Ibn Yasir (r.a) yavuze ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti: “Ntegetse buri wese unyemera akemera ukuri kw’itegeko natanze ry’uko Ali bin Abitalibi ari umuyobozi, kuko umugize umuyobozi we aba arinjye agize umuyobozi kandi ungize umuyobozi aba agize Imana umuyobozi, n’umukunze aba ankunze kandi unkunze aba akunze Imana, umwanga aba anyanga kandi unyanga aba yanga Imana”.2

اللهم من آمن بي وصدقني، »وعن عمار أيضا مرفوعا:

فليتول علي بن أبي طالب، فإن واليته واليتي،

«. وواليتي والية هللا تعالى

Muri riwaya yindi ya Ammar Ibn Yasir yaravuze ati: “Ntegetse buri wese unyemera akemera ukuri kw’itegeko natanze ry’uko Ali bin Abitalibi ari umuyobozi, ko umugize umuyobozi we aba arinjye agize umuyobozi kandi ungize umuyobozi abagize Imana iruta byose umuyobozi”.3

1– Soma Mustadrak igitabo cya Imam Hakim, umuzingo wa 3, urup. rw’i 128 yongeraho ko iyi Hadithi ari Sahih inujuje amategeko ya Hadithi Sahih yashyizweho na Buakhari na Musilim ariko abashekhe babiri Bukhari na Musilimu) ntibayanditse. Tabrani nawe yayinditse mu gitabo cye, Abu Naim mu gitabo cye cyitwa Fadha il al-Sahabah Tabrani, Abu Naim mu gitabo cye Faza il al-Sahabah Mutaq al-Hindi mu gitabo cye Kanz al-Ummal no mu mugereka wa Musnad ya Hamadi, umuzingo wa.5, urup. rwa 32.

2– Yanditswe na Tabrani mu gitabo cye Al-kabir, na Ibin Asakir mu gitabo cye cy’Amateka, inandikwa mu gitabo cya Kanz al-Ummal, umuzingo wa.6, Hadithi No 2571 mu mpera z’urup. rw’i 154.

3– Al-Tabrani, mu gitabo cye Al-kabir yanditse iyi Hadithi yarakuwe kuri Muhammad, umwana wa Abu Ubaydah, umwana wa Muhammad, umwana wa ammar bin Yasir, yavuzwe n’umwana ayikuye kuri se, nawe ayikuye kuri sekuru, ni Hadithi No 2576 umuzingo wa6. Urup. rw’i. 155 mu gitabo cya Kanz al-Ummal.

Page 88: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

88 AL-MURAJA‘ÄT

يا أيها »وخطب صلى هللا عليه وآله وسلم مرة فقال:

الناس أن الفضل والشرف والمنزلة والوالية لرسول هللا

« بكم األباطيل وذريته، فال تذهبنMuri Hadithi yindi Amari bin Yasir yaravuze ati: Igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze khutuba igiramo iti: “Yemwe bantu: Mu by’ukuri intumwa y’Imana n’urubyaro rwayo bafite urwego n’icyubahiro n’ubuyobzi kuri mwe byihariye, bityo ntimuzayobywe ngo munabeshywe”.1

في كل خلف من أمتي »وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

عدول من أهل بيتي، ينفون عن هذا الدين تحريف

المبطلين، وتأويل الجاهلين. اال الضالين، وانتحال

«.وأن أئمتكم وفدكم الى هللا، فانظروا من توفدونIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Muri buri bantu bazabaho nyuma yanjye bazaba barimo abanyakuri mu bo muri Ahalul-bayiti, bazajya babuza abayobyi bashaka kugira ibyo bahindura mu idini, no kubeshyuza ibisobanuro bitari iby’ukuri by’inyigisho z’idini. Murabe maso; abaimamu banyu nibo bahagararizi banyu ku Mana, bityo mujye mushishoza [guhitamo] abo mugira abahagararizi banyu ku Mana”.2

دموهما فال تق»وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

فتهلكوا، وال تقصروا عنهما فتهلكوا، وال تعلموهم

«. فأنهم أعلم منكمIntumwa y’Imana yaravuze iti: (Ntimukabatange imbere mutazarimbuka, ntimukanagende biguruntege mu kubakurikira mutazarimbuka, kandi ntimukabigishe kuko babarusha ubumenyi). 3

1– Abu al-Shaykh iyi Hadithi yayivuze ari ndende na Ibin Hajar yayimukuyeho ayandika mu gitabo cye Sawiq al-Muhriqah, urp rw’i 105 igika No 4 aho asobanura Aya ya 23 sura ya 42 ya Qur’an yera.

2– Yanditswe na Al-Mulla, mu gitabo cye Sirat na Ibn Hajr mu gitabo cye Sawaiq al-Muhriqah urup. rwa 90, aho asobanura aya ya Qur’an ya 37:24.

3– Yanditswe na al-Tabrani ari muri Hadithi ya Thaqalayn (ibiremereye bibiri) yandikes ns Ibn Hajar mu gitabo cye Sawaiq al-Muhriqah tafsiri ya aya ya 24, sura ya 37, igika cya 11, urup. rwa 89.

Page 89: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 89

واجعلوا أهل بيتي »هللا عليه وآله وسلم: وقال صلى

منكم مكان الرأس من الجسد، ومكان العينين من

«.الرأس، وال يهتدي الرأس اال بالعينينIntumwa y’Imana yaravuze iti: “Abo mu rugo rw’intumwa yanyu “Ahalul-bayiti” mujye mubafata nk’umutwe ku igihimba cy’umubiri, cyangwa nk’amaso ku mutwe, kuko burya umutwe urebesha amaso”.1

الزموا مودتنا أهل »وقال صلى هللا عليه وآله وسلم

البيت، فإنه من لقي هللا وهو يودنا، دخل الجنة

بشفاعتنا، والذي نفسي بيده، ال ينفع عبدا عمله اال

« .بمعرفة حقناIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ni ngombwa mubone ko gukunda Ahalul- bayiti ari ingenzi, kuko buri wese uzahura na Nyagasani we yaradukundaga ni ngombwa ko azinjira mu ijuru bitewe no gutakambirwa natwe. Ndahiye uwo roho yanjye iri mu maboko ye, ntawe ibikorwa bye byiza bizagira icyo bimarira uretse abanje kwemera uburenganzira n’urwego byacu.”2

معرفة آل محمد »وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

براءة من النار، وحب آل محمد جواز على الصراط،

«والوالية آلل محمد أمان من العذابIntumwa y’Imana yakomeje ivuga iti: “Kumenya uburenganzira bw’abo mu rugo rwa Muhammadi birokora nyirabyo kujya mu muriro wa Jahanamu, no gukunda abo mu rugo rw’intumwa n’icyangombwa kizatuma nyiracyo

1– Iyi Hadithi n’abanditsi b’ibitabo bya Hadithi, yarakuwe kuri Abu Dharr yandikwa na shayk Yusuf al-Nabahani mu gitabo cye Is’af al-Raghibin urup. rwa 31, n’abandi.

2– Yanditswe na Al-Tabrani mu gitabo cye, yandikwa na allamah Suyuti mu gitabo cye Ihya al-Mayyit, yandikwa na Allamah al-Nabahani mu gitabo cye Arbain al-Arbain, na allamah bin Hajar mu gitabo cye Sawaiq al-Muhriqah. Zirikana iyi mvugo y’intumwa y’Imana igiramo iti: “Ntawe ibikorwa bye byiza bizagira icyo bimarira uretse abanje kwemera uburenganzira n’urwego byacu”. Ngaho mbwira uburenganzira bwabo ibikorwa byiza ukora bidashobora kwemerwa ku Mana uretse mbere yo kubamenya? Ni koye! Ntiwumva ko ibi bikumvisha ko ari itegeko kumvira, gukurikira no kugendera kuri Ahalul-Bayit, kwiyegereza Imana ugendera k’ubuyobozi bwabo? Ni iyihe nshingano y’indi yaba impamvu yo kwemerwa kw’ibikorwa no kutemerwa ku Mana itari kwemera Nibuwwah (intumwa z’Imana) n’Abakhalifa (abahagararizi b’intumwa?

Page 90: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

90 AL-MURAJA‘ÄT

abasha guca kuri sirati “inzira ijya mu ijuru”, no kwemera ubuyobozi bwabo birinda nyirabyo uburakari bw’Imana”.1

ال تزول قدما عبد »وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

ربع، عن عمره فيما يوم القيامة حتى يسأل عن أ

أفناه، وعن جسده فيما أباله، وعن ماله فيما

«.أنفقه، ومن أين أكتسبه، وعن محبتنا أهل البيت

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ku munsi w’imperuka nta we uzabasha gushingura ikirenge aho abantu bazaba babarirwa ibyo bakoze atabajijwe ibintu bine: “Uko yakoresheje ubuzima bwe, igihe cye uko yagikoresheje, aho yakuye umutungo we, azanabazwa kuba yarakundaga Ahalul- bayiti”.2

صف )فلو أن رجال صفن »وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

بين الركن والمقام فصلى وصام وهو مبغض آلل (قدميه

«.محمد دخل النارIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Hagize uwo ariwe wese uhagarara hagati ya rukun “iruhande rwa Kaaba” na maqamu “aho Ibrahimu yari ahagaze yubaka hafi ya Kaaba”, ubuzima bwe bwose akabukoresha asali,

1– Kitabu Al-Shafa cyanditswe na Qadbi Ayad, umuzingo wa 2 urup. rwa 40 icapiro ryacapiwe Astanah mu mwaka w’i 1328 Hijiria. Urumva ko kubamenya kuvugwa muri iriya Hadithi atari ukumenya amazina yabo, abo aribo, ko bafitanye isano n’intumwa, ari ibyo, Abu Lahabi na Abu Jahali bari babizi kurenza uwo ariwe wese, ahubwo kubamenya bigirira nyirabyo akamaro kavugwa muri ziriya Hadithi, ni ukumenya ko aribo bayobozi b’Abayisilamu nyuma y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibyo akaba aribyo bivugwa muri iyi Hadithi igira iti:

من مات ولم يعرف امام زمانه، »قوله صلى هللا عليه وآله وسلم:

«مات ميتة جاهلية

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Uzapfa atazi imamu w’igihe cye azapfa urupfu nk’urw’uwapfuye mu bihe bya jahiliya”.

2– Iyo Ahalul-bayiti baba batarahawe ubuyobozi n’Imana, ntabwo bari kugira ibyubahiro n’agaciro nkaka mu idini. Iyi Hadithi yanditswe na Al-Tabrani ayikuye kuri Ibin Abbas inandikwa na allamah Suyut, na Al-Nabahani mubitabi; Ihya al Mayyit na Arbain n’abandi bamenyi bayanditse mu bitabo byabo.

Page 91: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 91

asenga anafunga, ariko yanga abo mu rugo rwa Muhammadi, uwo azinjira mu muriro wa Jahanamu”.1

من مات على حب آل »وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

محمد مات شهيدا، أال ومن مات على حب آل محمد مات

مغفورا له، أال ومن مات على حب آل محمد مات

تائبا، أال ومن مات على حب آل محمد مات مؤمنا

مستكمل االيمان، أال ومن مات على حب آل محمد بشره

نكر ونكير، أال ومن مات ملك الموت بالجنة، ثم م

على حب آل محمد يزف إلى الجنة كما تزف العروس في

بيت زوجها، أال ومن مات على حب آل محمد فتح له في

قبره بابان إلى الجنة، أال ومن مات على حب آل

محمد جعل هللا قبره مزار مالئكة الرحمة، أال ومن مات

ومن على حب آل محمد مات على السنة والجماعة، أال

مات على بغض آل محمد جاء يوم القيامة مكتوبا بين

.«خطبته العصماء إلى آخر… عينيه: آيس من رحمة هللاIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Uzapfa akunda abo mu rugo rwa Muhammadi azapfa ari mu rwego rwa shahidi, uzapfa akunda abo murugo rw’intumwa azapfa ababariwe ibyaha bye, uzapfa akunda abo murugo rwa Muhammadi azapfa ari umwemera ufite ukwemera kuzuye, uzapfa akunda abo murugo rwa Muhammadi, malayika w’urupfu amuha inkuru nziza yo kwinjira mu ijuru, akongera kuyihabwa na Munkari na Nakiri, uzapfa akunda abo murugo rwa Muhammadi azinjira mu ijuru atatswe nk’uko umugeni atakwa agiye mu rugo rw’umugabo we, uzapfa akunda abo mu rugo rwa Muhammadi mu imva ye azafungurirwa imiryango ibiri yo mu ijuru. Uzapfa akunda abo murugo rwa Muhammadi Imana izagira imva ye kujya isurwa na malayika w’impuhwe. Uzapfa akunda abo murugo rwa Muhammadi azapfa ari mubagenderaga kuri Suna z’intumwa anabarwa ko ari mu bemera. Uzapfa yanga abo murugo rw’intumwa azaza k'umunsi w’imperuka mu gahanga ke handitse; Uwagiriye amakenga impuhwe z’Imana”.2

1– Yanditswe na Al-Tabrani, Al-Hakim, Al-Nabahani (mu gitabo cye Arbain) Suyuti (mu gitabo cye Ihya al-Mayyit) n’abandi. Hadithi ni kimwe na Hadithi zindi nk’izi zavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w).

2– Yanditse na Imamu Thaalabi muri Tafsiri ye aho asobanura aya ya al-Mawada, yarayikuye kuri Jariri bin Abdillah, nawe yarayikuye ku intumwa y’Imana (s.a.w.w), avuga ko yemewe na bose. Yandikwa na Zamakhishari muri Tafsiri ye al-Kashaafu,

Page 92: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

92 AL-MURAJA‘ÄT

Iyi khutba izwi ku izina rya khutba ya Asmaau, yanditswe n’abamenyi ba mazihebu ya Ahal-Suna wal- Jama bizewe, n’abamenyi b’Abashiya bayanditse ni benshi.1

Aha ikibazo umuntu yakwibaza n’iki; ese intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaba yaragiye yibanda kuri Ahalul-bayiti no gutangariza Abayisilamu urwego n’icyubahiro byabo gusa kubera isano y’amaraso afitanye nabo? Ari uko byari biri, intumwa y’Imana (s.a.w.w) ntaho yaba itandukaniye n’abandi bantu basanzwe kuko usanga bashyira imbera abo bafitanye ubuvandimwe bw’amaraso ntayindi mpamvu uretse iyo. Intumwa yo aho inyuranye n’abandi bantu, ni uko yo yatangazaga kuribo biriya byose kubera ko Ahalul-bayiti bari abahamya b’Imana, n’amasoko y’amategeko y’idini, n’abahagararizi b’intumwa bategeka ibyo yategekaga bakabuza ibyo yabuzaga. Bityo ubakunze mu by’ukuri aba agaragaje ko yemera ko ari abasigire b’intumwa bayihagarariye, bityo akaba agomba kubagenderaho no kubagira ikitegererezo, n’ubanze nawe akaba agaragaje ko atemera ko ari abasigire b’intumwa bityo bigatuma atabagenderaho ntanabagire ikitegererezo. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

[ البيت أهل] يحبنا ال: »وسلم وآله عليه هللا صلى قال

.«شقي منافق إال يبغضنا وال تقي، مؤمن إال“Twe “Ahalul-bayiti” ntawe udukunda uretse ko aba ari umwemera nta n'utwanga uretse ko aba ari umunafiki n’umunyakaga”.2

Ibyo nibyo byatumye umusizi witwa Farazdaq ubwo abavugaho atakaga imamu Zayn al-Abidin mu gisigo yasomye yagize ati:

ومعتصم منجى وقربهم كفر وبغضهم دين حبهم معشر من

خير من قيل أو أئمتهم كانوا التقى أهل عد إن هم قيل األرض أهل

Ari mu bantu kubakunda biba ari imani «ukugandukira Imana» no kubanga aba ari ubukafiri «ubuhakanyi», abo kuba hafi yabo kurokora nyirako

avuga ko ari Sahih yemewe na bose. Yandikwa na Fakhar al-Razi muri Tafsiri ye al-Kabira, umuzingo wa 8, urup. rwa 504. Yanabiulmawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rwa 28, 263, 369, icapiro ry’i Isitambuli. Faraidu al-Simtayini, umuzingo wa 2, urup. rwa 255, H 524.

1– Soma Biharul-anuwari na Manaqib Aal Abitabi n’ibindi bitabo.

2– Soma Sawaiq al-Muhriqah, igika cya 11.

Page 93: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 93

kuzagira akaga. Turamutse dukoze ibarura ry’abatinya Imana, twasanga aba “Ahalul- bayiti” ari abayobozi babo. Cyangwa dushatse kumenya abantu b’imbonera kurenza abandi ku isi, twabwirwa ko aribo.1

Amir al-Muminin yaravuze ati:

إني وأطائب »أمير المؤمنين عليه السالم يقول:

أرومتي، وأبرار عترتي، أحلم الناس صغارا وأعلم

الناس كبارا، بنا ينفي هللا الكذب، وبنا يعقر هللا

أنياب الذئب الكلب، وبنا يفك هللا عنتكم، وينزع ربق

«. أعناقكم، وبنا يفتح هللا ويختم“Njye n’urubyaro rwanjye rutagatifu ni ntungane mu bo mu rugo rwanjye, mubuto bwacu tuba turi abahanga, twanaba bakuru tukaba turusha abantu bose ubumenyi. Bicishijwe kuri twe, Allah azasibangatanya ikinyoma, anakure amenyo y’impyisi zinyotewe no kunywa amaraso y’abantu. Ni natwe azakoresha kubabohoza ingoyi mwaziritswe mumajosi. Nitwe Imana yahereyeho buri kintu ni natwe izabisozerezaho”.2

Birahagije kwemera ko Ahalul- bayiti barutishijwe abandi bantu kugera n’aho Imana itegeka kujya basabirwa uko intumwa isabiwe, inashyira kubasabira mu swala za farazi za buri munsi, ntiyagira undi muntu ishyira muri urwo rwego. Bityo swala ya buri wese mu bantu ku isi ikaba itakwemerwa aramutse atabasabiye muri iyo swala. Yaba swala ya [Abubakari] wiswe Sidiqi [umunyakuri], cyangwa iya [Umari bin Khattabi] wiswe Faruqu [utandukanya ukuri n’ikinyoma], cyangwa [Uthumani bi Affan] wiswe Zuunurayyini [Ufite imuri ebyiri] abo bose iyo mu swala zabo batasabiraga Ahalul-bayiti mu swala, iswala zabo zabaga zitemewe]. Ni itegeko kuri buri wese usenga Imana mu swala ze za buri munsi asenga Imana abasabira. Nk’uko mu swala ari ngombwa kuvuga shahada ebyiri (La ilaha illa Allah Muhammad Rasul Allah), ni nako ari ngombwa gusabira Ahalul- bayiti “Abo murugo rw’intumwa”.

Mu by’ukuri iki cyubahiro n’urwego Ahalul- bayiti bahawe gituma Abayisilamu bose babunamira bakicisha bugufi imbere yabo, cyanatumye Aba imamu ba mazihebu enye za Ahal-Suna wal- Jama nabo babubamira banicisha bugufi imbere yabo, nk’uko bigaragazwa na imamu Shafi muri iyi mirongo y’igisigo yasomye ati:

1– Diywan Farzdaq, umuzingo wa 2, urp rw’i 180, icapiro rya Bayirut.

2– Aydah al-Ishkal na Abd al-Ghani na kanz al-Ummal J.6, ukurasa 396.

Page 94: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

94 AL-MURAJA‘ÄT

أنزله القرآن في هللا من فرض حبكم هللا رسول بيت أهل يا له صالة ال عليكم يصل لم من أنكم الفضل عظيم من كفاكم

Yemwe bantu bo murugo rw’intumwa! Kubakunda kuri twe n’itegeko twategetswe na Allah muri Qur’ani yahishuye. Birahagije kuba mwararutishijwe abandi bantu kuba utabasabiye mu swala, swala ye itemerwa.1

Reka dutosheke n’izi Hadithi tumaze kuvuga twabonye zihamya ko ari itegeko gukurikira Suna za Ahalul-bayiti no kubagira ikitegererezo. Si muri Suna bavuzweho gusa, kuko no muri Qur’ani harimo aya nyinshi zihita zisobanuka zitegeka kuri bo nk’ibyategetswe muri Suna. Kuzimenya tukaba twabiretse kubera ubuhanga n’ubumenyi mufite, bityo kurimwe bikaba bihagije kubabwirira mu marenga no mu imvugo z’impine ubundi mugasobanukirwa icyo umuntu yashakaga kubabwira bidasabye kuvuga menshi. Alhamdulillahrabil’alamina.

Umuvandimwe,

(Sh)

IBARUWA YA 11 Kuya 20/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Gutangazwa na Suna (Hadithi) zisobanutse twatanzeho ubuhamya.

II. Kubura uko yitwara kuri Suna z’ukuri yeretswe n’ibyemerwa na Ahal- Suna.

III. Gusaba guhabwa ubuhamya bw’imirongo ya Qur’ani kuri biriya.

1– Iyi mirongo y’igisigo yasomwe na Imamu Shafi ataka abo mu rugo rw’intumwa [Ahalul-bayiti], irazwi cyane na Bayisilamu bose, abamenyi benshi bahamije ko iriya mirongo yasomwe na Imamu Shafi barimo Ibin Hajari mu gitabo cye Sawaiq al-Muhriqah, urp rwa 88, al-Ubhani, mu gitabo cye Arbaina al-Arbaina, urup. rwa 99, Imamu Abubakari al-Shihabi bin al-Din mu gitabo cye Rashifah al-Swadi n’abandi.

Page 95: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 95

1) Nashimishijwe no kubona ibaruwa yawe nasanze ibyo ivuga byemerwa na benshi mu Bayisilamu (Ahal- Suna), nabonye ibyo ivuga bisobanutse kandi byemewe. Ubushobozi ufite bwo kwisobanura, n’ubumenyi bwawe bwinshi byantangaje. Nagenzuye amabaruwa yawe cyane nsanga uri indatsimburwa k'urugamba rw’impaka, n’igihangange mukuvuga.

2) Ndigusoma ibaruwa yawe iheruka, nasanzemo ubuhamya utabona aho uhera ubuhakana, nisanga ndi mukibazo cyokubura icyo nafata n’icyo nareka (Ntazi icyo nakwemera n’icyo ntakwemera), nisanga ngomba gukurikira abaimamu bakomoka mu muryango wera w’intumwa, abaimamu bahundagajweho ingabire n’imigisha by’Imana, ngasanga ku Mana n’intumwa yayo bafite icyubahiro n’agaciro kihariye, kuburyo buri muntu yagombaga kububahiriza no kwicisha bugufi imbere yabo. Nareba Abayisilamu benshi [Ahal-Suna] ngasanga bemera ibinyuranye n’ibyigishijwe n’aba imamu bera, bananyuranya n’ibyo imirongo yera itegeka kuri Ahalul-bayiti, bityo nisanga nabuze icyo nkora n’icyo nareka! Ubu mfite imitima ibiri, umutima unyumvisha ko ngomba kwemera ibitegekwa mu mirongo yera kuri Ahalul-bayiti ntakujya umunanu, undi unkurura ku gukomeza kwemera ibyemerwa n’Abayisilamu benshi, none ubu igice cy’umutima wanjye kimaze kwiyegurira [kwemera] ibyo wavuze, ikindi nacyo gitsimbaraye cyanga kuva ku izima no kwemera ibyo uvuga kitanashobora kugukurikira.

3) None ushobora kumpa ubwo buhamya bundi buri muri Qur’ani yera kugira ngo nyurwe ku mutima na nemere ukuri ndeke kwiyumva mbogamiye ku ibyemerwa na benshi? Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 12 Ku ya 20/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

Ubuhamya buvuye muri Qur’ani yera

Imana ishimwe kuba wowe uri mu bantu bajimije mugusobanukirwa igitabo cy’Imana (s.w.t). Uzi ibisobanuro bya Qur’ani bihita bigaragara n’ibidahita bigaragara, none siniyumvisha uburyo umuntu nkawe yabaza

Page 96: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

96 AL-MURAJA‘ÄT

kuba muri Qur’ani haba harimo aya (imirongo) ivuga kuri Ahalul- bayiti ? Niko ye! Qur’ani ntiyatuye ivuga ko ntabandi bejejwe umwanda w’ibyaha baranatagaswa nyabyo uretse Ahalul-bayiti ?1 Niko ye ! Hari undi mu bantu bo ku isi hahishuwe aya imweza ikanamutagasa utari bo?2

1– Nkuko Imana Aza wa Jala yavuze ko yabejejeho umwanda w’ibyaha muri iyi aya ikurikira:

﴿

“Muby’ukuri Imana irashaka kubezaho umwanda “w’ibyaha” bantu bo murugo inabatagase nyabyo” (Qur’an, 33:33).

2– Oya ntawe, uwo ni umwihariko wabo ntawe bawuhuriraho n’urwo rwego ntawarugezemo utari bo.

AYA YA TATIHIRI [KWEZWA]

﴿

“Muby’ukuri Imana irashaka kubezaho umwanda “w’ibyaha” bantu bo murugo inabatagase nyabyo(. (Qur’an, 33:33).

.Mu bitabo bya Hadithi bya mazihebu ya Ahal-suna-wal-Jama, handitsemo uruhuri rwa Hadithi zivuga ko iyi aya yahishuwe ivuga by'umwihariko abantu batanu bazwi ku izina rya Ahalul-Kisa [abantu bo mu ishuka]. Izo Hadithi zivuga ko izina Ahalul-bayiti rivugwa muri iriya aya, rireba gusa abo bantu batanu batwikiriwe ishuka n'Intumwa y'Imana (s.a.w.w), nabo akaba ari aba bakurikira: Muhammadi (s.a.w.w), Ali, Fatima, Hasani na Huseyini. Urugero soma ibitabo bya mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira:

Ahmad ibn Hambal witabye Imana mu mwaka wa (241 A.H), mu gitabo cye al-Musnad, umuzingo wa 1, urup. rwa 331, umuzingo wa 4, urup. rw'i 107, umuzingo wa 6, urup. rwa 292 na 304. Muslim witabye Imana mu mwaka wa ( 261 A.H), mu gitabo cye Sahihi, umuzingo wa 7, urup. rw'i 130. Al-Tirmidh witabye Imana mu mwaka wa ( 279 A.H), mu gitabo cye Sunan, umuz 5, urup. 361. Nasai witabye Imana mu mwaka wa (303 A.H), mu gitabo cye Sunan al-Kubra, umuz. wa 5, urup. 108, n'I 113. Dawlabi witabye Imana mu mwaka wa (310 A.H), mu gitabo cye al-Dhurriyyah al-Twahirah al-Nabawiyyah, page. 108. al-Hakim al-Naysabur, witabye Imana mu mwaka wa (405 A.H), mu gitabo cye al-Mustadrak, umuzingo wa 2, urup. 416, umuz. wa 3, urup. 113, 146, 147. al-Zarkashi witabye Imana mu mwaka wa (794 A.H), mu gitabo cye al-Burhan, urp 197. Ibn Hajar al-`Asqalan witabye Imana mu mwaka wa (852 A.H), mu gitabo cye Fathul-Bar Sharh S ahih al-Bukhari,

Page 97: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 97

umuz 7, urup. rw'i 104. Al-Kulayn witabye Imana mu mwaka wa (328 A.H), mu gitabo cye Usul al-Kafi, umz wa (597 A.H), Zad al-Masir. Al-Qurtubi, witabye Imana mu mwaka wa (671 A.H), al-Jamia` li-Ahkam al-Qur’an. Ibn Kathir, witabye Imana mu mwaka wa (774 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. Al-Thaalabi, witabye Imana mu mwaka wa (825 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. Al-Suyuti, witabye Imana mu mwaka wa (911 A.H), al-Durr al-Manthur. Al-Shawkani, witabye Imana mu mwaka w'i (1250 AH), Fathual-Qadir. Al-`Ayyahi, witabye Imana mu mwaka wa (320 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. Al-Qummi, witabye Imana mu mwaka wa (329 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. Furat al-Kufi, waitabye Imana mu mwaka wa (352 A.H), mu gitabo cye cya Tafsiri. Zayil-ayat-ulul-amri. Tabrasi, witabye Imana mu mwaka wa (560 A.H), Majmaa al-Bayaani.

N'ibindi bitabo byinshi bya Tafsiri bya Ahal-Suna wal-Jama tutavuze.

AHALUL-BAYITI BAVUGWA MURI IRIYA AYA NI INTUMWA, ALI, FATIMA HASANI NA HUSEYINI

Nikenshi abavandimwe bacu bayoboka mazihebu ya Ahal-Suna iyo basobanuriwe iyo aya bakabwirwa ko Ahalul-bayiti [abo mu rugo rw’intumwa] bayivugwamo ari Intumwa, Ali, Fatima, Hasani na Huseyini, bagusubiza ko ibyo ari ibisobanuro byahimbwe n’Abashiya kuko abo mu rugo rw’intumwa bavugwa muri iriya aya ari abagore b’intumwa. Ibyo bivuzwe n’umuntu utazi icyarabu ntibyaba bitangaje, kuko we yaba yibaza ko Icyarabi ari nk’Ikinyarwanda usanga imvugo zikoreshwa havugwa umugore ari nazo zikoreshwa havugwa umugabo. Ariko bivuzwe n’uzi Icyarabu byaba bitangaje pe! Ururimi rw’Icyarabu runyuranye n’Ikinyarwanda; Abarabu bo bagira imvugo zihariye bakoresha bavuga abagore zikitwa Sighat mu’anathi, n’izo bakoresha iyo havugwa abagabo, zikitwa Sighat mudhakar.

Aya yatangiye ivugana n’abagore b’Intumwa iti: «Yemwe bagore b’intumwa! Ntimuhwanye n’uwariwe wese mu bagore, nimuramuka mugandukiye Imana...». Ikoresha Sighatul-Inatha [imvugo ikoreshwa havugwa abagore] iba iherwa na Nun Nisiwa; «lasutunna, initaqaitunna, falatakh-dhaana,waqulna, waqar-nafi, buyutikunna, wala tabar rajina, waaqimna, waatinaz-zakah, wa’atina-llah warasulahu»; urabona ko buri jambo hano rirangizwa n'inyuguti ya (Nuni Nisuwah). Ikoreshwa mu gihe havugwa cyangwa habwirwa igitsina gore gusa nta mugabo ubarimo. Aya igeze ku nteruro ivuga by’umwihariko kuri Ahalul-Bayit, imvugo yarahindutse, iba imvugo ikoreshwa mu cyarabu havugwa cyangwa habwirwa abagabo, igira iti: «liyudh-hiba an-kum– wayutahhirakum» 59 Al-Ahzab:32.

KUBA AHALUL-BAYITI ARI ALI, FATIMA, HASANI NA HUSEYINI MU BITABO BYA HADITHI BYA AHAL-SUNA WAL-JAMA

فقد قال الرسول األعظم صلى هللا عليه وآله وسلم مشيرا إلى علي

اللهم هؤالء أهل بيتي فأذهب عنهم »وفاطمة والحسن والحسين:

«. الرجس وطهرهم تطهيرا

Page 98: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

98 AL-MURAJA‘ÄT

Igihe kimwe intumwa y’Imana yerekana Ali, Fatima, Hasani, na Huseyini yaravuze iti: “Nyagasani, bariya nibo bantu bo mu rugo rwanjye, beze umwanda [w’ibyaha] unabatagase nyabyo”.

Soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira Sahih al-Tarmizi, umuzingo wa 5, urup. rwa 31, H 3258, urup. rwa 328, H 3875, urup. rwa 361, H 3963. Shawahidu al-Tanzili cya al-Hasikani al-Hanafi, imuzingo wa 1, urup. rw’i 124. H 172, umuzingo wa 2, urup. rwa 16 icapiro rya Bairut. Sahih Musilim Kitabu Fazail Ali bin Abitalibi, umuzingo wa 15, urup. rw’i 176, icapiro rya Misiri yasobanuwe na al-Nawawi, umuzingo wa 2, urup. rw’i 119, icapiro rya Muhamadiya mu Misiri. Manaqibu Ali bin Abitalibi cya Ibin al-Maghazili al-Shafi, urup. rwa 302, H 346, 348, 350. Khasaisi Amirulmuminina cya Nasai, umuzingo wa 4, urup. rwa 16, icapiro rya Misiri i Cairo.

AHALUL-BAYITI KUBA ARI ALI, FATIMA, HASANI NA HUSEYINI MU BUHAMYA BUTANGWA NA UMUSALAMA UMUGORE W’INTUMWA N’UKO WE ATABARIMO

Soma Sahih al-Tirimizi, umuzingo wa 5, urup. rwa 31, H 3258, urp rwa 361, H 3963. Shawahidu al-Tanzilu al-Hasikani al-Hanafi, umuzingo wa 2, urup. rwa 24, H 659, 706, 707, 709, 710, 714, 716, 717, 720, 722, 724, 729, 731, 737, 738, 740. Manaqib Ali bin Abitalibi cya Ibin al-Maghazili al-Shafi, urup. rwa 303, H 347, 349. al-Fusulu al-Muhmah cya Ibin al-Isibaghi al-Maki, umuzingo wa 8. Tafsir ya Ibin al-Kathiri, umuzingo wa 3, urup. rwa 484, al-Sirah al-Nabawiyah cya Zayn Dahlani umugereka wa al-Siraha al-Hilabiyah.

AHALUL-BAYITI KUBA ARI ALI, FATIMA, HASANI NA HUSEYINI MU BUHAMYA BUTANGWA NA AYISHA UMUGORE W’INTUMWA N’UKO WE ATABARIMO

Soma Sahih Musilim Kitabu Fazail Ahalul-bayiti, umuzingo wa 2, urup. rwa 368, icapiro rya al-Halabi mu Misiri, n’umuzingo wa 15, Sharh al-Nawawi, icapiro rya Misiri, Shawahid al-Tanziri cya al-Hasikani al-Hanafi, umuzingo wa 2, urup. rwa 38, H 676, 677, 676, 781, 784. Musitadrak al-Hakim, umuzingo wa 3, urup. rw’I 148, 373, 374, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri. Fatihulqadir cya Shawukani, umuzingo wa 4, urp rwa 279. Dhakhairul’uquba cya Twabari al-Shafi, urp 24.

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iyo yajyaga gusari mu gihe kingana n’amezi atandatu yacaga k’umuryango w’inzu ya Ali na Fatima ikavuga iti: Sala, Sala: “Muby’ukuri Imana irashaka kubezaho umwanda “w’ibyaha” bantu bo murugo inabatagase nyabyo(. Soma Sahih al-Tirimizi, umuzingo wa 5, urup. rwa 31, Shawahid al-Tanzil cya al-Hasikani al-Hanafi, umuzingo wa 2, urp rw’i 199. Tafsir al-Twabari, umuzingo wa 22, urup. rwa 6, Majima al-Zawaid, cya al-Hayithami al-Shafi, umuzingo wa 9, urup. rw’i 168, al-Dur al-Manthur cya Suyut, umuzingo wa 5, urup. rw’i 199. Tafsir ibin Kathir, umuzingo wa 3, urp rwa 484.al-Musitadrak cya Hakim, umuzingo wa 3, urup. rw’i 153, al-Fusul al-Muhmah, Ahamad bin Hambal, umuzingo wa 3, urup. rwa 259, 285, icapiro rya Misiri, n’ibindi.

Page 99: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 99

Niko ye! Hari undi muntu utari Ahalul- bayiti Imana (s.w.t) yategetse muri Qur’ani yera gukunda?1 Cyangwa hari undi muntu waba uzi malayika Jibriri yahishuye aya imuvugaho nk’ibibavugwaho muri aya ya Mubahala?2Niko

1– Ntawundi Imana yategetse gukunda mu gitabo cyayo cyera utari Ahalul-bayiti (a.s), ibyo bikaba biri mu bibagira imbonera kurusha abandi, Imana Aza wa Jala yaravuze iti:

“Vuga uti: Kuri ibi simbasaba igihembo icyo aricyo cyose kivuye kuri mwe, uretse gukunda abo mu muryango [wanjye]” (Qur’an 42:23).

Iyi aya yahishuwe ivuga Ali, Fatima, Hasani, na Huseyini (a.s), Soma Shawahid al-Tanzili cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 2, urup. rw’i 130, H 822, 824, 825, 826, 827. 828, 832, 833, 838. Manaqib Ali bin Abitalibi cya Ibin al-Maghazil al-Shafi, urup. rwa 307, H 352, Dhakhair al-Uqba cya Twabar al-Shafi, urup. rwa 25, 138, al-Sawa’iq al-Muhriqa cya Ibin al-Hajar al-Shafi, urup. rw’I 101, 135, 136, icapiro rya al-Yaminiya mu Misiri.

2– Mu gitabo cyitwa Raudhatul-Ahbal, handitsemo ko muri uwo mwaka wa cumi Hijiriya (10 A.H), intumwa (s.a.w.w) yagiranye imishyikirano n’Abakirisito b’i Najirani. Abanditsi b’imibereho y’Intumwa (s.a.w.w) bavuga ko Intumwa (s.a.w.w) yandikiye ibaruwa Abakiriisto b’i Najirani, ibasaba ko baba Abayisilamu. Abakirisito b’i Najirani bamaze kubona iyo baruwa, na nyuma yo kujya inama, bashyizeho akanama kagizwe n’abantu cumi na bane bo kujya i Madina kureba iyo ntumwa, kugira ngo bamenye uko ibaho no kugirana imishyikirano nayo.

Mu gitabo cyitwa Madarijun-Nubuwwah handitsemo ngo: Intumwa yoherereje Abakirisito b’i Najirani ibaruwa ibasaba kuba Abayisilamu. Bagishanya inama, nyuma bemeranya ko bahitamo akanama kagizwe n’abantu cumi na bane. Babohereza i Madina kugenzura imico y’Intumwa (s.a.w.w), nyuma baze kubwira abantu babo uko bayibonye. Muri aka kanama k’abantu cumi na bane, batatu muri bo nibo bahawe urwego rwo gufata icyemezo cya nyuma, nabo ni Abdul Maseeh wari uzwi ku izina rya Aaqib, na Sayyid, uwa gatatu wabo yitwaga Abul Harith. Bageze i Madina bahinduye imyenda, bambara imyenda ikoze mu bitambaro by’ihariri, n’impeta za zahabu. Bajya m'umusigiti w’Intumwa (Masjidun-Nabawi). Bose bashuhuje Intumwa (s.a.w.w), ariko Intumwa ntiyikiriza indamutso zabo, ireba k'uruhande. Nyuma bava m'umusigiti bajya kubonana na Uthuman bin Affaan na Abdur Rahman bin Auf. Babagezaho impungenge batewe no kuba Intumwa ibandikira ibaruwa ibatumira, bayigezeho bayishuhuje ntiyabikiriza, ntiyanabavugisha! Muratugira inama yo gukora iki? Uthumani na Abdur Rahmani bajya kugisha inama Ali (a.s) kuri icyo kibazo, ababwira ko; Abo bashyitsi bagomba kwambura imyenda yabo y’ihariri n’impeta za zahabu, bakambara

Page 100: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

100 AL-MURAJA‘ÄT

imyenda yabo isanzwe izwi yambarwa n’Abapadiri, abe aribwo bajya kubonana n’Intumwa (s.a.w.w).

Ba bantu bubahiriza iyo nama, bahindura imyenda, bambara imyenda y’Abapadiri, bajya kubonana n’Intumwa. Basuhuje Intumwa (s.a.w.w) irabikiriza irababwira iti: Ndahiye ku izina ry’ Imana yangize Intumwa yayo, ubwo aba bantu banziraga bwa mbere, shitani yari kumwe nabo.

Nyuma ni bwo Intumwa (s.a.w.w) yabasabaga ko baba Abayisilamu. Barayibaza bati: Uvuga iki ku intumwa y’Imana Issa (a.s)? Intumwa (s.a.w.w) irabasubiza iti: Uyu munsi muruhuke, nimumara kuruhuka murahabwa ibisubizo by’ibibazo byanyu byose. Aha biraboneka ko Intumwa (s.a.w.w) yari irindiriye wahyu (ubutumwa buvuye ku Mana). Ku munsi wa kabiri hahishurwa izi aaya (Qur’an 3:59-61):

، ،

“Urugero rwa Issa ku Mana ni nk’urugero rwa Adamu. (Imana) yamuremye mu gitaka, irangije irategeka ngo abe “nk’uko ishaka„ aba ariko aba. Uku ni ukuri kuvuye kwa Nyagasani wawe, none (uramenye) ntuzabe mu bashidikanya. Ukugisha impaka (ubu ngubu) nyuma y’uko uziwe n’ubumenyi (ukabubagezaho), mubwire uti: Nimuze duhamagare abana bacu na mwe abanyu, abagore bacu na mwe abanyu, na twe ubwacu na mwe ubwanyu, nyuma «twifatanye» twibombarike ku Mana tuyisabe kuvuma ababeshya (muri twe).

Intumwa (s.a.w.w) yahise ihamagara ba bantu b’i Najirani, ibagezaho ubutumwa yahishuriwe n’Imana. Ntibava ku izima bakomeza gutsimbarara ku iyoboka-Mana ryabo. Kubera iyo mpamvu Intumwa (s.a.w.w) yarababwiye iti: «Niba ibi byose nabasabye mutabyemeye, ngaho nimuze dukore Mubahala (duhurire hamwe turahizanye dusabire umubeshyi muri twe, Imana imuvume). Niba mudashaka kuba Abayisilamu, mwemere kujya mutanga umusoro wa Jiziya, tunagirane amasezerano.

Basaba umukuru wabo Aaqib ngo abe ariwe ufata umwanzuro ku byo Intumwa (s.a.w.w) ibasabye. Arababwira ati: Ndahiye izina ry’Imana ko muzi neza ko Muhammadi ari Intumwa y’Imana, yabahaye ubuhamya busobanutse kuri Issa (a.s), nabasabaga ko mutakwemera gukorana nawe Mubahala kuko mwarimbuka. Niba mwumva

Page 101: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 101

mudashaka guhindura mukareka idini yanyu, nimumwemerere kujya mumuha Jiziya munagirane nawe amasezerano y’ubworoherane. Umunsi wa kabiri ni bwo bemeye kujya hanze y’umugi wa Madina kugira ngo bakore Mubahala n’Intumwa. Kuri uwo munsi Intumwa (s.a.w.w) iza iteruye Husseni (a.s) ifashe Hassani mu kuboko kundi, Fatima (a.s) na Ali (a.s) bari inyuma ye.

Subhanallah! Ukuzira hamwe kw’abo batagatifu kwari gushimishije! Bahagaze hamwe bose biteguye gusaba Imana, hari abantu benshi babarebaga. Intumwa (s.a.w.w) na Ahalu-bayiti (a.s) bahagarara imbere y’Abakirisito. Intumwa (s.a.w.w) ibwira Hassani, Husseni, Fatima na Ali (a.s), iti: Ninzajya nsaba (iduwa) mujye muvugira hamwe muti Amina. Abakirisito babonye ubutagatifu no kwera k’uburanga bwabo, bumva n’uburyo bari busome iduwa, bagira ubwoba cyane batangira gutitira.

Abul Harith (wari inyangamugayo n’inararibonye muri bo) abwira abantu be ati: Murabona uburyo uburanga bwaba batagatifu bwererana! Nta gushidikanya ko baramutse basabye Imana ngo yimure umusozi aho uri, yahita iwimura! Mbabujije gukora Mubahala n’aba bantu, bitihi se murimbuke na nyuma yo kurimbuka kwanyu nta mukirisito uzasigara ku isi. Bahita babwira Intumwa (s.a.w.w) bati: Yewe se wa Qasimu! Ntabwo turi bukorane nawe Mubahala. Intumwa (s.a.w.w) irababwira iti: Mube Abayisilamu. Nabwo barabyanga. Intumwa (s.a.w.w) irababwira iti: Nimwitegure kuzarwana natwe. Barayisubiza bati: Nta ngufu dufite zo kurwana namwe, ariko turashaka ubworoherane tukajya dutanga buri mwaka umusoro ungana n’imyenda igihumbi yo kwambara, agaciro ka buri mwenda kangana na dirihamu mirongo ine (40). Muri Hadithi yindi harimo ngo: Bemeye gutanga ifarasi mirongo itatu n’icyenda (39). Imyenda mirongo itatu (30) ikoze mu cyuma yambarwaga barwana, amacumu mirongo itatu n’icyenda (39). Hakurikijwe ayo masezerano Intumwa (s.a.w.w) yemera ubworoherane nabo.

Hakimu mu gitabo cye Mustadrak yanditse Hadithi inononsoye, Sahih ivuye kwa Jabir bin Abdallah Ansaari, ko ubwo Abakirisito b’i Najiraan batsindwaga banga Mubahala, Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: «Ndahiye ku izina ry’Imana mbereye Intumwa ko, iyo bariya bakristo bajya kwemera Mubahala, bari guhita batwikwa n’umuriro muri ubu butayu».

Jabiri yavuze kuri iyi nkuru ya Mubahala agira ati: Nyuma y’iyo Mubahala nibwo Imana yahise ihishura iyi aaya:

“Ukugisha impaka (ubungubu) nyuma y’uko uziwe n’ubumenyi (ukabubagezaho), mubwire uti: nimuze duhamagare abana bacu namwe abanyu, abagore bacu namwe abanyu, natwe ubwacu namwe ubwanyu, nyuma «twifatanye»

Page 102: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

102 AL-MURAJA‘ÄT

ye! Mu by’ukuri Hal Ata 1yahishuwe ivuga ibigwi byande wundi utari bo? Oya! Ndahiye mu izina ry’Imana yo yahishuye iriya mirongo itagira uko isa

twibombarike ku Mana tuyisabe kuvuma ababeshya (muri twe)”. (Qur’an 3:59-61): Jabiri yaravuze ati: Muri iyi sura 3 aaya 61: Ijambo An-Fusanna rivuga Intumwa (s.a.w.w) na Ali (a.s), ijambo Ab-naa’anaa rigamije kuvuga Hassani (a.s) na Husseni (a.s), ijambo Nisaa’anaa rivuga Fatima (a.s).

1– Imana Aza wa Jala yaravuze iti:

(Buzuza ibyo bagambiriye bakanatinya umunsi inabi yawo izakwira, Bagaburira abakene, impfubyi, n’imfungwa babakunze, [Baravuga bati] tubagaburira kubera gushaka kwishimirwa na Allah gusa, ntidushaka ibihembo no gushimirwa bivuye kuri mwe). Al-Dahri; 7, 8, 9.

Iyo aya yahishuwe ivuga Ahalul-bayiti [Ali, Fatima, Hasani na Huseyini]

Hadithi yakuwe kuri Abdallah bin Abbas yaravuze ati: Igihe kimwe Hasani na Huseyini (a.s) bararwaye, sekuru wabo intumwa y’Imana ajya kubasura. Intumwa y’Imana igira imamu Ali inama yo kugira inaziri kubera gushaka ko abana be bakira. Imamu Ali aravuga ati: Imana nibakiza nzafunga iminsi itatu nshimira Imana, na Fatima (a.s) agambirira nk’ibyagambiriwe na Imamu Ali, umukozi wabo witwaga Fadh-dhatu nawe aravuga ati: Abatware banjye nibakira nzafunga iminsi itatu nshimira Imana. Hahise iminsi mike, Imana irabakiza, bakira indwara ntabyo kurya bafite mu rugo. Imamu Ali ajya kwa Sham’un Alkhaybary amwikopeshaho ifu y’ingano zo kurya, yo guteka iminsi itatu. Fatima (a.s) afata ku ingano akoramo imikate arayiteka. Imamu Ali (a.s) amaze gusari hamwe n’intumwa (s.a.w.w), ategurirwa ibyo kurya bagiye kurya haba hinjiye umukene afunguza, akomanga umuryango aravuga ati: Mugire amahoro bantu bo murugo rwa Muhammadi, njye ndi umukene w’Umuyisilamu, mungaburire ndashonje namwe Imana izabagaburira mu ijuru. Imamu Ali (a.s) aba aramwumvise, ategeka ko ahabwa ibiryo byose yari yateguriwe, uwo munsi barabwirirwa baranaburara ntibagira icyo bageza mu inda uretse amazi. Umunsi wa kabiri Fatima (a.s) afata ifu yari yagenewe gutekwa kuri uwo munsi akoramo umukate, Imamu Ali (a.s) hamwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) bamaze gusari, ategurirwa ibyo kurya, haba hinjiye imfubyi, irakomanga iravuga iti: Mugire amahoro y’Imana bantu bo mu rugo rwa Muhammadi, njye ndi imfubyi, ndasaba ibyo kurya ni mungaburire. Ahabwa ibiryo byose byari byateguwe, birirwa banarara batariye banywa amazi gusa. Umunsi wa gatatu Fatima (a,s) akora imikate mu ifu yari isigaye. Imamu Ali (a.s) n’intumwa

Page 103: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 103

ivuga ibigwi byabo, ko ntawundi Imana yari yahishura Aya imuvugaho nk’ibyo ibavuga muri Hal Ata. Niko ye! Ahalul- bayiti sibo mugozi w’Imana, Imana yavuzeho muri iyi Ayâ1 igira iti:

“Mufate ku mugozi w’Imana mwese ntimuzatandukane…”.(Qur’an 3:103).2 Ahalul- bayiti sinabo banyakuri Imana (s.w.t) yavuze muri iyi Ayâ igira iti:

(s.a.w.w) bamaze gusali, ategurirwa ibyo kurya, haba haje imfungwa (ifunguwe) irakomanga iravuga iti: Mugire amahoro bantu bo mu rugo rwa Muhammadi. Nafashwe muntambara baramfunga banyima ibyo kurya none ndashonje nimungaburire! Imamu Ali (a.s) amuha ibiryo byose bamara umunsi wa gatatu ntakurya banywa amazi gusa. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ije kubasura isanga ari uko bari, Imana ihita imuhishurira ziriya aya.

Soma iyi nkuru mu bitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Tafsiri al-Basair, umuz wa 51, urup. 7. Tafsiril Qurtubi, umuz 19, urup. rw’ i 130. Shawahidu al-Tanzil, umuz wa 2, urup. rwa 299. Usudu al-Ghaba, umuz wa 5, urup. rwa 530. Addurrul Manthur, umuz w 6, urup. rwa 485. Tafsir Khazin, umuz 7, urup. rw’i 191. Tafsiri al-Kabir, umuz wa 30, urup. rwa 243, Tafsir al-Kashaf, umuz 4, urup. rw’i 197.

1– Imam Thaalabi muri Tafsir ye yitwa Tafsir al-Kabir yanditsemo Hadithi yakuwe kuri Aban bin Taghilib ko yumvise imam jafr al-sadiq (a.s.) avuga ati:

ل: نحن حبل هللا الذي قا ﴿عن اإلمام جعفر الصادق قال:

. ﴾)واعتصموا بحبل هللا جميعا وال تفرقوا

“Nitwe mugozi w’Imana yavuze igira iti: “Mufate k’umugozi w’Imana mwese ntimuzatandukane…”.” Ibn Hajr mu gitabo cye Swaiq al-Muhriqah, igika cya 11, iyi aya yayivuze muri aya zahishuwe zivuga kuri Ahalul-bayiti. Imamu Shafii nk’uko biri mu gitabo cya imam Abubakari bin Shahab Al-Din cyita Rishafaht Al-Sadi yasomye iyi mirongo y’igisigo ikurikira:

ولما رأفت الناس قد ذهبت به * مذاهبه في أبحر الغي

والجهل

هللا في ست: النجا * وه أهل بيت المصطتى خات رتبت على اس

الرسل

وأمست بل هللا وهو والؤه * تما قد أمرنا بالامسك بالحبل

Maze kubona abantu mazihebu zabo ziberekeza k’ubuyobyi n’ubujiji, ku izina ry’Imana nuriye ubwato burokora, aribo Ahlul-Bayt [Abo murugo] b’intumwa yasozereje izindi. Nafashe k’umugozi w’Imana, ariwo kubakunda nk’uko [Imana] yadutegetse.”

2– AYA YA ITISAM

Page 104: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

104 AL-MURAJA‘ÄT

“Mube hamwe n’Abanyakuri”.1 (Qur’an 9:119).

Niko ye! Ahalul- bayiti sibo Imana (s.w.t) yise inzira igororotse muri Ayâ Igira iti:

“Mu by’ukuri iyi niyo nzira yanjye igororotse, bityo muyikurikire ntimuzace inzira zinyuranye zikabatandukanya n’inzira ye”. (Qur’an 6:153).2

Imana (s.wt) yaravuze iti: “Mufate k’umugozi w’Imana mwese ntimuzatandukane…”.(Qur’an 3:103) Iyi aya yahishiwe ivuga Ahalul-bayiti, soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Shawahid al-Tanzil cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. .rw’i130, H 177, 178, 180. al-Sawa’iq al-Muhriqa cya Ibin Hajar al-Hayithami, urup. rw’i 149, icapiro rya al-Muhammadiya, urup. rwa 90, icapiro rya al-Mayimaniya mu Misiri, Yanabiu al-Awada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rw’i139. 328, 359 icapiro rya al-Hayidariya, urup. rw’i119, al-Ithafu bihub al-Ashiraf cya Shiboranji, icapiro rya Sawudiya, n’ibindi. 1– AYA YA AL-SIDIQIYIINA [AYA Y’ABANYAKURI]

“Mube hamwe n’Abanyakuri”. (Qur’an 9:119). Mube hamwe na Ali na b’abasangirangendo be.

Abanyakuri bavugwa muri iriya Aya Imana idutegeka kuba hamwe nabo ni Ahalul-bayiti [Abo murugo rw’intumwa] (a.s), Hadithi zabo (Ahal-Suna) zivuga ko abanyakuri ari Ahalul-bayiti ni nyinshi kuburyo ari Mutawatiru: Soma Shawahid al-Tanzil cya Hakim al-Hasikani al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 259, H 350, 351, 352, 353, 354, Kifayat al-Twalib cya Kanj al-Shafi, urup. rwa 236, icapiro rya al-Hayidariya, urup. rwa 111, Tarekhe Dimashiq cya Ibin al-Asakiri al-Shafi, umuzingo wa 2, urup. rwa 421, Tazikiratulkhawasi cya Sibt al-Jawuzi, urup. rwa 16, al-Manaqibi cya Khawarzami al-Hanafi, urup. rw’i 198, Nizam al-Dur al-Simtayin cya Zirind, urp rwa 91, Fathul-Qadir cya al-Shawkani, umuzingo wa 2, urup. rwa 414, al-Sawaiq al-Muhriq cya Ibin Hajar al-Shafi, urup. 150, icapiro rya al-Muhamadiya mu Misiri n’ibindi..

2–

Page 105: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 105

Ahalul-bayiti nibo bahawe ubutegetsi muri twe nk’uko biri muri iya Ayâ ikurikira:

“Yemwe abemeye! Mwumvire Imana n’intumwa yayo na Ulul- Amr [abahawe ubutegetsi] muri we”. (Qur’an 4:59). 1

“Mu by’ukuri iyi niyo nzira yanjye igororotse, bityo muyikurikire ntimuzace inzira zinyuranye zikabatandukanya n’inzira ye”. (Qur’an 6:153).

كان الباقر والصادق يقوالن: الصراط المستقيم هنا هو اإلمام، وال تتبعوا السبل أي أئمة الضالل، فتفرق بكم (.سره عن سبيله، ونحن سبيله. )منه قدس

Imam Muhammad Baqir (a.s.) na Imam Jaafar al-Sadiq (a.s.) baravuze bati: “Inzira igororotse” isobanura ‘Imamu, ntimuzace mu inzira zindi; bisobanura ‘inzira z’abandi ba imamau [batari abo muri Ahalul-bayiti] kuko zizabayobya! Kwa hiyo, msiondoke na kutuacha sisi.”

Aya yahishuwe ivuga Ahalul-bayit, soma ibitabo bya Ahal Suna wal-Jama bikurikira: Yanabi’ul-mawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rw’i130 icapiro rya al-Hayidariya, urup. rw’i 111, icapiro rya Itambuli, Ihqaq al-Haq, cya Tasitar, umuzingo wa 3, urup. rwa 543, icapiro ry’i Tehrani. Ghayatulmarami, urup. rwa 434.

1– AYA YA ULUL AMR [ABATEGETSI

“Yemwe abemeye! Mwumvire Imana n’intumwa yayo na Ulul-Amr [abahawe ubutegetsi] muri mwe”. (Qur’an 4:59).

أخرج ثقة اإلسالم محمد بن يعقوب بسنده الصحيح عن بريد العجلي

ألت أبا جعفر )محمد الباقر( عن قوله عز وجل: قال: س

فكان جوابه: ﴾وأطيعوا هللا وأطيعوا الرسول وأولي األمر من﴿

أل تر إلى الذف: أوتوا نصيبا م: الااهللا فؤمنون بالجبت ﴿

والطاغوت وفولون للذف: تتروا هؤالء أهدى م: الذف: آمنوا

ر هؤالء أهدى من يقولون ألئمة الضالل والدعاة إلى النا ﴾سبيل

أولئك الذف: لعنه هللا وم: فلع: هللا فل: تجد له ﴿آل محمد سبيال

فاذا ال ﴿يعني اإلمامة والخالفة ﴾نصيراو أم له نصيب م: الملك

Page 106: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

106 AL-MURAJA‘ÄT

فؤتون الناس نيراو أم فحسدون الناس على ما آتاه هللا م:

ون ونحن الناس المحسودون على ما آتانا هللا من االمامة د ﴾فضله

فد آتينا آل إبراهي الااهللا والحمة وآتيناه ملا ﴿خلقه

يقول جعلنا منهم الرسل واألنبياء واألئمة فكيف يقرون ﴾عظيما

فمنه م: آم: به ﴿به في آل إبراهيم وينكرونه في آل محمد

(. سر ه )منه قدس ﴾ومنه م: صد عنه وتتى بجهن سعيرا

Sheikh Muhammad bin Yakub Kulayni (r.a) yanditse mu gitabo cye cya Hadithi Usulul-Kafi Hadithi yakuwe kuri Buraydah Al-Ajali yaravuze ati: “Nabajije Imam Muhammad Al-Baqir (a.s.) ibisobanuro bya Aya igira iti: “Yemwe abemeye! Mwumvire Imana n’intumwa yayo n’abahawe ubutegetsi muri mwe”, ansubiza asoma Aya igira iti:

“Ntimurabona abahawe bimwe mu gitabo uburyo bemera ibisanamu n’imana zitari iy’ukuri n’uburyo bavuga kubatemera ko aribo bayobotse kurenza abemera. Abo nibo Allah yavumye, uwavumwe na Allah ntawe ushobora kumurwanaho” (Qur’an, 4: 51-52).

Bavuga ku ba imamu [abayobozi] bayobye ko aribo bayobozi bayobora neza kurenza abo mu muryango wa Muhammadi; Bityo abo bavuga batyo Imana yarabavumye mu gitabo cyayo cyera”.

Iriya Aya yahishuwe ivuga Ali n’abana be (a.s) [Ahalul-bayiti], soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Yanabi’ul-mawada cya al-Qunduzi al-Shafi urup. rwa’i 137, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri, 114, 117, icapiro rya Isitambuli, Shawahid al-Tanzili cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa’ I 148, H 202, 203, 204, Tafsiri al-Razi [Tafsir al-Kabir], umuzingo wa 3, urup. rwa 357, Ihqaq al-Haq cya Tasitar, umuzingo wa 3, urup. rwa 424, n’ibindi.

MU BY’UKURI SE ULUL AMR NI BANDE?

Ni kenshi dukunze kumva mu misigiti y’ino iwacu mu Rwanda, n'ahandi mu misigiti y’abayoboke ba mazihebu ya Ahal-Suna na mazihebu y’Ubuwahabi basobanura ko Ulul Amri [Abategetsi] Imana itegeka kumvira nyuma y’Imana n’intumwa yayo ari abategetsi bose bari k’ubutegetsi. Mu by’ukuri icyo gisobanuro si ukuri n’ubwenge bwa buri wese utekereza neza ntibucyemera.

Page 107: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 107

Ibi binyibukije inkuru ya Mwarimu Juliyusi Nyerere wategekaga Tanzaniya, igihe kimwe ubwo hari habaye umunsi mukuru w’ubwigenge muri kiriya gihugu, kumwe baha umwanya abakuru b’amadini kujya imbere gusaba Imana, umwe mu ba shekhe ba Ahal-Suna wari watoranyijwe gusoma iduwa yabanje gusoma iyi Aya: “Yemwe abemeye! Mwumvire Imana n’intumwa yayo n’abahawe ubutegetsi muri mwe”.(Qur’an 4:59), ati: «Bayisilamu murumva ko Imana idutegeka kumvira abategetsi».

Arangije gusoma iduwa, mwalimu Nyerere yaje gufata ijambo akubita igitwenge nk'uko yari asanzwe arangije ati: (Mwumvise Shekhe ko adusomeye Aya ivuga ko Imana itegeka kumvira abategetsi ? [Muri icyo gihe muri Afrika yepfo hari hakiri ikibazo cya bagashaka buhake bakiyoboraga]. Mwalimu Nyerere aravuga ati: «Sinkeka ko Imana yategeka kumvira buri mutegetsi n'iyo baba ari nkabagashaka buhake bo muri Afrika y'epfo...

Abayisilamu mugusobanura iriya Aya ya 59 muri Surat an-Nisa, bacitsemo ibice bibiri, Ahal-Suna n’Abawahabi bavuga ko Ulul-Amr ari abategetsi bavuye muri twe «Bashaka kuvuga abategetsi b’Abayisilamu». Naho Abashiya bo bakavuga ko Ulul-Amr ari Abakhalifa [Abaimamu] bejejwe batoranyijwe n’Imana ngo bazasigare mu mwanya bayoboye Abayisilamu intumwa (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana. Mu by’ukuri kutavuga rumwe mu gusobanura iyi Aya, ni ikibazo gikeneye gusobanuka.

Bitewe n’uko umusingi fatizo wo gusobanukirwa inyigisho z’Ubuyisilamu ari ubwenge, bityo no kumenya igisobanuro cy’ukuri cya Ulul-Amr bikeneye gukoresha ubwenge, Imana mu gitabo cyayo cyera yaravuze iti :

“Yemwe abemeye! Mwumvire Imana n’intumwa yayo na Ulul-Amr [abahawe ubutegetsi] muri mwe”. (Qur’an 4:59).

Iyi iragira itegeko ku Bayisilamu ukumvira k’uburyo bubiri: Ukwambere, kumvira Imana, ubwakabiri, kumvira intumwa yayo. Bityo kuba Imana itegeka kuyumvira ukanumvira intumwa, na Ulul-Amri nabo ni itegeko kubumvira nk'uko ari itegeko kumvira Imana n’intumwa, atari uko biri, ntabwo Imana yari kubavuga nyuma yo gutegeka kumvira no kumvirwa kw’intumwa. Mbere yo gufata umwanzuro k’uwo Ulul-Amri ariwe, byadufasha turamutse tuzirikanye ririya tegeko ryo kumvira intumwa (s.a.w.w), kugira ngo tubashe kubona uburyo kuriya kumvira kuzenguruka bose abavuzwe muri iriya Aya, n’uburyo ubutegetsi bw’intumwa (s.a.w.w) ari ubutegetsi bwagutse budafite imipaka.

Imana Aza wa Jala yaravuze iti:

Page 108: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

108 AL-MURAJA‘ÄT

"Nta ntumwa twohereje uretse ko kwari ukugira ngo yumvirwe ku itegeko rya Allah" (Qur'ani 4:64).

Ryari itegeko kumvira intumwa z’Imana no kuzikurikira, atari ngombwa kubayoboke bizo kubanza kugenzura ibikorwa by’intumwa n’uko ibyo itegetse aribyo cyangwa atari byo kugira ngo bahitemo icyo bayumvira n’icyo batayumvira. Ibi byumvisha ko intumwa z’Imana Aza wa Jala zaba ari Maasumiina [Abaziranenge badakora ibyaha]; Iyo bitaba ari gutyo, Imana Aza wa Jala ntiyari gutegeka abantu gukurikira no kumvira intumwa ntakujya umunanu, itanabashyiriyeho imipaka. Muri Qur’ani yera harimo aya nyinshi Imana Aza wa Jala idutegekamo kumvira intumwa, Imana (s.w.t) yaravuze iti :

(UWUMVIYE ALLAH N’INTUMWA.... (QUR'ANI 4:69), (UWUMVIYE INTUMWA ABA YUMVIYE ALLAH... N’IZINDI AYA ZOSE ZUMVISHA KO KUMVIRA INTUMWA ARI KIMWE NKO KUMVIRA IMANA, MURI RUSANGE AYA ZOSE ZATEGETSE KUMVIRA IMANA ZIHAMYA KO KUYUMVIRA ARI KIMWE NKO KUMVIRA INTUMWA. ONGERA KURI ZIRIYA AYA TWABONYE IYI IKURIKIRA KUGIRA NGO URUSHEHO GUSOBANUKIRWA:

"...Ntuzumvire muribo abanyabyaha." (Qur'ani 76:24)

Aha dusobanukiwe ko dutegekwa kumvira intumwa tukabuzwa kumvira abanyabyaha. Bityo umwanzuro ukaba ari uko intumwa z’Imana zitakoraga ibyaha, mu iyindi mvugo ni ukuvuga ko intumwa z’Imana zabaga ari Maasumiina (abaziranenge batakoraga ibyaha).

Muri make "Ulul Amr" bavugwa muri (Qur'ani, 4:59), bahawe uburenganzira ku Bayisilamu kimwe nk’ubw’intumwa, kuko bose, "Intumwa" n’aba "Ulul Amr" bavuzwe hamwe, munsi y’ijambo rimwe: Ati-'uu" (Mwumvire) bisobanura ko kumvira "Ulul Amr" ari kimwe nko kumvira intumwa.

Ibi bikaba byumvisha ko "Ulul Amr" nabo ari itegeko ko baba "Ma'asum" (abaziranenge), banejejwe badashobora gukora amakosa ayo ariyo yose, iyo bitaba bityo, ntabwo kubumvira byari kuba kimwe nko kumvira intumwa (s.a.w.w) nk'uko biri muri iriya aya.

Turamutse twemeye ibisobanuro Ahal-Suna n’Abawahabi baha ririya jambo Ulul-Amri, tukemera ko Ulul-Amri ari buri mutegetsi w’Umuyisilamu, Abawahabi na Ahal-Suna bavumwa n’Imana baramutse bashyize mu bikorwa ibyo bisobanuro bumvira buri mutegetsi w’Umuyisilamu kuko ari abategetsi batari Maasuumina [Abaziranenge badakora ibyaha]. Byongeye kandi, abategetsi ba Bayisilamu baba ari abayoboke ba mazihebu zinyuranye, hari ubwo umutegetsi utegeka Abayisilamu aba ari Wahabi, Shaafi, Maliki, Hanafi, Ibazi, na Shiya, bityo dushingiye ku bisobanuro baha ijambo [Ulul-Amr], Abayisilamu batuye Saudi Arabia byaba

Page 109: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 109

ngombwa ko bose bayoboka mazihebu y’Ubuwahabi kuko abategetsi baho ariyo bayoboka bityo ibyo bategeka bikaba bijyanye n’amahame y’Ubuwahabi, Abayisilamu batuye muri Omani, byajya biba itegeko ko baba abayoboke ba mazihebu ya Ibazi kuko abategetsi baho ari Abaibazi, abatuye muri Iran byajya biba ngombwa ko baba Abashiya kuko abategetsi baho ari Shiya.

Igihangange mu gusobanura Qur’ani mu bamenyi ba mazihebu ya Ahal-Suna Fakhruddin Razi, mu gitabo cye cyitwa 'Tafsiir Kabir', byabaye ngombwa ko yemera ko 'Ulul Amr' ari ngombwa ko aba Ma'asum [umuziranenge udakora icyaha]. Impamvu atanga zamuteye kwemere atyo, avuga ko Imana yategetse Abayisilamu kumvira "Ulul Amr" idashyizeho imipaka y’aho bagomba kumvirwa n’aho batagomba kumvirwa; bityo rero akaba ari itegeko na ngombwa ko "Ulul Amr" baba 'Ma'asum' [umuziranenge]. Kuko bishoboka ko bakora ibyaha (mu gihe gukora ibyaha bibujijwe) byanaba ari itegeko no kubumvira mu byaha, mu gihe ibi bidashoboka. Fakhruddin Razi aha biba ngombwa ko ashakisha ubucabiranya bwo gusobanura iriya Aya avuga ko abatuye mu gihugu cy’Abayisilamu muri rusange bose hamwe iyo bakoreye hamwe baba ari abazira nenge 'Ma'asum'.

Ibi bisobanuro arabyihariye, ntawundi mumenyi w’Umuyisilamu wakoresheje kiriya gisobanuro utari we, nk’uko kitari muri Hadithi z’intumwa (s.a.w.w). Biratangaje kubona lmamu Fakhruddin Razi yemera ko buri muturage w’igihugu cy’Abayisilamu aba ari Maasumi iyo bakoreye hamwe. N’umwana wo mumashuri abanza azi ko 200a + 200a ingana na 400a itaba lx. Ni ngombwa twemere ko abantu 70 batari Maasum ubongeyeho abandi milioni 70 batari Ma'asum uzabona Ma'asum umwe.

Umusizi wo muri Pakisitani witwa Iqbal yaravuze ati: "Indogobe 200 ntizagira ubwenge nk’ubw’umuntu umwe."

Biragaragara ko lmamu Razi yasobanukiwe ko 'Ulul Amr' agomba kuba Ma'asum, kuba yarasobanukiwe atyo, byatewe n’ubumenyi bwinshi yari afite no kugira ubwenge butyaye, ariko igisobanuro cye cy’uko "Ma'asum" bisobanura abaturage batuye igihugu cy’Abayisilamu, yagitewe n’urunturuntu. Nk'uko atibagiwe kwerekana ko ijambo 'Minkum' (muri mwe) bigaragara ko 'Ulul Amr' atari abaturage bose batuye igihugu cy’Abayisilamu ahubwo ari bamwe muri bo. Aha tukaba twamubaza tuti, niba ari itegeko kumvira kandi yamaze kuvuga ko abaturage bose batuye igihugu cy’Abayisilamu ari abategetsi, ni inde uzasigara agomba kumvira?!

Reka dusubire kugisobanuro cy’iyo Aya, lmamu Jaafar Saadiq [a.s] kuri iyi Aya yaravuze ati: “Yahishuwe ivuga Hadhrat Ali bin Abi Talib [a.s], lmamu Hasan [a.s] na lmamu Huseyin [a.s]”.

Hari umuntu wumvise lmamu Jaafar As-Sadiq [a.s] avuga atyo, aramubaza ati: Niba Ulul-Amri ari abo uvuze, kuki Imana itavuze amazina yabo mu gitabo cyayo? lmamu Jaafar [a.s] aramusubiza ati: "Imana muri Qur’ani yategetse swala ariko ntiyavuga umubare w’iraka zayo ngo ivuge ko ari ebyeri cyangwa eshatu, cyangwa

Page 110: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

110 AL-MURAJA‘ÄT

enye, kuko kuvuga umubare wazo ari akazi k’intumwa (s.a.w.w) no gusobanura k’uburebure uko swala ikorwa atari akazi k’Imana. Na none Imana muri Qur’ani yategetse gutanga Zakaat ariko ntiyavuga niba ari ugutanga dirihamu imwe muri buri dirihamu mirongo ine; ibyo byavuzwe n’intumwa. Hija nayo yarategetswe, ariko Imana ntiyigeze ivuga ko Tawafu ari inshuro zirindwi 7. Intumwa (s.a.w.w) niyo yavuze uko Tawafu ikorwa. Aya ivuga mwumvire 'Ulul Amr' urugero rwayo ni nk’urw’ibyo tumaze kuvuga. “Yemwe abemeye! Mwumvire Imana n’intumwa yayo na Ulul-Amr [abahawe ubutegetsi] muri we”.

Iyi Aya yahishuwe ivuga Hadhrat Ali [a.s], Hasan [a.s] na Husayini [a.s]. Kuba yarahishuwe ivuga ko bariya aribo Ulul-Amri byanditse mu bitabo byinshi bya Hadithi na Tafsiri bay Ahal-Suna wal-Jama nka Tafsiir Safi n’ibindi.

Mu gitabo cyitwa "Kifayat-ul-Athar" handitsemo Hadithi yakuwe kuri Jabir bin Abdallah Ansari, avuga ko Aya “Yemwe abemeye! Mwumvire Imana n’intumwa yayo na Ulul-Amr [abahawe ubutegetsi] muri we”, imaze guhishurwa Jabir yabajije intumwa y’Imana (s.a.w.w) ati: "Tuzi Imana n’intumwa yayo, ariko aba bantu bagizwe abategetsi muri twe tugomba kumvira kimwe nk’Imana n’intumwa yayo ni bande? Intumwa y’Imana iramusubiza iti: "Abo ni abakhalifa bazanzungura, n’abaimamu b’Abayisilamu nyuma yanjye. Uwambere ni Ali, hazakurikireho Hasan, hakurikireho Huseyini, hakurikireho Ali bin Huseyini, hakurikireho Muhammad bin Ali wahanuwe muri Taurat yitswe Baqir. Yewe Jabir! Uzamubona n’umubona uzamunsuhurize. Azazungurwa n’umwana we Jaafar Sadiq – akurikirwe n’umwana we Musa bin Ja'far, akurikirwe na Ali bin Musa, akurikirwe na Muhammad bin Ali, akurikirwe na Ali bin Muhammad, akurikirwe na Hasan bin Ali, akurikirwe na Muhammad bin Hassan. " (Muhammad bin Hasan) azigarurira isi ategeke iburasirazuba n’iburengerazuba. Igihe azaba ari muri Ghaibu (atagaragara), ukwemera ubuimamu bwe bizasigara biri mu mitima y’abemera [bake]." Iyi Hadithi yakuwe mu bitabo by’Abashiya.

Abanditsi ba Hadithi ba Ahal-Suna wal-Jama banditse iyi Hadithi ariko muri make, hari izindi Hadithi zanditswe na Ahal-Suna zivuga aba baimamu n’amazina yabo. Soma igitabo cyitwa 'Yanabi-uI-Mawaddah' cya Sheikh Hafidh Sulaiman bin Ibrahim Qanduzi Hanafi, witabye Imana mu mwaka wi’i 1294 Hijiriya. Muri icyo gitabo, uyu mushekhe yanditsemo Hadithi izwi cyane ivuga ko abakhalifa b’intumwa (s.a.w.w) ari cumi na babiri kandi bose ari Abakurayishi, Hadithi yanditswe n’ibitabo byinshi bya Ahal-Suna wal-Jama birimo icya Bukhari, Muslim, Abu Dawuud na Tirmidhi. Akurikizaho kwandika Hadithi ivuga iti: "Njye, Ali, Hasan, Huseyini na n’abantu bazava murubyaro rwa Huseyini turi intungane n’abaziranenge". N’izindi.

Umwanzuro:

"Tumaze kubona ko Ulul-Amri [Abahawe ubutegetsi muri twe] atari abategetsi mu Bayisilamu cyangwa buri wese uri k’ubutegetsi nk’uko bamwe mu Bayisilamu

Page 111: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 111

Niko ye Ahalul- bayiti sibo Abafite ubumenyi Imana (s.w.t) ivuga muri iyi Ayâ igira iti:

“Nimubaze abafite ubumenyi niba mutazi”.1 (Qur’an 21:7)

Niko ye! Ahalul-bayiti sibo Imana (s.w.t) yavuze ko ari abemera b’ukuri nk’uko biri muri iyi Ayâ ikurikira:

“Uzanyuranya n’intumwa akayirwanya nyuma yo kugaragarirwa n’ubuyobozi agakurikira inzira itari iy’abemera b’ukuri, tuzamwerekeza iyo yerekeye, tuzamwinjiza muri Jahanama”.2 (Qur’an 4:115).

basobanura iri jambo ryavuzwe muri iriya Aya, bariya bategetsi bandi ntabwo kubumvira no kutabumvira bifite aho bihuriye n’iriya Aya, abategetsi akenshi baba ari abahemu, abagome, abahuguzi, barenganya, iriya Aya itegeka Abayisilamu bose kumvira no kugira abayobozi abaimamu 12, abategetsi batagatifu bera, b’abaziranenge, bityo bakaba batagutegeka gukora ibyaha. [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

1– Imam Thalabi muri Tafsiri ye yanditse Hadithi yakuwe kuri Jabir ibin Abdullah Ansari (r.a. yaravuze ati:

ره الكبير عن جابر يعنى هذه اآلية من تفسأخرج الثعلبي في م

قال: لما نزلت هذه اآلية قال علي: نحن أهل الذكر، وهذا هو

المأثور عن سائر أئمة الهدى؛ وقد أخرج العالمة البحريني في

نيفا وعشرين حديثا صحيحا في هذا المضمون. 33الباب

“Ubwo iriya aya yahishurwaga Amir Al-Muuminn Ali yaravuze ati: “Ni twe abahawe ubumenyi”. Iyi Hadithi yavuzwe na abaimamu bose bejejwe bo murugo rw’Intumwa [Ahalul-bayit]. Allamah Bahrayni yanditse Hadithi zirenga makumyabiri mu gika cya 35 mu gitabo cye zose zihamya ko abahawe ubumenyi bavugwa muri iriya aya ari Ahalul-bayiti (a.s). Soma Shahid al-Tanzil cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 334. H 459, 463, 464, 466. Yanabi’ul-Mawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rwa 51, 140, icapiro ra al-Hayidariya mu Misiri, urup. rw’i 119. Tafsiri al-Qurtubi, umuzingo wa 11, urup. rwa 272, Tafsiri al-Twabari, umuzingo wa 4, urup. rw’i 109, Tafsiri ibin Kathir, umuzingo wa 2, urup. rwa 482 n’ibindi.

2– AYA YA AL-MUNAZA’AH [UNYURANYIJE N’INTUMWA]

Page 112: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

112 AL-MURAJA‘ÄT

Niko ye! Ahalul- bayiti sibo bayobozi Imana (s.w.t) yavuzeho iti:

“Wowe “ntumwa” uri umuburizi na buri bantu bafite umuyobozi”.1 (Qur’an 13:7).

“Uzanyuranya n’intumwa akayirwanya nyuma yo kugaragarirwa n’ubuyobozi agakurikira inzira itari iy’abemera b’ukuri, tuzamwerekeza iyo yerekeye, tuzamwinjiza muri Jahanama”. (Qur’an 4:115).

أخرج ابن مردوية في تفسير اآلية أن المراد بمشاققة الرسول

هنا إنما هي المشاقة في شأن علي، وأن الهدى في قوله: من

بعد ما تبين له الهدى إنما هو شأنه عليه السالم. وأخرج

ريق العترة العياشي في تفسيره نحوه. والصحاح متواترة من ط

الطاهرة في أن سبيل المؤمنين إنما هو سبيلهم عليهم السالم.

)منه قدس(.

Hadithi yanditswe na Ibin Murdawayih muri Tafsiri ye aho asobanura iyi aya ati: “Unyuranyije n’intumwa muri iriya aya, ni unyuranyije na Ali. Ubuyobozi buyivugwamo, ni ubuyobozi bwa Ali”. Iyi Hadithi yananditswe na al-Ayashi muri Tafsiri ye n’abandi. Muri Hadithi mutawatiru zavuzwe na abaimamu ba Ahalul-bayiti, zivuga ko inzira y’abemera ivugwa muri iriya Aya ari inzira y’abaimamu bo muri Ahalul-bayiti (a.s). Soma Tafsiri al-Qumi, umuzingo wa 1, urup. rw’I 152, icapiro rya Najafi, al-Burhani fii Tafsiri al-Qur’ani, umuzingo wa 2, urup. rwa 415, icapiro rya Tehrani.

1– AYA AL-INZARI WAL-HIDAYA [YO KUBURIRA NO KUYOBORA]

“Wowe “ntumwa” uri umuburizi na buri bantu bafite umuyobozi”. (13:7). Al-Munzir ni Muhammadi (s.a.w.w), al-Hadi ni Ali (a.s). Soma Tafsiri n’ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Shawahid al-Tanzili cya Hakim al-Hasikani al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 293-303. H 398-416. Kifayat al-Talb cya al-Kanji al-Shafi, urup. rwa 233, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri, urup. rw’i 109 icapiro rya al-Ghizi. Tafsiri al-Tabari, umuzingo wa 13, urup. rw’i 108, Tafsir Ibn Kathir, umuzingo wa 2, urup. rwa 502, Tafsir al-Shawkani, umuzingo wa 3, urup. rwa 70, Tafsir al-Fakhar al-Razi umuzingo wa 5, urup. rwa 271, icapiro rya al-Amirah mu Misiri, al-Musitadrak al-Hakim, umuzingo wa 3, urup. rw’i 129-130, Yanabi’ul-Mawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rw’i 115. al-

Page 113: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 113

Niko ye! Ahalul- bayiti sibo Imana (s.w.t) yahundagajeho ingabire zayo ikaba ari nabo ivuga muri iyi Ayâ igira iti:

“Tuyobore inzira igororotse, inzira y’abo wahaye ingabire zawe…”. (Qur’an 1:6-7). 1

Dur al-Manthur cya Suyyut, umuzingo wa 4, urup. rwa 45, Dur al-Simtayin cya Zirindi al-Hanafi, urup. rwa 90 n’ibindi.

Tha’labi muri Tafsir ye yanditsemo Hadithi ya Abbas ko ubwo iyi Aya yahishurwaga intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti: “Njye ndi Munziri [Umuburizi] Ali akaba Hadi [Umuyobozi]. Yewe Ali ! Bicishijwe mu kaboko kawe abazayoborwa namwe bazaba bayobotse.” Hadithi ya Muhammad bin Muslim yavuze ko ubwo yabazaga Imamu Jaafar al-Sadiq (a.s.) kuri iriya Aya, yaramushubije ati: «Buri bantu mubihe byose babaga bafite umuyobozi wabo [watoranyijwe n’Imana]. Imam Muhammad Baqir (a.s.) yaravuze ati: "Umuburizi muri iriya Aya ni Intumwa y’Imana, umuyobozi ni Ali».

1– AYA SIRATUL-MUSITAQIM [INZIRA IGOROROTSE]

“Tuyobore inzira igororotse, inzira y’abo wahaye ingabire zawe…”. (Qur’an 1:6-7). Inzira igororotse ivugwa muri iyi Aya ni Muhammadi na Ahalul-bayiti nabo akaba aribo: Ali, Fatima, Hasani na Huseyini (a.s).

Thaalabi muri Tafsiri ye yanditsemo Hadithi ya Buraydah ko inzira igororotse ivugwa muri iriya Aya ari Muhammadi (s.a.w.w) n’abana ba Muhammadi. Waki bin al-Jarrah wakuweho iyi Hadithi, avuga ko yumvise Sufyan Al-Thawuri ariko ayisobanura, nawe avuga ko ibyo bisobanuro yabikuye kuri Al-Sadi, nawe abikuye kuri Asbat na Mujahid [Abo bose ni abamenyi b’ibyatwa ba mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama], nabo barayumvise kuri Ibn Abbas wavuze ati: Tuyobore inzira igororotse ariyo gukunda Muhammadi n’abana be.”

Soma ibi bitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Shawah al-Tanzir cya al-Hasikani al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 86, 87, 88, 89, 90 – 105. al-Itihaf bihubi al-Ashiraf cya al-Shabrawi, urup. rwa 76, Kifayatu al-Talibi cya Kanj al-Shafi, urup. rw’i 162, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri n’ibindi.

Page 114: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

114 AL-MURAJA‘ÄT

Muri Ayâ iravuga iti:

“Uzumvira Allah n’intumwa, abo bari kumwe n’abo Allah yahundagajeho ingabire ze mu intumwa, abashahidi, abanyakuri n’intungane. Mbega ubwiza bwo kuba hamwe n’abantu nk'aba!”.1 (Qur’an 4:69)

Niko ye! Ahalul-bayiti sibo Imana (s.w.t) yahaye kuyobora abantu bose muri rusange, na nyuma y’intumwa (s.a.w.w) aba ari bo iha by’umwihariko kuyobora abantu? Nk’uko biri muri iyi Ayâ ikurikira:

“Mu by’ukuri umuyobozi wanyu ni Allah n’intumwa ye, n’abemeye; bahagarika swala banaha abakene zaka “niyo baba” bari rukuu, Uzagira Allah nabemeye umuyobozi, mu by’ukuri agatsiko ka Allah niko kazatsinda” (Qur’an 5: 55-56). 2

1– Iyi aya yahishuwe ivuga Ahalul-bayiti (a.s), Intumwa muri iriya aya ni Muhammadi, Abanyakuri ni Ali, Abashahidi ni Hamza na Jaafari, intungane ni Hasani na Huseyini (a.s), soma Shawahid al-Tanzil cua Hajim al-Hasikani al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rw’i 153, H 206, 207, 208, 209, Ihqaq ql-Haqi cya Tasitari, umuzingo wa 3, urup. rwa 542, Ghayatulmarami, igika cy’i 182, urup. rwa 426, icapiro rya Iran.

2– AYATUL-WALAYA [AYA Y’UBUTEGETSI]

Page 115: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 115

Niko ye! Imana (s.w.t) ntibabarira ibyaha uwicuza akemera akanakora ibikorwa byiza kubera ko yemera ubuyobozi bwa Ahalul-bayiti akanayoborwa nabo? Imana (s.w.t) muri iyi Ayâ yaravuze iti:

“Mu by’ukuri mbabarira uwicujije akanemera akanakora ibikorwa byiza nyumwa akayoboka”.1 (Qur’an 20:82).

“Mu by’ukuri umuyobozi wanyu ni Allah n’intumwa ye, n’abemeye: Bahagarika swala banaha abakene zaka “niyo baba” bari rukuu. Uzagira Allah nabemeye, mu by’ukuri agatsiko ka Allah niko kazatsinda” (Qur’an 5:55-56).

Abasobanura Qur’ani benshi ba mazihebu ya Ahal-Suna, bavuga ko yi aya yahishuwe kubera Imam Amir Al-muumin Ali (a.s.) ubwo yahaga umukene impeta ari muri ruku ari gusari. Uri buze kuyisomaho bihagije mu mabaruwa aza kuza muri iki gitabo, impaka bariya bamenyi bari buyigihe ziraguha ibisobanuro byayo bihagije. Kuba yarahishuwe ivuga Imamu Ali (a.s) ubwo yatangaga impeta ayiha umukene asari, soma ibi bitabo bya Ahal-Suna bikurikira: Shawahid al-Tanzir cya Hakim al-Hasikani al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rw’ I 161-184, H, 216, 217, 218,– 241. Asbabu al-Tanzili cya al-Wahdiy, urup. rw’i 113, 114, Kifayatu al-Talibi cay Kanj al-Shafi, urup. rwa 228, 250, 251, icapiro rya al-Hayidariya, mu Misiri, urup. rw’i 122, 123, n’ibindi..

1– AYA AL-GHAFAR

“Mu by’ukuri mbabarira uwicujije akanemera akanakora ibikorwa byiza nyumwa akayoboka”. (Qur’an 20:82).

Al-Banai yaravuze ati: Nyine Uwemeye; Ubaye Umuyisilamu nyuma akayoboka ubuyobozi bwa Ahalul-bayiti (a.s)

وجاء ذلك عن أبي جعفر الباقر أيضا، ثم روى ابن حجر أحاديث

في نجاة من اهتدى إليهم عليهم السالم، وقد أشار بما نقله عن

يا »الباقر إلى قول الباقر عليه السالم للحارث بن يحيى:

حارث أال ترى كيف اشترط هللا ولم تنفع انسانا التوبة وال اإليمان

، ثم روى عليه «؟تدي إلى واليتناوال العمل الصالح حتى يه

وهللا لو تاب رجل »السالم بسنده الى جده أمير المؤمنين قال:

وآمن وعمل صالحا ولم يهتد إلى واليتنا ومعرفة حقنا ما أغنى

Page 116: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

116 AL-MURAJA‘ÄT

Niko ye! Ubuyobozi bwabo siyo ndagizo tubwirwa na Qur’ani yahawe abantu? Imana (s.w.t) yaravuze iti:

“Twahaye ijuru, ’isi, n’imisozi n’indagizo, ariko byanze kuyifata biratinya. Umuntu aba ariwe uyifata mu by’ukuri ni umuhemu akaba n’injiji”. (Qur’an

33:72).

Niko ye! Iyi Ayâ hari undi uvuga atari Ahalul- bayiti :

“Yemwe abemeye! Mwinjire mu Buyisilamu nyabyo ntimugakurikire intambwe za shitani”.1 (Qur’an 2:208).

Niko ye ! Ahalul- bayiti sibo ngabire Imana (s.w.t) yavuze muri iyi Ayâ :

وأخرج أبو نعيم الحافظ عن عون بن أبي ،ا هـ«ذلك عنه شيئا

قر وأخرج الحاكم عن كل من البا ،جحيفة عن أبيه عن علي نحوه

والصادق وثابت البناني وأنس بن مالك مثله.

Muri Hadithi yavuzwe na Abu Jaafari al-Baqiri, n’indi yanditswe na Ibina Hajari, harimo ko uzabakurikira azarokoka. Imamu al-Baqiri (a.s) yabwiye Harithi bin Yahya ati: “Yewe Harithi! Ntubona [muri iriya aya] ko yavuze ko kwicuza k’umuntu ntacyo byamumarira uretse ayobotse ubuyobozi bwacu”. Mu yindi riwaya imvano yayo ari sekuru we Amirulmuminina, Imamu al-Baqiri yaravuze ati: “Wallah umugaragu aramutse yujuje akanakora ibikorwa byiza, ariko ntabe umuyoboke wacu ntamenye uburenganzira bwacu, ntacyo ibyo byamumarira”.

1– Soma Tafsir al-Safi na Tafsir Ali bin Ibrahim Al-Qumi; na Hadithi zanditswe na Bin Babawayh zaravuzwe na Imam Muhammad al-Baqir (a.s.) na Imam Jaafar al-sadiq (a.s.), na Hadithi za Ahal-Suna zanditswe na Allamah Bahrayni mu gitabo cye Ghayanal-maria, igika cy’i 115.

Page 117: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 117

“Kuri uwo munsi muzabazwa ingabire”.1 (Qur’an 102: 8)

Niko ye ! Sibo Imana (s.w.t) yategetse intumwa yayo gutangaza muri Ayâ yavugaga nk’ihigira intumwa iti:

“Yewe ntumwa ! Shyikiriza ibyo uhishuriwe bivuye kwa Nyagasani wawe, kuko niba utabishyikirije, uzaba usa nk’aho utashyikirije ubutumwa bwe. Allah azakurinda abantu. Allah ntayobora abahakanyi”.2 (Qur’an 5:67).

1– AYATUL-NAIM [AYA Y’INGABIRE]

“Kuri uwo munsi muzabazwa ingabire”. (Qur’an 102:8) Nyine bazabazwa ingabire y’ubuyobozi buhire bwa Ahalul-bayiti bahawe; Soma Shawahid al-Tanzil cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 2. Urup. rwa 368, H 1150, 1151, 1152, Yanabiul-mawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rw’i 131, icapiro rya Hayidariya, mu Misiri, urup. 111, icapiro ry’Isitambuli. Ghayatulmaram, urup. rwa 257, icapiro rya Tehrani.

2– AYATUL-TABLIGH [AYA YA TABLIGHI]

“Yewe ntumwa ! Shyikiriza ibyo uhishuriwe bivuye kwa Nyagasani wawe, kuko niba utabishyikirije, uzaba usa nk’aho utashyikirije ubutumwa bwe. Allah azakurinda abantu. Allah ntayobora abahakanyi”. (Qur’an 5:67). Hadithi ya Abu Said al-Khudri n’abandi, bavuze ko iyi aya yahishuriwe i Ghadir Khum ivuga kuri Hazirat Ali (a.s.). Thaalab muri Tafsir ye yanditsemo Hadithi yakuwe kubavuzi ba Hadithi babiri, Allamah Hamuyani Shafii nawe yanditse mu gitabo cye cyitwa Al-Faraidah yarakuwe kubandi bavuzi ba Hadithi, isinadi [imvano] yayo irangirira kuri Abu hurayrah, na Abu Naim. Mu gitabo cye Nuzul Al-Qur’an yanditsemo yarakuwe kuri Abu Rafi na Al-Amash nabo barayikuye kuri Atiyah, Ghayah al-Maram, ifite abavuzi

Page 118: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

118 AL-MURAJA‘ÄT

Niko ye! Imana (s.w.t) ntiyategetse intumwa (s.a.w.w) gutangariza abantu ubuyobozi bwa Ahalul- bayiti k’umunsi wa Ghadiri, ubwo yari imaze kuzuza ibyari bikenewe byose mu idini hasigaye gutangariza Abayisilamu umuboyozi uzasigara abayoboye intumwa imaze kwitaba Imana, muri iyi Ayâ ikurikira:

“Uyu munsi mbujurije idini yanyu, na nuzuza ingabire zanjye kuri mwe na nishimiye kuba Ubuyisilamu ariyo dini yanyu”.1 (Qur’an 5:3).

Niko ye! Ntabwo uzi uko Imana (s.w.t) yagenje umuntu wahakanyije intumwa (s.a.w.w) ku buyobozi bwa Ahalul-bayiti yari imaze gutangaza i Khadiri Khum agira ati:

من حجارة علينا فأمطر عندك من الحق هو هذا كان إن اللهم . أليم بعذاب ائتنا أو السماء

“Nyagasani niba ibi Muhammadi atangaje ari ukuri, tumanurire imvura y’amabuye avuye mu ijuru cyangwa uduhanishe ikindi gihano kibabaza”.

Imana (s.w.t) imutera amabuye yo muri Jahanamu nk’uko yagenje abarwaniraga ku nzovu, ihita ihishura izi Ayâ zigira ziti:

ba Hadithi umunani ba Ahal-Suna wal-Jama, zose zivuga ko iriya aya yahishuriwe i Ghadiri Khum kubera Imamu Ali.

1– AYATUL-IKIMALI [AYA YO KUZUZA IDINI]

“Uyu munsi mbujurije idini yanyu, na nuzuza ingabire zanjye kuri mwe na nishimiye kuba Ubuyisilamu ariyo dini yanyu”. (Qur’an 5:3).

Iyi aya yahishuwe k’umunsi wa Ghadiri Khum, tariki 18, z’ukwezi kwa Zul-Hija, umwaka wa 10 Hijiriya, nyuma y’aho intumwa (s.a.w.w) yari imaze kuvuga khutba yatangarijemo ko Hazirat Ali (a.s) ariwe khalifa wayo, inamaze gukoresha imihango yo kumwimika. Ibitabo ibonekamo n’ibisobanuro bihagije kuri iyi aya urabisanga mu ibaruwa ya 56 muri iki gitabo.

Page 119: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 119

“Usaba yasabye igihano gihita kiba. Abahakanyi ntaw’ubarinda “ibihano”.”1 (Qur’an 70:1-2).

N’abantu nyuma yo kuzurwa bakazabazwa k'ubuyobozi bwabo nk’uko biri muri iyi Ayâ igira iti:

“Babwire bahagarare , kuko ni ngombwa babazwe”.2 (Qur’an 37:24).

Aha akaba ntagitangaje muri ibyo kuko ibirebana no gutegura ubutegetsi bwabo biri mu ibyo intumwa zabanjirije Muhammadi n’abasigire bazo bateguraga, nk’uko abenshi mu basobanuzi ba Qur’ani basobanuye iyi Ayâ igira iti:

1– AYATUL-AZABI [AYA Y’IBIHANO]

“Usaba yasabye igihano gihita kiba. Abahakanyi ntaw’ubarinda “ibihano”.”1 (Qur’an 70:1-2).

Iyi yahishuwe ivuga uwitwa al-Nuuman al-Fihiri wari ushidikanyije ku itangazo intumwa (s.a.w.w) yari imaze gutanga k’ubukhalifa bwa Hazirat Ali (a.s), Imana Aza wa Jala imumanurira igihano… Soma iyi nkuru mu bitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Shawahid al-Tanzil cya Hakim al-Hasikan, umuzingo wa 2, urup. rw’i 1030. 1031, 1033, 1034, al-Sirah al-Halabiy cya Ali bin al-Burhani al-Din al-Halabi al-Shafi, umuzingo wa 3, urup. rwa 275, icapiro rya al-Hiba mu Misiri mu mwaka w’I 1320, A.H, al-Fusul al-Muhimah cya Ibn al-Sabagh al-Maliki, urup. 25, Nurul-Absari cya Shabranji, urup. rwa 71, icapiro rya al-Saidiya mu Misiri, Faraidu al-Simtayin, cya Hamuwin, umuzingo wa 1, urup. rwa 82, Tafsir al-Thaalabi, Tafsir al-Manar, umuzingo wa 6, urup. rwa 464, n’ibindi.

2– AYATUL-MASIALA [AYA YO KUBAZWA]

“Babwire bahagarare, kuko ni ngombwa babazwe”. (Qur’an 37:24).

K’umunsi abantu bazahagarikwa babazwe ubuyobozi bwa Amir’Al-muminina Ali bin Abitalibi (a.s), soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Shawahid al-Tanzil cya Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 2, urup. rw’I 106, H, 785, 786, 788, 789, Kifayat al-Talib cya Kanj al-Shaf, urup. rwa 247, icapiro rya al-Hayidariya, urup. rw’i 120, icapiro rya al-Ghiri, Nizam al-Dur al-Simitayin cya Zirindi al-Hanafi, urp rw’i 109, Tazikiratulkhawas cya Sibti al-Jawuzi al-Hanafi, urup. rwa 17, n’ibindi.

Page 120: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

120 AL-MURAJA‘ÄT

“Baza abo twohereje mbere yawe mu intumwa zacu”.1 (Qur’an 43:45).

Ubuyobozi bwa Ahalul-bayit kuba ari ingenzi bunafite agaciro ku Mana, buri mu ibyo Imana (s.w.t) yagiranyeho isezerano n’abantu mu isi ya roho k’umunsi wa ‘Alastu’ nk’uko biri mu bisobanuro by’iyi Ayâ igira iti:

“Bibutse ubwo Nyagasani wawe yazanye mu bana ba Adamu abakuye mu migongo yabo mu rubyaro rwabo, ababwira kwitangaho ubuhamya ati: Niko ye! Njye sindi Nyagasani wanyu? Barahamya bati: Yego”.2 (Qur’an 7:172).

Nibo magambo Adamu yakozeho Tawasuli Imana (s.w.t) iramubabarira bavugwa muri iyi Ayâ igira iti:

“Adamu yiga amagambo runaka «y’ubusabe ayasabamo» Nyagasani we aramubabarira mu by’ukuri ni Nyiri kubabarira Nyirimpuhwe”. 3 (Qur’an 2: 37)

1– Soma Shawahid al-Tanzil cya Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 2, urup. rw’i 156, H, 855, 856, 857, al-Manaqib cya Khawarzami al-Hanafi, urup. rwa 220, Tarekhe ibin Asakiri al-SHafi, umuzingo wa 2, urup. rwa 97 n’ibindi.

2– Soma Tafsir al-Furat ya Ibrahim al-Kufi, urup. rwa 48 n’ibindi.

3– AYATUL-TAWUBA [AYA YO KWICUZA]

“Adamu yiga amagambo runaka «y’ubusabe ayasabamo» Nyagasani we aramubabarira mu by’ukuri ni Nyiri kubabarira Nyirimpuhwe”. 3

Amagambo tunaka y’ubusabe yasabyemo Imana iramubabarira, yasabye Imana mu izina rya Muhammadi, Ali, Fatima, Hasani na Huseyini (a.s). Soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Manaqib Ali bin Abitalibi cya Ibin al-Maghazili al-Shafi, urup. rwa 63, H 89, Yanabiulmawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rwa 97. H 239, icapiro rya Isitambuli, urup. rw’I 112, 283, icapiro rya al-Hayidariya mu

Page 121: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 121

Imana ntishobora kumanurira abantu ibihano babarimo,1 nibo barinda Abayisilamu amacakubiri, ni nabo bifashishwa n’abantu babacishaho ubusabe bakaba ari bo bantu bagiriwe ishyari bavuzwe muri iyi Ayâ igira iti :

“Cyangwa bagirira abo bantu ishyari kubera ibyo Allah yabahaye mu ingabire ze”. (Qur’an 4: 54).2

Nibo Imana yise ibihangange mubumenyi baminuje muri bwo muri Ayâ igira iti:

“N’abacengeye ubumenyi baravuga bati: Turazemeye”. (Qur’an 3:7).3

Misiri, Kanzul-Umali cya al-Mutaqi al-Hindi cyanditse mu mugereka wa Musinad Ahmadi bin Hambali, umuzingo wa 1, urup. rwa 419, al-Dur al-Manithur cya Suyyut al-Shafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 60, n’ibindi.

1– AYATUL-AL-RASUL AMANI

(Allah ntiyabahana mu gihe urikumwe nabo). (Qur’an 8: 33).

Soma Sawaiqul-Muhriqa cya Ibin Hajar al-Shafi, urup. rwa 91, icapiro rya Misiri, Yanabiul-mawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rwa 357, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri. N’ibindi.

2– Ibin Hajari yemera ko iyi Aya iri muri aya zahishuwe zivuga kuri Ahalul-bayiti mu gika cya 11, mu gitabo cye Sawaiqul-Muhriqa.

وأخرج ابن المغازلي الشافعي ـ كما في تفسير هذه اآلية من

نحن الناس المحسودون »الصواعق ـ عن اإلمام الباقر أنه قال:

من غاية المرام ثالثون حديثا 68والباب 66. وفي الباب «وهللا

صحيحا صريحا بذلك.

Ibn al-Maghazil al-Shafi, aho Ibin Hajar mu gitabo cye asobanura iriya aya, yandukuye riwaya ya Imamu al-Baqiri ko yavuze ati: (Nitwe Bantu bagirirwa ishyari Imana yavuze). No mu gika cya 60 mu gitabo cyitwa Ghayatul-maram, Hadithi ya mirongo itatu nayo ivuga nk’iyi.

3–

Page 122: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

122 AL-MURAJA‘ÄT

Nibo bantu k’umunsi w’imperuka bazagaragara bari ahirengeye, aribyo Imana (s.w.t) ivuga muri iyi Ayâ igira iti:

“N’abantu bazaba bari Araf “ahirengeye” bahamagara abantu bazaba bazi ku ibimenyetso byabo…”.1 (Qur’an 7:48).

“N’abacengeye ubumenyi baravuga bati: Turazemeye”. (Qur’an 3:7).

Soma Tafsir Ali al-Qumi bin Ibrahim, umuzingo wa 1, urup. rwa 96.

1–

“N’abantu bazaba bari Araf “ahirengeye” bahamagara abantu bazaba bazi ku ibimenyetso byabo…”. (Qur’an 7:48).

أخرج الثعلبي في معنى هذه اآلية تفسيره عن ابن عباس قال:

األعراف موضع عال من الصراط عليه العباس وحمزة وعلي وجعفر

ذو الجناحين يعرفون محبيهم ببياض الوجوه ومبغضيهم بسواد

سنده إلى علي قال: نقف يوم وأخرج الحاكم ب ،الوجوه. ا هـ

القيامة بين الجنة والنار، فمن نصرنا عرفناه بسيماه

فأدخلناه الجنة ومن أبغضنا عرفناه بسيماه، وعن سلمان

الفارسي سمعت رسول هللا يقول: يا علي إنك واألوصياء من ولدك

الحديث. ويؤيده حديث أخرجه الدارقطني ـ كما في … على األعراف

من الصواعق أن عليا قال 9لثاني من الباب أواخر الفصل ا

للستة الذين جعل عمر األمر شورى بينهم كالما طويال من جملته:

أنشدكم باهلل هل فيكم أحد قال له رسول هللا: يا علي أنت قسيم

الجنة والنار يوم القيامة غيري؟ قالوا: اللهم ال. قال ابن

ن النبي صلى هللا حجر: معناه ما رواه عنترة عن علي الرضا أ

عليه وآله وسلم قال له: يا علي أنت قسيم الجنة والنار،

فيوم القيامة تقول للنار هذا لي وهذا لك قال ابن حجر: وروى

ابن السماك أن أبا بكر قال لعلي رضي هللا عنهما: سمعت رسول

. «ال يجوز أحد الصراط إال من كتب له علي الجواز »هللا يقول:

Thaalabi asobanura iyi Aya muri Tafsiri ye, yanditsemo Hadithi ya Ibin Abbas, yaravuze ati Araf ni ahantu hirengeye abazaba bahari bazaba bareba abaca kuri Sirat, hazaba hicaye Ali, Abbas, Hamza, Jaafari Zuu Janahayin, bazamenya abamukundaga kuko mu maso habo hazaba hera, bamenye ababangaga kuko mu maso habo hazaba hijimye. Hadithi yanditswe na Hakim, isinadi [imvano] yayo irangirira kuri Ali, yaravuze ati: “K’umunsi w’imperuka tuzahagara hagati y’umuriro n’ijuru, uwaturwaniye ishyaka tuzamubwirwa n’uko uburanga bwe buzaba bwera, tumwinjize mu ijuru, uwatwangaga tuzamubwirwa n’uko uburanga bwe buzaba bwijimye”. Muri Hadithi ya Salmani al-Farisi, yaravuze ati: Numvise intumwa

Page 123: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 123

Nibo b’abanyakuri bujuje amasezerano bagiranye n’Imana (s.w.t) Qur’ani yavuze ho iti:

“Mu bemeye harimo abantu bujuje isezerano bahaye Iman, muri bo hari abarindiriye, hari n’abarangije ibyabo, ntibigeze bahinduka na gato”.1 (Qur’an 33:23).

Nibo bantu bahora bambaza bakanasingiza Imana (s.w.t) Qur’ani yavuzeho iti:

y’Imana (s.a.w.w) ivuga iti: “Wowe n’abasigire mu bana bawe muzaba muri kuri Araf…” Iyi Hadithi yunganirwa n’indi yanditswe na Dar-Qatni nk’uko biri mu mpera z’igika cya 9 mu gitabo cya Sawaiqu’l Muhriqa ko Ali yabwiye batandatu batoranyijwe na Umari kwihitamo umuyobzi ati: “Ndabasaba muvugishe ukuri, murimwe haba harimo uwumvise intumwa y’Imana (s.a.w.w) ivuga iti: Ali niwe uzagena abajya mu ijuru no mu muriro”? Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali iti: “Yewe Ali! Ni wowe uzagena abajya mu ijuru n’abajya mu muriro”.

1–

“Mu bemeye harimo abantu bujuje isezerano bahaye Imana. Muri bo hari abarindiriye hari n’abarangije ibyabo, ntibigeze bahinduka nagato”. (Qur’an 33:23).

[Muribo hari abarindiriye]: Abarindiriye ni Ali bin Abitalibi (a.s), Soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Shawahid al-Tanzil cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 2, urup. rw’i 110. icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri, H 627, 628, Kifayatu al-Talibi cya al-Kanj al-Shafi, urup. rwa 249, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri, Tafsir al-Khazin, umuzingo wa 5, urup. rwa 203, Fazail-al-Khamsa min Sihah al-Sita, umuzingo wa 1, urup. rwa 287, n’ibindi.

Page 124: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

124 AL-MURAJA‘ÄT

“Muri yo havugwemo izina ryayo, isingizwamo mu gitondo na nimugoroba. Abantu ubucuruzi n’imitungo bitabibagiza kwibuka Imana no guhagarika sala no gutanga zaka, batinya umunsi imitima n’amaso bizahinduka”.1 (Qur’an 24:36-37).

Inzu zabo nizo zavuzwe n’Imana muri Qur’ani iti:

“Mu inzu Imana yategetse ko hasingizwamo izina ryayo…”.

Imana (s.w.t) yaravuze iti:

1– AMAZU MATAGATIFU

“Mu mazu Imana yategetse ko hasingizwamo izina ryayo, muriyo havugwemo izina ryayo, asingizwamo mu gitondo na nimugoroba. Abantu ubucuruzi n’imitungo bitabibagiza kwibuka Imana no guhagarika swala no gutanga zaka, batinya umunsi imitima n’amaso bizahinduka”. (24:36-37).

Iyi Aya yahishuwe ivuga Ahalul-bayiti mu gitabo cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 409, H 566, 568, al-Dar al-Manthuri cya Suyyuti, umuzingo wa 5, urup. rwa 50. Ruhul-Maan cya al-Ulusi, umuzingo wa 18, urup. rw’i 157, Ghayatulmarami, urup. rwa 317, icapiro rya Irani.

Page 125: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 125

“Ibisingizo bihambaye mu isi no mu ijuru ni ibyayo kandi niyo Nyirintsinzi n’ubuhanga”.1

Nabo nibo bashyizwe imbere mu kwemera no gushyira mu bikorwa inshingano z’Imana kuri bo:

“Abari imbere mu byiza, abo nibo bari hafi”.2 (Qur’an 81: 82)

1– Soma Manaqib Ali bin Abitalibi cya Ibin Maghazil, urup. rwa 316, H 361, icapiro rya Tahrani.

2–

“Abari imbere mu byiza, abo nibo bari hafi”. (Qur’an 81: 82)

Izi Aya zahishuwe zivuga Hazirat Ali bin Abitalibi (a.s).

مما أشرنا إليه من 36أخرج ابن النجار ـ كما في الحديث

الصديقون ثالثة: »الصواعق ـ عن ابن عباس قال: قال رسول هللا:

حزقيل مؤمن آل فرعون، وحبيب النجار صاحب ياسين، وعلي بن

38اكر ـ كما في الحديث ، وأخرج أبو نعيم وابن عس«أبي طالب

مما أشرنا إليه من الصواعق ـ عن ابن أبي ليلى أن رسول هللا

الصديقون ثالثة: حبيب النجار مؤمن آل ياسين، قال يا »قال:

قوم اتبعوا المرسلين، وحزقيل مؤمن آل فرعون قال: أتقتلون

. ، اهـ«رجال أن يقول ربي هللا، وعلي بن أبي طالب وهو أفضلهم

اح في سبقه وكونه الصديق األكبر والفاروق األعظم والصح

متواترة.

Mu gitabo cya Tafsiri-Duurul-Mansur, no mu gitabo cya Fathul Qadeer cyanditswe na Abu Ali Muhammed ibn Ali Shoukan, handitsemo ko: Hifashishijwe ubuhamya bwa aaya ya Qur’ani “Wassabiquunas-saabiquna” Qur’ani Sura 56. aaya 10-12. Ibin Abi Hatim yavuze Hadithi yavuzwe na ibin Abas ati: Abatagatifu batatu nibo babimburiye abandi kwemera idini zigishijwe n’Intumwa z’ibihe byabo: (1): Joshua, umwana wa Nun, niwe wabimburiye abandi kwemera no kuyoboka intumwa y’Imana Musa (a.s). (2): Habib Najaar, wabanjirije abandi kuyoboka intumwa y’Imana Isa (a.s) akaba ari uwo mu muryango wa Al-Yaseen wavuzwe muri Qur’ani (isura 36 aya 20-26), (3): Na Ali (a.s) wa gatatu, umuhungu w’Abuttalib, wabanjirije abandi kwemera no kuyoboka Intumwa yacu yera Muhammadi (s.a.w.w).

12-Ibn Mardhwaih aho asobanura iriya Aya tumaze kuvuga, yanditse Hadithi yavuzwe na Ibin Abbas, agira iti: (Iyi Aya ivuga inkwakuzi zabimburiye abandi kuyoboka, yarigamije kuvuga: Hiziqil, wari umukiranutsi mu bemeye Musa (a.s), akaba mu bantu bo mu muryango wa Firawuni» (soma sura ya 40, aaya 28-33). Habib umubaji wari mu bemeye bwa mbere Isa (a.s), wo mu bwoko bwa Yasini, na

Page 126: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

126 AL-MURAJA‘ÄT

Nibo Imana muri Qur’ani yise abahamya b’ukuri b’intumwa n’intungane, inavuga kubabakunda bakanabakurikira iti:

“No mubo twaremye harimo abantu bayobora mukuri bakanakora ubutabera”.1 (Qur’an 7: 181)

Ali bin Abittalib. Buri wese muri aba niwe wabimburiye abantu be kuyoboka Intumwa z’Imana mu bihe byazo, Ali «a.s» akaba ariwe ubatambutse agaciro).

Imam Muhammad Isma’il Bukhari mu gitabo cye Tarikh-ul-Kabiir, yanditsemo amagambo y’Intumwa (s.a.w.w) yavuzwe na Ibn Abbas ko Intumwa y’Imana yaravuze iti: “Abantu batatu gusa nibo biswe Siddiiq abahamya b’ukuri, Hiziqili wari umukiranutsi mu bayoboke ba Musa mu bantu bo mu muryango wa Fir’awuna, Habib umubaji wo mu bwoko bwa Yaseen na Ali bin Abi Talib, abo nibo bahamya b’ukuri”.

Nawab Sidiq Hasan Khan Wa Bhopal, mu gitabo cye cya Tafsiri cyitwa Tafsiri Fathul Bayaan yanditsemo Hadithi yavuzwe na Ibn abi Laila, nk’uko iyo Hadithi nyir’izina yanditswe mu gitabo cya Tafsiri Al-Durri Mansury cya Jalalu d-Din suyut, usibye ko we yongeyeho ibisobanuro by’amwe mu magambo. Hadithi igira iti: “Abatagatifu batatu nibo bonyine batigeze mu buzima bwabo bahakana Imana, banayibangikanye n’icyo aricyo cyose, cyangwa bayikosereze na rimwe, banihutiye kwemera idini y’ukuri, muri bo harimo Ali Ibn Abi Talib, akaba ariwe ubatambutse agaciro; ni nawe mutoni ku Mana kubarenza. Uwa kabiri yari mu muryango wa Fir’awuni, uwa gatatu akomoka mu muryango wa Yaseen. Aba batatu nibo biswe Sideeq (abahamya b’ukuri).

1–

“No mubo twaremye harimo abantu bayobora mukuri bakanakora ubutabera”.

Iyi aya yahishuwe ivuga kuri Ahalul-bayiti.

نقل صدر األئمة موفق بن أحمد بن عن أبي بكر بن مردوية بسنده

تفترق هذه األمة ثالثا وسبعين فرقة كلها في »إلى علي قال:

النار إال فرقة فإنها في الجنة وهم الذين قال هللا عز وجل في

وهم أنا ﴾وممن خلقنا أمة يهدون بالحق وبه يعدلون﴿حقهم:

. «وشيعتي

Muri Hadithi imvano [Isinad] yayo irangirira kuri Hazirat Ali (a.s) yaravuze ati: “Abayisilamu bazacikamo ibice mirongo irindwi na bitatu, byose bizajya mu muriro

Page 127: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 127

Qur’ani yera yavuze kuri Ahalul- bayiti n’abayoboke babo iti:

“Ntibaba kimwe abantu bo mu muriro n’abo mu ijuru; abantu bo muijuru nibo bazatsinda”.1 (Qur’an 59:20).

Nanone muri Qur’ani havuzwe ku bayoboke babo n’abanzi babo Imana (s.w.t) iti:

uretse kimwe, nacyo n’icy’ab’Imana yavuze muri iyi Aya igira iti: “No mubo twaremye harimo abantu bayobora mukuri bakanakora ubutabera”, nabo bakaba arinjye n’Abashiya [abayoboke] banjye”.

Soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Shawahid al-Tanzil cya Hasikan, umuzingo wa 1, urup. rwa 204. H 266. 267. N’ibindi.

1–

“Ntibaba kimwe abantu bo mu muriro n’abo mu ijuru; abantu bo muijuru nibo bazatsinda”. (Qur’an 59:20).

ال فساوي ﴿إن رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم تال هذه اآلية

أصحاب الجنة من أطاعني » فقال: ﴾أصحاهللا النار وأصحاهللا الجنة

، فقيل وأصحاب «وسلم لعلي بن ابي طالب بعدي وأقر بواليته

«. من سخط الوالية ونقض العهد وقاتله بعدي»النار؟ قال:

وأخرجه الصدوق عن علي عليه السالم. وأخرج أبو المؤيد موفق

ابن أحمد عن جابر قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

فسي بيده إن هذا )يعني عليا( وشيعته هم الفائزون والذي ن»

(. هسر )منه قدس«. يوم القيامة

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yasomye iyi aya igira iti: “Ntibaba kimwe abantu bo mu muriro n’abo mu ijuru; abantu bo mu ijuru nibo bazatsinda”, iravuga iti: (Umuntu wo mu ijuru ni unyumviye agendera kuri Ali bin Abitalibi nyuma yanjye akanemera ubuyobozi bwe), Habaza umuntu ati: “Abantu bo mu muriro bo ni bande? Intumwa y’Imana irasubiza iti: “Ni abazanga ubuyobozi bwa Ali, bakica amasezerano bagiranye nawe, baranamurwanya nyuma yanjye).

Page 128: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

128 AL-MURAJA‘ÄT

“Tugire abemeye bakanakora ibikorwa byiza kimwe nk’abangizi ku isi cyangwa tugire abatinya Imana nk’inkozi z’ibibi”.1 (Qur’an 38:28).

Imana irongera ivuga kubabakunda kandi banabakurikira iti:

“Bakeka ko abanafiki n’abakoze ibibi tuzabagira kimwe nk’abemeye bakanakora ibikorwa byiza haba mu buzima bwabo na nyuma yo gupfa kwabo? Baca urubanza nabi”.2(Qur’an, 45:21).

1– ABATINYA IMANA N’INKOZI Z’IBIBI

“Tugire abemeye bakanakora ibikorwa byiza kimwe nk’abangizi ku isi cyangwa tugire abatinya Imana nk’inkozi z’ibibi”. (Qur’an 38:28).

Abatinya Imana bavugwa muri iriya aya ni Ali bin Abitalibi, Hamza, Ubayidah bin al-Harith, inkozi z’ibibi ni al-Walidi, Utba na Shayiba. Soma Shahid al-Tanzili cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 2, urup. rw’I 113, H 798, 799, 800.801, 802. 803. 804. Ruhul-maan cya al-Alusi, umuzingo wa 23, urup. rw’i 171, Ghayatul-Marami, urup. rwa 379, icapiro rya Irani.

2– ABEMERA N’INKOZI Z’IBIBI

“Bakeka ko abanafiki n’abakoze ibibi tuzabagira kimwe nk’abemeye bakanakora ibikorwa byiza haba mu buzima bwabo na nyuma yo gupfa kwabo? Baca urubanza nabi”. (Qur’an, 45:21).

Page 129: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 129

Imana (s.w.t) yavuze kuri bo n’ababakurikira iti :

“Abemeye bakanakora ibikorwa byiza abo nibo mbonera kurenza ibindi biremwa”.1 (Qur’an, 98:7).

Ahalul- bayit n’abanzi babo nibo Imana (s.w.t) yavuzeho iti:

“Abahanganye babiri batavuga rumwe kubera Nyagasani wawo. Abahakanyi bazacikirwaho n’imyenda yabo mu muriro no kumitwe yabo basukweho amazi abira”.2 (Qur’an 22:19).

Abemera ni Ali bin Abitalibi, Hamza, Ubayida. Naho abakoze ibibi ni Utba, Shayiba, al-Walidi, Sima Shawahid al-Tanzil cya Hakim al-Haskani, umuzingo wa 2, urup. rw’i 114. H 801, Kifayatu al-Talib, cya Kanj, urup. rwa 247, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri, Tazzikiratulkhawasi, cya Sibti al-Jawuzi al-Hanafi, urup. twa 17, Tafsir Fakhar al-Razi, umuzingo wa 7, urup. rwa 486, n’ibindi.

1– ALI N’ABASHIYA NIBO MBONERA KURENZA IBINDI BIREMWA

“Abemeye bakanakora ibikorwa byiza abo nibo mbonera kurenza ibindi biremwa”. (Qur’an, 98:7).

. «يا علي هم أنت وشيعتك »قال الرسول صلى هللا عليه وآله وسلم:

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: (“Abimbonera kurenza abandi” Ni wowe Ali n’Abashiya). Soma ibi bitamo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Fat’hul Bayan fii Maqasid al-Qur’an, umuzingo wa 5, urup. rwa 337, Tafsir Tabari, umuzingo wa 30, urup. rw’i 171, Addur al-Manthur, umuzingo wa 6, urup. rwa 643, al-Burhan fii Tafsir al-Qur’an, umuzingo wa 4, urup. rwa 491, Tafsir Safi, umuzingo wa 5, urp 335, Fathul-Qadir, umuzingo wa 5, urup. rwa 878, n’ibindi.

2– ABAHANGANYE BABIRI BATAVUGA RUMWE

Page 130: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

130 AL-MURAJA‘ÄT

Irongera ivuga kuribo n’abanzi babo iti:

“Niko ye! Umwemera ashobora kuba kimwe nk’inkozi y’ibibi? Ntibashobora kuba kimwe. Naho abemeye bakanakora ibikorwa byiza, bazahabwa ibyicaro mu ijuru kubera ibyiza bakoraga. Naho abakoze ubukozi bw’ibibi; ikicaro cyabo ni mu muriro, uko bazashaka kuvamo basubizwemo babwirwe: Nimwumve igihano cy’umuriro mwahakanaga”.1 (Qur’an 32:18-20).

Imana (s.w.t) ivuga Ahalul- bayiti n’uwari abiraseho kuba anywesha abahaji amazi yaravuze iti:

“Abahanganye babiri batavuga rumwe kubera Nyagasani wawo. Abahakanyi bazacikirwaho n’imyenda yabo mu muriro no kumitwe yabo basukweho amazi abira”. (Qur’an, 22:19).

Iyi aya yahishuwe k’uminsi wa Badri ivuga Ali n’abagenzi be Hamza , Ubayida, n’abo bari bahanganye, Walidi na bagenzi be. Soma Sahih Bukhari, Kitabu al-Tafsiri, Babu Tafsiri Suratul-Haji, umuzingo wa 5, urup. rw’I 142, icapiro rya Dar al-Fikri, n’ibindi.

1– Yahishuwe ivuga Ali (a.s) , Walidi bin Uqba, n’abandi, ibyo bikaba byemeranywaho n’abavuzi bose ba Hadithi.

Page 131: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 131

“Niko ye! Mwagize kunywesha abahaji no kurinda umusigiti mutagatifu kimwe nk’abemeye Imana n’umunsi w’imperuka bakanakora jihadi mu inzira y’Imana? Ntabwo baringanira imbere y’Imana. Imana ntiyobora abantu b’abahemu”.1 (Qur’an 9:19).

Imana itaka Ahalul-bayiti, ivuga ugutsinda kwabo ibigeragezo bahura nabyo, kwihangana kwabo n’umurava wabo mu idini, Qur’ani yabavuzeho iti:

“Mu bantu harimo abitangaho igitambo kubera gushimisha Imana, mu by’ukuri Imana ni Nyiribambe ku bagaragu bayo”2 (Qur’an 2:207).

1– Yahishuwe ivuga Ali bin Abitalibi na Abbas, Soma Tafsiri al-Tabari, umuzingo wa 10, urup. rwa 96, Tafsiri al-Qurtubi, umuzingo wa 8, urup. rwa 91, Tafsiri ibin Kathiri, umuzingo wa, urup. rwa 341-342, Fathulqadir cya Shawukani, umuzingo wa 2, urup. rwa 345.

2– Iyi aya yahishuwe ivuga Ali bin Abitalibi ubwo yitangaga igitambo mu mwanya w’intumwa (s.a.w.w) agasigara aryamye k’uburiri bwayo. Qadhi Husein Bin Muhammad Diyarbakri Al Maliki, mu gitabo cye Tarikhul Khamis agira ati: Ubwo abakafiri b’Abakurayishi bemeranyaga kwica Intumwa y’Imana (s.a.w.w., Malayika Jibrael yahise aza kubwira Muhammadi (s.a.w.w) ubugambanyi bw’Abakurayishi. Amutegeka ko atagomba kurara ku gitanda yararagaho ahubwo agomba guhita ajya i Madina.

Ibin Asir Juzari mu gitabo cye Tarikh-ul Kamil avugamo ko; Bumaze kuba ninjoro igicuku kinishye, abakafiri b’Abakurayishi bakoraniye k’umuryango w’inzu y’Intumwa (s.a.w.w), barindiriye ko iryama, bagahita bayitera bakayica. Intumwa (s.a.w.w) yari mu nzu yumva abantu bajujura inyuma y’umuryango, ibwira Ali bin Abittalib iti: (Ryama kuri iki gitanda cyanjye, witwikire umubiri wose ishuka niyorosaga y’icyatsi kibisi, wizere ko ntacyo uri bube). Nk’uko yategetse Ali (a.s) ko agomba gusubiza indagizo yari yarabikijwe na banyirazo. Intumwa (s.a.w.w) yahise isohoka mu nzu yari irimo, isohoka isoma aya nke za mbere z’isura ya Yaseen (sura 36) kugera kuri aya «Fa hum la yubsirun». Abari bamurindiriye kumwica inyuma y’umuryango

Page 132: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

132 AL-MURAJA‘ÄT

barasinzirizwa. Intumwa(s.a.w.w) igenda ishyira umucanga ku mutwe wa buri wese muri bo, ibona kugenda yerekeza i Madina.

Jalaluddeen yakomeje muri icyo gitabo cye Tafsir-l-Durr Mansur, atanga ubuhamya bwa Ibin Abasi ahamyamo ko Ali bin Abittalibi yitangiye kuba igitambo cy’Intumwa y’Imana, aryama ku buriri bwe yifubika ishuka y’Intumwa y’Imana (s.a.w.w), guhera Intumwa (s.a.w.w) igiye kugeza mu gitondo. Abakurayishi bari bagose inzu y’Intumwa, biyumvishaga ko ari Intumwa (s.a.w.w) icyiryamye, barahaguma biteguye ko ibyuka igasohoka bakayica.

Mu gitabo cya Usudul Ghaba cya Ibin Aseer Juzari na Ihiya-ul-uloom cya Ghazali na Tareekh khamees cya Qadhi Husain al-Diyarbakri, bavuga ko: Ubwo Ali (a.s) yari aryamye ku gitanda cy’Intumwa(s.a.w.w), Imana yabwiye Malayika Jibril na Mikayili iti: Nabagize inshuti z’amagara, umwe muri mwe muha kuzabaho igihe kirekire kurenza undi, none ni nde muri mwe witeguye gutangaho ubuzima bwe igitambo kubera kurokora ubuzima bwa mugenzi we? Bumvise Imana (s.w.t) ibabwiye ityo, buri wese muri bo yanga gutanga ubuzima bwe ho igitambo kubera kurokora ubuzima bwa mugenzi we! Imana (s.w.t) irababwira iti: Munaniwe kuba nka Ali bin Abittalib? Nimwumve; Namugize umuvandimwe n’inshuti y’Intumwa Muhammadi (s.a.w.w), none ubu Ali aryamye ku gitanda cya Muhammadi, yitanzeho igitambo ngo abe ariwe wicwa mu mwanya we kuko ari umuvandimwe we!! Kubera iyo mpamvu, nimujye ku isi murinde Ali ntagirirwe nabi n’Abakurayishi. Abamalayika batagatifu bahise baza ku isi binjira aho Ali (a.s.) yari aryamye bafata ibirindiro byabo. Jiburili ahagarara iruhande rw’umutwe wa Ali (a.s.) na Mikayile ahagarara iruhande rw’amaguru ya Ali (a.s.). Jibriri abwira Ali (a.s) ati: Amahoro kuri wowe yewe mwana wa Abuttalib, Imana yaratiye iki gikorwa cyawe abamalayika.

Muri icyo gihe, Intumwa (s.a.w.w) yari mu nzira yerekeza i Madina, Imana (s.w.t) ihita imanurira iyi mirongo ishimagiza ubwitange n’ubutwari bya Ali (a.s): «Mu bantu harimo abitangaho igitambo kubera gushimisha Imana, mu by’ukuri Imana ni Nyiribambe ku bagaragu bayo» sura 2 aaya 207.

Page 133: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 133

“Mu by’ukuri Imana yaguze n’abemera imibiri n’imitungo byabo kugira ngo babone ijuru. Barwana baharanira inzira y’Imana, bityo barica bakanicwa. Iryo n’isezerano yabasezeranyije yiyemeje kuryuzuza, muri Tawurati Injili na Qur’ani. Ninde wakuzuza isezerano yatanze kurenza Imana? Mwishimire ubucuruzi mwakoranye nayo. Uko niko gutsinda guhambaye. “Abo nibo” Bicuza basingiza, bafunga swawumu, bakora ruku na sijida, babwiriza ibyiza bakabuza ibibi, bakanirinda kurenga imbibi z’Imana. Ha inkuru nziza abemera”.1 (Qur’an 9:111-112).

Babaye abahamya b’ukuri ubwo ukuri kwabazira Imana nayo itanga ubuhamya kuri ibyo igira iti:

“Uwazanye ukuri n’uwaguhamije abo nibo batinya Imana”.2 (Qur’an 39: 33)

1– Musitadrak al-Hakimu, umuzingo wa 3, urupp rwa 4, n’ibindi.

2– Uwazanye ukuri ni intumwa (s.a.w.w), uwaguhamije ni Ali (a.s), nk’uko iriya aya yasobanuwe na Imam Muhammad al-Baqir, Imam Jaafar al-sadiq, Imamu Musa al-kazim, Imam al-Rida (a.s.), Abdullah bin Abbas, Muhammad bin Hanafiyah., Abudullah bin Hasan, Zayda shahid Ali Bin Jaafar al-Sadi. Ibin al-Maghazli yanditse Hadithi isonaura iriya gutyo mu gitabo cye Manaqibah yarayikuye kuri Mujjahihid ko uwazenye ukuri ari Muhammadi (s.a.w.w) uwaguhamije ari Ali bin Abitalibi. Hafizan bin Murdawayh na Hafiz Abu Naim nabo banditse iyi Hadithi.

Page 134: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

134 AL-MURAJA‘ÄT

Qur’ani yabise abakurikiye intumwa bizerwa kandi bo mu muryango wayo wahafi, abo Imana yahisemo ibagira ibiremwa byayo yarutishije ibindi, iravuga iti :

“Uburire abantu bo mumuryango wawe wa hafi”.1 (Qur’an 26: 214)

1– Abu Muhammad Husain Al-Baghawi mu gitabo cye cya Tafsiri Khazin, Abu-Bakr Ahmad Ibn Husein Baihaqi mu gitabo cye Dalail-un Nubuwwah, Jalaludeen suyuti mu gitabo cye Jam’ul Jawani, Ala’a din Ali Muttaqi mu gitabo cye Tarikh ur-Rusul-wal-Muluk, Abi sa’adat Mubarak Ibn Athir Al Juzeri mu gitabo cye Tarikh-Ul-kaamil, na Ismail Abul Fida mu gitabo cye Kitabul-Mukhatasar fi Akhbar-il-Bashar, aba bose banditse iyi Hadithi igira iti: Hazirat Ali yaravuze ati: Ubwo aaya «Waandhir ashirataka-al-aqrabin» Qur’ani Sura 26 aya 214 yahishurwaga Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yarampamagaye irantegeka: Yewe Ali! Imana integetse kuburira abantu bo mu muryango wanjye ba hafi; Birinde ibihano by’Imana! Ntekereje ko amatwara yabo atari bubemerere kunyumvira, bakaba bari bungishe impaka, kunyamagana no gukora ibidahwitse igihe nzabahingukiriza ibyo, byanteye gushavura! Ntinya ko Imana yabamanurira igihano. None Ali! Fata igipimo upime ibiryo hamwe n’ukuguru kw’ihene ugutekemo umufa unabatekere ibindi, ufate inkongoro nini uyuzuze amata, ubategurire ibiryo byo kubakira, nyuma yaho utumire abana ba Abdul-Muttalib babe abashyitsi banjye kugira ngo mbagezeho ubutumwa bw’Imana. Nahise ngenza nk’uko Intumwa yantegetse .

Abana bose b’Abdul Muttalibu baraje barimo ba se wabo b’Intumwa nka Abuttalib, Hamza, Abbas na Abulahab, ni bwo Intumwa (s.a.w.w) yahise integeka kuzana bya biryo nateguye. Intumwa (s.a.w.w) ifata igipande cy’inyama igicamo ibice, ibyo bice ibizengurutsa isiniya, iravuga iti: Ku izina ry’Imana nimutangire kurya. Bose barariye barahaga, baranasigaza mu gihe ibiryo byari bike bihagije umuntu umwe gusa. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ishaka kuvuga ijambo, ariko Abu-Lahabi aba kidobya ayica mu jambo, ahita ababwira ati: Inshuti yanyu Muhammadi yabaroze! Bamaze kumva ayo magambo ya Abu-Lahabi, bahise bahaguruka baragenda, Intumwa (s.a.w.w) ntiyaba ikibashije kugira icyo ibabwira.

Umunsi wa kabiri Intumwa (s.a.w.w) yongera kuntegeka gutegura ibiryo, ibatumaho. Ntegura ibiryo, baraza bararya. Bamaze kurya, Intumwa (s.a.w.w) ihita itangira kuvuga ijambo igira iti: Yemwe bana b’Abdul Muttalib! Mbazaniye ibyiza ku isi no mu buzima bwa nyuma; Imana (s.w.t) yantegetse ko mbahamagarira kugandukira Imana mukitabira kuyisenga. None ni nde muri mwe witabiriye ibi mbabwiye abe ariwe uba umufasha n’umuvandimwe wanjye nkazamuraga «kuba khalifa wanjye»? Ntawigeze yemera muri bo , usibye njyewe (Ali) n’ubwo ari njye wari muto muri bo, ndavuga nti: Njye niteguye kuba umufasha wawe mu gukora

Page 135: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 135

“Abafitanye isano y’amaraso bafite uburenganzira kuri bagenzi babo mu gitabo cy’Imana, mu by’ukuri Imana ishobora byose”.1 (Qur’an 8:75).

Ni abavandimwe bahafi b’intumwa y’Imana bazashyirwa mu ijuru rimwe n’intumwa nk’uko bavuzwe muri iyi Ayâ igira iti:

“Abemeye bakurikirwa n’urubyaro rwabo, tuzabahuza n’abo bantu babo, ntacyo tuzabahenda mubihembo byabo...”.2 (Qur’an 52:21).

Nibo banyir’uguhabwa ibyo bagenewe Imana (s.w.t) yavuze muri iyi Ayâ iti:

“Muhe abantu bo mu muryaango ibyo bagomba guhabwa”.3 (Qur’an, 17:26) .

ako kazi. Intumwa (s.a.w.w) yumvise ayo magambo yanjye, imfata k’urutugu, iravuga iti: Bantu banjye! Uyu Ali niwe muvandimwe wanjye, niwe mufasha wanjye muri mwe, ni nawe uzaba khalifa wanjye muri mwe, ni mumwumve kandi mumwumvire. Bumvise ayo magambo y’Intumwa baraseka bahita bagenda, mu inzira bagenda babwira Abuttalibu bati: «Umva neza! Utegetswe kumva no kumvira umwana wawe Ali».

1– Yahishuwe ivuga Ali bin Abitalibi (a.s), Soma Tarekhe Dimashiqi, cya Ibin Asakiri al-Shafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 14, H 12.

2– Yahishuwe ivuga abantu batanu [Ahalul-bayiti], soma Shawahid al-Tanzil, umuzingo wa 2, urup. rw’i 197, H 904, n’ibindi.

3– Abo mu muryango [Dhalqurba] ni Fatima, umugabo we n’abana be, iyi aya imaze guhishurwa, intumwa y’Imana yahise igabira Fatima (a.s) isambu ya Fadaki, soma: Shawahid al-Tanzili, umuzingo wa 2, urup. rwa 338, H467, Durrul-manthiri, cya Suyyuti, umuzingo wa 1, urup. rw’i 177 , Tafsiri Tabari, umuzingo wa 15, urup. 72, n’ibindi.

Page 136: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

136 AL-MURAJA‘ÄT

Nibo bagenewe guhabwa Khumsu “kimwe cya gatanu cy’umutungo” k’uburyo ntawe uva mu deni ryayo uretse ayitanze:

“Mumenye ko buri cyose mubona, icyagatanu cyacyo n’icy’Imana, intumwa yayo n’abo mu muryango wayo bahafi…”.1 (Qur’an, 8:41).

Umwanditsi w’amateka Abul Fidaa aravuga ati: Khayibari yafashwe mu kwezi kwa Safari umwaka wa (7 A.H). Abaturage ba Khayibari basaba ko habaho agahenge bagatuza bagacisha make bakaba n’Abayisilamu mu mahoro. Intumwa ibemerera ibyo bayisabye ariko nyuma y’uko bayemerera kubahiriza no kwemera ibyo ibasaba; bikaba byari ibi bikurikira:

(a)-Kujya baha Abayisilamu igice cy’umusaruro wabo.

(b)-Bemere ko Intumwa (s.a.w.w) ifite uburenganzira bwo kubirukana mu mugi igihe cyose yashakira.

Baremera, Intumwa (s.a.w.w. nayo yemera kubaha agahenge.

Abaturage ba Fadaki nabo Intumwa (s.a.w.w. yemeye kubaha agahenge ibasabye kwemera nk’ibyo yasabye Abanyakhayibari. Umusaruro wasaruzwaga i Khayibari wabaga ari umutungo w’Abayisilamu bose muri rusange. Ariko umusaruro wasarurwaga muri Fadaki wari uw’Intumwa (s.a.w.w), kubera ko Fadaki yafashwe nta mirwano ihabaye. Jalaluddiin Suyuutee mu gitabo cye Durru-l-Manthur yanditsemo ati: Abu ya’ali na Ibinu Abi Hatim bavuze Hadithi bayikuye kuri abu Sa’ee-d khudhri y’uko ubwo aaya «Wa’aati-dhal-Qurbaha Haqqah.» (Uhe abo mu muryango «wawe» wa hafi uburenganzira bwabo) (sura ya 17:26 ). Iyi aaya ikimara guhishurwa, Intumwa (s.a.w.w. yahise igabira Hazirati Fatima (a.s) ubutaka bwa Fadaki. Ibin Abbas avuga ko aaya «Ha abo mu muryango «wawe» wa hafi uburenganzira bwabo» Intumwa yahise igabira Hazirati Fatima (a.s) ubutaka bwa Fadaki.

1– AYA YA KHUMSU

“Mumenye ko buri cyose mubona, icyagatanu cyacyo n’icy’Imana, intumwa yayo n’abo mu muryango wayo ba hafi…”. (Qur’an, 8:41).

Abo mu muryango w’intumwa bahafi bavugwa muri iyi aya ni Ali, Fatima, Hasani na Huseyini, Soma Shawahid al-Tanzil cya Hakim al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 218, H 292, 293, 294, 195, 296, 297, 298, Tafsiri Tabari, umuzingo

Page 137: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 137

Nibo Imana (s.w.t) yageneye guhabwa buri minyago yabonetse ntamirwano iravuga iti:

“Na buri mutungo uzanywe n’Imana «nk’iminyago yabonetse ntamirwano» ivuye ku bantu, [ikoreshwa] kubera Imana n’intumwa yayo n’abo mu muryango wayo bahafi…”.1 (Qur’an, 59:7).

Nibo abo mu rugo rw’intumwa, kubera bo Aya ibeza ibyaha yarahishuwe igira iti:

“Muby’ukuri Imana irashaka kubezaho umwanda “w’ibyaha” bantu bo mu rugo inabatagase nyabyo”. (Qur’an, 33:33).

Nibo bana ba Yasini Imana yasuhuje muri Qur’ani aho yavuze iti:

“Amahoro k’ubana ba Yasini”.2 (Qur’an, 37:130).

Nibo muryango wa Muhammadi Imana (s.a.w.w) yadutegetse gusabira imigisha aho yavuze iti:

wa 10, urup. rwa 5, Yanabiulmawada, urup. rwa 5, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri.

1– Soma al-Kashaf cya Zamakhishari, umuzingo wa 4, urup. rwa 502, Tafsiri Tabari, umuzingo wa 28, urup. rwa 39, n’ibindi.

2– Soma Tafsiri ya Fakhari al-Razi, umuzingo wa 26, urup. rw’i 162, Tafsiri ibin Kathiri, umuzingo wa 4, urup. rwa 20, al-Durru al-Mnthur, umuzingo wa 5, urup. rwa 286, n’ibindi.

Page 138: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

138 AL-MURAJA‘ÄT

“Imana ihundagaza imigisha yayo ku intumwa, n’abamalayika bayo bakayisabira, namwe abemeye mujye muyisabira imigisha”.1 (Qur’an, 33:56).

1– AYA Y’UKO INTUMWA (S.A.W.W) ISABIRWA

“Imana ihundagaza imigisha yayo ku intumwa, n’abamalayika bayo bakayisabira, namwe abemeye mujye muyisabira imigisha”. (Qur’an, 33:56).

أخرج البخاري ومسلم وكل المحدثين من "أهل السنة والجماعة"

وسلم( عندما بأن الصحابة جاؤوا إلى النبي )صلى هللا عليه وآله

يها ﴿:نزل قول هللا تعالى يا أ إن الل ومالئكته يصلون على النبي

ذين آمنوا صلوا عليه وسلمو : يا رسول هللا، ﴾فقالوا” ا تسليما ال

عرفنا كيف نسلم عليك، ولم نعرف كيف نصلي عليك؟! فقال النبي

قولوا: اللهم صل على محمد وآل »صلى هللا عليه وآله وسلم:

محمد، كما صليت على إبراهيم وعلى آل ابراهيم إنك حميد

«مجيد..

Bukhari na Musilimu n’abanditsi bose ba Hadithi ba mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama banditse Hadithi ivuga ko ubwo iyi aya itegeka gusabira (swala) intumwa n’abiwe yahishurwaga: (Mu by’ukuri Allah n’abamalayika be bashakira intumwa imigisha; namwe abemeye musarire “intumwa” munayisabire amahoro).

Abasahaba baje ku intumwa (s.a.w.w) babwira intumwa (s.a.w.w) bati: Yewe ntumwa y’Imana! tuzi uko twagusabira amahoro ariko ntituzi kugusarira uko bikorwa?

Intumwa y’Imana (s.a.w.w. irabasubiza iti: Mujye muvuga muti: “Allahuma Sali alaa Muhammadi wa aali Muhammadi, kama swalayita alaa ibrahima wa aali Ibrahima inaka Hamidu Majidu ” “Mana Nyagasani! Ha amahoro n’imigisha intumwa Muhammadi n’abo mu rugo rw’intumwa Muhammadi nk’uko wabihaye Ibrahimu n’abo mu rugo rwa Ibrahimu mu by’ukuri uri Nyiri gusingizwa”.

Bamwe mu banditsi ba Hadithi ba Ahal-Suna wal-Jama bongeyeho imvugo y’intumwa (s.a.w.w) igira iti:

"وال تصلوا علي الصالة البتراء"، قالوا: وما الصالة البتراء

يا رسول هللا؟ قال: "أن تقولوا: اللهم صل على محمد وتسكتوا،

وإن هللا كامل ال يقبل إال الكامل"

“Ntimukansabire (swala) igice, baravuga bati: Yewe ntumwa y’Imana kugusabira (swala) igice ni ukuhe? Irabasubiza iti: Ni ukuvuga uti: Nyagasani ha Muhammadi

Page 139: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 139

Abayisilamu babaza intumwa y’Imana bati: (Nigute tuzajya tugusabira? Irabasubuza iti: Mujye muvuga muti: Nyagasani ha imigisha Muhammadi n’abo mu rugo rwa Muhammadi).

Muri iyi Hadithi tumenyamo ko gusabira intumwa (s.a.w.w) bitajya byuzura nk’uko bishakwa uretse usabiye n’abo mu rugo rwayo, bityo iyo Aya abamenyi nayo bayishyize muri Aya zahishuwe zivuga kuri Ahalul- bayiti, na Ibin Hajari mu gitabo cye Sawaiqulmuhriqa igika cya 11 yayishyize muri Ayâ zahishuwe zibavuga.

Ahalul- bayiti batoranyijwe n’Imana kuba abakozi bayo, bakoze akazi kayo by’ukuri ku itegeko ry’Imana, Imana yabavuzeho iti:

amahoro n’imigisha ukarekeraho ntiwongereho abiwanjye, mu gihe allah atemera uretse ibyuzuye”.

Ibyo akaba aribyo byateye imamu Shafi kuvuga ko udasabiye abo mu rugo rw’intumwa (s.a.w.w) mu swala, Swala ye ntiyemerwa.

وفي سنن الدارقطني بسنده عن أبي مسعود األنصاري قال: قال

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: "من صلى صالة لم يصل فيها علي

وال على أهل بيتي لم تقبل صالته".

Mu gitabo cya Sunan Dar Qatini handitsemo Hadithi yavuzwe na ibin Masudi al-Ansar, yaravuze ati: “Uzajya ansarira “ansabira” ntasarire abo mu rugo rwanjye, swala “ubusabe bwe” ye ntizemerwa”.1

وأخرج ابن حجر في صواعقه قال: أخرج الديلمي أن النبي صلى هللا

على محمد وأهل لیقال: "الدعاء محجوب حتى يص عليه وآله وسلم

بيته".

Ibin Hajari mu gitabo cye cyitwa Sawaiqul-muhiriqa yanditse iyi Hadithi yaravuze ati: al-Dayilami yanditse Hadithi y’intumwa y’Imana (s.a.w.w), Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: (Iduwa ntiyakirwa uretse ubanje gusarira “gusabira” Muhammadi n’abo mu rugo rwe).

علي عليه السالم قال: "كل دعاء أخرج الطبراني في األوسط عن

على محمد وآل محمد". لیمحجوب حتى يص

Al-Twabrani mu gitabo cye al-Awsati, yanditsemo Hadithi yavuzwe na Ali (a.s), yaravuze ati: (Buri busabe buba buhagaritswe ntibwakirwe kugeza hasabiwe Muhammadi n’abo mu rugo rwe ).

Page 140: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

140 AL-MURAJA‘ÄT

“Nyuma duha kuzungura igitabo abo twahisemo mu bagaragu bacu. Ariko muri bo harimo abihemukira no muri bo harimo n’abari hagati hagati, hari n’abari imbere y’abandi mu gukora ibyiza ku itegeko ry’Imana, urwo nirwo rwego ruhambaye”.1 (Qur’an, 35:32).

Ayâ zivuga kuri Ahalul-bayiti dutanze turabona arinke cyane kuko izahishuwe zibavugaho ari nyinshi. Ibin Abbasi yaravuze ati: Muri Qur’ani harimo Ayâ maganatatu zivuga kuri Ali wenyine. Abandi bavuga ko icyakane cya Qur’ani cyamanutse ariwe kivuga. Aho akaba ari ntagukabya kuko Ali ari mugenzi wa Qur’ani akaba atajya atandukana nayo. Ndekeye Ayâ maze kukubwira uri buzibazeho kandi uze gusobanukirwa ukuri ubifashijejwemo nazo. Wassalam

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 13 Kuya 23/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

Gucishiriza kurantera kugirira amakenga Hadithi zivuga impamvu yo guhishurwa kwa ziriya Aya, bityo akaba ari dhayifu [atari ukuri].

Allah ahe imigisha ukuboko n’ikaramu byawe! Mbega uburyo inyandiko zawe ziba zirimo ubuhamya bujimije k’uburyo uwo ubwira ukunagisha impaka birenga ubwenge bwe ntabe yabona aho ahera aguhakanya! Mbega ubuhanga ukoresha wisobanura unavuganira ibyo wemera, ubikorana ubuhanga butangaza ubisoma! Usanga ibyo uvuga biganisha mu muyoboro umwe, uganisha ku icyo ugamuje.

1– Shkhe al-Kulayni (r.a) yanditse Hadithi yavuzwe na Salim ko yavuze ati: “Nabajije Imamu Muhammadi al-Baqir (a.s) kuri iyi aya, aravuga ati: Abari imbere y’abandi mu gukora ibyiza na Abaimamu”. Soma Ghayatulmaram, urup. rwa 351, Sawaiqul-muhriqa, igika cya 9, urup. rwa 76, n’ibindi.

Page 141: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 141

Naho ibaruwa yawe iheruka, ni inkubiri y’ubumenyi bwinshi kandi bukenewe, ni nk’inyanja ifite imihengeri myinshi. Werekanye ayâ za Qur’ani zisobanutse, uzitangaho ubuhamya budasubirwaho, wakoze inshingano yawe, uwakugisha impaka aguhakanya yaba ari injiji ijya impaka mu mafuti.

Uretse ko abatari Abashiya bakugisha impaka bitwaje ko abavuzi ba Hadithi zivuga ko ziriya Ayâ zahishuwe zivuga Ahalul- bayiti bari Abashiya, bityo bakaba batakwizerwa na Ahal- Suna. Aho wasubiza iki?1 Ndagusabye mpa igisubizo cyawe niba ubishaka, nanagusaba kwakira ugushimira kwanjye. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S)

IBARUWA YA 14 Kuya 23/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Ibikekwa n’uwo tujya impaka si ukuri.

II. Abatari Abashiya usanga ntacyo bazi k’Ubushiya na gito.

III. Kuba Shiya bakarishya kuziririza ububeshyi mu buvuzi bwa Hadithi.

1) Igisubizo ni uko ibikekwa n’uwo tujya impaka atari ukuri kubera impamvu ebyiri zikurikira: Kuvuga ko abavuzi ba Hadithi zivuga impamvu yo guhishurwa kwa ziriya Ayâ ari Abashiya, ibyo akaba ataribyo; abavuzi ba ziriya riwaya [Hadithi] bari abayoboke ba mazihebu ya Ahal- Suna, ni benshi kurenza abari Abashiya. Ibyo tukaba twarabikozeho ubushakashatsi tunabisobanura k’uburebure mu gitabo cyanjye cyitwa Al-Ayat al- Bahirah (Ayâ zisobanutse), nanone ushaka kumenya abavuzi ba Hadithi zivuga

1– Abavuzi ba Hadithi bavuze Hadithi zivuga ko ziriya Aya zahishuwe zivuga kuri Ahal-bayiti (a.s) bose ni abamenyi ba mazihebu ya Ahal-Suna nk’uko bigaragazwa n’imvano zazo twerekanye, ushobora kuzisoma niba ubishaka. [Umwanditsi w’igitabo Q.S]

Page 142: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

142 AL-MURAJA‘ÄT

impamvu yo guhishurwa kwaziri Aya, wasoma igitabo cyitwa Ghayat al-Maram, igitabo kizwi cyane muturere tw’Abayisilamu.1

Impamvu ya kabiri [y’uko ibyo ukeka atari ukuri]: Ni imvugo yawe uvugamo ko abavuzi ba Hadithi b’Abashiya batajya bizerwa na Ahal- Suna, mu by’ukuri ibyo birenze kutaba ukuri! Ubuhamya bw’uko abavuzi ba Hadithi b’Abashiya bizerwa na Ahal- Suna butangwa n’ibitabo bya Hadithi bya Ahl- Suna bizwi ku izina rya Musinadu na Sahih, kuko usanga ababyanditse baranditsemo Hadithi nyinshi bakuraga kubavuzi ba Hadithi b’Abashiya b’ibyamamare. Ngibi ibitabo bitandatu bya Hadithi (Sihahu Sita) byizerwa kurusha ibindi na Ahal- Suna, birimo Hadithi zavuzwe n’abavuzi ba Hadithi b’Abashiya, si Abashiya batazwi, ahubwo ni Abashiya bari ibyamamare bazwi kuba ari abayoboke ba Ali ibyo bitabo bikaba bibita Rafiza bivuga ko bayobye banakabya mu Bushiya bwabo.

Mu barimu bigishije Bukhari harimo Abashiya, Bukhari yanditse Hadithi zabo mu gitabo cye, kuba Abashiya kwabo Bukhari n’abandi ntibabibonamo ubusembwa butesha agaciro Hadithi bavugaga, k’uburyo abanditsi bose ba biriya bitabo bitandatu babakuyeho Hadithi nta kibazo batewe n’Ubushiya bwabo.

Mu by’ukuri nyuma yaha imvugo yawe y’uko Hadithi zavuzwe n’abavuzi ba Hadithi b’Abashiya zitemerwa na Ahal- Suna yaba ikiri ukuri? Oya si ukuri.

2) Ikigaragara ni uko Abayisilamu batari Abashiya ntacyo bazi k’Ubushiya na gito, kuko hari icyo bazi k’Ubushiya bamenya ko Shiya bagendera k’ubo mu rugo rw’intumwa, batera ikirenge mu cyabo babagira ikitegererezo, bakora ibyo bakoraga bakirinda gukora ibyo batakoraga. Bityo imico yabo, ibyo bakora byose bagerageze kwigana abo mu rugo rw’intumwa. Akaba ari nta w’undi muntu mu batari Shiya wagereranya nk’Abashiya mukwizerwa, kuba umunyakuri, kugira umuco n’umurava, gutinya Imana no kuyigandukira, kwigomwa iby’isi, nta n’undi wabona ugereranya nabo mu bavuzi ba Hadithi, mu kuba inyangamugayo no gushyira mu gaciro, ntawe banganya mu bandi Bayisilamu gufata Hadithi nyinshi mu mutwe, kuzivugana ubushishozi, no kubungabunga ubusugire bwazo, k’uburyo

1– N’igitabo cyitwa Shahidi al-Tanzili cya al-Hakim al-Hasikan, cyanditsemo Hadithi nyinshi zavuze kuguhishurwa kwa aya nyinshi zivuga kuri Ahalul-bayiti (a.s) kandi abavuzi b’izo Hadithi bose bakaba ari abayoboke ba mazihevu ya Ahal-Suna. Muri icyo gitabo harimo Hadithi zigera ku (1163) zivuga Hadithi nk’izo. Nanone soma igitabo cyitwa Ihqaq al-Haqi cya Tasitari, umuzingo wa 2 n’uwagatatu.

Page 143: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 143

abatari Abashiya babamenye nk’uko bari bari, ntawe banganya mu kwizerwa, banakwemera ukuri kwa Hadithi babavugaga. Ariko kutabamenya byatumye hari ababibeshyaho maze bakavugaho ibitari ukuri.

Mu by’ukuri abagaya abavuzi ba Hadithi b’Abashiya ntacyo bazi k’ubuzima bwabo, usanga bakemanga Hadithi zanditswe na Thiqatu al-Islamu (umumenyi w’Ubuyisilamu wizewe) Muhammad bin Yaqub al-Kulayni,1 Saduq al-Muslimin (umunyakuri w’u Buyisilamu).2 Muhammad bin Ali bin Babawayh al-Qumi na Shaykh al-Ummah (Umuyobozi w’Abayisilamu) Muhammad bin al-Hasan Ali al-Tusi.3 Usanga hari abaha agaciro gake ibitabo byabo byera mu gihe ari ububiko inganzo ngari n’igicumbi cy’ubumenyi bw’abo mu rugo rw’intumwa (s.a.w.w) agashidikanya k’ukuri kw’ibyanditswe n’ibyo bihangange byari mu rwego rwa Abdal4 ku isi, bakoresheje ubuzima bwabo bwose mu guhamagarira abantu kwitabirira amahame y’Imana n’intumwa yayo.

3) Intungane n’inkozi y’ibibi bose bazi icyo ziriya ntungane na Abdal zavugaga k’ukubeshya n’ababeshyi, ibitabo byazo biri hose, birimo ibyo

1– Yaqub al-Kulayni: Izina rye ni Muhammad bin Yaqub al-Kulayni, yitabye Imana mu mwaka wa (328 A.H), yabayeho ibihe bimwe n’abahagararizi ba Imamu Mahadi [a.s], ni nawe mwanditsi w’igitabo cya Hadithi cyitwa al-Kafi kikaba ari kimwe mu bitabo bine by’umwimerere bya Hadithi z’Abashiya, gifite imizingo umunani.

2– Saduq: Ni umutware w’abavuzi ba Hadithi, izina rye akaba ari Muuhammadi bin Ali bin Babawayh al-Qumi, uzwi cyane ku izina rya Shekhe Saduq, yitabye Imana mu mwaka wa (382 A.H), yavutse bitewe n’iduwa ya Imamu Mahadi (a.s), niwe mwanditsi w’igitabo cyitwa Man layahduruh-al-faqih gifita imizingo ine, akaba ari umwe mu banditsi b’ibitabo bine by’umwimerere bya Hadithi z’Abashiya. Yanditse ibitabo bigera kuri maganatatu.

3– Tusi: Izina rye ni Abu Jaafari Muhammadi bin Hasani bin Ali bin Hasani al-Tusi, uzwi cyane ku izina rya Shekhe al-Taif, yavutse mu mwaka wa (385 A.H) yitaba Imana mu mwaka wa (460 A.H). Niwe mwanditsi w’igitabo cyitwa al-Tahazib n’ikindi cyitwa al-Isitibisar, byombi biri mu bitabo bine by’umwimerere bya Hadithi z’Abashiya. Yanditse ibitabo birenga mirongo itanu. .

4– ‘Abdal: Ni ubwinshi bw’ijambo [badal] (ingurane) Abasufi bemera ko hari abantu batagatifu b’intungane batuye ku isi, kubaho kwabo bigatuma Imana itarimbura ab’isi kubera ibyaha bakora, bemera ko iyo abo bantu bapfuye, haba hari abandi nkabo bazima bakiriho bafata umwanya w’abapfuye. Abo bantu bitwa ‘Abdal’ hari Abashiya bakunda Imana b’intungane bafatwa ko ari ba Abdal hashingiwe kur iki gitekerezo cy’Abasufi.

Page 144: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

144 AL-MURAJA‘ÄT

bavugaga bavuma ababeshyi, binanditsemo ko kubeshya biri mu byaha bikomeye birimbura nyirabyo n’ubeshya akazinjira mu muriro.1 Bananditse Hadithi irebana n’ubeshya avuga Hadithi z’intumwa idafitwe n’abandi Bayisilamu, ivuga ko umuntu ubeshyeye intumwa yabigambiriye biri mu ibyica sawumu ye muri Ramazani,2bikaba ngombwa ko akora kafara [atanga ikiru] kimwe nk’uriye kubwende muri Ramazani. Mu by’ukuri abantu bangaga ububeshyi aka kageni bashingiye kuri Hadithi nka ziriya, abantu nkabariya bari intungane, bararaga amajoro basenga Imana, abatagatifu bari baritangiye guteza imbere idini y’Imana, bishoboka bite ko batinyuka kubeshyera intumwa y’Imana. Biratangaje kuba Hadithi zavugwaga n’intungane ziyoboka abo mururgo rw’intumwa zikemangwa mu gihe izavugwaga na Khawariji, Murujia, Qadiriya zidakemangwa!3 Abangaga abo mu rugo rw’intumwa n’abagereranyaga Imana n’ibiremwa Hadithi bavugaga zizerwa buhumyi nta kuzishidikanyaho nabusa! Imyitwarire nk’iriya [y’abayoboke ba mazihebu ya Ahal- Suna] ni ukurenganya abandi no kudashyira mu gaciro bikabije! Dusabe Imana iturinde imyitwarire nk’iyi no guteshuka aka kageni. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

1– Soma al-Kafi cya al-Kulayini, umuzingo wa 2, urup. rwa 339, icapiro rya Tehrani.

2– al-Intisari cya Sayyid al-Murtaza, urup. rwa 62, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri, al-Kafi cya Kulayini umuzingo wa 2, urup. 340, icapiro rya Tehrani.

3– Kuki Ahal-Suna mwahisemo kwizera Hadithi zavuzwe na Khariji [uwari muri ba khawariji “umwanzi wa Ali”] nka Imran bin Hattan mukemera Hadithi yavugaga mu gihe mukemanga ntimunemere Hadithi zavugwaga n’abavuzi ba Hadithi bakundaga bakanayoboka Ahalul-bayiti? Niko ye! Kuki mubasobanura Qur’an yera mwahisemo Al-Muqatil bin Sulayman wari Nasibis [umwanzi wa Ahalul-bayiti] mumugira imbonera mureka gukurikira Tafsiri [ibisobanuro bya Qur’ani] bya Ahalul-bayiti n’abayoboke babo, mugihe muzi ko yari umuyoboke wa mazihebu ya Murji’a bemeraga ko Imana ifite umubiri n’ingigo? (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

Page 145: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 145

IBARUWA YA 15 Kuya 25/ Zul-Qaada/ 1329 A.H

I. Urumuri rw’ukuri ruragaragaye.

II. Gusaba kubwirwa abavuzi ba Hadithi b’Abashiya bizewe n’abamenyi ba Ahal- Suna.

Ibaruwa yawe iherutse yari inonosoye, irimo imvugo zumvikana, iryoheye uyisoma, irimo inyungura bumenyi nyinshi, yoroshye gusobanuka, izimiza mu buhanga, uyitegura wifashishije ibyifashishwa bifatika. Nayisomanye ubushishozi, bitewe n’ibyo nayisanzemo, ubuhamya uyitangamo bunyuze ubwenge, ibyo byose biraca amarenga y’uko wageze ku intego kandi uri kugenda utsinda nk’uko ntaho uboneka ko unanirwa kwisobanura.

2) Uretse aho wavuze ko abamenyi ba Ahal- Suna bizeraga abavuzi ba Hadithi b’Abashiya k’uburyo banabakuragaho Hadithi, wabivuze muri make ntiwasobanuka. Wagombaga kuvuga amazina y’abavuzi ba Hadithi b’Abashiya bifashishijwe n’abamenyi ba Hal- Suna, ukanandukura ubuhamya bw’abamenyi ba Ahal- Suna k’Ubushiya bwabo, banemera ko bifashishije bakanizera Hadithi bavugaga. Ndumva uzi neza uburyo nkeneye ko ubimbwiramo. Nagusabaga ko umbwira ibyo ngusabye kugira ngo ukuri kumenyekane. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 16* Kuya 02/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

Abavuzi ba Hadithi ijana b’Abashiya bizewe n’abamenyi ba Ahal- Suna.

*– Iyi baruwa ni ndende cyane, mu by’ukuri abamenyi n’abakunda ubumenyi ntibaterwa ubunebwe no kuyisoma bitewe n’ubumenyi bwinshi buyirimo. Naho utari umumenyi nta nabe mu bakunda ubumenyi, niba yiyumvamo ubunebwe bwo kuyisoma, ni ayicishemo amaso amenye icyo igamije, ubundi ahite asoma ibaruwa ya 17 n’izindi zikurikira. (Umwanditsi w’igitabo Sharafudini “Q.S”).

Page 146: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

146 AL-MURAJA‘ÄT

Ngiye kuguha muri make icyo unsabye, ndavuga muri bo abazwi cyane kurusha abandi banagenderwaga n’abantu bavaga imihanda yose baje kubakuraho Hadithi, gusa nkaba nagusabaga ko utaza kunsaba ibindi bisobanuro kuri bo kuko ntamwanya wabyo muri izi nyandiko zivunaguye nk’izi nabona. Aya ni amazina yabo n’amazina y’aba se ngiye kwandika, akurikirana hakurikijwe uko inyuguti z’inyajwi (Alphabet) zikurikirana:

1. Aban bin Taghilib bin Riyah:

Ni umusomyi wa Qur’an w’i Kufah (yari umunyeshuri wa Imam Zayn al-Abidin na imam Muhammad al-Baqir (a.s).

Ibi ngiye kumuvugaho nabikuye mu gitabo cyitwa Mizani al- Itidal cya Dhahabi:

Aban bin Taghilib w’i kufah; Ni Shiya uzwi cyane kandi w’icyamamare, yari umunyakuri wizerwa, bityo tugomba kwemera ukuri kwe, tukamurekera bida ze (Ubushiya bwe). Dhahabi akomeza avuga ati: Ahmad bin Hambal, Ibin Muin na Abu Hatim bemeraga ko yari Thiqa (Uwizerwa n’umunyakuri), Ibin Adi avuga ko yari Shiya ukabya mu Bushiya, na Saidi avuga ko yari yarayobye [kuko yariShiya] bityo akaba azwiho kuyoba [kuba Shiya]…1

Mubifashishaga bakanakoresha Hadithi zavuzwe nawe, harimo Muslim n’abandi banditsi ba Hadithi ba Ahal- Suna b’ibitabo bitandatu byizerwa [Sihah Sita] bakurikira: “Abu Dawud, Tirmizi, Nasai na Ibin Majah,2 banashyira ibimenyetso byabo ku izina rye [bigaragaza ko ari mu bavuzi ba Hadithi bizerwa bifashishaga]. Uzasanga Hadithi yavugaga mu gitabo cya Sahih Musilimu no mu bitabo bine bya Hadithi by’Ahal-Suna. Hadithi

1– Soma Muzan al-Itidal cya Dhahabi, umuzingo wa 1, urup. rwa 5.

2– Hadithi zanditswe na Musilimu mu gitabo cye Sahih, Kutabul-Iman, Bab Tahrim al-Kibri, umuzingo wa 1, urup. rwa 51. Zandikwa muri Sunan Abi Dawudi, umuzingo wa 4, urup. rwa 34, H 3987. Sunan Nasai Kitab Manasik al-Haji Bab Kayifiyat al-Talibiya, umuzingo wa 5, urup. rw’i 161. Yakuye Hadithi kuri Imamu Ali bin al-Huseyini, Abu Jaafari na Abu Abdullah (a.s).

اجلس في مسجد المدينة »قال له اإلمام أبو جعفر عليه السالم:

»فت الناس فإني أحب أن ارى في شيعتي مثلكاو

Imamu Jaafar Abu Jaafar (a.s) yaravuze ati: (Icara mu musigiti wa Madina uhe abantu fat’wa, kuko nkunda kubona mu ba Shiya abameze nkawe). Soma igitabo cyitwa, Hayatul-Imamu Muhammadi al-Baqir, umuzingo wa 2, urup. rw’i 192, icapiro rya kabiri.

Page 147: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 147

yakuweho ziri muri ibyo bitabo yazikuweho na al-Hakim, Ali-Amash, Fudayl bin Amr, abo bose bakaba aribo barakuweho izo Hadithi na Muslim, Sufyan bin Uyaynah, Shabah na Idris al-Awdi. Aban bin Taghalib w’i Kufah, yitabye Imana mu mwaka w’i 141 A.H. Imana imuhe iruhuko ridashira.

2. Ibrahimu bin Yazid bin Amru bin Asuwad bin Amru al-Nukhai:

Yari umunyamategeko [Faqih] w’i Kufa, nyina yitwaga Malikah umukobwa wa Yazid bin Qayas, nawe akomoka muri Nukhaiyah, basaza be Al-Aswad, Ibrahim na Abf al-Rahman, abana b’abahungu ba Yazid bin Qays kimwe na ba se wabo; Alqamah bin Qays na ubayya bin Qays, bari Abayisilamu b’umurava kandi bizerwa, ubuhamya bwabo bukaba ari ukuri. Abanditsi b’ibitabo bitandatu byizerwa na Ahal- Suna bya Hadithi n’abandi babakuyeho Hadithi kandi bazi neza ko ari Abashiya.

Naho Ibrahimu bin Yazid, Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarif, yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Abashiya, anatanga ubuhamya k’Ubushiya bwe, utabona aho uhera umuhakanya.1

Hadithi ze ziboneka mu bitabo byose bizwi ku izina rya Sahihi bya Ahal- Suna nka Sahih Bukhari, Sahih Muslim n’ibindi.2 Izo Hadithi avuga aba yarazikuye kuri se wabo Alqamah bin Qays nawe wabaga yarazikuye kwa Himam bin al-Harith na Abu Ubayadah bin Abdullah bin Masud cyangwa yarazikuye kuri Ubaydah cyangwa nyirarume witwaga Al-Auwad bin Yazid. Hadithi ze zindi ziri muri Sahih Muslim ni izo yakuye kuri nyirarume w’undi witwaga Abd al-Rahman bin Yazid nawe yarazikuye kuri Sahma bin Mujst, Abu Muamar, Ubayday bin Nadlak na Abis. Hadithi ze zanditswe mu bitabo bibiri byitwa Sahih yarazikuye kuri Mansur, Al-Amash, Zubayd, Hakam na bin Aun; Yakuweho Hadithi na Musilimu azandika mu gitabo cye Sahih, yarazikuye kuri Eudaly bin Amr. Mughayrah, Ziyad, Bin kulayb, Wasil, Hasan bin Ubaydullah, Hamad bin Abu Sulayman na Simak.

1– Soma igitabo cyitwa al-Maarif cyanditswe na Ibin Qatiba, urup. rwa 624.

2– al-Bukhari yamukuyeho Hadithi ziboneka muri Kitabul-Buyui, Babu Shiraa al-Imam al-Hawaij binafisih, umuzingo wa 3, urup. rwa 14. Sahih Musilim imukuraho Hadithi zanditse muri Kitabul-Iman, Bab Tahrim al-Kibr, umuzingo wa 1, urup. rwa 51. Sunan Abi Dawud yanditsemo Hadithi ze mu muzingo wa 4, urup. rwa 4804, Sunan Nasai yanditsemo Hadithi muri Kitab al-Nikah bab al-Hath alaa al-Nikah, umuzingo wa 6, urup. rwa 254. Sahia al-Tirmizi, umuzingo wa 1, urup. rw’i 104, H 155, Sunan Ibin Majah, umuzingo wa 2, urup. rw’i 139, H 4173, icapiro rya Misiri.

Page 148: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

148 AL-MURAJA‘ÄT

Ibrahim bin Yazid yavutse mu mwaka wa 50 nyuma ya Hijiria yitaba Imana mu mwaka wa 95 cyangwa 96 nyuma ya Hijira hahise amezi ane nyuma y’urupfu rwa Hajjaj bin Yusuf.

3. Ahmad bin Mufaddal bin al-Hofri al-Kuf:

Abu Zar’ah na Abu Hatam bamukuyeho Hadithi bakanazitangaho ubuhamya kandi bemera ko ari Shiya. Bityo, Abu Hatam ntiyajuyaje kwerura ko Ahmad bin Mufaddal bin al-Hofri al-Kuf yari Umushiya nk’uko byanditse ahavugwa ubuzima bwe mu gitabo cyitwa al- Mizani: Ahmad bin Mufaddah yari mu bayobozi bakuru b’Abashiya ariko akaba yari umunyakuri anizerwa. Dhahabi nawe yamuvuze mu gitabo cye al- Mizani yerekana inyuguti z’impine ziranga izina rye zashyizweho na Abu Dawudi na Nasibis ahamya ko bifashishaga Hadithi ze.1 Abu Dawud na Nasia bamukuyeho Hadithi bazandika mu bitabo byabo byitwa Sahihi2 yarazikuweho na Al-Thawri nawe yarazikuye kuri Asbat bin Nasr na Israil.

4. Ismayil bin Aban, al-Azdi al-Kufia al-Warraq:

Yari mu ba shekhe (abarimu) ba Bukahri, Allamah Dhahabi mu gitabo cye al- Mizani3 yanditsemo ko Bukhari na Tirmizi mu bitabo byabo Sahih banditse Hadithi yavuze bakanazitangaho ubuhamya.4 Anavuga ko Yahya na Ahmad bamukuyeho Hadithi, Bukhari avuga ko yari umunyakuri. Abandi banditsi bavuze ko yari Umushiya.

Yitabye Imana mu mwaka wa 286 nyuma ya Hijiria. Ariko uwitwa Al-Qayisarani we avuga ko yitabye Imana mu mwaka wa 216 nyuma ya Hijira, Al-Qayisarani avuga ko Bukhari yamukuyeho Hadithi imbona nkubone nk’uko ibyo abivugwaho n’abandi.

1– Mizan al-Itidal, umuzingo wa 1, uru .rw’I 157.

2– Hadithi zanditswe na Abu Dawudi mu gitabo cye Sunan, umuzingo wa 3, urup. rwa 59, H 2683.

3– al-Mizan al-Itidali cya Dhahabi, umuzingo wa 1, urup. rwa 212.

4– Yakuweho Hadithi na al-Bukhari azandika mu gitabo cye cyitwa al-Tarekhe al-Kabir, umuzingo wa 1, urup. rwa 347, icapiro ryacapiwe i Hayidar Abad.

Page 149: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 149

5. Ismail bin Khalifa al-Malai al-Kufi:

Bamwitaga Abu Israil ni naryo zina yari azwiho, Allamah al-Dhahabi mu gitabo cye al-Mizan al-Itidal yanditsemo ati1: “Yari Shiya mubi wakabyaga mu Bushiya bwe, yavugaga ko Uthuman yari kafiri», amuvugaho n’ibindi byinshi tubona ko atari ngombwa kubyandukura. N’ubwo ari uko yari, Tirmizi n’abandi banditsi ba Hadithi ba Ahal- Suna bamukuyeho Hadithi.2 Abu Hatam ahamya ko Hadithi yavugaga ari nziza nta kibazo zifite. Abu Zarah avuga ko yari umuvuzi wa Hadithi mwiza, n’ubwo yari Umushiya ukabya. “Imam Ahmad [bin Hambal] avuga ko Hadithi ze “zikwiye kwandikwa mu bitabo bya Hadithi”. Ibin Muin ahamya ko yari umunyakuri.” Fallas yaravuze ati: Ntabwo yari mu babeshya, na Hadithi yavuze ziboneka mu gitabo cya Sahih al-Tirmizi.” Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarifa yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Abashiya b’ibyatwa.

6. Ismail ibn Zakariya :

Khalqami al-Kufi Dhahabi mu gitabo cye Mizan al-Itidal3 avugamo ko yari umunyakuri wari na Shiya akaba n’umwe mu bavuzi ba Hadithi zanditse mu bitabo bitandatu bya Hadithi byizerwa na Ahal- Suna bizwi ku izina rya Sihahu.”4 Hadith yavuze ziri mu bitabo nka Sahih al-Bukhari na Sahihi Muslim. Yitabye Imana aba i Baghidad mu mwaka w’i 104 nyuma ya Hijira.

7. Ismail ibn Abbad:

Ibn Abbas al-Taliqani [azwi cyane ku izina rya Sahib Ibn Abbad]. Abu Dawud na Tirmizi bamukuyeho Hadithi nk’uko bivugwa na Imam al-Dhahabi mu gitabo cye Mizani,5 ashyiraho inyuguti z’impine [D, T]; ziranga izina rye.

1– Soma al-Mizan cya Dhahab, umuz wa 1, urup. rwa 226, al-Maarif cya Ibin al-Qatiba, urup. rwa 624.

2– Hadithi ze zanditswe na al-Tirimizi na Abu Dawud mu bitabo byabo byitwa Sunan.

3– al-Mizan al-Dhahabi, umuzingo wa 1, urup. rwa 228.

4– Hadithi ze zanditse mu gitabo cya Sahih al-Bukhari Kitabul-Adab, Bab Maayukrah min al-Tamad, urup. rwa 87, Sahah Musilam, Kitab al-TWaharah, Bab Hukum walgh al-Kalib, umuzingo wa 1, urup. rw’I 132, Sunan Ab Dawud, umuzingo wa 3, urup. rwa 6, H 2489.

5– al-Dhahab mu gitabo cye avuga kuri Ismail bin Abd al-Rahman, yaramurenganyije, anyuranya n’uko asanzwe yitwara, amuvuga uko atari ari.

Page 150: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

150 AL-MURAJA‘ÄT

Ahamyamo ko yari intiti n’umusizi w’umuhanga kandi yari Shiya.” Ndavuga nti: Kuba yari Umushiya ntawe ubishidikanyaho, akaba ari nabyo byatumaga we na se bari bubahitse cyane k’ubutegetsi bw’ubwoko bwa ban Bawayih [bari Shiya], niwe muntu wa mbere wahawe n’ubwo butegetsi urwego rwa ‘Sahib’, kuko yari icyegera cya Waziri Muayid al-Dawlah amenyekana kuri iryo zina rya Sahibi rigera aho riba izina rye bwite. Na nyumaye bisigara ari umugenzo w’ubwo butegetsi kwita Waziri mukuru mu gihugu Sahibi.’

Waziri wa mbere wiswe Sahibu ni Muayid al- Dawlah nyuma yo gupfa, hakurikiraho mukuru we Fakh al-Dawla, yakomeje ako kazi ke kugera apfuye mu mwaka wa 24 ukwezi kwa Safar, mu mwaka wa (385 A.H) afite imyaka 59. Abaturage bose ba Ray (Tehran y’iki gihe) bafunze imiryango y’amazu yabo bajya kwa Waziri mukuru kumushyingura hamwe n’umwami aherekejwe n’abayoboke be, abo bose bari mu ishyingurwa rye. Yari umumenyi w’igihangange n’umwanditsi w’ibitabo byinshi by’agaciro, n’ibitabo bitoya.

8. Ismail bin Abd al-Rahman:

Ibin Abi Karimah, umusobanuzi wa Qur’ani w’icyatwa, azwi ku izina rya Al-Saddi. 1 Alamah [intiti] al-Dhahabi mu gitabo cye Muzani al- Itidal aho avuga k’ubuzima bwa Al-Saddi yaravuze ati: “Avugwaho ko yari Shiya.” Husayn bin Waqid al-Muruzi yajyaga amwumva anenga Abubakari na Umari akanabavuga nabi, ariko n’ubwo ari uko yari, al-Thawi, Abu Bakr bin Aygash n’abandi, bamukuyeho Hadithi na Imam Muslim, Trimithi, Abu Dawud, Bin Majah, Nasia n’abandi,2 bamukuraho Hadithi bazandika mu bitabo byabo bizwi ku izina rya Sihihu na Hadithi ze bazitangagaho ubuhamya. Imamu Ahmadi [Ibin Hambal] avuga ko yizerwaga, na Ibn Adi nawe avuga ko akwiye kwizerwa, mugihe Yahya bin Said amuvugaho ati:

Yamuvuze mbere ya Ismail ibn Aban al-Ghanawi na Ismail ibn Aban al-Azdi, mu by’ukuri niwe wirenganyije anyuranya n’uko yari asanzwe yitwara (Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruhi al-Azizi).

1– al-Mizan al-Itidal, umuzingo wa 1, urup. rwa 236.

2– Hadithi ze zanditswe na Tirimizi mu gitabo cye al-Sunan umuzingo wa 5, urup. rwa 380, H, 3805, Sunan Abu Dawud, umuzingo wa 3, urup. rwa 2981, Sunan ibin Majah, umuzingo wa 1, urup. rwa 241, Sunan al-Nasai, Kitabu al-Zaka, bab Man Yas’al Llah, umuzingo wa 5, urup. rwa 83. YAri mu basangirangendo ba Imamu al-Baqiri (a.s).

Page 151: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 151

“Ntawe nigeze numva avuga al- Saddi uretse ko yabaga amuvugaho ibyiza. Soma Hadithi za al- Saddi mu gitabo cya Sahih Musilim, Hadithi yakuweho na Anas bin Malik, Saadi bin Ubayid, Yahya bin Ubad, naho abanditsi b’ibitabo byitwa Suna bane, banditsemo Hadithi ze yakuweho na Abu Awanah, al- Thawur, al- Hasan bin Saleh, Zaidah, na Isirail, nu umwarimu wa ziriya ntiti z’ibyatwa.” Yitabye Imana mu mwaka w’i 127 A.H.

9. Ismail Ibn Musa, al-Fazari al-Kufi:

Allamah [intiti] al-Dhahabi mu gitabo cye Mizan al-Itidal1 yamwanditseho ati: Ibn Adi ni kenshi abantu bamugayiraga kuba yari Umushiya wakabyaga kandi w’intagondwa ” Abdan avuga ko Hammad na Ibn Abi Shayban ntibashimishwa n’uko tujya iwe, ni na kenshi batubuzaga kujya iwe bavuga ko ari umuntu mubi atuka Salafu [Abubakari Umari na Uthumani] kandi agawa n’abantu bubahitse [kubera kuba Shiya kwe]. Ariko n’ibyo byose Ibin Khuzaymah, Abu Arubah n’abandi benshi bamukuyeho Hadithi, yanakuweho Hadithi n’abarimu ba Hadithi nka Abu Dawud, Tirmizi n’abandi, bazandika mu bitabo byabo bizwi ku izina rya Sihahu’. 2 Nasai yavuze ko ntacyo bitwaye kumukuraho Hadithi. Yitabye Imana mu mwaka wa 245 A.H.

10. Talid ibn Sulayman al-Kufi:

Ibin Muin avuga ko yari mu barwanyaga bakanavuga nabi Uthuman bin Afani. Ibyo byatumye abambari ba Uthuman bamutera umujugujugu bamuvuna akaguru. Abu Dawud yamuvuzeho ati: Yari Rafizi (izina bita Abashiya babatuka) yanarwanyaga cyane Abubakari na Umari akanabavuga nabi. Ariko ibyo ntibyabujije Ahmad (Ibn Hambal) na Ibn Namir kumukuraho no kumwigaho Hadithi, na Imam Ahmad bin Hambali yamuvuzeho ati: “N’ubwo bwose Talid yari Shiya, ntacyo bitwaye kumukuraho Hadithi afite.” Al- Dhahab mu gitabo cye al- Mizani3 yamwanditseho ibyo twamaze kumuvugaho, ashyira ku izina rye inyuguti z’impine zimuranga yashyiriweho na al- Tirimizi, zerekana ko

1– al-Mizan cya Dhahab, umuzingo wa 1, urup. rwa 251.

2– al-Tirimiz mu gitabo cye Sunan yanditse Hadithi ze mu muzingo wa 5, urup. rwa 299, H, 3802, Sunan Ibin Majah, umuzingo wa 1, urup. rwa 13, H, 31. Sunan Ab Dawud, umuzingo wa 3, urup. rw’i 146, H, 4486, Suna al-Nasai, Kitab al-Zakah, bab Man Yas’al Llah, umuzingo wa 5, urup. rwa 83. YAri mu basangirangendo ba Imamu al-Baqir (a.s).

3– al-Mizan al-Dhahab, umuz wa 1, urup. rwa 358.

Page 152: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

152 AL-MURAJA‘ÄT

bakoreshesheje banifashisha Ahadithi ze, soma Hadithi ze mu gitabo cya Sahih al-Tirmizi yanditsemo Hadithi yavugaga.1

11. Thabit bin Dinar:

Azwi ku izina rya Abuhamza al- Thumali, ntagushidikanya kuba yari Shiya. Trimithi yamukuyeho Hadithi. Dhahabi yamwanditseho mu gitabo cye al- Mizan al- Itidali2ati: “Igihe kimwe muri majilisi ya Abuhamza havuzwe Uthumani bin Afani, arabaza ati: “Uthumani bi Afani ni inde? Atari uko atamuzi ahubwo ari uko amusuzuguye”. Avuga ko al- Salmani yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Rafiza (Shiya). Dhahabi yanditse inyuguti z’impine ziranga izina rye zashyizweho na al- Tirimizi, zerekana ko nawe ari k’urutonde rw’imvano [Rijal- Sanadih] za Hadithi za al- Tirimizi. Yakuweho Hadithi na Wakii na Abu Naimi, banatangaho ubuhamya Hadithi yavugaga. Hadithi ze nanone zandikwa na Tirimizi mu gitabo cye Sahih,3yarazikuweho na Anasi na Shaabi, hari n’abandi bamukuyeho Hadithi. Yitabye Imana mu mwaka w’ i 150 A.H.

12. Thuwayira bin Abi Fakhatah:

Yari umugaragu wahawe ubwigenge na Umm Hani, umukobwa wa Abu Talib (mushiki Amir al-muminin Ali). Dhahabi4 abibwiwe na Yunusu bin Abu Isihaqa avuga ko yari Rafiza [Shiya], akaba n’umwambari wa Imamu Muhammad al-Baqiri (a.s). Hadithi yavuze uzazisanga mu gitabo cya al-Tirmizi, yarazikuweho na Ibin Amir, na Zayid bi Arqam. Yabayeho mu bihe bya Imam al- Baqir (a.s) ari mu bambari be, azwi kuba yari Shiya. Hari inkuru ze na Amur bin Zar al- Qaz, Ibin Qayisi al- Maasir, na al- Salt bin Haraam zerekana ko yari Shiya.

1– Hadithi ze zanditse muri Sahah al-Tirimizi.

2– al-Mizan cya al-Dhahab, umuzingo wa 1, urup. rwa 363.

3– Hadithi zanditswe na al-Bukhari muri Kitabul-bad’i al-Khalq, Bab Sabat al-Nabiy, umuzingo wa 4, urup. rw’i167, Sunan Abi Dawudi, umuzingo wa 4, urup. rwa 237, H, 46, 47. Yari mu basangirangendo ba Imamu al-Huseyini, Imamu al-Baqir, na Sadiqi (a.s). Iyo yasabaga Imana yahitaga isubiza ubusabe bwe, abana be batabarutse barwana k’urugamba na Zayidi al-Shahid.

4– Hadithi zanditswe na al-Tirimizi mu gitabo cye al-Sahih, umuzingo wa 4, urup. rwa 93, H, 2677. Yari mu bambari ba Imamu Hisaeni (a.s) na Imamu al-Baqir (a.s).

Page 153: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 153

13. Jabir bin Yazid bin Harith al-Juufi al-Kufi:

Dhahabi mu gitabo cye Mizani1 yanditsemo ati: “Yari umwe mu bamenyi b’Abashiya”, avuga ko Sufyan yavuze ko yigeze kumva Jabir avuga ati:

العلم انتقل»: يقول جابرا سمع بأنه القول سفيان عن ونقل

ثم علي، إلى وسلم وآله عليه هللا صلى النبي في كان الذي

«)دقالصا( جعفرا بلغ حتى يزل لم ثم الحسن، إلى انتقل عن صحيحه أوائل في مسلم وأخرج. السالم عليه عصره في وكان

عن حديث ألف سبعون عندي: يقول جابرا سمعت قال. الجراح . كلها وسلم، وآله عليه هللا صلى النبي عن) الباقر( جعفر أبي

«Ubumenyi bw’intumwa y’Imana (s.a.w.w) bwimukiye kuri Ali, ubumenyi bwa Ali abusigira Hasani bugenda bwimuka, buva ku muimamu bufatwa n’undi kugera ubwo bwimukiye kuri imamu Jaafar al-Saadiq».

Jabiri yariho mu bihe bya imamu Jaafar al-Saadiq amwigaho Hadithi nyinshi. Muslim mu gitabo cye Sahih yaravuze ati:

جعفر أبي عن حديث ألف عونسب عندي»: يقول جابرا سمعت قال

.«كلها وسلم، وآله عليه هللا صلى النبي عن) الباقر(Bivuzwe n’umumenyi witwa Jarrah ati: Jabir yaravuze ati: “Mfite Hadithi zigera ku bihumbi mirongo irindwi, nazimenye nzikuye kuri Abu Jaafari (ashaka kuvuga Imam Muhammad al-Baqir).2 nawe yarazikuye ku intumwa y’Imana (s.a.w.w).”

Uyu mwanditsi nanone yanditse abikuye kwa Zuhayr ko Jabiri yavuze ati: “Mfite Hadithi ibihumbi mirongo itanu ntari nagira uwo nzibwira” Igihe kimwe aza kuvuga Hadithi aravuga ati: “Iyi n’imwe muri za Hadithi ibihumbi mirongo itanu mfite”.3 Dhahabi yakomeje avuga mu gitabo cye al- Mizani al- Itidali ati: “Iyo Jabiri yavugaga Hadithi yakuye kuri imamu Baqiri (a.s) yaravugaga ati: “Nabwiwe n’Umusigire w’abasigire.” Dhahabi yavugaga ko

1– al-Mizan al-Itidali cya al-Dhahab, umuz 1, urup. rwa 379. al-Milal wa Nihal cya Shaharasitan, umuzingo wa 2, urup. rwa 27, icapiro rya Bairut.

2– Sahah Musilim, umuzingo wa 5, urupp rwa 12.

3– Hadithi ze zanditse muri Sahih al-Tirimizi, umuzingo wa 5, urup. rwa 345, H, 3918, Sahih Musilim, umuzingo wa 1, urup. rwa 12, Sunan Ab Dawud, umuzingo wa 1, urup. rwa 272, H, 1036. Yari mu bambari ba Imamu al-Baqir (a.s).

Page 154: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

154 AL-MURAJA‘ÄT

abamenyi benshi bamukemangaga kuko yemeraga Rajah (kugaruka byemerwa n’Abashiya). Dhahabi akuye iyi nkuru kuri Zaidah avuga ko Jabiri yari Rafiza (Shiya) yajyaga avuga nabi abangaga Ali. Ariko ibyo ntibyabujije Nasai na Abu Dawud kumukuraho Hadithi,1muri Hadithi bamukuyeho hari izivuga kuri Sajida ya Sahawu.

Shuuba, Abu Awanah n’abandi bamukuyeho Hadithi, Sufiyani yaravuze ati: “Sinigeze mbona umuntu witonderaga kuvuga Hadithi nka Jabiri”, arongera aravuga ati: “Ntabwo nigeze mbona umuntu watinyaga Imana nka Jabiri al- Juufi”. Shuuba yaravuze ati: “Jabiri ni umuvuzi wa Hadithi w’umunyakuri.” Nanone aravuga ati: “Igihe cyose Jabiri yabaga avuga Hadithi, namubonaga ari umunyakuri kurenza abandi bose.” Wakii yaravuze ati: “Hari icyo ntajyaga nshidikanyaho na rimwe, nacyo ni uko Jabir al-Juufi yari umunyakuri wizerwa.” Ibn Abd al-Hakam yumvise Shafi avuga ko yumvise Sufyan al- Thawri abwira Shuuba ati: “Iyo njya kuba narashidikanyaga kuri Jabiri al- Juufi, simba nshidikanyije ku byo umuvuze”. Jabiri yitabye Imana mu mwaka w’i 127 cyangwa 128 A’H. [Agire amahoro n’imigisha bya Allah]. 2

14. Jarir bin al-Hamid, al-Dabbi al-Kufi:

Bin Qutaybah uzwi cyane kubera igitabo yanditse cyitwa Al-Maarif, yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya, na Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizani al- Itidali yashyize ku izina rye inyugutu z’impine3 zerekana ko ari umwe mu bavuzi ba Hadithi bakuweho Hadithi n’abanditsi ba Sihah Sita. Dhahabi muri icyo gitabo ahamyamo ko uwo muvuzi wa Hadithi wari Shiya yari mu bavuzi ba Hadithi bizewe, kandi yanifashishijwe cyane n’abanditsi b’ibitabo bine bizwi ku izina rya Sihahu.

Dhahabi akomeza umuvuga ati: Ni umumenyi w’intara ya Ray (Tehran y’ubu), yari umunyakuri kandi yari n’imena mu bwanditsi bw’ibitabo”, akanahamya ko intiti mu bya Hadithi zihuriza ku kwemera ubudakemwa kwe. Hadithi yavugaga ziboneka mu gitabo cya Sahih al-Bukhari na Sahih

1– al-Mizan al-Itidal, umuzingo wa 1, urup. rwa 384, Hayatul-Imam al-Baqir (a.s), umuzingo wa 2, urup. rwa 18.

2– Soma al-Maarif cya Ibin al-Qatiba, urup. rwa 624.

3– Soma al-Maarif cya Ibin al-Qatiba, urup. rwa 624, al-Mizan cya al-Dhahab, umuzingo wa 1, urup. rwa 394.

Page 155: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 155

Muslimi1 yazikuweho na al-Amash, Mughayrah Mansur, Ismail bin Abu Khalid na Abu Ishaq al-Shaybani.

Qutayibah bin Said, Yahya bin Yahya na Uthuman bin Shaybah bazanditse bazikuye muri Sahih al- Bukharin na Sahih Musilimi. Yitabye Imana aba Ray mu mwaka w’i 187 A.H afite imyaka 77 [Agire amahoro n’imigisha by’Imana].

15. Jaafar bin Zayid, al-Ahmar al-Kufi:

Abu Dawud yamwanditseho ati: “Ni umunyakuri cyane akaba na Shiya.” Al-Jawzjani avuga ko ari umuntu wayobye inzira y’ukuri,” bivuga ko yayobye inzira al-Jawzjani yaciyemo aca mu inzira ya Ahlul-bayit. Ibin Adi avuga ko yari inyangamugayo n’intungane akaba n’Umushiya.” Umwuzukuru we witwa Husayini bin Ali bin Jaafar bin Ziyad, yaravuze ati: “Sogokuru Jaafari, yari mu ba Shiya bubahitse cyane i Khurasan.” Abu Jaafari al-Dawaniqi avuga ko yari Shiya, Abashiya bagenzi be baziritswe ku ingoyi bajyanwa gufungwa. Abu Uyyanah, Waki, Abu Ghassan al-Mahdi, Yahaya bun Bushr al-Hariri na bin Mahdi bavugaga Hadithi bigishijwe nawe. Yari umwarimu wa Hadithi w’icyatwa.2 Ibin Muin avuga ko yari umunyakuri. Ahamad bin Hambali yamuvuzeho aya magambo ati: Yari umuvuzi wa Hadithi mwiza.” Dhahabi3 yamuvuze mu gitabo cye Mizan, nawe amuvuzeho nk’ibyo tumaze kubona abandi bamuvuzeho aho ruguru, amushyiraho ikimenyetso cy’inyuguti z’impine yashyiriweho na Tirmidhi na Nasai, kerekana ko ari mubo bifashishije bananditse Hadithi ze. Hadithi ze uzazisanga mu bitabo byabo yarazikuweho na Bayan bin Bushir, Ata Ibn Saib n’abandi. Yitabye Imana mu mwaka w’i 167 A.H [Imana imuhe amahoro n’imigisha].

16. Jaafar bin Sulaymani, al-Dabi al-Basri

Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarifa k’urup. rw’i 106 yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Abashiya. Ibin Sad umwanditsi

1– al-Bukhari mu gitabo cye Sahah yanditse Hadithi ze muri Kitab al-Ilim, Bab man Jaala li’ahal al-Ilim ayaman mualimah, umuzingo wa 1, urup. rwa 25. Sahah Musilim zanditse muri Kitabul-Jihad, Bab Sulhu al-Hudayibiya, umuzingo w’i 100, Suna Ab Dawud, umuzingo wa 3, urup. rwa 321, Sahih al-Tirimizi, umuzingo wa 4, urup. rwa 234, H, 3043, Sunan al-Nasai, Kitab al-Sahaw, bab al-Tanjih fii al-Swalat, umuzingo wa 3, urup. rwa 12.

2– al-Mizan cya al-Dhahab, umuzingo wa1, urup. rwa 407.

3– Hadithi ze zanditse muri Sahih al-Tirimizi, umuzingo wa 1 urup. rwa 407.

Page 156: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

156 AL-MURAJA‘ÄT

w’igitabo cyitwa Tabaqaat ahamya ko yari Shiya akanahamya ko yizerwaga akaba n’umunyakuri. Ahamad Ibn Miqdam avuga ko yari Rafiza [Shiya]. Ibn Adi yaravuze ati: “Uyu muntu yari Shiya ariko ntacyo mbona nakemanga Hadithi yavugaga, Hadithi yavugaga ninziza ziremewe.” Abu Talib avuga ko Ahmad bin Hambal yavuze ati: “Ntakibazo kuri Hadithi zavugwaga na Jaafari bin Sulayman al-Dabi, ari mubo nemera gukuraho Hadithi.”

Abitalibi yaravuze ati: “Numvise Ahmadi avuga ati: Ntakibazo kiri kuri Hadithi zavugwaga na Jaafari bin Sulayman al-Dabi”. Umuntu wamwumvaga avuga ayo magambo aramubwira ati: “Ariko Sulyman bin Harb avuga ko Hadithi yavugaga ntawe uzandika.” Aramusubiza ati: “Ntabwo yigeze abuza kwandika Hadithi yavugaga ariko Jaafari bin Sulayman yari Shiya yajyaga avuga Hadithi zavugaga kuri Ali (a.s) ……” Aqili akuye iyi nkuru kuri Ibn Khaduthah yaravuze ati: “Nabwiye Jaafari bin Sulayman al- Dabi nti: “Mfite amakuru y’uko ujya utuka Abubakari, Umari na Uthumani? Aransubiza ati: Simbatuka ahubwo ndabanga cyane. Ibin Haban ayikuye kwa Jariri bin Yazid bin Harun yaravuze ati: “Natumwe kwa Jaafari al-Dabi ndamubaza nti: “Nabwiwe ko uvuga nabi Abubakari na Umari? Aransubiza ati:: “Simbavuga nabi ahubwo ndabanga, nkoraho icyo ushaka”. Bityo nkashingira kuri ibyo mpamya ko yari Rafiza (Shiya). Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizani yavuze Jaafari amuvugaho ibyo byose tumaze kumuvugaho, ariko ahamya ko yari inyangamugayo, umunyakuri n’umumenyi watinyaga Imana n’ubwo bwose yari Shiya.1

Muslimu yamukuyeho Hadithi azandika mu gitabo cye Sahih na zimwe muri zo zihariwe na Musilimu nk’uko bivugwa na Dhahabi.2 Hadithi ze zanditswe na Musilimu yazikuweho na Thabit al-Binan, Ja’d bin Uthaman, Abu Umaran Al-Jawni Zaid bial-Rashk na Said al-Jariri. Na none abanditsi ba Hadithi nka Qutan Ibn Nasir, Yahya Ibn Yahya, Qurayba, Muhammad Ibn Ubyd ibn Hisab, Ibn al-Mahdi na Musdad banditse Hadithi yavuze. Niwe wakuye iyi Hadithi kuri Yazidi al- Raskh, nawe yarayikuye kuri Matraf nawe yarayikuye kuri Imrani Ibn Hasin ati:

عن يزيد بن الرشك، عن مطرف، عن عمران بن حصين،

بعث رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم سرية »قال:

1– Hadithi yavuze zanditse muri Sahih al-Tirimizi, umuzingo wa 5, urup. rwa 323, H, 3860.

2– Soma Hadithi yanditse mu gitabo cya Ibin Saad al-Maarif. Urup. rwa 206. (umwanditsi w’iki gitabo Qudisa Siruhu).

Page 157: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 157

استعمل عليهم عليا... الحديث، وفيه ـ: ما تريدون

من علي، علي مني وأنا منه، وهو ولي كل مؤمن

.أخرجه النسائي في صحيحه« بعديIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yohereje umutwe w’ingabo uyobowe na Ali, bamwe mu basahaba baza kurega Ali ku intumwa….intumwa y’Imana irabasubiza iti: «Ni iki mushaka kuri Ali? Ali ni umwe nanjye, nanjye nkaba umwe nawe kandi akaba n’umuyobozi wa buri mwemera nyuma yanjye».

Nasai yanditse iyi Hadithi mu gitabo cye Sahih na Ibn Adi yayanditse ayikuye muri icyo gitabo. Dhahabi avuga kuri Jaafari mu gitabo cye Mizani yanditse iyo Hadithi yavuzwe nawe tumaze kubona haruguru. Jaafari bin Sulayman yitabye Imana mu kwezi kwa Rajabu umwaka w’i 178 A.H [Imana imuhe amahoro n’imigisha].

17. Jami ibn Umayrah, bin Thalabah al-Kufi al-Taymi, “Tayma-Allah” :

Abu Hatam al- Razi uyu muntu avuga ko yitwaga Taym Allah, mu impera z’igitabo cya Mizan al-Itidal yamuvuzeho ati: “Yari umwanditsi w’umunyakuri wa Hadithi yari mu ba Shiya bubahitse” . Ahandi muri icyo gitabo yavuzwe ko yari Rafiza [Shiya]. Ali bin Salih, Sadaqah bin al-Muthanna na Hakim bin Jubayir bavuze Hadithi bamukuyeho kandi yari Shekhe (umwarimu) wabo. Hadithi eshatu yavuze zanditse mu bitabo bizwi kw’izina rya Sunan. Tirmizi avuga ko Hadithi yavugaga zari nziza ntacyo zinengwa, ibyo bikaba byaranditswe na Dhahabi mu gitabo cye Mizani. Yari umwe muri ba taabiin (mu babayeho mu gihe cy’abasahaba), yakuye Hadithi kuri Ibin Umari na Ayisha, muri Hadithi yakuye kuri Ibin Umari ni Hadithi ivuga ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze ibwira Ali iti:

في أخي أنت: «لعلي يقول هللا رسول سمع أنه: عمر ابن عن ». واآلخرة الدنيا

”Uri umuvandimwe wanjye ku isi no mu bihe by’imperuka”1

18. Harith bin Hasirah, Abu Numan al-Azdi al-Kufi:

Abu Hatam al-Razi amuvugaho ati: “Yari Shiya wubahwaga.” Abu Ahmad al-Zubayiri yaravuze ati: “Yemeraga Rajah [kugaruka iri mu iyobokamana ry’Abashiya].” Ibin Adi yaravuze ati: “Nanditse Hadithi ze n’ubwo nasanze

1– Iyi Hadithi iraza kuvugwaho k’uburebure mu ibaruwa ya 34,

Page 158: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

158 AL-MURAJA‘ÄT

ari mu bavuzi ba Hadithi tutemera Hadithi bavuze ari no mu bahanishwijwe gutwikwa n’umuriro i Kufah igihano cyahanishwaga Abashiya.”

Dhunayiji yaravuze ati; “Nabajije Jarir niba yarigeze kubona Harith bin Hasiri: aransubiza ati: “Yego, namubonye yarabaye umusaza, yari umuntu udakunda kuvuga, ushishikariza abandi gukora ibyiza”.

”Yahya bin Muin yaravuze ati: “Yari uwizerwa kandi ufite igihagararo”. Nasai yavuze ko yizerwaga. Al-Thawari, Malik bun mughul, Abdullah bin Namir n’abandi bo mugihe cye bamukuyeho Hadithi. Yari Shekhe (umwarimu) wabo n’uwakurwagaho Hadithi wizewe. Hadithi yavuze zanditse mu bitabo bya Sunan, yarazikuweho na Zayd bin Wahab na Akramah n’abandi bavuzi ba Hadithi b’icyo gihe. Nasai yanditse Hadithi ze yakuweho na Ubbad bin Yazub al-Rawajini nawe yarazikuye kuri Abdullah bin Abd al-Malik al-Masudi yarazikuye kuri Harith bin Hasirah nawe yarazikuye kuri Zayd bin Wahab ariwe wavuze ati:

وأخو هللا عبد أنا: «يقول عليا سمعت قال وهب، بن زيد عن

.»كذاب اال بعدي يقولها ال رسوله،

Ali (a.s) yaravuze ati: “Ndi umugaragu w’Imana nkaba n’umuvandimwe w’intumwa, ntawundi uzivugaho ibi nyuma yanjye uretse ko azaba ari umubeshyi”.1 Harith bin Hasirah yavuze Hadithi yakuye kuri Abu Dawud al-Sabii, nawe ayikuye kuri Imran bin Hasin yaravuze ati: Nari nicaranye n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) na Ali (a.s), Ali yari yicaye hafi y’intumwa ubwo yasubiragamo aya igira iti:

جالسا كنت: قال ،حصين بن عمران عن السبيعي، داود أبي عن قرأ اذ جنبه، إلى وعلي وسلم وآله عليه هللا صلى النبي عند

﴿: وسلم وآله عليه هللا صلى النبي

، فارتعد كتفه، على بيده وسلم وآله عليه هللا ىصل النبي فضرب علي،

1– Iyi Hadithi iraza kugigwaho impaka no kuvugwaho mu ibaruwa ya 34 muri iki gitabo.

Page 159: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 159

يوم إلى منافق إال يبغضك وال مؤمن، اال يحبك وال: «وقال

.»القيامة

“Ninde usubiza ubusabe bw’uri mukaga iyo amusabye akanakura “abantu mu kaga” akanabagira abatware b’isi”? (Qur’an 27:62). Ali arakangarana, intumwa y’Imana imukomanga mu mugongo iravuga iti: (Buri ugukunda ni umwemera na buri ukwanga ni umunafiki kuzageza k’umunsi w’imperuka).1

Abavuzi ba Hadithi barimo uwitwa Muhammad bin Kathir n’abandi, iyi Hadithi bayikuye kuri Hasirah na Dhahabi ayandika mu gitabo aho yanditse ku buzima bwa Nafi bin al-Harith avuga ko bari mu imvano [isinadi] y’iriya Hadithi, mu gutaka iriya mvano [Isinad] yaravuze ati: Harith bin Hasirah “Yari umunyakuri n’ubwo bwose yari Rafiza [Shiya]”2

19. Harith bin Abdullah, al-Hamadani:

Yari mubemera bubahitse muri ba taabiin, kuba yari Shiya ntawe ubishidikanyaho. Izina rye riri mu mazina ya mbere y’abavuzi ba Hadithi bari Shiya k’urutonde rwabo rwanditswe na Ibin Qautaybah (al-Daynuri) mu gitabo cye Maarif na Dhahabi mu gitabo cye Mizani nyuma yo kuvuga ko yari mubamenyi bakuru ba tabiin. Ibin Haban yavuze ko yari Shiya ukabya, avuga ibyo abantu bamukoreraga bibi byinshi bamuziza ko yari Shiya.

Akomeza avuga ko yari umunyamategeko w’umuhanga, yarubahwaga cyane kubera ubumenyi bwe n’ibyo yakoreraga idini, n’uko Hadithi yavugaga zanditse mu bitabo bine by’imena kuri Ahal- Suna.3 Akomeza avuga ko Nasai ari mu bamukuyeho Hadithi n’uko n’ubwo benshi bamugayiraga kuba Shiya ariko ntibyababuzaga kwemera Hadithi yavugaga.

Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizani yavuze ko Harithi yari mu bavuzi ba Hadithi bari ibihangange mu bumenyi, yakomeje avuga ati: Muhammadi

1– Hadithi y’intumwa yavuze ibwira Ali iti: (Buri ugukunda ni umwemera na buri ukwanga ni umunafiki kuzageza k’umunsi w’imperuka). Yanditse muri Sahih al-Tirimizi, umuzingo wa 5, urup. rwa 306, H, 3819, Sunan al-Nasai al-Shafi, umuzingo wa 8, urup. rw’i 116, n’ibindi.

2– Hadithi ze zanditse muri Sunan al-Nasai.

3– Tabaqaat al-kubra cya Ibn Sa’d, umuzingo wa 6, urup. rw’i 168.

Page 160: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

160 AL-MURAJA‘ÄT

Ibin Sirin yaravuze ati: “Hari abambari ba Ibi Masudi batanu bakurwagaho Hadithi, nasanze hariho bane, sinabona al-Harithi, havugwa ko yari imbonera kubarenza anabarusha kuvuga Hadithi nziza.” Akomeza avuga ati: Hari impaka kuri aba batatu: Algamah, Masruq na Ubaydah uwari umumenyi kurusha undi, ….”

Al-Shaabi uvuga ko Harith yari umubeshyi, abeshyuzwa na Ibin Abd al-Barra mu gitabo cye cyitwa Jami Bayan al-IIim” na Ibrahim al-Nukhai yabeshyuje Al-Shaabi.

Mu gitabo cyitwa Jami Bayan al-IIm wa Fadhihi ni umwanditsi w’iki gihe, Allamah Ahamad bin Umar al-Mahamasani w’i Beirut k’urup. rw’i 196 yanditse amagambo yavuzwe na Ibin Abd al-Barr ko Al-Nukhai yavuze ati: “Ndakeka al-Shaabi azahanwa n’Imana kuko yabeshyeye Harith al-Hamadani amwita umubeshyi.”1 Ibin Abd al-Barr akomeza avuga ati: “Harith ntiyari umubeshyi ariko Al-Shaabi yangaga Harithi amuziza kuba yaragaragazaga urukundo rukabije kuri Ali no kuba yaremeraga ko Ali yari imbonera kurenza abandi basahaba b’intumwa.” Akomeza avuga ati: “Mu impamvu zatumaga al-Shaabi amwita umubeshyi ni uko al-Shaabi yemeraga ko Abubakari yari imbonera kurenza abandi basahaba ko ari nawe wa mbere wabaye Umuyisilamu n’uko Umari nawe yari mu basahaba bari imbonera kurenza abandi...”

Bin Sa’d mu gika cya 6 mu gitabo cye Tabaqaat, abona ko Harith atari uwo kwizera, ariko ibyo akaba abiterwa n’amatwara ye yo kwijundika Abashiya no kubarenganya yari azwiho. Impamvu zateye Ibin Sa’d gusebya al- Harithi ni kimwe nk’iyateye al- Shaabi kumusebya amwita umubeshyi, bombi bakaba ntakindi bamuzizaga uretse ko yari umuyoboke w’abo mu rugo rwa Muhammadi (s.a.w.w) no kuba yarabarutishaga abandi bantu. Harithi yitabye Imana mu mwaka wa 65 A.H; [Agire amahoro n’imigisha by’Imana].

20. Habib bin Abi Thabit, al-Asadi al-Kahili al-Kufi :

Yari taabii abanditsi bose bamwanditseho bamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Abashiya, nk’uko yavuzwe mu gitabo cyitwa Maarifa cya Ibin Qutaybah, Al-Milal wa al-Nihal cya Shahristan na Mizan cya Dhahabi. Dhahabi yashyize ku izina rye ikimenyetso cy’inyuguti z’impine yashyiriweho n’abanditsi b’ibitabo bizwi ku izina rya Sihahu Sita,

1 Soma urup.rw’i 196 a al-Jami’ Baynal ‘Ilmi wa Fadh’ilih cya Sheikh Ahmed ibn Umar al-Muhammasani al-Beiruti.

Page 161: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 161

cyerekana ko ari mu bavuzi ba Hadithi abanditsi b’ibyo bitabo banditse Hadithi ze banatangaga ubuhamya bazifashishije. Anavuga ko abanditsi bose b’ibitabo bitandatu (Sihahu Sita) banditse Hadithi ze ntakuzuyaza. Akomeza avuga ati: Yizerwaga na Yahya bin Muin n’abandi.

Al-Dulabi yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari ababeshyi ntakindi amunenga uretse kuba yari shiya. Bin Awn amatwara ye mu kwanga abashiya yari ateye inkeke, kubera kwanga Habib amuziza kuba Shiya. Yabuze ubusembwa amushyiraho avuga ko inengege ye ituma atemera Hadithi yavugaga ari uko yari apfuye ijisho mu gihe kugira ijisho rimwe bitari mu busembwa butuma uvuze Hadithi itemerwa ahubwo mu bitera ubusembwa Hadithi y’umuvuzi wa Hadithi harimo inzangano nka ziriya no gusebanya.

Ariko ibyo ntibyabujije Hadithi zavugwaga na Habib guhabwa umwanya mu bitabo bizwi ku izina rya Sihihu birimo Sahih Musilimu na Sahih al-Bukhari. Muri Sahih Muslim, Hadithi yavugaga yazikuweho na Muhammad bin Ali bin Abdullah bin Abbas, Tawus, al-Dahhak al-Musriqi, Abu Abbas bin al-sharr, Abuu minhal Abd al-Rahman, ‘Ata’bin Yasar Ibrahim bin Sad bin Abu Waqqas na Mujahid. Hadithi yavugaga yazikuweho na Sulayman al-Amash, Hasin Abd al-Aziz bin Siyah na Abu Ishaq al-Shaybani. Yitabye Imana mu mwaka w’i 119 A.H. [Agire amahoro n’imigisha by’Imana].

21. Al-Hasan bin Hayy:

Izina rye ry’uzuye ni Hayy Salih bin Salih al-Hamadani yavaga indimwe na Ali bin Salehe, abo bavandimwe babiri bari abamenyi b’Abashiya kandi bari n’impanga, Ali yarutagaho murumuna we isaha imwe. Nta muntu wigeze yumva Hasani na rimwe avuga mukuruwe mu izina kubera kumwubaha, yamwitaga Abu Muhammadi (se wa Muhammadi). Ibi byanditswe na bin Sa’d aho avuga ubuzima bwa Ali bin Sahil mu gitabo cye Tabaqaati umuzingo wa 6. Dhahabi nawe yabavuze mu gitabo cye Mizani, aho avuga kuri al-Hasan yaravuze ati: Yari afite ubumeny bwinshi yakoraga bida z’Abashiya bityo akaba atarasaraga swala ya ijumaa, akanemera ko byemewe kurwanya ubutegetsi, ntiyajyaga asabira Uthumani bin Afani.” Ibin Sa’d mu muzingo wa 6 w’igitabo cye Tabaqaat akomeza avuga ati: “Yari umuvuzi wa Hadithi nziza kandi wizewe akaba na Shiya ……”.

Mu bitabo byose yavuzwemo, yavuzweho ko yari umuvuzi wa Hadithi nziza kandi wizewe wanifashishijwe n’abavuzi benshi ba Hadithi ari no mubanyeshuri bigishijwe n’abaimamu ba Shiya (a.s). Muslim n’abanditsi bandi ba Hadiithi bamukuyeho Hadithi. Sahih Muslim irimo Hadithi yavuze

Page 162: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

162 AL-MURAJA‘ÄT

azikuweho na Simaki bin Harb, Ismayil al-Sa’di, Asim al-Ahawal na Huruma bin Sa’d. Anakurwaho Hadithi na Ubaydullah bin Musa al-Abbas, Yahya bin Adam Hamid bin Abd al-Rahman al- Rawasi, Ali bin Jud, Ahamad bin Yunis n’abandi bamenyi b’icyo gihe.

Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizani avugamo ko ibin Muin n’abandi bavuga ko ari umunyakuri, na Abdullah bin Ahamad avuga ko yabwiwe na sekuru Al-Hasan bin Hayy ko yizewe kurenza Shurayk. Dhahabi akomeza avuga ko Abu Hatam yavuze ko Ali-Hasan yari umunyakuri, yari afashe Qur’an mu mutwe anafite igihagararo mu idini n’uko Abu Za’rah yavuze ati: “Sinabonye umuntu wari ufite igihagararo mu idini, unazi amategeko y’idini, wihanganaga nkawe.” Avuga ko Nasai yamwifashishaga. Abu Naim yaravuze ati: Nanditse Hadithi nakuye ku bavuzi ba Hadithi bagera kuri (800) sinigeze mbona muribo uwo wagereranya na Al-Hasan, yarizerwaga kubarusha.” Yahya bin Bukayr yasabye Hasani bin Salehe kumubwira uko umurambo wozwa, Hasani ararira cyane k’uburyo yananiwe kubimubwira. Ubayidullah yaravuze ati: Nasomaga Qur’ani mu mutwe imbere ya Ali bin Salehe, ngeze ku sura ya 19 Aya ya 83, murumuna we Hasani arakangabirana agwa igihumura arahwera, asukirwa mazi abona kuzanzamuka. Yavutse mu mwaka w’i 100 A.H, yitaba Imana mu mwaka w’i 169 A.H.

22. Hakam bin Utaybah, al-Kufi:

Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif yavuze ko yari Shiya. Bukhari na Muslim baramwifashishije, Hadithi ziri mu bitabo bizwi ku izina rya Sihahu yazikuweho na Abu juhayfa, Ibrahim al-Nukhai, Mujahidi na Naidi bin Jubayr. Hadithi yavuze ziri mu bitabo bya Sihahu yazikuweho na Abd al-Rajman bin Abu (Layla, Qasim bin Mukhaymara, Abu salih Dharn bin al-jazzar, Naïf umugaragu wa bin Umari, ‘Ata’bin Abil Ribbah, Amnarah bin umayr; Arak bin mali, al-Shabi, Maymun bin Mihran, Hasan al-Arni, Musab bin sad na Ali bin al-Husayn. Izanditse muri Bukhari na Musilimu yazikuweho na Mansur, Musir na Shabah. Mu gitabo cya Sahih al-Bukhari, hadithi nyinshi yavuze yazikuweho na Abd al-Malik bin Abi Guniyah no mu gitabo cya Sahih Musilimu inyinshi zavuzwe na Al-Amash, Amr bin Qays, zayd bin Abu Anisah, Malik bin Mughul, Abam bin Taglib, Hamzah al-Zayyat, Muhammad bin Jumadark, Matraf, na Abu Awanah. Yitabye Imana afite imyaka 65 mu mwaka w’i 115 A.H.

23. Hammad bin Isa, al-Juhani:

Page 163: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 163

Yapfuye arohamye ahitwa Al-Juhfah. Abu Ali yamuvuze mu gitabo cye cyitwa Muntaha al-Maqal, anandikwa na Hasan bin Ali bin Dawud mu gitabo cye yanditsemo ubuzima bw’abavuzi ba Hadithi. Abanditse k’ubuzima bwe bose bamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Abashiya, bose bavuga ko yizerwaga yari no mu banyeshuri ba baimamu bo muri Ahalul- bayiti (a.s). Yumvise Hadithi zisaga mirongo irindwi kuri imamu Saadiqi (a.s), uretse ko izo abavuzi ba Hadithi bamukuyeho muri izo zitarenze makumyabiri.

Igihe kimwe yabwiye imamu Abu al- Hasani al- Kazimu (a.s) ati: Nsabira Imana impe inzu, umugore, umwana n’umukozi kandi mbashe kujya njya Hija buri mwaka. Imamu aramubwira ati: “Nyagasani muhe inzu, umwana, umukozi no gukora Hija imyaka mirongo itanu”. Hamadi aramubwira ati: “Kuba uvuze ngo Imana impe gukora Hija imyaka mirongo itanu binyeretse ko ntazakora Hija inshuro zirenze mirongo itanu”. Aravuga ati: “Nakoze Hija inshuro mirongo ine n’umunani, namaze kubona inzu, umugore, n’umwana ibyo yansabiye byose narabibonye”. Nyuma yokuvuga ayo magambo yakoze Hija kabiri ziba zuzuye Hija mirongo itanu, nyuma y’izo mirongo itanu ajya Hija, ajyana na Abbas al- Nawfali al- Qasiri, ageze aho bambarira ihramu, ajya mu kibaya koga atwarwa n’umuvu w’amazi arapfa mbere y’uko akora Hija inshuro zirenga mirongo itanu.

Ibyo byabaye mu mwaka wa 203 A.H, yavukiye Kufa, yari atuye Basira abaho imyaka irenze mirongo irindwi, nanditse k’ubuzima bwe k’uburebure mu gitabo cyanjye cyitwa “Biographies of Shia Authors from the Advent of Islam 119”.

Dhahabi yamwanditse mu gitabo cye al- Mizani, ashyira ku izina rye inyuguti [T,Q] zerekana ko Hadithi ze zanditswe n’abanditsi ba Suna. Dhahabi akomeza avuga ko yapfuye yishwe n’amazi mu mwaka wa 208 A.H, n’uko yavugaga Hadithi zavuzwe na Jaafari al-Saadiq (a.s).

24. Himran bin Ayun:

Yavaga inda imwe na Zurara; bombi bari Abashiya, bari mu bihangange mu bumenyi, ubumenyi bakuye k’ubo mu rugo rwa Muhammad (a.s). Bari ifumba imurikira mu mwijima, ibyitegererezo n’inganzo ngari za Hadithi zavuzwe na baimamu babiri bakuru; Hazirat Muhammad al-Baqir na Hazirat Jaafar al-Saadiq (a.s). Bari mu banyeshuri b’imena ba baimamu bo mu rugo rw’intumwa.

Naho Himran, Dhahabi yamuvuzeho mu gitabo cye Mizani, amushyiriraho inyuguti z’impine zimuranga zerekana ko abanditsi b’ibitabo bya Hadithi

Page 164: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

164 AL-MURAJA‘ÄT

bamukuyeho Hadithi. Dhahabi yaravuze ati: “Yakuye Hadithi kuri Abu Al-Tufayili n’abandi, Yari afite ubumenyi bwa Qur’an.” Ariko Ibin Muin abona ko ari uwo kutitaho, mu gihe Abu Hatam amushyira mu rwego rwa Shekhe, naho Abu Dawud aravuga ati: “Yari Shiya.”1

25. Khalid bin mukhlad al-Qutwani:

Abu al-Haytham al-Kufi Shekhe (mwarimu) wa Bukhari, Ibin Sad yamuvuze mu gitabo cye cyitwa Tabaqaati mu muzingo wa, k’urup. rwa 238 ati: “Yeri Shiya yapfiriye i Kufah mu kwezi kwa Muharram, mu mwaka wa 213 A.H, mu bihe by’ubutegetsi bwa khalifa Mamun. Yari intagondwa mu Bushiya.” Abu Dawud yaravuze ati: “Yari umuvuzi wa Hadithi w’umunyakuri ariko yari Shiya.”

Al-Juzjani yaravuze ati: “Yavugaga nabi Abubakari, Umari Uthumani akanatangaza Ubushiya bwe k’umugaragaro.”

Dhahabi yamwanditseho ibyo avugwaho na Abu Dawud na Al-Juzjani tumaze kwandukura ruguru. Bukhari na Muslimu bamukuyeho Hadithi ziri mu bitabo byabo Sahih bazitangagaho ubuhamya. Hadithi yavuze zanditse muri Sahih al-Bukahari yazikuweho na al- Mughira bin Abdurahmani, naho Hadithi yavuze zanditse muri Sahih Musilimu yazikuweho na Muhammadi bin Jaafari bin Kathiri, Maliki bin Anasi. Muhammadi bin Anasi na Muhammadi bin Musanaho Hadithi yakuweho na Sulayman bin Bilal na Ali bin Musir ziri muri biriya bitabo ariko Bukhari we yazibakuyeho imbona nkubone atagize uwo acaho.

Hadithi ebyiri mu izavuzwe nawe Bukhari yazanditse azikuye kuri Muhammadi bin Uthumani bin Karama, naho Musilimu yazanditse azikuye kuri Ubay Kurayibi, Ahmadi bin Uthumani al- Awudi, Qasimu bin Zakariya, Abdu bin Hamidi, Ibin Shayiba, na Muhammadi bin Abdall bin Namiri. Abanditsi ba Hadithi bose batangaho Hadithi yavugaga ubuhamya kandi bose bari bazi ko yari Shiya.

26. Dawud bin Abu Awaf, Abu Hijaf:

Ibin Adi yamuvuzeho ibi bikurikira ati: “Kurinjye ntabwo ari mu bavuzi ba Hadithi nkoresha Hadithi bavugaga kuko yari Shiya kandi Hadithi zose yavugaga ziba zivuga ibigwi bya Ahalul-bayiti”. Ibaze ku byo umaze gusoma maze utangare! Imvugo nk’izo za ba Nasibis [abanzi ba ahalulbayiti] ntacyo

1– al-Mizan al-Itidal cya al-Dhahab, umuzingo wa 2, urup. rwa 604.

Page 165: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 165

zabwira Dawudi nyuma yo kuba Hadithi ze zarifashishwaga n’abamenyi b’ibyatwa nka Sufiyani Thawuri, Ali bin Abbas n’abandi bamenyi benshi bari ibyatwa b’igihe cye. Abu Dawud na Nasai bifashishije Hadithi yavugaga, Ahamad bin Hambal na Yahya bemera ko yizerwaga. Nasai yaravuze ati: “Nta bubi tumuziho”, Abu Hatam yaravuze ati: “Hadithi yavugaga ni nziza”. Dhahbi yamuvuze mu gitabo cye Mizani avugamo ibyo abamenyi banyuranye bagiye bamuvugaho bimwe tukaba twamaze kubyandukura. Byongeye kandi mu gitabo cya Sunan Abu Dawud na Nasai handitsemo Hadithi yavugaga yakuweho na Abu Nazim al-Ashjai, Akaramah n’abandi.1

27. Zubayd bin al-Harith, bin Abd al-karim al-Yami al-Kufi:

Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizani ati: “Ni umwe muri ba taabiina wizewe wari umunyakuri.” Avuga imvugo avuga ko yayikuye kuri al-Qattan, ahamya ko yizerwaga, anandukura imvugo za benshi mu bakurikiraniraga hafi ibya Hadithi, bose bahamya ko yizerwaga.

Abu Isahaq al-Juziani, wari ufite amatwara ya ba Nasibis [abanzi ba Ahalul-bayiti] yamuvuzeho aya magambo akurikira: “Bamwe mu bavuzi ba Hadithi ba Kufa ntabwo abantu bari bishimiye mazihebu bayoboka [ya Shiya], barimo Abu Isihaqa Mansuri, Zubayidi al-Yami, al- Amask n’abandi. Ariko iyo babaga bavuga Hadithi barizerwaga ….”

Hariya avuze ukuri, kuko burya ukuri kwemerwa n’abashyira mugaciro n’abadashyira mugaciro. Uretse ko ba Nasibis n’iyo batavuga neza biriya bihangange n’ibyatwa mu bumenyi, ntacyo bya kuba bibitwaye, usanga barakoraga ibishoboka ngo babashyireho ubusembwa ntakindi bazira uretse kuyoboka abo mu rugo rw’intumwa (s.a.w.w), abo intumwa y’ise ubwato bw’abarokozi n’abarinzi b’ab’isi. Urwango bariya babagirira rwose ntacyo rutwara ubumenyi no kumenyekana byabo. Imvugo nk’iza al-Juz’Jani ntagaciro zahawe n’abanditsi b’ibitabo bitandatu (Sihahu Sita) n’abandi banditsi ba Hadithi bandika Hadithi zavugwaga na bariya.

Hadithi zavugwaga na Zubayd zanditse muri Sahih al-Bukhar na Sahih Muslim, yarazikuweho na Abu Wail, al-Shabi, Ibrahim al-Nukhai na Sa’d bin Ubaydah. Hadithi yavuze zanditswe muri Sahih Bukhari yazikuweho na Mujahid. Iziri muri Sahih Musilimu yazikuweho na Murrah al-Hamdani, Muharib bin Dither, Ammarah bin Ummayr na Ibrahim al-Taymi. Sabah, Al-thawri na muhammad bin Talha bamukuyeho Hadithi zanditse muri Sahih

1– al-Mizan cya al-Dhahab, umuzingo wa 2, urup. rwa 18.

Page 166: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

166 AL-MURAJA‘ÄT

Bukhari na Sahih Muslim, mugihe Sahih Muslim yibanze ku izo yakuweho na Zuhayr bin Muawiyah, Fudayl bin Ghazwa na Husayn al-Nukhari. Yitabye Imana mu mwaka w’i 124 A.H; [Imana imuhe amahoro n’imigisha].

28. Zayd Habab, Abu al-Hasan al-Kufi al-Tamimi:

Ibin Qutaybah mu gitabo cye Al-Maarifa na Dhahabi mu gitabo cye Mizani bamushyize ku rutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya, bamutaka bavuga ko “yari mu bubahiriza Swala kandi yari n’umunyakuri.” Dhahabi yandukura ibyo yavuzweho na Ibin Muin, Ibin al-Madini, Abu Hatam na Ahamad bose bakaba bahamya ko yari umunyakuri. Dhahabi yakomeje amuvugaho ibyamuvuzweho na Ibin Adi avuga ati: “Yari inkingi y’abavuzi ba Hadithi ba Kufa, nta gushidikanya kukuba yari umunyakuri.”

Muslim yemera Hadithi yavugaga anazandika mu gitabo cye Sahihi Muslimu, yarazikuweho na Muawiyah bin Salih, Dahak bin Uthumani Qurrah bin Khalid, Iblahim bin Nafi, Yahya bin Ayyub, Sayf bin Sulayman, Hasan bin Waqid, Akramah bin Ammar, Abd al-Aziz bin Abu Salmah na Aflah bin Said. Ibin Abi Shaybah, Muhammad bin Hatam, Hasan al-Halwani, Ahmad bin Mundir, Bin Namir, Ibin Karib, Muhammad bin Rafi, Zuhayr bin Harb na Muhammad bin Faraj aba bose bamukuyeho Hadithi.

29. Salim bin Abu Jad, al-Ashjai al-Kufi:

Yavaga inda imwe na Ubayd, Ziyad, Imrani na Imamu Muslim, bose bakaba bari abana ba Abu Jad, abo bose bavuzweho na Sa’d mu muzingo wa 6 w’igitabo cye Tabaqaat. Ibin Sa’d muri icyo gitabo Ibin Sa’d avugamo kuba aba baravaga inda imwe na Muslim ati: Abu Jad yari afite abana b’abahungu batandatu, babiri muri bo; Salim na Ubayd bari Abashiya, abandi babiri bari muri mazihebu ya Murjia, babiri bandi bari Khawariji, ibyo byatumaga ise avuga ati: “Bana banjye mwakoze kosa ki rituma Imana ibahanisha kubacamo ibice aka kageni?”.

Abamenyi benshi bahamya ko Salim yari Shiya, na Shahristani mu gitabo cye cyitwa al-Nihal umuzingo wa 2 urup. rwa 27 ahamya Ubushiya bwe. Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizani yanditsemo ko Salimu yari muri ba taabiina bizerwaga kandi yari umunyakuri, Hadithi yavugaga yazikuweho na Numan bin Bashir na Jabir zanditse mu bitabo bizwi ku izina rya Sihahu.

Dhahabi yakomeje avuga ati: “Hadithi yavuze yazikuweho na Abdullah bin Amr nawe azikura kuri Ibin Umari, zanditse mu gitabo cya Sahihi al-Bukhari”. Hadithi yakuweho na Umm al-Darda ziboneka mu gitabo cya Sahih al-Bukhari. Mu gitabo cya Sahih Muslim harimo Hadithi yavuze

Page 167: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 167

azikuweho na Madna bin Abu Talhah na se. Izindi Hadithi yavuze yazikuweho na Amash, Aitadah, Amar bin Murrah, Mausur, na Hasim bin Abd al-Rahman ziboneka mu bitabo bibiri bya Sihahu. Nk’uko hari Hadithi yavuze zavuzwe na Hazirat Ali (a.s) zanditswe na Nasai na Abu Dawud mu bitabo byabo byitwa Sunan.

Yitabye Imana mu mwaka wa 97 A.H. mu bihe by’ubutegetsi bwa Sulayman bina Abd al- Malik ariko hari abavuga ko yitabye Imana mu mwaka w’i 100 cyangwa 101 A.H mu bihe by’ubutegetsi bwa Umari bin Abd al-Aziz.

30. Salim bin Abu Hafsah, al-Ajali al-Kufi:

Shahristani mu gitabo cye Milal wa al-Nihal yamushyize k’urutonde rw’Abashiya bari abavuzi ba Ahadithi. al-Fallas yaravuze ati: Yari umuvuzi wa Hadithi dhaifu (zitemewe), akaba n’umufana w’Ubushiya. Ibin Adi yaravuze ati: “Inenge mbona yari afite ni ubufana bukabije bw’Ubushiya, ariko simbona inenge kuri Hadithi yavugaga”. Muhammad bin Basir al-Abdi yaravuze ati: “Nabonye Salim bin Abd Hafsah, yari umupfapfa, mbega ibyanwa yari afite! Yakundaga kuvuga ati: “Iyo njya kubaho ibihe bimwe na Hazirati Ali (a.s) nkaba hamwe nawe ngafatanya nawe akaga yashyizwemo”. Huseyini bin Ali al-Jufi yaravuze ati: “Nabonye Salimu bin Abu Hafsah, yari afite ubwanwa bwinshi. Yari umupfapfa yakundaga kuvuga ati: “Hahirwa abishe Nathal (izina bitaga Uthman bin Affani) hahirwa abarwanyije Bani –Umayyah”. Umar bin Dharra yabajije Salimu Abu Hafsa ati: “Ni wowe wishe Uthuman? Arasubiza ati: “Ninjyewe?’ Umar bin Dharr aramubwira ati: “Ni koko nawe ubarwa mu bamwishe kuko bigaragara ko wishimiye ukwicwa kwe!” Ali bin al-Madini yaravuze ati: “Numvise Jarir avuga ko yaciye umubano na Salim kuko yarwanyaga buri urwanya akananga Abashiya.”

Dhahabi mu gitabo cye Mizani yamwanditseho ibyo tumaze kumuvugaho byose, Ibin Sa’d nawe mu gitabo cye Tabaqaati umuzingo wa 6, urup. rwa 234 yamwanditseho biriya tumaze kumuvugaho, yongeraho ko yari umufana ukabije w’Ubushiya. Yagiye Makka mu bihe by’ubutegetsi bwa Bani Abbas aravuga ati: “Nshyigikiye abarwanyaga ban Umaya”. Bitewe n’uko yavugiraga hejuru, avuga ayo magambo Daudi ibn Ali yaramwumvaga: Aravuga ati: “Uwo uri kuvuga ayo magambo ni inde?” Baramusubiza bati: “Ni Salim ibn Abu Hafsah banamubwira ibindi ku bitekerezo n’amatwara y’uwo muntu”. Dhahabi mu gitabo cye Mizani yavuze ko Salim yari umuyobozi w’abantu bari barishyize hamwe kujya bagaragaza kwanga no gusuzugura Abubakari na Umari.

Page 168: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

168 AL-MURAJA‘ÄT

N’ubwo ari uko ibintu byari biri, ba Sufyani bombi na Muhammad ibn Fadhil bamukuyeho Hadithi bakanazifashisha. Tirmizi nawe mu gitabo cye Sahih yanditsemo Hadithi yavugaga, na Ibn Muin yemeza ko yari umunyakuri. Yitabye Imana mu mwaka w’i 137 A.H.

31. Sad bin Turayf, al- Iskaf al-Hanzali al- Kufi:

Dhahabi yamwanditse mu gitabo cye Mizani yamuvuzeho anandika inyuguti z’impine zimuranga [T,Q] zerekana ko ari mu bakuweho Hadithi n’abanditsi ba Suna. Yandukura ibyo yavuzweho na Al-Fallas ati: Yari mubavuzi ba Hadithi dhaifu (zitemewe), yari Shiya ugaragaza ubufana bukabije k’Ubushiya." Ariko kuba yari umufana w’Ubushiya bikabije ntibyabujije Tirmizi n’abandi kumukuraho Hadithi. Byongeye kandi Hadithi yavugaga ziboneka mu gitabo cya Sahih al-Tirmizi, Hadithi yakuweho na Akramah, Abu Wail, nawe yarazikuye kuri Asbagh bin Nabatah, Imam bin Talhah na Umayr bin Mamum nabo bazikuweho na Israil, Hiban na Abu Muawiyaha.

32. Saidi bin Ashwa:

Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizan ati: "Said bin Ashwa; yari Qazi [umucamanza mukuru] wa Kufa akaba yari n’umunyakuri."

Nasai yamuvuzeho ati: "Ntanenge iri kuri Said bin Amr bin Ashwa wari inshuti ya Al-Shabi."

Juzjani yaravuze ati: "Yari umufana ukabije w’Ubushiya anafite igishyuhirane mu b’Ubushiya bwe."

Ariko n’ibyo byose, ntibyabujije Bukhari na Musilimu kumukuraho Hadithi yavugaga azikuye kuri Al-Shabi bazandika mu bitabo byabo Sahih banahamya ko yari umunyakuri. Zakariya bin Abu Zaidah na Khalid al-Hadha bakuye Hadithi yavugaga kuri Bukhari na Muslim. Yabayeho mu bihe by’ubutegetsi bwa Khalid bin Abdullah [mu mwaka wa 89 kugera mu mwaka wa 96 A.H].

33. Said bin Khaytham, al-Hilal:

Ibrahim bin Abdullah bin al- Junayd yaravuze ati: "Hari umuntu wabajije Yahya bin Muin ati: “Ko Said bin Khaytham yari Shiya uvuga iki kuri Hadithi avuga? " Aramusubiza ati: “Kuba Umushiya kwe biramaze, icyangombwa ni uko ari umunyakuri wizewe”.

Dhahabi yamwanditseho mu gitabo cye Mizani yandukura ibyo yavuzweho na Ibin Muin nawe wamuvuzeho nk’ibyo yavuzweho n’uwo tumaze kuvuga.

Page 169: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 169

Dhahabi yanditse inyuguti z’impine zakoreshwaga na Nasai na Tirmidhi berekana Hadithi yavuze banditse mu bitabo byabo. Avuga ko yakuye Hadithi kuri Yazid bina Abi Ziyad na Muslim al- Malai nawe akurwaho Hadithi n’umwana we mukuru Ahmad bin Rashid.

34. Salmah bina al- Fadl al- Abrash, Qazi (umucamanza mukuru) wa Ray:

Uyu yari umuvuzi wa Hadithi wari warazikuye kuri Ibin Isihaq [yamenyekanye ku izina rya Abu Abdullah]. Ibin Muin yaravuze ati: (Nk’uko biri mu gitabo cya Mizani ahavugwa Salmah): Salmah al- Abrash Razi yari Shiya nta nenge yari afite." Abu Zaraha aravuga ati: (Nk’uko byanditse muri icyo gitabo). Abaturage ba Ray (Tehrani y’ubu) ntibamukundaga kubera mazihebu yayobokaga." Aya magambo ubwayo arerekana uburyo abaturage ba Ray bangana Shiya cyangwa Ahl al-bayt.

Dhahabi mu gitabo cye Mizani na Abu Dawud na Tirmidhi bashyizeho inyuguti z’impine bakoreshaga berekana Hadithi yavuze banditse mu bitabo byabo. Dhahabi yaravuze ati: "Yitaga ku swala akanicisha bugufi akanagaragaza gutinya Imana cyane. Yitabye Imana mu mwaka w’i 191 A.H. Nyuma yandukura aya magambo yavuzweho na Ibin Muin ati: “Twanditse Hadithi yavugaga, ntawanditse Hadithi zivuga ku ntambara zabaye mu gihe cy’intumwa kinonosoye nk’ikirimo Hadithi zazivugagaho zavuzwe na Salmah”. Zanih yaravuze ati: “Salmah al-Abrash yumvise Ibin Isihaq avuga ku ntambara zabaye ku gihe cy’intumwa, azimukuraho yandika igitabo kinini”.

35. Salmah bin Kahil, bin Hasin bin Kadih bin Asad al- Hadrami.

Azwi ku izina rya Abu Yahya. Abamenyi ba Ahal- Suna nka Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif urup. rwa 206 na Shahristan mu gitabo cye cyitwa Milal wa al- Nihal (umuzingo wa 11 urup. rwa 27) bamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Abashiya.

Abanditsi b’ibitabo bitandatu bya Hadithi bizwi ku izina rya Sahih n’abandi baramwizeraga: Hadithi yavuze zanditse mu gitabo cyitwa Sahih Bukhari, yazikuweho na Abu Juhayfah, Suwayd bin Ghufla, Shabi, Ata bin Abu Riban na Jandab bin Abdullah, na kwenye Muslim, Kurayb, Dharr bin Abdullah, Bukayr bin al-Ashaj, Zayd bin Kab, Saidi bin Jubayr, Mujahid, Abd al- Rahman bin Yazid Abu Salmah bin Abd al-Rahman, Muawiyah bin Suwayd, Habib bin Abdullah na Muslim al-Satin. Al- Thawri na Shabah bavuze Hadithi yavugaga ziboneka mu bitabo bibiri: Sahih Bukhari na Sahih Musilimu. Muri Sahih Bukhari, Hadithi yavuze yazikuweho na Ismayil bin Abu Khalid. Muri Sahih Muslim, Hadithi yavuze cyane cyane yazikuweho na

Page 170: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

170 AL-MURAJA‘ÄT

Said bin Masruq, Aqil bin Khalid, Abd al Malik bin Abu Sulayman, Ali bin Salih, Zayd bin Abu Anisah, Hammad bin Salmah na Walid bin Harb. Yitabye Imana Kuya 10 z’ukwezi kwa Muharram, umwaka w’i 121 A.H.

36. Sulayman bin Surd, al- Khuzai al –Kufi:

Ari mu ba Shiya bakuru bo muri Irake, mu gihe cye yari mu bayobozi b’Abashiya b’ibyamamare. Abashiya bakoreraga amanama iwe, iwe ni naho bandikiraga amabaruwa bandikaga batumaho Imam Huseyini (a.s). Ni nawe wari ayoboye abarakare bicujije bari biyemeje guhorera Huseyini (a.s). Bari abantu bagera ku bihumbi bine bakambika ahantu hitwa Nukhayla mu icyumweru cya mbere Huseyini yiciwemo mu kwezi kwa Rabi al- Thani, mu mwaka wa 65 A.H, bagaba igitero kuri Ubaydullah bin Ziyad. Ingabo z’impande zombi zasakiraniye mu butayu zirwana inkundura ibintu biradogera, impande zombi zihatakariza abasirikare batagira ingano.

Sulayman ari mu baguye muri iyo mirwano abona shada ahantu hitwa Ayn al-Wardah. Yazid bin Hasin bi Namir yamurashe umwambi aba ariwe umwica, yitaba Imana afite imyaka 93. Umutwe wa Sulayman waraciwe utwarwa hamwe n’umutwe wa Musayyab bin Najbah kwa Khalifa Marwan bin al-Hakam.

Ibin Sa’d yamuvuzeho mu gitabo cye Tabaqaati, umuzingo wa 6, Ibin Hajar yamwanditseho mu gitabo cye Isabah mu muzingo wa mbere, Ibin Abd al- Barr nawe yamuvuzeho mu gitabo cye Istiabah.

Abanditsi bose banditse ku inkuru z’abantu bambere bakera mu Buyisilamu, bamwanditseho bamuvugaho kuba umunyakuri, gutinya Imana no kuyigandukira, yabayeho igihe kirekire agera mu zabukuru. Yarumvirwagwa akanubahwa n’abantu be. Niwe wishe Hushab wari umwanzi mukuru wa Amr al-Muuminin mu ntambara ya Siffin. Sulayimani ari mu barabutswe hakiri kare ko abanga Ahalul-bayt bayobye, arayoboka anabarwanira ishyaka.

Abavuzi ba Hadithi bamukuyeho Hadithi banazitangaho ubuhamya, yanavuze izindi Hadithi zavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ntawe aciyeho. Hadithi ze zindi yakuweho na Jubayr bin Mutan ziboneka mu gitabo cya Sahih al-Bukhari na Sahih Muslim. Izindi Hadithi yavuze ziri muri ibi bitabo bibiri yazikuweho na Abu Isihaq al-Savii na Adi bin Thabit, naho mu ibindi bitabo izirimo yazikuweho na Yahya bi Yamur, Abdulish bin Yasar n’abandi.

37. Sulayman Bin Tarkhan, al-Taym al-Basri:

Page 171: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 171

Yari umugaragu wa Qays Imam nyuma aza kumuha ubwigenge, Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Abanditsi b’ibitabo Sahih bitandatu n’abandi banditse Hadithi yavugaga bakanazitangaho ubuhamya. Hadithi yavuze ziri muri Sahih al- Bukhari na Sahih Muslim yazikuweho na Anas bin Malik, Abu Najar, Bakr bin Abdullah, Qitadah na Abu Uthman al-Nahid n’abandi. Naho Hadithi yavuze ziri muri Sahih Muslim yazikuweho n’umwana we Mutamar na Shabah na al- Thawri. Muri Sahih Muslim harimo amazina y’abandi bamukuyeho Hadithi. Yitabye Imana mu mwaka w’i 143 A.H.

38. Sulayman bin Qarm bin Maadh Abu Dawud al- Dabbi al-Kufi

Yavuzweho na Ibin Haban nk’uko tubibwirwa na Sulayman mu gitabo cya Mizani, yaravuze ati: “Sulayman bin Qarm yari Rafiza (Shiya) ukabije ubufana bw’Ubushiya." Ariko ibyo ntibyabujije, Ahmad bin Hambal guhamya ko yari umunyakuri na Ibin Adi amuvugaho nk’uko biri mu gitabo cya Mizani ati: "Hadithi zavuzwe na Sulayman bin Qarm ni nziza, arusha kuvuga Hadithi nziza Sulayman bin Irqam”.

Hadithi yavuze zanditswe naa Muslim, Nasai, Tirmizi na Abu Dawud mu bitabo byabo "Sahihi". Dhahabi, mu gitabo cye "Mizani," amwandikaho yamushyizeho ikimenyetso cy’inyuguti z’impine zimuranga yahawe n’abanditsi b’ibitabo bya Hadithi bizwi ku izina rya Sahih."

Igitabo cya Sahih Muslim kirimo Hadithi yavuze yakuweho na Sulayman bin Qarm nawe yayumvishe kuri Al- Amash nawe yarayumvise intumwa y’Imana (s.a.w.w) iyivuga ati:

عن سليمان بن قرم، عن األعمش، مرفوعا إلى رسول هللا،

.«المرء مع من أحب»قال صلى هللا عليه وآله وسلم "Umuntu “azazurwa” hamwe n’abo yakundaga." 1

Hadithi yindi yavuze iri mu bitabo bya Sunan yarayumvise kuri Thabit ivugwa na Anas nawe yarayumvise ku intumwa (s.a.w.w) ivuga iti:

.«طلب العلم فريضة على كل مسلم»أنس مرفوعا: عن"Gushaka ubumenyi ni itegeko kuri buri Muyisilamu n’Umuyisilamu kazi." 2

1– Yakuweho Hadithi na al-Bukhari mu gitabo cye Sahih.

2– Sahih Musilim, umuzingo wa 4, urp rw’i 165.

Page 172: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

172 AL-MURAJA‘ÄT

Na Hadithi yumvise kuri al –Amash nawe ayumva kuri Amri bin Murrah nawe ayumva kuri Abdullah bin Harithi nawe yarayumvise kuri Zuhayr bin Aqmar yarayumvise kuri Abdullah bin Amr ko Hakam bin Abu al- As yari yicaye yabaga ari hafi y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibyo yumvishe ivuga akajya kubibwira Abaqurayshi, intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramuvuma we na bagenzi be kugera k’umunsi w’imperuka."1

39. Sulayman bin Mihran, al-Kahili al-Kufi al- Amash:

Yari umwe mu bayobozi b’Abashiya ari n’umwe mu ntiti zavugaga Hadithi. Kuba yari intiti mu bya Hadithi bihamywa n’abamenyi b’ibyatwa ba Ahal- Suna nka Ibin Tayimiya, Ibin Qutaybah (mu gitabo cye Maarf). Shahristani (mu gitabo cye Milal wa al- Nihal) banavuga ko yari Shiya.

Uwitwa Zubayd yamuvuzeho nk’uko byanditse mu gitabo cya Dhahab cyitwa Mizani ati: "Muri Kufa hari abantu bayobokaga mazihebu itarakundwaga n’abantu; bari intiti n’abakuriye abavuzi ba Hadithi ba Kufa, abo ni nka Abu Isihaq, Mausur, Zubayd al- Yami, Amask n’abandi. Ariko ibyo ntibyabujije abantu kwifashisha Hadithi yavugaga no kwemera ko yari umunyakuri…. Kugera aho yarangirije ibyo yamuvugagaho yerekana ko uyu wabimuvugagaho yari umupfayongo.

Nasibis “abanzi ba Ahalul-bayiti” ntacyo bavuze imbere yabasohoza inshingano yabo bakunda bakanagendera k’ubo mu rugo rw’intumwa (s.a.w.w). Mu by’ukuri bariya ba Nasibis ntibemeraga gukura Hadithi ku bavuzi ba Hadithi b’Abashiya kuko babaga babakunze cyangwa babishimiye, cyangwa gusa ngo kuko basanze ari abanyakuri, ariko bazibakuragaho by’amaburakindi, kuko iyo bajya kwibeshya ntibabakureho Hadithi, nta Hadithi bari kugira nk’uko bihamywa n’umumenyi wabo Dhahabi aho yavugaga k’ubuzima bwa Abani bin Taghilibi mu gitabo cye Mizani.2

Ubuzima bwa Amash burimo inkuru nyinshi zifite ibyo zitwigisha, Ibin Khalikan (umwanditsi w’amateka) mu gitabo cye cyitwa Waiyat al- Ayani Khalifa yanditsemo ati: Husham bin Abd al- Malik yatumye intumwa kwa Amash amusaba ngo yandike ibigwi bya Uthumani n’ibibi bya Ali. Amash afata ibaruwa ya Khalifa nyuma yo kuyitapfuna ayishyira mu munwa w’ihene. Abwira intumwa yari itumwe na khalifa ati: “Genda umubwire ibi

1– Sunan Ibin Majah, Intangiriro, umuzingo wa 1, urp rwa 224.

2– al-Mizan cya al-Mizani cya Zahabi, umuzingo wa 2, urup: rwa 66.

Page 173: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 173

ubonye ko aricyo gisubizo muhaye”. Intumwa iravuga iti: “Yarahiye ko ni ntamuzanira igisubizo anca umutwe”, asaba abavandimwe ba Amash kumusabira Amash gusubiza ibaruwa yari amuzaniye. Aho Amash yemereye kwandika yaranditse ati: "Ku izina ry’Imana, Nyirimbabazi Nyirimpuhwe. Iyabaga imico myiza yose y’abantu yari ifitwe na Uthumani n’aburi bubi bwose bufitwe na Ali, ntacyo byabamarira nagito. Ikireba umuntu ni umutima we, Ugire amahoro.

Ibin Abd al-Barr mu gitabo cye Jami Bayan al- Ilm wa Fadluh aho avuga ibyo abamenyi bagiye bavuga kuri bagenzi babo yanditsemo ati: “Inkuru yakuwe kuri Ali bin Khashram yumvise Fadul bin Musa avuga ati: “Nagiye kwa Abuhanifa gusura Amash ubwo yari arwaye narikumwe na Abuhanifa aramubwira ati: “Mbanaragusuye kenshi ariko nasanze bitagushimisha”. Amash aramusubiza ati: “Ibyo uvuze ni ukuri, kuko gusa kuba ntekereza ko uri iwawe bimbuza amahoro, ibaze ubu uri iwanjye uko bimbujije amahoro?! Abu hanifa avuye mu rugo kwa Amash yaravuze ati: “Amash ntajya afunga muri Ramazani na rimwe”. Ibin Khashran yumvise ibyo Abuhanifa avuze Amash yabajije Fadul ati: “N’iki cyateye Abu hanifa kwibeshya kuri Amash ako kageni? Fadul aramusubiza ati: “Amash muri Ramazani yafungaga Swawumu akarya idaku ashingiye kuri Hadithi zigishijwe na Hudhayfah al- Yamani”. Ndavuga nti: “Ahubwo yabaga ashyize mu bikorwa Aya igira iti:

"Murye kandi munywe kugera ubwo umuseke wa al-fajiri utambitse, nyuma mwuzuze swawumu kugera mu ntangiriro z’ijoro." (Qur’an 2:187)

Abayoboke ba mazihebu ya Abu hanifa batangira gufunga mbere y’Abashiya nk’iminota 16 cyangwa 20 bagafuturu mbere yabo nk’iminota 15 cyangwa mbere yayo kurenza. Ibyo nibyo byateye Abu hanifa kuvuga ko Amash ubuzima bwe atigeze afunga swawumu n’imwe, kuko gusa yatangiraga gufunga akanarya ifutari binyuranye n’ibihe Abu hanifa yatanzeho fat’wa bitangirwaho gufunga no kurya ifutari.

Umwanditsi w’inkuru za Al- Wajizah na Al-Bihar nk’uko bivugwa na Hasan bin Said al-Nukhai wayumvise kuri Sharik bin Abdullah wari Qazi ati: Ndikumwe na Ibin Shabramah, Ibin Abu Layl na Abuhanifa, nagiye gusura

Page 174: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

174 AL-MURAJA‘ÄT

Amash ubwo yari arwaye uburwayi bwabaye impamvu y’urupfu rwe, bamubajije uko amerewe, arabasubiza ati: “Ndiyumva nta ntege mu mubiri, yibuka ibyaha yakoze kuko yatinyaga Imana cyane ararira”. Mu gihe yarimo arira, Abu hanifa yaramwegereye aramubwira ati: “Tinya Imana yewe se wa Muhammad, wicuze ku Mana kuko wavuze Hadithi izi n’izi kuri Ali iyo ujya kuzihisha cyangwa guhakana ko atari ukuri ubu umeze neza”. Amash aramusubiza ati: “Amagambo nk’ayo niyo ubwira umuntu nkanjye? Arahindukira areba Abu hanifa avuga ibibi bye ntabona impamvu yo kubyandukura hano."1

Imana imugirire ibambe, yari nk’uko tumubwirwa na Dhahabi mu gitabo cye Mizani agiramo ati: Amash yari mu ba imamu ba Hadithi [yari umuyobozi w’idini kimwe nka Imamu wa Hadithi Khalikan, Imamu wa Hadithi Bukhari Imamu wa falsafa Razi n’abandi) kandi yarizerwaga." Nk’uko Ibin Khalilikan avuga Amash mu gitabo cye Wafayah. Yari umunyakuri wizerwaga, n’umumenyi wubahwaga, ubutabera n’ukuri kwe byemerwaga na bose. Abanditsi b’ibitabo bitandatu bizwi ku izina rya Sihahu bamukuyeho Hadithi bakanazikoresha batanga ubuhamya. Hadithi ze ziri mu gitabo cya Sahih al- Bukhari na Sahih Muslim yazikuweho na Zayd bin Wahib, Said bin Jubayr Muslim bin Batin, al-Shabi, Mujahid, Abu Wail, Ibrahim al- Nukhai na Abu Salh Dhakwan. Hadithi yavuze ziri muri Sahih al- Bukhari na Sahih Muslim, by’umwihariko yazikuweho na Shabah, Al-Thawri, Ibin Uyaynah, Abu Muawiyah Muhammad, Abu Awanah, Jarid na Hafs bin Ghiyath. Amash yavutse mu mwaka wa 61 A.H, yitaba Imana mu mwaka w’i 148 A.H; [Imana imugirire ibambe].

40. Sharik bin Abdullah, bin Sinan bin Anas al- Nukhai al- Kufi al-Qadi.

Imam ibin Qutaybah mu gitabo cye al-Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Abudllah bin Idris yarahiye mu izina ry’Imana ko Sharik yari Shiya [nk’uko yavuzwe na Sharik mu gitabo cyitwa Mizani]; na Abu Dawud ali-Rhawi (soma Mizan) avuga ko yumvise Sharik avuga ati:

1– al-Mizan al-Itidal cya al-Dhahab, umuzingo wa 2, urup. rwa 224.

Page 175: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 175

علي خير البشر فمن أبى فقد »سمع شريكا يقول:

.«كفر"Ali yari imbonera kurenza abantu bose, utabyemera aba abaye kafiri”.1

Ndavuga nti: Sharik yashakaga kuvuga ko Ali ariwe muntu w’imbonera nyuma y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) uko akaba ariko Abashiya bemera.

Juzjani (nk’uko byanditse muri Mizan) yavuze ko Sharik yari abogamiye uruhande rumwe. Ibyo ni ukuri, yari abogamiye k’uruhande rwa Ahalul- bayiti ateye umugongo uruhande rwa Juzjani.

Sharik ni umwe mu bavuzi ba Hadithi zivuga ko intumwa y’Iman (s.a.w.w) yahisemo Ali (a.s) kuba umusigire wayo. Ibyo bikaba biri no mugitabo cya Mizani, ivuye kwa Abu Rabiah nawe ayikuye kuri Ibin Buraydah nawe ayikuye kuri se, ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti:

عن أبي ربيعة األيادي عن ابن بريدة، عن أبيه

لكل نبي وصي ووارث، وان عليا وصيي »مرفوعا

.«ووارثي«Buri ntumwa yagiraga umusigire n’uzayizungura, Ali niwe musigire wanjye ni nawe uzanzungura».2

Sharik yageze aho arahunga ajya kuba mu mahanga kubera ko yamamazaga ibigwi bya Ali atitaye k’ubukana bwa bani Umayyah, acyanze ko bapanga kumwica arahunga. Al- Hariri mu gitabo cye cyitwa Durat al-Ghawas, ibivugwa kuri Sharik mu gitabo cya Wafayah cya Bin Khalikana, yaravuze ati: Hari umwe mubo mu bwoko bwa bani Umayyah wakundaga kuba arikumwe na Sharik. Igihe kimwe avuga ibigwi bya Ali bin Abitalib (a.s), uwo muntu wo mu bwoko bwa ban Umaya avuga atangara ati: “Burya Ali yari umuntu mwiza bigeze aho!" Sharik aramusubiza ati: “Yego! Ali yari mwiza ntawe wamunganya mu bwiza bwe".

Ukurikiranye ubuzima bwa Sharik yemera ko yakundaga Ahalul-bay n’uko yavuze Hadithi nyinshi zirimo ubumenyi bunyuranye yakuye ku bayoboke

1– Soma Kifayat al-Talibi cya Kanj al-Shafi, urup. rwa 235, icapiro rya al-Hayidariyah mu Misiri, Tarekhe Dimashiq cya Ibin Asakir, umuzingo wa 2, urup. rwa 444, H, 900.

2– Imvano y’iyo Hadithi n’impaka kuri yo urabisanga mu baruwa ya 68 muri iki gitabo.

Page 176: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

176 AL-MURAJA‘ÄT

ba Ahalul-bayit. Umwana we Abd al-Rahman nk’uko byanditse mu gitabo cya Mizani yaravuze ati; "Data afite Hadithi ibihumbi cumi yakuye kuri Jabir al- Juufi, n’izindi Hadithi ibihumbi cumi zitazwi n’undi." Abdullah bin Mubarak nk’uko byanditse muri Mizan yaravuze ati: "Sharik mu banya Kufa yari azi Hadithi nyinshi kurenza Sufyan”. Yangaga buri wese wangaga Ali yanamuvugaga nabi." Abd al-Salam bin Harb igihe kimwe yabajije Sharik ati: "Ufite uwo muvandimwe ujya usura?" " Sharik Aramubaza ati: Urashaka kuvuga nde?" Aramusubiza ati: “Ndavuga Malik bin Mughul". Sharik aramubwira ati: “Uriya si umuvandimwe wanjye, kuko njye ndi kumwe na Ali na Ammar bin Yasir." (Nk’uko byanditse muri Mizan).

Hari umuntu wavuze neza Muawiya imbere ye, avuga ubugira neza bwe, aramusubiza ati: (Buri wese usuzugura ukuri byongeye kandi akaba yarwanyije Ali ntashobora kwitwa mwiza).

Sharik yavuze Hadithi yakuye kuri Asim na Dharr nawe ayikuye kuri Abdullah bin Masud intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Nimubona Muawiya yicaye kuri mimbari yanjye muzamwice."1

Mu gitabo cyitwa Wafayah cyangwa Ibin Khalilikan handitsemo ikiganiro cyabaye hagati ya Sharik na Musab bin Abdullah al- Zubayri imbere ya Khalifa Mhad al- Abbas, Musab aramubwira ati: "Mutesha agaciro Abubakari na Umari?

N’ubwo ariko ibintu byari biri, Dhahabi amuvugaho ko yari Hafiz wa Qur'an yera, umunyakuri n’umwe mu baimamu ba Hadithi, anandukura ibyo yavuzweho na Ibin Muin ko “Yari umunyakuri wizerwaga." Dhahabi akomeza avuga ati: “Yari umwe mu bamenyi b’ibihangange na Isihaq al-Azraq yamukuyeho Hadithi nyinshi zigera ku bihumbi icyenda”. Dhahabi arangiza kumuvugaho avuga ko Tawbah al-Halab n’abandi benshi bari ahitwa Ramlah ubwo hari uwari abajije abandi ati: “Ni nde mu Bayisilamu w’icyamamare kurusha abandi? Undi aramusubiza ati: " Ni Ibin Lahiah" Abandi nabo baravuga bati: "Ni Maliki." Abandi babaza icyo kibazo Isa bin Yunus, wahise atangariza abari aho ati: "Umuntu w’icyamamare kurenza abandi ubu ni Sharik." Kandi Sharik avugwa ibyo yari ikiriho.

Muslim n’abandi banditsi b’ibitabo bya Sunnan bizeye Sharik. Byongeye kandi, Hadithi yavuze yakuweho na Ziyad bin Ulagan, Ammar al-Dhahabi, Hisham bin Urwah, yali bin 'Ata', Abd al-Malik bin Umayr, Ammarah bin

1– Soma iyi Hadithi n’impaka kuri yo mu ibaruwa y’i 184.

Page 177: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 177

Qafa na Abdullah bin Shabramah zose zanditse muri ibyo bitabo. Abandi bamukuyeho Hadithi yavuze ziri muri ibyo bitabo ni Ibin Abu Shaybah, Ali bin Hakim, Yunus bin Muhammad, Fadl bin Musa Muhammad bin Sabah na Ali bin Hajar.

Yavukiye i Khurasan cyangwa Bukhari mu mwaka wa 95 A.H, yitabye Imana aba i Kufa kuwa gatandatu, mu kwezi kwa Zil-Qaadah mu mwaka w’i 177 cyangwa 178 A.H.

41. Shubah bin al- Hajjaj :

Yabaga Basrah; Azwi ku izina rya Abu Bastam. Niwe muntu wa mbere mu banya Irake watangiye gukora ubushakashatsi kuri Hadithi no gukurikirana ubuzima bw’abazivuga, agamije kumenya izakwizerwa n’izitakwizerwa zikarekwa.

Abamenyi bakuru ba Ahal- Suna bamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya; nka Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif na Shahristan mu gitabo cye Milal wa al-Nahal. Abanditsi b’ibitabo bitandatu bya Hadithi ba Ahal- Suna baramwizeye bandika Hadithi yavugaga mu bitabo byabo bakanazitangaho ubuhamya. Hadithi yavuze azikurwaho na Abu Ishaq al-Sabii, Ismail bin Abu Khalid, Mausur, Amash n’abandi zemewe na Bukhari na Muslimu. Naho Hadithi yavuze ziri muri Sahih Bukhari na Sahih Musilimu yazikuweho na Muhammad bin Jaffar, Yahya bin Said at Qattam, Uthman bin Jabalah n’abandi. Yavutse mu mwaka wa 83 A.H, yitaba Imana mu mwaka w’i 160 A.H. [Imana imugirire ibambe].

42. Sasaah bin Sawhan, bin Hajr bin Harith al-Abdi.

Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarifa urup. rwa 206 yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya kuba ibyatwa. Ibin Sa’d mu gitabo cye Tabaqaat umuzingo wa 6, urup. rw’i 154 yavuze ko Sasaah yari umwe mu bategetsi wategekaga tumwe mu turere twari tugize intara ya Kufa, kandi yakundaga Hazirati (a.s) . Mu ntambara ya Jamal we na barumuna be Zayd na Sayhan n’abana Sawhan bari mu ngabo za Hazirati Ali (a.s). Sayhan yari khatibu ni nawe wari uyoboye ingabo za Hazirati Ali mu ntambara ya Jamal, yishwe umwanya we ufatwa na Zayd bavaga inda imwe. Sasaah yavuze Hadithi yumvanye Hazirat Ali (a.s) n’izindi yumvanye Abdullah bin Abbas, yari uwizerwa n’umunyakuri n’ubwo bwose yavuze Hadithi nkeya.

Ibin Abd al-Barr mu gitabo cye cyitwa Istiabah yaravuze ati: "Havugwa ko yinjiye Ubuyisilamu mubihe by’intumwa (s.a.w.w) ariko ntiyagira amahirwe

Page 178: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

178 AL-MURAJA‘ÄT

yo guhura nayo kuko yari akiri muto kandi yari mu bayobozi bakuru b’ubwoko bwe [Ubwo bwa Abd al-Quyas].

Yari umuhanga mukuvuga, anavuga khutuba zinyura abamwumva, yari umunyakuri wizerwaga, afite ubumenyi bwinshi, kandi yarubahwaga cyane. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana, yaje kuba inshuti cyane na Hazirat Ali (a.s)."

Ibin Abd al-Barr yandukuye mu gitabo cye ibyo yavuzweho na Yahya bin Muin ati: "Sasaah, Zayd na Sayhan bari abana ba Sawhan, bari abahanga mukuvuga n’abakhatibu. Zayd na Sayhan bishwe mu ntambara ya Jamal." Uwo mwanditsi avuga ko mu bihe bya Khalifa wa kabiri [Umari bin Khattabi], havutse ikibazo gikomeye, khalifa asaba ko abantu bamugira inama, nibwo Sasaah wari umusore w’ingimbi yahagurutse avuga khutuba yashubijemo ibibazo khalifa yari yaburiye ibisubizo abisubiza neza k’uburyo abari aho bose bemeranyije ko atanze ibisubizo byashakwaga, khalifa agendera ku inama ze. Si ugukabya kuvuga ko abana ba Sawhan bari bafite impano nyinshi, mu by’ukuri bari ishema ry’Abarabu.

Ibin Qutaybah yanditse kuri ban Sawhan mu gitabo cye Maarif abashyira k’urutonde rw’abari bafite impano yo kuyobora (Soma urup. rw’i 138): "Abana ba Sawhan, ni Zayd, Sasaah na Sayhan bakomoka mu bwoko bwa Abd at-Qays.

Naho Zayd yari umuntu mwiza k’uburyo intumwa y’Imana (s.a.w.w) nayo yavuze k’ubwiza bwe iti:

زيد قال، وسلم وآله عليه هللا صلى النبي أن الحديث في روي أتذكر هللا رسول يا فقيل جندب، ما وجندب األجذم، الخير

بثالثين الجنة إلى يده فتسبقه أحدهما أما: فقال رجلين؟ الحق بين بها يفصل ضربة فيضرب اآلخر وأما عاما،

يوم دشه صوحان بن زيد الرجلين أحد فكان) قال( والباطل، يا: فقال الجمل، يوم علي مع وشهد يده، فقطعت جلوالء، بذلك علمك وما: قال مقتوال؛ اال أراني ما المؤمنين أمير

وهي السماء من نزلت يدي رأيت: قال سلمان؟ أبا يا يوم سيحان أخاه وقتل يثربي، بن عمرو فقتله تستشيلني،

.الجمل“Zayd ni umuntu mwiza na Jundabu ni mwiza kurusha”. Abumvaga intumwa ibavugaho ayo magambo barayibaza bati: “Kuki aba babiri aribo utatse?' Intumwa y’Imana (s.a.w.w) irasubiza iti: “Uwambere nabanje kuvuga azacibwa akaboko kamutange kujya mu ijuru mbere y’uko arijyamo

Page 179: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 179

imyaka mirongo itatu ubwo azaba ari mu ntambara arwanira Ubuyisilamu, intambara izaba igamije gutandukanya hagati y’ikinyoma n’ukuri”. Ibin Qutaybah yakomeje avuga ati: “K’umunsi wa Jalula Zayd yari muntambara acibwa akaboko n’umwanzi, na nyuma yo gucibwa akaboko hahise imyaka mirongo itatu ajya muntambarara ya Jamali ari mu ngabo za Hazirat Ali. Abwira Hazirat ali (a.s) ati: «Ndabona uyu munsi ngomba kwicwa». Ali (a.s) aramubaza ati: “Kubera iki yewe Abu Sulayimani? Aramubwira ati: «Kuko narose mbona akaboko kanjye kaciwe kavuye mu ijuru karankurura buhorobuhoro karanjyana». Muri iyo ntambara yicwa na Amr bin Yathribi, ari nawe wishe murumuna we Sayhan kuri uwo munsi mu ntambara ya Jamal.

Ubuhanuzi bw’intumwa (s.a.w.w) yahanuriye ko Zayd ukuboko kwe kuzamutanga kujya mu ijuru mbere y’uko arijyamo imyaka mirongo itatu, bwavuzwe n’abamenyi benshi b’Abayisilamu, bavuga ko ari kimwe mu bimenyetso by’uko Muhammadi (s.a.w.w) yari intumwa y’Imana y’ukuri. Naburi mwanditsi wanditse k’ubuzima bwa Zayd yanditse iyi Hadithi y’ubuhanuzi, soma iyo nkuru mu gitabo cyitwa Al-Isabah na Al-Istiab.

Ukuri aha kwarigaragaje, Zayd wari Shiya intumwa (s.a.w.w) y’Imana yamuhanuriye ko ari mu bo mu ijuru. Naho kubirebana na Sasaah bin Sawhan, yavuzwe na Asqalani mu muzingo wa gatatu w’igitabo cye cyitwa Isabah, handitsemo ko yavuze Hadithi yakuye kuri Uthman na Ali, yari no mu ntambara ya Siffin arwana k’uruhande rwa Ali. Yari umuhanga mukuvuga, hari n’ubwo yajyaga atererana amagambo na Muawiya. Shaabi yigaga kuri Sasaah kuvuga khutuba." Ishaq al-Sabii yamwizeho Hadithi, anigwaho na Minhal bin Amr, Abdullah bin Buraydah n’abandi."

Asqalani akomeza avuga ati: Al-Ulai avuga kuri Ziyad yavuze ko Mughayrah yaciye Sasaa amucira ishyanga ku itegeko rya Muawiya, yaciriwe mu kirwa cyangwa Bahrain, hari bamwe bavuga ko yaciriwe mu kirwa cya Alifia [Imana imugirire ibambe] iherezo rye ryabaye kimwe nk’iry’inshuti y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) Abu Dharr waguye ishyanga i Rabdhah aho yari yaraciriwe na Uthuman bi Affan. "Dhahabi aho mu gitabo cye avuga kuri Sasaah ko yari umunyakuri wizerwaga", akomeza yandukura ibimuvugwaho na Ibin Sa’d na Nasai ko yari umunyakuri. Yanashyizeho inyuguti z’impine ziranga izina rye yanakuweho Hadithi n’abanditsi b’ibitabo bya Hadithi. Nasai ari mubavuze kukwizerwa kwa Sasaah, mu by’ukuri uwanga kwemera kwizerwa kwa Sasaah niwe ubwe uba wihemukiye nk’uko Qur'an igira iti:

Page 180: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

180 AL-MURAJA‘ÄT

"Ariko bo ubwabo barirenganya."

43. Tawus bin Kisan, al-Khawlani al-Hamdani:

Izina rye ni Abu Abd al-Rahman. Nyina yitwaga Muiran ise yitwaga Qasit, yari umugaragu wa Buyayr bin Risan, akomoka Namrin. Intiti mu bya Hadithi za Ahal- Suna zemeranya kuba yari Shiya, urugero Shahristani mu gitabo cye cyitwa Milal wa al-Nahal na Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarif bamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Kuba yari Shiya ntibyabujije abanditsi b’ibitabo bitandatu bya Hadithi ba Ahal- Suna tumwizera bamukuraho Hadithi banazandika mu bitabo byabo. Hadithi yavuze azikuye kuri Ibin Abbas, Ibin Umar na Abu Hurayira ziri mu bitabo bya Suni bizwi ku izina rya Sahih. Sahih Muslim irimo Hadithi zavuzwe nawe yakuye kuri Ayisha, Zayd bin Thabit na Abdullah Amri. Naho Hadithi ze zanditswe na Bukhar, yazikuweho na Mujahid, Amr bin Dinar n’umwana we Abdullah. Bukhari yanditse izavuzwe Zuhri gusa, ariko Muslim yakuye Hadithi ze ku bamenyi benshi banyuranye.

Yitabye Imana igihe yakoraga Hija Maka, umunsi umwe mbere y’umunsi wa Tariwiyah (Kuya 7 Dhil-Hijja) mu mwaka w’i 104 cyangwa 106 A.H. Urupfu rwe rwashenguye abantu; Abdullah umwana wa Imam Hasan yahetse igeneza ye anasaba abandi kumuheka, abantu benshi babyiganira guheka igeneza ye.

44. Dhalim bin Amru, bin Sufyan Abu al- Aswad al-Du’ali:

Kuba yari Shiya birazwi k’uburyo ntampamvu yokubitindaho. Ibyo ngiye kumuvugaho nabikoporoye mu gitabo cyanjye cyitwa “Mukhtasar al-Kalam" kivuga k’ubuzima bw’abanditsi b’Abashiya babayeho mu ntangiriro z’Ubuyisilamu.

Nta muntu ushidikanya ku kuba Dhalim yari Shiya, kuba yari Shiya bitarabujije abanditsi b’ibitabo bitandatu bya Hadithi [Sihah Sita] kumukuraho Hadithi bazandika mu bitabo byabo. Hadithi yakuye kuri Khalifa Umari bin al-Khattabi zanditse muri Sahih al- Bukhari izo yakuye kuri Abu Musa na Imran bin Hasin zanditse muri Sahih Muslim. Akurwaho Hadithi na Yahya bin Yamur nazo ziri muri Sahih Bukhari na Sahih Musilimu, Izo yakuweho na Abdullah bin Busaydah ziboneka gusa muri Sahih Bukhari, izo yakuweho na Abu Harb zikaboneka muri Sahih Muslim gusa. Yitabye Imana afite imyaka 85 aba i Basra mu mwaka wa 99 A.H ubwo hateraga icyorezo cya Korera [mu kwezi kwa Muharamu]. Yanditse ibitabo

Page 181: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 181

by’ikibonezamvugo cy’icyarabu (Nahawu) ashingiye ku mategeko yigishijwe na Amir al-Muminin Ali (a.s) inkuru ye ikaba yaravuzwe k’uburebure mu gitabo navuze ruguru.

45. Amir bin Wathilah, bin Abdullah bin Amr al-Laythi al-Makki Abu Tufayil:

Yavutse mu mwaka wabayemo intambara ya Uhudi [umwaka wa gatatu nyuma ya Hijira] yabayeho imyaka umunani mubuzima bw’intumwa (s.a.w.w). Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarif, avuga ko ariwe mushiya watangiye ubufana bukabije bw’Ubushiya, akaba ari nawe wateye muri Mukhtar bin Abu Ubaydah al-Thaqafi ibitekerezo byo kutangiza imyivumbagatanyo yarwanyaga ban Umaya, akaba ari nawe musahaba wapfuye nyuma y’abandi.

Ibin Abd al-Bar mu gitabo cye cyitwa Isabah avugamo ko yapfiriye i Kufa, yabaga arikumwe na Hazirat Ali mu ntambara ze yarwanye zose, Hazirat Ali amaze kwicwa asubira i Makka. Uwo mwanditsi akomeza avuga ati: "Yari umumenyi n’umuhanga azi gusubiza ibibazo k’uburyo bunyuze ubwenge, yari n’umuhanga mukuvuga akaba na Shiya [umuyoboke] wa Ali (a.s).

Yakuweho Hadithi Zuhri, Abu Zubayr, Jariri, Bin Abu Hasm, Abd al-Malik bin Abjar, Qitabah, Maruf, Walid bin Jami, Mansur bin Hayyan Qasim bin Abu Bardah. Amir bin Dinar, Akramah bin Khalid, kulthum bin Habib, Furat al-Qazzaz na Abd al-Aziz bin Rafi, Hadithi zabo ziri muri Sahih Muslim.

Abu Tufayl yamukuyeho Hadithi zanditse muri Sahih Muslim zivuga kuri Hijja n’imico y’intumwa y’Imana (s.a.w.w), n’izivuga ku Swala, ibimenyetso bihamya ubutumwa bw’intumwa Muhammad (s.a.w.w) nawe yazikuye kuri Maadh bin Jabal, na Hadithi zivuga k’ubushobozi bw’Imana yakuye kuri Abdullah bin Abbas.

Abu Tufayl yapfiriye Maka mu mwaka w’i 100 A.H, [Imana imugirire ibambe]. Hari amakuru anyuranye ku itariki yitabiyeho Imana, hari mu mwaka w’i 102 cyangwa 107 cyangwa 110 A.H, Ibin Qaysarani avuga ko yitabye Imana mu mwaka w’i 120 A.H.

46. Ubbad bin Yakub, al-Asadi al-Rawajani al- Kufi:

Darqutni yamwanditseho ati: “Ubbad bin Yakub yari Shiya n’umunyakuri." Na Bin Haban yaranditse ati: "Ubbad bin Yakub yari umukiranutsi wahamagariraga abantu kuba Rafiza «Shiya»."

Page 182: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

182 AL-MURAJA‘ÄT

في المتهم روايته في الثقة حدثنا: خزيمة ابن وقال بن الفضل عن روى الذي هو وعباد يعقوب، بن عباد دينه،

ابن عن مرة، عن زبيد، عن الثوري، سفيان عن القاسم،

.بعلي القتال المؤمنين هللا وكفى يقرأ كان أنه مسعود،Ibin Khuzaymah yaravuze ati: “Twabwiwe n’umunyakuri wakemangwaga kubera mazihebu ye Ubbad bin Yakub ko yabwiwe na Fadal bin Qasim, nawe abwiwe na Sufyani al- Thawri abwiwe na Zaubayd, nawe abwiwe na Murrah ko Ibin Masud yajyaga asoma Aya ya 25 ya Sura ya 33 ya Qur'an ikurikira ati:

“Allah afasha abemera intambara “akongeraho, ati: Abicishije mu kaboko ka Ali”. Al- Ahzabu: 25

صلى هللا رسول قال عبدهللا، عن ذر، عن عاصم، عن شريك عن وروى

منبري على معاوية رأيتم إذا: «وسلم وآله عليه هللا وغيره الطبري أخرجه» فاقتلوه

"Ubbad ayikuye kuri Sharik, nawe ayikuye kuri Asim, nawe ayikuye kuri Zar, ayikuye kuir Abdullah ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti: «Numubona Muawiya kuri mimbari yanjye muzamwice»." Iyi Hadithi yanditswe n’umunyamateka Tabari n’abandi.

آل أعداء من يوم كل صالته في يتبرأ لم من»: يقول عباد وكان

.«معهم حشر محمدUbbad yakundaga kuvuga ati: (Buri wese utishyira kure y’abanzi b’abo mu rugo rwa Muhammad mu gihe cya swala ze buri munsi, k’umunsi w’imperuka azazurwa hamwe n’abanzi babo,".

الجنة، والزبير طلحة يدخل أن من ألعدل تعالى هللا ان»: وقال

«بايعاه أن بعد عليا قاتالYaravuze ati: "Ubutabera bw’Imana ntibushobora kwemerera Talhah na Zubayr kwinjira mu ijuru, kuko barwanyije Ali nyuma yo kumurahirira kumwumvira."

Sahih Jazrah yaravuze ati: Ubbad bin Yakub yajyaga avuga nabi Uthman, na Ibadan al-Ahwazi yavuze ko Ubbad bin Yakub yajyaga avuga nabi Salafu. N’ubwo ari uko yari, ntibyabujije aba imamu ba Ahal- Suna nka Bukhari,

Page 183: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 183

Tirmidhi Bin Majah, Bin Khurayman na Bin Abu Dawud, kwemera Hadithi ze banazandika mu bitabo byabo bakanazitangaho ubuhamya, banamugira umwarimu wabo n’uwizerwa kuri bo. Abu Hatim, n’ubwo bwose arwanya Abashiya aramwemera akavuga ko yari umunyakuri. Dhahabi mu gitabo cye Mizani avuga kuri Ubbad ati: “N’ubwo yari Shiya w’intagondwa, akaba n’umuyobozi w’Abashiya muri bida bakora, ariko yavugishaga ukuri iyo yabaga avuga Hadithi”. Akomeza amuvugaho ibyo tumaze kumuvugaho ruguru. Bukhari mu gitabo cye Sahih yanditsemo Hadithi yavuze kuri Tawuhidi azimukuyeho imbona nkubone ntawe aciyeho. Yitabye Imana mu kwezi kwa Shawwal mu mwaka wa 250 A.H [Imana imugirire ibambe].

47. Abdullah bin Dawud, Abu Abd al-Rahman al-Hamdani al –Kufi:

Yari atuye i Harbiyah muri Basrah. Bin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarifa yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Bukhari yaramwizeye yandika Hadithi yavugaga muri Sahihi ye, Hadithi yavugaga zanditswe na Bukhari yazikuweho na Amash, Hisham bin Urwak, na Bin Jarih nk’uko izo Hadithi ziri mu gitabo cya Sahih Musilimu, na Musaddad, Amri bin Ali na Nasr bin Ali bavuze Hadithi zanditse mu bika binyuranye muri Sahih al- Bukhari. Yitabye Imana mu mwaka wa 212 A.H.

48. Abdullah bin Shaddad bin al-Had:

Yari azwi cyane ku izina rya Usamah bin Amr bin Abdullah bin Jabir bin Bishr bin Atwarah bin Amr bin Malik bin Layth al-Layth, al-Kufi Abu al-Walid yari mu bambari ba Amir al-Muminin Ali (a.s). Nyina yitwaga Salma umukobwa wa Umays al-Khathamiyah, mukuru wa Asma. Yari umwana wa nyirasenge wa Abdullah bin Jaafar na Muhammad bin Abu Bakr na mukuru wa Ammarah, akaba yari umukobwa wa Hazrat Hamzah bin Abd al-Muttalib kuri nyina.

Ibin Sad mu gitabo cye Tabaqaati yavuze ko yari umunyamategeko n’umumenyi muri ba taabiina bimukiye Kufa. Mu mpera z’aho avuga k’ubuzima bwe mu gitabo cye Tabaqaati umuzingo wa 6, urup. rwa 86 agira ati: “Yari mu myivumbagatanyo na bagenzi be bari abasomyi ba Qur’ani, bakoze bagamije kurwanya Hajjaj no kwamagana ibyo yakoraga mu bihe by’ubutegetsi bwa Abd al-Rahman bin Muhammad bin Ashath agwa mu irwano yabereye ahitwa Dajayl." Akomeza avuga ati: "Yari igihangange mumategeko, no mu bumenyi bwa Hadithi kandi yari n’Umushiya.” Intambara yabereye Dujayl yabaye mu mwaka wa 81 A.H. Abanditsi bose b’ibitabo bizwi ku izina rya Sihahu bo mu rwego rwo hejuru ba Ahal- Suna bizeye Abdullah bin Shaddah, bamukuraho Hadithi bazandika mu bitabo

Page 184: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

184 AL-MURAJA‘ÄT

byabo na Hadithi ze bazikoreshaga batanga ubuhamya. Abdullah bin Shaddah yakuweho Hadithi na Abu Ishaq al-Shaybani, Mabad bin Khalid na Sad bin Ibrahim anazikurwaho na Abdullah bin Shaddan zikaba ziboneka mu bitabo bya Sahih al-Bukhari, Sahih Muslim n’ibindi bitabo bya Hadithi bya Ahal- Suna.

49. Abdullah bin Umar bin Muhammad bin Abaan bin Salih bin Umayr al-Qarashi al-Kufi, uzwi kuba yitwa Mishkadanah:

Abdullah bin Umar ari mu barimu ba Musilim, Abu Dawud na al-Baghawi n’abandi banditsi benshi b’icyo gihe bamwizeho banamukuraho Hadithi. Abu Hatam yamuvuzeho ati: "Yari umunyakuri." Swaduqu avuga ko Sahih bin Muhammad Jarrah avuga ko Abdullah bin Umar yari Shiya ukabya mu Bushiya”. Kuba yari Shiya ntibyabujije Abdullah bin Ahmad guhamya ko ise Mishkdanah yavugaga ko Abdullah bin Umar yari umunyakuri. Dhahabi mu gitabo cye Mizani avugamo ko yari umunyakuri n’umuvuzi wa Hadithi. Yakuye Hadithi kuri Ibin Mubaraka, Darawardi n’abandi. Musilim na Abu Dawud bashyizeho inyuguti z’impine ziranga izina rye, berekana ko ari mubo bakuyeho Hadithi bitewe n’uko ari kenshi bagiye bakoresha Hadithi ze.

Abamenyi benshi bamuvuzeho nk’ibyo tumaze kumuvugaho, bavuga ko yitabye Imana mu mwaka wa 239 A.H. Hadithi yavuze ziri muri Sahih Musilimu yarazikuweho na Abdah bin Sulayman, Abdullah bin Mubarak, Abd al-Rahm Sulayman, Ali bin Hashim, Abu al- Ahwas, Husayn bin Ali al- Jufi na Muhamamd bin Fudayl. Abu al-Abbas al-Siraj avuga ko yitabye Imana mu mwaka 237 cyangwa 238 A.H.

50. Abdullah bin Lahiah bin Aqbah al-Hadram:

Yari Qazi [Umucamanza] ni umumenyi wa Misiri. Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Ahavugwa ubuzima bwa Abdullah bin Lahiah mu gitabo cya Mizan haditsemo ko Ibin Adi yavuze ati: "Abdullah bin Lahiah yari Shiya ufana bikabije Shiya." Abu Yali avuga riwaya yumvanye Kamil bin Talhaha nawe yarayikuye kuri Abdullah bin al-Mughafiri nawe yarayikuye kuri Hayy bin Abdullah bin al-Mughafiri nawe yarayikuye kuri Abdullah bin Amr ati:

قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم في مرضه:

ادعوا لي أخي، فدعي أبو بكر فأعرض عنه، ثم قال »

نه، ثم دعي ادعوا لي أخي، فدعي له عثمان فأعرض ع

له علي فستره بثوبه وأكب عليه، فلما خرج من عنده

Page 185: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 185

قيل له: ما قال لك؟ قال: علمني ألف باب يفتح ألف

.«بابIntumwa y’Imana (s.a.w.w) ubwo yari irwaye uburwayi bwaje kuviramo gupfa yaravuze iti: “Mu mpamagarire umuvandimwe wanjye, bahamagara Abubakari, intumwa y’Imana ibonye haje Abubakari irahindukira imwerekezaho umugongo, bahamagara Uthumani nawe intumwa y’Imana (s.a.w.w. imukorera ibyo ikoreye Abubakari, irangije irongera iravuga iti: “Mumpamagarire umuvadimwe wanjye”. Bahamagara Ali, intumwa y’Imana (s.a.w.w) imusaba kwicara hafi yayo imufunika ikiringiti iramwongorera bamarana umwanya muremure imwongorera. Ali amaze gutandukana n’intumwa (s.a.w.w) baramubaza bati: “Yakubwiraga iki?” Arabasubiza ati: “Yanyigishije ubumenyi bw’ingeri igihumbi, na buri ngeri muri izongeri yarimo ubundi bumenyi bw’ingeri igihumbi“.”1

Dhahabi yanditse kuri Abdullah bin Lahiah mu gitabo cye Mizani, ashyiraho inyuguti z’impine [T,D] ziranga izina rye, zerekana ko ari umwe mu bavuzi ba Hadithi bifashishijwe n’abanditsi b’ibitabo bya Suna na Hadithi ze bazanditse muri ibyo bitabo. Hadithi yavuze uzazisanga mu gitabo cya Tirmizi, Abu Dawud na Musinadi n’ibndi bitabo byanditsemo Suna. Ibin Khalilikan yamwanditse mu gitabo cye cyitwa Wafiyat yamuvuzeho kuba umuhanga mu kuvuga, anavuga ko yakuweho Hadithi na Musilum bin Wahabi.

Hadithi ze zanditse muri Sahih Musilimu yarazikuweho na Yazid bin Habib, Ibin al-Qaysarani yamuvuze mu gitabo cye cyitwa "al- Jamuu bayina Abu Nasr al-Kalabadhi na Abu Bakr al-Isbahani" ko ari umwe mu bavuzi ba Hadithi zanditse mu gitabo cya Bukhari na Muslim. Bin Lahiah yitabye Imana ari ku cyumweru hagati mu kwezi kwa Rabi al-Akhir, mu mwaka w’i 174 A.H.

51. Abdullah bin Maymun, al-Qadda al-Makki:

Yari mu bambari ba Imam Jaafar al-Saadiq (a.s). Tirmizi yaramwizeye akoresha Hadithi yavugaga, Dhahabi yamwanditse mu gitabo cye Mizani amushyiraho inyuguti z’impine yashyiriweho na Tirimizi zerekana ko ari mu bo yakuyeho Hadithi yanditse mu gitabo cye, yakuweho Hadithi na Abdullah bin Maymu. Dhahabi avuga ko yavugaga Hadithi yakuye kuri Imam Jaafar al- Saadiq (a.s) na Talhah bin Amir.

1– Iyi Hadithi iraza kugibwaho impaka mu baruwa ya 76 muri iki gitabo.

Page 186: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

186 AL-MURAJA‘ÄT

52) Abdu-Rahman bin Salih al- Azdi, uzwi ku izina rya Abu Muhammad al-Kufi:

Umunyeshuri we Abbas al-Dawri yamwanditseho avuga ko yari Shiya. Ibin Adi yaravuze ati: “Yari afite igishyuhirane mu Bushiya." Salih Jazrah yaravuze ati: "Yavugaga nabi Uthumani;" na Abu Dawud yavuze ko yanditse igitabo kivuga amakosa yakorwaga n’abasahaba, bityo akaba yari umuntu mubi”. Ariko n’ibyo byose bamuvuzeho, dusanga Abbas al-Dawri na Imam al-Baghawi baramukuyeho Hadithi, na Nasai ari mu bamukuyeho Hadithi. Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizani na Nasai amushyiriraho inyuguti z’impine zerekana ko yizerwaga ari no mubo yakuyeho Hadithi, anamwandikaho nk’ibyo tumaze kumuvugaho haruguru, anavuga ko aba imamu ba Ahal- Suna bahamya ko ari umunyakuri, yongeraho ko na Ibin Muin yahamije ko yari umunyakuri. Yitabye Imana mu mwaka wa 235 A.H. Hadithi yavugaga yazikuweho na Sharik n’abandi, uzazisanga mu bitabo bya Suna.

53. Abd al-Razzaq bin Hamam, bin Nafi al-Hamiri al-Sanaani.

Yari mu ba Shiya bakuru n’umwe mu ntungane zabo. Ibina Qutaybah mu gitabo cye Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi b’Abashiya. Ibin Athir mu gitabo cye Tarikh al-Kamil (umuzingo wa 6 urup. rw’i 137) yanditse k’urupfu rwe mu ibyabaye bidasanzwe mu mwaka wa 211 A.H, aravuga ati: "Muri uwo mwaka Abd al-Razzaq bin Hamam al-Sanaani yitabye Imana”. Yari Muhadithi “umuvuzi wa Hadithi” n’umwarimu wa Ahmad bin Hambal kandi yari Shiya. Al-Muttaqi al- Hindi aho yanditse Hadithi yavuzwe nawe mu gitabo cye Kanzul- Umali Hadithi No 5994 ahamya ko yari Shiya.

Dhahabi mu gitabo cye Mizani yamuvuzeho ati: "Abd al-Razzaq bin Hamam, bin Nafi al-Hamiri al-Sanaani ni umwe mubihangange mubumenyi, yanditse ibitabo byinshi ni nawe mwanditsi w’igitabo cyitwa Jami al-Kabir, icyo gitabo akaba ari ikigega cy’ubumenyi. Abantu bavaga imihanda yose baje kumwigaho, urugero nka Ahmad, Isihaq, Yahya, Al-Dhahali, Al-Ramadi na Abd bose bajyaga kumwigaho." Nyuma yo kuvuga k’ubuzima bwe, Dhahabi yandukura ibyo avugwaho na Abbas bin Abd al-Athin, ahakanya ibyo amuvugaho yivuye inyuma ati: “Ibyo Abbas amuvugaho ntabwo abyemeranyaho na Musilimu n’abandi ba Hufazi (abanditsi ba Suna) n’ibihangange mu bumenyi kuko bose bamwizeraga bakanemera ko yari umunyakuri banakoresha Hadithi yavugaga mu gutanga ubuhamya banazandika mu bitabo byabo."

Page 187: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 187

Dhahabi akomeza avuga yandukura ibyo yavuzweho na Tayalisi wavuze ati: “Numvise Ibin Muin, nawe yumvise kuri Abd al-Razzaq ko igihe kimwe hari byo yavuze binyumvisha ko ari Shiya, ndamubaza nti: “Ko abarimu bawe bose nka Muammar, Malik, Bin Jarayh, Sufyan na al-Awzai, bari abayoboke ba mazihebu ya Ahal- Suna wowe Ubushiya wabukuye he?” Aransubiza ati: “Jaafar bin Sulayman al- Dabi yaje iwanjye nsanga ni umuntu wayobotse kandi ibyo ayoboka ari ukuri mfata umwanzuro wo kuba Shiya mukuraho Ubushiya gutyo." Dhahabi akomeza avuga ati: “Niba ibyo Abd al-Razzaq avuga ahamya ubwe ko ari Shiya ari ukuri, azaba yarinjijwe mu Bushiya na Jaafar al- Dabi uretse ko Muhammad bin Abu Bakar al-Maqdami avuga ko Abd al-Razzaq ariwe winjije Jaafar al- Dabi muri Shiya, yajyaga anamuvuma kuko yinjije Jaafar al- Dabi mu Bushiya. Dhahabi yandukura uko yajyaga amuvuma mu gitabo cye Mizan ati: “Abd al- Razzaq arakarimbuka kuko yayobeje Jaafar (amwinjiza muri mazihebu ya Shiya)”. Ibin Muin yemeraga Hadithi zavugwaga na Abd al- Bazzaq kandi yemera ko yari Shiya nk’uko twari twabivuze ruguru.

Ahmad bin Abu Khaythamah yaravuze ati: "Hari umuntu wabwiye Ibin Muin ati: “Ahmad avuga ko Ubaydullah bin Musa atemeraga Hadithi zavuzwe na Abd al-Razzaq bitewe n’uko ya Shiya”. Ibin Muin aramusubiza ati: "Ndahiye ku izina ry’Imana ko Abd al-Razzaq ari mwiza inshuro ijana kurenza Ubaydullah numvise Hadithi nyinshi zavuzwe na Abd al-Razzaq kurenza izo numvise zavuzwe na Ubaydullah."

Abu Salin Muhammad bin Ismayil al-Darari yaravuze ati: “Turi Sana, twamenye ko Ahmad na bin Muin batemera Hadithi zavugwaga na Abd al-Razzaq kuko yari Shiya, tukimara kubyumva tugira ishavu ryinshi. Twiyemeza kujya i Maka kubibaza Yahya, tugezeyo tubimubajije aradusubiza ati: “Yewe Abu Salih reka kuba Abd al-Razzaq ari Shiya, niyo yaba ari murtadi [yaravuye muri Isilamu] ntabwo twareka Hadithi yavuze." Mu by’ukuri ibi birerekana ukwaguka kw’ibitekerezo by’abanditsi ba kera b’Ubuyisilamu, kwemera kwabo ibyavuzwe n’umuntu runaka cyangwa kutabyemera ntibashingiraga ku iyobokamana rye cyangwa ibitekerezo bye mu idini.

Ibin Adi yaravuze ati: “Abd al-Razzaq hari Hadithi yavuze zivuga ibigwi bya Ali (a.s) zitapfa kwemerwa na buri wese n’izindi twaretse kuko atari nziza,1

1– Mu byukuri izo Hadithi avuga yavuze ku bigwi bya Ali (a.s) zivugwa na Ibin Adi, zemewe n’intiti n’abanditsi benshi mu bya Hadithi, bazishyira mu bitabo byabo

Page 188: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

188 AL-MURAJA‘ÄT

kandi abantu bamugayira kuba yari Shiya." Ariko Ahmad bin Hambali abajijwe ko hari umuvuzi wa Hadithi nziza urusha Abd al- Raqqaz, yarahakanye ati: "Oya!"

Ibin al-Qaysarani mu mpera zaho avuga kuri Abdi al-Razzaq, mu gitabo cye Al-Jam Bayan al-Rijal al-Salihayn, yandukuye aya magambo yamuvuzwe na Imam Ahmad bin Hanbali ati: Iyo habayeho kunyuranya kuri Hadithi zivugwa na Muamar, icyo gihe bafata ukuri ku ibivugwa muri Hadithi yavuzwe na Abd al-Razzaq?"

Mukkaliad al-Shairi yaravuze ati: "Igihe kimwe nari kwa Abi al-Razzaq umuntu umwe avuga Muawiya, Abd al-Razzaq aravuga ati: Wikwanduza icyicaro cyacu uvuga mwene Abu Sufyana."

فحدثنا عبدالرزاق عند كنا: قال المبارك بن زيد وعن جئت: والعباس لعلي عمر قول قرأ فلما الحدثان، بن بحديث ميراث يطلب جاء وهذا أخيك، ابن من ميراثك تطلب أنت

من ترجمته في كما ـ الرزاق عبد قال أبيها، من امرأته من! أخيك ابن من: يقول األنوك؛ هذا الى انظر: ـ الميزان

.وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول يقول ال! أبيها

Zayd bin Mubaak yaravuze ati: Twari twicaye kwa Abd al-Razzaq yavugaga Hadithi zavuzwe na Ibin al-Hadthan. Agera aho avuga Hadithi igira iti:

Sihah, abatarazemeye ntinazemeranya nawe ni ba Nasibis na Khawariji. Muri Hadithi zivuga ibigwi bya Ali yavuze zemerwa n’abanditsi n’intiti za Hadithi ni iyi igira iti:

رواى أحمد بن األزهر وهو حجة باالتفاق قال: حدثني عبدالرزاق

خلوة من حفظه، أنبأنا معمر، عن الزهري، عن عبيدهللا، عن ابن

عباس، أن رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم نظر إلى علي فقال:

أنت سيد في الدنيا سيد في اآلخرة من أحبك فقد أحبني، ومن »

ك حبييب هللا وبغيضك بغيض هللا، والويل أبغضك فقد ابغضني، وحبيب

.«لمن أبغضك

Hadithi yakuwe kuri Ahmad bin al-Azihar, yaravuze ati: Nabwiwe Hadithi na Abdurazaq Khalwah, abwiwe na Muamari nawe abwiwe na Ubayidullah, ayikuye kuri Ibn Abbas, Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze ibwira Ali iti: (Uri umutware ku isi ukaba n’umutware k’umunsi w’imperuka, ugukunda ni njye aba akunze, n’ukwanze ni njye aba yanze, n’umwanzi wawe aba ari umwanzi w’Imana, hagowe ukwanga…). Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim mu gitabo cye al-Musitadrak, urup. rw’i 128, umuzingo wa 3. (Umwanditsi w’iki gitabo Qudisa Siruh).

Page 189: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 189

“Umari yabwiye Ali (a.s) na Abbas ati: “Uje kwaka umunani wa mwene so wanyu, nawe aje kwaka umunani w’umugore wawe kwa se.” Abd al-Razzaq avuga iyo nkuru ageze aho aravuga ati: “Reba uburyo Umari [bin Khattabi] yagiraga uburere buke akanashira amanga! Aratinyuka akavuga intumwa y’Imana (s.a.w.w) ati: “Mwene so wanyu [nyine intumwa] nkaho yakavuze intumwa y’Imana!

Ariko n’ibyo byose Hadithi yavugaga zemewe n’abanditsi b’ibitabo bya Suna banazitangaho ubuhamya nk’uko biri ahavugwa inkuru ya Abd al- Razzaq mu gitabo cyitwa Wafiyat cyanditswe na Ibin Khallikan, yaravuze ati: "Nyuma y’intumwa y’Imana nta muntu abantu bavaga imihanda yose bajya kumukuraho ubumenyi nka Abd al- Razzaq." Uwo mwanditsi akomeza avuga ati: "Abayobozi bose b’Ubuyisilamu b’icyo gihe yariho, bajyaga kumukuraho Hadithi, mu bajyaga kumukuraho Hadithi barimo Sufyan bin Uyaynah, Abd al-Razzaq n’umwe mu barimu be, no mu bajyaga kumwigaho Hadithi harimo Ahmad bin Hambal, Yahya bin Muin n’abandi." Byongeye kandi, Hadithi nyinshi yavugaga ziri mu bitabo bitandatu bizwi ku izina rya Sihahu na Musinadi.

Yavutse mu mwaka w’i 126 A.H, yatangiye kwiga afite imyaka makumyabiri, yitaba Imana mu kwezi kwa Shawwal mu mwaka wa 211 A.H. Yabayeho igihe kimwe na Imam Jaafar al-Saadiq (a.s) igihe kingana n’imyaka 22, yitaba Imana mu gihe cya Imamu wa cyenda; Muhammad bin Ali al-Jawad (s.a.w). Imana izamuhe kongera kubabona k’umunsi w’imperuka kuko yabakundaga cyane.

54. Abd al-Mlik bin Ayun.

Yavaga inda imwe na Zurarah, Hmran, Bukayr Abd al-Rahman, Malik, Musa na Daris na mushiki we witwaga Umm al-Aswad. Bose bari mu Bashiya ba mbere, bamenyekanyeho gukorera idini; abana babo nabo barayobotse bakurikira iyobokamana ry’ababyeyi babo. Naho Abd al-Malik, Dhahabi mu gitabo cye Mizani yamuhaye inyuguti z’impine zimuranga nk’umwe mu bavuzi ba Hadithi bifashishijwe n’abanditsi b’ibitabo bya Suna.

Akomeza avuga ko Abu Waili n’abandi, Abu Hatim yaravuze bati: “Yari umuvuzi wa Hadithi nziza." Bin Muin yaravuze ati: “Ntakwiye kwitabwaho." Abandi baravuga bati: “Yari umunyakuri ariko ari Rafiza [Shiya]” Abu Hatim yaravuze ati: “Ari mu Bashiya ba mbere akaba n’umuvuzi wa Hadithi nziza." Ba Sufyan bombi bavuze Hadithi bamukuyeho. Ibin al-Qaysarani mu gitabo cye cyitwa Al-Jama Bayn al-Rijal al-Sahikayn yamuvuzeho ati: “Abd al-Malik bin Ayun ava inda imwe na Himan al- Kufi kandi yari Shiya”. Abu Wail

Page 190: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

190 AL-MURAJA‘ÄT

yamwumviseho Hadithi ivuga k’ubumwe bw’Imana yanditse muri Sahih Bukhari n’izivuga ku kwemera n’Ubuyisilamu zanditse muri Sahih Musilimu, na Sufyan bin Uyayanah nawe yavuze Hadithi yamukuyeho.

Yitabye Imana Imam Jaafar al-Saadiq (a.s) yamusabiye ku Imana. Abu Jaafar bin Babwayh yavuze ko Imam Jaafar al-Saadiq (a.s) n’abanyeshuri be bagiye gusura imvaye i Madina.

55. Ubaydullah bin Musa, al-Abadi al-Kufi:

Mwalimu wa Bukhari, nk’uko bivugwa na Bukhari mu gitabo cye Sahih. Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarif yamushyize k’urutonde rwa “Muhadithuna (Abavuzi ba Hadithi) bari Abashiya , ibyo byongera kwandikwa na Ibin Sa’d mu gitabo cye cyitwa Tabaqaat ahamyamo ko yari Shiya. Yakundaga kuvuga Hadithi zivuga ku iyobokamana rya Shiya ibyo bituma ku bantu benshi babona Hadithi ze ko zidakwiye guhabwa agaciro.' Ibin Sa’d yaravuze ati: "Yari afite ubumenyi bwinshi bwa Qur’ani." Ibin Athir yanditse urupfu rwe mu ibyabaye bidasanzwe mu mwaka wa 213 A.H mu gitabo cye cy’amateka cyitwa al- Kamil, anavugamo ati: "Ubaydullah bin Musa, al-Abbas yari umunyamategeko akaba n’Umushiya ni n’umwe mu barimu bigishije Bukhari nk’uko ubwe yabyiyandikiye mu gitabo cye Sahih." Dhahabi amuvugaho mu gitabo cye Mizani ati: "Ubayadullah bin Musa al-Mbasi ali-Kufi yari umunyamategeko anafite ubundi bumenyi bwinshi, akaba n’umwarimu wa Bukhari. Yari umwizerwa n’umunyakuri akaba na Shiya" Abu Hatim na bin Muin yemera ko yari umwizerwa. Ahmad bin Abdullah al-Ajali avuga kuri Ubaydullah bin Musa ati: "Yari umwizerwa anazwi cyane kuba umumenyi mu bya Qur'an.

Abu Dawud yaravuze ati: "Ubayadullah bin Musa yari Shiya. Dhahabi mu gitabo cye Mizani mu herezo ry’aho avuga Matarbin Mayman ati: "Ubaydullah yarizerwaga kandi yari Shiya." Ibin Muin yakuye Hadithi kuri Ubaydullah bin Musa na Abd al-Razzaq yari azi neza ko ari Shiya. Dhahabi avuga kuri Abd al-Razzaq mu gitabo cye Mizani ko Ahmad bin Abu Kahy Thamah yaravuze ati: “Nabajije Ibin Muin ibivugwa na Ahmadi ko Ubaydullah bin Musa avuga Hadithi zamamaza Ubushiya. Ibin Muin aramusubiza ati: “Ndahiye mu izina ry’Imana imwe ko Abd al-Razzaq yari intagondwa mu Bushiya inshuro zirenga ijana umugereranyije na Ubaydullah, ariko nakuye kuri Abd al-Razzaq Hadithi nyinshi kurenza izo nakuye kuri Ubaydullah."

Abanditsi b’ibitabo bitandatu bizwi ku izina rya Sihahu banditse muri ibyo bitabo Hadithi zavugwaga na Ubaydullah. Hadithi yavugaga ziboneka muri

Page 191: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 191

ibyo bitabo bya Sihahu yarazikuweho na Shayban bin Abd al-Rahman. Sahih al- Bukhari irimo Hadithi yavugaga yarazikuweho na Al- Rahman, al-Amash, Hisham bin Urwah na Ismail bin Abu Khalid. Naho Hadithi yavugaga zanditse muri Sahih Muslim yazikuweho na Israil, Hasan Jalih na Usamah bin Zayd. Hari Hadithi Bukhari yamukuyeho imbona nkubone n’izindi yamukuyeho aciye kuri Isihaq bin Ibrahim, Abu Bakari bin Abu Shybah, Ahmad Ishaq al- Bukhari, Mahmud bi Ghailan, Ahmad bin Abu Sarij, Muhammad bin al-Hasan Ishkab, Muhammad bin Khalid al-Dhahii na Yusuf bin Musa al-Qathau. Muslim yanditse Hadithi ze azikuye kuri Hajaj bin al- Shair, Qasim bin Zakariya, Abdullah al-Dharimi, Ishaq, bin Mnusur, Bin abu Shaybah, Abd bin Hamid, Ibrahim bin Dinar na Bin Namir.

Dhahabi mu gitabo cye Mizan yavuze ko Ubaydullah yitabye Imana mu mwaka wa 213 A.H avuga ko yari inyangamugayo, umunyakuri kandi yatinyaga Imana yanigomwaga iby’isi. Yitabye Imana mu ntangiriro z’ukwezi kwa Zul-Qaadah. Imana imuhe iruhuko ridashira inamugirire ibambe.

56. Uthman bin Umayr, Abu al-Yaqzan al-Thaqfi al-Kufi al-Bajali:

Abu Ahmad al-Zubayr yaravuze ati: "Yemeraga Rajaa (kugaruka).” Ahmad bin Hambal yaravuze ati: "Abu al Yaqzan yari mu imyivumbagatanyo yari iyobowe na Ibrahim bin Abdullah bin Hasan (Shiya)," Ibin Adi yaravuze ati: "Yari umunyabida yemeraga Rajaa (kugaruka).' Ariko n’ubwo ari uko byari biri, abamenyi benshi bamukuragaho Hadithi batitaye kubimuvugwaho. Iyo bashakaga gushyira ubusembwa kuri Muhadithi (umuvuzi wa Hadithi) w’Umushiya, bamuvugagaho kwemera Rajaa (kugaruka), bakabishingiraho batesha agaciro Hadithi yavugaga.

Ibyo nibyo bashingiyeho batesha agaciro Hadithi zavugwaga na Uthman bin Imayr, bituma Ibin Muin amuvugaho ati: "Ntakwiye agaciro ako ariko kose." Ariko ibyo bamuvuzeho byose ntibyabujije abamenyi nka Al-Amask, Sufyan, Sharikan n’abandi bo mu rwego rwabo kumukuraho Hadithi. Byongeye kandi Abu Dawud, Tirmizi n’abandi Hadithi yavugaga bazanditse mu bitabo byabo bya Suna banazitangagaho ubuhamya, na Hadithi yakuweho na Anasi zanditswe nabo. Dhahabi yamwanditse mu gitabo cye cyitwa Mizani, yanditsemo k’ubuzima bwe n’ibyo abantu bagiye bamuvugaho. Dhahabi yamushyiriyeho inyuguti z’impine zerekana ko ari mu bavuzi ba Hadithi abanditsi b’ibitabo bya Suna banditse Hadithi yavuze.

Page 192: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

192 AL-MURAJA‘ÄT

57. Adii bin Thbit, al-Kufi:

Ibin Muin avuga ko yari afite ubufana bw’Ubushiya bukabije; Darqutni avuga ko yari intagondwa mu Bushiya ariko akaba yari uwizerwa. Masudi yaravuze ati: “Sinari nabona umuhanga mukuvuga nkawe, yari intagondwa mu Bushiya kurenza Adi bin Thabit." Dhahabi yamwanditse mu gitabo cye Mizani, aravuga ati: “Yari Shiya ufite ubumenyi bwinshi, umunyakuri kandi akaba Qazi na Imam w’umusigiti wa Shiya, Abashiya bose bagize imico myiza nk’iye, inabi yabo yagabanuka." Dhahaba akomeza yandika ibyo abamenyi banyuranye bagiye bavuga kuri Adi bin Thabi, twamaze kuvuga ruguru. Yandika ubuhamya k’ukuri kwe bwatanzwe na Darqutai, Ahmad bin Hambal, Ahmad al-Ajali na Ahmad al-Nsai. Dhahabi yashyizeho inyuguti z’impine zerekana ko ari mu bavuzi ba Hadithi bifashishijwe n’abanditsi b’ibitabo bya Suna.

Hadithi yavuze ziri mu bitabo bya Sahih al-Bukhari na Sahih Musilim yakuweho na Bara bin Azib na Abdullah bin Yazidi wari sekuru kuri nyina, anazikurwaho na Abdullah bin Abu Awfa, Sulayman bin Abu Sard na Said bin Jubayr. Hadithi yakuweho na Zar bin Habayah na Abu Hazim al-Ashjai zanditswe muri Sahih Muslim. Ali-Amash, Musir, Said Yahya bin Said al- Anaari, Zayd bin Abu Unaysah na Fudayl bin Ghazwan bigishijwe nawe Hadithi.

58. Atiyah bin Sa’d, bin Junadah al-Awfi, Abu al-Hasan al-Kufi:

Yari taabii uzwi. Dhahabi yamuvuzeho mu gitabo cye Mizani, yandukura ibyo yavuzweho na Salim al-Muradi ati: "Atiyah yari Shiya." Imam Ibin Qutaybah yamushyize k’urutonde rwa Muhadithuna (abavuzi ba Hadithi) bari Shiya, akomeza avuga ko yari intungane n’umunyakuri. Ibin Qutaybah ubwe yari umunyeshuri w’umwuzukuru wa Atiyah witwaga Huseyini bin Hasan, bin Atiyah al-Qwfi al-Qadi. Imam Ibin Qutaybah akomeza avuga ati: "Atiyah bin Sad yari umunyamategeko n’umumenyi wo mu bihe by’ubutegetsi bwa Hajjaj kandi yari Shiya."

Ise wa Atiyah, Sa’d bin Jumadah, yari umunyeshuri wa Hazirat Ali. Igihe kimwe yagiye kwa Ali (a.s) i Kufa aramubwira ati: “Yewe Amiri [muyobozi] w’abemera! Nabyaye umwana w’umuhungu, bityo nagusaba kumwita izina." Ali (a.s) aramusubiza ati: “Uwo mwana n’impano uhawe n’Imana, bityo mwite Atiyah (bisobanura impano). Ibin Sa’d arakomeza avuga ati: “Atiyah yari mu gitero cyari kiyobowe na Ibin al- Ash’athi cyagabwe kuri Hajjaj. Ingabo zari ziyobowe na Ibin al-Ashath zitsinzwe, Atiyah ahungira muri Faris (Persia). Hajjaj ategeka guverineri waho Muhammad bin al-

Page 193: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 193

Qassim bitumaho Atiyah akamutegeka kuvuma Ali bin Abu Talib, naramuka yanze, amukubite ibiboko mirongo ine anamwogoshe umusatsi n’ubwanwa.” Muhammad bin al-Qasim atumaho Atiyah yanze gukora ibyo yari amusabye gukora, amuhanisha ibyo yari yategetswe na Hajjaj kumuhanisha. Nyuma y’igihe, mu bihe by’ubutegetsi bwa Gutaybah ubwo yagirwaga guverineri w’intara ya Khurasan, Atiyah na bagenzi be bongeye kwigomeka k’ubutegetsi bakomeza kurwanya ubutegetsi kugera ubwo Umar bin Hubayrah yahawe kuba guverineri wa Iraq, nibwo Atiyah yamwandikiye amusaba kubonana nawe. Gavana amwemereye, Atiyah ajya i Kufah abonana nawe aba ari naho atura kugera mu mwaka w’i 111 A.H. Atiyah yari umunyakuri wizerwaga, na Hadithi yavugaga zari nziza.

Abana ba Atiyah bose bari Abashiya barimo abamenyi n’abanyabwenge nka Husayn bin al-Hasan bin Atiyah wabaye Qazi w’iburasirazuba nyuma ya Hafs bin Ghayath (Soma igitabo cyitwa Maarifa cyanditswe na Ibin Qutaybah urup. rw’i (186) nyuma yaje mu ngabo za Al-Mahdi, yitabye Imana mu mwaka wa 201 A.H.

Umwana we Muhammad bin Sa’d bin Muhammad bin al-Hasan bin Atiyah yabaye Qazi (Umucamanza mukuru) wa Baghidad (Soma umuzingo wa 1 mu gitabo cyitwa Isabah). Ari mu banditsi ba Hadithi, yazikuye kuri Sa’d, nawe yarazikuye kuri nyirarume Husayn bin Hasan bin Atiyah.

Dusubiye ku ibya Atiyah, birazwi ko Abu Dawud na Tirmizi baramwizeye bandika Hadithi yavuze zavuzwe na Ibin Abbas, Abu Said, bin Umar na Abdullah bin Al-Hasan, yarazikuye kuri se Imam Hasan nawe wazivugaga yarazikuye kuri nyina Hazirat Fatima umukobwa w’intumwa.

59. Al-Ala bin Salih, al-Taymi al-Kufi:

Abu Hatim nk’uko inkuru y’ubuzima bwe iri mu gitabo cya Mizani, ni Umushiya wa kera. Ariko kuba yari Shiya ntibyabujije Abu Dawud na Tirmidhi kumwizera. Ibin Muin yavuze ko yizerwaga. Abu Hatim na Abu Zarah baravuze bati: "Ntabusembwa n’inenge yari afite”. Hadithi yavugaga yazikuweho na Yazid bin Abu Maryam na Hakam bin Utaybah zanditse mu bitabo bya Sahihi Tirmizi na Abu Dawud no mu bindi bitabo bya Sunnah. Abu Naim na Yahya bin Bukayr n’abandi bavuzi ba Hadithi b’icyo gihe.

Al-Ala bin Salih ntakekwe ko ariwe Al-Ala bin Abbas wari umusizi akaba n’umwe mu barimu ba Sufyan. Yakuye Hadithi kuri Abu Tufayl, wabayeho mbere ya Al-Ala bin Salih byongeye kandi, Al- Ala bin Sakh ni umunya Kufa, mu gihe Al-Ala yari umusizi w’umunye Maka. Dhahabi yabavuze bombi mu gitabo cye Mizani, avugamo ko bose bari Shiya.

Page 194: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

194 AL-MURAJA‘ÄT

60. Alaamaha bin Qays, bin Abdullah al-Mukhsi Abu Shibi:

Ise wabo wa Aswad na Ibrahim, akaba umwana w’umuhungu wa Yazid, akaba n’umwe mu ba Wali (abakunzi b’Imana) bakomoka mu muryango wa Muhammad (s.a.w.w). Mu gitabo cye Milal wa al-Nahl yamushyize k’urutonde rw’Abashiya. Ari mu bavuzi ba Hadithi bakuru nk’uko yavuzwe na Abu Ishaq ali-Juzjani, wavuze ati: "Muri Kufa hari abantu bangwaga kubera bari Abashiya ariko bari abavuzi ba Hadithi bakuru muri Kufa...” Alqamah n’uwo bavaga inda imwe Ubayy bari abambari ba Ali bari no mungabo ze mu ntambara ya Siffin arimo Ubayy yabereye Shahidi wishwe azira kurwanira idini."

Naho Alqamah, inkota ye muri iyo ntambara yayicishije benshi mu bari mu gatsiko k’abigometse, irangira yakomeretse k’ukuguru, aba umwe mu ntwari z’Ubuyisilamu, ntiyareka kuba umwanzi wa Muawiya mu buzima bwe bwose. Igihe kimwe Abu Bardah yanditse izina rya Alqamah k’urupapuro rwariho amazina y’abajya kubonana na Muawiya ubwo Muawiya yari Khalifa. Ariko Alqamah yandikiye Abu Bardah amusaba gusiba izina rye mu mazina y’abajya kubonana na Muawiya. Ibyo byanditswe na Ibin Sa’d (umwanditsi w’igitabo cyitwa Tabaqaat) aho avuga inkuru no k’ubuzima bya Alqamah (umuzingo wa 6 urup. rwa 52).

Naho kuba Alqamah yari umunyakuri yaranizerwaga, akaba n’umumenyi wubahwaga na Hadithi ze zikifashishwa n’abamenyi ba Ahal- Suna, kandi bazi ko ari Shiya, ni ukuri utabona aho uhera uguhakana. Abanditsi b’ibitabo bitandatu n’abandi banditsi b’ibitabo bya Suna, banditse Hadithi yavuga banazitangaho ubuhamya. Hadithi yakuye kuri Ibin Masud, Abu Darda na Ayisha ziri muri Sahihi al-Bukhari na Sahih Muslim; Muri Sahih Muslim harimo Hadithi zindi yakuye kuri Uthman na Abu Masud. Hadithi yavuze ziri muri Sahih Muslim na Sahih al-Bukhari yarazikuweho na mwishywa we witwaga Ibrahim al-Nukhai' na Hadithi yavuze zindi ziri muri Sahih Muslim yazikuweho na Abd al-Rahman bin Yazid, Ibrahim bin Yazid na Al- Shabi. Yitabye Imana aba i Kufa mu mwaka wa 62 A.H [Imana imuhe iruhuko ridashira].

61. Ali bin Bidaymah.

Yavuzwe na Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizan yandukura ibyo yavuzweho na Ahmad bin Hambal kugira ngo ahamye ko yari umuvuzi wa Hadithi mwiza ati: “Yari umuvuzi wa Hadithi nziza, kandi yari umwe mu bayobozi ba Shiya”. Ibin Muin ahamya ko yari uwizerwa”. Yigishijwe Hadithi na Ikramah n’abandi basahaba, Muammar yigishwa nawe." Dhahabi

Page 195: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 195

yashyizeho inyuguti z’impine ziranga izina rye nk’ikimenyetso cy’uko Hadithi ze zanditswe n’abanditsi b’ibitabo bya Suna kandi bazikoreshaga mu buhamya.

62. Ali bin al-Jad, Abu al-Hasan al-Jawahari al-Bughdadi:

Yari umwambari wa ban Hashim akaba n’umwarimu wa Bukhari, yamukuyeho Hadithi. Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Kitab al-Maarif" yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Mu gitabo cyitwa Mizan (cya Dhahabi) handitsemo ko yamaze imyaka mirongo itandatu arya umunsi agafunga ukurikiyeho. Ibin al-Qayaarani yanditse k’ubuzima bwe mu gitabo cye yanditsemo ubuzima bw’abavuzi ba Hadithi cyitwa Al-Jama Bayn al- Rijal al-Sahihin. Igitabo cya Bukhari cyitwa Sahih kirimo Hadithi cumi n’ebyiri zavuzwe nawe. Yitabye Imana mu mwaka wa 230 A.H, afite imyaka 96.

63. Ali bin Zayd bin Abdullah bin Zuhayr bin Abu Malikah bin Jadhan Abu al-Hasan al-Qarashi al-Taymi al-Basri:

Ahmad al-Ajali yamwanditseho ati: "Yari Shiya." Na Yazid bin Zari yamuvuzeho ati: “Ali bin Zayd yari Rafiza.” Ariko ibyo ntibyabujije abamenyi benshi muri ba taabiina nka Shabah na Abd al-Warith kumukuraho Hadithi. Hari abanyamategeko bakuru i Basra aribo aba bakurikira: Qitadah, Ali bin Zayd na Ashath al-Hadani, aba bose bari impumyi. Hasanal-Basri amaze gupfa, abantu basabye Ali bin zayd gufata umwanya we. Ibi byatewe n’uko yari azwi cyane banemera ko ari umumenyi, atari uko byari biri ntibari kumusaba gufata umwanya wabariya banyamategeko. Muri icyo gihe i Basra ntihabaga Abashiya benshi. Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizani, yamwanditseho ibyo tumaze kumuvugaho ruguru, nk’uko mu gitabo cya Qaysarani cyitwa al-Jama Bayn ali-Rijal al-Sahihin handitsemo ko Muslim yamukuyeho Hadithi yakuweho na Thabit al-Binani n’uko yumvise Hadithi za Jihadi kuri Anas bin Malik. Yitabye Imana mu mwaka w’i 131 A.H. (Imana imuhe iruhuko ridashira).

64. Ali bin Salih, umuvandimwe wa Hasan bin Salih:

Twari twamuvuze mu inyandiko zahise aho twavuze mukuru we witwa Hasani bin Salih. Ni umwe mu bamenyi b’Abashiya, Muslim yaramwizeye yandika Hadithi yavugaga mu gitabo cye Sahih. Yavugaga Hadithi yumvise kuri Salmah bin Kuhayl, na Waki yavugaga Hadithi yumvise kuri Ali, bombi bari Shiya. We na mukuru we Hasan bari impanga, bavutse mu mwaka w’i 100 A.H. Ali bin Salih yitabye Imana mu mwaka w’i 151 A.H, [Imana imuhe iruhukiro ridashira].

Page 196: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

196 AL-MURAJA‘ÄT

65. Ali bin Ghurab, Abu Yahya al-Fazari al-Kufi:

Ibin Hasan yavuze ko yari Shiya ukabya mu Bushiya. Ibyo nibyo byateye al-Juzjani kuvuga ko mu bavuzi ba Hadithi ntacyo aricyo. Abu Dawud yavuze ko Hadithi yavugaga zarekwaga ntawazimukuragaho mu gihe Ibin Muin na Darqutni bemera ukwizerwa kwe. Abu Hatim avuga ko ntacyo bamuveba nta n’ubusembwa afite. Abu Zarah yaravuze ati: "Yari umunyakuri." Ahmad bin Hambal yaravuze ati: "Nsanga yari umunyakuri;" Ibin Muin yemera ko yari umunyakuri. Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizani, yandukura ibyo abamenyi banyuranye bamuvugaho birimo ibyo tumaze kuvuga ruguru, anamushyiriraho inyuguti z’impine zigaragaza ko abanditsi b’ibitabo bya Suna banditse Hadithi yavugaga. Yakuye Hadithi kwa Hisham bin Uruwah na Ubaydullah bin Umar. Ibin Sa’d yamuvuzeho mu gitabo cye Tabaqaat (umuzingo wa 6 urup. rwa 273). Aravuga ati: Yakuweho Hadithi na Ismayil bin Raja anamukuraho Hadithi ya Al-Amash ivuga kuri Uthman." Yitabye Imana mu ntangiriro z’umwaka w’i 184 A.H, mu bihe by’ubutegetsi bwa Haruna al-Rashid. [Imana imugirire ibambe].

66. Ali bin Qadim, Abu al-Hasan al-Khuzai al-Kufi:

Ni Shekh (Umwarimu) wa Ahmad bin al- Furd, Yakub al-Fasawi n’abandi bo murwego rwe bamwizeho Hadithi. Ibin Sa’d mu gitabo cye cyitwa Tabaqaat, yamuvuzeho ati: "Yari Shiya wizewe." Akomeza avuga ati: “Ndakeka kuba yari Shiya aribyo byateye Yahya kuvuga ko Hadithi yavugaga zari dhayifu [zitemewe].' Abu Hatim we yaravuze ati: "Yari umunyakuri." Dhahabi yamwanditseho ibyo tumaze kumuvugaho mu gitabo cye Mizan anamushyiriraho inyuguti z’impine ziranga izina rye zikaba n’ikimenyetso cy’uko Hadithi yavugaga zanditswe n’abanditsi b’ibitabo bya Suna. Abu Dawud na Tirmizi banditse Hadithi yavuze bazikuye kuri Said bin Abu Arubah n’abandi. Yitabye Imana mu mwaka wa 213 A.H, mu bihe by’ubutegetsi bwa Mamum. [Imana imugirire ibambe].

67. Ali bin al-Mundhir, al-Tarafi:

Ari mu ba Shekhe (abarimu) ba Tirmizi. Nasai bin Said, Abd l-Rahman bin Abu Hatim, ababayeho igihe kimwe nawe bose bamukuyeho Hadithi. Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizan amushyiriraho inyuguti z’impine ziranga izina rye nk’ikimenyetso cy’uko abanditsi b’ibitabo bya Suna banditse Hadithi yavugaga. Yandukura ubuhamya bwa Nasai bw’uko "Ali bin Mundhir yari Shiya wuzuye kandi wizerwaga. Yandukura ibyavuzwe na Ibin Hatim wavuze ati: 'Ali bin Mudhir yari umunyakuri n’umwizerwa".

Page 197: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 197

Yavugaga Hadithi yakuye kuri Ibin Fudayl, Bin Uyaynab na Walid bin Muslim."

Dore hariya Nasai aratanga ubuhamya bw’uko yari Shiya wuzuye, nyuma y’aho akamukuraho Hadithi azandika mu gitabo cye Sahih; mu by’ukuri ibi bikwiye kubera isomo banyamwongera bibi bateza isahinda mu idini ishingiye kuri za mazihebu. Ibin Mundhir yitabye Imana mu mwaka wa 256 A.H. [Imana imuhe iruhukiro ridashira].

68. Ali bin Hashim, bin Burayd Abu al-Hasan al-Kufi al-Khazzaz al- Aidhi:

Ni umwe mu ba Shekhe (Abarimu) ba Imam Ahma bin Hambali. Abu Dawud yavuze ko yari Shiya utajenjeka." Ibin Habn yaravuze ati: “Ali bin Hashim yari Shiya ukabya." Jaafar bin Iban yaravuze ati: "Numvise Ibin Namir avuga ko Ali bin Hashim yari Shiya ukabya cyane." Bukhari yaravuze ati: "Ali bin Hashim na se bombi bari Abashiya bakabya." Ibin Habn yaravuze ati: “Nkeka ko iyo ariyo mpamvu yateye Bukhari kureka kwandika Hadithi yavuze”. Ariko ibyo ntibyabujije abanditsi batanu basigaye babiriya bitabo bitandatu na Ibin Muin n’abandi kwizera Ali bin Hashim. Abu Sawud yavuze ko yari mu bavuzi ba Hadithi bizewe. Abu Zarah yavuze ko yari umunyakuri. Nasai yaramwizeye anavuga ko abona ntakibazo afite. Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizan, amwandikaho ibyo tumaze kumuvugaho ruguru.

Khatib al-Bughadadi mu gitabo cye cy’amateka cyitwa Tarekhe al- Bughudadi yanditse ibyavuzwe na Muhammad bin Sulayman kuri Ali bin Hashimu ati: Ali bin al-Madini yaravuze ati: "Ali bin Hashim yari umunyakuri akaba na Shiya." Anavuga Muhamamd bin Ali al-Ajuri wavuze ati: “Nabajije Abu Dawud kubirebana na Ali bin Hashim bin Burayd amubwira ko yabajije ibye Isa bin Yunus, amubwira ko avuka mu muryango w’Abashiya ariko ntiyigeze abeshya na rimwe." Khatib al-Bughdadi yandika Ibrahim bin Yakub al-Juzjani wavuze ati: “Hashim bin Burayd n’umwana we w’umuhungu bari bakabije gukunda mazihebu y’ubuyobe [Shiya] bayobokaga”.

Ariko n’ibyo byose ntibyabujije abanditsi b’ibitabo bitanu muri biriya bitandatu bizwi ku izina rya Sihah Sita (uretse Bukhari) kumwizera no kwandika Hadithi yavugaga mu bitabo byabo bya Hadithi. Reba Hadithi ye ivuga ku ibya Nikah (ubukwe) iri mu gitabo cya Sahih Musilimu yakuweho na Hashim bin Uwah, na Hadithi y’indi ivuga ku gusaba uruhushya yakuweho na Talhah bin Yahya yanditse mu gitabo cya Sahih Muslim. Akurwaho Hadithi na Abu Muammar, Ismayil bin Ibrahim, Abdullah bin

Page 198: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

198 AL-MURAJA‘ÄT

Umar bin Iban, Ahmad bin Hambal n’abana b’a bahungu ba Abu Shibah n’abandi benshi bo mugihe cye bamukuyeho Hadithi, dore ko Ali bin Hashim yari umwarimu wabo. Dhahabi yavuze ko Ali bin Hashim yitabye Imana mu wamaka w’i 181 A.H. Bityo akaba yaritabye Imana mu gihe Imam Ahmad yariho. [Imana imuhe iruhukiro ridashira].

69. Ammar bin Zariq al- Kufi.

Al-Sulayman yavuze ko yari Rafiza (Shiya) na Dhahabi aho avuga k’ubuzima bwa Ammar mu gitabo cye Mizan avuga ko yari Shiya, ariko n’ubwo bwose yari Rafiza (Shiya); Muslim, Abu Dawud na Nasai bifashishije Hadithi ze banazandika mu bitabo byabo. Hadithi yavuze ziri muri Sahih Muslim yanazikuweho na Al-Amash, Abu Ishaq al-Sabii, Mansur na Abdullah bin Isa na Abu al- Jawab, Abu al-Ahwas Salam, Abu Ahmad al-Zubayri na Yahya bin Adam.

70. Ammar bin Muawiya, cyangwa Ibin Abu Muawiya, abandi bavuga ko yari umuhungu wa khabab:

Havugwa ko Ibin Salib al-Dhani al-Bajali al-Kufi ariwe wamenyekanyeho kuba se wa Muawiya, yari umwe mu ntwari z’Ubushiya. Yagize ibizazane mu buzima bwe azira gukunda no gukurikira abo mu rugo rw’Intumwa, kugera aho acibwa amaguru ye yombi azira kuba ari Shiya. Yari Shekhe (mwalimu) wa ba Sufyan bombi. Shabah Sharik, na al-Abar bemeye ukuri kwe banamukuraho Hadithi. Ahmad, Ibin Muin Abu Hatim n’abandi bamukuyeho Hadithi. Musilim n’abanditsi b’ibitabo byitwa Sunan, bamukuyeho Hadithi bazandika muri ibyo bitabo. Dhahabi yamuvuze ahantu habiri mu gitabo cye Mizan, muri make akaba yaravuze ko yari Shiya kandi yari umwizerwa. Akomeza avuga ati: “Sinigeze numva hari uveba uyu muntu uretse Al-Agili utaramwemeraga ngo kuko yari Shiya”. Hari Hadithi imwe y’ingenzi yavuze kubirebana na Hijja iri mu gitabo cya Sahih Muslim yakuweho na Abu Zubayr. Yitabye Imana mu mwaka w’i 133 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

71. Amru bin Abdullah, Abu Ishaq al-Sabi al-Hamadani al-Kufi:

Dushingiye kubihamywa na Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarifa na Shahristani mu gitabo cye cyitwa Milal wa al-Nahil yari Shiya. Yari mu bavuzi ba Hadithi bakuru bahawe agaciro gake na ba Nasibis [abanzi ba Ahalul bayiti]. Ibyo nibyo byateye Juzjani aho avuga inkuru za Zubayd nk’uko tubibwirwa na Dhahabi mu gitabo cye Mizani amuvugaho ati: “Mu banya Kufa hari abantu bari abavuzi bakuru ba Hadithi nka Abu Isihaq,

Page 199: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 199

Mansur, Zubayd al-Yami, Amash n’abandi nkabo, abantu bemeraga ko ari abanyakuri ariko ntibashimishwaga na mazihebu bayoboka”.

Nasibis [Abanzi ba Ahalul bayiti] bashidikanya kuri Hadithi yakuwe kuri Amr bin Ismayil Hmadani [nk’uko yanditse mu gitabo cyitwa Mizan] ko Abu Isihaq yavuze ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti:

قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله »ال: عن أبي اسحاق ق

علي كشجرة أنا أصلها، وعلي فرعها، والحسن »وسلم:

.«والحسين ثمرها، والشيعة ورقها“Ali n’ink’igiti, njye ndi nk’imizi yacyo, Hasan na Huseyini bakaba amatunda yacyo, Abashiya bakaba ari amababi yacyo”.1

Mughayrah yavuze ko Abu Isihaq na Amash batumye abaturage ba Kufa barimbuka, nta kibi bakoze icyo aricyo cyose ahubwo bazira kuba bari abayoboke ba mazihebu ya Shiya, mazihebu y’abayoboka abo mu rugo rwa Muhammadi (s.a.w.w), bagendera kuri Suna zabo bakora ibyo bategetswe n’Imana!

Abanditsi b’ibitabo bitandatu n’abandi, banditse Hadithi yavuga. Hadithi zavuzwe na Abu Isihaq azikurwaho na Bara’u bin Azib, Yazid bin Arqam, Harithah bin Wahab, Sulayman bin Surd, Numan bin Bashir, Abdullah bin Yazid al-Khatim na Amr bin Maymum, zanditse mu bitabo bibiri; Sahih al-Bukhari na Sahih Muslim.

Izindi Hadithi yavuze ziri muri ibyo bitabo yazikuweho na Shaba, Al-Thawri, Zuhayr n’umwuzukuru wa Abu Isihaq – Yusuf bin Isihaq. Ibin Khalihani mu gitabo cye cyitwa Wafayt avuga ko yavutse mu mwaka wa gatatu mbere y’ubutegetsi bwa Uthman bin Affani (mu mwaka wa 37 A.H – 652 A.D). Nk’uko bivugwa na Yahya bin Muin na Al-Madani, yitabye Imana mu mwaka w’i 127 cyangwa 128 cyangwa 129 A.H. cyangwa mu mwaka w’i 132 A.H.

72. Auf bin Abu Jamilah, al-Basri Abu Sahl, uzwi ku izina rya al-Arabi:

Inkomoko ye ntiyari Umwarabu. Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizani ati: "Azwi ku izina rya 'Auf w’umunyakuri". Havugwa ko yari Shiya- Abamenyi benshi bavuze ko yari uwizerwa," anavuga ko yari Shiya. Jaafar bin Sulayman abibwiwe na Binder avuga ko yari Rafiza (Shiya).

1– Soma Tarekh Dimashiq cya Ibin Asakir, umuzingo wa 1, urup. rwa 27.

Page 200: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

200 AL-MURAJA‘ÄT

Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Ruky Hawdhah, Shabah, Nadr bin Shumay, Uthman bin al-Haytham n’abandi bamukuyeho Hadithi. Abanditsi b’ibitabo bitandatu baramwizeye banandika Hadithi yavugaga mu bitabo byabo bya Hadithi. Hadithi yavugaga ziri mu gitabo cya Sahih al-Bukhari yazikuweho na Hasan, Said, bin Abual-Hasan al-Basri, Muhammad bin Sirin na Sayyar bin Salamah. Iziri mu gitabo cya Sahih Muslim yazikuweho na Nadr bin Shumayl, Abu Raja ali-Utaridi. Yitabye Imana mu mwaka w’i 146 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

73. Fadl bin Dakin.

Izina rye ni Amr bin Hammd bin Zuhayr al-Malai al-Kufi yamenyekanye ku izina rya Abu Naim. Bukhari mu gitabo cye Sahih avuga ko ari mu ba Shekhe (mubarimu) be. Bamwe mu bamenyi bakuru bavuga ko yari Shiya, Urugero ni nka Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif na Dhahabi mu gitabo cye Mizani. Dhahabi yaravuze ati: "Fadhl bin Dakin Abu Naim ni igihangange mu bya Hadithi ariko yari Shiya." Uwo mwanditsi arakomeza akoporora ibyavuzwe na Ibin al-Jamyd al-Khatii, wavuze ko yumvise Ibin Muin avuga ko igihe cyose Abu Naim (Fadl bin Dakin) atatse umuntu akavuga ko yari mwiza, uwo muntu agombe kuba ari Shiya, n’igihe cyose avuze ko umuntu ari Murjia [mazihebu y’abemeraga ko Imana ifite umubiri], uwo muntu agombe kuba ari Ahal- Suna”.

Dhahabi muri icyo gitabo cye arangiza avuga ati: Yahya bin Muin yari Ahal- Suna (Murjia) na Fadl yari Shiya. Dhahabi akomeza avuga ibya Khalid bin Mukhallid muri icyo gitabo cye Mizan avuga ko Juzjani abona ko Abu Naim yayobokaga "mazihebu y’abanya Kufa" (Shiya).

Muri make ni uko ntagushidikanya ku kuba Fadl bin Dakin yari Shiya. Abanditsi b’ibitabo bitandatu bizwi ku izina rya Sihah Sita banditse muri ibyo bitabo Hadithi yavugaga. Hadithi yavugaga zanditswe muri Sahih al-Bukhari yarazikuweho na Haman bin Yahya, Abd al-Aziz bin Abu Salmah, Zakariya bin Abu Zaidah, Hasham bin al-Dastwai, Al-Amash,Musir, Thawri, Malik, Bin Uyaynah, Shaybah na Zuhayr. Iziri muri Sahih Muslim yazikuweho na Abu Asim Muhammad bin Ayyub al-Thaqafi, Sayf bin Abu Sulayman, Ismail bin Muslim, Abu al-Amir, Musa bin Ali, Abu Shahab Musa bin Nafi, Sufyani, Hisham bin Sad, Abd al-Wahid bin Ayman, na Israil.

Hari Hadithi Bukhari yamukuyeho imbona nkubone, izindi Musilim azikura kuri Hajjaj bin al Shair, Abd bin Hamid, Bin Abu Shaybah, Abu Said al-Ashaj, Bin Namir, 'Abdul Uah al-Dhaimi, Isihaq al-Hanzali na Zuhayr bin Harb.

Page 201: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 201

Yavutse mu mwaka w’i 130 A.H, yitaba Imana i Kufa ku ya 26 cyangwa 27 ijoro rishyira umunsi wa mbere muri Shaban mu mwaka wa 210 A.H mu bihe by’ubutegetsi bwa al-Muutasim. Ibin Sa’d yamwanditse mu gitabo cye cyitwa Tabaqaat, umuzingo wa 6 urup. rwa 279 aravuga ati: "Yarizerwaga, akaba umunyakuri, yavuze Hadithi nyinshi zari nziza.

74. Fudayl bin Marzuq:

Anitwa Abu Abdu al-Rahman, yari mu bayobozi bari bubahitse i Kufa. Dhahabi yamwanditse mu gitabo cye cyitwa Mizani, avuga ko yari Shiya atanga ubuhamya ku ibyamuvuzweho na Sufyan bin Uyaynah na Bin Muin ko Ibin Adi yavuze ko nta busembwa yari afite. Dhahabi akomeza yandukura ibyo yavuzweho na Haytham bin Jamil ko Fudayl bin Marzuqyajr kuba yari umwe mu bayobozi bakuru b’idini; bitewe nimico ye myiza n’ubunyangamugayo bwe. Musilim yaramwizeye yandika Hadithi yavugaga mu gitabo cye Sahih Musilimu, Hadithi yanditsemo yazikuweho na Shaqiq bin Uqbah zivuga ku Swala, n’izavuzwe na Adi bin Thabit zivuga kuri Sadaka ku bakene. Hadithi yavuze ziri mu gitabo cya Sahih Muslim zavuzwe na Yahya bin Adam na Abu Usamah guha isadaka abakene. Izivuga kuri Suna z’intumwa y’Imana yazikuweho na Waki, Yazid, Abu Naim, Ali bin al-Jad, n’abandi bavuzi ba Hadithi b’igihe cye. Yitabye Imana mu mwaka w’i 158 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

75. Fitr bin Khalifah, al-Hanat al- Kufi:

Abdullah bin Ahmad igihe kimwe yabajije se ibya Fitr bin Khalifah; aramusubiza ati: "Arizerwa ni n’umuvuzi wa Hadithi mwiza, Hadithi avuga zigaragaza ko ari umunyabwenge uretse ko ari Shiya." Abbas avuga ko yumvise Ibin Muin avuga ko Fitr bin Khalifah yari Shiya wizerwaga. Ahmad yavuze ko Yahya yemeraga ko Fitr yari umunyakuri n’Umushiya. Icyo nicyo cyateye Abu Bakar bin Ayyash kuvuga ati: “Nanze Hadithi zivugwa na Fitr ntayindi mpamvu uretse ko ayoboka mazihebu mbi [Shiya]" Aha arashaka kumvisha ko uyu muntu nta nenge afite uretse ko inenge ye ari uko yari Shiya!

Fitr yavuze Hadithi yakuye kuri Abu Tufayl, Abu Wail na Mujihid. Mu bize (mubakuye) Hadithi kuri Fitr barimo Abu Usmah. Yahya bin Adam na Qabisah, Ahmad (bin Hambal) barahamya ubunyangamugayo bwe no kuba yari umunyakuri. Abu Hatim avuga ko uyu muntu yari umuvuzi wa Hadithi nziza. Nasai yaravuze ati: "Ntabusembwa afite." Murrah yaravuze ati: "Yarizerwaga, yanafataga mu mutwe cyane." Ibin Sa’d mu gitabo cye Maarif yaravuze ati: "Yarizerwaga." Dhahabi yavuze ku ibye mu gitabo cye

Page 202: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

202 AL-MURAJA‘ÄT

cyitwa Mizani yandukura ibyo twamaze kumuvugaho ruguru. Bukhari mu gitabo cye cyitwa Sahih yanditsemo Hadithi imwe yavuzwe na Fitr ayikuweho na Mujahid. Thawuri yakuye kuri Fitr Hadithi ivuga k’umuco (Akhlaaq), n’abanditsi b’ibitabo bine bya Sunnan banditse mu bitabo byabo Hadithi zavuzwe na Fitr. Yitabye Imana mu mwaka w’i 153 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

76. Malik bin Ismail, bin Ziyad bin Dirham, Abu Ghassan al-Kufi al-Nuhdi:

Ni Shekhe (mwalimu) wa Bukhari, nk’uko bivugwa mu gitabo cya Sahih Bukhari. Ibin Sa’d yavuze k’ubuzima bwe mu gitabo cye cyitwa Tabaqaat, umuzingo wa 6 urup. rwa 282, arangiza kuvuga k’ubuzima bwe avuga aya magambo akurikira: "Abu Ghassan yarizerwaga, akaba umunyakuri, kandi yari Shiya w’intagondwa." Dhahabi yamwanditseho mu gitabo cye cyitwa Mizan ibyo amuvugaho byerekana ko yari umuntu wubahitse kandi w’umumenyi wizerwaga yanahinduwe Shiya n’umwarimu we Hassan bin Salih. Ibin Muin yaravuze ati: "Ino muri Kufa nta muntu dufite wuzuye, wizerwa kandi w’umuhanga nka Abu Ghassan." Abu Hatim yaravuze ati: "I Kufa sinigeze mpabona umuntu w’umunyakuri ufite igihagararo usenga Imana cyane nagereranya nawe. Igihe cyose namubonaga nabonaga asa nkuvuye mu imva, yari afite inkovu ebyiri nini mugahanga ke yatewe no gusujudu cyane."

Bukhari yanditse Hadithi yavuze yamukuyeho imbona nkubone mu gitabo cye Sahih, na Musilim yanditse mu gitabo cye Sahih Hadithi imwe yavuze ayikuweho na Harun bin Abdullah ivuga ku bihano. Bukhari, yanditse Hadithi ze yakuweho na Uyaynah, Abd al-Aziz bin Abu Sahnah na Israil. Bukhari na Muslim bandika izindi Hadithi ze yakuweho na Zubayr bin Muawiya. Yitabye Imana aba i Kufa mu mwaka wa 219 A.H." [Imana imuhe iruhuko ridashira].

77. Muhammad bin Khazim:

Azwi cyane ku izina rya Abu Muawiya al-Darir al-Tamimi al-Kufi. Dhahabi avuga amakuru y’uyu muntu mu gitabo cye Mizani ati: "Muhammad bin Khazim (inyuguti z’impine zimuranga ni: Ayn”, al- Darir ni umunyakuri nyabyo, na rimwe sinari numva hari umunenga”.

Nzamuvugaho k’uburebure aho nza kuvuga amazina y’amitirirano." Dhahabi akomeza avuga ati: "Abu Muawiya al- Darir yari mu bamenyi bari bafite ubumenyi bwinshi, ati: Na Hakim avuga ko aba Shekhe babiri (Bukhari na Musilim) bifashishaga Hadithi yavuze, azwiho kuba yari Shiya ukabya." Abanditsi b’ibitabo bitandatu bose baramwizeraga bananditsemo

Page 203: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 203

Hadithi ze, na Dhahabi yamushyiriyeho inyuguti z’impine zerekana ko Hadithi ze zanditswe n’abanditsi ba Suna mu bitabo byabo. Hadithi yavugaga ziri muri Sahih al-Bukhar na Sahih Musilim, yarazikuweho na al-Amash na Hisham bin Urwah. Muri Sahih Muslim by’umwihariko Hadithi yavugaga yazikuweho na Ali bin al- Madini, Muhammad bin Salam, Yusuf bin Isa, Quraybah, Musaddad, Said al-Wasti, Said bin Mausur, Amr al-Naqad, Ahmad bin Sinan, Bin Namir, Ishaqa al-Hamzali, Abu Bakr bin Abu Shaybah, Abu Kurayb, Yahya bin yhuya na Zuhayr. Musa al-Zaman yamukuyeho Hadithi zanditse mu gitabo cya Sahihi al-Bukhari na Sahihi Muslim. Abu Muawiyah yavutse mu mwaka w’i 113 A.H, yitaba Imana mu mwaka w’i 195 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

78. Muhammad bin Abdullah, al-Dabbi al-Tihani al-Naisaburi.

Azwi cyane ku izina rya Abu Adullah al-Hakim, ni imamu yari anafashe mu mutwe Qur'an yose akaba n’uwanditsi wa Hadithi, yanditse ibitabo by’imizingo myinshi itari munsi y’igihumbi. Yakoze ingendo nyinsi ashaka ubumenyi, yumvise aniga ku barimu benshi batari munsi y’ibihumbi bibiri. Yarushaga ubumenyi abamenyi bose b’igihe cye nka al-Saluki na Imam Bin Furak, n’abandi baimamu bose bakaba baremeraga ko abarusha ubumenyi. Bamwubahiraga ubumenyi bwe, nta narimwe bigeze batemera ko ari imamu. Abavuzi ba Hadithi bose bapfuye nyuma ye, niwe bakuyeho ubumenyi, ni umwe mu ntwari z’Ubushiya n’inkingi y’amategeko. Ibi byose tumuvuzeho uzabisanga mu gitabo cyitwa Tadhkirah al-Huffaz cyanditswe na Dhahabi. Uyu mwanditsi nanone yamwanditseho mu gitabo cye cyitwa Mizan ati; "Yari Imamu n’umunyakuri." Akomeza avuga ati: “Ikigaragara ni uko yari Umushiya kandi w’intagondwa." Akomeza avuga ati: "Nabajije Abu Ismayil Abdullah al-Ansari kubirebana na Halim Abu Abdullah aravuga ati: “Yari Imam mu birebana na Hadithi akaba yari Rafiza (Shiya) mubi."

Dhahabi avuga ko ariwe wavuze Hadithi ivuga ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavutse iseka inasiramuye, n’uko Ali ari umusigire w’intumwa." Dhahabi akomeza amuvugaho ko yari umunyakuri, yaba ari mu bibazo bye bwite cyangwa mu bibazo by’idini, ibyo bikaba byemerwa na bose."

Yavutse mu kwezi kwa Rabi l-Awwal mu mwaka wa 321 A.H, yitaba Imana mu kwezi kwa Safar mu mwaka wa 405 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

79. Muhammad bin Ubaydullah, bin Abu Rafi al-Madani:

Abu Ubaydullah, ise na mukuru we bari abamenyi bubahwaga. We na mukuru we Fadlu bari abahungu ba Ubaydullah, na base wabo bari Abu

Page 204: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

204 AL-MURAJA‘ÄT

Rafi, Hasan, Mughayrah na Ali. Abana babo, ba sekuru babo bari abantu b’intungane mu ba Shiya bambere. Basize umurage w’ibitabo byinshi bihamya ko bari Abashiya b’imena bakomeye ku kwemera kwabo. Ubuzima bwabo k’uburebure nabuvuzeho mu gitabo cyanjye cyitwa Fusul al-Muhimmah igika cya 12. Naho Muhammad, yavuzweho na Ibin Adi mumpera z’ibye mu igitabo cyitwa Mizan ati: “Yari umwe mu Bashiya bari batuye i Kufah." Mu gitabo cyitwa Mizn, Dhahabi yamushyiriyeho inyuguti z’impine ziranga izina rye nk’umuvuzi wa Hadithi abanditsi b’ibitabo bya Suna banditse Hadithi yavugaga baranazifashisha mu gutanga ubuhamya. Dhahabi akomeza avuga ko yumvise Hadithi kuri se na sekuru. Mundla na Ali bin Hashim bavuga ko bamukuyeho Hadithi.

Haban bin Ali, Yahya bin Yali bamukuyeho Hadithi yakuweho na Muhammad bin Ubaydullah.

وقد أخرج الطبراني في معجمه الكبير باالسناد إلى

محمد بن عبيدهللا بن أبي رافع، عن ابيه، عن جده: أن

أول من »رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، قال لعلي:

يدخل الجنة أنا وأنت، والحسن والحسين، وذرارينا

.«…أيماننا وشمائلنا خلفنا، وشيعتنا عنTabrani mu gitabo cye cyitwa Mujamaha al-Kabir ivuzwe na Muhammad bin Ubaydullah, nawe wayivuze ayikuye kuri se, nawe ayikuye kuri sekuru ati: Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali iti: “Ninjye nawe tuzabanza kwinjira mu ijuru, na Hasani na Huseyini, urubyaro rwacu ruri inyuma yacu n’Abashiya “abayoboke bacu” iburyo bwacu…”.1

80. Muhammad bin Fudayl, bin Ghazwan Abu Abd al-Rahman Al-Kufi:

Ibin Qutaybah mu gitabo cye al-Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Ibin Sad yamuvuzeho mu gitabo cye cyitwa Tabaqaat, umuzingo wa 6 urup. rwa 271. Ni umunyakuri Hadithi yavuze ziremewe, kandi yari Shiya. Bamwe mu bamenyi ntibemera Hadithi yavugaga..." Dhahabi mu gitabo cye Mizani avuga ko yari umunyakuri akaba na Shiya." Ahandi muri icyo gitabo yaravuze ati: "Ni umunyakuri uzwi." Nk’uko avuga ko Ahmad (bin Hambal) avuga ko yari umuvuzi wa Hadithi mwiza kandi akaba ari Shiya. Abu Dawud avuga ko yari Shiya ukomeye k’Ubushiya"

1– al-Sawa’iqul-Muhriqa cya Ibin Hajar, urup. 159, icapiro rya al-Muhamadiya mu Misiri, Majam al-Zawaid, umuzingo wa 9, urup. rw’i 144. N’ibindi.

Page 205: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 205

akanavuga ko yari umuvuzi wa Hadithi akaba n’umunyadini. Dhdhabi akomeza avuga ko yigishijwe Qur'an na Haurzah, n’uko Ibin Muin yemera ko yari umunyakuri, n’uko Ahmad bin Hambal avuga ko yari umuvuzi wa Hadithi mwiza, na Nasai avuga ko ntabusembwa afite.

Abanditsi b’ibitabo bitandatu baramwizeye banandikamo Hadithi yavuze. Hadithi yavuze ziri muri Sahih al-Bukhari na Sahih Musilim yarazikuye kuri se Fudayl, no kuri Amash, Ismayil bin Abu Khalid n’abandi bo mugihe cye. Bukhari yanditse Hadithi yavuze yarazikuweho na Muhammad bin Salam, Qutaybah, Imni bin Maysarah na Amr bin Ali. Musilim yandika Hadithi yavuze yarazikuweho na Abdullah bin Amr, Abu Kurayb, Muhammad bin Tarayf, Wasil bin Abd al-Ala, Zubayr, Abu Said al-Ashajj na Muhammad bin Abd al-Aziz bin Umar bin Aban. Muhammad bin Fuadayl yitabye Imana aba i Kufa mu mwaka w’i 194 A.H, [Imana imuhe iruhuko ridashira].

81. Muhammad bin Muslim, bin Taifi:

Ari mu banyeshuri ba Imam Abu Abdullah Jaafar al-Saadiq (a.s). Shekhe al-Taifah Abu Jaafar al-Tusi amuvuga mu gitabo cye yanditsemo ubuzima bw’abavuzi ba Hadithi za Shiya. Hasan bin Ali bin Dawud mu gitabo cye cyitwa Mukhatasar amuvugaho ko yari mu bavuzi ba Hadithi bari abanyakuri. Uko ni nako yavuzwe na Dhahabi, akanandukura ibyo avugwaho na Yahya bin Muin ko yizerwaga. Yahya bin Yhya na Qutaybah bavugaga Hadithi bamukuyeho, anavuga Abdul Rahman bin Mahdi, ko Muhammad bin Musilim yari umwanditsi w’ibitabo wizewe n’uko Marf bin Wasil yabonye Sufyan al-Thawuri Hadithi zavuzwe na Muhammad bin Musilim. Nk’uko hari abanditsi batemeraga Hadithi yavugaga, ariko ntakindi bamuziza uretse ko yari Shiya, ibyo bikaba bitatuma yubahika.

Hadithi yavuze zivuga kuri Uzu harimo izo yakuye kuri Amr bin Dinar ziri muri Sahih Musilim, na Waki bin al-Jarrah, Abu Naim, Man bin Isa n’abandi bamukuyeho Hadithi.

Yitabye Imana mu mwaka wa 177 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira]. Muri uwo mwaka bazina we Muhammad bin Muslim bin Jammaz yapfiriye i Madina. Bin Sa’d avuga k’ubuzima bw’aba babiri mu gitabo cye Tabaqaat.

82. Muhamamd bin Musa, bin Abdullah al-Fitri al-Madani:

Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye cyitwa Mizan, yandukura ubuhamya bwa Abu Hatim bw’uko yari Shiya, yandika ubuhamya bwa Tirmizi ku kuba yarizerwaga n’uko Musilim n’abandi banditsi b’ibitabo bya Sunan,

Page 206: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

206 AL-MURAJA‘ÄT

banamushyiriyeho inyuguti z’impine zerekana ko banditse Hadithi yavugaga.

Hadithi zivuga ku biryo mu gitabo Sahih Musilim – izo Hadithi yazikuweho na Abdullah bin Abdullah bin Abu Talhah, al-Mazhiri n’abandi bavuzi ba Hadithi bo mugihe cye. Ibin Abu Fadik bin Mahdi Qutaybah n’abandi bavuze Hadithi zavuzwe nawe.

83. Muawiya bin Ammar, al-Dahani al-Bajali al-Kufi:

Ari mubavuzi ba Hadithi bacu bubahitse bakuru kandi bizerwa. Ise Ammar yari ikitegererezo, yari afite ukwemera guhamye, yihanganiraga ibizazane, intwari yabashije guhangana n’akaga yahuye nako mu inzira y’Imana. Bamwe mu banzi bamuciye ukuguru bamuziza kuba yari Shiya, ibyo nkaba narabivuze k’uburebure mu gitabo cyanjye naditsemo k’ubuzima bwe. Ibyo n’ibindi yahuye nabyo ntibyigeze bimuhindura cyangwa ngo bimuce intege kugera yitabye Imana yari afite igihagararo.

Umwana we Muawiya yateye ikirenge mu icya se k’uburyo yari fotocopi ya se. Yari umunyeshuri wa Imam Jaafar al-Saadiq na Imam Musa al-Kazim (a.s) aba mu babakuyeho ubumenyi. Yanditse ibitabo twagejejweho n’abantu bizerwa. Ibin Abu Umayr yakuweho Hadithi n’abavuzi ba Hadithi bacu anazikurwaho n’abavuzi ba Hadithi ba Ahal- Suna. Musilim na Nasai zivuga kuri Hijja, akurwaho Hadithi na Yahya bin Yahya na Qutaytah. Muawiya k’uruhande rwe yakuye Hadithi kuri se Ammar na bamwe bo murwego rwe. Izo Hadithi zanditse mu bitabo bya Hadithi byizewe bya Ahal- Suna, yitabye Imana mu mwaka w’i 175 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

84. Maruf bin Kharbaudh, al-Karkh:

Hari abavuga ko izina rya se ari Firus cyangwa Firuzan cyangwa bin Ali. Dhahabi yamuvuzeho mu gitabo cye cyitwa Mizan avuga ko yizerwaga kandi akaba Shiya. Bukhari, Musilim na Abu Dawud bamushyiriyeho inyuguti z’impine zerekana ko bajya bifashisha Hadithi yavuze. Dhahabi avuga ko Maraf al-Karkhi yavuze Hadithi yakuye kuri Abu Tafayl , Abu Asim, Abu Dawud, Ubaydullah bin Musa n’abandi. Abu Hatima avuga ko Hadithi ze zandikwa. Byongeye kandi, Ibin Khalikan mu gitabo cye cyitwa Wayafat avuga ko Maruf bin Kharbaudh Imam yari mu bakozi ba Ali bin Musa al-Rida (Imam wa munani wa Shiya). Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarifa avuga ko Marf ari mu bavuzi ba Hadithi b’Abashiya. Musilim yaramwizeye anandika Hadithi yavuze zivuga kuri Hijja mu gitabo cye Sahih Musilim yakuweho na Ibin Tufayl.

Page 207: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 207

Maruf yitabye Imana aba i Baghdad mu mwaka wa 200 A.H, imva ye irazwi cyane ikanakorerwa Ziyara. Sirri al-Saqti yari mu banyeshuri be.

85. Mansur bin Muutamar, bin Abdullah bin Rabish al-Salmi al-Kufi:

Ari mu banyeshuri ba Imam Baqir [Imamu wa gatanu] na Imam Saadiq [Imam wa gatandatu] nk’uko byavuzwe n’umwanditsi w’igitabo cyitwa Muntaha al-Maqal Ji-Ahwal al-Rijal. Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Ari mubazize gukurikira abo mu rugo rwa Muhammadi (s.a.w.w) na Juzijani avuga ko ari mu bavuzi ba Hadithi bayobokaga mazihebu itarakundwaga n’abanya Kufa, nka Isihaqa al- Mansuri, Zubayidi al- Yamani, Amash n’abandi. Abantu bemeye kuba ari abanyakuri iyo avuga Hadithi ariko bananirwa kwihanganira mazihebu bayobokaga.

Mu by’ukuri ni kuki bariya bavuzi ba Hadithi b’abanyakuri barwanyijwe? Ni uko bayobokaga ibiremereye bibiri cyangwa ni uko buriye ubwato bwo kurokoka cyangwa ni uko binjiye mu mugi w’ubumenyi baciye mu muryango wawo, cyangwa binjiye mu muryango wo kwicuza, cyangwa ni uko bashakiye ubuhungiro ku barinzi b’ab’isi, cyangwa ni uko bashyira mu bikorwa ibyigishijwe n’intumwa (s.a.w.w) k’ubo mu rugo rwayo, cyangwa ni kuko barira kubera gutinya Nyagasani wabo nk’uko babivugwaho mu nkuru zivuga imibereho yabo? Ibin Sa’d yaravuze ati: Mu gitabo cye 'Tabaqaat' umuzingo wa 6 urp rwa 235 yaravuze ati: "al- Mansuri yari yarabyimbye amaso kubera guhora arira arizwa no gutinya Imana, yahanaguzaga amarira igitambaro cyamukoboraga, havugwa ko yafunze igihe cy’imyaka mirongo itandatu!"

Mu by’ukuri umuntu nk’uyu ni ugushyira mugaciro abantu kuremererwa no kwemera Hadithi yavugaga? Mu by’ukuri twageragejwe kugira abantu badashyira mu gaciro! "Turi ab’Imana kandi ni nayo tuzasubiraho."

Ibin Sa’d mu inkuru za Mansur yakuye kuri Hammad bin Zayd ati: "Nabonye Mansur i Maka, nkeka ko ari khishibi sinkeka ko yabeshya." Reba uburyo abantu bubahitse basuzugurwaga n’abafite inzangano zikabije zigaragaza muri ariya magambo!

Ndatangazwa n’iriya mvugo ye agiramo ati: «Sinkeka ko yabeshya»! Nkaho kubeshya ari kamere y’abayoboke b’abo mu rugo rwa Muhammadi, nkaho kuba Mansuri yari umunyakuri yari anyuranyije n’umwimerere we ariwo kuba umubeshyi! Nasibis (abanzi b’abo mu rugo rw’intumwa) ntibajya bavuga izina ry’abayoboke b’abo mu rugo rw’intumwa batabanje kubahimba amazina abasuzuguza, urugero nkaririya yamwise: Khashibi,

Page 208: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

208 AL-MURAJA‘ÄT

cyangwa Turabiyah cyangwa Rafiza! Wagira ngo ntibumvise Aya ya Qur'an igira iti:

"Ntimugahimbane amazina mabi nyuma yokwemera."

Ibin Qutaybah avuga igisobanuro cy’ijambo Khashbi mu gitabo cye cyitwa Maarif agira ati: “Khashbi ni izina rikoreshwa hagamije kuvuga Rafiza (Shiya) bakaba bararyiswe bitewe n’uko ubwo Ibrahim al-Ashtar ahura na Ubaydullah bin Ziyad mu rubuga biteguraga kurwaniramo, abasirikare ba Al-Ashtar bari bafite ibiti biri mu ibyo bitegura kuza kurwanisha, bahera ubwo bita Abashiya Khashbi [Abanyabiti]”. Abo ba Khashbia (Abanyabiti) bakoresheje mu mirwano barwanye ibiti bari bafite, babyicisha abazunguye Ibin Marjanah, abicanyi batsembye urubyao rw’intumwa (s.a.w.w), intwaro zikomeye n’amafarisi bagenderagaho ntibyagira icyo bibamarira imbere y’abarwanisha ibiti.

“Imizi y’inkozi z’ibibi irarimburwa, ugusingizwa ni ukw’Imana Nyagasani w’ibiremwa”.1

Nta kibi mu kwita Shiya amazina nk’ariya, ahubwo tubona ari ishema kuri twe kuyitwa amazina n’abaduharabika batuziza kurwanira ishyaka abana b’intumwa y’Imana (s.a.w.w). Reka dusubire kuri Mansuri, hari ukuvuga rumwe no kwemeranywa hagati y’abamenyi k’ukuri no kwizerwa bye, bityo abanditsi b’ibitabo bitandatu bose bakaba baramwizeye banandika Hadithi yavugaga muri biriya bitabo byabo bizwi ku izina rya Sihahu kandi bose bakaba ari Ahal- Suna. N’abandi banditsi ba Suna bamukuyeho Hadithi kandi bose bazi ko ari Shiya.

Hadithi yavuze zanditswe mu gitabo cya Sahih al-Bukhari na Sahih Musilim azikuweho na Abu Wail, Abu Duha, Ibrahim al-Nukhai n’abandi bo mu rwego rumwe nawe. Shabah, Al-Thawri, Ibin Uyaynah, Hammad bin Zayd n’abandi bamenyi bo mugihe cye bamukuyeho Hadithi.

1– Al-An’aamu: 45.

Page 209: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 209

Ibin Sad avuga ko Mansur yitabye Imana mu mwaka w’i 132 A.H, akomeza avuga ati: “Yari umuvuzi wa Hadithi wizewe, yari azi Hadithi nyinshi anafite ubumenyi bwinshi. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

86. Minhal bin Amur al-Kufi:

Yari taabii yari atuye i Kufa akaba na Shiya uzwi, iyi niyo mpamvu yateye Juzjan kuvuga ko Hadithi yavugaga ari dhaifu (zitemewe), Juzjan yaravuze ati: “Yari umuyoboke wa mazihebu mbi”. Ibin Hazm na Yahya bin Said bemeranyije nawe. Ahmad bin Hambal yaravuze ati: "Nkunda Abu Bashr kurenza uko nkunda Minihal, yarizerwaga kurenza abandi." Ahmad bin Hambal yamuvugaga ibi azi neza ko ari Shiya wagaragazaga Ubushiya bwe, cyane cyane mu bihe by’imyivumbagatanyo ya Mukhtar, yagaragaje ko ari Shiya. Ariko ibyo ntibyabuza Ahmad bin Hambal kuba yaramwizeraga n’abamukuyeho Hadithi kuzimukuraho no kumwizera, nka Shabah, Masud, Hajjaj bin Artah n’abandi bo muri icyo gihe. Ibin Muin, Ahmad al-Ajali bahamije kuba yari umunyakuri.

Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizan, amuvugaho ibyo tumaze kumuvugaho haruguru, mu gihe Bukhari na Musilim bo bamushyiriyeho inyuguti z’impine zerekana ko ari mubo bakuyeho Hadithi. Hadithi yavugaga uzazisanga muri Sahih al-al-Bukhari yarazikuweho na Said bin Jubayr, anamukuraho Hadithi ziri mu gika cya Tafsir (Tafsir) yarazikuweho na Zayd bin Abu Anisah nawe azikurwaho na Mansur bin Mutamar.

87. Musa bin Qys, al-Hadrami Abu Muhammad.

Aqili amubara muri ba Rafiza [Shiya] bakoraga bida nyinshi, igihe kimwe Sufyan yamubajije icyo avuga kuri Abubakari na Ali, aramusubiza ati. "Njye nkunda Ali kurenza bose."

جعونة، بن مالك، عن عياض، بن عياض عن كهيل، بن سلمة عن

فهو تبعه فمن الحق، على علي: «تقول سلمة أم سمعت: قال

.»معهودا عهدا الحق ترك تركه ومن الحق، علىYavuze riwaya yakuwe kuri Salmah bin Kuhayl, nawe yarayikuye kuri Ayad bin Ayad yarayikuye kuri Malik bin Juunah, aravuga ati: "Numvise Um Salmah avuga ati: «Ali arikumwe n’ukuri n’ukuri kurikumwe na Ali, bityo

Page 210: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

210 AL-MURAJA‘ÄT

buri wese umukurikira aba ari mukuri na buri uretse kumukurikira aba aretse gukurikira ukuri».1

Fadl bin Dakin yavuze ibyo yumvanye Musa bin Qays, ko Musa yavuze Hadithi z’ukuri zivuga ibya Ahalul- bayit. Ibin Muin yemera Musa ko ari umunyakuri na Abu Dawud na Said bin Mansur batangaga ubuhamya bifashishije Hadithi yavugaga banazandika mu bitabo byabo bya Suna. Dhahabi yamwanditseho mu gitabo cye Mizan amuvugaho ibyo tumaze kumuvugaho. Byongeye kandi Hadithi yakuweho na Salmah bin Kuhayl na Hajr bin Anisah ziri mu bitabo bya Sunnan. Fadl bin Dahin, Ubaydullah bin Musa n’abandi bavuzi ba Hadithi bizewe bavugaga Hadithi bamukuyeho. Yitabye Imana mu bihe by’ubutegetsi bwa Mansur (Khalifa wa Abbasi). [Imana ihe iruhuko ridashira Musa bin Qays].

88. Nafi bin Harith, Abu Dawud al-Nukhai al-Kufi al-Hamadani al-Sabii:

Aqili yaravuze ati: "Yari Rafiza [Shiya] ukabya", Bukhari yaravuze ati: "Aravugwa cyane kubera Ubushiye bwe." Ariko Sufyan, Hamam, Sharik n’ibindi bihangange mu bumenyi by’icyo gihe bamukuyeho Hadithi. Tirmizi yifashishije Hadithi zavugwaga na Nafi mu gitabo cye Sahih, na ndetse n’abanditsi b’ibitabo bizwi ku izina rya Musnadu bemeye Hadithi yavugaga. Hadithi yavuze yari yarazikuye kuri Anas bin Malik, Ibin Abbas, Imran bin Hasin na Zayd bin Argam, zanditse muri Sahih Tirmizi no mu bindi bitabo. Dhahabi mu gitabo cye Mizan yamuvuzeho ibyo tumaze kumuvugaho aho ruguru.

89. Nuh bin Qays, bin Ribah al-Hadaani al-Tahi al-Basri:

Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizan avuga ko yari umuvuzi wa Hadithi nziza." Akomeza avuga ko Ahmad na Ibin Muin bavuga ko yizerwa. Abu Dawud avuga ko inenge ye ari uko yari Shiya." Nasai avuga ko ntacyo atwaye. Dhahabi yamushyiriyeho inyuguti z’impine zerekana ko yizerwaga n’abanditsi ba Suna bananditse Hadithi yavugaga mu bitabo byabo.

Muri Sahih Muslim harimo Hadithi imwe yavuze ivuga ku kunywa ibisindisha yakuweho na Khalid bin Qays. Hadithi zindi yavuze ziri muri Sahih Musilim yazikuweho na Nasr bin Ali, iziri mu bindi bitabo bya Suna yazikuweho na Abu al-Ash’ath n’abandi bo muri urwo rwego bo mugihe cye. Nuh avuga Hadithi yavuze yakuye kuri Ayub, Amr bin Malik n’abandi.

1– Iyi Hadithi irbugibweho impaka mu baruwa ya 50 muri iki gitabo.

Page 211: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 211

90. Harun bin Sad, al-Ajaliy al-Kufi:

Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Muzan, yamuhaye inyuguti z’impine ziranga izina rye, yashyiriweho na Muslim zerekana ko ari umwe mubifashishijwe n’abanditsi b’ibitabo bya Suna. Nyuma amuvugaho ko yari umunyakuri ariko yari Rafiza [Shiya] wari uteye icyo n’iki. Abbas ashingiye kubimuvagwaho na Ibin Muin avuga ko Haruna bin Sa’d yari Shiya ukabya cyane. Ibin Sad avuga ibyamuvuzweho na Abd al-Rahman bin Abu Said al-Khudri (yari Sahaba w’intumwa); abavuga Hadithi bamukuyeho barimo Ibin Abu Hafs al-Attar, Masudi na Hasan bin Hayy. Abu Hatam yaravuze ati: "Ntakibazo ateye…”

Zirikana Hadithi yakuweho ivuga kuri Jahanamu yanditse mu gitabo cya Sahih Muslim, yavuye kuri Hasan bin Salih, nawe ayikuye kuri Harun bin Sa’d, nawe ayikuye kuri Hazirat Salman.

91. Hashim bin al-Burayd bin Zayd Abu Ali al-Kufi:

Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye cyitwa Mizani, Abu Dawud na Nasai bashyizeho inyuguti ziranga izina rye, zikaba zihamya ko nawe ari mu bavuzi ba Hadithi ziri mu bitabo byabo byitwa Sahih. Dhahabi ashingiye k’ubuhamya butangwa na Ibin Muin n‘abandi, yemera ko yizerwaga akanemera ko yari Rafiza. Ahmad (bin Hambal) avuga ko ntakibazo amufiteho.

Hashim yavugaga Hadithi yakuye kuri Zayd bin Ali na Muslim al-Batin, naho al-Kharibi n’umwana w’umuhungu Hashim Ali bin Hashim (twavuze mu inyandiko zahise ruguru) n’abandi bavuzi ba Hadithi bazwi bakura Hadithi kuri Hashimu. Hashim avuka mu rugo rw’Abashiya nk’uko biri mu gitabo cyanjye aho mvuga k’ubuzima bwa Ali bin Hashim.

92. Hubayrah bin Barin, al-Humayri:

Ari mu bambari ba Ali [Imam wa mbere] (a.s) bityo akaba ari mugenzi wa Harithi mukuba umwambari no kuba hafi na Amir al-Muminin Ali (a.s). Dhahabi avuga ko abanditsi b’ibitabo bya Suna bamushyiriyeho inyuguti z’impine zimuranga nk’umwe mubo bifashishije Hadithi yavuze muri ibyo bitabo.

Dhahabi yandukuye ibyo yavuzweho na Ahmad (bin Hambal) ati: "Ntakibazo kiri kuri Hadithi yavugaga, ni nawe dukunda kurenza Harith." Dhahabi, akomeza avuga ibyo yavuzweho na Ibin Kharash uvuga ko Hadithi zavugwaga na Hubayrah bin Barin ari dhaifu “zitemewe” ngo kuko yari mu ingabo za Ali mu ntambara ya Siffin." Al-Juzjani yaravuze ati: “Yari

Page 212: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

212 AL-MURAJA‘ÄT

mungabo za Mukhitari anagaragara mu barwanaga ku ruhande rwe mu ntambara ya Khazir." Shahristani mu gitabo cye cyitwa Milal wa al-Nihal, yamushyize k’urutonde rw’Abashiya, aravuga ati: “Ntagushidikanya ko yari Shiya”. Hadithi yavugaga yakuye kuri Hazirat Ali zanditse mu bitabo bya Sunan. Abu Isihaq na Abu Fakhtah bari mu bavuzi ba Hadithi bamukuyeho Hadithi.

93. Husham bin Ziyrd, Abu al-Miqdam al-Basri:

Shahrastani mu gitabo cye cyitwa Milal wa al-Nihal, yamushyize k’urutonde rw’Abashiya. Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Mizani yamushyiriyeho inyuguti zimuranga nk’uwifashishijwe n’abanditsi ba Suna, anamuvuga mu izina ry’iryitirirano ariryo Abu al-Miqdam mu gitabo cya Mizan. Byongeye kandi Hadithi yavuze ziri muri Sahih al-Tirmizi n’abandi yarazikuye kuri Imam Hasan na al-Qardi, nawe mu bamukuyeho Hadithi barimo Shaybani bin Farukh, Qawariri n’abandi bavuzi ba Hadithi.

94. Husham bin Ammar, bin Nasir bin Maysarah Abu al-Walid:

Dushingiye kubivugwa na Al-Zafari al-Damishqi, yari mu ba Shekhe (abarimu) ba Bukhari ni nako bivugwa muri Sahih ye. Ibin Qutaybah mu bitabo cye cyitwa Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye cyitwa Mizan ko yari umuvuzi wa khutba mukuru anafashe Qur'an yose m’umutwe akaba umuvuzi wa Hadithi nyinshi n’umumenyi, akaba n’umunyakuri, uretse ko hari ibyo akemangwa…'

Bukhari yanditse mu gitabo cye Sahih Hadithi yamukuyeho ziri muri Kitabul Buyu’u “Igitabo cy’ubucuruzi” n’ahandi hanyuranye mu gitabo cye, abagisoma bakaba bazizi. Izindi Hadithi yavuze muri icyo gitabo uzazisanga muri Kitabul- Maghazi (Igitabo cy’intambara), Kitabu Fazailu Sahaba (Igitabo cy’ibigwi by’abasaha)'. Husham yavugaga Hadithi yakuye kuri Yahya bin Hamzah, n’abandi. Dhahabi muri icyo gitabo cye Mizani akomeza avuga ati: “Abantu benshi bavuze Hadithi bamukuyeho”. Abantu bavaga imihanda yose baje kumwigaho Qur'ani no kumwumvaho Hadithi." Walid bin Muslim yavuze Hadithi yamukuyeho nawe akaba ari umwe mu barimu be. Yahawe uburenganzira bwo kuvuga Hadithi na Abu Lahiah. Abban yaravuze ati: “Ku isi ntawarumeze nkawe." Undi mumenyi amuvugaho ati: “Husham yari umuhanga mukuvuga, we, kimwe n’abandi Bashiya yemeraga ko Qur’ani yaremwe, yari afite ubumenyi bwinshi."

Ahmad (bin Hambal) amenye ibimuvugwaho (nk’uko bivugwa mu gitabo cya Mizan) yaravuze ati: “Uwo muntu ndamuzi yarakazwaga n’ubusa,

Page 213: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 213

aragatsindwa n’Imana." Igihe kimwe Ahmad (bin Hambal) yabonye inyandiko yanditswe na Husham muri iyo nyandiko hari handitse hati: "Hashimwe kandi hasingizwe Imana yigaragarije ibiremwa mu ibyo yakoze." Ahmad vuba na bwangu arakaye arahaguruka areba hirya no hino, atanga fat’wa y’uko buri wese wigeze gusari ayobowe na Hushamu agomba gusubiramo swala zose yamusarishije! (Kuko yabonaga ko izo swala zitemewe), mu gihe muri ariya magambo ya Hushamu ntakindi kirimo uretse guhamya ko Imana itaboneka ntigire icyerekezo irimo ahubwo yigaragariza mu biremwa yaremye. Ariya magambo yavuze akaba azwi ku bafirozofi ko (Imana yigaragariza mu biremwa byayo byose n’ubwo ubushobozi bwayo n’ibyayo ntacyo wabigereranya mu biremwa byayo). Ariko usanga abamenyi igihe cyose bavuga kuri bagenzi babo ibyo bishakiye.

Hushamu yavutse mu mwaka w’i 153 A.H, yitaba Imana mu mpera z’ukwezi kwa Muharram, mu mwaka wa 245 A.H.

95. Hushim bin Bashir, bin l-Qasim bin Dimar al-Salmi al-Wasiti Abu Muawiya:

Akomoka muri Balkh, ni sekuru wa Qasim yimukiye Wasit kubera ubucuruzi. Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarif, yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya, akaba yari na Shekhe (mwalimi) wa Imam Ahmad bin Hambal kandi bose bari mu inzego z’abavuzi ba Hadithi zimwe. Dhahabi yamushyiriyeho inyuguti z’impine ashaka kwerekana ko ari mubavuzi ba Hadithi, Hadithi bavuze zifashishwaga na’abanditsi ba Suna. Abanditsi b’ibitabo botandatu bizwi ku izina rya Sihahu Sita baramwizeye bandika Hadithi yavugaga mu bitabo byabo banahamya ko yari afashe mu mutwe Hadithi nyinshi.

Akomeza avuga ati: "Yari umumenyi mukuru." Yakuye Hadithi kuri al-Zuhri na Hasim bin Abd al-Rahman. Yahya al-Quttan, Ahmad, Yaqub al-Dawraqi n’abavuzi ba Hadithi bandi bamukuyeho Hadithi nyinshi. Hadithi yavugaga ziri mu bitabo nka Sahih al-Bukhari na Shih Musilim, azikuweho na Hamid al-Tawil, Ismail bin Abu Khalid, Abu Isihaq al-Shaybani na n’abandi, na none yazikuweho na Amr al-Naqid, Amr bin Zararah, naSaid bin Sulayman.

Mu gitabo cya Sahih Bukhari Hadithi yavuze zirimo yazikuweho na Amr bin Awf, Sad bin Nadr, Muhammad bin Nabahan, Ali bin al-Madin ana Qutaybah. Muri Muslim yazikuweho na Ahmad bin Hambal, Surayh, Yakub al-Dawraq Abdullah, bin Muti, Yahya bin Yahya, Said Bin Mansur, bin Abu Shaybah, Isamil bin Salim, Muhammad bin al-Sabah, Dawud bin Rushid,

Page 214: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

214 AL-MURAJA‘ÄT

Ahmad bin Mani, Yahya bin Ayub, Zuhayr bin Harb, Uthman bin Abu Shaybah, Ali bin Hajr na Yazid bin Harun. Yitabye Imana aba i Baghida mu mwaka w’i 183 A.H afite imyaka 79. [Imana imuhe iruhko rdashira].

96. Waki bin al-Jarrah, Malih bin Adi:

Yitirirwa umwana we bakamwita ise wa Sufyan al-Rawasi al-Kufi, Ibin Qutaybah mu gitabo cye cyitwa Maarf yamushyize ku rutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya, na Ibin Al-Madani mu gitabo cye cyitwa Tahdhib avuga ko Waki yari Shiya. Marwarr bin Muwiya ntiyashidikanyaga kuba Waki yari Rafiza. Hari ubwo yigeze gusura Yahya bin Muini, iwe ahobona ikibaho cyari cyanditseho amazina menshi na buri zina handitse ko nyiraryo ari Shiya, mbona handitseho n’izina rya Waki ko ari Shiya. Ibin Muin aramubwira ati: "Waki ni mwiza kukuruta." Marwan bin Muawiya abaza Yahya bin Muini atangara ati: “Ni mwiza kunduta”? Ibin Muin ati: "Yego nyine". Ibin Muin aravuga ati: “Iyo nkuru igera kuri Waki. Waki aravuga ati: “Yahya ni inshuti yacu [ashaka kuvuga ko ari Shiya mugenzi we]."

Dhahabi mu gitabo cye Muzani aho avuga kuri Hasan bin Salih yaravuze ati: Waki yajyaga avuga ati: "Mfata Hasan bin Salih nka Imamu (umuyobozi),” abwirwa ko Hasani atajya asabira Uthman, aravuga ati: “Ntibyewe gusabira umuntu nka Uthumani wari mubi kimwe nka Hajjaji". Agereranya ububi bwa Uthman nk’ubwa Hajjaji.

Dhahabi yavuze k’ubuzima bwa Waki mu gitabo cye cyitwa Mizan, amuvugaho nk’ibyo twamaze kumuvugaho. Abanditsi bose b’ibitabo bitandatu bizwi ku izina ray Sihahu Sita baramwizeraga banandika Hadithi yavugaga mu bitabo byabo. Ibitabo nka Sahih al-Bukhari na Sahih Musilim birimo Hadithi yavugaga yakuweho na Amash, Al-Thari, Shabah, Ismail bin Abu Khalid, Ali bin Mubarak, Isihaq al-Hanzali na Muhammad bin Namir. Muri Bukhari by’umwihariko Hadithi yavuze zirimo yazikuweho na Abdullah al-Hamidi, Muhammd bn Salam, Yahya bin Jaafar bin Ayim, Yahya bin Musa na Muhammad bin Maqatil. Naho Hadithi yavuze ziri muri Sahih Musilimu yazikuweho na Zuhayr, Ibin Abu Shaybah, Abu Kurayb, Abu Said al-Ashajj, Nasr bin Ali, Said bin Azhar, Ibin Abu Umar, Ali bin Khashram, Uthman bin Abu Shaybah na Qutaybah bin Said. Yitabye Imana ari i Fayd Qafila ava gukora Hijja, mu kwezi kwa Muharram mu mwaka wa 97 A.H afite imyaka 68. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

97. Yahya bin al-Jazzar, al-Arani al-Kufi:

Yari umwambari wa |Amir al-Muminin (a.s), Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye cyitwa Mizan, amushyiriraho inyuguti z’impine zerekana ko Musilimi

Page 215: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 215

n’abandi banditsi ba Suma bamwifashishije. Avuga ko yari umunyakuri wizerwa, yandukura ibyavuzwe na Hakam bin Qutaybah, wavuze ati: “Yahya bin al-Jazzr yari Shiya ukabya cyane mu Bushiya." Ibin Sad yamuvuze mu gitabo cye cyitwa Tabaqaat (umuzingo wa 6 urup. rwa 206) yaravuze ati: “Yahya bin al-Jazzar yari Shiya kandi yarakabyaga”. Ariko bose bahamije ko yari umunyakuri kandi yizerwaga."

Nabonye Hadithi yavuze zavuye kwa Hazirat Ali (a.s) zivuga ku Swala ziri mu gitabo cya Sahih Musilim n’izivuga kuri Imani yakuweho na Abd al-Rhman bn Abu Layla muri icyo gitabo.

Abandi bamukuyeho Hadithi yavuze ziri mu gitabo cya Sahih Muslim ni Hakam bin Utaybah na Hasan al-Arami.

98. Yahya bn Said al-Quttan:

Yitirirwa umwana we akitwa Abu Said (ise wa Sadi), umugaragu wa banu Tamim al- Basitiy, yari umuvuzi wa Hadithi mu buzima bwe bwose. Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif yamushyize k’urutonde rw’abavuzi ba Hadithi bari Shiya. Ariko abanditsi b’ibitabo bitandatu n’abandi baramwizeye bandika Hadithi yavugaga mu bitabo byabo. Hadithi yavuze yazikuweho na Husham bin Urwah, Hamud al-Tawul, Yahya bin Said al-Ansari n’abandi, zanditse no mu bitabo bibiri Sahih Muslim na Sahih al-Bukhari. Abandi bamukuyeho Hadithi ziri muri biriya bitabo bibiri ni Muhammad bin al-Muthamma na Bindar. Muri Bukhari by’umwihariko ni Musaddad, Ali bin al-Madi na Bayan bin Amr, naho muri Muslim, ni Muhammad bin Hatam, Muhammad bin Khalid al-Bahili, Abu Kamil Fudayl bin Husayn al-Jahadar, Muhammad al- Muqadammi, Abdullah bin Hashim, Abu Bakar bin Abu Shaybah, Abdullah bin Sid, Ahma bi Hanbal, Yakub al –Auweq, Abdullah al-Qawariri, Ahmad bin Abdah, Amr bin Ali na Abd al-Rahman bin Bishr. Yitabye Imana mu mwaka w’i 198 A.H, afite imyaka 78, [Imana imuhe iruhuko ridashira].

99. Yazid bin Abu Ziyad, al-Kufi:

Yitirirwa umwana we bakamwita Abu Abdullah, yari umugaragu wa ban Hashim, Dhahabi yamuvuze mu gitabo cye Mizan, na Musilim n’abandi banditsi bane ba Suna bahaye izina rye inyuguti z’impine zerekana ko yari mu bavuzi ba Hadithi bagiye bakoresha Hadithi yavuze. Dhahabi mu gitabo cye Mizan yandukuramo ibyo avugwaho na Ibin Fudayl, wavuze ati: "Yazid bin Abu Ziyd yari umwe mu bayobozi b’Abashiya bazwi." Dhahabi yemera ko yari mu bamenyi ba Kufa b’ibyamamare. Ariko baramurwanyije

Page 216: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

216 AL-MURAJA‘ÄT

baranamusebya bamuziza ko yavugaga Hadithi yakuye kuri Abu Barzah (cyangwa Abu Bardah) Hadithi igira iti:

ى هللا عليه وآله عن أبي بردة، قال: كنا مع النبي صل

وسلم، فسمع صوت غناء، فاذا عمرو بن العاص

ومعاوية يتغنيان، فقال صلى هللا عليه وآله وسلم

اللهم اركسهما في الفتنة ركسا، ودعهما الى »

.«النار دعا Igihe kimwe twari twicaranye n’intuwa y’Imana (s.a.w.w) yumva ijwi ry’umuziki, ibona Amr bin al-As na Muawiya baririmba. [Bitewe n’uko] Intumwa y’Imana [yaziririje umuziki] iravuga iti: “Mana Nyagasani! Bariya babiri uzabacire urubanza unabavume, uzabajugunye muri Jahanam bibagiranirwemo”. Yavuze Hadithi zivuga ku biryo ziri muri Sahih Musilim yakuweho na Abd al-Rahman bin Abu Layla, nawe yarazikuye kuri Sufyan bin Uyaynah. Yitabye Imana afite hafi imyaka 90 mu mwaka w’i 136 A.H. [Imana imuhe iruhuko ridashira].

100. Abu Abdullah al-Jadali:

Dhahabi yamwanditse mu gitabo cye Mizani akoresha izina bamwitirira umwana we, amushyiriraho inyuguti z’impine zerekana ko ari mu bavuzi ba Hadithi bizerwaga na Abu Dawud na Tirmidhi bananditse Hadithi yavugaga mu bitabo byabo Sahih. Akomeza avuga ko yari "Rafiza [Shiya] wangwaga n’abantu". Yandukura ibyo yavuzweho na Juzjani, yari mu ingabo za Mukhtar zarwanyaga ingoma ya ban Umaya. Ahmad (bin Hambal), avuga ko yari umunyakuri. Shahristani mu gitabo cye cyitwa Milal wa al-Nihal, amushyira k’urutonde rw’abari Shiya, na Ibin Qutaybah mu gitabo cye Maarif avuga ko yari Rafiza (Shiya) wakabyaga. Byongeye kandi, Hadithi yavuze ziri muri Sahih Tirmizi, Sunan Abu Dawud no muri za Musanad byose ni ibitabo bya Ahl al-Sunna. Ibin Sad mu gitabo cye Tabaqaat yaravuze ati: "Yari Shiya wakabyaga gufana Shiya". Abantu bavuga ko yari mu basirikare ba mbere ba Mukhtar bari bagizwe n’abantu maganane, barwana n’ingabo za Abdullah bin Zubayr. Bajya kubohoza Muhammad bin Hanfiyah na ban Hashimi bari bagoswe n’ingabo za Ibin Zubayr, ingabo za Ibi Zubayri zari zabazengurikije umuriro zigiye kubatwika kuko bari banze gutanga Bayi'â «isezerano» kuri Ibin Zubayr. Abu Abdullah al-Jadali abarokora muri ako kaga. [Imana izamuhembere ibyiza yakoze].

Aha tugeze mu mpera z’ibyo twavugaga muri make, mu by’ukuri ni bangahe mu magana y’abavuzi ba Hadithi b’Abashiya bari ibigega

Page 217: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 217

n’amasoko y’Ubumenyi bw’idini n’inganzo ngari za Hadithi z’intumwa bizewe n’abavuzi n’abanditsi ba Hadithi ba Ahal- Suna babakuraho Hadithi? Twandukuye amazina yabamwe muri bo n’ubuhamya bwa Ahal- Suna bw’uko bari Shiya kandi banifashishaga Hadithi bavugaga banazandika mu bitabo byabo bya Hadithi bizwi ku izina rya Sihah na Masanidu.

Nyuma y’ibi ngaragaje ndakeka ko uwo tujya impaka yisubiraho, ntazongere kuvuga ko Ahal- Suna batajya bemera Hadithi zivugwa n’abavuzi ba Hadithi b’Abashiya. Ndakeka ko ubu bamenye ko umunzani wo kwizerwa no kuvuga ukuri muri Ahal- Suna atari kuba umuyoboke wa mazihebu runaka ahubwo ari amatwara y’umuntu ku giti cye yo kuba yizerwa akanavugisha ukuri. Byongeye kandi baramutse bafashe umwanzuro wo kutemera buri Hadithi yavuzwe n’umuvuzi wa Hadithi wari Shiya, Hadithi z’intumwa zasibangatana kuko inyinshi muri Hadithi zabo zavuzwe n’abavuzi ba Hadithi bari Shiya nk’uko bivugwa na Dhahabi ubwe mu gitabo cye Mizan.

Ndasaba Imana irokore ukuri inafashe benshi kumenya aho ukuri kuri; ibicishije mu kaboko kanyu, muzi neza ko mu Bashiya bakera harimo abavuzi ba Hadithi benshi bizewe banifashishwaga n’abamenyi ba Ahal- Suna barimo bariya twavuze n’abandi benshi tutavuze. Abo bavuzi ba Hadithi bari bafite Hadithi nyinshi, bari abahanga n’abamenyi b’ibihangange bari abasahaba babayeho igihe cy’intumwa, bari bakomeye banafite igihagararo mu Bushiya, Imana ibishimire bose. Abo tutabashije kuvuga amazina yabo muri iki gitabo, amazina yabo uzayasanga mu gitabo cyacu cyitwa (Fusul al- Muhimah).

No muri ba taabiina harimo abavuzi ba Hadithi bizewe bari Abashiya, bafashe mu mutwe Hadithi nyinshi, bifashishijwe n’abavuzi ba Hadithi ba Ahal- Suna, nk’abatabarutse barwanira Amir Al-Muminin mu ntambara ya Jamal ntoya na Jamali nkuru no muntamba ya Siffin n’intambara ya Nahrwan. N’abaguye muri Hijaz na Yemen ubwo Basrah bin Arta’atu yabagabagaho igitero, abaguye mu gitero cyari kiyobowe na Hadirami cyari cyoherejwe kwica Abashiya i Basira na Muawiya. Abaguye mu ntambara ya Twafi i Karbala barwana k’umutware w’abasore bo mu ijuru Huseyini, n’abaguye mu ntambara barwanira umwuzukuru w’intumwa Zayd bin Ali, cyangwa bariya batabarutse bahorera abishe abuzukuru Muhammad (s.a.w.w) igikorwa bakoze babona ari ibada, cyangwa abatabarutse bazira akaga n’akangaratete bashyirwagamo bazira kuba ari Abashiya, cyangwa abo byabaye ngombwa ko babaho bahisha ukwemera kwabo babitewe no kutabasha kwihanganira akaga bashyirwagamo nka Ahnaf bin Qays, Asbagh

Page 218: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

218 AL-MURAJA‘ÄT

bin Sabatah na Yahya bin Yamur (niwe muntu wa mbere washyize ubudomo ku inyuguti z’Icyarabu), Khalil bin Ahmad, (watangije ubumenyi bw’ikiboneza mvugo cy’Icyarabu, n’ubumenyi bw’ubugororangingo bw’ubisigo by’Icyarabu), cyangwa Maadh bin Muslim al-Harra, (niwe wa mbere watangije ubumenyi bwa Swarifu) n’abandi nkabo.

Mu by’ukuri dushatse kubavugaho bose twakwandika ibitabo by’imizingo byinshi. Nasibis (abanzi b’abo mu rugo rw’intumwa), banze kwemera Hadithi bavuga, barabasebya bakanabatesha agaciro. Mu by’ukuri hari amagana y’abavuzi ba Hadithi bari abayoboke b’abo mu rugo rw’intumwa Ahal- Suna batitayeho baranabirengagiza nkana, ariko abamenyi b’Abashiya babandika mu bitabo byabo bavuga k’ubuzima bwabo n’ibyo bakoreye idini. Iyo ukurikiranye ubuzima bwabo usanga bari ikitegererezo mu kuvuga ukuri no kuba inyangamugayo, bari n’intangarugero mugutinya Imana no kuyigandukira, kwigomwa iby’isi no gukorera idini. Bakoze inshingano zabo ku Mana n’intuwa yayo, n’inshingano zabo ku gitabo cyayo, ku bayobozi ba Bayisilamu no ku Bayisilamu. Imana idufashe tugirirwe akamaro n’ibyo badusigiye, mu by’ukuri niyo Nyirimbabazi Nyirimpuhwe. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 17 Kuya 03/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Ndashimira amarangamutima ngaragarizwa n’uwo tujya impaka.

II. Ntambogamizi mbona ibuza Ahal-Suna kwifashisha abamenyi ba Shiya.

III. Nemeye Aya zahishuwe zivuga kuri Ahalul-bayiti.

IV. Kubura uko nitwara k’ukuri maze kumenya n’ibyemerwa na benshi muberekera Qibla (Ahal- Suna).

1) Ndahiye mu izina ry’amaso yawe atagira uko asa, ko ntari nabona umuntu w’igitangaza nkawe, ufite igituza cyagutse, ufite ubwenge butyaye buhita busubiza ikibazo ubajijwe uko bikwiye. Wumva vuba ugasobanukirwa, ufite imvugo ziryohera uzumva, uri igihangange mu

Page 219: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 219

gutanga ubuhamya, ushyira ahagaragara ibyo utekereza ntagufifika! Amabaruwa unyandikira aza nk’amazi adudubiza amanuka hejuru y’umusozi ubutitsa, ubuhamya umpa bwamennye amatwi, bumfunga umunwa mba nk’ikiragi, buhagarika umutima nsigara ntabona icyo nakongeraho! Ibaruwa yawe iheruka [ni igitabo kizira amakemwa],1 yemeza umugabo akava ku izima, ni inyundo y’ukuri ijanjagura imitwe y’abayobye.

2) Nyuma ya buriya buhamya wampaye, nsanze Ahal- Suna ntarwitwazo bafite rwo kutagendera ku ibivugwa n’abavandimwe babo Shiya mu gihe Shiya ubivuga yizerwa. Igitekerezo cyawe kuri ibi kirasobanutse kandi ni ukuri, abarwanya Shiya ntacyo bashingiyeho uretse gutsimbarara no kwanga kuva ku izima. Imvugo yabo y’uko bitemewe kwemera ibivugwa na Shiya ivuguruza ibikorwa byabo, kuko ibikorwa byabo bigaragaza ko bagendera kubivugwa na Shiya bityo bikaba bivuguruza ibivugwa nabo! Urwitwazo n’ibikorwa byabo ntabwo bibasha guhangana mu rubuga rw’impaka, nta n’ubwo bibafasha kugera ku byo baba bagamije kuko bivuguruzanya ubwabyo.

Bityo urwitwazo rwabo rukaba ari ikinyoma cyambaye ubusa, mu gihe urwitwazo rwawe ari ukuri ndahinyurwa. Mu ibaruwa yawe iheruka, wavuze ku icyo mbona ko cyari gikwiye kujya ahagaragara nacyo akaba ari iyi nyandiko yawe iheruka wahaye umutwe w’amagambo agira ati: (Abavuzi ba Hadithi ijana b’Abashiya bizewe n’abamenyi ba Ahal- Suna).

Nifuzaga ko muri uyu mushinga w’impaka tujya, intego itaba gushaka kumvisha ko mazihebu runaka yayobye indi ariyo iri mukuri, ahubwo uzabe isangano ihemera ubugorozi bw’ibigoramye k’umubano w’Abayisilamu [badahuije mazihebu] mu bihugu by’Abayisilamu, ihindure imyumvire n’ibitekerezo yabo [kubirebana na mazihebu]. Inshaallah.

3) Twemeye ntakujya umunanu Aya [zose zatanzwe na Sayyidi] zahishuwe zivuga kuri Sayidina Amir w’abemera [umuyobozi] Ali bin Abitalibi n’izivuga k’uri Ahalul- bayiti [Abo mu rugo rw’intumwa] (r.a), nzemeye kurenza uko wavugaga zigomba kwemerwa.

4) Ikibazo ubu mfite, ni kuki abenshi mu berekera Qibla bateye umugongo ziriya Aya, bareka gukurikira umurongo wa Ahalul-bayiti? Mu by’ukuri kuki batagandukira Imana bagendera kuri Ahalul- bayiti muri Usulu

1– al-Baqara: 2.

Page 220: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

220 AL-MURAJA‘ÄT

(iyobokamana) na Furuu (amategeko y’idini), kuki ku bibazo by’idini banyuranyaho batajya bafata umwanzuro bagendera ku ibyemejwe na Ahalul-bayiti? Abamenyi b’Abayisilamu bagombaga kujya bashakisha ikivugwa na Ahalul- bayiti ku ibibazo bashaka kumenya mu idini aho gushingira kubitekerezo byabo, ahubwo ugasanga barabarwanya?! Abayisilamu kuva kubakurambere babo usanga mu bibazo by’idini barifashishaga abandi batari Ahalul-bayiti!

Njye mbona ko iyo Aya za Qur’ani n’ibitabo bitandatu bya Hadithi bya Ahal- Suna bizwi ku izina rya Sihah biba birimo imirongo yera ivuga ku byo werekana biyivugwamo kuri Ahalul-bayiti, abenshi mu basari berekera Qibla batari kuba baranyuranyije n’abaimamu ba Ahalul-bayiti nta n’ubwo bari kwemera kuyoborwa n’undi utari bo. Ariko biraboneka ko basobanukiwe ko imirongo yera iri muri Qur’ani no mu bitabo bitandatu bya Hadithi bya Ahal- Suna ivuga kuri Ahalul-bayiti, ntakindi ivuga kitari ukububaha no kubakunda n’uko ari abanyacyubahiro mu idini. Kandi burya abakurambere b’Abayisilamu [Salafu Salehe] nibo bibanze gusobanukirwa imirongo yera kurenza ababayeho nyuma, bityo abenshi mu berekera Qibla (Ahal- Suna) mu gusobanukirwa iriya mirongo, batera ikirenge cyabo mu icy’abakurambere babo. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 18 Kuya 05/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Gushimira amarangamutima ngaragarijwe n’uwo tujya impaka.

II. Ikosa rikozwe n’uwo tujya impaka ku byo avuze ku imisobanukirwe y’aberekera Qibla (Ahal- Suna).

III. Abanyuranyije na Ahalul-bayiti ni abanyapolitike si aberekera Qibla.

IV. Ni abacamanza b’uruhe rukiko baca urubanza ko uyoboka [mazihebu ya] Ahalulbayiti [Shiya] yayobye ?

1) Ndagushimira kuba umbona uko wagaragaje umbona, n’ubwo nemera ko ibyo wamvuzeho bindenze ntakwiye kubivugwaho, ndashimira

Page 221: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 221

amarangamutima, urukundo no gusabana ugenda ungaragariza. Icyubahiro umpa ayo marangamutima ungaragariza, byose mbikuriye inyovi.

2) Nyakubahwa nabasabaga guhindura ibitekerezo byanyu ku byo mwavuze kubaretse gukurikira Ahalul-bayiti mu [basari] berekera Qibla. Nakwibutsaga ko igice cy’[abasari] berekera Qibla bayoboka Ahalul-bayiti, bityo bakaba batarigeze babatera umugongo banyuranya nabo, ntibanashobora kugira undi bagenderaho mu idini haba muri Usulu [Iyobokamana] na Furuu [Amategeko y’idini] utari bo. Ibyo babiterwa n’uko babona kugendera kuri mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya] ari bimwe mu ibyategetswe na Qur’ani na Suna z’intumwa; Bityo bagandukira Imana muri ubwo buryo igihe cyose n’aho bari hose. Iyo niyo nzira yaciwemo n’abakurambere [Salafu] babo izanacibwamo n’urubyaro rwabo uko ibihe bizagenda bisimburana kuva umunsi intumwa y’Imana (s.a.w.w) yitabiyeho Imana kugera magingo aya.

3) Abaretse gukurikira mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya] muri Usulu [Iyobokamana] na Furuu [Amategeko y’idini] ni abanyapolitike n’abavuga rikijyana muri sosiyete si aberekera Qibla, uhereye umunsi banze kugendera k’umurage w’intumwa w’uzaba Khalifa, bashyiraho amatora agena uba Khalifa. Mu gihe bari bazi neza ko hari imirongo yera ivuga ko Amirul-mumina Ali ibn Abitalib (a.s) ariwe ugomba kuba Khalifa. Ibyo babikora kuko babonaga ko Abarabu batazihanganira ko ubukhalifa buba umwihariko w’abantu runaka bakomoka mu rugo rumwe, bityo imirongo yera ivuga uzaba khalifa bayishakira ibindi bisobanuro, begena uba khalifa mu inzira z’amatora bagira ngo bafatirane hakiri kare bafate ubutegetsi no mu bihe biri imbere buri gace mu duce tw’Abarabu kazagire inyungu kuri ubwo buyobozi, rimwe bufatwe nabo muri kariya gace, ubundi bufate n’abo muri kariya. Bakora ibishoboka byose banakoresha ingufu zabo zose mu gushyigikira icyo gitekerezo cyabo, bacecekesha buri wese ufite ibitekerezo binyuranye n’ibyabo, banagerageza gusibangatanya ibitekerezo binyuranye n’ibyo, n’ugaragaje kunyuranya nabo muri bo bakamukanira urumukwiye.

Uko niko ibintu byari biri, bituma abenshi mu bariho bisanga batayoboka mazihebu ya Ahalul-bayiti, [ubutegetsi bwariho bubahatira ku gahato kugendera ku ibyabwo] bunabaha ibisobanuro bitari ukuri by’iriya mirongo yera itegeka Abayisilamu kugandukira Imana bayoboka mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya]. Iyo [abafashe ubutegetsi] bajya kugandukira Imana Aza wa Jala bemera ibivugwa n’imirongo yera bakayoboka mazihebu ya ahalul-bayiti, bakarekera Abayislamu, abamenyi babo na rubanda

Page 222: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

222 AL-MURAJA‘ÄT

rwagiseseka ubwigenge bwo kubagenderaho muri Usulu [iyobokamana] na Furuu [Amategeko y’idini], ntabandi aberekera Qibla bari kubona basimbuza Ahalul-bayiti, ubu bose baba bari mu bahamagarira abandi kuyoboka Ahalul-bayiti. Ariko kuko ibyo byari bibangamiye inyungu zabo bategetsi, binabangamiye politike yabo ntibatumye biba.

Mu by’ukuri buri wese ushishoje ku byo mvuze, asanga kureka gukurikira mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya] byaratewe no kureka kwemera ubuimamu (ubuyobozi) bwa Ahalul-bayiti nyuma y’intumwa y’Imana (s.a.w.w), nabyo byatwe nabahaye ibisobanuro bitari ukuri imirongo yera ivuga k’ubuyobozi bwabo, bayisobanuraga ko ubuyobozi bwabo buyivugwamo ari ubuyobozi bufite imipaka atari ubuyobozi bwagutse rusange. Iyo bitaba ibyo ntawe uba yararetse kuyoboka mazihebu yabo [mu basari berekera Qibla].

4) Reka guha agaciro ibyandikwa [na benshi mu basari berekera Qibla] ureke n’ibisobanuro batanga kuri ibyo, ese [wowe ubwawe] hari ubwo ubona hari icyo Imamu al-Ash’ari, cyangwa abaimamu bane [bayobokwa n’abayoboke ba mazihebu ya Ahal-suna] n’undi muimamu utari bo, yaba arusha Abaimamu ba Ahalul-bayiti haba mu bumenyi, gutinya Imana n’ibindi bikorwa? Niba igisubizo ari oya, kuki abandi baimamu batari aba Ahalul-bayiti aribo [mubona] ari ibanze kubakurikira banafite uburenganzira bwo kumvirwa kubarenza?

5) Ni n’uruhe rukiko rufite abacamanza baca imanza mu butabera batinyuka guca urubanza bavuga ko abayoboka mazihebu ya Ahalul-bayiti [Shiya], banafashe k’umugozi wabo, banatera ikirenge cyabo mu icyabo ari bo bayobye? Rwose Ahal- Suna bari kure yo kuba baca urubanza nk’urwo. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

Page 223: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 223

Ibushakashatsi bwa kabiri:

UBUIMAMU MURI RUSANGE

(Nabwo akaba ari uguhagararira Intumwa (s.a.w.w))

IBARUWA YA 19 Kuya 07/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Ntawe ushyira mugaciro wavugako abayoboke ba mazihebu ya Ahalul-bayiti bayobye.

II. Kugendera kuri mazihebu yabo ni ugukora inshingano.

III. Ushobora kuvuga ko aribo b’ibanze gukurikirwa.

IV. Gusaba imirongo yera ivuga k’ubukhalifa.

1) Ntawe ushyira mu gaciro wavuga ko abayoboke ba Ahalul-bayiti bayobye, mu gihe batera ikirenge cyabo mu icyabo, nta n’ubwo Abaimamu bo muri Ahalul-bayiti hari icyo barushwa n’abatari bo kubirebana n’ubuimamu [Ubuyobzi].

2) Kugendera kuri mazihebu yabo biba ari ugukora inshingano binagirira akamaro ku Mana Umuyisilamu uyigenderaho nk’uko biri k’uyoboka mazihebu enye ntatandukaniro, ibyo ntawe ubishidikanyaho.

3) Ahubwo navuga ko abaimamu banyu cumi na babiri aribo bibanze gukurikira kurenza abaimamu bane [bacu dukurikira] cyangwa abandi baimamu bandi batari bo, kuko nibura mazihebu ya bariya baimamu cumi na babiri ni imwe [ntibanyuranya mu kwigisha idini], barayinononsoye bayihuriraho banayumvikanaho ntakunyuranya. Ikinyuranyo cyabo ni abaimamu ba mazihebu enye [za Ahal- Suna wal- Jama], kuko bo banyuranya [mu kwigisha idini] bakanavuguruzanya mu [kwigisha] fiqihi [amategeko y’idini], ibyo babizwiho na buri wese k’uburyo ukunyura kuri hagati y’izo mazihebu [enye] gukabije.

Birumvikana ko mazihebu muri ziriya enye yagiye inononsorwa n’umuntu umwe ku gite cye wabaga ari umuvugizi wayo, bityo zikaba zinyuranye n’imwe ya Shiya yanononsowe n’abaimamu cumi na babiri bose bari

Page 224: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

224 AL-MURAJA‘ÄT

abavugizi bayo. Ibi ni ukuri kugaragarira buri wese utabogamye ushyira mugaciro akanakoresha ubutabera, yewe n’udashaka gushyira mu gaciro no kuba umutabera ntaho yabona aho ahera abihakanya.

Ariko icyakorwa na ba Nasibis [Abanzi b’abo mu rugo rw’intumwa] ni uguhakana ko mazihebu yanyu idakomoka ku baimamu bo muri Ahalul-bayiti nta naho uhuriye nabo, nifuzaga ko mu nyandiko zitaha waza gutanga ibisobanuro kuri icyo.

4) Nagusabaga gukomeza kunyereka icyo mwavuze, mwavuze ko hari imirongo yera ivuga k’ubukhalifa bwa Imamu Ali ibn Abitalibi (a.s) nk’umusigire w’intumwa y’Imana. Tanga ubuhamya bw’imirongo yera kuri byo wifashishije ibyanditse bya Ahal- Suna. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 20 Kuya 09/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Kuvuga kuri iyo mirongo muri rusange.

II. Umurongo wera al- Dar [inzu] k’umunsi wo kuburira.

III. Abavuzi b’iyo Hadithi bayobokaga mazihebu ya Ahal- Suna.

1) Umuntu wese uzi amateka y’intumwa (s.a.w.w) cyane ubwo yatangiraga gushyiraho umusingi w’igihugu cy’Ubuyisilamu no gushyiraho umurongo w’amategeko kizagenderaho, no gushimangira amahame yacyo, n’amategeko azakiyobora, na gahunda izagenderaho acengeza inyigisho z’Imana, azasanga Ali ariwe wari igisonga cy’Intumwa y’Imana muri ibyo byose, n’umufasha wayo muguhangana n’abanzi bayo, umurinzi w’ubumenyi bwayo, umuhagararizi wayo aho yabaga itari, n’uzasigara ayoboye Abayisilamu nyuma yayo. Na buri ukurikiranira hafi iby’intumwa, yaba iri mu rugo cyangwa iri ku rugendo, azasanga ibikorwa n’amagambo byayo (s.a.w.w) byarabaga bigamije gucengeza biriya twabonye Ali yari byo, uhereye mu ntangiriro zo kwigisha kwayo Ubuyisilamu kugera ku iherezo ry’ubuzima bwayo.

Page 225: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 225

2) Kurikiranira hafi ibyakozwe binavugwa n’Intumwa (s.a.w.w) mu ntangiriro z’ibwiriza butumwa i Maka ubwo Imana yahishuraga iyi aya igira iti:

“Bwiriza abo mu muryango wawe wa hafi”. (Qur’an 26:214)

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibatumira mu rugo rwa Abitalibi, icyo gihe bari abagabo mirongo ine barimo ba se wabo nka Abitalibi, Hamza, Abbas, Abulahabi, Hadithi zivuga kuri iyo nkuru ziri mu bitabo bya Ahal- Suna bizwi ku izina rya Sihah na Musinad. Amagambo ya nyuma Intumwa (s.a.w.w) yababwiye mu ijambo yarimaze kubagezaho yagize iti:

يا بني »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

عبدالمطلب اني وهللا ما أعلم شابا من العرب جاء

قومه بأفضل مما جئتكم به، جئتكم بخير الدنيا

واآلخرة، وقد أمرني أن أدعوكم اليه، فأيكم

يؤازرني على أمري هذا على أن يكون أخي ووصيي

لي ـ وكان وخليفتي فيكم؟ فأحجم القوم عنه غير ع

أصغرهم ـ اذ قام فقال: أنا يا نبي هللا أكون وزيرك

عليه، فأخذ رسول هللا برقبته وقال: إن هذا أخي

ووصيي وخليفتي فيكم، فاسمعوا له وأطيعوا، فقام

طالب: قد أمرك أن تسمع القوم يضحكون ويقولون ألبي

«.البنك وتطيع“Yemwe bana ba Abudul-Muttalib! Sinzi umusore mu Barabu waba yarabazaniye ibyiza nk’ibi mbazaniye, mbazaniye ishya n’amahirwe ku isi no mubuzima bwa nyuma. Imana yantegetse ko mbahamagarira kubyitabira, none ninde ubimfashijemo nkaba ariwe ngira umuvandimwe, n’igisonga cyanjye, nkazanamuraga nkamugira khalifa nyuma yanjye? Abantu bararumira ntihagira ugira icyo ayisubiza uretse Ali – ni nawe wari muto muri bo- arahaguruka aravuga ati: “Ni njye yewe ntumwa y’Imana nzaba umufasha kuri byo”. Intumwa y’Imana imufata k’urutugu iravuga iti: “Uyu niwe muvandimwe wanjye, niwe nzaraga, na khalifa wanjye muri mwe, none mujye mumwumva kandi mumwumvire. Abari aho bahita bahaguruka baseka babwira Abitalibi bati: “Muhammadi agutegetse kujya wumva ukanumvira umuhungu wawe”!1

1– HADITHI AL-DAR K’UMUNSI WO KUBURIRA

Page 226: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

226 AL-MURAJA‘ÄT

)وأنذر عشيرتك عن علي بن أبي طالب قال لما نزلت هذه اآلية

ل صلى هللا عليه وآله وفي آخر الحديث قال الرسو… األقربي:(

... .وسلم:

Hadithi yakuwe kuri Ali (a.s), yaravuze ati: “Aya (Bwiriza abo mu muryango wawe wahafi) imaze guhishurwa…kugera aho yarangirije. Iyi Hadithi yanditswe n’abanditsi benshi b’ibitabo bya Hadithi inandikwa n’abamenyi benshi mu bitabo byinshi binyuranye. Soma Tarekhe Tabari, umuzingo wa 2, urup. rwa 319-321, icapiro rya Dar al-Maarif mu Misiri, al-Kamil fii Tarekhe cya Ibin al-Athir al-Shafi, umuz 2, urup. rwa 62, 63, Dar Saadir i Bairut, Sharh Nahaj al-Balagha cya Ibin al-Hadid, umuzingo wa 13, urup. rwa 21o, avuga ko ari Sahih, icapiro rya Misiri, al-Sirah al-Halabi al-Shafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 311, icapiro rya al-Bahiyah mu Misiri, Muntakhab Kanzu al-Umali kiri mu mugereka wa Musinad Ahmad, umuzingo wa 5, urup. rwa 41, 42, al-Maymaniyah mu Misiri, Shawahid al-Tanzili cya al-Hasikan, umuzingo wa 1, urup. rwa 371, H, 514, 580, icapiro rya Bairut, Kanzul-Umali, umuzingo wa 15, urup. rw’i 115, H, 334, icapiro rya Hayidar al-Abad, Tarekhe Dimashiqi cya Ibin Asakir al-Shafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 85, icapiro rya Bairut, Tafsir al-Khazin ya Ibin al-Alaa al-Din al-Shafi, umuzingo wa 3, urup. rwa 371, icapiro rya Misiri, Tafsir al-Munir Limaalim al-Tanzili ya al-Jawi, umuzingo wa 2, urup. rw’i 118.

UBUHEMU NO GUHISHA UKURI

Hadithi: Al-Dari yavuzwe k’umunsi wo kuburira: Igihe kimwe Intumwa y’Imana (s.a.w.w. yavuze itunze agatoki Ali igira iti:

ان هذا أخي ووصيي »قوله صلى هللا عليه وآله وسلم:

.«وخليفتي فيكم“Uyu ni we muvandimwe wanjye ni we nzaraga ni we Khalifa [umuyobozi w’Abayisilamu nyuma yanjye], none mbasabye ko mugomba kujya mumwumva mukanamwumvira”. Iyi Hadithi nayo iri muri Hadithi Sahih zanditswe n’abanditsi b’amateka banditse ku ntangiriro y’ubutumwa bwa Muhammadi (s.a.w.w. bakaba bayibara mu bitangaza bya mbere Intumwa yakoze. Uwitwa Muhammadi Huseyini Hayikali yanditse iyo Hadithi yose nk’uko iri mu gitabo cye yise « UBUZIMA BWA MUHAMADI» k’urupapuro rw’104 icapiro rya mbere umwaka w’1354 232 Surat Al Ma’ida: 104 233 Soma TAREKHE AL TABARI umuzingo wa 2 urup.. rwa 319. Tarekh Ibin Al Athiri, umuzingo wa 1 urup. 62 Asirat Al Halabiya Ijuzu 1 Urup.. 311; Shawahidu Tanzili cya Alhasikani umuzingo wa 1 Urup.. 85 Tafsir Al Khazin cya Alau Dini Al Shafi umuzingo wa 3 Urup.. 371; Hayatu Muhamadu cya Hayikali Icapiro rya mbere Babu Wa’anidhiri Ashirataka Al Akrabiina. Hijiriya. mu i capiro rya kabiri, muri iryo capiro iyo Hadithi bayisibyemo imvugo y’Intumwa (s.a.w.w. ivuga iti: «Uyu niwe nzaraga, niwe Khalifa nyuma yanjye», nk’uko basibye mu gitabo cya Tafsir Al-

Page 227: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 227

3) Iyo Hadithi yanditswe n’abavuzi ba Hadithi benshi kuri ubu buryo nyivuze, urugero muri bo ni nka Ibin Isihaqa, Ibin Jariri, Ibin Abi Hatimu, Ibin Muruduwayihi, Abu Naimu, Bayihaqi mu gitabo cye Sunan na Dalaili, Thaalabi, Tabari aho asobanura Sura al- Shu’araa mu bitabo byabo Tafsiri Kabirayin. Nanone ivugwa na Tabari mu muzingo wa kabiri w’igitabo cye cy’amateka al-Umamu wal- Mulki, Ibin Athir anahamya ko iyo Hadithi ari ukuri, aho avuga ko Imana yategetse intumwa yayo gutangaza ubutumwa. Inavugwa na Abu- Fida mu muzingo wa mbere w’igitabo cye cy’amateka aho avuga umuntu wa mbere wabanje kwinjira Ubuyisilamu.

Imamu Abu Jaafar al-Iskafi al- Mutazili mu gitabo cye cyitwa Naqud al- Uthumaniyyah anahamya ko iriya nkuru ari ukuri, al- Halabi mu gitabo cye cya Sira cyizwi, munsi y’umutwe w’amagambo agira ati; “Intumwa yihisha mu inzu ya Arqam”. Hadithi ifite ibisobanuro nka biriya yavuzwe n’ibihangange byinshi n’intiti mu ibya Hadithi ziyoboka mazihebu ya Ahal- Suna, nka al-Tahawi, Diya al-Maqalisi mu gitabo cye Mukhatarah, Sa’id Ibn Manswi mu gitabo cye Sunan, soma ibyanditswe na Ahmadi bin Hambali kuri Hadithi ya Ali k’urp rwa 111 no k’urup rw’I 159 mu muzingo wa mbere mu gitabo cye cyitwa Musinadi (460). Mu intangirira z’urupapuro rwa 331, umuzingo wa mbere w’igitabo cye Musinadi yavuzemo Hadithi y’ibigwi icumi byihariwe na Ali wenyine,1 Hadithi nkiyo yavuzwe na Ibin Abbas yanditswe na Nasai mu gitabo cye Khasaisi al- Alawiyyah urup. rwa 6, na Hakim mu gitabo cye Mustaduk urup. rwa 132 umuzingo wa gatatu. Ivugwa

Tabari umuzingo wa 19 urup. 12, imvugo y’Intumwa igira iti: «Ni nawe nzaraga na Khalifa nyuma yanjye», bayisimbuza iyi ikurikira: (Uyu niwe muvandimwe wanjye), amagambo yasibwe mo bayasimbuza iri jambo: n’ibindi….n’ibindi)! Ntibibuka ko iyo Hadithi Tabari yayanditse uko iri ntacyo akuyemo mu gitabo cye cy’amateka umuzingo wa 2 urup., rwa 319.

Nimurebe rwose uburyo barimanganya bagacurika ibintu bagamije kuzimya urumuri rw’Imana bakoresheje indimi zabo mu gihe Imana yarahiriye kurinda no kuzuza urumuri rwayo. Usibye ko ushakashaka ukuri ushyira mu gaciro iyo abonye ububeshyi n’uburimanganyi nka buriya arushaho kuzinukwa no kwanga ababukora, agafata ingamba zo kuba kure yabo, kuko ahita avumbura ko nta buhamya bafite bubavuganira usibye kuyobya abantu, kubarimanganya no gucurika ibintu, bagakora ibyo k’uburyo bushoboka bwose kabone n’iyo bwaba buhenze.

.1– Soma; Ibigwi cumi byihariwe na Imamu Ali (a.s): Musinad Ahmad, umuzingo wa 5, urup. rwa 25, H, 306, Sanadi yayo ni Sahih, icapiro rya Dar al-Maarif mu Misiri, Khasais Amir Al-Muminin cya Nasai al-Shafi urup. rwa 61, 70.

Page 228: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

228 AL-MURAJA‘ÄT

na Dhahabi mu gitabo cye Talikhisi ahamya ko ari Sahih. Unasome igitabo cyitwa Kanzu al- Umali1 uranasangamo ibisobanuro byayo. Unasome igitabo cyitwa Muntakhabul Kanz yanditse k’umugereka munsi y’impapuro z’igitabo cyitwa Musinad cya Imamu Ahmadi, soma umugereka wacyo k’urup. rwa 41 kugera k’urup. rwa 43 umuzingo wa 5 urahasanga ibisobanuro bihagije. Ubu buhamya nguhaye burahagije gutuma unyurwa. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 21 Kuya 09/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

Gushidikanya kuri Sanadi y’iriya Hadithi.

Uwo muri kujya impaka arashidikanya kuri Sanadi [uruhererekane rw’abavuzi] ba Hadithi], anafite impamvu zumvikana zimutera kuyishidikanyaho. Birahagije kuyishidikanyaho kuba abashekhe babiri “Bukhari na Musilimu” batarayanditse mu bitabo byabo, yewe n’abatari abo ba Shekhe babiri mu banditsi b’ibitabo byitwa Sihahi ntibayanditse.

Sinkeka ko iyi Hadithi yigeze ivugwa n’umuvuzi wa Hadithi uyoboka mazihebu ya Ahal- Suna wizewe, sinakeka ko nawe ubwawe ubona ko ari sahihi “ukuri” mu buryo bwemewe na Ahal- Suna. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

1– Muri icyo gitabo Soma Hadithi ya 6008 kurup. rwa 392, uzasanga yarakuwe kuri Ibn Jazi.

– Sanadi: Uruhererekane rw’abavuzi ba Hadithi

Page 229: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 229

IBARUWA YA 22 Kuya 12/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Guhamya ko iriya Hadithi ari Sahihi [ukuri].

II. Icyateye abashekhe babiri [Bukhari na Musilim] kutayandika.

III. Uzi neza amatwara ya bariya bashekhe babiri ntiyatangazwa n’uko batayanditse.

1) Iyo njya kuba ntahamya ko iyi Hadithi ari sahihi (ukuri) k’uruhande rwa Ahal- Suna simba niriwe nyikubwira. Mu by’ukuri iyi Hadithi na Sahih [ukuri] k’uburyo bwemerwa na Ahal-Suna ahubwo na Ibin Jariri, Imamu Abu Jaafari al- Iskafi bavuze ko ari Sahih mu rwego utabona aho uhera uyihakana,1 hari n’izindi ntiti mu bya Hadithi za Ahal-Suna zihamya ko ari Sahih [ukuri]. Birahagije kuba wakwemera ko ari Sahih kuko yavuzwe n’abavuzi ba Hadithi bizewe bifashishijwe n’abanditsi b’ibitabo bizwi ku izina rya sihahu Sita. Soma Musinadi cya Ahmadi bin Hambali urup. rw’i 111, umuzingo wa mbere, urasangamo iyi Hadithi ivugwa na Asuwad Ibn Amir2 ayikuye kuri Sharik, 3 nawe ayikuye kuri al-Amash,4 ayikuye kuri

1– Soma iyi Hadithi ya 6045 muri Hadithi ziri mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, urup. rwa 396, umuz wa 6 uzasanga Ibn Jazir ahamya ko iyi Hadithi ari Sahih. Nanone n’usoma igitbo cyitwa Muntakhab al-Kanz, mu intangiriro za Tanbihi urup. rwa 44, umuz. wa 5 muri Musnad cya Ahmad, urasangamo ubuhamya bw’uko iyi Hadithi ari Sahih. Abu Jaafari al-Iskafi, yahamije ukuri [kuba Hadith ari Sahih] kw’iyi Hadithi no kuba Sanadi yayo ifite ingufu mu gitabo cye cyitwa Naqd al-Uthmaniyyah. Soma igitabo cyitwa Sharh Nahjul Balagha cha Ibn al-Hadid,urup. rwa 263, umuz.3 icapiro rya Misiri. (Umwanditsi w’igitabo Q.S).

2– Bombi Bakhari na Muslim bizeraga bakanemera Hadithi zavugwaga Asuwad Ibn Amir bityo bakaba barananditse Hadithi yavugag mu bitabo byabo. Na bombi bakuye Hadithi kuri Shu’bah, Bakhari akura Hadithi kuri Abul-Aziz Ibn Abu Salama, Muslim akura Hadithi kuri ZuhayrIbn Mu’awiyah na Hamad Ibn Salamah. Hadith zabo zanditse muri Bakhari na Muhammad Ibn Hatim IbnBazi. Katikasahihi ya Muslim. (Umwanditsi w’igitabo Q.s).

3 Musilimu yanditse Hadithi ze muri Sahih ye, nk’uko twamuvuze mu mpaka twamugiyeho mu ibaruwa Barua ya 16. (Umwanditsi w’igitabo Q.s).

4 Bombi Bakhari na Muslim banditse Hadithi ze muri Sahih zabo, soma impaka kuri ibi mu ibaruwa yacu ya 16. (Umwanditsi w’igitabo Q.s).

Page 230: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

230 AL-MURAJA‘ÄT

Mahl1, ayikuye kuri Abbad ibn Abdullah al-Asadi, 2 ayikuye kuri Ali (a.s). Na buri wese muri urwo runana n’uruhererekane mvugo rw’abavuzi b’iriya Hadithi arahagije kuba ubuhamya bw’ukuri kwa Hadithi k’uwo turi kujya impaka kuko ari abavuzi ba Hadithi ziri mu bitabo bitandatu bizwi ku izina rya Sihahu. Abavuzi b’iyi Hadithi bavuzwe na Al-Qaysarani mu gitabo cye Al-Jami bayna Rijalal-Sahahi. Bityo akaba ntagushidikanya ko iriya Hadithi ari Sahih [ukuri], n’abavuzi bayo bagiye bayivuga k’uburyo bwinshi bunyuranye bugenda bwungirana.

2) Impamvu yatumye abashekhe babiri “Bukhari na Musilimu” batayandika n’abandi nkabo, ni uko babonaga itari ihuje n’ibitekerezo byabo k’ubukhalifa, iyo akaba ari nayo mpamvu yabateye kureka kwandika Hadithi nyinshi zabaga ari ukuri batinya ko zazaba intwaro ikoreshwa n’Abashiya, barazihisha nkana. Hari abashekhe benshi bayoboka mazihebu ya Ahal- Suna Imana ibabarire bahishe ukuri kugaragara nka kuriya, no mumatwara yabo azwi harimo guhisha bumwe mu bumenyi. Ayo matwara yabo mu guhisha ubumenyi yanditswe na Hafizi Ibin Hajari mu gitabo cye Fath al- Bari. Bukhari yananditse Umutwe w’amagambo (Babu) wihariye mu mpera z’igitabo cyitwa Kitabul-Ilim umuzingo wa mbere mu gitabo cye Sahihi, awita: [Umuryango wo kugenera abantu ubumenyi ukabuhisha abandi].

3) Uzi amatwara ya Bukhari kuri Amirul-muminina Ali bin Abitalibi no kubo mu rugo rw’ Intumwa (Ahalul-bayiti) muri rusange, azasanga ikaramu ya Bukhari itarashimishwaga no kwandika Hadithi zibavugaho, na wino y’ikaramu ye yagombaga kwandika imirongo ivuga ibigwi byabo, bityo ntawatangazwa no kutandika kwe n’abameze kimwe nkawe iriya Hadithi. Turasaba ubushobozi n’inkunga kuri Allah, Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

1 Bukhari yanditse Hadithi ze nk’uko biri mu Barua ya 16

2 Izina rye ryuzuye ni Abbad Ibn Abdullah Ibn az-zabay Ibn al-Awwam al-Qurashi al-Asadi. Bukhari na Muslim banditse Hadithi ze muri sahih zabo. Yakuye Hadithi kuri Asma na Aisha abaakobwa ba Abu Bakr. Ibn Abu Malka, Muhammad Ibn ja’far Ibn az-zubayz, na Hisham Ibn Umar bakuweho Hadithi na Bukhari na Musilim. (Umwanditsi w’igitabo Q.s).

Page 231: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 231

IBARUWA YA 23 Kuya 14/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Kwemera ko iriya Hadithi ari Sahih (Ukuri).

II. Ntampamvu yo kuyitangaho ubuhamya mu gihe abavuzi bayo batunganirana (Tawaturu).

III. Kuba ivuga ko ubukhalifa bwe budafite imipaka.

IV. Kuba yaraje gusibwa.

1) Mu by’ukuri nasomye iyi Hadithi k’urup. rw’i 111 umuzingo wa 1, mu gitabo cyitwa Musnad cya Ahmad, ubwanjye nihamirije urutonde n’uruhererekane rw’abavuzi bayo, ndabaperereza nsanga bose ari abavuzi ba Hadithi nziza bizerwa. Nkora ubushakashatsi ku imvano zayo, nsanga zikurikirana urusorongo iri mu rwego rwa Hadithi, bityo nkaba nemeye ko iriya Hadithi ari ari Sahih [ukuri] izira amakemwa.

2) Ariko ntushobora kwemeza ibirebana n’ubuimamu [ubukhalifa] ushingiye kuri Hadithi Sahih itari mutawaturu [yavuzwe n’abavuzi benshi badashobora guhurira ku kinyoma], kuko ubuimamu mu iyobokamana ryanyu mubufata ko buri mu mirongo migari igize idini. Iriya Hadithi ntishobora kuba mutawatiru, bityo ikaba itashingirwaho mu guhamya ubukhalifa bwa Ali.

3) Hari abavuga ko wenda iriya Hadithi ivuga ko Ali yari umuhagararizi n’umusigire w’intumwa (s.a.w.w) mu bo mu rugo rwayo gusa, atari umuhagararizi n’umusigire wayo ku Bayisilamu bose, bityo ubuyobozi no guhagararira intumwa yarazwe bikaba ari umwihariko k’ubo mu rugo rwayo gusa. None imirongo yera ihamya ubukhalifa (ubuhagararizi n’ubuyobozi) bwa Ali ku Bayisilamu bose muri rusange yaba ari iyihe?1

1– Hadithi zivuga k’ubukhalifa bwa Ali (a.s): Soma ahanditse ubuzima bwa Ali (a.s) mu gitabo cyitwa Terekh Dimashiq cya Ibin Asakir umuzingo wa 1, urup. rwa 77, H, 123, 126, 139, 140, 149, icapiro rya 1, Bairut, Kifayat al-Talbi cya Kanj al-Shafi, urup. rw’I 187, icapiro rya al-Hayidariya, al-Manaqib cya Khawarizami al-Hanafi, urup. rwa 89, 90. icapiro rya al-Hayidariya, Manaqib Ali bin Abitalibi cya Ibin al-Maghazoli al-Shafi, urup. rwa 200, H, 238, 313, Dhakhair al-Uqba, urup. rwa 71, icapiro rya al-Qudsi, Shawahid al-Tanzil cya al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 206, H, 269, urup. rw’I 157, H, 211, icapiro rya Bairut, Faraid al-Simtayin,

Page 232: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

232 AL-MURAJA‘ÄT

4) Wenda hari n’uwavuga ati: “Iriya Hadithi ni mansukhu (yarahanaguwe isimbuzwa irindi irimo itegeko risimbura iriri mu ya mbere), kuba yarahanaguwe [mansukh] intumwa (s.a.w.w) ibigaragaza idaha agaciro k’ibivugwa muri iriya Hadithi mu bikorwa biba ari nabyo byatumye abasaha baha Bayi'â «batora» abakhalifa bahire batatu, Imana ibishimire bose. Wassalam

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 24 Kuya 15/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Impamvu yatumye dutangaho iyi Hadithi ubuhamya.

II. Abayisilamu bemeranya ku kuba ubukhalifa bufite imipaka butemewe.

III. Gusibwa kw’ibiyivugwamo ntibishoboka.

1) Ahal- Suna bemera bakanatanga ubuhamya bakoresheje buri Hadithi Sahii (y’ukuri), yaba ari mutawatiru (ifite abavuzi benshi bunganirana batahurira ku kinyoma) cyangwa atari mutawatiru.1 Bityo tubaha ubuhamya bw’iriya Hadithi kuri icyo kibazo, kuko byemewe kuri bo gutanga ubuhamya ukoresheje buri Hadithi Sahihi (y’ukuri) n’ubwo itaba mutawatiru, tukabatsindisha ibyo ubwabo bemera. Naho gukoresha ubuhamya bw’iriya Hadithi k’ubuimamu hagati yacu, biremewe kuko iriya Hadithi mu imvano za Hadithi zacu zose ari mutawatiru.

3) Imvugo y’uko Ali ari khalifa (umusigire) w’intumwa (s.a.w.w) mu bo mu rugo rwayo by’umwihariko bityo ubukhalifa bwe bukaba bufite imipaka, ntiyemewe, kuko buri wese uvuze ko Ali ari khalifa w’intumwa mubo mu rugo rwayo gusa, burya aba anemeye n’ubukhalifa bwe ku Bayisilamu bose budafite imipaka, na buri uhakanye ubukhalifa bwe ku Bayisilmu bose budafite imipaka, aba ahakanye ubukhalifa bwe

umuzingo wa 1, urup. raw 54., al-Ghadir cya al-Amin, umuzingo wa 5, urup. rwa 365, icapiro rya Bairut.

1– Soma Sawaiq al-Muhriqa, urup. rwa 18, icapiro rya al-Muhammadiya mu Misiri.

Page 233: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 233

k’umwihariko w’abo mu rugo rw’intumwa, ntabundi buryo butari ubwo. Mu by’ukuri sinzi impamvu iguteye kwadukana iyi filozofiya [igamije kuyobya uburari n’ubucabiranya] inyuranye n’ibyo Abayisilamu bose bemeranya?

4) Sinibagiwe imvugo yawe y’uko wenda itegeko rigira Ali khalifa n’umusigire w’intumwa riri muri iriya Hadithi ryaje guhanagurwa. Ibyo ntibishoboka kuko bitajya mubwenge n’amategeko y’idini akaba atabyemera, ubusanzwe mu idini kubirebana n’ihanagurwa ry’itegeko rigasimbuzwa irindi, ntirihanagurwa ritari ryashyirwa mu bikorwa nk’uko ubizi. Byongeye kandi ntakigaragaza ko iriya Hadithi yigeze ihanagurwa uretse ibyo uvuga ko intumwa (s.a.w.w) itigeze iha agaciro k’ibiyivugwamo mu bikorwa. Mugihe intumwa (s.a.w.w) itigeze itezuka ku kuvuga no kwibutsa ibiyivugwamo ibihe byose, ahubwo na nyuma yo kuvuga iriya Hadithi yavuze izindi nyinshi ziyunganira. Ariko niyo twafata ko intumwa (s.a.w.w) na nyuma yo kuvuga iriya Hadithi itigeze ivuga indi iyunganira, wamenyeye ute ko intumwa (s.a.w.w) itigeze yita kubiyivugwamo?

“Ntacyo bakurikira uretse gukeka n’irari ry’imitima, nyuma y’uko ubuyobzi buvuye kwa Nyagasani wabo bubageraho". (Qur’ani 53: 32). Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 25 Kuya 16/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Kwemera ibivugwa muri iriya Hadithi.

II. Gusaba guhabwa ibindi bisobanuro.

1) Mu izina ry’uwaguhaye ububasha bwo kudurumbanya umwijima (w’ubujiji) ukawuburabuza ukabura ubuhwemo ishyerezo ukawumenesha,

Page 234: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

234 AL-MURAJA‘ÄT

ugasobanura ibidasobanutse bigasobanuka, akugira kuba igitangaza mu bitangaza byayo [ku isi]; rwose nemeye ntakujya umunanu ibivugwa muri iriya Hadithi.

2) Imana ihe imigisha ababyeyi bawe, nyongera ibindi nk’ibi ndushijeho kugira amashyushyu. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 26 Kuya 18/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Hadithi zivuga ibigwi icumi byihariwe na Ali (a.s).

II. Ni iyihe mpamvu twazishingiraho.

1) Nyuma y’iriya Hadithi al- Dar [inzu] k’umunsi wo kuburira, iyi Hadithi ngiye kukubwira iraguhagije kukubera ubuhamya ku byo tujyaho impaka; Imam Ahmad mu muzingo wa 1, w’igitabo cye cyitwa Al-Musinad, Imamu Nasai mu gitabo cye cyitwa Khasaisu, Hakimu mu muzingo wa gatatu w’igitabo cye Musitadrak, na Dhahabi mu gitabo cye cyitwa Talkhisi abo bose n’abandi bahamya ko iyi Hadithi ngiye kwandukura ari Sahih (ukuri);

Amru bin Maymum yaravuze ati:

عن عمرو بن ميمون: قال: اني لجالس عند ابن عباس

اذ أتاه تسعة رهط، فقالوا: يا بن عباس إما أن

تقوم معنا، وإما أن تخلو بنا من بين هؤالء، فقال

ابن عباس: بل أنا اقوم معكم، قال: وهويومئذ صحيح

دري قبل أن يعمى، قال: فابتدؤوا، فتحدثوا، فال ن

ما قالوا، قال: فجاء ينفض ثوبه ويقول: أف وتف،

وقعوا في رجل له بضع عشرة فضائل ليست ألحد غيره،

وقعوا في رجل قال له النبي صلى هللا عليه وآله

وسلم: ألبعثن رجال ال يخزيه هللا أبدا، يحب هللا ورسوله

ويحبه هللا ورسوله، فاستشرف لها من استشرف، فقال:

اء وهو أرمد ال يكاد أن يبصر، فنفث في أين علي؟ فج

عينيه ثم هز الراية ثالثا، فأعطاها اياه، فجاء

علي بصفية بنت حيي، قال ابن عباس: ثم بعث رسول هللا

Page 235: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 235

صلى هللا عليه وآله وسلم، فالنا بسورة التوبة فبعث

عليا خلفه، فأخذها منه، وقال: ال يذهب بها اال رجل

ن عباس: وقال النبي صلى هو مني وأنا منه، قال اب

هللا عليه وآله وسلم لبني عمه: أيكم يواليني في

الدنيا واآلخرة، قال: وعلي جالس معه فأبوا، فقال

علي: أنا أواليك في الدنيا واآلخرة، قال: أنت

وليي في الدنيا واآلخرة، قال: فتركه، ثم قال:

أيكم يواليني في الدنيا واآلخرة؟ فأبوا، وقال

أواليك في الدنيا واآلخرة، فقال لعلي: علي: أنا

أنت وليي في الدنيا واآلخرة، قال ابن عباس: وكان

علي أول من آمن من الناس بعد خديجة، قال: وأخذ

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم ثوبه، فوضعه على

: علي وفاطمة وحسن وحسين، وقال

ى قال وشر

علي نفسه فلبس ثوب النبي، ثم نام مكانه وكان

المشركون يرمونه، الى أن قال: وخرج رسول هللا في

غزوة تبوك وخرج الناس معه، فقال له علي: أخرج

معك؟ فقال صلى هللا عليه وآله وسلم: ال. فبكى علي،

سول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: أما ترضى فقال له ر

أن تكون مني بمنزلة هارون من موسى، اال أنه ليس

بعدي نبي، أنه ال ينبغي أن أذهب اال وأنت خليفتي،

وقال له رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم أنت ولي كل

مؤمن بعدي ومؤمنة، قال ابن عباس: وسد رسول هللا صلى

سلم ابواب المسجد غير باب علي، هللا عليه وآله و

فكان يدخل المسجد جنبا وهو طريقه ليس له طريق

غيره، قال: وقال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

الحديث« …من كنت مواله فان مواله علي»[Nari nicaranye na Ibn Abbas ubwo hazaga abantu batandatu baramubwira bati: “Yewe Ibn Abbas! Reka tujye impaka, cyangwa ubwire aba muri kumwe biheze tujye impaka mu muhezo.” Icyo gihe yari atari yahuma. Aravuga ati: “Twiheze.” Batangira kuvuga twe ntitwamenya ibyo bavuga. Ahaguruka arakaye avuga ati: Barajya impaka k’umuntu ufite ibigwi cumi bitigeze bigirwa n’undi muntu, barasebya umuntu intumwa y’Imana yavuzeho iti: “Nzohereza umuntu Imana itazatererana. Akunda Imana n’intumwa yayo, Imana n’intumwa yayo nabo bakamukunda”.’ [Intumwa -s.a.w.w.- imuvugaho ibyo] buri wese mu bari aho agira amashyushyu yibwira ko ashobora kuba

Page 236: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

236 AL-MURAJA‘ÄT

ariwe uvugwa. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) irabaza iti: Ali arihe? Ali aza amaso ye yabyimbye atareba neza kubera kurwara. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) imuhuha mu maso [ahita akira], ifata ibendera iritigisa gatatu irangije irihereza Ali.

Ali agaruka yatsinze mu imfungwa yari afite harimo Safiyya umukobwa wa Huyya (al-Akhtab) wari umuja babohoje. Ibin Abbas akomeza avuga ati: (Intumwa y’Imana iza gutuma umuntu runaka na surat al- Tawuba, biba ngombwa ko intumwa y’Imana ituma Ali amukurikire amuhagarike kujya kuyitangaza anamwake impapuro yanditseho yari afite, iti: “Ntawabasha kuyishyikiriza uretse njye n’umuntu ukomoka kuri njye, nanjye nkomoka kuri we”. Ibin Abbas akomeza avuga ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye bene wayo iti: ‘Ninde muri mwe uhisemo kuba wali “umufasha n’inshuti” wanjye ku isi no k’umunsi w’imperuka? Bose baraceceka, Ali aravuga ati: ‘Njye ndashaka kuba wali “umufasha n’inshuti” wawe muri ubu buzima n’ubwimperuka, ‘intumwa y’Imana (s.a.w.w) yamushubije ivuga iti: “Uri wali wanjye ku isi no mubihe by’imperuka”. Ibin Abbas akomeza avuga ko Ali ariwe muntu wa mbere wemeye Ubuyisilamu nyuma ya Khadija, n’uko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yafashe ishuka yayo iyifunika Ali, Fatimah, Hasan na Husein, nyuma isoma iyi Aya ikurikira;

“Mu by’ukuri Imana irashaka kubeza umwanda w’ibyaha bantu bo mu rugo inabatagase nyabyo”. (Qur’ani, 33.33).

Ibin Abbas akomeza avuga ati: “Intumwa y’Imana yaravuze iti: “Ali yambaye imyenda y’intumwa aryama kugitanda cyayo ubwo abakafiri bashaka kuyica.” Agera aho avuga ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yagiye k’urugamba i Tabuk ijyana n’abantu benshi, Ali arayibaza ati: ‘Nanjye njyane nawe?’ Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iranga, Ali ararira. Intumwa y’Imana iramubaza iti: “Ntushimishwa no kuba urwego rwawe kurinjye ari kimwe nk’urwego rwa Harun kuri Musa, uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye? Ntibikwiye ko njyenda ntagusize inyuma [umpagarariye].’ Imana (s.w.t) iramubwira iti: ‘Uri Wali (umuhagararizi) wa buri mwemera n’umwemera kazi.”

Ibin Abbas akomeza avuga ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yafunze imiryango yose yasohokeraga mu musigiti uretse umuryango wa Ali, bityo yasohekeraga mu musigiti kuko yariyo nzira ye yogusohoka afite janaba.

Page 237: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 237

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: ‘Buri wese wemera ko ndi umuyobozi we, uyu Ali niwe muyobozi we…”.

al- Hakim nyuma yo kwandika iyi Hadithi yaravuze ati: “Iyi Hadithi ni Sahih “ni ukuri” uruhererekane rw’abayivuze nta nenge rufite uretse ko abashekhe babiri (Bukhari na Muslimu) batigeze bayandika ivugitse uku”. Al-Dhahabi yayanditse mu gitabo cye cyitwa Talkhis avuga ko ari Sahih. 1

Ntitwakwirengagiza ubuhamya buri muri iriya Hadithi bugaragaza ko Ali yari uwo intumwa yeteganyaga kuzasigara ayihagarariye imaze kwitaba Imana, ntiwabonye uburyo yamugize umufasha wayo ku isi no mubuzima bwa nyuma? Imuhitamo mubandi imuha urwo rwego, ntiwabonye uburyo yamushyize mu rwego Haruna yari afite kuri Musa, ntiwabonye ko yamubwiye ko afite inzego zose Haruna yari afite uretse kuba intumwa y’Imana ntacyo igabanyije ku inzego zose yari afite kuri Musa na gito?

Urazi ko mu inzego Haruna yari afite kuri Musa harimo kuba yari umufasha wa Musa, Imana yateye inkunga Musa imuha Haruna kuba umufasha we, bafatanya ibintu byose, aho Musa atari akahasiga Haruna, ategeka abayoboke be bose kujya bamwumva bakanamwumvira, izo nzego yari afite kuri Musa nizo zavuzwe muri iyi Aya ikurikira, Musa (a.s) yasabye Imana ati:

*

“Impa umufasha mu bantu b’iwanjye, Haruna umuvandimwe wanjye, ntera inkunga amfasha mu kazi kanjye”. (Qur’an 20: 29-32).

N’indi Aya igira iti:

1 -Soma Musitadrak cya al-Hakim, umuzingo wa 3, urup. rw’I 132, anahamya ko ari Sahih, Talkhis al-Musitadrak cyanditse mu mugereka wa al-Musitadrak cya al-Dhahabi anavuga ko ari Sahih, Musinad bin Hambal, umuzingo wa 5, urup. rwa 25 H, 3062, ifite Sanad Sahih, , icapiro rya Dar al-Maarif mu Misiri, Khasais Amirul-Muminina cya Nasai al-Shafi, urup. rwa 61-64, icapiro rya Bairut, Dhakhair al-Uqba, urup. rwa 87. Kifayat al-Talbi cya Kanj al-Shafi, urup. rwa 240. icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri, al-Manaqibi cya Khawarzami al-Hanafi urup. rwa 72, al-Isaba cya Ibin Hajari al-Asiqalani, umuzingo wa 2, urup. rwa 509, Yanabiul-mawada, cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rwa 34, Fazail al-Khamsa, umuzingo wa 1, urup. rwa 220, n’ibindi.

Page 238: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

238 AL-MURAJA‘ÄT

“Ba umuhagararizi wanjye mu bantu banjye, ubayobore ntukurikire inzira y’abahemu”. (Qur’an, 7:142). Imana nayo isubiza Musa iti:

“Yewe Musa! Ubusabe bwawe bwashubijwe” (Qur’ani 20:36).”

Dushingiye kuir izi Aya zivuga inzego za Haruna yari afite kuri Musa, twemera ko Ali ariwe intumwa yasize ayihagarariye kuyobora Abayisilamu, n’umufasha wayo ukomoka mu bantu bayo, imuha gufatanya nayo mu birebana no kuyihagararira atari iby’ubutumwa, akaba ari nawe mbonera kurenza abantu bose mu bayoboke b’intumwa nyuma y’intumwa y’Imana, ari nawe w’ibanze kurenza uwo ariwe wese ku isi no mubihe by’imperuka, intumwa y’Imana ikiriho itegeka Abayisilamu kujya bamwumva bakanamwumvira kuko yari umufasha wayo nk’uko twabonye byari kuri Haruna Musa ariho.

Buri wese wumvise iyi Hadithi ya Manzila (urwego), ahita yiyumvisha ko ziriya nzego zose Haruna yari afite kuri Musa ari nazo Ali yari afite ku intumwa y’Imana, ntashidikanya kuba intumwa (s.a.w.w) ibwira Ali ariya magambo itari igamije kuvuga ko ziriya nzego za Haruna zose arizo Ali yari afite. Intumwa y’Imana yarabigaragaje iranabisobanura ubwo yabwiraga Ali iti:

»خليفتي وأنت اال أذهب أن ينبغي ال انه«“Ntibikwiye ko mva ahantu uretse ko ugomba kuhansigarira”. Iriya Hadithi igaragaza ko Ali ariwe Khalifa w’intumwa (s.a.w.w), ahubwo ikanagaragaza ko iyo intumwa (s.a.w.w) ijya kuva ku isi itamuhisemno gusigara ayihagarariye yari kuba idakoze icyo yagombaga gukora. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ikaba yaramugize khalifa wayo ku itegeko yari ihawe n’Imana Aza wa Jala aho ivuga iti:

“Yewe Ntumwa! Shyikiriza ibyo wamanuriwe bivuye kwa Nyagasani wawe, niba utabikoze uzaba utarashyikirije ubutumwa bwe”. (Qur’an 5:67).”

Page 239: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 239

Uwibajije ku imvugo y’Imana igira iti: (Uzaba utarashyikirije ubutumwa bwe), akanibaza ku imvugo y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti: “Ntibikwiye ko mva ahantu uretse ko ugomba kuhansigarira”. Arasanga ziriya mvugo zombi ziganisha mu icyerekezo kimwe nk’uko bigaragara. Ntitwibagirwe indi mvugo y’intumwa yabwiyemo Ali iti: (Ni wowe uhagarariye buri mwemera n’umwemerakazi nyuma yanjye).

Iriya Hadithi ni ubahamya buhagije bw’uko Ali ariwe wari ahagarariye intumwa (s.a.w.w) aho yabaga itari, azanasigara ayihagarariye mu bayoboke bayo imaze kwitaba Imana, Imana yishimire umusizi witwa al- Kumayat ubwo yasomaga imirongo y’igisigo agira ati:

* وليه بعد األمر ولي ونعم«: تعالى هللا رحمه الكميت قال

»المؤدب ونعم التقوى ومنتجعNi umuyobozi mwiza nyuma y’umukunzi w’Imana, isoko yo gutinya Imana, n’umwigisha mwiza.

Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 27 Kuya 18/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

Gushidikanya kuri Sanadi ya Hadithi al-Manzila [Urwego].

Hadithi al- Manzila [Urwego] ni Sahih “ukuri” kandi irazwi, ariko umushakashatsi witwa al- Amidi uzwi kuba ari igihangange mu bumenyi bwa Usulu, yashidikanyije kuri Sanadi (uruhererekane rw’abavuzi bayo). Bityo akaba adashira amakenga abavuzi bayo. Uwo mujya impaka ashobora kwemera igitekerezo cya al- Amidi kuri iriya Hadithi, uzamwereka ute ko ntakuri afite kwemera ibivugwa nawe? Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

Page 240: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

240 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 28 Kuya 19/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Hadithi Al- Manzila (Urwego) ni ukuri kuzira amakemwa.

II. Ubundi buhamya ku bisobanuro byayo.

III. Abavuzi bayo bari abayoboke ba mazihebu ya Ahal- Suna.

IV. Impamvu zateye al-Amidi kuyishidikanyaho.

1) Al- Amidi mugushidikanya kuri iyi Hadithi niwe wihemukiye kuko Hadithi al- Manzila iri muri Hadithi z’ukuri kuzira amakemwa.

2) Ntawundi muntu wigeze ashidikanya kuri iyi Hadithi, nta n’uwigeze atinyuka kuyijyaho impaka. Na Dhahabi uzwiho kugira inzangano zikabije [ku Bashiya] mu gitabo cye cyitwa Talkhis al-Mustadrak yemeye ko iriya Hadithi ari ukuri.1 Ibin Hajar al- Hayithami, no kurwanya kwe bikabije Abashiya, yagaragaje mu gitabo cye cyitwa as-Sawaiq al-Muhriqa iyi Hadithi, akaba yarayivuzeho mu gika cya 12 “al-Sshubuhat” muri icyo gitabo yandukura imvugo z’intiti mu bya Hadithi zihamya ko iriya Hadithi ari ukuri,2 soma icyo gitabo. Iyo iyi Hadithi itaba ukuri al- Bukhari uzwiho kuba ataremeraga gukoresha wino y’ikaramu ye yandika Hadithi zivuga ibigwi bya Ahalul- bayiti (a.s), ntaba yarayanditse mu gitabo cye.

Muawiya niwe wari umuyobozi w’agatsiko k’abigometse [kuri Ali (a.s)]. Yangaga bikabije amirul Muminin Ali (a.s), aranamurwanya, amuvuma kuri za mimbari z’Abayisilamu, anategeka abantu kujya bamuvuma, n’izo nzangano zikabije yari afitiye Ali (a.s), ntiyigeze ahakana Hadithi al-Manzila, na Sa’d Ibin Abuwaqqas ntiyigeze ahakana iyi Hadithi ubwo yayibwirwaga.

ومعاوية كان امام الفئة الباغية، ناصب أمير

المؤمنين وحاربه، ولعنه على منابر المسلمين،

وأمرهم بلعنه، لكنه ـ بالرغم عن وقاحته في

عدوانه ـ لم يجحد حديث المنزلة، وال كابر فيه سعد

ما : » بن أبي وقاص حين قال له فيما أخرجه مسلم

رت ثالثا منعك أن تسب أبا تراب؟ فقال: أما ما ذك

1– Soma ibaruwa ya 26 muri iki gitabo urasanga Shekh wa Azihar Salim yemera ko iyi Hadithi ari ukuri..

2– as-Sawaiq al-Muhriqa, urup. rwa 29. Icapiro rya Misiri.

Page 241: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 241

قالهن له رسول هللا، فلن اسبه، ألن تكون لي واحدة

منها أحب الي من حمر النعم، سمعت رسول هللا يقول له

وقد خلفه في بعض مغازيه: أما ترضى أن تكون مني

… بمنزلة هارون من موسى اال أنه ال نبوة بعدي

الحديث. فأبلس معاوية، وكف عن تكليف سعد.

Muslim mu gitabo cye avuga ko ubwo Muawiya yabazaga Sa’d Ibin Abi Waqqas impamvu yanga gutuka Abu Turab «Ali bin Abitalibi», yaramushubije ati:1 “Iyo nibutse Hadithi eshatu zavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ivuga kuri Ali ubwanjye niyumviye zituma ntashobora kumuvuma [no kumutuka] na rimwe, ngize ikintu kimwe muri biriya intumwa yamuvuzeho cyagira agaciro kurinjye karenza ak’ingamiya itukura. Numvise intumwa y’Imana (s.a.w.w) ubwo itari ijyanye na Ali mu ntambara imubwira iti: “Ntushimishwa no kuba urwego rwawe kuri njye ari nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye?”2 Muawiya ararumira, ntiyabasha kugira ikindi abwira Sa’d cyangwa kongera kumuhatira kumuvuma.

Byongeye kadi Muawiya ubwe yavuze iyi Hadithi ya Manzila (y’urwego);

في صواعقه : أخرج أحمد أن رجال سأل قال ابن حجر

معاوية عن مسألة، فقال: سل عنها عليا فهو أعلم،

من جواب علي، قال: بئس يقال: جوابك فيها أحب ال

ما قلت! لقد كرهت رجال كان رسول هللا يغره بالعلم

غرا، ولقد قال له: أنت مني بمنزلة هارون من موسى

اذ أشكل عليه شيء اال أنه ال نبي بعدي، وكان عمر

أخذ منه.Ibn Hajar mu gitabo cye Al-Sawa’iq al-Muhriqa yaravuze ati: “Ahmad avuga ko hari umugabo wabajije Muawiya ikibazo, aramusubiza ati: ‛Kibaze Ali niwe ufite ubumenyi bwinshi. Uwo muntu aravuga ati: ‘Igisubiza cyawe kuri icyo kibazo gifite agaciro kurenza igisubizo cya Ali.’ Muawiya yararakaye aravuga ati; ‘Mbega uburyo uvuze nabi!’ Uranga kubaza umuntu intumwa yavugaga ko afite ubumenyi bwinshi? Yanamubwiye ko urwego rwe kuri

1– Uzayisanga mu ntangiriro z’ibigwi bya Ali mu gitabo cya Sahih Musilim, urup. rwa 324, umuzingo wa 2.

2– Al-Hakim yayanditse mu ntangiriro z’igitabo cye al-Mustadrak urup. rw’i 109, umuzingo wa 3 ahamya ko ari sahih kandi yujuje amategeko ya Hadithi sahih yashyizweho na Bukhari na Musilim.

Page 242: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

242 AL-MURAJA‘ÄT

we ari nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa uretse ko nta ntumwa izaza nyuma ye? Uziko uko Umari yananirwaga kugira ibyo asobanukirwa mu idini, yiyambazaga Ali…’’’ Muri make Hadithi ya al- Manzila, Abayisilamu bose bemeranya kuba ari Sahih, hatitawe kuri Mazihebu bayoboka.

3) Abanditsi b’ibitabo nka al-Jami ‘Bayinal- Sihal as-Sitta na Al-Jami’Bayna Rijal as-Sahihan banditse iriya Hadithi, mu gitabo cya Sahih al- Bukhari yanditse munsi y’umutwe w’amagambo avuga ku intambara ya Tabak, naho muri Sahih Musilimu yanditse muri Babu Fazailu Ali, muri Sunan ya Ibn Majah muri Babu Fazailu asihab Rasulullah, muri al-Mustadrik ya Hakim. Imam Ahmad ibn Hanbal yayanditse muri Musnad ye yaravuzwe n’abavuzi ba Hadithi banyuranye. Nanone muri Musinadi yayanditse yaravuzwe na Ibn Abbs, Asma bint Amis, Ab Sa’d al-Khudri, Muawiya bin Abu Sufyan, n’abandi basahaba. Al-Tabran yayandukuye mu gitabo cye yaravuzwe na Asma bintAmis, Umm Salamah, Habs Ibn Janadah, Ibn Umar, Ali Ibn Talib (as) n’abandi benshi. Al-Bazaar yayanditse muri Musnad ye, na Tirmizi ayandika mu gitabo cye Sahih yaravuzwe na Abu sa`id al-khdri. Mu gitabo cyitwa al-Isaba mu gika kivuga kuri Ali, umwanditsi yandukuye ubuhamya bwa Ibn Abdul Birr avuga ko iriya Hadithi iri muri Hadithi z’ukuri kuzira amakemwa, nyuma atanga igitekerezo cye ati: “Iyi ni imwe muri Hadithi z’ukuri yavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) yayikuweho na Sa`d Ibn abu Waqqas”. Uruhererekane rw’abavuzi b’iyi Hadithi bayivuze bayikuye kuri Sa`d ruri k’uburyo bwinshi bunyuranye, bwavuzwe na Ibn Abu Khayth`amah n’abandi. Ibn Abbas, Abu Sa`id Khudri, Umm salamah, Asma umukobwa Amis, Jabri Ibn Abdullh n’abandi bavuzi ba Hadithi, bavuze iyi Hadithi.”

Mu by’ukuri umuntu wese usomye ibivugwa ku ntambara ya Tabuk agasoma ibitabo bya Hadithi n’ibitabo bivuga ibigwi by’abasahaba, azasangamo iyi Hadithi. Abanditse ku ibigwi bya Ali ba kera n’abubu azasanga baranditse iyi Hadithi batitaye kuri mazihebu barimo. Inandikwa na buri wese wanditse ku ibigwi bya Ahalul-bayt, n’aba imamu banditse ku ibigwi by’abasahaba banditse iyi Hadithi, nka imamu Ahmad ibn Hambal n’abandi baimamu babayeho mbere na nyuma ye. Ni Hadithi yemewe n’Abayisilamu bose kuba ari ukuri baba abakera n’abubu.

4) Nta shingiro wanshingiraho wemera ibivugwa na al- Amidi kuri Sanadi ushidikanya kuri Sanadi ya Hadithi ya al-Manzila, kuko bigaragara ko uriya muntu nta bumenyi nabuke afite ku ibya Hadithi, umwanzuro we kuri Sanadi (uruhererekane rw’abavuzi ba Hadithi) ni umwanzuro wa rubanda rwa giseseka udafite icyo azi nagito k’ubumenyi bwa Hadithi.

Page 243: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 243

Mu by’ukuri uriya mugabo yagushijwe mu makosa n’ubumenyi bwa Usuli afitemo ubuzobere, ashingiye ku mikoreshereze y’ubumenyi bwa Usulu, yasanze iriya Hadithi isobanutse, bityo abona ko ntakuntu yarekana n’ibyayo uretse ashidikanyije kuri Sanadi yayo, akeka ko ibyo byashoboka mu gihe bitashoboka. Wassalm.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 29 Kuya 20/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Kwemera ubuhamya bwacu kuri Sanadi [imvano] y’iyi Hadithi.

II. Gushidikanya ku kuba yarakoreshejwe hagamijwe ubukhalifa bwagutse.

III. Gushidikanya ku kuba ari ubuhamya by’ibyo twajyagaho impaka.

1) Uburyo mwakoresheje mutanga ubuhamya bw’uko Hadithi al- Manzila bunyuze ubwenge ni n’ukuri kuzira amakemwa. Al- Amidi yarakosheje agira ashidikanya kuri Sanadi y’iriya Hadithi, kuyishidikanyaho kwe byerekanye ko ubumenyi bwe ku ibya Hadithi bugerwa ku mashyi, ahubwo atari no mubafite ubumenyi ku ibya Hadithi na buke, nkaba nagusaba imbabazi z’uko nagaragaje ko mbogamiye ku ikosa yaguyemo, kandi nizeye ko uzitanga.

2) Naje kumenya ko abatari al- Amidi barwanya Shiya bavuga ko nta buhamya bw’uko iriya Hadithi ivuga ubukhalifa bwa Ali ku Bayisilamu bose muri rusange, n’uko ishyira imipaka k’ubukhalifa bwe. Bahamya ibyo bavuga bitwaje amagambo ya Hadithi ubwayo, bati: “Ariya magambo intumwa (s.a.w.w) yayabwiye Ali ubwo yamusigaga i Madina intumwa igiye mu ntambara ya Tabuk, imamu Ali abaza intumwa ati: “Unsize mu bagore n’abana? Intumwa y’Imana iramubwira iti: “Ntiwishimira kuba urwego rwawe kurinjye ari nk’urwego rwa Haruna kuri Musa, uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye? Ni nkaho intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavugaga ko urwego rwe kuri yo ari nk’urwego rwa Haruna kuri Musa ubwo Musa yamusigaga ngo amuhagarariye mu bantu be kiriya gihe yari agiye k’umusozi wa Sinayi. Bityo ibisobanuro by’ariya magambo intumwa

Page 244: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

244 AL-MURAJA‘ÄT

(s.a.w.w) yabwiye Ali akaba ari ibi bikurikira: “Urwego rwawe kuri njye, igihe cy’intambara ya Tabuk, ni nk’urwego rwa Haruna yagize kuri Musa ubwo Musa yari agiye kuvugana na Nyagasani we k’umusozi wa Sinayi.”

4) Wenda abatavuga rumwe na Shiya bashobora kuvuga bati: “Iyi Hadithi si ubuhamya bwo guhabwa agaciro kubirebana n’ubukhalifa bwa Ali nyuma y’urupfu rw’intumwa, kuko ubukhalifa bwe buvugwa muri iriya Hadithi bwashyiriweho imipaka bityo ikaba idashobora gukoreshwa nk’ubuhamya bw’ubukhalifa budafite imipaka”. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 30 Kuya 22/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Abarabu babona ko yakoreshejwe igamije Ubukhalifa bwe budafite imipaka.

II. Gusenya imvugo y’uko ubukhalifa bwe bwashyiriweho imipaka.

III. Kubeshyuza ko atari ubuhamya k’ubukhalifa bwe.

1) Imvugo y’abo y’uko ubukhalifa buvugwa muri iriya Hadithi bwashyiriweho imipaka, reka tuyirekere Abarabu babe aribo baca urubanza n’abahanga mu ikiboneza mvugo cy’urwo rurimi. Kandi k’ubwamahirwe nawe uri Umwarabu n’umuhanga mu rurimi rw’Icyarabu, bityo ubuhamya bwawe kuri ibyo ntawabona aho ahera abuhakanya. Mu by’ukuri urabona bene wanyu [navuga Abarabu] aribo bashidikanya kuba imvugo zakoreshejwe muri ariya magambo intumwa (s.a.w.w) yabwiye Ali zitarashyiriyeho ubukhalifa bwe imipaka? Oya! Ntibinashoboka ko umuntu uri mu rwego nk’urwo urimo ashidikanya ku kuba ubukhalifa bwavugwaga muri iriya Hadithi nta mipaka bwashyiriweho.

Urugero ndamutse nkubwiye nti: “Nguhaye ubuhagararizi bw’ibyanjye”, mu by’ukuri wahita usobanukirwa ko ubuhagararizi bw’ibyanjye nguhaye bufite imipaka hari bimwe mu ibyange wemerewe guhagararira ibindi utabyemerewe? Cyangwa izasobanukirwa ko ngusabye ubuhagararizi bw’ibyanjye byose muri rusange? Twikinze ku Imana idufashe

Page 245: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 245

gusobanukirwa neza! Mu by’ukuri ntibyumvikana ko imvugo nk’iyo uyisobanukirwa ko igushyiriyeho imipaka k’uburenganzira mba nguhaye bwo guhagararira ibyanjye?!

Urundi rugero: “Niba umutegetsi w’Umuyisilamu azabwira umwe mu baturage ayobora ati; “Nguhisemo kumpagararira, aho ntari ujye ube uhari,” “ Cyangwa ati: “Nguhaye kugira urwego nk’urwanjye mu baturage nyobora, cyangwa ati: “Nguhaye ububasha bwanjye kuri bo, cyangwa nkugize umutegetsi”, mu by’ukuri icyumvikana muri ziriya mvugo n’ikindi kitari kuba amuhaye buriya bushobozi muri rusange nta mipaka? Cyangwa uwo azaba ahaye buriya bushobozi azahitamo gukora bimwe mu ibyo yakoraga ibindi abyihorere kuko azaba yasobanukiwe ko yashyiriweho imipaka mu bushobozi yahawe? Mu by’ukuri uvuga ko hariya hasobanuka gushyirirwaho imipaka aba ari ugutandukira no kunyuranya n’ukuri nkana.

Urundi rugero: Uriya mutegetsi aramutse abwiye umwe mu baminisitiri ati: “Mu gihe nzaba ndiho urwego rwawe kuri njye n’ink’urwo Umari yari afite kuri Abubakari igihe yariho, ariko nturi mugenzi wanjye”. Mu imvugo zisanzwe azasobanukirwa ko ahawe zimwe mu inshingano agashyirirwaho imipaka yo gukora izindi? Ndibaza ko wowe ubona iriya mvugo itarakoreshejwe hagamijwe gushyiriraho ubukhali bwa Ali imipaka, sinshidikanya ko usobanukirwa iriya mvugo y’intumwa ibwira Ali iti: ”Urwego rwawe kurinjye ni nk’urwego rwa Haruna kuri Musa,” ko yari igamije ikindi kitari ubukhalifa budafite imipaka dushingiye uko Abarabu basobanukirwa ururimi rwabo bisanzwe bayisobanukirwa bayumvise, dore ko hariya yanasobanuye ivuga icyo urwego afite kuriwe rutarebana nacyo aho yamubwiraga ko nta ntumwa izaza nyuma yayo. Aho uri uzungurutswe n’Abarabu, bityo niba ubishaka nabo wababaza uko babyumva.

2) Naho ibyavuzwe n’uwo tujya impaka ko iriya Hadithi irimo inshingano zahawe Ali ariko ashyirirwaho imipaka, bityo ikaba itarenga imbibi z’ibirebana n’iby’aho yavugiwe, ntabwo yemewe kubera impamvu ebyiri:

Iyambere: Hadithi ubwayo isobanuka ko ibyo ivugaho ibivuga muri rusange, nk’uko ubizi. Dufashe ko yavuzwe habaye ikintu runaka, ntibiyibuza kuba rusange, kuko kuvuga ikintu uhereye ku ikindi runaka bitakibuza kuba rusange.” Urugero tuvuge niba umuntu afite janaba, agafata inyandiko yanditseho Aya ya al-Qursiyu, ukamubwira uti: “Nta muntu ufite janaba wemerewe gufata Qur’ani,” ese hari ubwo hariya tuzavuga ko iryo tegeko rirebana n’impamvu gusa itumye umubuza kuyifata ariyo gufata inyandiko iriho Aya al-Qursiyu gusa, cyangwa muri rusange izaba irebana no gufata kuri Aya zose za Qur’an? Sinkeka ko

Page 246: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

246 AL-MURAJA‘ÄT

umuntu uwo ariwe wese azasobanukirwa ko iriya mvugo ishyiriweho imipaka itarenga gufata ku inyandiko iriho Aya ya al- Qursiyu. Urundi rugero: “Sinkeka ko niba umuganga azabona umurwayi arya itende akabiheraho amubuza kurya ibirimo isukari, uzavuga ko ibyo kurya yabujijwe kurya ari itende kuko ariryo muganga yahereyeho amubuza kurya ibirimo isukari bityo akaba atari agamije kumubuza ibirimo isukari byose muri rusange? Mu by’ukuri umuntu uvuga ko kuvuga ikintu ushingiye ku impamvu runaka, bikibuza kuba rusange no kurenga imipaka y’icyo washingiyeho ukivuga, uwo muntu aba ari kure y’inyurabwenge, kure y’amategeko y’ururimi, ahubwo aba ari kure y’isi yacu. Bityo n’uvuga ko Hadithi al- Manzila ibiyivugwamo bitarenga imipaka y’icyari gihereweho ivugwa, aricyo kugira Ali umuhagararizi w’intumwa i Madina gusa ubwo intumwa yari igiye mu ntambara ya Tabuk, ntatandukaniro na ziriya ngero tumaze kubona.

Iyakabiri: Ibyo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali ntabwo yabivugiye i Madina k’umunsi yjyaga mu ntambara ya Tabuk gusa, ngo bibe urwitwazo rw’uwo tujya impaka, aho yari kuba afite ukuri mukwitwaza ko ubukhalifa yari ahawe hariya bufite imipaka. Ibitabo byacu bya Hadithi byanditsemo Hadithi z’ukuri zerekana ko intumwa yabwiye Ali iriya Hadithi n’ahandi henshi, umushakashatsi ni abisome. Byongeye kandi n’ibitabo byaHadithi bya Ahal- Suna nabyo birabihamya nk’uko bigaragarira abakurikiranira ibintu hafi. Turabwira abajya impaka kuri iriya Hadithi ko kugira inzego Ali yahawe muri iriya Hadithi umwihariko w’igihe cy’intambara ya Tabuk, ari urwitwazo rudafite ishingiro, nk’uko bigaragara.

3) Imvugo yabo y’uko inzego yahawe zishingiye ku ibyabaye mu gihe cy’intambara ya Tabuki zidashobora gukora mu ibindi bihe ni ikosa rigaragara. Ntawavuga kuriya uretse ufatira ibintu hejuru agasa nk’uwuriye ifarasi y’impumyi akayigendaho mu mwijima. Turasaba Iman iturinde ubujiji, turanayishimira kuduha ubuzima buzira umuze.

Kuvuga ko inzego Ali yahawe kuri uriya munsi zitarenga imika y’aho yazibwiriwe n’icyari gihereweho azihabwa, ntabwo bibuza kuyikoresha nk’ubuhamya ahandi hatari kuri biriya mu gihe itigeze ishyiriraho ubukhalifa bwe imipaka. Urugero: Umukoresha aramutse abwiye umukozi we ati: “Wakire buri mushyitsi uri butugenderere uretse Zayidi wenyine.” Maze wamukozi akareka kwakira abandi bashyitsi batari Zayidi, uwo mukozi mu bisanzwe azafatwa ko yasuzuguye umukoresha we, na buri ufite ubwenge buzima azamugaya anabone ko akwiye guhanirwa kutubahiriza itegeko yahawe na shebuja. Nta muntu ushyira mugaciro

Page 247: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 247

uzumva urwitwazo azitwaza avuganira ikosa yakoze; ahubwo gushaka kwiregura no kwisobanura bizamugusha mu makosa arusha uburemere iryo yaguyemo. Impamvu ikaba ari uko atakoze icyo yagombaga gukora yari yamaze kukibwirwa, anasobanurirwa icyo atagomba gukora aricyo kutakira Zayidi wenyine, nk’uko bigaragara.

Uzineza ko Abayisilamu ibihe byose bamye bakoresha ubuhamya Aamu al- Makhsusi (bw’imvugo zakoreshejwe muri rusange nyuma yo gushyirirwaho imipaka hagaragazwa ibitarebana nazo). Ibyo byakozwe n’abakera mu basahaba na taabiina na magingo aya bigikorwa, cyane cyane abaimamu bo mu rugo rw’intumwa n’abandi baimamu b’Abayisilamu, ibyo bikaba bidashidikanywaho. Iyo Aamu makhsusi (imvugo zakoreshejwe muri rusange nyuma yo gushyirirwaho imipaka hagaragazwa ibitarebana nazo) zitajya kuba zikoreshwa nk’ubuhamya ku itegeko rusange ntabwo iryo tegeko riba ryarakoreshejwe n’abaimamu bane ba Ahal- Suna n’abandi mujitahidi mu bamenyi b’amategeko ya shariya mu bitabo byabo.

Igurudumu ry’ubumenyi ryamye rizenguruka rishingiye ku itegeko rya Aamu al-mukhsusi, mu by’ukuri nta Aam (itegeko rusange) uretse ko aba ari mukhasas (haragaragajwe imipaka yaryo), haramutse hakuweho amategeko Aamu (rusange adafite imipaka) umuryango w’ubumenyi wajegajega. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 31 Kuya 22/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

Gusaba kubwirwa ahandi iriya Hadithi yavugiwe.

Ntiwigeze werekana ahandi iriya Hadithi yavugiwe n’intumwa (s.a.w.w) hatari kiriya gihe cy’intambara ya Tabuk. Mfite amashyuhsyu menshi yo kumenya ahandi yaba yaravugiwe hatari hariya, nagusabaga ko uhambwira. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

Page 248: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

248 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 32 Kuya 24/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Yakoreshejwe ubwo intumwa yasuraga Umm Saliim.

II. Inkuru y’umukobwa wa Hamza.

III. Igihe kimwe intumwa yegamiye Ali.

IV. Igihe cyo kunywana kwa mbere.

V. Igihe cyo kunywana kwa kabiri.

VI. Igihe imiryango yicwaga.

VII. Intumwa igereranya Ali na Haruna nk’inyenyeri ebyiri.

1) Ahandi intumwa y’Imana yayivuze ni nk’igihe yayibwiraga Umm Salim,1 umugore wagize amahirwe kuba mu bambere bemeye kuba Abayisilamu, bitewe n’uburyo yatinyaga Imana, intumwa (s.a.w.w) haba ubwo yajyaga iwe kumusura no kuganira nawe. Igihe kimwe intumwa y’Imana yaramubwiye iti:

يا أم سليم ان «قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

عليا لحمه من لحمي، ودمه من دمي، وهو مني بمنزلة

.»هارون من موسى”Yewe Umm Saliim! Inyama ya Ali niyo nyama yanjye, n’amaraso ye niyo maraso yanjye; urwego rwe kuri njye ni nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa.”2

1– Umu Saliim ni umukobwa wa Milhan Ibn al-Ansari akaba na mushiki wa Haram Ibn Milhan. Ise na musaza we bishe ari abashahidi mu intambara barabaga hamwe n’intumwa (s.a.w.w). Uyu mugore yari umumenyi n’umuhanga. Yavuze Hadithi nkeya z’intumwa y’Imana (s. a. w., yazikuweho n’umwana we Anas, Ibn Abbas, Zayd Ibn Thabiti, Abu Salamah Ibn Abdul Rahman, n’abandi. Abarwa mu binjiye Ubuyisilamu mu mizi ya mbere yabwo.

2– Iyi Hadithi ya Umm Salim ni No 2554 mu gitabo cyitwa Kanz al-Umml urup. rw’i 154 umuzingo wa gatandatu. Nanone iboneka mu gitabo cyitwa Muntakhab al-Hakim;rema mu mpera z’urup. rwa 31 umuzingo wa 5 mu gitabo cyitwa Musnad Ahmad.

Page 249: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 249

Rwose biragaragara ko ntampamvu y’indi yatumaga intumwa (s.a.w.w) ivuga iriya Hadithi, uretse gushyikiriza ubutumwa bw’Imana igaragaza urwego rw’umusigire wayo uzasigara ayihagarariye imaze kwitaba Imana, bityo izo nzego ze ku intumwa zikaba zitarangirana n’igihe cy’intambara ya Tabuk.

2) Iyi Hadithi yavuzwe mu inkuru yiswe iy’umukobwa wa Hamza, Ali Jaafar na Zayd bagiye impaka kuri iyi Hadithi, nibwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yahise ivuga iti:

بمنزلة مني أنت علي يا: «وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال ».…هارون

”Yewe Ali! Urwego rwawe kuri njye ni nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa...”

3) Indi nkuru intumwa y’Imana yavuzemo iriya Hadithi yabaye ubwo Abu Bakar, Umar, na Abu Ubaydah Ibn Jarah bari kumwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) muri icyo gihe intumwa (s.a.w.w) yari yegamiye Ali, maze imukomanga k’urutugu iti:

كان أبو بكر وعمر وأبو عبيدة بن الجراح عند

النبي، وهو صلى هللا عليه وآله وسلم متكىء على علي،

أول يا علي أنت »فضرب بيده على منكبه ثم قال:

المؤمنين ايمانا، وأولهم اسالما وأنت مني بمنزلة

الحديث . « هارون من موسى. “Yewe Ali! Ni wowe urusha abandi bemera kwemera, uri umuntu wa mbere w’injiye Ubuyisilamu, n’urwego rwawe kuri njye ni nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa.”

4) Iyi Hadithi yavuzwe umunsi wa mbere intumwa yanywanishije Abayisilamu, uko kunywanisha Abayisilamu byakorewe i Makka mbere yo kwimukira i Madina, ubwo intumwa (s.a.w.w) yanywanishaga ba Muhajiruna.

5) Iyivuga mu inkuru yo kunywanisha abasahaba bwa kabiri iri i Madina, hahise amezi atanu nyuma yo kuhimukira. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yanywanishije Muhajiruna na Ansari, muri ibyo bihe byombi intumwa y’Imana (s.a.w.w) yahitagamo Ali mu bandi ikaba ariwe inywana nawe, ikamurutisha abandi, imubwira iti:

Page 250: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

250 AL-MURAJA‘ÄT

أنت مني بمنزلة هارون من موسى، اال أنه »ويقول له:

«.ال نبي بعدي “Urwego rwawe kurinjye ni nk’urwego rwa Haruna kuri Musa uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye.”

Iriya Hadithi yavuzwe henshi kandi kenshi k’uburyo usanga buri Hadithi yunganira indi bityo zikaba ziri mu rwego rwa Hadithi mutawatiru. Reba ibyavuzwe mu imvano z’abandi nk’iriya Hadithi yavuzwe na Zayd Ibn Abu Awfah, Imam Ahmad Ibn Hambal yayanditse mu gitabo cye yise Manaqib Ali, Iban Asakir mu gitabo cye Tarikh, Al-Baqhwi na al-Tabrani mu bitabo byabo bise Majmau, al- Barudi mu gitabo cye al-Maarifa, Ibn Adi n’abandi.

Iyo Hadithi ni ndende iravuga uburyo kunywanisha abasahaba byakozwe, mu mpera zayo harimo aya magambo akurikira:

يا رسول هللا »والحديث طويل قد اشتمل على كيفية المؤاخاة، وفي آخره ما هذا لفظه: فقال علي: لقد ذهب روحي، وانقطع ظهري، حين رأيتك فعلت بأصحابك ما فعلت غيري، فإن كان هذا من سخط علي فلك العتبى والكرامة، فقال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: والذي بعثني بالحق مااخرتك اال لنفسي، وأنت مني بمنزلة هارون من موسى، غير أنه ال نبي بعدي، وأنت أخي ووارثي، فقال: وما أرث منك؟ قال: ما ورث األنبياء من قبلي كتاب ربهم وسنة نبيهم، وأنت معي في قصري في الجنة مع فاطمة ابنتي، وأنت أخي ورفيقي، ثم قرأ صلى هللا عليه وآله وسلم

المتحابين في هللا ينظر بعضهم الى بعض».

Ali aravuga ati: ‘Yewe ntumwa y’Imana! Umutima warandiye, n’uruti rw’umugongo wanjye numva rurahacikira, mbonye ibyo wari ukoreye abasahaba bawe njye urandeka. Ntangira kwibaza ko waba ubitewe no gushaka kunyereka uburakari umfitiye, nibwo wabonaga ntangira kugusaba imbabazi; Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramubwira iti: ‘Ndahiye mu izina ry’uwantumye mukuri, sinari nahitiyemo abandi basahaba abo banywana wowe nka kwihorera singire uwo nguhitaramo uretse ko nari nagusigaje ngo nze kuba ari wowe tunywana, kuko urwego rwawe kuri njye ari nk’urwego rwa Haruna yari afite kuri Musa, uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye. Wowe uri umuvandimwe wanjye, ni nawowe uzanzungura. Ali (a.s) abaza intumwa ati: Ni iki nzazungura kuri wowe? Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramusubiza iti: ‘Buri ibyo intumwa zambanjirije zazunguweho n’abazizunguye aribyo: Igitabo cy’Imana, na Suna z’intumwa yayo. Uzaba uri mugenzi wanjye tubana mu ijuru hamwe n’umukobwa wanjye Fatima. Uri umuvandimwe wanjye n’inshuti yanjye.’ Intumwa y’Imana (s.a.w.w) isoma iyi Aya igira iti:

Page 251: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 251

«”Bazaba ari” abavandimwe, “bicaye” kuntebe [z’ubwami] barebana».

Reba ibyavuzwe n’intumwa (s.a.w.w) mu inkuru yo kunywanisha ya kabiri muri Al-Tafsir kabir Tabran, Hadithi yavuzwe na Ibn Abbas avuga Hadithi yavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ati: Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali iti:

جاء في المؤاخاة الثانية ما أخرجه الطبراني في

فيه: ان رسول هللا الكبير عن ابن عباس من حديث جاء

أغضبت علي حين آخيت بين المهاجرين »قال لعلي:

واألنصار، ولم أؤاخ بينك وبين أحد منهم، أما ترضى

ان تكون مني بمنزلة هارون من موسى، إال أنه ليس

.«الحديث… بعدي نبي“Warandakariye ubwo nanywanishaga hagati ya Ansari na Muhajirina wowe sinagira uwo nkunywanisha nawe muri bo? Niko ye ntushimishwa no kuba urwego rwawe kuri njye ari nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa?”

6) N’izindi Hadithi nk’iriya intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze umunsi yicaga imiryango y’abasahaba yasohokeraga mu musigiti uretse umuryango wa Ali, Hadithi yavuzwe na Jabiri bin Abdillah, yaravuze ati: Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

حديث جابر بن عبدهللا قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه

يا علي، أنه يحل لك في المسجد ما يحل «وآله وسلم:

لي، وانك مني بمنزلة هارون من موسى، اال أنه ال

»نبي بعدي(Yewe Ali, wemerewe gukorera mu musigiti ibyo nemerewe, kandi urwego rwawe kuri njye ni nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa).

قال: قام النبي صلى هللا وعن حذيفة بن أسيد الغفاري

عليه وآله وسلم ـ يوم سد األبواب ـ خطيبا، فقال:

ان رجاال يجدون في أنفسهم شيئا أن اسكنت عليا في »

المسجد وأخرجتهم، وهللا ما أخرجتهم وأسكنته، بل هللا

وجل، أوحى الى موسى أخرجهم وأسكنه، ان هللا عز

وأخيه ان تبوآ لقومكما بمصر بيوتا، واجعلوا

بيوتكم قبلة، وأقيموا الصالة، الى أن قال: وان

Page 252: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

252 AL-MURAJA‘ÄT

عليا مني بمنزلة هارون من موسى، وهو أخي، وال

الحديث. «…يجوز ألحد أن ينكح فيه النساء اال هوHadithi yavuzwe na Huzayifa bin Usayidi al- Ghifari, yaravuze ati: Igihe intumwa y’Imana ubwo yicaga imiryango yaravuze iti: (Hari abantu bajujura kuba natujije Ali mu musigiti bo nkabasohora, Wallahi ntabwo arinjye wabasohoye we nkamutuzamo ahubwo ni Imana yabasohoye we imutuzamo, Imana yabwiye intumwa yayo Musa na murumuna wayo iti:

“Twaganiriye na Musa na murumuna we turababwira tuti: “Mwubake inzu kubera abantu banyu, amazu yanyu muyerekeze uruhande rumwe, muhagarike amasengesho, unahe inkuru nziza abemera”“. Igera aho ivuga iti: “Urwego rwa Ali kuri njye ni nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa, ntawemerewe kuba no kwinjira mu musigiti afite janaba uretse we”...

Ahantu hanyuranye intumwa (s.a.w.w) yavugiye iriya Hadithi ya Manzila ni henshi, ariko uru rugero tumaze gutanga rurahagije gusenya imvugo yabavuga ko ziriya nzego intumwa (s.a.w.w) yavuze za Ali zari izakiriya gihe yari imusize i Madina igiye mu ntambara ya Tabuki. Ni gaciro ki iriya mvugo yakongera guhabwa mu gihe tubonye ahantu hanyuranye hatari hariya handi intumwa (s.a.w.w) yayivugiye.

7) Uzi ubuzima bw’intumwa, asanga intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaragereranyaga Ali na Haruna nk’inyenyeri ebyiri zisa, k’uburyo we na Haruna bahurira kuri byose, urwo akaba ari urugero rundi rushimangira ko Hadithi ya al- Manzila inzego ziyivugamo zidafite imipaka, ahubwo kuba ziriya nzego ntamipaka nicyo gihita gisobanuka muri iriya Hadithi nk’uko twabivuze. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

Page 253: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 253

IBARUWA YA 33 Kuya 25/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

Ni ryari Ali na Haruna bagereranyijwe nk’inyenyeri ebyiri?

Ntabwo icyo uvuga ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yajyaga igereranya Ali na Haruna nk’inyenyeri ebyiri zimeze kimwe, nti cyari cyasobanuka. Ni ryari yabivuze? Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 34 Kuya 27/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Inkuru ya Shabari, Shubayiri, na Mushibiri.

II. Inkuru yo kunywanisha abasahaba.

III. Inkuru yo kwica imiryango.

Kurikirana ubuzima bw’intumwa y’Imana (s.a.w.w), uzasanga yarajyaga igereranya Ali na Haruna nk’inyenyeri ebyiri ziri mu kirere zimezekimwe [al-Firqadayin], ubundi ikabagereranya nk’amaso k’umutwe, n’uko buri wese muri bombi mu bantu be ntaho atandukaniye n’undi.

1) Niko ye! Ntubona ko n’abana ba Ali intumwa y’Imana yabahaye amazina kimwe nkay’abana ba Haruna, ibita Hasan, Husein na Muhsin? Intumwa (s.a.w.w) yaravuze:

إنما سميتهم بأسماء ولد هارون شبر وشبير »قال:

«ومشبر“Nabahaye amazina y’abana ba Haruna, Shabari Shubayir na Mushibir.” Yabise ariya mazina ashaka guhamya ugusa kuri buri kintu kwa Ali na Haruna, haba mu inzego n’ibindi.

2) Kubera iyo mpamvu, intuma y’Imana (s.a.w.w) yagize Ali umuvandimwe k’uburyo bw’umwihariko, imurutisha abandi bose agirango haboneke ugusa hagati ya Musa na Haruna no hagati yayo na Ali, no gukora ibishoboka ngo hataba itandukaniro hagati yabo na we na Ali. Intumwa

Page 254: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

254 AL-MURAJA‘ÄT

y’Imana (s.a.w.w) yanywanishije abasahaba bayo nk’uko twari twabivuze mu inyandiko zahise, ubwo banywanishwaga bwambere igira Abubakari kuba munywanyi wa Umari, na Uthuman imunywanisha na Abdul Rahman Ibn Awuf. Mugihe mwinywanisha rya kabiri, Abubakari yanywanishijwe na Kharija Ibn Zayd, na Umari anywanishwa na Utban Ibn Malik. Muri iryo nywanisha ryombi intumwa yanywanaga na Ali, nk’uko ubizi.

Aha ntamwanya dufite wokuvuga kuri Hadithi zose zavuze kuri ibyo zavuzwe na Ibn Abbas, Ibn Umar, Zayd Ibn angam, ZaydIbn Abu Aufah, Anas Ibn malik, Hudhafa Ibn al yamani, Makhdiy Ibn Yazid, Umar Ibn al-khattab, al-Bara Ibn Azib, Ali Ibn Abu Talib, n’abandi. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali iti:

«أنت أخي في الدنيا واآلخرة»قال رسول هللا لعلي: “‘Uri umuvandimwe wanjye ku isi no mu buzima bwa nyuma.” Mu ibaruwa ya 20, twavuze ko intumwa (s.a.w.w) yafashe k’urutugu rwa Ali iramubwira iti:

إن هذا أخي ووصيي »وقوله ـ وقد أخذ برقبة علي ـ:

«فاسمعوا وأطيعوا وخليفتي فيكم “Uyu ni umuvandimwe wanjye, niwe nzaraga, na khalifa wanjye muri mwe, ni mumwumve kandi mumwumvire.” Igihe kimwe intumwa y’Imana yaje igaragaza ibyishimo mu maso, Abdurahman Ibn Awuf ayibaza ikiyishimishije iramusubiza iti:

عليه وآله وسلم، على أصحابه يوما وخرج صلى هللا

ووجهه مشرق، فسأله عبدالرحمن بن عوف، فقال:

بشارة اتتني من ربي في أخي وابن عمي وابنتي بأن »

الحديث «…هللا زوج عليا من فاطمة “Nshimishijwe n’inkuru nziza mbwiwe n’Imana k’umuvandiwe wanjye na mwene data, n’umukobwa wanjye. Imana yahisemo Ali kuba umugabo wa Fatima.”

Umutwere w’abagore b’isi Fatima (a.s) amaze kurongorwa n’uwo baberanye, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

Page 255: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 255

ولما زفت سيدة النساء الى كفئها سيد العترة، قال

يا أم أيمن ادعي »النبي صلى هللا عليه وآله وسلم:

خي، فقالت: هو أخوك وتنكحه، قال: نعم يا أم لي أ

«.الحديث… أيمن، فدعت عليا فجاء“Yewe Umm Aymaani mpamagarira umuvandimwe wanjye.” Umm Aymaani abaza intumwa ati: “Ni umuvandimwe wawe warangiza ukamushyingira?!” Intumwa (s.a.w.w) iravuga iti: “Yego! Yewe Umm Aymani.” Umm Aymani ahamagara Ali amubwira kwitaba intumwa...

Nikenshi intumwa y’Imana (s.a.w.w) yagiye yerekana Ali imutunze agatoki ikabwira abantu iti:

هذا أخي وابن عمي وصهري »وكم أشار اليه، فقال:

أنت أخي »وكلمه مرة، فقال له: « وأبو ولدي

«وصاحبي(Uyu ni umuvandimwe wanjye, ni mwene data wacu, ni umukwe wanjye, ni ise w’abana banjye), igihe kimwe yavugishije Ali iramubwira iti: (Uri umuvandimwe na sahaba wanjye).1

أنت أخي وصاحبي »ثه مرة أخرى، فقال له: وحد

«ورفيقي في الجنةAhandi intumwa (s.a.w.w) yaramubwiye iti: “Uri umuvandimwe wanjye, uri inshuti na sahaba wanjye mu ijuru).”2

وخاطبه مرة في قضية كانت بينه وبين أخيه جعفر

وأما أنت يا علي فأخي »وزيد بن حارثة، فقال له:

«.الحديث… وأبو ولدي ومني واليIgihe kimwe intumwa (s.a.w.w) ibwira Ali ubwo hagati ya Ali na murumuna we Jaafar, Zayd Ibn Harithah, hari impaka bajyaga iti: “Yewe Ali! Mu by’ukuri wowe uri umuvandimwe wanjye uri na se w’abana banjye. Wowe uri umwe nanjye nanjye ndi umwe nawe”3

1– Yanditswe na Abdulabari mu gitabo cye al-Isitiab, yarakuwe kuri Ibin Abbas.

2– Ari ahavugwa ubuzima bwa Ali bin Abitalibi mu gitabo cya Tarekhe Dimashiq cya Ibin Asakiri, umuzingo wa 1, urup. rw’i 109.

3 Al-Hakim yayanditse mu gitabo cye Mustadrak, urup. rwa 217, J. 3, Muslim naAl-Dhahbi mu gitabo cye Talkhis bahamya ko iyi Hadithi ari sahih.

Page 256: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

256 AL-MURAJA‘ÄT

أنت أخي ووزيري تقضي ديني »وعهد اليه يوما فقال:

الحديث. «…تيوتنجز موعدي وتبرئ ذمIgihe kimwe isezerana nawe iti: “Uri umuvandimwe wanjye, uri umufasha wanjye, uzishyura amadeni ndimo, wuzuze amasezerano ntabashije kuzuza, uzajya wishyura amadeni ndimo mumwanya wanjye, umbere aho ntari...”1

ـ قال: ادعوا ولما حضرته الوفاة ـ بأبي هو وأمي

لي أخي، فدعوا عليا، فقال: ادن مني، فدنا منه

وأسنده اليه، فلم يزل كذلك وهو يكلمه حتى فاضت

نفسه الزكية، فأصابه بعض ريقه صلى هللا عليه وآله

وسلم.Igihe intumwa yari yegereje kwitaba Imana, yaravuze iti: “Mumpamagarire umuvandimwe wanjye.” Bahamagara Ali, araza yinjira mucyumba. Intumwa (s.a.w.w) iramubwira iti: “Igira hafi yanjye;” Ali (a.s) arayegera iramwegamira iramwongorera, ikomeza kumwongorera kugera ubwo roho yayo yera yayivuyemo yitaba Imana.2

1– Al-Tabrani yayanditse mu gitabo cye Al-Kabir ayikuye kuri Ibn Umar, yanavuzwe na al-Muttaqi al-Hindi mu gitabo cye Kanz al-Ummal inandikwa mu gitabo cyitwa Al-Muntakhab; na none soma mu gitabo cyitwa Al-Muntakhab, unasome ikitonderwa cyanditse k’urp rwa 32, umuzingo wa. 5, mu gitabo cyitwa Musnad.

2– Iyi Hadithi yanditswe na Ibn Sa’d mu gitabo cye cyitwa Tabaqat, urup. rwa 51, igika cya kabiri, umuzingo wa 2, no mu gitabo cya Kanz al-Ummal urup. rwa 55, umuzingo wa. 4.

Page 257: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 257

مكتوب على باب»وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

… الجنة: ال إله إال هللا محمد رسول هللا، علي أخو رسول هللا

. «الحديثIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “K’umuryango w’ijuru handitse hati: Ntamana ikwiye kwambazwa by’ukuri uretse Allah, Ali ni umuvandimwe w’intumwa y’Imana.”1

يلة المبيت على الفراش ـ الى وأوحى هللا عز وجل ـ ل

جبرائيل وميكائيل اني آخيت بينكما، وجعلت عمر

أحدكما أطول من عمر اآلخر، فأيهما يؤثر صاحبه

بالحياة، فاختار كالهما الحياة، فأوحى هللا اليهما:

أال كنتما مثل علي بن أبي طالب آخيت بينه وبين

محمد صلى هللا عليه وآله وسلم، فبات على فراشه

ليفديه بنفسه ويؤثره بالحياة، اهبطا الى األرض

فاحفظاه من عدوه، فنزال، فكان جبرائيل عند رأسه،

وميكائيل ينادي: بخ بخ، من مثلك يا بن أبي طالب

يباهي هللا بك المالئكة، وأنزل هللا تعالى في ذلك

Mu gitabo cya Usudul Ghaba cya Ibin Athir Juzari na Ihiya-ul-Uloom cya Ghazali na Tareekh Khamees cya Qadhi Husain al-Diyarbakri, banditse mu bitabo byabo Hadithi igira iti: “Ubwo Ali (a.s) yari aryamye ku gitanda cy’Intumwa(s.a.w.w), Imana yabwiye Malayika Jibril na Mikayili iti: “Nabagize inshuti z’amagara, umwe muri mwe muha kuzabaho igihe kirekire kurenza undi, none ni nde muri mwe witeguye gutangaho ubuzima bwe igitambo kubera kurokora ubuzima bwa mugenzi we? Bumvise Imana (s.w.t) ibabwiye ityo, buri wese muri bo yanga gutanga ubuzima bwe ho igitambo kubera kurokora ubuzima bwa mugenzi we! Imana (s.w.t)

1– Iyi Hadithi yanditse mu gitabo cya al-Tabrani cyitwa al-Awsat, na al-Khatib mu gitabo cye Al-Muttafaq wal-Muftaraq, n’umwanditsi w’igitabo cyitwa Kanz al-Ummal; na none soma igitabo cyitwa Muntakhab n’urup. rwa 35, umuzingo wa 5, mu gitabo cya Musnad cya Ahmed. Yananditswe na Ibn Asakir mu gitabo cye urup. rwa 46.

Page 258: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

258 AL-MURAJA‘ÄT

irababwira iti: “Munaniwe kuba nka Ali bin Abittalib? Nimwumve; “Namugize umuvandimwe n’inshuti y’Intumwa Muhammadi (s.a.w.w), none ubu Ali aryamye ku gitanda cya Muhammadi, yitanzeho igitambo ngo abe ariwe wicwa mu mwanya we kuko ari umuvandimwe we”!! Kubera iyo mpamvu, nimujye ku isi murinde Ali ntagirirwe nabi n’Abakurayishi”. Abamalayika batagatifu bahise baza ku isi binjira aho Ali (a.s) yari aryamye bafata ibirindiro byabo. Malayika Jibrili ahagarara iruhande rw’umutwe wa Ali (a.s) na Mikayile ahagarara iruhande rw’amaguru ya Ali (a.s). Jibriri abwira Ali (a.s) ati: “Amahoro kuri wowe yewe mwana wa Abuttalib, Imana yaratiye iki gikorwa cyawe abamalayika”. Muri icyo gihe, Intumwa (s.a.w.w) yari mu nzira yerekeza i Madina, Imana (s.w.t) ihita imanurira iyi mirongo ishimagiza ubwitange n’ubutwari bya Ali (a.s): «Mu bantu harimo abitangaho igitambo kubera gushimisha Imana, mu by’ukuri Imana ni Nyiribambe ku bagaragu bayo» sura 2 Aya ya 207.1

1– Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yategetse abigishwa bayo kwimukira i Madina, uwa mbere witabiriye iryo tegeko ry’Intumwa yari Abu Salmah bin Abdil-Asadi, nyuma ye hakurikira Aamir bin Rabii’a n’umugore we Layilah umukobwa wa Abu Hishimah, hakurikiraho Abdallah bin Jahshi hamwe n’abavandimwe be, nyuma hakurikiraho uruvunga nzoka rw’abasahaba, nyuma yabo ni bwo Umari bin Khatwaabi na Iyyashi bin Abi Rabii’a bimutse.

Abasahaba benshi bamaze kwimukira i Madina, Abakurayishi babona ko aricyo gihe cyiza cyo kwica Muhammadi (s.a.w.w). Abakurashi bemeranya ko bagomba guhotora Muhammadi (s.a.w.w) dore ko nta nabantu bamurwanaho yari asigaranye nabo i Makka; ise wabo wahoraga akumira abashaka kumugirira nabi Abutwaalib yarapfuye, n’abayoboke be benshi bari bamaze kwimukira i Madina. Bemeranya ko buri bwoko buhitamo umusore w’inkwakuzi, bajye guhotora Muhammadi (s.a.w.w) bamuhurijeho inkota, urupfu rwe ntiruzitirirwe ubwoko runaka bityo bigakomerera umuryango wa Muhammadi (s.a.w.w) kumuhorera.

Intumwa (s.a.w.w) isaba Ali (a.s) gusigara aryamye k’uburiri bwe, kugira ngo abayobye uburari bakeka ko ari Intumwa (s.a.w.w) iburyamyeho. Intumwa ubwo yasohokaga mu nzu yabanje gusoma imwe mu mirongo y’isura ya Ya-sin: (Wa ja-‘alinaa mim-bayni ‘aydiihim saddan-fa-‘agshay-naahum fahum laa yubsiruun). Irasohoka, nta n’umwe mubari bagose inzu yarimo wayibonye. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ishaka gusigira ikimenyetso abari bagose inzu ye bashaka kumwica, ngo kibabere igitangaza n’igikabuzi cy’ukuri ku butumwa bwe wenda babe bakwisubiraho, nibwo yafataga umucanga igenda iwushyira k’umutwe wa buri wese muri bo. Mu gihe yawubashyiragaho ntawayibonaga cyangwa ngo abyumve kandi bari maso ntawe usinziriye, baje kwisanga bafite imicanga mu mitwe batazi uko yabagezeho.

Page 259: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 259

Umwanditsi w’intiti witwa Al-Khatibu yanditse mu gitabo cye cyitwa al-Rawudhul-Anfu, umuzingo wa kabiri urup rwa 229. Ali (a.s) kuryama ku gitanda cy’Intumwa (s.a.w.w) akanambara imyenda yayo, no kwigaragaza kuburyo uri burunguruke abona ko ari Intumwa iryamye, ni ubuhamya buhagije mu guhamya ko Ali (a.s) ariwe khalifa wagombaga kuyobora Abayisilamu Intumwa (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana.

Abari bagabye igitero ku inzu y’Intumwa ni Abu Jahali, Hakam bin Aasi, Aqbah bin Abi Mu’iti. Nadiri bin Harith, Umayyah bin Khalaf, Ibn Ghalidhah, Zam’ah bin al-Asuwad, Abu-Lahab, Ubayyah bin Khalaf, Nabiih na Munabih abana ba Hajaaj.

Guhotora ni bumwe mu buryo bukoreshwa n’abagizi ba nabi bagamije gutokombeza abo babona ko babangamiye inyungu zabo. Umushinga w’Abakurayishi wo guhotora Intumwa (s.a.w.w), ujya gusa nk’umushinga w’Abayahudi wo kwica Isa mwene Mariyamu (a.s), nanone ukajya gusa nk’umushinga w’agaco k’Abayahudi bari batuye i Madina wo kwica Intumwa Muhammadi (s.a.w.w).

Ntagushidikanya ko umuvandimwe w’umusomyi yibaza impamvu yatumye abo bahotozi barindira kwica Intumwa mu gitondo ntibayice ninjoro. Abari bagose inzu y’Intumwa baje kuyica, barindiriye kuyica mu gitondo ibyutse isohotse mu nzu, kubera kwanga kuza kugawa n’Abarabu kuba baragiye gusenyeraho intumwa (s.a.w.w) umuryango cyangwa ikibambasi cy’inzu bagamije kuyisangamo imbere mu gihe muri iyo nzu hari haryamyemo abana n’abagore, kandi mu muco wabo bikaba byari bigayitse. Bityo Fatima (a.s) umukobwa w’Intumwa (s.a.w.w) akaba yaragoswe n’ababisha ari mu nzu kabiri, ubwa mbere ni igihe yarikumwe n’Intumwa (s.a.w.w), inzu barimo igotwa n’Ababisha b’Abakurayishi i Makka, ubwa kabiri ni i Madina ubwo inzu ye yagoswe n’agatsiko k’ababisha kari kayobowe na Umari bin Khatwaabi bashaka kumutwikiramo nabo bari kumwe.

Qadhi Husein Bin Muhammad Diyarbakri Al Maliki, mu gitabo cye Tarikhul Khamis agira ati: Ubwo abakafiri b’Abakurayishi bemeranyaga kwica Intumwa y’Imana (s.a.w.w., Malayika Jibrael yahise aza kubwira Muhammadi (s.a.w.w) ubugambanyi bw’Abakurayishi. Amutegeka ko atagomba kurara ku gitanda yararagaho ahubwo agomba guhita ajya i Madina ibwira Ali bin Abittalib iti: (Ryama kuri iki gitanda cyanjye, witwikire umubiri wose ishuka niyorosaga y’icyatsi kibisi, wizere ko ntacyo uri bube). Nk’uko yategetse Ali (a.s) ko agomba gusubiza indagizo yari yarabikijwe na banyirazo. Intumwa (s.a.w.w) yahise isohoka mu nzu yari irimo, isohoka isoma aya nke za mbere z’isura ya Yaseen (sura 36) kugera kuri aya «Fa hum la yubsirun». Abari bamurindiriye kumwica inyuma y’umuryango barasinzirizwa. Intumwa(s.a.w.w) igenda ishyira umucanga k’umutwe wa buri wese muri bo, ibona kugenda yerekeza i Madina.

Jalaluddeen yakomeje muri icyo gitabo cye Tafsir-l-Durr Mansur, atanga ubuhamya bwa Ibin Abasi ahamyamo ko Ali bin Abittalibi yitangiye kuba igitambo cy’Intumwa

Page 260: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

260 AL-MURAJA‘ÄT

أنا عبدهللا وأخو رسوله، وأنا »وكان علي يقول:

«الصديق األكبر ال يقولها بعدي اال كاذب Ali (a.s) ubwe yajyaga avuga ati: “Ndi umugaragu w’Imana (s.w.t), nkaba n’umuvandimwe w’intumwa yayo. Ninjye muhamya w’ukuri “Sidiiq” kurenza buri uwo ariwe wese. Ntawe ushobora kwivuga ibyu w’undi uretse ko yaba abeshya.”1

Nanone yaravuze ati:

y’Imana, aryama ku buriri bwe yifubika ishuka y’Intumwa y’Imana (s.a.w.w), guhera Intumwa (s.a.w.w) igiye kugeza mu gitondo. Abakurayishi bari bagose inzu y’Intumwa, biyumvishaga ko ari Intumwa (s.a.w.w) icyiryamye, barahaguma biteguye ko ibyuka igasohoka bakayica.

Mu gitabo cya Usudul Ghaba cya Ibin Aseer Juzari na Ihiya-ul-uloom cya Ghazali na Tareekh khamees cya Qadhi Husain al-Diyarbakri, bavuga ko: Ubwo Ali (a.s) yari aryamye ku gitanda cy’Intumwa(s.a.w.w), Imana yabwiye Malayika Jibril na Mikayili iti: Nabagize inshuti z’amagara, umwe muri mwe muha kuzabaho igihe kirekire kurenza undi, none ni nde muri mwe witeguye gutangaho ubuzima bwe igitambo kubera kurokora ubuzima bwa mugenzi we? Bumvise Imana (s.w.t) ibabwiye ityo, buri wese muri bo yanga gutanga ubuzima bwe ho igitambo kubera kurokora ubuzima bwa mugenzi we! Imana (s.w.t) irababwira iti: Munaniwe kuba nka Ali bin Abittalib? Nimwumve; Namugize umuvandimwe n’inshuti y’Intumwa Muhammadi (s.a.w.w), none ubu Ali aryamye ku gitanda cya Muhammadi, yitanzeho igitambo ngo abe ariwe wicwa mu mwanya we kuko ari umuvandimwe we!! Kubera iyo mpamvu, nimujye ku isi murinde Ali ntagirirwe nabi n’Abakurayishi. Abamalayika batagatifu bahise baza ku isi binjira aho Ali (a.s.) yari aryamye bafata ibirindiro byabo. Jiburili ahagarara iruhande rw’umutwe wa Ali (a.s.) na Mikayile ahagarara iruhande rw’amaguru ya Ali (a.s.). Jibriri abwira Ali (a.s) ati: Amahoro kuri wowe yewe mwana wa Abuttalib, Imana yaratiye iki gikorwa cyawe abamalayika. [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Nisa’i mu gitabo cye Al-Khasa’is al-Alawiyya, na al-Hakim mu ntangiriro z’urupapuro rw’i 112, umuzingo wa 3, mu gitabo cye cyitwa Al-Mustadrak, na Abu Shaybah na Ibn Abu Asim m,u gitabo cyitwa Al-Sunnah, na Abu Na’im mu gitabo cyitwa Al-Ma’rifa. Inandikwa na al-Muttaqi al-Hindi mu gitabo cye cyitwa Kanz al-Ummal na Muntakhab al-Kanz. Nanone soma Al-Muntakhab unasome urup. rwa 40, umuzingo wa 5, muri Musnad.

Page 261: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 261

وهللا اني الخوه ووليه، وابن عمه ووارث علمه، »وقال:

«فمن أحق به مني؟“Wallahi ndi umuvandinwe wayo nkaba umufasha wayo, ndi mwene se wayo, n’uwazunguye ubumenyi bwayo, ninde ukwiye kuba umuyobozi mbere yanjye?”1

وقال يوم الشورى لعثمان وعبدالرحمن وسعد

أنشدكم هللا هل فيكم أحد آخى رسول هللا بينه »والزبير:

وبينه، اذ آخى بين المسلمين غيري، قالوا: اللهم

.«الMu ijoro rya shura2 Ali (a.s) yabwiye Uthuman, Abu Rahman Sa’d na Zubeir ati: “Hari umuntu wundi muzi mu Bayisilamu utarinjye, intumwa y’Imana yanywanye nawe?” Barasubiza bati: “Turahamya ko ari ntawe.”3

للوليد يوم بدر، قال له الوليد: من يولما برز عل

«.أنا عبدهللا وأخو رسوله... الحديث»أنت؟ قال علي Ubwo Ali (a.s) yasakiranaga n’uwitwa al- Walid mu ntambara ya Badr, Walid yaramubajije ati: “Uri inde?” Ali (a.s) aramusubiza ati: “Ndi umukozi w’Imana nkaba n’umuvandimwe w’intumwa yayo.”4

1– Soma urup. rw’i 126, umuzingo wa 3, igitabo cyitwa Al-Mustadrak, inandikwa na al-Dhahbi katika mu gitabo cye Talkhis, umwanditsi ahamya ko ari sahih.

2– Shura; Kujya inama, ariya magambo Ali (a.s) yayabajije abari mu inteklo yari yashyizweho na Umari bin Khattab kwihitamo uba khalifa.

3– Iyi Hadithi yandikwa na Ibn Abd’l-Birr aho avuga ibigwi bya Ali mu gitabo cye Isti’ab, inandikwa n’abandi banditsi ba Hadithi bizewe.

4– Iyi Hadithi yanditswe na Ibn Sa’d aho avuga ku intambara ya Badr katika Tabaqat , urup. rwa 15, igika cya mbere, umuzingo wa 2.

Page 262: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

262 AL-MURAJA‘ÄT

أرأيت لو »له: وسأل علي عمر أيام خالفته فقال

جاءك قوم من بني اسرائيل، فقال لك أحدهم: أنا

؟عم موسى، أكانت له عندك أثرة على أصحابه ابن

، «فأنا وهللا أخو رسول هللا، وابن عمه»فقال: نعم، قال:

فنزع عمر رداءه فبسطه، وقال: وهللا ال يكون لك مجلس

غيره حتى نتفرق، فلم يزل جالسا عليه، وعمر بين

حتى تفرقوا، بخوعا ألخي رسول هللا وابن عمه.يديه Umari bin Khattabi yari Khalifa, Ali (a.s) yaramubajije ati:”1 “Uramutse uziwe n’Abayisirayeri runaka, umwe muri bo akakubwira ko ari mwene se wabo w’intumwa y’Imana Musa, niko ye, uzamwakirana icyubahiro kirenze icy’abagenzi be?” Umari aramusubiza ati: “Yego.” Ali aramubwira ati: “Wallah ninjye muvandimwe w’intumwa y’Imana nkaba na mwene se wabo.” Umari ahita yambura igishura “Juba” yari yambaye agisasa hasi ngo Ali abe aricyo yicarira, avuga ati: “Wallahi ntabwo nemera ko wicara ahandi uticariye iki gishura nari niteye kugeza turangije ibiganiro byacu.” Ali (a.s) yicarira igishura Umari yari yambaye, Umari nawe agaragaza gushimishwa no kuba agaragarije mwene se wabo w’intumwa icyubahiro”.2

3) Biragaragara ko nanirwa kuganisha ikaramu yanjye mu icyerekezo kimwe, reka nsubire mu ibyo twarimo. Intumwa y’Imana yategetse kwica imiryango yose y’abasahaba yasohokeraga mu musigiti, uretse umuryango umwe, ibyo yabikoze mu rwego rwo kurinda icyubahiro cy’umusigiti ntihagire uwinjiramo mu gihe afite janaba cyangwa najisi. Ariko yemera ko umuryango w’inzu ya Ali wo uguma gusohokera mu musigiti imwemerera kujya aca mu musigiti niyo yaba afite janaba, nk’uko Haruna yari abyemerewe, bityo aba atanze ubundi buhamya bw’uko Ali na Haruna (Imana ibishimire) bahurira kubintu bimwe haba mu kwemera no kuba baratagashijwe.

وسد رسول هللا صلى هللا عليه وآله »قال ابن عباس:

وسلم، أبواب المسجد غير باب علي، فكان يدخل

1– Nk’uko Dar Qutni yanditse mu gitabo cye Maqsad aho asobanura aya ya (Qur’an 43:23), iakaba aya ya 14 muri aya zashyizwe k’urutonde na Ibn Hajar rw’izahishuwe zivuga kuri Ahalul-bayiti, mu gika cya 11 mu gitabo cye cyitwa Sawa’iq al-Muhriqa; soma k’urup. rw’i 107 mu gitabo cyitwa Sawa’iq al-Muhriqa.

2– Sawa’iq al-Muhriqa; soma k’urup. rw’i 177 icapiro rya al-Muhammadiyah mu Misiri.

Page 263: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 263

المسجد جنبا وهو طريقه ليس له طريق غيره...

.«الحديثIbn Abbas yaravuze ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yategetse ko imiryango yose y’abasahaba yasohokeraga mu musigiti yicwa uretse umuryango w’inzu ya Ali, bityo we yinjiraga mu musigiti niyo yabaga afite janaba, kuko ntayindi nzira yagiraga acamo ava mu inzu itari mu musigiti.”1

قال عمر بن الخطاب من حديث صحيح على شرط و

لقد أعطي علي بن أبي طالب ثالثا،»الشيخين أيضا:

ألن تكون لي واحدة منها أحب الي من حمر النعم،

زوجته فاطمة بنت رسول هللا، وسكناه المسجد مع رسول

«.هللا يحل له ما يحل له فيه، والراية يوم خيبرUmari Ibn al- Khattab yavuze Hadithi sahih yujuje amategeko ya Hadithi sahih yashyizweho na Bukhari na Musilim, iri mu bitabo byose bya Hadithi igira iti:2 “Ali bn Abitalibi yari yihariye ibintu bitatu mpawe kimwe muri byo nagiha agaciro karenze ako naha guhabwa ingamiya itukura: “Umugore we Fatimah kuba yari umukobwa w’intumwa y’Imana, kuba we n’intumwa bari batuye mu musigiti ariwe wenyine uziruriwe byose byari biziruriwe intumwa gukorerwa mu musigiti, n’ibendera yahawe ajya kubohoza khaibar.”3

1– Iyi Hadithi ni ndende cyane, ivugwamo ibigwi cumi byari byihariwe na Ali, twayandukuye mu ibaruwa ya 26.

2– Soma urup. rw’i 125, umuzingo wa 3, mu gitabo cyitwa al-Mustadrak. Yanditswe na Abu Ya’li, nk’uko yanditse mu gika cya 3, icyiciro cya 9, mu gitabo cyitwa Al-Sawa’iq al-Muhriqa; Soma k’urup. rwa 76 muri icyo gitabo. Nanone yanditswe gutyo hanagamijwe biriya bisobanuro byayo na Ahmed ibn Hambal aho yanditse Hadithi za Umar n’umwana we Abdullah, n’abavuzi ba Hadithi benshi banditse iyi Hadithi.

3– Iyi Hadithi yanditse muri Musitadrak cya Hakim, umuzingo wa 3, urup. rw’i 117.

Page 264: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

264 AL-MURAJA‘ÄT

ذكر سعد بن مالك يوما بعض خصائص علي في حديث

صحيح أيضا فقال: وأخرج رسول هللا عمه العباس وغيره

من المسجد، فقال له العباس: تخرجنا وتسكن عليا؟

ما أنا أخرجتكم وأسكنته، ولكن هللا أخرجكم »فقال:

.«وأسكنهSa’id ibn Malik, nk’uko biri muri Hadithi sahihi (y’ukuri), igihe kimwe yavuze ibigwi byari byihariwe na Ali, aravuga ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yasohoye abantu bose bari bafite amazu asohokera mu musigiti, barimo na se wabo al- Abbas n’abandi. al-Abbas abaza intumwa y’Iman (s.a.w.w) ati: “Kuki udukuye mu musigiti ugasigaza Ali?” Intumwa y’Imana (s.a.w.w) irasubiza iti: “Sinjye ubasohoye nsigaza Ali, ahubwo Imana (s.w.t) niyo ibasohoye aramusigaza.”1

وقال زيد بن أرقم : كان لنفر من أصحاب رسول هللا

أبواب شارعة في المسجد فقال رسول هللا صلى هللا عليه

وآله وسلم: سدوا هذه األبواب اال باب علي، فتكلم

الناس في ذلك، فقام رسول هللا صلى هللا عليه وآله

وسلم، فحمد هللا وأثنى عليه، ثم قال:أما بعد فاني

بواب إال باب علي، فقال فيه أمرت بسد هذه األ

قائلكم، واني وهللا ما سددت شيئا وال فتحته، ولكني

«.أمرت بشيء فاتبعتهZayd iIbn Arqam yaravuze ati: “Hari abasahaba b’intumwa imiryango y’amazu yabo yasohokeraga mu musigiti, intumwa y’Imana (s.a.w.w) iza kubabwira iti: “Mwice imiryango yanyu mwese uretse umuryango wa Ali.” Bamwe muri bo ntibyabashimisha batangira kujujura. Igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) irahaguruka ivuga khutuba nyuma yo gushimira Imana iti: “Nategetse ko imiryango yose isohokera mu musigiti yicwa, bamwe muri mwe bavuga ibyo bavuze bangaya, mugihe Wallahi ntamiryango nategetse kwicwa ntaniyo naretse, uretse ko ari itegeko nari nategetswe ndishyira mu bikorwa.’2

1– Nk’uko byavuzwe mu ntangiriro z’urup. rwa 17, umuzingo wa 3, mu gitabo cyitwa Al-Mustadrak. Iyi Hadithi yanditswe n’ibitabo byose bya Hadithi na Suna, inandikwa n’abanditsi benshi ba Suna.

2– Nk’uko yanditswe na Ahmed k’urup. rwa 369, umuzingo wa 4, mu gitabo cya Musnad. Inandikwa na al-Diya, no mu gitabo cya Kanz-al-Ummal na Muntakhab . Unasome Mutakhab urup. rwa 20 muri Musnad.

Page 265: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 265

وأخرج الطبراني في الكبير عن ابن عباس أن رسول هللا

ماأنا »صلى هللا عليه وآله وسلم، قام يومئذ فقال:

أخرجتكم من قبل نفسي وال أنا تركته، ولكن هللا

أخرجكم وتركه، انما أنا عبد مأمور ما أمرت به

.«فعلت، ان أتبع إال ما يوحى إليTabrani yanditse riwaya yavuzwe na Ibn Abbas ati: Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yarahagurutse iravuga iti: “Sinabasohoye “mu musigiti ku bwende bwanjye, nta n’uwo naretse kujya asohokera mu musigiti kubwende bwanjye, ariko Imana yawubasohoyemo imurekeramo, njye ndi umugaragu w’Imana ugomba gushyira mu bikorwa ibyo integetse, ukurikira ibyo mpishuriwe n’Imana.”

يا علي ال »وقال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

.«يحل ألحد أن يجنب في المسجد غيري وغيركIgihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali (a.s) iti: “Yewe Ali! Nta muntu uwo ariwe wese wemerewe kuba mu musigiti igihe afite janaba, uretse wowe nanjye.”

ن سعد بن أبي وقاص، والبراء بن عازب، وابن ع

عباس، وابن عمر،وحذيفة بن أسيد الغفاري، قالوا

كلهم: خرج رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، الى

ان هللا أوحى الى نبيه موسى أن ابن لي »المسجد فقال:

مسجدا طاهرا ال يسكنه اال أنت وهارون، وان هللا أوحى

طاهرا ال يسكنه إال أنا وأخي الي أن أبني مسجدا

.«عليSa’d Ibn Abi waqqas, al- Bara’ Ibn Azib, Ibn Abbas, Ibn Umar Hudhaifa Ibn al- Yamani, bose baravuze bati: “Igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) yinjiye mu musigiti, iravuga iti: “Imana yategetse intumwa yayo Musa iti: “Nyubakira umusigiti ube ahantu hera, ntihagire undi wemererwa kuwuturamo uretse wowe na Haruna, nanjye Imana yarantegetse iti: “Nyubakira umusigiti ube ahantu hera, ntihagire undi uzemererwa kuwuturamo uretse njye n’umuvandimwe wanjye.’’

Ntamwanya dufite wo kwandika buri Hadithi yavuze kuri ibi, zirimo izavuzwe na Ibn Abbas, Abuu Sa’id aal-Khudri, Zayd Ibn Arqama, n’umusahaba wo mu bwoka bwa Khath’aam, Asma bint Aamis, Umm Salamah, Hudhayfaah Ibn Asid, Sa’d ibn Umar, Abu Dhar al-Ghifari, Abu Tufail, Buraydah al-Aslami, Abu Rafi, umugaragu w’intumwa (s.a.w.w)

Page 266: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

266 AL-MURAJA‘ÄT

yahaye ubwigenge, Jabir Ibn Abdullah al-Ansari n’abandi bavuze iriya Hadithi.

وفي المأثور من دعاء النبي صلى هللا عليه وآله

اللهم ان أخي موسى سألك فقال:»وسلم:

*

*

*

*

* *

فأوحيت

اليه:

بدك ورسولك محمد، اللهم واني ع

ري، ويسر لي أمري، واجعل لي وزيرا من دفاشرح لي ص

.«أهلي عليا أخي... الحديثNk’uko bizwi ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yasabye Imana (s.w.t) iti: “Mana Nyagasani! Umuvandimwe wanjye Musa yagusabye avuga ati: “Yewe Nyagasani! Mpa gusobanukirwa, ukure intananya k’ururimi rwanjye mbashe gusobanuka, ugire umuvandimwe wanjye Haruna kuba umufasha wanjye mu bantu b’iwanjye, amfashe gusohoza inshingano”, Nyagasani aramusubiza uti: ‘”Tuzagufashisha umuvandimwe wawe, tubahe ubwami buhambaye” (Qur’an 28:35).’ Nyagasani! Njye Muhammaad umugaragu wawe; mpa gusobanuka, inyorohereze ibyanjye, umpe umufasha mu bantu b’iwanjye, Ali umuvandimwe wanjye…).1-2

ومثله ما أخرجه البزار من أن رسول هللا صلى هللا عليه

ان موسى سأل ربه »وآله وسلم، أخذ بيد علي فقال:

أن يطهر مسجده بهارون، واني سألت ربي أن يطهر

1– Iyi Hadithi ni Hadithi No 6156 muri Hadithi ziri mu gitabo cya Kanz al-Umal, urup. 408, umuzingo wacyo wa 6.

2– Iyi Hadithi yanditswe na Imamu Abu Is’haq al-Tha’labi yaravuzwe na Abu Dharr al-Ghifari aho asobanura Suratul al-Maidah aya igira iti: “Mu by’ukuri umuyobozi wanyu ni Allah, intumwa ye n’abemeye…” muri Al-tafsir al-Kabir, ni nako yanditswe na Imamu Ahmed mu gitabo cye Musnad.

Page 267: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 267

ثم ارسل الى أبي بكر أن سد بابك، « مسجدي بك

فاسترجع ثم قال: سمعا وطاعة. ثم أرسل الى عمر،

ك، ثم قال صلى هللا عليه ثم أرسل الى العباس بمثل ذل

ما أنا سددت أبوابكم، وفتحت باب »وآله وسلم:

«.علي، ولكن هللا فتح بابه، وسد أبوابكمN’indi nkayo yavuzwe na Al-Bazzaz ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yafashe ukuboko kwa Ali iravuga iti: “Musa yasabye Nyagasani we agire Haruna igihe cyose abe yemerewe kwinjira mu musigiti, nanjye nasabye Nyagasani akugire igihe cyose ube wemerewe kwinjira mu musigiti.” Intumwa ituma umuntu kwa Abubakari amutegeka kwica umuryango w’inzu ye wasohokeraga mu musigiti Abubakari yubahiriza itegeko ry’intumwa yica umuryango w’inzu ye wasohokeraga mu musigiti. Ituma indi ntumwa kuri Umar kugenza atyo, n’abandi nka al-Abbas nabo kugenza batyo. Nyuma intumwa y’Imana (s.a.w.w) iravuga iti: “Sinjye wafunze imiryango yanyu, sinanjye wategetse ko uwa Ali uguma ufunguye; ariko Imana niyo yafunze imiryango yanyu isiga uwe.”

Uru rugero rurahagije kumvisha icyo twashatse kumvisha aricyo kugereranya Ali na Haruna mu inzego zose. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 35 Kuya 27/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

Gusaba guhabwa indi mirongo yera isigaye.

Imana ihe imigisha ababyeyi bawe! Mbega uburyo uvuga imvugo z’ubuhanga bujimije! Zana indi mirongo yera isigaye, ikurikirana urusorongo kandi yunganirana. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

Page 268: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

268 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 36 Kuya 29/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Hadith ya Ibn Abbas.

II. Hadith ya Umran.

III. Hadith ya Buraydah.

IV. Hadith y’ibigwi icumi bya Ali.

V. Hadith ya Ali.

VI. Hadith ya Wahab.

VII. Hadith ya Ibn Abu Asim.

1- Soma igitabo cya Abu Dawud al-Tayalisi cyitwa Isti’ab aho avuga ku ibya Ali Hadithi ya Abbas igira iti:

عن ابن عباس، قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله

« أنت ولي كل مؤمن بعدي»وسلم لعلي بن أبي طالب:

. Intumwa y’Imana yabwiye Ali ibn Abitalib iti: “Uri Wali [umuyobozi] wa buri mwemera nyuma yanjye.”1

2- Hadith y’indi ni Hadithi sahih ya Umari ibn Hasin yaravuze ati:

بعث رسول هللا صلى هللا »عن عمران بن حصين، اذ قال:

عليه وآله وسلم سرية، واستعمل عليهم علي بن أبي

طالب، فاصطفى لنفسه من الخمس جارية، فأنكروا ذلك

عليه، وتعاقد أربعة منهم على شكايته الى النبي

1– Iyi Hadithi yanditswe na Abu Dawud n’abandi banditsi b’ibitabo bya Hadithi yavuye kuri Abu Awanah al-Waddah ibn Abdallah al-Yashkuri yaravuzwe n’uru ruhererekane rw’abavuzi bayo; Abu Haji Yahya ibn Salim al-Fizari, Amr ibn Maymun al-Awdi, rurangirira kuri Ibn Abbas. Abavuzi b’iyi Hadithi bose ni abanyakuri kandi barizewe, Hadithi bavuze zanditswe na Bukhari na Muslim mu bitabo byabo Sahih uretse Yahya ibn Salim niwe batigeze bakuraho Hadithi, usibye kuba umunyakuri kwe byemezwa n’’intiti zose mu gukurikiranira hafi ibya Hadithi. Al-Dhahbi waho avuga k’ubuzima bwe mu gitabo cye Al-Mizan, yakoporoye ibyo yavuzweho na Ibn Ma’in, al-Nisa’i, Dar Qutni, Muhammad ibn Sa’id, Abu Hatim, n’abandi bose bahamya ukuba umunyakuri no kwizerwa bye.

Page 269: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 269

صلى هللا عليه وآله وسلم،فلما قدموا، قام أحد

يا رسول هللا ألم تر أن عليا صنع كذا األربعة فقال:

وكذا، فأعرض عنه، فقام الثاني فقال مثل ذلك،

فأعرض عنه، وقام الثالث فقال مثل ما قال صاحباه،

فأعرض عنه، وقام الرابع فقال مثل ما قالوا:

فأقبل عليهم رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم،

علي؟ ان والغضب يبصر في وجهه فقال: ما تريدون من

« .عليا مني، وأنا منه، وهو ولي كل مؤمن بعدي“Intumwa y’Imana yohereje umutwe w’ingabo zari ziyobowe na Ali ibn Abitalib ahitamo gufata umuja nk’umugabane we wa khums, abantu baramwamagana. Abantu bane bajya kumurega ku ntumwa y’Imana. Bageze ku ntumwa (s.a.w.w) umwe muri bo abwira intuma (s.a.w.w) ati: “Yewe ntumwa y’Imana! Ali yakoze ibi n’ibi?’ Intumwa y’Imana (s.a.w.w) irahindukira imutera umugongo. Uwakabiri avuga nk’ibyavuzwe n’uwambere, nawe ntiyamwitaho. Uwagatatu nawe avuga nk’ibyavuzwe na bagenzi be, nawe ntiyamwitaho. Uwakane nawe arahaguruka avuga ibyavuzwe na bagenzi be. Ni bwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yahindukiye irabareba yarakaye iravuga iti: «Ni iki mushaka kuri Ali? Ali ni umwe nanjye nanjye nkaba umwe nawe kandi akaba Wali [umuyobozi] wa buri mwemera nyuma yanjye».1

4) Na none Hadithi ya Buraydah yanditswe k’urup. rwa 356 umuzingo wa 5 w’igitabo cyitwa Musnad ya Ahmad:

بعث رسول هللا بعثين الى »حديث من مسند أحمد، قال:

اليمن، على أحدهما علي بن أبي طالب، وعلى اآلخر

ال: اذا التقيتم فعلي على خالد بن الوليد، فق

1– Iyi Hadithi yanditswe n’abanditsi benshi ba Hadithi nka Imamu al-Nisa’i mu gitabo cye Al-Khasa’is al-Alawiyya, Ahmed ibn Hanbal (aho yanditse Hadith za Umar mu ntangiriro z’urup. rwa 436, umuzingo wa. 4, mu gitabo cye Musnad), al-Hakim k’urup. rw’i 111, umuzingo wa 3. mu gitabo cye Al-Talkhis al-Mustadrak, bose bahamije kuba ari sahih n’uko Muslim nawe yavuze ko ari sahih. Inandikwa na Ibn Abu Shaybah na Ibn Jarif, inandikwa na al-Muttaqi al-Hindi mu ntangiriro z’urup. rwa 400, umuzingo wa 6, mu gitabo cye cyitwa Kanz al-Ummal. Yandikwa na al-Tirizi kutokana na vyanzo vya kuaminika kama ilivyotajwa na al-Asqalani wakati alipokuwa anashughulika na wasifu wa Ali mu gitabo cye Al-Isbah. Umumenyi wa mazihebu ya Mu’tazili Ibin al-Hadid k’urup. rwa 450, umuz wa 2, mu gitabo cye Sharh Nahjul Balagha.

Page 270: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

270 AL-MURAJA‘ÄT

الناس وان افترقتم فكل واحد منكما على جنده،

قال: فلقينا بني زبيدة من أهل اليمن فاقتتلنا،

فظهر المسلمون على المشركين، فقاتلنا المقاتلة

وسبينا الذرية، فاصطفى علي امرأة من السبي

لنفسه، قال بريدة: فكتب معي خالد الى رسول هللا صلى

يه وآله وسلم، يخبره بذلك، فلما أتيت النبي هللا عل

صلى هللا عليه وآله وسلم دفعت الكتاب فقرئ عليه

فرأيت الغضب في وجهه فقلت يا رسول هللا هذا مكان

العائذ بعثتني مع رجل وأمرتني أن أطيعه ففعلت ما

أرسلت به فقال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: ال

أنا منه، وهو وليكم بعدي، تقع في علي فانه مني، و

«.وانه مني وأنا منه، وهو وليكم بعديYaravuze ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yohereje imitwe y’ingabo ibiri Yemen, umutwe umwe wari uyobowe na Ali ibn Abitalib (as), undi uyobowe na Khalid ibn al-Walid”. Ibaha aya mabwiriza iti: “Nimuba muri hamwe Ali niwe muyobozi wanyu, ariko nimutandukana, buri wese azaba ari umuyobozi w’ingabo bari kumwe.” Turwana na Banu Zubayda, dutsinda ababangikanyamana, Ali ahitamo umwe mu bakobwa bari imfungwa zi’ntambara arayirongora. Njye na Khalid twandikira intumwa y’Imana ibaruwa, tuyibwira ibyakozwe na Ali. Njyeze ku ntumwa nyiha ibaruwa isomerwa aho, mbona intumwa igaragaje uburakari mu maso hayo. Nshaka uko nacubya uburakari bwayo ndayibwira nti: “Ibi ni ukubera bariya bashaka ubuhungiro, naho njye wantumye umpa umuyobozi untegeka kumwumvira ndamwumvira.” Intumwa y’Imana iravuga iti: ‘”Ntimukagambanire Ali, kuko ari umwe nanjye nkaba umwe nawe, akaba ari na Wali [umuyobozi] wa buri mwemera nyuma yanjye." 1

1– Iyi Hadithi yanditswe na Ahmed k’urup. rwa 356 yavuye kwa Abdullah ibn Buraydah nawe yarayikuye kuri se. K’urup. rwa 347, umuz wa. 5, muri Musnad ye, muri sanadi irangirira kuri Sa’id ibn Jubayr na Ibn Abbas, ivuye kuri Burydah yaravuze ati:

عن بريدة، قال، غزوت مع علي اليمن، فرأيت منه جفوة، فلما

قدمت على رسول هللا ذكرت عليا فتنقصته، فرأيت وجه رسول هللا

يتغير، فقال: يا بريدة ألست أولى بالمؤمنين من أنفسهم،

قلت: بلى يا رسول هللا قال: من كنت مواله فعلي مواله. اهـ.

“Nari mu ntambara Ali yarwanye muri Yemen, mbona atarinkoreye ibyanshimishije. Njyeze ku intumwa y’Imana mvuga nabi Ali, mbona intumwa y’Imana ihinduye isura kubera uburakari, irambwira iti: ‘Yewe Buraydah si

Page 271: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 271

ال » من خصائصه العلوية: 81ولفظه عند النسائي في ص

تبغضن يا بريدة لي عليا، فان عليا مني وأنا منه، وهو

. «وليكم بعدي

Al-Nisa’i yanditse iyi Hadithi k’urup. rwa 17 mu gitabo cye Al-Khasa’is al-Alawiyyah irimo ibi bikurikira: “Yewe Buraydah! Wishaka ko ndakarira Ali, kuko Ali ari umwe nanjye kandi ni Wali [umuyobozi wanyu nyuma yanjye].”

واذا النبي »ـ ولفظه عند ابن جرير: قال بريدة:

قد احمر وجهه، فقال: من كنت وليه فان عليا وليه،

قال: فذهب الذي في نفسي عليه، فقلت ال أذكره

«.بسوءJarir yandukuye ibyavuzwe na Buraydah ubwe ati: “Uburanga bw’intumwa bwarahindutse buratukura iravuga iti: “Buri uwo mbereye umuyobozi Ali ni umuyoboze we, mpita nibagirwa uburakari nari mfitiye Ali ndavuga nti: “Sinzongera kuvuga Ali nabi”. 1

mbafiteho uburenganzira kurenza ubwo mwifiteho?’ Ndasubiza inti: ‘Yego ntumwa y’Imana.’ Iravuga iti: ‘Muri wese mbereye mawla [umuyobozi], Ali ni mawla [umuyobozi] we.’” Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim k’urup. rw’i 110, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Al-Mustadrak.

1– Yanditswe na al-Muttaqi al-Hindi k’urup. rwa 398, umuzingo wa 6, no muri Kanz al-Ummal.

Page 272: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

272 AL-MURAJA‘ÄT

والطبراني قد أخرج هذا الحديث على وجه التفصيل،

اليمن، ان بريدة لما قدم من »وقد جاء فيما رواه:

ودخل المسجد، وجد جماعة على باب حجرة النبي صلى

هللا عليه وآله وسلم، فقاموا اليه يسلمون عليه

ويسألونه، فقالوا: ما وراءك؟ قال: خير فتح هللا على

المسلمين، قالوا: ماأقدمك؟ قال: جارية أخذها علي

من الخمس، فجئت ألخبر النبي بذلك، فقالوا: أخبره

يا من عينه، ورسول هللا صلى هللا عليه أخبره، يسقط عل

وآله وسلم، يسمع كالمهم من رواء الباب، فخرج

مغضبا فقال: ما بال أقوام ينتقصون عليا؟ من أبغض

عليا فقد أبغضني، ومن فارق عليا فقد فارقني، ان

عليا مني، وأنا منه، خلق من طينتي، وأنا خلقت من

اهيم ذرية بعضها طينة ابراهيم، وأنا أفضل من ابر

من بعض، وهللا سميع عليم، يابريدة أما علمت أن لعلي

.«أكثر من الجارية التي أخذ. وأنه وليكم بعديAl-Tabrani yandukuye iyi Hadithi ndende, mu ibyo yavuze harimo ko ubwo Buraydah yaje avuye Yemen yinjiye mu musigiti, yabonye agatsiko k’abantu bicaye imbere y’umuryango w’icyumba cy’intumwa y’Imana (s.a.w.w). Bamubonye bahagurikira rimwe kumusuhuza bamubaza amakuru mashya yo kurugamba. Aravuga ati: “Amakuru ni meza kuko Imana yahaye Abayisilamu intsinzi.” Bamubaza ikimuzanye? Arasubiza ati: “Ni ibyabaye k’umukobwa w’umucakara Ali yahisemo nk’umugabane we wa khums, nje kubwira intumwa ibyabaye.” Baravuga bati: “Biyibwire Ali arahita ata agaciro kuri yo. Ubwo barimo bavuga ayo magambo intumwa yari mu cyumba ibumva, isohoka hanze irakaye iravuga iti: “Habaye iki gituma mutesha Ali icyubahiro? Buri wese wanga Ali ninjye aba yanga, na buri wese witandukanyije na Ali abayitandukanyije nanjye, Ali akomoka kuri njye nanjye ngakomoka kuri we; yaremwe mu icyondo kimwe nanjye, kandi ubutaka naremwemo nibwo bwaremwemo Ibrahim, n’ubwo ari uko biri ni njye wimbonera kurenza Ibrahim, ni urubyaro rukomoka k’urundi, kandi Imana niyo Nyirikumva no kumenya. Yewe Buraydah! Uyobewe ko Ali yagenewe byinshi bifite agaciro kurenza umuja yarongoye kandi akanaba umuyobozi wanyu nyuma yanjye?”

Ntagushidikanya k’ubusahihi bw’iyi Hadithi, yavuzwe n’abavuzi ba Hadithi benshi kandi bose barizerwa.

5) Indi Hadithi ijya kuba kimwe nk’iyi ni iyi yanditswe na al-Hakim yavuye kuri Abbas ikaba ari ingenzi. Muri iyo Hadithi avugamo ibigwi icumi

Page 273: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 273

byihariwe na Ali, avugamo ibyavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) kuri Ali iti:

عن ابن عباس من حديث جليل، ذكر فيه عشر خصائص

لعلي، فقال: وقال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

«. أنت ولي كل مؤمن بعدي»

“Uri Wali [umuyobozi] wa buri mwemera n’umwemera kazi.”

6) Nanone mu iyindi Hadithi intumwa y’Imana yaravuze iti: “Yewe Ali! Nasabye Imana kuguha ibintu bitanu, impa bine inyima icyagatanu.” Ikomeza ivuga iti: “Yampaye ku kugira (Wali) umuyobozi wa buri mwemera n’umwemera kazi.”1

7) Hadithi nka ziriya ivugwa na Ibn al-Sakan ayikuye kuri Wahab ibn Hamzah nk’uko ivugwa ahavugwa ubuzima bwa wa Wahab mu gitabo cya Ist’ab ko intumwa y’Imana yaravuze iti: “Igihe kimwe narikumwe na Ali k’urugendo mbona ko atanyitayeho; K’umutima nti: “Nimva k’urugendo nzamurega ku ntumwa”. Naje kumurega ku ntumwa nanamuvuga nabi, Intumwa (s.a.w.w) iravuga iti: “Wivuga utyo Ali, kuko Ali ariwe Wali [muyobozi] wawe nyuma yanjye.’” At-Tabrani, mu gitabo cye Mujma’ al-Kabir, avugamo ibyo tumaze kuvuga byavuzwe na Wahab ariko harimo itandukaniro rito ariryo iri rikurikira: “Wivuga ayo magambo Ali, kuko ariwe w’ibanze kuba umuyobozi w’abantu nyuma yanjye.”

8) Ibn Abu ‘Asim yanditse Hadithi yavuzwe na Ali ayikuye ku ntumwa y’Imana, intumwa y’Imana yaravuze iti:

ألست أولى بالمؤمنين من أنفسهم؟ »عن علي مرفوعا:

.«قالوا: بلى، قال: من كنت وليه فهو وليه“Niko ye?” Sinjye ufite uburenganzira ku Bayisilamu kurenza ubwo bifiteho? Barasubiza bati: Yego. Intumwa y’Imana iravuga iti: “Buri wese mbereye Wali [umuyobozi], uyu Ali niwe uzamubera Wali [Umuyobozi].” 2

Mu bitabo byacu bya Hadithi, iyi Hadithi ni mutawatiru, yavuzwe n’abaimamu bo mu rugo rw’intumwa bejejwe (as).

1– Iyi Hadithi ni Na. 6048 muri Hadithi zanditse mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, urup. rwa 396, umuzingo wa 6.

2– Iyi Hadithi yanditswe na al-Muttaqi al-Hindi yarakuwe kuri ibn Abu Asim k’urUp. rwa 397, umuzingo wa 6, mu gitabo cye cyitwa Kanz al-Ummal.

Page 274: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

274 AL-MURAJA‘ÄT

Ibyo tumaze kuvuga birahagije guhamya ukuri kw’ibyo twavugagaho, ibyo tumze kuvuga byunganirwa na Aya ya al-wilayat. Ndashimira Imana Nyagasani w’ibiremwa. Wassalam.

Umuvandimwe,

Sh.

IBARUWA YA 37 Kuya 29/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

Wali ni ijambo rifite ibisobanuro byinshi, umurongo wera uvuga ko Ali ari umuyobozi w’Abayisilamu nyuma y’intumwa urihe?

Ijambo Wali ryakoreshejwe muri ziriya Hadithi ryemera ibisobanuro byinshi birimo kurwanira umuntu ishyaka, inshuti, ukunda undi, umukwe, umuyoboke, umufasha, na buri wese uhagarariye umuntu, akanahagararira ibibazo bye yitwa Wali, utegeka nawe aba ari Wali. Wenda ibisobanuro bya ririya jambo [Wali] muri iriya Hadithi byaba bisobanura ko intumwa yavugaga ko Ali ariwe uzabarwanaho, cyangwa ni inshuti yanyu, cyangwa ni umukunzi wanyu. None umurongo wera muvuga utanga biriya bisobanuro mwahamije ko aribyo bya ziriya Hadithi urihe. Wasalamu.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 38 Kuya 30/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

I. Kugaragaza igisobanuro cy’ukuri cy’ijambo “Wali.” [muri ziriya Hadithi]

II. Andi magambo yakoreshejwe mu interuro za ziriya Hadithi (Qarinah) atuma igisobanuro cyaryo intumwa yabaga igamije gisobanuka.

1) Mu bisobanuro by’ijambo “wali” ubwawe wampaye harimo ko buri wese uhagarariye umuntu akanahagararira ibibazo bye yitwa “wali” w’uwo muntu. Icyo gisobanuro cyaryo watanze n’icyo kigamijwe muri ziriya

Page 275: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 275

Hadithi ni nacyo gihita gisobanuka k’uzumvishe. Ni kimwe nko kuvuga uti: “Wali [umuhagararizi] w’umwana muto ni se cyangwa sekuru (ubyara se). Abo baba batariho Wali we [agahagararirwa] ni uwo yarazwe n’umwe muri bariya, yaba ari ntawe Wali we [umuhagararizi we] aba ari ubutegetsi.” Ibi bikaba bisobanura ko bariya tumaze kuvuga aba aribo bafite uburenganzira bwo kurera no guhagararira ibibazo byose by’uwo mwana muto.

2) Amagambo yakoreshejwe hamwe na ririrya jambo (Wali) mu interuro ya ziriya Hadithi afite ibisobanuro byinshi bituma igisobanuro intumwa yabaga igamije cyaririya jambo gisobanuka kuri buri wese ufite ubwenge. Imvugo intumwa y’Imana (s.a.w.w) igiramo iti: “Niwe Wali (umuyobozi wanyu) nyuma yanjye”, irumvisha ko ubwo buyobozi ari umwihariko wa Ali (a.s) nta w’undi ugomba kubufata utariwe. Iyo mvugo ikaba ubwayo itanga igisobanuro twashatse kubabwira, igisobanuro kidakeneye ibindi bisobanuro cyangwa gusesengura. Naho gukunda, inshuti n’ibindi bisobanuro wavuze bishobora guhabwa ijambo Wali muri ziriya Hadithi, aribyo bigamijwe muri ririya jambo Wali, byaba ari iby’abantu bose ntabwo byagarukira k’umuntu umwe, n’abemera abagabo n’abagore buri wese muro bo ni Wali (inshuti, umufasha) w’umwemera mugenzi we. Ari icyo gisobanuro intumwa yabaga igamije ivuga ko Ali (a.s) ari Wali w’Abayisilamu, urumva haba harimo karusho ki intumwa (s.a.w.w) yahoraga yumvisha abantu ko ari umwihariko wa Ali nyuma yayo?

Ni iki cyihishe kitagaragara intumwa yabaga ishaka guhishura mu guhora ivuga muri ziriya Hadithi ko Ali ari Wali wa buri mwemera nyuma yayo niba igisobanuro cya Wali ari umufasha, ukundwa, inshuti n’ibindi nk’ibyo? Intumwa y’Imana irikure yo gusobanura cyangwa kumvisha abantu ikintu kigaragara kandi gisobanutse, cyangwa kwerekana icyo abantu babona. Ubuhanga bw’intumwa burahambaye, kuba umuziranenge ni ngombwa, ubutumwa bwayo burihariye kurenza uko abantu babukeka.

Mu by’ukuri ziriya Hadithi ziragaragara ziranasobanutse ko igisobanuro cyari kigamije cyaririya jambo Wali ari wilayat (ubutegetsi) no kuyobora Abayisilamu byakorwaga n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) iriho none bikaba byimuriwe kuri Ali nyuma yo kwitaba Imana kw’intumwa y’Imana (s.a.w.w). Ziriya Hadithi ubwazo zisaba byanze bikunze kuziha ibisobanuro twe twari tugamije tuzitangaho ubuhamya. Ntabwo zikwiye gusobanurwa ko Ali ari ukundwa, ufasha, inshuti y’Abayisilamu n’ibindi, kuko ubusanzwe ntawashidikanyaga kuba Ali yarafashije Ubuyisilamu, no kuba yari inshuti y’Abayisilamu, byari bizwi ko yakuriye mu rugo rw’intumwa, afasha Ubuyisilamu aburwanira kugera n’ubwo yishwe, byongeye kandi kuba inshuti y’Abayisilamu, kumukunda, kurwanira ishyaka Ubuyisilamu

Page 276: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

276 AL-MURAJA‘ÄT

ntabwo byari ibintu agomba gukorerwa ari uko intumwa y’Imana yitabye Imana bityo bitume intumwa ibwira Abayisilamu kuzabimukorera imaze kwitaba Imana.

Aya magambo yavuzwe na Ahmadi bin Hambali arahagije kukumvisha igisobanuro cyari kigamijwe muri ziriya Hadithi, Imamu Ahmed mu gitabo cye cyitwa Musnad, urup. rwa 347 umuzingo wa 5 yanditsemo Hadithi Sahih igira iti:

عن سعيد بن جبير، عن ابن عباس، عن بريدة، قال:

غزوت مع علي اليمن فرأيت منه جفوة، فلما قدمت »

على رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم ذكرت عليا

فتنقصته، فرأيت وجه رسول هللا يتغير، فقال: يا

بريدة ألست أولى بالمؤمنين من أنفسهم؟ قلت: بلى

«.واله فعلي موالهيا رسول هللا، قال من كنت مYakuwe kuri Sa’id Ibn Jubayr nawe ayikuye kuri Ibn Abbas nawe ayikuye kuri Buraydah, yaravuze ati: “Nari kumwe na Ali mu gitero cyagabwe Yemen, mbona yangizeho ubukaka; bityo nje ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w), navuze Ali ndanamugaya; mbona uburanga bw’intumwa burahindutse irarakara cyane, irambaza iti: “Yewe Buraydah! Simbafiteho uburenganzira kurenza ubwo mwifiteho?’ Ndasubiza nti: “Ibyo ni ukuri ntumwa y’Imana.” Irambwira iti: “Uwo mbereye mawla [umuyobozi], Ali ni mawla [umuyobozi we].’ Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim mu gitabo cye Mustadirak umuzingo w 3, urup. rw’i 110, ahamya ko ari sahih, yujuje amategeko ya Hadithi Sahih yashyizweho na Musilimu. Al-Dhahabi nawe yayanditse mu gitabo cye Talkhis, anavugamo ko ari sahih, yujuje amategeko ya Hadithi Sahih yashyizweho na Musilimu. Hariya intumwa (s.a.w.w) yabajije iti:

ألست أولى بالمؤمنين من أنفسهم؟“Simbafiteho uburenganzira kurenza ubwo mwifiteho?”

Wowe usobanukiwe icyari kigamijwe muri kiriya kibazo, ari nacyo twe twari tugamije tuvuga ziriya Hadithi. Umuntu wese wibaza kuri ziriya Hadithi, n’ibizivugwamo, ntazashidikanya ku byo twavuze. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

Page 277: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 277

IBARUWA YA 39 Kuya 30/ Zul-Hijja/ 1329 A.H

Gusaba kwerekwa Aya ya Wilayat.

Ndahamya ko uri ubukombe mu ibyo wemera, igihangange kitisukirarwa mu impaka, ukoresha imvugo zireshya uwo mujya impaka. Ndi mubamaze kwemera ntakujya umunanu ko ibisobanuro bya ziriya Hadithi ari ibyo uvuga. Iyabaga atari ngombwa [mu iyobokamana rya Ahal-Suna] ko [twemera ko] ibyakorwaga n’abasahaba [byose] ari ukuri [batakoraga amakosa], naca urubanza nk’uko uruca, ariko kwitwara kubivugwa muri ziriya Hadithi nk’uko abasahaba babifashe, ni ngombwa kuri njye [nk’umuyoboke wa Ahal-Suna], ntera ikirenge mu icy’abakurambere bacu Imana ibishimira.

Ariko Aya isobanutse ihamya ibyo mwavuze kuri ziriya Hadithi wavuze mu isoza ry’ibaruwa ya 36, ntabwo mwayitubwiye. Yitwereke wenda twabasha kuyisobanukirwa, inshallah. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 40 Kuya 02/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Aya ya Wilayat no kuba yarahishuwe ivuga kuri Ali.

II. Ni izihe mpamvu zatumye ihishurwa.

III. Kwerekana ubuhamya bw’ibyo twavuze buri muri Aya ya Wilayat.

Ndashaka kugusomera Aya zisobanutse mu gitabo cy’Imana cyera, gitandukanya ukuri n’ikinyoma, ni Aya za Sura al-Maida, Imana Aza wa Jala yaravuze iti:

Page 278: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

278 AL-MURAJA‘ÄT

“Mu by’ukri wali (umuyobozi) wanyu ni Allah, n’intumwa ye, n’abemeye, batanga zaka (n’ubwo) baba bari muri rukuu. Na buri ugira Allah wali (umuyobozi) n’intumwa ye n’abemeye, mu by’ukuri agatsiko ka Allah niko kazatsinda.” (Qur’an yera 5:55-56).

Ntawe ushidikanya kuba izi Aya zarahishuwe zivuga Ali kuko ariwe wigeze guha umukene impeta mu inzira y’Imana ari mu swala.

2) Hadithi nyinshi sahih z’aba Imamu bo mu rugo rw’intumwa bera1 zivuga ko iriya Aya yahishuwe kubera Imamu Ali ubwo yatangaga sadaka y’impeta mu swala ari rukuu, izo Hadithi ni nyinshi kandi uruhererekane mvugo rw’abavuzi bayo rurunganirana bityo akaba ari mutawatiru.2 Soma Hadithi zanditswe n’abatari Abashiya nk’iyi ya Ibn Salam yavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ; yisome mu gitabo cya Sahih ya Nisa’i, cyangwa mu gitabo cya al-Jami Bayna al-Sihah al-Sittah, aho asobanura Surat al-Ma’ida. Nanone soma Hadithi ya Ibn Abbas asobanura iriya Aya iri mu gitabo cya Imam al-Wahidi, cyitwa Asbab al-Nuzul. Al-Khatib yayishyize k’urutonde rwa Aya Al-Muttafaq.3 Nanone soma Hadithi ya Ali iri mu gitabo cyitwa Musnad cya Ibn Mardawayh na Abul-Shaykh. Niba unashaka yisome mu igitabo cyitwa Kanz al-Ummal.

Kuba iriya Aya yarahishuwe ivuga kuri Ali bihurirwaho [ijma] n’intiti mu gusobanura Qur’an zose. Ijma nk’iyo yahamijwe n’intiti n’abamenyi ba Ahal-Suna, nka Imamu al-Qawshaji aho akora ubushakashatsi k’ubu Imamu (imamate) mu gitabo cye cyitwa Sharh al-Tajrid. No kuri Babu ya 18 mu gitabo Ghayat al-Maram harimo Hadith zavuzwe mu buryo bwemewe na Ahal- Suna zihamya ukuri kw’ibyo tuvuga.

1– Aya ya Wilayat kuba yarahishuwe kubera Amir Almuminin (a.s) mu imvano za Hadithi za Ahalul-bayiti biri mu ibyo bamenyeranyaho, soma igitabo cyitwa Biharul-Anuwari, umuzingo wa 35, urup. rw’I 183-206, n’ibindi bitabo by’Abashiya.

2– Ni Hadithi ya 5991 muri Hadithi ziri mu gitabo cya Kanzul-Umal, urup. rwa 391, umuzingo wa 6, yanayivuze mu gitabo cyitwa Muntakhabu-Kanzul-Umali akaba ari umugereka wa Musinad Ahamadi, umuzingo wa 5, urup. rwa 38.

3– Iyi ni Hadithi Na. 5991 mu igitabo cyitwa Kanz al-Ummal ukurasa urup. rwa 391, umuz wa 6.

Page 279: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 279

Iyo ntajya kuba ntagambiriye kuvuga muri make, no kuba iki tuvugaho kigaragara kurenza uko izuba rigaragara ku manywa y’ihangu, nari kwandukura Hadithi nyinshi sahih zivuga kuri ibi. Ariko Imana ishimwe, iki ni ikibazo kidashidikanywaho. N’ubwo ari uko biri, ntabwo tureka iyi baruwa yacu ibure kwandikwamo Hadithi zavuzwe n’abavuzi ba Ahal- Suna kuri iki kibazo.

Izanditswe na Imamu Abu Isihaq Ahmad ibn Ibrahim al-Nisaburi al-Tha’labi1 ziraba ziduhagije, yazanditse mu gitabo cye cyitwa Al-Tafsir al-Kabir. Umwanditsi ageze kuri iyi Aya, yandukuye Hadithi yavuzwe na Abu Zarr al-Ghifari ati:

قال أبو ذر الغفاري، قال: سمعت رسول هللا صلى هللا

صمتا، ورأيته بهاتين الإعليه وآله وسلم، بهاتين و

واال عميتا، يقول: علي قائد البررة، وقاتل

لكفرة، منصور من نصره، مخذول من خذله، أما اني ا

صليت مع رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم ذات يوم،

فسأل سائل في المسجد، فلم يعطه أحد شيئا، وكان

ليه وكان يتختم بها، اعلي راكعا فأومأ بخنصره

الخاتم من خنصره، فتضرع فأقبل السائل حتى أخذ

وسلم الى هللا عز وجل يدعوه، النبي صلى هللا عليه وآله

قال رب اشرح لي ﴿فقال: اللهم ان أخي موسى سألك

صدري، ويسر لي أمري، واحلل عقدة من لساني،

يفقهوا قولي، واجعل لي وزيرا من أهلي، هارون

أخي، أشدد به أزري، وأشركه في أمري، كي نسبحك

كثيرا، ونذكرك كثيرا، انك كنت بنا بصيرا( فأوحيت

اللهم واني عبدك ﴾)قد أوتيت سؤلك يا موسى اليه

ونبيك، فاشرح لي صدري ويسر لي أمري، واجعل لي

وزيرا من أهلي عليا أشدد به ظهري، قال أبو ذر:

فوهللا ما استتم رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم،

اآلية: الكلمة حتى هبط عليه األمين جبرائيل بهذه

1– Yitabye Imana mu mwaka wa 337 A.H. Ibn Khallikan yamuvuze mu gitabo cye Wafiyyat al-Ayan yamuvuzeho ati: “Yari umwantsi udasanzwe mu guhe cye, yanditse kuri Tafsiri igitabo cyitwa Al-Tafsir al-Kabir, yanditsweho na Abdul-Ghafi ibn Ismail al-Farisi mu gitabo cye Siyaq Nisabur, umwanditsi muri icyo gitabo yavuze ko yari igihangange mu ibya Hadithi.”

Page 280: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

280 AL-MURAJA‘ÄT

. “Numvise intumwa y’Imana (s.a.w.w) n’aya matwi yajye – mbe igipfamatwi niba mbeshya – ndayibonera n’aya maso yanjye – mbe impumyi niba mbeshya – ivuga iti: “Ali ni umuyobozi w’abatinya Imana, urimbura abakafiri; umurwanyeho nawe Imana imurwanaho, na buri umutererana atereranwa n’Imana.” Mu by’ukuri igihe kimwe narimo nsari n’intumwa y’Imana (s.a.w.w), mu musigiti haza umukene arasaba ntihagira ugira icyo amuha, Ali yarimo asari ageze muri rukuu yerekeza urutoki rwariho impeta kuri wamukene ngo ayitware. Wamusabirizi araza ayikura mu rutoki rwa Ali arayitwara. (Intumwa y’Imana yarebaga ibikozwe na Ali) ihita izamura ibiganza isaba Imana iti: “Yewe Nyagasani! Umuvandimwe wanjye Musa yasabye agira ati: «Nyagasani mfasha, unyorohereze akazi kanjye, ukureho intananya ziri k’ururimi rwanjye, babashe gusobanukirwa amagambo yanjye, mpa umufasha mu bantu banjye, Haruna umuvandimwe wanjye, ntera ingabo mu bitugu ubicishije mu kaboko ke, umumfashishe mu kazi kanjye, kugira ngo tugusingize cyane, mu by’ukuri uratureba». (Qur’an Tukufu 20: 25-35) Aha wahise umuhishurira ubutumwa uramubwira uti: «Mu by’ukuri uhawe ibyo usabye yewe Musa». (Qur’an Tukufu 20:36). None Mana Nyagasani! Ndi umugaragu n’intumwa yawe; kubera ibyo, ndagusaba kunyorohereza akazi kanjye, umpe umufasha mu bantu banjye, Ali, untere ingabo mu bitugu ubicishije mu kaboko ke. Abu Zarr al- Ghifari aravuga ati: “Wallahi intumwa y’Imana itari yarangiza kuvuga, malayika Jibril aba arahageze, amuhishurira iyi Aya igira iti:

“Mu by’ukuri wali (umuyobozi) wanyu ni Allah, n’intumwa ye, n’abemeye, batanga zaka (n’ubwo) baba bari muri rukuu. Na buri ugira Allah wali (umuyobozi) n’intumwa ye n’abemeye, mu by’ukuri agatsiko ka Allah niko kazatsinda.” (Qur’an 5:55-56).

Page 281: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 281

3) Imana ifashe ukuri kumenyekane ibicishije mu kaboko kawe, uzi neza ko ijambo ‘wali’ risobanura “uhagarariye undi.” Turavuga tuti: “Kanaka na kanaka ni wali b’uyu mwana.” (dushaka kuvuga ko aribo bamuhagarariye). Intiti mu iby’ururimi rw’Icyarabu zasobanuye ko buri wese ufite inshingano yo guhagararira ibibazo by’umuntu, uwo aba ari wali we. Bityo igisobanuro cy’iriya Aya n’ iki gikurikira: “Umuhagararizi w’ibibazo byanyu mu buzima ni Imana, intumwa yayo na Ali; Kuko Ali ariwe ufite ibi bintu bikurikira: Kwemera nyabyo, Gusari, no gutanga Zaka n’ubwo yaba ari rukuu mu swala, ari nawe mpamvu yo guhishurwa kw’izi Aya”. Bityo Imana (s.w.t) muri iriya Aya, yahamijemo wilayat (ubutegetsi) bwayo, n’ubw’intumwa, n’ubwa wasi (umusigire w’intumwa izaraga kuyobora Abayisilamu imaze kwitaba Imana).

Wilayat (ubutegetsi) y’Imana (s.w.t) ni rusange, ni nako wilayat y’intumwa iri, na wilayat ya wasi (umusigire w’intumwa) na yo ni uko; bityo iri jambo Wali rikaba muri iriya Aya na zirya Hadithi twabonye ritasobanurwa ko ari: Ubarwanaho, umufasha, ukundwa, inshuti, n’ibindi bisobanuro bishoboka bya ririya jambo. Ndumva nyuma y’aho tubonye Imana Aza wa Jala igira wilaya [ubutegetsi] kuba umwihariko wayo, intumwa na Ali, biriya bisobanuro bikora ku bantu bose bitabona umwanya muri iriya aya na za Hadithi twabonye. Nemera ko icyo kibazo kigaragara kinasobanutse. Ugusingizwa no gushimirwa ni iby’Imana Nyagasani w’ibiremwa. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 41 Kuya 03/ Muharamu/ 1330 A.H

Mu’uminuna (Abemera) ni ubwinshi; kuki warikoresha uvuga ubumwe?

Wenda hari ubwo ababahakanya bavuga bati: Interuro Imana ivugamo iti: «N’abemeye, batanga zaka (n’ubwo) baba bari muri rukuu», iri mu bwinshi, none ni kuki muvuga ko havugwa imamu Ali Karamallahu wajihahu (Imana yahaye imigisha uburanga bwe)? Baramutse babagishije impaka batyo mwabasubiza iki?

Page 282: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

282 AL-MURAJA‘ÄT

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 42 Kuya 04/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Abarabu mu imvugo zabo haba ubwo bakoresheje ubwinshi mu gihe baba bavuga umuntu umwe.

II. Ubuhamya kuri ibyo.

III. Ibyavuzwe na Imam al-Tabras.

IV. Ibyavuzwe na al-Zamakhishari.

V. Ibyo navuze.

1) Igisubizo cyacu: Abarabu bakoresha ubwinshi mu gihe bavuga umuntu umwe bitewe n’ikibaye bashaka kubahisha no kugikuza k’uri bucyumve.

2) Ubuhamya kuri ibyo ni imvugo y’Imana Aza wa Jala mu Sura ya al-Imran igira iti:

“Nababwiwe n’abantu bati: Mu by’ukuri abantu bishyize hamwe kubatera, nimubatinye, ariko bibongerera kwemera baravuga bati: Imana iraduhagije kandi niyo iruta abiringiwe.” (Qur’an 3:173)

Uwavugwaga muri ziriya Aya wavuze ariya magambo yo gutera ubwoba Abayisilamu ni uwitwa Na’im Ibn Mas’ud al-Ashja’i. Kuba ariwe wayavuze muri iriya Aya ari umwe ariko Imana Aza wa Jala imuvuga mu bwinshi, ni ijma (byemejwe) ya mufasiruna (intiti zisobanura Qur’ani), muhadithuna (intiti mu bya Hadithi), na mu’arikhuna (abanyateka).1 Imana (s.w.t)

1– Kuba uvugwa muri sura ya Imrani: 173, ari umuntu umwe ariwe Na’im Ibn Mas’ud al-Ashja’I, ari ko Imana Aza wa Jala imivuga mu bwinshi, biri muri ibi bitabo

Page 283: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 283

imuvuga mu bwinshi kugirango yumvishe uburemere bw’igikorwa cya bariya bakanzwe niba yavuzwe nawe, ibubahisha kuzabyumva [kuko yabagayira kurudurumbanywa no guterwa ubwoba n’umuntu umwe bo ari benshi].

Abu Sufyani yari yamuhaye ingamiya cumi kugirango atere ubwoba Abayisilamu abumvisha ko hari ingabo z’ababangikanyamana (mushirikuna) ziri kwisuganya ngo zibagabeho igitero cya simusiga, agamije kugirango abace intege banarusheho gutinya ababangikanyamana, arabikora. Mu magambo yabwiye Abayisilamu icyo gihe, yarababwiye ati: “Abantu bishyize hamwe barimo kwisuganya bitegura kubatera, ni mubatinye”. Abenshi mu Bayisilamu batinya kujya ku itabaro igihe abashaka kubatera bari bubatere, batinya kujya kurwana n’izo ngabo [baringa yabakangishaga].

Intumwa y’Imana yajyanye n’abantu mirongo irindwi kurwana n’izo ngabo bari babwiwe ko hari aho ziri zakambitse zisuganya zitegura kugabaho igitero ku Bayisilamu, bose bagarutse ubuhoro [basanze ntazihari]. Abo mirongo irindwi bajyanye n’intumwa (s.a.w.w) kurwana, nabo bari babwiwe iby’abitegura kubatera, ntibita ku itera bwoba ryari ryakoreshejwe na Na’im Ibn Mas’ud al-Ashja’I. Bityo gukoresha ubwinshi havugwa ibyari byavuzwe n’umuntu umwe ariwe Na’im Ibn Mas’ud al-Ashja’i, harimo kubahisha bariya mirongo irindwi bari bakanzwe n’ibyo babwiwe n’umuntu umwe, uzabyumva ntazabasuzugurire guterwa ubwoba n’umuntu umwe bagashya ubwoba. Kuko gutaka abantu mirongo irindwi bari basohokanye n’intumwa kujya guhangana n’umwanzi havuzwe ngo; Ababwiwe n’umugabo ko hari abantu bisuganya kubatera, byaba birimo kubasuzuguza, mu gihe byumvikanye ko ari ikintu cyakozwe na benshi,

bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: al-Kashaf cya Zamakhishar, umuzingo wa 1, urup. rwa 441. Icapiro rya Dar al-Kutub, Tafsir al-Fakhar al-Razi, umuzingo wa 3, urup. rw’i 145, Tafsir Abi al-Masudi mu mugereka wa Tafsir ya Fakhar al-Razi, umuzingo wa 1, urp rw’i145, Fat’hu al-Bayan fii Maqasid al-Qur’an, umuzingo wa 2, urup. rw’i168, al-Masir fii al-ilima al-Tafsir cya Ibin al-Jawuz al-Hambali, umuzingo wa 1, urup. rwa 504, al-Tasihil Li’ulumi al-Tanzil Lil-Kalibi, umuzingo wa 1, urup. rw’i 134, al-Tafsir al-Munir Lima’alimi al-Tanzili Lil-Jawi, umuzingo wa 1, urup. rw’i 130, Tafsir al-Jalalayin, urup. rwa 57, icapiro rya Abdul-Hamid Hanafiy, Fathul-Qadir cya al-Shawkani, umuzingo wa 1, urup. rwa 400, icapiro rya kabiri, Tafsir al-Qurtubi, umuzingo wa 4, urup. rwa 279.

Page 284: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

284 AL-MURAJA‘ÄT

byubahisha bariya mirongo irindwi bari bakoze igikorwa cy’ubutwari [cyo gutera umwanzi mu birindiro bye mbere y’uko abatera].

Urugero rw’aho Abarabu bakoresha ubwinshi bavuga ubumwe ni rwinshi muri Qur’ani, muri Suna no mu mvugo z’Abarabu: Imana (s.w.t) yaravuze iti:

“Yemwe abemeye! Muzirikane ingabire z’Imana kuri mwe igihe bamwe mu bantu bashatse kuramburira amaboko yabo kurimwe (babagirire nabi), (Imana) ibarinda inabi yabo.” (Sura Al- Maida: 11).

Mu by’ukuri uvugwa muri iriya Aya washatse kuramburira akaboko ke (kugirira nabi) ku Bayisilamu ni umuntu umwe wo mu bwoko bwa Muharib witwa Ghawuth - abandi bavuze ko yari Amr ibn Jahsh wo mu bwoko bwa Banu al-Nadir; yatyajije inkota, arayitigisa, agambirira kuyicisha intumwa y’Imana (s.a.w.w), ariko Imana (s.w.t) iburizamo umugambi we mubisha. Nk’uko bivugwa na Muhadithuna (intiti mu bya Hadithi), abanyamateka na Mufasiruna (intiti mu gusobamura Qur’ani) nanone nk’uko bivugwa na Hushamu mu gitabo cye Sirah, umuzingo wa 3 aho avuga ibyabaye mu ntambara yiswe Dhat al Riqa; Imana yakoresheje ubwinshi ivuga (Abantu), mu gihe uwari yagambiriye kugirira nabi intumwa (s.a.w.w) ari umuntu umwe, ishaka guhesha uburemere n’agaciro ingabire yahaye intumwa yayo iyirinda inabi y’uriya mugabo ivuga mu bwinsi inabi yari agambiriye gukora.

Muri Aya ya Mubahala, havuzwemo abana, abagore n’atwe ubwacu, ariya magambo yose mu by’ukuri akaba ari mu bwinshi, mu gihe abana ari Hasanain [Hasani na Huseyini], abagore ari Fatima, na twe ubwacu ari Ali n’intumwa (s.a.w.w); Imana hariya yavuze ubumwe mu bwinshi ishaka kububahisha no kumvisha uburemere bwabo (Imana ibahe amahoro n’imigisha).

Izo ngero zirahagije kumvisha ko byemewe gukoresha ubwinshi hagamijwe kuvuga ubumwe mu gihe ubivugwaho bituma ibyo avugwaho bigira uburemere k’uri bubyumve bikanamwubahisha.

3) Mugusobanura iriya Aya, mu gitabo cyitwa Mujma’ul Bayan fii Tafsir al-Qur’an cya Imam al-Tabris, asobanura ko Imana kuvuga igikorwa cyari cyakozwe na Hazirat Amiru’l-Mu’minina Ali (a.s) mu bwinshi mugihe

Page 285: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 285

yagikoze ari umwe, ari ubuhamya bw’uburemere bw’icyo gikorwa n’icyubahiro cye. Akomeza asesengura ko abahanga mu rurimi rw’Icyarabu bavuga ko hakoreshwa ubwinshi havugwa umuntu umwe iyo hagamijwe kwerekana icyubahiro cy’uvugwa n’uburemere bw’igikorwa akoze. Akomeza avuga ati: “Gukoresha imvugo nk’izo mu rurimi rw’Icyarabu birazwi cyane k’uburyo ntampamvu yo kubitindaho.”

4) Mu gitabo cya Tafsir cyitwa Kashaf, cya al-Zamakhshari atangamo ibindi bisobanuro byiza aho avuga ati: “Niba mwibaza muti: Ni gute byemewe kuvuga Ali (r.a) mu bwinshi mugihe ari umuntu umwe? Ndabasubiza nti: “Kiriya gikorwa cyavuzwe ko cyakozwe n’abantu benshi, mugihe cyakozwe n’umuntu umwe, Imana igira ngo igikundishe abantu, inagirango yerekane ko amatwara y’abemera aba agomba kumera nk’aya Ali (r.a): Gukora kwabo ibikorwa by’ubugiraneza bafasha bakanagirira impuhwe abakene, babikora igihe cyose n’iyo baba bakora igikorwa kitemewe kugihagarika ugakora ikindi [nka swala]”.1

5) Njye mfite icyo mvuga kuri ibyo kinononsoye kurusha; nacyo ni uko Imana (s.w.t) yakoresheje interuro y’ubwinshi mu mwanya wo gukoresha interuro y’ubuke, nk’uko bikorwa n’abantu benshi, bitewe n’abangaga Ali na ban Hashimu n’abanyeshyari n’abandi bamurwanyaga, batari kwihanganira kumva ikiza kivugwa k’umuntu umwe (ariwe Ali). Bityo bikaba byatuma bashakisha uko bahisha ukuri cyangwa bakagusibangatanya. Birashoboka kuba iyi nayo yaba mu impamvu zatumye iyi Aya ihishurwa ivuga mu bwinshi aho kuvuga umuntu umwe; Imana Aza wa Jala mu gukumira ingaruka mbi zaterwa nabariya banyeshyari n’inzangano ibigenza ityo.

Aya zakurikiye iyi Aya, zaje zinyuranye, zinakurikirana zigamije buhorobuhoro kubateramo ibirebana na wilayat (ubuyobozi bwa Ali), kugera ubwo Imana Aza wa Jala yujuje idini n’ingabire zayo. Nk’uko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yari isanzwe, yakoreshaga ubuhanga mu gushyikiriza ubutumwa bw’Imana. Iyo Aya ijya kuza ivuga umuntu umwe, bariya bantu bari kuvunira ibiti mu matwi, bakifunika imyenda yabo badashaka kuyumva kubera kuba intakoreka. Ubwo buhanga buhanitse bwagaragajwe muri aya za Qur’an Yera, zahishuwe zigaragaza icyubahiro n’agaciro bya Amiru’l-Mu’minina Ali na Ahlul-bayiti bejejwe, nk’uko bigaragara.

1– Tafsir al-Kashaf ya Zamakhishar, umuzingo wa 1, urup. rwa 649.

Page 286: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

286 AL-MURAJA‘ÄT

Mu bitabo byacu byitwa Sabil al-Muminin na Tanzil al-Ayat twatanzemo ibisobanuro twatangiye ubuhamya utabona aho uhera ubuhakanya. Turashimira Imana yatuyoboye inzira y’ukuri. Wassalam

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 43 Kuya 04/ Muharamu/ 1330 A.H

Interuro [Siyaqi] ya Aya ya Wilaya ijambo Wali ivugwamo, ituma risobanuka ko Imana yavugaga ko Ali ari inshuti y’Abayisilamu.

Imana ihe umugisha ababyeyi bawe! Mu by’ukuri wankuyemo gushidikanya, mu mpaka uranganza kubera ingufu nke zanjye imbere y’ibigango byawe, k’uburyo ukuri gukenewe kumenyekana kumaze kugaragara.

Igisigaye akaba ari interuro [Siyaq] ririya jambo [Wilayat] ribonekamo, igaragaza ko wenda muri iriya Aya [ya Wilayat] Imana yabuzaga Abayisilamu kugira ababangikanyamana inshuti. Ibyo bigaragazwa na Aya zabanjirije Aya ibonekamo ririya jambo n’izakurikiye, zose zikaba zihamya ibi mvuze, bityo bikaba binahaye ingufu abavuga ko ijambo “wali” muri iriya Aya risobanura ufasha, ukundwa, inshuti n’ibindi nkabo; aha urasubiza iki? Ndagusabye tubwire. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 44 Kuya 05/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Ntabwo interuro [Siyaqi] ya Aya ya Wilaya ijambo Wali rivugwamo, ituma risobanuka ko Ali (a.s) ari ufasha [inshuti] cyangwa ibindi bisobanuro bitari ibyo twavuze.

Page 287: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 287

II. Interuro ijambo Wali ivugwamo, ntiyahinyuza ibisobanuro byaryo byatanzwe na Ahalul-bayiti.

1) Igisubizo cyacu: Iyi Aya iyo uyitegereje asanga ntaho ihuriye n’amagambo ari mu interuro ya Aya zayibanjirije kuko zo zibuza kugira abakafiri inshuti, bityo akaba ntaho zihuriye no gutaka Amiru’l-Mu’uminina cyangwa kumuhitamo kuba umuyobozi na imamu biri muri Aya ya Wilaya, ahubwo interuro zayibanjirije zihigira abazava mu idini ko bazahanwa n’Imana, zinabumvisha ko kuva mu idini kwabo bitazayijegajeza kuko hari abandi bakomeye ku idini batajenjeka muriyo, ibyo biri muri Aya iyibanziriza ntayindi iciye hagati ariyo iyi Aya ikurikira:

“Yemwe abemeye! Uzava mu idini muri mwe, Imana izazana abantu bayikunda nayo ikabakunda, bicisha bugufi kubemera, bafite ingufu zihangana n’abahakanyi, bakora jihadi mu inzira y’Imana, ntibatinya kugawa n’ugaya. Izo ni ingabire z’Imana. Imana ihagije ibiremwa, kandi ni Nyir’ubumenyi.” (Qur’an 5:54) 1

1– Iyi Aya ivuga kimwe nk’ibyavuzwe muri Hadithi y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) igira iti:

ى هللا عليه وآله وسلم: لن تنتهوا معشر قريش حتى قول رسول هللا صل

يبعث هللا عليكم رجال امتحن هللا قلبه بااليمان، يضرب أعناقكم

وأنتم مجفلون عنه اجفال الغنم، فقال أبو بكر: أنا هو يا

رسول هللا، قال: ال، قال عمر: أنا هو يا رسول هللا، قال: ال ولكنه

يخصفها لرسول هللا صلى هللا عليه خاصف النعل، قال وفي كف علي نعل

وآله وسلم؛

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yemwe Bakurayishi! Niba mutaretse gushyamirana hagati yanyu, Allah azaboherereza umugabo w’umukiranutsi, azabaca amajosi n’inkota mu gihe mwe muzaba mwiruka amasigamana mumuhunga nk’amatungo yiruka yakwiriye imishwaro kubera ubwoba. Abubakari aravuga ati: Uwo mugabo ninjye ntumwa y’Imana? Intumwa y’Imana (s.a.w.w)

Page 288: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

288 AL-MURAJA‘ÄT

Iyi Aya iravuga by’umwihariko kuri Amiru’l-Mu’minina Ali (a.s), iburira abateshutse mu idini bayigambanira kuzahangana n’ingufu ze nka Amiru’l-Mu’minina (Umuyobozi w’abemera) n’izabayoboke be.

iramusubiza iti: Oya. Umari aravuga ati: Yaba arinjye? Iramusubiza iti Oya, ariko ni uruya uri kudoda inkweto. Ivuga ityo, Ali yari afite mu intoki ze inkweto z’intumwa (s.a.w.w) ari kuzidoda”.

Iyo Hadithi yavuzwe n’abanditsi benshi b’ibitabo bya Suna, ikaba ari Hadithi ya 610, mu intangiriro z’urup. rwa 393, umuzingo wa 3, mu gitabo cya Kanzul-Umal. Nanone ijya kuvuga nk’ibiri muri iyi Hadithi:

قوله صلى هللا عليه وآله وسلم: ان منكم رجال يقاتل الناس على

تأويل القرآن كما قوتلتم على تنزيله، فقال أبو بكر: أنا

هو، وقال عمر: أنا هو، قال: ال، ولكنه خاصف النعل في

الحجرة، فخرج علي ومعه نعل رسول هللا يخصفها.

Intumwaa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Murimwe harimo umugabo uzarwana n’abazaba baha Qur’ani ibisobanuro bitari ukuri, nk’uko njye narwanye n’abatarashakaga ko ihishurwa”

Iyi Hadithi yanditswe na Ahmadi bin Hambal mu gitabo cye Musinad yarakuwe kuri Abi Sa’idi, yandikwa na al-Hakim mu gitabo cya Musitadrak, yarakuwe kuri Abi Ya’ali n’abandi benshi mu banditsi ba Suna.

Ahalul-bayiti (a.s) bagiye batanga ubuhamya bw’aho bavugwa muri Qur’ani bakoresheje iyi aya:

“Yemwe abemeye! Uzava mu idini muri mwe, Imana izazana abantu bayikunda nayo ikabakunda, bicisha bugufi kubemera, bafite ingufu zihangana n’abahakanyi, bakora jihadi mu inzira y’Imana, ntibatinya kugawa n’ugaya. Izo ni ingabire z’Imana. Imana ihagije ibiremwa, kandi ni Nyir’ubumenyi.” (Qur’an 5:54)

Soma al-Ifsah fii Amirul-Muminina cyanditswe na Shekhe Mufidi urup. 74, 79, icapiro rya al-Hayidariya, al-Tibiyan cya al-Tabris, umuzingo wa 3, urup. rwa 556, al-Safi fii Tafsir al-Qr’an, umuzingo urp rwa 449, icapiro rya Tehrani. Al-Tibiyan Shekhe al-Tabras, umuzingo 3, urp rwa 559, al-Ghadir, umuzingo wa 1, urup. 340.

Page 289: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 289

Iyo Aya ubwe yayisomeye ingabo z’abamurwanyaga mu ntambara y’ingamiya (Harbul-Jamali), inavugwa na Imamu Al-Baqir na al-Sadiq (sa.s) ko yahishuwe ivuga by’umwihariko kuri Ali (a.s). Kuba yarahishuwe ivuga Ali (a.s) n’abayoboke be, nanone bihamywa na al-Tha’labi mu gitabo cye cya Tafsir al-Qur’an. Bikanahamywa n’umwanditsi w’igitabo cyitwa Maj’maul Bayan fi Tafsir al-Qur’an nyuma yo kwandika Hadithi yavuzwe na Ammari, Hudhayfah na Ibn Abbas. Shiya bashingiye kuri Hadithi zavuzwe n’abaimamu babo, bemeranya (ijma) ko iriya Aya yahishuwe ivuga by’umwihariko kuri Ali (a.s).

Aya ya wilayat yaje ikurikira Aya zayibanjirije zivugwamo wilayat (ubutegetsi) ya Ali (a.s) mu buryo butaziguye no kwerekana ko ari ngombwa kwemera ubutegetsi bwe, bityo Aya ya Wilaya ikaba yaravuzwe habanje kuvugwa k’ubutegetsi bwe ariko mu buryo butaziguye n’uko ari itegeko kwemera ubuyobozi bwe, Aya ya Wilaya yakurikiyeho maze iza isobanura neza iyayibanjirije; none ni gute wavuga ko interuro Aya ya Wilayat yavuzwemo igaragaza ko yahishuwe ibuza Abayisilamu kugira abakafiri inshuti!?

2) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yashyize Ahalul- bayiti (a.s) mu rwego rumwe na Qur’ani, ivuga ko byombi (Qur’ani na Ahalul- bayiti) bitazanyuranya cyangwa ngo bitandukane, bityo akaba aribo tumenyeraho ibisobanuro by’ukuri bya Qur’ani. Ahalul- bayiti bakuweho Hadithi nyinshi zunganirana zivuga ko iriya Aya yahishuwe ivuga kuri Ali (a.s) by’umwihariko, banasobanura ririya jambo “Wali” nk’uko twari twarisobanuye ruguru.

Dushingiye ku byo tumaze kuvuga, imvugo yawe y’uko interuro [Siyaq] Aya ya Wilaya ivugwamo ituma isobanuka ko “Wali” ari umufasha, inshuti cyangwa ibindi bisobanuro bitari kiriya natanze, ntaburemere yahabwa kuko inyuranyije n’ibisobanuro byayo bivugwa na Ahalul-bayiti; Abayisilamu bose bemeranya guha agaciro no kwemera ibisobanuro bya Aya biba byaratanzwe na Hadithi kurenza ibigaragazwa n’interuro Aya irimo. Iyo ibisobanuro bigaragazwa n’interuro Aya irimo binyuranye n’ibivugwa na Ahalul-bayiti, harekwa ibigaragazwa n’interuro Aya irimo hakemerwa ibivugwa na Ahalul-bayiti. Ibyo bikaba biterwa n’uko Aya za Qur’ani zandikwa zitakurikiranyijwe bitewe n’ibyo zivugaho, hari ubwo usanga Aya hagati mu interuro ivuga ibinyuranye n’ibyo iyo Aya ivuga, kuba ari uko Qur’ani yapanzwe, ni ijma (byemerwa) n’Abayisilamu bose.

Muri Qur’ani harimo Aya nyinshi zivuga ibitandukanye n’ibiri mu interuro irimo. Urugero Aya yo Kwezwa (Tatihiru); Usanga iyo Aya iri hagati mu interuro ivuga ku bagore b’intumwa mu gihe yo yaje hagati muri iyo interuro ivuga ku bantu batanu bo mu rugo rw’intumwa barimo abagabo n’abagore intumwa yatwikiriye

Page 290: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

290 AL-MURAJA‘ÄT

ishuka bazwi ku izina rya Ahalul-bayiti cyangwa Ahalul-kisa. Mu by’ukuri gusobanura Aya binyuranye n’ibivugwa mu interuro irimo, ntibitesha agaciro urusobe n’ubuhanga biri muri Aya za Qur’ani, nta n’ubwo byangiza ikibonezamvugo cyayo, ibyo bisobanuro biba ngombwa kubyemera iyo hari ibindi bisobanuro bitangwa na Ahalul-bayiti bunyuranye n’ibigaragazwa n’interuro irimo. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 45 Kuya 06/ Muharamu/ 1330 A.H

Kogoragoza ibisobanuro by’imirongo yera bituma Salafu [abakurambere] bataboneka ko bakosheje ni ngombwa.

Iyo butaba ubukhalifa bw’ukuri bw’abakhalifa bahire [Abubakari, Umari, na Uthuman] twemera ko bwemewe, ntakindi nari gukora kitari ukwemera ibyo wavuze byose kuko ari ukuri kuzira amakemwa, ariko gushidikanya k’ubuyobozi bwa bariya bakhalifa Imana ibishimire bwari buhire [nkemera ko Ali ariwe wari ukwiye kuyobora], ni ikintu kidashoboka. Bityo kugoragoza ibindi bisobanuro bya ririya jambo [kurinjye nka Ahal-Suna] ni ngombwa, kugirango ntisanga nemeye ko bariya bakhalifa gufata ubutegetsi n’ababahaye Bayi'â «isezerano nyuma yo kubatora»

bakosheje.1 Wassalam. Umuvandimwe, (S).

1– AHAL-SUNA WAL-JAMA MU IYOBOKAMANA RYABO BEMERAKO ABASAHABA BARI ABAZIRANENGE

Muri iriya baruwa urabona ko Shakhul-Azihari yemera ko amaze kubona ukuri mu mirongo yera ivuga ko Ali (a.s) ariwe muyobozi w’Abayisilamu nyuma y’intumwa (s.a.w.w) ariko akabura uko abyitwaramo nyuma y’uko yisanga agomba gutsimbarara ku iyobokamana rya Ahal-Suna wal-Jama ry’uko abasahaba bari abaziranenge batakoraga ibyaha. Kugirango adatatira iyobokamana rya mazihebu ayoboka, yemera ibyavuzwe n’Imana n’intumwa yayo, yahisemo kutabyemere ngo abungabunge ubusugire bw’imyemerere ya mazihebu ya Ahal-Suna ku basahaba, uko akaba ari nako abayoboke bose ba mazihebu ya Ahal-Suna bitwara kuri ziriya aya na Hadithi zivuga k’ubuyobzi bwa Ahalul-bayiti!

Page 291: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 291

Soma bimwe mubivugwa n’abamenyi ba Ahal-Suna ku basahaba kugira ngo umenye uko babafata mu iyobokamana ryabo:

وسئل القاضي أبو يعلى عمن شتم أبا بكر؟ فقال: كافر، قيل:

عليه؟ قال: ال، فقيل: كيف يصنع به وهو يشهد أن ال إله فيصلى

إال هللا؟ قال: ال تمسوه بأيديكم، ادفعوه بالخشب حتى تواروه في

حفرته.

Qazi Abu Yaali yabajijwe itegeko mu idini rirebana n’ututse Abubakari? Arasubiza ati: (Aba abaye kafiri, baramubaza bati: Iyo apfuye arasarirwa? Arasubiza ati: Oya. Baramubaza bati: Tumugenza gute mugihe yari mu bemera Lailaha illa ila Llah? Aravuga ati: Umurambo we ntituwukozaho intoki, mujye muwusunikisha ibiti, muwuhirikire mumva muwurenzeho igitaka).

األمة بعد النبي صلى هللا عليه ويقول اإلمام أحمد بن حنبل: "خير

وآله وسلم أبو بكر، وعمر بعد أبي بكر، وعثمان بعد عمر،

وعلي بعد عثمان، وهم خلفاء راشدون مهديون، ثم أصحاب رسول

بعد هؤالء األربعة خير الناس، ال يجوز هللا صلى هللا عليه وآله وسلم

د منهم بعيب ألحد أن يذكر شيئا من مساويهم، وال يطعن على أح

وال نقص، فمن فعل ذلك فقد وجب تأديبه وعقوبته ليس له أن

يعفو عنه، بل يعاقبه ويستتيبه، فإن تاب قبل منه، وإن ثبت

أعاد عليه العقوبة وخلده في الحبس حتى يموت أو يراجع".

Imamu Ahmadi bin Hambali yaravuze ati: (Umuntu uruta abandi bantu nyuma y’intumwa “s.a.w.w” ni Abubakari, Umari agakurikira, Uthumani akaza nyuma ya Umari na Ali nyuma ya Uthumani. Abo ni abakhalifa bahire. Hagakurikiraho abasahaba bose b’intumwa “s.a.w.w” nyuma ya bariya bane. Nta muntu wemerewe kuvuga amakosa n’ibibi bakoze cyangwa ngo agire icyo anenga mu ibibi bakoze; Ubavebye aba agomba guhanwa, ntagirirwa imbabazi, asabwa kwicuza, yakwanga kwicuza arafungwa ubuzima bwe bwose ahezwa muri pirizo kugera ayipfiriyemo

وقال الشيخ عالء الدين الطرابلسي الحنفي: "من شتم أحدا من

أصحاب النبي صلى هللا عليه وآله وسلم أبا بكر أو عمر أو عثمان

قال: كانوا على أو عليا أو معاوية أو عمرو بن العاص، فإن

ل. "ضالل وكفر قت

Shekhe Aladini al-Twarablisi al-Hanafi yaravuze ati: (Ututse umwe mu basahaba b’intumwa “s.a.w.w”, Abubakari, Umari, Uthumani, Ali, Muawiya, cyangwa Amuru

bin Asi, aba yarayobye abaye n’umukafiri bityo aba agomba kwicwa).1

Iyo dukoze ubushakashatsi ku basahaba tudakoreshejwe n’amarangamutima n’ubufana bwa mazihebu tuyoboka, dusanga Abashiya aribo bashyize abasahaba mu rwego bashyizwemo na Qur’ani na Suna z’intumwa (s.a.w.w), banabavugaho ibinyura ubwenge bikanemerwa na buri wese ufite ubwenge buzima. Ntibabagira abakafiri bose nk’uko abitwa ghulati babigize, ntibanavuga ko bose bari intungane n’abazira nenge nk’uko Ahal-Suna wal-Jama babavuga.

Page 292: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

292 AL-MURAJA‘ÄT

Kuri ibi mvuze imamu Sharafudini Musawi aragira ati: “Ukurikiranye akamenya igitekerezo cyacu ku basahaba, mu by’ukuri asanga aricyo gitekerezo cyo hagati; kuko tutabahaye agaciro gake ngo dukabye nka ba ghulati bavuga ko abasahaba bose bari abakafiri! Ntitwanabakabyaho ngo tuvuge ko bose bari intungane n’abaziranenge nka Ahal-Suna wal-Jama! Abitwaga al-Kamiliya n’abandi bafite ibitekerezo nk’ibyabo, bavuze ko abasahaba bose nta n’umwe bakuyemo bari abakafiri! Ahal-Suna wal-Jama bavuga ko buri wese wabonye Intumwa (s.a.w.w) akanayumva mu bayisilamu yari intungane n’umuziranenge.

Naho twebwe “abashiya” twemera ko kuba umusahaba gusa, byonyine bitahesha nyirabyo icyubahiro n’ishema, no kuba hafi y’intumwa, gusangira ingendo nayo, cyangwa kuyibona byonyine ntibyaba impamvu yatuma nyirabyo aba umuziranenge n’intungane. Abasahaba “si ibimanuka byavuye ku iyindi si”, ni abantu kimwe nka bandi bantu bose dusanzwe tuzi. Muri bo harimo intungane n’abatari intungane, barimo injiji bakabamo n’abamenyi, barimo inkozi z’ibibi, abanafiki, abo ibyabo bitamenyekanye nk’uko biri mu bandi bantu basanzwe. Twe tugira ikitegererezo abari intungane muri bo tukanabakunda.

Naho abasahaba bigometse k’uwarazwe n’intumwa (s.a.w.w) n’umuvandimwe wayo Ali (a.s), n’abandi bari abagizi ba nabi muri bo nk’umwana wa Hindu, umwana wa Nabigha, umwana wa al-Zariqa’u, umwana wa Uquba, n’umwana wa Artati n’abandi, nta cyubahiro na gito tubaha nta n’agaciro duha Hadithi bavuga. Naho umusahaba ibye bitamenyekanye, turifata ntitugire icyo tumuvugaho kugeza ubwo tukimenye. Icyo nicyo gitekerezo n’amatwara byacu ku bavuzi ba Hadithi mu basahaba, igitabo cy’Imana na Suna akaba aribyo twifashisha muri ayo matwara, nkuko bisobanurwa ku burebure mu bitabo byacu bya Usulu na Fiqihi.

Ariko Ahal-Suna wal-Jama bo barakabije mu kugira buri we witwa sahaba umutagatifu, bagera aho barenga imbibi, banabavugaho ibitanyura ubwenge, bifashisha bakanagira ikitegererezo buri wese muri bo, bakurikira buhumyi buri muyisilamu wese wumvise intumwa (s.a.w.w) aranayibona. Banamagana buri wese unyuranya nabo kuri uko gukabya ku basahaba, mu kumwamagana nabwo barakabya bakarenga imbibi.

Mbega uburyo batuveba bakatwamagana iyo babonye twanga kwemera Hadithi yavuzwe n’umusahaba tubasha guhamya ko atari inyangamugayo tukanerekana ubusembwa bwe, cyangwa twanga kuyemera kuko ibye bitazwi?! Ibyo tukabikora dushyira mu bikorwa inshingano z’amategeko ya shariya adusaba gushishoza iyo dushaka gukura ubuhamya bw’idini k’umuntu, no gushakisha Hadithi z’ukuri ukuri.

Ibyo ni nabyo bashingiye badukekaho ibyo badukekaho bitari ukuri, banadushinja gukora ibyo badushinja, badukeka ibitagaragara. Iyaba bashyiraga mugaciro, bagashyira ubwenge bwabo k’umurongo, bagashingira ku mategeko y’ubumenyi, basanga igitekerezo cy’uko kuba sahaba bigira nyirabyo umwere n’umuzira nenge ari igitekerezo batabasha kubonera ubuhamya. Dushimire Imana yadufashije

Page 293: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 293

IBARUWA YA 46 Kuya 06/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Gufata abakhalifa bahire ko ibyo bakoraga byose bari m’ukuri ntibisaba kugoragoza ibisobanuro by’imirongo yera uyiha ibisobanuro bitari ukuri.

II. Kugoragoza imirongo yera twavuze uyiha ibisobanuro bitari ukuri ntibyagushobokera.

Abakhalifa batatu Imana ibishimire, ibyabo bikeneye kubikoraho ubushakashatsi witonze; byongeye kandi guhakanya no kutemera ukuri n’ibisobanuro by’imirongo yera bigaragara ugamije kurengera bariya bakhalifa no kubakingira ikibaba ntibyemewe ni nokurengera.

1) Kwemera ko bariya bakhalifa gufata ubutegetsi, n’ababahaye Bayi'â «isezerano» batakosheje, ntibisaba guhindura ibisobanuro by’ukuri by’imirongo yera. Mukuvuganira ubukhalifa bwabo n’ibyo bakoze, hari ubundi buryo mwabikoramo mukabagira abere [bijyanye n’iyobokamana ryanyu ryemera ko abasahaba batakoraga ibyaha], mutagombye guhindura ibisobanuro by’ukuri by’imirongo yera.

2) Guha iriya mirongo yera ibindi bisobanuro bitari ibyayo by’ukuri navuze, ntibishoboka ntanuwabibasha; ni nako biri mu iyindi miromgo yera turi bukwereke ishimangira ukuri kw’ibyo twavuze nka Hadithi ya Ghadiri, Hadithi ya Wasiya, cyane cyane ko zunganirwa n’izindi Hadithi nyinshi utabona aho uhera utazemera.

Buri wese uzikurikiranye akanazibazaho, asanga ari ubuhamya bw’ukuri kuzira amakemwa. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

gutahura ikinyoma tukigendera kure, tumenya ukuri kwa Ahalul-bayiti turagukurikira, Walhamdulillah Rabil’alamina. [Uwahindiye igitabo mu Kinyarwanda].

Page 294: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

294 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 47 Kuya 17/ Muharamu/ 1330 A.H

Gusaba ubuhamya bwa Hadithi bwunganira indi mirongo yera twabonye.

Nifuzaga kuba wavuga Hadithi zunganira biriya bisobanuro watanze, maze tubone kurangiza uyu mushinga w’ikiganiro mpaka twatangije. Wassalam

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 48 Kuya 17/ Muharamu/ 1330 A.H

Hadithi mirongo ine zunganira imirongo yera nari navuze.

Ngizi Hadithi mirongo ine zunganira imirongo yera nari navuze:

هذا: «علي بضبع آخذ وهو وسلم، وآله عليه هللا صلى هللا رسول قول من مخذول نصره من منصور الفجرة، قاتل البررة، امام في جابر حديث من الحاكم أخرجه». صوته بها مد ثم خذله،

صحيح: قال ثم المستدرك، صحيحه من الثالث الجزء من 129ص

. يخرجاه ولم االسناد1) Igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) ifashe k’urutugu rwa Ali yaravuze iti: “Uyu ni Imamu [umuyobozi] w’ukuri, urwanya inkozi z’ibibi, hahirwa umurwanaho kuko nawe azarwanwaho, uzamutererana nawe azatereranwa n’Imana.” Intumwa ivuga amagambo yanyuma yazamuye ijwi.

Iyi Hadithi yanditswe na Hakim mu gitabo cye Mustadrak,1 urup. rw’i 129, umuzingo wa 3, yaravuzwe na Jabir, aravuga ati: Iyi Hadithi ni Sahi Isinadi

1-Iyi Hadihi ni Na. 2527 ni imwe muri Hadithi zanditse mu gitabo cya Kanz al-Ummal, urup. rw’i 153, umuzingo wa 6, yanditswe na al-Tha’labi muri Tafsiri ye

Page 295: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 295

[uruhererekane rw’abayivuze nta gisare rufite] n’ubwo Bukhari na Musilimu batayanditse mu bitabo byabo.”

: ثالث علي في الي أوحي: «وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال الغر وقائد المتقين، وامام المسلمين سيد أنه

،3 الجزء من 831 صفحة أول في الحاكم أخرجه ،»المحجلين ولم االسناد، صحيح حديث هذا: قال ثم المستدرك، من

. يخرجاه

2) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Nahishuriwe ko Ali afite ibintu bitatu bidafitwe n’undi: “Kuba ari umutware w’Abayisilamu, imamu w’abemera, umuyobozi w’abazaba bafite ikibibi cy’urumuri mu gahanga k’umunsi w’imperuka.”

Yanditswe na Hakim mu gitabo cye Musitadrak,1 urup. rw’i 138, umuzingo wa 3, umwanditsi aravuga ati: “Iyi Hadithi ukuri kwayo guhamywa na sanad (uruhererekane rw’abayivuze) yayo, n’ubwo abanditsi b’ibitabo bitandatu (Sihahu Sita) batayanditse.”

أنه علي في الي أوحى: «وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال» المحجلين الغر وقائد المتقين، وولي المسلمين، سيد

. السنن أصحاب من وغيره النجار، ابن أخرجه

3) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Nahishuriwe ko Ali ari umutware w’Abayisilamu, akaba na wali (umuyobozi) w’abatinya Imana, n’umugaba w’abazaba bafite ikibibi cy’urumuri mu gahanga k’umunsi w’imperuka.” Yanditswe na Ibn al-Najjar2 n’abandi banditsi b’ibitabo bya Hadithi.

yarakuwe kuri Abu Dharr aho al-Tha’labi asobanura Aya ya al-Wilayat muri Tafsir ye yitwa Al-Tafsir al-Kabir. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh]. Nanone iyi Hadithi uzayisanga mu gitabo cyitwa Manaqib cya Ali bin Abitalibi cya Ibin Maghazili al-Shafi, urup. rwa 80-84, H 120, al-Manaqibi cya Khawarzami al-Hanafi, urup. rw’i 111, Kifayat al-Talibi cya Kan al-Shafi, urup. rwa 221 n’ibindi.

1– Nanone yanditswe na al-Barudi, Ibn Qani, Abu Na’im, na al-Bazzar mu bitabo byabo. Ni Hadithi No. 2628 mu izanditse mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, urup. rw’i 157, umuz wa 6. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Sirurh]. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

2– Ni Hadithi No. 2630 muri Hadithi zanditse mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, urup. rw’i 157, umuzingo wa 6. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

Page 296: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

296 AL-MURAJA‘ÄT

بسيد مرحبا : «لعلي وسلم، وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال حلية في نعيم أبو أخرجه» تقينالم وامام المسلمين،

. األولياء4) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibonye Ali aje ayisanga yaramubwiye iti: “Kaze neza mutware w’Abayisilamu, muyobozi w’abatinya Imana.”

Yanditswe na Abu Naimu mugitabo cye Hiliyatu-Awliya.” 1

هذا من يدخل من أول: «وسلم وآله هعلي هللا صلى هللا رسول قال الدين، ويعسوب المسلمين، وسيد المتقين، امام الباب فقام علي، فدخل». المحجلين الغر وقائد الوصيين، وخاتم يقول وهو جبينه، عرق يمسح وجعل فاعتنقه مستبشرا، اليه

اختلفوا ما لهم وتبين صوتي، وتسمعهم عني، تؤدي أنت: «له

. »بعدي فيه

5) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Umuntu ugiye gutunguka muri uyu muryango ni umuyobozi w’abemera, ni umutware w’Abayisilamu, umuyobozi w’idini, uzaheruka abarazwe n’intumwa (was) n’umugaba w’abazaba bafite ikibibi cy’urumuri mu gahanga kabo k’umunsi w’imperuka.” Muri ako kanya Ali aba arinjiye, intumwa (s.a.w.w) imubonye iramuhagurukira imwenyura inagaragaza akanyamuneza, iramuhobera imuhanagura ibyuya, imubwira iti: “Uzuzuza amasezerano natanze, uzageza ku bantu ijwi ryanjye, na nyuma yanjye uzajya usobanurira Abayisilamu ibyo batumvikanaho.” 2

1– Ni Hadithi No 11 muri Hadithi ziri mu gitabo cya Ibn Abul Hadid cyitwa Sharh Nahjul Balagha, urup. rwa 450, umuzingo 2, ikaba na Hadithi No. 2627, muri Hadithi zanditse mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, urup. rw’i 157, umuzingo wa 6. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

2– Iyi Hadithi yanditswe na Abu Na’im mu gitabo cye Hilyat al-Awliya, yarakuwe kuri Anas inandikwa na Ibn Abul Hadid urup. rwa 450, umuzingo wa 2, mu gitabo cye Sharh Nahjul Balagha. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Sirurh].

Page 297: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 297

علي في الي عهد هللا ان: «وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال وهو أطاعني، من ونور اوليائي، وامام الهدى، راية أنه

هذه ترى وأنت». الحديث… المتقين ألزمتها التي الكلمة طاعته زومول امامته، في صريحة نصوصا الستة األحاديث

. السالم عليه

6) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Imana yansezeranyije ko Ali ari idarapo ry’ubuyobozi, akanaba n’umuyobozi (Imamu) wa buri wese wemera wilayat yanjye (ko ndi umuyobozi we), n’urumuri rwa buri wese wumvira amategeko yanjye, akaba n’ijambo nategetse gushyira mu bikorwa abatinya Imana.”1

Nk’uko ubona izi Hadithi esheshatu tumaze kubona, zifite ubutumwa bwo guhamya Ubuimamu bwa Ali n’uko ari itegeko kumwumvira, Imana imuhe amahoro n’imigisha.

وسلم، وقد اشار بيده قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله

ان هذا أول من آمن بي، وأول من »الى علي:

يصافحني يوم القيامة، وهذا الصديق األكبر، وهذا

فاروق هذه األمة، يفرق بين الحق والباطل، وهذا

«. الحديث… يعسوب المؤمنين7) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yerekana Ali yaravuze iti: “Uyu niwe wambere wanyemeye, ni nawe wambere uzampa akaboko tukimara kuzuka, niwe Sidiqi (umunyakuri mukuru), ni nawe Faruq (utandukanya ukuri n’ikinyoma) w’Abayisilamu, ni umutware w’abemera.”2

يا معشر »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

به لن تضلوا األنصار أال أدلكم على ما أن تمسكتم

بعده ابدا، هذا علي فاحبوه بحبي، وأكرموه

1– Iyi Hadithi yanditswe na Abu Na’im mu gitabo cye cyitwa Hilyat al-Awliya, yarakuwe kuri Abu Barzah Al-Aslami na Anas ibn Malik, inandikwa n’umumenyi wa mazihebu ya Mu’tazili urup. rwa 449, umuzingo wa 2, mu gitabo cye Sharh Nahjul Balagha. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

2– Iyi Hadithi yanditswe na Tabrani mu gitabo cye Kabir, yarakuwe kuri Salman na Abu Dharr. Yandikwa na al-Bayhaqi mu gitabo cye cya Sunan, na Ibn Uday mu gitabo cye cyitwa Al-Kamil; ni na Hadithi No. 2608 mu gitabo cya Kanz al-Ummal, umuzingo wa 6, urup. rw’i 156. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

Page 298: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

298 AL-MURAJA‘ÄT

بكرامتي، فان جبرائيل آمرني بالذي قلت لكم عن هللا

.«عز وجل8) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yemwe rubanda rwa Ansar! Niko ye! Sinabayoboye ku icyo nimuramuka mukigendeyeho ntimuzayoba nyuma yanjye na rimwe? Nacyo ni uyu Ali, ni mumukunde nk’uko munkunda, munamwubahe nk’uko munyubaha, mu by’ukuri [malayika] Jibrail amaze kubwirwa n’Imana (s.w.t) ibi mbabwiye, nanjye yabimbwiye anantegeka kubibabwira.” 1

نا مدينة أ»قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

.«العلم وعلي بابها، فمن أراد العلم فليأت الباب9) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ndi umugi w’ubumenyi, na Ali akaba umuryango wawo, ushaka ubumenyi (bwanjye) ni ace muri uwo muryango.”2

أنا دار »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

«. حكمة، وعلي بابهاال10) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ndi inzu y’ubuhanga na Ali akaba umuryango wayo.”3

1– Yanditswe na Tabrani mu gitabo cye Kabir, ni Hadithi No. 2625, muri Hadithi zanditse mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, umuzingo wa 6, urup. rw’i 157, inanditse k’urup. rwa 450, umuz wa 2, mu gitabo cyitwa Sharh Nahjul Balagha cya Ibn Abul Hadid. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

2– Iyi Hadithi yanditswe na Tabrani mu gitabo cyitwa Kabir, yarakuwe kuri Ibn Abbas nk’uko biri k’urup. rw’i 107 mu gitabo cyitwa Al-Jami al-Saghir cya Suyut al-Hakim muri Manaqib Ali, urup. rwa 226, umuz 3 muri Mustadrak. Imamu Ahmad ibn Hambal ibn al-Siddiq al-Magharibi, w’i Cairo yanditse igitabo cyihariye ahamyamo ko iyi Hadithi ari Sahih cyitwa Fath al-Malak al-Ali Bisihihati Hadith Babul Ibn Ali cyacapiwe mu Misr na Islamic Press. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

3– Iyi Hadithi yanditswe na al-Trimizi mu gitabo cye Sahih, yanditswe n’abamenyi benshi mu bitabo byabo barimo al-Muttaqi al-Hindi k’urup. rwa 401, umuzingo wa 6, mu gitabo cye Kanz al-Ummal, yarakuee mu gitabo cya Ibn Jarrir uvuga ati: “Hii Iyi Hadithi kuba ari Sahih tubifitiye ubuhamya budashidikanywaho.” Inandikwa na Jalalud-Din al-Suyut nawe yarayikuye mu gitabo cya al-Trimizi . [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

Page 299: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 299

علي باب »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

علمي، ومبين من بعدي ألمتي ما أرسلت به، حبه

«. الحديث… ايمان، وبغضه نفاق

11) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ali ni umuryango w’ubumenyi bwanjye, nyuma yanjye azasobanurira abayoboke banjye ibyo noherejwe nabyo, kumukunda ni ikimenyetso cyo kwemera, no kumwanga ni ikimenyetso cy’ubunafiki.” 1

بين أنت ت»قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

أخرجه الحاكم في « ألمتي ما اختلفوا فيه من بعدي

من الجزء الثالث من المستدرك من حديث أنس، 811ص

ثم قال: هذا حديث صحيح على شرط الشيخين ولم

يخرجاه. اهـ. ان من تدبر هذا الحديث وأمثاله علم

أن عليا من رسول هللا بمنزلة الرسول من هللا تعالى،

لنبيه: سبحانه يقول فان هللا

:أنت تبين ألمتي مااختلفوا »ورسول هللا يقول لعلي

«. فيه من بعدي

12) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Uzasobanurira abayoboke banjye ibyo banyuranyaho nyuma yanjye.”

Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim k’urup. rw’i 122, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Mustadrak, nk’uko yavuzwe na Anas. Umwanditsi akomeza avuga ati: “Iyi Hadithi ni Sahih (ni ukuri) yujuje amategeko ya Hadithi sahih yashyizweho n’abashekhe babiri [Bukhari na Muslim], n’ubwo batayanditse.”

Mu by’ukuri uzashishoza kuri iyi Hadithi akanayibazaho, azasanga urwego rwa Ali ku ntumwa, ari nk’urwego intumwa y’Imana ifite ku Mana, Imana ibwira intumwa yayo iti: “Twaguhishuriye igitabo kugirango usobanurire abantu ibyo banyuranyaho, uri n’umuyobozi n’imbabazi kubemera.” Mu

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Daylami yarakuwe kuri Abu Dharr kama, inandikwa k’urup. rw’i 150, umuzingo wa 6, mu gitabo cya Kanz al-Ummal. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

Page 300: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

300 AL-MURAJA‘ÄT

gihe muri iyi Hadithi intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibwira Ali iti: “Nyuma yanjye uzasobanurira abayoboke banjye ibyo bazaba banyuranyaho.”

ل رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم ـ فيما أخرجه قا

علي من »ابن السماك عن أبي بكر مرفوعا ـ:

«. بمنزلتي من ربي13) Nk’uko yanditswe na Ibn al-Sammak ayikuye kuri Abubakari, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Urwego rwa Ali kuri njye, ni nk’urwego rwanjye ku Imana.” 1

قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم ـ فيما أخرجه

علي »الدارقطني في االفراد عن ابن عباس مرفوعا ـ:

بن أبي طالب باب حطة، من دخل منه كان مؤمنا ومن

«. خرج منه كان كافرا

14) Nk’uko yanditswe na al-Dar Qutni mu gitabo cyitwa Al-Afrad yarakuwe kuri Ibn Abbas intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ali Ibn Abitalib ni (kimwe) nk’umuryango winjirwagamo [n’abicuza ibyaha] muri ban Israil, buri wese winjiriye muri uwo muryango aba ari umwemera nyawe, ujya hanze yawo aba kafiri.”2

هللا عليه وآله وسلم، يوم عرفات في صلى قال رسول هللا

علي مني وأنا من علي، وال يؤدي عني »حجة الوداع:

«اال أنا أو علي15) K’umunsi wa Arafat mu gihe cya Hijjatul Wada (Hija yiswe iyo gusezera) intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ali ni umwe nanjye, nanjye ndi umwe nawe, ntawugomba gushyikiriza ibyanjye uretse Ali.” 3

1– Iyi Hadithi yanditswe na Ibn Hajar muri Maqsad ya Maqasid ya 14, k’urup. rwa 11 mu gitabo cye Al-Sawa’iq al-Muhriqa; hivyo rejea ukurasa wa 106 wa kitabu hicho. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

2– Iyi ni Hadithi No 2528 muri Hadithi zanditse mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, urup. rw’i 153, umuzingo wa 6.

3– Iyi Hadithi yanditswe na Ibn Majah mu gika cy’ibigwi by’abasahaba b’intumwa, urup. rwa 92, umuz wa 1, muri Sunan ye, Trimdhi na al-Nisa’i mu bitabo byabo Sahih, ni na Hadithi No 2531 muri Hadithi zanditse mu gitabo cyitwa Kan al-Ummal, urup. rw’i 153, umuzingo wa 6. Yananditswe na Imamu Ahmed k’urup. rwa’i154, umuzingo wa 4, muri Musnad . [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

Page 301: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 301

*

“Ni ukuri iyi (Qur’ani) ni amagambo yazanywe n’intumwa (ntagatifu) Jibriri. Ifite imbaraga n’icyubahiro gihagije ku Mana. (Iyo mw’ijuru) yumvirwa n’abamalayika nkawe kandi arizerwa. Na mugenzi wanyu (Muhamadi) ntabwo ari umusazi.” (81: 19-22) “Ntajya avuga ibyo yishakiye, uretse ko aba ari ubutumwa buhishurwa.” (Qur’an 53:3-4).

Muragana he? Mu by’ukuri murerekezwa he? Muravuga iki kuri ziriya Suna (Hadithi) sahih? Niba wibajije, ugatekereza ku impamvu yateye intumwa (s.a.w.w) gutanga ririya tangazo k’umunsi wa Hajji al- Akbari mu mbaga y’abantu bari bahateraniye, ukuri kurahita kukwigaragaza. Nanone ugenzuye ukareba uburyo amagambo yaririya tangazo yari make, n’uburyo ibisobanuro byayo bisobanutse, icyo ryari rigamije; hariya intumwa yerekanye ko ntawundi utari Ali ugomba kugeza ku bandi ikivuye ku ntumwa uretse Ali, kuko ntawe utanga iby’intumwa uretse umusigire wayo, nta nuyihagararira ngo anayibere aho itari uretse uwo yaraze kuba khalifa. Turashimira Imana yo yatuyoboye inzira y’ukuri kuko ntitwari kubibasha iyo itaba yaratuyoboye.

عني من اطا»قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

فقد أطاع هللا، ومن عصاني فقد عصى هللا، ومن أطاع عليا

أخرجه «. فقد أطاعني، ومن عصى عليا فقدعصاني

من الجزء الثالث من المستدرك، 818 الحاكم في ص

والذهبي في تلك الصفحة من تلخيصه، وصرح كل منهما

بصحته على شرط الشيخين.

16) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Buri wese unyumvira aba yumviye Imana, naburi unsuzuguye aba asuzuguye Imana, bityo buri wese wumviye Ali aba arinjye yumviye, naburi usuzuguye Ali aba asuzuguye njye.”

Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim mu gitabo cye cyitwa Mustadrak k’urup. rw’i 121, umuzingo wa 3, na al-Dhahbi mu gitabo cye cyitwa Talkhis. Bombi bahamije ko iyi Hadithi ari sahih kandi yujuje amategeko ya Hadithi sahih yashyizweho na Bukhari na Muslim.

Page 302: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

302 AL-MURAJA‘ÄT

يا علي من »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

«. فارقني فقد فارق هللا، ومن فارقك فقد فارقني

من الجزء الثالث من صحيحه 814 أخرجه الحاكم في ص

فقال: صحيح االسناد؛ ولم يخرجاه.

17) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Ali! Buri undetse aba aretse Imana, kandi ukuretse aba aretse njye.”

Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim mu gitabo cye Musitadrak, urup. rw’i124, umuzingo wa 3, aravuga ati: Iyi Hadithi ni Sahih, ibikesha isnad yayo n’ubwo bwose abashekhe babiri; (Bukhari na Muslim) batayanditse mu bitabo byabo.”

قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، في حديث أم

أخرجه الحاكم في « عليا فقد سبني من سب»سلمة:

من الجزء الثالث من المستدرك، وصححه 818 أول ص

على شرط الشيخين، وأورده الذهبي في تلخيصه مصرحا

من 313 بصحته، ورواه أحمد من حديث أم سلمة في ص

من 81، والنسائي في صالسادس من مسنده الجزء

الخصائص العلوية، وغير واحد من حفظة اآلثار.

ومثله قول رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، في حديث

«. من آذى عليا فقد آذاني»عمرو بن شاس:

18) Nk’uko ivugwa na Umm Salamah, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Buri wese ututse Ali aba atutse njye.”

Yanditswe na al- Hakim mu gitabo cye al-Mustadrak avuga ko ari sahih yujuje amategeko yashyizweho n’abashekhe babiri: (Bukhari na Muslim), inavugwa na Dhahabi mu gitabo cye Talkhis nawe arahamyamo ko ari sahih. Yanditswe na Ahmad ikaba iri muri Hadithi zavuzwe na Umm Salma, iri k’urup. rwa 323, umuzingo wa 5, mu gitabo cye cyitwa Musnad, na al-Anisa’i k’urup. rwa 17 mu gitabo cye Al-Khasa’is al-Alawiyya. Indi Hadithi ijya kuvugika nkayo ni iyi Hadithi y’intumwa (s.a.w.w) nk’uko tuyibwirwa na Amr ibn Shash, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Buri ubujije Ali amahoro, aba arinjye abujije amahoro.”1

من أحب عليا »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

، أخرجه «فقد أحبني ومن ابغض عليا فقد أبغضني

1– Aha ndakeka usobanukiwe iyo Hadithi yavuzwe na Amr ibn Shash n’ibisobanuro byayo twavuze mu ibaruwa ya 36.

Page 303: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 303

ء من الجز 836الحاكم وصححه على شرط الشيخين في ص

الثالث من المستدرك، وأورده الذهبي في التلخيص

معترفا بصحته على هذا الشرط. ومثله قول علي:

والذي فلق الحبة، وبرأ النسمة، انه لعهد النبي »

األمي صلى هللا عليه وآله وسلم، ال يحبني اال مؤمن، وال

. «يبغضني اال منافق

19) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Buri ukunda Ali, nanjye aba ankunda.” Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim mu gitabo cye Al-Mustadrak, urup. rw’i 130, umuzingo wa 3, avuga ko ari sahih yujuje amategeko yashyizweho na Bukhari na Musilimu. Yavuzwe na al-Dhahabi mu gitabo Takhis nawe avuga ko ari sahih yujuje amategeko yashyizweho na (Bukhari na Muslim). Iyo niyo mpamvu Ali yavuze ati:1 “Ndahiye mu izina ry’usatura imbuto, akanohereza imiyaga, intumwa y’Imana yansezeranyije ko ntawe unkunda uretse umwemera, na buri unyanga aba ari umunafiki.”

يا علي أنت »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

سيد في الدنيا، وسيد في اآلخرة، حبيبك حبيبي،

وحبيبي حبيب هللا، وعدوك عدوي، وعدوي عدو هللا، والويل

811أخرجه الحاكم في أول ص«. لمن أبغضك من بعدي

من الجزء الثالث من المستدرك، وصححه على شرط

«. الشيخين

20) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Ali! Uri umutware ku isi no k’umunsi w’imperuka, buri wese ugukunda ninjye aba akunze, kandi unkunda aba akunda Imana. Umwanzi wawe ni umwanzi wanjye, kandi umwanzi wanjye aba ari umwanzi w’Imana. Hagowe uzakwanga nyuma yanjye.”

Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim mu ntangiriro z’urup. rw’i 128, mu gitabo cye “Mustdrak” avuga ko yujuje amategeko ya Hadithi sahih yashyizweho na Bukhari na Musilam.2

1– Nkuko yanditswe na Muslim muri Sahih ye munsi ya Imamat urup. rwa 46, umuz wa 1, Ibn Abd al-Birr avuga ibisobanuro byayo aho avuga k’ubuzima bwa Ali mu gitabo cye cyitwa Isti’ab. Hadithi ya Buraydah twayanditse mu ibaruwa ya 36. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

2– Yanditswe na al-Azhar, na Abdul Razq, Mu’mmar, al-Zuhri, Ubaydullah na Ibn Abbas, bose ni abanditsi bizewe. al-Hakim, avuga ko iyi Hadithi ari “sahih” kuko

Page 304: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

304 AL-MURAJA‘ÄT

يا علي طوبى »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

«. لمن أحبك وصدق فيك، وويل لمن أبغضك وكذب فيك

من الجزء الثالث من 833 أخرجه الحاكم في ص

المستدرك، ثم قال: هذا حديث صحيح االسناد، ولم

يخرجاه. 21) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Ali! Hahirwa ugukunda akanakwemera, hagowe ukwanga akanaguhakana.”

Iyi Hadithi yavuzwe na al-Hakim mu gitabo cye “Al-Mustadrak” urup. rw’i 135, umuzingo wa 3, abashekhe babiri; Bukhari na Musilimu ntibayanditse.”

من اراد أن »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

حياتي ويموت ميتتي، ويسكن جنة الخلد التي يحيا

وعدني ربي، فليتول علي بن أبي طالب، فانه لن

«. يخرجكم من هدى ولن يدخلكم في ضاللة

22) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Buri wese ushaka kubaho nk’uko nabayeho, agapfa mu nzira nzapfamo, no kuzaba mu ijuru rizira iherezo nasezeranyijwe n’Imana, niyemere Ali nk’umuyobozi we, kuko mu by’ukuri ntazabakura mu inzira y’ukuri, na rimwe ntazabinjiza mu buyobyi.”1

أوصي من آمن »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

بي وصدقني بوالية علي بن أبي طالب، فمن تواله

هللا، ومن أحبه فقد لی توالني فقد تو توالني، ومن

أحبني، ومن احبني فقد أحب هللا، ومن أبغضه فقد

«. أبغضني ومن أبغضني فقد أبغض هللا عز وجل

23) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ndagira inama buri wese wanyemeye kwemera wilayat (ubuyobozi) ya Ali ibn Abitalib, kuko buri wese wamera ko ari wali (umuyobozi) we, aba yemeye ubuyobzi bwanjye, aba anemeye ko Imana ari umuyobozi we, na buri umukunda aba arinjye akunze kandi unkunze aba akunze Imana, na buri umwanga ninjye aba yanze, kandi unyanze aba yanze Imana.”

yujuje amategeko ya Hadithi sahih yashyizweho n’abashekhe babiri (Bukhari na Muslim).

1– Iyi Hadithi twayanditse mu ibaruwa ya 10.

Page 305: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 305

من سره أن »هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: قال رسول

يحيا حياتي، ويموت مماتي، ويسكن جنة عدن غرسها

ربي، فليتول عليا من بعدي، وليوال وليه، وليقتد

بأهل بيتي من بعدي، فانهم عترتي، خلقوا من

طينتي، ورزقوا فهمي وعلمي، فويل للمكذبين بفضلهم

الهم هللا من أمتي، القاطعين فيهم صلتي، ال أن

«. شفاعتي

24) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ushimishwa no kubaho ubuzima nk’ubwo nabayeho, no gupfa nk’uko nzapfa, akazanatura mu busitani bwa Edeni nagenewe n’Imana mu ijuru ubuzira herezo, ni agire Ali wali (umuyobozi) we nyuma yanjye, azanemere buri mutegetsi wese uzashyirwaho na Ali, azanakurikire Ahalul-bayiti (abo mu rugo rwanjye). Kuko ari abana banjye, baremwe mu cyondo kimwe nk’icyo naremwemo, bahabwa ubumenyi bwanjye, bityo rero hagowe uhakana urwego rwabo mu bayoboke banjye, abapfobya agaciro bahabwa n’isano bafitanye nanjye; abantu nkabo na rimwe Imana ntizabahe kugirirwa akamaro no gutakambira kwanjye abantu k’umunsi w’imperuka.”

من احب أن »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

يحيا حياتي ويموت ميتتي، ويدخل الجنة التي وعدني

ربي وهي جنة الخلد، فليتول عليا وذريته من بعده،

فانهم لن يخرجوكم من باب هدى، ولن يدخلوكم باب

«. ضاللة

25) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Buri wese ushaka kubaho nk’uko nabayeho, no gupfa nk’uko nzapfa, no kwinjira mu ijuru nasezeranyijwe na Nyagasani wanjye, ijuru ry’iteka, ni agire Ali n’urubyaro rwe kuba wali (abayobozi) be nyuma yanjye, kuko bo batazabajyana hanze y’ukuri na rimwe ntibazanabashyira mu buhakanyi.”1

يا عمار اذا »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

رأيت عليا قد سلك واديا وسلك الناس واديا غيره

فاسلك مع علي، ودع الناس، فانه لن يدلك على ردى

« . ولن يخرجك من هدى

26) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Amari bin Yaser iti: “Yewe Amari! Nuramuka ubonye Ali aciye mu inzira, abandi bantu nabo bagaca indi nzira, wowe ca mu inzira Ali aciyemo ureke abantu bace muri iyo nzira yindi. Kuko atakuyobya kandi atazagukura mu kuri.”

1– Soma ibirebana n’iyi Hadithi mu ibaruwa yacu ya 10 muri iki gitabo.

Page 306: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

306 AL-MURAJA‘ÄT

قال رسول هللا رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، في

«. عدل سواءكفي وكف علي في ال»حديث أبي بكر:

27) Muri Hadithi ya Abubakari, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ikiganza cyanjye n’icya Ali iyo dukora ibirebana n’ubutabera birangana.” 1

يا فاطمة أما »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

تار ترضين أن هللا عز وجل، اطلع الى أهل األرض فاخ

«. رجلين، أحدهما أبوك واآلخر بعلك

28) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Fatima! Ntushimishwa n’uko Imana yarebye mu b’isi ihitamo muri bo abagabo babiri, umwe muri bo ni so undi ni umugabo wawe?” 2

ا المنذر، أن»قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

وعلي الهادي، وبك يا علي يهتدي المهتدون من

«. بعدي

29) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Njye ndi umuburizi na Ali akaba umuyobozi, yewe Ali, abazayoboka nyuma yanjye bazayoboka bicishijwe mu kaboko kawe.”3

يا علي، ال »وسلم: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله

ومثله « يحل ألحد أن يجنب في المسجد غيري وغيرك

حديث الطبراني عن أم سلمة، والبزار، عن سعد، عن

ال يحل الحد أن »رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

«. يجنب في هذا المسجد اال أنا وعلي

30) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Ali! Ntawemerewe kwinjira mu musigiti afite janaba uretse wowe nanjye.”

Indi Hadithi ijya kuvuga kimwe nk’iyi, ni iyanditswe na Tabrani nk’uko yakoporowe na Ibn Hajar mu gitabo cye “Al-Sawa’iq al-Muhriqa” yaravuzwe na Umm Salma, al-Bazzar, na Sa’id.1

1– Soma ibirebana n’iyi Hadithi mu ibaruwa yacu ya 10 muri iki gitabo. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

2– Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim k’urup. rw’i 129, umuzingo wa 3, mu gitabo cye sahihi Al-Mustadrak, inandikwa n’abanditsi benshi b’ibitabo bya Hadithi, bose bahamya ko ari Sahih.

3– Iyi Hadithi yanditswe na Daylami, yarakuwe kuri Ibin Abbas, ni na Hadithi No 2631 muri Hadithi zanditse mu gitabo cya Kwanza al-Umal, umuzingo wa 6, urup. rw’i157. Soma ibirebana n’iyi Hadithi mu ibaruwa yacu ya 10 muri iki gitabo.

Page 307: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 307

أنا وهذا ـ »لى هللا عليه وآله وسلم: قال رسول هللا ص

أخرجه « يعني عليا ـ حجة على أمتي يوم القيامة

الخطيب من حديث أنس، وبماذا يكون أبو الحسن حجة

. «وصاحب األمر من بعده كالنبي؟ لوال أنه ولي عهده،

31) Intumwa y’Imana yaravuze iti: “Njye n’uyu (ivuga Ali) ni abahamya ku bantu k’umunsi w’imperuka.”

Iyi Hadithi yanditswe na al-Khatib ivugwa na Anas. Mbega urwego rwa Ali! Abu’l-Hassan (a.s) azaba umuhamya kimwe w’Imana nk’intumwa (s.a.w.w) k’umunsi w’imperuka? Mu by’ukuri yari kugira urwo rwego iyo ataba umusigire wayo n’uwasigaye ayihagarariye mu bantu bayo?

: الجنة باب على مكتوب: «وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال

. «هللا رسول أخو علي هللا، رسول محمد هللا، اال اله ال

32) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ku muryango w’ijuru handitse hati: “Ntamana ikwiye kwambazwa by’ukuri uretse Allah, Muhammad ni intumwa y’Imana, Ali ni umuvandimwe w’intumwa y’Imana.” 2

مكتوب على »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

ساق العرش: ال اله اال هللا، محمد رسول هللا، أيدته

«.بعلي، ونصرته بعلي33) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: Ku kuguru kwa ‘Arsh handitse hati: “Nta mana ikwiye kwambazwa by’ukuri uretse Allah, Muhammad ni intumwa y’Imana, Njye (Allah) namuteye ingabo mu bitugu (Muhammad) mbicishije mu kaboko ka Ali.”

من أراد أن »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

آدم في علمه، والى ينظر الى نوح في عزمه، والى

ابراهيم في حلمه، والى موسى في فطنته، والى عيسى

أخرجه «. في زهده، فلينظر الى علي بن أبي طالب

1– Soma Hadithi ya 13 mu gitabo Al-Arba’in al-Nawawiyya. Soma ibaruwa ya 34 muri iki gitabo urahasanga ibindi bisobanuro.

2– Iyi Hadithi yanditswe na Tabrani mu gitabo cye cyitwa Awsat, na Al-Khatib mu gitabo cye Al-Muttafaq wal-Muftaraq, nk’uko yanditse mu intangiriro z’urup. rw’i159, umuz wa 6, mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal. Twayandukuye mu baruwa ya 34 tunayivugaho. Soma ibirebana n’iyi Hadithi mu ibaruwa yacu ya 10 muri iki gitabo.

Page 308: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

308 AL-MURAJA‘ÄT

البيهقي في صحيحه، واالمام أحمد بن حنبل في

«. مسنده

34) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Buri wese ushaka kureba Nuhu mu kugira imigambi, n’ubumenyi bwa Adam, gucisha make kwa Ibrahim, ubuhanga bwa Musa, kwigomwa (iby’isi) kwa Isa, ni arebe Ali.”

Iyi Hadithi yanditswe na Bayhaqi mu gitabo cye “Sahih” na Imamu Ahmad ibn Hambal mu gitabo cye “Musnad”.1

يا علي ان » قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

من عيسى أبغضته اليهود حتى بهتوا أمه، فيك مثال

وأحبه النصارى حتى أنزلوه بالمنزلة التي ليس

«. الحديث … بها

35) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Ali! Hari ibyo uhuriraho na Isa (a.s); yanzwe n’Abayahudi bagera aho bakekera nyina ubukozi bw’ibibi, akundwa n’Abakiristo bamushyira mu rwego rutari urwe...”

السبق ثالثة؛ »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

السابق الى موسى، يوشع بن نون، والسابق الى

عيسى، صاحب ياسين، والسابق الى محمد، علي بن أبي

«. طالب

36) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Abambere babimburiye abandi kwemera intumwa z’Imana ni batatu: Joshua umwana wa Nun [wo mu bwoko bwa Ephraim] wemeye Musa (a.s), akaba ariwe wiswe umwemera mu Sura ya Yasin (Sura ya 36 muri Qur’an yera) uri mu bambere bemeye Isa (a.s) na Ali Ibn Abitalib (a.s) uri mu bambere bemeye Muhammad (s.a.w.w)”.2

الصديقون »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

ثالثة: حبيب النجار، مؤمن آل ياسين، قال: يا قوم

اتبعوا المرسلين، وحزقيل، مؤمن آل فرعون، قال

1– Iyi Hadithi yanditswe naa Abul-Hadid k’urup. rwa 449, umuzingo wa 2, mu gitabo cye Sharh Nahjul Balagha. Inandikwa na Imamu al-Razi aho yasobanuraga Aya ya Mubahala mu gitabo cye Al-Tafsir al-Kabir, urup. rwa 288, umuzingo wa 2, Soma ibirebana n’iyi Hadithi mu ibaruwa yacu ya 10 muri iki gitabo. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

2– Iyi Hadithi yanditswe na al-Tabrani na Ibn Mardawayh yaravuye kuri Ibn Abbas. Inandikwa na al-Daylami yaravuye kuri Ayisha, ni Hadithi ndende.

Page 309: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 309

أتقتلون رجال أن يقول ربي هللا، وعلي بن أبي طالب،

«. وهو أفضلهم

37) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Abahamije ukuri kw’intumwa z’igihe cyabo ni batatu: Habib al-Njjar, Muumini wavuzwe mu Sura ya Yasin, wavuze ati: “Yemwe bantu (b’igihe cyanjye) ni muyoboke intumwa”; Izekiel Muumini (Umwemera) ukomoka mu muryango wa Firaun, wavuze ati: ‘Murashaka kwica umuntu ngo kuko avuze Nyagasani we ni Allah? Na Ali Ibn Abitalib (a.s) ariwe mbonera kubarenza. 1

بك ستغدر االمة ان: «لعلي وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال أحبك من سنتي، على وتقتل ملتي على تعيش وأنت بعدي، يعني ـ هذا من ستخضب هذه وان أبغضني، أبغضك ومن أحبني،

ان مما عهد »وعن علي أنه قال: «لحيته من رأسه

س وعن ابن عبا«. الي النبي أن االمة ستغدر بي بعده

قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم لعلي:

أما انك ستلقي بعدي جهدا، قال: في سالمة من »

«. ديني؟ قال: في سالمة من دينك

38) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali iti: “Nyuma yanjye Abayisilamu bazaguhinduka baguhuguze; uzama ukomeye ku migenzo yanjye kandi uzicwa uzira kurwanira ishyaka Suna zanjye; ugukunda aba ankunda, n’ukwanga aba anyanga, nubu (yerekana ubwanwa bwa Ali) buza toswa n’amaraso azaba ava aha (yerekana umutwe wa Ali).”2

Ali (a.s) yaravuze ati: “Mu buhanuzi nahanuriwe n’intumwa y’Imana, harimo ko Abayisilamu bazampinduka bakampuguza imaze kwitaba Imana.”

Ibn Abbas aratubwira imvugo intumwa yabwiye Ali ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Mu by’ukuri uzahura n’akaga nyuma yanjye.”3 Ali

1– Yanditswe na Abu Na’im na Ibn Asakir kutoka kwa Abu Layla, inandikwa na al-Najjar yarakuwe kuri Ibn Abbas. Nanone soma Hadithi ya 30 na 31 muri Hadithi mirongo ine zanditswe naa Ibn Hajar mu cyiciro cya kabiri igika cya 9, mu gitabo cye Al-Sawa’iq al-Muhriqa, mu mpera z’urup. rwa 74 n’urup. rukurikira.

2– Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim k’urup. rw’i 122, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Al-Mustadrak akanahamyamo ko ari Sahih. Al-Dhahabi yayanditse mu gitabo cye cyitwa Talkhis, anahamya ko ari Sahih.

3– Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim mu gitabo cye , urup. rw’i 140, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Mustadrak, na al-Dhahbi yayanditse mu gitabo cye Talkhis al-

Page 310: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

310 AL-MURAJA‘ÄT

abaza intumwa y’Imana ati: “Muri ibyo bihe by’akaga nzabasha kurinda ukwemera kwanjye ntiguhungabane?” Intumwa y’Imana iramubwira iti: “Yego”.

ان منكم من »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

يقاتل على تأويل القرآن، كما قاتلت على تنزيله،

فاستشرف لها القوم وفيهم أبو بكر وعمر، قال أبو

و، قال ال، قال عمر: أنا هو، قال ال، بكر: أنا ه

ولكن خاصف النعل يعني عليا، قال أبو سعيد

الخدري، فأتيناه فبشرناه، فلم يرفع يرفع به رأسه

كأنه قد كان سمعه من رسول هللا صلى هللا عليه وآله

أيوب األنصاري في خالفة ونحوه حديث أبي« . وسلم

عليه وآله وسلم، أمر رسول هللا صلى هللا »عمر، اذ قال:

علي بن أبي طالب بقتال الناكثين والقاسطين

قال »وحديث عمار بن ياسر، اذ قال: «. والمارقين

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: يا علي ستقاتلك

الفئة الباغية، وأنت على الحق، فمن لم ينصرك

وحديث أبي ذر، اذ قال: قال «. يومئذ فليس مني

عليه وآله وسلم، والذي نفسي بيده، رسول هللا صلى هللا

ان فيكم رجال يقاتل الناس من بعدي على تأويل

وحديث «. القرآن؛ كما قاتلت المشركين على تنزيله

محمد بن عبيدهللا بن أبي رافع، عن ابيه، عن جده أبي

قال رسول هللا: يا أبا رافع، سيكون »رافع، قال:

جهادهم، فمن لم بعدي قوم يقاتلون عليا، حق على هللا

يستطع جهادهم بيده فبلسانه، فمن لم يستطع بلسانه

وحديث األخضر األنصاري، قال: قال «. الحديث… فبقلبه

أنا اقاتل على تنزيل القرآن، وعلي يقاتل »رسول هللا:

«. على تأويله

39) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Murimwe harimo uzarwanwa kubera ko Qur’an ihabwa ibisobanuro bitari byo nk’uko njye narwanye kuko hari abatarashakaga ko ihishurwa.” Abari aho buri wese agira amashyushyu yo kuba ariwe uvugwa. Mu bari aho intumwa (s.a.w.w) ivuga ayo magambo harimo Abubakari na Umari. Abubakari arabaza ati: “Uwo muntu ni njye?” Intumwa (s.a.w.w) iramuhakanira. Umari arabaza ati: “Ni

Mustadrak. Abo banditsi bombi bahamya ko iyi Hadithi ari Sahih. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruh].

Page 311: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 311

njyewe?” Intumwa (s.a.w.w) iramusubiza iti: “Oya; ahubwo ni uriya uri kudoda inkweto (avuga Ali).”

Abu Sayidi al- Khuduriy aravuga ati: (Twahise tujya kuri Ali kumuha inkuru nziza y’ibyo yavuzweho n’intumwa y’Imana, ariko ntiyigeze yubura umutwe ngo aturebe akomeza kudoda inkweto, byerekana ko ibyo yari asanzwe abizi yarabibwiwe n’intumwa (s.a.w.w)).1

Hadithi yindi ijya kuvuga kimwe nk’iyi ni iyavuzwe na Abu Ayyub al-Ansari mu bihe ny’ubukhalifa bwa Umari. Nk’uko yanditswe na al-Hakim, k’urup. rw’i 139 umuzingo wa 3, mu gitabo cye cyitwa Mustadrak, ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yategetse Ali bin Abitalibi kuzarwanya abazaba baravuye mu idini, n’abazaba barigometse, n’abazaba barishe amasezerano”.

Ibn Asakir, muri Hadith ya 2588 urup. rw’i 155, umuzingo wa 6 mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, ivuga ko Amari Ibn Yasir yavuze ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Ali! Uzarwanywa n’agaco k’abigometse; uretse ko wowe uzaba ufite ukuri, uzanga kukurwanirira icyo gihe ntaho azaba ahuriye nanjye.”

Hadithi ya Abu Dharr al-Ghfiri nk’uko yanditswe na al-Daylami k’urup. rw’i 155, umuzingo wa 6 mu gitabo cyitwa Kanz al- Ummal, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ndahiye mu izina ry’uwo roho yanjye iri mu maboko ye ko muri mwe hari uzarwana n’abazaba baha Qur’an yera ibisobanuro bitari ukuri, nk’uko njye narwanye n’ababangikanyamana batashakaga ko ihishurwa.”

Al-Tabari mu gitabo cye Majma al-Kabir yanditsemo Hadithi ya Muhammad ibn Ubaudullah ibn Abu Rafi, nanone iyo Hadithi iri mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, urup. rw’i 155 umuzingo wa 6 , Muhammad ibn Ubaudullah ibn Abu Rafi yayikuye kuri se, se nawe yarayikuye kuri sekuru we witwaga Abu Rafi, Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Abu Rafi! Agaco k’abantu kazarwana na Ali nyuma yanjye, Imana yategetse kubarwanya.

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim urup. rw’i 122, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Al-Mustadrak, avuga ko ari Hadithi Sahih yujuje amategeko ya Hadithi sahih yashyizweho na Bukhari na Musikim. Al-Dhahbi nawe yemeza ko ari sahih mu gitabo cye Talkhis al-Mustadrak. Imamu Ahmed yayanditse mu gitabo cye yarakuwe kuri Abu Sa’id urup. rwa 82 na 33, umuzingo wa 3, muri Musnad ye, na al-Bayhaqi yaynditse mu gitabo cye Shu’ab al-Imam.

Page 312: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

312 AL-MURAJA‘ÄT

Buri utazabasha kurwana nabo akoresheje amaboko ye, azarwane nabo akoresheje ururimi rwe, nabwo atabibashije, azabababarire k’umutima.”

Al-Akhdar al-Ansari yaravuze ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Narwanye n’abatarashakaga ko Qur’an ihishurwa, Ali we azarwana n’abayiha ibisobanuro bitari ukuri.”

يا علي أخصمك »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

بالنبوة فال نبوة بعدي، وتخصم الناس بسبع وال

يحاجك فيها أحد من قريش، أنت أولهم ايمانا باهلل،

وأوفاهم بعهد هللا، وأقومهم بأمر هللا، وأقسمهم

بالسوية، وأعدلهم في الرعية، وأبصرهم بالقضية،

وعن أبي سعيد الخدري، قال: «يةوأعظمهم عند هللا مز

يا علي لك »قال رسول هللا صلى اله عليه وآله وسلم:

سبع خصال ال يحاجك فيهن أحد يوم القيامة، أنت أول

المؤمنين باهلل، وأوفاهم بعهد هللا، وأقومهم بأمر هللا،

وأرأفهم بالرعية، وأقسمهم بالسوية، وأعلمهم

«.بالقضية، وأعظمهم مزية40) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Ali! Njye ndi imbonera kukurenza kuko ndi intumwa y’Imana, mu gihe wowe uri imbonera kurusha abantu bose kubera ibintu birindwi: “Wowe uri uwambere wemeye Imana, ubarusha kuzuza amasezerano y’Imana, ubarusha kutajenjeka ku mategeko y’Imana, uri umutabera kurusha bose, ukorera abaturage ntakubera, uzi amategeko kubarusha, unabarusha kuba imbonera ku Mana.”

Abu Sa’id al-Khudri yavuze Hadithi igira iti: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali iti: “Yewe Ali! Ufite ibintu birindwi utagira undi muntu mubihuriraho; Ni wowe wa mbere wabimburiye abandi kwemera Imana, ubarusha gushyira mu bikorwa amategeko y’Imana, ugirira impuhwe cyane Abayisilamu kurenza abandi, ubarusha gukoresha ubutabera, ubarusha kumenya amategeko, ukanaba imbonera ku Mana kubarenza.”

Aha nta mwanya dufite wo kwandukura Hadithi nk’izi zose, usanga zunganirana, zose zumvisha ko: ‘Ali ari uwakabiri nyuma y’intumwa y’Imana (s.a.w.w), mugukoresha ubutabera mu Bayisilamu, akaba n’uwakabiri ku ntumwa mu kuyobora Abayisilamu. Izi Hadithi zose zitanga ibisobanuro nka biriya, n’ubwo mu nyandiko hari itandukaniro hagati y’izi Hadithi ariko mu bisobanuro zivuga bimwe. Izi tumaze kuvuga zirahagije nk’ubuhamya bushimangira ibyo twari twavuze utabona aho uhera ubihakana, Wassalam.

Page 313: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 313

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 49 Kuya 11/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Kwemera ibigwi bya Ali.

II. Ibyo bigwi ntibituma agomba kuba khalifa.

1) Imamu Abu Abdullah Ahmad Ibn Hambal yaravuze ati:

ما جاء ألحد »قال االمام أبو عبدهللا أحمد بن حنبل:

من أصحاب رسول هللا من الفضائل ماجاء لعلي بن أبي

.«طالب “Mu basahaba b’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ntawigeze avugwaho ibigwi byinshi nk’ibivugwa kuri Ali ibn Abitalib.”1

هللا ما نزل ما نزل في أحد في كتاب»وقال ابن عباس:

ئة آية انزل في علي ثالثم»أخرى: وقال مرة« في علي

ما أنزل »، وقال مرة ثالثة: «من كتاب هللا عز وجل

هللا: يا أيها الذين آمنوا، اال وعلي أميرها

وشريفها، ولقد عاتب هللا أصحاب محمد صلى هللا عليه

وآله وسلم، في غير مكان من كتابه العزيز، وما

«. بخيرذكر عليا االIbn Abbas yaravuze ati: “Nta Aya za Qur’an zigeze zihishurwa zivuga ku bigwi by’umuntu turetse intumwa, nk’izahishuwe zivuga ibigwi bya Ali.” Ahandi aravuga ati: “Aya za Qur’an Yera zigera kuri maganatatu zahishuwe

1– Iyo mvugo ni iya imamu Ahmadi bin Hambali, iri mu gitabo cyitwa Talkhisi al-Musitadrak cya Dhahab cyanditse mu mugereka w’igitabo cyitwa al-Musitadrak, umuzingo wa 3, urup. rw’i 107, Tarekhe Dimashiq cya Ibin Asakiri ahavugwa ubuzima bwa Ali bin Abitalibi umuzingo wa 3, urup. rwa 63, H, 1108, Shawahid al-Tanzil cya al-Hasikan al-Hanafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 19, al-Manaqibi cya al-Khawarzami al-Hanafi, urup. rwa 3, icapiro rya al-Hayidariya mu Misiri, Tarekhe al-Khulafa cya Suyyut, urup. rw’I 168, n’ibindi.

Page 314: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

314 AL-MURAJA‘ÄT

zivuga kuri Ali.” Arongera aravuga ati: “Igihe cyose Imana yahishuraga Aya ivuga iti: ‘Yemwe abemeye…’ Ali yabaga avugwamo k’uburyo butaziguye nk’umutware w’abemera ntashyikirwa mu kwemera. Imana mu gitabo cyayo cyera yagiye igaya ikanatonganya bamwe mu basahaba b’intumwa, ariko Ali we igihe cyose Qur’ani yamuvugaga yabaga imuvuga ibyiza.” 1

كان لعلي ما »وقال عبدهللا بن عياش بن أبي ربيعة:

شئت من ضرس قاطع في العلم، وكان له القدم في

االسالم؛ والصهر من رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم،

والفقه في السنة، والنجدة في الحرب، والجود في

.«المالAbdullah ibn Ayyash ibn Abu Rabi’ah yaravuze ati: “Ali yari afite ubumenyi bwinshi kaminuza; yari atambutse abandi mu kwemera Ubuyisilamu, yari umukwe w’intumwa, akaba umunyamategeko w’umuhanga muri Suna, yari ibyiringiro by’instinzi mu ntambara, akaba umunyabuntu mu gutanga bihebuje.”2

عن علي ومعاوية، فقال : وسئل االمام أحمد بن حنبل

ان عليا كان كثير األعداء، ففتش أعداؤه عن شيء »

يعيبونه به فلم يجدوه، فجاؤوا الى رجل قد حاربه

«.وقاتله، فأطروه كيدا منهم بهIgihe kimwe Imamu Ahmad Hambal yabajijwe icyo avuga kuri Ali na Mu’awiya, aravuga ati: “Ali yari afite abanzi benshi, abanzi be bashakisha inenge bamubonaho bamusebya barayibura. Bayibuze, bafashe umuntu [Mu’awiya] babona wamwangaga urunuka, bamutaka ibyo atagiraga bagamije gupfobya ibigwi bya Ali.”

1– Iri muri Hadithi zanditswe na Ibin Asakiri.

2– Iri ahavugwa ubuzima bwa Ali bin Abitalibi mu gitabo cya Tarekhe Dimashiqi cya Ibin Asakiri al-Shafi, umuzingo wa 2, urup. rwa 430, H, 934, Kifayat al-Talibi, cya Kanj al-Shafi, urup. rwa 231, al-Hayidariya, urup. rw’I 108, Tarekhe al-Khulafa cya Suyyut urup. rw’iI 172, Yanabi’ul-mawada cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rw’i 126, n’abandi.

Page 315: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 315

وقال القاضي اسماعيل، والنسائي وأبو علي

يرد في حق أحد من لم »النيسابوري، وغيرهم:

«. الصحابة باألسانيد الحسان ما جاء في عليQazi (Umucamanza) Ismayil, al-Nasa’i, Abu Ali al-Nisaburi n’abandi benshi baravuze bati: “Nta muntu mu basahaba b’intumwa (s.a.w.w) bose wavuzweho ibigwi [byinshi] nka Ali”.

2) Mu by’ukuri ntawajya umunanu ngo anashidikanye ku ibigwi bya Ali, n’ubwo ari uko biri, uko ari nako kuri, ikibazo kitari cyasobanuka na nubu ni ukuba intumwa yarasezeranyije Ali kuzaba khalifa nyuma yayo. Ubuhamya muri Suna wampaye bwose nti bwari bwatosha mu guhamya ibyo uvuga. Suna utangaho ubuhamya ni izivuga ibigwi bya Ali, ibigwi bizwi ko ari byinshi bitanabarika. Twemera ko Ali Karammallahu Wajihahu (Imana ihe imigisha uburanga bwe), yari imbonera kurenza abasahaba bose b’intumwa, kandi yari anabikwiye. Ahubwo hari ibindi bigwi bye byinshi cyane mutigeze muvuga. Bityo ntagushidikanya ko bimushyira mu rwego rwo kuba yari akwiye kuba (Umuyobozi), mugihe kuba murwego rwokuba yaba umuyobozi anabibashije bitavuga kuragwa byanze bikunze ubuyobozi. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 50 Kuya 13/ Muharamu/ 1330 A.H

Impamvu yatumye dutangaho ibigwi bye ubuhamya bw’uko yari imamu.

Buri muntu wese waba ari mu rwego rumwe namwe, ushishoza, wagize amahirwe yo kugira ubumenyi bwinshi, intiti mu rurimi rw’Icyarabu, usobanukiwe amagambo agasobanukirwa inshobera mahanga muri yo, uzi intumwa (s.a.w.w), wemera ko intumwa yari umuhanga n’ibyo yakoraga byose yabikoranaga ubuhanga, ikaba intumwa yanyuma ntayindi ntumwa izaza nyuma yayo, n’uko (Itajya ivuga ibiyijemo yishakiye ahubwo ibyo ivuga ari ubutumwa bwabaga buhishuwe)(Qur’an 53:3).” Umuntu nkuwo

Page 316: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

316 AL-MURAJA‘ÄT

ntiyananirwa gusobanukirwa icyari kigamijwe muri ziriya Suna (Hadithi), n’ibijyana n’ibizivugwamo, usanga bihita bijya mubwenge bikanasobanuka.

Ntibishoboka ko wowe, intiti n’umuhanga mu Icyarabu unanirwa gusobanukirwa ko ziriya Suna zose zivuga kuri Ali zamushyize mu rwego ruhanitse, urwego Imana idashobora kurugezamo undi muntu utari uzahabwa inshingano yo kuzungura intumwa no gusigara mu mwanya wayo, uzashingwa guhagararira idini y’Imana.

Niba iriya mirongo yera itavuga k’ubukhalifa bwa Ali k’uburyo buziguye, ntagushidikanya ko ivuga k’ubukhalifa bwe mu buryo butaziguye, ihamya ko Ali yujuje ibyangombwa byuzuzwa n’ugomba guhabwa inshingano ihambaye nk’iyo bityo akaba ariwe uhawe iyo nshingano, ibyo bikaba bigaragarira mu bisobanuro by’iriya mirongo. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ntishobora guha umuntu urwego ruhanitse nkaruriya atariwe izaraga ngo abe ari nawe uzasigara ayihagarariye.

N’ubwo ari uko biri, buri wese uzashishoza imirongo yera yavuzwe kuri Ali (a.s), azasanga iyo mirongo yose ivuga k’uburyo bugaragara ko Ali ari imamu na khalifa nyuma y’intumwa, nk’iyo twamaze kubona, n’indi nk’iriya yavuzwe mu itangazo ryatangiwe Ghadiri, cyangwa ivuga k’ubuimamu n’ubukhalifa bwe k’uburyo butaziguye yerekana ko afite ibigwi by’ugomba kuyobora nk’iriya twavuze mu ibaruwa ya 48. Urugero nk’imvugo y’intumwa y’Imana igiramo iti:

علي مع القرآن » قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

.«والقرآن مع علي، لن يفترقا حتى يردا علي الحوض “Ali arikumwe na Qur’an irikumwe na Ali; byombi ntibizatandukana kugera bingarukiye ku kizenga (cya Kawthar),”1

N’imvugo yayo igira iti:

علي مني » قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

.«بمنزلة رأسي من بدني “Ali ni nk’umutwe k’umubiri.”1 N’indi mvugo yayo (s.a.w.w) nk’uko tuyibwirwa na Abdul Rahman ibn Awf,2igiramo iti:

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim k’urup. rw’i 124, umuzingo wa 3, mu gitabo cye al-Mustadrak, inandikwa na al-Dhahbi mu gitabo cye Talkhis al-Mustadrak. Abanditsi bose ba Hadithi bahamya ko ari sah.

Page 317: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 317

والذي نفسي » قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

بيده لتقيمن الصالة، ولتؤتن الزكاة، أو ألبعثن

اليكم رجال مني أو كنفسي... الحديث؛ وآخره ـ فأخذ

.«بيد علي، فقال: هذا هو “Ndahiye uwo roho yanjye iri mu maboko ye, muzasari, munatange Zaka, cyangwa nzaboherereze umugabo uri umwe nanjye, nanjye nkaba umwe nawe, ifata akaboko ka Ali irababwira iti: Ni uyu.”

N’izindi Suna nyinshi nk’izi. Aha harimo inyungura bumenyi kuri buri wese ushakisha ukuri, aramutse adakoreshejwe n’amarangamutima. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 51 Kuya 14/ Muharamu/ 1330 A.H

Guhakanya ibyo uhamya nitwaje urwitwazo nk’urwo witwaje.

Uwo mujya impaka ahakanyije ibyo mwavuze akoresheje Suna (Hadithi) zivuga ibigwi by’abakhalifa batatu bahire,3 birimo kuba bari mu binjiye

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Khatib ari muri Hadithi zavuzwe na al-Bara’, na al-Daylami no muzavuzwe na Ibn Abbas. Yandikwa na Ibn Hajar k’urup. rwa 75 mu gitabo cye al-Sawa’iq al-Muhriqa, bityo soma Hadithi ya 35 muri mirongo ine zanditwe mu kiciro cya kabiri, igika cya 9, mu gitabo Al-Sawa’iq al-Muhriqa.

2– Iyi Hadithi ni No 1633, urup. rwa 405, umuzingo wa 6, mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal irahagije kukwereka ko Ali mu rwego rwokuba umwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w), utibagiwe kuzirikana n’ibyavuzwe muri iriya Aya ya Mubahala nk’uko isobanurwa n’intiti y’Umusuni al-Razi mu gitabo cye Mafatih al-Ghayb, urup. rwa 488, umuzingo wa 2. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruhu].

3– IBIGWI BYA KHULAFAU AL-RASHIDUNA [ABUBAKARI, UMARI, UTHUMANI]:

Ibigwi byinshi bavugwaho, ni Hadithi zahimwe mu bihe bya nyuma n’abambari babo:

ان عليا »: وسئل االمام أحمد بن حنبل عن علي ومعاوية، فقال

كان كثير األعداء، ففتش أعداؤه عن شيء يعيبونه به فلم

Page 318: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

318 AL-MURAJA‘ÄT

يجدوه، فجاؤوا الى رجل قد حاربه وقاتله، فأطروه كيدا منهم

«.به

Igihe kimwe Imamu Ahmad Hambal yabajijwe icyo avuga kuri Ali na Mu’awiya, aravuga ati: “Ali yari afite abanzi benshi, abanzi be bashakisha inenge bamubonaho bamusebya barayibura, bayibuze, bafashe umuntu [Mu’awiya n’abandi] babona wamwangaga urunuka, bamutaka ibyo atagiraga bagamije gupfobya ibigwi bya Ali.”

Mu by’ukuri ibigwi byinshi bivugwa kuri bariya bagabo, byahimbwe mu bihe bya nyuma cyane, mu bihe bya Muawiya. Bitewe n’uburyo Muawiya yangaga Imamu Ali (a.s), mu gushaka gupfobya ibigwi bye, yashyizeho abacanshuro bahimba Hadithi abategeka gushakisha ibigwi byose byaba byaravuzwe kuri Ali (a.s) bagahimba Hadithi ivuga ko intumwa y’Imana yabivuze kuri Abubakari, Umari na Uthumani agirango apfobye ibigwi bya Imamu Ali (a.s), iyo akaba ariyo mpamvu nta kigwi na kimwe usanga cyaravuzwe kuri Imamu Ali (a.s) uretse ko usanga hari Hadithi ivugako cyavuzwe kuri umwe muri bariya bagabo. Niba ushaka kumenya igihe ibigwi bivugwa kuri Abubakari, Umari Uthumani bayahimbiwe n’abahawe amafaranga yo kubihimba Hadithi zivuga ibigwi bya bariya bagabo, abahimbyi barimo Abuhurayira mu Ghira n’abandi bahimyi ba Hadithi muri biriya bihe, soma igitabo cya al-Alama al-Amini cyitwa al-Ghadiri, umuzingo wa 5, urup. rwa 298, icapiro rya Bairut, umuzingo wa 7, urup. rw’i 114, , Abuhurayira cya Sayyid Sharafu-Din, urup. rwa 28, 29, 30, 36, 37, 117, 136, 138, Abuhurayira cyanditswe n’umushekhe wa Azhari Sharifu Shekhe Abu Rayya, n’ibindi.

Dukwiye kumenya ko abatware muri Ban Umaya n’ibikomerezwa bya Ahal-Suna –Waljamaa byari muri bamwe mu basahaba, bakodesheje abacanshuro mu banyabwenge bucye mu baswahaba b’intumwa (s.a.w.w) bagenzi babo no mubaje nyuma yabo, «Tabiina», babasezeranya amafaranga y’akayabo nibahimba bakanaremarema Hadithi zivuga ibigwi abasahaba, cyane cyane muri bo abafashe ubutegetsi aribo «Abubakari, Umari, na Uthumani» zikitirirwa Intumwa.

Nta mugayo kuba Ban Umaya barashyizeho abacanshuro boguhimba Hadithi zibavuga ibigwi kuko bariya bakhalifa «Abubakari, Umari, na Uthumani» aribo babagejeje ku butegetsi. Ban Umaya na Ban Abassi bashoboye gutegeka Abasilamu no kubakandamiza babifashijwemo n’abo bakhalifa, maze nabo babitura kubahimbira Hadithi zibataka murwego rw’akebo kajya iwamugarura. Amateka ni umugabo w’imena ku byo mvuga, twibuke ko Umari mwene Khatabu wari uzwiho gukurikiranira hafi abategetsi yari yarahaye kuyobora uturere, akabafatira ibyemezo bakosheje atajenjetse, akabakura ku butegetsi bakoze ikosa rito ritananafashishe, dusanga ariwe wifataga kuri raporo z’imyitwarire mibi ya Mu’awiya mwene Abusufiyan, nta n’ubwo yajyaga akurikirana imikorere ye narimwe, banayimubwira ntagire icyemezo amufatira.

Page 319: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 319

Mu’awiya yashyizwe k’ubutegetsi na Abubakari, Umari nawe abusigiwe na munywanyi we Abubakari ntiyamuhindura akomeza gukorana nawe ubutegetsi bwe bwose. Ntiyigeze kumugaya no kumwamagana na rimwe, amakosa yakoraga ntiyagiraga ingano, n’ibirego bamuregaga byari byinshi kuri Umari. Igihe kimwe haje abantu babwira Umari ko Mu’awiya asigaye yambara zahabu n’imyenda y’ihariri mu gihe Intumwa y’Imana yigishije ko bizira kubagabo kubyambara. Umari arabasubiza: (Ni mumwihorere, kuko Mu’awiya «mufata nkaho» ari Kiyizara w’Abarabu).

Mu’awiya yayoboye imyaka irenga makumyabiri, ntiyigeze agawa cyangwa ngo yegurwe k’ubutegetsi. Athumani amaze gufata ubutegetsi yamwongereye intara ayobora, amushoboza kwigarurira umutungo w’akayabo w’Abayisilamu no kurema imitwe y’ingabo izamufasha kurwanya Imam Ali (a.s.), no kumufasha kwigarurira ubutegetsi no gutegesha Abasilamu igitugu no kubahatira ku gahato kuyoboka ubutegetsi bw’umwana we w’inkozi y’ibibi, umusinzi n’ikirobezo «ikivume» Yazidi.

Ingoma yaruvumwa ya Ban Umaya ifite ukuri mu gushimira Abubakari, Umari, na Athumani babashyiriraho abacanshuro bahimba Hadithi zibavugaho ibyiza n’ibigwi batigeze, Hadithi zibasingiza zikanabagira intungane, kuko aribo babafashije kugera k’ubutegetsi. Nibura igihembo giciriritse bari kubitura, ni ugukodesha abacanshuro bagahimba bakanaremarema Hadithi zibataka ibigwi no muri ako kanya bakaba bazamuye agaciro k’abanzi b’Ahalul bayit no gupfobya ibigwi byabo. Hahimbwa Hadithi nyinshi zivuga ibigwi bariya basahaba batatu. babatwerera ibigwi, amatwara n’ibikorwa batigeze bakora. ntanzeho Imana umugabo ko ushakashaka wese ku bigwi bivugwa kuri bariya bakhalifa batatu; (Abubakari, Umari, n’Athumani), abishakashatseho nta gukoreshwa n’amarangamutima n’ubufana bwa mazihebu, agakoresha ubwenge n’inyurabwenge «Logique», nta kwigwi na kimwe bavugwa yasanga ari ukuri cyereka wenda ari umupfayongo wemera inkuru zivuguruzanya, zitajya mubwenge.

Hashimwe Imana yadufashije guhumuka, iduha ubwenge bwatumye tubasha gutandukanya ukuri n’ikinyoma, no gutandukanya urumuri n’umwijima, no hagati y’umweru n’umukara, iduha akanyabugabo ko gushakisha aho ukuri kuri, tukubonye iduha ubutwari bwo kwemera ko twayobye turemare tuva ku izima, no kwigomwa inyungu z’iby’isi twari dufite mu ibyo twayobokaga, twemera gukurikira ukuri ntakujya umunanu n’ubwo byarakaza abanzi b’ukuri.

وال الظل وال وما يستوي األعمى والبصير وال الظلمات وال النور ﴿

وما يستوي األحياء وال األموات إن الل يسمع من يشاء وما الحرور

نت بمسمع من في القبور .﴾أ

(Impummyi n’ubona ntabwo baba kimwe, n’umwijima n’urumuri, igicucu n’ubushyuhe. Ntibaba kimwe abazima n’abapfuye. Mu by’ukuri Allah aha kumva uwo ashaka, kandi ntushobora kumvisha abari mu imva).

Page 320: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

320 AL-MURAJA‘ÄT

Ubuyisilamu bwa mbere, n’indi mirongo ivuga ibigwi bya Muhajiruna na Ansari. [Maze akabyitwaza avuga ko nabyo bihamya ko intumwa yabaraze ubukhalifa k’uburyo butaziguye], aha urahasubiza ute? Wassalam

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 52 Kuya 15/ Muharamu/ 1330 A.H

Kwanga urwitwazo witwaza utemera ibyo twavuze.

Twemera ibigwi by’imbonera muri Muhajirun na answari, Imana ibishimire, bafite ibigwi byinshi bitabarika. Mu by’ukuri Aya za Qur’an, na Suna birahagije kuba umuhamya w’ibigwi byabo. Twakurikiranye ibigwi bya khulafa’u rashiduna [Abubakari, Umari na Uthumani], Muhajiruna na Ansari, ntitwabona ibivuguruza imirongo yera ivugwa kuri Ali. Nta nagito muri byo twabonye gishobora kuba cyagereranywa n’ibivugwa kuri Ali (as).

Yego abatari Abashiya bafite Hadithi zivuga ibigwi bariya ba khalifa twe tudafite, mu by’ukuri kwitwaza Hadithi zivuga ibigwi bya bariya bakhalifa uhakana ibyo twavuze, mugihe twe ntazo dufite tutanazemera, ntibyemewe nta n’ubwo ari ugushyira mu gaciro. Uko Hadithi mufite zivuga ibigwi byabo zagira agaciro kuri mwe, kuri twe ntagaciro twaziha na gato, ni koye! Ntubona ko twe iyo dupinga tunahakanya ibyo mwemera tukanabahamiriza ukuri kw’ibyo twemera dukoresha Hadithi n’indi mirongo yera mwemera iri no mu bitabo byanyu nka Hadithi ya Ghadiri n’iyindi?

Twakurikiranye Hadithi zivuga ibigwi bya ziriya mbonera muri Muhajiruna na Ansari ziri mu bitabo byabo [Ahal-Suna], ntitwigeze tubona nakimwe muri byo kivuguruza ubukhalifa bwa Ali (a.s), nta n’ikibavugwawo na kimwe nibura gica amarenga y’uko intumwa yabaraze kuba abakhalifa [abahagararizi bayo], kuko n’iyo kijya kubaho ubwabo n’abambari babo

[Uwahinduye igitabo mu Kinyarwawnda].

Page 321: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 321

bari kugikoresha nk’ubuhamya bw’uko ubukhalifa bwabo bwemewe [na shariya] bwashyizweho n’intumwa y’Imana (s.a.w.w). Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 53 Kuya 16/ Muharamu/ 1330 A.H

Gusaba kwe kubwirwa Hadithi ivuga ku inkuru ya Ghadiri

Ni kenshi wagiye uvuga inkuru y’ibyabereye Ghadiri, nagusabaga kumbwira inkuru y’ibyabereye i Ghadiri wifashishije ibyanditswe na Ahal- Suna, kugira ngo tubashe kuyikoraho ubushakashatsi. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 54 Kuya 18/ Muharamu/ 1330 A.H

Zimwe muri Hadithi zirebana n’ibyareye i Ghadiri.

أخرج الطبراني وغيره بسند مجمع على صحته ، عن

ليه وآله زيد بن أرقم، قال: خطب رسول هللا صلى هللا ع

أيها الناس »وسلم، بغدير خم تحت شجرات، فقال:

يوشك أن أدعى فأجيب، واني مسؤول ، وانكم مسؤولون

، فماذا أنتم قائلون؟ قالوا: نشهد أنك قد بلغت

وجاهدت ونصحت فجزاك هللا خيرا، فقال: أليس تشهدون

أن ال إله إال هللا، وأن محمدا عبده ورسوله، وأن جنته

اره حق، وأن الموت حق، وأن البعث حق حق، وأن ن

عة آتية ال ريب فيها، وأن هللا ابعد الموت، وأن الس

يبعث من في القبور؟ قالوا: بلى نشهد بذلك، قال:

موالي، اللهم اشهد، ثم قال: يا أيها الناس ان هللا

وأنا مولى المؤمنين، وأنا اولى بهم من أنفسهم،

Page 322: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

322 AL-MURAJA‘ÄT

عليا ـ اللهم فمن كنت مواله، فهذا مواله ـ يعني

وال من وااله، وعاد من عاداه، ثم قال: يا أيها

الناس اني فرطكم، وانكم واردون على الحوض؛ حوض

أعرض مما بين بصري الى صنعاء، فيه عدد النجوم قد

حان من فضة، واني سائلكم حين تردون علي عن

الثقلين، كيف تخلفوني فيهما، الثقل األكبر كتاب هللا

طرفه بيد هللا تعالى، وطرفه بأيديكم، عز وجل، سبب

فاستمسكوا به ال تضلوا وال تبدلوا، وعترتي أهل

بيتي، فانه قد نبأني اللطيف الخبير أنهما لن

«.ينقضيا حتى يردا علي الحوضTabrani n’abandi banditsi ba Hadithi bemeranya [ba Ahal-Suna] ko Hadithi zivuga ibya Ghadiri ari sahih1 bandukuye ibyavuzwe na Zayd ibn Arqam wavuze ati: “Igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavugiye khutba ahantu hitwa Ghadiri Ghum munsi y’igicucu cy’igiti iravuga iti: «Vubaha ndaza guhamagarwa kandi nitabe.2 Mfite inshingano ngomba gushyira mu bikorwa3 namwe mufite izanyu; 1 none murabibona mute? Barasubiza bati:

1– Abanditsi benshi b’ibitabo bya Suna bahamije ko Hadithi ya Ghadiri ari Sahih, Ibn Hajar nawe ahamya ko ari sahih, akoporoye ibivugwa na Tabrani muri Shubhat (ibidasobanutse) No. 11 urup. rwa 25, ikiciro cya 5 igika cya 1, mu gitabo cya Al-Sawa’iq al-Muhriqa.

2– Aha intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaribikaga itangariza Abayisilamu ko igihe cyayo cyo kuva ku isi cyegereje, bityo kuba yegereje kuva ku isi akaba ari igihe gikwiye cyo gutangariza Abayisilamu khalifa wayo uzasigara ayihagarariye anakora inshingano yakoraga ikiriho, bityo ikaba itagomba gutinda kumwerekana no kumutangariza Abayisilamu kubera gutinya ko yapfa itamwerekanye. [Umwanditsi Qudisa Siruhu].

3– Bitewe n’uko icyo yari agiye gutangaza kirebana na mwene se wabo yari iziko kiremerera benshi mu banafiki n’abanyeshyari bari aho, yabanje kubarema agatima, arababwira ati: Nzabazwa, kugira ngo bamenye ko icyo agiye gukora atariyo ifashe umwanzuro wo kugikora ahubwo ari itegeko ihawe igomba gushyira mubikorwa bityo akazabazwa niba yarakoze icyo yari ategetswe gukora agiye kubwira Abayisilamu akaba nta buryo afite bwo kutabikora. Imamu al-Wahidi mu gitabo cye Asbab al-Nuzul ashingiye kuri Hadithi ya Abu SA’idi al-Jhuduri avuga ko Aya:

Page 323: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 323

“Turahamya ko washyikirije ubutumwa, ukora ibyo wagombaga gukora, wigisha abantu, Imana izaguhembe ibyiza”. Irababaza iti: “Niko ye! Ntimwemera ko ntawe ugomba kugandukirwa by’ukuri uretse Allah na Muhammad akaba intumwa ye? Ntimwemera ko ijuru n’umuriro by’Imana ari ukuri, n’uko urupfu ari ukuri, n’uko kuzurwa nyuma y’urupfu ari ukuri, n’uko umunsi w’imperuka ugomba kuza, n’uko Imana izazura abari mu imva? Baravuga bati: “Yego, turahamya ibyo byose”. Iravuga iti: “Nyagasani ushobora byose! Ba umuhamya w’ibyo bahamije”.

Irangije iravuga iti: “Yemwe bantu! Imana ni Mawula (umuyobozi) wanyu, nanjye nkaba Mawula (umuyobozi) w’abemera kandi nkaba mfite uburenganzira kuribo kurenza ubwo bifiteho; Uwo nari mbereye Mawula (umuyobozi), uyu Ali niwe Mawula (muyobozi) we. Nyagasani kunda umukunda, anange umwanga. Irangije iravuga iti: “Yemwe bantu! Nzabatanga kujya mu ijuru, namwe muzansanga ku kizenga [cya Kawthara], ni ikizenga kinini kiri ahantu hangana no kuva Basira (Irake) ujya Sana (Yemeni); Gifite ibikombe (byo guheramo amazi yacyo abansura) bingana nk’inyenyeri zo mukirere, ubwo muzangeraho nzababaza icyo mwakoze ku biremereye bibiri: Ikiremerye kuruta ikindi muri byo ni igitabo cy’Imana Aza wa Jala, umuguno wacyo uri ku Imana undi uri mu maboko yanyu, none ni mukigendereho ntimuzayobe ngo munahindure; ikiremereye kindi ni Ahalu‘l-bayiti (abo mu rugo rwanjye), kuko Imana Aza wa Jala izi byose yamenyesheje ko ibyo byombi bitazatandukana kugera ubwo bizahura najye ku kizenga [cya Kawthara]».

“Yewe ntumwa, shyikiriza icyo uhishuriwe kivuye kwa Nyagasani wawe, niba utabikoze, uzaba utarashyikirije ubutumwa bwe, Imana izakurinda abantu (b’abagizi ba nabi)…” (Qur’an 5:67). Yahishuwe ivuga kuri Ali bin Abitalibi k’umunsi wa Khadiri Ghum. “Umwanditsi w’iki gitabo Qudisa Siruhu”.

1– Aha avuga ko bafite inshingano bazabazwa, ashobore kuba yaravugaga ibyavuzwe na al-Dayilami n’abandi nka Ibin Hajari mu gitabo cye asl-Sawa’iq al-Muhriqa, na Imamu al-Wahidi, Hadithi yakuwe kuri Ibin Sa’d ;

أخرج الديلمي وغيره كما في الصواعق وغيرها ـ عن ابن سعيد

وقفوهم انهم مسؤولون »أن النبي صلى هللا عليه وآله وسلم، قال:

انهم مسؤولون عن والية »وقال االمام الواحدي: «عن والية علي

«علي وأهل البيت

Hamaze guhishurwa Aya ivuga iti: (Mubahagarike kuko bagiye kubazwa, intumwa (s.a.w.w) yaravuze iti: Bazaba bahagaritswe babazwa ubuyobozi bwa Ali).

Page 324: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

324 AL-MURAJA‘ÄT

وأخرج الحاكم في مناقب علي من مستدركه؛ عن زيد

بن أرقم من طريقين صححهما على شرط الشيخين، قال:

لما رجع رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، من حجة »

الوداع ونزل غدير خم، أمر بدوحات فقممن، فقال:

كأني دعيت فأجبت، واني قد تركت فيكم الثقلين،

اب هللا تعالى وعترتي، أحدهما أكبر من اآلخر، كت

فانظروا كيف تخلفوني فيهما، فانهما لن يفترقا

ان هللا عز وجل »، ثم قال: «حتى يردا علي الحوض

موالي، وأنا مولى كل مؤمن، ثم أخذ بيد علي، فقال:

من كنت مواله فهذا وليه، اللهم وال من وااله وعاد

«…من عاداهAl- Hakimu mu gitabo cye al-Mustadrak aho avuga ku ibigwi bya Ali, yanditse Hadithi ya Zayd ibn Arqam avuga ko ari sahih kandi yujuje ibyangombwa biba byujujwe na Hadithi sahih byashyizweho na (Bukhari na Muslim): Yaravuze ati: “Intumwa y’Imana ivuye gukora Hija yayo yanyuma, yahagaze ahantu hitwa Ghadir Khum itegeka Abayisilamu gukubura munsi y'ibiti bicye byari bihari, hashyirwa podiyumu y’amatandiko y’ingamiya yakozwe kubera intumwa”. Intumwa irahagarara iravuga iti: “Vuba aha ndahamagarwa nanjye nitabe, ndabasaba kuba maso kuri ibi bibiri; Igitabo cy’Imana n’abo mu rugo rwanjye, ni murebe uko muzabigenderaho nyuma yanjye, kuko bitazatandukana kugeza ubwo bizanzira ku kizenga [cya Kawuthara].” Ikomeza ivuga iti: “Imana Az wa Jala ni Mawula (umuyobozi) wanjye, nanjye nkaba mawula (umuyobozi) wa buri mwemera.” Nibwo yafataga akaboko ka Ali irakazamura iravuga iti: “Buri uwo mbereye mawula (umuyobozi), uyu Ali [ntawe uciye hagati] ni mawula (muyobozi) we; Nyagasani! Kunda umukunda wange umwanga,...”

Umwanditsi w’iyi Hadithi yayanditse ari ndende, mu gitabo cyitwa Talkhis cya al-Dhahabi yayanditsemo atayisobanuye. Al-Hakim nawe, yayanditse mu gitabo cye Al-Mustadrik yaravuzwe na Zayd ibn Aqram, avuga ko ari sahih. N’ubwo al-Dhahabi ashyiraho amategeko menshi mu kwemera ko Hadithi ari sahih muri Talkhis ye yemera ko Hadithi al- Ghadiri ari sahih, ushobora kugisoma.

Imamu Ahmad ibn Hambal yanditse iyi Hadthi yaravuzwe na Zayd ibn Aqram ati:

وأخرج االمام أحمد من حديث زيد بن أرقم قال:

نزلنا مع رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، بواد

يقال له: وادي خم، فأمر بالصالة فصالها بهجير،

Page 325: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 325

قال: فخطبنا، وظلل لرسول هللا صلى هللا عليه وآله

وسلم، بثوب على شجرة سمرة، من الشمس، فقال:

مؤمن لني أولى بكألستم تعلمون؟ أولستم تشهدون أ

من نفسه؟ قالوا: بلى؛ قال: فمن كنت مواله، فعلي

«.مواله، اللهم وال من وااله وعاد من عاداه“Twarikumwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ubwo yahagararaga mu kibaya cyitwa Khum, itegeka abantu guhurira hamwe bagasari ubwo hari ubushyuhe bukabije bwa kumanywa. Irangije ivuga khutba munsi y’igiti mu gicucu aho iri bwugame izuba rikaze. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iti: «Niko ye! Mwemera ko mfite uburenganzira kuri buri mwemera kurenza ubwo we yifiteho?» Barasubiza bati: Yego, urabufite.’ Iravuga iti: «Buri wese wemera ko ndi mawula (umuyobozi) we, uyu Ali ni mawula (umuyobozi) we, Nyagasani! Kunda ukunda Ali wange uwanga Ali.’”

وأخرج النسائي عن زيد بن أرقم؛ قال: لما رجع

النبي من حجة الوداع ونزل غدير خم، أمر بدوحات

فقممن ثم قال: كأني دعيت فأجبت، واني تارك فيكم

الثقلين، أحدهما أكبر من اآلخر، كتاب هللا، وعترتي

أهل بيتي، فانظروا كيف تخلفوني فيهما، فانهما لن

ثم قال: ان هللا موالي، يفترقا حتى يردا علي الحوض،

وأنا ولي كل مؤمن، ثم أنه أخذ بيد علي، فقال: من

كنت وليه فهذا وليه، اللهم وال من وااله وعاد من

عاداه، قال أبو الطفيل: فقلت لزيد سمعته من رسول

هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، فقال: وانه ما كان في

الدوحات أحد اال رآه بعينيه وسمعه بأذنيه.Al-Nisa’i yandukuye Hadithi yavuzwe na Zayd ibn Arqama avuga ko ubwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavaga gukora Hija yayo yanyuma, igeze ahitwa Ghadir Khum itegeka munsi y’ibiti bike byari bihari ko hakuburwa. Iratangaza iti: “Vuba aha nzahamagarwa [n’Imana] kandi nitabe, (ariko sinzabasiga mu gihirahiro) kuko mbasigiye ibiremereye bibiri, kimwe ni gikuru kurenza ikindi; Igitabo cy’Imana n’abo mu rugo rwanjye, bityo ni munzirikane mugendera kuri ibyo byombi, kuko ibyo byombi bitazatandukana kugeza bingarukiye ku kizenga [cya Kawuthara].” Ikomeza ivuga iti: “Imana ni Mawula (umuyobozi) wanjye, nanjye nkaba Mawula (umuyobozi) wa buri mwemera.” Izamura akaboko ka Ali iravuga iti: “Buri uwo ndi Mawula (umuyobozi) we, uyu Ali niwe Mawula (muyobozi) we; Nyagasani! Kunda umukunda, wange umwanga.”

Page 326: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

326 AL-MURAJA‘ÄT

Abul Tufail aravuga ati: “Nabajije Zayd nti: «Waba ubwawe wariyumviye intumwa y’Imana ivuga aya magambo?”1 amusubiza ko abari bahari ubwo intumwa (s.a.w.w) yavugiraga ariya magambo munsi y’igiti, barayiboneye n’amaso yabo banayumva n’amatwi yabo iyavuga».

Iyi Hadithi yanditswe na Muslim mu gitabo cye sahih aho avuga ibigwi bya Ali, yaravuzwe n’abavuzi ba Haddithi banyuranye barimo na Zayd ibn Aqram, ariko yayanditse muri make agirango idasobanuka, uko niko bagenza.

مام أحمد من حديث البراء بن عازب من وأخرج اال

طريقين، قال: كنا مع رسول هللا، فنزلنا بغدير خم،

فنودي فينا الصالة جامعة، وكسح لرسول هللا صلى هللا

عليه وآله وسلم، تحت شجرتين، فصلى الظهر وأخذ

بيد علي، فقال: ألستم تعلمون أني أولى بالمؤمنين

م تعلمون أني من أنفسهم؟ قالوا: بلى، قال: ألست

أولى بكل مؤمن من نفسه؟ قالوا: بلى، قال: فأخذ

من كنت مواله فعلي مواله، اللهم »بيد علي، فقال:

قال: فلقيه عمر بعد «وال من وااله وعاد من عاداه

هنيئا يا بن أبي طالب أصبحت »ذلك، فقال له:

. «وأمسيت مولى كل مؤمن ومؤمنةImamu Ahmad ibn Hanbal iyi Hadithi yayanditse yaravuzwe na al-Bara ibn Azib yaravuze ati: “Twarikumwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) tugeze ahantu hitwa Gadir Khum. Hasomwa azana kubera gusari swala ya jama. Ahantu hari ibiti hahitwamo harakuburwa. Intumwa isari swala ya Zuhuri irangije ifata Ali izamura akaboko ke irabaza iti: «Niko ye ! Ntimuzi ko mbafiteho uburenganzira kurenza ubwo mwifiteho»?’ Barasubiza bati: «Yego turabizi». Irongera irabaza iti: «Ntimuzi ko mbafiteho uburenganzira kurenza ubwo mwifiteho»?’ «Yego turabizi». Nyuma izamura akaboko ka Ali irababwira iti: “Buri wese wemera ko ndi Mawula (umuyobozi) we, uyu

1– Kiriya kibazo cya Abu Tufayl yakibajije abitewe no gutangazwa no kuba hari Hadithi zigaragara zizwi n’Abayisilamu zivuga k’ubukhalifa bwa Ali (a.s) ariko zikaba ntacyo zibwiye Abayisilamu batanazitaho, abaza Zayd, ko nawe yaba yariyumviye intumwa y’Imana (s.a.w.w) itangaza ubuyobozi bwa Ali k’umunsi wa Ghadiri!” abaza mu ijwi ry’utangara. Zayd amubwira ko yiyumviye anabona intumwa itangaza Ali ko ariwe khalifa intumwa ikimara kwitaba Imana.

Page 327: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 327

Ali ni Mawula (umuyobozi) we; Nyagasani! Kunda umukunda, wange umwanga.’ Nyuma y’iryo tangazo Umari (bun al-Khattabi) yagiye kuri Ali aramubwira ati: «Impundu yewe mwene Abitalib! Ubaye Mawula (umuyobozi) wa buri mwemera n’umwemera kazi».1

1– Kuva intumwa (s.a.w.w) ikimara kwimika Hazirat Ali (a.s) kuzaba umuyobozi [Imamu] na Khalifa [uyihagarariye] i Ghadiri Abubakari na Umari bari mubaje kumuha impundu z’uko yagizwe umuyobozi w’Abayisilamu ni inkuru kimomo yanditswe n’abanditsi benshi ba Ahal-Suna barimo ba muhadithuna na mu’arikhuna. Igitangaje ni ukuba nyuma y’ibyabereye i Ghadiri, nti hahise igihe kigeze nibura ku mezi abiri intumwa y’Imana (s.a.w.w) ititabye Imana, babandi bahaye Hazirati Ali impundu z’uko yagizwe umuyobozi w’Abayisilamu, baba birengagije ibyatangajwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) i Ghadiri bajya muri Saqifa ban Sa’ida gushyiraho ubuyobozi bwabo.

INKURU YA AL-ALLAMA SAYYID AKHTARI RIZF

Nyakwigendera al-Allama Sayyid Akhtar Rizifi yatubwiye inkuru nziza kuri ziriya mpundu Abubakari na Umari bahaye Hazirat Ali (a.s) kuba yagizwe umuyobozi w’Abayisilamu. Sayyidi Akhtar Rizfi Imana imuhe iruhukiro ridashira, niwe mubwiraza butumwa wa mbere watangiye kwamamaza mazihebu ya Ahalul-bayiti muri Africa avuye mu Buhinde, igihe kimwe yatuganiriye ko muri za mirongo itanu agitangira kwamamaza Ubushiya, hari abagabo babiri babaye Abashiya, nyuma y’iminsi ibiri baza kumubaza bati: “Hari ikibazo kitugononwa tugira ngo ugisubize, nacyo ni kuri Abubakari na Umari, bariya basahaba bari abemera nyabo cyangwa bari abanafiki? Sayyidi (r.a) yanga guhita abasubiza uko abona bariya bagabo kuko yasangaga ababwije ukuri kuri bo, bitewe n’uko abayoboke ba mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama batojwe banahabwa uburere bw’uko bariya bagabo bari abatagatifu batanakoraga ibyaha, asanga kubabwira ukuri Abubakari na Umari bahita bava mu Bushiya.

Ashaka uko ubwabo aribo basubiza icyo kibazo, ku bw’amahirwe bari barize idini bazi Icyarabu, abibutsa ko mu bushakashatsi bakoze mu bitabo bya Ahal-Suna ubwabo burabatangaza babusanze muri byo bitabo, basanzemo Abubakari na Umari intumwa y’Imana (s.a.w.w) ikimara gutangaza Hazirat (a.s) ko ariwe muyobozi w’Abayisilamu, bariya bagabo bari mu baje kumuha impundu? Bamwemerera ko bakibuka ubwo bushakashatsi, ababaza niba ibyo basomye kuri ziriya mpundu bahaye Hazirat Ali mu bitabo bya Ahal-Suna barameye ko ari ukuri? Baramusuza bati: Twemeye ko ari ukuri. Arababaza ati: “Nyuma ya ririrya tangazo n’imihango byimika Hazirat Ali kuba umuyobozi nyuma y’intumwa hahise igihe kingana gute intumwa yitaba Imana? Barasubiza bati: N’igihe kiri munsi y’amezi abiri. Arababaza ati: Mwe murabona kuba intumwa imaze kwitaba Imana barahise bajya gushyiraho umuyobozi wabo muri Saqifa barabitewe no kwibagirwa ibyabaye i Ghadiri cyangwa barabitewe no gusuzugura icyemezo n’ibyari

Page 328: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

328 AL-MURAJA‘ÄT

وأخرج النسائي عن عائشة بنت سعد، قالت: سمعت أبي

سمعت رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، يوم »يقول:

الجحفة، فأخذ بيد علي وخطب، فحمد هللا وأثنى عليه،

ثم قال: أيها الناس اني وليكم، قالوا صدقت يا

رسول هللا، ثم رفع يد علي، فقال: هذا وليي ويؤدي

«لي من وااله ومعادي من عاداهعني ديني، وأنا مواAl-Nisa’i yanditse mu gitabo cye Hadithi yavuzwe na Ayisha umukobwa wa Sa’d ko yumvise se avuga ati: “Mu ijoro rya Juhfa numvise intumwa y’Imana, ishimira Imana irangije [Yafashe akaboko ka Ali] iravuga iti: Yemwe bantu ! Ndi wali (umuyobozi) wanyu? Baravuga bati: Yego uvuze ukuri ntumwa y’Imana.’ Ifata akaboko ka Ali irakazamura iravuga iti: Uyu (Ali) ni wali (umuhagararizi) wanjye muri mwe, azakora inshingano zanjye mu idini mu mwanya wanjye, Nyagasani kunda umukunda wange umwanga.’

كنا مع رسول هللا فلما بلغ »وعن سعد أيضا، قال:

غدير خم، وقف للناس ثم رد من تبعه، ولحق من

تخلف، فلما اجتمع الناس اليه قال: أيها الناس من

وليكم؟ قالوا: هللا ورسوله، ثم أخذ بيد علي فأقامه،

ثم قال: من كان هللا ورسوله وليه، فهذا وليه، اللهم

«.عاداه وال من وااله وعاد منSa’d nawe yaravuze ati: “Twarikumwe n’intumwa y’Imana igeze ahitwa GHdir Khum, abari batandukanye n’abandi baragarurwa bahurira hamwe, inarindira abari basigaye inyuma barahagera, abantu bose bamaze guhurira hamwe iravuga iti : ‘Yemwe bantu! Ninde wali (umuyobozi) wanyu?’ Barasubiza bati: Ni Imana n’intumwa yayo.’ Ifata akaboko ka Ali, irakazamura iravuga iti: ‘Buri wese Imana n’intumwa yayo babereye wali (umuyobozi), uyu Ali ni wali (umuyobozi) we; Nyagasani! Kunda umukunda wange umwanga.’”

Ibitabo byanditse iby’iyi nkuru ni byinshi ntidushobora kubivuga byose hano. Byose birimo iriya mirongo yatangajwe n’intumwa i Ghadiri Ghumu igaragaza ko Ali ariwe musigire w’intumwa, uwayizunguye asigara

byatangajwe n’Imana n’intumwa yayo i Ghadiri? Barasubiza bati: “Igihe cyari gihise ni gito cyane kuba umuntu yakwibagirwa inkuru idasanzwe nk’iriya, bityo twe kubwacu duciye urubanza rw’uko ibyakozwe na bariya bagabo birenze kuba ubunafiki!! [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

Page 329: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 329

anayihagarariye mu bantu bayo nk’uko byavuzwe na al-Fadhi ibn al-Abbas Abu Lahab mu mirongo y’igisigo yasomye ati:

علي وفي كل المواطن وكان ولي العهد بعد محمد

صاحبهAli yari yaragizwe uzasigara ahagarariye Muhammadi, kuko ibyamubagaho byose niwe wabaga ari mugenzi we.

Wassalaam.

Umuvandimwe,

Sh.

IBARUWA YA 55 Kuya 19/ Muharamu/ 1330 A.H

Ni kuki iyi Hadithi wayikoresha utanga ubuhamya mu gihe itari mutawatiru?*

Abashiya bemeranya ko ubuhamya bw’imirongo yera batanga ku birebana n’ubuimamu [ubuyobozi bw’idini] buba ari mutawatiru [hadithi yavuzwe n’abavuzi benshi badashobora guhurira ku kinyoma], kuko kuri bo ubuimamu buri mu mizi y’idini. None nikuki watanga ubuhamya bwa Hadithi ya Ghadiri mu gihe kuri Ahal-Suna atari mutawatiru, n’ubwo kuba ari sahih (ukuri) byahamijwe n’intiti za Ahal- Suna mu bya Hadithi?

Umuvandimwe,

(S).

*– Mutawatiru: Inkuru ivugwa n’abantu benshi batandukanye ubwinshi bwabo butuma bitashoboka ko bagambana bakumvikana ku nkuru nk’iyo babeshya.

Page 330: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

330 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 56 Kuya 22/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Amategeko y’umwimerere atuma byanze bikunze Hadith ya Ghadiri iba mutawatiru.

II. Imana kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum.

III. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum.

IV. Amirul Muminin Ali (a.s) kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum.

V. Huseyini (a.s) kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum.

VI. Abaimamu icyenda (a.s) kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum.

VII. Abashiya kwita ku ibyabereye Ghadiri Khum.

VIII. Kuba iriya Hadithi ari mutawatiru k’uruhande rwa Ahal- Suna.

Iyi Hadithi irahagije kuba ari ubuhamya kuri Ahal- Suna wal- Jama, nk’uko twari twabisobanuye mu ibaruwa ya 24.

1) Kuba Hadithi ya Ghadiri ari mutawatiru1 ubwabyo byarikoze kuko amategeko y’umwimerere atuma byanze bikunze Hadithi ya Ghadiri iba

1– UBUHAMYA BW’INTITI ZA AHAL-SUNA KU KUBA HADITHI YA GHADI ARI MU TAWATIRU

I. Jalal-al-Dina al-Syyuti al-Sahfi mu gitabo cye al-Fawaid al-Mutakathir fiil-Akhiba al-Mutawatir, no muri al-Azihar al-Mutanathir fiil-Akhibar al-Mutawatir, al-Alama al-Suyyuti abikuye mu gitabo cya Jalal-Din nawe yemeza ko Hadithi al-Ghadir ari mutawatir.

II. Al-Allama al-Manawi mu gitabo cye al-Tayisiir fii Sharih al-Saghir, umuzingo wa 2, urup. rwa 44.

III. Al-Allama al-Azizi fii Sharih al-Jaami’I al-Saghir, umuzingo wa 3, urup. rwa 360.

IV. Al-Mulaa Ali al-Qari al-Hanafi mu gitabo cye cyitwa Sharh al-Mishikat, umuzingo wa 5, urup. rwa 568.

V. Jamal al-Din Ata’allah bin Fadllah al-Shirazi, mu gitabo cye al-Ariba’ina, soma Aqabaat al-Anuwari, umuzingo wa 6, urup. rw’i 123.

VI. Al-Manawi al-Shafi mu gitabo cye al-Tayisiir fii Sharh al-Jaami’I al-Saghiri, umuzingo wa 2, urup. rwa 442.

Page 331: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 331

VII. Miriza Makhidum bin Mayir Abdul-Baqi mu gitabo cye Fii al-Naqidi al-Rawafizi alal-Rawafizi, Soma Aqabat al-Anuwari, umuz wa 6, urup. rw’i 121.

VIII. Muhammadi bin Aisimayil al-Mayami al-San’ani mu gitabo cye al-Rawafizi al-Nadibah, soma Ihqaq al-Haqi, umuz wa 6, urup. rwa 294, na Khulasat al-Anuwari, umuz wa 6, urup. rw’i 126.

IX. Muhammad Sadir Alim fii Kitab Maarij al-Ulaa fii Manaqib al-Murtada, soma Khulasatul-Aqabat al-Anuwar, umuzingo wa 6, urup. rw’i 127.

X. Shekh Abdalla al-Shafi fii Kitabi al-Arbaina, umuzingo wa 6, urup. rw’i 127.

XI. Shekh Diya’u al-Din al-Muqbil mu gitabo cye al-Abhathi al-Musadadah fiil-Funun al-Mugta’adidah, Soma Khulasat Aqabat al-Anuwar, umuzingo wa 6, urup. rw’i 125.

XII. Ibin Kathir al-Dimashiq mu gitabo cye Tarekhe Dimashiq.

XIII. Abdalla al-Hafizi al-Dhahabi, uwanditse uguhamya kwe ko Hadithi ya Ghadiri ari Mutawatir ni Ibin Kathiri mu gitabo cye al-Bidaya wal-Nihaya, umuzingo wa 5, urup. rwa 213-214.

XIV. Al-Hafizi ibin al-Jawuzi al-Juzur, yavuze ko Hadithi ya Ghadir ari mutawatir mu gitabo cye cyitwa Asina al-Matalib min Manaqibi Ali bin Abitalibi, urup. rwa 48, yaravuze ati;

XV.

هذا حديث حسن من هذا الوجه صحيح من وجوه كثيرة، تواتر عن »

أمير المؤمنين علي، وهو متواتر أيضا عن النبي صلى هللا عليه

وآله وسلم، رواه الجم الغفير وال عبرة بمن حاول تضعيفه ممن

«. …ال اطالع له في هذا العلم

XVI. Shekh Hisam al-Din al-Mutaqi, yavuze ibyo mu gitabo cye Mukhitasari Qatf al-Azihari al-Mutanathir.

XVII. Thana’ullah ban Bata, yavuze kuba Hadithi Ghadir ari mutawatir mu gitabo cye al-Sayif al-Masilul, Soma Aqabaat al-Anuwar, umuzingo wa 6, urup. rw’i 127.

XVIII. Muhammad mubiin al-Kahnawi fii wasilat al-Najaat fii Fazail al-Saadaat, urup. rw’i 104.

XIX. Soma abandi bamenye n’intiti za Ahal-Suna zatuye zemeza ko Hadithi ya al-Ghadiri ari mutawatir mi gitabo cyitwa Ihiqaq al-Haqi umuzingo wa 2, urup. rwa 423, Aqabat al-Anuwar, al-Ghadiri cya al-Allama al-Amini umuzingo wa 1, icapiro rya Bairut.

IMVANO [Turqu] ZA HADITHI YA GHADIRI MU BITABO BYA AHAL-SUNA

a) Imvano ya 40 zavuzwe na Ahmad bin Hambali.

b)Imvano 72 zavuzwe na Ibin Jariur al-Tabari.

c) Imvano 80 za al-Jazir al-Muqiri.

d) Iumvano 105 zavuzwe na IbinAqbah.

Page 332: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

332 AL-MURAJA‘ÄT

mutawatiru. Urugero rwayo akaba ari nk’inkuru iyo ariyo yose idasanzwe y’ibyabaye mu mateka ivuga ibyabereye mu ruhame bikabonwa n’ibihumbi amagana by’abantu byaturutse imihanda yose, buri wese akava aho yabereye ajya kubwira abantu b’aho yaturutse icyemezo cyafashwe n’umuntu ukomeye w’icyamamare maze akagitangariza imbere y’imbaga y’abaturage b’igihugu cye,1 k’uburyo buri wese avaho ajya kubwira abo

e) Imvano 120 zavuzwe na Abu Saidi al-Sajasitani.

f) Imvano 125 yavuzwe na Abubakari al-Jaabi.

g) Imvano 150 zavuzwe na Muhammad al-Mayami, soma igitabo al-Ghaidir cya al-Allama al-Amin, umuzingo wa 1, urup. rwa 14.

h) Imvano 250, zavuzwe na al-Alaa al-Atar al-Hamdani, Soma al-Ghadir umuzingo wa 1, urup. rw’i 158.

i) Masidi mu gitabo cyitwa al-Ghadiri avugamo sanad 1300 za Hadithi ya Ghadiri.

j) Shakhe Abdalla al-Shafi mu gitabo cye al-Manaqib yaravuze ati :

مخطوط وهذا 861قال الشيخ عبدهللا الشافعي في كتابه المناقب:

بر ـ أي حديث الغدير ـ قد تجاوز حد التواتر فال يوجد خبر الخ

. 6/196الخ كما في احقاق الحق: … قط نقل من طرق كهذه الطرق

(Hadithi Ghadir yavuzwe n’abantu benshi bikiabije, k’uburyo nta Hadithi ibaho ifite abavuzi benshi nka Hadithi ya Ghadiri Ghum, ubwinshi bwabo bukaba burengeje umubare wagenywe w’abavuga Hadithi iakaba mutawatir). Ibyo biri mu gitabo cyitwa Ihiqaq al-Haqi, umuzingo wa 6, urup. rwa 290.

1– UMUBARE W’ABARIKUMWE N’INTUMWA ITANGAZA HADITHI YA GHADIRI

Umubare w’abari kumwe n’intumwa k’umunsi wa Ghadiri abanditsi b’amateka bawunyuranyaho:

1) Hari abavuga ko bari abasahaba ibihumbu (90,000).

2) Abavuga ko bari ibihumbi ijana na cumi na bine (114000).

3) Abavuga ko bari ibihumbi ijana na makumyabiri (120,000).

4) Abavuga ko bari ibihumbi ijana na makumyabiri na bine (124,000).

Hari abandi bavuze imibare irenze iriya, abo bari kumwe nayo itangaza iriya Hadithi hanakorewe imihango yo kwimika Imamu Ali wari umaze kugirwa khalifa n’umuyobozi w’Abayisilamu mu kibaya cya Ghadiri Ghum, naho abari kumwe n’intumwa y’Imana mu mihango ya Hija yo gusezera nk’uko yiswe ; bari benshi kurenza abari i Ghadiri Khum. Ushaka kumenya ibisobanuro bihagije k’umubare w’abari kumwe n’intumwa mu basahaba k’umunsi wa Ghadiri, soma ibi bitabo bikurikira: Tazikratul-khawasi cya al-Sibti al-Jawuzi al-Hanafi, urup. rwa 30, al-Siratulhalabi, umuzingo wa 3, urup. rwa 257, al-Siratul-nabawiyah cya Dahlani, umugereka wa Sratul-halabi, umuzingo wa 3, urup. rwa 3, al-Ghadir cya al-Allama al-Amin umuz wa 3, urup. rwa 9.

Page 333: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 333

mugace akomokamo ibyo batangarijwe na wamuntu ukomeye. Inkuru nk’iyo byanze bikunze igomba kwamamara ikanavugwa n’abantu benshi cyanecyane iyo nyuma yo kwitaba Imana kwe abantu bo mu muryango we n’abamukunda nabo bitaye kuri iryo tangazo n’ibyemezo byaritangajwemo, bagakomeza kubitangariza abantu uko ibihe bisimburanye, bagamije kigirango ibyari muri iryo tangazo bigere ahantu hose mu buryo bushoboka ubwo aribwo bwose.1

1– ABATANZE UBUHAMYA BAKORESHEJE HADITHI YA GHADIRI

1. Ubuhamya bw’iyo Hadithi bwatanzwe na Amir’ al-Muuminina Ali (a.s) k’umunsi wa Shuura.

2. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Amir’ al-Muuminina Ali (a.s) mu bihe by’utegetsi bwa Uthuman bin Affan.

3. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Amir’ al-Muuminina Ali (a.s) k’umunsi wa al-Rahbah.

4. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Amir’ al-Muuminina Ali (a.s) k’umunsi w’intambara y’ingamiya.

5. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Amir’ al-Muuminina Ali (a.s) mu nkuru ya al-Rakbani i Kufa.

6. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Amir’ al-Muuminina Ali (a.s) k’umunsi w’intambara ya Sifini.

7. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Fatima Zahara umukobwa w’intumwa y’Imana (s.a.w.w).

8. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Hasani (a.s).

9. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na al-Huseyini (a.s).

10. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Abdallah bin Jaafar abuhya Muawiya.

11. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Amuru bin Asi abuha Muawiya.

12. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Ammar bin Yaser k’umunsi w’intambara ya Siffin.

13. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na al-Asibagh bin Nabatah mu kicaro cyakorewe kwa Muawiya.

14. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na ZAyid bin Arqam.

15. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Araqi Jabir bin Abdallah al-Ansari.

16. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Qayisi bin Ubad abuha Muawiya.

17. Ubuhamya bwa Daramiyah al-Hajuniyah kuri Muawiya.

18. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Amuru al-Warid abuha abarwanya Imamu Ali (a.s).

19. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Umar bin Abdalaziz.

Page 334: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

334 AL-MURAJA‘ÄT

Mu by’ukuri se inkuru nk’iyo iba icyitwa inkuru izwi yanavuzwe n’umuntu umwe? Oya, inkuru nk’iyo ntabwo iba ikivugwa n’umuntu umwe, ivugwa n’abantu benshi kandi igakwira ahantu hose: “Na rimwe ntuzasanga gahunda y’Imana ihinduka” (Qur’an, 33:62).”

2) Hadithi ya Ghadir yitaweho n’Imana Aza wa Jalah, igera n’aho ihishurira intumwa yayo (s.a.w.w) ubutumwa buyivugaho by’umwihariko muri Qur’ani isomwa n’Abayisilamu amanywa n’injoro, bayisoma bari mu bwiherero cyangwa mu imbaga y’abantu, mu gusoma uradi, banasari, bakayisomera kuri mimbari no hejuru y’iminara byabo, Imana yaravuze iti:

“Yewe ntumwa, shyikiriza icyo uhishuriwe kivuye kwa Nyagasani wawe, niba utabikoze, uzaba utarashyikirije ubutumwa bwe, Imana izakurinda abantu (b’abagizi ba nabi)…”. (Qur’an 5:67)1

20. Ubuhamya bwayo bwatanzwe na Ma’amuni.

Soma igitabo cya Allama al-Amini cyitwa al-Ghadiri, umuzingo wa 1, urup. rw’i 159, 212.

1– AYA YA TABLIGHI

Ntampaka no gushidikanya kuba Aya ya Ghadiri yarahishuwe k’umunsi wa Ghadiri, Hadithi zacu zavuzwe n’abaimamu bejewe zivuga kukuba yarahishuwe k’umunsi wa Ghadiri ni mutawatiru, soma Hadithi zivuga kuba iyo Aya yarahishuwe kuri uwo munsi zanditswe n’abatari Abashiya. Hadithi zanditswe na imamu al-Wahidi muri Tafsiri [asobanura] aya ya sura al-Maida k’urup. rw’i 150 mu gitabo cye Asbab al-Nizul, Hadithi yakuwe kuri Atiya ayikuye kuri Abi Said al-Khduriy:

فا أفها ﴿عن عطية عن أبي سعيد الخدري، قال: نزلت هذه اآلية

م في علي بن يوم غدير خ . ﴾الرسول بلغ ما أنزل اليك م: ربك

.أبي طالب

(Aya Yewe ntumwa, shyikiriza icyo uhishuriwe kivuye kwa Nyagasani wawe, niba utabikoze, uzaba utarashyikirije ubutumwa bwe, Imana izakurinda abantu (b’abagizi ba nabi)…” yahishuwe k’umunsi wa Ghadiri, ivuga kuri Ali bin Abitalibi.

Hadithi nk’izo zanditswe na Imamu Thalab muri Tafsiri ye al-Kabiri, anavuga ko iyo Aya ihishurwa, swala, zaka, sawumu n’andi mategeko yose mu idini yari yaramaze guhishurwa, bityo akaba ntakindi cyari gisigaye uretse gutangariza Abayisilamu

Page 335: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 335

Intumwa y’Imana imaze gushyikiriza abantu ubutumwa yasabwaga n’Imana kububashyikiriza muri iyi Aya, itangariza Abayisilamu ko Ali ariwe Imamu na khalifa uzasigara ayobora Abayisilamu intumwa imaze kwitaba Imana, Allah Aza wa Jalah yahise ahishura Aya ikurikira:

“Uyu munsi mbujurije idini yanyu, na nuzuza ingabire zanjye kuri mwe, kandi mbahitiyemo Ubuyisilamu kuba idini yanyu…” (Qur’an 5:3)1Tuguhaye

umuyobozi wabo intumwa (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana ariwe Ali bin Abitalibi. [Umwanditsi w’igitabo Qudisa Siruhu].

AYA YA TABLIGHI YAHISHUWE KUBERA HAZIRAT ALI (A.S)

“Yewe ntumwa, shyikiriza icyo uhishuriwe kivuye kwa Nyagasani wawe, niba utabikoze, uzaba utarashyikirije ubutumwa bwe, Imana izakurinda abantu (b’abagizi ba nabi)…” (Qur’an 5:67)

Yahishwe ku ya 18, mu kwezi kwa Zul-Haja, mu kibaya cya Ghadir Ghum ubwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yimikaga Hazirat Ali (a.s) kuzayobora Abayisilamu ikimara kwitaba Imana. Itangariza Abayisilamu ko Hazirat Ali ari Khalfa nyuma y’intumwa y’Imana. Ihishurwa kuwa kane muma saatanu kumanywa. Imana yohereza malayika Jibril abwira intumnwa y’Imana ati: Nyagasani aragusuhuza akanagutegeka; ahita amusomera iyi mirongo igira iti:

“Yewe ntumwa, shyikiriza icyo uhishuriwe kivuye kwa Nyagasani wawe, niba utabikoze, uzaba utarashyikirije ubutumwa bwe, Imana izakurinda abantu (b’abagizi ba nabi)…”

Soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Tarekh Dimashiq aho avuga ku buzima bwa Ali bin Abitalibi cyanditswe na Ibin Asakir al-Shafi, umuzingo wa 2, urup. rwa 86. H, 586, Bairut, Fatihulbayyan fii Maqasid al-Qur’ani cya Allama Sayyid Hasan Khan Malki, umuzingo wa 3, urup. rwa 63, icapiro rya Cairo, Shawahid al-Tanzil, cua Hasikan, umuzingo wa 1, urup. rw’I 187. 243-249, Asbab al-Nuzuzl cya al-Wahid al-Nayisaburi, urup. rw’i 115. Tafsir al-al-Dur al-Manthur ya Jalaludin Suyyuti, umuzingo wa 2, urup. rwa 298, n’ibindi.

1– Ibitabo byose byanditse kuri iyi Aya, bihamya ko Ahalul-bayiti (a.s) bose bavuga ko yahishuwe k’umunsi wa Ghadiri Khum intumwa y’Imana (s.a.w.w) imaze gutangaza ubukhalifa bwa Imamu Ali (a.s), akaba nta Muyisilamu ishidikanya ku

Page 336: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

336 AL-MURAJA‘ÄT

impundu yewe Ali; (Izo ni ingabire z’Imana iha uwo ishaka). Usoma izi Aya azirikanye ibizivugwamo, akaburwa n’uburyo Imana (s.w.t) yitaye kuri Hadithi ya Ghadiri.

3) Niba ari kuriya Imana yitaye ku iby’iriya nkuru, ntagitangaje ku ntumwa (s.a.w.w) kuba yaragaragaje kubyitaho bikomeye ubwo yari yegereje kwitaba Imana, anamaze kubikirwa ko yegereje gupfa nk’uko yari abitegetswe n’Imana Aza Wajala, ipanga gutangariza Abayisilamu ubutegetsi (wilayat) bwa Ali mu gihe cya Hijja yayo nkuru, ibutangariza imbere y’imbaga y’abantu, idahagijwe n’amatangazo nk’ayo yari yaratangaje mu ibihe byahise, twigeze kuvugaho. Bityo intumwa y’Imana yahamagaye Abayisilamu kuza gukorana nayo Hijja yayo ya nyuma, abantu bavuye hafi na kure bose bitabiriye ubutumire bw’intumwa (s.a.w.w), abahaji batari munsi y’ibihumbi ijana bahagurukanye n’intumwa i Madina

icyavuzwe n’abo mu rugo rwa Muhammad (s.a.w.w) bejejwe, bityo imvugo ya Bukhari y’uko iyi Aya yahishuwe k’umunsi wa Arafa ihita ita agaciro bitewe n’ibihamywa n’abo mu rugo rw’intumwa arinabo bazi ibyaberaga mu rugo rwabo kurenza uwo ariwe wese.

AYA YO KUZUZA IDINI

“Uyu munsi mbujurije idini yanyu, na nuzuza ingabire zanjye kuri mwe, kandi mbahitiyemo Ubuyisilamu kuba idini yanyu…” (Qur’an 5:3).

Iyi Aya yahishuwe mu bihe bya nyuma mu buzima bw’intumwa y’Imana (s.a.w.w) amategeko yose mu idini yaramaze guhishurwa, nta kintu na kimwe mu idini intumwa itari yarigishijwe. Mu by’ukuri se hari hakozwe iki hanabaye iki cyatumye Imana Aza wa Jala ihita ihishura umurongo uvuga ko yujuje idini inujuje ingabire zayo ku Bayisilamu? Icyari kibaye kitari cyakaboneka mu idini, ni umuyobozi uzasigara ayoboye Abayisilamu intumwa (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana, kuko icyo aricyo cyaburaga mu idini, intumwa imaze gutegekwa n’Imana muri Aya ya Tabilighi twabonye ruguru, nibwo Imana Aza wa Jala yahise ihishura uriya murongo uvuga ko yujuje idini.

Soma ibitabo bya Ahal-Suna wal-Jama bikurikira: Tarekhe Dimashiq cya ibin Asakiri, umuzingo wa 2, urup. rwa 15, H, 576, Manaqib Imamu Ali bin Abitalibi cya al-Magahzil al-Shafi, urup. rwa 19, H, 24, icapiro rya Tehrani, Tarekhe Bughidad, umuzingo wa 8, urup. rwa 299, al-Dur al-Manthur cya Jalaldin al-Suyyuti, umuzingo wa 1, urup. rwa 31, al-Manaqibi cya Khawarizami, urup. rwa 80, Tafsiri Ibin Kathir, umuzingo wa 2, urup. rwa 14, n’ibindi.

Page 337: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 337

bajya muri Hijja.1 k’umunsi wa Arafa, intumwa y’Imana itangariza abantu iti:

علي مني، وانا من على، وال يؤدي عني إال أنا »

«وعلي“Ali ni umwe nanjye, nanjye ndi umwe na Ali, ntawe ushobora gusohoza inshingano zanjye [z’idini] mu mwanya wanjye uretse Ali.”2

Mugihe yavaga muri Hijja n’abo bari kumwe, bageza mu kibaya cy’ahitwa Khum, malayika Jibrail ahishurira intumwa y’Imana Aya ya “al-Tabligh,” Aya yarimo itegeko ritegeka intumwa y’Imana gutangariza Bayisilamu uzasigara abayobora intumwa (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yahise ihagarara aho, iva ku ngamiya itegeka ko abari basigaye n’abari bari imbere yayo bahamagarwa bakaza vuba bagakusanyikira aho.

Bamaze kuhakoranira, intumwa (s.a.w.w) yayoboye swala ya jama, irangije ivuga khutba ivuga ku Mana Aza wa Jalla, irangije ihita ibatangariza umurongo wera warimo itangazo ry’uko Ali ariwe khalifa na imamu w’Abayisilamu.

Wamaze kwisomera mu inyandiko zahise itangazo ryari muri uwo murongo wera, mu by’ukuri ibyo wumvise wanasomye kuri iyo nkuru ni bike cyane kurenza ibyo utamenye; n’ubwo ibyo wasomye kuri iyo nkuru uranumva nabyo bihagije kukumvisha ukuri. Inkuru y’ibyabaye biranatangazwa kuri uwo munsi, yajyanywe na buri wese mu imbaga y’abantu bari aho, agenda abitangaza anabyamamaza. Umubare wabo wageraga ku bihumbi ijana cyangwa byararengaga, inkuru ya ririya tangazo y’ibyabereye i Ghadiri Khum yamamara ityo amahanga yose.

Bityo amategeko y’Imana agenga isi y’umwimere yashyizweho n’Imana Aza wa Jalla, amategeko karemano atajya ahinduka, niyo yatumye Hadithi ya Ghadiri iba mutawatiru, inkuru irakwira n’ubwo hari imbogamizi zatumaga

1– Sayyid Ahmed Zayni Dahian, mu gitabo cye cyitwa Al-Sirah al-Nabawiyya [Ubuzima bw’intumwa], yanditse ko abasahaba bari kumwe n’intumwa muri iyi Hija bari ibihumbi mirongo cyenda, mu gihe hari abavuga ko bari ibihumbi ijana na makumyabiri, abandi bakavuga imibare myinshi kurenza iyo,” umubare wabo uko wanganaga kose, bose babashije gukurikirana ibyabereye i Ghadiri Khum byarimo iriya Hadithi ya Ghadir.

2– Iyi Hadithi twayanditse mu ibaruwa ya 48, bityo yisome.

Page 338: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

338 AL-MURAJA‘ÄT

idashobora gukwira. Nk’uko nyuma y’ibyabereye i Ghadiri Khum iriya Hadithi yamamajwe n’abaimamu ba Ahalul-bayt (a.s).

4) Soma ibyakozwe na Amirul Muminin Ali (a.s), ubwo yari Khalifa, akoranyiriza abantu ahantu hamwe hanini, mu kibuga cy’i Rahba. Arangije aravuga ati:

جمع أمير المؤمنين الناس أيام خالفته في الرحبة

أنشد هللا كل امرىء مسلم سمع رسول هللا صلى هللا »فقال:

عليه وآله وسلم، يقول يوم غدير خم ما قال، اال

قام فشهد بما سمع، وال يقم اال من رآه بعينيه

هم اثنا عشر وسمعه بأذنيه، فقام ثالثون صحابيا في

بدريا، فشهدوا أنه أخذ بيده، فقال للناس:

أتعلمون أني أولى بالمؤمنين من أنفسهم؟ قالوا:

نعم، قال صلى هللا عليه وآله وسلم: من كنت مواله

فهذا مواله، اللهم وال من وااله وعاد من

الحديث .«…عاداه“Mu izina ry’Imana ndasaba buri Muyisilamu wumvise ibyavuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) k’umunsi wa Ghadir guhaguruka agahamya ibyo yumvise kuri uwo. Ntihagire uhaguruka gutanga ubuhamya uretse umuntu wiboneye intumwa akanumva ivuga ibyo yavuze kuri uwo munsi.” Abasahaba mirongo itatu barahagurutse batanga ubuhamya, icumi mu batanze ubuhamya kuri iriya Hadithi ya Ghadiri barwanye mu ntambara ya Badr. Bamaze guhaguruka bahamirije abari aho ko kuri uwo munsi intumwa y’Imana (s.a.w.w) yafashe akaboko ka Ali irakazamura iravuga iti: “Muzi neza ko mfite uburenganzira ku Bayisilamu kurenza ubwo bo bifiteho?” basubiza bemera ko babizi. Intumwa y’Imana iravuga iti: “Buri wese ndi mawula (umuyobozi) we, uyu (Ali) niwe mawula (umuyobozi) we; Nyagasani! Kunda umukunda wange umwanga.”

Uzi neza ko abasahaba bagera kuri mirongo itatu badashobora guhuriza ku nkuru y’ikinyoma; gutanga ubuhamya bwo kumva iriya Hadithi byakozwe n’abasahaba mirongo itatu bihita bigira iriya Hadithi kuba mutawatiru n’ikintu kizwi kitanagibwaho impaka. Na nyuma ya bariya mirongo itatu gutanga ubwo buhamya, abari mu kibuga cya Rahba, nyuma yo kuhava bakwirakwije iyo Hadithi imihanda yose aho babaga, ikwira ahantu hose.

Icyo giterane cyakorewe mu kibuga cya Rahba cyakozwe mu bihe by’ubukhalifa bwa Amirul Muminin Ali (as). Amirul Muminin Ali yahawe Bayi'â «isezerano» mu mwaka wa 35 A.H. Inkuru ya Ghadiri yabaye mu

Page 339: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 339

igihe cya Hijja yo gusezera mu mwaka wa 10 A.H. mu imyaka 25 yari ihise, habayemo ibyorezo n’intambara z’urudaca byahitanye abasahaba benshi bari i Ghadiri intumwa (s.a.w.w) itangaza iriya Hadithi. Muri iyo myaka habayemo icyorezo cya korera cyishe abasahaba n’abandi bantu benshi, habamo intambara nyinshi zari zigamije kubohoza ibihugu, n’izindi ntambra zashozwaga n’abakhalifa batatu bamubanjirije. Icyo gihe cyabayemo ibyorezo n’intambara byahitanye abasahaba benshi kirangana na kimwe cya kane cy’ikinyejana, byahitanye abasahaba benshi bari barabonye banumva ibyabereye Ghadiri Khum, tutavuze abandi muri bo bishwe no kugera mu zabukuru, n’abasore muri bo bari inkwakuzi muri jihadi banafite inyota yo guhura na Nyagasani wabo n’intumwa yayo, k’uburyo abari basigaye mu bari bahari biriya biba bari basigaye ari imbarwa nabo baragiye gutura ahantu hanyuranye ku isi. Bityo abenshi muri abo bake bari basigaye nabo ntibari muri icyo giterane cyakorewe mu kibanza cy’i Rahba uretse bariya bahoraga hafi ya Amirul Muminin (as) bari kumwe nawe muri Irake, abo nabo bari abagabo gusa. N’ubwo ari uko byari biri, ntibyabujije kuboneka abaswahaba mirongo itatu batanga ubuhamya bw’uko biboneye banumva intumwa itanga itangazo rya Ghadiri, barimo na bariya icumi barwanye mu ntambara ya Badr. Harimo n’abandi bumvise banabona intumwa (s.a.w.w) itanga ririya tangazo kuri uwo munsi, ariko inzangano n’ishyari bari bafitiye imamu Ali bibabuza gutanga ubuhamya. Abo ni nka Anas ibn Malik1 babonye ibihano bitewe n’iduwa Amirul Muminin (a.s) yahise asabira abanze gutanga ubuhamya bahisha ukuri.

1–

قال له علي عليه السالم: ما لك ال تقوم مع أصحاب رسول هللا

فتشهد بما سمعته يومئذ منه؟ فقال: يا أمير المؤمنين، كبرت

سني ونسيت. فقال علي: ان كنت كاذبا فضربك هللا ببيضاء ال

ام حتى أبيض وجهه برصا، فكان بعد تواريها العمامة، فما ق

ذلك يقول: أصابتني دعوة العبد الصالح. اهـ.

Hazirat Ali (a.s) kuri uwo munsi yabwiye Anasi bin Maliki ati, ni kuki udahagurukanye n’abaswahaba b’intumwa nawe ugatanga ubuhamya bw’ibyo wumvise aranabibona k’umunsi wa Ghadiri? Aramusubiza ati: (Yewe Amirul Mu’minin! Dore ngeze mu zabukuru namaze kwibagirwa buri kintu). Ali aramubwira ati: “Niba ubeshya, Allah aguteze indwara y’ibibembe utazajya ubasha guhisha n’ikiremba [cyawe]”, ntabwo Anasi yahagurutse aho yari uretse ko yari amaze kuba umubembe. Nyuma yaho yajyaga avuga ati: (Nakozweho n’ubusabe bw’umugaragu w’intungane).

Page 340: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

340 AL-MURAJA‘ÄT

Iyo ajya kubasha gukusanyiriza hamwe abasahaba bose bariho muri icyo gihe, abagore n’abagabo, akababwira ijambo nk’uko yabikoreye muri icyo kibuga cy’i Rahba, hari kuboneka umubare munini cyane w’abasahaba batanga ubuhamya; abatanga buhamya bari kuba bangahe iyo ajya kubibasaba mur Hijaz mbere yo guhita igihe kirekire ibay Ghadir bibaye? Ibaze unazirikane ibi maze kuvuga, urasanga ari ubuhamya bukomeye bw’uko Hadithi ya Ghadiri ari mutawatiru. Ibitabo bya Hadithi birahagije kuguha amakuru y’impamo kandi y’ukuri kuri Hadithi ya al-Ghadir. Urugero igitabo cya Imamu Ahmad bin Hambal cyitwa Musinad k’urup. rwa 370, umuzingo wa 4, riwaya ya Abu Tufail yaravuze ati: “Igihe kimwe Ali yakoranyije abantu mu kibuga cy’i Rahba, arababwira ati:

جمع علي الناس في الرحبة، »عن أبي الطفيل، قال:

ثم قال لهم: أنشد هللا كل امرىء مسلم سمع رسول هللا

صلى هللا عليه وآله وسلم، يقول يوم غدير خم ما سمع

ثون من الناس قال وقال أبو لما قام، فقام ثال

نعيم: فقام ناس كثير فشهدوا حين أخذ بيده، فقال

للناس: أتعلمون أني أولى بالمؤمنين من أنفسهم؟

قالوا: نعم يا رسول هللا، قال: من كنت مواله، فهذا

مواله، اللهم وال من وااله، وعاد من عاداه، قال

عدم أبو الطفيل: فخرجت وكأن في نفسي شيئاـ أي من

عمل جمهور األمة بهذا الحديث ـ فلقيت زيد بن

أرقم، فقلت له: اني سمعت عليا يقول: كذا وكذا

قال زيد: فما تنكر؟ قد سمعت رسول هللا صلى هللا عليه

وآله وسلم، يقول ذلك له .“Mbarahije mu izina ry’Imana, buri Muyisilamu wumvise icyo intumwa y’Imana yatangaje k’umunsi wa Ghadiri Khum ahaguruke atange ubuhamya bw’ibyo yumvise. Abantu mirongo itatu barahagurutse batanga ubuhamya bw’icyo bumvise.” Abu Na’im aravuga ati: “Abenshi barahagurutse

Soma iby’iyo nkuru mu bitabo bya Ahal-Suna bikurikira: al-Maarif cya Ibin Qatiba, urup. rw’i194, Musinad ya Imamu Ahmad bin Hambali. Umuzingo wa 1, urup. rw’i 119, Sharh Nahajulbalagha cya Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup. rwa 362, nibindi.

Sahaba witwa Zayid bin Arqam nawe ari mubanze gutanga ubuhamya bw’ibyo yabonye k’umunsi wa Ghadir Khum ubwo Imamu Ali yasabaga abasahaba bari bahari uwo munsi guhaguruka bagatanga ubuhamya, Imana imuhanisha kuba impumyi. Soma Sirah al-Halabi, umuzingo wa 3, urup. rwa 337, Aqabaat al-Anuwar, umuzingo wa 2, urup. rwa 312, n’abandi.

Page 341: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 341

bahamya babonye intumwa (s.a.w.w) ifata akaboko ka Ali irakazamura irangije ibaza abantu iti: “Niko ye! Muziko mbafiteho uburenganzira kurenza ubwo mwifiteho?: Barasubiza bati: Turabizi yewe ntumwa y’Imana!’ Iravuga iti: Buri wese njye ndi mawula (umutegetsi) we, uyu Ali ni mawula (mutegetsi) we; Nyagasani! Kunda ukunda Ali wange umwanga.’”

Abu Tufail akomeza avuga ati: “Navuye aho ndakaye (arakajwe no kuba abantu batarakoze ibyo bategekwa muri iyo Hadithi), mpura na Zayd ibn Arqam ndamubwira nti: ‘Ali yavuze ibi n’ibi.’ Zayd aravuga ati: “Ntuhakane kuko nanjye niyumviye intumwa y’Imana ivuga ibyo Ali yababwiye.’”1

Ubuhamya bwatanzwe na Zayd tumaze kuvuga, n’ibyahamijwe na Ali kuri iyi Hadithi ya Ghadiri, ubwongereye kuri buriya bwatanzwe n’abaswahaba mirongo itatu, turasanga abasahaba bakuye iriya Hadithi ku ntumwa ari mirongo itatu na babiri.

من الجزء االول 889أخرج االمام أحمد من حديث علي ص

من مسنده عن عبدالرحمن بن أبي ليلى، قال: شهدت

عليا في الرحبة ينشد الناس، فيقول: أنشد هللا من

سمع رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم يقول يوم غدير

يقم لما قام فشهد، وال خم، من كنت مواله فعلي مواله

اال من قد رآه، قال عبدالرحمن: فقام اثنا عشر

بدريا كأني أنظر الى أحدهم، فقالوا: نشهد أنا

سمعنا رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، يقول يوم

غدير خم: ألست أولى بالمؤمنين من أنفسهم،

وأزواجي أمهاتهم؟ فقلنا: بلى يا رسول هللا، قال:

، اللهم وال من وااله وعاد مواله فعلي مواله فمن كنت

من عاداه. Imam Ahmad mu gitabo cye Musnad, urup. rw’i 119, umuzingo wa 1, yanditsemo Hadithi y’iriya riwaya (inkuru), yaravuzwe na Abdul Rahman ibn Abu Layla. Uyu wanyuma yaravuze ati: “Nabonye Ali mu kibuga cy’i Rabha arahiza abantu babonye bakanumva intumwa y’Imana (s.a.w.w) ivuga ko Ali ari umuyobozi w’Abayisilamu, abaswahaba gutanga. Abasaha icumi barwanye intambara ya Badr, nibuka k’uburyo ubu nsa nk’ubareba, batanze ubuhamya.” Abdul Rahman avuga ibyavuzwe n’uyu wa nyuma muri bo ahamya ko yahamije ko yumvise intumwa (s.a.w.w) itangaza ririya

1– Soma Musinad ya Ahamadi bin Hambali, umuzingo wa 4, urup. rwa 370, icapiro rya al-Mayimaniya mu Misiri, n’ibindi.

Page 342: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

342 AL-MURAJA‘ÄT

tangazo rya Ghadiri, k’umunsi wa Ghadir ibaza abantu iti: “Niko ye! Mfite uburengenzira ku bayisilamu kurenza ubwo bo bifiteho?” Barasubiza bati: “Yego ntumwa y’Imana!” Iravuga nk’uko tubibwirwa na Abdul Rahman asubira mu ibyavuzwe n’umutanga buhamya iti: “Buri wese wemera ko ndi mawula (umuyobozi) we ni ngombwa yemere ko Ali ari mawula (umuyobozi) we; Nyagasani! Kunda umukunda wange umwanga!”

أحمد في آخر الصفحة ومن طريق آخر، أخرجه االمام

اللهم وال من وااله، وعاد من »المذكورة، قال:

عاداه وانصر من نصره، واخذ من خذله، قال: فقاموا

.اال ثالثة لم يقوموا، فدعا عليهم فأصابتهم دعوته

«. اهـIndi Hadithi yanditswe na Imam Ahmed k’uri ruriya rup. avuga ibyavuzwe n’intumwa (s.a.w.w) kuri uwo munsi ati: “Nyagasani! Kunda buri wese ufata Ali ko ari wali (umuyobozi) we wange utamwera; fasha umufasha, utererane buri wese umutererana.” Hadithi ivuga ko abari bahari iyo Hadithi ivuga bose bahagurutse batanga ubuhamya uretse batatu banze muri bo banze gutanga ubuhamya. Ali asaba Imana kuvuma abanze gutanga ubuhamya bahisha ukuri, Imana ihita isubiza ubusabe bwe irabahana.

Twongeyeho Ali na Zayd ibn Arqam n’abaswahaba icumi barwanye intambara ya Badr, biragaragara ko abahamya b’iriya Hadithi banayivuga hano ari cumi na bane. Uzirikanye ko Ali yafatiranye igiterane cya Rahba asaba abari bahari intumwa (s.a.w.w) itangaza ko ari umuyobozi nyuma yayo k’umunsi wa Ghadir, azabona ubuhanga Ali yakoreshaga mu kumenyekanisha Hadithi ya al-Ghadir no kuyikwirakwiza ikamenyekana hose.

5) Umutware w’abashahidi, Abu Abdullah Huseyini (a.s) mu bihe by’ubutegetsi bwa Mu’awiya yakoze nk’ibyakozwe na se imamu Ali (a.s) mu kibuga cy’i Rahba, agaragaza ukuri. Umunsi umwe mu bihe bya hijja, Huseyini (a.s) azengurutswe n’imbaga y’abahaji, avuga ibyakozwe na sekuru (intumwa s.a.w.w), ise (Ali a.s), nyina (Fatima) na mukuru we (Hasani). Avuga khutba y’ubuhanga itarigeze y’umvwa ivugwa n’undi utari we, yari inyuze amatwi n’ubwenge. Iyo khutba yari iy’umwihariko, ihumuriza abantu, yibutsa abantu ibyabaye byahise, anababwira inkuru y’ibyabereye i Ghadiri anavuga inshingano z’Abayisilamu ku ibyahabereye.

Page 343: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 343

Ibyo yakoze nabyo byagize uruhare mu gutuma Hadithi ya Ghadiri ikwirakwira no kumenyekana.1

6) Urubyaro rwa Huseyini (abaimamu icyenda babayeho nyuma ye), bakoresheje ubundi buryo bunyuranye mu gutangaza iriya Hadithi ya Ghadir. Ubwo buryo bakoresheje bwerekanye ubuhanga bwabo mu ibyo bakoraga. Bafatiranye umunsi wa 18 mu kwezi kwa Zul Hijja buri mwaka, bawugira umunsi mukuru wihariye bahura bagahana impundu, bakagaragaza ibyishimo, bakiyegereza Imana bafunga banakora swala banibombarika ku Mana basaba amaduwa n’ibindi. Kuri uwo munsi bakoraga ubugira neza bikabije, bashimira ingabire y’Imana kuri bo kuri uwo munsi, intumwa y’Imana ihitamo Amirul Muminin Ali (a.s) kuba umuhagararizi wayo na Khalifa, no kumusezeranya kuzaba imamu. Kuri uwo munsi basuraga abantu bo mu muryango wabo no kubafasha, bagasura abaturanyi babo, bakanategeka abayoboke babo gukora nk’ibyo bakora kuri uwo munsi.

7) Kubera iyo mpamvu Abashiya iyo bava bakagera aho bari hose2 no mu bihe byose, k’umunsi wa 18 mu kwezi kwa Zul- Hijja buri mwaka, bihutira

1– Soma Musinad Ahmadi bin Hambali, umuzingo wa 1, urup. rw’i 119, icapiro rya al-Mayimanigya mu Misiri, Tarekhe Dimashiq cya Ibin Asakir, umuzingo wa 2, urup. rwa 11, H, 507.

2 – IDDI YA GHADIRI KURI AHALUL-BAYITI N’ABASHIYA

Ibn al-Athir mu gitabo cye al-Kamil, umuzingo wa 8, urup. rw’I 181, aho avuga inkuru z’imena zabaye mu mwaka wa 352 A.H. yaravuze ati: “Ku ya 18, z’ukwezi kwa Zul Hijjah muri uwo mwaka, Mu’izz al-Dawla yategetse ko umugi wa Baghdadi utakwa, ku nkambi z’abasirikare hacanwe amatara, hanakorwe ibirori kuri uwo munsi; bityo ahantu hacururirzwa mu masoko harafunguwe ni njoro nk’uko bikorwa ku minsi ya Iddi yindi, ibyo byose byakozwe kubera kwizihiza Iddul Ghadir, ingoma n’uburumbeti byaravugijwe, wari umunsi ‘w’agahebuzo.”

Ushaka kumenya bihagije bya Iddul-Ghadir ku Baimamau bo mu rugo rw’intumwa bejejwe (a.s) no ku Bashiya soma ibi bitabi bikurikira: Tafsir Furat bin Ibrahim al-Kufi, wabayeho mu kinyejana cya gatatu, urup. rwa 12, icapiro rya al-Hayidariya mu Mnisiri. Al-Kafi cya Thiqatul-Isilamial-Kulayini, umuzingo wa 3, urup. rw’i 148, Ha, 1, urup. rw’i149, H, 4, icapiro rya Tehrani, Matwalib al-Su’ali cya Ibin Twalha al-Shafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 44, icapiro rya Najafi, Amaal cya Shakh Swaduq, urup. rwa 111, al-Khiswal cya Shekh Swaduq, urup. rwa 240, Thawab al-Amali cya Shekhe Swaduq, urup. rwa 74.

IDDUL-GHADIR MURI ISILAMU

Page 344: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

344 AL-MURAJA‘ÄT

kujya mu misigiti yabo kugira ngo basari swala za wajibu na suna, banasome Qur’ani yera, n’amaduwa yabugenewe, banakore ibikorwa bakora bashimira Imana Aza wa Jalla yo yujuje idini n’ingabire zayo igira Amirul Muminin Ali (as) Imamu [umuyobozi w’idini n’isi]. Bagasurana bagaragaza ubusabane, bakiyegereza Imana bakora ubugira neza, banakorera ubugiraneza abandi no gushimisha abaturanyi n’abo mu miryango yabo.

Kuri uwo munsi Abashiya batari munsi y’ibihumbi ijana (ubu turi mu mwaka w’i 1431/2010, ni amamiriyoni) basura ubuturo bwa Amirul Muminin (a.s), baba bavuye imihanda yise ku isi. Aho kuri uwo munsi bahashimira Imana mu buryo nk’ubwakozwe n’abaimamu bera, basenga Imana bakanafunga, basari bakanakora wuradi. Bakiyegereza Imana bakora ibikorwa byiza n’ubugira neza. Ntibatandukana batabanje gusuhuza ubuturo butagatifu bwa imamu Ali (a.s), basoma ziyara zigishijwe n’abaimamu, zirimo guhamya ibyakozwe byiza bitanasanzwe na Amirul Muminin (a.s), bagaragaza icyubahiro baha ibyakozwe nawe no gushyiraho kwe imirongo migari yo kwemera, ibyo yakoreraga intumwa y’Imana

عن أبي هريرة قال: من صام يوم الثامن عشر من ذي الحجة كتب

هللا له صيام ستين شهرا )سنة( وهو يوم غدير خم لما أخذ النبي

)ص( بيد علي صلوات هللا عليه وآله فقال: من كنت مواله فعلي

مواله، اللهم وال من وااله وعاد من عاداه وانصر من نصره.

يا بن أبي طالب أصبحت موالي فقال عمر بن الخطاب: بخ بخ لك

ومولى كل مسلم.

Hadithi yakuwe kuri Abuhurayira, yaravuze ati: “Uzafunga k’umunsi wa cumi n’umunani mu kwezi kwa Zul-Hajji, Imana izamwandikira gufunga amezi mirongo itandatu [muri riwaya yindi umwaka], nawo ni umunsi wa Ghadi Khum umunsi intumwa y’Imana (s.a.w.w) yazamuye akaboko ka Ali iravuga iti: “Uwo mbereye mawula [umuyobozi], uyu Ali niwe mawula [umuyobozi] we, nyagasani kunda uzamugira umuyobozai, ukunde uzamukunda, uzange uzamwanga”. Umari mwene Khattabi abwira Ali ati: “Nguhaye impundu yewe mwene Abitalibi, wagizwe umuyobozi wanjye n’umuyobozi wa buri mwemera n’umwemera kazi”.

Ntabwo kugira umunsi wa Ghadir Khum umunsi wa Iddi byari umwihariko wa Ahalul-bayiti n’Abashiya gusa mu bihe bya kera, ahubwo wigeze kujya uba umunsi wa Iddi ku Bayisilamu bose, soma igitabo al-Ghadi cya al-Allama al-Amin, umuzingo wa 1, urup. rwa 267, Matalbi al-Su’ali cya Ibin Talha al-Shafi, umuzingo wa 1, urup. rwa 44icapiro rya Najafi, Wafiyat al-Ayyan cya Ibin al-Khaliqan, umuzingo wa 1, urup. rwa 6o, n’ibindi.

Page 345: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 345

(s.a.w.w), hanavugwamo n’ibindi bigwi yari afite, birimo kuba intumwa yaramutangaje kuba imamu na khalifa k’umunsi wa Ghadir.

Uyu ni umugenzo w’Abashiya bakora buri mwaka, abavuga khutba b’Abashiya buri bihe na buri hantu bamye bavuga bakanatangaza Hadithi ya Ghadiri, bavuga sanadi yayo cyangwa batayivuga. Abasizi babo nabo bahimbye ibisigo bivuga iby’iyo Hadithi, baba abasizi bacyera n’ab’iki gihe; bityo ukaba ntaho wahera uvuga ko Hadithi ya Ghadiri atari mutawatiru mu imvano za Hadithi za Ahalul-bayiti n’Abashiya (abayoboke) babo. Uburyo bwabo bakoresheje mu kuyirinda no kuyamamaza, kurinda ubusugire bw’inyandiko zayo, kuyamamaza no kuyikwirakwiza…, ibyo byatumye imigambi yabo kuriyo igera ku ntego.

Ushaka guhamya ibyo twavuze kuri Hadithi ya Ghadiri, biraguhagije gusoma ibitabo byose bya Hadithi binini by’Abashiya bizwi ku izina rya Musnad, unasome n’ibindi bitabo bindi by’Abashiya, uzasangamo Hadithi nyinshi za Ghadiri, na buri Hadithi yunganira indi. Buri wese uzasomana izo Hadithi, ntagushidikanya ko azasanga Hadithi ya Ghadir ari mutawatiri k’uruhande rw’Abashiya no mu buryo n’imvano byemewe nabo.

8) Ahubwo nta nogushidikanya kuba ari mutawatiru mu buryo n’imvano byemewe na Ahal- Suna hashingiwe ku mategeko y’umwimerere agenga ubuzima;

“Ntusanga uguhinduka mu kurema kw’Imana; ubu ni ubuyobozi bw’ukuri, ariko abantu benshi ntibabizi.” (Qur’an 30:30).

Umwanditsi w’igitabo cyitwa Al-Fat’wa al-Hamidiyya, n’ubwo bwose arwanya Abashiya, mu gitabo cye cyitwa Al-Salawat al-Fakhiru fil Ahadith al-Mutawatira yemera ko Hadithi ya Ghadiri ari mutawatiru. Al-Suyyuti n’izindi ntiti mu gusobanura Qur’ani bavuga ko Hadithi ya Ghadiri ari mutawatiru. Soma Tafsiri ya Muhammad ibn Jarir al-Tabari, umwanditse w’icyamamare w’igitabo cya “Tafsir” kizwi n’ikindi cy’amateka cyitwa “Tarikh.” Ahmed ibn Muhammad ibn Sa’id ibn Aqdah, Muhammad ibn Ahmed ibn Uthman al-Dhahabi, aba bose banditse imvano z’iyo Hadithi, buri wese muri bo yanditse igitabo cyihariye kivuga gusa kuri iyi Hadithi ya Ghadir.

Ibn Jarir mu gitabo cye yanditse imvano mirongo irindwi n’eshanu z’iyi Hadithi yonyine. Ibin Uquda yanditse imvano zayo ijana na mirongo itanu,

Page 346: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

346 AL-MURAJA‘ÄT

Al-Dhahabi n’ubufana bwe bwa mazihebu ya Ahal- Suna, yemera ko ziriya mvano za Hadithi ya Ghadiri ari ukuri. Mu gika cya cumi na gatandatu cy’igitabo cyitwa Ghayat al-Maram harimo Hadithi za Ghadiri zigera kuri mirongo inani zavuzwe n’abavuzi ba Hadithi ba Ahal- Suna n’imvano zazo zikaba zemewe kuri bo.1

1– ABANDITSI BA AHAL-SUNA B’IBYAMAMARE BANDITSE IBITABO BIVUGA KURI HADITHI YA GHADIR

a. Muhammad bin Jarir al_tabar, umwanditsi w’igitabo kizwi cyitwa al-Tarekh, yitabye Imana mu mwaka wa 310 A.H, yayanditse mu gitabo yise KITABUL-WILAYA FII TARIQI HADITH AL-GHADIR, yanditsemo imvano [tariqa] 75, zemewe na Ahal-Suna wal-Jama za Ahdithi ya Ghadir. Icyo gitabo kinavugwa ko gishobora kuba cyaranditswe Tabari.Soma tarekhe Ibin Kathiri, umuzingo wa 11, urup. rw’I 147, Yaqut al-Hamawi, umuzingo wa 6, urup. rwa 455, Ibin Hajar al-Asaiqalan mu gitabo cye Tahazib al-Tahazib.

b. Abul-Abbas Ahmad bin Uqda, witabye Imana mu mwaka wa 333, A.H, yanditse Hadithi ya Ghadiri mu gitabo cye cyitwa al-WILAYA FII TURQI HADITH AL-GHADIR, yanditsemo imvano 105, za Hadithi ya Ghadiri zemewe na Ahal-Suna wal-Jama z’abasahaba banyuranye.

c. Abubakari al-Jaabi, witabye Imana mu mwaka wa 355 A.H, yandithe igitabo kivuga kuri Hadithi ya Ghadiri yise, MAN RAWA HADITHI GHADIR GHUM, avugamo imvano 125, zemewe na Ahal-Suna za Hadithi ya Ghadir.

d. Dar Qatnm witabye Imana mu mwaka wa 385 A.H, yanditse umuzingo wihariye mu gitabo cye uvuga kuri Hadithi ya Ghadiri, cyavuzwe na Kanj al-Shafi mu gitabo cye Kifayat al-Talibi mi Manaqib Ali bin Abitalib, urup. rwa 60.

e. Abu Sa’id al-Sajasitani, witabye Imana mu mwaka wa 477 A.H, yanditse igitabo kivuga kuri Hadithi ya Ghadiri yise al-DIRAYA FII HADITHI AL-WILAYA, gifite imizingo cumi n’irindwi, yanditse amazina y’abaswahaba 120 bakuweho Hadithi ya Ghadir. Soma igitabo cyitwa Aqabat al-Anuwar, umuzingo wa 6, urup. rw’i 100.

f. Abul-Qasim Ubayidullah al-Hasikani witabye Imana mu mwaka 490, yanditse igitabo cyihariye kivuga kuri Hadithi ya Ghadiri yise DU’AT ILAA HAQ AL-MUWALAAT, gifite imizingo icumi, umwanditsi wacyo akivuga mu gitabo cye Shawahd al-Tanzil, umuzingo wa 1, urup. rw’i 190, H, 246, icapiro rya Bairut.

g. Shamsudin al-Dhahabi witabye Imana mu mwaka wa 748, yanditse igitabo kivuga kuri Hadithi ya Ghadiri yise TURQU HADITHI AL-WILAYYAH.

h. Shamsudin Muhammad bin Muhammad al-Juzar al-Shafi witabye Imana mu mwaka wa 833 A.H, yanditse igitabo kuri Hadithi ya Ghadiri yise ASINAA AL-MATALIB FII MANAQIB ALI BIN ABITALIBI, yandikamo imvano 80 za Hadithi ya Ghadir. N’abandi.

Page 347: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 347

Aha sinigeze mvuga ibyanditswe kuri Hadithi ya Ghadiri na al-Tirmizi, al-Nisai, al-Tabrani, al-Bazzar, Abu Ya’li, n’abandi banditsi benshi banditse kuri iyi Hadithi. Al-Suyyuti mu gitabo cye cyitwa Tarikh al-Khulafa aho avuga kuri Ali yanditse iyi Hadithi, ayikuye mu gitabo cya al-Tirmizi, aravuga ati: “Nanone iyi Hadith yanditswe na Ahmad yaravuzwe na Ali (as), Ayyub al-Answari, Zayd ibn Arqam, Umari [ibn al-Khattab], na Dhu Murr. Abu Ya’li yayanditse yaravuzwe na Abu Hurayira, al-Tabrani ayandika yaravuzwe na Ibn Umari na Ibn Abbas, yarakuwe kuri Malik ibn al-Huwayrith, Habshi ibn Janadah, na Jarir, yarakuwe kuri Buraydah.”

Ubundi buhamya bw’uko Hadithi ya Ghadiri yamamaye kandi yari izwi cyane, ni Imamu Ahmad wanditse mu gitabo cye Musnad Hadithi yavuzwe na Riyahibn al-Harish, ayikuye mu imvano zayo ebyiri, ati:

جاء »عن رياح بن الحارث من طريقين اليه، قال:

رهط الى علي فقالوا: السالم عليك يا موالنا، قال:

من القوم؟ قالوا: مواليك يا أمير المؤمنين، قال:

كيف أكون موالكم وأنتم قوم عرب، قالوا: سمعنا

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، يوم غدير خم يقول:

مواله، قال رياح فلما مضوا من كنت مواله فإن هذا

تبعتهم فسألت من هؤالء؟ قالوا: نفر من األنصار « .فيهم أبو أيوب األنصاري

[Igihe kimwe hari abantu baje kwa imamu Ali (a.s) baravuga bati: “Assalaam Aleykum, mawula (muyobozi) wacu.” Imamu arababaza ati: Muri bande? Baramusubiza bati: “Turi abayoboke bawe”. Imamu arababaza ati: “Mwamenye gute ko ndi mawula (umuyobozi) wanyu, mu gihe mbona muri [abashyitsi] b’Abarabu bo mu butayu bwa Sahara (abanyagiturage)?” Baramusubiza bati: “Twumvise intumwa y’Imana umunsi wa Ghadir ivuga iti: “Buri uwo mbereye umuyobozi, Ali ni we uzaba umuyobozi we.’” Riyah avuga ko bagiye, yarabakurikiye ababaza abo ari bo, baramubwira bati: “Twe ni Answari «abanya Madina b’igihe cy’intumwa», tukaba n’abayoboke ba Abu Ayyub al-Answari.]

Ubundi buhamya bw’uko iyi Hadithi ari Mutawatiru, ni iyi Hadithi ya Ghadiri yanditswe na Abu Is’haq al-Thalabi muri Tafsiri ye Al-Tafsir al-Kabir aho asobanura Surat al-Ma’rij, ifite sanadi ebyiri zinyuranye kandi zubahitse avuga iyi Hadithi ikurikira :

يه وآله وسلم لما كان يوم ان رسول هللا صلى هللا عل»

غدير خم نادى الناس فاجتمعوا، فأخذ بيد علي

Page 348: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

348 AL-MURAJA‘ÄT

فقال: من كنت مواله، فعلي مواله، فشاع ذلك فطار في

البالد، وبلغ ذلك الحارث بن النعمان الفهري، فأتى

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، على ناقة له،

هد فأناخها ونزل عنها، وقال يا محمد أمرتنا أن نش

أن ال إله إال هللا، وأنك رسول هللا فقبلنا منك، وأمرتنا

أن نصلي خمسا فقبلنا، وأمرتنا بالزكاة فقبلنا،

وأمرتنا أن نصوم رمضان فقبلنا، وأمرتنا بالحج

فقبلنا، ثم لم ترض بهذا حتى رفعت بضبعي ابن عمك

تفضله علينا، فقلت: من كنت مواله فعلي مواله، فهذا

صلى هللا عليه وآله وسلم: هللا؟ فقال شيء منك أم من

فوهللا الذي ال إله إال هو إن هذا لمن هللا عز وجل، فولى

الحارث يريد راحلته وهو يقول: اللهم إن كان ما

يقول محمد حقا، فأمطر علينا حجارة من السماء أو

ائتنا بعذاب أليم، فما وصل الى راحلته حتى رماه

امته، فخرج من دبره هللا سبحانه بحجر سقط على ه

سأل سائل بعذاب واقع، ﴿فقتله، وأنزل هللا تعالى

.﴾للكافرين ليس له دافع، من هللا ذي المعارج

[Intumwa y’Imana yategetse ko abantu bakoranira hamwe k’umunsi wa Ghadir, nyuma ifata akaboko ka Ali iravuga iti: “Buri uwemera ko ndi mawula (umuyobozi) we, uyu Ali ni mawula (umuyobozi) we.” Inkuru z’iri tangazo zikwira igihugu cyose, uwitwa al-Nu’man al-Fahri yaje gusobanuza intumwa y’Imana (s.a.w.w) iby’iyo nkuru yumvise. Yari ku ngamiya, ageze ku ntumwa amanuka ku ngamiya abwira intumwa y’Imana ati: “Yewe Muhammad! Wadutegetse kwemera ko nta mana zindi zibaho zitari Allah, no kwemera ko uri intumwa y’Imana, ibyo turabyemera; nyuma udutegeka gusari buri munsi, nabyo turabyemera; udutegeka gutanga zakat, turabyemera; udutegeka gufunga mu kwezi kwa Ramadhani turabyemera; nyuma udutegeka gukora Hija, turabyemera. Maze usa nk’ubonye ko ibi bidahagije, none dore ukundwakaje mwene so wanyu urashyokewe uramuturutisha twese uti: “Buri wese wemera ko ndi mawula (umuyobozi) we, Ali ni mawula (umuyobozi) we!

Niko ye! Ibyo watangaje ni ibyawe cyangwa ni itegeko wategetswe n’Imana?” Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramusubiza iti: “Ndahiye mu izina ry’uwo ntayindi mana ibaho itari we ko ibyo natangaje kuri Ali ari itegeko nahawe n’Imana Aza wa Jallah.” Al-Harith agenda yerekeza aho ingamiya

Page 349: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 349

ye yari avuga ati: “Nyagasani! Niba ibivuzwe na Muhammad (saw) ari ukuri, tumanurireho imvura y’amabuye cyangwa uduhanishe igihano kibabaza.” Ntiyabashije kugera ku ngamiya ye kuko Imana Aza wa Jallah yamuteye ibuye rivuye mu kirere, rigwa mu gihorihori ryinjira mu mubiri we rimanukira mu kibuno, ahita apfa. Imana Aza wa Jala ihishura imirongo ya Qur’ani ivuga ibyabaye kuri al-Nu’man al-Fahri iti:

“Ubaza yabajije igihano gishobora kuba, ku bahakanyi nta wakibuza, kivuye ku Mana ifite icyubahiro gihambaye.” (Qur’an, 70:1-3)1

Uku niko iyi Hadithi yavuzwe iranandikwa.2 Kuba ari Sahih byahamijwe n’abamenyi n’intiti ba Ahal- Suna bose. Wassalaam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 57 Kuya 25/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Guha ibindi bisobanuro Hadith al-Ghadir.

II. Qarina1 zunganira [ijambo mawula], tukabona ibindi bisobanuro wayiha.

1– Iyi nkuru yanditswe na al-Tha’labi n’abandi bamenyi benshi ba Ahal-Suna b’ibikomerezwa nka al-Shiblinji wo mu Misiri mu gitabo cye Nurul Absar; hivyo, ushobora kuyisoma muri icyo gitabo cyangwa muri Tafsiri ya Tha’lab.

2– INKURU YO KUMANURIRWA IGIHANO YA Al-NU’MAN AL-FIHRI MU BITABO BYA AHAL-SUNA

Soma Nizam Durar al-Simitayin cya Zirindi al-Hanafi, urup. rwa 93, Nurul-Absar, urup. rwa 71, Tazikratulkhawas cya Sibiti bin al-Jawuzi al-Hanafi, urup. rwa 30, al-Siratul-Halibiyah cya Burhan al-Din al-al-Shafi, umuzingo wa 3, urup. rwa 214, Yanabi’ul-mawadah, umuzingo wa 3, urup. rwa 274, al-Fusul-Muhima, urup. rwa 25, n’ibindi.

Page 350: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

350 AL-MURAJA‘ÄT

1) Kwemera ko abaswahaba batajya bakora amakosa, biba ngombwa ko dushakira Hadithi al-Ghadir ibindi bisobanuro “bituma abaswahaba bataboneka ko banyuranyije nayo”. Ni uko bigomba kuba yaba iyo Hadithi ari mutawatiru cyangwa atari mutawatiru. Kubera iyo mpamvu, Ahal- Suna bavuga ko ijambo “mawula” rifite ibisobanuro byinshi, kandi byose byakoreshejwe muri Qur’an Yera; Hari ubwo risobanura ukwiye kubona ikintu,” nk’uko Imana Aza wa Jallah aha ivuga abakafiri iti:

“Icumbi ryanyu ni mu muriro, [umuriro] niwe mawla wanyu); ishaka kuvuga iti: “Mukwiye guhabwa igihano cy’umuriro”.2

Ubundi rigasobanura (ufasha): nk’uko Imana Aza wa Jallah, ivuga iti:

“Ibyo ni uko Allah ari mawula w’abemeye, naho abakafiri bakaba nta mawula bagira.” 3.

Nanone rigasobanura (Uzunguye undi), nk’uko biri mu imvugo y’Imana Aza wa Jallah igiramo iti:

“Na buri wese twamushyiriyeho mawali* [*ubwinshi bwa mawula] mu ibyasizwe n’ababyeyi n’abavandimwe.”4 Ishaka kuvuga “abazabazungura.”

Ubundi rigasobanura “abavandimwe” nk’uko Imana Aza wa Jallah ibivuga muri iyi Aya ikurikira:

[Ndatinya “ibizakorwa na” mawali nyuma yanjye.” Ishaka kuvuga abavandimwe.

1– Amagambo aba ari mu interuro imwe n’ijambo ushaka gusobanukirwa ary’unganira mu kuguha igisobanuro cyaryo.

2– al-Hadid: 15.

3– Muhammadi: 11.

4– al-Nisaa: 33.

Page 351: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 351

Ubundi rigasobanura “inshuti,” nk’uko Aya ikurikira igira iti:

“Kuri uwo munsi, nta mawula uzagira icyo abasha kumarira mawula we.”1 [Ishaka kuvuga inshuti: Ntanshuti izagira icyo imarira inshuti yayo].

Nanone “Wali” risobanura uhagarariye ibibazo by’undi, nk’uko tuvuga tuti: “Kanaka ni wali w’uyu mwana; nyine aramuhagarariye.” Ubundi rigasobanura “Ufasha”, cyangwa “Ukundwa n’ibindi bisobanuro.” Bityo tukaba twasobanura iriya Hadithi tuti: (Buri uwo narimbereye inshuti cyangwa narimbereye umufasha, uyu Ali niwe nshuti ye cyangwa umukunzi we). Icyo gisobanuro nicyo kiboneye kuko kidatokoza icyubahiro cy’abakurambere “abaswahaba”, ntikinatokoze ubutegetsi bw’abakhalifa batatu, Imana ibishimire.

2) Nk’uko hari abandi bantu bafata ko intumwa y’Imana yavuze iriya Hadithi ibitewe n’ibyavuzwe n’uwari kumwe na Ali ubwo Imana yoherezaga Ali Yemen wamubonyeho kugira amahane kubera Imana, aramusebya bituma intumwa y’Imana (s.a.w.w) k’umunsi wa Ghadiri ivuga iriya Hadithi yatatsemo Ali. Imuvugaho ibyo afite adafite undi babihuriraho mu kubahiriza amategeko y’Imana; iramuvuganira igira iti: “Buri uwo narimbereye wali, Ali ni we wali we,” na Ahlul- bayiti muri rusange, igira iti: “Mbasigiye ibiremereye bibiri: Igitabo cy’Imana na Ahlul- bayiti banjye.” Bityo intumwa y’Imana itanze umurage wihariye kuri Ali, n’abo mu rugo rwe muri rusange. Baravuga bati: “Muri iriya mvugo nta sezerano ry’ubukhalifa ririmo, nta n’ubwo ivuga Ali kuba imamu “umuyobozi”. Wassalaam.

Umuvandimwe,

(S).

1– Mariya: 5

Page 352: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

352 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 58 Kuya 27/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Hadithi ya Ghadir ntishobora kwemera ibindi bisobanuro.

II. Urwitwazo rwo kuyiha ibindi bisobanuro ni ugushyomanga no kuyobya uburari.

1) Na n’ubu sinemera ko ibyo ubivuze ubikuye k’umtima, nta n’ubwo nemera ko binyuze ubwenge bwawe! Nemera ko mwubaha intumwa y’Imana (s.a.w.w), mukemera ko yari umuziranenge, kandi yasozereje izindi ntumwa, ukanemera ko yari umuhanga urengeje abandi bahanga ubuhanga, ari nayo ntumwa yaherutse izindi: (Itavuga ibyo yishakiye; ahubwo “ibyo ivuga” biba ari ubutumwa buhishurwa). (Qur’an, 53:3-5)

Urugero fata ko umwe mu bafilozofi utari Umuyisilamu akubajije ku iby’umunsi wa Ghadir, ati: “Mu by’ukuri ni iki cyateye intumwa y’Imana yanyu guhagarika ibihumbi by’abasahaba ibabuza gukomeza urugendo ibahuriza ahantu hamwe, ku nkuba y’izuba ryinshi ryotsaga ryo kumanywa n’icyokere kinshi? N’iki cyatumye ishaka ko abari bageze imbere bagarurwa, n’abo bari kumwe ikabasaba kurindira abasigaye inyuma? Ni kuki yahisemo guhagarika abantu muri ubwo butayu butagira amazi n’ibyatsi? Ni kuki yababwiye ku Imana Aza wa Jallah, ahantu nka hariya ikanabasaba kubwira abatari bahari ibyo bumvise, ni kuki yatangiye ijambo ryayo yibuka, iti: “Intumwa y’Imana irihafi kuza kumpamagara [malayika w’urupfu, Izra’il] nanjye nzitaba; mfite inshingano nzabazwa gushyira mu bikorwa kandi namwe murazifite”.’ Ni ubuhe butumwa intumwa (s.a.w.w) yasabaga Abayisilamu kubugeza kubandi? Akanasaba ko Abayisilamu bamwumvira? Ni nabande yashakaga ko bagezwaho ubwo butumwa yari atanze? Ni kuki yababajije iti: Niko ye! Mwemera ko ntamana y’indi ikwiye kwambazwa uretse Allah mukanemera ko Muhammadi ari intumwa yayo? Mwemera ko ijuru ari ukuri, n’umuriro ari ukuri, n’uko urupfu ari ukuri, no kuzurwa nyuma y’urupfu ari ukuri, n’uko umunsi w’imperuka uzaza, n’uko Imana izazura abari mu imva?

Ni kuki yahise ifata akaboko ka Ali irakazamura, kugera ubwo ubucakwaha bwe bugaragara, iravuga iti: “Yemwe bantu! Imana ni mawla (umuyobozi) wanjye, nanjye nkaba mawla (umuyobozi) w’abemera.” Ni kuki yashatse gusobanurira Abayisilamu igisobanuro cy’ijambo mawula igamije muri iriya mvugo ibabaza ati: “Niko ye! Ntimwemera ko mbafiteho uburenganzira kurenza ubwo mwifiteho?’ Ni kuki nyuma yokuvuga ibyo byose yavuze ati:

Page 353: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 353

‘Buri wese wemera ko ndi mawula (umuyobozi) we, uyu (Ali) niwe mawula (muyobozi) we; Nyagasani! Kunda umukunda, wange umwanga, fasha umufasha utererane umutererana” Ni kuki ariwe yahisemo mu bandi imuvugaho ibyo yavuze inamusabira ubusabe butasabirwa undi utari umuyobozi w’abantu w’ukuri? Ni kuki yashatse ko batanga ubuhamya ibabaza iti: “Niko ye! Simbafiteho uburenganzira kurenza ubwo mwe mwifiteho?’ Basubiza bemera bati: Yego. Nyuma iravuga iti: “Buri uwo ndi mawla (umuyobozi) we, Ali niwe mawla (muyobozi) we”. Ni kuki Ahalul-bayiti bagereranyijwe na Qur’an, bashyirwa mu rwego rumwe nkayo, ni kuki yagize Ahalul-bayiti kuba abayobozi ba buri wese ufite ubwenge kugeza k’umunsi w’imperuka?

Mu by’ukuri ni iki cyateye intumwa yari umuhanga kwita kuri bariya bantu kariya kageni? Ni iki kuri uriya munsi cyari imena cyatumye ibanza kugitegura kuriya yashakaga kugeza ku bantu? Ni iyihe ntego yari agamijwe muri kiriya giterane yari akoresheje kidasanzwe? Ni ubuhe butumwa Imana yamutegekaga kugeza kubantu ubwo yamubwiraga iti:

“Yewe ntumwa! Shyikiriza ibyo uhishuriwe bivuye kwa Nyagasani wawe, niba utabikoze, uzaba utarashyikirije ubutumwa bwe, kandi Imana izakurinda “abagizi banabi”.” (Qur’an 5:67). Ni ubuhe butumwa bwari bukenewe kubushyikiriza, Imana ibutegeka intumwa kubushyikiriza ikoresheje imvugo isa nk’iyihigira? Ni butumwa ki intumwa yatinyaga gutanga biba ngombwa ko ikenera kurindwa n’Imana inabi y’abanafiki?

Mu izina rya sogokuru wawe ndakubaza mbwira, uwo mufilozofi ababajije ibyo bibazo, mwamusubiza ko biriya byose byakozwe n’Imana Aza wa Jallah n’intumwa yayo bashaka kubwira Abayisilamu gufasha Ali?! Cyangwa bashakaga kubwira Abayisilamu uburyo Ali yabafashije?! Cyangwa ngo bashakaga kubabwira ko Ali ari inshuti yabo?! Si nkeka ko wamuha icyo gisubizo, ibisobanuro nka biriya mubivuga ku Mana Aza wa Jallah, n’intumwa y’Imana muyivugaho gukora ibikorwa bitari iby’ubuhanga bitananyuze ubwenge.

Mwe nti muri mu rwego rugera aho rwibaza ko intumwa yaba umuntu uta igihe akanatesha abandi igihe mwene ako kageni! Ikarangiriza ingufu zayo,

Page 354: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

354 AL-MURAJA‘ÄT

ikanata igihe ibwira abantu icyo badakeneye, inabasobanurira icyo basobanukiwe inabagaragariza icyo babona. Ntagushidikanya ko utavuga ku ntumwa gukora ibyo abanyabwenge baseka bakanayisuzugura, igakosorwa n’abafilozofi n’abanyabwenge, ikanakosorwa na buri wese ufite ubwenge buzima. Nta gushidikanya ko muzi icyubahiro cy’intumwa, munazi ubuhanga bwayo mu ibyo yakoraga byose, mukaba munazi ko yari umuzira nenge bityo ikaba ntacyo yabaga yakora kikaba kigayitse. Imana Aza wa Jallah yaravuze iti:

“Ni ukuri iyi (Qur’ani) ni amagambo yazanywe n’intumwa (ntagatifu) Jibraili. Ifite imbaraga n’icyubahiro gihagije ku Mana. (Iyo mw’ijuru) yumvirwa n’abamalayika nkawe kandi arizerwa. Na mugenzi wanyu (Muhamadi) ntabwo ari umusazi”. (Qur’an, 81:19-22).

Mu igihe muguhuriza abantu hamwe ibatangariza ko Ali abarwanaho cyangwa ari inshuti yabo, yaba yarabwiraga abantu ibyo bazi, ikabereka ibyo babona, no kubabwira icyo buri wese muri bo azi, no gukora ibikorwa bitarimo ubuhanga. Imana n’intumwa yayo bari kure yogukora ibikorwa nk’ibyo. Imana itere inkunga ukuri kugere ku bantu bawe ibicishije mu kaboko kawe – uzi ikingenzi cyabanjirijwe n’iriya myiteguro cyari kigambiriwe gutangazwa k’umunsi wa Ghadiri, kumanywa y’ihangu, ku nkuba y’izuba, mu butayu butagira igiti n’amazi, ibyo byose ntakindi byakorewe uretse gutora uzasigara ayihagarariye ikanamutangariza Abayisilamu. Ibyo nibyo intumwa yakoze bikaba ari nabyo bijyanye n’ubuhanga bwayo binanyuze ubwenge.

Iyi Hadithi yunganirwa n’ubwenge n’ibindi byinshi mu kumvisha ibisobanuro byayo, ituma buri wese yemera ko hariya intumwa y’Imana yatangaje khalifa umuhagararizi wayo n’umuyobozi w’Abayisilamu nyuma yayo. Iriya Hadithi ubwayo n’ibindi byinshi biyunganira bihamya ko ivuga k’ubukhalifa bwa Ali, ikaba itemera itanakeneye ibindi bisobanuro, nta n’ubundi buryo wabona uyigoragoza ngo isobanuke ukundi kutari kuriya. Ibyo bigaragarira buri wese:

“…Ufite umutima cyangwa utega amatwi nawe ari umuhamya.” (Qur’an, 50:37)

Page 355: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 355

2) Urwitwazo rwo kuyiha ibindi bisobanuro ni ugushyomanga no kuyobya uburari, ni amayeri n’ubuhanga mu kujijisha no gucabiranya. Intumwa y’Imana yohereje Ali Yemeni inshuro ebyiri, inshuro ya mbere hari mu mwaka wa 8 A.H. ubwo nibwo abasebeje Ali bamusebeje, ubwo bamwe mu bari kumwe na Ali baje ku ntumwa bamurega ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w) i Madina. Icyo gihe intumwa yarakajwe n’ibyo bavugaga kuri Ali, babonye igaragaje uburakari mu maso yayo, ntibongeye kumusebya.

Inshuro ya kabiri hari mu mwaka wa 10 A.H. Icyo nicyo gihe intumwa y’Imana (s.a.w.w) yahaye Ali ibendera inamwambika ikiremba iramubwira iti: “Genda ntugire ikibazo, igihe Ali (a.s) yahise yerekeza aho yari atumwe nk’umuyobozi wari uyobowe n’Imana, kugeza ubwo ashohoje inshingano yari yahawe n’Intumwa y’Imana. Aragaruka afatanya n’intumwa y’Imana gukora Hijja yo gusezera. Intumwa imuha ikaze ryinshi, anafatanya nawe gutanga igitambo cya Uduhiya. Iyo nshuro ntawusebya Ali wigeze agerageza gufungura umunwa we, nta n’umuntu mubi wigeze agira ikibi amukorera. None n’iyihe mpamvu yatuma Hadithi ya Ghadiri ivugwa ko yavuzwe kubera abasebeje Ali? Cyangwa ikaba yaravuzwe hagamije gusubizwa ibyo yari yavuzweho nk’uko bavuga?

Ntabwo kuba hari abarwanya Ali byaba impamvu yatuma intumwa imutaka cyane yakoze ihagaze kuri podiyumu k’umunsi wa Ghadiri. Imana irinde intumwa ibikorwa bitari iby’ubuhanga nk’ibyo. Ubuhanga yari afite komora ku Imana ntibwatuma akora amanjwa nk’ayo, kuko Imana Aza wa Jallah yamuvuzeho iti:

“Mu by’ukuri ni amagambo y’intumwa yubahitse, si amagambo y’umusizi dore ko kwemera kwanyu ari guke, Nta n’ubwo ari amagambo y’umupfumu dore ko ari gake mwibuka, yamanutse ivuye kwa Nyagasani w’ibiremwa”.

Iyabaga icyari kigamijwe n’intumwa ari ukwerekana uruhare rwa Ali mu idihi, no kwamagana abamwanga, yari kuvuga ati: “Uyu ni mwene data wacu, umukwe wanjye, ise w’urubyaro rwanjye, umutware w’abantu bo mu rugo rwanjye; kubera ibyo ntimuzamubuze amahoro.” Cyangwa andi magambo nkayo. Ariko Hadithi ya Ghadiri nta kintu nkicyo ivugaho cyangwa ikijya gusa nkacyo.

Page 356: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

356 AL-MURAJA‘ÄT

Naho kuvuga abantu bo mu rugo rwe (Ahalul—bayiti muri iriya Hadithi al-Ghadir, ni ukunganira ibivugwa muri iriya Hadithi twavuze, kuko yabavuze hamwe n’igitabo cy’Imana, ibagereranya nacyo, ibagira bayobozi n’ikitegererezo cy’abanyabwenge, iravuga iti:

إني تارك فيكم ما إن تمسكتم به لن تضلوا، كتاب هللا “

”وعترتي أهل بيتي“Mbasigiye ibiremereye bibiri, nimubigenderaho ntimuzayoba nyuma yanjye na rimwe: Igitabo cy’Imana n’urubyaro rwanjye, rwo mu rugo rwanjye.” Yavuze ayo magambo agamije kumenyesha Abayisilamu ko ntawundi bagomba kwifashisha nyuma yayo batari bo. Kuba intumwa yaragereranyije Ahalul- bayiti na Qur’ani birahagije ku kubera ubuhamya bw’uko ari itegeko kugendera no gukurikira abaimamu bakomomoka mu rubyaro rw’intumwa (a.s), bashyirwa mu rwego rumwe n’igitabo cy’Imana kitazirwa n’ikinyoma cyaba kigiturutse imbere cyangwa inyuma, nk’uko bitemewe kwifashisha ikindi gitabo kinyuranya n’igitabo cy’Imana Aza wa Jallah, ni nako bitemewe kwifashisha imamu unyuranya n’abaimamu bakomoka mu rubyaro rw’intumwa (a.s). Reba iyi mvugo y’intumwa (s.a.w.w), igiramo iti: “Byombi ntibizigera bitandukana kugeza ubwo bizangarukira ku kizenga (cya Kauthara);” Ni ubuhamya bw’uko isi itazabaho nyuma ye nta Imamu ukomoka k’urubyaro rw’intumwa uri mu rwego rumwe na (Qur’an) uriho.

Buri wese wibajije kuri iyi Hadithi asanga ishyiraho imipaka y’ubukhalifa bityo bukaba budashobora kurenga abaimamu bakomoka ku intumwa (s.a.w.w) bugafatwa n’abandi. Ibi byunganirwa na Hadithi yavuzwe na Zayd ibn Thabit yandikwa na Ahmed mu gitabo cye Musnad mu ntangiriro z’urup. rw’i 122, umuzingo wa 5:

ن زيد بن ثابت، قال: ع أخرج االمام أحمد في مسنده

إني تارك »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

فيكم خليفتين، كتاب هللا حبل ممدود من السماء الى

األرض، وعترتي أهل بيتي، فإنهما لن يفترقا حتى

«.الحوض ييردا علIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Mbasigiye ibintu bibiri: Igitabo cy’Imana, ni nk’umugozi wamanuwe uvuye mu ijuru ugera ku isi, n’abantu bo mu rugo rwanjye, ibi byombi ntibizatandukana kugeza bihuye nanjye kuri hawudhi (ikizenga cya Kauthara).”

Mu by’ukuri iyi Hadithi iravuga ubukhalifa bw’abaimamu bakomoka k’ubo mu rugo rw’intumwa (a.s) n’uko ari itegeko kubakurikira. Uzi ko Hadithi zitegeka

Page 357: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 357

gukurikira abaimamu bakomoka mu rugo rw’intumwa ziba zinategeka gukurikira Ali, kuko Ali nyuma y’intumwa y’Imana niwe muyobozi wa Ahalul-bayiti. Mu rundi ruhande, Hadithi ya Ghadiri n’izindi kimwe nkayo zivuga ko Ali ari Imamu ukomoka mu rugo rw’intumwa (s.a.w.w) urwego rwe nk’uko rwavuzwe n’Imana n’intumwa yayo, ari nk’urwa Qur’an. Mu rundi ruhande, ubundi zikavugwa ko ari umuyobozi wa buri wese Imana n’intumwa yayo babereye abayobozi. Ibisobanuro nk’ibi twabitanze mu ibaruwa ya 36; ongera uyisome urarushaho gusobanukirwa. Wassalaam, Umuvandimwe, (Sh).

IBARUWA YA 59 Kuya 28/ Muharamu/ 1330 A.H

I. Ukuri kuragaragaye.

II. Andi macenga mu gushakira iriya Hadithi ibindi bisobanuro.

1) Sinari nabona haba cyera cyangwa ubu, umuntu ucisha make ufite imico myiza nkawe, igihangange mu gutanga ubuhamya no gusubiza ibibazo, umeze kimwe nkawe! Mu by’ukuri ukuyeho ipaziya yo gushidikanya, ugaragaza ukuri ukoresheje ubuhamya bunyuze ubwenge. Ntituzongera kuvuga ko ijambo “wali” na “mawula” ryakoreshejwe muri Hadithi ya al-Ghadir risobanura “ufasha” cyangwa “inshuti” n’ibindi bisobanuro nk’ibyo bitangwa n’abamenyi ba Ahal-Suna, kuko iyo ibisobanuro by’iriya Hadithi bijya kuba nk’uko bibaza, ntabwo uriya wasabye kumanurirwa ibihano bibabaza aba yaraje kubaza intumwa y’Imana biriya bibazo. Igitekerezo cyawe kuri ririya jambo “mawula” ni ukuri kudasubirwaho.

2) Nifuzaga ko wakwemera ibisobanuro by’iriya Hadithi byatanzwe n’agatsiko k’abamenyi barimo imamu Ibn Hajar mu gitabo cye Al-Sawa’iq al-Muhiriqa, na Halabi mu gitabo cye Sirat. Bavuga ko n’ubwo Ali (a.s) ariwe wari ukwiye kuba imamu mbere y’uwo ariwe wese, icyo intumwa yari igamije kuvuga muri iriya Hadithi ya Ghadiri ni uko Ali akwiye kuba imamu (khalifa) mu bihe bizaza, atari uko isobanuwe ubwo waba wemeye ko Ali yari imamu no mubihe by’intumwa (s.a.w.w) [mugihe ibyo bidashoboka]. Kuko intumwa iriho niyo yari imamu yonyine]. Muri iriya Hadithi ni nkaho intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ali azaba Imamu

Page 358: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

358 AL-MURAJA‘ÄT

igihe azaba amaze guhabwa Bayi'â «isezerano».” Kuyisobanura gutyo akaba aribyo bitanyuranya ntibinagongane n’ubutegetsi bw’abaimamu (abayobozi) batatu (Abubakari Umari na Uthumani); no kuyisobanura gutyo akaba aribyo bituma tudatokoza icyubahiro cy’abakurambere bacu b’intungane (bafatwa ko bahuguje Ali ubuyobozi), Imana ibishimire bose. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 60 Kuya 30/ Muharamu/ 1330 A.H

Kwanga amacenga n’ubucabiranya.

Imana ikuyobore! Urashaka ngo dukore amacenga dukwepa ibisobanuro by’ukuri bya Hadithi al-Ghadir twemere ko ivuga ko Ali azaba akwiye kuba imamu igihe Abayisilamu bazaba bamaze kumuha Bayi'â «isezerano», bityo kuba kwe imamu bivugwa muri iriya Hadithi akaba ari inzagihe, atari nyuma yo kwitaba Imana kw’intumwa. Mu iyindi mvugo kuba kwe imamu kwavugwaga hariya ni ukuba abifitiye ubushobzi ariko atari uko ariwe ugomba kuba imamu intumwa imaze kwitaba Imana, hagakorwa ayo macenga yo gukwepa ukuri ngo bitagongana n’ubuimamu (ubuyobozi) bw’abayobozi batatu bamubanjirije [kuyobora Abayisilamu].

Mu izina ry’ukuri, mu izina ry’ubutabera no gushyira mu gaciro, mu izina ryo kuba inyanga mugayo n’inyurabwene, ndakubaza umbwize ukuri, biriya bisobanuro byatanzwe na ziriya ntiti kuri iriya Hadithi ubwawe wanyuzwe nabyo bityo tube natwe twatera ikirenge mu icyawe tubyemera? Nawe wemeye kuyiha ibisobanuro nka biriya, cyangwa uremera ko biriya bisobanuro byakwitirirwa maze natwe twemere tugukurikire? Sinemera ko ubyemera cyangwa wakwemera kubyitirirwa, ibisobanuro bahaye iriya Hadithi ubwawe nzi ko ubona ko atari ukuri. Nzi neza ko ubwawe mu by’ukuri utangazwa n’umuntu uvuga ko iriya Hadithi isobanura kuriya kuko uzi ko ntaho bihuriye n’ibyavuzwe muri iriya Hadithi, nta n’undi muntu wayisobanura kuriya! Ibisobanuro bidahuye n’ubuhanga bw’intumwa (s.a.w.w), asitaghfir-Allah. Ntaho bihuriye n’ibyo intumwa yakoze k’umunsi wa Ghadir, binatandukanye kure n’ubuhamya bw’ibisobanuro by’ukuri

Page 359: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 359

by’iriya Hadithi twatanze, binatandukanye n’ib’uryo al-Harith ibn Nu’man al-Fihri yasobanukiwe iriya Hadithi [ajya kubaza intumwa nyuma agasaba kumanurirwa ibihano niba ibyo intumwa imubwiye ari ukuri], n’icyari kigamijwe n’Imana n’intumwa yayo muriyo, bikananyuranya n’uko abasahaba bose basobanukiwe Hadithi ya Ghadiri.

Mu by’ukuri ubuimamu (ubuyobozi) bw’inzagihe ntaho buhuriye n’ibivugwa muri Hadithi, kuko ubuimamu bw’inzagihe butuma Ali ataba mawula (umuyobozi) w’uw’ariwe wese mu Bayisilamu igihe cyose bariya bakhalifa batatu bariho. Mu by’ukuri ibyo ni ikinyuranyo cy’ibyatangajwe n’intumwa (s.a.w.w) k’umunsi wa Ghadiri ubwo yaravuze iti: “Niko ye! Simfite uburenganzira kuri buri Muyisilamu kurenza ubwo yifiteho?” Abantu bose basubiza bavuga bati: Yego; Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ikomeza ivuga iti: “Buri wese njye ndi mawula (umuyobozi) we, Ali niwe mawula (umuyobozi) we.” Urabona ko nta Muyisilamu wakuwe mu bandi ngo intumwa ivuge ko ari umuyobozi w’abazabaho igihe azaba yamaze guhabwa Bayi'â «isezerano»] yanatorewe kuba khalifa. Ali ni mawula wa buri Muyisilamu wese nta kujya umunanu. Aba bombi Abubakari na Umari, bamaze kumva aya magambo intumwa yatangaje kuri ali k’umunsi wa Ghadir, babwiye Ali bati: “Yewe mwana wa Abitalib, wabaye mawula (umuyobozi) wa buri mwemera n’umwerakazi.” 1 Bityo nabo bemeraga ko yagizwe umuyobozi wa buri mwemera n’umwemerakazi, harimo abemera n’abemerakazi bariho uhereye izuba rigeze hagati k’umunsi wa Ghadir.

Igihe kimwe hari uwabajije Umari ati: “Ibyo ukorera Ali binyuranye n’ibyo ukorera abandi basahaba b’intumwa.” Umari aramusubiza ati: “Nabuzwa n’iki kubimukorera mu gihe ari mawula (umuyobozi) wanjye.” Aha yemeye ko Ali ari umuyobozi we, kandi icyo gihe (Ali) yari atari yatorerwa kuba Khalifa, atari yanahabwa Bayi'â «isezerano».

Ibaze kuri ririya jambo rya (Umari) uburyo yahamije ko Ali ari mawula we na mawula wa buri mwemera n’umwemerakazi, si mu inzagihe ahubwo uhereye igihe intumwa yari ikimara kumutangaza kuba umuyobozi.

1– Iyi Hadithi yanditswe na Dar Qutni, nkuko yanditse mu ikiciro cya 5, igika cya Al-Saw’iq al-Muhriqa cya Ibn Hajar, k’urup. rwa 26. yanavuzwe n’abanditsi benshi ba Hadithi, Ahmed yanditse iyi Hadithi yarakuwe kuri Umar na al-Bara ibn Azib k’urup. rwa 281, umuzingo wa 4, mu gitabo cye Musnad, twayivuzeho mu i Barua yacu ya 54 aho haruguru.

Page 360: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

360 AL-MURAJA‘ÄT

اختصم اعرابيان الى عمر، فالتمس من علي القضاء

بينهما، فقال أحدهما: هذا يقضي بيننا؟ فوثب اليه

ويحك ما تدري من هذا؟ "عمر وأخذ بتالبيبه، وقال:

ولى كل مؤمن، ومن لم يكن مواله فليس هذا موالك وم

"بمؤمنIgihe kimwe haje Abarabu bo muri Sahara (abanyagiturage) babiri kuregera Umari, Umari asaba Ali guca urubanza rw’abo banyasahara babiri. Umwe muri bo arabaza ati: “Uyu (avuga Ali) niwe ushaka ko aducira urubanza?” Umari n’uburakari bwinshi asimbukira wa mwarabu, amufata mu ijosi aramubwira ati: “Uragowe! Uwo utunga agatoki uramuzi? Uriya ni mawula (umuyobozi) wawe, na mawula (n’umuyobozi) wanjye, na mawula (umuyobozi) w’abemera bose. Na buri wese utemera ko ari mawula (umuyobozi) we, mu by’ukuri si Umuyislamu.” 1 Inkuru nk’izi ni nyinshi cyane.

Imana ikuyobore inayobore abantu bawe ibicishije mu kaboko kawe! Uzi neza ko filozofi ya Ibn Hajar n’abayoboke be iha Hadithi ya Ghadir biriya bisobanuro yemewe, byaba bigaragaye ko intumwa y’Imana ivuga imvugo zidasobanutse ziitananyuze ubwenge – turasaba Imana iturinde kuba twagira ibitekerezo nk’ibi – kuba yaravugaga ikanakora amafuti- bityo dushingiye kuri iriya filozofi yabo, twavuga ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) [Imana idukinge kuyitekerezaho ibintu nk’ibyo] yakoraga ibintu bidafite icyo bigamije bitari iby’ubuhanga ikoranya imbaga y’abantu ku nkuba y’izuba nta kindi igamije uretse kubabwira ati: “Mu inzagihe Ali naramuka ahawe Bayi'â «isezerano», agatorerwa kuba khalifa, azaba akwiye kuba mawula (umuyobozi) wa buri mwemera n’umwemerakazi, mbere y’uko ahabwa Bayi'â «isezerano»akanatorerwa kuba khalifa, azaba ari rubanda rwa giseseka kimwe nk’abandi Bayisilamu.

Mu by’ukuri igikorwa nk’iki cyasekwa n’ibicucu turetse abanyabwenge. Kuri bo buri wese wahawe Bayi'â «isezerano», yari akwiye kuba umuyobozi, muri icyo gihe ayobora Ali yabaga ari rubanda kimwe nk’abandi basahaba. Mu by’ukuri Bayisilamu niba filozofi y’iriya Hadithi ari nka kuriya bariya bamenyi babiri ba Ahal- Suna bavuze, muzasobanura ko icyo Ali yarushaga abandi gituma intumwa imukorera biriya cyari ikihe?

1– Igika cya 11 mu gitabo cya Al-Saw’iq al-Muhriqa cya Ibn Hajar.

Page 361: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 361

Naho imvugo yabo y’uko iyo muri iriya Hadithi hari kuba hagamijwe kuvuga ko Ali ari imamu, yari kuba ari Imamu intumwa y’Imana ikiriho, mugihe intumwa iriho ariyo yari imamu. Turavuga tuti: “Mu by’ukuri iyo mvugo yabo ni amacenga n’ubucabiranya bakoze bagamije kuyobya uburari no guhisha ukuri bitangaje, no kwirengagiza amasezerano intumwa, abakhalifa, n’abami baha abazabazungura, ni no kwirengagiza nkana ibivugwa muri iyi Hadithi:

أنت مني بمنزلة هارون من موسى، إال أنه ال نبي »

«بعدي“Yewe Ali! Urwego rwawe kuri njye, ni nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye.” Ni ukwirengagiza nkana imvugo y’intumwa (s.a.w.w) muri Hadithi al- Dari yavuzemo iti:

.«فاسمعوا له وأطيعوا»“Ni mwumve kandi mwumvire [Ali] .” N’ibindi byamuvuzweho muri Hadithi nyinshi.

N’ubwo twafata ko Ali atashoboraga kuba imamu mu gihe intumwa iriho, ariko nk’uko biboneka yagombaga guhita aba imamu intumwa ikimara kwitaba Imana nta wundi uciye hagati. Naho icyubahiro cy’abakhalifa n’abakurambere [banyu] hari ubundi buryo cyarindwa hadakozwe amacenga n’ubucabiranya bwo guha imirongo yera ibisobanuro bitari ukuri nk’uko tuzabibereka nihaboneka umwanya. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 61 Kuya 01/ Safar / 1330 A.H

Gusaba kubwirwa imirongo yera ifite imvano y’Abashiya.

Igihe cyose icyubahiro cya salafu (abakhalifa batatu n’abasaha) kizaba kidatokojwe, nta kibazo na gito kuri Hadithi zivuga kuri Ali, zirimo iriya Hadithi ya Ghadir n’izindi, bityo hakaba nta ntimpamvu yo kuziha ibindi bisobanuro. Wenda mufite Hadithi zivuga ku byo tumaze kuvugaho Ahal- Suna batazi, nasabaga ko wazivuga kugira ngo tuzimenye. Wassalam.

Page 362: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

362 AL-MURAJA‘ÄT

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 62 Kuya 02/ Safar / 1330 A.H

Hadithi mirongo ine [z’Abashiya]

Yego, dufite Hadithi sahih kandi mutawatiru Ahal- Suna batazi, zavuzwe n’abaimamu bo mu rubyaro rw’intumwa Muhammad (s.a.w.w), tugiye kukubwira mirongo ine muri zo.1

1– Twashyize imbere kuvuga Hadithi mirongo ine bitewe na Hadithi y’intumwa y’Imana (s.a.w.w. yakuwe kuri Amirul Mu’minin Ali Ibn Abu TAlib (as), Abdullaj Ibn Abbas, Abdullajh Ibn Mas’ud, Abdullah Ibn Umar, Abu Sa’id al-Khudri, Abu Darda, Abu Hurayrah, Anas Ibn Malik, Ma’ath ibn Jabal, bose baravuze bati:

عن كل من أمير المؤمنين علي بن أبي طالب، وعبدهللا بن عباس،

وعبدهللا بن مسعود، وعبدهللا بن عمر، وأبي سعيد الخدري، وأبي

الدرداء، وأبي هريرة، وأنس بن مالك، ومعاذ بن جبل، من طرق

كثيرة متنوعة أن رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، قال: من حفظ

ا من أمر دينها بعثه هللا يوم القيامة في على أمتي أربعين حديث

زمرة الفقهاء والعلماء، وفي رواية: بعثه هللا فقيها عالما.

وفي رواية أبي الدرداء: كنت له يوم القيامة شافعا وشهيدا،

وفي رواية ابن مسعود: قيل له ادخل من أي ابواب الجنة شئت.

ر في زمرة وفي رواية ابن عمر: كتب في زمرة العلماء وحش

الشهداء. وحسبنا في حفظ هذه األربعين وغيرها مما اشتملت

عليه مراجعاتنا كلها قوله صلى هللا عليه وآله وسلم: نصر هللا

امراءا سمع مقالتي فوعاها، فأداها كما سمعها، وقوله صلى هللا

(.هسر عليه وآله وسلم: ليبلغ الشاهد منكم الغائب )منه قدس

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Buri wese uzigisha abayoboke banjye Hadithi mirongo ine zirebana n’ibibazo by’idini, k’umunsi w’imperuka Allah azamuzura ari mu bamenyi”. Muri Hadithi yindi: “Allah azamuzura ari umumenyi,” Mu iyindi Hadithi handitsemo hati: “Nzamutakambira kuri Allah k’umunsi w’imperuka”, mu iyindi Hadithi: “K’umunsi w’imperuka azabwirwa yinjire mu muryango w’ijuru ashaka”. N’izindi.

Page 363: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 363

أخرج الصدوق محمد بن علي بن الحسين بن موسى بن

بابويه القمي في كتابه إكمال الدين وإتمام

النعمة ـ باالسناد الى عبدالرحمن بن سمرة من حديث

يا بن »عن رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، جاء فيه:

سمرة اذا اختلفت األهواء وتفرقت اآلراء، فعليك

إمام أمتي وخليفتي عليهم بعلي بن أبي طالب، فإنه

. «من بعدي

1) Al-Saduq Muhammad ibn Ali ibn al-Huseyin ibn Babawayh al-Qummi mu gitabo cye Ikmal al-Din wa Imam al-Ni’mah yanditsemo Hadithi yavuzwe na Abdul Rahman ibn Samrah; intumwa y’Imana yabwiye Abdul Rahman ibn Samrah iti: “Yewe Abu Samarah! Niba ibitekerezo n’amatwara by’abantu binyuranye, wowe ujye ukurikira Ali ibn Abitalib, kuko we ari Imamu w’Abayisilamu kandi akaba ariwe khalifa [umusigire] nyuma yanjye.”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا عن ابن عباس، قال:

إن هللا تبارك »هللا عليه وآله وسلم: قال رسول هللا صلى

وتعالى، اطلع على أهل األرض اطالعة، فاختارني منها

فجعلني نبيا، ثم اطلع الثانية، فاختار عليا

ني أن أتخذه أخا ووليا، رفجعله إماما، ثم ام

الحديث . «ووصيا وخليفة ووزيرا،2) Muri icyo gitabo, nyine Ikmal, al-Saduq yanditse mo Hadithi ya Ibn Abbas ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Imana Aza wa Jallah, yibajije ku batuye isi, impitamo muri bo kuyibera intumwa, irongera ibibazaho ihitamo Ali kuba Imamu integeka kunywana nawe, inamuhitamo kuba umusigire, khalifa (umuyobozi) na waziri (umufasha wanjye).”

اخرج الصدوق في االكمال أيضا بسنده الى االمام

الصادق عن أبائه عليهم السالم، أن رسول هللا صلى هللا

عليه وآله وسلم، قال: حدثني جبرائيل عن رب العزة

من علم أن ال إله إال أنا وحدي، »جالله، أنه قال: جل

وأن محمدا عبدي ورسولي، وأن علي بن أبي طالب

مة من ولده حججي، أدخلته الجنة خليفتي، وأن األئ

الحديث . «برحمتي.

3) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, yavuzemo Hadithi sanadi [imvano] yayo irangirira kuri Imamu al-Saadiq (a.s), nawe yarayikuye ku babyeyi be, ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Jibril yambwiye ko Imana Aza wa

Page 364: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

364 AL-MURAJA‘ÄT

Jallah yaravuze iti: “Buri uzaba azi ko nta mana yindi ikwiye kugandukirwa by’ukuri uretse njye jyenyine, n’uko Muhammad ari umugaragu n’intumwa yanjye, n’uko Ali ibn Abitalib ariwe khalifa wanjye, n’uko abaimamu bakomoka k’urubyaro rwe ari abahamya b’Imana ku isi, ku bw’impuhwe zanjye uwo nzamwinjiza mu ijuru.”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا بسنده الى االمام

قال رسول هللا صلى هللا »الصادق عن أبيه عن جده، قال:

عليه وآله وسلم: األئمة بعدي اثنا عشر، أولهم علي

«وآخرهم القائم، هم خلفائي وأوصيائي.4) Al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, yanditse Hadithi sanadi [imvano] yayo irangrira kuri Imamu al-Saadiq (a.s) yayikuye kuri se nawe yarayikuye kuri sekuru we, yavuze ko intumwa y’Imana yaravuze iti: “Abaimamu nyuma yanjye ni cumi na babiri: Uwambere wabo ni Ali uwanyuma wabo ni al-Qaim [al-Mahdi]; ni bo banzunguye bakaba n’abakhalifa banjye [abampagarariye].”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا باالسناد الى األصبغ

بن نباتة، قال: خرج علينا أمير المؤمنين علي بن

أبي طالب ذات يوم، ويده في يد ابنه الحسن، وهو

يقول: خرج علينا رسول هللا ذات يوم، ويده في يدي

خير الخلق بعدي وسيدهم أخي هذا، »هكذا، وهو يقول:

«ير كل مؤمن بعد وفاتي.وهو إمام كل مسلم، وأم . الحديث

5) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal avuga Hadithi sanadi yayo irangirira kuri al-Asbagh ibn Nabatah uvuga ko igihe kimwe umuyobozi w’abemera Ali ibn Abitalib (as) yashyize ikiganza cye mu kiganza cy’umwana we al-Hasan, aravuga ati: “Igihe kimwe intumwa y’Imana yaje imfashe akaboko nk’uku nkagufashe, iravuga iti: ‘Ikiremwa kiruta ibindi nyuma yanjye, umutware w’abantu, ni uyu muvandimwe wanjye, ni Imamu (umuyobozi) wa buri Muyisilamu, umuyobozi wa buri mwemera nyuma yo gupfa kwanjye.”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا بسنده الى االمام

الرضا عن آبائه مرفوعا الى رسول هللا صلى هللا عليه

ويركب من أحب أن يتمسك بديني،»وآله وسلم، قال:

سفينة النجاة بعدي، فليقتد بعلي بن أبي طالب

Page 365: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 365

فإنه وصيي، وخليفتي على أمتي في حياتي وبعد

«وفاتي.6) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, yanditsemo Hadithi sanadi yayo irangirira kuri Imamu al-Ridha (a.s) yarayikuye kubabyeyi be, intumwa y’Imana yaravuze iti: “Ushaka gukomera mu dini yanjye, no kurira ubwato burokora, ni akurikire Ali ibn Abitalib, kuko ari umusigire wanjye, n’umpagarariye mu Bayisilamu ndi muzima naranapfuye.”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا بسنده الى االمام

الرضا عن أبيه عن آبائه مرفوعا الى رسول هللا صلى هللا

وأنا وعلي »عليه وآله وسلم، من حديث قال فيه:

أبوا هذه األمة، من عرفنا فقد عرف هللا، ومن أنكرنا

فقد أنكر هللا عز وجل، ومن علي سبطا أمتي وسيدا

لحسن والحسين، ومن ولد الحسين شباب أهل الجنة ا

تسعة طاعتهم طاعتي، ومعصيتهم معصيتي، تاسعهم

«قائمهم ومهديهم.7) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, yanditsemo Hadithi sanadi yayo irangirira kuri Imamu al-Ridha (as), nawe yarayikuye ku babyeyi be, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Njye na Ali turi Ababyeyi b’Abayisilamu; buri utuzi aba amenye Imana, na buri utatumenye aba ataramenye Imana. Abana ba Ali ni abuzukuru banjye; al-Hasan na al-Huseyini, bakaba ari abatware b’abasore bo mu ijuru, mu rubyaro rukomoka kuri al-Huseyini hazabamo abaimamu icyenda: buri uzabumvira ninjye azaba yumviye, n’uzabasuzugura ninjye azaba asuzuguye; icyenda muri bo ni Qa’im na Mahdi wabo.”

أخرج الصدوق في االكمال باالسناد الى االمام الحسن

العسكري عن أبيه مرفوعا الى رسول هللا صلى هللا عليه

يا بن مسعود علي بن »وآله وسلم، من حديث قال فيه:

«أبي طالب إمامكم بعدي وخلفتي عليكم.8) Al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, ifite sanadi irangirira kuri Imamu al-Hasan al-Askari (a.s) yaravuye ku babyeyi be, intumwa y’Imana yabwiye Ibn Mas’ud iti: “Yewe Ibn Mas’ud! Ali ibn Abitalib ni Imamu (umuyobozi) wawe nyuma yanjye, niwe uzasigara ampagarariye nyuma yanjye muri mwe.”

سلمان، االكمال أيضا باالسناد الى يأخرج الصدوق ف

قال: دخلت على النبي صلى هللا عليه وآله وسلم، فإذا

Page 366: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

366 AL-MURAJA‘ÄT

م فاه، ويقول ثالحسين بن علي على فخذه، وهو يل

أنت ابن سيد، وأنت إمام ابن إمام، أخو إمام أبو »

األئمة وأنت حجة هللا وابن حجته، وأبو حجج تسع من

«صلبك تاسعهم قائمهم.9) al-Suduq mu gitabo cye Ikmal, yanditsemo Hadithi yavuzwe na Salman, Salman yaravuze ati: “Igihe kimwe nagendereye intumwa y’Imana (s.a.w.w), nsanga ikikiye al-Huseyini ibn Ali (as) yicaye kubibero byayo, intumwa y’Imana yaramusomaga ivuga iti: “Uri umutware, umwana w’umutware, Imamu n’umwana wa imamu, umuvandimwe wa Imamu, ise w’abaimamu bazaba ari abahamya b’Imana k’ub’isi, uri umwana w’umuhamya w’Imana, n’abahamya b’Imana icyenda bazava m’umugongo wawe, uwacyenda wabo ni Qa’im (al- Mahadi).”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا باالسناد الى سلمان

أيضا، عن رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم من حديث

يا فاطمة، أما علمت أنا أهل بيت »طويل جاء فيه:

اختار هللا لنا اآلخرة على الدنيا، وأن هللا تبارك

وتعالى، اطلع الى أهل األرض اطالعة، فاختارني من

اطالعة ثانية، فاختار زوجك، وأوحى خلقه، ثم اطلع

الي أن أزوجك إياه، وأتخذه وليا ووزيرا، وأن

أجعله خليفتي في أمتي، فأبوك خير األنبياء، وبعلك

«خير األوصياء، وأنت أول من يلحق بي.10) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, yanditsemo Hadithi sanadi irangirira kuri Salman ni Hadithi ndende intumwa y’Imana yaravuze iti: “Yewe Fatimah! Uzi ko twe Ahlul- bayiti Imana yaduhitiyemo ubuzima bw’imperuka? Imana yagize imperuka kuri twe kuba nziza kurenza ubu buzima bw’isi, Imana Aza wa Jallah yarebye mu bari ku isi, impitamo mu biremwa byayo; bwa kabiri irongera ireba mu batuye ku isi, ihitamo umugabo wawe, integeka kumugushyingira, imugira wali (umuyobozi w’Abayisilamu) na wazir (umufasha wanjye), na khalifa wanjye uzasigara ampagarariye mu Bayisilamu. Bityo iso akaba ari imbonera mu ntumwa, n’umugabo wawe akaba imbonera mu basigire (abarazwe n’intumwa), kandi ni wowe wambere uzahita ankurikira nimara gupfa...”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا من حديث طويل، ذكر

ئتي رجل من المهاجرين افيه اجتماع أكثر من م

العلم األنصار في المسجد على عهد عثمان، يتذاكرون

Page 367: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 367

والفقه، وأنهم تفاخروا بينهم، وعلي ساكت،

فقالوا: يا أبا الحسن ما يمنعك أن تتكلم؟ فذكرهم

علي أخي »بقول رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

ووزيري، ووارثي ووصيي، وخليفتي في أمتي، وولي كل

الحديث. «مؤمن بعدي، فأقروا له بذلك.11) al-Saduq, mu gitabo cye Ikmal, yanditsemo Hadithi ndende, ivuga ko Muhajirun (abimukira bavuye i Makka) na Answar (abasangwa butaka ba Madina) barenga maganabiri mu gihe cy’ubutegetsi bwa Uthumani bari mu musigiti biga ubumenyi n’amategeko (fiqh), na buri wese muri bo atangira kuvuga ibigwi bye, Ali (a.s) araceceka. Baramubaza bati: “Yewe se wa al-Hasani, n’iki cyatumye wifata ntiwivuga ibigwi byawe?” mu kubasubiza, Ali (a.s) yabibukije imvugo yavuzwe n’intumwa y’Imana igira iti: “Ali ni umuvandimwe wanjye, umufasha wanjye, uzanzungura agasigara akora inshingano zanjye, uzasigara ampagarariye mu Bayisilamu, na wali (umuyobozi) wa buri mwemera nyuma yanjye; ibyo byose yivuzeho barabyemera.”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا عن كل من عبدهللا بن

ر بن جعفر، والحسن، والحسين، وعبدهللا بن عباس، وعم

أبي سلمة، وأسامة بن زيد، وسلمان، وأبي ذر،

والمقداد، قالوا جميعا: سمعنا رسول هللا صلى هللا عليه

أنا أولى بالمؤمنين من أنفسهم، »وآله وسلم، يقول:

«ثم أخي علي أولى بالمؤمنين من أنفسهم.12) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, yanditsemo Hadithi ndende yavuzwe na Abdullah ibn Ja’far, al-Hasani, al-Huseyin, Abdullah ibn Abbas, Umar ibn Abu Salamah, Usamah ibn Ziyad, Abu Dharr al-Ghifari, na al-Miqdad, baravuga bati: “Twumvise intumwa y’Imana ivuga iti: "Mfite uburenganzira ku Bayisilamu kurenza ubwo bo bifiteho; umuvandimwe wanjye Ali nawe nyuma yanjye afite uburenganzira ku Bayisilamu kurenza ubwo bifiteho.”

أخرج الصدوق في األكمال أيضا عن االصبغ بن نباتة،

عن ابن عباس، قال: سمعت رسول هللا صلى هللا عليه وآله

أنا وعلي والحسن والحسين وتسعة من »وسلم، يقول:

«ولد الحسين مطهرون.13- Al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, Hadithi ya al-Asbagh ibn Nabatah avuga Hadithi yavuzwe na Ibn Abbas, yavuze ko yumvise intumwa y’Imana

Page 368: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

368 AL-MURAJA‘ÄT

(s.a.w.w) ivuga iti: “Njye, Ali, al-Hasan, al-Husein n’abandi icyenda mu rubyaro rwa Huseyini twarejejwe.”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا عن عباية بن ربعي،

عن ابن عباس، قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله

. «أنا سيد النبيين وعلي سيد الوصيين»سلم: و14) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal yanditsemo Hadithi ya Ibn Abayah ibn Rab’I, avuga Hadithi yavuzwe na Ibn Abbas yavuze ko intumwa y’Imana yavuze iti: “Ndi umutware w’intumwa, Ali akaba umutware wa wasii (abazunguye intumwa).”

أخرج الصدوق في االكمال باالسناد الى االمام

الصادق، عن آبائه مرفوعا الى رسول هللا صلى هللا عليه

إن هللا عز وجل اختارني من جميع »وآله وسلم، قال:

األنبياء، واختار مني عليا وفضله على جميع

األوصياء، واختار من علي الحسن والحسين، واختار

وصياء من ولده، ينفون عن الدين من الحسين األ

تحريف الغالين، وانتحال المبطلين، وتأويل

«الضالين.15) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal yanditsemo Hadithi sanadi yayo irangirira kuri Imamu al-Saadiq (a.s) yaravuye ku babyeyi be ko intumwa y’Imana yavuze iti: “Imana Aza wa Jallah, yampisemo mu intumwa irantonesha, inahitamo Ali muri ba wasii (abarazwe n’intumwa) bose iramutonesha, ihitamo mu bana ba Ali, al-Hasani na al-Huseyin, ihitamo urubyaro rukomoka kuri al-Huseyin ibagira abasigire bazarinda idini guhindurwa n’abanyakinyoma, n’ubuyobyi bw’abayobye.”

أخرج الصدوق في االكمال أيضا عن علي؛ قال: قال

األئمة من بعدي اثنا عشر، أولهم أنت يا »رسول هللا:

علي، وآخرهم القائم الذي يفتح هللا عز وجل على يديه

«مشارق األرض ومغاربها.16) al-Saduq mu gitabo cye Ikmal, yanditsemo Hadithi ya Ali (a.s) ivuga ko intumwa y’Imana yavuze iti: “Abaimamu nyuma yanjye ni cumi na babiri: Uwambere wabo ni Ali uwanyuma wabo ni al-Qa’im, bicishijwe mu kaboko ke, Imana Aza wa Jala izabohoza uburasirazuba n’iburengerazuba bw’isi.”

أخرج الصدوق في أماليه عن االمام الصادق عن آبائه

من حديث قال فيه رسول هللا صلى هللا عليه وآله مرفوعا

Page 369: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 369

علي مني، وأنا من علي، خلق من طينتي، يبين »وسلم:

للناس ما اختلفوا فيه من سنتي، وهو أمير

«المؤمنين، وقائد الغر المحجلين، وخير الوصيين. الحديث.

17) al-Saduq mu gitabo cye cyitwa Amalii yanditsemo Hadithi ndende ya Ali (as), intumwa y’Imana yaravuze iti: “Ali ni umwe nanjye, nanjye nkaba umwe na Ali, yaremwe mu icyondo kimwe n’icyo naremwemo; azajya asobanurira abantu ibyo badasobanukiwe muri Suna zanjye; ni Amiri (umuyobozi) w’abemera, ni nawe muyobozi w’abazaba bafite ikibibi cy’urumuri mu gahanga kabo k’umunsi w’imperuka, ni nawe mbonera muri ba wasii [abarazwe n’intumwa].”

أخرج الصدوق في أماليه أيضا بسنده الى علي

مرفوعا، من حديث طويل، قال فيه رسول هللا صلى هللا

إن عليا أمير المؤمنين، بوالية »عليه وآله وسلم:

من هللا عز وجل عقدها فوق عرشه، واشهد على ذلك

مالئكته، وإن عليا خليفة هللا وحجة هللا، وإنه المام

. الحديث. «المسلمين

18) al-Saduq mu gitabo cye Amalii yanditsemo Hadithi ndende ya Ali (a.s), avugamo ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ali ni Amiri (umutware) w’abemera, Wilayat (ubutegetsi) yahawe n’Imana Aza wa Jala, buvuye kuri Arish yayo, itegeka abamalayika kubihamya (bavuga bati): ‘Ali ni umuhagararizi w’intumwa y’Imana Hujjatullah (umuhamya w’Imana), ni na Imamu w’Abayisilamu.”

أخرج الصدوق في األمالي أيضا عن ابن عباس، قال:

يا علي أنت »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

إمام المسلمين، وأمير المؤمنين، وقائد

«الغرالمحجلين، وحجة هللا بعدي، وسيد الوصيين. الحديث.

19) al-Saduq, mu gitabo cye Amali, yanditsemo Hadithi ya Ibn Abbas avuga ko intumwa y’Imana yavuze iti: “Yewe Ali! Uri umuyobozi w’Abayisilamu, Amiri (umutware) w’abemera, umuyobozi w’abazaba bafite ikibibi cy’urumuri mu gahanga kabo k’umunsi w’imperuka, umuhamya w’Imana nyuma yanjye, n’umutware wa ba wasii [abarazwe n’intumwa] bose.”

Page 370: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

370 AL-MURAJA‘ÄT

أخرج الصدوق في أماليه أيضا عن ابن عباس، قال:

يا علي أنت »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

«خليفتي على أمتي، وأنت مني كشيت من آدم.20) Al-Saduq mu gitabo cye Amali, yanditsemo Hadithi ya Ibn Abbas,avuga ati, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Ali! Uri uzanzungura uwo nzasiga ampagarariye mu bantu banjye, urwego rwawe kurinjye ni nk’urwa Seth kuri Adam.”

أخرج الصدوق في أماليه أيضا باالسناد الى أبي ذر،

قال: كنا ذات يوم عند رسول هللا في مسجده، فقال:

نين، يدخل عليكم من هذا الباب رجل هو أمير المؤم»

وإمام المسلمين، فإذا بعلي بن أبي طالب قد طلع،

فاستقبله رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، ثم أقبل

«هذا إمامكم بعدي.»علينا بوجهه الكريم، فقال: الحديث.

21) al-Saduq, mu gitabo cye cyitwa Amali, yanditsemo Hadithi ya Abu Dharr al-Ghifari yaravuze ati: “Igihe kimwe twari kumwe n’intumwa y’Imana ubwo yavugaga iti: ‘Muri uyu muryango hagiye gutunguka umuntu, akaba ari Amiri (umutware) w’abemera na Imamu w’Abayisilamu.’ Hahita hinjira Ali ibn Abitalib, intumwa y’Imana (s.a.w.w) imuha ikaze cyane, yerekeza uburanga butagatifu bwayo kuri twe iravuga iti: ‘Uyu ni Imamu (umuyobozi) nyuma yanjye.’

: قال األنصاري، عبدهللا بن جابر عن أماليه في الصدوق أخرج

طالب أبي بن علي»: وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال

االمام وهو: قال ان الى علما، وأكثرهم سلما، أقدمهم

«.بعدي والخليفة

22) al-Saduq mu gitabo cye Amali yanditsemo Hadithi ya Jabir ibn Abdullah al-Answari yaravuze ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ali ibn Abitalib niwe wababanjirije kwinjira Ubuyisilamu, ni nawe ufite ubumenyi bwinshi kubarusha… ni na Imamu n’uzasigara ampagarariye nyuma yanjye.”

ابن عباس؛ أخرج الصدوق في أماليه أيضا بسنده الى

معاشر »قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

الناس من أحسن من هللا قيال؟ إن ربكم جل جالله، أمرني

Page 371: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 371

أن أقيم لكم عليا علما وإماما وخليفة ووصيا، وأن

«أتخذه أخا ووزيرا.23) Mu gitabo Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi sahihi sanadi yayo irangirira kuri Ibn Abbas, ati intumwa y’Imana yaravuze iti: “Yemwe bantu! Ni inde ufite amagambo meza kuruta ay’Imana? Nyagasani wanyu Aza wa Jala, yantegetse kuzamura mu rwego Ali akaba Imamu, uwo nzaraga uzanasigara ashyira inshingano zanjye mu bikorwa, no kumugira umuvandimwe n’umufasha.”

أخرج الصدوق في أماليه أيضا باالسناد الى أبي

عياش، قال: صعد رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم

وإن »المنبر فخطب ثم ذكر خطبته، وقد جاء فيها:

ابن عمي عليا هو أخي، ووزيري، وهو خليفتي،

الحديث. «والمبلغ عني.24) Mu gitabo Amali cya al-Saduq Harimo Hadithi sahihi sanadi yayo irangirira kuri Abu Ayyash yaravuze ati: “Igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) yuriye mimbari ivuga khutba, muriyo iti: ‘Mwene data Ali ni umuvandimwe wanjye, umufasha wanjye, akazanashyikiriza abantu ubutumwa bwanjye.’”1

1– Iyi Hadithi n’izindi zayibanjirije, zakoporowe mu gitabo cyitwa Ghayat al-Maram cya al-Saduq. Izi Hadithi ubusanzwe ni ndende, wandukuyemo ibyo dukeneye kudufasha nk’ubuhamya muri izi mpaka. Naho Hadithi zikurikira iyi, twazikoporoye mu gika cya 13 muri icyo gitabo cyitwa Ghayat al-Maram.

Page 372: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

372 AL-MURAJA‘ÄT

المؤمنين؛ أمير الى بسنده أيضا ليهأما في الصدوق أخرج: فقال يوم، ذات وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول خطبنا: قال

شهر فضل في الحديث ساق ثم هللا، شهر أقبل قد إنه الناس أيها

هذا في األعمال أفضل ما هللا رسول يا فقال: علي قال رمضان، رسول يا :فقلت بكى، ثم هللا، محارم عن الورع: قال الشهر؟

هذا في منك يستحل لما أبكي علي يا: فقال يبكيك؟ ما هللا

ولدي، وأبو وصيي، أنت علي يا»: قال أن الى الشهر،

أمري، أمرك موتي، وبعد حياتي في امتي على وخليفتي

. الحديث «.نهيي ونهيك

25) Mu gitabo Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi sahihi sanadi yayo irangirira kuri Amirul-muminina, yaravuze ati: “Igihe kimwe intumwa y’Imana yavuze khutuba, muriyo iravuga iti: ‘Yemwe bantu! Ukwezi kwa Ramazani kuregereje,’ ikomeza ivuga ibyiza bya Ramazani. Ndayibaza nti: «Yewe ntumwa y’Imana! Ni ikihe gikorwa kiza kiruta ibindi muri uku kwezi?’ Irasubiza iti: «Ni ukuba kure ya buri cyose Imana yaziririje,’ Irangije irarira». Ndayibaza nti: «Urijijwe n’iki yewe ntumwa y’Imana?’ Iransubiza iti: «Yewe Ali! Ndijijwe n’ikitemewe kugukorera uzakorerwa muri uku kwezi [nyine bazakwica]: «Wowe uri wasii (umusigire) wanjye, ise w’urubyaro rwanjye, ni na wowe muhagararizi wanjye mu bantu banjye, naba ndi muzima cyangwa narapfuye, icyo utegetse ni nkaho aba arinjye ugitegetse n’icyo ubujije aba ari nkanjye ukibujije...”

أماليه أيضا عن علي عليه السالم، خرج الصدوق في

يا علي »قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

أنت أخي وأنا أخوك، أنا المصطفى للنبوة وأنت

المجتبى لالمامة، أنا صاحب التنزيل وأنت صاحب

التأويل وأنت أبو هذه األمة يا علي أنت وصيي

.ثالحدي «وخليفتي، ووزيري ووارثي، وأبو ولدي،26) Mu gitabo cyitwa Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi yakuwe kuri Ali (a.s), yaravuze ati: «Intumwa y’Imana yaravuze iti: «Yewe Ali! Uri umuvandimwe wanjye nanjye nkaba umuvandimwe wawe, natoranyijwe kuba intumwa, mu gihe wowe watoranyijwe kuba Imamu, njye mpishurirwa ubutumwa [Manurirwa imirongo ya Qur’anu], mu gihe wowe wahawe inshingano yo kuyisobanurira abantu nyuma yanjye, ukaba na se w’Abayisilamu. Yewe Ali! Uri umusigire wanjye, uri umuhagararizi wanjye, uri umufasha wanjye, na se w’abana banjye».

Page 373: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 373

أخرج الصدوق في أماليه أيضا بسنده الى ابن عباس،

قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، ذات يوم

يا علي أنت أخي، »في مسجد قباء، واألنصار مجتمعون،

وأنا أخوك، وأنت وصيي وخليفتي، وإمام أمتي بعدي،

«والى هللا من واالك، وعادى هللا من عاداك.27) Mu gitabo cyitwa Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi isnad yayo ni sahihi, nk’uko yavuzwe na Ibn Abbas, yaravuze ati: “Igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) iri mu musigiti wa Quba Ansar bakoranye, yaravuze iti: ‘Yewe Ali! Njye ndi umuvandimwe wawe nawe uri umuvandimwe wanjye, uri umuhagararizi wanjye, na Imamu w’Abayisilamu nyuma yanjye. Imana izafasha uzagufasha, izanga uzakwanga.’”

أخرج الصدوق في أماليه أيضا من حديث طويل عن أم

يا »سلمة، قال فيه رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

أبي طالب وصيي أم سلمة اسمعي واشهدي، هذا علي بن

«وخليفتي من بعدي، وقاضي عداتي، والذائذ عن حوضي.28) Mu gitabo Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi ya Umm Salamah avuga ko intumwa y’Imana yamubwiye iti: “Yewe Umm Salamah! Umva kandi ube umuhamya: «Uyu Ali ibn Abitalib niwe musigire wanjye, n’umuhagararizi wanjye nyuma yanjye, azacira urubanza abanzi banjye, ni n’umurinzi w’ikizenga cyanjye [cyitwa al-Kawthar]».

سلمان الى بسنده أيضا أماليه في الصدوق أخرج

: يقول وسلم، وآله عليه هللا صلى هللا رسول سمعت: قال الفاراسي،

إن ما على أدلكم أال واألنصار، المهاجرين معاشر يا»

هللا، رسول يا بلى: قالوا أبدا، بعدي تضلوا لن به تمسكتم ،وخليفتي ووارثي ووزيري ووصيي، أخي علي هذا: قال

جبرائيل فإن كرامتي، وأكرموه بحبي، فأحبوه إمامكم

«. لكم أقول أن أمرني29) Mu gitabo Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi ya Salman al-Farisi yaravuze ati: “Numvise intumwa y’Imana (s.a.w.w) ivuga iti: Yemwe Muhajirun na Answar! Mbarangire icyo nimuramuka mukigendeyeho mutazayoba na rimwe? Baravuga bati: ‘Kitubwire ntumwa y’Imana!’ Intumwa y’Imana iravuga iti: “Uyu Ali ni umuvandimwe wanjye, ni umusigire wanjye, ni n’umufasha wanjye, niwe uzanzungura kandi uzampagararira mu bantu banjye, ni imamu wanyu. Bityo, ni mu mukunde

Page 374: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

374 AL-MURAJA‘ÄT

nk’uko munkunda, mumwubahe cyane nk’uko munyubaha, kuko [malayika] Jibraili yantegetse kubabwira ibi mubabwiyeho.’

أخرج الصدوق في أماليه أيضا بسنده الى زيد بن

أال »أرقم، قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

أدلكم على ما إن تمسكتم به لن تهلكوا، ولن

تضلوا، قال: إن إمامكم ووليكم علي بن أبي طالب

فوازروه وناصحوه، وصدقوه، فإن جبرائيل أمرني

«بذلك.30) Mu gitabo Amali cya al-Saduq, yanditsemo isnad ya Hadithi ya Zayd ibn Arqam avugamo ati, intumwa y’Imana yaravuze iti: “Niko ye! Mbarangire icyo nimuramuka mukigendeyeho mutazayoba na rimwe nyuma yanjye? Imamu na wali wanyu ni uyu Ali ibn Abitalib; bityo, mu mushyigikire, mwumve inama abagira, mwemere ibyo ababwira, kuko [malayika] Jibraili yantegetse kubabwira ibi mubabwiyeho.”

أخرج الصدوق في أماليه أيضا عن ابن عباس، من

يا »حديث قال فيه رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

«علي أنت إمام أمتي وخليفتي عليها بعدي.31) Mu gitabo Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi ya Ibn Abbas, ko intumwa y’Imana yavuze iti: “Yewe Ali! Uri Imamu w’abayoboke banjye na khalifa nyuma yanjye.”

أخرج الصدوق في أماليه عن ابن عباس أيضا، قال:

إن هللا تبارك »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

وتعالى أوحى إلي أنه جاعل من أمتي أخا ووارثا،

وخليفة ووصيا، فقلت: يا رب من هو؟ فأوحى إلي أنه

ليها من بعدك، فقلت: يا رب من ع إمام أمتك، وحجتي

هو؟ فقال: ذاك من أحبه ويحبني، الى أن قال في

«بيانه: هو علي بن أبي طالب.32) Mu gitabo Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi yakuwe kuri Ibn Abbas ko intumwa y’Imana yavuze iti: “Imana Aza wa Jala yampishuriye ko mpitamo mu bayoboke banjye umuvandimwe n’uzanzungura, nkanahitamo khalifa n’umusigire uzasigara akora inshingano zanjye.’ Ndabaza nti: ‘Nyagasani! Ni inde mpitamo? Aransubiza ati: ‘Urahitamo uriya unkunda nanjye nkamukunda…’ kugera aho imubwiye iti: ‘Ni Ali ibn Abitalib.’”

Page 375: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 375

أخرج الصدوق في أماليه عن االمام الصادق عن آبائه

لما اسري بي الى السماء »مرفوعا قال: قال رسول هللا:

عهد الي ربي جل جالله في علي: إنه إمام المتقين،

الحديث. «وقائد الغر المحجلين، ويعسوب المؤمنين.33) Mu gitabo Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi ya Imamu Saadiqi, yaravuye ku babyeyi be, ati: «Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti : “Igihe cya isra (na Miraji), Imana Aza wa Jala, yansezeranyije ko Ali imugize Imamu w’abatinya Imana, n’umuyobozi w’abazaba bafite ikibibi cy’urumuri mu gahanga k’umunsi w’imperuka, akaba n’umutware w’Abayisilamu».”

أخرج الصدوق في أماليه بسنده الى االمام الرضا عن

آبائه مرفوعا الى رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم،

قال: علي مني وأنا من علي، قاتل هللا من قاتل عليا،

علي إمام الخليقة بعدي.

34) Mu gitabo Amali cya al-Saduq yanditsemo Hadithi ya Imamu al-Ridha (a.s) yaravuye ku babyeyi be, ati intumwa y’Imana yaravuze iti: “Ali ni umwe nanjye, nanjye nkaba umwe nawe, Imana irwanye abarwanya Ali, kuko ari imamu w’Abayisilamu nyuma yanjye.”

أخرج شيخ الطائفة أبو جعفر محمد بن الحسن الطوسي

: قال في أماليه بسنده الى عمار بن ياسر، قال

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم لعلي: إن هللا زينك

بزينة لم يزين العباد بزينة أحب الى هللا منها،

زينك في الزهد بالدنيا فجعلك ال ترزأ منها شيئا،

وال ترزأ منك شيئا، ووهب لك حب المساكين، فجعلك

ترضى بهم أتباعا، ويرضون بك إماما، فطوبى لمن

فيك، وويل لمن أبغضك وكذب عليك. أحبك وصدق

الحديث35) Abu Ja’far Muhammad ibn al-Hasan al-Tusi Sheikh al-Ta’ifah, mugitabo cye Amali yanditsemo Hadithi ya Ammar ibn Yasir, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali iti: “Imana yagutakishije umutako wo kwigomwa iby’isi (Zuhudi) itigeze itakisha undi, ubaho w’igomwa byinshi mu bishimisha byo ku isi kandi ntibigire icyo bikubwira, iguha gukunda abakene, abakene bakubona nk’umuyobozi wabo, hahirwa ugukunda akanakwemera, hagowe ukwanga akanakubeshyera.”

باالسناد الى علي، اذ أخرج الشيخ في أماليه أيضا

أيها الناس إنه كان لي من »قال على منبر الكوفة:

Page 376: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

376 AL-MURAJA‘ÄT

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، عشر خصال، هن أحب

الي مما طلعت عليه الشمس، قال لي صلى هللا عليه

وآله وسلم: يا علي أنت أخي في الدنيا واآلخرة،

في وأنت أقرب الخالئق إلي يوم القيامة، ومنزلك

الجنة مواجه منزلي، وأنت الوارث لي، وأنت الوصي

من بعدي في عداتي وأسرتي، وأنت الحافظ لي في

أهلي عند غيبتي، وأنت االمام ألمتي، وأنت القائم

بالقسط في رعيتي، وأنت وليي، ووليي ولي هللا، وعدوك

«عدوي، وعدوي عدو هللا.36) Mu gitabo cyitwa Amali cya Sheikh al-Saduq yanditsemo Hadithi isnad yayo irangirira kuri Ali (a.s) yavugiye kuri mimbari i Kufa ati: “Yemwe bantu! Intumwa yamvuzeho ibintu icumi nkunze kurenza ibirasirwaho n’izuba byose. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yarambwiye iti: “’Yewe Ali! Uri umuvandimwe muri ubu buzima no mu buzima bw’imperuka, ni wowe kiremwa kizaba kiri hafi yanjye kurenza ibindi umunsi w’izuka, ijuru uzajyamo riteganye n’iryo nzaba ndimo, ni wowe uzanzungura, ni nawowe uzasigara ushyira inshingano zanjye mu bikorwa, ukoma mu nkokora abanzi banjye uzanarinda umuryango wanjye nyuma yanjye. Uri Imamu w’Abayisilamu, ni wowe uzakoresha ubutabera mu bayoboke banjye, uri inshuti yanjye, kandi inshuti yanjye iba ari inshuti y’Imana, umwanzi wawe ni umwanzi wanjye, kandi umwanzi wanjye ni umwanzi w’Imana.”

أخرج الصدوق في كتاب النصوص على األئمة بإسناده

الى الحسن بن علي، قال: سمعت رسول هللا صلى هللا عليه

أنت وارث علمي، ومعدن »وآله وسلم، يقول لعلي:

«حكمي، واالمام بعدي.37) Mu gitabo cya al-Saduq cyitwa Al-Nusus ‘ala al-A’Imma, kirimo Hadithi zivuga ku baimamu, ifite isinadi irangirira kuri al-Hasan ibn Ali (a.s) yaravuze ati: “Numvise intumwa y’Imana ivuga ibi bikurikira kuri data Ali (a.s): ‘Uri uwazunguye ubumenyi bwanjye, n’igicumbi cy’ubuhanga bwanjye, na Imamu nyuma yanjye.’”

Page 377: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 377

أيضا، «األئمة یكتاب النصوص عل»أخرج الصدوق في

بسنده الى عمران بن حصين، قال سمعت النبي صلى هللا

وأنت االمام والخليفة »عليه وآله وسلم يقول لعلي:

«بعدي.38) al-Saduq muri icyo gitabo cye kirimo Hadithi zivuga ku baimamu, yanditsemo Hadithi ya Umran ibn Hasin yaravuze ati: “Numvise intumwa y’Imana ibwira Ali (a.s) iti :: ‘Uri Imamu n’uzasigara ampagarariye.’”

أيضا، «كتاب النصوص على األئمة»أخرج الصدوق في

بسنده الى علي قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله

يا علي أنت الوصي على األموات من أهل بيتي، »وسلم:

ديث. الح «والخليفة على االحياء من أمتي.

39) Nanone muri iyi Hadithi, al-Saduq yanditsemo Hadithi isinadi yayo irangirira kuri Ali (a.s), intumwa y’Imana yaravuze iti: “Yewe Ali! Nakuraze kuzasigara urebera abapfuye mubo mu rugo rwanjye. Uri umuhagararizi wanjye mu bantu bazima mu Bayisilamu.”

أخرج الصدوق في كتاب النصوص على األئمة أيضا

بسنده الى الحسين بن علي، قال: لما أنزل هللا

وأولو األرحام بعضهم أولى ببعض في كتاب ﴿تعالى:

أنتم أولو »، سألت رسول هللا عن تأويلها، فقال: ﴾هللا

األرحام، فإذا مت فأبوك علي أولى بي وبمكاني،

حسن أولى به، فإذا مضى فإذا مضى أبوك، فأخوك ال

الحديث. «الحسن، فأنت أولى به.40) Nanone muri ibyo bitabo twavuze ruguru, al-Saduq yanditsemo Hadithi isinadi yayo irangirira kuri al-Huseyini ibn Ali (as) yaravuze iti: “Imana imaze guhishura iyi Aya igira iti: ‘Abava inda imwe buri wese muri bo afite uburenganzira kuri mugenzi we mu gitabo cy’Imana…’ (Qur’an 8:75). Nasabye intumwa y’Imana (s.a.w.w) kunsobanurira iyi Aya, ivuga iti: ‘Nimwe abava indimwe, nimpfa, so Ali niwe uzaba afite aburenganzira kurenza, iso napfa, ni wowe uzaba ufite uburenganzira kumurenza, nupfa Huseyini niwe uzaba afite uburenganzira kukurenza.’”

Ibi n’ibyo muri make twashatse kubagezaho, imirongo yera [Hadithi] ntavuze, uyigereranyije n’iyi navuze, iyi mbabwiye ni igitonyanga mu

Page 378: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

378 AL-MURAJA‘ÄT

inyanja uyigereranyije niyo ntababwiye. Uretse ko zimwe muri Hadithi navuze zihagije kukumenyesha icyo washakaga kumenya. Gusingizwa ni ukw’Imana Nyagasani w’ibiremwa. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 63 Kuya 03/ Safar/ 1330 A.H

I. Ubuhamya bw’imirongo yera ya Shiya ntibwemewe.

II. Kuki abandi batigeze bayandika?

III. Gusaba indi mirongo yera.

1) Imirongo yera watanze ntishobora kuba ubuhamya kuri Ahal- Suna, kuko itari mu bitabo byabo.

2) Niba iriya mirongo yera [Hadithi] wambwiye ari ukuri, kuki ntabandi batari Shiya bayanditse?

3) Ubu nagusabaga kumpa ubuhamya ku byo tujyaho impaka bwa Hadithi zanditswe na Ahal- Suna gusa. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 64 Kuya 04/Safar/ 1330 A.H

I. Twakwandikiye iriya mirongo kuko wabidusabye.

Page 379: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 379

II. Ubusanzwe iyo duha ubuhamya Ahal-Suna twifashisha ibitabo byabo Sahih.

III. Impamvu zabateye kutandika Hadithi ziri mu bitabo byacu.

IV. Kwerekana Hadithi al- Wiratha (yo kuzungura).

1) Twabandikiye ziriya Hadithi kugirango muzimenye, byongeye kandi mwari mwabidusabye.

2) Ubuhamya twari twabahaye buvuye mu bitabo byanyu bya Hadithi sihah bwari buhagije.

3) Naho impamvu yatumye ziriya Hadithi ziboneka mu bitabo byacu ntiziboneke mu ibyanyu, n’inzangano dusanzwe tumenyereye, z’abari bahishe ku mitima yabo inzangano bangaga abo mu rugo rw’intumwa y’Imana (s.a.w.w), rwari rufitwe n’ishyaka rya Firauna mu ntangiriro z’Ubuyisilamu. Bari ibikoresho by’ubutegetsi bubi bwabanje kubaho, ingufu n’ubabasha bari bafite mu guhisha uruhare rwa Ahalul-bayiti mu Buyisilamu no kuzimya urumuri rwabo muri buri gihugu. Bahatira abantu kutemera ibigwi n’uruhare rwabo mu idini, bakoresheje inabi n’ineza. Hari abahabwaga amafaranga n’imyanya mu butegetsi kugira ngo bahishe banarwanye ibigwi bya Ahalul- bayiti. Hari n’abaterwa ubwoba, ubundi bakicwa cyangwa bagahanishwa ibihano bibabaza cyangwa bagacirirwa ishyanga kubera kuvuga ibigwi bya Ahalul-bayiti. Urazi ko imirongo yera ivuga ibirebana n’ubuimamu, n’isezerano ry’ubukhalifa, itinywa ikanabuza amahoro ababona ko ishobora kuba impamvu z’ihirima ry’ubutegetsi bwabo. Bityo iyo mirongo guca mu myanya y’intoki y’ubwo butegetsi n’abambari babwo ikamenyekana, ikatugeraho na sanadi zayo nyinshi zinyuranye, n’imvano zazo nyinshi, aba ari igitangaza mu bitangaza by’ukuri, n’ikimenyetso cy’uko atari ikinyoma.

Abangaga bakanarwanya ukuri kwa Ahlul- bayiti, baranabahuguje umwamya bahawe n’Imana, bahanaga bikomeye uwo baketseho gukunda Ahlul- Bayt, bakamwogosha ubwanwa, bakamuzengurutsa mu isoko bamuziritse, nyuma bakamusuzuguza bakanamufungira buri guhabwa uburenganzira buhabwa abandi baturage kugera ubwo asigara nta kizere afite cyo kudohorerwa n’ubutegetsi, no kuba hari uwakorana nawe mu gace atuyemo. 1 Iyo hagiraga uvuga Ali (as) neza, yarahakanyagwa, akitwa

1– So,a urup. rwa 15, umuz wa 3, igitabo cya Sharh Nahjul Balagha cya Ibn Abu, Hadid, urasangamo ubugome bukabije bwakorerwaga Ahlul Bayt (a.s) n’Abashiya

Page 380: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

380 AL-MURAJA‘ÄT

umunyakinyoma n’akaga kakamubona, umutungo we wafatwaga n’ubutegetsi, ubundi akicwa.

Mu by’ukuri ni indimi z’abantu bangahe zavugaga neza Ali zaciwe? Ni amaso y’abantu bangahe yamenywe azira ko arebana Ali icyubahiro? Ni amaboko y’abantu bangahe yaciwe bazira ko banditse ibigwi bya Ali? Ni amaguru y’abantu bangahe yaciwe bazira kujya kwa Ali no kubantu be? Ni amazu angahe y’abayoboke be yatwitswe? Ni n’imiryango y’abamukundaga ingahe yameneshejwe abandi barabambwa? Ibibi bakorewe ni byinshi ntawabivuga ngo abirangize.

Mu bavuzi ba Hadithi n’abari barazifashe mu mutwe barimo abari ibikoresho by’abategetsi babi, barabagize ibigirwamana bakaba aribo bagandukira aho kugandukira Imana Aza wa Jala. Bakikundwakaza ku bategetsi bahimba Hadithi izindi bazisibangatanya, izindi bakazitesha agaciro, ibyo tukaba tubibona na magingo aya, usanga hari abashekhe n’abacamanza babi bikundwakaza k’ubutegetsi babukorera ibyo bushaka, bashimisha abategetsi bashyigikira ibyo bakora byose byaba bibi cyangwa byiza, baba abatabera cyangwa abagome, ubusinzi bwabo bakavuga ko bwemewe. Iyo umutegetsi ababajije fat’wa ishyigikira ubutegetsi bwe, bihutira kuyisohora kabone niyo yaba ivuguruza igitabo cy’Imana (Qur’an) na Sunna z’intumwa, bityo banyuranya na ijma y’Abayisilamu, babitewe no kurinda imyanya yabo mu butegetsi, cyangwa kubera irari ry’ibyo bahabwaga n’ubutegetsi.

Abamenyi nkabo bakenerwa n’abategetsi, kuko babifashisha mu kurwanya Imana n’intumwa yayo. Kubera iyo mpamvu, bahabwa imyanya m’ubutegetsi, ibyo bavuze bikubahwa bikanashyirwa mu bikorwa. Iyo akaba ariyo mpamvu bari intagondwa mu kurwanya Hadithi sahih zivuga ibigwi bya Ali cyangwa abo mu rugo rw’intumwa (a.s). Barazangaga, bakazamagana byimazeyo no kuzitesha agaciro, no guhimba amazina mabi abavuzi bazo atuma uyumvise abazinukwa kuko yumvisha ko ari inkozi z’ibibi nko kubita Rafidhi, kandi kuba Rafidhi cyari icyaha gicisha nyiracyo umutwe. Uko niko bitwaraga kuri Hadithi zabaga zivuga ibigwi bya Ali, cyane iyo izo Hadithi zubahwaga n’Abashiya.

bakorerwaga muri ibyo bihe. Imamu al-Baqir (a.s) yavuze kuri ibi tumaze kuvugaho. [Umwanditsi Qudisa Siruihu].

Page 381: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 381

Naho aba bikundwakazaga k’ubutegetsi, bari bafite inshuti muri buri gihugu; zibamamaza zikanabataka, babaga banafite abamenyi no muri buri bayobozi bakuru b’amoko bari abenyeshuri babo bamamaza ibitekerezo byabo, bakigaragaza ku bantu nk’abantu bigomwa iby’isi (zuhd) kandi batinya Imana. Iyo bumvaga icyavuzwe na bariya mu banga Hadithi ziga ibigwi bya Ahalul-bayiti (a.s), bagiraga ibyo bavuze kuba ubuhamya, bakabyamamaza muri rubanda n’ahantu hose, bakanabigira nk’amategeko yo gushingiraho mu bihe byose.

Muri biriya bihe hari ikindi gice cy’abavuzi ba Hadithi baretse kuvuga Hadithi zivuga ibigwi bya Ali na Ahalul-bayiti (a.s) kubera gutinya. Niyo hagiraga ubabaza icyo bavuga kuri bariya bahakana bakanarwanya Suna zivuga ibigwi bya Ahalul-bayiti batinyaga kugira icyo bavuga kubatemera Suna zivuga ibigwi bya Ali na Ahlul-bayiti (a.s), batinyaga kubwira abantu icyo bazi, kuko byatuma bashyirwa mu kato, cyangwa bagirirwa nabi. Bityo, kubera ubwoba no gushaka kuramira amagara yabo, bafunze indimi zabo. Batinya kwamaganwa na bariya bikundwakaza k’ubutegetsi cyangwa ababahagarariye, wasangaga basubira mu byavuzwe n’ bariya nka gasuku. Abami n’abategetsi bategetse abantu kwanga Amirulmuminina (Ali ibn Abitalib) banategeka kujya bamuvuma. Babibakoresha ku ingufu, abandi bakabashishikaza kubikora bakoresheje amafaranga, ubundi bagakoresha iterabwoba n’abasirikare no kubahigira kubagirira nabi, bityo ku gahato babakoresha ibitesha Ali agaciro birimo kumusebya, kumutuka no kumuvuma, kugera naho bashushanya mu mashuri y’abana babo ishusho mbi bakababwira ko ari ifoto ya Ali, bamuvugaho ibyo amatwi azinukwa kubyumva, kumuvuma kuri za mimbari biba umugenzo wakorwaga n’Abayisilamu mu bihe bya Ijmaa na Iddi zombi. Kuko ubusanzwe urumuri rw’Imana ntawe ujya abasha kuruzimya, n’ibigwi by’abakunzi bayo akaba ntawabasha kubihisha, atari uko, Suna z’ukuri zifite imvano zombi (Suni na Shiya), zivuga k’ubukhalifa bwe, n’izindi mutawatiru zivuga ku bigwi bye ntiziba zaratugezeho.

Mu by’ukuri mu bintangaza harimo ubwinshi bwa Suna z’umwihariko zivuga ibigwi by’umugaragu w’Imana, mu bintangaza n’ingabire z’Imana ku mugaragu wayo Ali ibn Abitalib, umukozi w’intumwa y’Imana (s.a.w.w), mu bintangaza cyane n’uburyo urumuri rwe rwabashije gucengera mu curaburindi n’umwijima w’ipfukiranwa ruratunguka rumurikira ab’isi nk’izuba rirashe ku manywa yihangu!

Page 382: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

382 AL-MURAJA‘ÄT

4) Ongera kuri Hadithi twakubwiye, indi Hadithi ya Wiratha (Kuzungura), kuko ubwayo yonyine ari ubuhamya bw’ukuri kw’ibyo twahamije utabona aho uhera uyihakana. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 65 Kuya 05/Safar/ 1330 A.H

Gusaba kubwirwa Hadithi ya Wiratha

Nagusabaga kumbwira Hadithi ivuga ko Ali kuba yarazunguye intumwa nk’uko ivugwa na Ahal-n Suna. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 66 Kuya 05/Safar/ 1330 A.H

Ali (as) yazunguye akazi k’intumwa y’Imana (s.a.w.w).

Ntagushidikanya ko intumwa y’Imana yasigiye Ali (a.s) umurage w’ubumenyi n’ubuhanga, kimwe nk’uko izindi ntumwa z’Imana zabisigiraga zikanabiraga abasigire bazo. Ibyo akaba aribyo byavugwaga n’intumwa y’Imana ubwo yavugaga iti:

Page 383: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 383

أنا مدينة العلم »قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

«.وعلي بابها، فمن أراد العلم فليأت الباب“Ndi umugi w’ubumenyi na Ali akaba umuryango wawo; bityo, buri wese ushaka ubumenyi, abufate aciye mu muryango.”1

أنا دار الحكمة »وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

.«وعلي بابهاIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Ndi ikigega cy’ubuhanga, Ali akaba umuryango wacyo.”

علي باب علمي، ومبين من بعدي ألمتي ما »وقال:

.«الحديث… أرسلت به، حبه إيمان، وبغضه نفاقIntumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: (Ali ni umuryango w’ubumenyi bwanjye, niwe uzasobanurira abantu ibyo nahishuriwe nyuma yanjye, kumukunda ni ikimenyetso cyo kwemera, no kumwanga ni ikimenyetso cy’ubunafiki.” 2

Muri Hadithi ya Zayd ibn Abu ’Awfah, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali iti:

وقال صلى هللا عليه وآله وسلم، في حديث زيد بن أبي

وأنت أخي ووارثي؛ قال: وما أرث منك؟ قال »أوفى:

.«ما ورث األنبياء من قبلي صلى هللا عليه وآله وسلم: [Uri umuvandimwe wanjye kandi uzanzungura,”3 Ali arayibaza ati: “Ni iki cyawe nzazungura?” Intumwa (s.a.w.w) iramusubiza iti: “Buri icyo intumwa zambanjirije zazungurwaga “n’abasigire bazo”].

Mu yindi Hadithi ivugwa na Buraydah, yaravuze ati: “Uwazunguye ubumenyi bwanjye ni Ali.”4 Soma Hadithi y’igihe intumwa yategekwaga kuburira abantu bo mu muryango wayo ba hafi.1

1– Iyi Hadithi n’izindi twayigiyeho impaka mu baruwa ya 48. Soma muri iyo baruwa Ha No 9, 10 na 11, uzirikane ibisobanuro tuyitangaho.

2– Iyi Haditthi twayanditse no kuyijyaho impaka mu ibaruwa ya 48, yisome.

3– Iyi Hadithi twayivuze mu baruwa No. 32.

4– Soma ibaruwa No 68.

Page 384: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

384 AL-MURAJA‘ÄT

Intumwa (s.a.w.w) iriho Ali yakundaga kuvuga ati:

في حياة رسول هللا صلى هللا عليه وآله وكان علي يقول

إني ألخوه، ووليه وابن عمه، ووارث وهللا»وسلم:

«. علمه، فمن أحق به مني؟

“Wallah ndi umuvandimwe w’intumwa, ndi uwazunguye ubumenyi bwayo na mwene se wabo. None ninde ufite uburenganzira “bwo kuba khalifa” kundenza?”2

Igihe kimwe hari uwabajije Ali ati:

كيف ورثت ابن عمك دون عمك، فقال: » وقيل له مرة:

جمع رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، بني عبدالمطلب

وهم رهط، كلهم يأكل الجذعة، ويشرب الفرق، فصنع

لهم مدا من طعام، فأكلوا حتى شبعوا، وبقي الطعام

صلى هللا عليه وآله وسلم: كما هو كأنه لم يمس، فقال

إليكم خاصة، والى يا بني عبدالمطلب إني بعثت

بقية الناس عامة، فأيكم يبايعني على أن يكون

أخي، وصاحبي ووارثي؟ فلم يقم إليه أحد، فقمت

إليه وكنت من أصغر القوم، فقال لي: اجلس، ثم قال

ثالث مرات كل ذلك أقوم إليه، فيقول لي: اجلس حتى

كان في الثالثة، ضرب بيده على يدي، فلذلك ورثت

ي.ابن عمي دون عم “Byagenze bite kugera aho uzungura mwene se wanyu aho kuzungura so wanyu?” Arasubiza ati: “Intumwa y’Imana yakoranyije hamwe abana ba Abdul Muttalib, bari bake cyane bashaka kurya intumwa y’Imana ibategurira ibiryo, bararya barahaga, n’ubwo ibyo biryo byari bike, ariko bamaze kurya bahaze byari bikiri uko byakabaye nkaho ntawabiriyeho.

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) irababwira iti: ‘Yemwe bana ba Abdul Muttalib! Noherejwe kuri mwe kuburyo bw’umwihariko no kubantu bose muri rusange. None ninde muri mwe unsezeranyije kuba inshuti akazanzungura? Ntawahagurutse muri bo, aba arinjye uhaguruka, n’ubwo arinjye wari muto

1– Iyo Hadithi yanditse mu bitabo byinshi bya Ahal-Suna, twari twayigiyeho impaka mu ibaruwa ya 20, yisome.

2–Amagambo ari muri iriya Hadithi ni aya Ali, yanditswe na al-Hakim k’urup. rw’i 126, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Al-Mustadrak Hadithi avuga ko yujuje amategeko ya Hadithi Sahih yashyizweho na al-Bukhari na Muslim. Al-Dhahbi, mu gitabo cye Talkhis al-Mustadrak, nawe ahamyamo ko ari sahih.

Page 385: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 385

mu bari aho, intumwa y’Imana irambwira ngo nicare. Irongera isubira muri ayo magambo bwa kabiri, uko yayavugaga ninjye wahagurukaga nkavuga nti: Ninjye, intumwa ikambwira ngo nicare. Inshuro ya gatatu, yampaye ukuboko; uko niko nahise ngirwa uzazungura mwene data wacu.’” 1

وسئل قثم بن العباس ـ في ما أخرجه الحاكم في

المستدرك والذهبي في تلخيصه جازمين بصحته ـ فقيل

نه كان له: كيف ورث علي رسول هللا دونكم فقال: أل

.«أولنا به لحوقا، وأشدنا به لزوقا al-Hakim mu gitabo cye Al-Mustadrak2 na al-Dhahabi mu gitabo cye Talkhis, bavugamo Hadithi bose bahamya ubu sahih bwayo; Igihe kimwe Qatham ibn al-Abbas hari uwamubajije ati:

كم في وسئل قثم بن العباس ـ في ما أخرجه الحا

المستدرك والذهبي في تلخيصه جازمين بصحته ـ فقيل

له: كيف ورث علي رسول هللا دونكم فقال: ألنه كان

.«أولنا به لحوقا، وأشدنا به لزوقا “Ni gute Ali ariwe wabavuyemo azungura intumwa y’Imana?” Arasubiza ati: “Kubera ko ariwe watubanjirije kuyemera (Intumwa), no kuba hamwe nayo kurenza uwo ariwe wese muri twe [mu muryango wacu].”

yari bizwi n’abantu bose ko Ali yazunguye intumwa y’Imana, kurenza uko yazunguwe na se wabo Abbas cyangwa uwo ariwe wese mu bana ba Hashim. Ibyo byemewe nk’ukuri, uretse ko batari bazi impamvu Ali yakwiharira kuzungura intumwa ntibyiharirwe na se wabo Abbas, cyangwa undi wese mu muryango w’intumwa. Iyo akaba ariyo mpamvu bakundaga kubisobanuza Ali (a.s), ubundi bakabisobanuza Qatham n’abandi [bari mu

1– Iyi Hadithi ifite imvano nyinshi, kandi ni ndende. Yanditswe na al-Diya al-Maqdisi mu gitabo cye Al-Mukhtara, na Ibn Jarir mu gitabo cye Tahdhib al-Athar. Ni Hadithi No 6155 k’urup. rwa 408, umuzingo 6, ya al-Kanz al-Ummal. Nanone yanditswe na al-Nisa’i k’urup. rwa 18 mu gitabo cye Al-Khasa’is al-Alawiyyat, yandikwa na Ibn Abul Hadid yarayikoporoye mu gitabo cya al-Tabrani Tarikh aho asobanura khutba ya “qasi’a”, urup. rwa 255, umuzingo wa 3, mu gitabo cye cyitwa Sharh Nahjul Balagha. Nanone soma k’urup. rw’i 159, umuzingo wa 1, mu gitabo cya Musnad cya Imamu Ahmed ibn Hanbal yanditsemo iyi Hadithi yose.

2– Iyi Hadithi ni No 6084 urup. rwa 400, umuzingo wa 6, mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal.

Page 386: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

386 AL-MURAJA‘ÄT

muryango umwe na Ali] babasubizaga nk’uko wabisomye ruguru igisubizo cyanyuraga abagihawe. Igisubizo iyo kitaba kiriya tumaze kubona, cyari kuba nk’iki gikurikira:

إن هللا عز وجل اطلع الى أهل األرض فاختار منهم »

محمدا فجعله نبيا، ثم اطلع ثانية فاختار عليا،

آله وسلم: أن يتخذه فاوحى الى نبيه صلى هللا عليه و

«وارثا ووصيا [Imana Aza wa Jallah yarebye mu bantu batuye isi, ihitamo Muhammad (saw) imuzamura urwego imugira intumwa, irongera ireba mu batuye ku isi, ihitamo Ali itegeka intumwa yayo (s.a.w.w) kumugira uzayizungura na khalifa wayo].

al-Hakim mu gitabo cye Al- Mustdrak, urup. rw’i 125, umuzingo wa 3, yanditsemo iriya nkuru ya Qatham mwasomye ruguru, akomeza avuga ati: “Umucamanza mukuru [cyangwa Mufti], Abul-Hasan Muhamaad ibn Salih al-Hashimi, yambwiye ko hari ubwo yumvise umucamanza witwa Abu Umar avuga ati: ‘Numvise umucamanza Ismail ibn Is’haq, avuga ko yabwiwe ko Qatham yavuze ati: “Umuntu azungura undi bitewe n’isano y’ubuvandimwe bafitanye, cyangwa kuba yari inkoramutima ye, abamenyi bose bemeranyije ko [ubusanzwe] mwene se wabo w’umuntu atemerewe kumuzungura mu gihe se wabo akiriho.’ Dushingiye kuri ibi, abamenyi bose bemeranyije ko Ali we yazunguye ubumenyi bw’intumwa bo ntibabuzungura.”

Mu by’ukuri Hadithi zivuga kukuba Ali yarazunguye intumwa ni nyinshi ziri mu rwego rwa Hadithi mutawatiru, ubwo akaba ari ubuhamya buhagije guhamya ko yazunguye intumwa. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 67 Kuya 06/ Safar/ 1330 A.H

Ubushashatsi k’umurage?

Page 387: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 387

Ahal-Suna ntibazi umurage uwo ariwo wose intumwa yaraze Ali, nta nicyo bemera ku birebana n’icyo; none ni inshingano kuri wowe kuwutwereka, urakoze no kuwuhamya. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 68 Kuya 09/ Safar/ 1330 A.H

Imirongo yera (Suna) ivuga k’umurage.

Imirongo yera ivuga k’umurage intumwa (s.a.w.w) yaraze Ali (a.s) yarakuwe ku baimamu bejejwe bo mu rugo rw’intumwa (as);1 ni myinshi iri mu rwego rwa Hadithi mutawatiru, bityo guhamya ibi, birahagije ko usoma imirongo yera kuri uwo murage ifite imvano za Ahal- Suna mu baruwa ya 20, irimo imvugo y’intumwa y’Imana yavuzwemo iti:

قال النبي صلى هللا عليه وآله وسلم، وقد أخذ برقبة

هذا أخي ووصيي، وخليفتي فيكم، فاسمعوا له »علي:

«.وأطيعوا “Uyu (Ali) ni umuvandimwe wanjye n’uwo naraze na khalifa wanjye muri mwe, none mujye mumwumva munamwumvire).2

1– Hadithi zavuzwe na Ahalul-bayiti ni nyinshi ziri mu rwego rwa Hadithi mutawatiri, icyo akaba ntawe ugishidikanyaho, Soma Biharu’Anuwar, umuzingo wa 22, Bab 1, urup. rwa 459, umuzingo wa 38, Bab 56, icapiro rya Tahran, Soma Amali cya Saduq n’ibindi bitabo bya Hadithi by’Abashiya.

2– Soma imvano ya Hadithi z’umurage mu ibaruwa yacu ya 20, n’imigereka twanditse.

Page 388: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

388 AL-MURAJA‘ÄT

ش، عن وأخرج محمد بن حميد الرازي، عن سلمة األبر

ابن إسحاق، عن أبي ربيعة األيادي، عن ابن بريدة،

لكل نبي وصي »عن رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم

.«ووارث، وإن وصيي ووارثي علي بن أبي طالبMuhammad ibn Hamid al-Razi yanditse mu gitabo cye Hadithi ya Salamah al-Abrash, Ibn Is’haq, Abu Rabi’ah al-Ayadi, Ibn Burayd, yarayikuye kuri se wa Burayd ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

“Buri ntumwa yagiraga wasii [uwo izaraga] na khalifa; khalifa na wasii wanjye ni Ali ibn Abitalib.”1 al-Tabrani mu gitabo cye cyitwa Kabir, mur isnad [imvano] irangirira kuri Salman al-Farisi, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

وأخرج الطبراني في الكبير باالسناد الى سلمان

الفارسي، قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

إن وصيي وموضع سري، وخير من أترك بعدي، ينجز »

.«عدتي ويقضي ديني، علي بن أبي طالب، عليه السالم “Wasii [uzanzungura], ni umunyamabanga wanjye uzakora inshingano nakoraga ni Ali ibn Abitalib (as).”2

Iyi mirongo yera tumaze kubona, iravuga ko Ali ari umusigire n’uwarazwe n’intumwa y’Imana, nk’uko ihamya ko ariwe mbonera n’umuntu uruta abandi nyuma y’intumwa y’Imana. Harimo ubuhamya bw’uko ariwe khalifa w’intumwa, bityo akaba ari itegeko kumwumvira.

وأخرج أبو نعيم الحافظ في حلية األولياء، عن أنس،

يا أنس »قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

أول من يدخل عليك من هذا الباب إمام المتقين،

وسيد المسلمين، ويعسوب الدين، وخاتم الوصيين،

وقائد الغر المحجلين، قال أنس، فجاء علي، فقام

عليه وآله وسلم، مستبشرا إليه رسول هللا صلى هللا

1– Al-Dhahbi yayanditse mu gitabo cye aho avuga ubuzima bwa mu gitabo cye Mizan al-I’tidal, ahamyako iyi Hadithi ari sahih n’uko Sharik atabashaga kwihanganira kumva Hadithi nk’iyi ivugwa kuri Imamu Ali (a.s).

2– Iyi Hadithi ni No 2570 mu mpera z’urup. rw’i 155, umuzingo wa 6, mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, nanone umwanditsi ayandukura mu gitabo cye kindi cyitwa Muntakhab al-Kanz.

Page 389: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 389

فاعتنقه، وقال له: أنت تؤدي عني، وتسمعهم صوتي،

«.وتبين لهم ما اختلفوا فيه من بعديAbu Na’im al-Hafiz, mu gitabo cye cyitwa Hilyat al-Awliya,1 yanditsemo Hadithi ya Anas yaravuze ati: Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Yewe Anas! Umuntu wa mbere uri bwinjire muri uyu muryango araba ari umuyobozi w’abatinya Imana, umuyobozi w’Abayisilamu, umukuru w’idini, uwasozeje abarazwe n’intumwa, n’umuyobozi w’abazaba bafite ikibibi cy’urumuri mu gahanga kabo k’umunsi w’imperuka.” Anas aravuga ati: Haza Ali, intumwa y’Imana iramuhagurukira imuha ikaze cyane igaragaza kumwishimira, iramuhobera, ibwira Ali iti: “Uzasohoza inshingano zanjye, uzashyikiriza ubutumwa bwanjye, uzasobanurira abantu ibyo bazaba badasobanukiwe nyuma yanjye.”

وأخرج الطبراني في الكبير باالسناد الى أبي أيوب

األنصاري، عن رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، قال:

يا فاطمة، أما علمت أن هللا عز وجل اطلع على أهل »

األرض فاختار منهم أباك فبعثه نبيا، ثم اطلع

الثانية، فاختار بعلك، فأوحى إلي، فأنكحته،

«.واتخذته وصيا Al-Tabrani, mu gitabo cye Al-Kabir, yanditsemo Hadithi isinadi yayo irangirira kuri Abu Ayyub al-Answari ivuga ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Fatima iti: “Yewe Fatima! Ntuzi ko Imana Aza wa Jala yarebye mu batuye isi, ihitamo so muri bo imugira intumwa, bwa kabiri ireba abatuye isi, ibahitamo umugabo wawe, impishurira ubutumwa buntegeka kumugushyingira, inamugira uzanzungura.”2

Reba uburyo Imana yahisemo Ali (a.s) mu b’isi, nyuma yo kubahitamo intumwa yasozereje izindi (s.a.w.w), urebe uburyo guhitamo uzazungura intumwa bikorwa kimwe nk’uko guhitamo intumwa bikorwa. Unarebe uburyo Imana yahishuriye intumwa yayo ubutumwa buyitegeka kumushyingira, no kumuhitamo kuba uzamuzungura. Urebe urasanga abakhalifa b’intumwa barabaga ari nabo baraze kuzabazungura.

1– Iyi Hadithi iri k’uru. rwa 450, umuzingo wa 2, mu gitabo cyitwa Sharh Nahjul Balagha, twayandukuye mu ibaruwa yacu ya 48.

2– Iyi Hadithi n’imvano yayo biboneka mu muri Hadithi No. 2541 urup. rwa 143, umuz wa 6, mu gitabo Kanz al-Ummal.

Page 390: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

390 AL-MURAJA‘ÄT

Niko ye! Urabona byemewe ari no gushyira mu gaciro gusubiza inyuma uwo Imana yashyize imbere imutamo mu bagaragu bayo [ubwo hazaga ikibazo cyo guhitamo uzaba khalifa nyuma y’intumwa]? Umuntu w’imbonera mu bagaragu b’Imana, wasii w’intumwa y’Imana, hagashyirwa imbere ye undi muntu? Niko ye! Ni ugushyira mugaciro, kuba undi utari we kuba ariwe utegeka Abayisilamu maze we akagirwa rubanda rwa guseseka? Niko ye! Dukoreshe inyurabwenge, tunashyire mu gaciro, birajya mu bwenge kumvira no kuyoborwa n’uwahiswemo n’abantu [tukamwemera ntakujya umunanu], naho uwatoranyijwe n’Imana kimwe nk’uko intumwa yatoranyijwe, ntitumwumvire ngo tunayoborwe nawe [no kwemera ubukhalifa bwe bikaba ingorabahizi]? Niko ye! Ni gute Imana imutora, twe tugatora undi utari we [akaba ariwe tumusimbuza]?

.

“Ntibikwiye ko umwemera n’umwemerakazi bahitamo icyo bashaka, igihe Allah n’intumwa ye bategetse ikintu. Usuzuguye Allah n’intumwa ye, mu by’ukuri abo baba bayobye ubuyobyi bugaragara”. (Qur’an, 33:36).

Riwaya zivuga ko abari abanafiki, abanyeshyari, n’abashakaga inyungu zabo bwite, bamenye ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) igiye gushyingira Ali (a.s) umukobwa wayo Fatima al-Zahra (as), umutware w’abagore bazajya mu juru kimwe nka Mariyamu (a.s), bagiriye ishyari Ali birababaza cyane, cyane nyuma yaho benshi bamurambagije bakamwimwa.1

1– ABUBAKARI NA UMARI BASABA INTUMWA (S.A.W.W) KUBASHYINGIRA FATIMA IRABANGIRA

أخرج ابن أبي حاتم عن أنس، قال: جاء أبو بكر وعمر يخطبان

فاطمة الى النبي فسكت ولم يرجع اليهما شيئا، فانطلقا الى

علي ينبهانه الى ذلك، الحديث وقد نقله عن ابن أبي حاتم

من صواعقه، ونقل 88كثير من االثبات، كابن حجر في أوائل باب

وأخرج ابو داود ثمة عن أحمد باالسناد الى أنس نحوه،

من اآليات التي أوردها ابن حجر 81السجستاني ـ كما في اآلية

من صواعقه ـ أن ابا بكر خطبها، فأعرض عنه صلى 88في الباب

هللا عليه وآله وسلم، ثم عمر فأعرض عنه فنبهاه الى خطبتها،

الحديث.

Page 391: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 391

Bati: “kubona dusaba gushyingirwa Fatima tukamwimwa ariko agashyingirwa Ali, ibi ni ubuhamya bw’uko Ali ari imbonera kuturuta, bityo akaba ari nta muntu ufite ikizere cyo kugera mu rwego nk’urwe”. Bashaka uko basopanya Ali na Fatima bakica ubwo bukwe. Batuma abagore babo kwa Fatima, bamuteramo kubenga Ali. Mu byo babwiye Fatima bashaka kumwangisha Ali harimo kumwumvisha ko Ali ari umutindi nyakujya nta kintu agira mu mitungo y’isi. Ariko Fatima (a.s) yatahuye imigambi yabo n’abagabo babo, maze abima amatwi.

N’ubwo bwose Fatima (a.s) yari amaze gutahura imigambi yabo, ntabwo yigeze abagaragariza ikibi icyo aricyo cyose, kugera ubwo ibyo Imana Aza wa Jala n’intumwa yayo bamushakiye byabaye. Aho niho yahise yereka abagore basebyaga Ali (a.s) ko ari umukene ko ntawe umurusha agaciro, abwira intumwa y’Imana ati: Ngo wanshyingiye umugabo w’umukene utagira umutungo! Intumwa y’Imana (s.a.w.w) imusubiza igisubizo wasomye mu nyandiko zahise.

حسود لسان لها أتاح طويت فضيلة نشر هللا أراد وإذا

Igihe Imana ishatse gutangaza Ubutagatifu butagaragaraga n’amaso. Ibushyira ahagaragara bukabonwa na buri wese, bugatera ishyari abanyeshyari.

أخرج الخطيب في المتفق بسنده المعتبر الى ابن

عباس، قال: لما زوج النبي صلى هللا عليه وآله وسلم

فاطمة من علي، قالت فاطمة: يا رسول هللا زوجتني من

Ibin Abi Hatim ayikuye kwa Anasi, yaravuze ati: “Abubakari na Umari baje ku intumwa y’Imana bayisaba kubashyingira Fatima, intumwa y’Imana iraceceka ntiyabasubiza, bajya kwa Ali kubimubwira”.

وعن علي، قال: خطب أبو بكر وعمر فاطمة الى رسول هللا، فأبى

صلى هللا عليه وآله وسلم عليهما، قال عمر: أنت لها يا علي.

جه أبن جرير، وصححه وأخرجه الدوالبي في الذرية الحديث. أخر

من 391من أحاديث كنز العمال: 6661الطاهرة، وهو الحديث

جزئه السادس

Mu iyindi riwaya ya Ibin Abu Hatimi inandikwa n’abanditsi benshi barimo Ibn Hajar, mu gika cya 11, mu gitabo cye Al-Sawa’iq al-Muhriqa. Ahmad bin Hambali muri Musinadi ye Hadithi yakuwe kuri Anas. Abu Dawud al-Sajiastan, iyo riwaya ivuga ko Abubakari yarambagije Fatima, Fatima aramubenga n’intumwa iramwangira, nyuma haza Umari bin Khattab, arambagiza Fatima, nawe aramumwimwa, nyuma Umari abwira Ali ati: ‘Ni wowe uzamushyingirwa.’” Iyi Hadithi ni No 6007 urup. rwa 392, umuzingo wa 6, mu gitabo Kanz al-Ummal.

Page 392: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

392 AL-MURAJA‘ÄT

له شيء، فقال النبي صلى هللا عليه رجل فقير ليس

أما ترضين أن هللا اختار من أهل األرض »وآله وسلم:

«.رجلين، أحدهما أبوك واآلخر بعلكAl-Khatib mu gitabo cya al- Mutafiq, yanditsemo Hadithi isnad yayo yemerwa na bose, ikanubahwa n’intiti mu bya Hadithi, irangirira kuri Ibn Abbas, yaravuze ati: “Igihe intumwa yarimo ishyingira Fatima, Ali, Fatima yaravuze ati: ‘Yewe ntumwa y’Imana! Ngo wanshyingiye umugabo w’umukene utagira umutungo uwo ariwo wose?’ Intumwa y’Imana iramubaza iti: ‘Niko ye! Ntushimishwa no kuba Imana yarahisemo mu batuye isi abagabo babiri, umwe ni so undi ni umugabo wawe?1

من الجزء الثالث 819أخرج الحاكم في مناقب علي ص

من المستدرك عن طريق سريج بن يونس، عن أبي حفص

األبار، عن األعمش، عن أبي صالح، عن أبي هريرة،

يارسول هللا زوجتني من علي وهو »قال: قالت فاطمة:

فقير ال مال له؟ قال صلى هللا عليه وآله وسلم: يا

عز وجل، اطلع الى أهل األرض فاطمة أما ترضين أن هللا

«.فاختار رجلين، أحدهما أبوك واآلخر بعلكAl-Hakim mu gitabo cye Al-Mustadrak, urup. w’i 129, umuzingo wa 3, aho avuga ibigwi bya Ali, yanditse Hadithi yavuye kuri Sarji ibn Yunus yaravuye kuri Abu Hafs al-Abar, al-A’mash, Abu Salih, yarakuwe kuri Abu Hurayira aravuga ati: Fatima (a.s) yaravuze ati: “Yewe ntumwa y’Imana! Kuki wanshyingiye umukene utagira umutungo?” Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramusubiza iti: “Yewe Fatima! Ntushimishwa no kuba Imana Aza wa Jallah, yararebye mu b’isi ibahitamo abantu babiri, umwe ari we so undi akaba ari umugabo?”

وعن ابن عباس قال: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله

أما ترضين أني زوجتك أول المسلمين إسالما، »وسلم:

وأعلمهم علما، وأنك سيدة نساء أمتي، كما سادت

مريم نساء قومها، أما ترضين يا فاطمة أن هللا اطلع

على أهل األرض فاختار منها رجلين، فجعل أحدهما

.«أباك واآلخر بعلكIbn Abbas yaravuze ati: Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Fatima iti: “Ntushimishijwe no kuba naragushyingiye umuntu wa mbere wabaye

1– Iyi Hadithi ni No 5992 urup. rwa 391, umuzingo wa 6, muri Kanz al-Ummal, umwanditsi ahamya ko ari sahih.

Page 393: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 393

Umuyisilamu, urusha abandi ubumenyi? Nawe ukaba uri umutware w’Abagore b’Abayisilamu, nk’uko Mariamu yari umutware w’abagore b’igihe cye. Yewe Fatima! Ntushimishwa no kuba Imana yararebye mu batuye isi, igahitamo abagabo babiri; umwe muri bo ni so, undi ni umugabo wawe?”1 Nyuma yaho igihe cyose Fatima yababaraga, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yamwibutsaga ingabire y’Imana n’intumwa yayo kuri we, gutyo nikoyamuremaga agatima akanamwibagiza icyari kimubabaje.

من الجزء الخامس من 16أخرج االمام أحمد في ص

إن النبي صلى هللا »مسنده من حديث معقل بن يسار

عليه وآله وسلم عاد فاطمة في مرض أصابها على

د اشتد وهللا لق: قالت عهده، فقال لها: كيف تجدينك؟

حزني، واشتدت فاقتي، وطال سقمي، قال صلى هللا عليه

أوما ترضين أني زوجتك أقدم أمتي »وآله وسلم:

.«سلما، وأكثرهم علما، وأعظمهم حلما Ibyavuzwe na Imamu Ahmad Ahmed mu gitabo cye Musnad urup. rwa 26, umuzingo wa 5, biraguhagije kukubera ubuhamya. Yanditsemo Hadithi ya Ma’qil ibn Yasar, avugamo ko igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) yagiye gusura Fatima (a.s) iramubwira iti: “Uriyumva ute?” Arayisubiza ati: “Wallah ndushijeho kubabara, ubukene bumereye nabi, uburwayi bwanjye bumaze igihe.” Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramubwira iti: “Ntushimishwa n’uko nagushyingiye umugabo watanze Abayisilamu bose kuba Umuyisilamu, ubarusha ubumenyi, akanabarusha gucisha make?” Hadithi zivuga kuri ibi ni nyinshi, ntamwanya wo kuzivugaho zose muri ino baruwa. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

1– Iyi Hadithi ni No. 2543 urup. rw’i 153, umuzingo wa 6, igitabo Kanz al-Ummal, yarakuwe kwa Ibn Abbas na Abu Hurayrah. Al-Tabrani yayanditse mu gitabo cye Muttafaq. Ayikuye mu gitabo cya al-Khatib yarakuwe kuri Ibn Abbas, nanone soma muri Al-Muntakhab urup. rwa 39, umuzingo wa 5, muri Musnad cya Ahmad.

Page 394: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

394 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 69 Kuya 10/Safar/ 1330 A.H

Urwitwazo rw’abatemera ko intumwa yaraze.

Ahal-Suna ntibemera ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaraze kubera Hadithi Bukhari yanditse mu gitabo cye sahih, yanditsemo Hadithi ya al-Aswad, igira iti:

خاري في صحيحه عن األسود، قال: ذكر عند روى الب

رضي هللا عائشة، رضي هللا عنها، أن النبي أوصى الى علي

عنه، فقالت: من قاله؟ لقد رأيت النبي، وإني

لمسندته إلى صدري فدعا بالطست فانخنث فمات، فما

شعرت، فكيف أوصى إلى علي ؟ “Igihe kimwe hari uwavuze Ayisha (r.a) amwumva ko intumwa y’Imana yaraze Ali, 1 arasubiza ati: ‘Ninde uvuga atyo? Ubwo intumwa y’Imana yari iryamye mu gituza, yasabye isahani iriho amazi yo gukaraba; ikimara kuvuga ayo magambo, sinamenye uko yahwereye ihita ipfa. None ni ryari yaba yararaze Ali?’”2

ج البخاري في الصحيح عنها أيضا من عدة طرق وأخر

مات رسول هللا بين حاقنتي »أنها كانت تقول:

« مات بين سحري ونحري»وكثيرا ما قالت: « وذاقنتي

.«نزل به ورأسه على فخذي»وربما قالت: Nanone muri sahih Bukhari, yavuzemo indi Hadithi nk’iyi ifite imvano nyinshi, Ayisha yaravuze ati: “Intumwa y’Imana yamize umwuka wayo wanyuma iryamye mu gituza cyanjye.” Ni kenshi Ayisha yavugaga ati:

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Bukhari mu gitabo cyitwa al-Wisaya, urup. rwa 83, umuzingo wa 2, muri sahih ye, no muri Bab Maradi al-Nabiy wa wafatih, urup. rwa 64, umuzingo wa 3, muri sahih ye. Inandikwa na Musilim muri Kitabul-Wisiyeh, urup. rwa 14, umuzingo wa 2, muri Sahih ye.

2– Imamu Sanadi asesengura iriya Hadithi mu gitabo cya Sunan al-Nasi, urup. rwa 241, umuzingo wa 6, icapiro rya Azhar mu Misiri, ati: (Ibivugwa na Ayisha ntabwo byumvisha byanze bikunze ko intumwa (s.a.w.w) yitabye Imana itaraze, kuko bidasobanura ko intumwa yapfuye amanzaganya ititeze urupfu. Kuba intumwa yaritabye Imana biyitunguye ntibyaba ukuri kuko yamenye ko yegerege gupfa, iribika mbere y’uko irwara, kugera aho yarangirije amagambo ye, zirikana ibyo.

Page 395: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 395

“Intumwa y’Imana yapfuye iryamye mu gituza cyanjye.” Yaranavuze ati: “Yapfuye yiseguye amatako yanjye.” Bityo iyo intumwa ijya kuba yararaze Ayisha aba yarabyumvise. Muri Sahih Muslim, mu gika kivuga k’umurage, urup. rwa 14, umuzingo wa 2, yanditse ibyavuzwe na Ayisha ati:

ما ترك رسول هللا »وفي صحيح مسلم عن عائشة، قالت:

وال شاة وال صلى هللا عليه وآله وسلم دينارا وال درهما

«.بعيرا وال أوصى بشيء“Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ntiyigeze isiga Dinar nta na Diriham, nta ngamiya y’ingore n’iy’ingabo yasize, nta n’umurage uwo ariwe wese yasize.” Muri sahih zose, mu gika kivuga k’umurage, Talha ibn Masrif yaravuze ati: “Nabajije Abdullah ibn Abu Awfah nti: ‘Intumwa y’Imana yigeze isiga umurage uwo ariwe wese?’ Arasubiza ati:

وفي الصحيحين عن طلحة بن مصرف، قال: سألت أبا

أوفى: هل كان النبي صلى هللا عليه وآله عبدهللا بن أبي

وسلم أوصى؟ قال: ال، فقلت: كيف كتب على الناس

«.الوصية ـ ثم تركها ـ قال: أوصى بكتاب هللا “Oya”. Ndamuza nti: ‘Nigute yategeka abantu kwandika umurage yasize mu gihe yo ubwayo atawanditse?’ Arasubiza ati: ‘Umurage yasize ni Qur’an.’” Bitewe n’uko izi Hadithi ari Sahih kandi zanditswe muri sahih zose, mu gihe izo werekanye zitarimo, bityo zikaba zaba ubuhamya bw’uko intumwa itaraze ukaba utabona aho uhera utazemera. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 70 Kuya 11/Safar/ 1330 A.H

I. Guhakana umurage intumwa yasize ntawabibasha.

II. Ni kuki utemerwa.

III. Urwitwazo rw’abatawemera ntirufatika.

IV. Inyurabwenge, n’umutimanama bya buri wese byemera ko byari ngombwa ko intumwa iraga.

Page 396: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

396 AL-MURAJA‘ÄT

1) Umurage intumwa y’Imana yaraze Ali ntawabasha kuwuhakana, kuko ntawe ushidikanya ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yamuhaye kuzungura ubumenyi n’ubuhanga byayo,1 nk’uko twari twabivuzeho mu baruwa ya 66 aho haruguru, n’uko intumwa yari yaramuraze kuzoza umurambo wayo, kuwambika sanda na kuwushyingura,2 kuriha amadeni yarimo, no kuzuza amasezerano yatanze ipfa itayujuje, gukora inshingano zayo yasize idakoze. No gusobanurira abantu ibyo bazaba badasobanukiwe mu mategeko y’Imana n’ibindi nyuma yayo. Imana Aza wa Jala itegeka Abayisilamu kwemera Ali (a.s) ko ari uwarazwe n’intumwa,3bakemera ko ari umuvandimwe wayo,4 ise w’urubyaro rwintumwa,5 umufasha wayo6 umunyamabanga wayo, 7 uzasigara ashyira inshingano z’intumwa mu bikorwa, aranamuraga, khalifa w’intumwa, umuryango w’umugi w’ubumenyi bw’intumwa, akaba n’umuryango w’ikigega cy’ubumenyi bwayo, umuryango winjirwamo n’abashaka kwicuza mu bayoboke ba Muhammadi, akaba ubwato burokora, kumwumvira akaba ari kimwe nko kumvira intumwa, no kumusuzugura akaba ari icyaha gikomeye kimwe nko gusuzugura intumwa. No kumukurikira akaba ari kimwe nko gukurikira

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Bukhari mu gitabo cye bab “Al-Wasiya,” urup. rwa 83, umuzingo wa 2, muri Sahih ye, bab “maradhi Rasululla (saw),” urup. rwa 64, umuz wa 3, muri sahih ye. Nandikwa na Muslim k’urup. rwa 64, umuz wa 3 ya muri sahih ye, inandikwa na Muslim mu gitabo cye munsi y’umutwe w’amagambo avuga k’umurage w’intumwa, urup. rwa 14, umuz. wa. 2, muri sahih ye.

2– Soma al-Manaqibi cya Khawarzami al-Hanafi, urup. rwa 236, Tarekhe Dimashiq cya Ibin Asakiri al-Shafi, umuzingo wa 2, urup. rwa 487, H, 1006, Majmaa Zawaid cya Hayithami, umuzingo wa 9, urup. rwa 30, 31, 33, 36, al-Musitadrak cya Hakim, umuzingo wa 1, urup. rwa 362, al-Sirat al-Nabawiyah, cya Ibin Husham, umuzingo wa 4, urup. rwa 229, Tarekhe al-Yaqubi, umuzingo wa 2, urup. rwa 94, Musinad Ahmad bin Hambali, umuzingo wa 1, urup. rwa 60, n’ibindi.

3– Soma Tafsir AlKabir ya al-Tabrani yarakuwe kur Ibn Umar, na Abu Ya’ali muri Musnad ya Ahmad, ni Hadithi No 155, umuzingo wa 6, muri Kanz al-Ummal yarakuwe kuri Ibn Umar. Na Ibn Mardawayh na al-Daylami, Hadithi No 155, umuzingo wa 6, muri Kanz al-Ummal. N’abandi.

4– Soma Hadithi No 11 na 12 mu ibaruwa ya 48.

5– Iyi yavuzwe mu ibaruwa ya 36, 40, 54 na 56 aho ruguru.

6– Ubuvandimwe hagati y’intumwa na Ali ni mutawatir, twayanditse mu baruwa ya 32 na 34.

7– Yanditswe na Abu Ya’li muri Musnad ye k’urup. rwa 404, umuzingo wa 6, muri Kanz al-Ummal, ahamya ko abavuzi bayo bose bizerwa.

Page 397: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 397

intumwa, no gutandukana nawe akaba ari kimwe nko gutandukana n’intumwa, n’uko intumwa iha amahoro umuhaye amahoro ikarwanya umurwanya, ikunda umukunda ikanga umwanga, umukunda akundwa n’Imana n’intumwa yayo, n’umurwanyije aba abarwanyije bombi, umubujije amahoro aba ayabujije intumwa, n’uko ari umutware w’Abayisilamu, n’uko urwego rwe kuri we ari nk’urwego rwa Haruna kuri Musa, n’urwego intumwa ifite ku Imana akaba arirwo rwego rwa Ali ku ntumwa, ko ari kimwe n’umutwe we ku mubiri we, n’uko ari umwe nawe, n’uko Imana Aza wa Jala yarebye mu batuye isi ibahitamo bombi.

Wari uhagijwe n’ibyo intumwa yamuvuzeho k’umunsi wa Arafa mu bihe bya Hijja yo gusezera ubwo yavugaga ko ntawemerewe gushyikiriza ubutumwa bwayo uretse Ali. N’ibindi bigwi byinshi bidakwiye undi utari uwazunguye intumwa y’Imana, n’abafite umwihariko ku ntumwa z’Imana. Mu by’ukuri ni gute umuntu ushyira mugaciro yahakana ko intumwa itaraze Ali (a.s)? Cyangwa awuhakana mu gihe uwo murage atari ikindi uretse guha umuntu inshingano yo kuzagira ibyo akora mu mwanya we umaze kwitaba Imana?

2) Bamwe mu bayoboke ba mazihebu enye [za Ahal- Suna], ntibemera uwo murage, babitewe n’uko babona kuwemera byatokoza icyubahiro cy’abakhalifa batatu bityo bikaboneka ko ubukhalifa bwabo butemewe.

3) Ntabwo dushobora kwemera ubuhamya n’urwitwazo rwabo bitwaza bavuga ko ubwo Bukhari n’abandi batanditse Hadithi yakuwe kuri Talha ibn Masrif agiramo ati: “Nabajije Abdullah ibn Abu Awfah nti: ‘Intumwa y’Imana yigeze isiga umurage uwo ariwe wese?’ Arasubiza ati: “Oya”. Ndamubaza nti: ‘Nigute yategeka abantu kwandika umurage yasize mu gihe yo ubwayo itawanditse? Arasubiza ati: ‘Umurage yasize ni Qur’an.’”

Iyi Hadithi ntayo tugira, nta n’ubwo ari ukuri, ahubwo yahimbwe bitewe n’impamvu za politike. Byongeye kandi, Hadithi sahih zavuzwe n’urubyaro rw’intumwa rwejejwe zivuga ku murage intumwa y’Imana yaraze Ali ni mutawatir, bityo tukaba tugomba kudaha agaciro ibivugwa nabandi binyuranye n’ibyo bavuze.

4) Ubundi ikibazo cy’umurage intumwa yaraze Ali, ntikinakeneye ubuhamya bw’imirongo yera nyuma y’uko ubwenge n’umutimanama bya

Page 398: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

398 AL-MURAJA‘ÄT

buri wese bimwumvisha ko intumwa itagombaga kuva ku isi idakoze ikintu nk’icyo.1

1– AHAL-SUNA WAL-JAMA BAVUGA KO INTUMWA (s.a.w.w) YAPFUYE ITARAZE!!

“Umwe muri mwe naramuka yegereje gupfa, mutegetswe gusiga umurage "kube"…..” (Qur’an 2:180).

Ahal-Suna wal-Jama bemera ko ngo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yitabye Imana itaraze, bityo kutaraga biba aribyo bituma Abubakari na bagenzi be bfata ubutegetsi mpiri kuko ntacyo intumwa yigeze ibivugaho nta n’umurage uwo ariwo wose yasize!! Ubwenge n’umutima nama bya buri muntu ntibimwemerera kwemere ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yatatira Abayisilamu ikanabatoteza kuraga ababo no kwitwararika ntibazave ku isi batagize umurage basigira abantu babo, maze ikaba ariyo iyambere kunyunya nabyo ikava ku isi itaraze, mu gihe iriyo yagombaga kuraga mbere y’uwo ariwe wese. Niyo yari ifite abantu benshi bakeneye umurage wayo kurenza uwo ariwe wese, niyo yari isize impfubyi zikeneye kuragwa uzaziyobora n’uburyo zizitwara nyuma yayo kurenza uwo ariwe wese mu b’isi. Imana (s.w.t) yaravuze iti: (Muhammadi nta kindi aricyo cyitari ukuba Intumwa y’Imana, naramuka apfuye cyangwa akicwa, muzasubira mu buhakanyi?).

Intumwa y’Imana (s.a.aw.w) irwaye uburwayi bwaje kuba intandaro y’urupfu, yari ifite imyaka 63 y’amavuko. Mbere y’uko ipfa, Itangariza abigishwa bayo n’abo mu rugo rwayo ko iri hafi yo gupfa. Bityo Intumwa y’Imana ikaba itarigeze itungurwa n’urupfu, kubera ibyo yari ifite igihe gihagije cyo kwibaza kuri ejo hazaza h’Ubuyisilamu no kubwira Abayisilamu umuyobozi ibasigiye.

Ibyo Intumwa (s.a.w.w) yarabikoze, iteganya ejo hazaza h’Ubuyisilamu ihitamo umuyobozi (khalifa) uzasigara ayobora Abayisilamu imaze kwitaba Imana. Nk’uko twese tuzi, mu mategeko y’Ubuyisilamu Abayisilamu bose bagomba kugenderaho, ni uko iyo Umuyisilamu abona ashobora gupfa vuba, agomba gusiga umurage mu mvugo no mu nyandiko, araze abe asize. Imana iragira iti:

“Umwe muri mwe naramuka yegereje gupfa, mutegetswe gusiga umurage "kube"…“ (Qur’an 2:180

Hari ubwo byaba binyuze ubwenge ko Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yigishije amategeko y’Ubuyisilamu, ikaba ariyo kitegererezo cy’Abayisilamu bose, icyo ikoze cyose Abayisilamu bakaba bategetswe kugikora. Akaba ariyo yigishije uwo murongo wa Qur’ani utegeka kuraga abawe icyo bazakora nyuma yo gupfa, Intumwa (s.a.w.w) ikaba iya mbere mu gutanga urugero rubi rwo kutagendera kuri iryo tegeko ry’Imana, ubwo yabonaga igiye gupfa, ikarinda ivamo umwuka ntacyo iraze Abayisilamu kubirebana

Page 399: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 399

n’ejo habo hazaza?!!! Mu gihe nawe ubwe yabitegetse Abayisilamu mu mvugo ze nyinshi, Intumwa y’Imana yaravuze iti: (Upfuye ataraze, aba apfuye nk’urupfu rwo mu bihe by’ubushenzi “mbere y’Ubusilamu”)

Hadithi Intumwa y’Imana yategetsemo kuraga mbere y’urupfu, ni zo avugamo ko Umuyisilamu agomba gutegura inyandiko irimo umurage azaraga abe mbere y’igihe akiri mutaraga, yazapfa abe bakawugenderaho ni nyinshi cyane ziri mu rwego rw’izitwa Musitafidha, izindi mpuguke mu bya Hadithi zihamya ko ziri mu rwego rwa Hadithi Mutawaatiru.

Abayisilamu bo muri madhihebu ya Ahali-suna, bigisha ko Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yapfuye nta murage n’umwe ku birebana n’ejo hazaza h’Ubuyisilamu isize, aribyo byateye Abubakari na bagenzi be gukora ibyo bakoreye muri Saqiifa (igisharagati) ya Ban-Sa’ida. Batesha intumwa (s.a.w.w) agaciro no kuyisebya bavuga ko yitwaye n’amategeko y’Imana, bayishinja ko itaraze, bityo ikaba yarapfuye urupfu rwo mu bihe by’ubushenzi “jahiliya”. Ibyo bakabikora bagamije kuvuganira ikosa ryakozwe na Abubakari n’abo bari kumwe bahirika ubutegetsi bwari bwahiswemo n’Intumwa kuzayobora Abayisilamu imaze gupfa!

Kuri bo, icya ngombwa ni ukuvuganira Abubakari na Umari no kubagira intungane zidakosa na rimwe, kabone n’iyo kubavuganira byaba impamvu yo gusebya no gutesha agaciro intumwa (s.a.w.w), no kuyituka ko yapfuye urupfu nk’urw’umuntu wariho mu gihe cya jaahilia (ubushenzi n’ubujiji) bemeza ko yapfuye itaraze, mu gihe bemeza ko abantu babo (Abubakari na Umari) bo bajya gupfa bitaye kuri ejo hazaza h’Ubusilamu, ntibapfa urupfu nk’urw’uwapfuye mu bihe bya jahiliya, bubahiriza itegeko ry’Imana risaba gusiga umurage. Bararaga nk’uko mwabisomye mu ncamake y’ubuzima bwabo twamaze kwandikaho.

Ayatollah Sayidi Sharafu-Dini Musawi, afite amagambo meza anononsoye ku birebana n’umurage Intumwa (s.a.w.w) yasize iraze Abayisilamu agira ati: (Imvugo Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze zarimo umurage wayo wa nyuma ni nyinshi, ziri mu rwego rw’inkuru Mutawaatiru, zavuzwe n’abo mu rugo rw’Intumwa bera, usibye ko izavuzwe n’abatari bo zihagije. Muri zo harimo imvugo y’Intumwa yavuze ifashe k’urutugu rwa Ali (a.s) iti: (Uyu ni umuvandimwe wanjye, na khalifa wanjye muri mwe, mujye mumwumvira kandi mumwumve) .

Hadithi yavuzwe na Ahimad bin Hambali, ayandika mu gitabo cye Musnad. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: (Buri ntumwa yagiraga uyizungura ikanamuraga “ubuyobozi”, uwo nzaraga, akananzungura ni Ali mwene Ab-Twalib). Iyo Hadithi yavuzwe nanone na Twabari mu gitabo cye Al-Kabiirah.

Intumwa y’Imana yaravuze iti: (Nyuma yanjye hazabaho abakhalifa “abayobozi ‘ukuri” cumi na babiri, bose bakomoka mumuryango wa Banu-Hashimu. , Mu yindi riwaya handitsemo ko bose ari Abakurayishi).

Mu gitabo cy’Abasunni cyitwa Yanaabi’ul-Mawadah cya Allama Kunduzi Hanafi, handitsemo iyi Hadithi igira iti:

Page 400: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

400 AL-MURAJA‘ÄT

وصفات ضوء الشمس وإذا استطال الشي قام بنفسه

تذهب باطالIyo ikintu gifite ireme, gihagarara ubwacyo

Kikagaragara n’ubwo kitaraswaho n’imirasire y’izuba.

Naho riwaya ya al-Bukhari yakuwe kuri Abu Awfah ivuga ko intumwa y’Imana yasize Qur’ani nk’umurage wayo, ni ukuri, uretse ko hari icyo yahishe kindi nacyo akaba ari uko intumwa yasize iraze kugendera kuri Qur’ani n’abo mu rugo rw’intumwa bejejwe. Itegeka abayoboke bayo kubikurikira byombi, inababurira ko bazaba barayobye igihe cyose bazaba batabikurikira ngo banabigendereho, inababwira ko ibyo byombi bitazatandukana kugeza bisubiye ku intumwa y’Imana bikayisanga ku kizenga cya Kauthar. Hadithi nkizi sahih zavuzwe n’urubyaro rw’intumwa rwejejwe kuri twe ni nyinshi ni mutawatiru; ushobora gusoma Hadithi nk’izi sahih mu mvano ya Ahal- Suna mu baruwa yacu ya 8 n’iya 54. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 71 Kuya 12/Safar/ 1330 A.H

Mu by’ukuri se ni kuki wanze kwemera Hadithi ya Nyina w’abemera n’umugore w’intumwa wari imbonera kurenza abandi bagore bayo?

Intumwa y’Imana yaravuze iti: (Abo naraze kuba abakhalifa nyuma yanjye, ni: Ali mwene Abu-Twalib, nyuma ye abana be Hassani na Husseni, bazakurikirwa n’abakhalifa icyenda bose bakomoka kuri Husseni, nabo ni aba: Nyuma ya Husseni ni umuhungu we Ali, nyuma ya Ali, ni umuhungu we Muhammadi, nyuma ya Muhammadi ni umuhungu we Jaafari, nyuma ya Jaafari, ni umuhungu we Musa, nyuma ya Musa, ni umuhungu we Ali, nyuma ya Ali, ni umuhungu we Muhammadi, nyuma ya Muhammadi ni umuhungu we Ali, nyuma ya Ali, ni umuhungu we Hassani, nyuma ya Hassani ni umuhungu we Al-Huja Muhammadi Al-Mahadi. Abo ni bo bakhalifa cumi na babiri). [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

Page 401: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 401

Imana ikubabarire – Mu by’ukuri n’igiki kigutera kudaha agaciro Hadithi ya Nyina w’abemera n’umugore w’intumwa wari imbonera kurenza abandi bagore bayo? Hadithi yavuze uzanga wivuye inyuma, urazireka ngo zibagirane zinirengagizwe, mu gihe icyo avuze aba ari ntawagisubiza inyuma, n’umwanzuro we iteka warabaga ari ukuri? N’ubwo uko ariko kuri, nawe ushobora kuduha igitekerezo cyawe tukacyumva. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 72 Kuya 12/Safar/ 1330 A.H

I. Ayisha ntiyari imbonera kurenza abandi bagore b’intumwa.

II. Umugore w’intumwa wari imbonera kurenza abandi ni Khadija.

III. Muri rusange impamvu ituma Hadithi ze tutaziha agaciro.

1) Nyina w’abemera Ayisha afite ibindi byiza bitari kuba imbonera kurenza abandi bagore b’intumwa, ni gute yaba imbonera kurenza abagore bose b’intumwa mu gihe hari Hadithi sahih ubwe yivugira agira iti:

ذكر رسول هللا صلى هللا »ائشة أم المؤمنين قالت: عن ع

عليه وآله وسلم، خديجة ذات يوم فتناولتها فقلت:

عجوز كذا وكذا، قد أبدلك هللا خيرا منها، قال: ما

أبدلني هللا خيرا منها، لقد امنت بي حين كفر بي

الناس وصدقتني حين كذبني الناس واشركتني في

قني هللا ولدها، وحرمني مالها حين حرمني الناس ورز

الحديث« …ولد غيرها

“Igihe kimwe intuwa y’Imana yavuze Khadija, ndamusebya ngira nti: ‘Yari umukecuru, n’ibindi namusebeje, none Imana yagushumbushije indi uri imbonera kumurenza [yivuga].’ [Intumwa y’Imana] iravuga iti: ‘Si ukuri; Imana ntiyigeze inshumbusha imbonera kumurenza; yanyemeye ubwo abantu bampakanyaga, anyita umunyakuri mu gihe abantu bavugaga ko ndi umubeshyi, ampa umutungo we mu gihe abantu bari baranyimye imitungo yabo, Imana yampaye abana bamukomokaho, mu gihe yanyimye abana bakomoka ku bandi bagore.’

Page 402: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

402 AL-MURAJA‘ÄT

كان رسول هللا صلى هللا عليه وآله »وعن عائشة قالت:

وسلم، ال يكاد يخرج من البيت حتى يذكر خديجة

فيحسن الثناء عليها، فذكرها يوما من األيام،

فأدركتني الغيرة، فقلت: هل كانت إال عجوزا، فقد

أبدلك هللا خيرا منها، فغضب حتى اهتز مقدم شعره من

ما أبدلني هللا خيرا منها، الغضب، ثم قال: ال وهللا

آمنت بي إذ كفر بي الناس، وصدقتني إذ كذبني

الناس، وواستني في مالها إذ حرمني الناس، ورزقني

الحديث «…هللا منها أوالدا إذ حرمني أوالد النساءNanone Ayisha yaravuze ati: “Intumwa y’Imana ntiyavaga mu rugo itavuze Khadija no kumutaka. Igihe kimwe yavuze Khadija numva ngize ishyari,1 ndavuga nti: “Ntacyo yaricyo uretse kuba inkozi y’umukecuru, none Imana yagushumbushije umugore w’imbonera kumurenza? Intumwa irarakara cyane imisatsi yayo irahagarara, iravuga iti: ‘Wallah! Imana ntiyigeze inshumbuhsa undi uri imbonera kumurenza! Yanyemeye ubwo abantu bamapakanyaga; anyita umunyakuri ubwo abandi banyitaga umunyakinyoma; ampa umutungo we mu gihe abandi bari barawunyimye,

1– Mu gitabo cya Sahih Bukhari handitsemo ko Sayyidat Ayisha yavugaga ati: Nta mugore mu bagore b’Intumwa (s.a.w.w. bagenzi banjye, nagiriraga ishyari nk’iryo nagiriraga Khadija (a.s)! N’ubwo ntigeze mubona; bitewe n’uburyo Intumwa yahoraga imuvuga neza inamuzirikana, no mu bindi bihe ikabaga inyama ikazoherereza inshuti zari iza Khadija (a.s), nicwaga n’ishyari simbashe kwiyumanganya. Igihe kimwe mbwira Intumwa nti: Ushaka kuvuga ko kuri ino si nta muntu unganya na Khadija? Irasubiza iti: Yego, ntawe namunganya, dore ko n’urubyaro rwanjye rukomoka kuri we.

Mu gitabo cya Siratul Halabiya handitsemo ko Sayyidat Ayisha yavuze ati: Sinigeze ngirira ishyari no gufuha nk’uko nabigiriraga Khadija (a.s), kubera ubwiza n’ubuntu bye yavugwagaho; Umunsi umwe narakaje Intumwa nyibwiye nti: Kuki uhora utaka iyo nkozi y’umukecuru Khadija? Imana ntiyagushumbushije umugore mwiza kumurenza? Aho Intumwa yahise irakara isura yayo irahinduka, iravuga iti: Ndahiye mu izina ry’Imana ko itigeze inshumbusha umugore mwiza kumurusha. Khadija yemeye kunyoboka mu gihe abantu bari banze kunyoboka, Imana yahaye imigisha urubyaro runkomokaho, rubyarwa na Khadija.

Page 403: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 403

Imana impa abana bamukomokaho mu gihe yanyimye abana bakomoka ku bandi bagore.’” 1

2) Bityo, umugore w’intumwa wari imbonera kurenza abandi yari Kahadija al-Kubra, umunyakuri w’Abayisilamu, wabimburiye abandi kuba Umuyisilamu no kwemera igitabo cy’Imana, no kurema agatima intumwa y’Imana. Imana yabwiye intumwa yayo kumuha inkuru nziza y’uko Imana yamwubakiye inzu mu juru ifite inkingi zubatse muri feza,2 n’uko yari umutoni ku Imana. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze kuri Khadija iti:

أفضل نساء أهل الجنة » وقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

خديجة بنت خويلد، وفاطمة بنت محمد، وآسية بنت

وقال صلى هللا عليه وآله .«مزاحم، ومريم بنت عمران

وقال: .«نساء العالمين أربع ثم ذكرهن خير»وسلم:

حسبك من نساء العالمين مريم بنت عمران وخديجة »

.«ت محمد وآسية امرأة فرعونبنت خويلد، وفاطمة بن “Umugore w’imbonera mu ijuru kurusha mu bagore bose, ni Khadija umukobwa wa Khuwaylid, Fatima umukobwa Muhammad, Asia umukobwa wa Muzahim, na Mariamu umukobwa wa Imran.” Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Abagore barutishijwe abandi ku isi ni Khadija umukobwa wa Khuwaylid, Fatima umukobwa wa Muhammad, Asia umukobwa wa Muzahim, na Mariamu umukobwa wa Imran.” Hari Hadithi nyinshi sahih zishyigikira ibyo twavuze.

Ntihanakwiye kuvugwa ko Ayisha yari imbonera kurenza abandi ba nyina b’abemera batari Khadija. Hadithi z’ukuri zihakana ko atarutaga abandi bagore bintumwa, nk’uko bigaragarira buri wese ushyira mu gaciro. Wenda bishoboke kuba Ayisha yari afite ibitekerezo by’uko ari imbonera kurenza abandi bagore b’intumwa, intumwa y’Imana imenye ko afite ibyo bitekerezo ihakana ko ibyo yibwira ataribyo. Urugero rw’ibyo rukaba ruri muri iyi nkuru y’umugore w’intumwa witwaga Safiyya umukobwa wa Huyay ubwo intumwa y’Imana yinjiraga mu cyumba cye isanga arimo

1– Iyi Hadithi iri muri Hadithi zavuzwe ku burebure na Ahal-Suna. Yisome ahavugwa k‘ubuzima bwa Khadija al-Kubra (a.s) mu gitabo cyitwa Istiab, urasangamo izi Hadithi twavuze muri aya mabaruwa.

2– Yavuzwe na al-Bukhari aho avuga ku ishyari ry’abagore,’ muri sahih ye, urup rw’i 175, umuzingo wa 3.

Page 404: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

404 AL-MURAJA‘ÄT

kurira. Iramubaza iti: “Washavujwe n’iki?” Arasubiza ati: “Naje kumenya ko Aisha na Hafsa bamvuga nabi, bakanavuga ko ari imbonera kundenza.” Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iravuga iti: “Ni kuki utababwira uti: ‘Mwaba imbonera kundenza gute mu gihe data ari Haruna, na data wacu akaba Musa, umugabo wanjye akaba Muhammad?”

Buri wese uzakurikiranira hafi ibya nyina w’abemera Ayisha azasanga ari nk’uko tumaze kumuvuga.

3) Impamvu yatumye tudaha agaciro Hadithi avuga zirebana n’umurage w’intumwa, ni uko zidafashije zitanakwiye kuba ubuhamya zitanari mu rwego rwogutangwaho ubuhamya. Nagusabaga kutansaba ibisobanuro bihagije ku impamvu inteye kuvuga aya magambo kuri Hadithi za Ayisha. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 73 Kuya 13/Safar/ 1330 A.H

Gusaba ibisobanuro bihagije ku impamvu ituma tutemera Hadithi zivugwa na Nyina w’abemera Ayisha.

Wowe nt’uri mu barimanganyi, ntubeshya, cyangwa ngo ube mu biyerurutsa, ntunari mu bahindura abandi ari uko babanje kubabeshya, uri kure yo kuvugwaho ibyo. Imana ishimwe, kuba ntari mu batita ku byo babwirwa, sinari mubashakisha inenge ku bandi; ukuri ni uko njye nshaka kumenya ukuri kandi aho nkubonye nkagukurikira [bityo ntugire ikibazo cyo kugira icyo umbwira]. Mu by’ukuri sinabasha kwihanganira kukubaza igituma udaha agaciro Hadithi za Ayisha utanazemera, ntaho wabona uhungira kudasubiza iki kibazo.

وابشر وقر بذاك منك فاصدع بأمرك ما عليك غضاضة

عيونا

Shyikiriza ubutumwa bwawe, ntugire ikibazo. Shyitsa umutima hamwe unanyurwe.

Urwitwazo rwanjye mu kugutitiriza gusubiza iki kibazo ni Aya ikurikira:

Page 405: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 405

“Mu by’ukuri abahisha ibyo twamanuye mubuhamya bugaragara n’ubuyobozi nyuma y’uko tubugaragariza abantu mu gitabo; abo bavumwa n’Imana (bakanavumwa) n’abavuma… (Qur’an 2:159). Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 74 Kuya 15/Safar/ 1330 A.H

I. Kuvuga impamvu ituma tutemera Hadithi ze.

II. Ubwenge bwumvisha ko intumwa yagomba kuva ku isi isize umurage.

III. Imvugo ye y’uko intumwa yapfuye iryamye mu gituza cye si ukuri.

1) Imana igufashe, watsimbaraye kukuba ngomba kwisobanura nkavuga impamvu ntaha agaciro Hadithi za Ayisha sinazemere, umfungira amayira nsigara ntaho mfite naseserera mpunga kubikubwira. Bitewe n’ubumenyi bwawe bwinshi, uzi neza iyo tuva, n’aho ibintu byazambiye biranapfira. Uzi aho imirongo yera igaragara yahishwe irasibangatanywa, uzi igihe khumusu [yahagarikiwe guhabwa banyirayo], uzi aho umurage warimanganyirijwe, uzi aho umuzi w’amacakubiri, intugunda na fitina waturutse, uzi imva n’imvano yo kutumvikana n’amacakubiri [hagati y’Abayisilamu]!!1 Igihe

1–

قام النبي صلى هللا عليه )وآله( وسلم »عن عبدهللا بن عمر قال:

مسكن عائشة فقال: ها هنا الفتنة ـ ثالثا ـ خطيبا فأشار نحو

«. من حيث يطلع قرن الشيطان

Hadithi ya Abdalla bin Umari yaravuze ati: (Igihe kimwe intumwa y’Imana “s.a.w.w” yarahagurutse ivuga khutba yerekana ku inzu ya Ayisha iravuga iti: Hariya harimo Fitna, inshuro eshatu, nimo hazatunguka amahembe ya Shitani).

Page 406: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

406 AL-MURAJA‘ÄT

[Ayisha] yarwanaga na Amirul-muminina, ateza intugunda n’umutekano muke mu gihugu, ayobora ingabo zari zigabye igitero zigamije kwambura ubutegetsi [Ali a.s], no guhirika ubutegetsi bwe burundu.1

Soma iyi Hadithi mu gitabo cya al-Bukhari, Kitabul-Jihad, wal-Sayyir, Bab Maa jaa’a fii Buyut Azwaj al-Nabiy, umuzingo wa 4, urup. rwa 46, icapiro rya Dar al-Fikri.

1– INTAMBARA Y’INGAMIYA

Inkuru y’urupfu rwa Uthumani yageze kuri Sayyidat Ayisha ari i Makka akora imihango ya Hija, Sayyidat Ayisha anezezwa no kwicwa kwa Uthumani, abwira uwari ayimuzaniye ati: Ibikorwa bye bibi ni byo bimukozeho. Abaza uwimitswe kuyobora Abayisilamu? Uwarumubikiye urupfu rwa Uthumani aramubwira ati: Ndakeka ari Taliha bin Asba’i. Sayyidat Ayisha avuga yishimye ati: Nathali (Uthumani) aragatsindwa n’Imana, yakaniwe urumukwiye! Impundu ni iza Taliha watorewe kuyobora, bamuhisemo abikwiye.

Ategeka abari bamuherekeje ko bamusubiza iwe. Sayyidat Ayisha yasubiye iwe, mu nzira agenda, agera ahantu hitwa Shurafaa’a, ahahurira n’umugabo witwa Ubayidu bin Um-kilaab, amubaza amakuru mashya y’i Madina, amubwira ko Uthumani yishwe, Hazirat Ali akaba ariwe wimitswe kuyobora Abayisilamu. Sayyidat Ayisha akimara kumva ko Hazirat Ali (a.s) ariwe wimitswe kuba umuyobozi, iyo inkuru yamuciye umugongo, ahita avuga ati: Iyaba byashobokaga ko isi yiyubika, niba koko iyo nkuru ari impamo!! Ibyo umbwiye byaba ari impamo, Ali ni we wimitswe kuyobora Abayisilamu?!! Umugabo aramubwira ati: Ni uko byagenze nta kundi. Sayyidat Ayisha ati: Inna lillah wa inna illayih raji’uuna, nanga bidasanzwe uriya mugabo ( Ali ). Oya, birahindutse, ntakabuza ko Ali ariwe ukoze ariya marorerwa, yicishije khalifa w’Abayisilamu amurenganyije! Nimusubize ifaransi inyuma dusubireyo.

Asubira i Makka, mu nzira ahahurira na Qayisi bin Hazim, Sayyidat Ayisha aramubwira ati: Tabara umuyobozi w’Abayisilamu yishwe. Qayisi aramusubiza ati: Si wowe umaze iminsi umuvuma, ushishikariza Abayisilamu kumwica?!! Mbere y’uko apfa, ni wowe wari urushije abamwangaga urwango, unabarusha kumuvuga nabi. Sayyidat Ayisha aramubwira ati: Ni uko byari bimeze, ariko nakurikiranye iby’urupfu rwe, nsanga abari bamugose bamusabye kwicuza arabyemera baramwihorera, bamaze kuhava, umwe mu bagizi ba nabi aca abandi inyuma, aramwicisha.

Sayyidat Ayisha yageze i Makka, azanirwa ibaruwa yanditswe na Taliha na Zubayiri, imusaba ko agomba gushishikariza abantu kwitabira urugamba rujya guhorera Uthumani. Sayyidat Ayisha ajya kugisha inama umugore w’undi w’Intumwa witwa Umm-Salama anamusaba kwifatanya nawe mu guhorera Uthumani. Akimugezaho icyo cyifuzo n’igitekerezo, Sayyidat Umm-Salama, aratangara avugira hejuru ati: Ni wowe umaze iminsi ushishikariza abantu kwica Uthumani, wumvisha Abayisilamu

Page 407: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 407

فظن خيرا وال تسأل عن وكان ما كان مما لست اذكره

الخبرMaze haba ibyabaye ntashaka kuvuga; Cyenga ibyiza ntubaze uko byagenze.

Mu by’ukuri guhakana ko Ali atarazwe, warangiza ubuhamya bwawe ukabugira ibyavuzwe na Ayisha, mu gihe uziko ari mubangaga Ali urunuka1

ko yasubiye mu buhakanyi atakiri Umuyisilamu, none ubu uri gusaba kujya kumuhorera umwita umuyobozi w’abemera?!! Amubwiye icyifuzo cy’uko bajyana i Basira bayoboye igitero cyijya kwica Hazirat Ali (a.s), aramwamagana atangira kumwumvisha agaciro ka Hazirat Ali, n’imirongo yavuzwe n’Intumwa (s.a.w.w) ku gaciro n’icyubahiro bye, ariko Sayyidat Ayisha aranangira yanga kuva ku izima .

Sayyidat Ayisha yanagerageje kwifashisha abandi bagore b'Intumwa y'Imana (s.a.w.w) bari i Makka, bamutera utwatsi. Na Hafsa umukobwa wa Umari ibn Al-Khatwaab yarabyanze abibujijwe na musaza we AbdAllah ibn Umari wari uvuye i Madina yanze kugira aho abogamira, kuko atashakaga kumva ubutegetsi bwa Hazirat Ali (a.s), kandi akaba atarashoboraga kwerura ngo aburwanye.

Abandi banze kujya mu ngabo zari ziyobowe na Sayyidat Ayisha ni nka Mughiira Ibn Sh'uba wategetse i Basra na Kuufa ku gihe cya Umari na Uthumani na Sa'id. Abagize ingabo zari ziyobowe na Sayyidat Ayisha bagiye inama y'aho bari butangirire igitero cyabo.

Sayyidat Ayisha abwira ab’i Madina kwifatanya nawe ngo barimbure igiti bahereye mu mizi, asanga Abanyamadina bose bashyigikiye cyane Hazirat Ali (a.s), ntaho umuntu yabamenera. Batekereje kujya kwifatanya na Mu'awiya muri Siriya, Waliid ibn Uqba arabatsembera ababwira ko Mu'awiya adashobora kwemera ko hagira uwivanga mu bwatsi bwe cyangwa se ngo hagire umubera umuyobozi cyane cyane mu gihe abasahaba bakuru baba babirimo. Taliha yabemeje ko ashobora kubona abamufasha muri Basra.

Bakusanyije ingabo, Sayyidat Ayisha azibera umutware maze agaba igitero simusiga kandi gitunguranye ku bo Hazirat Ali (a.s) yari amaze kwimika i Basra mu ntara y’igihugu cya Irake.

1– SAYYIDAT AYISHA YANGAGA IMAMU ALI (A.S) URUNUKA

Sayyidat Ayisha umugore w’Intumwa (s.a.w.w) yari umwanzi ruharwa wa Hazirat Ali (a.s). Mbere yo kwicwa kwa Uthumani, yagaragaje urwango rukabije yangaga uwo muyobozi muhire! Ni we wahoraga ashumuriza abantu Uthumani ababwira ati: Nimwice Naathali “Uthumani” kuko ari umukafiri!

Uthumani amaze kwicwa, inkuru y’uko Hazirat Ali (a.s) ariwe uyoboye Abayisilamu itashye kuri Sayyidat Ayisha, yahise avugira imbere y’abamwumvaga ati: Iyaba byashobokaga ko isi yiyubika niba inkuru y’uko Ali ariwe wahiswemo kuyobora

Page 408: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

408 AL-MURAJA‘ÄT

Abayisilamu ari ukuri, rwose Uthumani yishwe ku kagambane arenganyijwe! Uthumani wagambaniwe na Sayyidat Ayisha akicwa, amugize umwera agamije kuzabona urwitwazo rwo kuzashumuriza Hazirat Ali (a.s) Abayisilamu!

Ubwo ntibwari ubwa mbere Sayyidat Ayisha agaragaza urwango yangaga Hazirat Ali (a.s), kuko urwango yamwangaga ari urwo kuva mu bihe by’Intumwa (s.a.w.w). Muri ibyo bihe yanyuzagamo akari k‘umutima kagasesekara ku munwa, agaragaza urwango rukabije yangaga Hazirat Ali (a.s) Intumwa (s.a.w.w) iriho. None hano urabona ko ariwe wicishije Uthumani amushumuriza abantu, icyo yashakaga akigezeho, ahita yisubiraho atangira gutabariza guhorera Uthumani nyuma yo kumenya ko Hazirat Ali (a.s) ariwe wimitswe aba umuyobozi! Mu by’ukuri uku kwivuguruza no kugira indimi ebyiri Sayyidat Ayisha yabitewe ni iki?! Yabitewe n’uko uwo yangaga urunuka ariwe ufashe ubutegetsi.

Mu nyandiko zabanje twabonye uburyo Ayisha atajyaga avuga izina rya Hazirat Ali (a.s) aho amuvugaho ibyiza, ahubwo agahitamo kumwita umugabo.

Ibin Abasi yaravuze ati: Igihe kimwe Hazirat Ali (a.s) yinjiye ku Ntumwa y’Imana yicara hagati ya Ayisha n’Intumwa. Ayisha abwira Hazirat Ali (a.s) ati: Ntiwagombaga kwicara hagati yacu, wari kwicara iruhande. Intumwa y’Imana ikubita igipfunsi Ayisha k‘umugongo iramubwira iti: Wimbuza amahoro uyabuza umuvandimwe wanjye. Ali ni umuyobozi w’abemera, akaba umutware w’Abayisilamu, azicara kuri sirat, yinjize abamukundaga mu ijuru n’abanzi be mu muriro.

Imamu Ahmadi bin Hambali yabajijwe niba Hadithi abantu bavuga igira it: Ali niwe uzagena abajya mu ijuru n’umuriro ari ukuri? Arasubiza ati: Iyo Hadithi ni ukuri, kuko Intumwa (s.a.w.w) yabwiye Ali (a.s) iti: Ntawe ukwanga usibye ko aba ari umunafiki, nta n’ugukunda usibye ko aba ari umwemera.

Urwango Sayyidat Ayisha yangaga Hazirat Ali (a.s), si aho rwagarukiye, ahubwo yangaga urunuka n’abana be n’abamukomokagaho bose. Mu ntambara yiswe iy’ifarasi y’ikimanyi (Baghalu), Sayidat Ayisha yabujije abari bazanye umurambo wa Hazirat Hassani (a.s) kuwushyingura hafi y’imva ya sekuru Intumwa (s.a.w.w) nk’uko Hazirat Hassani (a.s) yari yabiraze. Mu by’ukuri n’ubwo Sayyida Ayisha wari warazunguye hafi amazu yose y’Intumwa (s.a.w.w), yahagaze mu kizingiti cy’umuryango akarahira ko atatuma umurambo w’umwanzi winjira mu nzu yazunguye, icyumba cyarimo imva y’Intumwa (s.a.w.w) ni icyumba cya nyina wa Hazirat Hassani (a.s) Hazirat Fatima (a.s), bityo akaba ntawari afite uburenganzira bwo kumubuza gushyingurwa mu cyumba cyari icya nyina no hafi y’imva ya sekuru Intumwa y’Imana (s.a.w.w).

Nyuma y’uko abambye mu muryango w’inzu, arahira ko umurambo wa Hazirat Hassani (a.s) utashyingurwa mu nzu yitaga iye, yaje no kurira ifarasi y’icyimanyi (Baghalu), yirukansa ifarasi hirya no hino avugira hejuru, ahamagarira abambari be

Page 409: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 409

no mubamurwanyaga byimazeyo, ntibyemewe ntitwakekaga ko cyakorwa n’umuntu ushyira mu gaciro nkawe. Ntabwo kiriya gitero yayoboye kijya kurwanya Ali aricyo gikorwa cyo kumurwanya cya mbere yari akoze, mu by’ukuri kurwanya Ali ahakana ko atarazwe ntibirusha ubukana intambara y’ingamiya ntoya1 n’intambara y’ingamiya nkuru,1 intambara zombi

gukera itabaro bamisha imyambi n’amacumu ku abari bushake gushyingura Hazirat Hassani muri icyo cyumba.

Nyuma ya shahaada (gutabaruka) ya imamu Ali (a.s), Sayyidat Ayisha yarishimye cyane. Uwabikiye Ayisha bwa mbere urupfu rwa Hazirata Ali (a.s) ni Sufiyyani bin Abi Umayya bin Abdushamsi bin Abi Waqaasi. Bakhitar yaravuze ati: Ubwo Ayisha yamenyaga inkuru y’urupfu rwa Hazirat Ali (a.s) yahise asujudu ashimira Imana1. Nk’uko Sayyidat Ayisha yishimye amenye inkuru y’urupfu rwa Hazirat Fatima (a.s) umukobwa w’Intumwa Muhammadi (s.a.w.wa)1.

Aha ndaboneraho kubwira abakosora Abashiya banabagaya kuba badakunda umugore w’Intumwa Sayyidat Ayisha. Abashiya ntibaziza Sayyidat Ayisha kuba yari umukobwa wa Abubakari nk’uko bamwe babisobanura, kuko na Muhammadi bin Abubakari yari umuhungu wa Abubakari ariko Abashiya bakaba bamukunda bakamuvuga neza na ndetse banamubara mu Bashiya ba mbere.

Mu by’ukuri icyo Abashiya bapfa na Sayyidat Ayisha ni amatwara n’imico bye, kwitwara kwe kugayitse ku Ntumwa (s.a.w.w)1n’urubyaro rwayo, n’urwango runuka yangaga Hazirat Ali (a.s) n’uburyo yakoraga iyo bwabaga ngo amuteze Abayisilamu, kumugambanira n’andi manyanga yamukoreye avugwa mu bitabo by’amateka.

1– INTAMBARA NTOYA Y’INGAMIYA

Intangiriro y’intamabara:

Guverineri wa Hazirat Ali ibn Abi Taalib (a.s) i Basra, witwaga Uthumaan ibn Haniif, amenye ko yatewe n’agaco k’ingabo ziyobowe na Sayyidat Ayisha, yagiye kuvugana n'abateye ngo amenye icyo bashaka niba binashoboka imirwano ihagarare.

Yabajije ingabo za Syyidat Ayisha ikizizanye, zimubwira ko zazanywe no guhorera Uthumani ibn Affaan. Guverineri yaratangaye cyane abasubiza ko abishe Uthumani bari i Madina, ko niba bagamije guhora koko bajya kuregera khalifa uri i Madina kandi n'abaregwa bakaba ariho bari. Ibyo ntibabikojejwe, basubije ko abicanyi babazi kandi ko n'i Basra naho bahari, ndetse ko na guverineri uhayobora batamwemera.

Guverineri yasanze agomba kurengera umugi n'abawutuye kuko yabonaga ko abo bantu ari abicanyi badashaka ko ibintu bica mu mategeko no mu nzego ziyahagarariye, cyangwa se mu mishyikirano yaba igamije amahoro. Uthmani ibn Haniif yateguye ingabo ze zijya gukoma imbere iza Sayyidat Ayisha, ariko zigiye

Page 410: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

410 AL-MURAJA‘ÄT

guhangana nazo, zibona Sayyidat Ayisha ku ngamiya ariwe mugaba mukuru w'ingabo zateye i Basra. Nyinshi mu ngabo za guverineri zahise zijya k’uruhande rwa Sayyidat Ayisha nta bisobanuro zisabye. Zaribwiye ziti: "Aho kurwanya umugore w'Intumwa y'Imana (s.a.w.w) akaba na nyina w'abemera, twamurwanirira".

Uthumani ibn Haniif yasigaranye ingabo nke ariko yiyemeza kurwana, kuko yumvaga ari mu kuri abandi ari abangizi bashaka kumena amaraso y'inzirakarengane gusa. Imitwe yombi yarasakiranye, ingabo za Uthumaan ibn Haniif zihagararaho, zirwana inkundura ariko iza Sayyidat Ayisha zari zimaze kuba nyinshi kandi zateye zibyiteguye bihagije, zinesha iza Uthumani ibn Haniif.

Ingabo za Sayyidat Ayisha zimaze gutsinda urwo rugamba, zafashe umugi wa Basra, zica uwo zakekagaho kuba yaragize uruhare mu rupfu rwa khalifa Uthumani ibn Affaan n’ababaga badashyigikiye uwo mutwe w'ingabo zabo. Zanasahuye umugi wa Basra ziwusiga iheruheru, n'abatsinzwe zibagira ingaruzwamuheto. Naho Uthumaan ibn Haniif guverineri wa Hazirat Ali (a.s) I Basira, akorerwa amahano.

Sayyidat Ayisha nyina w'abemera yakomeje kuba umuyobozi w'izo ngabo n'uwa Basra yari imaze gufatwa, ndetse byageze igihe cy'isengesho, Taliha na Zubayiri bashwanira kuyobora iswala, kuko buri wese yumvaga ko uri buyobore iswala ari nawe uri bube agaragaye ko ari umuyobozi w'ingabo n'uw'ubutaka zari zimaze kwigarurira. Taliha yumvaga ko ingabo ari ize na Basra ahafite abamushyigikiye kurusha Zubayiri. Izo mpaka zakemuwe na Sayyidat Ayisha wafashe icyemezo cyo kuza akabakuraho bombi agashyiraho Abadallah ibn Zubayiri. Sayyidat Ayisha yanakomeje kugaragaza ko ariwe mugaba mukuru w'izo ngabo, nta w’undi. Iyo ntambara yiswe Maaraka al-jamal ssughra (urugamba ruto rw’ingamiya).

Aho Hazirat Ali (a.s) amenyeye ibiri kubera i Basra, yarumiwe agwa mu kantu ariko asanga agomba kubyutsa ingabo agatabara. Ingabo ze zarimo abasahaba magana inani (800), bahaye bayi'a intumwa y'Imana (s.a.w.w) munsi y'igiti cya Hudaybiya. Zikigera mu nkengero z’i Basra, mbere y’intambara, Hazirat Ali (a.s) yagerageje kuburizamo imirwano yohereza abantu banyuranye kwa Sayyidat Ayisha kugirana nawe imishyikirano yo kuburizamo imirwano, agira ngo abe yarinda amaraso y’Abayisilamu kumeneka. Abuza ingabo ze kutagira uwo zenderanya muri bo, no kwirinda kuba zakora ubushotoranyi ubwo aribwo bwose bwabera abandi urwitwazo rwo gutangira imirwano.

Abumvisha ko ataje kurwana ahubwo yazanywe no kugarura amahoro, akaba ashaka intumwa z'izo ngabo ngo amenye icyatumye zitera i Basra zikica abantu, n'icyo zishaka. Hazirat Ali (a.s) yatangajwe cyane no kubona ku isonga y'izo ngabo hari Taliha na Zubayiri bari bamuhaye bayi’a, banamgira inama yo kwemera kuyobora Abayisilamu nyuma y’urupfu rwa Uthumani bin Affani ubwo we yari yabyanze. Muri izo ngabo harimo na Abdurahmaan ibn Abubakari (umuhungu wa

Page 411: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 411

Abubakari) na Maruwaan ibn Al Hakam. Mu ngabo za Ali ibn Abi Twalib harimo Muhaajiruuna na Ansaar baturukanye i Madina, ndetse harimo n'abarwanye intambara nyinshi bari kumwe n'intumwa y'Imana (s.a.w.w).

By'umwihariko harimo Ammaar ibn Yaasiri wari uyoboye umwe mu mitwe y'izo ngabo za Hazirat Ali bin Abi Twaalib (a.s). Zubayiri ibn Al-Awwaam akimara kubona Ammaar ibn Yaasir mu ngabo za Hazirat Ali (a.s), yarakangabiranye abwira abo bari kumwe ati: "Ibyacu birarangiye: Turi ahavumwe n’Intumwa no mu gatsiko kabi, kandi turi abo mu muriro". Yakomeje agira ati: Ubwanjye niyumviye Intumwa y'Imana (s.a.w.w) ibwira Ammaar ibn Yaasiri igihe twubakaga umusigiti w'Intumwa y'Imana (s.a.w.w) iti: Uzicwa n'agaco k'ababisha bigometse. Intumwa (s.a.w.w) yungamo iti: Ammaar azaba abahamagarira kugana Imana ariko bo bamuhamagarira kujya mu muriro. Akomeza avuga ati: None dore twigometse kuri Ali kandi tugiye kurwana n'ingabo zirimo Ammaari ibn Yaasir". Yashoje ijambo agira ati: "Njye sinkirwanye kandi namwe mwese ndabasaba kutarwana". Umuhungu we Abd Allah ibn Zubayiri yaramusubije ati: "Dawe! Ni wowe wahagurukije abantu bose ngo nibaze bahorere Uthumani ibn Affaan, baraza bararwana, dore bamwe muri bo bapfuye abandi ni inkomere, none ngo ntukirwanye kubera ko ubonye Ammaar ibn Yaasiri mu ngabo ziri k’uruhande rwa Ali! Njye nkugiriye inama y'uko wakomeza icyaguhagurukije, ntuhindure umugambi wawe. Naho kubirebana n’iyo mvugo y'Intumwa y'Imana (s.a.w.w), ubyirengagize, uzatange kafara (icyiru).

1– INTAMBARA NKURU Y’INGAMIYA

Intumwa z'ingabo za Sayyidat Ayisha zavuganye na Ali ibn Abi Twalib (a.s) zimubwira ko zazinduwe no guhorera Uthumani ibn Affaan. Byatangaje Hazirat Ali (a.s) cyane arazisubiza ati: "Kumuhorera ni inshingano ya khalifa w'Abayislamu si iyanyu. None aho gutanguranwa nanjye, nimumfashe tumenye neza abishe Uthumani, tubafate maze bahanwe by'intangarugero kandi ibyo tubikorane ubwitonzi". Ingabo za Sayyidat Ayisha zanze kubyemera, zinakumira ingabo za Hazirat Ali ibn Abi Taalib (a.s) kwinjira mu mujyi wa Basra zari zamaze kwigarurira. Hazirat Ali (a.s) yakomeje kuzigarura mu nzira ikwiye, ariko ziranga kugeza ubwo imitwe yombi isakiranye yitana ba mwana, buri ruhande rushinja urundi kuba arirwo rwashotoye urundi.

Urugamba rwarambikanye, amacumu acanye aracicikana, ibishashi by'inkota zihuye birarabagirana, imivu y'amaraso y'abavandimwe iratemba biracika, induru iba ndende mu karere kose ka Basra.

Ukwicwa kwa Taliha

Hazirat Ali ibn Abi Taalib (a.s) yaje kugera hafi ya bagenzi be Talha na Zubayiri, abibutsa amagambo intumwa y'Imana (s.a.w.w) yababwiye agira ati: "Ntimwibuka ko Intumwa y'Imana (s.a.w.w) yababwiye y'uko muzandwanya ndi m’ukuri naho mwe mwayobye kandi mundenganya". Bombi bemeye ko babyibuka koko. Hazirat

Page 412: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

412 AL-MURAJA‘ÄT

Ali (a.s) yanibukije Taliha na Zubayiri ko bari mu bamugiriye inama yo kwemera ubuyobozi bakanamuha bayi'a1 bari i Madina.

Abo basahaba bamaze kumva ayo magambo bamubwiye ko ibyo kumuha bayi'a babikoze kubera gutinya abishe Uthumani, batabikoze babikuye k’umutima. Imirwano yakomeje gukaza umurego, ariko imitwe y'ingabo yari iyobowe na Hazirat Ali (a.s) ubwe, na Ammaar ibn Yaasiri, na Maalik Al Ashtar, ibasha kumena urukuta rw'ingabo za Sayyidat Ayisha isatira aho Sayyidat Ayisha yavugirizaga induru zo gushishikariza abamurwaniriraga.

Iyo ntambara yiswe Maaraka al-jamal al-kubra (urugamba rukuru rw’ingamiya). Taliha na Zubayiri bamaze kubibona batyo, biyemeje kuva k’urugamba barahunga. Hari mu kwezi kwa 12 mu mwaka wa 656. Bamwe mu ngabo za Sayyidat Ayisha babibonye, baje kuvugiriza Taliha induru nyinshi bamurega ubugambanyi. Taliha yari umushyushya rugamba mukuru muri iyo ntambara, ariko yaje kwivuganwa n’umwambi yarashwe na Maruwani bin Hakam wari uzi ko Taliha ari mu bagize uruhare runini mu kwica Uthumani, akaba ariyo mpamvu yatumye amuhorera amwica.

Maruwani yaravuze ati: "Mbere hose uriya niwe washishikarizaga abantu kurwanya Uthmani, nyuma ahagurutsa ingabo zo kumuhorera none dore ngo arahunga!". Umwe mu ngabo za Ahinaf ibn Qays witwaga Amuru ibn Jarmuuz yishe Zubayiri avuga ati: "Uyu niwe watwitse Basra avuye i Makka none dore arashaka kwisubirira iwabo".

Hazirat Ali (a.s) yaje gutsinda ingabo za Sayyidat Ayisha hamaze kugwa imbaga y’Abayisilamu barimo ibihumbi by’abasahaba bisaga icyenda muri iyo mirwano yonyine tutavuze iyayibanjirije.

Urugamba rwahoshejwe n'uko ingabo za Sayyidat Ayisha zishwe zose hasigara abagore gusa, n’abagabo mbarwa. Intambara yarangiye hapfuye abantu basaga ibihumbi makumyabiri na bitanu, ibihumbi bitandatu by’abishwe muri bo, ni abo mu ngabo za Hazirat Ali (a.s), abasigaye bari mu mutwe w’abanzi.

Ubupfura mu bihe byose

N'ubwo Hazirat Ali (a.s) yari azi neza amarorerwa yakozwe n'izo ngabo za Sayyidat Ayisha muri Basra, mu kurwana nazo akaza kuzivuna, gutsinda kwe ntibyamuteye kwihorera no kwihimura ku banzi. Yabitwayeho nk'uko Intumwa y'Imana (s.a.w.w) yitwaye ku badohorewe (Tulaqaa’u) nyuma y'ifatwa rya Makka.

Ingabo za Hazirat Ali (a.s) zarangije urugamba zinesheje bidasanzwe ingabo z’abanzi zari zirongowe na Sayyidat Ayisha, abagabo hafi ya bose bari bazirimo, bari bishwe hasigaye ababarirwa ku ntoki. Hazirat Ali (a.s) yakiriye Sayyidat Ayisha mu cyubahiro gikwiye umubyeyi w'abemera ari nawe wari washoje urugamba yanamushumurije Abayisilamu bamurwanyije muri iyo ntambara, abuza ingabo ze kumwica. Bitewe n’uko abagabo bose bari bishwe usibye ababarirwa ku ntoki babashije gucika ku icumu, Hazirat Ali yafashe imyenda ikoze mu cyuma ifunika

Page 413: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 413

yagaragajemo urwango rukabije yari amufitiye n’ipaziya y’ububi yari yihishe inyumwa yayo ikurwaho.

Amatwara ya Ayisha kuri Ali yari azwi na mbere yo kujya kurwana nawe, yamwitwayeho kuriya mu gihe yari wali (umutegetsi) we, na wasii (uwarazwe) w’intumwa y’Imana, yamwangaga urunuka mu rwego amenya ko yapfuye akajya ku mavi agasujudu ashimira Imana,1 umwe mu basizi

umubiri wose bambaraga barwana, ayambika bamwe mu bagore, kugira ngo ubabona akeke ko ari abagabo. Abategeka guherekeza nyina w’abemera Sayyidat Ayisha bakamugeza iwe ntawe umusagariye cyangwa asagarire abandi bagore bari kumwe.

Abigometse bose, barimo na Maruwaan ibn Al-Hakam bafatiwe k’urugamba baba ingaruzwa muheto, Hazirat Ali (a.s) yabahaye imbabazi rusange, abasaba gusubira mu murongo ugororotse no gutinya Imana bagakorera idini bashyize hamwe

Ubutegetsi bwa Hazirat Ali ibn Abi Twalib (a.s) asa naho yabumaze agerageza guhosha imvururu z'abigometse kubera inyungu zabo bwite. Mu by'ukuri nyuma y'uko Abayisilamu babonye igihugu kinini cyane kandi gikize, na nyuma y'aho Uthumaan ibn Affaan ajenjetse mu idini abantu bakirara, bamwe mu bakomeye batwarwa cyane n'iby'ubutegetsi na politiki, bamaranira iby’isi nk'uko byari byarahanuwe n'Intumwa y'Imana (s.a.w.w). [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

1– Inkuru y’urupfu rwa Uthumani yageze kuri Sayyidat Ayisha ari i Makka akora imihango ya Hija, Sayyidat Ayisha anezezwa no kwicwa kwa Uthumani, abwira uwari ayimuzaniye ati: Ibikorwa bye bibi ni byo bimukozeho. Abaza uwimitswe kuyobora Abayisilamu? Uwarumubikiye urupfu rwa Uthumani aramubwira ati: Ndakeka ari Taliha bin Asba’i. Sayyidat Ayisha avuga yishimye ati: Nathali (Uthumani) aragatsindwa n’Imana, yakaniwe urumukwiye! Impundu ni iza Taliha watorewe kuyobora, bamuhisemo abikwiye.

Ategeka abari bamuherekeje ko bamusubiza iwe. Sayyidat Ayisha yasubiye iwe, mu nzira agenda, agera ahantu hitwa Shurafaa’a, ahahurira n’umugabo witwa Ubayidu bin Um-kilaab, amubaza amakuru mashya y’i Madina, amubwira ko Uthumani yishwe, Hazirat Ali akaba ariwe wimitswe kuyobora Abayisilamu. Sayyidat Ayisha akimara kumva ko Hazirat Ali (a.s) ariwe wimitswe kuba umuyobozi, iyo inkuru yamuciye umugongo, ahita avuga ati: Iyaba byashobokaga ko isi yiyubika, niba koko iyo nkuru ari impamo!! Ibyo umbwiye byaba ari impamo, Ali ni we wimitswe kuyobora Abayisilamu?!! Umugabo aramubwira ati: Ni uko byagenze nta kundi. Sayyidat Ayisha ati: Inna lillah wa inna illayih raji’uuna, nanga bidasanzwe uriya mugabo ( Ali ). Oya, birahindutse, ntakabuza ko Ali ariwe ukoze ariya marorerwa, yicishije khalifa w’Abayisilamu amurenganyije! Ni musubize ifaransi inyuma dusubireyo.

Page 414: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

414 AL-MURAJA‘ÄT

yahimbye imirongo y’ibisigo yavuzemo ibyishimo Ayisha yatewe n’urupfu rwa Imamu Ali ati:1

كما قر عينا فألقت عصاها واستقر بها النوى

باإلياب المسافرYashyize inkoni ye hasi, yishimye aranezerwa. Umutimwa we wari wasabwe n’ibyishimo. Ubwenge buratuza, nk’umugenzi ugarukanye iwe amaronko maze akiruhutsa. Na rimwe ntuzavuge ko Ayisha yigeze ababazwa n’urupfu rwa Ali.

Nushaka ndakwandukurira inkuru y’ibye iguhamiriza ko yakosheje cyane. Ayisha yaravuze ati: “ Bitewe n’uko Intumwa (s.a.w.w) yari yarembye yaje iwanjye isindagizwa na Fadhil bin Abbas n’undi muntu, ntiyabashaga gushyigura ikirenge, yari inafunze igitambaro ku mutwe). Ubayidullaha aravuga ati: “Iyi nkuru nayibwiye Abdalla bin Abbas, arambwira ati: “Uzi uriya muntu wa kabiri wazanye n’Intumwa kwa Ayisha? Ndamusubiza, nti: “Simuzi”. Ibin Abbas arambwira ati: “Uwo muntu ni Ali bin Abitalib, Ayisha atashatse kuvuga nkana kuko atashoboraga kwihanganira kuvuga ibyiza kuri Ali”.2-3

Mu by’ukuri niba Ayisha atarabashaga kwihanganira kugira ikiza avuga kuri Ali, niba atarabashaga kwihanganira kumuvuga mugihe yari

Asubira i Makka, mu nzira ahahurira na Qayisi bin Hazim, Sayyidat Ayisha aramubwira ati: Tabara umuyobozi w’Abayisilamu yishwe. Qayisi aramusubiza ati: Si wowe umaze iminsi umuvuma, ushishikariza Abayisilamu kumwica?!! Mbere y’uko apfa, ni wowe wari urushije abamwangaga urwango, unabarusha kumuvuga nabi. Sayyidat Ayisha aramubwira ati: Ni uko byari bimeze, ariko nakurikiranye iby’urupfu rwe, nsanga abari bamugose bamusabye kwicuza arabyemera baramwihorera, bamaze kuhava, umwe mu bagizi ba nabi aca abandi inyuma aramwicisha (Ashaka kuvuga Ali a.s).

1– Nk’uko byanditswe n’abanditsi b’amateka bizewe nka Abdul-Faraj al-Asfahani aho avuga k’ubuzima bwa Ali mu gitabo cye Maqatil al-Talibiyyin.

2– Ayisha yangaga Hazirat Ali (a.s) cyane kuburyo aho byabaga ngombwa ko amuvugaho ibyiza, yahitagamo kugenekereza, akamwita umuntu ntamuvuge izina! Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda.

3– Iyi mvugo ni ya Ibin Abbas avuga ko Ayisha ntakiza yajyaga ashakira Ali, yaretswe na Bukhari yandika Hadithi zayibanjirire, umuco wo guhisha zimwe muri za Hadithi ukaba uzwi kuri Bukhari, ariko abenshi mu banditsi b’ibitabo bya Hadithi barayanditse.

Page 415: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 415

umusangirangendo w’intumwa, mu by’ukuri ni gute yabasha kwihanganira kuvuga ko Ali yarazwe n’intumwa mu gihe umurage ukusanyije ibyiza byose?!

من 883وأخرج االمام أحمد من حديث عائشة في ص

الجزء السادس من مسنده عن عطاء بن يسار، قال:

جاء رجل فوقع في علي وفي عمار عند عائشة، »

فقالت: أما علي فلست قائلة لك فيه شيئا، وأما

عمار فإني سمعت رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم،

ار أرشدهما.يقول فيه: ال يخير بين أمرين االختImamu Ahmed mu gitabo cye Musnad, urup. rw’i 113, umuzingo wa 6, yanditsemo Hadithi ya Ata ibn Yasr, yaravuze ati: “Igihe kimwe haje kwa Ayisha umuntu avuga Ali na Ammar, Ayisha aramubwira ati: ‘Kubirebana na Ali ntacyo ndibuvuge muvuganira; ariko Ammar we, intumwa y’Imana yamuvuzeho iti: «Ammar iyo bibaye ngombwa ko ahitamo hagati y’ibintu bibibri, ahitamo igifite akamaro kurusha».

Niko ye! Ibyo maze kwandika wabibonye ? Nyina w’abemera aravuganira Ammar kubera ko intumwa yamuvuzeho iti; Ammar iyo bibaye ngombwa ko ahitamo hagati y’ibintu bibiri, ahitamo igifite akamaro kurusha». Mu gihe yifashe ntiyavuganira Ali, Ali wari umuvandimwe w’intumwa y’Imana, uwazunguye intumwa, Ali wari umutoni ku ntumwa, Ali wari Haruna w’intumwa, umunyamabanga wayo, uwari umuhanga mu mategeko kurenza Abayisilamu bose, wari umuryango w’umugi w’ubumenyi bwayo, uwabimburiye abantu bose kuba Umuyisilamu anabatanga kwemera ubutumwa bwayo, uwarushaga Abayisilamu bose ubumenyi, akanabarusha kugira ibigwi byinshi! Ni nkaho Ayisha atari azi urwego rwa Ali ku Mana Aza wa Jallah, cyangwa atari azi urwego rwe ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w), n’uruhare rwe mu Buyisilamu no kuburwanira ishyaka kwe. Ninkaho Ayisha atigeze agira icyo yumva mu gitabo cy’Imana na Suna z’intumwa kivuga ku ibigwi bya Ali, bityo kutabyumva bikaba aribyo byamuteye kumushyira munsi y’urwego rwa Ammar!

Wallah, umusatsi wanyorosotseho ndumirwa ngwa mu kantu kubera imvugo ya Ayisha avugamo ati: “Igihe kimwe hari uwavuze kwa Ayisha (r.a) ko intumwa y’Imana yaraze Ali, arasubiza ati: ‘Ninde uvuga atyo? Ubwo intumwa y’Imana yari iryamye mu gituza, yasabye isahani iriho amazi yo

Page 416: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

416 AL-MURAJA‘ÄT

gukaraba; ikimara kuvuga ayo magambo, sinamenye uko yahwereye ihita ipfa. None ni ryari yaba yararaze Ali?!!’”1

1– Imana (s.w.t) yaravuze iti: (Muhammadi nta kindi aricyo kitari ukuba Intumwa y’Imana, naramuka apfuye cyangwa akicwa, muzasubira mu buhakanyi?).

Intumwa y’Imana (s.a.aw.w) irwaye uburwayi bwaje kuba intandaro y’urupfu, yari ifite imyaka 63 y’amavuko. Mbere y’uko ipfa, Itangariza abigishwa bayo n’abo mu rugo rwayo ko iri hafi yo gupfa. Bityo Intumwa y’Imana ikaba itarigeze itungurwa n’urupfu, kubera ibyo yari ifite igihe gihagije cyo kwibaza kuri ejo hazaza h’Ubuyisilamu no kubwira Abayisilamu umuyobozi ibasigiye.

Ibyo Intumwa (s.a.w.w) yarabikoze, iteganya ejo hazaza h’Ubuyisilamu ihitamo umuyobozi (khalifa) uzasigara ayobora Abayisilamu imaze kwitaba Imana. Nk’uko twese tuzi, mu mategeko y’Ubuyisilamu Abayisilamu bose bagomba kugenderaho, ni uko iyo Umuyisilamu abona ashobora gupfa vuba, agomba gusiga umurage mu mvugo no mu nyandiko, araze abe asize. Imana iragira iti:

"Mutegetswe ko umwe murimwe nagerwaho n’urupfu, niba asize umutungo, gusiga umurage…" (Qur’an, 2:180 na 5:106).

Hari ubwo byaba binyuze ubwenge ko Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yigishije amategeko y’Ubuyisilamu, ikaba ariyo kitegererezo cy’Abayisilamu bose, icyo ikoze cyose Abayisilamu bakaba bategetswe kugikora. Akaba ariyo yigishije uwo murongo wa Qur’ani utegeka kuraga abawe icyo bazakora nyuma yo gupfa, Intumwa (s.a.w.w) ikaba iya mbere mu gutanga urugero rubi rwo kutagendera kuri iryo tegeko ry’Imana, ubwo yageze aho ivamo umwuka ntacyo iraze Abayisilamu kubirebana n’ejo habo hazaza?!!! Mu gihe nayo ubwayo yabitegetse Abayisilamu mu mvugo zayo nyinshi, Intumwa y’Imana yaravuze iti: (Upfuye ataraze, aba apfuye nk’urupfu rwo mu bihe by’ubushenzi “Jahiliya :mbere y’Ubusilamu”).

Hadithi Intumwa y’Imana yategetsemo kuraga mbere y’urupfu, ni zo avugamo ko Umuyisilamu agomba gutegura inyandiko irimo umurage azaraga abe mbere y’igihe akiri mutaraga, yazapfa abe bakawugenderaho ni nyinshi cyane ziri mu rwego rw’izitwa Musitafidha1, izindi mpuguke mu bya Hadithi zihamya ko ziri mu rwego rwa Hadithi Mutawaatiru.

Abayisilamu bo muri madhihebu ya Ahali-suna, bigisha ko Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yapfuye nta murage n’umwe ku birebana n’ejo hazaza h’Ubuyisilamu isize, aribyo byateye Abubakari na bagenzi be gukora ibyo bakoreye muri Saqiifa (igisharagati) ya Ban-Sa’ida. Bityo kwemera kwabo ko intumwa itaraze kuri ibyo, baba bayitesheje agaciro no kuyisebya bavuga ko yitwaye binyuranye n’amategeko y’Imana, bayishinja ko itaraze, bityo ikaba yarapfuye urupfu nk’urwo mu bihe

Page 417: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 417

Mu by’ukuri sinzi ni ayahe magambo ye muri ariya mperaho nyahakana, kuko nsanga buri icyo yavuze hariya gikwiye gukorwaho ubushakashatsi bwihariye. Ntangazwa n’ubona ko intumwa yitabye Imana idasize umurage

by’ubushenzi “jahiliya”. Ibyo bakabikora bagamije kuvuganira ikosa ryakozwe na Abubakari n’abo bari kumwe bahirika ubutegetsi bwari bwahiswemo n’Intumwa kuzayobora Abayisilamu imaze gupfa!

Kuri bo, icya ngombwa ni ukuvuganira Abubakari na Umari no kubagira intungane zidakosa na rimwe, kabone ni yo kubavuganira byaba impamvu yo gusebya no gutesha agaciro intumwa (s.a.w.w), no kuyituka ko yapfuye urupfu nk’urw’umuntu wariho mu gihe cya jaahilia (ubushenzi n’ubujiji) bemeza ko yapfuye itaraze, mu gihe bemeza ko abantu babo (Abubakari na Umari) bo bajya gupfa bitaye kuri ejo hazaza h’Ubusilamu, ntibapfa urupfu nk’urw’uwapfuye mu bihe bya jahiliya, bubahiriza itegeko ry’Imana risaba gusiga umurage. Bararaga nk’uko mwabisomye mu ncamake y’ubuzima bwabo twamaze kwandikaho.

Ayatollah Sayidi Sharafu-Dini Musawi, afite amagambo meza anononsoye ku birebana n’umurage Intumwa (s.a.w.w) yasize iraze Abayisilamu agira ati: (Imvugo Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze zarimo umurage wayo wa nyuma ni nyinshi, ziri mu rwego rw’inkuru Mutawaatiru1, zavuzwe n’abo mu rugo rw’Intumwa bera, usibye ko izavuzwe n’abatari bo zihagije. Muri zo harimo imvugo y’Intumwa yavuze ifashe k’urutugu rwa Ali (a.s) iti: (Uyu ni umuvandimwe wanjye, na khalifa wanjye muri mwe, mujye mumwumvira kandi mumwumve) .

Hadithi yavuzwe na Ahimad bin Hambali, ayandika mu gitabo cye Musnad. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: (Buri ntumwa yagiraga uyizungura ikanamuraga “ubuyobozi”, uwo nzaraga, akananzungura ni Ali mwene Ab-Twalib). Iyo Hadithi yavuzwe nanone na Twabari mu gitabo cye Al-Kabiirah.

Intumwa y’Imana yaravuze iti: (Nyuma yanjye hazabaho abakhalifa “abayobozi ‘ukuri” cumi na babiri, bose bakomoka mumuryango wa Banu-Hashimu. Mu yindi riwaya handitsemo ko bose ari Abakurayishi).

Mu gitabo cy’Abasunni cyitwa Yanaabi’ul-Mawadah cya Allama Kunduzi Hanafi, handitsemo iyi Hadithi igira iti:

Intumwa y’Imana yaravuze iti: (Abo naraze kuba abakhalifa nyuma yanjye, ni: Ali mwene Abu-Twalib, nyuma ye abana be Hassani na Husseni, bazakurikirwa n’abakhalifa icyenda bose bakomoka kuri Husseni, nabo ni aba: Nyuma ya Husseni ni umuhungu we Ali, nyuma ya Ali, ni umuhungu we Muhammadi, nyuma ya Muhammadi ni umuhungu we Jaafari, nyuma ya Jaafari, ni umuhungu we Musa, nyuma ya Musa, ni umuhungu we Ali, nyuma ya Ali, ni umuhungu we Muhammadi, nyuma ya Muhammadi ni umuhungu we Ali, nyuma ya Ali, ni umuhungu we Hassani, nyuma ya Hassani ni umuhungu we Al-Huja Muhammadi Al-Mahadi. Abo ni bo bakhalifa cumi na babiri.

Page 418: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

418 AL-MURAJA‘ÄT

ashingiye kuko Ayisha avuga ko urupfu rw’intumwa rwatunguranye. Yakoze buriya bucabiranya yibaza ko umurage wemerwa iyo ukozwe gusa igihe umuntu aba yenda kuvamo umwuka?! Oya! Ibyo si ukuri ni n’urwitwazo rw’umuntu ufite umutima unangira wanga kwemera ukuri ukaguhakana nkana, mugihe Imana Aza wa Jala yavuze ibwira intumwa (s.a.w.w) yayo iti :

[Mutegetswe ko umwe murimwe nagerwaho n’urupfu, niba asize umutungo, gusiga uwurage…(Qur’an, 2:180 na 5:106).

Niko ye! Nyina w’abemera hari ubwo yajyaga abona intumwa y’Imana ikora ibinyuranyije n’ibyategetswe n’igitabo cy’Imana cyangwa ntiyite ku byo cyigisha? Imana ishyire kure intumwa yayo gukora ibikorwa nk’ibyo. Ahubwo yayibonaga ikora buri ikivugwa n’Imana mu gitabo cyayo, ashyira mu bikorwa amabwiriza n’amahame ari muri Aya za Qur’ani, ikora iyo bwabaga mu kugandukira Imana ikora ibyo yategetse byose. Sinshidikanya ko Ayisha yumvise intumwa y’Imana (s.a.w.w) ivuga iti:

له مسلم امرىء حق ما«: وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال ».عنده مكتوبة ووصيته إال يلتينل يبيت أن فيه يوصي شيء

«Nta mwemera ukwiye kuba aziko hari icyo azasiga inyuma, kurara amajoro abiri nta murage afite yanditse [asigiye abantu be]».1 Cyangwa yarayumvise avuga ibisa nk’ibyo, cyangwa amabwiriza ayariyo yose arebana no gusiga umurage.

Ntibikwiye ku ntumwa y’Imana iyo ariyo yose kwigisha abantu ibyo idakora, cyangwa ikabuza abantu ikintu yo ikagikora, Imana iri kure yo guhitamo intumwa nk’iyo kuyibera intumwa. Naho kubirebana na Hadithi yanditswe na Muslim n’abandi ko Ayisha yavuze ati: “Intumwa y’Imana ntiyigeze isiga dinar cyangwa dirham, cyangwa ingamiya y’ikigore cyangwa y’ikigabo, ntiyigeze isiga umurage uwo ariwo wose.” Iyo ni kimwe n’iriya Hadithi tumaze kubona,

1– Nk’uko yanditswe na al-Bukhari muri Sahih ye, mu ntangiriro za Kitabu-Wasiya urup. rwa 83, umuzingo wa 2 yandikwa na Musilam muri Kitabul-Wasiya urup. rwa 10, umuzingo 2, muri Sahih ye.

Page 419: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 419

Hariya ashobore kuba yarashakaga kuvuga ko intumwa (s.a.w.w) ntacyo yigeze isiga, kuko nta mutungo yagiraga ukwiye kuragwa, ntiyagira icyo isiga mu by’isi, kuko yigomwaga ikaba itari ibikeneye. Yitabye Imana ifite amadeni yagombaga kwishyura banyirayo,1 hari n’ibintu bitobito yari ifite, yari inafite ibintu abantu bayibikije kuburyo yari akeneye kugira uwo abiraga kuzabiha banyirabyo. Ahubwo yanasize umutungo washoboraga kuyifasha kwishyura ayo madeni, imitungo yasigiye abayizinguye. Ubuhamya bw’uko yasize iyo mitungo akaba ari iyo yasigiye Fatima al-Zahra (s.a) arayihuguzwa biba ngombwa ko ayiburanira.2-3

1– Mu’ammar ayikuye kuri Qatadah yavuze ko Ali (a.s) hari ibyo yahagarariye by’intumwa intumwa (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana, harimo kuyishyurira amadeni angana na dirham ibihumbi maganatanu; soma Hadithi iri k’urup. rwa 60, umuzingo wa 4, igitabo cya Kanz Al-Ummal, Hadithi No 1170.

2– Nk’uko yanditswe na al-Bukhari mu mpera z’aho yanditse ku intambara ya Khaibar mu gitabo cye Sahih urup. rwa 37, umuzingo wa 2.

3– Umwanditsi w’amateka Abul Fidaa aravuga ati: Khayibari yafashwe mu kwezi kwa Safari umwaka wa (7 A.H). Abaturage ba Khayibari basaba ko habaho agahenge bagatuza bagacisha make bakaba n’Abayisilamu mu mahoro. Intumwa ibemerera ibyo bayisabye ariko nyuma y’uko bayemerera kubahiriza no kwemera ibyo ibasaba; bikaba byari ibi bikurikira:

(a) Kujya baha Abayisilamu igice cy’umusaruro wabo.

(b) Bemere ko Intumwa (s.a.w.w) ifite uburenganzira bwo kubirukana mu mugi igihe cyose yashakira.

Baremera, Intumwa (s.a.w.w. nayo yemera kubaha agahenge.

Abaturage ba Fadaki nabo Intumwa (s.a.w.w. yemeye kubaha agahenge ibasabye kwemera nk’ibyo yasabye Abanyakhayibari. Umusaruro wasaruzwaga i Khayibari wabaga ari umutungo w’Abayisilamu bose muri rusange. Ariko umusaruro wasarurwaga muri Fadaki wari uw’Intumwa (s.a.w.w), kubera ko Fadaki yafashwe nta mirwano ihabaye. Jalaluddiin Suyuutee mu gitabo cye Durru-l-Manthur yanditsemo ati: Abu ya’ali na Ibinu Abi Hatim bavuze Hadithi bayikuye kuri abu Sa’ee-d khudhri y’uko ubwo aaya «Wa’aati-dhal-Qurbaha Haqqah.» (Uhe abo mu muryango «wawe» wa hafi uburenganzira bwabo) (sura ya 17:26 ). Iyi aaya ikimara guhishurwa, Intumwa (s.a.w.w. yahise igabira Hazirati Fatima (a.s) ubutaka bwa Fadaki. Ibin Abbas avuga ko aaya «Ha abo mu muryango «wawe» wa hafi uburenganzira bwabo» Intumwa yahise igabira Hazirati Fatima (a.s) ubutaka bwa Fadaki.

Page 420: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

420 AL-MURAJA‘ÄT

Fadaki

Indi nkeke Abubakari yateje mu Buyisilamu mu ntangiriro z'ubutegetsi bwe, ni uguhuguza Hazirati Fatima (a.s) umukobwa w’Intumwa (a.s ) isambu ya Fadak yari yaragabiwe na se Intumwa y’Imana (s.a.w.w). Fadaki, ni isambu nini, yari mu majyepfo y’i Madina. Iyo uva i Madina ujyayo, hari urugendo rw’iminsi ibiri cyangwa itatu. Iyo sambu yari ifite ubutaka burumbuka, yarimo umugezi, imbuto z’amoko yose kandi yareraga cyane bitangaje. Yari mu gace kari hafi y’akarere ka Khayibari3. Iyo sambu ikaba yari umutungo bwite w’Intumwa (s.a.w.w)3, ikaba yari yarayigabiye umukobwa we Hazirati Fatima (a.s). Ayamburwa na Abubakari agamije gukenesha Hazirati Fatima (a.s) n’umugabo we, bityo ubukene bukabahuza ntibazabashe gukomeza guharanira ubutegetsi yari yabahuguje.

Abubakari yasabye Hazirati Fatima (a.s) gutanga abagabo bo kwemeza ko isambu ya Fadaki ari iye. Hazirat Fatima azana umugabo we Ali (a.s), abahungu be Hassan na Hussein na Umu Ayimani umugore w’Intumwa (s.a.w.w), maze bose bahamya ko iyo sambu Hazirat Fatima (a.s) yayigabiwe na se. Abubakari yanze kwemera ubuhamya bwa Hazirat Fatima (a.s) n'ubw'abagabo atanze avuga ko bafitanye isano nawe, kubera ibyo akaba atabafataho ubuhamya kuko bamubera.

Mu by’ukuri isambu ya Fadaki yari umutungo bwite wa Hazirat Fatima yagabiwe na se Intumwa (s.a.w.w) ikiriho. Byongeye kandi amategeko ya shariya y’ubuyisilamu avuga ko kuba ikintu kiri mu maboko y’umuntu, biba bihagije kuba ubundi buhamya bw’uko ariwe nyiracyo, bityo uhakana ko uwo kiri mu maboko atariwe nyiracyo, aba ariwe usabwa kuzana ubuhamya. Abubakari akaba ariwe wagombaga kubazwa ubuhamya no gusabwa gutanga umugabo.

Abubakari afata ubutegetsi yasanze isambu ya Hazirat Fatima y,i Fadaki iri mu maboko ya Hazirat Fatima (a.s). Bikaba bitumvikana kuba asaba Hazirat Fatima kuzana abagabo bahamya ko isambu ari umutungo we bwite?! Niba Abubakari yari afite impamvu zo kuba yatwara iyo sambu, zaba ari inyungu ze ku giti cye cyangwa z’igihugu yari ayoboye, amategeko y’ubuyisilamu yamusabaga ko ariwe uzana ubuhamya bumuhesha uburenganzira bwo kwigarurira isambu yari asanganye HaziratiFatima (a.s). Nk’uko kandi ayo mategeko atamwemereraga kuba ariwe uba umucamanza muri ako kanya akaba n’umuburanyi.

Ariko ayo mategeko y’ubuyisilamu yayateye umugongo, aba ariwe usaba Hazirat Fatima (a.s) kuba ariwe ugomba kuzana ubuhamya n’abagabo bahamya ko isambu yayihawe n’Intumwa (s.a.w.w). Muri ako kanya aba ari we uba umucamanza n’umuburanyi! Byongeye kandi, kuko Abubakari yari mu baburana, n’amategeko y’ubucamanza nayo turetse aya shariya, ntiyamwemereraga kuba ariwe uba umucamanza muri ako kanya akaba n’umuburanyi! Hagombaga kuba umucamanza uburanisha ababuranaga bombi udafite aho abogamiye! Hazirat Fatima (a.s) by’amaburakindi, yazanye abagabo banyuranye bo kubihamya nk’uko Abubakari

Page 421: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 421

yabimusabye, ariko abo yazanye bose barimo umugabo we Imamu Ali, Abubakari arabanga avuga ko batari buvugishe ukuri!

Fatima (a.s) abonye ko Abubakari yanze kuva ku izima, akaba yaragambiriye kumwambura umurima yagabiwe na se, yaramubwiye ati: Niba ubona ntakwiye gutunga buriya butaka nk’impano nagabiwe na data, bunsubize nk’umunani wanjye nazunguye kuri we. Abubakari ahita amuha igisubizo kindi amubwira ati: Numvise iso Intumwa y'Imana (s.a.w.w) ivuga iti: "Twe intumwa z'Imana ntituzungurwa, ibyo dusize ni isadaka".

Fatima (a.s) yasomeye Abubakari na bagenzi be aaya za Qur’ani nyinshi zigaragaza ko abahanuzi bagiye bazungurwa n'abo babyaye, yungamo ati: "N'ubwo iyo mvugo yawe nta w’undi muntu wayumvise, data ntiyashoboraga na rimwe gucisha ukubiri n'igitabo cy'Imana gihamya ko Intumwa z’Imana zizungurwa n’abazo". Hazirat Fatima (a.s) yakomeje kubaza Abubakari ukuntu abagore b'Intumwa y’Imana (s.a.w.w) bazungura amazu yabasizemo akaba umutungo wabo bwite, ariko umukobwa wayo we ntazungure mu bya se! Hazirat Fatima yagize ati: "Ese abagore b’umugabo bemerewe kumuzungura naho abana be bakabiziririzwa ?"

Hazirat Fatima (a.s) yakomeje gusobanura ko ikitazungurwa ku ntumwa z’Imana ari ubuhanuzi, naho ibyo intumwa y’Imana itunze nk'umutungo we bwite, bizungurwa n’abe, agira ati: "Kandi kuba umuhanuzi ntawe bibuza kugira umutungo we bwite yihariye, n’abe bakawugiraho uburenganzira".

Amateka avuga ko Abubakari amaze kumva ayo magambo ya Hazirat Fatima, yabuze icyo avuga, yisubiraho aniyemeza gusubiza Hazirat Fatima (a.s) ibye yishyuzaga. Umari mwene Khatwaab yarabimenye abuza Abubakari kumusubiza isambu ye agira ati: "Nukomeza kwishinga ibyo Fatima yishyuza, ukisubiraho ukemera kuva ku izima, ntagushidikanya ko uzagera n’aho utanga ubukhalifa umugabo we Ali ibn Abi Twaalib avuga ko ari ubwe". Hazirat Fatima (a.s) yakomeje kurakarira Abubakari cyane no kutemera ubutegetsi bwe, kugeza aho Hazirat Fatima (a.s) apfiriye.

Bukhari aradutekerereza iherezo ry’ubushyamirane bwari hagati ya Abubakari na Fatima (a.s) agira ati: … N’uko Fatima aca umubano burundu na Abubakari, ntiyongera kuvugana nawe ukundi kugeza apfuye. Fatima (a.s) yabayeho nyuma y’urupfu rw’Intumwa amezi atandatu,. Yegereje gupfa, araga ko batagomba gutuma Abubakari na Umari bagera aho umurambo we uri, n’aho imihango yo kuwushyingura ikorerwa. Uwo murage wa Hazirat Fatima (a.s) watumye ahambwa igicuku kinishye ngo abo yavuze ko batagomba kugera aho umurambo we uri no ku mva ye, batahakandagira.

Gusesengura

Umuyisilamu ucisha mu kuri, utinya Imana agakunda n’Intumwa yayo na Ahalulbayiti, akaba atagendara kuri ndabona y’uwo ariwe wese, ntanakoreshwe n’amarangamutima, akwiye kwemera ko Abubakari ariwe watangije ikivi n’umuco

Page 422: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

422 AL-MURAJA‘ÄT

2) Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yasize ibintu yagombaga kugira umurage isiga urebana nabyo, ibintu hatari hagira undi muntu usiga nkabyo. kuba yari isize idini y’Imana y’ukuri, byari bihagije gutuma byanze bikunze isiga umurage, idini yari ikiri nshya itari yakomera, mu by’ukuri idini y’Imana niyo ikeneye abayizungura bakanayiragwa kurenza zahabu na feza, inzu n’indi mitungo yaba iyimukanwa n’itimukanwa, ubutaka cyangwa amatungo. Abayisilamu bose ni impfubyi n’abapfakazi basizwe na Muhamadi (s.a.w.w), bityo izo mpfubyi n’abapfakazi bakaba bari bakeneye umurage basigirwa n’intumwa uzabafasha kumenya uko bazasigara bagenza banitwara mu dini yabo n’uko bazitwara ku isi.

mubi wo kubonera abo mu rugo rw’Intumwa Ahalul-bayiti. Mu’awiya n’umuhungu we Yaziidi baracyusa, kikaba gikomejwe kuswa n’imbaga y’Abayisilamu bashyigikiye ababarenganyije.

Ntabwo Fadaki yari umunani Hazirat Fatima (a.s) yakaga mu bya se, n’ubwo nabwo yari afite uburenganzira bwo gufata umunani mu bya se, ahubwo yari impano se yamuhaye akiriho. Amaze kwitaba Imana, abari bafashe ubutegetsi barayimwambura bagamije kumukenesha we n’umugabo we, kumutesha agaciro, no kumugira umubeshyi, bityo naramuka abwiye abantu ko ingirwa bukhalifa yagiyeho ari ihirikwa ry’ubukhalifa bwemewe n’amategeko, ntibabyemere kuko bamwumviseho uburimanganyi bwo gushaka kuzungura ibya se kandi Intumwa z’Imana zitazungurwa!

Niba Intumwa z’Imana zitazungurwa, ibyo zisize bikaba bigomba kuba isadaka, kuki abagore b’Intumwa (s.a.w.w) bafashe umunani mu byo Intumwa (s.a.w.w) yasize, Abubakari ntabibanyage? Bukhari yanditse mu gitabo cye ko Umari umuhungu wa Khatwaabi k’ubutegetsi bwe yahaye umunani abagore b’Intumwa mu mutungo Intumwa (s.a.w.w) yasize. Abahitishamo abashaka kuzungura umutungo wari uw’Intumwa w’ibintu byimukanwa, n’abashaka kuzungura ubutaka. Sayyidat Ayisha ahitamo guhabwa ubutaka 3

Abubakari yagize Fatima (a.s) umubeshyi, yanga kwemera ibyo yavugaga ko yahawe iyo sambu ya Fadaki nk’impano, amusaba kuzana abagabo babihamya. Azana Ummu Ayimani, umugore w’Intumwa, Ali (.a.s), umugabo we. Abubakari avuga ko atabemera kuko batavugisha ukuri!

Akumiro ni amavunja agatangaza ni ubuheri! Niba Abubakari atemera ukuri kwa Ali (a.s), akaba atanemera ukuri kw’Intumwa (s.a.w.w), yo yahamije ko Ali (a.s) ari umunyakuri n’ukuri kuba kuri aho Ali ari?3 Intumwa ivuga ko Fatima ari umutware w’abagore bo mu ijuru3, Fatima Imana irakara iyo arakaye3. Akaba we n’umugabo we Ali (a.s) bari mu ntungane Imana yejejeho ibyaha muri Qur’ani yera. Ni ukuri kwa nde w’undi Abubakari yemeraga?! (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

Page 423: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 423

Ntibishoboka ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) iterera idini buri uwo ariwe wese ngo ayikoremo ibyo irari ry’imitima we ushaka, mu gihe idini yari ikiri nshya itari yakomera ikiri no mu ntangiriro zayo. Uburinzi n’ubusugire by’amategeko yayo ikabirekera abayakoresha bakanayasobanura bashingiye kuri ndabona n’ibitekerezo byabo, ikava ku isi ntawe iraze kuzasigara ahagarariye ibibazo by’idini n’iby’isi, n’umuhagararizi uzasigara mu bantu yari iyoboye. Ntibikwiye, ntibinashoboka ko intumwa y’Imana isiga impfubyi zayo itaziraze, ikazisiga nk’intama ziri mu mwijima hagwa imvura y’umuvumbi zitazi iyo zerekeza, ntamushumba isize wo kuziragira.

Intumwa iri kure yo gusiga impfubyi zayo mugihirahiro, cyane cyane nyuma y’uko yari imaze gutegekwa n’Imana kubaraga ibasigira uzasigara abayoboye anayihagarariye muri bo. Itageka abayoboke bayo kumwumva no kumwumvira. Mu by’ukuri ubwenge ntibwihanganira kumva umuntu uhakana ko intumwa y’Imana itaraze uko uwaba abivuga yaba yubahitse kose.

Intumwa y’Imana yaraze Ali mu ntangiriro z’ibwiriza butumwa n’ubuyisilamu i Maka ubwo Imana yahishuraga Aya igira iti: (Burira abantu bo mu muryango wawe wahafi) (26:214),” nk’uko twabivuze mu baruwa ya 20. Na nyuma yaho yakomeje kujya isubira muri uwo murage inawushimangira, ahantu henshi no mubihe binyuranye nk’uko twagiye tubyerekana. Kugera naho yenda kuvamo umwuka nabwo yari agishaka kwandikira Ali (a.s) umurage wayo, ishaka guhamya ibyo yahoraga ivuga n’umunwa mu nyandiko. Intumwa y’Imana iravuga iti:

إئتوني أكتب لكم "فقال صلى هللا عليه وآله وسلم:

كتابا لن تلوا بعده أبدا، فتنازعوا وال ينبغي عند

"نبي تنازع، فقالوا: هجر رسول هللا “Munzanire ibyo kwandikisha, mbandikire inyandiko izatuma mutayoba nyuma yanjye. Barashwana banga kuyiha ibyo isabye, mu gihe bitemewe gushwana imbere y’intumwa y’Imana, barangije baravuga bati: “Uyu mugabo [bavuga intumwa] yataye umutwe.”1. Nyuma yogukora ibyo bari

1– Tabran avuga Hadithi yavuzwe na Umari ko ubwo Intumwa (s.a.w.w) yari irembye yaravuze iti: (Nimunzanire ikidawa cya wino n’ikaramu, mbandikire umurage uzatuma mutayoba nyuma yanjye. Ariko nta n’umwe mu bari aho wahaye Intumwa icyo yari yatse, abagore “b’Intumwa” bari inyuma y’ipaziya batangira gusakuza bavuga bati: Ntimwumva ibyo Intumwa ibaka? Umari abwira abagore b’Intumwa “abakankamira” ati: Nimuceceke! Niko mwabaye ntaho

Page 424: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

424 AL-MURAJA‘ÄT

mutaniye n’abagore bashatse kugusha Yusufu mu bishuko. Muririza ngo kuko Intumwa yarembye, yaba itarwaye mukayibuza amahoro. Intumwa (s.a.w.w) ibwirana Umari uburakari iti: Wibwira abo bagore nabi, kuko ari beza kubarenza.

Muri Saheeh Muslim handitsemo Hadith yavuzwe na Ibin Abbas igira iti: Ubwo Intumwa (s.a.w.w) yari irwaye yarembye, Umari n’abandi basahaba bari mu rugo rw’Intumwa. Intumwa iravuga iti: Ni mundeke mbandikire umurage uzatuma mutayoba nyuma yanjye. Umari aravuga ati: Uyu muntu ari guteshaguzwa, dufite Qur’an iraduhagije. Iyo mvugo ya Umari yashubije Intumwa yateye imvururu hagati y’abari aho. Bamwe bavuga bati: Ningombwa ko twubahiriza itegeko ry’Intumwa tuyiha urupapuro n’ikidawa cya wino itwandikire uwo murage, abandi nabo bashyigikira icyifuzo cya Umari. Imvururu n’urusaku birushijeho kwiyongera, Intumwa y’Imana (s.a.w.w) irababwira iti: Ni muhoshi nimumve iruhande, musohoke hanze.

Kubera iyo mpamvu Ibin Abbas yajyaga avuga ati: Biteye ishavu, kubona Intumwa ibuzwa kwandika umurage wari gukurikizwa n’abayoboke be nyuma yayo.

Saeed Ibnu Jubair yanditse mu gitabo cye kitwa Saheeh Bukhari y’uko Ibnu Abbas yavuze ati: Uwo munsi wa kane wari umunsi w’ishavu. Yavugaga iyo nkuru arira cyane amarira atemba mu bwanwa. Akomeza avuga ati: K‘umunsi wa kane Intumwa (s.a.w.w) yarushijeho kuremba, kuri uwo munsi Intumwa (s.a.w.w) yabwiye Abayisilamu iti: Munzanire ibikoresho mbandikire umurage uzatuma mutayoba nyuma yanjye na rimwe. Intumwa (s.a.w.w) imaze kuvuga ayo magambo, hahita hatangira ubushyamirane. Gushwana n’impaka z’urudaca mu cyumba cy’Intumwa ibintu biradogera. (n’ubwo bitemewe ko abantu bashwanira imbere y’Intumwa). Baravuga bati: Intumwa yataye umutwe iri kuvugishwa. Intumwa irarakara ivugana umujinya iti: Muhoshi nimumve imbere, musohoke mu nzu yanjye, (sinataye umutwe) ndi muzima kubarenza.

Mu gitabo cya Musnad cya Ahmad bin Hambali, no muri Sahih Muslim harimo Hadithi yavuzwe na Saeed bin Jubair igira iti: Uko Ibin Abbas yibukaga uwo munsi wa kane yaravugaga ati: Uwo munsi wa kane uragatsindwa. Akarira cyane, amarira agashoka mu bwanwa bwe. Arongera ati: Umunsi wa kane, ni uwa kane Intumwa (s.a.w.w) yasabyemo abari iwe ko bamuzanira urupapuro n’ikidawa cya wino ngo abandikire umurage uzatuma batayoba nyuma yayo. Baravuga bati: Ntabihabwe, yataye umutwe ari kuvugishwa.

Shahhabudin Khaffaji mu gitabo cye Nasiimur Riyaadh yanditse asobanura igitabo cya Qadhi Ayadh, avugamo aya magambo agira ati: Havuzwe Hadithi ivuga kuri iyi nkuru ku buryo bundi, igira iti: Uwavuze ko Intumwa (s.a.w.w) ivugishwa kubera guta umutwe ni Umari bin Khatwaabi.

Shahrastani mu gitabo cye Milal wan Nihal avugamo ko inkuru yo gushwana no gushyamirana yabaye mu ijoro Intumwa (s.a.w.w) yari yarembyemo, yanditswe na Bukhari mu gitabo cye al-Sahih. Yanditsemo Hadith Sahihi „ y’ukuri“ yavuzwe na

Page 425: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 425

bakoze, intumwa y’Imana yamenye ko inyandiko yashakaga kwandika ntacyo izamara uretse kongera ibibazo, ihagarika kuyandika. Ibirukana mu cyumba cyayo ibategeka ko bagomba gusohoka bakagenda,1 Itosheka n’umurage yari yaravuze mu magambo kuri Ali (a.s).

Ibin Abbas igira iti: (Ubwo uburwayi bw’Intumwa bwiyongeraga, Intumwa (s.a.w.w) ibonye ko irushijeho kuremba, yabwiye abiwe iti: Nimumpereze ikidawa cya wino n’urupapuro mbandikire umurage muzakurikira ntimuzayobe nyuma yanjye. Umari aravuga ati: Intumwa yarembye iravugishwa, igitabo cy’Imana kiraduhagije. Umari amaze kuvuga ayo magambo, urusaku no gushwana biratangira. Intumwa (s.a.w.w) ihita ibabwira iti: Munsohokere mu nzu, ntibikwiye ko mushwanira imbere yanjye.

Iyo nkuru yahoraga ishavuza Ibin Abbas akavuga ati: Iyi nkuru ni amarorerwa ateye ishavu, ubwo mu nzu y’Intumwa y’Imana (s.a.w.w) havukaga imvururu no gushwana hagati yacu zikaba impamvu yatumye Intumwa (s.a.w.w) itatugezaho umurage wayo wa nyuma.

menukuliwa kwa maneno yake haswa na Muhammad ibn Ismail al-Bukhari katika semu yake juu ya ukarimu kwa wajumbe katika kitabu chake Al-Jihad wal siyar, ukurasa wa 118, J. 2,

1– Shaharasitani mu ntangiriro z’igitabo cye Nihalu-wal-milal, na Ibin Hadid al-Mu’utaizily mu gitabo cye Sharihu Nahajul-balagha, bavuga ko igihe cya mbere abanafiki baboneyeho icyuho cyo gutuma Abayisilamu bashidikanya mu idini, cyari igihe Intumwa (s.a.w.w) yari yarembye yegereje gupfa. Uwabimburiye abashakaga gutera ugushidikanya ku ntumwa mu Bayisilamu, ni Umari bin Khatwaabi; ubwo yamaganaga bikemerwa abashakaga guha Intumwa (s.a.w.w) icyo yari isabye guhabwa imbere y’Abayisilamu. Aho ni bwo agaco k’abanafiki kahise gafatirana gatera mu ryo Umari yari avuze, bose hamwe bati: Igitabo cy’Imana kiraduhagije.

Dore uko byagenze: Intumwa y’Imana (s.a.w.w. yegereje kwitaba Imana, hari ku munsi wa kane (al-Khamisi), hasigaye iminsi ibarirwa ku ntoki ngo yitabe Imana.

Intumwa y'Imana (s.a.w.w) imaze kuremba kubera uburwayi, abasahaba bagiye mu rugo rwayo bahakoranira ari benshi. Intumwa y'Imana (s.a.w.w. ibasaba kuzana urupapuro n'ikidawa cya wino ngo ibandikire uzabayobora imaze kwitaba Imana. Ishaka kumuhamya munyandiko nyuma y’uko yamuhamije mu magambo i Ghadiri Khum, bityo kumuhamya mu nyandiko bigatuma batayoba cyangwa ngo bashyamirane nyuma yayo bapfa ubuyobozi n’ibindi.

Kuri uwo munsi habonetse ubushyamirane hagati y’abagabo n’abagore bari mu rugo rw’Intumwa (s.a.w.w) buturutse mu kubahiriza no kudashaka kubahiriza ibyo Intumwa (s.a.w.w) yari isabye. Nyuma y’uko Intumwa (s.a.w.w) isaba guhabwa urupapuro n’ikidawa cya wino ngo yandike umurage uzatuma Abayisilamu

Page 426: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

426 AL-MURAJA‘ÄT

batayoba nyuma yayo, Banu Hashimu na benshi mu bagore b’Intumwa (s.a.w.w) na bamwe mu bari bahari bashatse guha Intumwa (s.a.w.w) icyo yari isabye.

Bahagarikwa n’agatsiko k’abandi bari aho karimo Abubakari, Umari, Sayyidat Ayisha, Sayyidat Hafsa, n’abandi.

Mu gitabo cyitwa Tabaqaat cya Ibi Saad, umuzingo wa 2, urup. rwa 243-244, harimo inkuru Umari mwene Khatwaab ubwe adutekererezamo uko byari bimeze byanagenze ati:

Twari iruhande rw’Intumwa hari n’abagore (bayo) bicaye inyuma y’ipaziya. Intumwa y’Imana (s.a.w.w. iravuga iti: (Nimunzanire urupapuro n’ikidawa cya wino, mbandikire umurage uzatuma mutayoba nyuma yanjye. Ba bagore baravuga bati: Nimuhe Intumwa y’Imana ibyo ibasabye. Umari arakomeza atubarira uko byagenze ati: Nahise mbwira abo bagore nti; muceceke aho, ubu ni bwo mwigize ko mumukunze mu gihe ari muzima mwa mujujubyaga? Ntaho mutaniye n’abagore bajujubije Intumwa Yusufu? Intumwa (s.a.w.w. ibwira abagabo bari aho iti: Abo bagore “mucyaha” nibeza kubaruta ).

Nyuma y’uko bamwe mu bagore b’Intumwa (s.a.w.w) batewe ishavu n’ibyakorwaga n’agatsiko kabuzaga kakanatangira abari gushaka kujya kuzanira Intumwa (s.a.w.w) ibyo yari isabye, bagiraga bati: Rwose mureke Intumwa ihabwe ibyo isabye. Umari arabacyaha, agereranya abagore b’Intumwa b’abanyacyubahiro nk’abagore b’imico mibi bajujubije Intumwa Yusufu (a.s). Mu gihe ibyo bari bavuze, bari babitewe no kubaha Intumwa. Tuzirikane ko abagore bari aho harimo abagore batagatifu barimo umukobwa w’Intumwa Hazirati Fatima (a.s), Ummu Salama, Sawuda, na Ummu Ayiman. Igisubizo cy’Intumwa ku myitwarire ya Umari ku bagore bayo, cyumvikanishije ibintu bibiri bikurikira:

Kuba abo bagore barengeje agaciro Abubakari, Umari n’abandi bari ku mugambi umwe, bari batsimbaraye ku kurwanya umurage w’Intumwa (s.a.w.w) yashakaga gushyira mu nyandiko.

Kwanga no kwamagana imvugo Umari agereranyamo abagore b’Intumwa (s.a.w.w) n’abagore babi bajujubije intumwa y’Imana Yusufu (a.s).

Mu yindi riwaya iri mu gitabo cya Bukhari, muri Kitabul-ilim, Babu Ktabatul-ilim, handitsemo hati: Ku wa kane "wiswe" Uwa kane w'ishavu, Intumwa y’Imana yabwiye abasahaba bari bateraniye iwe iti: Nimunzanire igufwa ry’urutugu rw’intama, mbandikire umurage uzatuma mutayoba nyuma yanjye. Umar Ibin Al-Khatwaab yabyangiye hejuru aravuga ati; (Uwo mugabo" (intumwa y'Imana (s.a.w.w) arateshaguzwa yataye umutwe! Yungamo ati: "Dufite igitabo cy'Imana kiraduhagije kirimo byose".

Mu by’ukuri igikorwa cyakozwe na mwene Khatwaabi n’itsinda yari ayoboye cyo kuburizamo umugambi w’Intumwa (s.a.w.w), cyateje isahinda cyane, urusaku n’ubushyamirane ku bari aho imbere y’Intumwa y’Imana (s.a.w.w) no mu rugo rwayo, mu bari baje kuyisura habonekamo amatsinda abiri atavuga rumwe:

Page 427: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 427

Ariko n’ubwo ari uko byagenze, intumwa igiye kuvamo umwuka yaraze abasahaba ibintu bitatu; Icyambere cyari ukugira Ali umuyobozi kuko ariwe muhagararizi wayo, n’uko bagomba gukura abakafiri mu kigobe cy’Abarabu, no kujya bakorera intumwa zitumwe nk’ibyo yazikoreraga. Ariko kubera impamvu za politike zariho muri ibyo bihe, ntabwo abavuzi ba Hadithi babashije kwatura ngo bavuge umurage wa mbere, bavuga ko batawibuka.

Al-Bukhari mu mpera ziyo Hadithi yananditsemo imvugo yabo y’uko intumwa y’Imana yataye umutwe iri kuvugishwa, avuga aya magambo bavuze: “Umurage w’intumwa yegereje gupfa wari ibintu bitatu: Gukura abakafiri mu kigobe cy’Abarabu, gufata intumwa zabaga zitumwe nk’uko yazifataga”, arangije aravuga ati: “Umurage wa gatatu twarawibagiwe.” Uko ni nako Muslim yanditse iyo Hadithi mu gitabo cye Sahih, ni nako yanditswe n’abandi banditsi b’ibitabo bya Sunan na Musnad.

3) Naho ibivugwa na nyina w’abemera ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuyemo umwuka iryamye mu gituza cye, ibyo bibeshyuzwa na Hadithi z’ukuri zivugwa n’abasahaba bakuru ko intumwa (s.a.w.w) yitabye Imana yegamye mu gituza cy’umuvandimwe n’umusigire we Ali bin Abitalibi (a.s).1

1. Itsinda rya mbere ni irya Umari Ibin Al-Khattaab, Abubakari, Ayisha, Hafsa n'abari babashyigikiye. Bari benshi kurusha abo mu itsinda rya kabiri. Bose biyemeje kuburizamo umugambi w’Intumwa banga ko ihabwa ibyo yabasabaga.

2. Itsinda rya kabiri ni irya Abbaas ibn Abdul-Mutaalib se wabo w’intumwa y’Imana (s.a.w.w), abagore b’Intumwa (s.a.w.w) barimo Ummu Salama, Sawuda, na Ummu Ayiman ndetse na Hazirat Fatima (.a.s) n’abari babashyigikiye. Bagiraga bati: "Nyamuneka nimwumvire intumwa y’Imana (s.a.w.w), niba mudashaka kuyiha ibyo isabye mureke abashaka kuyibiha bayibihe".

Umari ibin-Al-Khatwaab na bagenzi be nyamwinshi baratsimbaraye bakomeza kubyanga, banabuza abashakaga guha Intumwa (s.a.w.w) ibyo yasabaga kuyibiha bakoresheje ingufu. Bityo baburizamo umugambi w’intumwa y'Imana (s.a.w.w) wo kubandikira umurage wari gutuma batazayoba na gato nyuma yo gupfa kwayo. Intumwa y'Imana (s.a.w.w) imaze kubibona no kubyumva yarabarakariye irabakankamira ibirukana mu rugo rwayo igira iti: "Nimumvire aha, ntibikwiye ko musakuza imbere y'Intumwa y'Imana (s.a.w.w)".

1– Ibnu Saad mu gitabo cye cyitwa Tabaqat yanditsemo ko Ali bin Husein (Zainul-Abidin) (a.s) yavuze ati: Ubwo Intumwa (s.a.w.w) yavagamo umwuka, yari ishyize umutwe wayo ku bibero bya Ali (a.s). Nanone muri icyo gitabo handitsemo ko Abu-Ghaffaan yavuze ko yabajije Ibin-Abbas ati: Wabonye Intumwa y’Imana ishyize umutwe wayo ku bibero bya Ali ubwo yari yegereje kwitaba Imana? Ibin Abbas

Page 428: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

428 AL-MURAJA‘ÄT

Ibyo bikaba biri no muri Hadithi mutawatiru zavuzwe n’abaimamu bakomoka k’urubyaro rw’intumwa bera, binari muri Hadithi ziri mu bitabo sihah bya Ahal- Suna wal- Jama, ibyo bikaba bizwi n’abakurikiranira ibintu hafi. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 75 Kuya 17/Safar/ 1330 A H

I. Nyina w’abemera ntiyakoreshwaga n’amarangamutima.

arasubiza ati: Intumwa (s.a.w.w) yitaba Imana umutwe we wari ku gituza cya Ali. Ndamubwira nti: Ariko Uruwah yambwiye ko Ayisha avuga ko Intumwa (s.a.w.w) yitabye Imana irariye ibibero bye. “ Abdullah Ibinu-Abbas aravuga ati: Ntusobanukiwe, Wallahi Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ipfa yari yegamiye igituza cya Ali (a.s) , ninawe wogeje umurambo w’Intumwa.

Mu gitabo cya Khasaa’issi cya Nasa’i handitsemo Hadith yavuzwe na Ummu-Salama igira iti: (Wallah uwari hafi n’Intumwa cyane ubwo yari yegereje gupfa ni Ali (a.s). Umunsi Intumwa (s.a.w.w) yapfiriyeho, mu gitondo cya kare yahamagaje Ali (yari yaraye imutumye hanze y’umurwa wa Madina). Inshuro eshatu zose Intumwa (s.a.w.w) yabajije niba Ali (a.s) yatumyeho atari yaza. Ali (a.s) yageze ku Ntumwa (s.a.w.w) mbere y’uko izuba rirasa kuri uwo munsi. Tumenya ko Intumwa (s.a.w.w) ifite amabanga ishaka kumubwira.

Ali (a.s) yaraje, twese turibwiriza turasohoka tubasiga bonyine biherereye mu nzu. Ninjye wari uwa nyuma mu gusohoka, nicara inyuma y’umuryango. Nari negereye umuryango w’inzu Intumwa (s.a.w.w) na Ali (a.s) barimo mu gihe abandi bagore b’intumwa bari kure gato yabo. Nabonye Ali (a.s) yunamishije umutwe, Intumwa (s.a.w.w) nayo iri kumwongorera imubwira amabanga. Ali (a.s) niwe muntu wenyine wari hafi y’intumwa (s.a.w.w) yegereje gupfa kugeza ivuyemo umwuka.

Hakim mu gitabo cye Mustadrak yongeraho ko: Intumwa y’Imana (s.a.w.w. yakomeje kuganira amabanga na Ali (a.s) kugeza ivuyemo umwuka, yitaba Imana. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

Page 429: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 429

II. Ibigawa bikanashimwa n’ubwenge ntibikoreshwa nk’ubuhamya mu dini.

III. Ni kuki utemera ibivugwa na Nyina w’abemera.

1) Impamvu zibatera kutemera ibivugwa na Nyina w’abemera k’umurage w’intumwa nasanze ari ebyiri:

a) Kuba yararwanyaga Amirulmuminina Ali bin Abitalibi, ibyo bikaba aribyo byamuteye kutemera ko yarazwe. Igisubizo cyacu: «Abazi amateke n’amatwara bya Ayisha bazi ko atakoreshwaga n’amarangamutima iyo yabaga avuga Hadithi z’intumwa y’Imana ; Cyangwa akoreshwe n’impamvu ze bwite, iyo yavugaga Hadithi ntiyatinyaga kuvugisha ukuri, kwaba kudashimishije uwo akunda cyangwa kurakaza uwo batavuga rumwe. Ayisha ari kure yo kuba yabeshyera intumwa y’Imana kubera impamvu ze bwite agahisha ukuri.

b) Impavu ya kabiri nasanze ibatera kutemera ibyo Ayisha avuga kuri uriya murage w’intumwa, mwavuze ko ubwenge butemera ntibunanyurwe n’uko intumwa (s.a.w.w) ishobora kuva ku isi isize idini mu gihirahiro mu gihe yari mu ntangiriro zayo, Abayisilamu batazi icyo bakora, maze ibe iziko ivuye ku isi igende ntamurage isize iraze uzayizungura kubirebana na gahunda y’idini». Igisubizo cyacu: «Ibyo uvuze mu bumenyi bushingiye kuri Logique [inyurabwenge] y’ikiza n’ikibi, ubwo bumenyi buvuga ko umuntu muri kamere ye abasha kumenya ikiza n’ikibi, ikigayitse n’ikitagayitse. Ahal- Suna ntibemera ko umuntu ashobora kumenya ikibi n’ikiza, bityo ikiza n’ikibi bibonwa n’umuntu bikaba bidashobora gukoreshwa nk’ubuhamya mu dini, kuko kuri bo umunzani wo kumenya ikiza n’ikibi atari ubwenge ahubwo ari Imana Aza wa Jala. Bityo ikiza akaba ari icyo Imana yavuze ko ari kiza n’iyo ubwenge bwabona ko ari kibi, n’ikibi akaba ari ikigawa n’Imana kabone n’iyo ubwenge bwabona ko ari kiza.

2) Naho ku byo mwavuzeho mu baruwa ya 74, ko utemera ko intumwa y’Imana yapfuye iryamye mu gituza cya Ayisha, Ahal- Suna ntituzi Hadithi n’imwe k'uruhande rwacu ibipinga. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

Page 430: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

430 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 76 Kuya 19/ Safar/ 1330 A.H

I. Yakoreshwaga n’amarangamutima.

II. Kuba ibigawa bikanashimwa n’ubwenge bikora nk’ubuhamya mu dini.

III. Ibitabo bya Hadithi Sahih bya Ahal-Suna ntibyemera ibivugwa na Ayisha.

IV. Guha agaciro no kwemera Hadithi zivugwa na Umm Salama mu mwanya w’izivugwa na Ayisha.

1) Igisubiza mwatanze ku impamvu ya mbere musanga zituma tutemera ibivugwa na Nyina w’abemera kuri uriya murage, mwavuze ko Nyina w’abemera Ayisha adashobora gukoreshwa n’amarangamutima, nk’uko atakoreshwaga n’impamvu bwite. Iyo yavugaga Hadithi ntiyatinyaga kuvugisha ukuri, niyo kwabaga kudashimishije uwo akunda cyangwa kurakaza uwo batavuga rumwe.

Nagusaba kwibohoza amapingo agufunze yo kugendera ku amahame ya mazihebu ntube wabasha kunyuranya nayo, no gukoreshwa n’amarangamutima. Rebana ubushishozi amateka ya Ayisha, urebe abo yakundaga n’abo yangaga uko yabitwaragaho, aho uribonera neza ko yakoreshwaga n’amarangamutima n’impamvu ze bwite. Ntiwibagirwe kureba uko yabaniye Uthumani mu magambo1 no mubikorwa,2 mutibagiwe

1– Ayisha yitaga Uthumani Naathali, Naathali akaba yari umusaza w’Umuyahudi, wagiraga umwanda, wari ufite ibyanwa byinshi, wasabirizaga muri Madina. Uthumaan yitswe Naathali na Sayyidat Ayisha umugore w’Intumwa (s.a.w.w), yamuhaye izina ry’uwo musaza kuko ngo Uthumani yari afite ubwanwa bwinshi nk’ubwuwo musaza, anagamije no kumusuzuguza.

1– Bombi bahataniye ubukhalifa na Uthmaan.

2– Inkuru y’urupfu rwa Uthumani yageze kuri Sayyidat Ayisha ari i Makka akora imihango ya Hija, Sayyidat Ayisha anezezwa no kwicwa kwa Uthumani, abwira uwari ayimuzaniye ati: Ibikorwa bye bibi ni byo bimukozeho. Abaza uwimitswe kuyobora Abayisilamu? Uwarumubikiye urupfu rwa Uthumani aramubwira ati: Ndakeka ari Taliha bin Asba’i. Sayyidat Ayisha avuga yishimye ati: Nathali (Uthumani) aragatsindwa n’Imana, yakaniwe urumukwiye! Impundu ni iza Taliha watorewe kuyobora, bamuhisemo abikwiye. Ni we wahoraga ateza abantu Uthumani ababwira ati: Nimwice Naathali “Uthumani” kuko ari umukafiri!

Page 431: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 431

urwango rukabije yangaga Hazirat Ali, Fatima,1 al-Hasan na al-Huseyini2 (a.s), n’ibyo yakoreraga ba nyina b’abemera (abagore b’intumwa bagenzi

Rejea kwenye ukurasa wa 77, J. 2, ya Sharh Nahjul-Balagha ya mwanachuo wa Mutazili, na ukurasa wa 457 nakurasa zake zilizoitangulia za jalida hiyo hiyo, na utaona tabia yake kwa Uthman, Ali na Fatima ikionesha hisi mbaya katika muundo wake wa dhahiri mno.

1– Mu gitabo cya Jadh-bul-qulub handitsemo ko inzu z’Intumwa zari zubatse nk’izindi nzu z’Abarabu. Zari zubakishije amashami y’imitende, zisakajwe impu z’ingamiya, nk’uko izo mpu zashyirwaga mu muryango nk’ipaziya. Muri buri nzu y’Intumwa (s.a.w.w) habagamo icyumba cyihariye cyagenewe kuraramo Hazrati Fatima (a.s). Mu cyumba cy’inzu ya Sayyidat Ayisha hariho idirishya, iryo dirishya Intumwa (s.a.w.w. yarikoreshaga ibaza Hazirati Fatima (a.s) amakuru ye n’abana be Hassani na Husseni (a.s). Igihe kimwe ubwo igicuku cyari kinishye, Ayisha yaje muri rya dirishya Intumwa (s.a.w.w. yakoreshaga ibaza amakuru ya Hazirati Fatima (a.s), atuka Hazirati Fatima, bituma Hazirat Fatima (a.s) asaba se ko afunga iryo dirishya.

Nanone muri icyo gitabo, handitsemo Hadithi yanditswe na Tabran mu gitabo cye igira iti: “Byari umugenzo w’Intumwa (s.a.w.w. iyo yavaga mu rugendo, yabanzaga kujya mu musigiti igasari iraka ebyiri, nyuma igahita ijya k‘umukobwa wayo Hazirat Fatima (a.s) kumubaza amakuru ye. Nyuma akabona kujya kureba abagore bayo.

Muri icyo gitabo handitsemo ko iyo Intumwa (s.a.w.w. yavaga mu rugo, yagombaga kujya ku rugo rwa Hazirati Ali (a.s) na Hazirati Fatima (a.s) igahagarara k‘umuryango igasuhuza Ali, Fatima, Hassani, na Husseni muri aya magambo iti: As-salaamu alaykum ah-lal-bayt, in-namaa yu-ri-dul-laa-hu liyudh-hiba an-ku-mur-rij-sa ah-lal-bayti way-tahhira-kum tat-hii-ra. (Amahoro n’imigisha bibe kuri mwe, bantu bo mu rugo rwanjye. Mu by’ukuri Imana irashaka kubezaho umwanda "w’ibyaha" bantu bo mu rugo” "rw’Intumwa", inabatagase nyabyo” (Qur’an 33:56) (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

2– Urwango Sayyidat Ayisha yangaga Hazirat Ali (a.s), si aho rwagarukiye, ahubwo yangaga urunuka n’abana be n’abamukomokagaho bose. Mu ntambara yiswe iy’ifarasi y’ikimanyi (Baghalu), Sayidat Ayisha yabujije abari bazanye umurambo wa Hazirat Hassani (a.s) kuwushyingura hafi y’imva ya sekuru Intumwa (s.a.w.w) nk’uko Hazirat Hassani (a.s) yari yabiraze2. Mu by’ukuri n’ubwo Sayyida Ayisha wari warazunguye hafi amazu yose y’Intumwa (s.a.w.w), yahagaze mu kizingiti cy’umuryango akarahira ko atatuma umurambo w’umwanzi winjira mu nzu yazunguye, icyumba cyarimo imva y’Intumwa (s.a.w.w) ni icyumba cya nyina wa Hazirat Hassani (a.s) Hazirat Fatima (a.s), bityo akaba ntawari afite uburenganzira bwo kumubuza gushyingurwa mu cyumba cyari icya nyina no hafi y’imva ya sekuru Intumwa y’Imana (s.a.w.w).

Page 432: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

432 AL-MURAJA‘ÄT

be); ahubwo n’ibyo yakoreraga intumwa (s.a.w.w) ubwayo; Aha urahamya ko yakoreshwaga n’amarangamutima, impamvu n’inyungu bye bwite.

Ibyo Ayisha yakoreye anabeshyera Sayyidat Mariya [Umkibti, umugore w’itumwa] n’Umwana we Ibrahim (a.s), birahagije kukubera ubuhamya bw’uburyo amarangamutima akoresha bamwe mubantu bakagira imico mibi n’ubugome! Abitewe no kwanga Sayyida Maria n’umwana we Ibrahim (a.s), Ayisha yabakoreye ibikorwa anabahimbira ibitari ukuri byamuhemuje, kugera ubwo Imana Aza wa Jala, we n’umwana we ibagize abera ibicishije mu kaboko ka Amirul Muminina (a.s).1

Nyuma y’uko abambye mu muryango w’inzu, arahira ko umurambo wa Hazirat Hassani (a.s) utashyingurwa mu nzu yitaga iye, yaje no kurira ifarasi y’icyimanyi (Baghalu), yirukansa ifarasi hirya no hino avugira hejuru, ahamagarira abambari be gukera itabaro bamisha imyambi n’amacumu ku abari bushake gushyingura Hazirat Hassani muri icyo cyumba.

Nyuma ya shahaada (gutabaruka) ya imamu Ali (a.s), Sayyidat Ayisha yarishimye cyane. Uwabikiye Ayisha bwa mbere urupfu rwa Hazirata Ali (a.s) ni Sufiyyani bin Abi Umayya bin Abdushamsi bin Abi Waqaasi. Bakhitar yaravuze ati: Ubwo Ayisha yamenyaga inkuru y’urupfu rwa Hazirat Ali (a.s) yahise asujudu ashimira Imana. Nk’uko Sayyidat Ayisha yishimye amenye inkuru y’urupfu rwa Hazirat Fatima (a.s) umukobwa w’Intumwa Muhammadi (s.a.w.wa).

Aha ndaboneraho kubwira abakosora Abashiya banabagaya kuba badakunda umugore w’Intumwa Sayyidat Ayisha. Abashiya ntibaziza Sayyidat Ayisha kuba yari umukobwa wa Abubakari nk’uko bamwe babisobanura, kuko na Muhammadi bin Abubakari yari umuhungu wa Abubakari ariko Abashiya bakaba bamukunda bakamuvuga neza na ndetse banamubara mu Bashiya ba mbere.

Mu by’ukuri icyo Abashiya bapfa na Sayyidat Ayisha ni amatwara n’imico bye, kwitwara kwe kugayitse ku Ntumwa (s.a.w.w) n’urubyaro rwayo, n’urwango runuka yangaga Hazirat Ali (a.s) n’uburyo yakoraga iyo bwabaga ngo amuteze Abayisilamu, kumugambanira n’andi manyanga yamukoreye avugwa mu bitabo by’amateka.

1– Ushaka kumenya amarorerwa Ayisha yakoreye Bibi Maria [cyangwa Maria, Mkibti, umugore w’intumwa s.a.w.w], we n’uwamwana we, ni asome urup. rwa 39, umuzingo wa 4, mu gitabo cyitwa Al-Mustadrak cya al-Hakim, cyangwa Talkhis cya al-Dhahbi.

Page 433: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 433

“Abahakanye Imana yabashubije inyuma n’uburakari bwabo, nta kiza bigeze babona”. (Qur’an, 33:25).

Niba ushaka ndaguha ubundi buhamya bw’uko Ayisha yakoreshwaga n’amarangamutima akamuhemuza; igihe kimwe Ayisha yabwiye intumwa y’Imana (s.a.w) ati: “Biraboneka ko mukanwa kawe hanuka maghafeer [amawuwa y’igiti yanukaga nabi]”.1 Ibyo abihimba ari ubucabiranya

1– Soma ibyanditwe na al-Bukhari m‘umuzingo wa gatatu aho asobanura Sura al-Tahrim mu gitabo cye Sahih, urup. rwa 136, umuzingo wa 3; byisomere urumirwa. Hari Hadithi nyinshi zanditswe zikuwe kuri Umari zivuga ko abagore babiri bavuzwe na Allah (s.w.t) bagambaniraga intumwa y’Imana (s.a.w.w) ko ari Ayisha [umukobwa wa Abubakari] na Hafsa [umukobwa wa Umari]. Hari Hadithi ndende ivuga ibyabo.

INKURU Y’UBUKI

Mu gitabo cyitwa Madarijun-Nubuwwah handitsemo ko muri uwo mwaka, Intumwa (s.a.w.w) yamaze igihe kingana n’ukwezi itabana n’abagore bayo. Impamvu yamuteye gukora atyo nk’uko bivugwa n’igitabo cyitwa Roudhalul-Ahbab; Hari umuntu woherereje Zainab umukobwa wa Jahash umugore w’Intumwa (s.a.w.w) impano y’ubuki1. Ubwo buki abubikira Intumwa (s.a.w.w) kuko yabukundaga cyane. Buri uko Intumwa (s.a.w.w) yajyaga iwe, yamuteguriraga ikinyobwa gikoze mubuki. Bitewe n’uko gukora icyo kinyobwa byatwaraga umwanya, byabaga ngombwa ko Intumwa (s.a.w.w) itinda kwa Zayinabu ikirindiriye.

Sayyidat Ayisha amaze kumenya iyo nkuru, aratubwira uko yabyitwayemo aragira ati: Nagiriye Hafsa inama y’uko Intumwa (s.a.w.w) niza tuyibwira ko yariye Maghafeer1, tukaba tunukirwa n’umunuko wayo uva mu kanwa k’Intumwa. Intumwa (s.a.w.w) igarutse ijya kuri umwe muri abo bagore, buri wese amubwira nk’uko bari bumvikanye. Ayisha abaza Intumwa ati: ese wariye Maghafeer ? Intumwa (s.a.w.w) imusubizanya uburakari iti: Oya, sinigeze ndya Maghafeer, ariko nanyoye ikinyobwa cyenzwe mu buki kwa Zayinabu. Sayyidat Ayisha abwira Intumwa (s.a.w.w) ati: Niba atari uko bimeze, birashoboka ko wanyoye ikinyobwa cyenze mubuki inzuki zakoze nyuma yo kurya Maghafeer, kuko uri kuyinuka mu kanwa. Intumwa (s.a.w.w) iramubwira iti: Niba ndi kunuka Maghafeer mu kanwa, sinzongera kurya buriya buki, ariko ntugire uwo ubwira icyemezo nafashe.

Uwo mugore ayisezeranya ko ntawe agomba kubwira uwo mugambi, ariko ntiyubahiRIza isezerano arabivuga, ibanga rirasohoka. Nibwo Jibril yamanuraga aaya ziri mu isura ya Tahrim sura ya 66 zivuga gutya: (Yewe Ntumwa? Kuki uziririza ibyo Imana yakuziruriye? Urashaka gushimisha abagore bawe “akaba ariyo mpamvu ufashe icyemezo nk’icyo”? rwose Imana ni Nyirimbazi Nyirimpuhwe, Imana yabashyiriyeho amategeko arebana no kunyuranya n’indahiro zanyu, Imana

Page 434: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

434 AL-MURAJA‘ÄT

bugamije kubuza intumwa (s.a.w.w) kongera kurya ubuki mu rugo rwa Nyina w’abemera Zainab umukobwa wa Jahsh (r.a). Niba impamvu ntoya nk’iriya, Ayisha abitewe n’impamvu ze bwite abasha gukora ubucabiranya burimo guhimbira intumwa (s.a.w.w) kunuka mukanwa, ni gute twamwizera avuga k’umurage intumwa y’Imana yaraze Ali (a.s)? Nanone ntiwibagirwe amarangamutima ya Ayisha n’ibyo yamukoreshaga mu nkuru ya Asma umukobwa wa al-Nu’man ubwo yarongorwaga n’intumwa y’Imana (s.a.w.w), yaramubwiye ati: “Iyo intumwa y’Imana irongoye umugore, ishimishwa no kumva ayibwaira ati: ‘Ndasaba Imana ikundinde’1

niyo mutware wanyu, ni nayo Nyirintsinzi, Nyirubuhanga buhebuje. Bibutse ubwo Intumwa (s.a.w.w) yameneraga umwe mu bagore bayo ibanga,“ubwo uwo mugore” yarimenaga, Imana ibimenyesha “Intumwa” ibwira umugore amwe mu magambo andi ntiyayamubwira, imaze kubwira umugore we iby’uko kumena ibanga, aravuga ati: Ni nde wakubwiye iyi nkuru? (Intumwa) iramubwira iti: Nayibwiwe n’Umumenyi uzi byose). (Sura 66:1-4).

Muri iriya mirongo yera, abagore babuzaga Intumwa amahoro bayivugwamo ni Sayyidat Ayisha na Hafsa, nibo Imana yabwiye iti: (Niba mwicuza ku Mana mwari mukwiye guhita mwicuza, kuko mwamaze gucumura. Niba mwiyemeje kwishyira hamwe mukabuza “Intumwa” amahoro, mumenye ko Imana nayo izifatanya nawe mu kubarwanya) .

Jalaluddin Suyutii yanditse mu gitabo cye Durr-ul-manthuur ko mu gitabo cya Sahihi Bukhar, Sahihi Muslim na Jamia Tirmidhii, harimo Hadithi yavuzwe na Ibinu Abbas igira iti: Nahoraga nshaka kubaza Umari abagore babiri Imana ivuga muri Qur’an ko imitima yabo imaze gucumura abo aribo? Ariko sinagira amahirwe yo kwibuka kumubaza. Igihe kimwe ubwo twari kumwe mu rugendo rwa Hijja, tugaruka ashaka kujya kwituma, avuyeyo namusukiye amazi ku biganza akaraba, aratawadha mbona icyo aricyo igihe kiza cyo kumubaza, ndamubaza nti; Yewe muyobozi w’abemera! Abagore babiri Imana ivuga ko bagomba kwicuza kuko bamaze gukora icyaha ni bande? Umari aransubiza ati: Biratangaje kuba utabazi! Abo bagore babiri ni Sayyidat Ayisha na Sayyidat Hafsa. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

1– Ubugambanyi Ayisha yakoreye Asma umukobwa wa al-Nu’man, akimara kurongorwa n’intumwa (s.a.w.w) amubeshya ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) “Iyo irongoye umugore, ishimishwa no kumva ayibwira ati: ‘Ndasaba Imana ikundinde”. Ibyo Ayisha yabimubwiye kuko yari aziko iyo hari umugore ubwiye intumwa ayo magambo baba batakibanye. Uriya mugore yabeshywe n’inkwakuzi mu mayeri n’ubucabiranya Nyina w’abemera Ayisha arabeshyeka, intumwa ikimara kumurongora batari babonana aba ayibwiye amagambo ayisha yamubeshye ko ashimisha intumwa y’Imana, intumwa y’Imana ihita imuha talaka bahita batandukana. Soma inkuru y’ubwo bugambanyi, ubucabiranya n’manyanga bya

Page 435: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 435

agira ngo intumwa (s.a.w.w) yange uwo mugore batandukane. Ayisha kubera inyungu ze bwite yaziruraga gukorera intumwa y’Imana (s.a.w.w) amacenga n’ubugambanyi nk’ubwo, atitaye kuba uwo abikorera ari intumwa y’Imana cyangwa ibyo akora ari haramu. Igihe kimwe intumwa y’Imana yatumye Ayisha ngo ajye kureba ibikorwa n’umwe mu bagore bayo, aza ayiha amakuru atari ukuri anyuranye n’ibyo yabonye, abitewe no gushaka inyungu ze bwite.1

Igihe kimwe Ayisha yagaye intumwa imbere ya se, intonganya zari zitewe n’amaranga mutima ye, abwira intumwa y’Imana ati: “Ujye uba umutabera ntukarenganye abantu”,2 birakaza se Abubakari amukubita urushyi ava amaraso atemba ku mwenda we.3 Nanone igihe kimwe Ayisha yarakaye

Nyina w’abemera Ayisha mu gitabo cya al-Hakim cyitwa Al-Mustadrak aho avuga k’ubuzima bwa Asma, k’urup. rwa 37, umuzingo wa 4; iyo nkuru yayikuye mu gitabo cya Ibn Sa’d cyitwa Tabaqat,nawe uvugamo ubuzima bwa Asma k’urup. rw’i104, umuzingo wa 8. Mu by’ukuri iyi nkuru irazwi cyane. Yavuzwe ahavuzwe k’ubuzima bwa Asma mu bitabo nka Isti’ab na Al-Isabah, inandikwa na Ibn Jarir n’abandi.

1– -Soma Hadithi iri k’urup. rwa 294, umuzingo wa 6, mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, cyangwa urup. rw’i 115, umuzingo wa 8, mu gitabo cyitwa TabaqatI cya Ibn Sa’d aho bavuga ku buzima bwa Sharaf bint Khalifah

2– Iyi nkuru yanditswe n’abanditsi ba Hadithi n’amateka, Hadithi No 1020 mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal, urup. rw’i 116, umuzingo wa 7, yandikwa na al-Ghazali k’urup. rwa 35, umuzingo wa 2, mu gitabo cye cyitwa Ihya’ul-Ulum. Inandikwa mu gika cya 94 mu gitabo cye cyitwa Mukashafatul Qulub, mumpera z’urup. rwa 238.

3– NI KUKI ABUBAKARI YAKUBITAGA AYISHA KENSHI?

Ayisha yakubiswe n’Intumwa (s.a.w.w) akubitwa kenshi na se Abubakari kubera ibikorwa n’imico bibi yari afite byarimo kubahuka Intumwa (s.a.w.w) no kubuza abagore b’Intumwa bagenzi be amahoro. Ayisha yigeze kugenda inyuma y’Intumwa (s.a.w.w) ninjoro ayiperereza ubwo yari igiye ku marimbi ya Baqi’u. Intumwa (s.a.w.w) igarutse iramubaza iti:

Ni wowe wirabura nabonye inyuma yajye angenza?

Arasubiza ati: Yego.

Ayisha aravuga ati: Ankubita ingumi yambabaje mu gatuza. Tarekhu Madinatul-Munawara, umuzingo wa 1, urup: rwa 89. Irambwira iti: Ibyo ukora nta mugore ubikorera umugabo we keretse amwanga cyangwa akaba atamwizera. Abubakari yinjiye mu rugo rw’Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yumva urusaku rwa Ayisha avugira hejuru abwira Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ati: Namenye ko ukunda mwene so

Page 436: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

436 AL-MURAJA‘ÄT

yigeze kubwira intumwa y’Imana ati: “Harya ni wowe ujya wiyita ko uri intumwa y’Imana…?”1 Mu by’ukuri inkuru za Ayisha nk’izi ni nyinshi cyane uwazivuga zose bwakwira bugacya, ndumva izo twakubwiye zihagije kukumenyesha uwo yariwe.

2) Aho wavugaga ku ngingo ya kabiri ubona nashingiyeho nanga ibivugwa na Ayisha k’u murage w’intumwa, wagize uti: “Ahal- Suna ntibemera ko ikibi n’ikiza bibonwa n’umuntu bishobora gukoreshwa nk’ubuhamya mu dini, kuko kuri bo umunzani wo kumenya ikiza n’ikibi atari ubwenge ahubwo ari Imana Aza wa Jala. Mu by’ukuri njye ndashidikanya ko imvugo nk’iriya yaba yavuzwe nawe, kuko ari imvugo kimwe nk’izavugwaga n’abafilozofi bazwi ku izina rya Safsat bari abahanga mu bucabiranya,

wanyu Ali kurenza uko ukunda data unankunda, amwumva asubira muri ayo magambo gatatu; Abubakari ararakara aramukubita. Soma: Manaqibi Amirul-Muuminiina, al-Kuufi, umuzingo wa 2, urup. rwa 91.

Ayisha yaravuze ati: Nateye amahane n’Intumwa (s.a.w.w) imbere ya Abubakari nyibwira nti: Yewe Ntumwa y’Imana ba umutabera; Abubakari ankubita urushyi, mva amaraso ashoka ku myenda yanjye. Tafsir Twabari, umuzingo wa 18, urup. rwa 161.

Ayisha mu bagore niwe wubahutse Intumwa (s.a.w.w) ayishinja kudakoresha ubutabera, na Dhu Khuwayisirul-Kharijiyi aba umugabo wubahutse Intumwa ayishinja kuba idakoresha ubutabera. Soma Saliimu bin Qayisi 346. Al-Umudaha cya Ibin al-Bitwariiq 458. Ayisha na Dhu Khuwayisir bafite byinshi bahuriyeho mu guteza isahinda mu idini; Ayisha niwe wapanze anayobora igitero cy’ingamiya agiye kwica Imamu Ali (a.s), iyo ntambara yaguyemo abasahaba b’Intumwa n’abataribo barenga ibihumbi makumyabiri na bitanu. Dhu Khuwayisiri niwe wapanze anayobora igitero cya Neheriwani cyari cyigamije kwica Imamu Ali (a.s) hagwamo ibihumbi n’ibihumbagiza by’Abayisilamu. Soma Usudul-ghaba, umuzingo wa 2, urup. rwa 289. Tarekhulbughudadi, umuzingo wa 1, urup. rwa 180.

Intumwa (s.a.w.w) iriho yari yarahanuye fitina za Ayisha na Dhu Khuwayisiri, iburira Abayisilamu kuzazigendera kure. Ihiyaa’ul-uluumi cya Ghazali, Kitabu al-Nikah, umuzingo wa 2, urup. rwa 29.

Ayisha abonye yegereje gupfa, yatekereje ibyo yakoze mu buzima bwe atekereza igihembo kimukwiye ku munsi w’imperuka atahwa n’icyoba, araturika ararira aravuga ati: “Ye baba we! Iyo njya kuba amababi y’igiti muri ibi biti”. Twabaqaati cya Ibin Saadi, umuzingo wa 8, urup. rwa 74-75.

1– Nk’uko yanditswe na al-Ghazali muri biriya bitabo bye tumaze kuvuga aho ruguru.

Page 437: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 437

bafata ukuri kugaragarira abantu kukanemerwa n’abantu bose bakaguhindura ikinyoma, bagamije kuyobya abantu!

Mu by’ukuri mu bikorwa dukora harimo ibyo tuzi ubwiza bwabyo, ubikoze ashimwa nabose byaba ngombwa akanabihemberwa, bitewe n’ubwiza bwabyo ubwabyo, urugero ubugwa neza n’ubugira neza, kugira ubuntu, gukora ubutabera, ibyo bikorwa n’ibyiza n’ubwiza bwabyo bugaragarira abantu bose, kuko tuzi ingaruka zabyo, hakaba n’ibindi bikorwa ububi bwabyo tuzi, ubikoze akabigayirwa byaba ngombwa akanabihanirwa bitewe n’ububi bwabyo ubwabyo, urugero; ubuhemu, kubonera abandi, ubugizi bwa nabi, ubukozi bw’ibibi. Ibyo bikorwa ni bibi n’ububi bwabyo bugaragarira buri muntu, kuko tuzi ingaruka mbi zabyo. Abanyabwenge bazi ko hari impamvu ituma byanze bikunze ariko bigomba kuba, abanyabwenge bemeza ko kwemera ububi bw’ikibi n’ubwiza bw’ikiza ntaho bitaniye no kwemera ko rimwe ari inusu (igice) cya kabiri. Ubwenge bw’umuntu usanzwe bubasha gutandukanya hagati y’uwamugiriye neza n’uwamugiriye nabi [ntagombera kubimenya ari uko abanje kumenya niba Imana ivuga ko ari bibi cyangwa byiza]. Kuko ubwenge bubasha kumenya ubwiza bw’ibikorwa by’uwambere [twabonye] n’uko ukoze nkabyo akwiye kubishimirwa, bukanamenya ububi bw’ibikorwa by’uwakabiri [twabonye] n’uko ukoze nkabyo akwiye kubigayirwa. Na buri wese ushidikanya kuri ibi, aba yigometse ku ibyemerwa n’ubwenge bwe akabucupiza, akabihakana yigiza nkana.

Iyabaga ububi bw’ikibi n’ubwiza bw’ikiza tumaze gutangaho urugero ari ibintu ubwenge butabasha gusobanukirwa no kubimenya, bubisobanukirwa bushingiye ku mategeko ya shariya n’icyo abivugaho, ntabwo abatemera amadini, ababuramana n’abandi nkabo baba babasha gutandukanya hagati y’ikibi n’ikiza. Kuba hari abatemera amadini ntibanayashingireho bashyiraho amategeko, nk’abategetsi batagendera ku madini bashyiraho amategeko yemera ubwiza bw’ibikorwa byiza akanagaya ibikorwa bibi, ibyiza bagashimira ababikora, bakagaya ibikorwa bibi bakanabishyiriraho ibihano bihana ubikora, ibyo byose bakabikora bashingiye k’umunzani w’ubwenge bwabo bufite ubushobozi bwo kumenya ikibi n’ikiza.

Rekana na bariya [Ahal-Suna] bahakana ibyemerwa n’abafite ubwenge bose, bagaca urubanza runyuranye na kamere baremanywe. Imana Aza wa Jala yaremanye abantu kamere ibafasha kumenya kumwe mu kuri bakoresheje ubwenge bwabo, nk’uko yabahaye kumva no kumenya bakoresheje amadirishya atanu y’umuntu [ururimi amazuru, amaso, intoki,

Page 438: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

438 AL-MURAJA‘ÄT

amatwi]. Abantu muri kamere yabo ubwenge bwabo babasha kubona ubwiza bw’ubutabera, n’ububi bwo guhuguza, kimwe nk’uko babasha kumenya uburyohe bw’ikintu cyangwa uburure bwacyo bakoresheje indimi zabo, bakamenya uguhumura kw’imibavu (amarashi) no kunuka kw’icyaboze bakoresheje amazuru yabo, mu gukorakora kwabo bakabasha kumenya icyorohereye n’igihanda, bakoresheje amaso yabo bakabasha kumenya ikiza n’ikibi, bakoresheje amatwi yabo bakabasha gutandukanya hagati y’ijwi ry’akarumbeti n’ijwi ry’indogobe, iyo niyo kamere Imana yaremanye abantu [Ahal-Suna batemera]:

“Iyo niyo kamere Imana yaremanye abantu. Ntaguhindagurika mu rema ry’Imana. Iyo niyo dini igororotse, ariko abantu benshi ntibabizi”. (Qur’an 30:30).”

Ashi’ariya [Ahal- Suna] bashatse gushyira umunyu mu iyobokamana ryabo, bashyiraho uburyo bwo gushyiraho amategeko, no kugira icyerekezo cyo kwiyegurira amategeko y’Imana byimazeyo, bityo bituma bahakana ko ubwenge bwabo butabasha kumenya ububi bw’ikibi n’ubwiza bw’ikiza ahubwo babibwirwa n’Imana. Bahakana icyiza n’ikibi byemerwa n’ubwenge bavuga bati: “Ntakiza n’ikibi kibaho uretse icyagenwe n’amategeko ya shariya”, bityo baba baciye ukubiri n’itegeko rusange rivuga ko: “Buri icyo ubwenge bwemeje bunabona ko ari kibi cyangwa ari cyiza n’amategeko ya shariya ni uko aba akibona.” Ntibabona ko kugira iriya myemerere mu by’ukuri ari ukwisibira amayira, kuko ubwo batabona igipimo bashingiraho bashyiraho amategeko ya shariya, kuva ari kuriya bemera ububi bw’ikibi n’ubwiza bw’ikiza, gushyiraho amategeko ya shariya bifashishije amategeko ya shariya biba ari ugusubira aho wavuye, na Logique yo kuzenguruka, ubwo buryo bikaba butakora butanemewe mugushyiraho amategeko no guhamya ubuhamya ubwo aribwo bwose.

Hadakoreshejwe ubwenge, gukoresha ubuhamya bw’imirongo yera ntibyaba bigishobotse, kuko ubwo ntiwaba ukibasha guhamya ko Hadithi ari sahih kuko ari mutawatiru [yavuzwe n’abantu benshi batahurira ku kinyoma] n’ibindi. Byongeye kandi atari ugukoresha ubwenge nta muntu wasenga Imana, nta nuwamenya Imana. Ibi tuvuze ku burebure biri mu

Page 439: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 439

bitabo byabyo byabugenewe byanditswe n’abanyabwenge bacu bazwi, bityo ushobora kubisoma byakugirira akamaro.

3) Naho imvugo ya Nyina w’abemera ko intumwa yapfuye iryamye mu gituza cye, ibyo nti tubyemera na busa, dushingiye kuri Hadithi mutawatiru (zavuzwe n’abantu benshi bitahurira ku kinyoma) zavuzwe n’abaimamu bakomoka k’urubyaro rw’intumwa bejejwe (a.s). N’ibyavuzwe n’abatari bo kuri ibyo biraguhagije kukubera ubuhamya bw’ishingiro bw’ibyo twavuze, urugero:

أخرج ابن سعد باالسناد الى علي، قال: قال رسول هللا

ادعوا لي أخي، »ضه: صلى هللا عليه وآله وسلم، في مر

فأتيته، فقلت: ادن مني، فدنوت منه، فاستند إلي

فلم يزل مستندا، وإنه ليكلمني حتى أن بعض ريقه

«.ليصيبني، ثم نزل برسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلمNk’ibyanditswe na Ibn Sa’d mu gitabo cye Twabaqaat, Ibin Sa’adi yanditse Hadithi sanadi yayo irangirira kuri Ali, ati: “Igihe intumwa y’Imana yari irwaye [uburwayi bwaviriyemo gupfa], Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iravuga iti: “Mu mpamagarire umuvandimwe wanjye,’ ndaza insaba kuyegera, ndabikora; iranyegamira. Yakomeje kunyegamira imbwira ibyo yambwiraga, kuburyo ibyuya byayo byangwagaho, kugera ubwo yavuyemo umwuka”.1

وأخرج أبو نعيم في حليته، وأبو أحمد الفرضي في

نسخته، وغير واحد من أصحاب السنن، عن علي، قال:

علمني رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم ـ يعني »

.«حينئذ ـ ألف باب كل باب يفتح ألف بابAbu Na’im mu gitabo cye Hilyat al-Awliyat, Abu Ahmed al-Fardi mu gitabo cye Naskh, n’abandi banditsi benshi b’ibitabo bya Hadithi banditse ko Ali (a.s) yavuze ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) (ubwo yari irwaye) yanyigishije ubumenyi bw’ingeri igihumbi, na buri bumenyi muribwo

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Hakim mu ntangiriro z’urup. rw’i 139, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Mustadrak, avuga ko ari sahih inujuje amategeko ya Hadithi sahih yashyizweho na Bukhari na Musilim ariko ntibayanditse.” Al-Dhahbi, mu gitabo cye Talkhis al-Mustadrak yemera ko ari Sahih. Yananditswe na Ibn Abu Shaybah mu gitabo cye Sunan ni Hadithi No 6096, urup. rwa 400, umuzingo wa 6, muri Kanz al-Ummal. Mu gitabo cyitwa Tabaqat, urup. rwa 51, igika cya kabiri, umuz wa 2.

Page 440: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

440 AL-MURAJA‘ÄT

bubyara ubundi bumenyi ingeri igihumbi.”1 Uko Umar ibn Khattab (r.a) yabazwaga ibibazo n’abantu, yarababwiraga ati: “Mujye kubibaza Ali, kuko ariwe ufite ubumenyi bityo akaba ariwe ubashije kubibasubiza.”

عن جابر بن عبدهللا األنصاري، أن كعب األحبار سأل عمر

فقال: ما كان آخر ما تكلم به رسول هللا صلى هللا عليه

وآله وسلم؟ فقال عمر: سل عليا، فسأله كعب، فقال

علي: أسندت رأسه على منكبي، فقال: الصالة الصالة؛

قال كعب: كذلك آخر عهد االنبياء، وبه أمروا وعليه

ال كعب: فمن غسله يا أمير المؤمنين؟ يبعثون، ق

فقال عمر: سل عليا، فسأله فقال: كنت أنا

أغسله... الحديثJabir ibn Abdullah al-Answari yavuze ko igihe kimwe Ka’b al-Ahbar yabajije Umari ati: “Ni ayahe magambo ya nyuma yavuzwe n’intumwa y’Imana?” Umari arasubiza ati: “Yabaze Ali” Ka’b abaza Ali, Ali (as) aramusubiza ati: “Naretse intumwa y’Imana ishyira umutwe wayo kumatako yanjye, iravuga iti: ‘Swala! Swala! [mwite ku Swala]” Ka’b aravuga ati: Mu by’ukuri ayo niyo magambo ya nyuma y’intumwa zose, zanoherejwe kubera icyo.” Nyuma Ka’b abaza Umari ati: Ninde wogeje umubiri w’intumwa, aramusubiza ati: “Jya kubibaza Ali.” “Aramubaza, aramusubiza ati: Ninjye wawogeje…”.

أرأيت رسول هللا صلى هللا عليه وآله »وقيل البن عباس:

وسلم، توفي ورأسه في حجر أحد؟ قال: نعم توفي

وإنه لمستند إلى صدر علي، فقيل له: إن عروة يحدث

عن عائشة أنها قالت: توفي بين سحري ونحري، فأنكر

ابن عباس ذلك قائال للسائل: أتعقل؟ وهللا لتوفي رسول

د إلى صدر علي، وهوالذي غسله... هللا وإنه لمستن

الحديثIgihe kimwe babajije Ibn Abbas bati: “Wabonye intumwa ipfa, yiseguye amatako y’uwo ariwe wese?” arabasubiza ati: “Intumwa y’Imana yitabye Imana yegamye ku gituza cya Ali”. Baramubwira bati: “Uruwa avuga ko yabwiwe na Ayisha ko intumwa y’Imana yitabye Imana iryamye mu gituza cye”, Ibin Abasi arabihakana, abaza uwamubazaga ati: “Nawe se ni uko ubyemera? Wallah intumwa y’Imana yitabye Imana yegamiye igituza cya Ali, ni nawe wogeje umubiri wayo…”

1– Iyi ni Hadithi No. 6009, yanditswe mu impera z’urup. rwa 392, umuzingo wa 6, mu gitabo cyitwa Kanz al-Ummal.

Page 441: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 441

مام أبي محمد علي بن وأخرج ابن سعد بسنده إلى اال

قبض رسول هللا صلى هللا »الحسين زين العابدين، قال:

.«عليه وآله وسلم، ورأسه في حجر عليSa’d mu gitabo cye Tabaqaat, umuzingo wa 55, urup. rwa 4, yanditsemo ko Imamu Abu Muhammad Ali ibn al-Husein Zayinul Abidin (as) yavuze ati: “Intumwa y’Imana imira umwuka wayo wanyuma yari yegamiye amatako ya Ali…,”

Hadithi kuri ibi ni nyinshi kandi ni mutawatiru (zivugwa n’abantu benshi batahuriza ku kinyoma), zavuzwe n’abaimamu bose bejejwe bakomoka k’urubyaro rw’intumwa (a.s), na benshi mu batarabemeraga bemera ko biriya ariko kuri, kuburyo na Ibn Sa’d yanditse Hadithi isinadi yayo irangirira kuri al-Sha’bi, yaravuze ati:

توفي رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، ورأسه »قال:

«في حجر علي،وغسله علي. اهـ“Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yapfuye yegamiye amatako ya Ali, na Ali niwe wogeje umubiri wayo.”1

Amirul Muuminin (a.s) yakunda kuvuga ibyo kumugaragaro; ushobora gusoma zimwe muri khutba ze, uzasanga avuga ati:

ولقد علم المستخفظون من أصحاب »قال: عليه السالم:

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، أني لم أرد على

هللا وال على رسوله ساعة قط، ولقد واسيته بنفسي في

المواطن التي تنكص فيها األبطال، وتتأخر فيها

ولقد قبض صلى هللا عليه األقدام، نجدة أكرمني هللا بها،

وآله وسلم، وإن رأسه لعلى صدري، ولقد سالت نفسه

في كفي، فأمررتها على وجهي، ولقد وليت غسله صلى

هللا عليه وآله وسلم، والمالئكة أعواني. فضجت الدار

واألفنية، مأل يهبط ومأل يعرج، وما فارقت سمعي

هينمة منهم يصلون عليه، حتى واريناه في ضريحه،

.«من ذا أحق به مني حيا وميتا ف“Abarinzi ba Hadithi mu basahaba b’intumwa bazi ko ntigeze nzuyaza mu gushyira mu bikorwa amategeko y’Imana n’intumwa yayo na rimwe, cyangwa ngo nsubire inyuma mu kuyubahiriza no kuyashyira mu bikorwa.

1– Nk’uko byanditse muri Al-Tabaqat aho haruguru.

Page 442: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

442 AL-MURAJA‘ÄT

Njye ku bw’imigisha y’Imana, kenshi nashyize ubuzima bwanjye mu kaga ndinda ubuzima bw’intumwa n’ubwanjye. Intumwa y’Imana yitabye Imana iryamye mu gituza cyanjye, kuburyo ibyuya byayo byagiye kumaboko yanjye, mpumbya amaso yayo, aba arinjye woza umubiri wayo, mfashwa n’abamalayika, inzu n’ikibuga cyayo byuzura abamalayika hari urujya n’uruza rwabo, hari abazaga abandi bagenda. Sinaretse kubumva bayisabira kugeza ubwo twayishyinguraga. None ninde ufite uburenganzira ku ntumwa kundenza, yaba ikiriho na nyuma yogupfa kwayo?”1

Mu magambo yavuzwe na Imamu Ali (a.s) ubwo yashyinguraga umutware w’abagore Fatima (as), yaravuze ati:

ومن كالم له عند دفنه سيدة النساء عليهما السالم

السالم عليك يا رسول هللا عني وعن ابنتك النازلة »ـ:

في جوارك، والسريعة اللحاق بك، قل يا رسول هللا عن

، ورق عنها تجلدي، إال أن لي في التأسي صبري صفيتك

بعظيم فرقتك، وفادح مصيبتك، موضع تعز، فلقد

وسدتك في ملحودة قبرك، وفاضت بين نحري وصدري

.«خر كالمهلی آنفسك، فإنا هلل وإنا اليه راجعون... إ “Ugire amahoro yewe ntumwa y’Imana, anabe k’umukobwa wawe ubu uje kuba hafi yawe, wihutiye kugusanga… Yewe ntumwa y’Imana, bitewe no gutandukana nawe, ukwihangana kwanjye kwabaye guke. Mu by’ukuri agahinda n’ishavu byanjye ni byinshi kubera gutandukanywa nawe. Akaga ndimo karandenze, nakuryamishije mu mva yawe, nyuma y’uko roho yawe itandukana n’umubiri wawe wari uryamye mu gituza cyanjye. Kubera ibyo twese turi ab’Imana kandi kuriyo niho tuzasubira.”2

والذي أحلف به أن »وصح عن أم سلمة أنها قالت:

كان علي ألقرب الناس عهدا برسول هللا صلى هللا عليه

وآله وسلم، عدناه غداة وهو يقول: جاء علي، جاء

علي، مرارا، فقالت فاطمة: كأنك بعثته في حاجة؟

قالت: فجاء بعد، فظننت أن له إليه حاجة، فخرجنا

ب، قالت أم سلمة: وكنت من البيت فقعدنا عند البا

من أدناهم الى الباب، فأكب عليه رسول هللا صلى هللا

1– Nk’uko byanditse mu mpera z’urup. rw’i 196, J. 2, muri Nahajul Balagha, no k’urup. rwa 590, umuzingo wa 2, muri Sharh ya Nahjul Balagha cya Ibn al-Hadid.

2– Yavuzwe mu mpera z’urup. rwa 207, J. 2, muri Nahjul Balagha, no k’urup. rwa 590, umuzingo wa 2, muri Sharh Nahjul Balagha cya Ibn Abul Hadid.

Page 443: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 443

يساره ويناجيه، ثم قبض هعليه وآله وسلم، وجعل

صلى هللا عليه وآله وسلم، من يومه ذلك، فكان علي

«. أقرب الناس به عهدا Umm Salamah yavuze kuri icyo kibazo Hadithi sahihi aravuga ati: “Ndahiye izina ry’Imana ndahira ko Ali ariwe muntu wari hafi y’intumwa y’Imana ubwo yapfaga. Twese twagiye gusura intumwa, yavuze isubiramo iti: Ali yaje? Ali yaje?’ Fatima (a.s) arasubiza ati: ‘Ushobore kuba hari aho wamutumye. Hahise akanya gato Ali aba araje, nkeka ko intumwa ikeneye kumwihererana, bityo twese twariheje turasohoka twicara ku muryango. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yongorera Ali, ikomeza imwongorera; yitaba Imana kuri uwo munsi. Bityo Ali niwe muntu wari kumwe n’intumwa yegereje kwitaba Imana.”

أن رسول هللا صلى هللا عليه وآله وعن عبدهللا بن عمرو

ادعوا لي أخي، فجاء أبو »وسلم، قال في مرضه:

بكر، فأعرض عنه ثم قال: ادعوا لي أخي، فجاء

عثمان، فأعرض عنه، ثم دعي علي، فستره بثوبه وأكب

عليه، فلما خرج من عنده قيل له: ما قال لك؟ قال:

.«له ألف باب علمني ألف باب كل باب يفتحAbdullah ibn Umari yaravuze ati:

“Ubwo yari irwaye, intumwa y’Imana yasabye guhamagarirwa umuvandimwe wayo, hinjira Abubakari, intumwa irahindukira imutera umugongo, irongera isaba [guhamagarirwa umuvandimwe wayo]. Hinjira Uthumani, nawe imutera umugongo. Nyuma intumwa (s.a.w.w) ihamagara Ali, araza, imufunika igishura yambaraga irangije iramwegamira itangira kumwongorera. Asohotse avuye ku ntumwa, abantu bamubaza icyo intumwa yamubwiraga, arabasubiza ati: ‘Yanyigishije ubumenyi ingeri igihumbi, naburi ngeri muri izo igihumbi yabyaraga ubundi bumenyi igihumbi.’”1

Ibivugwa muri ziriya Hadithi zivugwa n’abandi batari Ayisha byakozwe n’intumwa yegereje kwitaba Imana, birahamya imico n’amatwara

1– Iyi Hadithi Abu Ya’li ifita Isinadi ya Kamil ibn Talha, Ibn Lahi’ah, Hay ibn Abdul-Maghafuri, Abu Abdul-Rahman al-Habli, irangirira Abdullah ibn Umar. Inandikwa na Abu Na’im mu gitabo cye cyitwa Hilyat al-Awliyat, Abu Ahmed al-Fardi muri tafsir ye nkuko yabivuze k’urup. rwa 392, umuzingo wa 6, mu gitabo cye Kanz al-Ummal. Al-Tabrani, mu gitabo cye tafsir Al-Tafsir al-Kabir.

Page 444: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

444 AL-MURAJA‘ÄT

by’intumwa, naho ibivugwa na Ayisha byakozwe n’intumwa yegereje kwitaba Imana, birerekana intumwa nk’umuntu wari imbata y’irari ry’umutima [upfira mu gituza cy’umugore no kumatako ye ntakindi yibaza ku inshingano ze].

Mu by’ukuri umushumba w’amatungo aramutse apfiriye mu gituza cy’umugore we, aryamye hagati y’amatako ye n’igituza cye, ntacyo yigeze abwira anaraze uzasigara aragira amatungo ye, mu gihe aziko asigaye ntawe uyaragira, mu by’ukuri uwo mushumba azafatwa nk’indangare itari yitaye ku inshingano zayo na buri wese azamugayira uburyo yavuye ku isi yitwaye.

Imana ibabarire Nyina w’abemera Ayisha, mu by’ukuri nifuje nti: «Iyabaga icyubahiro cyo kuragwa n’intumwa yambuye Ali, yari kugiha ise, yakekaga ko ariwe wari ukwiye kugihabwa, ariko ibyo biba ise ntiyari ahari kuko yari mu ngabo zari ziyobowe na Usama, zari zakambitse hanze gato y’umurwa wa Madina ahitwa Jurf». Imvugo ye y’uko intumwa yapfuye iryamye ku matako ya Ayisha ntawundi wigeze ayivuga uretse we, mu gihe imvugo y’uko yapfuye iryamye mu gituza cya Ali, ivugwa na Ibn Abbas, Umm Salamah, Abdullah ibn Umar, al-Sha’bi, Ali ibn al-Husein (a.s), n’abaimamu bakomoka k’urubyaro rw’intumwa (a.s). Mu by’ukuri kwemera ibivugwa na bariya nibyo by’ukuri ni nabyo bijyanye n’icyubahiro cy’intumwa y’Imana (s.a.w.w).

4) Iyabaga nta Hadithi yindi yanyuranyije n’iya Ayisha uretse iya Umm Salamah yonyine, Hadithi ya Umm Salamah yari guhabwa agaciro no kwemerwa kurenza iya Ayisha, kubera impamvu nyinshi zirimo izavuzwe haruguru. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 77 Kuya 20/Safar/ 1330 A.H

Ni iyihe mpamvu uha agaciro Hadithi za Umm Salamah kurenza iza Ayisha?

Ukomeje kuvuga ko wemera ukanaha gaciro Hadithi za Umm Salamah ukazirutisha iza Ayisha [Imana ibishimire bose], nk’uko wari wabivuze

Page 445: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 445

mbere, mu gihe wari utari watanga ibisobanuro bihagije by’impamvu zibigutera, uba uteye indi ntabwe imbere, ukomeza gushimangira kurenza mbere ko uha agaciro Hadithi ze kurenza iza Ayisha. Mu by’ukuri se n’izihe mpamvu zibigutera? Zivuge wo kagira Imana we, uzivuge zose uko zakabaye utitaye kubwinshi bwazo ntugire n’imwe ureka, kuko intego yacu ari ukwiga no kwigishanya ibyo umuntu atari azi. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 78 Kuya 22/Safar/ 1330 A.H

Impamvu ituma turutisha Hadithi za Umm Salamah iza Ayisha ziyongera ku izo twari twavuze.

Impamvu turutisha Hadithi za Umm Salamah izavuzwe na Ayisha ni uko Umm Salamah umutima we utigeze ucumura ngo agere aho avugwa mu mirongo ya Qur’ani,1 ntiyategetswe n’igitabo cy’Imana kwicuza kuko yari amaze gucumura, nta n’ubwo imirongo ya Qur’ani yigeze ihishurwa ivuga ko yigometse ku Imana,2na nyuma y’intumwa y’Imana ntiyigomeka ku

1–

(Niba mwicuza ku Mana mwari mukwiye guhita mwicuza, kuko mwamaze gucumura).

Iyo mirongo yahishuwe ivuga Ayisha umukobwa wa Abubakari na Hafsa umukobwa wa Umari bin Khattab. (66:4)

2– AYISHA YIGOMETSE KU INTUMWA (s.a.w.w)

“Niba mwiyemeje kwigomeka [mushyira hamwe] mukabuza “Intumwa” amahoro, mumenye ko Alla [ahagije intumwa] kuko ari Mawula wayo, na Jibrail, n’intungane mu bemera n’abamalaika nabo barayifasha”.

Page 446: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

446 AL-MURAJA‘ÄT

musigire w’intumwa.1Nta n’ubwo Imana Aza wa Jala yigeze itangaza ko yiteguye kurwana ku ntumwa yayo, na Jibraili n’abemera beza, bayirinda inabi n’ubugambanyi bye,2nta n’ubwo Imana yigeze imuhigira kwirukanwa n’intumwa,3n’Imana gusezeranya intumwa kuyishumbusha kuyiha umugore w’imbonera kumurenza,4 nta n’ubwo Imana yatanze urugero rubi ku bagore babi ba Nuh na Lut5 ivuga nawe ko ari mu bagore babi nkabo,1

Iyo mirongo yahishuwe ivuga Ayisha umukobwa wa Abubakari na Hafsa umukobwa wa Umari bin Khattab. (Qur’an 66:4)

Soma Sahih al-Bukhar, Kitab al-Tafsir, Bab Surat al-Tahrim, umuzingo wa 6, urup. rwa 70, Dar al-Fikri, al-Kashaf cya Zamakhishar, umuzingo wa 4, urup. rwa 566, al-Tasihil li’ulum al-Qur’an, umuzingo wa 4, urup. rw’i 131, Tafsir al-Fakhar al-Razi, umuzingo wa 8, urup. rwa 234, Fathul-Qadir cya Shawukani, umuzingo wa 5, urup. rwa 252, Tafsir ibin Kathir, umuzingo wa 4, urup. rwa 389.

1– Nkuko wabisomye mu ntambara y’ingamiya ntoya n’intambara y’ingamiya nkuru, zashojwe na Ayisha ashaka guhirika k’ubutegetsi umusigire w’intumwa y’Imana Hazirat Ali (a.s).

2– Nk’uko biri muri iyi Aya igira iti:

“Niba mwiyemeje kwigomeka [mushyira hamwe] mukabuza “Intumwa” amahoro, mumenye ko Allah [ahagije intumwa] kuko ari Mawula wayo, na Jibrail, n’intungane mu bemera n’abamalaika nabo barayifasha”.

3–

(“Intumwa” niba ibahaye talaka, Nyagasani azamuha abandi batari mwe, abagore b’imbonera kubarenza, b’Abayisilamu, bemera, bumvira, bicuza, bagandukira Imana, bafunga swawumu, batari amasugi n’amasugi).

4– Soma ibyo guhigirwa n’Imana kwa Ayisha ihitishamo intumwa (s.a.w.w) ko niba ishaka imuhe talaka mu gitabo cya Tafsiri Fakhar al-Razi, umuz 8, urup. rwa 234, Tafsir al-Qurtubi, umuzingo wa 18, urup. rw’i 191, n’ibindi.

5– Mu Bagore b’Intumwa z’Imana habagamo abagore beza n’abagore babi. Mu bagore b’intumwa bari babi harimo umugore w’intumwa Luti (a.s) na Nuhu (a.s). Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: (Imana yatanze urugero rw’ababi bahakanye; ni

Page 447: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 447

nta n’ubwo yatumye intumwa y’Imana (s.a.w.w) igera aho ifata icyemezo cyo kwiziririzaho ibyo Imana yayiziruriye.2 Nta n’ubwo intumwa y’Imana

umugore wa Nuhu n’umugore wa Luti, bari munsi y’abagaragu bacu babiri beza; ariko "abo bagore babo" barabagambaniye). At-Tahrym: 10.

Imana (s..w.t) yavuze ku mwana wa Nuhu (a.s) wari mubi iti: (Mu by’ukuri akora"ibikorwa " bitari byiza). Hudi: 46. Imana yamukuye mu bantu bo mu rugo rwa Nuhu kubera kudakora ibyiza, umugore wa Luti yavuganiraga inkozi z’ibibi akanababazwa no kuba Luti (a.s) azirwanya. Umugore wa Nuhu (a.s) yagambaniraga umugabo we ku banzi be. Ibyo bice byombi, abeza n’ababi byari mu bagore b’Intumwa Muhammadi (s.a.w.w). Abenshi muri base b’abagore b’Intumwa Muhammadi (s.a.w.w) bari abakafiri, abanafiki n’Abayahudi; Umugore w’Intumwa witwaga Sawuda ise yari umukafiri, Umu Habib ise yari Abu Sufiyani, Hafsa yari umukobwa wa Umari bin Khatwaabi, Ayisha akaba umukobwa wa Abubakari bin Quhafa, Safiya na Rayihana base bari Abayahudi.

1–

“Imana yatanze urugero rw’abahakanye, nk’umugore wa Nuhu n’umugore wa Luti , aba bombi bari munsi y’abagaragu mu bagaragu bacu babiri b’intungane, [abo bagore] barabahemukira [ariko kuba abagore b’intumwa] ntacyo byabamariye ku Mana…”.

2–

Page 448: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

448 AL-MURAJA‘ÄT

yigeze ihaguruka ngo ivuge khutuba itunga urutoki inzu ye ivuga iti: “Muri iyi nzu hazava intugunda, hazava amacakubiri, hariya hazateza akaga, muriyo hazatunguka amahembe ya shitani”,1 ntiyagiriraga intumwa ikinyabupfura gike kugera aho aramburira amaguru ye aho intumwa isujudu iri gusari kuburyo biba ngombwa ko uko intumwa igiye gusujudu yigizayo amaguru ye, ntiyubahe swala ye n’aho asujudu akahashyira

“Yewe Ntumwa? Kuki uziririza ibyo Imana yakuziruriye? Urashaka gushimisha abagore bawe “akaba ariyo mpamvu ufashe icyemezo nk’icyo”? rwose Imana ni Nyirimbabazi Nyirimpuhwe, Imana yabashyiriyeho amategeko arebana no kunyuranya n’indahiro zanyu, Imana niyo mutware wanyu, ni nayo Nyirintsinzi, Nyirubuhanga bihebuje. Bibutse ubwo Intumwa (s.a.w.w) yameneraga umwe mu bagore bayo ibanga,“ubwo uwo mugore” yarimenaga, Imana ibimenyesha “Intumwa” ibwira umugore amwe mu magambo andi ntiyayamubwira, imaze kubwira umugore we iby’uko kumena ibanga, aravuga ati: Ni nde wakubwiye iyi

nkuru? (Intumwa) iramubwira iti: Nayibwiwe n’Umumenyi uzi byose”. (Qur’an 66:1-4).

خرج رسول هللا من بيت عائشة، فقال: رأس –1 الكفر ها هنا حيث يطلع قرن الشيطان،.

Intumwa y’Imana yasohotse mu rugo kwa Ayisha ihatunga urutoki ivuga iti: (Muri uru rugo harimo umutwe wa shitani, muri uru rugo niho hazatunguka amahembe ya shitani).

هللا عليه وآله وسلم مشيرا الى مسكن عائشة: قول الرسول صلى

ها هنا الفتنة، ها هنا الفتنة، ها هنا الفتنة حيث يطلع »

«. قرن الشيطان

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yigeze kwerekana inzu ya Ayisha iravuga iti: “Muri iriya nzu hazavamo amacakubiri, iriya nzu ni indiri y’intugunda, muri iriya nzu hazatunguka amahembe ya shitani).

قام النبي صلى هللا عليه )وآله( وسلم »عن عبدهللا بن عمر قال:

خطيبا فأشار نحو مسكن عائشة فقال: ها هنا الفتنة ـ ثالثا ـ

«.من حيث يطلع قرن الشيطان

Hadithi ya Abdalla bin Umari yaravuze ati: (Igihe kimwe intumwa y’Imana “s.a.w.w” yarahagurutse ivuga khutba yerekana ku inzu ya Ayisha iravuga iti: Hariya harimo Fitna, inshuro eshatu, nimo hazatunguka amahembe ya Shitani).

Soma iyi Hadithi mu gitabo cya al-Bukhari, Kitabul-Jihad, wal-Sayyir, Bab Maa jaa’a fii Buyut Azwaj al-Nabiy, umuzingo wa 4, urup. rwa 46, icapiro rya Dar al-Fikri.

Page 449: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 449

amaguru ye, intumwa yayigizayo akongera akayahashyiira, ni uko yagenzaga!1 Ntiyigeze adurumbanya (khalifa) Uthumani,2 ntiyigeze amuteza abantu ngo bamwice, nta n’ubwo yamutukaga amwita Naathali kandi ari kafiri avuga ati: Uqtutul Na’thal faqad kafar!” (Mwice Naathali kuko yamaze kuba kafiri).3

(Umm Salama) ntiyigeze ava mu rugo rwe nyuma y’uko Allah Aza wa Jala ategeka abagore b’intumnwa kutajya bava mu ngo zabo,4 ntiyigeze ava mu

1– Soma Sahih Bukhar, Kitabu al-Salat, umuzingo wa 2, urup. rwa 61, Dar al-Fikr.

2– FAT’WA ZA AYISHA KURI UTHUMAN BIN AFFAN

تعني عثمان. « اقتلوا نعثال فقد كفر»عائشة: قالت

Ayisha yaravuze ati: [Mwice Naathali kuko ari umukafir].

Soma Tarekh Tabari, umuzingo wa 4, urup. rwa 459, al-Kamik fii Tarekh cya Ibin Athir al-Juzri al-Shafi, umuzingo wa 3, urup. rwa 206, Tazikratul-Khawasi cya Sibti bin Jawzi al-Hanafi, urup. rwa 61, 64, al-Imama wal-Siyasa cya Ibin Qatiba, umuzingo wa 1, urup. rwa 49, al-Sirah al-Halabi cya Ali al-Burhani al-Din al-Halabi al-Shafi, umuzingo wa 3, urup. rwa 286, icapiro rya Misiri, n’ibindi.

«نعثال قتل هللا نعثال اقتلوا»قالت:

Ayisha yaravuze ati: (Mwice Naathali “Uthumani”, Naathali aragatsindwa n’Imana).

Soma al-Nihaya cya Ibn al-Juzuri al-Shafi, umuzingo wa 5, urup. rwa 80, Taj al-Arusi cya Zubayid al-Hanafi, umuzingo wa 8, urup. rw’i 141, Lisan al-Arab cya Ibin al-Manzur, umuzingo wa 14, 193, Sharh Nahajulbalagha cya Ibin al-Hadid, umuzingo wa 2, urup. rwa 77, n’ibindi.

3– Ayisha yatukaga Uthumani bi Affan, akanarwanya ibyo yakoraga akanategeka, akanamuhimba amazina mabi yo kumusuzuguza, akanamushumuriza abantu avuga ati: “Mwice Naathali kuko ari Kafiri,” Soma ibitabo bya Hadithi n’amateka urasangamo ibirenze ubukana ibyo Ayisha yakoreye Uthumani , birimo ibitabo bya Ibn Jarir, Ibn al-Athir, n’abandi. Bamwe mu bantu baramwamaganye, banamugayira ibitutsi n’ubugambanyi yakoreye Uthumani na bamwe mu basizi bahimba ibisigo basomye bamugaya:

فمنك البداء ومنك الغير ومنك الرياح ومنك المطر وأنت أمرت

بقتل االمام وقلت لنا إنه قد كفر

Ni wowe watangije [kumugambanira] uranabipanga; [Ubikorana igishyuhirane] nk’inkubiri y’umuyaga n’imvura [y’umuvumbi]; Utegeka ko Imamu yicwa; Umushinja ko yavuye mu Buyisilamu.

Kugeza aho uyu musizi yarangirije imirongo y’igisigo cye cyose yagayagamo Ayisha akanamwamagana avuga ko ariwe wicishije Uthumani, soma urup. rwa 80, umuzingo wa 3, mu gitabo cyitwaAl-Kamil cya Ibn al-Athir, n’ibindi.

4–

Page 450: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

450 AL-MURAJA‘ÄT

rugo ngo yurire ingamiya ayoboye ingabo zigabye igitero,1 agenda yurira imisozi amanuka ku iyindi. Kugera ubwo akabuwe n’imbwa za Hawuabu zimumokera ubutitsa ariko ntiyakabuka, intumwa y’Imana yari yarabimubwiye iranamuburira, ariko ntiyareka kugaba igitero kuri Imamu Ali.

Imvugo ya Ayisha avugamo ko intumwa yapfuye imuryamye mu gituza, hari ababona ari imvugo nziza [mu gihe ari imvugo nyandagazi z’uburere buke] kimwe n’indi ye [nyandagazi] avugamo ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabonye abirabura bari kubyina mu musigiti, bakinisha amacumu n’ingabo zabo, intumwa y’Imana ibaza Ayisha niba ashaka kubareba, Ayisha arasubiza ati: “Yego.’ Ayisha akomeza avuga ati: “Intumwa inshyira mu mugongo, nkomeza kubareba intumwa ibwira ababyinaga iti: “Nimukomeze!’” Yababwiraga gukomeza kugirango uwo mugore akomeze kwishimisha, kugera ubwo intumwa

Yaani, ni pale Allah Aza wa Jallah aliposema: “Mu gume mu mazu yanyu, kandi ntimukagaragaze imitako yanyu nk’uko mwabikorwa mu gihe cya jahiliyya [ubujiji].” (Qur’an, 33:33).

1–

كان الجمل الذي ركبته عائشة يوم البصرة يدعى العسكر، "

جاءها به يعلى بن أمية، وكان عظيم الخلقة شديدا، فلما رأته

أعجبها، فلما عرفت أنه أسمه عسكر استرجعت، وقالت: ردوه ال

ول هللا ذكر لها هذا االسم ونهاها عن حاجة لي فيه، وذكرت ان رس

ركوبه، فغيروه لها بجالل غير جالله، وقالوا لها أصبنا لك

أعظم منه وأشد قوة فرضيت به، وقد ذكر هذه القضية جماعة من

من المجلد الثاني من شرح نهج 16أهل األخبار والسير، راجع ص

"البالغة لعالمة المعتزلة

Ingamiya Ayisha yuriye ajya kuyobora imirwano ya Basira yitwaga Askar, iyo ngamiya yari yayizaniwe na Ya’li ibin Umayya, yari ingamiya nini y’ibigango. Ayisha ayibonye yarayikunze, amenye ko iyo ngamiya yitwa Askar, yahinduye ibara arasuhererwa, ahindura ibitekerezo ati: “Ni muyisubizeyo sinshaka kuyurira, sinyikeneye”. Avuga ko iyo ngamiya yayihanuriwe n’intumwa y’Imana inamugira inama ko atagomba kuzemera kuyurira nibayimuzanira. Baragiye bahindura imisego n’ibikomo yari yambaye barayigarura, baramubwira bati: “Tubonye indi ngamiya none turayikuzaniye uyigendereho, nayo ni nini ifite ibigango nk’iby’iyambere”. Nibwo yemeye kuyurira ajya kuyobora imirwano. Soma iyi nkuru k’urup. rwa 80, umuzingo wa 2, mu gitabo cya Sharh Nahjul-Balagha cy’umumenyi wa mazihebu ya Mutazilila.

Page 451: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 451

imubajije niba yahaze kubareba, arasubuza ati: Yego.” Abona kubabwira ngo bagende.1 Iyo nkuru imeze nk’indi [nkuru nyandagazi] agiramo ati: “Intumwa y’Imana yinjiye iwanjye ahari abaja babiri bari kubyina. Ijya mu buriri iraryama. Abubakari arinjira aravuga ati: ‘Uratinyuka kumva uburumbeti bwa shitani mu nzu y’intumwa?’ Intumwa (s.a.w.w) iraza iramubwira iti: Barekere mu byo barimo...” 2Inkuru [nyandagazi] y’indi nk’iyo ni imvugo ya Ayisha agiramo ati: “Igihe kimwe nakoraga n’intumwa amasiganwa yo kwiruka, turiruka ndayisiga. Twakomeje gukora ayo masiganwa imyaka runaka, kugeza ubwo naje kubyibuha cyane [sinaba nkibasha kwiruka], intumwa iza kunsiga, iravuga iti: ‘Nkwishyuye burya wanstindaga!’”3

Cyangwa iyindi mvugo ye [nyandagazi] agiramo ati: “Namenyereye gukina n’abana (bakoze mu bitambaro), n’inshuti zanjye zikaza gukina nanjye, intumwa y’Imana yarabihoreraga bakinjira iwanjye baje gukina

1– Iyo nkuru nyandagazi Ayisha abeshyera intumwa (s.a.w.w) Ayisha yarayivuze, ibyo bihamywa na Bukhari mu gitabo cye Sahih, muri Kitabu al-Idayin, urup. rw’i 116. Sahih Musilim, Bab Rukhusah fii La’abi alazi laa maasiya fiih fii Ayam al-Idi, umuzingo wa mbere, urup. rwa 327, Musinadi Ahmadi urup. rwa 57, umuzingo wa 6.

Muvandimwe Muyisilamu, ibaza kuri iyo mvugo nyandagazi nyina w’abemera avuga ku Intumwa (s.a.w.w) ayisebya, niba wowe utatinyuka guheka umugore wawe imbere y’abantu ugirango arebe aho abagabo ajinabi bari gukurana, wemere ko ibyo byakorwa n’intumwa y’Imana (s.w.w.w) Imana itubwira ko afite uburere n’umuco bihebuje. Urumva kiriya gikorwa nyina w’abemera abeshyera intumwa kumukorera ari igikorwa cy’umuco n’uburere?!

2– Iyi Hadithi yanditswe na Bukhari, Muslim na Imamu Ahmed ibn Hanbal yarakuwe kuri Ayisha. Reba uburyo asebya intumwa y’Imana akayirutisha se Abubakari, intumwa y’Imana yaharamishije indirimbo, Abubakari araza arakazwa no kubona iyo haramu ikorerwa mu rugo r’intumwa (s.a.w.w) intumwa yumvise Abubakari ari kwamagana haramu ikorerwa mu rugo rw’intumwa Ayisha ari kuyireba anayumva, intumwa irabyuka isaba Abubakari kwihangana haramu igakomeza gukorwa igirango ishimishe Ayisha! [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

3– Iyo nkuru nyandagazi iri muri Musinad Ahmadi, umuzingo wa 6, urup. rwa 75.

Muvandimwe musomyi, ibaze kuri wowe, ushobora kujya n’umugore wawe mu muhanda mugasiganwa, n’usanga ibyo utabikora, ntukanemere ko byakorwa n’intumwa y’Imana. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

Page 452: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

452 AL-MURAJA‘ÄT

nanjye,”1 cyangwa indi mvugo ye avugamo ati: “Mfite ibintu birindwi nta wundi mugore tubihuriraho uretse Mariamu umukobwa wa Imran: “Malayika Jibrili yajyaga aza mu shusho yanjye, intumwa y’imana yandongoye ndi isugi ntawundi mugabo nari nabonana nawe, yahishurirwaga ubutumwa turi kubonana, yarankundaga kurenza abagore bayo bose, Aya za Qur’an nyinshi zahishuwe kubera njye, zirimo nizari zigiye kuba impamvu yo kurimbuka kw’Abayisilamu, nabonye malayika Jibraili mu gihe ntawundi mugore w’intumwa wigeze amubona, intumwa yavuyemo umwuka inryamye mu gituza, ntawundi muntu turikumwe uretse malayika w’urupfu.”2 Hadithi nyinshi yavuze zirimo ibigwi bye zimeze nk’izi.

Naho kubirebana na Umm Salamah, ishema ry’uko yumviraga akanubaha intumwa y’Imana n’umusigire wayo riramuhagije. Yari azwi kugira ibitekerezo bireba kure, gukunda Imana cyane, inama yagiriye intumwa y’Imana k’umunsi w’amasezerano ya Hudayibiya yerekana uburyo yari afite ubwenge bwinshi kandi butyaye3, yari umuhanga, Imana imugirire ibambe. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

1– Imamu Ahmed muri Hadithi za Ayisha katika ukurasa wa 39, J. 6, ya Musnad yake. ambayo imenukuliwa na Imamu Ahmed ambaye anamjaduili Aisha katika ukurasa wa 75, J. 6, ya Musnad yake. Au bado kisa chake kinginekilichonukuliwa na Ibn Shaybah katika J. 7 ya Kanz al-Ummal:

2– Ibyo avuga ha byo birenze kuba nyandagazi kurenza ibyabibanjirije, twese tuzi ko mu muco w’abantu bose atari umuco kuvuga ibintu birebana n’ibitsina k’umugaragaro, none dore nyina w’abemera aravuga ko ngo intumwa yahishurirwaga ubutumwa baryamanye, n’uko ngo intumwa yitabye Imana imuryamye mu gituza!!! [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

3– Inama Umm Salammah yagiriye intumwa (s.a.w.w) k’umunsi wa Sulhul-Hudayibiya iri mu gitabo cyitwa al-Maghazi cya al-Waqid, umuzingo wa 2, urup. rwa 613, al-Kamili fii Tarekhe cya Ibin al-Athir, umuzingo wa 2, urp rwa 205, n’ibindi.

Page 453: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 453

IBARUWA YA 79 Kuya 23/Safar/ 1330 A.H

Ukwemeranya kw’Abayisilamu (ijma) k’ubukhalifa bwa [Abubakari] Sidiq bituma ubukhalifa bwe bwemerwa n’amategeko ya shariya.

Niba ibyo mwavuze kuba intumwa yararaze Ali inamusezeranya kuzaba umuyobozi w’Abayisilamu, n’imirongo yera isobanutse kandi y’ukuri mwerekanye byose ari ukuri, uravuga iki ku kwemeranya kw’Abayisilamu [ijma] kuri Bayi'â «gutorwa» [Abubakari] Sidiqi? kuba Baravuze rumwe(Ijma) batora Abubakari ni ubuhamya bw’uko ubukhalifa (guhagararira intumwa kwe) bwemewe? Kandi Abayisilamu kwemeranya ikintu bakagihurizaho bose nabwo buba ari ubuhamya bw’uko icyo kintu cyemewe mu dini, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

على أمتي تجتمع ال: «وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول الق

.»ضالل على تجتمع ال« وسلم وآله عليه هللا صلى وقوله ،»الخطأ[Ntabwo abayoboke banjye bazahuriza ku ikosa] [Ntabwo abayoboke banjye bazahuriza ku buyobyi]. Aha urahavugaho iki? Wassalama

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 80 Kuya 25/Safar/ 1330 A.H

Ntabwo Abayisilamu bigeze bahuriza (ijma) kuri Bayi'â «amatora» ya Abubakari.

Igisubizo cyacu: Imvugo y’intumwa igira iti:

، وقوله صلى هللا عليه «ال تجتمع أمتي على الخطأ»

.«ال تجتمع على ضالل»وآله وسلم (Ntabwo abayoboke banjye bazahuriza ku ikosa) (Ntabwo abayoboke banjye bazahuriza ku buyobyi).

Page 454: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

454 AL-MURAJA‘ÄT

Aha intumwa y’Imana (s.a.w.w) ubuyobyi n’ikosa yahakanaga Abayisilamu batazahurizaho ngo banaryemeranyeho, ni ikosa n’ubuyobyi bahuriyeho bakanabwemeranyaho nyuma yo kujya inama. Ikosa n’ubuyobyi bakwemeranya nyuma yo kujya inama niryo intumwa yahakanaga abayoboke bayo batahurizaho. Ibyo nibyo bisobanuro bya ziriya Hadithi. Naho ikintu gikozwe n’agatsiko k’abantu runaka mu Bayisilamu, barangiza bagahatira abavuga rikijyana muri sosiyeti kwemera ibyo bemeje ku gahato, nta buhamya mu dini bwemera ikintu nk’icyo. Bayi'â «amatora» yashyize Abubakari k’ubukhalifa yakorewe muri Saqifa ntiyakozwe hagishijwe Abayisilamu inama1

Ayo matora yakozwe na khalifa wa kabiri, Abu Ubaydah n’agatsiko k’abantu bari inshuti zabo, batungura abavuga rikijyana muri sosiyete n’Abayisilamu bose muri rusange, umwuka wari uriho ubafasha gutunganirwa n’icyo bashakaga, ntabwo yemewe mu dini. Abubakari ubwe avuga ko Bayi'â «amatora» yamushyize k’ubutegetsi itakozwe kuburyo bwumvikanyweho ahubwo yatunguye abantu. Ibyo yabigaragaje nyuma yo gufata ubutegetsi ageza ijambo ku Bayisilamu, yarababwiye ati:

إن: «فقال إليهم، معتذرا خالفته أوائل في الناس خطب »ةالخطب… الفتنة وخشيت شرها، هللا وقى فلتة، كانت بيعتي

“Bayi'â «amatora» nakorewe yaratunguranye, Imana yaturinze ingaruka mbi zayo, hari hagiye kuba amakimbirane habura gato...”.2

1– Abari mu impaka ziswe amatora zakozwe n’abamaraniraga gushyiraho ubutegetsi intumwa (s.a.w.w) imaze kwitaba Imama, ntibari barenze ijana, nk’uko nta n’umwe muri Banu Haashimu (umuryango wa Muhammadi s.a.w.w) wari muri izo mpaka kuko bo bari bishwe n'agahinda ko kubura uwabo. Byongeye kandi ayo matora yapanzwe anakorwa mu ibanga aheza bamwe mu Bayisilamu kuburyo Ban Hashimu n’abandi batari bazi ibyayo matora batungurwa no kumva ko Abubakari yatorewe kuba khalifa. Ban Hashimu bari banahugiye mu byo gushyingura Intumwa y'Imana (s.a.w.w) mu cyubahiro cyiyikwiye, kandi bo bumvaga umusimbura w’Intumwa (s.a.w.w) yari azwi neza kandi azwi na bose ariwe Ali Ibin Abi Taalib (a.s) nta w’undi. Aho bamenyeye ibyabereye muri Saqiifa barumiwe babona ko ari irindi shyano bagushije; kubona umutegetsi wimitswe n'Intumwa y'Imana (s.a.w.w) ahirikwa Intumwa itari yamara no gushyingurwa?!

2– Yanditswe na Abu Bakr Ahmed ibn Abdul-Aziz al-Jawhari mu gitabo cye Al-Saqifa na Abul-Hadid urup. rw’i 132, J. 1, mu gitabo cye Sharh Nahjul Balagha.

Page 455: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 455

Ibyo byongeye guhamywa na Umari imbere y’imbaga y’Abayisilamu ubwo yatangaga khutuba kuri mimbari y’intumwa k’umunsi w’ijuma, mu bihe bya nyuma by’ubukhalifa bwe, khutba yamamajwe cyane, nshimishwa no kuba nakwandukurira bimwe mu byo yavuze muri iyo khutuba, Bukhari mu gitabo cye sahihi1yanditse kuri iyo khutuba ya Umari ibi bikurikira:

لو منكم يقول: وهللا بلغني أن قائال »قال: ثم إنه

مات عمر بايعت فالنا؛ فال يغترن امرؤ أن يقول إنما

كانت بيعة أبي بكر فلتة وتمت، أال وإنها قد كانت

كذلك ولكن هللا وقى شرها إلى أن قال: من بايع رجال

من غير مشورة فال يبايع هو وال الذي بايعه تغرة أن

يقتال ، قال: وإنه قد كان من خبرنا حين توفى هللا

لى هللا عليه وآله وسلم أن األنصار خالفونا، نبيه ص

واجتمعوا بأسرهم في سقيفة بني ساعدة، وخالف عنا

.«علي والزبير ومن معهما“Nabwiwe ko hari umuntu wavuze ko2 Umari ni aramuka apfuye, azaha “Bayi'â «azatora» kanaka [Ali], kandi ntihazagire murimwe uzazuyaza kuvuga ko “Bayi'â «amatora» ya Abubakar yatunguranye, ni nako yagenze, ariko (Imana ishimwe) kuko yaturinze ingaruka mbi zari kuyaturukaho…bityo umuntu uzongera gukorera undi “Bayi'â «amatora», atabanje kugisha abandi inama (nk’uko byagenze kuri “Bayi'â «amatora» ya Abubakari), abikoze atyo kubera gutinya kwicwa igihe atabikoze, ntazabikore [azemere yicwe aho kumutora]… Mu byo tuvugwaho ni uko

1– Sahih al-Bukhar, umuz 28, urup. rwa 315, na Ibn Abul-Hadid k’urup. rw’i 122, J. 1, mu gitabo cye Nahjul-Balagha.

2– القائل هو ابن الزبير ونص مقالته: وهللا لو مات عمر لبايعت

عليا فان بيعة أبي بكر انما كانت فلتة وتمت، فغضب عمر غضبا

شديدا وخطب هذه الخطبة، صرح بهذا كثير من شراح البخاري،

من جزئه 331فراجع تفسير هذا الحديث من شرح القسطالني ص

الحادي عشر، تجده ينقل ذلك عن البالذري في األنساب مصرحا

بصحة سنده ـ على شرط الشيخين ـ.Uwavuze ariya magambo ni Ibn al-Zubair, yaravuze ati: “Wallah umari araramuka apfuye nzahita mpa Ali “Bayi'â «nzamutora», kuko amatora yashyize Abubakari k’ubutegetsi yatunguranye Abayisilamu batari biteze ko yaba Umuyobozi, k’ubwa mahirwe ntibyari ingaruka mbi.” Muri iyo khutba ya Umari yarakajwe n’ayo magambo ya Ibin Zubair. Iyo khutba yanditswe n’abanditsi benshi ba Hadithi n’amateka barimo Bukhari, n’abandi.

Page 456: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

456 AL-MURAJA‘ÄT

ngo ubwo Imana yatwaraga intumwa yayo (s.a.w.w), Answari bagize ubwumvikane buke natwe, bituma bajya gukoranira mu Saqifa [igisharagati cya] ban Saida bose, uretse Ali (s.a), al-Zubair, n’abayoboke babo n’abo bari kumwe…” Yakomeje avuga ibyabereye Saqifa byarimo impaka ndende zango turwane, ibitutsi bahatukaniye n’ubushyamirane hagati y’abamaraniraga ubutegetsi urusaku ruba rurerure, imitwe imaze gushyuha habuze umwanzuro wafatwa, nibwo Umari yafatiranye ahita aha Abukari akaboko amuha “Bayi'â «aramutora».

Birazwi ko abantu bo mu rugo rw’intumwa (na ban Hashimu) batigeza bajya muri ayo matora, barayarwanyije barangije bakoranira mu rugo rwa Ali, barikumwe n’abandi barimo Salman, Abu Dharr al-Ghifari, al-Mikidad ibn al-Aswad al-Kindi, Ammar ibn Yasir, al-Zubair ibn al-Awwam, Khuzaymah ibn Thabit, Abu ibn Ka’b, Farwah ibn Amr ibn Wadqah al-Answari, al-Bara ibn Azib, Khalid ibn Sa’d ibn al-As al-Amawi, 1n’abandi

1– Abubakari akimara kwimikwa, abantu muri ba Muhajiruuna na Answari no muri Banu Hashim (umuryango w’Intumwa) bigometse k’ubutegetsi bwa Abubakari batangaza kutabuyoboka, bemeza ko umutegetsi w’ukuri bemera ari Ali bin Abi Twalib (a.s).

Bakambika mu nzu ya Hazirati Fatima (a.s) umukobwa w’Intumwa (s.a.w.w). Abubakari abimenye, yohereza Umari kujya kubasohora muri iyo nzu, bagahatirwa gutangaza kuyoboka ubutegetsi bwe ku karubanda, amutegeka ko nibaramuka banze kuva ku izima abica, baramuka banze gusohoka muri iyo nzu, akayibatwikiramo.

Umari ibn Al-Khatwaab mbere yo kugenda, yabanje gushyushya imitwe y’abo yarayoboye bagiye gutera inzu ya Hazirati Fatima (a.s) no kuyitwikiramo abayirimo. Abanza kubibutsa amagambo menshi yo kwibutsa inzangano zo mu gihe cya Jahiliya hagati ya Banu Hashim na Banu Umayya no kwibutsa Abakurayishi ababo Ali ibn Abi Taalib (a.s) yica mu ntambara zo gutabara Intumwa y'Imana (s.a.w.w) no kurengera idini y'Imana.

Umari yazanye igishyito cy’umuriro, agamije gutwika inzu n’abayirimo nibaramuka batemeye kuyisohokamo. Hazirati Fatima (a.s) umukobwa w’Intumwa ahura na Umari n’abo bari kumwe bitwaje igishyito cy’umuriro berekeza ku nzu ye, aramubaza ati: Yewe mwana wa Khatwaabi (Umari)! Uje gutwika inzu yacu?! Aramusubiza ati: Yego, cyangwa mwemere ubutegetsi bwemewe n’abandi.

Ibi akaba ari byo Abubakari yicujije yegereje gupfa ubwo yavugaga aya magambo ati: (Nta kintu kinteye gushavura mu byo nakoze ku isi, nk’ibi bitatu nicuza kuba ntarabiretse: Ndicuza kuba ntararetse kugaba igitero ku nzu ya Fatima, kabone

Page 457: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 457

niyo yari kuba yatangaje kundwanya. Ndicuza kuba narategetse ko Faj’at Salimah atwikwa ari muzima, iyo njya kumwica urupfu rundi rutari ruriya….. .

Mu gitabo cy’amateka cya Yakubu handitsemo ko Abubakari yegereje gupfa yicujije agira ati: (Yebaba we! Iyo ntajya gutera no gusaka inzu ya Fatima umukobwa w’Intumwa nkayinjizamo abagabo, kabone niyo yari kuba yayikingiraniyemo atangaje kungabaho igitero)

Abanditsi b’amateka banditse amazina y’abagabo bari mu gitero cyagabwe ku nzu ya Hazirati Fatima (a.s), nabo ni aba:

1. Umari bin Khatwaabi

2. Abudurahiman bin Awuf

3. Ziyad bin Labiid

4. Zayidu bin Thabit

5. Khalidi bin Waliid

6. Thabit bin Qayisi bin Shamaas

7. Muhammadi bin Musalam

8. Salimah bin Salaamah bin Qayis

9. Salima bin Asilam

10. Usayid bin Hidayir

Abanditsi b’amateka badutekerereza uko inzu ya Hazirati Fatima (a.s) yatewe bagira bati: (Hari abarakajwe no gufata ubutegetsi kw’Abubakari, muri bo harimo Ali bin Abi Twalib na Zubayiri n’abandi. Binjiye mu nzu ya Hazirati Fatima bitwaje intwaro, bajya inama y’icyo bakora). (Inkuru igera kuri Abubakari na Umari ko hari abantu barimo Ali bin Abi Twalibi bigometse ku butegetsi bwe bakaba bakambitse mu nzu ya Hazirati Fatima umukobwa w’Intumwa).

Abubakari yohereza (igitero cyari kiyobowe na) Umari bin Khatwaabi, abaha inshingano yo gusohora muri iyo nzu abayirimo, bagakora Bayi’a ku ngufu, bakwanga akabica, kandi bakwanga kuyisohokamo akayibatwikiramo. Ajyayo yitwaje igishyito cy’umuriro cyo kubatwikira mu nzu baramutse banze kuyisohokamo. Umari n’agaco bari kumwe, bahurira hafi y’aho ngaho na Hazirati Fatima. Abaza Umari ati: Uje kudutwikira inzu?! Aramusubiza ati: Yego, cyangwa mwemere kuyoboka ubutegetsi bwayobotswe n’abandi). (Abantu bari hafi aho basakuza babwira Umari bati: Nyamuna sigaho gutwika iyo nzu, inzu ugiye gutwika irimo umukobwa w’Intumwa (s.a.w.w)! Arabasubiza ati: Uwaba ayirimo wese nta cyo avuze kurinjye!.

Iby’iyo nkuru ni byo byavuzwe n’umusizi w’icyamamare w’Umunyamisiri Hafidhi Ibrahim mu gisigo cye. Agira ati:

Umari icyatwa kizwi na bose.

Yabwiye Ali uwera w’intungane.

Page 458: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

458 AL-MURAJA‘ÄT

benshi bari bafashe icyemeza nk’icyabo.1 Mu by’ukuri ni gute havugwa ko hari ukwemeranya no kuvuga rumwe kumatora yashyize Abubakari

Ndatwika inzu yawe.

Niba udacishije make.

Wemere kuyoboka ubutegetsi bw’Abubakari.

Wazunguye Intumwa ku butegetsi.

Ndayitwika, kabone n’iyo yaba irimo Fatima simbikangwa.

Ni nkande w’undi utari Umari.

Wahangara kubwira amagambo nkayo

Ali, igihangage cy’Abarabu kinabarwanaho?

Nyuma yaho, Hazirat Ali (a.s) yafashe Hazirati Fatima (a.s), bazenguruka amazu yaba Answari, babasaba kubatera ingabo mu bitugu bagahangana n’ubutegetsi bw’igitugu bwahuguje Ali. Bakabasubiza bati: Yewe mukobwa w’Intumwa! Twamaze gutangaza k’umugaragaro ko twemeye kuyoboka ubutegetsi bwa’Abubakari, ubu twahera he dutangaza kuburwanya?

Abandi bigometse k’ubutegetsi bwa Abubakari

Hari abandi basahaba benshi bigometse banamagana ubutegetsi bw’Abubakari, barimo aba bakurikira:

Faruwat bin Amuru

Khalidi bin Saiid Al-Umawi

Saad bin Ubaadah

Zubayir bin Awaam, n’abandi.

Gushyirwaho kwa Abubakari no kutemerwa kwe na bamwe mu Bayisilamu, byateje umwuka mubi n’isahinda mu gihugu mu gihe cy'umwaka wose. Urugero rw’izo mvururu n’isahinda:.

Abanze gutanga zaka

Bamwe mu Bayisilamu batemeye ubutegetsi bwa Abubakari banze gutanga zakaa, nyamara batayihakanye cyangwa ngo bareke n'ibindi bikorwa by'idini. Nta n'ubwo banze gutanga imitungo baragijwe n'Imana, ahubwo banze kuyiha uwo batemeraga, kuko babonaga kudaha ubwo butegetsi zakaa byari gutuma butabasha kurangiza inshingano zabwo ndetse byarimba bugahirima cyangwa abatabushyigikiye bakabona uko babukuraho. Abubakari ibyo yabibonye kare, afata ingamba zikaze zo kubarwanya akoresheje intwaro na propaganda yo kubarwanya no kubica yitwaje ko ngo bigometse kukubahiriza imwe mu nshingano z’idini kuri bo.

Benshi mu basahaba ndetse n'abari ku ruhande rwe barimo na Umari mwene Khatwaab, ntibashyigikiye icyo cyemezo. Bavugaga ko iyo atari impamvu mu

Page 459: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 459

mpamvu babwiwe n'Intumwa y'Imana (s.a.w.w) yo kumena amaraso y'Abayisilamu.

Banamuhaye ubundi buhamya bwinshi bw’imirongo y’amategeko y'idini, ariko Abubakari abima amatwi avuga ko atazareka kurwanya abatandukanya zakaa n'amasengesho (salaat). Nibwo yohereje ingabo ze ziyobowe na Khaalid ibin Al-Waliid. Zirwanya abo Bayisilamu nta n'integuza abapfa barapfa, abacitse ku icumu bamburwa imitungo yabo ku ngufu za Leta ya Abubakari. Ni nk'uko uwitwa Maalik mwene Nuwayira na bene wabo bishwe n'ingabo za Khaalid yabanje kubagira imbohe.

Khaalid mwene Al-Waliid yanahise asambanya umugore wa Maalik (wari mwiza cyane) nta eda ibanje kubaho. Abubakari amaze kwemeza abantu gutanga zaka ku gahato, Umari yavuze ko Abubakari yakoze ibikwiye. Ikindi amateka atubwira, ni uko abasahaba benshi bavuze ko Khaalid akwiye guhanishwa kwicwa kubera kwica inzirakarengane nka Maalik na bagenzi be no gusambanya umugore we.

Umari Ibn Al Khatwaabi wari umucamanza mukuru k’ubutegetsi bwa Abubakari, yavuze ko Khaalid akwiye kwicwa, kubera kurongora umugore w'undi Muyisilamu nta eda yabanje kubaho cyangwa ubushake bw'urongorwa.

Byose Abubakari yarabyanze ahubwo akomeza kugira Khaalid umugaba mukuru w'ingabo, abaciraga Khaalid urwo gupfa Abubakari yarababwiye ati: "Khaalid ni inkota y'Imana yakuwe mu rwubati, irabagirana yashenguye abahakanyi (Sayifullaah masilulu); murumva njye namwica nka nde? Abubakari yahisemo gutanga indishyi gusa (diya). Ubwo buryo bwa Abubakari bwo kugendera kuri ndabona ivuguruza imirongo yera, ni bwo bwakomeje kugenderwaho n’abategetsi bamukurikiye na madhihebu zibagenderaho na n’ubu .

Abasubiye mu buhakanyi

Abambari ba Abubakari bapfobya amahano yakozwe nawe yo kwica izo nzirakarengane, bita abarwanyije ubutegetsi bw’Abubakari bose murtadiin1 (abasubiye mu buhakanyi), mu gihe abarwanyije Imamu Ali (a.s) n’urubyaro rwe bakanabica, babita Abayisilamu, amarorerwa babakoreye bakayita ijitihadi, bakazayahemberwa ku Mana!.

Mu by’ukuri se Maliki ibin Nuwayira yari muntu ki?

Uyu mugabo yari uwo mu bwoko bwa Yarbu, mu muryango wa Tamim. Yari azwi ku izina rya Abu-Handhalah, izina ry’irihimbano yitwaga Jafoul.

Umwanditsi witwa Marzubani yanditse ko Maliki ibin Nuwayira yari umusizi w’umuhanga, umumenyi, umukiranutsi wa kundaga Imana, n’umuhanga mu kugendera ku ifarasi, akaba yari n’icyamamare mu muryango we.

Amaze kwinjira Ubuyisilamu, Intumwa (s.a.w.w) yamuhisemo kujya asaruza zakaa zo mu bo bahuje ubwoko. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana (s.w.t), Maliki ntiyongeye guha ubutegetsi zakaa yasaruzaga, ahubwo yazigabanyaga

Page 460: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

460 AL-MURAJA‘ÄT

k’ubutegetsi mu gihe hari abantu benshi nkaba batamwemeraga barimo n’urubyaro rwa Muhammad (a.s), abo urugero rwabo ku Bayisilamu ari nk’urugero rw’umutwe ku mubiri, n’amaso ku mutwe, abana b’intumwa bagizwe abarinzi b’Abayisilamu, bashyirwa mu rwego rumwe n’igitabo cy’Imana, abagereranyijwe nk’ubwato burokora Abayisilamu, banagereranywa n’umuryango ucibwamo n’abashaka kwicuza, abarinda Abayisilamu ubuyobyi, abafite amabendera ayobora, nk’uko twari twabavuze mu nyandiko zahise….1 Abo bose ntibaje [muri Saqifa], kuba bataragize uruhare muri ayo matora birazwi ntibikeneye ubuhamya.

Bukhari na Muslim2 mu bitabo byabo sahih, n’abandi banditsi ba Hadithi n’amateka, bose bahamije ko Ali (a.s) atigeze aha Abubakar “Bayi'â «amatora», ntiyanacishije make mu kurwanya ubwo butegetsi uretse nyuma y’aho umutware w’abagore bose bo ku isi Fatima (a.s) asanze se intumwa (s.a.w.w) [mu juru], nyuma y’amezi atandatu yari ashize ise nawe yitabye Imana. Ibyo nabwo abikora abitewe n’inyungu z’ubuyisilamu yabonaga ziri mu gucisha make no kureka guhangana, acisha make ababanira neza. Ubuhamya bw’ibi turabuhabwa na Ayisha, aragira ati: “[Fatima] Zahara (a.s) yaciye umubano na Abubakari, nyuma y’urupfu rw’intumwa ntiyongeye kuvugana nawe kugera apfuye, n’igihe Ali (a.s) yacishaga make areka guhangana nabo, yabashinjaga akanabarega kuba baramuhuguje ubukhalifa.”

Iyi Hadithi nk’uko uyisomye, ntaho ivuga ko Ali (a.s) yigeze aha Abubakari Bayi'â «amusezeranya kwemera ubutegetsi bwe no kuzamwumvira».3 Ibi bikaba bishimangirwa n’aya magambo Ali (a.s) yabwiye Abubakari ati:

abazikwiye bo mu muryango we. Abitewe n’uko ubutegetsi bwari bwagiyeho bwamutunguye, mugihe we yari yiteguye ubwo Intumwa (s.a.w.w) yari yimitse i Ghadiri Khum!.

1– Soma ibaruwa ya 6 n’impapuro zikurikiraho kugeza ku baruwa ya 12, urasobanukirwa icyubahiro Ahlul-bayt (a. bahawe.

2– Soma Sahih Bukhari, inasome aho avuga ku intambara ya Khibar urup. rwa 39, umuzingo wa 3. Nanone soma Sahih ya Muslim urup. rwa 72, umuz wa 2, urasanga iki kibazo nkuko twakivuze.

3– HAZIRAT ALI (A.S) NTIYIGEZE AKORERA ABUBAKARI BAYI’A

Hari inkuru y’ikinyoma yamamajwe na Banu-Umayya, ivuga ko Ali (a.s) yaba yaraje kuva ku izima agakorera Abubakari bayi’a nyuma y’amezi atandatu. Impamo ni uko

Page 461: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 461

: بكر ألبي طبا امخ علي قال

وأقرب بالنبي أولى فغيرك خصيمهم حججت بالقربى كنت فان

غيب والمشيرون بهذا فكيف أمورهم ملكت بالشورى كنت وإن

“Niba wemeje Abanyamadini ko ubukhalifa bukwiye Abakurayshi, nanjye nkubwiye ko Banu Haashim ari bo ntore mu Bakurayishi. Data Abi Taalib niwe wari umutware wabo bose kandi mu b'igitsina gabo ninjye ufitanye isano ya hafi n'Intumwa y'Imana (s.a.w.w.w) kurusha abandi bose. Niba nabwo witwaza ko washyizweho n’amatora yakorewe mu kanama (shuura), ni kanama nyabaki, mu gihe abari bakwiye kukagira bahejwe?1

Al-Abbas ibn Abdul Muttalib igihe kimwe ajya impaka na Abubakari, yamuhaye ubuhamya burimo amagambo nkariya yabwiwe na Ali. Icyo kiganiro mpaka hagati ya Al-Abbas ibn Abdul Muttalib na Abubakari cyanditswe na Ibn Qutaybah mu gitabo cye Al-Imama wal Siyasa urup. rwa 16, ati:

واحتج العباس بن عبدالمطلب بمثل هذا على أبي بكر، إذ

فإن كنت برسول هللا طلبت، »قال له في كالم دار بينهما:

فحقنا أخذت، وإن كنت بالمؤمنين طلب، فنحن منهم

متقدمون فيهم، وإن كان هذا األمر إنما يجب لك

«.جب إذ كنا كارهينبالمؤمنين، فما و

“Niba wasabye gukorerwa amatora ugatorerwa kuba khalifa witwaje ko ufitanye isano ya hafi n’intumwa, aho uraba wibye umwanya wacu. Niba kandi wabisabye witwaje umwanya wawe mu dini, nitwe mbonera muriyo kukurenza. Nabwo niwitwaza ko Abayisilamu bashatse ko ubayobora, byashoboka bite mu gihe twe tutagushaka.”2

Ali (a.s) atigeze akorera bayi’a Abubakari na rimwe, yabayeho amurwanya, atanamwemera ibihe byose.

Icyo gihuha n’ikinyoma cy’uko Ali (a.s) yakoreye Abubakari bayi’a nyuma y’amezi atandatu, cyamaganwa na Sayyidat Ayisha umugore w’Intumwa ubwe. Uwashaka kumenya uko Ali (a.s) yabonaga ubutegetsi bw’abamubanjirije barimo Abubakari, yasoma Khutuba ye yitwa Shaqishaqiya, yayivuze akimara gufata ubutegetsi. Iri mu gitabo cyitwa Nahajul-balagh, khutuba ya gatatu.

1– Iyo mirongo y’igisigo n’iyindi iboneka mu gitabo cyitwa Nahjul-Balagha. Ibn Abul-Hadid yanditse iyi mirongo asonura igitabo cya Imamu Ali cyitwa Nahjul-Balagha, urup. rwa 319, umuz wa 4.

2– al-Imama wa Siyasa cya Ibin Qatiba, urup. rwa 15, Tarekhe al-Yaqubi, umuzingo wa 2, urup. rw’I 104, n’ibindi.

Page 462: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

462 AL-MURAJA‘ÄT

Niba ibintu ari kuriya byari biri, uko guhuriza hamwe no kuvuga rumwe kumatora yashyize Abubakari ku butegetsi (ijma) birihe byanabaye ryari? Ayo magambo umaze gusoma ni ayavuzwe na se wabo w’intumwa, umuntu wari mu rwego rumwe na se w’intumwa (s.a.w.w), hiyongereyeho ayavuzwe na mwene se wabo Ali (a.s) wisomeye, n’ayavuzwe n’abandi mubo mu muryango w’intumwa? Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 81 Kuya 28/Safar/ 1330 A.H

Guhuriza ku butegetsi (ubukhalifa) bwa Abubakari byaje nyuma y’uko ubushyamirane burangira.

Ni ukuri ko Ahal- Suna bemera ko Bayi'â «amatora» yashyize Abubakari k’ubutegetsi yakozwe nta nama ibanje kugishwa Abayisilamu inakorwa mu buryo bw’amafefeko bunatunguranye. Ntibahakana ko Answari babogamiye k’umuntu wabo bakundaga Sa’d [bakavuga ko ariwe ugomba kuba khalifa], no kuba abo mu muryango wa Hashim (Bani Hashim) bari kumwe n’ inshuti zabo muri ba Muhajirun na Answari babogamiye kuri Imamu Ali (a.s) bifatanya nawe mu kurwanya ubutegetsi bwari bugiyeho.

Ariko bavuga ko nyuma ibintu byaje kujya mu buryo, Abayisilamu baza guhuriza kuri Abubakari no kuvuga rumwe k’ubukhalifa bwe [Ijma], Abubakari yemerwa na buri muntu harimo na Imamu Ali. Amakimbirane arashira, inzangano zivaho, na buri wese yemera gushyigikira [Abubakari] al-Siddiq , bakajya bamugira inama mu banga no kumugaragaro. Bityo, barwana intambara n’ abamurwanyaga, baha amahoro uwayamuhaga, bakanashyira mu bikorwa ibyo yategekaga bakirinda gukora ibyo yabuzaga. Nta waciye ukubiri n’ibyo, aho nibwo habaye kuvuga rumwe no guhuriza (ijma) k’ubukhalifa bwa Abubakari. Hashimwe Imana yo yaje guhuza imitima yabo nyuma y’amacakubiri n’inzamgano. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

Page 463: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 463

IBARUWA YA 82 Kuya 30/Safar/ 1330 A.H

Ntihigeze habaho kuvuga rumwe no guhuriza k’ubukhalifa bwa Abubakari, ubushyamirane ntibwahagaze ahubwo bwarakomeje.

Gushyigikira [Abubakari] al-Saddiq, no kumugira inama mu banga no kumugaragaro, binyuranye cyane no kuvuga rumwe nawe, no guhuriza k’ubukhalifa bwe (ijma). Ibyo bintu byombi ntaho bihurira haba mu bwenge no mu mategeko ya shariya. Mu by’ukuri Ali n’abaimamu bose bakomoka k’urubyaro rw’intumwa, bazwiho amatwara yo gushyigikira buri butegetsi bw’Abayisilamu, kugira ayo matwara tubibonamo kugandukira Imana Aza wa Jala.

Ngiye kuguha igisubizo cy’ibyo wavuze: Abaimamu bemeraga ko rubanda rw’Abayisilamu rutasugira nta n’ingufu ruzagira igihe cyose Abayisilamu bazaba ntabutegetsi bubayobora bafite, bityo akaba aribwo burinda imbibi z’igihugu cyabo, bukabungabunga ubumwe bwabo, no kubacungira umutekano bukanagenza ibindi bibazo byabo. Ubutegetsi nk’ubwo ntibwabaho mu gihe nta abaturage babushyigikiye, babwitangira bakoresheje imibiri n’imitungo byabo. Bishobotse ko ubutegegtsi nk’ubwo buba mu maboko y’umutegetsi ubifitiye uburenganzira bwemewe n’amategeko ya shariya, ari nawe waba ahagarariye by’ukuri intumwa y’Imana (s.a.w.w) byaba aribyo bikenewe. Ariko ibyo bidashobotse, ubutegetsi bw’Abayisilmu bukaba mu maboko y’umutegetsi w’undi utari uriya, aba ari itegeko ku Bayisilamu kumushyigikira muri buri cyose yaba ashaka gukora cyaba impamvu yo gutuma Abayisilamu n’ubuyisilamu basugira bagatera imbere bakanagira icyubahiro n’ingufu.

Ntibiba byemewe guteza intugunda mu Bayisilamu no kubacamo ibice kubera kumurwanya, ahubwo biba aringombwa ko Abayisilamu bamukorera ibikorerwa abakhalifa b’ukuri bemewe n’amategeko ya shariya, baba bagomba kumwumvira niyo yaba ari umugaragu wacitse amaboka n’amaguru, bamuha imisoro irimo khira’ji (umusoro w’ubutaka), Zakat y’amatungo n’ibicuruzwa, n’ibindi.

Abayisilamu baba bafite uburenganzira bwo gufata igipimo nk’icyo giturutse kuri we mu nzira zo kugura no kugurisha, n’ubundi buryo bukoreshwa bwemewe butuma umutungo w’umuntu wimukira ku wundi, kimwe nk’ibihembo, impano n’ibindi nk’ibyo. Ahubwo nta no gushidikanya kukuba byeza umutima w’umuntu yishyura amadeni yaba amwishyuza,

Page 464: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

464 AL-MURAJA‘ÄT

kimwe nk’uko yakwezwa no kuriha ideni rya Imamu, na Khalifa b’ukuri. Aya niyo matwara ya Ali n’abaimamu bakomoka ku rubyaro rw’intumwa bejejwe (a.s).1 Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

ستكون بعدي »رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: قال

أثرة وأمور تنكرونها، قالوا: يا رسول هللا كيف تأمر

من أدرك منا ذلك، قال صلى هللا عليه وآله وسلم:

«تؤدون الحق الذي عليكم، وتسألون هللا الذي لكم“Nyuma yanjye hazaba ibintu bishimishije n’ibibabaje.” Abantu babaza intumwa y’Imana (s.a.w.w) bati: “Yewe ntumwa y’Imana! Ni iki utegetse umwe muri twe n’aba ariho muri ibyo bihe?” Intumwa y’Imana (s.a.w.w) irasubiza iti: “Azazirikane inshingano ze, ubundi asabe Imana kugira ngo

2beho ukuri no kubona uburenganzira bwe.” ha

إن خليلي »: وكان أبو ذر الغفاري رضي هللا عنه، يقول

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم أوصاني أن أسمع

«.وأطيع، وإن كان عبدا مجدع األطرافAbu Dharr al-Ghifari (r.a) yajyaga avuga ati: “Inshuti yanjye intumwa y’Imana (s.a.w.w) yantegetse kumva no kumvira kabone niyo [umutegetsi] yaba umugaragu waciwe amaguru n’amaboko.”3

يا نبي هللا أرايت إن قامت : » قال وقال سلمة الجعفي

علينا أمراء يسألوننا حقهم، ويمنعوننا حقنا، فما

تأمرنا؟ فقال صلى هللا عليه وآله وسلم: اسمعوا

وأطيعوا، فإنما عليهم ما حملوا، وعليكم ما

«.حملتمSalamah al-Ju’fi yaravuze ati: “Yewe ntumwa y’Imana! Uratugira iyihe nama niba tuzaba dutegekwa n’abategetsi bazaba badusaba gukora inshingano zacu kuribo, mu gihe bo badashaka gukora inshingano zabo kuri twe? Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramusubiza iti: “Uzumve kandi wumvire [ubutegetsi], kuko ubwabo aribo bazikorera imizigo [y’ibikorwa] yabo bibi, namwe muzikorera iyanyu.”

1– Ibyo biri mu bitabo byabo bya Fiqih.

2– Nk’uko byavuzwe na Abdullah ibn Mas’ud yanditswe na Muslim k’urup. rw’i 118, umuz wa 2, muri sahih ye, na n’abandi banditsi b’ibitabo bya sihih na sunan.

3– Yanditswe na Muslim umuzingo wa 2, muri Sahih ye.

Page 465: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 465

اليمان ةوقال صلى هللا عليه وآله وسلم في حديث حذيف

يكون بعدي ائمة ال يهتدون بهداي، وال »رضي هللا عنه:

يستنون بسنتي، وسيقوم فيهم رجال قلوبهم قلوب

الشياطين في جثمان إنس، قال حذيفة: قلت: كيف

أصنع يا رسول هللا إن أدركت ذلك؟ قال: تسمع وتطيع

«وأخذ مالك، فاسمع وأطعلألمير، وإن ضرب ظهرك Muri Hadithi ya Hudhaifah al-Yemani (r.a), yaravuze ati: “Intumwa y’Imana yaravuze iti: “Nyuma yanjye hazabaho abategetsi batazayobora mu buryo nayoboragamo, ntibazanagendera kuri Suna zanjye, no muri bo hazabamo

Hudhaifah 1shitani yambaye umubiri w’umuntu.” a yaabantu bafite imitimabaza intumwa y’Imana (s.a.w.w) ati: “None nzakore iki? Intumwa y’Imana iramubwira iti: N’uramuka ubayeho muri ibyo bihe, uzumve kandi wumvire umutegetsi uzaba ategeka! Niyo yagukubita akanakunyaga umutungo wawe, uzamwumve kandi umwumvire.” Hadithi ijya kumera nk’iyi, ni

iyavuzwe na Umm Salamah ati:

ومثله قوله صلى هللا عليه وآله وسلم، في حديث أم

ستكون أمراء عليكم، فتعرفون وتنكرون، فمن »سلمة:

عرف برىء، ومن أنكر سلم، قالوا: أفال نقاتلهم

«. قال: ال ما صلوا “Hazabaho abategetsi [babi] kuri mwe, bizaba ngombwa ko [mwihanganira ububi bwabo] cyangwa mukanga ubutegegtsi bwabo. Abazemera ubutegetsi bwabo bazabona amahoro, n’abazabarwanya bazabizira.” Babaza intumwa y’Imana bati: “Bityo tuzaba tutemerewe kubarwanya?” Irabasubiza iti: “Oya, ntimuzabarwanye igihe bazaba basari.”

Ibitabo bya [Hadithi] sahih byanditsemo Hadithi zunganirana nk’izi nyinshi, cyane cyane izifite imvano y’urubyaro rukomoka ku ntumwa y’Imana (a.s). Kubera iyi mpamvu, abaimamu bakomoka k’urubyaro rw’intumwa (a.s) barihanganye, baraceceka ntibavuga, bashyira mu bikorwa amategeko n’imyitwarire twabonye muri iriya mirongo yera bigishijwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w). Intumwa yabategetse guceceka bakifata iyo babona bibaye ngombwa ko bagenza batyo, barinda ubumwe bw’Abayisilamu, no kurinda ubusugire bw’u buyisilamu. Bazirikanaga amahame ari muri iriya

1– Muri Hadithi yanditswe na Muslim k’urup. rw’i120, umuzingo wa 2, muri Sahih ye, inavugwa n’abanditsi bose ba Hadithi.

Page 466: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

466 AL-MURAJA‘ÄT

mirongo yera igihe cyose bazaba bakorana n’Abahagarariye ibibazo by’Abayisilamu. N’ubwo ababaga bazi ko aribo banyiri ubwo butegetsi bemewe n’amategeko, biringiye ko wenda hari umunsi abo bategetsi bazabayobora inzira iboneye bakisubiraho.

N’ubwo ugufata ubutegetsi kw’abantu nkabo byabaga ari ikintu kibabaje kurenza kuba umuntu yatemwa n’umuhoro, ariko barabyihanganiye ntibyanababuza gusohoza inshingano zabo, bijyanye n’ibyo babaga bategekwa n’amategko gukora, bashyira imbere icyo babona gifite akamaro bakareka ikitagafite. Kubera iyo mpamvu, Amirul Muminin Ali (a.s) yageragezaga kugira inama bariya bakhalifa batatu bose.

Ukurikiranye amatwara ye mu bihe bya bariya bategetsi, azasanga nyuma yogutakaza ikizere cyo kuba yazabona uburenganzira bwe bwo guhagararira intumwa y’Imana ayobora Abayaisilamu bari baramuhuguje, ubutegetsi yagombaga gufata intumwa ikitaba Imana nta w’undi uciye hagati, yashyize imbere amahoro bityo abana neza na bariya bategetsi. Ntiyarwana nabo cyangwa ahangane nabo mu gihe yabonaga ubutegetsi yasezeranyijwe bubari mu maboko, ntiyabarwanya k’umugaragaro. Ibyo yabikoze agira ngo abungabunge ubumwe bw’Abayisilamu, guha idini amahoro no gushyira imbere ubuzima bwa nyuma kurenza ubw’isi.

Muri ibyo bihe yari mu kaga katarimwo undi muntu, yashyizwe mu kangaratete n’akaga kabiri: Ubukhalifa yari yarasezeranyijwe mu mirongo yera itabarika yari yaravuzwe n’intumwa (s.a.w.w), aho ni k’uruhande rumwe, k’urundi ruhande yashyirwaga mu kagaga n’akarengane, ubuhemu n’ubugizi bwa nabi byakorwaga n’abari ku butegetsi byashoboraga gushyira ejo hazaza h’ubuyisilamu mu kaga ku mwiryane n’amacakubiri hagati y’Abayisilamu. Hari ukuba ubushyamirane no guhangana byaca intege abanyasahara b’Abarabu batari bagakomera mu dini bityo bakaba barashoboraga kuba bava mu dini ibintu bigumye uko byari biri, bityo bikaba byaba impamvu yo gusibangatanya iyobokamana ry’ubuyisilamu.

Nk’uko iyobokamana ry’ubuyisilamu ryaribwaga itsata burenge n’abanafiki babaga baryamiye amajanja barindiriye icyuho cyose cyaboneka bakagiseseramo bashaka kugeza imigambi yabo mibisha bari bafitiye Ubuyisilamu ku ndunduro. Ibyo bakoraga babaga bafatanyije n’abagenzi babo b’abanyasahara bari babazengurutse, aribo Qur’ani muri rusange yitaga abanafiki. Aka gatsiko ka nyuma k’abanafiki kari kagizwe n’Abanyasahara kari gakarishye mu bukafiri n’ubunafiki kurenza akambere, ku buryo batanamenyaga imipaka y’ibyahishuwe n’Imana ku ntumwa yayo.

Page 467: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 467

Urupfu rw’intumwa (s.a.w.w) rwatije umurindi Abarabu bo muri Sahara, Abayisilamu nabo basigara ari nk’intama zitagira umushumba mu joro ry’umuvumbi, zizengurutswe n’impyisi n’inyamaswa z’inkazi zo mu shyamba. Mu gihe abanzi b’ubuyisilamu barimo Musayilamatul-kazabi, Talha bin Khuwayilidi, Sajah umukobwa wa Harithi, bakajije umurego mu gerageza ryabo ryo gusibangatanya Ubuyisilamu, mu gihe abo bari bahuje imigambi barimo Abaroma na Bakasira, n’abandi bari baryamiye amajanja barindiriye icyuho cyazaboneka bakagifatirana bageza imigambi yabo mibisha ku ndunduro. N’abandi benshi bangaga Muhammadi (s.a.w.w), abo mu rugo rwe n’abasahaba be bari barindiriye uzakoma imbarutso.

Abo bose bari bafitiye urwango intumwa y‘ubuyisilamu; bashatse gusenya Ubuyisilamu babuhereye mu mizi, no gukoma mu nkokora abayabozi babwo. Mu gushaka kugera kuri iyo migambi yabo babikoraga vuba na bwangu, babonaga icyo gihe ari kiza kuri bo kuko babonaga intumwa y’Imana (s.a.w.w) yegereje kwitaba Imana. Bityo bafatirana igihe mbere y’uko Abayisilamu bipanga bundi bushya bakanagira ingufu. Nibwo Amirul Muminin (a.s) yatahuye akaga kugarije Ubuyisilamu, byari ibisanzwe mu bihe nk’ibyo ko yitangaho igitambo arinda ubusugire bw’ubuyisilamu, anaharanira uburenganzira bwa rubanda, anashyira imbere inyungu z’abantu bose muri rusange.

Bityo gushira k’ubushyamirane n’ubwumvikane buke hagati ye na Abubakari, ntakindi cyatumye abihagarika uretse kwanga amacakubiri muri Isilamu nicyaricyo cyose cyabangamira ubusugire bwabwo. Yakoraga icyashoboka cyose mu kurinda Ubusugire bw’ubuyisilamu n’icyatuma Abayisilamu bagira ingufu. Bityo we, abo mu rugo rwe, Muhajirun na Answar, barihanganye n’ubwo babonaga ibikorwa bibi birakaje. Khutba yavuze nyuma y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) kwitaba Imana, yavuzemo ibi tumaze kuvuga, n’uko abaimamu bo mu rugo rw’intumwa bejejwe nabo bagiye babigaragaza mu mvugo zabo nyinshi.

Naho umuyobozi mukuru wa Answar, Sa’d Ibn Abadah, yarahiye ko ataziyunga n’abakhalifa babiri ba mbere, ntiyigeraga agera aho bari, cyangwa asarire aho bari gusarira, cyangwa akorane nabo sala za idi, ijuma n’izindi, ntiyajyaga avuga rumwe nabo, ntacyo bategekaga cyangwa babuze acyubahirize, yama ababanira atyo kugera ubwo yishwe ahotorewe ahitwa Huran mu bihe bya khalifa wa kabiri, abamwicishije batangaza ko

Page 468: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

468 AL-MURAJA‘ÄT

yahotowe n’amajini.1 Hari amagambo yavuze k’umunsi wa Saqifa na nyuma yawo tutabona impamvu yo kuyandukura.

Naho inshuti ze nka Haban ibn Munzir n’abandi muri Answar, by’amaburakindi bemeye kuyoboka ubutegetsi ntakujya umunanu, kubera gutinya kugirirwa nabi n’ubutegetsi bararumira; mu by’ukuri Bayi’a “amatora” ikozwe hakoreshejwe iterabwoba ryo guca umutwe cyangwa gutwika n’umuriro ubona, uyikoze akayikora ari ukuramira amagara, Bayi’a nk’iyo iba itaravuye k’umutima niyo yavugwa ko ari ijma “kwemeranya no guhuriza kuri Abubakari”?!2 Mu by’ukuri se Bayi’a nk’iyo niyo Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yari igamije kuvuga muri Hadithi yayo igiramo iti:

1– NI RYARI MU MATEKA Y’IKIREMWA MUNTU AMAJINI YAHOTOYE UMUNTU?!

Sa’di ibn Ubadah nyuma yo gutangaza k’umugaragaro ko agiye kurwanya yivuye inyuma Abubakari na Umari, ubutegetsi bwamwoherereje abantu bamutegera mu nzira baramuhotora bamuciye umutwe, Umari bin Khatabi atangariza Abayisilamu ko atahotowe n’abantu yahotowe n’amajini. Ngaho namwe mufite ubwenge buzima, niryari mwigeze mwumva mu mateka y’ikiremwa muntu amajini ahotora umuntu amuciye umutwe. NTaho byabaye keretse niba byarabaye kuri Sa’di bin Ubadah wenyine aba abaye uwambere na nyuma ahutowe n’amajini!

[Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

2– UMARI BIN KHATTAB AHIGIRA FATIMA UMUKOBWA W’INTUMWA KUMUTWIKIRA MU INZU

Abubakari akimara kwimikwa, abantu muri ba Muhajiruuna na Answari no muri Banu Hashim (umuryango w’Intumwa) bigometse k’ubutegetsi bwa Abubakari batangaza kutabuyoboka, bemeza ko umutegetsi w’ukuri bemera ari Ali bin Abi Twalib (a.s).

Bakambika mu nzu ya Hazirati Fatima (a.s) umukobwa w’Intumwa (s.a.w.w). Abubakari abimenye, yohereza Umari kujya kubasohora muri iyo nzu, bagahatirwa gutangaza kuyoboka ubutegetsi bwe ku karubanda, amutegeka ko nibaramuka banze kuva ku izima abica, baramuka banze gusohoka muri iyo nzu, akayibatwikiramo.

Umari ibn Al-Khatwaab mbere yo kugenda, yabanje gushyushya imitwe y’abo yarayoboye bagiye gutera inzu ya Hazirati Fatima (a.s) no kuyitwikiramo abayirimo. Abanza kubibutsa amagambo menshi yo kwibutsa inzangano zo mu gihe cya Jahiliya hagati ya Banu Hashim na Banu Umayya no kwibutsa Abakurayishi ababo Ali ibn Abi Taalib (a.s) yica mu ntambara zo gutabara Intumwa y'Imana (s.a.w.w) no kurengera idini y'Imana.

Umari yazanye igishyito cy’umuriro, agamije gutwika inzu n’abayirimo nibaramuka batemeye kuyisohokamo. Hazirati Fatima (a.s) umukobwa w’Intumwa ahura na

Page 469: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 469

Umari n’abo bari kumwe bitwaje igishyito cy’umuriro berekeza ku nzu ye, aramubaza ati: Yewe mwana wa Khatwaabi (Umari)! Uje gutwika inzu yacu?! Aramusubiza ati: Yego, cyangwa mwemere ubutegetsi bwemewe n’abandi.

Ibi akaba ari byo Abubakari yicujije yegereje gupfa ubwo yavugaga aya magambo ati: (Nta kintu kinteye gushavura mu byo nakoze ku isi, nk’ibi bitatu nicuza kuba ntarabiretse: Ndicuza kuba ntararetse kugaba igitero ku nzu ya Fatima, kabone niyo yari kuba yatangaje kundwanya. Ndicuza kuba narategetse ko Faj’at Salimah atwikwa ari muzima, iyo njya kumwica urupfu rundi rutari ruriya….. .

Mu gitabo cy’amateka cya Yakubu handitsemo ko Abubakari yegereje gupfa yicujije agira ati: (Yebaba we! Iyo ntajya gutera no gusaka inzu ya Fatima umukobwa w’Intumwa nkayinjizamo abagabo, kabone niyo yari kuba yayikingiraniyemo atangaje kungabaho igitero).

Abanditsi b’amateka banditse amazina y’abagabo bari mu gitero cyagabwe ku nzu ya Hazirati Fatima (a.s), nabo ni aba:

1. Umari bin Khatwaabi

2. Abudurahiman bin Awuf

3. Ziyad bin Labiid

4. Zayidu bin Thabit

5. Khalidi bin Waliid

6. Thabit bin Qayisi bin Shamaas

7. Muhammadi bin Musalam

8. Salimah bin Salaamah bin Qayis

9. Salima bin Asilam

10. Usayid bin Hidayir

Abanditsi b’amateka badutekerereza uko inzu ya Hazirati Fatima (a.s) yatewe bagira bati: (Hari abarakajwe no gufata ubutegetsi kw’Abubakari, muri bo harimo Ali bin Abi Twalib na Zubayiri n’abandi. Binjiye mu nzu ya Hazirati Fatima bitwaje intwaro, bajya inama y’icyo bakora)2. (Inkuru igera kuri Abubakari na Umari ko hari abantu barimo Ali bin Abi Twalibi bigometse k’ubutegetsi bwe bakaba bakambitse mu nzu ya Hazirati Fatima umukobwa w’Intumwa).

Abubakari yohereza (igitero cyari cyiyobowe na) Umari bin Khatwaabi, abaha inshingano yo gusohora muri iyo nzu abayirimo, bagakora Bayi’a ku ngufu, bakwanga akabica, kandi bakwanga kuyisohokamo akayibatwikiramo. Ajyayo yitwaje igishyito cy’umuriro cyo kubatwikira mu nzu baramutse banze kuyisohokamo. Umari n’agaco bari kumwe, bahurira hafi y’aho ngaho na Hazirati Fatima. Abaza Umari ati: Uje kudutwikira inzu?! Aramusubiza ati: Yego, cyangwa mwemere kuyoboka ubutegetsi bwayobotswe n’abandi). (Abantu bari hafi aho basakuza babwira Umari bati: Nyamuna sigaho gutwika iyo nzu, inzu ugiye gutwika

Page 470: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

470 AL-MURAJA‘ÄT

، وقوله صلى هللا عليه «ال تجتمع أمتي على الخطأ»

.«ال تجتمع على ضالل»وآله وسلم (Ntabwo abayoboke banjye bazahuriza ku ikosa) (Ntabwo abayoboke banjye bazahuriza ku buyobyi)?” Tubwire icyo ubivugaho, Imana izaguhembe ibyiza. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 83 L 2/ Rabi’ul Awwal / 1330 A.H

Ese hari ubwo dushobora gukomatanya kuba hari imirongo yera ivuga ko intumwa yasize inomye uzaba khalifa no kwemera ko abasahaba bose bari abaziranenge ntihaboneke ukuvuguruzanya hagati yabo?

irimo umukobwa w’Intumwa (s.a.w.w)! Arabasubiza ati: Uwaba ayirimo wese nta cyo avuze kurinjye!.

Iby’iyo nkuru ni byo byavuzwe n’umusizi w’icyamamare w’Umunyamisiri Hafidhi Ibrahim mu gisigo cye. Agira ati:

قول شاعر النيل حافظ إبراهيم في قصيدته العمرية السائرة

الطائرة:

وقوله لعلي قالها عمر * أكرم بسامعها أعظم بملقيها

ايع وبنت المصطفى حرقت دارك ال أبقي عليك بها * ان لم تب

فيها

ما كان غير أبي حفص بقائلها * أمام فارس عدنان وحاميها

Umari icyatwa kizwi na bose. Yabwiye Ali uwera w’intungane. Ndatwika inzu yawe. Niba udacishije make. Wemere kuyoboka ubutegetsi bw’Abubakari. Wazunguye Intumwa k’ubutegetsi. Ndayitwika, kabone n’iyo yaba irimo Fatima simbikangwa. Ni nkande w’undi utari Umari. Wahangara kubwira amagambo nkayo Ali, igihangage cy’Abarabu kinabarwanaho?

Nyuma yaho, Hazirat Ali (a.s) yafashe Hazirati Fatima (a.s), bazenguruka amazu yaba Answari, babasaba kubatera ingabo mu bitugu bagahangana n’ubutegetsi bw’igitugu bwahuguje Ali. Bakabasubiza bati: Yewe mukobwa w’Intumwa! Twamaze gutangaza k’umugaragaro ko twemeye kuyoboka ubutegetsi bwa’Abubakari, ubu twahera he dutangaza kuburwanya?

Page 471: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 471

Abahawe ubumenyi, bakaba n’inararibonye mu dini, bemeza ko abasahaba badashobora kunyuranya n’icyategetswe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) mu byo yategekaga ikanabuza, ntibanemerera uwo ariwe wese kubavugaho ikitari ibyo.1

Bityo bikaba bidashoboka ko abasahaba baba barumvise imirongo yera inoma Imamu nyuma bakanyuranya nayo (ntibayigendereho), icyo ni icyambere, n’icyakabiri, icyagatatu, ni gute abasahaba baba bakiri intungane n’abaziranenge mu gihe bumvise imirongo yera inoma Imamu ntibayigenederaho? Njye mbona utabasha gukomatanya iyo myemerere yombi mu kanya kamwe ngo bishoboke [mu gihe ivuguruzanya]. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 84 Kuya 5/ Rabi’ul Awwal/1330

I. Gukomatanya kwemera ko hari imirongo yera inoma imamu no kuba abasahaba bari abaziranenge mu mwanya umwe.

II. Ubuhanga bwateye Imamu kwifata ntiyakwaka uburenganzira bwe yahugujwe.

1) Iperereza ryacu ku matwara y’abasahaba, ryatweretse ko bagenderaga bakanubahiriza imirongo yera (Aya na Hadithi) iyo yabaga ivuga ibibazo birebana na ibada (gusenga) n’ibya Akhera [imperuka], nka Hadithi

1– Mu mugereka wahise twabonye ko mazihebu ya Ahal-Suna wal-Jama mu mahame yayo harimo kwemera ko abasahaba bari abaziranenge batakoraga amakosa, iyo akaba ari nayo ntandaro y’amakimbirane hagati yabo na Shiya. Kuko Shiya bo bavuga bati: Abasahaba ntibari ibimanuka byavuye mu ijuru bityo bari kimwe nk’abandi bantu banafite kamere nk’iyabo muri bo harimo intungane n’abatari intungane inkozi z’ibibi n’abatari inkozi z’ibibi muri rusange uko abantu bose bamye bameze ni nako n’abasahaba bari bari, n’ibindi twavuze, soma uwo mugereka n’ikindi gitabo twahinduye mu Kinyarwanada cyitwa Shiya nibo Ahal-Suna. [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

Page 472: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

472 AL-MURAJA‘ÄT

z’intumwa zivuga ku gufunga [swawumu] mu kwezi kwa Ramadhani konyine mu yandi mezi, gusari werekeye qibla honyine ko ari itegeko, umubare wa swala za wajibu kumanywa na ninjoro, umubare wa rakaa mu swala, n’uburyo zisarwa, Hadithi zivuga ko tawaf [kuzunguruka Ka’ba] ari inshuro zirindwi, na Hadithi zivuga ibihembo by’umunsi w’imperuka [Akhera].

Naho Hadithi cyangwa Aya byabaga bivuga ku bibazo birebana na politike nk’izishyiraho uzaba Imamu, uzayobora igihugu cy’ubuyisilamu intumwa (s.a.w.w) imaze kwitaba Imana, izivuga ku kohereza ingabo k’urugamba n’uko zagombaga kuba k’urugamba n’ibindi birebana na politike, ntabwo babonaga ko ari itegeko kubahiriza no kugendera kubivugwa n’imirongo yera kuri byo, cyangwa bagomba kubahiriza imirongo yera no gukora ibyo ivuga kuri politike ibihe byose.

Maze biha ubwigenge butagira imipaka bwo kubyibazaho no kwihitiramo umwanzuro kuri ibyo bibazo, mbere yo gushyira mu bikorwa ibyo babaga bategekwa n’imirongo yera kuri ibyo bagomba kubanza kubyibazaho nyuma bagakora ijtihad [bakabifataho umwanzuro bashingiye kuri ndabona yabo]. Bityo iyo babonaga kunyuranya n’iyo mirongo yera byaba impamvu yo kuzamuka mu ntera, cyangwa kunyuranya nayo bikaba byaba impamvu ituma bicara ku ntebe y’ubutegetsi, bahitagamo kunyuranya nayo, kuyihakanya no kuyirwanya.

Bari barishyizemo ko Abarabu batazemera ubutegetsi bwa Ali batanashobora kwemera kugendera ku mirongo yera imushyiraho kuzaba umutegetsi, bamuziza kuko yari yarabajujubije mu ntambara yarwanaga arwanira kurinda ubusugire bw’ubuyisilamu, akaba yari yaramennye amaraso y’ababo benshi aharanira ko ijambo ry’Imana riba hejuru, kugera ubwo ijambo ry’Imana ryaganjije n’ubwo bwose abakafiri bakoraga ibishoboka byose mu kurisibangatanya. Bityo bakaba batarabashaga kumuyoboka kubwende, nta n’ubwo bashoboraga kugendera ku mirongo yera imushyiraho uretse hakoreshejwe ingufu.

Abarabu bashyize kuri Ali amaraso yose Ubuyisilamu bwamennye mu bihe by’intumwa, nk’uko byari biri mu muco w’Abarabu bagombaga guhorera ababo bishwe. Bityo bakaba barabonaga nyuma y’intumwa mu muryango wayo ban Hashimu ntawundi bagomba

kuryoza amaraso y’ababo Ubuyisilamu bwamennye atari Ali, kuko mu muco wabo iyo bahoreraga abo bishwe n’abo mu bwoko runaka, bahitagamo uwimbonera muri ubwo bwoko bakaba ariwe bihoreraho.

Page 473: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 473

Abarabu bari bazi ko nyuma y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) Ali ariwe w’imbonera kurenza abandi mu bwoko bwa ban Hashim, ibyo babyemeranyagaho ntawe unyuranyije n’undi. Bityo, Abarabu barindiriye ko haboneka icyuho maze bakamurimbura. Bashakishije uburyo bushoboka bwose bwabangutsa kumwivugana, banahishe ku mitima yabo urwango rukabije bari bamufitiye we n’abo mu rugo rwe.

Na none Abakurayishi k’uburyo bw’umwihariko, n’Abarabu muri rusange, banengaga ingufu zikabije Ali yakoreshaga mu ntambara yarwanaga n’abanzi b’Imana, no kutajenjeka kwe mu kugorora ibigoramye. Byongeye kandi bahoranaga icyoba baterwaga n’amatwara ye yo kutajenjeka mu kubwiriza ibyiza no kubuza ibibi na ndetse kuba yaravumeraga amatwara y’ubutabera mu miyoborere ye y’abaturage akanafata abantu bose kimwe imbere y’amategeko.

Igihe Ali azaba ariwe mutegetsi nta muntu n’umwe wari ufite ikizere cyo kuzorohererwa na Ali aho atagomba koroherwa, cyangwa amubera aho atagomba kuberwa, cyangwa amubabarire aho agomba guhanwa. Kuri Ali abari bubahitse banafite ingufu, babaga basuzuguritse kuko yabafagataho ibyo bagomba guha abakene n’abanyantege nkeya ntakujenjeka, abanyantege nkeya n’abasuzuguritse babaga bafite ingufu banubahitse kuko yabahaga ibyo bagomba guhabwa. Mu by’ukuri byari gushoboka bite ko Abarabu kubwende bemera kuyoboka ubutegetsi bw’umuntu wavumeraga amatwara nk’aya?

)No muri abo barabu b’abanyasahara bari impande zanyu barimo abanafiki, begereye kutamenya imipaka y’ibyo Imana yahishuriye intumwa yayo). (Qur’an, 9:97) (No muri abo Barabu b’abanyasahara bari impande zanyu barimo abanafiki, bakabije ubunafiki, ntubazi ariko twe turabazi). (Qur’an, 9:101)

Barimo n’abatarazuyazaga gukora icyo aricyo cyose cy’ubupfayongo, mu by’ukuri hari impamvu nyinshi zateraga Abakurayishi by’umwihariko n’Abarabu muri rusange kurwanya Ali byimazeyo, zirimo kuba baramugiriraga ishyari kubera ingabire Imana Aza wa Jala

Page 474: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

474 AL-MURAJA‘ÄT

yamuhundagajeho, no kubera ubumenyi ubuhanga n’ibikorwa byiza bye, no kuba Imana Aza wa Jala, Intumwa yayo n’abanyabwenge, bashyize Ali mu rwego ntashyikirwa. Abari mu rwego ruhanitse mu byo Ali yari ahanitsemo bananiwe guhangarana nawe. Bitewe n’ubutwari bwe, amatwara ye, ibikorwa bye, byamugejeje mu rwego abandi bifuza kugeraho, ariko ntibabibashe. Ibyo byose byatumye abanafiki bamwijundika banamugirira ishyari bikabije.

Bityo abari bafite inyota y’ubutegetsi, inkozi z’ibibi, abishe amasezerano, n’abari baravuye muri Isilamu, batahirije umugozi umwe, bavuga rumwe mu kurwanya ubuyobozi yari yararazwe, banafatanya kwirengagiza no kutemera kugendera ku mirongo yera yamushyiragaho kuyobora Abayisilamu. Bityo iyo mirongo yera bayishyira inyuma y’imigongo yabo, banakora ibituma yibagirana ikanasibangatana mu mitwe y’Abayisilamu.

ل عن سأخيرا وال ت فكان ما كان مما لست أذكره فظن

الخبر

Byabaye uko byakabaye, ntashobora kuvuga aha. Cyeka ibyiza, ntumbaze kukubwira ibyabaye.

Nk’uko muri ibyo bihe andi moko y’Abarabu yashakaga ko ubuyobozi buguma mu bantu babwo, guhera ubwo inyota y’ubutegetsi muri bo igenda irushaho gukaza umurego. Ibyo bituma bica amasezerano, baniyemeza kureka kugendera ku mirongo yera yashyiraho umuyobozi, bajya umugambi wo kutajya bavuga na rimwe iyo mirongo yera ivuga kuwashyizweho kuyobora Abayisilamu. Bafata umugambi umwe wo guhuguza ubuyobozi (ubukhalifa) uwaburazwe n’intumwa y’Imana mu kubitiro rya mbere. Bashyiraho uburyo bw’amatora kuba aribwo buzajya bukoreshwa mugushyiraho abayobozi, kugira ngo buri wese mu moko yabo n’abo mu turere twabo agire ikizere cy’uko hari ubwo ashobora kuzaba umuyobozi, n’iyo byazaba mu nzagihe.

Iyo bajya kugendera ku mirongo yera, bityo bakareka Ali akaba umuyobozi nk’uko iyo mirongo yera yari yamugennye, ntabwo ubukhalifa (ubuyobozi) bwari kuzava mu maboko y’abakomoka ku ntumwa bejejwe, kuko intumwa (s.a.w.w) k’umunsi wa Ghadiri yabagereranyije n’igitabo cy’Imana cyera, ivuga ko batazatandukana, ibagira ibyitegererezo by’abanyabwenge kugeza k’umunsi w’imperuka. Mu by’ukuri ntabwo Abarabu babashaga kwihanganira ko ubukhalifa buba umwihariko w’abakomoka mu muryango umwe, dore ko buri bwoko n’abari bagamije inyungu zabo bwite bari banyotewe no gutegeka.

Page 475: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 475

لقد هزلت حتى بدا من هزالها كالها وحتى استامها

كل مفلس

Mu by’ukuri wagezwe k’ubuce, urajujubywa ugera ahaga. Ugera aho ntawe ugucira akari urutega.

Nanone uperereje amateka y’abarabu mu ntangiriro z’ubuyisilamu, azasanga bataremeye intumwa ikomoka mu bwoko bwa ban Hashimu uretse nyuma yo kucyamuzwa n’inkota, bamaze kuganzwa nta ntege basigaranye, by’amaburakindi nibwo bemeye kugamburuka baba Abayisilamu [byanyirarubeshwa]. Nyuma yaho ntibyashobokaga ko bemera ko ubutumwa n’ubukhalifa bikoranira k’ubo mu muryango wa Hashimu gusa.

قال عمر بن الخطاب البن عباس في كالم دار بينهما:

إن قريشا كرهت أن تجتمع فيكم النبوة والخالفة، »

«.فتجحفون على الناسUmari ibn Khattabi igihe kimwe yabwiye Abbas ubwo barimo baganira ati: “Abakurayishi banze ko byombi ubutumwa n’ubukhalifa biba iby’abantu bakomoka mu muryango wanyu, batinya ko mwabonera abantu.”1

2) Salafu Saleh [abakurambere] ntibari kubasha gutegeka abantu bari bafite ibitekerezo nka biriya kwemera kugendera ku mirongo yera inoma abo mu rugo rw’intumwa abayobozi b’idini, bityo kubera gutinya imvururu n’imyivumbagatanyo byari kuvuka bitewe n’uko iyo mirongo yera ishyizwe mu bikorwa, no kuba barabonaga ingaruka mbi zazakurikira imvururu zakururwa no gushyira mu bikorwa ibivugwa n’iriya mirongo, bibatera guhita bafata ubutegetsi (ubukhalifa) mpiri.

Abanafiki bahise bigaragaza intumwa y’Imana ikimara kwitaba Imana, urwo rupfu rubatiza umurindi no kurushaho kugira umurego. Abahakanyi barushaho kugira ubukana, inkingi z’idini zirajegajega, imitima y’Abayisilamu yicwa n’agahinda, basigara ari nk’intama zitagira umushumba mu joro ryo mu tumba, zizengurutswe n’impyisi n’inyamaswa z’inkazi zishaka kuziconshomera. Agatsiko mu Barabu kararitadi [gahita

1– Ibi byanditswe na Ibn Abul-Hadid k’urup. rw’i 107, umuz wa 3, mu gitabo cye cyitwa Sharh Nahjul Balagha, binavuga na Ibn al-Athir k’urup. rwa 24, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Al-Kamil, abo bamenyi bavuganiraga Abubakari na Umari impamvu zabateye gufata ubutegegtsi butari ubwabo mpiri.

Page 476: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

476 AL-MURAJA‘ÄT

kava mu dini], akandi nako gasigara karegarega kuva mu dini, ibyo tukaba twari twabivuzeho k’uburebure mu baruwa yacu ya 82 aho haruguru.

Ibintu bigeze aho, Ali (a.s) asigara atinya ingaruka mbi yakurikira, aramutse yihutiye gufata ubutegetsi cyangwa kubuharanira, mu gihe imitima y’abantu yari yangiritse nk’uko twabivuze ikeneye gusanwa, n’abanafiki bari baryamiye amajanja nk’uko twababonye, bakubita agatoki ku kandi kubera umujinya n’inzika, hari n’abishe amasezerano nk’uko twabavuze, n’ibihugu by’ababangikanyamana nabo bari barekereje nk’uko twamaze kubibona. Answari basubiranyemo banahinduka ba Muhajiruna, bati: “Mutureke twihitemo umuyobozi wacu uvuye muri twe, namwe mwihitemo umuyobozi wanyu uvuye muri mwe n’ibindi.”1 Kurwanira kwe Ubuyisilamu ishyaka (Ali) byatumye biba ngombwa kuri we kwifata ntiyaharanira uburenganzira bwe yahugujwe bityo bituma hari ibyo yirengagiza nkana, kuko yari aziko kwaka kwe ubukhalifa bizashyira Abayisilamu mu kaga, bikanaca idini intege biteza amacakubiri. Ahitamo kwifata no kurumira kubera gushyira imbere inyungu z’idini, no guharanira icyateza rubanda rw’Abayisilamu imbere, no guha kwe agaciro ubuzima bwa nyuma kurenza ubw’isi.

Ahitamo kuguma iwe ntiyigera atanga Bayi'â «atora», bagera aho baza kumukura iwe ku gahato bajya kumukoresha Bayi'â «amasezerano y’uko yemeye kuyoboka ubutegetsi» kugitugu,2 ibyo abikora agirango atange ubuhamya. Mu by’ukuri ayo ijya gutanga Bayi'â «isezerano» ku bwende bwe, ntiyari kubona uko ahamya ko yahugujwe, ahubwo mu kwitwara kuriya yabashije kurinda ibintu bibiri; ubusugire bw’idini n’uburenganzira bwe bwo kuyobora Abayisilamu. Bityo abasha guhamya ko ari inararibonye, n’uko afite ubuhanga kaminuza, n’uko we icyo yari ashyize imbere atari inyungu ze bwite ahubwo ari inyungu rusange.

Mu by’ukuri umuntu utanga byinshi mu gihe ubwe ari mukaga, aba akwiye guhembwa n’Imana ibihembo yageneye abantu nkabo. Icyo Ali yari agamije

1– Soma Tarekhe al-Tabari, umuzingo wa 4, urup. rwa 220, Dar al-Maarif mu Misiri, Tarekhe al-Yaqubi, umuzingo wa 2, urup. rw’i 102.

2– IMAMU ALI AKURWA IWE N’ABAMBARI BA ABUKARI KUNGUFU BAJYA KUMUKORESHA BAYI'A KU GAHATO

Soma al-Iqidi al-Faridi, umuzingo wa 4, urup. rwa 335, Sharh Nahajul-balagha cya Ibin al-Hadid, umuzingo wa 3, urup. rwa 415. N’ibindi.

Page 477: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 477

mu buzima ni ugushaka kwishimirwa n’Imana ku isi no mu buzima bwa nyuma.

Naho bariya bakhalifa batatu [Abubakari, Umari na Uthumani] n’ababafashaga, bahaye imirongo yera ishyiraho khalifa ibindi bisobanuro bishakira babitewe n’impamvu twavuze. Ibyo bikaba bitatangaza uwasomye amatwara twabavuzeho mu mabaruwa yabanje yo kugendera kuri ndabona yabo ivuguruza imirongo yera yose yavuzwe n’intumwa (s.a.w.w) kubirebana na politiki, ubuyobozi, no kuyobora igihugu cy’Abayisilamu. Birashoboka ko bariya bakhalifa batatu bibazaga ko imirongo yavuzwe n’intumwa irebana na politike n’ubuyobozi ntaho ihuriye n’idini ahubwo yabaga ari ibitekerezo by’intumwa bwite, bityo boroherwa no kunyuranya nayo no kuyirwanya. Banamaze gufata ubutegetsi, batsimbaraye ku matwara yabo yo kurwanya iyo mirongo yera, banamerera nabi buri wese watinyukaga kuyivuga ku mugaragaro. Na nyuma y’uko babasha gushyira ibintu mu buryo, banabasha kugaba ibitero mu bindi bihugu bakanabinyagamo iminyago, Ubuyisilamu bubasha gukwirakwira, ntibagaragaza gusahura ibyarubanda, ibyo bibafasha kwigarurira imitima y’abantu, babagirira ikizere baranabakunda. Abantu barabakurikira bibagirwa ibivugwa ku buyobozi n’imirongo yera, nyuma yaho baje kuzungurwa na Ban Umaya, intego yabo nyamukuru bayigira gutsembatsemba no kurimbura umuryango w’intumwa.

N’ubwo ari uko byagenze, ntibyabujije kuba Hadithi sahih zivuganira uburenganzira bw’abaimamu bakomoka mu rugo rw’intumwa zaratugezeho, zinandikwa mu bitabo (by’abatari Shiya) bya Hadithi, bityo zikaba zihagije kwerekana aho ukuri kuri. Dushimire Imana. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 85 Kuya 07/ Rabi’ul Awwal / 1330

Ndasaba guhabwa ubuhamya bw’aho banze kugendera ku mirongo yera nkana.

Page 478: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

478 AL-MURAJA‘ÄT

Nabonye ibaruwa yawe imbera igitangaza! Mbonye wabashije gukomatanya ibintu bibiri ukabyemera mu mwanya umwe, njye nari nabonye ko kubikomatanya ukabyemera mu mwanya umwe bidashoboka, kuko kimwe cyaba kivuguruza ikindi. Natangajwe n’ingero wagiye utanga zifasha gusobanukirwa ibyo wayivugagamo. Hashimwe kandi hasingizwe Nyagasani we wakubashishije gutanga ubuhammya bunyuze ubwenge, anaguha ubuhanga bujimije bwo gusobanura ibidasobanuka bigasobanuka.

Twibazaga ko impamvu y’ibyabaye ntaho ihuriye n’ubuhamya bw’imirongo watanze, tunibaza ko ntaburyo wacamo ugaragaza uburyo bateshutsemo. N’ubwo uko ariko kuri, twifuzaga ko watanga ubuhamya bw’inkuru z’aho baba baranze nkana kugendera ku imirongo yera, kugira ngo ndusheho kumenya aho ukuri kuri, shyira ahagaragara icyo aricyo cyose cyanditse mu bitabo by’amateka gihamya uko batekerezaga ku mirongo yera yavugwaga n’intumwa, ushyire ahagaragara inkuru kuri ibyo zanditse mu bitabo byabo (Ahal- Suna) zifite imvano y’inkuru zabo. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 86 Kuya 8/ Rabi’ul Awwal /1330

I. Ishavu ry’umunsi wa kane.

II. Icyateye intumwa kudakora icyo yari yabasabye.

1) Inkuru abasahaba bagiye banga kugenderamo ku mirongo yera ni nyinshi ntizibarika. Urugero ni nk’iyi nkuru y’ishavu ry’umunsi wa kane, akaba ari imwe muri izo nkuru izwi cyane, ikaba iri no mu nkuru zibabaje zinateye ishavu muri izo. Iyo nkuru yanditswe n’abanditsi bose b’ibitabo bya Hadithi bizwi ku izina rya Sahih na Sunan, inavugwa n’abavuzi ba Hadithi n’abanditsi b’amateka bose.

عن عبيدهللا بن عبدهللا بن عتبة بن مسعود عن ابن عباس،

قال: لما حضر رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم وفي

البيت رجال فيهم عمر بن الخطاب، قال النبي صلى هللا

عليه وآله وسلم: هلم أكتب لكم كتابا ال تضلوا

بعده، فقال عمر: إن النبي صلى هللا عليه وآله وسلم

Page 479: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 479

ليه الوجع، وعندكم القرآن حسبنا كتاب هللا، قد غلب ع

فاختلف أهل البيت فاختصموا، منهم من يقول: قربوا

يكتب لكم النبي كتابا ال تضلوا بعده ومنهم من

يقول ما قاله عمر، فلما أكثروا اللغو واالختالف

عند النبي، قال لهم رسول هللا صلى هللا عليه وآله

ن ابن عباس يقول: إن وسلم: قوموا ] عني خ ل[، فكا

الرزية كل الرزية ما حال بين رسول هللا صلى هللا عليه

وآله وسلم، وبين أن يكتب لهم ذلك الكتاب من

اختالفهم ولغطهم. Iyi nkuru Bukhari yayikuye kuri Ubaydullah ibn Abdullah ibn Mas’ud nawe yarayikuye kuri Ibn Abbas, avuga ko ubwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yari yegereje gupfa, mu rugo rw’intumwa hari huzuye abantu barimo Umari ibn Khattabi. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: “Murindire mbandikire ibizabarinda kuyoba nyuma yanjye.” Umari aravuga ati: “Intumwa y’Imana igeze ku buce, kandi mufite Qur’an, bityo igitabo cy’Imana kiraduhagije.”1 Abari aho batangira guterana amagambo no gushwana, bagera aho benda kurwana. Bamwe muri bo baravugaga bati: “Cyo nimuze twegere intumwa y’Imana itwandikire inyandiko izaturinda kuyoba imaze kwitaba Imana,” Mu gihe hari abandi bari gusubira mu byavuzwe na Umari [bati: Intumwa y’Imana igeze k’ubuce, kandi mufite Qur’an, bityo igitabo cy’Imana kiraduhagije].

Gushwana n’urusaku by’abatereranaga amagambo bimaze kuba byinshi, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yarababwiye iti: “Nimumve imbere.” Ibn Abbas yahoraga avuga ati: “Mu by’ukuri ishavu rirenze ayandi, ni icyatumye intumwa itatwandikira icyo yashakaga kwandika kubera gushwana n’urusaku bateje.”

Ntakunyuranya n’impaka ku kuba iyi Hadithi ari Sahih (ukuri) n’aho ibiyivugwamo byakorewe. Al-Bukhari yanditse iyi nkuru ahantu henshi mu gitabo cye cyitwa Sahih,2 Muslim nawe ayandika mu gitabo cye cyitwa Sahih,3 yandikwa na Ahmadi bin Hambali yaravuzwe na Ibin Abas mu

1– Sahih al-Bukhari, Bab Qawul-Nabiy Qumuu anii, Kitab al-Marad, urup. rwa 5, umuzingo wa mbere.

2– Bukhari yanditse iyi Hadithi muri Kitabul-Ilim, urup. rwa 22, J. Umuzingo wa1 mu gitabo cye Sahih, anayandika n’ahandi mu gitabo cye.

3– Ahamad bin Hambali yanditse iyi Hadithi muri Musinadi aho yanditse umurage w’intumwa, urup. rwa 14, umuzingo wa 2.

Page 480: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

480 AL-MURAJA‘ÄT

gitabo cye Musinadi, n’abanditsi bose b’ibitabo bya Hadithi byitwa Sunan na Sihahu. Bamwe bandukuye ibisobanuro byayo ntibayandika uko yavuzwe, kuko imvugo yakoreshejwe havugwa intumwa yari ko “intumwa yataye umutwe iri kuvuga amateshwa”, ahandi ko “intumwa iri kuvugishwa.”

Nanone bavuga ko Umari yavuze ati: “Intumwa y’Imana igeze k’ubuce yarembye,” bahindura imvugo ye gutyo nkana bashaka kumugaragaza neza batyo maze byibagize iriya mvugo iteye ishozi yakoresheje avuga intumwa ko intumwa ivuga amateshwa yataye umutwe.

فاة، وفي لما حضرت رسول هللا الو»ابن عباس، قال: عن

البيت رجال فيهم عمر بن الخطاب، قال رسول هللا:

ائتوني بدواة وصحيفة أكتب لكم كتابا ال تضلون

بعده، قال: فقال عمر كلمة معناها أن الوجع قد

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، ثم قال: غلب على

عندنا القرآن حسبنا كتاب هللا، فاختلف من في البيت

ن قائل: قربوا يكتب لكم النبي، ومن واختصموا، فم

قائل ما قال عمر، فلما أكثروا اللغط واللغو

«…واالختالف غضب صلى هللا عليه وآله وسلم، فقال: قوموا الحديث

Indi nkuru ishimangira iyo twavuze ni iyi yanditswe na Abubakari Ahmed ibn Abdul-Aziz al-Jawhari mu gitabo cye cyitwa Al-Saqifah, yavuzwe na Ibn Abbas yaravuze ati: “Ubwo intumwa y’Imana yari yegereje gupfa, mu cyumba yari irimo harimo abantu barimo Umari ibn Khattabi. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iravuga iti: “Ni munzanire ikidawa cya wino n’urupapuro mbandikire inyandiko izatuma mutayoba nyuma yayo.” Umari avuga amagambo yumvishaga ko intumwa yarembye. Abari mu nzu batera isahinda barashwana, bamwe muri bo baravugaga bati: «Nimwegere intumwa ibandikire, abandi nabo basubira mu byavuzwe na Umari. Isahinda n’urusaku birushijeho kwiyongera, intumwa y’Imana irarakara iravuga iti: “Nimumve imbere.”1

Nk’uko wabibonye muri iyi nkuru, bamwe mu banditsi bavuze ibisobanuro by’imvugo Umari yakoresheje arwanya ibyari bisabwe n’intumwa y’Imana, (Ntabwo bashatse kwandukura ibyo yavuze). Abavuzi ba Hadithi birinze

1– Nkuko yavuzwe k’urup. rwa 20, umuzingo wa 2, muri Sharh Nahajul Balagha cya Ibn Abu Hadid.

Page 481: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 481

kuvuga izina ry’uwavuze ayo magambo nibo bayandukuye nk’uko Umari yayavuze.

قال البخاري في باب جوائز الوفد من كتاب الجهاد

والسير من صحيحه: حدثنا قبيصة حدثنا ابن عيينة

عن سلمان األحول عن سعيد بن جبير عن ابن عباس،

أنه قال: يوم الخميس وما يوم الخميس، ثم بكى حتى

خضب دمعه الحصباء، فقال: اشتد برسول هللا وجعه يوم

اب أكتب لكم كتابا لن الخميس، فقال: ائتوني بكت

تضلوا بعده أبدا، فتنازعوا، وال ينبغي عند نبي

تنازع، فقالوا: هجر رسول هللا، قال صلى هللا عليه وآله

وسلم: دعوني فالذي أنا فيه خير مما تدعوني إليه،

وأوصى عند موته بثالث: أخرجوا المشكرين من جزيرة

ال العرب، وأجيزوا الوفد بنحو ما كنت أجيزهم ق

«.ونسيت الثالثةAl- Bukhari mu gitabo cye Sahih muri Kitabul- Jihadi igika cyo guha intumwa impano, yaravuze ati: “Qabsah yatubwiye Hadithi yavuzwe na Ibn Ayinah, Salman al-Ahwal, na Sa’id ibn Jubayr, bayikuye kuri Ibn Abbas yaravuze ati: ‘Umunsi wa kane, mbega umunsi uteye ishavu !’ Araturika ararira, amarira ashoka mu bwanwa, akomeza avuga ati: “K’umunsi wa kane intumwa y’Imana yarushijeho kuremba; idutegeka kuyizanira ibyandikwaho ngo itwandikire inyandiko izatuma tutayoba nyuma yayo, abantu barashwana, mu gihe bari bazi ko ntawemerewe gushwana imbere y’intumwa, baravuga bati: ‘Intumwa y’Imana irateshaguzwa.’ Intumwa y’Imana iravuga iti: ‘Nimumve imbere, uburwayi mfite burihanganirwa kurenza ibyo mumvuzeho.’ Mbere y’uko ivamo umwuka yasize iraze ibintu bitatu; Gukura ababangikanyamana mu bigobe by’Abarabu, guha intumwa zatumwe impano nk’uko intumwa yayizihaga,’ nibagiwe umurage wa gatatu.”1

Iyi Hadithi yavuzwe na Musilim mu mpera z’igika kivuga k’umurage mu gitabo cye sahih, na Ahmed muri Hadithi ya Ibn Abbas mu gitabo cye Musinadu, inavugwa n’abandi bavuzi ba Hadithi.

1– Icyagatatu cyari icyo intumwa yashakaga kwandika kizabarinda kuyoba, ariko politike ituma abanditsi n’abakuweho iyi Hadithi bakibagirwa nkuko bivugwa na Mufti wa mazihebu ya Hanafi wa Siriya Haji Dawud al-Dadah.

Page 482: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

482 AL-MURAJA‘ÄT

وأخرج مسلم في كتاب الوصية من الصحيح عن سعيد بن

جبير من طريق آخر عن ابن عباس، قال: يوم الخميس

وما يوم الخميس، ثم جعل تسيل دموعه حتى رؤيت على

خديه كأنها نظام اللؤلؤ، قال: قال رسول هللا صلى

هللا عليه وآله وسلم: ائتوني بالكتف والدواة، أو

م كتابا لن تضلوا بعده اللوح والدواة، أكتب لك

أبدا، فقالوا: إن رسول هللا يهجر.Muslim mu gitabo cye Sahih, igika cya al- Wasiya, yavuzemo Hadithi yavuzwe na Sa’id ibn Jubayr muri iyi mvano yayo yavuzwe na Ibn Abbas yaravuze ati: “Ku wakane, mbega akaga kabaye kuwakane! Atangira kurira amarira arashoka mu bwanwa bwe aboneka nka lulu iri gushonga, akomeza avuga ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti: ‘Munzanire ikidawa cya wino n’igufwa ryo kwandikaho, cyangwa urubaho n’ikidawa cya wino, ‘mbandikire inyandiko izatuma nyuma yanjye mutayobywa na rimwe.’ Bamwe mu bantu baravuga bati: ‘Intumwa y’Imana «iravuga amateshwa» yataye umutwe.’”1

Ukoze iperereza mu bitabo bya Hadithi [bya Ahal- Suna] bizwi ku izina rya Sihah, azasanga umuntu wa mbere wabanje kuvuga ko intumwa «iri kuvuga amanjwa » yataye umutwe ari Umari, abandi bari aho baheraho nabo kuvuga ko intumwa (s.a.w.w) «ivuga amateshwa» yataye umutwe. Muri Hadithi ya mbere twumvise ko Ibn Abbas yavuze ati: “Abari mu nzu batera isahinda barashwana, bamwe muri bo baravugaga bati: «Nimwegere intumwa ibandikire, abandi nabo basubira mu byavuzwe na Umari». Bavuga ko intumwa «ivuga amateshwa yataye umutwe».”

1– Iyi Hadithi yanditswe mu imvugo yavuzwemo na Ahmed bin Hambali k’urup. rwa 355, umuzingo wa 1, muri Musnad ye, n’ibindi bitabo byizewe by’abanditsi ba Hadithi.

Page 483: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 483

وفي رواية أخرى أخرجها الطبراني في األوسط عن

لما مرض النبي قال: ائتوني بصحيفة »عمر، قال:

ودواة؛ أكتب لكم كتابا لن تضلوا بعده أبدا، فقال

النسوة من رواء الستر: أال تسمعون ما يقول رسول هللا

صلى هللا عليه وآله وسلم، قال عمر: فقلت إنكن

ل هللا عصرتن أعينكن، وإذا صويحبات يوسف إذا مرض رسو

صح ركبتن عنقه! قال: فقال رسول هللا: دعوهن فإنهن

«.خير منكمMuri Hadithi yindi yavuzwe na al-Tabrani, mu gitabo cye Awsat, k’urup. rw’i 138, Hadithi ya Umari yaravuze ati: “Ubwo intumwa y’Imana yari irwaye, yaravuze iti: ‘Nimunzanire urupapuro rwo kwandikaho n’ikidawa cya wino, mbandikire inyandiko izatuma mutayoba nyuma yayo na rimwe, abagore inyuma y’ipaziya baravuga bati: ‘Niko ye! Ntimwumvise ibyo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze?.’” Umari akomeza avuga ati: “Narababwiye nti: ‘Mwe muri nk’abagore bashatse kugusha Yusufu mu bishuko, iyo intumwa y’Imana irwaye mwiha kwiriza, yaba itarwaye, mukayijujubya!” Akomeza avuga ati: “Intumwa y’Imana iravuga iti: ‘Bareke, kuko bo ni imbonera kubarenza.’”

Aha urabona ko batashatse kugendera kuri uriya murongo wera (Hadithi) wari uvuzwe n’intumwa. Iyo bajya kumvira itegeko bagaha intumwa ibyo yasabaga, bari kwandikirwa inyandiko izabarinda kuyoba. Iyo nanone nibura bajya kwanga kuyiha ibyo yari isabye, ntibayibwire bati: “Dufite igitabo cy’Imana kiraduhagije,” bavuze ayo magambo nkaho bazi agaciro k’igitabo cy’Imana kurenza intumwa y’Imana, cyangwa bazi amabanga yacyo n’akamaro kacyo kurenza intumwa y’Imana (s.a.w.w). Nanone iyo bajya kuyibwira biriya byose bayibwiye ariko ntibayitungure bayibwira ijambo ry’uburere buke bw’uko «ivuga amateshwa» yataye umutwe,” bayibyina ku mubyimba kuko babonaga yegereje gupfa. Mbega amagambo mabi bakoresheje basezera ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w)! Baburijemo umugambi w’intumwa bitwaje gusa ngo ko igitabo cy’Imana gihagije, nkaho batigeze basoma Aya igira iti:

“Icyo intumwa ibahaye, mujye mugifata, n’icyo ibabujije mukirinde". (Qur’an, 59:7)

Page 484: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

484 AL-MURAJA‘ÄT

Baravuze bati: “Intumwa y’Imana «iravuga amateshwa»,” Nkaho batari bagasoma Aya igira iti:

* *

*

“Ni ukuri iyi (Qur’ani) ni amagambo yazanywe n’intumwa ntagatifu (Jibriri). Ifite imbaraga n’icyubahiro gihagije ku Mana. (Iyo mw’ijuru) yumvirwa n’abamalayika nkawe kandi arizerwa. Na mugenzi wanyu (Muhamadi) ntabwo ari umusazi”. (Qur’an, 81:19-22)

N’indi mvugo y’Imana Aza wa Jala igiramo iti:

*

*

“Mu by’ukuri ni imvugo z’intumwa yubahitse, si imvugo z’umusizi dore ko ukwemera kwanyu ari guke. Si n’amagambo y’umupfumu, dore ko kwibuka kwanyu ari guke". (Qur’an, 69:40-42)

N’indi mvugo y’Imana Aza wa Jala igiramo iti:

* * *

“Mu genzi wanyu ntiyayobye, ntiyanakosheje, ntiyivugira ibyo ashaka, ibi «avuga» si ikindi uretse ko ari ubutumwa ahishurirwa, yigishijwe n’umunyambaraga nyinshi «malayika Jibrili”. (Qur’an, 53:2-5)

N’izindi Aya nk’izi, zivuga ko intumwa ari umuziranenge yarinzwe kuba yavuga amateshwa cyangwa igata umutwe. N’ubwenge bwa buri muntu buhamya ibyo, ariko bariya bagabo bari bazi neza ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) ishaka gushyira mu nyandiko uwo iraze kuzaba khalifa, no guhamya muri iyo nyandiko ko uwo mwanya ari umwihariko wa Ali n’abaimamu bamukomokaho muri rusange, baburizamo uwo mugambi,

Page 485: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 485

nk’uko bivugwa na khalifa wa kabiri mu kiganiro yagiranye na Ibn Abbas…!1 ati:

قال عمر بن الخطاب البن عباس في كالم دار بينهما:

والخالفة، إن قريشا كرهت أن تجتمع فيكم النبوة»

«.فتجحفون على الناسUmari ibn Khattabi igihe kimwe yabwiye Abbas ubwo barimo baganira ati: “Abakurayishi banze ko byombi ubutumwa n’ubukhalifa biba iby’abantu bakomoka mu muryango wanyu, batinya ko mwabonera abantu.”2

Niba wibajije ku imvugo y’intumwa y’Imana (s.a.w.w), igiramo iti: “Munzanire ikibaho n’ikidawa cya wino, mbandikire inyandiko izatuma mutayoba nyuma yayo na rimwe.” N’imvugo y’intumwa y’Imana muri Hadithi y’ibiremereye bibiri igiramo iti: “Mbasigiye ibyo muzagenderaho ntimuzayobe na rimwe: “Ni igitabo cy’Imana, n’urubyaro rukomoka k’ubo mu rugo rwanjye.” Urasobanukirwa ko ibigamijwe muri izi Hadithi zombi ari bimwe, n’uko intumwa y’Imana (s.a.w.w) ubwo yari irwaye yegereje kwitaba Imana, yashatse kubandikira ibyo yari yavuze muri Hadithi y’ibiremereye bibiri [al-Thaqalain].

2) Intumwa yaretse gukomeza umugambi wayo wo kwandika, kuko ijambo bayitunguye naryo ryabaye impamvu yo kudakomeza uwo mugambi, kuko iryo jambo ryarigutuma iyo nyandiko iramutse ibayeho ntakindi yamara uretse kongera amacakubiri. Hari abazibaza bati: “Iyi nyandiko yanditse afite ubwenge buzima, cyangwa yayanditse yataye umutwe [Imana imurinde kuvugwaho nk’ibyo]! Bikaba nk’uko babikoze imbere yayo ikiriho, bashwana banateza isahinda ibareba, ntiyabasha kugira ikindi yakora uretse kubirukana ibasohora mu nzu yayo iti: “Mumve imbere mugende…” nk’uko wabyumvise. Iyo intumwa ijya gutsimbarara ikandika uwo murage, bari kwitwaza iriya mvugo yabo bavuga bati: “Uyu murage ntituwemera kuko intumwa yawanditse yataye umutwe iri kuvugishwa, bagashyigikirwa n’abayoboke babo bari benshi, bakandika no mu bitabo byabo bavuga ko

1– Iri k’urup. rw’i 114, umuzingo wa 3, muri Sharh Nahjul Balagha cya Ibn Abul Hadid.

2– Yanditswe na Ibn Abul-Hadid urup. rw’i 107, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Sharh Nahjul Balagha, inandikwa na Ibn al-Athir aho avuga k’ubuzima bwa Umar urup. rwa 24, umuzingo wa 3, mu gitabo cye Al-Kamil.

Page 486: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

486 AL-MURAJA‘ÄT

uwo murage ntagaciro ukwiye kuko intumwa yawanditse yataye umutwe, basubiza ibiri muri uwo murage n’uwaba abasaba gukora ibiwurimo”.

Kubera iyo mpamvu, ubuhanga bw’intumwa (s.a.w.w) bwayiteye guhagarika umugambi wayo wo kwandika umurage, igirango idaha icyuho abayirwanya bazayifashisha batera mu bantu gushidikanya ku ibyavugwaga n’intumwa y’Imana. Twikinze ku Imana, kandi niyo twitabaza.

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yasanze yakwandika itanakwandika, Ali n’abamukundaga bazashyira mu bikorwa ibiri muri uwo murage yashakaga kwandika, inasanga yakwandika itanakwandika abatari abo [niyo wateka ibuye rigatota] batazashyira mu bikorwa ibiwuvugwamo. Bityo ubuhanga bwayo buyitera guhagarika kuwandika, kuko kubaho kw’iyo nyandiko ntakindi byari gutanga kitari intugunda n’amacakubiri nk’uko ubizi. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 87 Kuya 9/Rabi’ul Awwal / 1330

Impamvu zaba zarateye ibyabaye mu shavu ry’umunsi wa kane no kuzijyaho impaka.

Bishoboke kuba ubwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiraga abasahaba kuyizanira ikidawa cya wino n’urupapuro, mu by’ukuri itarigambiriye kugira icyo yandika ahubwo yarageragezaga abasahaba. Bityo, Imana yatoranyije al-Faruq [Umari bin al- Khattabi], mu bandi basahaba, imuteramo kubuza abasahaba kutagira icyo bayiha mu byo yari yasabye. Nkaba mbona kiriya gikorwa cya Umari cyokubuza abashakaga guha intumwa ibyo yari yatse, gikwiye gufatwa ko yagikoreshejwe n’ubushobozi bwa roho yahawe n’Imana (r.a) bwamufasha gutahura icyabaga kigambiriwe bityo yabashije gutahura icyarikigambiriwe n’intumwa. Uko ni nako bamwe mu bamenyi bavuze kuri kiriya kibazo.

Naho imvugo y’intumwa y’Imana yavuzemo iti: “Ntimuzayoba nyuma yayo,” ntibemera urwitwazo nk’urwo, kuko ari igisubizo cya kabiri cy’[ibyari bigamijwe itanga ririya] tegeko, bisobanura ko niba muzanye ikidawa cya

Page 487: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 487

wino n’urupapuro, “nkabandikira iyo nyandiko iraba impamvu yo kutazayoba nyuma yayo.” Biragaragara ko gutanga itegeko nk’iryo ugamije kugerageza abantu, ni uburyo bwo kubeshya tugomba kwirinda kuvuga ko bwakozwe n’intumwa y’Imana, cyane cyane aho kureka kuyiha ikidawa cya wino n’urupapuro aribyo byari byiza kuruta kuyibiha. Bityo aha tukaba dukwiye gushakisha izindi mpamvu zaba zarateye ibyabaye kuba.

Bityo tukaba twavuga ko intumwa gusaba biriya itari igambiriye ko uwo mugambi wayo ukorwa, ku buryo bitari byemewe kuwuburizamo, n’uwuburijemo agafatwa ko yasuzuguye, ahubwo ibyo Umari yari avuze hariya, yari agamije kubagisha inama kuri icyo yari ivuze, kandi kenshi abasahaba bagiraga inama intumwa (s.a.w.w) cyane cyane Umari, dore ko Umari yari afite amahirwe yo kugira intumwa inama ziyifitiye akamaro, kuko yari umuntu uzwiho guterwamo n’Imana ibitekerezo by’igikwiye gukorwa gishakwa n’Imana Aza wa Jala.

Umari yanze ko intumwa y’Imana yishyiraho umuzigo wo kwandika kandi irembye iri no kubabara, bityo yabonye ko kudaha intumwa ikidawa cya wino n’urupapuro mu gihe yari mu bubabare bwo kwegereza gupfa byaba aribyo by’ibanze, wenda abitewe no gutinya ko muri icyo gihe intumwa yashoboraga kwandikira Abayisilamu ibategeka gukora ibyo bazananirwa gushyira mu bikorwa. Bityo ikaba itumye bazahanwa n’Imana kuko iryo tegeko riba ryanditse ntaburyo abantu banyuranya naryo.

Nk’uko ishobora kuba yarabitewe no gutinya ko intumwa yanditse muri biriya bihe yari yarembye, byari guha abanafiki urwitwazo rwo kuzatuma babona aho bahera batera mu bantu gushidikanya kuri iriya nyandiko bavuga ko ibyo yanditse yabyanditse yataye umutwe bityo akaba ari nta gaciro bikwiye guhabwa, bakaba babashije gutera amacakubiri n’intugunda mu dini, bituma avuga ati: “Igitabo cy’Imana kiraduhagije,” ashaka kuvuga ibivugwa n’Imana Aza wa Jala muri iyi Aya igira iti:

“Ntacyo aricyo cyose twaretse mu gitabo “tutakivuzeho”. (Qur’an, 6:38)

N’indi Aya igira iti :

“Uyu munsi mbujurije idini yanyu”. (Qur’an, 5:3)

Page 488: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

488 AL-MURAJA‘ÄT

Ni nkaho hariya Umari (r.a) yakuraga mu mutwe w’intumwa amakenga yayiteraga gutinya kuyoba kw’Abayisilamu nyuma yayo, ayumvisha ko Imana yamaze kuzuza idini n’ingabire byayo ku Bayisilamu. Icyo nicyo gisubizo kubyabaye kuri uriya munsi cyatanzwe na bamwe mu bamenyi.

Imvugo y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuzemo iti: “Ntimuzayoba nyuma yayo”, yumvisha ko icyo yari itegetse hariya, itari igambiriye ko gishyirwa mu bikorwa n’abagitegetswe bakacyubahiriza, kuko bigaragara ko icyo yashakaga hariya, ari uguhabwa ikizere cy’uko Abayisilamu batazayoba nyuma yayo (aricyo yahawe na Umari avuga ko bafite Qur’ani ibahagije). Naho kubabwira ngo bayive imbera bagende nyuma y’ibyari bivuzwe na Umari, ni ubundi buhamya bw’uko icyo intumwa (s.a.w.w) yari igamije hariya ari ukubagisha inama, kuko ibonye igisubizo cy’icyo yabagishagaho inama yari ifitiye amakenga yahise ibabwira bagende.

Uvuze uti: Iyo ririya tegeko ryari kuba ari ngombwa kubahirizwa, ntabwo intumwa yari guhagarika kwandika kuko barwanyije umugambi wayo, nk’uko itigeze ireka kwigisha abahakanyi Ubuyisilamu mugihe bayirwanyaga. Twavuga tuti: “Niba ari uko biri, intumwa y’Imana (s.a.w.w) kwandika ibyo yashakaga kwandika ntibyari ngombwa, ntagushidikanya ko biriya bishaka kumvisha ko atari itegeko kuyiha ikidawa cya wino n’urupapuro ubwo yabisabaga, ahubwo byabumvishaga ko icyo yashakaga ari igituma ishira amakenga yo kutazayoba kwabo imaze kwitaba Imana no kuzakomeza k’ubuyobozi. Icyari ngombwa hariya ni uko abahabwa amategeko y’intumwa (s.a.w.w), bagombaga kumvira ku icyari kigambiriwe nyirizina (aricyo kutayoba), batagombaga kumvira bakora icyo bari basabwe gukora muri ako kanya (aricyo kuyiha urupapuro n’ikidawa cya wino). Cyane ko inyungu zari mu cyari kigamijwe kubo yari ihaye itegeko (aricyo kutayoba nyuma yayo), nti yari mu cyo yari isabye guhabwa ako kanya (urupapuro n’ikaramu), kuko icyari kigamijwe ari cyo cyari kiyiteye gusaba biriya yari isabye guhabwa.

Wenda nabwo dushobora kuvuga ko byari itegeko kuri Umari guha intumwa ibyo yari isabye, itegeko ryo kuyibiha rihita rikurwaho no kwanga kuyiha ibyo yari isabye avuga ko ateshaguzwa yataye umutwe, intumwa itinya gukomeza uwo mugambi kubera gutinya iherezo ry’iyo nyandiko ryarimo gushingirwaho habibwa amacakubiri nk’uko wabivuze. Nk’uko bishoboka ko bamwe mu bantu hariya bavuganira Umari (r.a) bavuga ko yaba yarasobanukiwe ko iyo nyandiko y’intumwa itazabasha kurinda buri Muyisilamu kuyoba, ku buryo muri bo nta n’umwe uzashobora kuyobywa, we akaba yarasobanukiwe ko iriya mvugo y’intumwa igira iti:

Page 489: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 489

“Ntimuzayoba nyuma yayo na rimwe” igamije kumvisha ko “na rimwe mutazahuriza ku buyobe, nyuma y’iyo nyandiko, bityo nyuma y’iyo nyandiko buri wese muri mwe akaba atazayoba. Umari (r.a) yari azi ko Abayisilamu guhuriza ku buyobyi nyuma y’intumwa cyari ikintu kidashoboka, bityo akaba atarabonaga akamaro k’iyo nyandiko.

Ndakeka ko impamvu yaba yarateye Umari kwitwara uko yitwaye haba hanarimo kugirira intumwa impuhwe bitewe n’uko yari imeze, yanga kubahiriza ririya tegeko kuko yibazaga ko atari ngombwa kurishyira mu bikorwa, byongeye kandi akaba yarabitewe n’impuhwe yagiriye intumwa. Ibi mvuze muri rusange ni ibyavuzwe n’abagerageje kuvuganira Umari ku byo yakoze kuri uwo munsi,

Uretse ko umuntu ashyize mu gaciro asanga imvugo y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) igira iti: «Ntimuzayoba nyuma yayo na rimwe», yumvikana ko ririya tegeko ryagombaga kubahirizwa no gushyirwa mu bikorwa intumwa igahabwa icyo yari isabye nta kujya umunanu, bityo icyo kibazo kikaba gikwiye kwibazwaho neza nko kuba intumwa yarabarakariye ikabasohora mu nzu nabyo byerekana ko hari icyo bagombaga gukora bari baretse gukora.

Igisubizo cy’ingenzi umuntu yatanga kuri kiriya kibazo ni uko mu by’ukuri aha ibyakozwe n’abasahaba kuri uriya munsi binyuranye n’amatwara yabo basanzwe bazwiho (yokumvira intumwa), waba ari umugambi bari bumvikanyeho cyangwa n’imyitwarire yatunguye, iby’iyi nkuru ni urujijo tutamenye impamvu y’ukuri y’icyabateye gukora ibyo bakoze, Imana niyo iyobora inzira igororotse, Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 88 Kuya 11/ Rabi’ul Awwal / 1330

Urwitwazo ntirwemewe.

Umuntu wese ukoresha ubutabera, ushyira mu gaciro, aba agoma kuvugisha ukuri no ku kwemera aho kwaba kuri hose. Hari ibindi bitekerezo mu gusubiza ruriya rwitwazo rw’abavuganira abakoze ririya kosa

Page 490: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

490 AL-MURAJA‘ÄT

babakingira ikibaba, ndashaka kubibabwira kugirango abe arimwe mufata umwanzuro wa nyuma.

Hari abavuganiye ariya matwara bavuga bati: «Wenda intumwa y’Imana (s.a.w.w) gusaba guhabwa urupapuro n’ikidawa cya wino ntiyashakaga kwandika ahubwo yari igamije kubagerageza». Aha ku byo mwavuze turongeraho tuti: Iriya nkuru yabaye mu bihe bya nyuma intumwa yegereje kwitaba Imana, nk’uko bivugwa muri iriya Hadithi. Mu by’ukuri ntagihe nagito intumwa (s.a.w.w) yari ifite cyo kugerageza abantu, ahubwo cyari igihe cya nyuma cyagombaga gukoreshwa n’intumwa iburira abantu inabaraga, no kubagira inama y’icyo aricyo cyose cya ngombwa kandi gikenewe bazakora, no kugira Abayisilamu bose inama ya nyuma.

Mu by’ukuri buri muntu uba yegereje gupfa, ntaho aba agihuriye no kugerageza abandi cyangwa guterana nabo ububyara, icyo gihe aba ahugijwe n’ibyo arimo anahugijwe n’ibibazo by’abo asize inyuma ye, cyane cyane iyo ari intumwa y’Imana. Niba igihe cyose intumwa yabanye nabo itarabonye umwanya wo kubagerageza, yari kuwubona ite igihe yenda kuvamo umwuka? Imvugo y’intumwa (s.a.w.w) yababwiye nyuma yo gushwana no guteza isahinda n’urusaku imbere yayo, iti: «Ni mumvire aha mugende», mu by’ukuri ni ubuhamya bw’uko yari ibarakariye. Iyabaga bariya barwanyije itegeko ry’intumwa bari kuba bari mukuri, intumwa y’Imana ntiyari kubarakarira ahubwo yari kugaragaza kubishimira no gushimishwa n’igisubizo bayihaye.

Buri muntu uperereje iyi Hadithi, cyane cyane imvugo yabo y’uko intumwa ivuga amateshwa yataye umutwe, azahamya ko bari batahuye ko intumwa (s.a.w.w) ishaka gukora ikintu bo batashakaga ko gikorwa, bityo bayitungura bayibwira ariya magambo [y’uburere buke n’agasuzuguro], bakomeza gusakuza no guteza isahinda, bashwana, nk’uko bigaragara muri iriya Hadithi. Ibn Abbas kuba yaraturikaga akarira iyo yabaga ari kubara iyo nkuru, no kuyita ishavu ry’umunsi wa kane, n’ubundi buhamya busenya abitwaza ruriya rwitwazo, n’uko igisubizo cyahawe intumwa cyari kibi bikabije.

Abavuganira ibyakozwe na Umari kuri uriya munsi, bavuga ko Umari mu bya roho, yari afite ingabire y’Imana yamuhaga iteka gutahura no kumenya ibifitiye Abayisilamu akamaro, ibyo si ukuri, urwo rwitwazo rwabo ntirwemewe muri izi mpaka, kuko icyo gihe haba hemejwe ko hari ubwo Umari ariwe wari uri mukuri intumwa iri mu buyobe, n’uko iyo ngabire ya Umari bavuga yari yarahawe n’Imana yo gutahura ibifitiye Abayisilamu

Page 491: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 491

akamaro yumvikanamo, kuri uriya munsi yabashije gutahura ibifitiye Abayisilamu akamaro inatuma akora ibiri ukuri kurenza uwahishurirwaga ubutumwa n’Imana mu byo yaba avuga byose.

Banavuga ko Umari yashatse kuruhura intumwa imvune yo kwandika mu gihe yari yarembye. [Ndasaba] Imana izatume ukuri kumenyekana ibicishije mu kaboko kawe, uzi ko intumwa iyo ijya kubasha kwandikira Abayisilamu uriya murage byari kuyishimisha, no kuyiha ituze ku mutima kuko yaba isigiye abayoboke bayo ikizabarinda kuyoba. Itegeko riba rigomba kubahirizwa, ugushaka kuba kuvuye ku Mana, uzi neza ko ibyo byose ari iby’intumwa y’Imana. Intumwa y’Imana gushaka guhabwa urupapuro n’ikidawa cya wino, ni itegeko yari itanze, bityo akaba ntawari afite uburenganzira bwo kunyuranya naryo cyangwa kurirwanya:

“Ntibikwiye ko umugabo n’umugore bemera iyo Imana n’intumwa yayo bategetse bahitamo mu byemezo byabo icyo bashaka, uzasuzugura Imana n’intumwa yayo azaba ayobye ubuyobyi bugaragara”. (Qur’an, 33:36)

Uzirikane ko kurwanya kwabo itegeko yari itanze, guteza isahinda no gushwanira imbere yayo bayisakuriza, intumwa yaremerewe nabyo biranayibabaza, dore ko n’iyo nyandiko yaburijwemo yari kurinda abayoboke bayo kuyoba. Mu by’ukuri ni gute umuntu ugirira intumwa impuhwe mu rwego abona ko kuyandikisha inyandiko ari ukuyibuza amahoro, yatinyuka gutungura intumwa (s.a.w.w) ayibwira ko iteshaguzwa yataye umutwe?!1

1– Umari umuhungu wa Khatwaab, yavuze ko Intumwa itagomba guhabwa urupapuro n’ikidawa cya wino ngo yandike, yitwaje ko ibyo yashakaga kwandika bitari ngombwa, kandi ko bafite Qur’ani irimo byose. Avuga ayo magambo, yari yirengagije nkana ko n’ubwo bafite Qur’ani ariko bakeneye uyibasobanurira kandi igihe cyose Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ikiriho, ibyo ivuga bitaba amateshwa, kuko aba ari ibyo ihishurirwa n’Imana. Ku by’ibyo rero nta mpamvu n’imwe yo kutumvira Intumwa y’Imana (s.a.w.w), nta n’amahitamo ni ugukora icyo itegetse gusa".

Page 492: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

492 AL-MURAJA‘ÄT

Urwitwazo rwa mwene Khatwaabi rwo kuburizamo umugambi w’Intumwa (s.a.w.w), yitwaje imvugo igira iti: Dufite Qur’ani irimo byose irahagije; Ni igikorwa cyo kwigomeka, no gushyomanga mu magambo kuko urwitwazo nk’urwo ruvuguruza icyo gitabo, yigira intyoza mu kucyubahiriza nyamara atubahiriza ibikirimo. Qur’ani Umari yumvishaga ko ibahagije kandi irimo byose, ubwayo itegeka ko Abayisilamu bagomba gukora icyo Intumwa ibategetse ntakuzuyaza. Iyo rero ajya kuba ayubaha akanagendera ku mahame yayo koko, yagombaga guhita yubahiriza itegeko ry’Intumwa (s.a.w.w) ntakujya umunanu. Imana mu gitabo cyayo cyera iragira iti:

“Ibyo Intumwa ibazaniye mubifate,n’ibyo ibabujije mubireke” Qur’an. 59: 7

“Ntibikwiye ko umwemera n’umwemerakazi iyo Imana n’Intumwa yayo bategetse itegeko, bahitamo ibyo bashatse. Uzaca ku mategeko y’Imana n’Intumwa yayo azaba ayobye ubuyobyi bugaragara”Qur’an. 33: 36

Umari mwene Khatwaabi avuga ko Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yataye umutwe iri kuvugishwa, yakoresheje aya magambo y’Icyarabu akurikira: Inna rajula Layahijuru! Ndasaba abazi ururimi rw’Icyarabu basome muri digisiyoneri z’urwo rurimi, bisomere ubwabo igisobanuro cy’ukuri cy’ijambo Yahijuru, maze bihamirize uburyo mwene Khatwaabi yashiraga amanga yubahukaga Intumwa! Bihamirize ubwabo ko uwo mugabo atubahaga nabusa Intumwa y’Imana (s.a.w.w), bityo nabo bakaba batubaha Intumwa (s.a.w.w) nkawe iyo bahatira bamwe mu Bayisilamu kubaha utarubahaga Intumwa!

Iyo usomye digisiyoneri z’Icyarabu, usanga iryo jambo ryegereye cyane kwita uwo urivuzeho kuba ari umusazi cyangwa yegereye kubawe. Iryo jambo akaba ariryo ryakoreshejwe ribwirwa Intumwa y’Imana (s.a.w.w) n’umusahaba tubwirwa n’abashekhe ko yari igitangaza mu gukunda Imana (s.w.t) n’Intumwa yayo (s.a.w.w). N’utinyutse kumugaya, bakamwita umukafiri,! Muvandimwe musomyi, zirikana aho.

Agahomamunwa ni ukumva abambari b’uwo musahaba washiraga amanga ntiyubahe Intumwa y’Imana (s.a.w.w), barakazwa no kumva ko hari abamufata nk’uwo ariwe wese. Bakamucira urwo gupfa, bamurega ko atubashye umusahaba w’igikomerezwa mu Buyisilamu. Umusahaba wari umutoni ku Mana! Ntibarakazwe no kuba uwo musahaba atubahaga Intumwa (s.a.w.w) kugera ubwo ayigereranya nk’umusazi! Mu by’ukuri kuvuganira mwene Khatwaabi ku makosa nkariya biba ari kwifatanya nawe mu kubahuka Intumwa y’Imana (s.a.w.w).

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) siyo yonyine yagize ikigeragezo cy’abigishwa babangamiraga imigambi yayo, kubera inyungu zabo bwite, ahubwo ni ikigeragezo intumwa z’Imana zose zahuye nacyo. Soma muri Matayo, Luka, Mariko, Yohana, muri Bibiriya yera, isezerano rishya, urasanga ingero nyinshi zabameze nka mwene Khatwaabi mu kubangamira imigambi y’Intumwa z’Imana. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

Page 493: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 493

Bavuga ko Umari kubangamira umugambi w’intumwa y’Imana abuza abashaka kuyiha ibyo yari isabye ngo yandike umurage, yabonaga aribyo by’ibanze binarimo ubuhanga kurenza kuyiha ibyo yari isabye! Iyo ni imvugo mbi bikabije, iranatangaje cyane. Ni gute kureka guha intumwa ibyo yari isabye byaba aribyo birimo ubuhanga ari n’ibanze mu gihe intumwa yari yategetse ko ibihabwa?! Ni koye! Umari yibazaga ko intumwa y’Imana ishobora gutegeka ikintu, muri ako kanya kureka kugikora bikaba aribyo birimo ubuhanga, ukuri n’ibanze?

Igitangaje kuruta biriya byose n’indi mvugo yabo bagiramo bati: “Yaburijemo uriya mugambi w’intumwa abitewe no gutinya ko muri icyo gihe intumwa yashoboraga kwandikira Abayisilamu ibategeka gukora ibyo bazananirwa gushyira mu bikorwa, bityo ikaba itumye bazahanwa n’Imana kuko iryo tegeko riba ryanditse ntaburyo abantu banyuranya naryo. Ni gute yatinya ibyo mu gihe intumwa y’Imana yari imaze kuvuga iti: “Ntimuzayoba nyuma yayo na rimwe?” Ese ye! Abantu bavuga ariya magambo bibaza ko Umari yari azi ingaruka z’ibintu kurenza intumwa y’Imana? N’uko ariwe ugira amakenga, akanagirira Abayisilamu impuhwe kurenza intumwa y’Imana? Mu by’ukuri uko si ukuri.

Baravuga bati: “Bishoboke kuba Umari yaratinye ko abanafiki bazitwaza iyo nyandiko betera mu Bayisilamu gushidikanya ku ibyavugwaga n’intumwa, kuko intumwa yabyanditse irwaye, bityo iyo nyandiko ikaba impamvu y’amacakubiri no guteza intugunda. Mu by’ukuri nsaba Imana izatume muba impamvu yo gutuma aho ukuri kuri hamenyekana, uzi ko urwitwazo nkaruriya rudashoboka, kuko intumwa y’Imana (s.a.w.w) yari yavuze iti: “Ntimuzayoba nyuma yayo [inyandiko].” Bityo iyo mvugo ikaba yumvisha ko iriya nyandiko yari kubarinda kuyoba nyuma yo kuyandika; None ni gute nyuma yaho iyo nyandiko ariyo yaba impamvu y’amacakubiri nyuma yo gusebywa n’abanafiki?

Iyo [Umari] koko ajya kuba yaraburijemo umugambi w’intumwa abitewe no gutinya ko abanafiki bazashingira kuri iriya nyandiko batuma abantu bashidikanya ku ibyavugwaga n’intumwa, ni kuki ariwe wabibye mu bantu gushidikanya ku ibivugwa n’intumwa mu mvugo ye y’uko intumwa iteshaguzwa yataye umutwe, [bafite Qur’ani ibahagije]?1

1– Shaharasitani mu ntangiriro z’igitabo cye Nihalu-wal-milal, na Ibin Hadid al-Mu’utaizily mu gitabo cye Sharihu Nahajul-balagha, bavuga ko igihe cya mbere abanafiki baboneyeho icyuho cyo gutuma Abayisilamu bashidikanya mu idini, cyari

Page 494: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

494 AL-MURAJA‘ÄT

Naho imvugo yabo bavuganira Umari bamukingira ikibaba aho basobanura izi Aya zigira ziti:

“Ntacyo aricyo cyose twaretse mu gitabo “tutakivuzeho”.“(Qur’an, 6:38).

N’indi Aya igira iti:

“Uyu munsi mbujurije idini yanyu”. (Qur’an, 5:3)

Ibyo bisobanuro by’amakosa, kuko ziriya aya zombi zitavuga kurinda Abaysilamu kuyoba, nta n’ubwo zihamiriza abantu kubayobora, none ni gute bari kwihunza inyandiko intumwa yashakaga kubandikira yari kubayobora no kubarinda kuyoba bitwaje ibivugwa muri ziriya Aya?

Iyabaga Qur’ani yera yari ihagije kurinda Abayisilamu kuyoba, Abayisilamu ntibaba barimo abayobye hanarimo amacakubiri n’ibice, bidashobora gushira, ntibyari kubaho.1 Mu rwitazo rwa nyuma, bavuga ko Umari yasobanukiwe ko iriya nyandiko itari kurinda buri wese mu Bayisilamu kuyoba, ahubwo ngo yasobanukiwe ko nyuma yo kwandikwa kw’iyo

igihe Intumwa (s.a.w.w) yari yarembye yegereje gupfa. Uwabimburiye abashakaga gutera ugushidikanya ku ntumwa mu Bayisilamu, ni Umari bin Khatwaabi; ubwo yamaganaga bikemerwa abashakaga guha Intumwa (s.a.w.w) icyo yari isabye guhabwa imbere y’Abayisilamu. Aho ni bwo agaco k’abanafiki kahise gafatirana gatera mu ryo Umari yari avuze, bose hamwe bati: Igitabo cy’Imana kiraduhagije. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

1– Urazi neza ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) itigeze ivuga iti: «Ndashaka kubandikira amategeko», kuburyo isubizwa ko bafite igitabo cy’Imana gihagije, nk’uko na none iyo ijya kuba hari amategeko mashya yashakaga gushyiraho mu nyandiko, nayo yari kuba impamvu yo kurinda Abayisilamu ubuyobyi. Nta rwitwazo na rumwe rwakwemerwa rw’ababangamiye uriya mugambi hitwaje ko bafite Qur’ani ibahagije. Uzi neza ko n’ubwo dufite Qur’ani biba ngombwa ko Abayisilamu bakenera Suna z’intumwa (s.a.w.w) kugira ngo babashe gusobanukirwa no gusobanura Qur’ani. Iyabaga Qur’ani itarikeneye ibisobanuro by’intumwa n’ibivugwa nayo [aribyo Umari yitwaje aburizamo umugambi w’intumwa] ntabwo Imana Aza wa Jala iba yarabwiye intumwa yayo iti:

"الذكر لتبين للناس ما نزل اليهم وأنزلنا اليك"

“Twaguhishuriye igitabo kugira ngo usobanurire abantu ibyo bahishuriwe.”

Page 495: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 495

nyandiko Abayisilamu batazahuriza ku buyobe. Bavuga ko yamenye ko Abayisilamu guhuriza ku buyobe nyuma y’intumwa ari ikintu kitazabaho na rimwe, akaba ari uko bizagenda intumwa yakwandika iriya nyandiko cyangwa itayandika.

Twongeye ku byo mwavuze, turavuga tuti: “Ntabwo Umari yari mu rwego rwo hasi mu gusobanukirwa kuburyo ananirwa gusobanukirwa Hadithi (imvugo) y’intumwa yari yasobanukiwe n’abantu bose. Abanyamugi n’abanyagiturage bari bahari ubwo intumwa (s.a.w.w) yasabwaga guhabwa ikidawa cya wino n’urupapuro, basobanukiwe ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) ishaka kubandikira umurongo bazagenderaho ukaba impamvu yuzuye izabarinda kuyoba imaze kwitaba Imana iyo bayireka ikandika. Iki nicyo gisobanuro buri wese wumvishe iriya Hadithi abasha gusobanukirwa. Umari (r.a) yari azi neza ko intumwa y’Imana (s.a.w.w) nta makenga ifite yuko abayoboke bayo bazahurira (ijma) ku kuyoba, kuko Umari (r.a) yari yarumvishe intumwa y’Imana ivuga iti:

ال تجتمع أمتي »قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

ال »، وقوله صلى هللا عليه وآله وسلم «على الخطأ

.«تجتمع على ضالل [Ntabwo abayoboke banjye bazahuriza “ijma” ku ikosa] [Ntabwo abayoboke banjye bazahuriza “ijma” ku buyobyi].

N’indi mvugo y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavuze iti:

… وقوله: ال تزال طائفة من أمتي ظاهرين على الحق

الحديث

“Agatsiko mu bayoboke banjye kazakomeza kuba gafite igihagararo cy’ukuri [mu dini].”

Yari anazi Aya igira iti:

Page 496: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

496 AL-MURAJA‘ÄT

"Allah yasezeranyije abemeye muri mwe bakanakora ibikorwa byiza, kuzabagira abayobozi ku isi nk’uko yagize ababanjirije abayobozi, mu by’ukuri azahagarika idini yabo yabashimiye, azabahindurira “abahe amahoro” nyuma y’ubwoba bwabo. Bazajye bansenga, ntibazagire icyo bambangikanya nacyo". (Qur’an, 24:55)

Wongeyeho indi mirongo yera tutavuze iri mu Qur’ani na Suna ivuga ko na rimwe Abayisilamu batazahurira ku kuyoba. Ntabwo byajya mu bitekerezo bya Umari yewe n’ibitekerezo by’undi uwo ariwe wese ko ubwo intumwa y’Imana yakaga ikidawa cya wino n’urupapuro yari ifite amakenga y’uko Abayisilamu bose bazayoba ntihasigare n’uwakirazira nyuma yayo. Ibyo Umari yagombaga gusobanukirwa hariya ni kimwe nk’ibisobanukirwa n’undi wese wumvise iriya Hadithi, ntiyagombaga gusobanukirwa ibinyuranye n’ibivugwa na Qur’ani na Suna.

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) kurakazwa n’ibyo Umari na bagenzi be bari bakoze, kugera ubwo ibirukana mu nzu ibabwira iti: «Mumve imbere, ni ubundi buhamya bw’uko icyo bari baretse gukora cyari itegeko. Iyo kurwanya kwa Umari guhabwa kw’intumwa ibyo yari isabye yari kuba abitewe no gusobanukirwa nabi nk’uko bamuvuganira, icyo intumwa yagombaga gukora ni ukumufasha kumwumvisha icyo yashaka kumvisha atasobanukiwe, ntiyari kumusohora mu nzu. Icyo gihe yari kubabwira iti: «Mwanyumvise nabi, icyo nshaka kuvuga ni iki mu mwanya wo kubasohora mu nzu». Nanone kurira kwa Ibn Abbas uko yavugaga iyo nkuru, ni ubuhamya bushimangira ukuri kw’ibyo tuvuga.

Mu by’ukuri gushyira mu gaciro, bituma nyirabyo agomba kubabazwa n’ibyabaye kuri uriya munsi aho kubishakira impamvu no gukingira ikibaba ababikoze.1 Iyabaga byari nk’uko wabivuze ibyabaye akaba ari ukwibeshya,

1– Umari umuhungu wa Khattab, yavuze ko Intumwa itagomba guhabwa urupapuro n’ikidawa cya wino ngo yandike, yitwaje ko ibyo yashakaga kwandika bitari ngombwa, kandi ko bafite Qur’ani irimo byose. Avuga ayo magambo, yari yirengagije nkana ko n’ubwo bafite Qur’ani ariko bakeneye uyibasobanurira kandi igihe cyose Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ikiriho, ibyo ivuga bitaba amateshwa, kuko aba ari ibyo ihishurirwa n’Imana. Ku bw’ibyo rero nta mpamvu n’imwe yo kutumvira Intumwa y’Imana (s.a.w.w), nta n’amahitamo ni ugukora icyo itegetse gusa".

Urwitwazo rwa mwene Khattabi rwo kuburizamo umugambi w’Intumwa (s.a.w.w), yitwaje imvugo igira iti: Dufite Qur’ani irimo byose irahagije; Ni igikorwa cyo kwigomeka, no gushyomanga mu magambo kuko urwitwazo nk’urwo ruvuguruza

Page 497: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 497

icyo gitabo, yigira intyoza mu kucyubahiriza nyamara atubahiriza ibikirimo. Qur’ani Umari yumvishaga ko ibahagije kandi irimo byose, ubwayo itegeka ko Abayisilamu bagomba gukora icyo Intumwa ibategetse ntakuzuyaza. Iyo rero ajya kuba ayubaha akanagendera ku mahame yayo koko, yagombaga guhita yubahiriza itegeko ry’Intumwa (s.a.w.w) ntakujya umunanu. Imana mu gitabo cyayo cyera iragira iti:

"Ibyo Intumwa ibazaniye mubifate,n’ibyo ibabujije mubireke" Qur’an. 59: 7

"Ntibikwiye ko umwemera n’umwemerakazi iyo Imana n’Intumwa yayo bategetse itegeko, bahitamo ibyo bashatse. Uzaca ku mategeko y’Imana n’Intumwa yayo azaba ayobye ubuyobyi bugaragara" Qur’an. 33: 36

Umari mwene Khatwaabi avuga ko Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yataye umutwe iri kuvugishwa, yakoresheje aya magambo y’Icyarabu akurikira: Inna rajula Layahijuru! Ndasaba abazi ururimi rw’Icyarabu basome muri digisiyoneri z’urwo rurimi, bisomere ubwabo igisobanuro cy’ukuri cy’ijambo Yahijuru, maze bihamirize uburyo mwene Khatwaabi yashiraga amanga yubahukaga Intumwa! Bihamirize ubwabo ko uwo mugabo atubahaga nabusa Intumwa y’Imana (s.a.w.w), bityo nabo bakaba batubaha Intumwa (s.a.w.w) nkawe iyo bahatira bamwe mu Bayisilamu kubaha utarubahaga Intumwa!

Iyo usomye digisiyoneri z’Icyarabu, usanga iryo jambo ryegereye cyane kwita uwo urivuzeho kuba ari umusazi cyangwa yegereye kubawe. Iryo jambo akaba ariryo ryakoreshejwe ribwirwa Intumwa y’Imana (s.a.w.w) n’umusahaba tubwirwa n’abashekhe ko yari igitangaza mu gukunda Imana (s.w.t) n’Intumwa yayo (s.a.w.w). N’utinyutse kumugaya, bakamwita umukafiri,! Muvandimwe musomyi, zirikana aho.

Agahomamunwa ni ukumva abambari b’uwo musahaba washiraga amanga ntiyubahe Intumwa y’Imana (s.a.w.w), barakazwa no kumva ko hari abamufata nk’uwo ariwe wese. Bakamucira urwo gupfa, bamurega ko atubashye umusahaba w’igikomerezwa mu Buyisilamu. Umusahaba wari umutoni ku Mana! Ntibarakazwe no kuba uwo musahaba atubahaga Intumwa (s.a.w.w) kugera ubwo ayigereranya nk’umusazi! Mu by’ukuri kuvuganira mwene Khatwaabi ku makosa nkariya biba ari kwifatanya nawe mu kubahuka Intumwa y’Imana (s.a.w.w).

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) siyo yonyine yagize ikigeragezo cy’abigishwa babangamiraga imigambi yayo, kubera inyungu zabo bwite, ahubwo ni ikigeragezo intumwa z’Imana zose zahuye nacyo. Soma muri Matayo, Luka, Mariko, Yohana, muri Bibiriya yera, isezerano rishya, urasanga ingero nyinshi zabameze nka mwene Khatwaabi mu kubangamira imigambi y’Intumwa z’Imana. [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

Page 498: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

498 AL-MURAJA‘ÄT

n’imyitwarire yatunguranye batari basanganywe nk’uko wavuze, ntibibe wari umugambi n’ubugambanyi byakozwe nkana, ariko atari uko ibyo bakoze ni agahoma munwa kateje akaga n’ishavu ritazasibangatana mu mateka, n’inkuru izama ibihe byose ari incamugongo, twese turi ab’Imana kandi niyo tuzasubiraho. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 89 Kuya 14/ Rabi’ul Awwal / 1330

I. Kwemera ko urwitwazo rukingira ikibaba ababurijemo umugambi w’intumwa rutemewe.

II. Gusaba kubwirwa izindi nkuru kimwe nk’iyo tumaze kubona.

1) Watamaje abashaka gukingira ikibaba abakosheje, ushyira ahagaragara ikinyoma cyabo, urwitwazo rwabo urugira impfabusa, ubafungira amayira ntibaba bakibashije kugera aho bashakaga kugera, ntihasigara ikidasobanutse ku byo wavuze.

2) Komeza nta nkomyi, uvuge izindi nkuru zaho abasahaba bagiye banga nkana kugendera ku mirongo yera, cyangwa bayiha ibisobanuro bijyanye n’irari ry’imitima yabo bitari iby’iyo mirongo by’ukuri. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 90 Kuya 17/ Rabi’ul Awwal / 1330

Ingabo zari ziyobowe na Usamah.

Niba koko ugeze aho wemera ukuri, uratura ugaragaza ko ukwemeye ntiwatinya kugawa n’abagaya, mu by’ukuri uraba uri intwari ndashyikirwa,

Page 499: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 499

n’umumenyi udasanzwe. Bityo umuntu nkawe akaba atari mu rwego runanirwa gutandukanya hagati y’ikiri ukuri n’ikitari ukuri, kandi ntashobora guhisha ukuri.

Imana yongere icyubahiro cyawe, wansabye ko nkomeza kukubwira izindi nkuru zigaragaza aho abasahaba bagiye banga kugendera ku mirongo yera (Qur’ani na Suna) nkana, bityo nkaba nagusabaga kuzirikana ibivugwa muri iyi nkuru y’ingabo zari ziyobowe na Usamah ibn Zayd ibn Harith zari zigiye kugaba igitero ku Baroma. Icyo gitero akaba aricyo gitero cya nyuma intumwa yari igabye mu buzima bwayo.

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yitaye ku kohereza izo ngabo muri iyo mirwano bidasanzwe, itegeka abasahaba kujya muri uwo mutwe iranabibashishikariza cyane. Ubwayo aba ariyo itegura izo ngabo inagena abazibamo kugira ngo babone inyungu ziri mu kujya muri icyo gitero inabatoteza kwitabirira urwo rugamba. Intumwa y’Imana ntiyagira n’umwe isiga mu bakuru muri ba Muhajirun na Answar itamushyize muri izo ngabo, barimo Abubakari, Umari,1 Abu Ubayda, Sa’d n’abandi nkabo.1

1– Abanditsi bose b’amateka na Hadithi, bahurira ku kuba Abubakari na Umari (r.a) bari mu mutwe w’ingabo wari uyobowe na Usama, ibyo babyemeranyijeho mu bitabo byabo, nta n’umwe wabinyuranyijeho n’undi. Soma igitabo ushaka mu bitabo by’amateka na Hadithi urasanga ariko biri, nka Tabaqaat ibin Saad, Tarekhe Tabari, Ibin Athiri mu gitabo cye, Sira al-Halabi, Sira al-Dahlaniyah n’abandi.

Al-Halabi mu gitabo cye cy’amateka yanditsemo inkuru nziza, tugiye kuyandukura uko yayanditse :

Page 500: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

500 AL-MURAJA‘ÄT

Iyo nkuru yabaye mu mwaka wa 11 tariki 26 ukwezi kwa Safar, A.H. K’umunsi wakurikiyeho intumwa y’Imana (s.a.w.w) yahamagaje Usamah iramubwira iti: “Jya aho iso yiciwe, abe ariho werekeza ingabo ugiye kuyobora, kuko nakugize umukuru w’ingabo, bityo gaba igitero mu karere ka Ubna2 mu gihe cya mugitondo, utwike inzu zabo, jyenda vuba mbere y’uko ibi bimenyekana. Niba Imana iri buguhe instinzi, ntuzahamare igihe kirekire. Ujyane n’abakuyobora inzira, utware n’abazajya bakora akazi ku butasi.”

قد أورد الحلبي حيث ذكر هذه السرية في الجزء

الثالث من سيرته، حكاية ظريفة، نوردها بعين

لفظه، قال: ان الخليفة المهدي لما دخل البصرة

رأى أياس بن معاوية الذي يضرب به المثال في

ئة من العلماء االذكاء، وهو صبي ووراءه أربعم

ي: أف لهذه العثانين وأصحاب الطيالسة فقال المهد

أي ـ اللحى ـ أما كان فيهم شيخ يتقدمهم غير هذا

الحدث؟ ثم التفت اليه المهدي وقال: كم سنك يا

فتى؟ فقال: سني أطال هللا بقاء أمير المؤمنين سن

أسامة بن زيد بن حارثة لما واله رسول هللا صلى هللا

عليه وآله وسلم جيشا فيه أبو بكر وعمر، فقال:

بارك هللا فيك وقال الحلبي وكان سنه سبع عشرة تقدم

سنة.

“Khalifa al-Mehdi yinjiye Basra yabonye Iyas ibn Mu’awiyah, wari uzwiho kuba umunyabwenge, yari akiri muto, yari azengurutswe n’abantu maganane b’abamenyi, al-Mehdi aramubaza ati: ‘Mbega abanyabwanwa! Ubu mwabuze undi muntu ukuze mwakwigaho utari uyu mwana?’ Arahindukira areba wa mwana aramubaza ati: «Ufite imyaka ingahe? Aramusubiza ati: ‘Allah ahe Amirul Muminin (avuga khalifa al-Mehdi) amuhe kutubamo igihe kirekire, mfite imyaka nk’iyari ifitwe na Usamah ibn Zayd ibn Harithah ubwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yamuhaga kuyobora umutwe w’ingabo warimo abashehse akanguhe nka Abubakari na Umari.’ Al-Mehd aravuga ati: ‘Jya imbere, Allah aguhe imigisha.’ Icyo gihe Usama yari afite imyaka cumi n’irindwi.”

1– Umari yajyaga abwira Usamah ati: “Intumwa y’Imana «s.a.w.w» yagusize uri comanda wanjye.” Iyo mvugo yanditswe n’abanditsi benshi barimo al-Halabi aho avuga ku ingabo za Usamah mu gitabo cye Al-Sira al-Halabiyya, inandikwa n’abanditsi benshi ba Hadithi.

2– Ubna ni akagari kari Balqa hagati ya Ashkelon (icyambi kiri mu majyepfo y’iburengerazuba muri Palestina) na Ramallah (iri mu burengerazuba bwa Jordan), hafi na Mu’ta aho Zayd ibn Harithah na Ja’far ibn Abi Talib, biciwe.

Page 501: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 501

Tariki ya 28 mu kwezi kwa Safar, indwara yaje kuviramo urupfu rw’intumwa yariyongereye, itangira kuribwa umutwe cyane. Mu gitondo cyo kuwa 29 mu kwezi Safar, intumwa y’Imana imenya ko ingabo yahisemo kuyoborwa na Usamah zanze kujya mu gitero yari yazitegetse kujyamo, ijya kubonana nazo izishishikariza kwitabira kujya aho yari yazohereje. Ubwayo aba ariyo ihereza n’amaboko yayo matagatifu Usamah ibendera (ryahabwaga uwabaga ahawe kuyobora ingabo), igira ngo ibatere kugira igishyuhirane no gushishikarira ibyo yari yabategetse. Irangije iravuga iti: “Jya mu mirwano mu zina ry’Imana no kubera Imana, urwane n’abatemera Imana.” Usamah yakira iryo bendera yari ahawe, arihereza Buraydah kurimutwaza, ingabo yari ayoboye zigenda biguru ntege maze zishyira ikambi yazo i Jurf [hanze ya Madina gato]. Ziba ariho zikambika ntizagira aho zijya, n’imvugo zose intumwa yari yakoresheje izishishikariza kujya aho yari yazitegetse kugaba igitero, iti:

اغز صباحا على أهل »لقوله صلى هللا عليه وآله وسلم:

«وأسرع السير لتسبق األخبار»وقوله: « أبني“Mu gitondo cya kare mugabe igitero kubanya Ubna, jyenda mbere y’uko ibi bimenyekana,” n’izindi mvugo zinyuranye yakoresheje ibumvisha ko mu maguru mashya bagomba kuba bageze aho bagomba kugaba igitero bagatangiza imirwano, ariko ntibabikora.

Bamwe muri bo bagaya intumwa kuba yagize Usamah umukuru w’izo ngabo, nk’uko banenze ubutwarwe bw’ingabo bwa se akiriho ubwo intumwa yamuhaga kuziyobora, barushaho kujya impaka kuri ibyo. Ntibanyuzwe no kuba Usama yagizwe umukuru w’ingabo n’ubwo bwose bari biboneye intumwa (s.a.w.w) imuhereza ibendera n’amaboko yayo matagatifu, ishimangira ubuyobozi imuhaye imubwira iti: “Nkugize umuyobozi w’izi ngabo,”1 kandi ibyo intumwa yabikoraga yarembye irwaye umutwe. Ibyo byose ntibyababuza gushidikanya ku buhanga n’impamvu zateye intumwa (s.a.w.w) kugira (Usamah) umukuru w’ingabo, kuburyo kuveba kwabo intumwa bitwaje kugaya ubuyobozi bwa Usamah byarakaje Intumwa (s.a.w.w) ihaguruka igitaraganya yarembeye ifunze igitambaro kirimo amazi ku mutwe umutwe uyirya cyane, itibashije itanabasha

1– Buri wese wanditse ku ingabo zari ziyobowe na Usama, mu banditsi b’amateka na Sira, yanditse ko bavebye intumwa (s.a.w.w) bayigayira kugira Usama umuyobozi w’ingabo, ibyo birakaza intumwa bituma ijya kubareba igitaraganya ngo yamagane abari gusebya Usama banayigayira kuba yamugize umuyobozi.

Page 502: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

502 AL-MURAJA‘ÄT

kugenda igenda bayirandase, ijya kongera kubahendahenda kujya aho yari yazibwiye kugaba igitero. Ibyo byabaye ku ya 10 mu kwezi kwa Rabi’l-Awwal, hasigaye iminsi ibiri ngo yitabe Imana, yurira mimbari, imaze kwicara kuri mimbari, intumwa y’Imana yashimiye Imana iranayisingiza, nyuma nk’uko bivugwa n’abanditsi bose ba Hadithi n’amateke, intumwa y’Imana (s.a.w.w) iravuga iti:

أيها الناس »م: قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسل

ما مقالة بلغتني عن بعضكم في تأميري أسامة؟ ولئن

طعنتم في تأميري أسامة، لقد طعنتم في تأميري

أباه من قبله، وأيم هللا إنه كان لخليقا باالمارة،

«وان ابنه من بعده لخليق بها“Yemwe bantu! Namenye ko bamwe murimwe batashimishijwe no kuba nagize Usamah umuyobozi mukuru [w’ingabo]. Niba mufite ingingimira k’ubuyobozi bukuru bwe bw’ingabo, ni nako mwazigize ubwo nagiraga se [akiriho umukuru w’ingabo], ise mu by’ukuri mwamwanze yari abashije kuyobora ingabo, n’umwana we nyuma ye arabibashije.”

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibashishikariza kugenda, barayisezera berekeza ahari hakambitse izindi ngabo i Jurf, mu gihe bayisezeraga ni nako yakomezaga kubashishikariza gutebutsa mu maguru mashya bakajya aho yari yabohereje. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) irushaho kuremba, ariko yari ikivuga iti: “Nyamuna ngabo ziyobowe na Usama nimutebutse kugaba igitero! Ni mujye aho nabohereje kurwana! Nyamuna ni mutebutse ingabo ziyobowe na Usamah!” Ikomeza gusubiramo ayo magambo ibategeka kugenda ariko ntihagira ushingura ikirenge [aho bari bashyize inkambi].

Ku ya 12 mu kwezi kwa Rabi’ul-Awwal, Usama yavuye mu nkambi y’ingabo zari zakambitse i Jurf ajya gusura intumwa y’Imana (s.a.w.w), intumwa y’Imana (s.a.w.w) imutegeka vuba na bwangu guhita ajya n’ingabo yari ayoboye aho bagomba kugaba igitero, ivuga iti: “Ejo ku bwimigisha y’Imana Aza wa Jala, muzinduke mugenda mu gitondo cya kare,” asezera ku ntumwa yerekeza ku inkambi. Umari bin Khattabi arikumwe na Abu Ubaydah, nabo bavuye mu nkambi bajya gusura intumwa y’Imana. Basanga intumwa iri kumira umwuka wayo wa nyuma. Intumwa y’Imana yitabye Imana, ubuzima bwanjye n’ubwabatuye isi yose babutange igitambo kubera yo, kuri uwo munsi, za ngabo zigaruka i Madina zihagarika icyo gitero muri ako kanya.

Bagiye impaka z’urudaca ku gusesa umutwe w’ingabo wari uyobowe na Usama basaba Abubakari wari umaze kuba khalifa, gusesa icyemezo cyo

Page 503: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 503

kohereza izo ngabo ziyobowe na Usama wari washyizweho n’Intumwa y’Imana (s.a.w.w), agashinga undi mutwe uyobowe n’undi utari Usama akabona kuzohereza. Bamusaba kugenza atyo batitaye ku magambo n’ibyari byakozwe n’intumwa ibashishikariza kugaba icyo gitero vuba na bwangu abanzi batari batahura ko bateye babone uko bitegura, no gucisha make bakemera kuyoborwa na Usama. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ubwayo ariyo yarushye itegura izo ngabo, igira Usama umuyobozi mukuru wazo, ubwayo inamuhereza ibendera imubwira iti: “Ejo mu gitondo cya kare ku bw’imigisha y’Imana Aza wa Jala, jyenda” intumwa (s.a.w.w) irinda ivamo umwuka ntaho bari bajya nk’uko twari twabivuze.

Uretse ko iyo khalifa wari mushya wari wazunguye intumwa [Abubakari] ataza kwanga akagira igihagararo, bari bemeje gusesa uwo mutwe w’ingabo no kwambura Usama ibendera yari yahawe n’intumwa (s.a.w.w). Babonye Abubakari afite umugamnbi wo kohereza uwo mutwe w’ingabo uyobowe na Usama byanze bikunze, Umari yasanze Abubakari aho ari, amusaba mu zina ray Answari gukura Usamah k’ubuyobozi bw’ingabo no kumusimbuza undi. Nta gihe kinini bari bamaze barakaje intumwa y’Imana (s.a.w.w) banayiteye agahinda kubera kuyigaragariza kudashimishwa n’uko yahisemo Usamah imugira umukuru w’ingabo, ibyo babikora nta gihe kinini cyari gishize intumwa (s.a.w.w) ivuye mu rugo igitaraganya, irwaye umutwe yarembye, iziritse igitambaro kirimo amazi mu mutwe, itabasha kugenda bayirandase kubera iki kibazo, yurira mimbari itabasha no kuvuga, iravuga iti:

ايها الناس ما مقالة بلغتني عن بعضكم في »فقال:

تأميري أسامة، ولئن طعنتم في تأميري أسامة لقد

طعنتم في تأميري أباه من قبله، وأيم هللا إنه كان

.«لخليقا باالمارة، وان ابنه من بعده لخليق بها“Yemwe bantu! Namenye ko bamwe murimwe batashimishijwe no kuba nagize Usamah umuyobozi mukuru [w’ingabo]. Niba mufite ingingimira k’ubuyobozi bukuru bwe bw’ingabo, ni nako mwazigeze ubwo nagiraga se [akiriho umukuru w’ingabo], ise mu by’ukuri wari abashije kuyobora ingabo, n’umwana we nyuma ye arabibashije.”

Khalifa mushya [Abubakari] yanze ikifuzo cyabo cyo gusesa igitero, anabangira yivuye inyuma gukuraho Usamah akamusimbuza undi k’ubuyobozi bwazo. Abubakari arasimbuka afata Umari mu bwanwa

Page 504: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

504 AL-MURAJA‘ÄT

aramubwira ati: “Nyoko yakubyariye ubusa, urashaka ko nkuraho umuyobozi watoranyijwe n'intumwa y'Imana”? 1banze kujya mu mutwe w’ingabo zari ziyobowe na Usamah. Umubare w’abasirikare bari muri uwo mutwe ntiwari munsi y’ibihumbi bitatu, n’abasirikare bagendera ku farasi igihumbi. Abenshi mu bari bashyizwe n’intumwa muri uwo mutwe barakwepye.

Nk’uko biri mu ntangiriro ya kane mu gitabo cya Shahristani cyitwa Al-Milal wal Nihal, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

قال صلى هللا عليه وآله وسلم ـ فيما أورده

الشهرستاني في المقدمة الرابعة من كتاب الملل

«. جهزوا جيش أسامة، لعن هللا من تخلف عنه»والنحل: “Mutebutse ingabo ziyobowe na Usama, Imana ivume ibakwepye kujya mu ngabo ziyobowe na Usama.”

Zirikana ko mbere bari bagiye muri uwo mutwe biguru ntege, bagera aho baza gukwepa, babitewe n’impamvu za politike bashakaga gushimangira, inyungu zabo za politike bazirutisha gushyira mu bikorwa itegeko bari bategetswe n’intumwa (s.a.w.w). Babona ko gushyira inyungu zabo za politike imbere aribyo byibanze na ngombwa, kuko basanze kujya muri izo ngabo intumwa igapfa badahari, biri bube impamvu yo kurata gufata ubukhalifa.

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabohereje igamije kugira ngo ibakure mu murwa mukuru ibajyane kure yawo, igira ngo iharurire amarembo khalifa wayo Amirul Muminin Ali ibn Abitalib (a.s) azafate ubukhalifa nta kirogoya igihe bazaba bagarutse bavuye mu mirwano, bazasange Ali (a.s) yaramaze kwicara ku ntebe y’ubutegetsi, icyo gihe ntaho bari guhera bamurwanya. Intumwa y’Imana yahisemo Usamah imugira umutware w’ingabo, icyo gihe yari afite imyaka cumi n’irindwi, igirango itoze bamwe muri bo kwicisha bugufi, bakemera kuyoborwa n’uwo ariwe wese mu gihe abifitiye ubushobozi n’uburenganzira, no gushaka gushyira kuri gahunda irari rya bamwe, no gushaka kurinda umutekano wa hejo hazaza h’u buyisilamu wari kuzabangamirwa n’abari bafite inyota y’ubutegetsi, nyuma y’uko ishyize ku buyobozi utari bo. Ariko bari inyaryenge kuburyo babashije gutahura icyari kigamijwe n’intumwa (s.a.w.w) mu gutegura icyo gitero,

1– Iyi Hadithi yanditswe na al-Halabi na al-Dahlani mu bitabo byabo, na Ibn Jarir al-Tabari mu gitabo cye cy’amateka, n’abandi banditsi b’amateka.

Page 505: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 505

bityo akaba ari nayo mpamvu banenze kugirwa kwa Usamah umuyobozi wabo, banga kuyoborwa nawe no kujyana nawe muri icyo gitero, bakambika i Jurf ntibahava kugeza ubwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yitabye Imana.

Intumwa imaze kwitaba Imana, batekereza gukura Usamah k’ubuyobozi bw’ingabo no kumwambura ibendera yari yahawe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w), no gusesa icyo gitero nticyoherezwe. Nanone abenshi muri bo bakwepa kujya k’urugamba, nk’uko wabimenye. Ibyo n’ibintu bitanu byari mu mirongo yera [Hadithi] banze nkana gukora baranabirwanya, bashyira imbere inyungu zabo za politike, bakora ibyo bashakaga aho kugira ngo bakore ibyo bari bategetswe n’intumwa. Wassalam.

Umuvandimwe.

(Sh).

IBARUWA YA 91 Kuya 19/ Rabi’ul Awwal /1330

I. Impamvu zateye abari mu ngabo za Usamah gukwepa.

II. Nta Hadithi irimo umuvumo w’abakwepye kujya mu ngabo za Usama.

1) Yego koko intumwa y’Imana yabashishikarije kujya mu ngabo zari ziyobowe na Usamah, ibategeka kugenda nk’uko wabivuze, ibatota gukora ibyo yari ibategetse igera aho ibwira Usamah iti: “Jyenda ejo mu gitondo [wowe n’ingabo uyoboye] usesekare i Ubna ugabe igitero ku banzi [bacu] baho.” Ntiyamureka ngo ajyeyo nimugoroba, imutota kwihutisha kugenda. Ariko mu gihe gito ubuzima bw’intumwa burahindka irushaho kuremba, imitimanama yabo ntiyabemerera gusiga intumwa imeze ityo, batangira kugira amakenga ko ishobora kuba igiye kwitaba Imana, baremererwa no kuyisiga imeze gutyo.

Bagenda biguru ntege, bakambika i Jurf barindiriye kumenya aho ubuzima bw’intumwa bwerekeza, batinya ko yaba igiye kwitaba Imana. Gukambika kwabo i Jurfa kukaba kwaratewe n’impamvu ebyiri: Gukurikiranira hafi

Page 506: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

506 AL-MURAJA‘ÄT

ubuzima bw’intumwa bagasubiza umutima mu gitereko bamenye ko ubuzima bwayo bugenda neza, cyangwa ko yitabye Imana bakitegura kuyishyingura, bakanashyiraho ubutegetsi busigara buyoboye Abayisilamu nyuma y’intumwa. Bityo bakaba bari bafite impamvu yumvikana batagayirwa kutajya k’urugamba n’abandi kwanga kujya mu ngabo za Usama.

Naho kuveba kwabo intumwa (s.a.w.w) kuba yarahisemo Usamah kuba umukuru w’ingabo mbere y’urupfu rw’intumwa y’Imana (s.a.w.w), n’ubwo bwose intumwa (s.a.w.w) yagaragaje mu bikorwa no mumagambo kwita k’ubuyobozi bwa Usama, babitewe n’uko yari akiri umusore muto mu gihe yari mu basaza n’ibikwerere. Ubusanzwe kamere y’ibikwerere n’abasaza ntijya yemera kuba munsi y’ubuyobozi bw’insoresore. No kutemera ubuyobozi bw’insoresore; bityo kwanga kwabo kuyoborwa n’umusore si ibyo badukanye ahubwo n’ibyo bakoreshejwe na kamere muntu, ibaze kuri ibyo. Naho gusaba gukura Usamah k’u buyobozi bw’ingabo nyuma y’urupfu rw’intumwa y’Imana (s.a.w.w), kuri iki bavuganirwa na bamwe mu bamenyi bavuga ko kuba barasabye Siddiq (Abubakari) kubikora, byerekana ko bo babonaga inyungu za rubanda ziri mu gukura Usama ku’ uyobozi bw’ingabo.

Ariko njye iyo nshyize mu gaciro, simbona impamvu inyuze ubwenge yabateye gukura Usama k’ubuyobozi nyuma y’uko intumwa (s.a.w.w) yarakajwe n’uko bayisabye gukura Usama kuri ubwo buyobozi, kubera kwamagana basabaga gukurwa kwa Usamah kuri ubwo buyobozi, iva mu rugo igitaraganya, yarembye yaziritse igitambaro gitose ku mutwe, kugira ngo yamaganire kuri mimbari abafite ibyo bitekerezo. Ibyo bakoze bikaba ari imyitwarire igayitse itazasibangatana mu mateka, impamvu zindi zaba zarabateye gukora ibyo bakoze ni Imana izizi.

Naho umugambi wabo wo gusesa igitero, basaba al-Siddiq [Abubakari] kugisesa, n’uburyo bari babonye intumwa yitaye inashishikariza kugaba icyo gitero aho yari yababwiye kukigaba, n’imvugo yavugaga izisubiramo ibasaba mu maguru mashya kugenda, ntakindi cyabibateye uretse kugira amakenga k’umutekano w’umugi wabo (wa Madina) ntuzaterwe no gufatwa mpiri n’ababangikanyamana bari mu nkengero zawo, igihe ingabo zawurindaga zizaba zitawurimo intumwa y’Imana imaze kwitaba Imana, dore ko abanafiki bahise bishyira ahagaragara nyuma y’urupfu rw’intumwa, Abayahudi n’Abakirisito bari i Madina batangira gusopanya Abayisilamu, na bamwe mu Barabu bava mu Buyisilamu, akandi gatsiko mu Bayisilamu kanga gutanga Zaka. Bityo abasahaba bavugana n’umutware wacu al-Siddiq [Abubakari] bamusaba kubuza Usamah ntagabe igitero, arabasubiza ati: “Wallahi kuribwa n’ibisiga kugasozi, byaba byiza kurinjye

Page 507: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 507

kurenza gutangiza ikintu gihindura icyatangijwe n’intumwa (s.a.w.w).” Ibyo ni byavuzwe n’abantu bacu kuri al-Siddiq [Abubakari]. Naho abandi, ntibakwiye kugawa kubera gusaba guseswa kw’igitero cya Usamah, kuko nta kindi kibibateye kitari ugukenga icyabangamira umutekano w’ubuyisilamu.

Naho gukwepa kwa Abubakari, Umari n’abandi, bakava mu ngabo za Usamah mu gihe zajyaga imbere bo bagasubira inyuma, bakwepye kubera gushaka gushinga leta y’Ubuyisilamu, no gushyigikira igihugu cyari cyarashinzwe na Muhammad (s.a.w.w), no kurinda ubukhalifa, dore ko kurinda ubusugire bw’ubuyisilamu bitari gushoboka badafashe ubutegetsi.

2) Naho ibyo mwandukuye mu gitabo cya Shahristan cyitwa Al-Milal wal Nihal, twasanze ari Hadithi yavuzwe ariko hatagaragazwa izina ry’uwo yakuweho. al-Halabi na SAyyid al-Dahlani, mu bitabo byabo bahakanye ko nta Hadithi nk’iyi ibaho. Wokagira Imana, niba wabasha kunyereka indi Hadithi iri mu bitabo bya Ahal- Suna ishobora kunganira iriya wayinyereka. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 92 Kuya 22/ Rabi’ul Awwal / 1330

I. Kubavuganira ntibihakana ibyo twavuze.

II. Hadithi ya Shahristani ifite imvano.

Imana ikurinde, wiyemereye ko bakwepye ingabo za Usama basubira inyuma ubwo izo ngabo zari zikambitse i Jurf, n’ibyo twabonye byavuzwe n’intumwa isaba ko bagenda vuba na bwangu aho yari yategetse ingabo kugaba igitero. Nk’uko wiyemereye ko bagishije impaka ubuhanga bw’intumwa mu guhitamo Usamah ikamugira umukuru w’ingabo n’ubwo bwose bari babonye banumva byinshi byakozwe n’intumwa (s.a.w.w) igamije gushimangira no guhamya ko Usama akwiye anagomba kuyobora ingabo.

Page 508: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

508 AL-MURAJA‘ÄT

Wakomeje kuvuga ko mu by’ukuri baje gusaba Abubakari gukura Usama kùubuyobozi bw’ingabo nyuma yo kuba bari babonye uburakari intumwa yatewe no gushaka ko Usama ahagarikwa k’ubuyobozi bw’ingabo ubwo bajujuraga babisaba, iva mu rugo rwayo igitaraganya irwaye umutwe ukaze, yafunze igitambaro kirimo amazi ku mutwe kubera ububabare, kugirango yamaganire kuri mimbari abarwanya ubuyobozi bwa Usama bashaka ko abukurwaho, ivuga khutba wowe ubwawe wavuze ko itazibagirana mu mateka, muriyo ikaba yarahamijemo ko Usama abashije anakwiye kuba umuyobozi w’ingabo.

Wemeye ukuri k’uko basabye khalifa mushya gusesa igitero cyari cyoherejwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w), no kwambura idarapo uwari warihawe n’intumwa y’Imana n’amaboko yayo matagatifu, n’ubwo bari babonye ko intumwa ubwayo ariyo yari yateguye izo ngabo iranazohereza inagira Usama kuba umukuru wazo, ibyo byose mwabyemeye nk’uko byavuzwe n’abavuzi ba Hadithi n’abanditsi b’amateka. Muvuga ko ibyo bakoze byose bari bafite impamvu zumvikana batagayirwa zabibateye.

Muri make mubavuganira muvuga ko ibyo bakoze babitewe n’uko ariko babonaga inyungu z’ubuyisilamu ziri mu kubikora, batabikoze babitewe n’uko imirongo yera yari yavuzwe n’intumwa (s.a.w.w) yabategekaga kubikora. Natwe mu byo twavuze nta kindi kitari ibyo ubwawe wiyemereye. Mu mvugo yindi, impaka zose twajyaga kuri iki kibazo, zari ugushaka kumenya niba ibyo [bariya basahaba] bakoze barabikoze kubera gushaka kugandukira Allah bashyira mu bikorwa ibyo bari bategetswe n’intumwa (s.a.w.w) cyangwa oya.

Mwe mwahisemo icyambere [aricyo kubakingira ikibaba muvuga ko bari bafite impamvu zumvikana zabateye kutubahiriza ibyo bari bategetswe mu mirongo yera bityo batabigayirwa], naho twe duhitamo icyakabiri [aricyo kuvuga ko batashyize mu bikorwa ibyo bategetswe n’imirongo yera bityo akaba nta rwitwazo na ruto bafite]. kwemera kwawe ko babikoze ku bwabo atari ugushyira mu bikorwa ibyo bari bategetswe n’intumwa, ni ubuhamya ubwanyu mwitangiye bw’ukuri kw’ibyo twavuze. Kuba ibyo bakoze bari bafite impamvu zumvikana batabigayirwa, ibyo biri hanze y’ibyo tugiraho impaka.

Mwahamije mu nyandiko zanyu ko abasahaba mu kwigomeka kuyoboka igitero cyari kiyobowe na Usama, bari bashyize inyungu z’ubuyisilamu imbere nk’uko bazibonaga banabyiyumvishaga! Bituma batubahiriza ibyo Intumwa yari yabategetse, none ni kuki nabwo mutatura ngo muvuge

Page 509: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 509

kubyerekeye gufata ubukhalifa mpiri bakoze nyuma y’Intumwa (s.a.w.w. ko nabyo babitewe no gushyira inyungu z’ubuyisilamu imbere nk’uko bazibonaga bakaniyumvisha bituma birengagiza umuyobozi wari washyizweho n’Intumwa mu kibaya cya Ghadiri Khumu n’ibindi nkibyo? Mwakingiye ikibaba abasebeje bakanagaya Intumwa (s.a.w.w. kugira Usama umutware w’ingabo, mu bavuganira mwitwaje ko ngo babitewe n’uko yari umusore muto mu myaka, mugihe bo bari ibikwerere n’abasaza, muri kamere y’ibikwerere n’abasaza bakaba banga umugayo n’agasuzuguro, iyo kamere ituma abasaza batemera kuyoborwa no kuba munsi y’insoresore, kuki mudakingira ikibaba abaciye ukubiri n’umuyobozi wari watangarijwe Ghadiri khumu, kuko uwari watangajwe ko ariwe uzayobora nyuma y’Intumwa (s.a.w.w. yari akiri umusore muto mumyaka wari kuyobora Abayisilamu barimo nibyo bikwerere. Nimureke guhisha muvugishe ukuri y’uko: abafashe ubutegetsi mpiri intumwa ikimara kwitaba Imana babitewe nuko Ali (a.s) yari akiri umusore muto mu myaka ubwo intumwa yitabaga Imana, nk’uko banze kwemera kuyoborwa na Usama ngo kuko yari muto mu myaka, nubwo ubuyobozi bw’ingabo butandukanye cyane n’ubukhalifa, mu by’ukuri iyo ni nayo mpamvu yabateye kwanga bivuye inyuma kuyoborwa na Ali (a.s) kuko yari muto mu myaka. Niba kamere (y’ibikwerere n’abasaza) itihanganira kuba munsi y’ubuyobozi bw’insoresore mu gitero kimwe gusa, izo kamere z’ibyo bikwerere nizo z’ibanze kwamaganira kure no kwanga kuyoborwa n’umusore ubuzima bwazo bwose mu mibereho yabo yose ya buri munsi ni iy’ubuzima bwabo bwa nyuma nk’uko byari kugenda iyo bayoborwa na Ali.

Ibyo muvuga mukingira ikibaba bariya bagabo ngo kamere y’abasaza n’ibikwerere yanga kumvira insoresore no kuba munsi yazo, urwo rwitwazo rwanyu ntirwemewe na busa, niba mugamije ko iyo mpamvu mwitwaza mubakingira ikibaba itagira imipaka, ikaba yanakwitwazwa ibihe byose, turabasubiza ko imitima na kamere y’Abayisilamu b’ibikwerere n’abasaza itanga kumvira Imana n’Intumwa yayo iyo bibategetse kuyoboka no kuyoborwa n’abasore, yewe n’ahatari aho iyo bategetswe n’Imana n’intumwa yayo, icyo aricyo cyose naho ariho hose barumvira nta gushidikanya no kujya umunanu:

Page 510: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

510 AL-MURAJA‘ÄT

“Ndahiye Imana yawe ko batazemera cyereka nibazajya bagutegekesha mu bibazo bagirana hagati yabo, nyuma yo (kubategeka) ntibashidikanye mu mitima yabo ku byo utegetse bakiyegurira (ibyo ubategetse nta ngingimira)”. (Qur’an, 4:65)

“Buri icyo intumwa ibahaye mujye mugifata, na buri icyo izajya ibabuza, mukireke” (Qur’an, 59:7).”

2) Naho Hadithi irimo umuvumo intumwa yavumye abakwepye mu ngabo zari ziyobowe na Usama yanditswe na al-Shahristani mu gitabo cye al- Milal wa Nihal:

جاءت في حديث مسند، أخرجه أبو بكر أحمد بن

عبدالعزيز الجوهري في كتاب السقيفة، أنقله لك

قال: حدثنا أحمد بن إسحاق بن صالح، »بعين لفظه،

عن أحمد بن سيار، عن سعيد بن كثير االنصاري

سول هللا صلى ورجاله، عن عبدهللا بن عبدالرحمن: أن ر

هللا عليه وآله وسلم، في مرض موته أمر أسامة بن زيد

بن حارثة على جيش فيه جلة من المهاجرين واألنصار،

منهم: أبو بكر، وعمر، وابو عبيدة بن الجراح،

وعبد الرحمن بن عوف، وطلحة، والزبير، وأمره أن

يغير على مؤته حيث قتل أبوه زيد، وأن يغزو وادي

اقل أسامة وتثاقل الجيش بتثاقله، فلسطين، فتث

صلى هللا عليه وآله وسلم، في مرضه يثقل وجعل رسول هللا

ويخف ويؤكد القول في تنفيذ ذلك البعث، حتى قال

أسامة: بأبي أنت وأمي، أتأذن لي أن أمكث اياما له

حتى يشفيك هللا تعالى، فقال أخرج وسر على بركة هللا،

خرجت وأنت على هذه فقال: يا رسول هللا إن أنا

الحال، خرجت وفي قلبي قرحة، فقال: سر على النصر

والعافية، فقال: يا رسول هللا إني أكره أن أسائل

عنك الركبان، فقال: انفذ ما أمرتك به، ثم أغمي

على رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، وقام أسامة

له فتجهز للخروج، فلما أفاق رسول هللا صلى هللا عليه وآ

وسلم، سأل عن أسامة والبعث، فأخبر أنهم يتجهزون،

فجعل يقول: أنفذوا بعث أسامة لعن هللا من تخلف عنه،

وكرر ذلك، فخرج أسامة واللواء على رأسه والصحابة

بين يديه حتى إذا كان بالجرف نزل ومعه: أبو بكر،

وعمر، واكثر المهاجرين، ومن األنصار: اسيد بن

Page 511: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 511

وغيرهم من الوجوه، فجاءه حضير، وبشر بن سعد،

أدخل فإن رسول هللا يموت، رسول أم أيمن يقول له:

فقام من فوره، فدخل المدينة واللواء معه، فجاء

به حتى ركزه بباب رسول هللا، ورسول هللا قد مات في تلك

.«الساعةHadithi yanditswe na Abubakari Ahmed ibn Abdul-Aziz al-Jawhari mu gitabo cye Al-Saqifa, Ngiye kukwandukurira iyo Hadithi nk’uko yanditse muri icyo gitabo: “Ahmed ibn Ishaq ibn Salih yatubwiye Hadithi yavuye kwa Ahned ibn Siyar yarayikuye kuri Sa’d ibn Kathir al-Ansawtri abantu be barayikuye kuri Abdullah ibn Abdul-Rahman yavuze ko ubwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yafatwaga n’uburwayi bwaje kuviramo urupfu, mbere y’uko ivamo umwuka gato, yahisemo Usamah ibn Zayd ibn Harithah kuba umukuru w’umutwe w’ingabo warimo benshi (mu bakuru ba) Muhajirun na Answari, muri bo harimo: Abubakari [Sidiqi], Umar [bin Khattabi], Abu Ubaydah ibn al-Jarrah, Abdul-Rahman ibn Awf, Talhah na al-Zubayir. [Intumwa y’Imana (s.a.w.w) itegeka Usamah kwerekeza ingabo ze] i Mut’a, aho se Zayid yiciwe, anagabe igitero mu bibaya bya Paestina.

Usama agenda biguruntege, n’ingabo nazo kimwe nkawe zigenda biguruntege. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) n’ubwo yari irwaye, yakomeje gutota ko ari ngombwa ko ingabo zigenda mu maguru mashya aho zoherejwe kugaba igitero, Usamah agera aho abwira intumwa y’Imana (s.a.w.w) ati: ‘Yewe ntumwa y’Imana! Wanyemerera nkaba ndetse kugenda kugera ubwo Imana Aza wa Jala iguha gukira?’ Intumwa (s.a.w.w) iramusubiza iti: Va aha, ugende uri kumwe n’Imana.’ Aravuga ati: “Yewe ntumwa y’Imana! Nindamuka ngiye ngusize gutya, ndagenda nasagutswe n’ishavu”. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramusubiza iti: ‘Jya ahazatuma mubona instinzi n’ubuzima [bwiza].’ Usamah arayibwira ati: ‘Ariko sinshimishwa kugenda mbaza abahisi n’abagenzi uko basize ubuzima bwawe bumeze. Iramusubiza iti: ‘Shyira mu bikorwa itegeko natanze.’ Ni bwo intumwa y’Imana yahise ihwera. Usamah ava hafi yayo ajya kwitegura urugendo. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) igaruye ubuyanja, yahise ibaza ibya Usamah, ibwirwa ko we n’ingabo ayoboye bari kwitegura kugenda, ikomeza kuvuga iti: ‘Ngabo za Usamah mushyire mubikorwa ibyo nabategetse, mutebutse urugendo; rwose umuvumo w’Imana ube k’uri bukwepe mu ngabo ziyobowe nawe.’

Nyuma yaho Usamah asohoka hanze y’umurwa [wa Madina], ibendera [ripepera] hejuru y’umutwe we, azungurutswe [n’ingabo z’] abasahaba, baragenda bagera i Jurf [baba ariho bakambika]. Mu bari kumwe na

Page 512: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

512 AL-MURAJA‘ÄT

[Usama muri izo ngabo] barimo Abubakari, Umari, n’abandi benshi muri Muhajirun na Answari nka ibn Hadr, Bashir ibn Sa’d n’abandi bari ibyamamare. Haza intumwa yari itumwe na Umm Ayman ije kubika intumwa y’Imana, isaba [Usama] kugaruka mu murwa [wa Madina]. Yahise agaruka i Madina agifite ibendera [yari yahawe n’intumwa] m’ukuboko kwe. Ageze mu rugo rw’intumwa (s.a.w.w), yicara mu muryango, ubwo intumwa (s.a.w.w) yari yamaze gupfa.”

Iyi Hadithi yanditswe n’abanditsi b’amateka benshi, n’abamenyi benshi barimo uyu mu menyi mukuru wa mazihebu ya Mu’tazili witwa Ibn Abul-Hadid mu mpera z’urupapuro rwa 20 umuzingo wa 2 mu gitabo cye cyitwa Sharh Nahjul Balagha. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 93 Kuya 23/ Rabi’ul Awwal / 1330

Gusaba kubwirwa izindi nkuru.

Biraboneka ko twatinze ku gusobanura iby’ingabo za Usamah, nk’uko twatinze ku gusobanura iby’ishavu ry’umunsi wa kane, kugera ubwo ukuri kugaragaye, ikinyoma kiva munzira, imirasire y’[izuba] ry’igitondo ibonwa n’abafite amaso. Bityo, wari ukwiye kutubwira n’izindi nkuru zimeze kimwe nk’izo tumaze kubona. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 94 Kuya 25/ Rabi’ul Awwal / 1330

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) itegeka kwica umugambanyi.

Biraguhagije gusoma iby’iyi nkuru usoma ibyanditswe n’abamenyi b’Abayisilamu n’abaimamu ba Hadithi barimo Imamu Ahmed ibn Hanbal

Page 513: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 513

wayanditse k’urup. rwa 15, umuzingo wa 3, mu gitabo cye cyitwa Musnad, yaravuzwe na Abu Sa’d al-Khudri ati:

حديث أبي سعيد الخدري، قال: إن أبا بكر جاء الى

رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، فقال: يا رسول هللا

إني مررت بوادي كذا وكذا، فإذا رجل متخشع حسن

الهيئة يصلي، فقال له النبي صلى هللا عليه وآله

، قال: فذهب إليه أبو «اذهب اليه فاقتله»وسلم:

الحال، كره أن يقتله، على تلك بكر، فلما رآه

فرجع إلى رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، قال:

فقال النبي صلى هللا عليه وآله وسلم لعمر: اذهب

فاقتله، فذهب عمر فرآه على تلك الحال التي رآه

أبو بكر عليها، قال: فكره أن يقتله، قال: فرجع،

فقال: يا رسول هللا اني رأيته متخشعا فكرهت أن

، قال: فذهب «يا علي اذهب فاقتله»تله، قال: أق

علي فلم يره، فرجع علي فقال: يا رسول هللا اني لم

إن »أره، قال: فقال النبي صلى هللا عليه وآله وسلم:

هذا وأصحابه يقرأون القرآن ال يجاوز تراقيهم،

يمرقون من الدين كما يمرق السهم من الرمية ثم ال

من فوقه، فاقتلوهم هم يعودون فيه حتى يعود السهم

«.شر البرية“Abubakari yaje ku ntumwa y’Imana arayibwira ati: “Yewe ntumwa y’Imana! Nciye mu kibaya mbona umugabo arimo asari yibombaritse yambaye imyenda myiza isukuye.” Intumwa y’Imana iramubwira iti: “Jyenda umwice.” “Abubakari aragenda aho yasanze wa mugabo, amubonye uko ari, abona atari byiza kumwica, bityo asubira ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w) adakoze icyo yategetswe n’intumwa y’Imana. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibwira Umari iti: “Jyenda umwice,” ajya aho wa mugabo ari, nawe asanga ari nk’uko Abubakari yamusanze, abona atari byiza kumwica, asubira ku ntumwa y’Imana arayibwira ati: “Yewe ntumwa y’Imana! Nasanze ari gusari mu mutuzo yibombaritse mbona ari bibi kumwica.” Nyuma intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibwira Ali iti: “Ali jyenda abe ari wowe umwica,” Ali ajya aho wamugabo yari, asanga amaze kugenda, asubira ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w) arayibwira ati: “Yewe ntumwa y’Imana! Sinigeze mpamusanga.” Intumwa y’Imana iravuga iti: “Uwo muntu n’abagenzi be, basoma Qur’an bavuga amagambo yayo [ariko ntagire icyo abahinduraho], bazava mu dini vuba nk’uko umwambi uva k’umuheto, ntibazayigarukamo keretse niba umwambi iyo wavuye

Page 514: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

514 AL-MURAJA‘ÄT

k’umuheto uwugarukaho. Mujye mubica, kuko aribo bantu babi kurenza abandi.”

وأخرج أبو يعلى في مسنده كما في ترجمة ذي الثدية

من إصابة ابن حجر ـ عن أنس، قال: كان في عهد رسول

هللا رجل يعجبنا تعبده واجتهاده، وقد ذكرنا ذلك لرسول

هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، باسمه فلم يعرفه، فوصفناه

بصفته فلم يعرفه، فبينا نحن نذكره اذ طلع الرجل،

في و هذا؛ قال: إنكم لتخبروني عن رجل إنقلنا: ه

وجهه لسفعة من الشيطان، فأقبل حتى وقف عليهم ولم

يسلم، فقال له رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم: أنشدك

هللا هل قتل حين وقفت على المجلس: ما في القوم أحد

أفضل مني أو خير مني؟ قال: اللهم نعم، ثم دخل

صلى هللا عله وآله وسلم: من يقتل يصلي، فقال رسول هللا

الرجل؟ فقال أبو بكر: أنا، فدخل عليه فوجده يصلي،

فقال: سبحان هللا، أقتل رجال يصلي، فخرج فقال رسول هللا

صلى هللا عليه وسلم: ما فعلت؟ قال: كرهت أن أقتله وهو

يصلي، وأنت نهيت عن قتل المصلين، قال: من يقتل

فوجده واضعا جبهته، لالرجل؟ قال عمر؟ أنا، فدخ

فقال عمر: أبو بكر أفضل مني، فخرج، فقال له النبي

صلى هللا عليه وآله وسلم: مهيم؟ قال: وجدته واضعا

جبهته هلل، فكرهت أن أقتله، فقال: من يقتل الرجل؟

فقال علي؟ أنا، فقال: أنت إن أدركته، فدخل عليه،

وآله وسلم، هفوجده خرج، فرجع الى رسول هللا صلى هللا علي

فقال: ميهم؟ قال: وجدته قد خرج، قال: لو قتل ما

.اختلف من أمتي رجالنMu gitabo cyitwa Musnad, cya Abu Ya’li handitsemo Hadithi ivuga umugabo witwa Dhul-Thadya, na Ibn Hajar mu gitabo cye cyitwa Isaba yanditsemo iyo Hadithi, yavuzwe na Anas ibn Malik ati: “Mubihe by’Intumwa y’Imana (s.a.w.w) hari umugabo twatangazwaga no gusenga kwe n’umuhate we mu dini. Twari twarabwiye Intumwa y’Imana ibye, ariko Intumwa y’imana ntiyamumenya. Mu gihe twarimo kugerageza kuyumvisha uwo ariwe, muri ako kanya wa mugabo aba araje. Tubwira Intumwa (s.a.w.w) tuti: “Ni uriya”. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iravuga iti: “Murambwira umugabo mu gahanga ke hari ikimenyetso cy’uko ari shitani”. Wa mugabo araza aratwegera, aduhagarara hejuru ntiyadusuhuza, Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramubwira iti: “Mu zina ry’Imana ndagusabye uvugishe ukuri, kuduhagarara hejuru ntudusuhuze.

Page 515: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 515

ntubitewe n’uko k’umutima wawe wavugaga ko nta n’umwe mu bicaye aha ukuruta? Arasubiza ati: “Yego”.

Aragenda ajya ahiherereye arasari, Intumwa (s.a.w.w) iravuga iti: “Ni nde uhagurutse akajya kwica uriya mugabo”. Abubakari aravuga ati: “Ni njyewe Ntumwa y’Imana”. Abubakari aragenda asanga arimo gusari, aravuga ati: “Subuhanallah! Koko nice umuntu uri gusari?! Mu gihe Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabujije kwica umuntu usari”? Asubira ku ntumwa (s.a.w.w) arayibwira ati: “Sinamwishe, nanze kumwica arimo gusari, mu gihe wabujije kwica umuntu uri gusari”.

Intumwa (s.a.w.w) irongera iravuga iti: “Ni nde ujya kwica uriya mugabo? Umari aravuga ati: “Ni njyewe Ntumwa y’Imana”. Aragenda asanga agisari, k’umutima ati: “Mwice mu gihe Abubakari yanze kumwica kandi anduta”?

Asubira ku Ntumwa (s.a.w.w) arayibwira ati: “Si namwishe, nsanze ari gusari ageze muri sijida, yubamye kubera Imana, nsanga atari byiza kumwica”. Intumwa (s.a.w.w) irongera iravuga iti: “Ni nde ugiye kwica uriya mugabo”? Ali (a.s) aravuga ati: “Ni njyewe Ntumwa y’Imana”. Intumwa ibwira Ali iti: “Ihute vuba udasanga agiye umwice”. Ali (a.s) agiye asanga amaze kugenda. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iravuga iti: “Iyo uriya mugabo ajya kwicwa, nta n’umwe wari kutazavuga rumwe n’undi mu bayoboke banjye”1.

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ikomeza igira iti: “Uriya mugabo munaniwe kwica, niwe hembe rya shitani rya mbere rizatunguka mu bayoboke banjye. Iyo mujya kumwica ntabwo abayoboke banjye bari kuzacikamo ibice, none abantu (abayoboke) bajye bazacikamo ibice mirongo irindwi na bitatu, byose bizinjizwa mu muriro uretse kimwe gusa2.’”

Iyi nkuru yanditwe na al-Hafiz Muhammad ibn Musa al-Shirazi mu gitabo cye, ayikuye mu gitabo cya Tafsir cya Ya’qub ibn Hayyan, Ali ibn Harb, al-Sadi, Mujahid, Qatadah, Waki, na Ibn Jurayh. Kuba iriya nkuru ari sahih bihamywa n’ibihangange mu bumenyi bwa Hadithi nka: Imamu Shihabud-Din Ahmed, uzwi cyane ku izina rya Ibn ‘Abd Rabbih al-Andalusi, ayandika munsi y’igika yise; Abakoreshwa n’irari, mu muzingo wa mbere w’igitabo

1– Usudul-ghaba, ahavugwa ubuzima bwa Dhuthudayyal-kharijiyyi.

2– Al-Isaaba cyanditswe na Ibin Hajar, Musnadi cya Ahmadi bin Hambali, umuzingo wa 3, urup. rwa 15. Nk’uko iyinkuru yanditswe na Abdurabahu mu gitabo cye Iqidul-Faridi, umuzingo wa 1, urup. rwa 318.

Page 516: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

516 AL-MURAJA‘ÄT

cye cyitwa Al-Iqd al-farid. K’umusozo w’ibyo yavuze kuri iyi nkuru, yanditse Hadithi y’intumwa (s.a.w.w) igira iti: Intuma y’Imana yaravuze iti:

إن هذا »: أن النبي صلى هللا عليه وآله وسلم، قال

ألول قرن يطلع في أمتي، لو قتلتموه ما اختلف بعده

اثنان، إن بني اسرائيل افترقت اثنتين وسبعين

فرقة، وإن هذه األمة ستفترق ثالثا وسبعين فرقة

«كلها في النار إال فرقة“Uyu [Dhul-Thadya ni shitani] izigaragaza mu bayoboke banjye. Iyo mujya kumwica, nt’abari kuzanyuranya mu dini mu bayoboke banjye. Abana ba Israil [Abayisirayeri] bacitsemo ibice mirongo irindwi na bibiri, abayoboke banjye nabo bazacikamo ibice mirongo irindwi na bitatu, byose bizajya mu muriro uretse kimwe gusa.”

جاء النبي أناس »قال: عن علي، أخرج أصحاب السنن

من قريش فقالوا: يا محمد إنا جيرانك وحلفاؤك،

وإن ناسا من عبيدنا قد أتوك ليس بهم رغبة في

الدين وال رغبة في الفقه، إنما فروا من ضياعنا

وأموالنا فارددهم الينا، فقال ألبي بكر: ما تقول؟

قال: صدقوا إنهم جيرانك: قال: فتغير وجه النبي

عليه وآله وسلم، ثم قال لعمرك ما تقول؟ صلى هللا

قال: صدقوا إنهم لجيرانك وحلفاؤك، فتغير وجه

النبي صلى هللا عليه وآله وسلم، فقال: يا معشر

قريش، وهللا ليبعثن هللا عليكم رجال قد امتحن هللا قلبه

بااليمان فيضربكم على الدين، فقال أبو بكر: أنا

مر: أنا يا رسول هللا؛ يا رسول هللا، قال: ال، قال ع

قال: ال، ولكنه الذي يخصف النعل، وكان أعطى عليا

.«نعله يخصفهاHadithi y’indi ijya kuvuga nk’ibyavuzwe muri iriya, ni iyi yanditswe n’abanditsi b’ibitabo bya suna1 baditse ko Ali (as) yavuze ati: “Hari abantu mu Bakurayishi baje ku ntumwa y’Imana baravuga bati: ‘Yewe Muhammad! Twe turi abaturanyi n’abafasha bawe, na bamwe mu bagaragu barakuyobotse batagamije kuyoboka idini yawe cyangwa

1– Yanditswe na Imamu Ahmed mu mpera z’urup. rw’i 155, J. 1, mu gitabo cye Musnad, Sa’id ibn Mansur muri Sunan ye, na Ibn Jarir muri Tahidhib al-Athar, bose bahamya ko ari Sahih. Yanditswe n’abanditsi bose ba Hadithi na al-Muttaqi al-Hindi k’urup. rwa 396, umuzingo wa 6, mu gitabo cye Kanz al-Ummal.

Page 517: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 517

kuyikwigaho, bari imitungo yacu baraducika baza iwawe, none twagusabaga kubadusubiza.’ Intumwa ibaza Abubakari icyo abivugaho, Abubakari aravuga ati: ‘Bafite ukuri kuvuga kuriya, ni abaturanyi bawe,’ uburanga bw’intumwa burahinduka [buratukura kubera uburakari], abaza Umari icyo abivugaho, Umari nawe asubira nk’ibyavuzwe na Abubakari, uburanga bwayo burahinduka, iravuga iti: ‘[Intumwa y’Imana iravuga iti:] Yemwe Bakurayishi! Ku izina ry’Imana! Imana izaboherereza umuntu yahaye ubukiranutsi, azarwana namwe arinda ubusugire bw’iyi dini [avuga Ubuyisilamu].’ Abubakari abaza niba ariwe uvugwa, intumwa imusubiza ko atari we. Umari abaza intumwa (s.a.w.w) niba ariwe ivuga, nawe iramuhakanira, Intumwa iravuga iti: “Ni uriya uri gushona ibirato byanjye.” Intumwa y’Imana yari yahaye Ali inkweto ze ngo azishone.1 Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 95 Kuya 26/ Rabi’ul Awwal / 1330

Impamvu zumvikana zatumye batica umugambanyi.

Bo [Abubakari na Umari] Imana ibishimire, bashobore kuba barasobanukiwe ko itegeko ry’intumwa hariya, ryari ukubahitishamo gukora icyo babona gikwiye gukorwa, bityo bakaba batarigeze basobanukirwa ko ryari itegeko ngombwa kubahiriza, iyo ashobora kuba ariyo mpamvu yabateye kutamwica. Cyangwa basobanukiwe ko byazakorwa n’uwo ariwe wese, bareka kumwica kubwende barekeye kumwica undi utari bo mu basahaba babona ari imbonera kubarenza, ntibabonaga impamvu yo kubyihutira kuko babaga batibaza ko agera aho ahunga kuko ntacyo bari bamubwiye kubigambiriwe. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

1– Iyi Hadithi uzayisanga mu gitabo cyitwa Khasais Amirulmuminina cya Nasai, urp rwa 11, Musinad Ahmad bin Hambal, umuzingo wa 2, urp rwa 338, n’ibindi.

Page 518: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

518 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 96 Kuya 29/ Rabi’ul Awwal / 1330

Urwitwazo ntirwemewe.

Itegeko bari bahawe ryari itegeko ngombwa kubahiriza, nta muntu warigusobanukirwa ukundi kutari uko, kuvuga ko ryari ukubahitishamo gukora icyo babona gikwiye gukorwa, ntakibyerekana muri ariya magambo bategekegwamo kumwica. Ahubwo muri ariya magambo harimo andi ashimangira ko itegeko bari bahawe ari ngombwa gushyirwa mu bikorwa. Ibaze neza ibivugwa muri iriya Hadithi urasanga bihamya ukuri kw’ibyo tuvuga.

Kuri ibyo uhagijwe n’imvugo y’intumwa y’Imana yavuzemo iti: “Uwo muntu n’abagenzi be, basoma Qur’an bavuga ku ndimi zabo amagambo yayo [ariko ntagire icyo abahindura], bazava mu dini vuba nk’uko umwambi uva k’umuheto, ntibazayigarukamo keretse niba umwambi iyo wavuye k’umuheto uwugarukaho. Mujye mubica, kuko aribo bantu babi kurenza abandi.” Nanone imvugo y’intumwa y’Imana (s.a.w.w) igiramo iti: ““Iyo uriya mugabo ajya kwicwa, nta n’umwe wari kutazavuga rumwe n’undi mu bayoboke banjye.” Ntabwo intumwa (s.a.w.w) yari gukoresha amagambo nkariya atari ugushimangira ko uwo muntu agomba kwicwa.

N’usoma igitabo cyitwa Musnad cya Ahmed bin Hambal, urasanga itegeko ryo kwica uwo muntu ryari ryahawe by’umwihariko Abubakari, nyuma rihabwa by’umwihariko Umari, none ni gute wavuga ko ryari itegeko ryakorwa n’uwo ariwe wese?

Nanone usanga ziriya Hadithi zigaragaza neza ko bariya basahaba banze kwica uriya muntu kuko babonaga atari byiza kumwica, ntayindi mpamvu yabateye kutamwica itari iyo, bitwaje ko basanze ari gusari yibombaritse, banga kumwica bitwaje urwo rwitwazo. Ntibanyurwa no gukorwa icyari cyanyuze intumwa (s.a.w.w), ntibabona ko aringombwa gukora itegeko ry’intumwa (s.a.w.w) bari bahawe ryo kwica uriya muntu. Bityo iriya nkuru ikaba ari ubuhamya bw’uko bashyize imbere kugendera ku bitekerezo byabo, ntibashyira imbere kugandukira Imana bagendera ku itegeko bari bahawe n’intumwa (s.a.w.w). Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

Page 519: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 519

IBARUWA YA 97 Kuya 30/Rabi’ul Awwal / 1330

Kuya 30/Rabi’ul Awwal / 1330

Gusaba kubwirwa Hadithi zose zivuga inkuru nk’izi.

Vuga Hadithi zose zivuga inkuru nk’izi, utagize n’imwe ureka, kugirango tutongera kugusaba kuzitubwira, zitubwire n’ubwo byasaba ko ibaruwa yawe iba ndende. Wassalam

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 98 Kuya 3/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

I. Imirabyo muri izo nkuru.

II. Kwerekana izindi nkuru.

1) Muri izo nkuru zirikana nk’inkuru y’amasezerano y’ubworoherane ya Hudaybiya,1 inkuru y’iby’imiryago ya Hunayn, gufata impongano y’icyaha

1– Sheikh Abdul Haq Dahlawi mu gitabo cye Madarijun-Nubuwwah avugamo amagambo Umari bin Khatwaabi yavuze ubwo Intumwa (s.a.w.w) yagiranaga amasezerano y’ubworoherane n’abahakanyi ba Makka azwi ku izina ry’amasezerano ya Hudayibiya. Umari yaravuze ati: Ubwo Intumwa yandikaga amasezerano y’ubworoherane ya Hudayibiya nashidikanyije k’ubuyisilamu ugushidikanya kurenze uko nari mfite. Ni bwo nahise njya ku Ntumwa ndayibwira nti: Mu by’ukuri uri Intumwa y’Imana y’ukuri? Intumwa iransubiza iti: Ni ukuri, ndi Intumwa y’Imana. Ndayibwira nti: Nitwe turi mu kuri abanzi bacu bakaba bari mu buyobe? Iransubiza iti: Ni ukuri, twe turi mu kuri, umwanzi wacu ari mu buyobe. Ndayibwira nti: None ni kuki twemera kwisuzuguza nk’uku? Intumwa iransubiza iti: Yewe mwana wa Khatwaab! Nta gushidikanya ko ndi Intumwa y’Imana, ibyo nkora byose aba ari itegeko ryayo, kandi sinshobora gukora ibinyuranye n’ibyo integetse.

Page 520: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

520 AL-MURAJA‘ÄT

Mu gitabo cya Sahih Bukhari harimo Hadithi ivuga ko Umari yavuze ati: Umunsi w’amasezerano y’ubworoherane ya Hudayibiya nabajije Intumwa (s.a.w.w) niba koko ari Intumwa y’Imana y’ukuri; Insubiza ko ari Intumwa y’Imana y’ukuri nta gushidikanya. Ndayibwira nti: Niba ari gutyo bimeze, ni gute udukoresha ibidusuzuguza nk’ibi?! Intumwa (s.a.w.w) insubiza muri aya magambo; Umva neza, njye ndi Intumwa y’Imana, ntacyo nkora ntagitegetswe nayo, nkaba ntakora ibinyuranye n’amategeko yayo, ni nayo indwanaho.

Allama Badruddeen Abu Muhammad Mahmood Al Aini Al Hanafi mu gitabo cye Umdatul Qari gisobanura Sahihi Bukhari, handitsemo ko Umari k’umunsi w’amasezerano y’ubworoherane ya Hudayibiya yavuze ati: K’umunsi w’amasezerano ya Hudayibiya, nagize ugushidikanya kwinshi mu idini, mpinduka Intumwa uburyo ntigeze nyihinduka mbere.

Mu gitabo cyitwa Tarekh-ul-Khamees cya Duyarbakri na Durri-Mansur cya Suyyut handitsemo amagambo Umari yavuze kuri uwo munsi: dahiye Wallah ko kuva ninjira idini y’ubusilamu sinigeze nshidikanya k’ukuri kw’iyi dini bingana nk’uko nayishidikanyijeho igihe cy’amasezerano ya Hudayibiya, akaba ariyo mpamvu yanteye kujya ku Ntumwa ndayibaza: Koko wowe uri Intumwa y'ukuri? Iransubiza: Nta gushidikanya ko ndi Intumwa y’Imana y’ukuri. Ndayibaza: Sitwe turi m’ukuri bo bakaba mu buyobyi? Abapfuye muri twe barwanira ukuri ntibajya mu ijuru ababo bapfuye bakajya m’umuriro? Intumwa iramusubiza: Ni byo, nitwe turi mu kuri bo bari mu buyobyi, n’abapfuye muri twe baharanira ukuri bajya mu ijuru ababo bakajya m’umuriro. Ndongera ndamubaza: None ni kuki twemeye guta agaciro kuburyo busuzuguza idini yacu natwe ubwacu aka kageni (agereranya kwemera kw’Intumwa gusinya ayo masezerano nko gutesha idini agaciro) Intumwa (s.a.w.w) iramusubiza: Ndi Intumwa y’Imana, sinshobora guca ukubiri n’itegeko ry’Imana, ni yo indwanaho ikananyobora mu byo nkora byose.

Diyarbakri mu gitabo cye Tareekh-ul-Khamees yakomeje avuga ko Umari igihe kirekire nyuma y’amasezerano ya Hudayibiya yahoraga avuga ati: Nakomeje gusali, gufunga no gutanga amaturo n’ibindi bikorwa byiza, nk’impongano y’icyaha, ngo wenda Imana ibe yambabarira ubupfayongo nakoze k’umunsi w’amasezerano ya Hudayibiya.

Muhammadi Ibin Ishaq mu gitabo cye kizwi cyane cyitwa Seerat Ibin Hisham yavuze ko Umari yahoraga avuga ati: Ubupfayongo nakoze ku gihe cy’amasezerano ya Hudayibiya, bwatumye mpora nigaya, nicuza ku Mana nsari ngafunga kenshi.

Ibin Atheer Juzari mu gitabo cye Tarkhe-ul-Kamil yanditse ibi bikurikira: Ubwo amasezerano y’ubworoherane ya Hudayibiya yarimo kwandikwa, Abu Jandal Bin Suhail yahitishijwe asubijwe ku Bakurayishi afunze iminyururu ku maguru. Muri icyo gihe amasezerano y’ubworoherane yari acyandikwa, bamwe mu basahaba barushaho kugira ubwoba no gushidikanya. Ubwoba bwari bugiye kubahemuza habura gato. Icyabaremaga agatima ni inzozi zahanuraga intsinzi yo kwigarurira

Page 521: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 521

ku imfungwa z’intambara ya Badir, itegeko ry’intumwa y’Imana yatanze ryo kubaga ingamiya nke mu bihe by’inzara mu ntambara ya Tabuk, bimwe mu byo bakoze Uhud no mu kibaya cyaho, ibyakorewe Abu Hurayira ubwo yahaga inkuru nziza abemera Laa illaha illa Llah,1 inkuru yo gusarira

no kwinjira i Makka mu mahoro Intumwa (s.a.w.w) yari yeretswe. Suhail se w’Abu Jandal abonye umwana we afunze iminyururu ku maguru abwira Intumwa (s.a.w.w) ati: Ibyatubayeho byose byari byagenwe mbere y’uko uyu Abu Jandal afatwa? Intumwa (a.s.)w.w. iramubwira iti: Nibyo, ibyabaye byose byari byagenwe mbere y’uko biba.

Nyuma Intumwa ubwo yiteguraga gutanga Jandal imuha se Suhail, Jundal yatangiye gutaka avuga ati: Bayisilamu! Munshubije ku babangikanyamana, mu gihe muzi ko bari bunsubije mu buhakanyi bakanahungabanya ukwemera kwanjye? Amaze kuvuga aya magambo, yatumye kutumvikana hagati y’abasahaba n’Intumwa kurushaho kwiyongera. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibwira Abu Jandal iti: Ihangane, wigira ubwira. Imana (s.w.t) iraduha intsinzi izatuma wowe na bagenzi bawe murekurwa mugasubirana ubwigenge bwanyu. Ibi mubona bitewe n’uko twamaze kwandikirana amasezerano y’ubworoherane, nkaba ntashobora kunyuranya nayo.

Iyi nkuru nanone yanditswe mu gitabo cyitwa Raudhatul Ahbab cyanditswe na Jamaludeen Ataullah Bin Fadhullah, yanditsemo ati: Umari abonye ibibaye kuri Jundali, yavuye aho yari ari, ajya kuvugana na Jundali, yigira nk’aho ari kumugira inama yo kwihangana mu gihe yamwoshyaga kwica ise, kumwica bikaba impamvu yo kuvurugika kw’ayo masezerano Intumwa yari imaze gusinyira, ariko Jundal ntiyamwemerera. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

1– Musilimu bin Hajaji mu gitabo cye Sahih harimo Hadithi yavuzwe na Abuhurayira, aragira ati: Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Abuhurayira iti: Fata izi nkweto zanjye nk’ikimenyetso cy’uko arinjye ugutumye, ugende buri uwo uhura nawe yemera Laa illaha illa Llah; abikuye k’umutima, umuhe inkuru nziza y’uko azahembwa kwinjira mu ijuru. Aragenda, umuntu wa mbere bahuye yari Umari, aramubwira ati: Izi nkweto ufite ni iza nde yewe Abuhurayira?

Ndamusubiza nti: N’izi Intumwa y’Imana (s.a.w.w), yazimpaye (ngo zibe ikimenyetso cy’uko ariyo intumye); uwo mpura nawe yemera Laa illaha illa Llah, abikuye k’umutima, muhe inkuru nziza yo kuzinjira mu ijuru.

Abuhurayira aravuga ati: Umari yahise ankubita ingumi mu gituza, mpita ngwa hasi ngaramye, nta ubwenge ndahwera. Aho nzanzamukiye arambwira ati: Subira ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w) yakohereje. Nsubira ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w) ndira, Umari nawe yari yaje ankurikiye. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) imbonye irambaza iti: Ubaye iki yewe Abuhurayira? Ndayisubiza nti: Mpuye na Umari mubwira nk’uko wari wantegetse, ankubita ingumi mu gituza ngwa hasi ndahwera, aho nzanzamukiye arambwira ati: Subira ku ntumwa y’Imana yagutumye.

Page 522: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

522 AL-MURAJA‘ÄT

umurambo w’umunafiki,1 inkuru yo kuveba uburyo intumwa yagabanyije sadaka, guhagarika guha khumusu abo mu rugo rw’intumwa, kuziririza ubukwe ba mut’a [ubukwe bushingiye ku masezerano amara igihe],2

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibaza Umari iti: Ni iki cyaguteye gukora ibyo wakoze yewe Umari?

Umari aravuga ati: Yewe Ntumwa y’Imana! Mu by’ukuri ni wowe wahaye Abuhurayira inkweto zawe ngo agende azerekana anabwira abantu ko uvuze Laa illaha illa Llah abikuye k’umutima, ahabwe inkuru nziza y’uko azinjira mu ijuru?

Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iramusubiza iti: Yego, Umari arayibwira ati: Ntuzongere gukora ikintu nk’icyo, urashaka guca abantu intege bishinze ibyo ubizeza, ntibagire ibikorwa byiza bongera gukora? (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda)

Dushingiye ku byo tumaze gusoma, turasanga impamvu yatumye Umari abonera Abuhurayira akamukubita, yaramuzizaga ko ubutumwa Intumwa (s.a.w.w) yamuhaye gusohoza buzaba impamvu yo gutuma abantu baba abanebwe ntibagire ikindi gikorwa kiza bongera gukora. Ibyo akaba yarabitewe ntagushidikanya n’uko yiyumvaga ko azi inyungu z’ubuyisilamu akanazitaho kurenza Intumwa y’Imana (s.a.w.w). Ahubwo sino kwibona ko azi kurenza Intumwa (s.a.w.w), yanibonaga ko azi kurenza Imana yohereje Intumwa (s.a.w.w), kuko bizwi ko nta cyo Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yavugaga kubwayo, usibye ko yabaga agitegetswe n’Imana.

1– Umari bin Khattab yakuruye ikanzu y’Intumwa yenda kuyica, ayibuza gusalira umurambo wa Abudala bin Ubaya, arayikankamira ayibwira ati: Imana yakubujije gusalira abanafiki none ugiye kubikora! Nkaho ariwe wamwigisha amategeko y’Imana yamuhishuriwe, mu gihe Imana ariyo ibwira Intumwa yayo iti: (Twakumanuriye urwibutso « Qur’an » ngo“unakore akazi„ ko gusobanurira ibyo bahishuriwe « muriyo »„ surat Nahlu:44 86 [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

2– IMANA YAZIRUYE MUT’A Y’ABAGORE UMARI ARAYIZIRIRIZA

Ijambo Mut’a y’abagore muri make; risobanura kurongora umugore igihe runaka cyumvikanweho hagati y’umugore n’umugabo; nk’icyumweru, ukwezi. Cyaba igihe gito bikabije cyangwa kinini. Cyarangira bagatandukana nta talaka. Ubwo bukwe bukaba ari ikinyuranyo cy’ukurongora bisanzwe. Kurongora gusanzwe umugabo aba agamije kubana n’umugore karamata, naho kurongora Mut’a, umugabo aba agamije kuzabana n’umugore igihe runaka bumvikanye. Cyarangira bagatana nta talaka. Mu bukwe bwa Mut’a ni itegeko guha umugore inkwano mbere y’uko murongorana, mu gihe mu kurongorana gusanzwe inkwano atari na ngombwa.

Mu bukwe bw’akaramata birahagije ko igihe cyo kuvuga Swigha mushyingiranwa umugore avuga ati: Nemeye kurongorwa nawe (Zawajtuka nafsii).

Umugabo nawe agasubiza ati: Ndemeye (Qabiltu).

Page 523: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 523

Ayo magambo aba ahagije guhita amugira umugore we. Akaba ari ikinyuranyo cy’amagambo akoreshwa igihe cy’ishyingiranwa mu bukwe bwa Mut’a. Mu bukwe bwa Mut’a ntibyemewe ko umugore avuga ati: Nemeye kurongorwa nawe gusa ngo arekere aho, atongeyeho igihe; Urugero avuge ati: Nemeye kurongorwa nawe igihe kingana n’icyumweru ku nkwano runaka. Umugore warongowe Mut’a iyo igihe basezeranye kirangiye, yicara eda igihe kingana n’amezi abiri cyangwa nyuma yo kujya mu mihango ngaruka kwezi kabiri. Naho mu kurongorana karamata iyo umugore atandukanye n’umugabo yicara eda amezi atatu.

Imana (s.w.t) yatanze uburenganzira bwo kurongora Mut’a muri iyi aaya ikurikira: (Abo muzajya mwishimisha nabo murongora Mut’a, mujye mubaha inkwano zabo) Qur’ani, 4: 24.

Kurongora kuvugwa muri iriya aaya ni ukurongora Mut’a, nk’uko tubibwirwa na Ibin Abaas, al-Sidaa, Sa’idi bin Jubayir, na bamwe muri ba Taabiina2, akaba ari na ko abamenyi bose b’Abashiya bavuga.

Al-Hafizi Jalalu Dini Suyyuti mu gitabo cye Duru Manthuuri aho asobanura aaya: (Famas-tamta’-tum-bihii minhunna fa-‘aatuuhunna ‘ujuura-hunna) agira ati:

Hadithi yavuzwe na Abdurazaaq, na Ibin Munzir, bayikuye kuri Atwaa, nawe ayikuye kuri Ibin Abaas yaravuze ati:

(Imana ibabarire Umari, Mut’a nti yari ikindi uretse ko yari uburengnzira Imana yashyiriyeho korohereza abayoboke ba Muhammadi (s.a.w.w). Iyo Umari mwene Khatwaabi ataza kuyiziririza, nta wari gusambana keretse inkozi y’ibibi.

Kuzirurwa kwa Mut’a akaba aribyo byavuzwe muri aaya iri mu Sura ya An-Nisaa, (Abo muzajya mwishimisha n’abo murongora Mut’a igihe runaka mujye mubaha inkwano…) Nta kuzungurana muri Mut’a.

Muri Hadithi yavuzwe na Abi Nazira yaravuze ati:

Nabajije Ibin Abaasi kubirebana no kurongora Mut’a arambwira ati: Ntujya usoma Sura ya An-Nisaa? Ndamubwira nti: Yego, arambwira ati: Ujya usoma imvugo y’Imana (s.w.t) igira iti: (Famas-tamta’-tum-bihii minhunna fa-‘aatuuhunna ‘ujuura-hunna).

Naho Hadithi Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaziruyemo kurongora Mut’a, ni nyinshi cyane ziri mu rwego rwa Hadithi Mutawatiru, reka turebe zimwe muri zo;

Bukhari mu gitabo cye Sahih yanditse Hadithi yavuzwe na Jaabiri bin Abdalla na Salma bin al-Akra’i, baravuze bati: Twari mu mutwe w’ingabo, Intumwa (s.a.w.w) iza aho twari turi iravuga iti: Imana ibahaye uburenganzira bwo kurongora Mut’a, none nimukore Mut’a

Bukhari mu gitabo cye yanditsemo Hadithi yavuzwe na Abu Sa’idi al-Khuduriy, agira ati: Mu ntambara ya al-Musitaleq bafashe abagore ho iminyago, bashaka kubarongora Mut’a ariko ntibabatere inda. Babaza Intumwa (s.a.w.w) itegeko ryo kuryamana nabo, warangiza ukiyaka, irabasubiza iti: Ntabwo ari ngombwa

Page 524: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

524 AL-MURAJA‘ÄT

ibisobanuro bitari byo bahaye Aya zivuga kuri talaka,1 ibisobonuro bitaribyo bitaribyo bahaye Hadithi zivuga ku sala z’umugereka zikorwa mu kwezi kwa

kwiyakana nabo wirinda gutera inda, kuko Imana yamaze kugena ibiremwa bizabaho kuzageza k’umunsi w’imperuka.

Musilimu mu gitabo cye Sahih yanditse Hadithi yavuzwe na Atwaa’u, yaravuze ati: Jabiri bin Abdillah yaje gukora Umura, tujya kumusura aho yabaga. Abantu bamubaza ibibazo by’idini byinshi bagera aho baza kumubaza kuri Mut’a, arabasubiza ati: Yego, twakoraga Mut’a Intumwa y’Imana (s.a.w.w) ikiriho, dukomeza kuyikora yarapfuye k’ubutegetsi bw’Abubakari na Umari.

Musilmu mu gitabo cye yanditse Hadithi ifite Sanadi (narrators) nyinshi zinyuranye, yavuzwe na Isimaili, ayikuye kuri Qayisi yaravuze ati: Numvise Abu Abdillahi avuga ati: Twari ku rugamba hamwe n’Intumwa (s.a.w.w), tumara igihe kirekire tutabonana n’abagore, tubwira Intumwa (s.a.w.w) tuti: Waduhaye uburenganzira tukikona? Intumwa (s.a.w.w) itubuza kubikora, nyuma itwemerera kurongora umugore ku masezerano yo kubana igihe runaka tumuhaye inkwano z’umwambaro, ahita asoma iyi aaya igira iti: (Yemwe abemeye! Ntimukaziririze ibyiza Imana yabaziruriye) al-Maidah: 87.

Muri Musinadi ya Ahmadi bin Hambali handitsemo Hadithi yavuzwe na Abdurahimani bin Naiimu, yaravuze ati: Umugabo yabajije Ibin Umari ku kurongora Mut’a ndi iwe, aramusubiza ati: Wallahi ku gihe cy’Intumwa y’Imana ubwo twakoraga Mut’a ntabwo twabaga turi abasambanyi n’inkozi z’ibibi.

Ahmadi bin Hambali muri Musinadi ye yanditsemo Hadithi yavuzwe na Jabiri bin Abdillahi, yaravuze ati: Twarongoraga Mut’a Intumwa (s.a.w.w) iriho, dukomeza kuyikora yarapfuye ku butegetsi bw’Abubakari na Umari, kugeza ubwo Umari yaje kuyitubuza.

Ibin Jarir Twabari mu gitabo cye cya Tafsiri yanditsemo Hadithi yavuzwe na Ali bin Abi Twaalib, yaravuze ati: Iyo Umari aba atarabujije abantu Mut’a, nta wari gusambana keretse inkozi y’ibibi2.

Mu by’ukuri riwaya zivuga ko Umari ariwe waziririje Mut’a ni nyinshi. Ukaba wamaze kwisomera aaya na Hadithi Imana n’Intumwa yayo bazirura kurongora Mut’a! Dushingiye kuri ibyo, umenye ko Umari yashyizeho itegeko rye rivuguruza iryashyizweho n’Imana, abayoboke be bararikurikiza na n’ubu! [Uwahinduye igitabo mu Kinywarwanda].

1– BIDAA YA UMARI KURI TALAKA ESHATU

Talaka zari eshatu mu byiciro bitatu bitandukanye Intumwa y’Imana (s.a.w.w) iriho no k’ubutegetsi bwa Abubakari n’igihe gito k’ubutegetsi bwa Umari. Muri ibyo bihe iyo umugabo yabwiraga umugore we ati: Uhawe italaka, kabone n’iyo yavuga ati: Nguhaye italaka inshuro eshatu, zafatwaga nk’italaka imwe, keretse zibaye mu byiciro byazo bitatu nk’uko amategeko ya shariya abigena. Umugabo yakongera

Page 525: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 525

Ramadhani, uburyo zisarwa n’umubare w’iraka zazo,1 banongera amagambo yabo mu ngingo z’amagambo agize azana,1 umubare wa takbira

kubana nawe akiri muri eda cyangwa nyuma yo kurangira igihe cya eda ye, yabaga ari halali kuri we nta kindi akeneye kimuzirurira gusubirana nawe nko kuba umugore batandukanye agomba kuzirurwa kuri we ari uko arongowe n’undi mugabo nawe akamuha italaka.

Yego amategeko ya shariya agena ko iyo umugabo ahaye umugore italaka agasubirana nawe kabone niyo yaba yari akiri muri eda, hakongera hakaboneka impamvu zituma amuha italaka bwa kabiri, nyuma akongera agasubirana nawe, nyuma ubwa gatatu iyo yongeye kumuha italaka, aba atandukanye nawe burundu. Umugabo ntaba yemerewe kuba yakongera kubana nawe akiri muri eda na nyuma yo kuva muri eda keretse uwo mugore batandukanye arongowe n’undi mugabo, nawe akaza kumuha italaka bijyanye n’ibyo byiciro byayo, nyuma akicara eda ni bwo yabona kurongorwa nanone n’umugabo we wa mbere.

Umari mubihe by’ubutegetsi bwe, amaze kumenya ko hari abantu badukanye uburyo bwabo bwo gutanga italaka, akabwira umugore mu kicaro kimwe cyangwa umwanya umwe ati; nguhaye italaka gatatu, aba atakiri umugore we burundu, ntabe yemerewe gusubirana na we akiri muri eda cyangwa yarayivuyemo keretse arongowe n’undi mugabo, nawe akamuha italaka igaca mu byiciro byayo bakabona gutandukana.

Umari yashyigikiye ubwo buryo bushya bw’italaka bwari bwishyiriweho n’abo Bayisilamu abugira itegeko. Ashyiraho italaka nshya ivuguruza iyashyizweho n’Imana ashingiye kuri ndabona ye.

Mu mategeko yashyizweho n’Imana umugore uhawe italaka kuri buriya buryo, aba akiri umugore w’umugabo we wayimuhaye.

Umugore uhawe italaka kuri buriya buryo mu mategeko yadukanywe na Umari ashingiye kuri ndabona ye, aba atakiri umugore w’umugabo wayimuhaye keretse habonetse muhalili (kurongorwa n’undi mugabo na we akamuha italaka iciye mu byiciro byayo).

Naho inkuru zanditswe mu bitabo zivuga kuri iryo tegeko rishya ryadukanywe rinashyirwaho na Umari ku birebana n’italaka ni nyinshi;

Musilimu mu gitabo cye Sahih yanditsemo riwaya yavuzwe na Ibin Abasi yaravuze ati: Italaka zari eshatu ziciye mu byiciro byazo bitatu mu bihe by’Intumwa y’Imana na Abubakari n’igihe gito k’ubutegetsi bwa Umari. Umari aza kuvuga ati: Abantu muri ibi bihe basigaye bihutira ibyo bari bakwiye kugenza buhoro, ariko njye ndabona icyiza ari uko tubemerera kugenza gutyo, arabibemerera. [Uwahinduye igitabo mu Kinyrwanda].

1– Umari ibin Al-Khatwaabi niwe watangije ibyo gusengera salaat tarawehe mu ijamaa mu musigiti guhera mu mwaka 14 hijriya, abitegeka abyita bid'a nziza ariko

Page 526: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

526 AL-MURAJA‘ÄT

igihe cy’iswala y’igeneza…, N’izindi nkuru nyinshi nk’izi aha tutabonera umwanya wo kuzivuga.

Ongeraho ikibazo cya Hatib ibn Balta’ah, kurwanya icyari cyakozwe n’intumwa (s.a.w.w) kuri maqam ya Ibrahim, kongera inzu z’Abayisilamu mu nkengero z’umusigiti, gutegeka abanya Yamani babiri kuriha diya ya Abu Khirash al-Hathli, kumenesha [mu mugi] Nasr ibn al-Hajjaj al-Salami, igihano cy’urupfu cyahanishijwe Ja’dah ibn Salam,2 uburyo bwo gutanga umusoro wa Khiraji na Jiziya, Uburyo shura [kugishanya inama] ikorwamo, kuba icyubi cyubikira Abayisilamu n’injoro, kumanywa ukabakoraho iperereza,3 n’ibindi byinshi bakoze bahitamo gushyira inyungu zabo imbere

we yirinda kubikora mu buzima bwe bwose ndetse anahinyura abayikora avuga ko iryo sengesho basenga rirutwa kure n'iryo yari yabatesheje ariryo salaat tahajjjud. [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

1– Ku ngoma ya Umari ibin Al-Khatwaabi nibwo hongewe ijambo "as-salaatu khayru mina-nawmi" muri adhaana ya mu gitondo.

2-Soma ahavugwa ubuzima bwa Umar mu gitabo cyitwa Tabaqat cya Ibn Sa’d uburyo Ja’dah yishwe n’ubutegetsi, nta mugabo utanzwe ku icyaha yaregwaga, yicwa n’ubutegetsi bwa Umari bin Khattab ntakindi bushingiyeho uretse urupapuro rwariho imirongo y’ibisigo itarizwi uwayivuze buba ariyo bushingiraho bushinja ubusambanyi buramwica.

3– Suyyuti muri Tafsiri ye yitwa Durur manithoori yanditsemo riwaya yavuzwe na al-Kandi, yavuze ati: Umari bin Khatwaabi yari gutembera i Madina mu ijoro, yumva ijwi ry’umugabo wari kuririmba nk’umusinzi. Umari yurira urukuta rw’inzu yinjira mu nzu; asangamo umugore afite inzoga. Aramubwira ati: Yewe wa mwanzi w’Imana we! Urakeka ko Imana yaguhishira mu gihe uri kuyikosereza?

Umugore aramusubiza ati: Yewe muyobozi w’abemera! Wikwihutira kuncira urubanza kuko nawe utari shyashya; niba ndi gukosereza Imana, nyikoshereje ikosa rimwe, wowe ho uyikoshereje amakosa atatu;

Imana yaravuze iti: (Ntimugaperereze), none wowe uraperereza.

Iravuga iti: (Mujye mwinjira mu mazu muciye mu miryango), naho wowe ururira ikibambasi ukabona kwinjira mu nzu y’umuntu.

Irongera iravuga iti: (Ntimukinjire mu mazu "mutabanje gukomanga" kugeza muhawe uruhushya "rwo kwinjira", na ba nyirayo, kandi mujye munasuhuza abarimo). Ariko wowe urinjira mu nzu y’umuntu nta hodi, wanayigeramo ntusuhuze abo uyisanzemo. Ibyo byose nta cyo wakoze.

Umari aravuga ati: Ushobora kungirira neza ukambabarira.

Aramusubiza ati: Ndakubabariye.

Umari aragenda aramwihorera.

Page 527: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 527

bareka kugandukira Imana bagendera ku biri mu mirongo yera. Izo nkuru zose twazanditseho ku burebure mu gitabo cyacu cyitwa Sabil al-Mu’minin1.

2) Nk’uko hari indi mirongo yera banze kugenderaho nkana cyane cyane ivuga kuri Ali n’abo mu rugo rwe bejejwe (a.s), tutavuze irebana n’ubukhalifa, ahubwo babakorera ibinyuranye n’ibyo bategekwa n’iyo mirongo kubakorera ibyo bikaba bizwi na buri mushakashatsi. Bityo akaba ntagitangaje kuburyo Abasahaba bitwaye ku mirongo yera ivuga k’ubukhalifa bwa Ali (a.s), kuko iyo mirongo ntaho itaniye n’indi baretse kugenderaho, bashyira imbere ibitekerezo n’irari ryabo mu mwanya wo kugandukira Imana bagendera ku mirongo yera? Wassalam.

Umuvandimwe,

Sh.

IBARUWA YA 99 Kuya 5/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

I. Kuba baratewe gukora ibyo bakoze n’inyungu babibonagamo.

II. Gusaba kubwirwa izindi nkuru zisigaye.

Zirikana ko umugore yamubwiye ati:..Waperereje, wuriye ikibambasi ntiwaca mu muryango, winjira mu nzu ntahodi ngo uhabwe karibu, uninjiye ntiwasuhuza abo usanzemo; Umari bin Khatwaabi ayo makosa yose yayatewe no kutamenya ayo mategeko avugwa muri izo aaya, akaba ari cyo cyamuteye kumwihorera nyuma yo kubimenya. Ingero z’inkuru zivuga ku kutamenya kwa Umari ibiri muri Qur’ani na Sunna ni nyinshi cyane, uwashaka kuzimenya zose yakwisomera ibitabo by’umwimerere. [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

1– Niba utari wagira amahirwe yo gusoma igitabo cyitwa Sabil al-Muminin, kora uko ushoboye ugisome, ni utakibona, ihate ubone igitabo cy’uyu mwanditsi cyitwa Al-Fusul al-Muhimma, ni ibitabo by’agahebuzo, birimo akari imurori, wenda mu kubisoma, imana yagufasha guhumuka, agakingirizo kari kumaso yawe washyizweho n’amateka n’abagukikije na kamere muntu ikeza ibyo yasanganye ababyeyi n’abamukikije igahinduka ukamenya ukuri ukakuyoboka bityo k’umunsi w’imperuka ntuzisange muri bwa butsiko mirongo irindwi na butatu bwayobye uretse kamwe. [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

Page 528: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

528 AL-MURAJA‘ÄT

1) Umuntu wese ushyira mugaciro, ntashidikanya ku kuba mu byo bakoze muri ziriya nkuru wavuze barabikoranaga umutima ukeye bagambiriye ibyiza, bari banashyize imbere inyungu rusange za rubanda nyamwinshi mu byo bakoraga byose, kuko bakoraga icyo biyumvisha ko gifitiye Abayisilamu akamaro. Bityo bakaba batagayirwa icyo aricyo cyose bakoze, baba baragikoze bagandukira Imana bagendeye ku biri mu mirongo yera cyangwa baragikoze bashingiye ku bitekerezo byabo.

2) Twagusabye kutubwira inkuru zose uzi kuri kiriya kibazo, mutubwira muri zo izo mwabashije kutubwira, nyuma ukurikizaho ko hari imirongo yera ivuga kuri Imamu [Ali] n’abo mu rugo rwe (a.s) itari ivuga ku bukhalifa, abasahaba batagandukiye Imana bayigenderaho. Nifuzaga ko uyitubwira k’uburebure ku buryo tutongera kugusaba kugira icyo uyitubwiraho. Wassalam.’

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA Y’I 100 Kuya 8/ Rabi’ul Thani / 1330

I. Uwo tujya impaka igiye hanze y’ibyo dukoraho ubushakashatsi.

II. Kumwemerera kumukorera ibyo asabye.

1) Imana ishimwe wemeye amatwara y’abasahaba kumirongo yera twavuze muri ziriya nkuru twavuze. Naho kuba ngo barabikoranaga umutima ukeye bagambiriye ibyiza, bashakisha gukora igifitiye nyamwinshi inyungu, ibyo ni ukujya hanze y’ibyo twakoragaho ubushakashatsi, kandi ubwawe urabizi.

2) Mu baruwa yawe iheruka, wasabye kubwirwa Hadithi sahih zivuga ku buimamu bwa Ali (a.s) abasahaba batigeze bagandukira Imana bazigenderaho ntibanazitaho. Mu by’ukuri wowe uri imamu [umuyobozi mu bumenyi bwa] Hadithi w’igihe cyacu, ufite ubumenyi bwinshi ku ibya Hadithi, waraminuje mukumenya ibisobanuro byazo. None mu by’ukuri ninde watekereza ko utasobanukiwe ibyo twari twavuze, ni nande wakurusha gusobanukirwa ibyo twavuze? Niko ye! Ninde uri mu rwego nk’urwawe, cyangwa waba afite ubumenyi nk’ubwo ufite kuri Suna

Page 529: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 529

[Hadithi]? Mu by’ukuri ntawe; ahubwo wowe uri nk’uko uwavuze yagize ati:

«.وكم سائل عن أمره وهو عالم»“Ni bangahe usanga babaza ibyo basanzwe bazi?”

Uzi neza ko hari abasahaba benshi bangaga urunuka Ali bari n’abanzi be, bitandukanyije nawe, bakanamubuza amahoro, baramutukaga, baranamuhuguza, baramwijundika baranamurwanya, baramutema, batema abo mu rugo rwe n’abamukundaga, nk’uko bizwi mu nkuru tubwirwa n’abakurambere, n’ibitabo by’amateka. Intumwa y’Imana (s.a.w.w) yaravuze iti:

ن أطاعني م»قال رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم:

فقد أطاع هللا، ومن عصاني فقد عصى هللا، ومن أطاع عليا

.«فقد أطاعني، ومن عصى عليا فقد عصاني (Buri unyumviye aba yimviye Imana, na buri unsuzuguye aba asuzuguye Imana. Bityo uwumviye Ali aba ari njye yumviye, na buri usuzuguye Ali aba arinjye asuzuguye).1

Intumwa y’Imana yaravuze iti:

هللا فارق فارقني من: »وسلم وآله عليه هللا صلى وقال

.«فارقني فقد علي يا فارقك ومن“Buri uwitandukanyije nanjye aba yitandukanyije n’Imana, bityo yewe Ali, buri wese witangukanyije nawe, aba yitandukanyije nanjye”.2

الدنيا في سيد أنت علي يا: «وسلم وآله عليه هللا صلى لوقا وعدوك هللا، حبيب وحبيبي حبيبي، حبيبك اآلخرة، في سيد

.«بعدي أبغضك لمن والويل هللا، عدو وعدوي عدوي“Yewe Ali! Uri umutware ku isi, ukazaba n’umutware mu bihe by’imperuka, nkunda ugukunda, kandi uwo nkunda aba akundwa n’Imana, umwanzi

1– Twari twavuze ibitabo ibonekamo mu ibaruwa ya 48, Hadithi 16, no mu baruwa ya 70, zisome.

2– Twari twavuze ibitabo ibonekamo mu ibaruwa ya 48, Hadithi ya 17, yisome.

Page 530: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

530 AL-MURAJA‘ÄT

wawe ni umwanzi wanjye, kandi umwanzi wanjye aba ari umwanzi w’Imana, hagowe uzakwanga nyuma yanjye.”1

فقد عليا سب من: »وسلم وآله عليه هللا صلى وقال

.«هللا سب فقد سبني ومن سبني،“Buri wese ututse Ali, aba arinjye atutse, naburi untutse aba atutse Imana”.2

فقد عليا آذى من: »وسلم وآله عليه هللا صلى وقال

.«هللا آذى فقد آذاني ومن آذاني،“Buri wese ubujije Ali amahoro, aba arinjye ayabujije, na buri umbujije amahoro aba ayabujije Imana”.3

فقد عليا أحب من: »وسلم وآله عليه هللا صلى وقال

.«أبغضني فقد عليا أبغض ومن أحبني“Buri wese ukunze Ali ninjye aba akunze, na buri wese wanga Ali ninjye aba yanze”.4

إال علي يا يحبك ال: »وسلم وآله عليه هللا صلى وقال

.«منافق إال يبغضك وال مؤمن،“Yewe Ali! Ntawe ugukunda uretse ko aba ari umwemera, nta nukwanga uretse ko aba ari umunafiki”.5

1– Twari twavuze ibitabo ibonekamo mu ibaruwa ya 48, Hadithi ya 20. yisome.

2– Twari twavuze ibitabo ibonekamo mu ibaruwa ya 48, Hadithi ya 18, yisome.

3– Soma ahavugwa ubuzima bwa Imamu Ali (a.s) mu gitabo cyitwa Tarekh Dimashiq cya Ibin Asakiri, umuzingo wa 1, urup. rwa 393. H, 501, al-Isaba, umuzingo wa 3, urup. rwa 37, Dhakhairul-Uqba cya Muhibu al-Din al-Tabari, urup. rwa 65, Yanabi’ul-mawadaha, cya al-Qunduzi al-Hanafi, urup. rwa 205, 303.

4– Twari twavuze ibitabo ibonekamo mu ibaruwa ya 48, Hadithi ya 18, yisome.

5– Yisome muri Sahih Tirimizi, umuzingo wa 5, urup. rwa 306, H, 3819, Dar al-Fikri, Sunan al-Nasai, umuzingo wa 8, urup. rw’I 116, n’ibindi.

Page 531: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 531

وااله، من وال هملال: »وسلم وآله عليه هللا صلى وقال

.«خذله من واخذل نصره، من وانصر عاداه، من وعاد “Nyagasani! Kunda umukunda, wange umwanga, fasha umufasha, utererane umutererana”.1

فقال والحسين، حسنوال وفاطمة علي الى يوما ونظر

حاربكم، لمن حرب أنا: »وسلم وآله عليه هللا صلى

.«سالمكم لمن وسلم“Igihe kimwe intumwa y’Imana (s.a.w.w) yarebye Ali, Fatima, Hasan na Huseyini (a.s) iravuga iti: “Ndwanya na buri wese ubarwanyije, ngaha amahoro ubahaye amahoro”.2

: وسلم وآله عليه هللا صلى قال بالكساء مغشاه وحين

لمن وعدو سالمهم، لمن وسلم حاربهم، لمن حرب أنا»

.«عاداهمUbwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabatwikiraga ishuka, yaravuze iti: “Ndwanya buri wese ubarwanya, nkanaha amahoro buri wese ubaha amahoro nkananga buri wese ubanga”.3

Hari Suna nyinshi kimwe nk’izi tumaze kubona abenshi mu basahaba batigeze bagenderaho, ahubwo bakora ibinyuranya n’ibizivugwamo, bashyize inyungu zabo bwite imbere banakoreshejwe n’irari ry’umutima. Abafite ubumenyi bazi neza ko Suna zivuga ku bigwi bya Ali ari nyinshi ziri mu magana, nk’izivuga ko ari itegeko kwemera ubuyobozi bwe, izivuga ku kumukunda no kuziririza kumwanga, izivuga ku icyubahiro n’ishema bye, izivuga ukuba ari mu rwego rwo hejuru ku Mana no ku ntumwa yayo. Muri izi baruwa twavuze nke cyane muri zo, izo tutavuze muri zo akaba arizo nyinshi.4

1– Iyi Hadithi twari twayivuze mu ibaruwa ya 56, urup. rwa 19.

2– Iri muri Sawa’iq al-Muhriqah cya Ibin Hajar, urup. rw’i 142, 185, icapiro rya al-Muhamadiya mu Misiri.

3– Tarekhe Dimashiq, umuz wa 1, Kifayatu al-Talibi fii Manaqib Ali, al-Ghadi cya Amini n’ibindi.

4– Soma izo twavuze mu ibaruwa yacu ya 66.

Page 532: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

532 AL-MURAJA‘ÄT

Ku bw’ingabire z’Imana, uri mubafite ubumenyi bw’inshi kuri Hadithi n’ibisobanuro byazo. Niko ye! Hari ubwo wigeze ubona Hadithi itegeka kumwijundika, kumwanga no kumurwanya? Cyangwa Hadithi yaba itegeka kumubuza amahoro no kumwanga, cyangwa itegeka kumujujubya no kumuhuguza uburenganzira bwe? Cyangwa itegeka kumutukira kuri mimbari z’Abayisilamu, kumutuka no kumuvuma ikavugako bigirwa Suna ikorwa ku ijuma no kuminsi ya idi? Oya! Ntayibaho. Ariko abakoze ibyo ntibigeze bita kuri izo Hadithi n’ubwo bwose ari nyinshi zinashimangira gukora ibizivugwamo, ntazababuza gukora ibishoboka byose baharanira kugera ku nyungu zabo za politike.

Bari bazi ko Ali (a.s) ari umuvandimwe w’intumwa, inshuti yayo, umusigire w’intumwa n’ uzayizungura, umunyamabanga w’intumwa n’umuyobozi w’abo mu rugo rw’intumwa, na Haruna we ku bayoboke bayo, banazi ko ariwe wenyine wari mu rwego rwo kurongora umukobwa we, ise w’urubyaro rumukomokaho, n’uko ariwe wa mbere wemeye Ubuyisilamu, uwabarushaga kugandukira Imana no kuyitinya, banazi ko ariwe wabarushaga ubumenyi, no gukora ibikorwa byiza mu kugandukira Imana, banazi ko ariwe wabarushaga ubuhanga no gucisha make, anabarusha ibigwi no kuba yari imbonera kubarenza, banazi ko ariwe wari icyegera cy’intumwa kurenza abandi, intungane n’umutoni ku Imana, umugwa neza n’umunyabuntu bihebuje, banazi ko ariwe witaye ku nyungu z’ubuyisilamu kurenza uwo ariwe wese, n’uwari yegereye intumwa mu kuyoboka, imico no gutinya Imana, ubuhanga, gucisha make mukuvuga kwayo no guceceka kwayo n’ibindi …

Ariko inyungu zabo bwite, nizo zari zimirijwe zinari imbere y’ibindi byose, none n’iki kindi bakora kigatungura kikanatangaza nyuma y’uko bashyira imbere ndabona n’ibitekerezo byabo ku birebana n’ubuimamu ntibanagandukira Imana bagendera ku mirongo yera yari yatangajwe n’intumwa (s.a.w.w) ku munsi wa Ghadir? Niko ye! Imirongo yatangarijwe Ghadir si imwe mu magana y’imirongo yera batagendeyeho ivuga kuri icyo kibazo? Kubera gushishikazwa n’inyungu zabo no gushyira ibitekerezo byabo imbere, mu gihe intumwa y’Imana (s.a.w.w) ivuga iti:

Page 533: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 533

تارك إني: »وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول قال

وعترتي هللا كتاب تضلوا، لن به تمسكتم إن ما فيكم

.«بيتي أهل“Mbasigiye ibyo muzagenderaho ntimuyobe, igitabo cy’Imana n’abo mu rugo rwanjye”.1

Irongera iravuga iti:

بيتي أهل مثل إنما: »وسلم وآله عليه هللا صلى قال

عنها تخلف ومن نجا، ركبها من نوح كسفينة فيكم

في حطة باب مثل فيكم بيتي أهل مثل وإنما غرق،

.«له غفر دخله من إسرائيل بني(Urugero rwa Ahlulul- bayiti banjye muri mwe, ni nk’urugero rw’ubwato bwa Nuh; ubwuriye ararokoka, uwanze kubwurira akarimbuka, n’urugero rwa Ahlulul- bayit murimwe ni nk’umuryango wo kwicuza winjiwemo n’abana ba Isiraheri, uwinjiyemo ababarirwa ibyaha bye).”2

Irongera iti:

ألهل أمان جومالن: »وسلم وآله عليه هللا صلى قال

االختالف، من ألمتي أمان بيتي وأهل الغرق، من األرض

حزب فصاروا اختلفوا العرب من قبيلة خالفتها فإذا

.«إبليس“Inyenyeri ziyobora ab’isi [bari mu nyanja] ntibarohame, na Ahlulul- bayit ni abayobozi b’ab’isi babarinda kunyuranya, ubwoko mu moko y’Abarabu buzanyuranya nabo, bazacikamo ibice babe babaye agatsiko ka shitani.”

N’izindi Hadithi ziri mu bitabo bya Hadithi bizwi ku izina rya Sihah na Sunan, banze kugandukira Imana bagendera kubizivugwamo. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

1– -Soma izo twavuze mu ibaruwa yacu ya 66.

2– Soma ibaruwa yacu ya 8, urup. rwa 66.

Page 534: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

534 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 101 Kuya 10/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

Ni kuki Imamu Ali atatanze ubuhamya bw’iyo mirongo avuganira uburenganzira bwe ku munsi wa Saqifa?

Ukuri kuragaragaye, Imana Nyagasani w’ibiremwa ishimwe. Hasigaye kukubaza ikibazo kimwe, ukuri kuri cyo kwapfukiranwe n’igihu cy’urujijo, gisubize kugira ngo ukureho urwo rujijo rwagipfukiranye. Nacyo ni kuki Imamu Ali kumunsi wa Saqifa ubwo al- Siddiqi [Abubakari] yahabwaga Bayi'â «atorwa» atigeze atanga ubuhamya bw’imirongo yera ivuga ko ariwe wagombaga kuba khalifa yanarazwe n’intumwa kuzayobora Abayisilamu, imirongo usanga mwibanda kukuyivuga no kuyitwaza mutwama al-Siddiq [abubakari]. Niko ye! Nimwe mwaba muzi munasobanukiwe ibivugwa muri iyo mirongo kurenza nyir’ubwite? Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 102 Kuya 11/ Rabi’ul Thani /1330 A.H

I. Impamvu zatumye Imamu adatanga ubuhamya bw’iyo mirongo k’umunsi wa Saqifa.

II. Kwerekana aho ubwe we n’abayobokebe batanze ubuhamya bakoresheje iyo mirongo n’ubwo hari imbogamizi.

1) Buri muntu azi ko Imamu Ali, abayoboke be n’abo mu muryango we ban Hashim batigeze bajya muri Bayi'â «amatora», batigeze baninjira muri icyo gisharagati cya Saqifa, nta nicyakorewe aho bigeze bagiramo uruhare. Bari bahugijwe n’akaga gahambaye ko kubura intumwa y’Imana (s.a.w.w), banasagutswe n’agahinda kubera urupfu rwayo, banategura uko bayishyingura, ntibagira ikindi babonera umwanya kugikora [uretse ikirebana n’ibyago bari bagize].

Page 535: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 535

Bakimara gushyingura intumwa y’Imana (s.a.w.w), abari bakoraniye muri Saqifa bari bamaze gukora amatora yabo, banamaze gukora imihango yo kurahirira kuyoboka khalifa mushya (Bayi'â) banafashe ingamba zo guhagarika uribuvuge cyangwa agakora igikorwa gishobora gushyira mukaga ubutegetsi bari bamaze gushinga.

Uragira uti: “Imamu Ali yarihe ubwo ibyakorwaga muri Saqifa byakorwaga, n’igihe abari muri al-Siddiq bakoraga Bayi'â «amatora» ngo ahe ubuhamya bw’iriya mirongo yera abari bahari abahamiriza ko ariwe ukwiye kuba khalifa atari Siddiqi [Abubakari]? Ni kuki yarindira ko abandi aribo batanga ubuhamya ku mirongo yera imuvuganira bayibwira abantu abavuga rikijyana muri bo bari bamaze gushyiraho ubutegetsi?

Aha ndagirango nkwibarize: Niko ye! Hari umuntu uwo ariwe wese [ku giti cye] muri ibi bihe byacu ushobora guhangana n’abategetsi bamaze gufata ubutegetsi, agahirika ubutegetsi bwabo wenyine, agahagarika gahunda ya Leta yabo? Niko ye! Bashobora guceceka bakifata bakarebera uwo muntu ntibagire icyo bamutwara agerageje gukora ibyo? Ntibishoboka, bityo rero gereranya ibihe by’ubu n’ibyakera, kuko abantu b’ibihe byose ari bamwe n’ibihe byose bisa. Imamu Ali (a.s) kuri uwo munsi yabonaga ko gutanga ubuhamya bwose bwumvisha ko yahugujwe uburengenzira bwe ntacyo biri butange kitari amacakubiri n’intugunda. Yatinye ko ayo macakubi ashobora kubangamira ubusugire bw’ubuyisilamu n’amahame yabwo, ibyo tukaba twari twabivuzeho, tuvuga ko akaga yahuye nako muri iyo minsi kari gakabije kuburyo ntawundi muntu wari wagira nkako, kuko yari mukaga kabiri kose: Akaga k’imirongo yera yavuze k’ubukhalifa bwe yari imaze gukandagirwa no kwirengagizwa nkana no gushyirwa k’uruhande, akaba yarashiriraga mu mutima, n’akaga k’amacakubiri n’intugunda byari birekereje kuvuka mu karere k’ibigobe by’Abarabu harindiriwe ukoma imbarutso ubundi ikirunga kikaruka; gatewe n’Abarabu bendaga kuva mu Buyisilamu bagasubira mu buhakanyi n’Abashakaga guconshomera Ubuyisilamu, barimo abanafiki bari mu nkengero za Madina bari inzobere mu bunafiki n’abandi bari bahazengurutse mu Barabu b’Abanyasahara abo akaba aribo biswe na Qur’ani abanafiki, ahubwo bari bakabije ubunafiki banegere kutamenya imbibi z’ibyahishuwe n’Imana ibihishurira intumwa yayo (Qur’an 9:101).

Abo bose intumwa y’Imana imaze kwitaba Imana, barisuganije bakaza umurego batera indi ntera, maze Abayisilamu ny’uma y’urupfu rw’intumwa y’Imana (s.a.w.w) basigara bameze nk’intama zabuze umushumba, ziri mu mwijima n’umuvumbi w’itumba, zizengurutswe n’impyisi n’inyamaswa

Page 536: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

536 AL-MURAJA‘ÄT

z’inkazi zishaka kuziconshomera. Musailamah w’umunyakinyoma, umuhemu Talhah ibn Khuwailid, umurozi Sajah umukobwa wa al-Harath, ongeraho ibyakorwaga n’abashakaga gusibangatanya Ubuyisilamu, unongereho ko Abaroma, Abaperisi n’abami bitwaga ba Kayisari na ndetse na ba Caesar, tutavuze n’abandi, abo bose bari baryamiye amajanja barindiriye ukoma ku mbarutso ubundi bakabona aho bahera bageza imigambi yabo mibisha bari bafitiye Isilamu ku ndunduro bakarimbura Ubuyisilamu babuhereye mu mizi. Aha ntitwavuze abanzi ba Muhammadi, n’urubyaro rumukomokaho bakubitaga agatoki ku kanadi, n’abagambanyi bari hirya no hino mu gihugu cy’Abayisilamu. Ubwo butsiko bwose bwakubitaga agatoki ku kandi buhigira kurimbura Ubuyisilamu bubuhereye mu mizi, kandi buri gatsiko kari kiteguye igihe icyo aricyo cyose gukora imigambi mibisha kari gafitiye Ubuyisilamu, banasigaye bakorera hamwe barindiriye ukoma imbarutso, kuko babonaga umuyaga uhutera werekeza ku ruhande rwabo, banabona ko urupfu rw’intumwa rubahaye rugari, bashaka gufatirana icyo gihe basohoza imigambi yabo mibisha mbere y’uko Abayisilamu bongera kwisuganya.

Ali (a.s) yabonaga ako kaga kose kugarije Abayisilamu n’Ubuyisilamu, yari anazi ubugambanyi buri gukorwa. Aho bikaba byari ngombwa ko Ali (a.s) ahara uburenganzira bwe nk’ikiguzi atanze ngo arokore Ubuyisilamu. Ali (a.s) yaharaniye uburenganzira bwe, anatanga ubuhamya bw’uko ariwe wari ukwiye kuba khalifa n’umuyobozi w’Abayisilamu intumwa ikimara kwitaba Imana, ariko abikora muburyo butari buhutaze Ubuyisilamu, ntibucemo Abayisilamu ibice ntibunateze intugunda mu dini, ntibunahe icyuho abanzi b’Ubuyisilamu basesereramo bagirira nabi idini.

Bityo yahisemo kwifata yicara mu rugo rwe, iyo ajya guhita ayoboka ubutegetsi bwabo ntakujya umunanu, akagaragaza kubwemera ku neza atabihatiwe, icyo gihe abayoboke be nta rwitwazo baba bafite, ariko yitwaye atyo kuri ubwo butegetsi, agira ngo atange ubuhamya bw’uko yahugujwe, anabone icyo ashingiraho ahamya ko yavuganiye uburenganzira bwe atacecetse, n’uko atifashe kubuharanira kubera indi impamvu itari ukurinda ubusugire bw’ubuyisilamu. Kuko yabonaga ko kurinda ubusugire bw’ubuyisilamu muri ibyo bihe byari bikeneye gucisha make no kwirinda icyateza imvururu cyose. Ahitamo kubana mu mutekano no mu mahoro n’abari bafashe ubutegetsi mpiri agirango abungabunge umutekano w’Abayisilamu, no kwirinda icyashyira mukaga Abayisilamu, no gushyira imbere inyungu z’ubuzima bw’imperuka kurenza inyungu z’isi. Uko ibintu byari byifashe ntabwo byamwemereraga guhangana

Page 537: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 537

hakoreshejwe inkota, cyangwa guhangana hakoreshejwe ubuhamya bw’imirongo yera.1

2) Imamu Ali (a.s) n’abana be, abamenyi n’abayoboke be, bakoreshaga ubuhanga mu kuvuga imirongo yera ivuga k’umurage yarazwe n’intumwa, no kuwutangaza, nk’uko bizwi n’ababikurikiranira hafi. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 103 Kuya 12/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

Ubushakashatsi k’ubuhamya yatangaga n’ubwatangagwa n’abayoboke be.

Ni ryari Imamu Ali yatanze ubuhamya? Abayoboke be nabo babutanze ryari? Dufashe ubitubwire. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA YA 104 Kuya 15/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

I. Urugero rw’inkuru nkeya z’aho Imamu Ali yagiye atanga ubuhamya.

II. Ubuhamya bwatanzwe na Fatima Zahra (a.s).

1– Dr Sa’id Ashuura w’Umunyamisiri hari ikiganiro mbwirwa ruhame yigeze gutanga muri kaminuza yo muri Kowete, yise: Kwandika amateka bundi bushya, avuga k’ubukhalifa bwa Amirul’Munina (a.s) n’abamuhuguje ubukhalifa. Umushakashatsi yari akwiye gusoma ibyo yavugiye muri icyo kiganiro, bishobora gutuma umutima we woroha ukameneka ukabasha kwinjirwamo n’ukuri. Icyo kiganiro cyanditswe mu binyamakuru by’icyo gihugu n’ahandi gisome.

Page 538: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

538 AL-MURAJA‘ÄT

1) Imamu Ali yatangazaga bucece imirongo yera imuvugaho, ntayikoreshe muguhangana n’abamurwanyaga agirango arinde ubusugire bw’ubuyisilamu anaburinde icyabuteza umutekano muke. Yajyaga anyuzamo akivuganira asobanura impamvu ituma yararumize ntavuganire uburenganzira bwe, avuga ati:

ما أخذ من يعاب إنما حقه، بتأخير المرء يعاب ال»

.«له ليس“Umuntu ntagayirwa gusubirana icye [yambuwe] , ahubwo hagawa uwatwaye ikitari icye”.1

Yari afite ubuhanga yakoreshaga mu gutangaza no kumenyekanisha imirongo yera imuvugaho, ntuzi ibyo yakoze mu nkuru y’ i Rahba, ubwo yakoreshaga igiterane cyo kwizihiza isabukuru y’umunsi wa Ghadir? Yarababwiye ati: “Ndasaba buri Muyisilamu waba yarumvise icyatangajwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) k’umunsi wa Ghadiri ahagarare atange ubuhamya bw’icyo yumvise, ntihagire uhagarara uretse uwabonye intumwa akanayumva kuri uwo munsi itangaza iryo tangazo.”

Abasahaba mirongo itatu barimo cumi na babiri bari mu mirwano ya Badir, bahamije ibyo bumvise intumwa y’Imana itangaza muri Hadithi ya Ghadiri nk’uko twabivuze mu baruwa ya 56. Iki n’icyo Imamu Ali yabashije gukora muri ibyo bihe by’akaga kari karatewe n’iyicwa rya Uthumani n’imvururu zari i Basra na Syria.

Ubuhanga Imamu Ali yakoresheje hariya muguhamya uburenganzira bwe nibwo bwari bujyanye n’uko ibintu byari biri, n’igikorwa kiza yakoze cyo guha ubuyanja Hadithi ya Ghadiri nyuma y’uko yari imaze kwibagirana, aha imbaga y’abari aho ipica y’uko ibintu byari biri ku munsi wa Ghadiri ubwo intumwa y’Imana yafataga akaboko ka Ali ikakazamura ikamutangariza abantu bagera ku bihumbi ijana cyangwa birenga ko Ali ari umuyobozi wabo nyuma y’uko yitabye Imana. Gutanga ubuhamya bwa Hadithi ya Ghadiri muri buriya buryo, byatumye Hadithi ya Ghadiri iba muri Suna zizwi zanamamaye kurenza izindi! Zirikana ubuhanga bw’intumwa yari igamije itangaza Hadithi ya Ghadiri imbere y’imbaga yari ikubutse muri Hija,

1– Hii ni kauli fupi inayoshulika na lengo lake tukufu, na imejumuishwa katika Nahjul Balagha. Rejea kwenye kile ambacho mwanachuoni wa Mu’tazili alichosema wakati anaielezea katika ukurasa wa 324, J. 4, ya kitabu chake cha Sharh Nahjul Balagha.

Page 539: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 539

unazirikane ubwo Imamau Ali nawe yakoresheje ubwo buhanga afatirana igihe imbaga y’abantu yari yateraniye i Rahba abatangariza Hadithi ya Ghadiri. Muri ubwo buryo mu tuze afatiranye ibihe nka biriya nibwo buryo imamu Ali yakoreshaga mugutangaza imirongo yera yamuvugagaho ikanavuga ku burenganzira bwe, ni nabwo bwari uburyo bwiza bwo gutangariza abatari bahari iyo mirongo ivugwa batanayumvise budashobora guteza ibibazo n’intugunda izo arizo zose.

Soma ibyanditswe n’abanditsi ba Hadithi bandukuye Hadithi y’intumwa y’Imana k’umunsi mukuru wakoreshejwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) mu rugo rwa se wabo wari mu banyacyubahiro bakomeye i Maka, umunsi yaburiyeho abantu bo mu muryango we wahafi.1 Ni inkuru ndende, abantu bamye bayifata nk’inkuru ihamya ubutumwa bwa Muhammadi (s.a.w.w) kubera igitangaza yahakoreye arisha abantu benshi ibiryo bike cyane akabitubura bikabahaza bakananirwa no kubimara. Iyi Hadithi twari twayivuze mu baruwa ya 20, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yafashe k’urutugu rwa Ali iravuga iti:

هذا إن: »له قال وسلم، وآله عليه هللا صلى هللا رسول

«وأطيعوا له فاسمعوا فيكم، وخليفتي ووصيي أخي“Uyu ni umuvandimwe wanjye, uwo nzaraga, n’uzanzugura, bityo mujye mumwumva kandi mumwumvire.”

Ni kenshi intumwa y’Imana (s.a.w.w) yamubwiraga iti:

ولي أنت: »وسلم، وآله عليه هللا صلى هللا رسول له قال

مني أنت: »له بقوله حدث وكم« بعدي مؤمن كل

وكم. «بعدي نبي ال أنه إال موسى من هارون بمنزلة

غدير يوم وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول بقول حدث

: قالوا أنفسهم؟ من بالمؤمنين أولى ألست: »خم

.«وليه ـ علي ـ فهذا وليه كنت من: قال. بلى“Wowe uri wali [umuyobozi] wa buri mwemera nyuma yanjye,” intumwa yajyaga ikunda kumubwira iti: “Urwego rwawe kurinjye ni nk’urwego rwa Haruna yari afite kuri Musa, uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye,” n’iyindi mvugo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yabwiye Ali kumunsi wa Ghadir Khum iti: “Niko ye! Simfite uburenganzira kuri buri Muyisilamu kurenza

1– Twayivuze mu ibaruwa ya 20, yisome.

Page 540: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

540 AL-MURAJA‘ÄT

ubwo yifiteho?” Barasubiza bati: “Yego.” Nyuma iravuga iti: “Buri wese ndi wali we, uyu Ali ni wali we.” N’indi mirongo yera yanditswe n’abanditsi ba Hadithi bizewe. Uko niko yabashije gutangaza imirongo yera imuvugaho muri ibyo bihe. Umunsi wa Shuura yabwiye abantu inshingano bafite aranababurira, ntiyagira ikigwi mu bigwi bye yasize atavuze atagikoreshe nk’ubuhamya bw’uko ariwe wagombaga kuba khalifa. Mu bihe by’ubukhalifa bwe, yanyuzagamo akabwira abantu akarengane n’ubuhemu yakorewe n’abamubanjirije k’ubutegetsi, akabivugana uburakari bukabije agira ati:

ما وهللا لقد تقمصها"ن محلي منها أ

فالن، وإنه ليعلم أ

من الرحا، ينحدر عني السيل، وال يرقى محل القطب

دونها ثوبا، وطويت عنها كشحا، إلي الطير، فسدلت

صبر على و أ

صول بيد جذاء، أ

ن أ

رتئي بين أ

وطفقت أ

يشيب فيها طخية عمياء، يهرم فيها الكبير، و

ن الصغير، ويكدح فيها مؤمن حتى يلقى ربه.يت أ

فرأ

حجى، فصبرت وفي العين قذى، وفي الصبر على هاتا أ

"الحلق شجا، أرى تراثي نهبا

“Wallahi kanaka [Abubakari], yambaye (Ubukhalifa atabukwiye) mu gihe yari azi neza ko uruhare rwanjye k’ubukhalifa ari nk’uruhare rw’ingasire ku rusyo, [umumenyi bumvamo ni bwinshi nk’] isuri imanuka [ku musozi] [bunaramutse ari kintu] ntibwazimizwa n’inyoni. Nashyizeho ipaziya mbagendera kure. Nsigara nibaza nti: “Mbarwanye ntabushobozi [bwo kurwana nabo] mfite, cyangwa nihanganire umwijima w’impumyi? [Mu bihe by’ubutegetsi bwa Abubakari] umuntu ukuze yasazaga amanzaganya, naho umwana muto agakura igitaraganya [bitewe n’akaga bashyirwagamo], umwemera yashyirwaga mukangaratete kugera ubwo azahura n’Imana [atari yabona agahenge]. Nsanga kwihanganira uko ibintu byari biri aribyo biboneye, ndihangana ariko mu maso nsa nk’uwatokowe, [ururimi ndarumira nsa] mu ngoto n’uwahagamwe n’igufwa. Nabaga mbona uburyo umurage narazwe wahugujwe…” kugera aho khutba ye izwi ku izina rya al- Shaqishaqishaqiya irangirira, ikaba ari khutba ya 3 mu gitabo cya Nahjul Balagha, urup. rwa 25, umuzingo wa 1.

Yajyaga avuga ati:

Page 541: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 541

عانهم! فإنهم "ستعديك على قريش ومن أ

اللهم إني أ

جمعوا على قطعوا رحمي، وصغروا عظيم منزلتي، وأ

ن ال إن في الحق أ

مرا هو لي. ثم قالوا: أ

منازعتي أ

ن تت خذه، وفي الحق أ

".ركه تأ

“Nyagasani! Ndagusaba undinde ubugambanyi bw’Abakurayishi n’abambari babo, banze abankomokaho, bapfobya urwego rwanjye, banyambura ubutegetsi nasigiwe, barangije baravuga bati: “Ni uburenganzira bwacu kukwambura ubutegetsi ni nangombwa ko ubuturekera”.

Muri iyo khutba hari umuntu wamubwiye ati:

إنك يابن أبي طالب على هذا االمر "وقال قائل:

نا لحريص.بعد، وأ

نتم وهللا أحرص وأ

خص فقلت: بل أ

أ

نتم تحوقرب، وإنما طلبت حقا لي وأ

لون بيني وأ

!"وبينه

“Yewe mwana wa Abitalibi! Biraboneka ko ukunze ubutegetsi [bikabije].” Imamu Ali (a.s) aramusubiza ati: “Oya; ku izina ry’Imana, mwe nimwe mukunze ubutegetsi kundenza. Njye ndaka bumwe muburenganzira bwanjye [nahugujwe], munambuza kubufata.”

فوهللا ما زلت مدفوعا عن حقي »وقال عليه السالم:

منذ قبض هللا نبيه صلى هللا عليه وآله يمستأثرا عل

«.وسلم، حتى يوم الناس هذاImamu Ali nanone yaravuze ati: “Wallahi kuva aho intumwa y’Imana yitabiye Imana kugera magingo aya, nsunikwa nshyirwa kure y’uburenganzira bwanjye.”

Nanone Ali (a.s) aravuga ati:

عطيناه، وإال وقالعليه السالم: لنا حق، فإن أ

عجاز االبل، وإن طال السرى. ركبنا أ

“Dufite uburenganzira [twahugujwe], niba tutabuhawe, tuzurira ingamiya zishaje n’ubwo urugendo ruzaba rurerure.”

Mu baruwa Imamu Ali yandikiye umuvandimwe we Aqili yagizemo ati:

Page 542: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

542 AL-MURAJA‘ÄT

وقال عليه السالم في كتاب كتبه الى أخيه عقيل :

فجرت قريش عني الجوازي، فقد قطعوا رحمي، »

.«وسلبوني سلطان ابن أمي“[Ushyira mu gaciro, ni amporere], ku Bakurayishi bashaka kuntandukanya n’umuvandimwe wanjye, banyambura ubutegetsi [nasigiwe na] mwene data.”

Yakundaga kuvuga ati:

هل بيتي، فضننت بهم "فنظرت فإذا ليس لي معين إال أ

غضيت على القذى، وشربت على الشجا، عن الموت، وأ

مر من طعم العلقم خذ الكظم،وعلى أ

."وصبرت على أ

“Narebye impande zose sinabona hari umfasha uretse Ahlul al-bayit banjye nshimishwa no kureka kubakururira akaga, ndeka ibyo nshaka ndihangana, mpagarika uburakari bwanjye n’ubwo kwifata byaruraga kurenza ibirura byose.”

قد سأله: كيف دفعكم قومكم عن هذا المقام وأنتم

سد، إنك لقلق "أحق به؟ فقال: خا بني أ

يا أ

الوضين، ترسل في غير سدد، ولك بعد ذمامة الصهر،

لة، وق د استعلمت فاعلم: أما االستبداد وحق المسأ

علينا بهذا المقام ونحن االعلون نسبا، واالشدون

ثرة شحت عليها نفوس بالرسول نوطا، فإنها كانت أ

والمعود قوم، وسخت عنها نفوس آخرين، والحكم هللا،

."إليه القيامة

حديث ما حديثا ولكن حجراته في صيح نهبا عنك ودع

.الرواحل

Bamwe mu bambari be baramubajije bati: “Ni gute abantu bawe babashije kuguhuguza uwo mwanya kandi bazi neza ko ari uburenganzira bwawe?” Arabasubiza ati:: “Yemwe bantu bo mu bwoko bwa Banu Asad! Mubuzwa amahoro n’iki kibazo igisubizo cyacyo kigaragara? Ariko ndakibasubibiza bitewe n’inshingano y’ubuvandimwe mbafiteho, munafite uburenganzira bwo kubaza ikibazo nk’iki. Mumenye ko hari abaduhuguje uburenganzira bwacu, mu gihe bazi neza ko tubarusha inkomoko nziza, tunafitanye isano ya hafi cyane n’intumwa, [ubu buhemu twakorewe] bwakozwe n’abamwe mu bantu batewe ingabo mu bitugu n’abandi. Mu by’ukuri ubutegetsi ni ubw’Imana ni nayo tuzasubiraho k’umunsi w’imperuka; bityo

Page 543: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 543

ntimukambaze ubuhemu bw’abataratinye no kubukorera mu cyumba “cy’intumwa…”.1

نهم الراسخون في العلم دوننا، كذبا "زعموا أ

عطانا ن رفعنا هللا ووضعهم، وأ

وبغيا علينا، أ

خرجهم.وحرمه دخلنا وأ

بنا يستعطى الهدى، م، وأ

وبنا يستجلى العمى. إن االئمة من قريش غرسوا في

هذا البطن من هاشم، ال تصلح على سواهم، وال تصلح

"الوالة من غيرهم Imamu Ali (a.s) yaravuze ati: “Barihe abavuga ko baminuje mu bumenyi kuturenza? Batuvugaho ibinyoma baranaturenganya mu gihe Imana yatuzamuye mu nzego bo irabamanura, iraduha bo irabima, idutegeka kwinjira aho bo yabasohoye, bicishijwe mu kaboko kacu hakurwaho umwijima w’ubuhumyi. Imbuto y’ubuimamu bw’Abakurayishi yahinzwe mu nda z’abo mu muryango wa Ban Hashimu, nt’abandi bagomba kuba abaimamu batari bo, n’ubukhalifa ntawundi wemerewe kubufata utari ukomoka m’umuryango wa Ban Hashimu …” 2

Soma ibi byavuzwe nawe muri iyi khutba ye agiramo ati:

صلى هللا عليه وآله، رجع قوم حتى إذا قبض هللا رسوله "

على االعقاب، وغالتهم السبل، واتكلوا على

الذي الوالئج، ووصلوا غير الرحم، وهجروا السبب

ساسه، فبنوه مروا بمودته، ونقلوا البناء عن رص أ

أ

بواب كل ضارب في غير موضعه. معادن كل خطيئة، وأ

في غمرة، قد ماروا في الحيرة، وذهلوا في السكرة،

رعون: من منقطع إلى الدنيا راكن، على سنة من آل ف

و مفارق للدين مباين ."أ

“Intumwa y’Imana imaze kwitaba Imana. Bamwe mubantu barahindutse [banyuranya n’ibyo bari basezeranye nayo i Ghadiri Khumu], banyura izindi nzira [z’inyuranye n’inzira y’ukuri], bagamije gukora ubucabiranya n’amanyanga, bashyira imbere abatari abo babwiwe gushyira imbere, bareka guca inzira y’abo bategetswe gukunda, bityo basenya inyubako y’ubuyisilamu, bayubaka mu mwanya utari uwayo, bakoresha ubukozi bw’ibibi mu kuyubaka. Binjiye Ubuyisilamu baciye mu miryango

1– Nahajulbalagha igitabo cya Imamu Ali, Khutba y’i 143, umuzingo wa 2, urup. rwa 249.

2– Nahajulbalagha igitabo cya Imamu Ali, Khutba y’i 146, umuzingo wa 2.

Page 544: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

544 AL-MURAJA‘ÄT

y’abagendera ku bitekerezo byabo, bambuka imbibi bahuzagurika, nk’abataye umutwe n’abasinzi, bagendera kuri Suna za bene Firiawuni, ingaruzwa muheto z’irari ry’ubuzima bw’isi, abaretse nkana amahame y’idini yabo.”1

Nyuma yo guhabwa Bayi'â «amatora» yavuze iyi khutba:

حد، عليهم السالم ال يقاس بآل محمد"من هذه االمة أ

ساس وال يسوى بهم من جرت نعمتهم عليه أبدا.هم أ

بهم الدين، وعماد اليقين، إليهم يفيء الغالي، و

يلحق التالي، ولهم خصائص حق الوالية، وفيهم

هله، الوصية والوراثة، االن إذ رجع الحق إلى أ

."ونقل إلى منتقله “Nta muntu wagereranywa n’abo mu muryango wa Muhammad (s.a.w.w) mu bantu bose, nta n’umuntu wagereranywa n’abahundagajweho imigisha y’Imana Aza wa Jala. Bo nibo nkingi z’idini, ibicumbi by’ukuri, bicishijwe mu kabobo kabo abari bafite amatwara y’ubutagondwa bacishije make, binacishijwe mukaboko kawe uwatakaje ubumeyi abasha kububona, bafite amatwara y’abakwiye kuba abategetsi, nibo bahawe isezerano ryo kuzungura [ubuyobozi bw’intumwa]. Ubu ukuri kugarutse mu mwanya wako.” 2

Atangazwa n’abamurwanya yaravuze ati:

عجب من خطإ هذه الفرق على "فيا عجبا! وما لي ال أ

ثر نبي ، اختالف حججها في دينها! ال يقتصون أ

"واليقتدون بعمل وصي “Mbega uburyo ntangazwa n’amakosa ya buriya butsiko! Usanga bashwana bapfa idini yabo! Ntibagendera ku ntumwa (s.a.w.w), ntibanakora ibikorwa n’umusigire [wayo]…!”3

2) [Fatima] Zahra [umukobwa w’intumwa] (a.s), yavuze khutuba yarimo ubuhamya k’umurage w’ubuyobozi bwa imamu Ali, ubuhamya Ahlul- bayit (a.s) bitayeho, kuburyo bategekaga abana babo gufata iyo khutuba mu mutwe nk’uko bafata Qur’ani yera yose mu mutwe. Muri iyo khutba,

1– Nahajul Balagha khutba No 146, umuzingo wa 2, urup. rwa 48.

2– Nahajul Balagha khutba No 83, umuzingo wa 1 urup. rwa 145.

3– Nahajul Balagha khutba No 87, umuzingo wa 1, urup. rwa 151.

Page 545: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 545

Fatima Zahara yavuzemo abimuye amabuye ya fondasiyo y’idini bayubaka mu mwanya utari uwayo”, yaravuze ati:

ويحهم أنى زحزحوها ـ أي الخالفة ـ عن رواسي "

الرسالة؟! وقواعد النبوة، ومهبط الروح األمين،

الطبن بأمور الدنيا والدين، أال ذلك الخسران

المبين، وما الذي نقموا من أبي الحسن؟ نقموا وهللا

نكير سفيه، وشدة وطأته ونكال وقعته، وتنمره في

زمام نبذه اليه رسول ذات هللا، وتاهلل لو تكافأوا على

هللا صلى هللا عليه وآله وسلم، العتقله وسار بهم سيرا

سجحا ال يكلم خشاشه، وال يتتعتع راكبه، وألوردهم

منهال رويا فضفاضا تطفح ضفتاه، وال يترنم جانباه،

وألصدرهم بطانة ونصح لهم سرا واعالنا، غير متحل

ة الساغب منهم بطائل اال بغمر الناهل وردعة سور

ولفتحت عليهم بركات من السماء واألرض، وسيأخذهم هللا

بما كانوا يكسبون، أال هلم فاستمع وما عشت أراك

الدهر عجبا، وان تعجب، فقد أعجبك الحادث، الى أي

لجأ لجأوا؟ وبأي عروة تمسكوا، لبئس المولى ولبئس

العشير، بئس للظالمين بدال، استبدلوا وهللا الذنابا

وادم، والعجز بالكاهل، فرغما لمعاطس قوم بالق

يحسبون أنهم يحسنون صنعا أال أنهم هم المفسدون

ولكن ال يشعرون، ويحهم أفمن يهدي الى الحق أحق أن

يتبع أمن ال يهدي إال أن يهدى فما لكم كيف تحكمون

."الى آخر الخطبة… “Mu by’ukuri batinyutse bate kujya kubaka umusingi [ubukhalifa] ahandi hatari ahari ishingiro ry’ubutumwa n’igicumbi cyabwo? Urugo rwasurwaga na roho y’Imana [malayika Jibrail], [Bahuguje ubutegetsi uwagizwe] umutegetsi w’isi n’idini? Mu by’ukuri aka ni akaga kagaragara. Mu by’ukuri ni iki cyabateye kwanga se wa Hasan kariya kageni? Ku izina ry’Imana, batinya ukutazuyaza kwe mu gukoresha inkota ye [acyemura abatatira ukuri], ubutagondwa bwe [mukurwanira ishyaka ukuri] no kutorohera [abanzi bako], n’ishyaka rye ridasanzwe mu guharanira idini y’Imana. Ku izina ry’Imana, iyo bose bajya kwemera ubuyobozi yasigiwe n’intumwa y’Imana, yari kubacisha mu nzira yera, nta n’umwe ahutaje cyangwa ngo amubangamire. Yari kubashyitsa ku isoko ivubura inema, akabagira inama [zubaka] k’umugaragaro no mubwiherero, ntashyira mu nda ye ibyarubanda, ntamara inyota n’inzara ye akoresheje ibyaruhiwe n’abandi. Iyo ajya kubayobora bari gufungurirwa imiryango y’imigisha yo mu juru no ku isi. Imana izabahanira ubukozi bw’ibibi bamukoreye. Cyo nimuze

Page 546: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

546 AL-MURAJA‘ÄT

mwumve, n’igihe muzaba mukiriho iminsi izajya ibazanira ibitunguye, niba hari ibitunguranye, n’ibyakozwe [n’abamuhuguje ubuyobozi], rwose barerekezwa he? Ni namunsingi ki bashingiyeho? Mbega umuyobozi mubi bahisemo! Mbega agatsiko kabi bayobotse! Ni ubuhemu bukabije [bwakozwe]!! Wallahi baguranye imirizo ibinono, batanga amaguru bahabwa igituza! Bibeshya ko ibyo bakora ibyiza mugihe bakora ibibi, buzuza ku isi ubukozi bw’ibibi ariko bo batabizi. Baragowe! Niko ye! Uyobora inzira y’ukuri niwe ukwiye kuyobokwa utabashije kuyobora uretse ayobowe niwe muyoboka?! Mufite kibazo ki murerekezwa he?”1

Kugera ku iherezo rya khutba ye, khutuba y’ikitegererezo kuri iki kibazo yavuzwe n’umukobwa w’intumwa wejejwe, ushobora kugereranya ibindi kuri ibi tukubwiye. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA Y’I 105 Kuya 16/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

Turasaba kubwirwa ubundi buhamya kuri icyo kibazo bwatanzwe n’utari Imamu Ali na Zahara.

Twizeye ko dusoza ubu bushakashatsi utubwira ubuhamya bwatanzwe n’abandi batari Imamu Ali na Zahara ku birebana n’ibyo twashakagaho, aho uraba udufashije bihagije. Wassalam.

Umuvandimwe,

1– Iyi khutba yanditswe na Abu Bakr ibn Ahmed ibn Abdul-Aziz al-Jawhari mu gitabo Al-Saqifa na Fadak, muri (sanad) ya Muhammad ibn Zakariyya, Muhammad ibn Abdul-Rahman al-MUhallabi, Abdullah ibn Hamad ibn Suleiman yarayibwiwe na se, nawe yarayikuye kuri Abdullah ibn al-Hasan yarayikuye kuri Fatima bint Husein, ikarangirira kuri Zahra’, (a.s). Nanone yanavuzwe na Imamu Abul-Fadhi Ahmed ibn Abu Tahr, witabye Imana mu mwaka 280 A.H., k’urup. rwa 23 mu gitabo cye cyitwa Balagha al-Nisa’ yarayikuye kuri Harun ibn Sa’dan, yarayikuye kuri al-Hasan ibn Alwn.

Page 547: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 547

(S).

IBARUWA YA 106 Kuya 18/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

I. Ubuhamya bwatanzwe na Ibn Abbas.

II. Ubuhamya bwatanzwe na Hasani na Huseyini.

III. Ubuhamya bwatanzwe n’abasahaba bari Abashiya n’ibyatwa.

Kwerekana aho Abashiya batanze ubuhamya k’umurage.

1) Reka nkubwire ikiganiro kirekire Abdalla bin Abbas [umwana wase wabo w’intumwa] yagiranye na Umari [bin Khattabi]; muri icyo kiganiro Umari [bin Khattabi] yarabajije ati:

محاورة ابن عباس وعمر إذا قال عمر في حديث طويل

يا بن عباس أتدري ما منع قومكم »دار بينهما:

منكم بعد محمد صلى هللا عليه وآله وسلم؟ قال ابن

عباس: فكرهت أن أجيبه، فقلت له: إن لم أكن أدري

فإن أمير المؤمنين يدري، فقال عمر: كرهوا أن

فوا على قومكم يجمعوا لكم النبوة والخالفة فتجح

بجحا بجحا، فاختارت قريش ألنفسها فأصابت ووفقت

قال: فقلت: يا أمير المؤمنين، ان تأذن لي في

الكالم وتمط عني الغضب، تكلمت، قال: تكلم قال ابن

عباس: أما قولك يا أمير المؤمنين: أختارت قريش

ألنفسها فأصابت ووفقت، فلو أن قريشا اختارت

ختار هللا لها، لكان الصواب بيدها ألنفسها من حين ا

غير مردود وال محسود، وأما قولك: أنهم أبو أن

تكون لنا النبوة والخالفة، فإن هللا عز وجل، وصف

قوما بالكراهة، فقال: ذلك بأنهم كرهوا ما انزل هللا

فقال عمر: هيهات يا بن عباس، قد فأحبط أعمالهم

عليها فتزيل كانت تبلغني عنك أشياء أكره أن أقرك

منزلتك مني، قلت: ما هي يا أمير المؤمنين؟ فان

كانت حقا فما ينبغي أن تزيل منزلتي منك، وان

كانت باطال فمثلي أماط الباطل عن نفسه، فقال عمر:

بلغني أنك تقول: انما صرفوها عنا حسدا وبغيا

أما قولك يا أمير المؤمنين : وظلما، قال فقلت

Page 548: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

548 AL-MURAJA‘ÄT

لجاهل والحليم، وأما قولك حسدا ظلما فقد تبين ل

فإن آدم حسد ونحن ولده المحسودون، فقال عمر:

هيهات هيهات، أبت وهللا قلوبكم يا بني هاشم إال حسدا

ال يزول. قال فقلت: مهال يا أمير المؤمنين، ال تصف

بهذا قلوب قوم اذهب هللا عنهم الرجس وطهرهم

الحديث. «…تطهيرا “Yewe Ibn Abbas! Uzi impamvu yatumye bene wanyu batambamirwa [nti bahabwa ubukhalifa] nyuma ya Muhammadi (s.a.w.w)?” Ibn Abbas aravuga ati: “Nanze gusubiza ikibazo nari mbajijwe na Umari [nkana], ndamubwira nti: ‘Niba ntazi [impamvu] Amir [umuyobozi] w’abemera [avuga Umari] arayizi.’” Umari aravuga ati: “[Bamwe mu bantu] ntibashimishijwe n’uko ubukhalifa n’ubutumwa bifatwa n’abantu bava mu rugo rumwe, bashimishwa n’ibyo bitekerezo byabo. Abakurayishi bashatse gufata ubutegetsi barahirirwa barabufata.” Ndavuga nti: “Yewe Amir [muyobozi] w’abemera, Uransezeranya ko ningusubiza utari burakare?” Aramwemerera, Ibn Abbas aravuga ati: “Naho imvugo yawe, yewe Amir w’abemera y’uko Abakurayishi bashatse gufata ubutegetsi barahirwa barabufata, ndavuga nti: Iyabaga Abakurayishi barashatse gufata icyo Imana yabageneye, bari kuba bafite ukuri, ntanuwari kubagisha impaka cyangwa kubagaya. Naho imvugo yawe y’uko batashimishijwe no kubona ubutumwa n’ubukhalifa bifatwa n’abantu bava mu rugo rumwe, ndavuga nti: Imana Aza wa Ajallah, yavuze bamwe mu bantu ko ari inkozi z’ibibi, igira iti: ‘…Ni uko banze bimwe mu byahishuwe n’Imana, maze ibikorwa byabo ibigira imfa busa,’” (Qur’an 47:9).

Umari aramubwira ati: “Ntibishoboka! Yewe Ibn Abbas! Hari ibyo nakubwiweho nanirwa kwemera, ntibizabe ari ukuri bikakwambura icyubahiro naguhaga.” Ndamubaza nti: ‘Ni ibiki, yewe Amir w’abemera? Niba ibyo bakumbwiraho ari ukuri, ntabwo byanyambura icyubahiro unyubaha, niba kandi bambeshyera nshobora kwivuganira.’ Umari aramubwira ati: ‘Numvise bakuvugaho ko ugenda uvuga ko nabahuguje [ubukhalifa] kubera ishyari, no gushaka kubarenganya.’ Ndamubwira nti: ‘Naho imvugo yawe yewe Amir w’abemera y’uko mwaduhuguje [ubukhalifa], kubera ubuhemu, icyo n’ikigaragarira injiji n’umunyabwenge. Naho imvugo yawe y’uko ari ukubera ishyari, zirikana ko Adam yagiriwe ishyari, natwe turi abana be bagiriwe ishyari [kubera urwego bashyizwemo n’Imana].’ Umari aravuga ati: “Ntibishoboka, ntibishoboka, mwe abakomoka mu muryango wa Hashim, [mufite] imitima [mibi] yuzuye ishyari mudateze gukira.’ Ndamubwira nti: ‘Yewe Amir w’abemera!

Page 549: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 549

Ihangane, [ntiwisange warengereye] uvuga ibibi abantu Imana yejeje imitima yabo ho [imyanda] y’ibyaha.’”

Mu yindi nkuru Ibin Abbas yagiranyemo nanone ikiganiro na Umari bin Khattabi, aramubaza ati:

كيف خلفت ابن عمك، قال: »آخر: فقال له في حديث

فظننته يعني عبدهللا بن جعفر، قال: فقلت: خلفته مع

أترابه، قال: لم أعن ذلك إنما عنيت عظيمكم أهل

البيت، قال: قلت: خلفته يمتح بالغرب وهو يقرأ

القرآن. قال: يا عبدهللا عليك دماء البدن إن

كتمتنيها هل بقي في نفسه شيء من أمر الخالفة؟

ال: قلت: نعم. قال: أيزعم أن رسول هللا نص عليه؟ ق

قال ابن عباس: قلت: وأزيدك سألت أبي عما يدعي ـ

من نص رسول هللا عليه بالخالفة ـ فقال: صدق، فقال

سول هللا في أمره ذرو من قول ال يثبت رعمر: كان من

حجة، وال يقطع عذرا، ولقد كان يربع في أمره وقنا

في مرضه أن يصرح باسمه فمنعته من ما، ولقد أراد

«. الحديث… ذلك

“Mwene so wanyu wamusize he?” Ibn Abbas ati: Nkeka ko ambaza Abdullah ibn Ja’far, bityo ndamusubiza nti: “Namusize ari kumwe n’inshuti ze.” Aravuga ati: “Siwe nkubaza, ndakubaza umutware wanyu Ahlul- bayt [Ali (a.s)].” Ibn Abbas aramusubiza ati: “Namusize mu bwiherero ari gusoma Qur’ani.” Umari aravuga ati: “Yewe Abduullah ndagusabye ntumpishe, harubwo k’umutima agifite [intimba y’uko yahugujwe] ubukhalifa?.” Aramusubiza ati: Yego. Umari aramubaza ati: “Avuga ko intumwa y’Imana yamuhisemo imuraga uwo mwanya?” Ibn Abbas arasubiza ati: “Yego, nkubwire n’ikindi, nabajije data [Abbas] ko hari icyo intumwwa y’Imana yavuze kuzaba khalifa, data ambwira ko ari ukuri intumwa yavuze uzaba khalifa.” Umari aravuga ati: “Yakubwiye ukuri, Intumwa y’Imana (s.a.w.w) muri khutba [zayo] yashyiraga [Ali] murwego ruhanitse, ikamuhesha icyubahiro gihambaye, ishyira ahagaragara ibya [Ali] kuburyo bwa fungiye amayira uwashaka kugira icyo yitwaza [ahakanya umwanya n’agaciro ke mu dini]. Yanakomeje kugerageza Abayisilamu ku kibazo cye, si ibyo yakoze kubirebana nawe gusa, ahubwo n’igihe yari irwaye [hasigaye igihe gito ngo

Page 550: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

550 AL-MURAJA‘ÄT

yitabe Imana] yashatse [kwandika ko] amusigiye umwanya [w’ubukhalifa], ariko ndamubangamira mbiburizamo.”1

1– Intumwa y'Imana (s.a.w.w) imaze kuremba kubera uburwayi, abasahaba bagiye mu rugo rwayo bahakoranira ari benshi. Intumwa y'Imana (s.a.w.w. ibasaba kuzana urupapuro n'ikidawa cya wino ngo ibandikire uzabayobora imaze kwitaba Imana. Ishaka kumuhamya munyandiko nyuma y’uko yamuhamije mu magambo i Ghadiri Khum, bityo kumuhamya mu nyandiko bigatuma batayoba cyangwa ngo bashyamirane nyuma yayo bapfa ubuyobozi n’ibindi.

Kuri uwo munsi habonetse ubushyamirane hagati y’abagabo n’abagore bari mu rugo rw’Intumwa (s.a.w.w) buturutse mu kubahiriza no kudashaka kubahiriza ibyo Intumwa (s.a.w.w) yari isabye. Nyuma y’uko Intumwa (s.a.w.w) isaba guhabwa urupapuro n’ikidawa cya wino ngo yandike umurage uzatuma Abayisilamu batayoba nyuma yayo, Banu Hashimu na benshi mu bagore b’Intumwa (s.a.w.w) na bamwe mu bari bahari bashatse guha Intumwa (s.a.w.w) icyo yari isabye.

Bahagarikwa n’agatsiko k’abandi bari aho karimo Abubakari, Umari, Sayyidat Ayisha, Sayyidat Hafsa, n’abandi.

Mu gitabo cyitwa Tabaqaat cya Ibi Saad, umuzingo wa 2, urup. rwa 243-244, harimo inkuru Umari mwene Khatwaab ubwe adutekererezamo uko byari bimeze byanagenze ati: Twari iruhande rw’Intumwa hari n’abagore (bayo) bicaye inyuma y’ipaziya. Intumwa y’Imana (s.a.w.w. iravuga iti: (Nimunzanire urupapuro n’ikidawa cya wino, mbandikire umurage uzatuma mutayoba nyuma yanjye. Ba bagore baravuga bati: Nimuhe Intumwa y’Imana ibyo ibasabye. Umari arakomeza atubarira uko byagenze ati: Nahise mbwira abo bagore nti; muceceke aho, ubu ni bwo mwigize ko mumukunze mu gihe ari muzima mwamujujubyaga? Ntaho mutaniye n’abagore bajujubije Intumwa Yusufu? Intumwa (s.a.w.w. ibwira abagabo bari aho iti: Abo bagore “mucyaha” nibeza kubaruta ).

Mu yindi riwaya iri mu gitabo cya Bukhari, muri Kitabul-ilim, Babu Ktabatul-ilim, handitsemo hati: Ku wa kane "wiswe" Uwa kane w'ishavu, Intumwa y’Imana yabwiye abasahaba bari bateraniye iwe iti: Nimunzanire igufwa ry’urutugu rw’intama, mbandikire umurage uzatuma mutayoba nyuma yanjye. Umar Ibin Al-Khatwaab yabyangiye hejuru aravuga ati; (Uwo mugabo" (intumwa y'Imana (s.a.w.w) arateshaguzwa yataye umutwe! Yungamo ati: "Dufite igitabo cy'Imana kiraduhagije kirimo byose".

Mu by’ukuri igikorwa cyakozwe na mwene Khatwaabi n’itsinda yari ayoboye cyo kuburizamo umugambi w’Intumwa (s.a.w.w), cyateje isahinda cyane, urusaku n’ubushyamirane ku bari aho imbere y’Intumwa y’Imana (s.a.w.w) no mu rugo rwayo, mu bari baje kuyisura habonekamo amatsinda abiri atavuga rumwe:

Page 551: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 551

يا بن عباس ما أرى »وتحاورا مرة ثالثة فقال:

فقلت: يا أمير المؤمنين فاردد صاحبك إال مظلوما،

اليه ظالمته قال فانتزع يده من يدي ومضى يهمهم

فلحقته، فقال: يا بن عباس ما أظنهم ساعة، ثم وقف

منعهم عنه إال أنه أستصغره قومه، قال: فقلت له:

سوله حين أمراه أن يأخذ براءة وهللا ما استصغره هللا ور

«.من صاحبك، قال: فأعرض عني وأسرع، فرجعت عنهMu kiganiro cya gatatu Umari bin Khattabi yagiranye na Abdalla bin Abbas, Umari yaravuze ati: “Yewe Ibn Abbas! Mbona ko mwene wanyu [Ali (a.s)] yahugujwe.” Ibn Abbas aramusubiza ati: “Yewe Amir w’abemera, [biraboneka ko wisubiyeho], musubize ibye [ubukhalifa].” Ibn Abbas akomeza avuga ati: “Ariko Umari [ambwira ayo magambo yari akimfashe ikiganza] ahita andeka, agenda yitotomba, [ageze imbere gato] arahagarara, ndamukurikira musanga aho ari, arambwira ati: “Yewe Ibn Abbas! Nkeka ko impamvu yatumye abantu baranze [ko aba khalifa] ari uko yari akiri [umusore] muto [mu myaka], bityo bakaba barabonaga atabubasha.” Ndamubwira nti: “Ndahiye mu zina ry’Imana ko Imana n’intumwa yayo batigeze bamubona ko ari [umusore] muto [mu myaka] ubwo bamuhitagamo gutangaza Surat Bara’a [Tawba] babyambuye

1. Itsinda rya mbere ni irya Umari Ibin Al-Khattaab, Abubakari, Ayisha, Hafsa n'abari babashyigikiye. Bari benshi kurusha abo mu itsinda rya kabiri. Bose biyemeje kuburizamo umugambi w’Intumwa banga ko ihabwa ibyo yabasabaga.

2. Itsinda rya kabiri ni irya Abbaas ibn Abdul-Mutaalib se wabo w’intumwa y’Imana (s.a.w.w), abagore b’Intumwa (s.a.w.w) barimo Ummu Salama, Sawuda, na Ummu Ayiman ndetse na Hazirat Fatima (.a.s) n’abari babashyigikiye. Bagiraga bati: "Nyamuneka nimwumvire intumwa y’Imana (s.a.w.w), niba mudashaka kuyiha ibyo isabye mureke abashaka kuyibiha bayibihe".

Umari ibin-Al-Khatwaab na bagenzi be nyamwinshi baratsimbaraye bakomeza kubyanga, banabuza abashakaga guha Intumwa (s.a.w.w) ibyo yasabaga kuyibiha bakoresheje ingufu. Bityo baburizamo umugambi w’intumwa y'Imana (s.a.w.w) wo kubandikira umurage wari gutuma batazayoba na gato nyuma yo gupfa kwayo. Intumwa y'Imana (s.a.w.w) imaze kubibona no kubyumva yarabarakariye irabakankamira ibirukana mu rugo rwayo igira iti: "Nimumvire aha, ntibikwiye ko musakuza imbere y'Intumwa y'Imana (s.a.w.w)". (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

Page 552: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

552 AL-MURAJA‘ÄT

[Abubakari].”1 Yumvise mubwiye ntyo, arahindukira antera umugongo ahita agenda yihuta, ndamureka sinamukurikira.”2

Ni kangahe Abdullah ibn Abbas, wiswe umwanditsi w’Abayisilamu, umuvugizi wa Bani Hashim, n’umwana wa se wabo w’intumwa y’Imana (s.a.w.w) yagiye ahura n’ibibazo nk’ibi? Mu baruwa yacu ya 26, wasomye uburyo yahanganye n’abahemu abaha ubuhamya bwa Hadithi ivuga ibigwi cumi bya Ali (a.s) yihariye atagira undi babihuriraho. Ni Hadithi ndende intumwa y’Imana ibwiramo bene se wabo iti:

وقال النبي لبني عمه: أيكم يواليني في الدنيا »

واآلخرة فأبوا، وقال علي: أنا أواليك في الدنيا

واآلخرة، فقال لعلي: أنت وليي في الدنيا واآلخرة

هللا في غزوة تبوك الى أن قال ابن عباس: وخرج رسول

وخرج الناس معه، فقال له علي: أخرج معك؟ فقال

رسول هللا: ال، فبكى علي، فقال له النبي صلى هللا عليه

وآله وسلم: أما ترضى أن تكون مني بمنزلة هارون

أنه ال نبي بعدي، انه ال ينبغي أن من موسى، إال

1– Nasaee avuga ko Anasi yavuze ati: (Intumwa (s.a.w.w) yatumye Abubakar ku baturage ba Makka kujya kubasomera aaya za mbere z’isura ya Bara’at, nyuma itegeka ko agarurwa vuba na bwangu atari yagera aho yari atumwe, iravuga iti: Ntawe ufite uburenganzira bwo kujya gusomera abantu iyi sura uretse umuntu wo mu rugo rwanjye. Intumwa (s.a.w.w) ihita ihamagara Ali (a.s), imutegeka ko ariwe ujya gushyikiriza iyo sura izwi ku izina rya Bara’at.

Ali (a.s) ubwe yivugira iyo nkuru yagize ati: (Intumwa yatumye Abubakari ngo ajye gusomera abaturage ba Makka aaya za Bara’at. Nyuma antegeka kumukurikira mu maguru mashya nkamwaka impapuro zanditseho iyo sura, akaba ari njye ujya kuzisomera abaturage ba Makka. Nahise ngenda nsanga Abubakari mu nzira atari yagera aho yatumwe, mwaka izo nyandiko. Abubakari yasubiye ku Ntumwa ashavuye cyane, abaza Intumwa (s.a.w.w) ati: Yewe ntumwa y’Imana! Hari icyo Imana yanenzeho? Intumwa (s.a.w.w) iramusubiza iti: Nta cyo, usibye ko Imana (s.w.t) yantegetse ko uwo ugomba gushyikiriza iriya sura ari njyewe ubwanjye, cyangwa umuntu mu bo mu rugo rwanjye.

Muri Hadithi yindi yanditswe na Nasaee na Tirmidhi ivuga ko aya magambo akurikira yavuzwe na Habshi bin Janada: «Intumwa (s.a.w.w) yaravuze iti: Ntawe ufite uburenganzira bwo gushyikiriza iriya sura uretse Ali cyangwa njyewe ubwanjye. Nta w’undi wayishyikiriza nk’uko bishakwa utari twe. (Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda).

2– Icyo kiganiro cyanditswe n’abanditsi b’amateka na Hadithi bagiye bandika k’ubuzima bwa Umar, bagikuye mu gitabo cyitwa Sharh Nahjul Balagha.

Page 553: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 553

أذهب اال وأنت خليفتي قال: وقال رسول هللا صلى هللا

« …عليه وآله وسلم: من كنت مواله فإن عليا مواله

الحديث .“Ninde muri mwe uzaba umufasha wanjye ku [birebana n’iby’] isi n’[iby’] ubuzima bwa nyuma?” Ntawayishubije, ariko Ali (as) aravuga ati: “Nzagufasha mu [iby’] isi n’[iby’] ubuzima bwa nyuma.” Nyuma intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibwira Ali (as) iti: “Wowe uri wali [inshuti] wanjye muri ubu buzima no mu buzima bwa nyuma.”

Muri Hadithi yindi, Ibn Abbas yaravuze ati: “Intumwa y’Imana yagiye mu ntambara ya Tabuk, ijyana n’abantu benshi, Ali (a.s) abaza intumwa y’Imana ati: “Nanjye tujyane?” Intumwa y’Imana imwangira ibyo ayisabye. Ali ararira, Intumwa y’Imana iramubwira iti: “Ntushimishwa n’uko urwego rwawe kuri njye ari kimwe nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa, uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye? Ntibikwiye ko ngira aho njya ntagusize aho mvuye umpagarariye.” Nanone intumwa y’Imana yaramubwiye iti: “Uri wali [umuyobozi] wa buri mwemera nyuma yanjye”, nanone intumwa y’Imana (s.a.w.w) iravuga iti: “Buri wese wemera ko ndi wali [umuyobozi] we, Ali niwe wali [umuyobozi] we,”

2) Abantu b’ibyamamare muri Bani Hasim ni kenshi bagiye batanga ubuhamya nk’ubwo. Igihe kimwe Hasani (a.s) yaje kwa Abubakari icyo gihe yari yicaye kuri mimbarri y’intumwa y’Imana, amutegeka kumanuka kuri mimbari yicarwagaho na sekuru w’intumwa y’Imana (s.a.w.w) ati: (Manuka kuri mimbari ya data). Na Huseyini (a.s) yabwiye Umari amagambo nkayo nawe yicaye kuri iyo mimbari.1

3) Ibitabo by’Abashiya nabyo byanditsemo ubuhamya bwinshi nk’ubu bwagiye butangwa na Bani Hashim, abasahaba, tabi’ina n’Abashiya. Soma nk’igitabo cyitwa al- Ihtijaj cya Imamu al-Tabrisi yanditsemo ubuhamya

1– Ibn Hajar izi nkuru mu gitabo cye Sawaiq al-Muhriqa, igika cya 11, ur 160. Al-Dar Qutni yanditse izi nkuru azikuye kuri al-Hasan na Abu Bakr, na Ibn Sa’d yanditse iyi nkuru ya-Husein na Umar aho avuga k’ubuzima bwa Umari mu gitabo cye Tabaqat

Kimwe nk’uko Imamau Hassani na Husseni (a.s) bigeze gusanga Abubakari ari kuri mimbari Intumwa (s.a.w.w) yahagararagaho yigisha, baramubwira bati; Manuka kuri mimbari ya data nta burenganzira bwo kuyihagararaho ufite. Imamu Hassani akaba yaragiye atanga ubuhamya no kuvuganira uburenganzira bwe ahantu henshi.

Page 554: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

554 AL-MURAJA‘ÄT

bwatanzwe na Umayya Khalid ibn Sa’id ibn al-As,1 Salman al-Farsi, Abu Dharr al-Ghifari, Ammar ibn Yasir, al-Miqdadi, Buraydah al-Aslami, Abul-Hytham ibn al-Than, Sahl na Uthman umwana wa Hanif, Khuzaymah ibn al-Thabit dhu Shahadatayin, Ubayy ibn Ka’b, Abu Ayyub al-Ansari, n’abandi. Ukurikiraniye hafi amakuru ya Ahalul-bayiti n’abayoboke babo, asanga igihe cyose babonaga,ntibakirekaga batagifatiranye batangaza ubuhamya bw’imirongo yera ivuga k’uburenganzira bwa Ahalul-bayiti, bayitangazaga mu buryo bwinshi kandi bunyuranye, muri khutba cyangwa mu nyandiko, mu bisigo cyangwa imivugo, bitewe n’aho bari n’igihe barimo.

4) Bagendaga bavuga kenshi k’umurage w’ubukhalifa bwa Ahalul-bayiti, batanga ubuhamya, ibyo bikaba bizwi na buri mushakashatsi. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 107 Kuya 19/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

Ni ryari bavuze k’umurage?

Ni ryari bavuze k’umurage warazwe Imamu Ali, ni na ryari bawuvuze bawutangaho ubuhamya? Ntibavuze ko Imamu yarazwe nyina w’abemera [Ayisha] yumva arabihakana, nk’uko twari twabivuzeho mu mabaruwa yahise. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

1– Khalid ibn Sa’id ibn Al’As ari mubanze kuyoboka ubukhalifa bwa Abubakari; yanze kumuha Bayia, nk’uko bivugwa n’abamenyi ba Ahal-Suna bizewe nka Ibn Sa’d aho avuga k’ubuzima bwa Khalid mu gitabo cye Tabaqat, urup. rwa 70, umuz wa 4. wote ambao walitaja tukio hili la kampeni ya Syria halikadhalika walitaja tukio hili, kwani ni moja kati ya matukio yalioelezewa kwa urefu.

Page 555: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 555

IBARUWA YA 108 Kuya 22/ Rabi’ul Thani / 1330 A.H

Gutanga ubuhamya k’umurage.

Yego, umurage bawutanzeho ubuhamya, Amirul Muminin Ali (a.s) yawutanzeho ubuhamya kuri mimbari, twandukuye ubwo buhamya mu baruwa y’i 104. Na buri wese wanditse Hadithi Dar umunsi intumwa yategetswe kuburira abo mu muryango wayo ba hafi, avuga ko iyo Hadithi yavuzwe na Ali (as). Tukaba twari twayivuze mu baruwa yacu ya 20. Muri iyo nkuru harimo umurongo wera intumwa y’Imana (s.a.w.w) ivugamo umurage yahaye Ali (a.s) wo kuzasigara ariwe khalifa [umuhagarariye].

خطب االمام أبو محمد الحسن السبط سيد شباب أهل

فقال الجنة حين قتل أمير المؤمنين خطبته الغراء

« .وأنا ابن النبي، وأنا ابن الوصي»فيها: Imamu Abu Muhammad Hasani (a.s), umwuzukuru w’intumwa y’Imana (s.a.w.w), akaba n’umutware w’abasore bo mu juru, yavuze khutba ubwo Amirul Muminin (a.s) yicwaga ati: “Ndi umwana w’intumwa (s.a.w.w) n’umwana w’uwarazwe gusigara ahagarariye intumwa.”

كان علي يرى مع رسول هللا »وقال االمام جعفر الصادق:

الضوء، ويسمع صلى هللا عليه وآله وسلم، قبل الرسالة

يه وآله وسلم: لوال الصوت قال: وقال له صلى هللا عل

أني خاتم األنبياء لكنت شريكا في النبوة، فإن لم

.«تكن نبيا فإنك وصي نبي ووارثهImamu Ja’far al-Sadiq (as), yaravuze ati: “Intumwa y’Imana (s.a.w.w) mbere yo guhishurirwa ubutumwa, yo na Ali bajyaga babona imuri, bakanumva amajwi [y’abamalayika].”

قال له صلى هللا عليه وآله وسلم: لوال أني خاتم

األنبياء لكنت شريكا في النبوة، فإن لم تكن نبيا

.«فإنك وصي نبي ووارثهYanavuze Hadithi y’intumwa y’Imana yabwiyemo Ali iti: “Iyo ntajya kuba intumwa ya nyuma, wowe Ali wari gufatanya nanjye ubutumwa, ariko n’ubwo utari intumwa uri uwarazwe n’intumwa kuzaba umuhagararizi n’umusigire wayo”.

Page 556: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

556 AL-MURAJA‘ÄT

Imvugo zihamya ko Ali yarazwe kuba umuhagararizi n’umusigire w’intumwa ni nyinshi zavuzwe n’Abaimamu bose bakomoka mu rugo rw’intumwa, zinavugwa n’abakunzi babo uhereye mu bihe by’abasahaba kugeza magingo aya.

كان سلمان الفارسي يقول: سمعت رسول هللا صلى هللا عليه

إن وصيي، وموضع سري، وخير من »وآله وسلم يقول:

أترك بعدي، ينجز عدتي، ويقضي ديني، علي بن أبي

.«طالبSalman al-Faris yaravuze ati: “Intumwa y’Imana yaravuze iti: “Umusigire wanjye, umunyamabanga wanjye, uwimbonera kurenza abandi nzasiga nyuma yanjye, ni Ali ibn Abitalib.”1

حدث أبو أيوب األنصاري أنه سمع رسول هللا صلى هللا عليه

أما علمت أن هللا عز وجل »وآله وسلم: يقول لفاطمة:

اطلع على أهل األرض فاختار منهم أباك فبعثه نبيا؛

ي فأنكحته ثم أطلع الثانية فاختار بعلك، فاوحى ال

.«واتخذته وصيا Abu Ayyub al-Ansari avuga ko yumvise intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibwira Fatima (as) iti: “Niko ye! Ntubona ko Imana Allah Aza wa Jala yarebye mu batuye isi ibahitamo so imugira intumwa, bwa kabiri ireba mu batuye isi ihitamo umugabo wawe, nyuma integeka kumugushyingira no kumugira umuhagararizi n’umusigire wanjye?”

وحدث بريدة فقال: سمعت رسول هللا صلى هللا عليه وآله

لكل نبي وصي ووارث، وان وصيي »وسلم، يقول:

«.ووارثي عل بن أبي طالبBuraydah yaravuze ati: “Numvuse intumwa y’Imana ivuga iti: “Buri ntumwa y’Imana igira wasii [umusigire izasiga iraze] uzanayizungura, njye wasii wanjye ni Ali ibn Abitalib.”2

1– Soma ibaruwa ya 68.

2– izi Hadthi zose ni iza Abu Ayyub na Salman zanditswe mu ibaruwa ya 68.

Page 557: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 557

كان جابر بن يزيد الجعفي إذا حدث عن االمام

الباقر يقول ـ كما في ترجمة جابر من ميزان

.«حدثني وصي األوصياء»الذهبي ـ: Al-Dhahbi mu gitabo cye Al-Mizan aho avuga k’ubuzima bwa Jabir ibn Yazid al-Ju’fi, yandukuyemo Hadithi Jabir ibn Yazid al-Ju’fi, avuga Hadithi yavuzwe na Imamu al-Baqir (as) yavuze ati: “Uwarazwe n’uwarazwe [n’intumwa y’Imana] yaravuze….” 1

في صفين وخطبت أم الخير بنت الحريش البارقية

تحرض أهل الكوفة على قتال معاوية خطبتها

هلموا رحمكم هللا »العصماء، فكان مما قالت فيها:

الى االمام العادل، والوصي الوفي، والصديق

الى آخر كالمها. « …األكبر

Umm al-Khayr umukobwa wa al-Harish al-Bariq yavuze khutba y’ubuhanga i Sifin ashishikariza abanya Kufa kurwanya Mu’awiyah mu byo yavuze yaravuze ati: “Nimuze mwifatanye na Imamu w’umutabera, umunyakuri warazwe [n’intumwa y’Imana].”2

Ibi ni bimwe mu bivugwa n’abakurambere k’umurage, na buri mushakashatsi azasanga iyo bavuga uwarazwe barabaga bavuga Amirul Muminin Ali (a.s) nk’uko bavuga izina rye nta gutebya cyangwa ngo bongereho ibindi bisobanuro; kuburyo umwanditsi wa Digisiyoneri yitwa Taj al-Arus k’urup. rwa 392, umuzingo wa 10, aho avuga wasii [uwarazwe] agira ati:

والوصي ـ كغني ـ: لقب علي رضي هللا عنه.“Ijambo Wasii [rivugwa] kimwe nk’ijambo ghani, Wasii [uwarazwe] rivugwa havugwa urwego rwa Ali (r.a).”

Naho ivugwa ry’umurage warazwe Ali (a.s) no kuba yari umusigire w’intumwa (s.a.w.w) mu bisigo by’Abarabu, ntitwabasha kuryandukura hano kubera ubwinshi bw’ibisigo byawuvuzwemo, gusa turavuga muri ibyo bisigo, ibituma ibyo turi gukoraho ubushakashatsi tunahamya bisobanuka.

1– Soma muri Mizan al-Itidal cya Dhahab, umuzingo wa 1, urup. rwa 383.

2– Nk’uko yanditswe na Imamu Abul-Fadhi Ahmed ibn Abu Tahir al-Baghdadi k’urup. rwa 41 mu gitabo cye Balaghat al-Nisa..

Page 558: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

558 AL-MURAJA‘ÄT

Abudullah ibn Abbas ibn Abdul-Muttalib kuri uwo murage yasomye igisigo kigira giti:

منازل من هل قيل إن وفارسه أهله دون من هللا رسول وصي

[Uyu Ali ni] Wasii [uwarazwe n’umusigire] w’intumwa y’Imana, aragwa mu mwanya w’abantu bo mu rugo rwayo. Intwari, igihangage mu tabaro.1

Al-Mughira ibn al-Harith ibn Abdul-Muttalib avuga iyi mirongo y’igisigo, yashishikarizaga abanya Irake kurwanya Mu’awiya mu ntambara ya Sifin:

.نشرا قد هللا وكتاب وصهره قائدكم هللا رسول وصي هذا

Wasii [uwarazwe] n’intumwa y’Imana, ni umuyobozi wanyu. Umukwe w’intumwa wazamuwe urwego mu gitabo cy’Imana.2

Abdullah ibn Abu Sufyan ibn al-Harith ibn Abdul-Muttalib yaravuze ati:

سالت يوم بدر وصاحب خيبر صاحب ذاك علي ومنا كتائبه

ذا ومن يدانيه ذا فمن عمه وابن المصطفى النبي وصي يقاربه

Muri twe hari Ali (as), ya ntwari yo k’urugamba rw’i Khayibari. Intwari k’urugamba rwa Badr, ubwo abandi bahungaga urugamba. Wasii [umusigire] watoranyijwe [aragwa] n’intumwa, akaba na mwene se wabo. Ninde wagira urwego nk’urwe ni nande wagereranya nawe.3

Abul-Haytham ibn al-Than, ni umwe mu ngabo zarwanye imirwano ya Badr, yahimbye iyi mirongo y’igisigo mu gihe cy’intambara y’ingamiya, muri iyo mirongo yaravuze ati:

وباحت الخفاء برح وولينا إمامنا الوصي إن األسرار

Wasii [uwarazwe] niwe Imamu na wali [umuyobozi] wacu mu bikorwa no mu magambo. Ntabanga rihishe, n’icyari gihishe ubu cyashyizwe ahagaragara.4

1– Sharh Nahajul-balagha, umuz 1, urup. rwa 50.

2– Sharh Nahajul-balagha, umuz 1, urup. rwa 47.

3– Sharh Nahajul-balagha, umuz 1, urup. rwa 48.

4– Sharh Nahajul-balagha, umuz 1, urup. rwa 145.

Page 559: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 559

Khuzaymah ibn Thabit, wa shahada ebyiri, intwari mu ntambara ya Badr, yahimbye imirongo y’igisigo igihe cy’intambara y’ingamiya agiramo ati:

وسارت األعادي ب الحر أجلت قد النبي وصي يا األظعان

Yewe wasii [uwarazwe n’umusigire] w’intumwa! Intambara yatumye abanzi badagadwa, none baratorongeye.

[Ali] Imana imwishimire yaravuze ati:

أنت إنما فيه ليس بما وعيبه علي عن خلي أعائش والده

ذاك من كان ما على وأنت أهله دون من هللا رسول وصي شاهده

Yewe Ayisha! Reka Ali unareke kumwita amazina umwita. Kuko mu by’ukuri ibyo umuvugaho si ukuri. Ni wasii [uwarazwe n’umusigire] wazunguye intumwa mu mwanya w’abayo. Umuhamya w’ibyo nta wundi utari wowe, na buri muntu arabivuga.1

Abdullah ibn Badil ibn Warqa al-Khuza’i ni intwari mu basahaba, yapfuye ari shahidi aguye mu ntambara ya Sifin hamwe n’umuvandimwe we Abdul-Rahman, mu ntambara y’ingamiya yavuze iyi mirongo y’igisigo igira iti:

للحب وما الوصي حرب حدثت التي العظمى للخطة قوم يا آسي من

Yemwe bantu banjye! Mbega akaga katugwiririye, n’abanzi barwanya wasii [uwarazwe n’umusigire] w’intumwa irarwanwa.2

Mu mirongo y’igisigo cyavuzwe na Amirul Muminin (a.s) mu ntanbara ya Sifin harimo uyu ukurikira:

وصيه يقرنوا أن أخبرا لو أحمد يرضى كان ما واألبترا

Iyaba Ahmad yamenyaga ko wasii [uwo waraze n’umusigire] agereranywa n’utibashije byari kumurakaza.3

1– Sharh Nahajul-balagha, umuz 1, urup. rwa 146.

2– Sharh Nahajul-balagha, umuz 1, urup. rwa 49.

3– Sharh Nahajul-balagha, umuz 1, urup. rwa 49.

Page 560: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

560 AL-MURAJA‘ÄT

Jarir ibn Abdullah al-Bijli, sahaba w’intumwa (s.a.w.w), yoherereje imirongo y’ibisigo kwa Shurhabil ibn al-Sami, avugamo Ali (a.s) ati:

يضرب به الحامي وفارسه أهله دون من هللا رسول وصي المثل

Mu bantu bose bo mu muryango w’intumwa, niwe wasii [yaraze akaba n’umusigire] w’intumwa. Umusirikare warindaga intumwa w’intwari, icyamamare akaba n’ikitegererezo.

Umari ibn Harith al-Ansari, mu gisigo yatatsemo Muhammad umwana wa Amirul Muminnin Ali (a.s), uzwi ku izina rya Hanafiyya, yaravuze ati:

العندم لونها ورايته الوصي وشبه النبي سمي

Asa na [se] wasii [umusigire w’intumwa], akaba na bazina w’intumwa. Irangi ry’idarapo rye ni umutuku uhiye.

Ubwo abantu bahaga Ali (a.s) Bayi'â, nyuma ya Uthman, Abdul-Rahman ibn Ja’il yasomye iyi mirongo ibiri y’igisigo agira ati:

فومعر الدين على حفيظة اذ بايعتم لقد لعمري موفقا العفاف الدين أخا صلى من وأول عمه وابن المصطفى وصي عليا

والتقى

Ndahiye ko mushyigikiye umuntu w’umunyadini uzwi, ushyigikiwe n’Imana Aza wa Jallah. Intungane umuziranenge, ariwe Ali, wasii watoranyijwemo [kuragwa] n’intumwa y’Imana. Ni we wa mbere wabanje gusari swala za wajibu. Yagabiwe gutinya Imana ahabwa n’icyubahiro.1

Umuntu wo mubwoko bwa Azd mu ntambara y’ingamiya yasomye iyi mirongo y’igisigo ikurikira:

آخاه يوم النجوة النبي هذا علي وهو الوصيوعاه واع ونسي وقال هذا بعدي الولي

الشقيUyu ni Ali; Wasii w’intumwa, intumwa yabwiye abayoke bayo iti: Uyu ni umuvandimwe wanjye! “N’igihe nzaba ntariho niwe uzanzungura.” Abanyabwenge barabizirikanye, abanyakaga babisiga aho ntibongera kubyibuka.

1– Sharh Nahajul-balagha, umuz 1, urup. rwa 50.

Page 561: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 561

Mu bihe by’intambara y’ingamiya, umusore wo mubwoko bwa Zabbah, wahawe imyitozo mu nkambi ya Ayisha, yagiye hanze y’inkambi asoma iyi mirongo y’igisigo:

قدما يعرف الذي ذاك علي أعداء ضبة بنو نحن بالوصي

علي فضل عن أنا ما النبي عهد على خيل وفارسي بالعمي

التقي عفان ابن أنعي لكننيTuri abana ba Zabbah, abanzi ba Ali. Umuntu uzwi igihe kirekire kuba ari wasii. Umusirikare w’intwari n’igihangange igihe cy’intumwa. Njye sindi utazi ibigwi bya Ali. Gusa njye naje mu cyunamo cy’umwana wa Uthumani utinya Imana.

Sa’idi bin Qayisi al- Hamdani yari kumwe na Ali mu ntambara y’ingamiya yasomye iyi mirongo y’igisigo ati:

مرانها الوغى يوم وكسرت نيرانها أضرمت حرب آية تكفيكها بها فادع قحطانها أقبلت للوصي قال

همدانها إخوانها وهم بنو هم

Urugamba rwashyushye ruyombeza ibintu, tubwira wasii tuti wiruha urugamba Abahamdani bararurwana.

Sa’id ibn Labid al-Ansari, yari umwe mu bambari ba Ali, yasomye iyi mirongo y’igisigo igira iti:

عطب من نبالي ال أنا إنا الكلب يوم في األنصار ترى كيف ال جد األنصار وإنما غضب من الوصي في نبالي وال

لعب من على اليوم ننصره عبدالمطلب وابن علي هذا

كذب قد اكتسب ما فبئس البغي يكسب من

Sinzi uko mubona Ansari k’urugamba bakora inshinga zabo? Twe turi abantu batajya batinya gupfa, iyo turwanira ishyaka wasii, turwana

Page 562: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

562 AL-MURAJA‘ÄT

inkundura. Turwanira Ali umwana wa Abdul-Muttalib, tumurinda abanzi b’abanyakinyoma. Ukoze ubuhemu aba agize nabi.1

Hajar bin Adi al- Kindi mu ntambara ya Jamali yasomye iyi mirongo y’igisigo ikurikira:

سلم لنا يا ربنا سلم لنا عليا

المبارك المضيا ال خطل الرأي المؤمن الموحد التقيا

وال غويا واحفظه ربي بل هاديا موفقا مهديا

واحفظ النبيا ثم ارتضاه بعده فيه فقد كان له وليا

وصيا Nyagasani turindire Ali, umuhe n’imigisha, yari umwemera anatinya Imana. Ntabitekerezo bibi agira nta n’ubwo yayobye. Nyagasani fasha Ali unamurinde kubera intumwa. Yari umufasha we kandi ntawundi yabonye agira wasii.2

Umari ibn Ahjiyah yasomye imirongo y’igisigo ataka khutba yavuzwe na Hasan, yavuze nyuma ya khutuba ya Ibn al-Zubayr, mu ntambara y’ingamiya ati:

خطيب خير مقام فينا قمت أبيه شبيه يا الخير حسنبها عن أبيك أهل قمت بالخطبة التي صدع هللا

العيوب وطاطا عنان القول لست كابن الزبير لجلج في

فسل مريب الوصي وابن به ابن وأبى هللا أن يقوم بما قام

النجيب وبين الوصي غير ان شخصا بين النبي لك الخير

مشوبHasani ukora ibyiza nk’ibya se, muri twe ari mu rwego rwo hejuru, uri n’ikitegererezo. Wavuze khutba muri yo, Imana yahishuyemo ububeshyi

1– Nahajul-balagha Sharh Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup. rwa 48.

2– Nahajul-balagha Sharh Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup. rwa 145.

Page 563: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 563

bw’abanzi ba so, baramanjirirwa. Ntabwo uri nka Ibn Zubayr umunyampaka utsimbarara mu magambo. Mu gikorwa cye cy’ubukozi bw’ibibi imana yaramutamaje. Izamura ucisha make umwana wa wasii. Baza n’abashidikanya barakubwira izina rye. Watoranyijwe n’intumwa ubwayo, nawe atoranywa na wasii.

Zajri ibn Qays al-Ju’fi k’umunsi w’intambara y’ingamiya yasomye iyi mirongo y’igisigo ati:

النبي بعد كلها قريش خير لعلي تقروا حتى اضربكم

الوصي وسماه زانه من

Ndabarwanya kugera ubwo mwemera ko Ali ari imbonera kurenza Abakurayishi bose nyuma y’intumwa. Uwo intumwa yatatse imwita wasii.

Qayisi bin Zajri mu ntambara ya Swifini yasomye iyi mirongo y’igisigo igira iti:

النعم تمام المليك رسول أحمد على اإلله فصلى المدعم القائم خليفتنا بعده ومن المليك رسول

األمم غواة عنه يجالد النبي وصي عنيت عليا

Nyagasani ha imigisha Ahmadi, ni intumwa akaba n’umwami, wahundagajeho Imigisha myinshi. Na nyuma ye haza Khalifa wacu, umuntu wari akwiye anabashije kuyobora, umusirikare n’intwari, umunyakuri mu magambo n’ibikorwa. Ndashaka kuvuga Ali wasii uganisha mu nzira [y’ukuri], Abatatiriye inzira ye barakariwe n’Imana.1

1– Nahajul-balagha Sharh Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup. rwa 49.

Page 564: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

564 AL-MURAJA‘ÄT

Al-Ash’ath ibn Qays al-Kindi yaravuze ati:

بمقدمه فسر اإلمام رسول الرسول أتانا المسلمون

في والفضل السبق له النبي وصي الوصي رسول المؤمنين

: أيضا وقال

هاشم من المهذب على الوصي رسول الرسول أتانا والعالم ةيالبر وخير صهره وذي النبي وزير

Tuziwe n’uwatumwe n’intumwa [y’imana], Abayisilamu bashimishijwe no kuza kwe. Tuziwe na wasii w’intumwa y’Imana. Imbonera muri ban Hashimu, intungane n’utinya Imana mu bemera.

Nanone aravuga ati:

Uwatumwe n’intumwa yatumwe n’uwarazwe n’intumwa y’Imana, intumwa ivuye kuri Ali w’intungane, umukwe w’intumwa y’Imana (s.a.w.w), umufasha wayo n’imbonera kurenza ibiremwa byose.1

Al-Nu’man ibn al-Ajlan al-Zarqi al-Absari mu ntambara ya Sifin yasomye iyi mirongo y’igisigo ikurikira:

حيرة إال كيف ال إمامنا والوصي التفرق كيف وتخاذال لتحمدوه الوصي دين وتابعوا الغوي معاوية فذروا آجال

Ni gute twacikamo ibice, mu gihe umuyobozi wacu ari wasii? Sibyo! Ntidukwiye guhuzagurika no guta umutwe na ndetse gucika intege. Ni mureke umuyobyi Mu’awiya mukurikire idini ya wasii, mushimirimana Nyagasani.2

Abdurahmani bin Dhuayib al- Asilami ahigira Mu’awiyah n’ingabo ze muri Iraq yasomye iki gisigo ati:

1– Nahajul-balagha Sharh Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup. rwa 147.

2– Nahajul-balagha Sharh Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup rwa 49.

Page 565: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 565

وارتياب ضالل عن يردك حتى إليك الوصي يقودهم[Abo urwana nabo] ntawundi ubayoboye utari wasii, arabarwanya agirango abakure mu buyobyi no mugushidikanya.1

Abdullah ibn Abu Sufyan ibn al-Harith ibn Abdul-Muttalib yasomye iyi mirongo y’igisigo:

المواطن كل وفي علي محمد بعد األمر ولي إن صاحبه

الن ومن صلى من وأول وصنوه حقا هللا رسول وصي

نبهجا

Umutegetsi nyuma ya Muhammad ni Ali wamurindaga igihe cyose, akaba hamwe nawe. Ni wasii w’intumwa y’Imana ntagishya. Ni mugenzi we ni nawe wa mbere wasaranye nawe.2

Khuzaymah ibn Thbit, wa shahada ebyiri, yasomye imirongo y’igisigo igira iti:

وفارسه مذ كانفي من دون أهلهوصي رسول هللا

سالف الزمن النسوان خيرة سوى كلهم الناس من صلى من وأول

منن ذو وهللاNi wasii w’intumwa mu bantu bo mu muryango wayo, umusirikare we umurinda, kuva mbere hose. Ni we wa mbere wabanje gusari, ufite umugore w’imbonera kurenza abandi uretse (Khadija) wahiswemo, wahawe imigisha.3

Zafar ibn Hudhayfah al-Asdi yasomye iyi mirongo y’igisigo ati:

أول االسالم وفي وصي فإنه وانصروه عليا فحوطوا أول

Yemwe bantu nimuzenguruke Ali munamufashe, kuko ni wasii n’uwabimburiye abandi kuba Umuyisilamu4

1– Nahajul-balagha Sharh Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup. rwa 49.

2– Nahajul-balagha Sharh Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup. rwa 49.

3– Nahajul-balagha Sharh Ibin al-Hadid, umuzingo wa 1, urup. rwa 49.

4– Nahajul-balagha, umuzingo wa 3.

Page 566: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

566 AL-MURAJA‘ÄT

Abul-Aswad al-Du’ali yasomye imirongo y’igisigo agira ati:

والوصيا وحمزة وعباسا شديدا حبا محمدا أحب

Nkunda Muhammad urukundo rwinshi, na nakunda Abbas, Hamza na wasii.

Al-Nu’man ibn Ajlan umusizi wa Ansar yasomye imirongo y’igisigo yabwiragamo Ibn al-As1ati:

ألهل لها من وكان هوانا في علي وإنه

حيث تدري وال تدري وينهى فذاك بعون هللا يدعو إلى الهدى

عن الفحشاء والبغي والنكر وقاتل وصي النبي المصطفى وابن عمه

فرسان الضاللة والكفرMuzi Ali ushoboye kuyobora, mwaba mubizi cyangwa mutabizi, atewe inkunga n’Imana. Ahamagarira inzira y’ukuri, akabuza ubukozi bw’ibibi n’ibyaha, akanarwanya akarengane. Wasii w’intumwa n’umwana wa se wabo. Umwishi w’abasirikare bayobejwe batemera.2

Al-Fadhl ibn al-Abbas yasomye iyi mirongo y’igisigo ikurikira:

المصطفى النبي وصي نبيهم بعد الناس خير إن أال الذكر ذي عند

لدى الغواة أردى من وأول نبيه وصنو صلى من وأول بدر

Uwimbonera kurenza abantu bose nyuma y’intumwa yabo, ni wasii kubazirikana. Niwe wa mbere wabanje gusali, ni nawe wa mbere wabanje kumisha abanzi imyambi y’urupfu mu ntambara ya Badr, n’abatatira amategeko y’Imana.3

Hasan ibn Thabit yasomye imirongo yatatsemo Ali mu mwanya wa Ansar bose ati:

1– Sharh Nahjul Balagha, urup. rwa 13, umuzingo wa 3.

2– Sharh Nahjul Balagha, urup. rwa 13, umuzingo wa 3.

3– Sharh Nahjul Balagha, urup. rwa 13, umuzingo wa 3.

Page 567: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 567

من منك به أولى ومن إليك وعهده فينا هللا رسول حفظت ومن

تاببالك منهم وأعلم ووصيه الهدى في أخاه ألست وبالسنن؟

Wowe uri uwizerwa ku ntumwa muri twe kurenza uwo ariwe wese. Ukenewe ku ntumwa, ninde ukuri imbere kuri ibyo? Si wowe muvandimwe wayo? Mu buyobozi ukaba na wasii we? Ukaba unazi Qur’ani na Suna kurusha bose?1

Umwe mu basizi yasomye igisigo yabwiyemo Hasani ibn Ali (a.s) ibi bikurikira:

وابن النبي سبط أنت الوصي يابن األنام أجل يا علي

Imbonera mu bagabo, umwana wa wasii, umwuzukuru w’intumwa, umwana wa Ali.2

Umm Sinan umukobwa wa Khayth’amah ibn Kharsha’ah al-Mathhaji yasomye iyi mirongo y’igisigo ataka imamu Ali (as) ati;

فكنت بنا إليك أوصى لنا خلفا محمد بعد كنت قد وفيا

Uri uwo twasigiwe nyuma ya Muhammad, uwazunguye wizewe. Yaguhisemo akugira wasii, umubera uwizerwa.3

Ibyo ni bimwe mu bisigo tubashije kukugezaho byavuzwemo umurage warazwe Amirul Muminin Ali (a.s) mu gihe yari ariho. Turamutse tuvuze ibisigo byasomwe nyuma ye bivugwa uwo murage, twakwandika igitabo kinini cyane kandi nabwo kikarangira tuvuga ko ntaho tubigeze kubera ubwinshi bwabyo. Nk’uko kwandika ibisigo byose byasomwe kuri ibyo biri mu birambirana bikaba byanatuma tujya hanze y’ibyo ubu bushakashatsi

1– Sharh Nahjul Balagha, urup. rwa 15, umuzingo wa 2.

2– Nkuko byanditswe na Sheikh Muhammad Ali Hashshu al-Hanafi al-Saydawi muri tanbihi urup. rwa 65 cye Athar Thawar al-Siwar, aho yavugaga k’ubuzima bw’aba bombi Ghanima bint Amir, na Mu’awiyyah, iyi mirongo y’ibisigo yayisomeye Imbere ya Mu’awiyyah.

3– Iyi mirongo yanditswe na Imamu AbuFadhl Ahmed ibn Tahir al-Baghdadi aho avuga ubuzima bwa Umm Sinan mu gitabo cye Balaghat al-Nisd, urup. rwa 67.

Page 568: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

568 AL-MURAJA‘ÄT

bwacu bwibandaho. Reka tuvuge ibisigo bizwi, maze tugereranye ibisigaye tutavuze kuri ibi twabonye.

Al-Kumayat ibn Zayad mu gisigo cye kizwi yatatsemo abakomoka mu muryango wa Hashim yaravuze ati:

نهدام ال أمة عرش به التجوبي أمال الذي والوصي االمور ونقض ـروالخيـ والمجد العفاف أهل كان

واإلبرام يوم الخصوم ومردي ـلالمعـ والفارس الولي والوصي الخصام

Ni wasii umurinzi w’ubuyobozi bw’Abayisilamu, aburinda guhirima n’amacakubiri.1 Ni ikitegererezo cy’ubutungane, ubukozi bw’ibyiza

1–

قال العالمة الشيخ محمود الرافعي حين انتهى الى شرح هذا

البيت من شرحه هاشميات الكيمت: المراد به علي كرم هللا وجهه،

وسمي وصيا ألن رسول هللا أوصى اليه، فمن ذلك ما روي عن ابن

بريدة عن أبيه مرفوعا أنه قال: لكل نبي وصي، وان عليا وصيي

ن النبي أنه قال: من كنت مواله ووارثي قال وأخرج الترمذي ع

وروى البخاري عن سعد: أن رسول هللا خرج الى فعلي مواله قال

تبوك واستخلف عليا، فقال: اتخلفني في الصبيان والنساء؟

قال: أال ترضى أن تكون مني بمنزلة هارون من موسى إال أنه ال

نبي بعدي قال قال ابن قيس الرقيات:

منا ــديق نحن منا النبي احمد والص

التقي والحكماء هناك وعلي وجعفر ذو الجناحين

الوصي والهشداء)قال(: وهذا شيء كانوا يقولونه ويكثرون فيه، ثم

استشهد على ذلك بما نقلناه في األصل عن كثير عزة.

Intiti y’Umusuni Sheikh Muhammad al-Rafi ageze mu mpera z’aho yasobanuraga iyi mirongo y’igisigo cya al-Kumiyat aho yavugaga ibigwi bya Ban Hashim, yaravuze ati: “Ibi ni ubuhamya bw’uko Ali, Allah ahe umugisha uburanga bwe, yiswe Wasi n’intumwa y’Imana (s.a.w.w) kuko yamusigiye umurage.”: Ibyo bikaba bivugwa muri iyi Hadithi yakuwe kuri Ibn Buraydah yarayikuye kuri se, ko intumwa y’Imana yavuze iti: [Buri ntumwa yabaga ifite wa «umusigire n’uwo izaraga kuyizungura», uyu Ali ni wasi wanjye ni nawe uzanzungura.” Al-Trimidhi mu gitabo cye cya Hadithi yanditsemo Hadithi intumwa y’Imana yavuzemo iti: “Buri wese mbereye mawula (umuyobozi) uyu Ali ni we mawula (umuyobozi) we.” Al-Bukhari mu gitabo

Page 569: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 569

n’ubuziranenge. Ukemura ibibazo kuburyo bukwiye kandi bunaboneye. Wasi, wali [n’umuyobozi],1 Ingabo y’intwari n’igihangange n’icyamamare. Wasi, ufite imigambi myiza n’ubuhanga. M’urubuga rw’urugamba humvikana imiborogo y’abanzi baba bakomwe mu nkokora nawe.

Kuthayir ibn Abdul-Rahman ibn al-Asuwad ibn Amir al-Khuza’i, uzwi cyane ku izina rya Kuthayyir Azza, yaravuze ati:

مغارم وقاضي أعناق وفكاك عمه وابن المصطفى النبي وصيWasi w’intumwa akaba na mwene se wabo. Abohoza ababoshye, akanaca urubanza mu butabera.

Abu Tammam al-Ta’i yasomye imirongo y’igisigo kirekire yavuzemo Imamu Ali (a.s), imwe muriyo ni iyi ikurikira:

cye Sahih yanditse Hadithi yakuwe kuri Ibn Sa’d, yavuze ko ubwo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yajyaga i Tabuk isiga Ali (a.s) ntibajyana, Ali (a.s) yabajije intumwa ati: “Unsize hamwe n’abagore n’abana?” Intumwa (s.a.w.w) iramubwira iti: “Niko ye! Ntushimishwa no kuba urwego rwawe kurinjye ari nk’urwego Haruna yari afite kuri Musa?, Uretse ko nta ntumwa izaza nyuma yanjye?” Umusizi witwa Ibn Qays al-Raqiyyat yaravuze ati:

والصــديق منا التقي والحكماء نحن منا النبي احمد حين هناك الوصي والهشداء وعلي وجعفر ذو الجن

Muri twe ari Ahmad, umunyakuri, utinya Imana, n’umuhanga; Na Ali na Ja’far ufigte amababa abiri; ni wasi, na shahidi.

Kuba Ali (a.s) ari Wasi [umusigire n’uwarazwe kuzungura intumwa] ni ikintu cyavuzwe kinibandwaho cyane n’abasizi [b’Abarabu]. Hivyo Nyuma atanga ubuhamya bw’igisigo twanditse ruguru cyasomwe na Kuthayyir Azzah.

1– Muhammad Mahmud al-Rafi’i, yaravuuze ati:”Wasii bisobanura uwaraze kuzayobora nyuma y’intumwa”.”

Page 570: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

570 AL-MURAJA‘ÄT

لها ليس دهياء بداهية لوصيه أحلفتم بلهق ومن قدر

مثال قبلها لها يكن ولم عوانا بكرا بها فجئتم بكر وال عوان مثله وال أخ مثله فال وصهره الفخار عد إذا أخوه صهر بهارونه موسى من شد كما محمد النبي أزر به وشد

األزر

Mwagambaniye wasii we, mubeshywa mbere, umuvandimwe w’intumwa n’umukwe wayo. Ntawe ufite umuvandimwe n’umukwe nk’uwe. Muhammadi yatewe ingabo mu bitugu bicishijwe mu kaboko ke nk’uko Musa yatewe ingabo mu bitugu bicishijwe mu kaboko ka Haruna.

Du’bal ibn Ali al-Khuza’i avuga k’urupfu rw’umutware w’intwari zatabarutse Imamu Huseyini (as) yasomye iki gisigo ati:

يرفع قناة على للرجال يا ووصيه محمد بنت ابن رأسUmutwe w’umwana w’umukobwa wa Muhammad na wasii we, Yemwe bantu! [uwo mutwe] watunditswe ku icumu abantu bose bareba…!

Abu Tayyib al- Mutanabbi, ubwo yamaganwaga n’abamubuzaga gutaka Ahalul- bayit, yasomye iyi mirongo y’igisigo yanditse muri Diwani ye ati:

إذ كان نورا وتركت مدحي للوصي تعمدا

مستطيال شامال وصفات نور وإذا استطال الشيء قام بنفسه

الشمس تذهب باطالNta rwitwazo nabona nitwaza ndeka gutaka wasii. Urumuri rwe rwasakaye hose, igicucu cye kirabatwikiriye mwese. Ibigwi by’uru rumuri rw’izuba ntibijya birenga.

Abu Tayyib al- Mutanabbi yasomye iyi mirongo y’igisigo ataka Abul Qasim Tahir ibn al-Hasein ibn Tahir al-Alawi, ati:

Page 571: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 571

بعد شبهت وشبههما وصيه وابن هللا رسول ابن هو التجارب

.والسالم هذا أمثال من يستقصى وال يحصى ال ما إلى

Ni umwuzukuru w’intumwa y’Imana na wasii, nyuma yo kwiteregeza nasanze basa.1

Imirongo y’ibisigo nk’iyi ni myinshi ntibarika. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

IBARUWA YA 109 Kuya 23/ Rabi’ul Thani / 1330

Hari abarwanya Shiya bashobora gutera mu bantu gukenga inkomoko ya mazihebu ya Shiya bavuga ko idakomoka ku baimamu ba Ahalul-bayiti (a.s)?

Mu baruwa yacu ya 19, twavuze ko hari bamwe mu barwanya mazihebu ya Shiya batemera ko mazihebu ya Shiya yaba ikomoka ku baimamu ba Ahalul-bayit. Mudusezeranya kuza gusubiza abibazo kuri icyo kibazo, bityo ndabona igihe cyo kuzuza isezerano mwatanze ryo gusubiza icyo kibazo ari iki; ni muduhe igisubizo gisenya abashaka gutuma abantu bakenga bakanashidikanya ku nkomoka ya Shiya? Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

1– Imirongo y’ibisigo biherutswe iri mu Diywan ya Mutanabbi.

Page 572: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

572 AL-MURAJA‘ÄT

IBARUWA YA 110 Kuya 29/ Rabi’ul Thani / 1330

I. Kuba mazihebu ya Shiya ikomoka ku baimamu ba Ahalul- bayit.

II. Abashiya bari barangarije abandi imbere mu kwandika ubumenyi uhereye mu bihe by’abasahaba.

III. Abandi mu bakurambere b’Abashiya mu bihe bya Tabi’in, n’abakurikiye Tabi’ina.

1) Buri wese wagize amahirwe yo gusobanukirwa akaba n’umumenyi, azi neza inkomoko n’imvano bya Usulu-dini [Aqida] na Fuur’u- Dini [ab’amategeko y’idini] bigenderwaho n’Abashiya, azi neza ko Shiya kuva kubakurambere babo na nubu icyo bemera bakanakora mu dini cyose baba bagikomora mu nyigisho zigishijwe na Ahalul- bayiti. Bityo ibikorwa bikanavugwa mu dini na Shiya byaba byaravuye ku baimamu bakomoka mu rugo rw’intumwa [Ahalul-bayit], haba muri Usulu [Aqida “Iyobokamana”], cyangwa Furuu [amategeko], cyangwa gusobanura Qur’ani na Suna n’ubundi bumenyi bwose bw’idini, ntabadi babikomoraho banifashisha kubusobanura no kubusobanukirwa batari Ahalul- bayiti [Abo mu rugo rw’intumwa].

Abashiya biyegereza Allah Aza wa Jala, bakanamugandukira bayoboka mazihebu ya Ahalul- bayiti, ntibabona abandi babasimbuza cyangwa babarutisha, kuri ayo matwara abakurambere babo bamye ariyo bagenderaho uhereye mu bihe bya Amir’ulmuminina Ali (a.s), Hasani, Huseyini no mubihe by’abaimamu icyenda bakomoka kuri Huseyini (a.s) kugeza magingo aya.

Abashiya bizewe kandi babanyakuri bize Usulu-Dina [iyobokamana] na Furuu- Dini [amategeko] kuri Ahalul-bayiti, bandika Hadithi n’ubundi bumenyi bigishaga, ababizeho mu Bashiya bari benshi maze bagenda bahererekanya ubwo bumenyi. Uko ibihe byasimburanaga, abakuye ubwo bumenyi kubababanjirije babusigiraga abazabazungura mu buryo bwa tawatur, bityo. Ni uko byamye biri kuri buri Bashiya babayeho, kugera ubwo ibyigishijwe na Ahalul-bayiti bitugezeho uko byakabaye bisobanutse binagaragarira buri wese nk’uko izuba rigaragara ku manywa yihangu ntabicu birikingirije.

Ubu twe, mugusobanukirwa Usulu- Dini [Iyobokamana] na Furuu-Dini [Amategeko], tugendera ku ibyigishijwe n’abo mu rugo rw’intumwa

Page 573: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 573

(s.a.w.w). Uruhererekane mvugo rw’ibyo bigishije rwatugezeho tubyigishijwe n’abatubanjirije kubaho bose mu bakurambere bacu, nabo barwigishijwe n’abababanjirije kubaho bose mu bakurambere babo, bityo kugera kubabayeho mubihe bya imamu Naqi, imamu Askari, imamu Riza, imamu Jawad, imamu Kadhim, imamu Sadiq, imamu Zayinul-Abidina, imamu Baqir, Hasani na Huseyini, kugera kuri Amirul Muminin Ali (a.s) tutavuze abakurambere b’Abashiya bari abambari b’abaimamu ba Ahalul bayit (a.s), babigagaho amategeko y’idini, bakanabakuraho ubumenyi bw’idini y’ubuyisilamu kuko ntamwanya dufite wo kubavuga.

Birahagije guhamya ibi tuvuze usoma ibyanditswe n’abamenyi babo biteye amatsiko, ibyanditswe tutabasha kwandika muri aya mabaruwa. Ibyo banditse muri ibyo bitabo babikuye ku baiamamu bakomoka mu rugo rwa Muhammad (s.a.w.w), babakuyeho ubwo bumenyi imbona nkubone. Banditse ibyigishijwe nabo baimamu babumviseho ubwabo, no mu bihe by’abo baimamu bejejwe, ibyo bitabo nibyo byamye byifashishwa n’Abashiya binakomeza kwifashishwa n’Abashiya baje nyuma yabo mukumenya ibyigishijwe n’abaimamu ba Ahalul-bayiti (a.s). Uwo akaba ari n’umwihariko wa mazihebu ya Shiya unatuma iba imbonera kurenza izindi mazihebu z’Abayisilamu.

Nta muyoboke w’abaimamu ba mazihebu ya Ahal- Suna tuzi waba waranditse igitabo cy’inyigisho za imamu we akiriho, Ahubwo abantu banditse kuri izo mazihebu banandika inyigisho bigishije nyuma yo gupfa kw’abo baimamu, ni nabwo bashyizeho iteka ry’uko taqlid (gukurikira Mujtahid) bitemewe gukorerwa undi utari bariya baimamu.

Igihe bariya baimamu bane ba mazihebu ya Ahal- Suna bariho, bari abamenyi basanzwe kimwe nk’abandi bamenyi bari abavuzi ba Hadithi n’abanyamategeko muri ibyo bihe, ntacyo barushaga abari mu rwego nk’urwabo. Iyo akaba ariyo mpamvu bariho ntamuntu witaye kukwandika ibyo bavugaga nk’uko Abashiya bitaga ku kwandika ibyabaga bivugwa bikanigishwa n’abaimamu Maasum (a.s). Abashiya kuva babaho ntibemerera abayoboke babwo kugira undi bifashihsa mu bibazo by’idini utari Abaimamau babo. Bityo bakora iyo bwabaga mu kubakuraho ubumenyi, bandika buri icyo bavugaga bagira ngo barinde ubumenyi bwabo banabushyingure buzagere ku Bashiya bose b’ibihe byose kuko bemera ko aribwo bwemewe ku Mana.

Ibitabo byanditswe Imamu al-Saadiq (a.s) ariho bigera ku bitabo maganane na buri gitabo gifite ibyo kivugaho binyuranye ibyari byanditsemo byabaga

Page 574: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

574 AL-MURAJA‘ÄT

ari ibyigishwijwe bikanavugwa na al-Saadiq (a.s), abanyeshuri ba al-Saadiq (a.s) nabo banditse ibitabo byinshi, tukaba turi buze kubivugaho mu nyandiko ziza kuza, Insha-Allah.

Naho abaimamu bane ba mazihebu enye za Ahal- Suna, nta n’umwe wigeze ababona nk’uko Abashiya babona abaimamu ba Ahlul-bayit, ahubwo bariho ntibigeze bagira abayoboke! Icyubahiro bahabwa ubu ntibigeze bagihabwa bariho, nk’uko tubibwirwa na Ibn Khaldun al-Maghiribiy mu gitabo cye cyitwa Muqadima kizwi, aho avuga kuri Fiqh (amategeko y’idini), uko akaba ari ukuri kwemerwa n’abamenyi benshi. Ntidushidikanya kuba ibitekerezo n’inyigisho bya ziriya mazihebu byaritirirwaga gushingwana na bariya baimamu, mu gihe byari ibitekerezo n’inyigisho byashyinzweho n’abayoboke babo bamaze kwitaba Imana, ubu bigenderwaho n’abayoboke bazo uko ibihe bisimburana [baziko ari iby’abaimamu bazo mu gihe atari ukuri]. Abayoboke bazo bazi izo mazihebu neza barazanditse nk’uko Abashiya usanga bazi neza mazihebu y’Abaimamu babo, bagandukira Imana bashyira mu bikorwa ibyo bigishije, akaba ntabundi buryo bakwiyegeraza Imana badakoze ibiri mu nyigisho zabo.

2) Ntagushidikanya abashakashatsi bemera ukuri, bemera ko Abashiya aribo babanje kwandika ubumenyi mu Buyisilamu mbere y’abandi, uhereye mu ntangiriro z’ubuysilamu. Kuko muri ibyo bihe nta wundi wigeze yita ku kwandika ubumenyi uretse Ali (a.s) n’abamenyi mu Bashiya. Ibyo bikaba byaraterwaga n’uko abasahaba batavugaga rumwe ku kuba ubumenyi bugomba kwandikwa cyangwa atari ngombwa kubwandika nk’uko bivugwa n’umumenyi [wa Ahal- Suna] al-Asqalaini mu ijambo ry’ibanze yanditse mu gitabo cye cyitwa Fath al-Malik al-Ali Bisihhati Babil Ibn Ali, bikaba binavugwa n’abandi bamenyi.

Umari ibn Khattab n’abandi babuzaga kwandika ubumenyi bitwaza ko batinya ko Hadithi zavangwa na Qur’ani.1Ibyo akaba ari ikinyuranyo

1– Umari mu gukora amarorerwa yo kubuza iyandikwa no kwigishwa kwa Hadithi z’Intumwa (s.a.w.w) na ndetse agera aho afunga abazigishaga n’izari zimaze kwandikwa arazitwika yitwaje impamvu zikurikira: Umari yatinye ko kwandikwa kwa Hadithi z’Intumwa (s.a.w.w) byazatera urujijo abazandika. Bakazitiranya na aaya za Qur’ani, bityo Hadithi zigashyirwa mu mirongo ya Qur’ani bazitiranya nayo. Igisubizo cyacu: Mu by’ukuri Qur’ani yari yaranditswe rugikubita, ikusanyijwe na Hazirati Ali (a.s) Intumwa (s.a.w.w) ikiriho. Ntiyatangiye kwandikwa bwa mbere k’ubutegetsi bwa mwene Khatwaabi ngo bibe impamvu yo gutinya ko abandikaga Qur’ani bazajijwa, bakayivanga na Hadithi bibeshye ko nazo ari imirongo ya

Page 575: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 575

Qur’ani. Si Hazirati Ali (a.s) wari waranditse Qur’ani gusa, hari n’abandi basahaba bari bafite imisafu yabo banditse barimo; Ibin Abasi, Ibin Masuudi, nk’uko hari n’abandi benshi bari bayifashe mu mutwe yose.

Impuruza y’Intumwa (s.a.w.w) yasabaga abasahaba kwandika no kwamamaza Hadithi na Suna zayo, ni ubuhamya bw’uko Intumwa (s.a.w.w) ubwayo yari izi ko nta kibazo cyo kwivanga kwa Suna zayo n’imirongo ya Qur’ani yera cyari kuzaba.

Ntagushidikanya ko icyateye Umari n’agatsiko bari kumwe kubuza kwandikwa no kwigishwa kwa Hadithi na Suna by’Intumwa, ari ya mpamvu yatumye babangamira Intumwa (s.a.w.w) kwandikira Abayisilamu umurage uzatuma batayoba nyuma yayo. Bitewe n’uko Hadithi z’Intumwa (s.a.w.w) zirimo nyinshi zivuga ko ubuyobozi bw’idini nyuma yo gupfa kw’Intumwa (s.a.w.w) buzaba ubwa Hazirati Ali (a.s) na Ahalul-bayiti, zikaba zirimo izivuga agaciro n’icyubahiro cyabo mu Buyisilamu, basanze ukwandikwa no kwigishwa kwazo byazarya itsata burenge ubutegetsi bwabo, bahitamo kuzirwanya batajenjetse.

Nk’uko kutamenyekana kwa Hadithi na Suna by’Intumwa (s.a.w.w) byari guha abari k’ubutegetsi kugendera ku bitekerezo na ndabona yabo ntawe ubarwanyije. Kwandikwa no kwigishwa kwa Hadithi z’Intumwa (s.a.w.w), byari kuba impamvu yo gutuma imbaga nyamwinshi y’Abayisilamu imenya amabwiriza n’inyigisho by’Intumwa (s.a.w.w), ku bibazo n’amatwara binyuranye, kuri politike no mu bibazo bahura na byo mu buzima bwabo bwa buri munsi, bityo umutegetsi waramuka agendeye kuri ndabona ye yirengagije nkana ibiri muri Suna na Hadithi by’Intumwa (s.a.w.w), akarwanywa n’Abaysilamu bitwaje ibivugwa muri Hadithi runaka bumvise.

Sayyidat Ayisha atubwira ko ise yaraye ijoro ataryamye aramubaza ati: Hari uburwayi wiyumvamo bwakubujije gusinzira? Aramusubiza ati: Oya, usibye ko ndikwibaza kuri Hadithi zanditse ufite; zinzanire. Ndazimuha arazitwika! Ndamubaza nti: Kuki uzitwitse? Aransubiza ati: Natinye ko nazapfa uzifite zikaba zirimo izavuzwe n’umuntu ntahamya ko yazivuze nk’uko zavuzwe…

Mu by’ukuri urwitwazo rw’Abubakari mu guha inkongi inyandiko za Hadithi zari zibitswe n’umukobwa we Sayyidat Ayisha ntashingiro rufite, kuko bitumvikana uburyo Abubakari yatwika inyandiko zanditseho Hadithi atinya ko Hadithi zivugwamo zaba zaravuzwe binyuranye n’uko Intumwa (s.a.w.w) yazigishije mu gihe yashoboraga guhamya ukuri kwazo yifashishije abandi basahaba nawe ubwe akaba yaribaniye n’Intumwa akumva nyinshi muri Hadithi yigishije. Mu by’ukuri impamvu yatumye Abubakari ashumika inyandiko zarimo Hadithi z’Intumwa (s.a.w.w) si iyavuzwe na Sayyidat Ayisha, ahubwo impamvu yateye Umari gutwika Hadithi, kubuza ko zandikwa no kwigishwa kwazo, ni nayo yabiteye Abubakari.

Hafizu Zahabi mu gitabo cye yanditse agira ati: Abubakari ku butegetsi bwe yakoranyije abantu arababwira ati: Mubwira abantu Hadithi z’Intumwa (s.a.w.w) mutavugaho rumwe. Nta gushidikanya ko abantu nyuma yanyu bazarushaho

Page 576: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

576 AL-MURAJA‘ÄT

cy’ibyakozwe na Ali (a.s), nyuma ye bikorwa na Hasani al-Mujtaba (as), umwuzuku w’intumwa y’Imana (s.a.w.w), n’agatsiko k’abasaba mu kwandika ubumenyi. Ibintu byakomeje gutyo no mubihe bya taabi’ina [abayeho mu bihe by’abasahaba] kugera mu kinyejana cya kabiri mu bihe byanyuma bya tabi’ina nibwo baziruye kwandika ubumenyi [Hadith].

kutazivugaho rumwe. Guhera ubu, ntihagire uzongera kubwira abantu Hadithi y’Intumwa iyo ariyo yose. Uzajya ababaza Hadithi zavuzwe n’Intumwa (s.a.w.w), mujye mumusubiza ko dufite igitabo cy’Imana Qur’ani kiduhagije, muziririze munazirure ibikirimo1. Aha murabona ko amatwara yateye Abubakari kubuza kwandika no kwigisha Suna z’Intumwa (s.a.w.w), ari amwe nayatumye Umari aburizamo umugambi w’Intumwa wo kwandikira Abayisilamu umurage uzatuma batayoba nyuma yayo aho yagize ati: Dufite igitabo cy’Imana kiraduhagije.

Muri riwaya ya Yahya bin Jaada yaravuze ati: Umari yashatse kwandika Suna z’Intumwa (s.a.w.w), nyuma asanga atari byiza kuzandika, ahita yandikira abaguverineri be mu ntara n’ibihugu ati; Ufite Hadithi yanditse azisibe.1

Muri riwaya yavuzwe na Qasimu agira ati: K’ubutegetsi bwa Umari bin Khatwaab Hadithi z’Intumwa zabaye nyinshi, asaba abari barazanditse kuzimuzanira. Bazimuzaniye ategeka ko zitwikwa. Nyuma yaho atangaza ko bibujijwe kwandika no kwigisha Hadithi z’Intumwa. Abasahaba benshi bareka Hadithi bitewe n’iryo tegeko rizibabuza. Muri riwaya yavuzwe na Saa’ib bin Yaziidi yaravuze ati: Numvise Umari bin Khatwaabi abwira Abuhurayira ati: Ugomba kureka kuvuga Hadithi z’Intumwa, bitihi se nkagucira k’ubutaka bwa Dusi.

Muri riwaya ya Muhammadi bin Isihaqa, yaravuze ati: Swalehe bin Ibrahimu yambwiye ko yabwiwe na se ati: Wallahi Umari bin Khatwaabi ntiyapfuye keretse nyuma y’uko yatumyeho abasahaba b’Intumwa (s.a.w.w) abakoranyiriza hamwe; barimo Huzayifa, Abu Dardaa, Abu Zari, na Aqba bin Amir arababaza ati: Ni Hadithi ki z’Intumwa (s.a.w.w) numva ko mugenda mwamamaza ahantu hose? Baramubaza bati: Uratubuza kuzivuga? Arababwira ati: Yego, Wallahi ndabafungira hamwe, ntimuzamva iruhande igihe cyose nzaba ndiho. Yarabafunze ntibigeze babasha kugira aho batarabukira kugeza Umari apfuye.

Muri riwaya yavuzwe na Saadi bin Ibrahimu, ayikuye kuri se, yaravuze ati: Umari bin Khatwaabi yabwiye Ibin Masuudi, Abu Zari na Abu Daridaa ati: Ni Hadithi ki z’Intumwa (s.a.w.w) mugenda mubwira abantu? Abafungira i Madina kugeza apfuye baba aribwo bafungurwa.

Igitangaje kuri Umari kurusha, ni ukuba ubwe ariwe wakiriye Hadithi y’Intumwa (s.a.w.w) ivuga iti: (Murinde ubumenyi mu bwandika) akaba ariwe washoje urugamba rurwanya abandikaga Hadithi na Suna by’Intumwa (s.a.w.w). [Uwahinduye igitabo mu Kinyarwanda].

Page 577: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 577

Uwitwa Ibn Jurayh ubwo yari i Makka yanditse igitabo cya mbere cyiswe Al-Athar yanditsemo [Hadithi n’] ubumenyi yakuye kuri Mujahid na Ata. Al-Ghazali avuga ko aricyo gitabo cya mbere cyanditswe mu Buyisilamu, ariko mu by’ukuri ni igitabo cya mbere cyanditswe n’Umuyisilamu utari Shiya kuko Abashiya bo bandikaga ibitabo uhereye ibihe bya imamu Ali (a.s). Nyuma y’icyo Mu’ammar ibn Rashid, wa San’a, Yemen, yanditse igitabo cye, hakurikira Malik yandika igitabo yise Muwata. Mu ntangiriro z’igitabo cyitwa Fath handitsemo ko k’uruhande rw’abatari Shiya, al-Rabi ibn Sabih ariwe muntu wa mbere watangiye kwandika mu bihe bya nyuma bya tabi’in.

Uko byakaba kose, bose bemeranya ko Abayisilamu batari Abashiya batigeze bagira icyo bandika k’ubumenyi bw’ubuyisilamu mu ntangiriro z’ubuyisilamu. Naho [Hazirat] Ali n’Abashiya [abayoboke be], bakoze iyo bwabaga banitangira ubwanditsi uhereye mu ntangiriro z’ubuyisilamu mu kinyejana cya mbere. Icya mbere Amirul Muminin yahereyeho kwandika ni igitabo cya Allah Aza wa Jallah [Qur’an]. Nyuma yo gushyingura intumwa y’Imana (s.a.w.w), Ali (a.s) yafashe icyemezo cyo kutazagira ikindi akora atari yarangiza gukusanya hamwe Qur’ani. Bityo yarayikusanyije bijyanye n’uko imirongo yayo yagendaga ihishurwa, anandika impamvu zatumaga imirongo yayo ihishurwa, agaragaza muri yo Aya zihita zisobanuka [Muhkam] n’izidahita zisobanuka [Mutashabih], izaje ari impine [Khas] n’izitari impine [Aam], izahanaguwe [Nasikh] n’izazihanaguye [Mansukh]]. Asobanura ibyo yabonaga abantu bazananirwa gusobanukirwa mu dini. Ibn Sirin yakundaga kuvuga ati:

لو أصبت ذلك الكتاب كان »وكان ابن سيرين يقول:

.«فيه العلم“Ugize amahirwe yo kubona icyo gitabo [cyanditswe na Ali] waba ubonye ubumenyi bwinshi.” Nanone ibi bivugwa na bamwe mu bamenyi barimo Ibn Hajar mu gitabo cye Al-Sawaiq al-Muhriqa, n’abandi bamenyi b’ibyamamare. Abasahaba benshi bari bazi gusoma no kwandika bitaye k’umushinga wo gukusanya hamwe imirongo ya Qur’ani yera, ariko ntibabashije kuyandika bijyanye n’uko imirongo yayo yagiye ikurikirana mu guhishurwa, cyangwa mu buryo nk’ubwo twavuze imamu Ali yayikusanyijemo, kuko iyakusanyijwe nawe yo yari inafite ibisobanuro.

Arangije gukusanya hamwe igitabo cya Allah, yakusanyije hamwe igitabo cy’umutware w’abagore bo ku isi Fatima Zahara, abana be bacyitaga “Mus’haf Fatima,” (Umusafu wa Fatima). Cyarimo imvugo z’ubuhanga,

Page 578: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

578 AL-MURAJA‘ÄT

inyigisho, inkuru z’amateka, umuco n’uburere, ubuhanuzi n’izindi nyigisho byose yari yarigishijwe anabwirwa na se intumwa y’Imana (s.a.w.w). Nyuma y’icyo yanditse igitabo kivuga ku ihazabu itangwa n’uwamennye amaraso, acyita Al-Sahifa, kivugwa na Ibn Sa’d. Bombi Bukhari na Muslim bavuga iki gitabo ahantu hanyuranye mu bitabo byabo byitwa Sahih. Muri Hadithi bakivugamo harimo iyi ikurikira:

قال »عن األعمش عن ابراهميم التيمي عن أبيه، قال:

علي رضي هللا عنه ما عندنا كتاب نقرؤه اال كتاب هللا

غير هذه الصحيفة، قال: فأخرجها فاذا فيها أشياء

وفيها المدينة »قال: «من الجراحات وأسنان االبل

فمن أحدث فيها حدثا أو حرم ما بين عير الى ثور،

«عنة هللا والمالئكة والناس أجمعينآوى محدثا فعليه لAl-Amash ayikuye kuri Ibrahim al-Taymi nawe yarayikuye kuri se, yaravuze ati: “Ali (as) umunsi umwe yaravuze ati: [Ntakindi gitabo dufite dusoma, kitari igitabo cya Allah, uretse Sahifa].’ Arakizana dusanga kirimo amategeko arebana n’ukomerekeje undi n’amenyo y’ingamiya”.

No mu byari muri icyo gitabo harimo ko: ‘Madina uhereye Abra kugera Thawr ni ahantu hatagatifu; uzahashyira najisi, cyangwa agacumbikira uhashyira najisi, azahamwa n’umuvumo wa Allah, abamalayika, n’abantu bose.’”

Iyi Hadithi ni uku iri mu gitabo cya Bukhari cyitwa Sahih, muri Babu man tabar’a min mawalih, Kitabu Fara’id, umuzingo wa 4, urup. rw’i 111. Inavugwa munsi y’umutwe w’amagambo avuga ibigwi bya Madina, muri Kitabul-Haji umuzingo wa mbere urup. rwa 523, mu ri Sahih Muslim. Imamu Ahmed ibn Hambal mu gitabo cye Musnadi yanditsemo Hadithi nyinshi zivuga kuri icyo gitabo cyitwa Sahifa. Mu muzingo wa mbere w’icyo gitabo, urup. rw’i 100, yanditsemo Hadithi yavuzwe na Hazirat Ali (a.s) yarakuwe kuri Tariq ibn Shihab yaravuze ati:

عن طارق بن شهاب، قال: شهدت عليا رضي هللا عنه، وهو

وهللا ما عندنا كتاب نقرؤه عليكم »يقول على المنبر:

اال كتاب هللا تعالى، وهذه الصحيفة ـ وكانت معلقة

… بسيفه ـ أخذتها من رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم

« .الحديث“Nabonye Ali (as) ari kuri mimbari abwira abantu ati: ‘Wallah! Ntakindi gitabo cyo gusoma dufite kitari igitabo cya Allah Aza wa Jala n’iyi Sahifa,

Page 579: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 579

yari yayitunditse ku nkota ye, ‘ibyanditsemo nabyigishijwe n’intumwa y’Imana.’”

Abdul-Malik, al-Saffar yaravuze ati:

دعا: قال عبدالملك عن الصفاء رواية في جاء قد

الرجل فخذ مثل جعفر به فجاء علي، بكتاب جعفر أبو

عقار من لهن ليس النساء ان: »فيه فاذا مطويا،

وهللا هذا: جعفر أبو فقال شيء، عنهن توفي اذا الرجل

.«وسلم وآله عليه هللا صلى هللا رسول وامالء علي خط“Abu Ja’far yasabye kuzanirwa igitabo cyanditswe na Ali, umwana wa Ja’far yazanye ikintu kinini kingana nk’itako [ry’ingamiya]. Mu byari byanditsemo harimo ko: ‘Iyo umugabo apfuye, ntabwo abagore bafite uburenganzira bwo kuzungura imitungo ye itimurwa.’ Abu Ja’far aravuga ati: ‘Wallah ibyanditsemo byanditswe n’umukono wa Ali (a.s) yabibwirwaga n’intumwa y’Imana (s.a.w.w)!’”

Abashiya nabo bari abanditsi batera ikirenge mu cya Amirul Muminin Ali (a.s) bandika ibitabo byinshi. Muri abo banditsi b’Abashiya harimo sahaba witwa: Salman al-Faris na Abu Dharr al-Ghifari, nk’uko tubibwirwa na Ibn Shahr Ashub avuga ati: “Umuntu wa mbere mu Buyisilamu wanditse ibitabo ni Ali ibn Abitalib (a.s) nyuma Salman al-Farsi na Abu Dharr.”

No muri abo banditsi b’Abashiya harimo uwitwa Abu Rafi, wari umugaragu w’intumwa (s.a.w.w) nyuma aza guhabwa ubwigenge, wari umubitsi wa Baytul mal mu bihe bya Amirul Muminin Ali (a.s). Yari mu bambari ba imamu Ali (a.s), yanditse ibitabo byinshi birimo ibya Suna, amategeko n’ibindi. Ibyo byose yanditseho yabikusanyije muri Hadithi zavugwaga na imamu Ali (a.s). Icyo gitabo cyagiriye akamaro abamenyi b’Abashiya kuko bakifashishaga kumenya imvano za Hadithi.

No muri abo banditsi barimo uwitwa Ali ibn Abu Rafi nk’uko avugwa mu gitabo cyitwa Isaba, yavutse intumwa y’Imana (s.a.w.w) iriho, ni nayo yamuhaye izina rya Ali. Yanditse igitabo kuri fiqh yigishijwe na Ahlul-bayit (a.s). Ahalul-bayiti bakundaga icyo gitabo bakanategeka abayoboke babo kucyifashisha. Musa ibn Abdullah ibn al-Hasan yaravuze ati:

التشهد، عن رجل، أبي سأل: الحسن بن عبدهللا بن موسى قال .علينا وأماله فأخرجه رافع، أبي ابن كتاب هات: أبي فقال

“Hari umuntu wabajije data ibirebana na tashahud, data amubwira gushaka igitabo cyanditswe na Abu Rafi , ndakizana arakidusomera.”

Page 580: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

580 AL-MURAJA‘ÄT

Umwanditsi w’igitabo cyitwa Rawdhat al-Jannat avuga ko icyo aricyo gitabo cya mbere cya fiqh cyanditswe n’Umushiya, ariko we Imana imugirire ibambe yaribeshye [kuko ataricyo gitabo cya mbere cyanditswe n’Umushiya].

Muri abo banditsi harimo Ubaydullah ibn Abu Rafi, ni umwanditsi wa Ali (a.s) akaba n’umwambari we, yigeze kumva intumwa y’Imana (s.a.w.w) ibwira Ja’far iti:

النبي سمع ووليه، علي كاتب ـ رافع أبي بن عبيدهللا

: لجعفر قوله وسلم، وآله عليه هللا صلى عنه وروى

.«وخلقي خلقي اشبهت»“Umuco n’amatwara byawe ni kimwe nk’ibyanjye.” Iyi Hadithi yanditswe n’abamenyi benshi barimo Ahmed ibn Hambal mu gitabo cye cyitwa Musnad. Ibn Hajar yayanditse mu gitabo cye Isaba igika cya 1 munsi y’umutwe w’amagambo: “Ubaydullah ibn Aslam.” Izina rya se wa Rabi ni Aslam. Uyu Ubaydullah igitabo yanditse cyavuze ku basahaba barwanye mu ntambara ya Sifin mu ngabo zari ku ruhande rwa Ali (a.s). Muri icyo gitabo Ibn Hajar yandukuyemo byinshi yanditse mu gitabo cye Isaba;1 ushobora kugisoma.

Nanone muri abo banditsi b’Abashiya harimo uwitwa Rabi’ah ibn Sam nawe yanditse igitabo kizwi kivuga kuri Zaka y’inyamanswa, gikusanyije Hadithi z’intumwa y’Imana (s.a.w.w) yakuweho na Ali (as) zivuga kuri Zaka y’inyamanswa. Muri abo banditsi harimo uwitwa Abdullah ibn al-Hurr al-Farisi wanditse Hadithi zakuwe kuri Ali (a.s) yarazikuye ku ntumwa y’Imana (s.a.w.w). No muri bo hari uwitwa Asbagh ibn Nabatah, umwambari wa Ali (a.s) wanditse ibaruwa irimo amabwiriza Imamu Ali (a.s) yandikiye Malik al-Ashtar n’umurage Ali (a.s) yandikiye umwana we Muhammad. Ibyo byose byanditswe n’abantu bacu mu bitabo byabo bakusanyijemo Hadithi n’inyigisho zinyuranye bakuye kuri Ali (a.s).

Muri abo banditsi hari uwitwa Salim ibn Qays al-Hilali, umwambari wa Ali (a.s), yakusanyije Hadithi zakuwe kuri Ali (a.s) azivanye kuri Salman al-Farisi. Yanditse igitabo kivuga ku buimamu kivugwa na Muhammad ibn Ibrahim al-Nu’mani mu gitabo cye Al-Ghayba, yaravuze ati: “Nta muntu n’umwe mu

1– Soma ahavugwa ubuzima bwa Jubayr ibn al-Habab ibn al-Mundhir mu gitabo cyitwa Al-Isabah.

Page 581: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 581

bamenyi b’Abashiya no mubavuzi ba Hadithi z’Abaimamu uhakana ko igitabo cya Salim ibn Qays al-Hilali ari igitabo cy’imena kivuga kuri usul (ubumenyi fatizo bwa fiqh) bwigishijwe n’abamenyi n’abavuzi ba Hadithi babukuye ku baimamu ba Ahalul- bayit, ni n’umwe mu batangije ubu bumenyi. Salim ibn Qays al-Hilali ni umwe mu bihangange mu bumenyi byifashishwa n’abamenyi b’Abashiya.”

Abantu bacu banditse abanditsi bari mu rwego nk’urwabo tumaze kuvuga bari abanditsi mu bakurambere bacu, ushaka kubamenya ni asome ibitabo banditse bibavugaho.

3) Naho abamenyi n’abanditsi bacu b’ikiciro cya kabiri, turashaka kuvuga ba tabi’in [ababayeho mu bihe bimwe n’abasahaba], ntidushobora kubona umwanya muri iyi baruwa wo kubandikaho bose, uburyo bwiza bwo kumenya ubuzima bwabo, ibitabo banditse n’ibindi kuri bo, ni ugusoma ibitabo by’abamenyi bacu byabanditseho.1 Kuri iki kiciro, cyari urumuri rwa Ahalul -bayit (a.s) rwaje kumurikira abantu, mu ntangiriro rwari rugiye gufunikwa n’igihu cy’abahemu n’abagizi ba nabi habura gato. Buri wese ukoze ubushakashatsi ku bayoboke b’urubyaro rwa Muhammad (s.a.w.w) agashakashaka ku baimamu icyenda bakomoka kuri Huseyini, akareba ubumenyi banditse bakuye ku baimamu, no gukwirakwiza Hadithi zigishijwe n’abaimamu bakomoka kuri Muhammad kuri buri bumenyi bw’idini bigishije…, azasanga ari ibihumbi by’abantu byabizeho. Nanone ukora ubushakashatsi ufite ubumenyi bwa fiqih, azasanga mazihebu y’ubushiya guhera mu bihe by’abaimamu icyenda masumina (a.s) kugera muri ibi bihe byacu, inyigisho zayo zose n’amahame yayo yose biva ku baimamu ku uryo ari mutawatir, (yaratugezeho mu buryo bw’umunyururu w’uruhererekane mvugo rutigeze rucika), ntuzanashidikanya ko kugandukira Imana kwacu gushingira ku mahame n’inyigisho byigishijwe naba imamu.

Nyuma y’urupfu rwa Imamu Huseyini (a.s) Abayisilamu barahumutse, bakangukira kwitabira Ahalul-bayiti (a.s), abashakashatsi batangira gushakashaka ku kaga kabaye kubo mu rugo rw’intumwa, bamenya impamvu, banamenya Ahalul-bayiti n’umwanya wabo mu dini, bityo biba

1– Nk’igitabo cya Najashi, Muntahal Maqal fi Ahwalir Rijal, cya Sheikh Abu Ali, Minhajul Maqat fi tahaqiqi Ahwalir Rijal cya Mirza Muhammad, n’ibindi bitabo bivuga k’ubuzima bw’abantu nkabo.

Page 582: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

582 AL-MURAJA‘ÄT

impamvu yatumye Abayisilamu batangira kubaha Ahalul-bayiti no kumenya agaciro kabo mu dini.

Nyuma y’ariya makuba yabereye i Karbala, byabaye nk’aho Abayisilamu batangiye ibihe n’ubuzima bishya, bakunda byimazeyo Imamu Zayinu-Abidina, bamugenderaho banamwigaho byose mu dini yaba muri Usulu Din [iyobokamana] cyangwa Furuu Dini [amategeko y’idini], na buri nyigisho zose ziboneka muri Qur’ani na Suna n’ubundi bumenyi bw’idini bwose.

Abanyeshuri n’abambari b’abaimamu bombi Zayinul-Abidina na Imamu Baqiri bari ibihumbi n’ibihumbagiza by’abanyeshuri nta wababara, ariko abo banditsi banditse amazina yabo no kubuzima bwabo bagera ku bihumbi bine, ibitabo banditse bigera ku bihumbi icumi cyangwa birarenga, byanditsweho n’abantu bacu, mu ruhererekane mvugo rw’ukuri. Bamwe muri bariya banyeshuri babo babashije gukorera idini byinshi, bakwirakwiza ubumenyi bakuye kuri bariya baimamu banamamaza ibyigishijwe n’umusigire wabo Imamau Saadiqi (a.s).

Mu bambari n’abanyeshuri ba bariya baimamu babakuyeho byinshi bagira uruhare runini mu kubyamamaza no kubyigisha, barimo uwitwaga Aban bin Taghilib bin Riyah al-Jariri, wari umusomyi wa Qur’ani, umunyamategeko, umuvuzi wa Hadithi, umusobanuzi wa Qur’ani, intiti muri Usuli n’ururimi rw’Icyarabu. Yari mubanyakuri no mubizerwa byimazeyo, agira amahirwe yo kwiga ku baimamu batatu abakuraho ubumenyi bwinshi na Hadithi nyinshi, yakuye kuri imamu Saadiqi (a.s) wenyine Hadithi ibihumbi bitatu.

منتهى كتاب من أبان ترجمة في محمد الميرزا أخرج

الصادق عن عثمان بن أبان ىال باالسناد المقال

له قال وقدم، حظوة عندهم له وكان السالم، عليه

: ـ الطيبة المدينة في وهما ـ السالم عليه الباقر

في يرى أن أحب فاني الناس؛ وأفت المسجد في اجلس»

ناظر: »السالم عليه الصادق له وقال ،«مثلك شيعتي

رواتي من مثلك يكون أن أحب فاني المدينة، أهل

.«ورجاليMirza Muhammad mu gitabo cyitwa Mantaha al-Maqal aho avuga k’ubuzima bwa Aban bin Taghilib bin Riyah al-Jariri, riwaya isinadi yayo irangirira kuri Aban bin Taghilib bin Uthuman, ko Imamu Baqiri (a.s) ari i Madina yabwiye Aban bi Taghib ati: (Icara mu musigiti ujye uha abantu fat’wa, kuko nkunda ko mu Bashiya habonekamo abantu nkawe), na

Page 583: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 583

Imamu Saadiqi arambwira ati: (Girana ibiganiro by’ubumenyi n’Abanyamadina, kuko nkunda kubona mubankuraho Hadithi n’abambari banjye bameze nkawe).

Iyo Aban bin Taghilib bin Riyah al-Jariri yazaga i Madina, yazirwaga n’imbaga y’abantu babaga baje kumwigaho, akiharira umusigiti w’intumwa kubera ubwinshi bw’ababaga bamushagaye bashaka kumukuraho Hadithi yize ku baimamu.

ائت: »حبة أبي بن لسليم السالم عليه الصادق قال

روى فما كثيرا، حديثا مني سمع فانه تغلب بن أبان

: عثمان بن ألبان السالم عليه وقال ،« عني فاروه لك

فاروها حديث الف ثالثين عني روى تغلب بن أبان ان»

«. عنيImamu Saadiqi (a.s) yabwiye Salim bin Abi Habah ati: (Jyujya kuri Aban bi Taghilib “umwigeho” kuko yatwumviseho Hadithi nyinshi, na buri Hadithi azajya akubwira, ujye uhamya ko arinjye yavuyeho), nanone Imamau Saadiqi (a.s) abwira uwitwa Aban bin Uthuman ati: (Aban bin Taghilibi yankuyeho Hadithi ibihumbi mirongo itatu, ujye umukuraho Hadithi zanjye azi).

Iyo Aban bin Taghilib yinjiraga kwa Imamu Saadiqi (a.s) Imamu yarahagurukaga kubera kumwubaha, akamuhobera, akanasaba ko ashyirirwaho umusego yegamira, akanamwerekeraho amuvugisha. Ubwo Imamu yabikirwaga urupfu rwa Aban bin Taghilib yaravuze ati:

أوجع لقد وهللا أما: »السالم عليه قال اليه نعي ولما

.«أبان موت قلبي(Wallah umutima wanjye washavujwe n’urupfu rwe). Yitabye Imana mu mwaka wa 401 A.H. Aban bin Taghilib yakuweho Hadithi na Anasi bin Maliki [imamu wa Ahal-Suna], Amash, Muhammadi bin al-Munkadir, Sammak bin Harbi, Ibrahim al-Nakhai, Fudayil bin Amuru, al-Hakam [bose ni abavuzi ba Hadithi ba Ahal-Suna]. Hadithi ze zanditswe zinakoreshwa mu buhamya na Musilim n’abandi banditsi bane b’ibyatwa mu banditsi Sunan, ibyo tukaba twari twabivuze mu baruwa ya 16 muri iki gitabo.

Kuba al-Bukhari yarifashe ntiyandika Hadithi ze ntacyo bimutwaye, kuko Bukhari kwanga kwandika Hadithi ze ari nk’uko yanze kwandika iza Imamu Saadiqi, Imamu al-Kazim, Imamu al-Riza, iza Jawad n’iza Hasani al-Asikari kuko abo baimamu bose Bukhari ntiyigeze yandika Hadithi zabo, ahubwo ntiyigeze anagira Hadithi ya Imamu Hassani umutware w’abasore bo mu ijuru yandika, mu gihe yanditse Hadithi [z’abanzi wa Ahalul-bayiti nka]

Page 584: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

584 AL-MURAJA‘ÄT

Maruwan bin al-Hakam, Imran bin Hatan, Ikrama bin al-Bariri n’abandi bangaga abo mu rugo rw’intumwa urunuka.

Aban bi Taghilb afite ibitabo byinshi yanditse, birimo Tafsiri za Qur’ani, nyuma haza uwitwa Abdurahmani bin Muhammadid bin al-Azidi al-Kufi n’uwitwa Muhammadi bin Saibi al-Kalbiy, na Ibin Rawqi Atiya bin al-Harithi, bakusanya ibitabo bya Abani bin Taghilib, babikusanyiriza hamwe biba igitabo kimwe. Abantu bacu bakuye muri ibyo bitabo uruhererekane mvugo rw’ubumenyi bw’Abaimamu ,buri muri ibyo bitabo.

No muri abo bambari b’Abaimamu hari uwitwa Abu Hamazah al-Thamali bin Dinar, ari mu bakurambere bacu b’intungane b’abanyakuri kandi bizerwa; akanaba mu byamamare n’ibihangange mu bumenyi bwabo. Yakuye ubumenyi aniga ku baimamu batatu; al-Saadiq, al-Baqir, na Zayinul-Abdina (a.s), yari umwambari n’umusangirangendo wabo.

حمزة أبو: »السالم عليه فقال الصادق، عليه ىثنأ

وعن« . زمانه في الفارسي سلمان مثل زمانه في

في كلقمان زمانه في حمزة أبو: »السالم عليه الرضا

.«زمانهImamu Saadiqi (a.s) yamutatse avuga ati: (Abu Hamzah mu gihe cye ni nka Salmani al-Farisi mu gihe cye), Imamu Riza (a.s) nawe amuvugaho ati: (Abu Hamzah mu gihe cye ni nka Luqmani mu gihe cye).

Afite ibitabo bya Tafiri ya Qur’ani, imamu al-Tabrasi muri Tafsiri ye yitwa Majma al-Bayyan yamukuyeho Hadithi nyinshi yifashishije mu gusobanura Qur’ani, mu bitabo yanditse harimo igitabo icyitwa Kitabu al-Nawadir, Kitabu al-Zuhdi na Risalatul-Huquq yakoporoyemo ibyigishijwe na Imamu Zayinu’Abidina k’uburenganzira bw’ikiremwa muntu. Yanakuye kuri Imamu Zayinul-Abidina Duwa ya al-Sahari. Yakuweho Hadithi na Anasi bin Maliki, Shaabi, Wakii, Abu Naimi, n’abandi benshi mu bavuzi ba Hadithi bacu n’abatari abacu, twari twamuvuzeho mu baruwa ya 16 muri iki gitabo.

No mu bambari ba Baimamu bari no mu banyeshuri babo b’imena, harimo al-Qasim Buraydu bin Muawiyah al-Ajaliy, Abul-Basir al-Bukhitari, Abul-Hasan Zurarah bin Ayun, Abu Jaafar bin Musilim bin Rayah al- Kufi al-Taif al-Thaqafi n’ibindi byamamare n’abamenyi tutabashije kwandukura ibyabo muri iyi baruwa.

Naho bariya bane, bari imbonera ku baimamu, kugera ubwo Imamu Saadiqi (a.s) abavugaho ati:

Page 585: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 585

على هللا أمناء هؤالء: »السالم عليه الصادق فيهم قال

اال ذكرنا أحيى أحدا أجد ما: »وقال ،«وحرامه حالله

وبريد، مسلم، بن ومحمد ليث، بصير وأبو زرارة

هؤالء: قال ثم هذا، يستنبط أحد كان ما هؤالء ولوال

وهم وحرامه، هللا حالل على أبي، وأمناء الدين، اظحف

في الينا والسابقون الدنيا، في الينا السابقون

بالجنة المخبتين بشر: »السالم عليه وقال ،«خرةاآل

: ـ فيه ذكرهم طويل كالم في ـ وقال األربعة، ذكر ثم

عيبة وكانوا وحرامه، هللا حالل على أئتمنهم أبي كان»

وأصحاب سري، مستودع عندي هم ومالي وكذلك علمه،

بهم وأمواتا، أحياء شيعتي نجوم وهم حقا، أبي

انتحال الدين هذا عن ينفون بدعة، كل هللا يكشف

«. الغالين وتأويل المبطلين،Imamu Saadiqi (a.s) yabavuzeho ati: (Bariya ni abizerwa b’Imana iyo bavuga Halali na Haramu byayo), aravuga ati: (Sinzi uwo ariwe wese wahawe ubuyanja akumenya n’inyigisho byacu nka Zurarah, Abi Basiraha Layithi, Muhammadi bin Musilim na Burayidi, iyo bataba bariya, ntawari kubona Hadithi yifashisha mu kumenya amategeko ya shariya, akomeza avuga ati: Bariya ni ibicumbi by’ubumenyi bw’idini, abizerwa kuri halali na haramu bari mu batanze abandi kutugeraho ku isi no ku munsi w’imperuka).

Mu banyeshuri bigaga kuri Imamu Saadiqi (a.s) habonetsemo ibihangange mu bumenyi benshi, banditse ibitabo byinshi bakusanyijemo ibumenyi na Hadithi bamwigagaho, haboneka ibitabo magana ane byanditswe n’abanditsi maganane. Bandikaga fat’wa zose za imamu yatangaga, Hadithi yavugaga, ibyo yigishaga byose ntacyagendaga ubusa batacyanditse. Ibitabo by’ubumenyi na Hadithi byigishwaga na Imau Saaadiqi byakusanyijwe mu gihe cya Imamu Saadiqi birimo icyitwa al-Kafi, al-Tahazib, al-Isitibisar, Man laa yahduruh al-Faqiih; ibyo bitabo byanditsemo ubumenyi bwatugezeho muburyo bw’uruhererekane mvugo rw’abakuye ibyanditsemo ku baimamu imbona nkubone. Igitabo kinonosoye kubirusha ni ikitwa al-Kafi kirimo Hadithi ibihumbi cumi na bitandatu na magana cyenda mirongo cyenda, zikaba zirusha ubwinshi Hadithi zanditse mu bitabo bitandatu byizerwa kurusha ibindi kuri Ahal-Suna wal-Jama bizwi ku izina rya Sihahu Sita.

Husham bin al-Hakam umwe mu banyeshuri ba Imamu Saadiqi (a.s) na Kazim (a.s), yanditse ibitabo byinshi yakusanyijemo ubumenyi na Hadithi yakuye kuri bariya baimamu, ibizwi bikaba ari ibitabo cumu n’icyenda, birimo Usulu na Furuuu, Filozofi, Fiqih n’ubundi bumenyi bwigishijwe na

Page 586: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

586 AL-MURAJA‘ÄT

Ahalul-bayiti (a.s). Mu bihe bya Imamu al-Kazim, al-Rida, al-Jawad, al-Hadi na al-Zakiy al-Asikari (a.s), handitswe ibitabo byinshi byanditswe n’abandikaga ubumenyi na Hadithi bigishaga.

Al-Muhaqiq al-Mutabir yaravuze ati: Mu banyeshuri ba Imamu al-Jawadi (a.s) harimo al-Hasani bin Sa’idi na mukuru we al-Huseyini, Ahmadi bin Muhammadi bin Basiri al-Bazanti, Ahmadi bin Muhammadi bin Khalidi al-Baraqi, Shadan, abul-Fadil al-Ama, Ayyub bin Nuhu, Ahmadi bin Muhammadi bin Muhammadi n’abandi. Akomeza avuga ati: “Ibyo banditse mu bitabo byabo byandukuwe n’abantu bacu. Zirikana ko ibitabo bya al-Baraq wenyine bigera ku bitabo ijana, al-Bizint yanditse igitabo kinini cyitwa al-Bizintiy, uwitwa Huseyini bin Sa’idi yanditse ibitabo mirongo itatu.

Muri izi baruwa ntitwabasha kwandika buri ibyanditswe n’abambari ba Abaimamu babigagaho bakanabumvaho, ariko ndakurangira bimwe mu bitabo wabisomamo; soma igitabo cyitwa Ahwali Muhammadi bin al-Sanan, Ali bin Mahziyar, al-Hasani bin Mahbub n’abandi.

Ukurikiraniye hafi iby’abakurambere bacu mu bambari n’abanyeshuri b’Abaimamu, asanga buri imamu muri bariya icyenda bakomoka kuri Huseyini (a.s) yari afite abambari n’abanyeshuri bamwizeho banandikaga ibyo bamwizeho. Iyo asomye ibyo banditse k’ubumenyi babigagaho n’uburyo bagiye babuhererekanya kugera mu gihe cyacu, ntagushidikanya ko asanga mazihebu yacu [shiya] ari mutawatiru [uruhererekane mvugo rw’ubumenyi bwavuye kuri Ahalul-bayiti] kugera muri iki gihe cyacu nta bitekerezo n’inyigisho by’abandi byinjijwemo. Anasanga ubumenyi bw’Abashiya bw’idini bwose, bwaba ubwa Fiqih, Tawuhid, Tafsiri Hadithi n’ubundi bwaravuye ku baimamu babukuweho n’abambari babo nabo babigeza kubandi, maze ruba uruhererekane mvugo rutinjijwemo ibitekerezo n’inyigisho z’abandi kugera magingo aya. Turashimira Imana yatuyoboye inzira y’ukuri; Alihamdulillah Rabil’alamina. Wassalam.

umuvandimwe,

(Sh).

Page 587: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

INZIRA Y'UKURI 587

IBARUWA Y’I 111 Kuya 1/ Jamadi al-Ula / 1330 A.H

I. Kuba mazihebu ya Shiya ikomoka ku baimamu ba Ahalul- bayit.

II. Abashiya bari barangarije abandi imbere mu kwandika ubumenyi uhereye mu bihe by’abasahaba.

III. Abandi mu bakurambere b’Abashiya mu bihe bya Tabi’in, n’abakurikiye Tabi’ina.

Ndahamya nkanemere ko mwe [Abashiya], mu mahame yanyu y’idini yaba muri Usulu [Iyobokamana “Aqida”] no muri Furuu [Abmategeko y’idini], mu bikura ku Baimamu bera bo mu rugo rw’intumwa y’Imana (s.a.w.w). Wabyerekanye unabishyira ahagaragara biranasobanuka, uhishura ibyari byihishe, unagaragaza ibitagaragara [ku Bushiya]. Bityo nkaba mpamije ko gushidikanya [ku kuri] kwanyu [Shiya] ari ubusazi n’ubupfayongo, no kutemera ibyo mwemera ni ubuyobyi.

Nasomanye ubushihsozi amabaruwa wagiye unyandikira, nsanga ibyari biyarimo ari ukuri gusa, ngira amahirwe yo kwihumuriza umubavu wayo. Mu by’ukuri mbere yo ku kumenya nari murujijo na nashidikanya cyane ku Bashiya, bitewe n’ibihuha nabumvagaho kubabyasasa; none nyuma yo gusobanukirwa nsanze Ubushiya ari itara rimurikira uri mu mwijima [w’ubuyobyi]. Turangije nkwandikira ko nemeye ko [mu mpaka twagiye] ari wowe watsinze, njye nkaba natsinzwe, nsanga [aya mabaruwa yampumuye mbona ukuri] ibyo nayamenyemo ntarinzi nsanga] ari ingabire nagabiwe na Allah, n’intsinzi ihambaye mbonye! Ndashimangira Allah, Nyagasani w’ibiremwa. Wassalam.

Umuvandimwe,

(S).

IBARUWA Y’I 112 Kuya 2/ Jamadi al-Ula / 1330 A.H

Gushimira.

Page 588: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

588 AL-MURAJA‘ÄT

Ndahamya ko umaze gusobanukirwa no kumenya bihagije ibisubizo by’ibibazo wabazaga, ubashije no kumenya aho ukuri kuri. Witwaye neza ku byo twagiyeho impaka tunabikoraho ubushakashatsi buhagije. Wakurikiraniye hafi ibyo twakozeho ubushakashatsi, ubishakashakaho, no kubaza abandi icyo babivugaho, usobanukirwa buri icyo twagiriyeho impaka, umenya imva n’imvano y’ibyo twavuzeho, ntiwakoreshwa na rimwe n’inzangano [n’ubufana biba hagati y’abayoboke ba mazihebu] n’amaranga mutima, ntiwanakoreshwa no gushaka inyungu zawe bwite.

Bityo ubaye indashyikirwa mu mico, mu matwara n’ubutwari, unafite ubwigenge mu gutekereza no kuvuga icyo utekereza [ntacyo wikopa], nturi imbohe yaboshywe ibitekerezo. Iki kibazo wagishakashatseho unagikurikirana mu bwitonzi, ukoresha ubwenge [bwawe] bwagutse kurenza ubunini bw’isi dutuyeho, uhamya ubivanye ku mutima, utitaye ku icyo uzavugwaho n’abagukikije [muyoboka mazihebu imwe ya Ahal-Suna], ko icyari kihishe kigaragaye n’ikitari gisobanutse kimaze gusobanuka; n’uko aho ukuri kuri hagaragaye, umuseke weya ukaba utambitse na buri wese ufite amaso akaba abonye ukuri.

Bityo gushimirwa kose ni ukwa Allah kuba yaratuyoboye tuyoboka idini ye, inatuyobora gukurikira ibyo yadutegetse gukurikira byose ntakujya umunanu, Allah ahundagaze imigisha n’amahoro k’umugaba wacu Muhammad no k’urubyaro rwa Muhammad, ugire amahoro. Wassalam.

Umuvandimwe,

(Sh).

Page 589: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

ITANGAZO (FAT’WA) RYA MUFTI WA MISIRI AKABA N’UMUKURU WA AHAL-SUNA WAL-JAMA MU RWEGO RW’ISI SHEIKHUL-AZHAR, SHEIKH MAHMOUD SHALTUTE

الفتوى نص

األكبر االستاذ الفضيلة صاحب السيد أصدرها التي

شأن في األزهر، الجامع شيخ شلتوت محمود الشيخ

. اإلمامية الشيعة بمذهب التعبد جواز

: فضيلته فأجاب

مذهب أتباعه من أحد على يوجب ال اإلسالم إن ـ 8

بادئ يقلد أن في الحق مسلم لكل إن نقول بل معين

صحيحا نقال المنقولة المذاهب من هبمذ أي بدء ذي

قلد ولمن الخاصة كتبها في أحكامها والمدونة

أي ـ غيره إلى ينتقل أن المذاهب هذه من مذهبا

. ذلك من شيء في عليه حرج وال ـ كان مذهب الشيعة بمذهب المعروف الجعفرية مذهب إن ـ 1

شرعا به التعبد يجوز مذهب عشرية نیثاال اإلمامية

. السنة أهل مذاهب ائركس من يتخلصوا وأن ذلك، يعرفوا أن للمسلمين فينبغي

هللا دين كان فما معينة، لمذاهب الحق بغير العصبية

على مقصورة أو لمذهب بتابعة شريعته كانت وما

يجوز تعالى هللا عند مقبولون مجتهدون فالكل مذهب،

ابم والعمل تقليدهم واالجتهاد للنظر أهال ليس لمن

العبادات بين ذلك في فرق وال فقههم، في يقررونه

. والمعامالت شيخ الجامع األزهر

1) Ubuyisilamu ntibubuza Umuyisilamu guhitamo gukurikira madhihebu runaka muri madhihebu z'Abayisilamu.

2) Ahubwo ikinyuranyo cy'ibyo, Ubuyisilamu buha buri Muyisilamu uburenganzira bwo gukurikira madhihebu y'ukuri ashaka. Na buri wese ukurikira madhihebu muri izi ziriho, afite uburenganzira bwo kwimuka akareka gukurikira madhihebu yakurikiraga akayoboka indi. Ufashe umwanzuro wo kujya mu yindi madhihebu akareka iyo yayobokaga nta cyaha aba akoze.

3) Madhihebu ya Jaafari izwi ku izina rya madhihebu ya Shiya Ithina-ashariya cyangwa Shiya Imamiya, ni madhihebu y'ukuri kandi yemewe.

Page 590: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

590 AL-MURAJA‘ÄT

Biremewe gusenga Imana no kuyigandukira ugendera ku inyigisho zayo nk’uko biri kuri madhihebu za Suni.

4) Abayisilamu bagomba gusobanukirwa no kumenya ibi, bakareka umuco wabokamye wo kwanga no kwijundika abayoboke ba madhihebu ya Shiya.

5) Idini y'Imana n’amategeko yabyo si umwihariko n’akarima ka madhihebu runaka zihariye. Abatangije izo madhihebu bose, bazishinze bashingiye ku bitekerezo byabo, bakwiye kuzahemberwa umuhate wabo'.1

SHEIKHUL-AZHAR,

SHEIKH MAHMOUD SHALTUTE

Mufti wa Misiri akaba n'umukuru

wa kaminuza ya kisilamu yitwa Azhari Sharif.

IBARUWA SHEIKHUL-AZHAR, MAHMOUD SHALTUTE YANDIKIYE SHEKHE MUHAMMAD TAQI AL-QUMI

تقي محمد األستاذ الجليل العالمة السماحة صاحب السيد : القمي

: اإلسالمية المذاهب بين التقريب لجماعة العام السكرتير سماحتكم إلى ابعث أن فسرني بعد أما ورحمته عليكم سالم

شأن في أصدرت التي الفتوى من بإمضاء عليها موقع بصورة تحفظوها أن راجيا اإلمامية شيعةال بمذهب التعبد جواز

أسهمنا التي اإلسالمية المذاهب بين التقريب دار سجالت في والسالم رسالتها لتحقيق هللا ووفقنا تأسيسها في معكم

. هللا ورحمة عليكم

األزهر الجامع شيخ

Nyakubahwa Allamah Profeser Muhammad al-Qum:

1– Nyakubahwa SHEIKH MAHMOUD SHALTUTE gushyira mu gatebo kamwe mazihebu ya Shiya na mazihebu za Ahal-Suna akavuga zose abatangije izo madhihebu bose, bazishinze bashingiye ku bitekerezo byabo, ashobore kuba atazi imirongo yera yuzuye mu bitabo bya Ahal-Suna itegeka Abayisilamu kuyoboka mazihebu ya Ahalul-bayiti, cyangwa ayizi akaba yigiza nkana. Ushaka guhamya ko agatebo gashyirwa mazihebu zashinzwe n’abantu runaka bashingiye ku bitekerezo byabo, kadakwiye gushyirwamo Shiya ni asome iki gitabo kirimo impaka hagati ya Shekhul-Azihari na Mufiti mugenzi we akirangize.

Page 591: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

591

Secrétaire général wa Dar al-Taqirib al-Mazahbi al-Isilamiya [Umuryango wo kwegeranya mazihebu z’Abayisilamu]:

Salamu Alaykum warhmatuh, nshimishijwe no kuboherereza photocopie iriho umukono wacu ya Fat’wa twatanze twemerera [Ahal-Suna] kugandukira Imana bagendera ku mahame y’idini yigishwa na Shiya al-Imamiya, nizeye ko iyo photocopie uyibika muri dossier za Dar al-Taqribi bayina al-Mazahib al-Islamiya twafatanyije kuyishinga. Ndasaba Imana ko yadufasha kugera ku intego twayishinze tugamije.

Wasalamu alayikum warhmatullah wabarakatuh.

****

Page 592: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year
Page 593: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

IMPUGUKIRWA Kubera ko inkuru zavuzwe muri iki gitabo zakoporowe mu bitabo bya Hadithi, Tafsir, amateka n’ibindi byandikwa binyuranye by’idini bya mazihebu ya Ahal- Suna wa’- Jama, twashatse uburyo bworoshye bwo kukugaragariza igitabo byakoporowemo. Bityo urasanga akarongo munsi y’urupapuro (Footnote), reba ruguru yako urasanga twaragiye twandika umubare k'umusozo w’ibyakoporowe mu bitabo, bityo munsi y'akarongo ubona k'umusozo w’urupapuro, urahasanga wa mubare uhuje n’uwibyakoporowe ukurikirwa n’amagambo yanditse mu nyuguti nto zikubwira izina ry’igitabo, umuzingo wacyo, nomero z’urupapuro amagambo umwanditsi yanditse yakoporowemo. Cyangwa tukakubwira ibisesenguro by’ayo magambo k'uburyo bw’imvaho, cyangwa umugereka twongeyeho tugamije gusobanura ibyanditse ruguru y’akarongo ngo birusheho gusobanuka.

Nanone ahari inyuguti z’impine nka S.A.W.W ni ukuvuga: Imana imuhe amahoro n’imigisha hamwe n’abiwe.

Ahari inyuguti z’impine A.S ni ukuvuga: Agire amahoro n’imigisha by’Imana.

Ahari inyuguti z’impine R.A ni ukuvuga: Imana imwishimire.

Ahari inyuguti z’impine S.W.T ni ukuvuga: Subhanahu-Wataala.

Ahari akugarizo n’akugariro ( ), [ ]. Ni ukuvuga amagambo aba ari hagati yatwo aba atari ay’umwanditsi cyangwa hari uwavuze ayo magambo ariko tukayongeramo amagambo yacu tugamije kugira ngo interuro isobanuke neza kurusha.

Aza wa Jala: Ijambo rikoreshwa iyo havuzwe izina ry’Imana aba ayisingiza.

Abanafiki: Abahisha ku mutima ubukafiri bakagaragaza ukwemera.

Ahalul-bayiti: Abo mu rugo rw’intumwa bazwi ku izina rya Ahalul-Kisa [abantu bo mu shuka] aribo Ali, Fatima, Hasani na Huseyini.

Answari: Abasangwa butaka b’I Madina.

Muhajiruna: AbanyaMaka bimukiye i Madina.

Ijma: Igihurijweho n’abamenyi b’Abayisilamu.

Nasibis: Abanga Ahalul-bayit (a.s).

Page 594: Ku izina rya Allah Nyirimpuhwe Nyirimbabaziislamic-sources.com/otherlang/download/Ikinyarwanda...1. Al Hakim al Naysaburi, mu gitabo cye Al Mustadrak `alhakim, icapiro rya capiwe year

594 AL-MURAJA‘ÄT

Hadithi Sahih: Ni Hadithi iba yujuje amategeko yashyizweho n’abamenyi, Hadithi iba iyujuje iba ari ukuri yaravuzwe n’intumwa y’Imana (s.a.w.w).

Hadith dhaifu: Ni ikinyuranyo cya Hadithi sahih.

Rafizi: Izina abanzi b’Ubushiya bahimbye Abashiya risobanura Abapinga, bityo uwumva bitwa abapinga agafata ko bapinga Ubuyisilamu akarushaho kubanga.

Suna: Ni imvugo, ibikorwa, by’intumwa n’icyo intumwa (s.a.w.w) yabonye gikorwa n’umusahaba ntiyakimubuza.

Suna: Ni imvugo, ibikorwa, by’intumwa n’icyo intumwa (s.a.w.w) yabonye gikorwa n’umusahaba ntiyakimubuza.

Amir al- Muminina: Umuyobozi w’abemera rikaba ari izina ry’igisingizo intumwa y’Imana (s.a.w.w) yahaye Sayyidina Ali (a.s), bikaba bitemewe kuryita undi.

Karamallahu wajihahu: Imana ihe imigisha uburanga bwe, intumwa y’Imana (s.a.w.w) yategetse ko izina rya Sayyii na Ali (a.s) iyo rivuzwe abantu bajye bavuga Karamallahu wajihahu.

Bayi'â «isezerano»: Ni umuhango wakorwaga twawugereranya n’amatora y’ubu, wakorwaga iyikorewe atega ikiganza abayimukoreye bashyira ikiganza byabo hejuru y’icye.

Khalifa: Ni umusigire n’uwo umuntu asize amuhagarariye.

Khalifa: Ni umusigire n’uwo umuntu asize amuhagarariye.

Wasiy: Uwo umuntu araze, n’umusigire we asize amuhagarariye mu bantu be.

Riwaya: Hadithi.

Salafu Saleh: Abakurambere b’Abayisilamu.

Sanadi cyangwa Isinadi: Imvano, abakuweho Hadithi, cyangwa uruhererekane rw’abavuzi ba Hadithi.

Usulu al- Dini: Imizi y’idini cyangwa Aqida.

al- Furuu: Amategeko y’idini.

Tabiina: Ababayeho mu bihe by’Abasahaba.

Qudisa Siruhu: Imana ihe imigisha roho ye.