Uitgegeven in opdracht van Rijkswaterstaat, directie Utrecht

Tussen april 1997 en november 1999 is in de ri jksweg 42 bij Vianen een nieuwe brug over de Lek gebouwd, naast eenbestaande brug. Ter gelegenheid van de opening van de nieuwe brug over de Lek is naar een idee van M.J. Ververs en in opdracht vanRijkswaterstaat, directie Utrecht een serie van vier boeken uitgegeven.

Kruising, het eerste van de vier, is geschreven door M.J. Ververs. In dit boek staat de geschiedenis van de ponten,

de schipbruggen en de boogbrug centraal. Het beschrijft hoe mensen de Lek overstaken tussen Vianen en Vreeswijk (nu beter bekendals Nieuwegein). Het boek gaat over de techniek van de oeververbindingen, over de mensen en over de gebeurtenissen rond dezekruising van land- en waterwegen.

De andere delen in deze serie zijn:Cerard Haverkamp, Overspanning, de bouw van de tweede Lekbrug bij Vianen. Het beschrijft de wijze waarop de nieuwe

brug is gebouwd en welke voorbereidingen daaraan vooral zi)n gegaan. Jos Steehouder, Pijlers, een boek over de bestuurlijkebesluitvorming rond de nieuwe brug. Frank Herzen, Herrie bij de brug, een verhaal over bruggen voor kinderen van tien tot twaalf jaar.

Redactie van Kruising:Marian Witteveen-lansen

Kruising

De geschiedenisvan pont en brug

M.J. Ververs

Europese Bibliotheek - Zaltbommel

Verantwoording vande afbeeldingen

Rijksarchief Utrecht: pagina 7

Het Utrechts Archief: pagina 10 en 12

Algemeen Rijksarchief te's-Gravenhage:pagina 30-32, 35, 38 en 40

Universiteitsbibliotheek Utrecht: paSina 33

De overige afbeeldingen ziin afkomstiS van

de auteur

84

1. De Lek- Het eiBendom van de Lek

2. Een pont over de Lek 9- De heer van Louwenrecht in de fout?- Een sl im plan- De weg naar de pont- Het jaar van verschr ikking 1787- De zesde pinnemaker bij Vianen- Clazina, de pachteres van het Oudsli jker veer- Lodewijk Heijnen en de domaniale pont- Lodewijk Heijnen en de keizer- De schipbru8 van 1Bl3-1814- De Pruisen en de Russen- De bouw van de schipbrug- Het teru8trekken van de Fransen- De r oedselvoorz ien ing van de Pruisen- De uitdri jfvakken- Het einde van de bruggen- Ook de centen spelen een rol- De financien van Vianen- Hulp in nood- Lodewijk Heijnen en de postrit

Amsterdam Parijs- Lodewijk Heijnen als redder- Heijnen wordt brugwachter- Een ingenieur Sr i jpt in- Nieuwe pachters van de pont

L Een hangbrug 29- Een Vianens driemanschap- Een Koninkl i jk Beslui t- lean Baptist Vifquain- Haastl- Oorzaken en gevolgen- Een afvloeiingsregeling uit de losse hand

(1841)

4. Een schipbrug 34- Hendr ik Bennik en Wil lem Pal lada- Domeinen op de penning- De bouw en ingebruikneming van de brug- Een winnaar en verliezers- Het gezin van de vaste timmerman- De schjpbrug in het gebruik

- Zwakke punten- Voor Soetens geen Lek te breed- Wild-west aan de Wilhelminsluis te Vianen- Van hout naar staal- Sluipverkeer- Schipbrug of stoomveer?- Mechanisering- Een brugknecht met pensioen- Arbeidsonrust op de schipbrug- Veemde zaken- Een eenmansactie van Policarpus- Van hout naar staal l l- De schipbrug nog nuttig gebruikt

5. De vaste bruS 49- Moed en beleid- Een vlot begin- De vorm van de vaste oeververbinding- Een brug op goede voet- Moeil i jkheden met het waterschap- ls die brug nog niet klaar?- De aanbruggen: een moeil i jk bed toch

opgemaakt- De echte verbinding. Niet voor niets- De montage- De opening van de bru8 in 1916- De inzetbaarheid van Rijkswaterstaat?- De eerste fi les op de brug- Stappen van de bezetter- De brug is njet meer- Een pont voor het gri jpen- Bevrijdingl Rijkswaterstaat in actie- Plannen- De bouw van de Baileybrug- De planning- De montage, 1948- Een brug in een brug- Files, f i les, f i les- Rijkswaterstaat maakt plannen en voert ze utt- De Lekbrug in de 427 open!- Van staal naar beton- Een brug naar de 21ste eeuw

VerantwoordingNadere gegevens

7B79

-nililm

tiddfrFfli|rtl De Lek

Tussen Vianen en Vreeswijk l igt de rivierde Lek, van oudsher druk bevaren doorschepen die van Amterdam via Vreeswijk naarKeulen voeren en terug, de "Keulse vaart". Hetscheepvaartverkeer nam in de loop der ti id toe,maar ook het verkeer over land is veel drukkergeworden. Wie van het noorden naar hetzuiden Baat of omgekeerd, moet de rivieroversteken. In het verleden gebruikten dereizigers daarvoor een boot of de veerpont.Later, in 1B40, legde Rijkswaterstaat eenschipbrug in de rjvier, een serie schepen metdaarop een wegdek. Voetgangers en ri jtuigenkonden daarover ongehinderd de andere kantbereiken. Als een schip wilde passeren, lag hetverkeer op het land sti l. Dan moest eenBedeelte van de schipbrug uitvaren om dewaterweg vri i te maken. Bij hoog water eni js moest de gehele brug vei l ig naar devluchthaven en maakte het verkeer weergebruik \ . de pont.

Sinds 1936 laat een hooggelegenoeververbinding het verkeer ongehinderddoorgaan, zowel over de brug als op de rivieronder de brug. Bruggen zijn niet meer weg tedenken als schakels tussen het noorden enzuiden van Nederland.

De veerponten waren lange ti jd alleenvan hout, evenals de oudste schipbruggen. Inde loop van de negentiende eeuw werd meerstaal toegepast, zowel in de pont als in deponlons van de schipbrug. In de twjntigsteeeuw ging beton een steeds grotere rol spelen.De eerste hooggelegen brug was nog een stalenboogconstructie, de nieuwe verkeersbrug aanhet einde van die eeuw is geheel in betonurrSevoero.

Dit boek over de oeververbindingentussen Vianen en Vreeswijk (nu een deelvan Nieuwegein) gaat over de veerponten, de

schipbrug en cle vaste brug. Het gaat evenzeerover de techniek als over de gebeurtenissenrond de oeververbinding. Het is vooral ook eengeschiedenis van mensen, mensen die deoeverbindingen organiseerden, aanlegden engebrLrikten.

Het eigendom van de LekWie zich de eigenaar van de rivier de

Lek mocht Doemen was sinds onheugli jket i jden een twistpLrnt tussen verschi l lendeheersers, zowel geesteli jke als wereldli jke. Debisschoppen van Utrecht zwaaiden cle scepterten noorden van de Lek. De Vaartse Rijn, hetkanaal van Utrecht naar de Lek, werd in 1373doorgetrokken naar de Lekcli jk en een slujsmaakte het mogeli jk vandaar de Lek op tevaren. Het clorp Vreeswijk dat bij de sluisontstond kwam tot grote bloei. De bisschoppenvan Utrecht l ieten met geld van de Utrechtsegilden bij het dorp Vreeswijk een fort ltouwenom de Hollandse stacl Vianen aan de overkantin de Baten te houden. Het fort diende tevens.r ls bescherming en verdediging van deVreeswi jkse sluizen. De sluis was eenbelangr i jke schakel in het handersverxeertussen Amsterdant, Utrecht en Keulen, de"Keulse Vaart". Bovendien werden de grachtenvan Utrecht door het inlaten van Lekwater vanverS water voorzten,

Vianen, aan de zuidzijde van cle Lek,\ as een vr i ie l reer l i jkheid met een eigenrechtspraak. Het behoorde de heren vanBrederode toe. Deze Brederodes hadden rechtop de gehele Lek in hun gebied, zoals graafAlbrecht van Holland in 1402 erkende.

Aan weerszijden van een water kansprake zi jn van grote verschi l len tussenmensen. Veelal wordt smalend gesproken van"die van de overkant". Bij de Lek tussen Vianenen Vreeswijk was dat duideli jk het geval. Als de

Toen in het begin van dezestiende eeuw de heren vanBrcderode en het Donkapittelvan utrecht een geschil hadden,lieten ze deze schematischekaart tekenen van Vianen enomgeving. Het noorden ligt links.De Lek is geerceerd. Ven bovennaar beneden Culemborg(aangegeven met een kasteel),de Diefdijk, Everdingen,Hagestein, Vianen (in een cirkell,en Lexmond. Van Hagestein loopteen weg ten westen om vianenheen naar de Lek (Riksarchief

van ljtrecht).

uiterwaarden groeiden door aanslibbing, wasdat vanzelfsprekend een meevaller voor deeigenaar van de uiterwaard. Maar wre was deeigenaar van een middelwaard, een stuk gronddat midden in de rivier droog viel? Een ander,steeds terugkerend probleem, was de aanlegvan kribben. De stroom van de rivier kondaardoor sterk veranderen, wat verlies van landop de ene plaats en aanwas van land op eenandere plaats tot gevolg had. Mocht eenergenaar dus een krib aan zijn land leggen?Aan deze kwesties zijn vele tanzeverenversleten.

Na lange disputen wees Mana vanHongarije, regentes van de Nederlanden, hetergendom van de rivier uiteindeli jk geheel toeaan de graal van Brederode, heer van Vianen.Ook de noordeli jke en zuideli jke urrerwaardenen a es wat in de uiterwaarden was gebouwdwas zijn bezit. Zijn recht strekte zich zelfs uittot op de Vreeswijkse dijk, zoals de Crote RaadIn 1534 in Mechelen bevestigde. Niet veel later,in i 546 kocht de stad Utrecht van Vianen eenurrerwaard aan de noordzijde van de l_ek,tussen de plaats waar nu een vluchthaven ligiaan de ene kant en de voornaven vande Koninginnensluis aan de andere kant.Vervolgens betwistten de Utrechrenaren deheer van Vianen het recht om op de Lek tevrssen. Hel recht op visserij en jacht op de lekhoorde echter bi, het eigendom van de Lek enwas, dus toegewezen aan de graven van!'reqerode.

Brederode, heer van Vianen, hief ook tolvan de schepen die over de Lek voeren. In juli1562 was een zekere Aan de Brautap metdiverse

.waren op we8 naar Utrecht. Hijprobeerde de tolheffing te ontlopen. Hij lag metzijn schip al in de eerste kolk van deVreeswijkse sluis en dacht dar hij daar veil igwas, toen de drost van Vianen het schip en degoederen in beslag kwam nemen en naarVianen afvoerde. Het kwam tot een proces,maar dat mocht niet baten, hjj moesr tolbetaten. Omdat deze kolk buitendijks lag, was

het naar de mening van Brederode het Sebiedvan Vianen.

Ook het opvissen van verdronkenpersonen en hun bezit was aan regels wasgebonden. Het kon een aardige bijverdiensteziin voor de schout, zijn plaatsvervanger deqrossaard, voor de chirurgijn en de toevall igevinders. Wanneer tegelijkertijd door bewonersvan Vreeswijk en van Vianen naar eendrenkeling werd gezocht, kon dat zelfs totmoeil i jkheden op de rivier leiden. HetSebeurde eens dat waar nu de brug bijHagestein l igt, twee mensen een drenkelingvonden. Ze kwamen samen tot de conclusie dater,niet veel dan was te halen. Om geen gedoere kfl lgen, keken ze eens stiekum om zich heenen. duwden toen de drenkeling terug In derivier. Enkele dagen later werd hetzelfde l i jkopnieuw gevonden, nu door twee vrouwen dielangs de rivier de was deden. Zij Baven het l i jkaan en de drenkeling lreeg een keuflgeoegralentS.

Een pont over de Lek

In juni 1556 breidde de stad Ukecht desluizen bij Vreeswiik uit met een derde kolk,wat veel werk en vertier opleverde. DeBrederodes van Vianen, aan de andere kant vande Lek, trachtten een aandeel te kri i8en in dehandel door een pontveer in de Lek te leggen,waarmee zowel goederen als personen werdenovergezet. Dat was immers een goede bron vaninkomsten. Toen in '1725 de Staten van Hollandde heerli jkheid en de stad Vianen kochten,werden zij ook eigenaar van alle rechten vanVianen en dus ook van het pontveer. Sindsdienwerd de pont in de correspondentie aangeduidals de domaniale pont. Het bezit en de rechtenvan de Staten gingen later over op hetKoninkrijk der Nederlanden.

Ook al had Vreeswijk geen recht op derivier, van oudsher werden natuurli jk ookreizigers van Vreeswijk naar Vianen overgezetdoor de schippers uit Vreeswijk. Zii mochtenalleen voet8angers over brengen met niet meerbagage dan twee handen konden dragen. Destad Utrecht zag het belang van deze dienstenin en l iet al in 1458 voor de schepen van dezeschippers op kosten van de stad een haven

Eraven ten westen van de oude sluis. Sindsl5BB werden deze Vreeswijkse schippers voorhel leven benoemd en waren zij ondergebrachtbi j het schippersgi lde van Vreeswi jk. Zi jwerden bekend als de schippers van het"kleine veer" of onder de naam vanPinnemakers. \ y'anneer er geen aanbod vanreizigers w.rs maakten zij in die lege ti jd kleinehouten pinnen. In de omgeving van Vreeswijkwas veel werk dat met het water had te maken.Daarvoor was waterdicht schoeisel nodig, zoalsleren laarzen. Voor het bevestiSen van de zoolaan de schoen werden houten pinnetjes

Sebruik, omdat die evenals het leer uitzetten alsze nat worden, wat de laarzen of schoenen

l'.ddftil6fiInn

waterdicht maakte. Voor het maken van diehouten pinneties was weinig werkruimte nodigen haast geen gereedschap. Het meest

Seschikte hout was dat van de Kardinaalsmuts,een struik die ook langs de rivieren was tevinden. Dat was dus een uitgelezen bezigheiclvoor de pontschippers in de sti l le uren. Zokwamen de Vreeswijkse schippers aan hunnaam,

Vianen had ook nog een kleine ponl.Die schippers bedienden alleen voetgangersdie naar Vreeswijk wilden. De schippers vanhet kleine veer werden in navolging van hunVreeswi jkse col lega's eveneens "pinnemakers"genoemd. Zij hadden echter een Beheel anderebezigheid als zij niet hoefden te varen, zijvisten op zalm. Wanneer de Vianense schippersdruk bezig waren met vissen, l ieten zijde Vreeswijkse pinnemakers veel tochtenovernemen.

Gezicht op Vianen in 1630(gravuro van A. Rademak€rl,

Gezicht op Vreeswrjk voor 1672.

Herkenbaar is de sluis die

toegang geeft tot de vaart, de

verbinding van Utrecht met de

Lek. De schepen op de rivier

kunnen vrachtschepen ztn en

bootjes van de pinnemakersveren

{Het lJtrechts archief}.

Gezicht op Vreeswik na 1672,

toen de Fransen de kerk hadden

verbrand (Het ljtrechts archief).

Op een sluk r iv ieI v.rn n()g Eeerrtrveehonclercl nrclcf lcngte lagerr c[rs clr ie vcren.

De Vrer:syri j l<se l) innenrnkcrs sl()nden onclcf

het Bez.l l l v,rn de st.rcl Utrc( ht. Hel

pin nenr. ikefsveof \(rn Vianen lr ' .rs het eigcnclont

van t l ie sLrr l , al nra.rkte ool< Dorreinen cl.rar

.r.rnsgrr.r.rk opr, clc <l iensl cl ie het onfoctcn(l soe(lcn ( le rechten behccrcle v.tn lret geu,est. l le

l l footstc lx)nt wns v. lrrai I725 \, .rn de Slnlen van

l lo l lancl . Dt ' c lomaniale l )ont nrocht l ) i j

normnJe \\ ,alerstan(lcn .rJJeen voertrr iSen on

gocclcrcn boven een bclraalc l gewicht

\/or\()er 'cn en t i jc lens ( lc ()v(:rkx: lr t r l rochten clc

l)assagicfs cle l(()elsen en \\ ' . rg( 'ns niel veflnten.

A s hel l) innenr. lkcrs l)()rr lveef v.1rr Vi.rnen niel

ntocr in ( le v.1. l t [ \ \r . ]s (1(x)r h(x)11 \\ 'ntet, tJsg.rni l

oi stonlrwin(l (rn zi j vleren nicl z() InnB cloof

als cle Vreeswijkse pir-rrernnkers - r leetl bi j

loer l lcurt s leecls €dn v.rn de Vi . tnensc

l) innenr.rkcfs dicnst aJp cle ( lonr.rninlc In)nt. De

p.r<:htt ' r r , .rn ( le donrnni.r lc l)()nl ! \ ' .1s vofl) l i (hl

ze cl.rn in ( l iensl te ncnren cn ze al i( l r \oof

vi j ienzevort i l l ccnl per ( lag le l letnlcn, ntef

zelts een gtr lclen. Vcnr t le pinnenr.rkcrs rvas r l .r l

t0

een soort controle op de aantallen voetgangersdie anders door hen zouden zijn overgezet.

De heer van Louwenrecht in de fout?Het gewone vissen in de Lek was aan

strenge regels gebonden.ln 1727 was dat rechtdoor de rentmeester van Domeinen te Vianenverpacht aan Arie van Dongen, marktschipperop Culemborg. Op 2 oktober kwam Arie metzijn knecht met de schuit uit Culemborg enmerkte dat anderen in "zijn" viswater aan hetvissen waren. Ze herkenden twee mannen uitVreeswijk. Die sloegen op de vlucht en Arieen zijn knecht zetten de achtervolging in.Ze haalden ze in en zagen kans de Vreeswijkerslrun lrele handel afhandig te maken. Arie wasniet bang, ook niet toen 66n van hen zei dat hiiaan het vissen was in opdracht van meester JanJacob van Westrenen, heer van Louwenrecht,raadsheer bij het hof van Utrecht enhoogheemraad van de Lekdijk bovendams. Diehad hen uitgestuurd om een nrooie zooi vis tevangen. Arie was wel gewaarschuwd zijnhanden niet te branden, maar hij nam toch alhet visgereedschap, de viswant en de vanBstmee terug naar Vianen. De heer vanLouwenrecht, zeer ontstemd, kreeg dedrossaard van Vreeswijk zover dat hii alsrepresail le de schuit van Arie van Dongen inbeslag nam. Dat was niet moeil i ik, want op debeurtvaart kwam het schip regelmatig inVreeswiik aan de wal. Maar het recht vanvisvangst was aan Vianen, dus toenprotesteerde de drossaard van Vianen. Namensde Staten eiste de drossaard de boot van Arieterug,. Bovendien eiste hij dat anderen nietmeer in Arie's viswater kwan'ren of hem op eenandere manier lastig vielen. Het ergste voor deheer van Louwenrecht was dat Arie ook devangst had meegenomen, een snoek vdn ruimdrie voeten lang, bijna een meter, een zalm vanvijf of zes pond en zeker nog vijf barbelen. Hiimaakte de zaak aanhangig bij het hof vanUtrecht, waar alle details breed werdenuitgemeten. Ook de Staten van Holland

bemoeiden zich er mee en dat maakte indruk.Arie kreeS zijn schip terug en hii werdschadeloos gesteld. Toch had de heer vanLouwenrecht niet helemaal onrechtmatiBgehandeld. De heemraden van de Lekdiikbovendams waren met de vroedschap vanUtrecht in 1672 oveteen gekomen dat zij nietin de Lek mochten vissen, maar dat het wel wastoegestaan te vissen wanneer er schouw werdgevoerd op de Lekdijk.

Een slim planToen later de pontknecht van het

domaniale veer tussen Vreeswijk en Vianeneens moest worden gearresteerd, bedacht dedrossaard samen met het gerechtshof vanUtrecht daarvoor een slim plan. Op eenzondagmiddag in september 1767, onderkerkti jd, lag de domaniale pont bii Vianen. Aande overkant, bij Vreeswijk. kwam een voertuig,een fadton, naar de veerstoep rijden. Daarstapte een heer uit die naar de overkant riep omhem over te zetten. De pontknecht, ClaesHoogendoorn, gooide de pont los en voer naarVreeswijk. Omdat het water hooB was, had hiinog twee andere knechten bij zich. Bij hetnaderen van de oever l iet Claes zoalsgebruikeli jk de klep van de pont neer. De heerliep naar Claes toe met de mededeling dat hijeen brief voor hem had. Claes nam de brief aanen wilde gewoon terug gaan. Toen vroeg debrenger van de brief of hij van de pont wildekomen, om "even een juffrouw uit de wagen tehelpen". Toen vermoedde Claes iets, hijweigerde en l iep terug, de pont op. De andertrachtte Claes te8en te houden, maar Claesstootte hem van zich af. Het vermoeden vanClaes bleek iuist, want de man met de brief waseen deurwaarder. Twee gerechtsdienaars uitUtrecht kwamen de deurwaarder te hulp, diemidden op de pont nog steeds met Claes ingevecht was. Claes riep naar de knecht om deklep van de pont omhoog te halen en de pont

de rivier af te laten driiven, maar die slaagdedaar niet in. Claes kon niet tegen de overmachl

op en moest zich overgeven. De deurwaarcleren zijn helpers trokken hem de wal op. Daarkreeg Claes een paternoster om zijn handengeslagen, werd in de wagen geduwd en naarUtrecht gebracht en gevangen gezet op deHasenberg. De volgende dag werd hi jaangeklaagd door de drossaard van Vreeswijken veroordeeld voor het begaan van excessenen vechterijen.

Claes had geprobeerd de boot op derivier te kri jgen omdat hij de pont als Vianensgebied beschouwde eD de deurwaarder daardus geen zeggenschap had. De magistraatvan Vianen was door deze zaak in hetharnas gejaagd en schreef een briei naar devroedschap van Utrecht. Die rechtvaardigde dedeurwaarder door erop te wijzen dat de pont

met de klep op Vreeswijks gebied vast hadgelegen. Bovendien had de pont door het hoge

water niet aan de reep gelegen en was hij dusop geen enkele wijze met het grond8ebied vanVianen verbonden. De Utrechtse vroedschap

Bebruikte zesenze\entits iolio\ellen papier omde arrestatie van Claes te rechtvaardigen. VoorClaes l iep het sleclrt af. Hij werd veroordeeldtot acht dagen op water en brood.

De weg naar de pontOver de aanlegplaats van domaniale

pont waren duideli jke afspraken gemaakt doorde gecommitteerde Raden van Holland enWesFVriesland. De LaBe Waard, ten oosten vande Veerweg, was kort na 1725 doorverkocht.Daarbij was bedongen dat het klaphek tenoosten van het veerhuis aan de Vianense kantvan de Lek daar alt i jd moest bli jven staan, maarpaarden en mensen moesten het jaagpad langsde rivier kunnen bli jven gebruiken. Het hek is

Gezichl op Vreeswijk met rcchts

de grcte pont, geladen met een

koets (gravure naar Spilman, Het

ljtrechts archief).

12

daar inderdaad bewaard. In de oostgevel vanhet veerhuis moest alt i jd een raam a.lnwezigzijn met het zicht op de overvarende pont. Hetveerhuis werd aan die zijde tegen iisschotsenbeschermd door houten "i jsbokken". Vanaf deZuiderveerweg liep dicht langs de rivier eenkade of dijkje n.rar de oude .lanleSplaats van depont, recht tegenover Vreeswijk. De kade, laterdoor Vianen op een breedte van twaalf voet(vier meler) gebracht, l iep vnndf het loen nieuwgebouwde veerhuis en werd afgezet met grotestenen of palen. Het Berecht van Vianen hadhet recht van toeganS en overpad over deze"Kadilk". Een pad leidde vandaar naar hetzogenaamde galgenveld, de gerechtsplaats vanVianen, in de uiterwaarden vlak bij de grensmet het rechtsgebied van Hagestein. Deeigenaar van het terrein moest toestaan dat degalg en het rad voor het radbraken daar blevenstaan en werden onderhouden. De magistraatvan Vianen mocht de misdadigers over deKadijk van en naar de executieplaats voeren.Bovendien mocht zij zonder tussenkomst vande eigenaar op dezelfde plaats een nieuwe galgen rad oprichten. Het stenen kippenhok dattegen het veerhuis was Bebouwd moest ziiechter weghalen. Al deze afspraken werden inl72q Semaakt, maar pas in I7J7 op schr i f tgesteld. Ook toen duurden sommige zakenlang.

Het iaar van verschrikking 17B7In de vaderlandse geschiedenis is het

jaat 17a7 bii velen bekend als het jaar waarineen groep schutters uit Couda prinsesWilhelmina aanhield bij Coejanverwellesluis.Wilhelmina reisde toen van Niimegen naarDen Haag om als de vrouw van stadhouderWillem V de zaken voor haar man in Den Haagte regelen, want Willem kampte al enkele jaren

met de tegenstell ingen tussen patriotten enprinsgezinden. In mei waren nog troepen vande prins bij Vreeswijk tegengehouden doorUtrechtse tegenstanders. Holland had destadhouder Beschorst als kapitein-generaal en

vreesde dat de prins hulp zou kri jgen uitPruisen. Overal langs de grens plaatsten ze danook patriottisch gezinde troepen. De bezettinSvan Vianen was zwaarder dan van vele andereplaatsen, waarschijnli jk omdat de patriottendaar de gevangenen hadden ondergebracht diezij bij Vreeswijk hadden gemaakt, in de "slagaan de Vaart". De bewoners van Vianen lietenechter s nachts de gevangen een voor eenontsnappen.

De bezetting werd na korte ti jd vervan-gen door een grote ongeregelde groep vaninfanteristen en arti l leristen. Voor de dragon-ders waren maar honderd paarden beschikbaar,soms moesten twee ruiters met 66n paard doen.Op I juli 1787 moesten 752 manschappenaanwezig zijn, maar er werden maat 472geteld. 211 Mannen waren als deserteur gere-

Bistreerd. Ook menig paard ontbrak op hetappel. Het was in deze verwarde ti jd boven-dien de grote vraag of er gevochten moest wor-den, en tegen wie. Ceneraal-majoor Stuart uitSchotland stelde die vraag uitdrukkeli jk. Datwerd zo erg gevonden clat bericht daarvan naarSchotland werd doorgegeven, waar zeer ver-ontwaardigd werd gereageerd. Stuart kreeS eenmaand de ti ld om zijn standpunt te bepalen ente kiezen aan welke zijde hij in de toekomstzou vechten. stuart wachtte dit niet af en hijdeserteerde met zijn hele groep van deHollandse naar de Celderse, oranjegezindezijde. Hij nam niet alleen alle vaandels mee,maar ook de regimentskas.

Op 28 juni werd pr inses Wilhelminaaangehouden en teru8gestuurd. Het leek eenklein incident, maar het zou grote gevolgenhebben. Wilhelmina ging klagen bil haar broerFtederik 11741-1797), de koning van Pruisen.Frederik stuurde nog in hetzelfde jaar eenstrafexpeditie om verhaal te halen en deschande te wreken die ziin zuster wasaangedaan. Deze expeditie was grondigvoorbereid. In de morgen van 13 september1787 ttok de hoofdmacht van het Pruisische

Kaan van omstro€ki 1800. ln donoordwostelijke hoek van Vianon

ligt het voormaligo kastsel van

de Brederodes. De w€g naar hEtpo|rtvoer is te he*ennen, daat

stond aan de oever van de

dvier het oude voerhuis. Deschipbrug kvram vrivrel op deplaats van het ponwgsr teliggen, racht voor Vianen. Tennoordwesten van Vian€n ligt in dauhemaardon de oudo sleenoven.Op di€ plaats is in 1936 de stalon

boogbrug gebouvrd.

leger over de dijken langs de grote rivieren vanoost naar west het land binnen. Een van deredenen om over de dilken te trekken was defourage van het leger. Daarvoor werd gebruik

Bemaakt van een behoorli jke scheepsmacht.Tegeliik mel het leger trokken schepen op metlevensmiddelen, een hospitaal en een schipmet levende have zoals schapen en varkens.Met deze schepen werd ook materiaalmeegevoerd voor een complete pontonbrug.Die brug was in Duitsland in drie wekensamengesteld. Het materiaal voor de ri jvloerw.rs verdeeld over de ruim veertig pontonswaarmee de brug moest worden gevormd.Het meenemen van zo'n brug op een langeexpeditie was voor die ti jd zeer vooruit-strevend.

Nu was de rivier de Lek in die ti jd veelwisselvall iger dan tegenwoordig. Soms had derivier te veel water, dan weer te weinig,waarbij verraderli jke zandbanken het varenbemoeili jkten. Heel vervelend was hetHagensteinse rak, ter hoogte van de herbergDe Rode Leeuw, oosteli jk van het huidigeHagesteinse stuwencomplex, De rivier maaktedaar een paar scherpe bochten. Bij ongunstigewind en lage waterstanden was het moeil i jk omdit traject van de Lek zeilend te passeren.Ook het Pruisische expeditieleger kreeg met ditprobleem te maken. Vele boeren uit de omtrekwerden daarom geprest om met hun paardende schepen zo goed en zo kwaad als dat gingdoor het Hagesteinse rak heen te trekken.

Het oponthoud bij het Ha8esteinse rakhad veel gevergd van de krachten van hetPruisische leger. Toen na deze moeizamepassage ook nog een sterke westenwind opstaken hel weer verslechterde, moesten opnieuwde schepen worden getrokken door paarden.De bemanning die bij de pontonbrug wasingedeeld moest zich haasten en werkte langdoot want elders werd op hun brug gewacht.Omdat zij zolang in de weer waren geweest,mochten zii de namiddag en de nacht van

17 september 1787 tuslen. Bijna tweeduizendmanschappen sloegen toen hun bivak op in deuiterwaard tussen Vreeswijk en Klaphek. Alleende marketensters mochten het kamp in- enuitgaan, om in Vreeswijk bier, wijn en ieneverte kopen. De staf zag 's nachts nog wel kans ombuiten de marketensters om aan twaalf f lessenwijn te komen.

De volgende dag moest de hele groepzo snel mogeli jk met de pontonbrug naarSchoonhoven en Nieuwpoort varen, waar zijde brug over de Lek moesten leggen. Zijslaagden er in om daar in zestien uur veertigpontons neer te Ieggen met een ri jvloerwaarover twee wagens naast elkaar kondenrijden. Die brug had dus 66n nacht op de Lekvoor Vianen en Vreeswijk gelegen, maar deoeververbinding was bii Nieuwpoort tot standgebracht. Vianen en Veeswilk zouden nogdrieenvi,ft ig jaar moeten wachten op eenverbinding met een echte schipbrug.

De zesde pinnemaker bij VianenDe Franse bezetting was een schrale

ti jd. Ook voor de zes pinnemakersschippersvan Vianen was de armoede Boed voelbaar.Toen in december I806 een van de schippersbij een ongeval was verdronken, vroegen deoverige schippers het bestuur van Vianen dezesde pinnemakersplaats niet meer in te vullen.Zi j zouden dan gezamenl i lk de weduwe,Goverdina Homburg, elke week een gulden entien stuivers uitkeren. Coverdina ging daar meeakkoord. Na verloop van ti jd hertrouwde zij enanderhalf jaar later stopte de uitkering van decollega's. Toen de gedachten weer uitgingennaar herstel van de zesde schippersplaatsprobeerde Coverdina om haar tweedeechtgenoot aangesteld te kri jgen, maarteverBeeis. Korl daarna werd zij opnieuw en inkommervolle omstandigheden weduwe. Op-nieuw diende Coverdina een verzoek in bij destadsbestuurders voor het aanstellen van eenzesde pinnemaker. Zi j schreef dat z i i a lsgeboren burgeresse van de stad en dochter van

14

JOo 5o o

Rfu,

:.i.:;:::! :".;l r

\t/19.1-' ""----.-.:...t..

.'---r : i-*-:.-

ra::" l / : - \ i*T;+

"..\: : i - l

*-:::* ; ' \

, ]q 6 %4 € ,q fl'E

%.rt G

lV

brave ouders, er alt i jd naar gestreefd had om opeerli jke wijze haar brood te verdienen.Celiefde het nu de edelachtbare heren

Boedgunstigli jk om haar zoon Cerrit de ioode,die bij haar inwoonde, achttien jaar was en vansti l en onbesproken gedrag, als zesdepinnemaker te benoemen? Dat zou hetonderhoud van haar gezin, dat ook nog doorveel desastreuze ziekteD was Beteisterd, eenstuk verlichten. De stad wees het verzoek af enCoverdina bleef arm. Pas ti jdens de TiendaagseVeldtocht naar Belgie werd weer een zesdepinnemaker aangesteld, om de Srote hoeveel-heden militairen over de Lek te brengen.

Clazina, de pachteres van het Oudslijker veerBehalve de grote pont en de twee

pinnemakersveren waren er stroomopwaarts opkorte afstand nog twee veren, het Oudsli jkerveer en het Honswijker voetveer- HetOudsli jker veer bevond zich op de plaats vanhet huidige stuwcomplex van Hagesrern, renwesten van de voormalige steenfabriek DeOssewaard. Het Oudsli jker veerhuis op derechter oever van de Lek bestaat nog. HetHonswijker voetveer, ook wel het Diemenseveertje, voer heen en weer tussen de nogbestaande herberg Lekzicht en de verdwenenherberg De Rode Leeuw. Deze beide verenhebben een lange geschiedenis. De heren vanArkel maakten al in de vijft iende eeuw gebruikvan het Oudsli jker veer om aan de overkantvan de Lek strooptochten te ondernemen.

Het Oud.li i ler veer heeft vele eiBendrenen nog meer pachters gehad. Het veer kwam in1773 in het bezit van de stad Dordrecht, uit deerfenis van de overleden heer van Hagestein,Trip de Marez. Het onderhoud van het veer ende veerweg hoorden daarbij. De opbrengst vande pont moest Dordrecht echter afstaan aan deWaalse Cereformeerde Diaconie Armen inAmsterdam, beter bekend als de Weeskamer.Dat was een vreemde voorwaarde en tot ver inde negentiende eeuw een vette kluif voor veleadvocaten.

Een nicht van de laatste eigenaat AnnaMaria van Rechteren, had grote invloed op hetstadsbestuur van Dordrecht. ln lB02 zond dedominee uit Hagestein, die functioneerde alsrentmeester van de re8enten van de weeskamerin Amsterdam haar een briei, waarin hijmeldde dat de paclrter van het veer wasoverleden "aan een kwaadaardige galkoortsmet een rot- en zinkingkoorts en na veleuitgestane smerten". Diens vrouw Clazina bleefachter zonder kostwinner en in verwachtingvan haar vierde kind. De dominee vroeg omClazina een half jaar pacht kwijt te schelden.Anna van Rechteren stemde daar van hartemee in.

Clazina had het als pachter van het veerniet makkeli jk. Toen het eens zeer hoog waterwas, vormde zich een grote zandplaat voorde afvaartplaats van de pont. Volgens depachtcondities was het verwijderen van dezandplaat een zaak van de pachter. Dat kostteveel geld en intussen bracht het veer niets op.ln de winter van 1B05 werd bovendien deveerweg vernield door hoog water en i js. Ookdeze repdralies kwamen voor rekening vanClazina, die niet eens wist waar ze grond konhalen onr de weg te herstellen. Vijf maandenlag het veer sti l en de rentmeester v.ln hetweeshuis schreef dat lTet Oudsli jker veer Beendui t meer waard zou zi jn als niet snelmaatregelen werden genomen. U iteindeli jkkon Clazina grond kopen uit de uiterwaardnaast de veerweg voor tien stuivers "perschaft" , ongeveer v iereneenhalve kubiekemeter.

Clazina bediende het veer niet zelf,daarvoor had zij Loclewijk Heijnen uitNijmegen in dienst, een van de soldaten die nazijn dienstti jd in Hagestein was Bebleven. Toenin 1805 was vastgele8d dat de pacht vantweehonderdvijft ig gulden per jaar tot 1808niet zou worden verhoogd, trouwden Clazinaen Lodewijk.

l6

Lodewiik Heijnen en de domaniale pontHet Oudsli jker veer bracht echte. niet

genoeg op voor het gezin van Clazina enLodewi jk dat na ver loop van t i jd negenpcrsonen telde. Ook het plaatsen van bordenmet daarop in drukletters "Or,rclsli jkerveer"vefgrootte de klandizie niet. De lrcrclen gingenmeestal dezelfde weg als hun voorgangers,waar c le Pruisen in l787 de kacner nreea.rnmaakten. Ook bij de komst van de Fransenwerden borden vern ield.

Terwij l CI.lzina het Or.rclsli jker veer bleefbedienen, wercl Lodewijk Heijnen de veermarrvan de grote pont van Vianen. Bij de openbareverpachting in 1809 nanr hij cle pacht aan voor2,125 gulden per jaar, geclurencle twaalf ja.lrHet zat Lodewijk ecl'rter weer niet mee.Kort tevoren, op 30 janLrar i 1B09 was

Beheel onverwacht de noordeli jke Lingecli jkcloorgebroken. Het water was met veel geweldcle Vijfheerenlandcn binnengekomen en ook deAlblassern aard kwam grotendeels onder waterte staan. Koning Loclewijk Napoleon hacl degetroften gebieden bezocht en claar werdhenr een snel herstel van de noorcl-zuiclverbindingen belooid. Toen Loclewijk Heijnenaan de verpachting meedeed, rekende hij eropclat cleze offici€le beloite sr-rel zou wordeningelost, \4,ant dat zou een grote toename vanvoertuigen betekenen voor cle veerpont. Detoestand an de Vijfheerenlanden bleef echterzorgwekkend. Aan de diiken gebeurde langetijd niets en ze bleven onbegaanbaar. Ook delancllmuw lag sti l. Van het fruit en het gewaskwam cle eerste jaren niets terecht. Volgens eenberekening van Lodewijk kreeg de pont zoweinig producten te verwerken dat hij errClrz in.r da;r mnl l run k inderen geen \ icrmaanden van konclen leven. De ir 'rkonrsterlzouden voornamelijk moeten konren van clep.lqqerende drlrgerrr es die .oms n]el viFr, m,rirnreestal met twee paarden waren bespallten.De meeste verdienste gai het overzetten van depostkoets Brecla-Amsterdam met vier paarden,en soms nret twee oi clrie volgwaliens. Alles bij

elkaar had het gezin een zeer karig inkomen.De paclrt cl ie voorheen dertienhonderd gulclenwas lieweest, was nu eigenli jk veel te hooli.Lodewijk besloot een beroep te doen opkoninB Lodewi jk Napoleon, want in depachtvoorwaarden was opgenomen clatverlaging van de pachtsom mogeli jk was als naeen dijkcloorbraak de wegen van deVijfheerenlanclen langere ti jd onbegaanbaarzouden zijn. Het beroep was dan ook niettevergeefs. In april kreeg Lodewijk antwoorcldat voor de pacht van het afgelopen ja.rr slechtsdertienhonderd gulden wercl berekencl. Toenkwanr Napoleon. Hij l i j fde de Nederlanden inen zette zijn broer Lodewijk N.rpoleon af.Lodewijk Heijnen hoopte dat de keizer detoezegging van koning Lodewijk ook voor deoverige jaren van het pacl'rtcontract zou latengelclen, maar dat kreeg hij niet Bedaan. Tweej.1ar later, in mei 1811 overleed Lodewijksvrouw Clazina.

lodewiik Heijnen en de keizerln het najaar van lBl l nraakt keizer

Napoleon met zijn vrouw Marie Louise en eengroot gevolg een rondreis cloor deNederlanden. Hi j zou van Corinchem via

Gezicht op Vianen omstreeks

1725. In het midden de grote

pont waar een huifkar op staat.

Het vierkante gebouw is de torenvan Sint-Pol, onderdeel van het

kasteel Batenstein.

Afbeelding van een veerpont.Zo moet de grote pont in de

achttiende en negentiende eeuw

wagens en paarden over de Lekhebben gebracht.

Leerdam en VianeD naar Amsterdam rijden. Datbracht in Vianen en Vreeswijk veel onrLrst onderde bestuurders, want de keizer moest daar deLek oversteken. Keizerli jke orders bepaaldenhoe de reis over land en cle overtocht van derivier zo veil ig mogeli jk konden plaatsvinden.Op 26 september kwam al ber icht u i tDordrecht dat bij de doortocht van de keizervijft ien extra voerlieden uit Utrecht naar Vianenzouden komen voor de verzorging vantweehonderdvijft ig paarden met hun berijders,die de keizer naar Utrecht zouden begeleiden.Aan de "majre" (de burgemeester in deFranse ti jd) van Vianen werd uitdrukkeli jkmeegedeeld dat cle manschappen op de Fransewi,ze moesten worden ingekwartierd en depaarden op stal gezet. Ook werd opdrachtgegeven dat bij de overtocht van de keizer deponten van Schoonhoven, Tienhoven enHagestein behoorli jk bemand moesten zijn. De"maire" van Lexmond moest nog voor een aak

zorgen, de "maire" van Ameide voor vierkleine vissersboten, zogenaamde hengsten, ende "maire" van Langerak voor twee hengsten.Later werd nog per expresse de pont uitKrimpen naar Vianen gestuurd. Toen daar ookde pont uit Katendrecht aankwam, bleek dateen vergissing te zijn en de schipper kreegopdracht zich onverwij ld naar Corinchem tebegeven. Op de landwegen werden allesoorten paaltjes verwijderd evenals anderezaken die een hindernis zouden kunnenvormen.

Op 6 oktober kwam de keizer om drieuur aan in Vianen en nam op symbolischewijze de sleutels van de stad in ontvangst. Meteen royaal gebaar stelde hij ter gelegenheid vanzi jn kroningsdag zeshonderd f rancs terbeschikking voor een soldaat die bereid waseen deugdzame dochter uit het weeshuis tetrouwen. Hij gaf de raad om het geld pas uit tereiken als het huwelijk was gesloten. Na een

1B

kort oponthoud zette hij de tocht naar de Lekvoort. Hoewel de domaniale pont metLodewijk Heijnen voor de keazer wasgereserveerd, werd deze voor anderenaangewend. De keizer stapte vanuit zijn koetsmet zijn gevolg in een gereed liggend jacht endaarmee werd de tocht naar Utrecht aanvaard,over de Lek en de Vaartse Rijn. Een deel van hetgevolg en vele ruiters begeleidden de keizer opde wal. De royale geste van de keizer dreigdede maBistraat van Vianen nog in moeil i jkhedente brengen, want keizer Napoleon had nietgezegd, waar het beloofde geld vandaan moestkomen. De enige ongetrouwde militair inVianen bleek Nicolaas Oldemarkt te zijn, dieniet meer in actieve dienst was. Ondanks deniet geringe premie besloot hij zich nietl ichtzinnig in zo'n avontuur te storten. Nicolaaswas reeds zeventig jaar.

Napoleon bemoeide zich ook niet metbetaling van andere rekeningen. StalhouderBoschaart uit Utrecht kwam er het beste van af.Hij had er voor gezorgd direct na afloop van deceremonie de rekening te presenteren en diewerd hem ook vlot uitbetaald. Voor anderen,die ook graag geld hadden gezien voor hunwerk, l iep het minder goed af. LodewijkHeijnen had zich van een goede bemanningvoorzien, drie man die moesten zorgen voorhet in- en uitspannen van de paarden en het opde pont brengen van het gerei. Hij had ze ookbetaald, maar aan het eind van het jaar had hijdaarvoor nog geen cent teruggekregen. Ook inVreeswijk liep het met de betaline,en verkeerden werd het oprichten van erebogen nietvergoed.

De Pruisen en de RussenDe geschiedenis laat zien dat het wel

of niet maken van verbindin8en over rivieren ofkanalen vaak te maken had met bezettingof oorlog. Omstreeks 1800 hielden de Fransenhet land bezet. Na Napoleons grote nederlagenprobeerde generaal Molitot die in Nederland

de leiding had over troepen van de Fransebezetter, om het land in het geheim te verlaten.In de nacht van 14 op 15 november 1813verliet hij met zijn hoofdmacht zo sti l mogeli jkAmsterdam en trok naar Utrecht. Vandaar trokhij in de nacht van 17 op 18 november naarCorinchem, dat moest worden verdedigd omde aftocht te dekken. Over een breed frontwerden de troepen met de ponten over de rivierde Lek gebracht. Wanneer bij Vianen allemensen werden ingezet, konden met de pontper keer drie ri j tuigen met vier wielenworden overgebracht, of twintig ruiters methun paarden. De domaniale pont kontweehonderdvijft ig manschappen overzetten. InVreeswijk waren acht en in Vianen vijfroeischuiten beschikbaar, die elk acht personenkonden vervoeren. Lange ti jd werd dan ookbeslag gelegd op alle overzetmiddelen om delegermacht van Molitor naar de zuideli jkeoever van de Lek te brengen.

Van de hoofdmacht werden duizendman in Vianen achtergelaten als bezettinB. Voorde bevolking van de stad was dit een zware ti jd.Om de aftocht te dekken was bil de pont eenbatteri i met twee stukken geschut in stell inggebracht. Dat vergrootte de angst van debewoners van Vianen en Vreeswijk. Kortdaarna werd het land bevrijd door de Pruisenen de Russen. Op de eerste december 18'13waagde de eerste kozak zich van Vreeswijknaar Vianen. In de daarop volgende nachtverliet de laatste Fransman met sti l le tromVianen, richting Corinchem. Hoewel er nietveel meer te halen was in Vianen zaB degeneraal nog kans om het mooiste paard vanVianen mee te nemen, zonder betalinguiteraard.

Na de eerste kozak die de Lek wasovergestoken, volgden er meer. De domanialepont en de beide pinnemakersveren warenvoortdurend in de vaart. Al snel volgdede hoofdmacht van het expeditieleger,voornamelijk Pruisen onder bevel van

Craaf Von Brilow. Niet alleen de Fransenhadden grote haast gehad om de rivier over testeken, ook de Pruisen wilden zo snel mogeli jknaar de overkant. De troepen die zich in deomgeving van Culemborg en Vianen bevonden,stonden onder bevel van generaal Von Oppendie z i jn hoofdkwart ier in Culemborg hadingericht. Deze generaal had zich goed lateninformeren over de gang van zaken bij deovertocht van de Fransen over de Lek. Volgenshem kostte het op die manier te veel t i jd. Via demaire van Culemborg gaf hi j d i jkmeesterPieter van Zoelen een korte maar krachtiSeopdracht: bouw voor het Pruisische leger tweeschipbruggen over de r iv ier de Lek,66n bi jCulemborg en 66n bij Vianen. Van Zoelenkreeg alle benodigde volmachten en pakte dezaken professioneel aan. Hij begon met hetverleggen van de verantwoo rde l i jkheden.De burgemeesters van Vreeswijk, Culemborgen Vianen stelde hij verantwoordeli jk voor devol ledige medewerking aan het tot standkomen van de schipbruggen. Vervolgensschakelde Van Zoelen voor de bouw van debruggen het "Bureau van de waterstaat" in. Opadvies van Jan Blanken Jz., de inspecteur-generaal van deze waterstaatsdienst, werd alsuitvoerder van dit project ingenieur Cornelis deBeer aangewezen. Van Zoelen kreeg hiermeede iuiste man op de juiste plaats. Hij l ietDe Beer de volgende brief ondertekenen:"lk ondergetekende, ingenieur van de water-staat, verklaar dat al het nodige dadeli jk in wer-king zal worden gebracht tot het stellen van eenschipbrug bij Vreeswiik over de rivier de Lek.Utrecht 7 december 1813, Cornelis de Beer".

De bouw van de schipbrug | 8.13-1814Cornelis de Beer gaf te kennen dat hij

voor de bouw van de brug zou zorgen, mits hiiwerd voorzien van de nodige materialen.Hij verplichtte de burgemeesters hem hulp teverlenen. De burBemeester van Vreeswijkmoest alle soorten vaartuigen en zandschuitenopeisen die konden dienen tot het vormen van

een schipbrug en ze naar de Lek dirigeren. Ookal le beschikbare t immerl ieden en over iSevaklieden moesten met hun Bereedschapaantreden, en wel di rect ! In Vianen wasdezelfde order al de vorige dag gegeven en dieburgemeester had alle manspersonen die instaat waren arbeid te verrichten gesommeerd

zich met zaag, bii l , touw, spade ot andergereedschap bij het stadhuis te melden. Dat inVreeswijk de zandaken en timmerlieden naarde Lek werden gedirigeerd, was in dit dorp vanzandschippers en enige scheepswerven niet zovreemd. Maar wat moesten de bewoners vanVianen met bij len en zagen? Dat werd snelduideli jk. Voor de bouw van de schipbrug waslang niet voldoende materiaal voorhanden,maar Vianen had prachtige lanen met bomendie precies in het plan voor een schipbrugpasten. De bomen die het meest geschikt warenvoor het vormen van de schipbrug werdenuitgezocht, omgehakt en naar de Lek vervoerd.Ze dienden in hoofdzaak voor de landhoofdenen als verbinding van de schepen onderling.

Om de brug in geval van nood tekunnen verdedigen, werden de twee door deFransen aangelegde barriEres versterkt. Voordeze werkzaamheden werden in hoofdzaakbur8ers uit Everdingen ingezet Zii verwerktenlBl waSenvrachten materiaal. Het oprichtenvan de brughoofden en de barribres kostteruim el fhonderd mandagen. Tussen 4 en2B december ziin no8 andere burgers uitEverdingen bezig Beweest om palissades rondde brughoofden op te richten en dat kostte nogeens een zestienhonderd mandagen. Nadienmaakten zij zich vooral dienstbaar als gids voorde bevrijders. Intussen hakten de bewoners vanVianen een groot gedeelte van hun bos om. DeVreeswijkse timmerlieden en andere vakliedenuit Vianen verbonden met de meest Seschiktebomen de schepen onderling en vormden zetot een stevig Seheel.

Ui t Lexmond werden per da8vijfentwintig manschappen gevorderd om voor

20

Een 'hengst", een kleine boot

waarmee voetgangers en hun

vrachtjes werden overgevaren,

eigen rekening met eeD schop oi sp.rde detoevoefwegen naar cle bruB in zo goccl nrogeli jktoestancl te brer-rgen en tc houden. Hel vormenv.rn de l trug wercl begorrnen aan de k.1Dt v.1rlVianen. Daar lag een grote zanclplaat in clerivier !v.r l het werk vereenvoudigcle. Moeil i jkeru,as het aan dc Vreeswijkse kant, \^,aar de r ivier

veel d ieper was. Met insp. lDuing vaD attekrachlen en onder grote druk werd het lverkgeklaarcl. Op 9 clecember lUl l koncten ctePruisische en Russiche troepcn over de brugnrarchefen. Op 12 decenrber arf iveerde clegehele staf v.rr het expecl i t ieleger onder leiding

van Braaf Von Bli low en nam zi jn intrek inVianen.

Cornel is cle Beer kon on-r een rJooo-

schap worclen Sestuurd. Hi j werd dan ook nahet gereedkomen van de brug bi j Vianen opl5 december naar Zaltbommel gezonden onlook daar een schipbrug te bouwen.

Het terugtrekken van de Fransen

De manier waarop de Fransen zichtefLrgtrokken uit het land was opmerkel i j l<. Toenzc Arnhenr al lang hadden pr i jsgegeven,

evenals Utrecl 'r1, 's Hertogcnbosch en Brecla,

verdedigden ze Corinchem no8 met vuur. Deaanvoerli jnen van de Pruisen en Russen lagenvoornamelijk boven de grote rivieren, dus deschipbruggen bij Vianen en Culemborg warenvan het grootste belang. Craaf Von Bi]low, dieCorinchem niet alleen vanuit het noorden,maar ook uit het zuiden en oosten wildeaanvallen, gaf bevel om bij Zaltbommel eenschipbrug te leggen over de rivier de Waal.Jan Blanken.lz. die als inspecteur-Beneraal vanwaterstaat inmiddels de nodi8e contacten metCraaf Von Bil low had, beloofde de brug totstand te laten brengen. Op zijn bevel werdenrondom Vianen vijft ig aken gevorderd van eenbepaald model. Vervolgens l iet hij de schepenstroomafwaarts bijAmeide over de dijk door deVi j fheerenlanden brengen. Van hier ginghet over land en water, met behulp vanmanschappen die de burgemeester van etkeplaats in de Vijfheerenlanden beschikbaarmoest stellen. Zo kwamen de aken uiteindeli jkin Tuil. Daar bevond zich ingenieur Cornelis deBeer, die in Vreeswijk al van Jan Blankenopdracht had gekregen om een schipbrug overde Waal tot stand te brengen. Met behulp vande vele manschappen die ook aan de schipbrugvan Vianen en Vreeswijk hadden gewerkt, konde brug over de Waal op 23 of 24 decemlrervan dat jaar in gebruik worden genomen-Cezien het jaargeti jde en het slechte weer wasdat een topprestatie, vooral waar het deaanvoer van de materialen betrof.

De voedselvoorziening van de PruisenEen leger op expeditie kon niet zonder

voedsel. De meest voor de hand liggendemanier om aan eten te konren wasvorderen. Commandant Van Oppen van hetOppense Avant Corps dat in Culemborg wasingekwartierd eiste dat Vianen drie dagen langelke dag de volgende levensmiddelen leverde:650 pond broden,350 pond vlees,900 flessenbrandewiin, 275 pond zout en 325 pondgroente. Om de vier dagen moest de stad ooknog voor 248 Culemborgse schepels haver

zorgen en 900 pond hooi. Het stadsbestuur wistniet hoe het daar voor moest zorgen en stuurdede predikant, die goed Duits sprak, met eenbrief naar Van Oppen om te benadrukken datde uitgemer8elde bevolking van Vianen degevraagde hoeveelheden nooit kon opbrengen.Van Oppen was kort en zei dat als Vianen dezaken niet in natura kon leveren, de stad maarvoor geld moest zor8en om het ergens anders tekopen. De predikant reisde weer naar huis, omzich net als de andere bewoners van Vianenmet bij l en zaag bij het stadhuis te melden voorde bouw van de pontonbrug. De levensmiddelen leverde Vianen uiteindeli jk toch in natura.

De uitdrijfvakkenEen echt Nederlands leger bestond in

deze ti id niet, er waren alleen schutteri jen.Daarnaast werden landstormafdelingen opge-richt om de onrust onder de bevolking hethoofd te bieden. De afdeling in Vianen bestonduit 153 personen die met elkaar over twaalfgeweren beschikten, waarvan de helft nietbruikbaar was. Voor de overige stri jders warendoor de smeden van Vianen zogenaamdepieken Bemaakt, houten stokken met eenijzeren punt. Om de landstorm van een beterebewapening te voorzien, kochten de Staten vanHolland in Engeland tachtigduizend Beweren.De Engelsen leverden ze af in Hellevoetsluis.Op 9 december werd opdracht gegeven degeweren naar Zutphen te vervoeren. Hetvervoer vond plaats over de Lek, de Rijn ende lJssel. Toen was er een probleem.Waarschijnli jk door de grote snelheid van hetbouwen en de grote druk waaronde de beidebruggen bij Vianen en Culemborg tot standwaren gebracht, was er geen rekeninggehouden met de scheepvaart en waren er geenui tdr i j fvakken aangebracht in de bruggen,delen die weg konden varen, zodat doorgaandeschepen de brug konden passeren. Maar degeweren moesten toch naar Zutphen.

Jan Blanken mocht het probleemoplossen. Hij schakelde dijkmeester Pieter van

22

Zoelen weer in om uitdri jfvakken aan tebrengen. Opnieuw werden de burgemeestersvan de betreffende plaatsen voor de uitvoeringverantwoordeli jk gesteld. De materialen die inAmsterdam en Utrecht waren besteld, kwamenvia de Vecht en de Vaartse Rijn in Vreeswijkaan. Vianen en Vreeswijk hadden dus de eerstekeus, zodat het uitdri jfvak in hun brug snelgereed was. De burgemeester van Culemborgwachtte niet af maar stuurde dijkmeester Pietervan Zoelen met het nodige personeel naarVreeswijk om de benodiBde materialen te halenvoor de brug in Culemborg. Zo kwam ook daarhet uitdri jfvak gereed en konden de schepennaar Zutphen varen.

De uitdri jfvakken mochten uitdrukkeli jkalleen voor zaken van oorlogvoering wordenuitgevaren en dan nog, alleen bii daglicht.De burgemeesters hadden een zware verant-woording op hun schouders gekregen. Zij kwa-men bijeen en l ieten jan Blanken weten datzij zich geen van drie€n bekwaam voeldenom zulk een groot en belangrijk object tebeheren. jan Blanken schreef direct terug enzei dit van Culemborg nog wel te kunnenbegrijpen. Aan de burgemeesters van Vreeswijken Vianen schreef hij: "Want waar en in welkeandere plaatsen als Vianen en Vreeswijk vind ikervarener dijkmeesters, molenmakers, veerlie-den en schippers dan bii Ulieden, die met ddnopslag van het oog opkomende gebreken enmiddelen van redres (herstel) kunnen toepas-sen." Dat was een staaltje Blankenlactiek.

Het einde van de bruggenAl deze werkzaamheden vonden plaats

in een winter die zo koud was dat schaatslief-hebbers daarvan slechts kunnen dromen.Dat bracht veel ontberingen met zich mee voorde bevol l ing en stelde zwdre eisen aandegenen die aan de bruggen moesten werken.Slechts enkele dagen in december en januarikwam het kwik boven nul. In de nacht van 6 op7 januari 1814 wakkerde een straffe wind uithet noordoosten aan en daalde de temperatuur

snel. Toen was een ramp niet meer te vermij-den. In de ochtend van 9 ianuari sloeg het i js inde rivier de brug tussen Vianen en Vreeswijkuiteen, bracht onherstelbare schade toe enverspreidde de stukken wijd en zijd. Dat washet einde van de meeste pontonschepen die hetbrugdek ondersteunden. Slechts tweeendertiBdagen had de bruB dienst gedaan. Bovendien

Bing door het geweld van het i js een groot deelvan het hout verloren dat pas gekapt was in hetVianense bos. De schipbrug bij Zaltbommelonderging hetzelfde lot op 22 januari.

De ponten werden weer in8elegd. Depachters van het veer hadden het enige ti jdbetrekkeli jk rustig gehad, maar waren sindsdienweer zeer druk met het overzetten van demilitairen. Het leverde ze overigens geeninkomsten op, omdat militairen een vri,eovertocht Benoten. Lodewiik Heijnen kreeS afen toe van de stad Vianen enig geld om hemvoor armoede te behoeden.

Ook de centen spelen een rolToen kwam de vraag wie dit alles zou

betalen. Jan Blanken was in deze dingenzeer secuur en had al voor 16 december1813 contact opgenomen met het ministerievan Binnenlandse Zaken. Niemand mochtmateriaal leveren of aanvaarden zonder bon.Het "Viaanse bos" en vele lanen in destad waren eiSendom van Domeinen. Devertegenwoordiger van Domeinen in Vianen,Willem Pernis, diende een rekening in voor deongeveer vierduizend bomen die uit het boswaren gehaald. Pernis kreeg de rekening terugmet de opdracht die bomen nog eens na tetellen. Toen hij dat samen met de boswachterdeed, kwam hij uit op 914 bomen plus eenboom die was bli iven l iggen omdat hij naar deverkeerde kant was gevallen. Pernis verdedigdezijn onjuiste opgave door te zeggen dat veelbomen bij het vellen waren beschadigd en hi,stelde voor het aantal op duizend af te ronden.In totaal bracht hij vi jfduizend gulden inrekening en dit bedrag zou bijna duizend

Bulden lager kunnen zijn als daar de opbrengstwerd afSetrokken van de houten Iandhoofden.

Willem Pernis wilde de lanen weer zosnel mogeli jk inplanten. Hij vroeg of hij debomen die waren bli jven staan om mochthakken zodat ze de jonge bomen niet in hungroei zouden hinderen en de regelmaat van delanen verstoren. Hii kocht in Boskoop oeurenen ltaliaanse populieren. Langs de weg vanVianen naar Cor inchem wi lde " 's r i jkswaterstaat" zwaardere bomen plaatsen. Daarkwamen zevenhonderdviift ig eiken met eendoorsnede van vi j f duim (12,5 cm), om en omgepoot met evenveel populieren.

De vaartuigen en aken die diensthadden gedaan in de schipbrug werden aan deeiSenaars teruggegeven. Ankers, touwen enplanken werden opgeborgen, zodat men zeweer snel zou kunnen gebruiken.

De financidn van VianenToen de Fransen waren verdreven, bleef

een berooid Neder land achter. Bui ten deheerwegen die Napoleon voor Tiin troepennodig had, was er weinig of niets gedaan aande openbare werken.

Door Vianen liep de grote weg vanDelfzij l naar Parijs. Tiidens de Franse bezettinSviel de gehele weg onder het Departement desPonts et Chaussdes. Na het vertrek der Fransenwerd dit het Bureau van Waterstaat. Waterstaaten de Bemeente Vianen maakten in november1814 afspraken over het gedeelte van de wegdat nridden door Vianen liep, "lopende vanafde Veerweg (in 1811 dwars door qe navenaangelegd) aan de noordzijde van de stadVianen vannaar de 5lrdat mel keien wasbelegd, over de Voorstraat tot buiten deLandpoort aan de zuidzijde van de stad."Vianen was volgens de overeenkomst metWaterstdat verplicht dit gedeelte vln de weg teonderhouden.

De magistraat van Vianen vond dat dezeweg meer geleden had van de doortochten vanvele legers dan de wegen elders. In 1Bl5

gingen zij daarcloor nog steeds onclerzwaardere lasten gebukt dan andere plaatsen.Het werd daarom ntoreel verantwoordgevonden dat doorgaande reizigers zoudenbiidragen aan het onderhoud van de weg. Mettoestemmjng van de Staten van Holland voerdeVianen een nieuwe belasting in, de boom- ofstraatbelastjng. Ingezetenen waren vri jgestelclvan de nieuwe belasting, maar het interlokalevrachtverkeer had er veel van te l i jden. Eengeladen wagen met vier wielen moest driestuivers betalen. Ook voerlieden die metmensen van buiten cle stad reden of een vrachtvervoerden voor iemand van buiten de stadmoesten betalen, evenals alle vreemdelingen.Om sluipverkeer te voorkomen stond tennoorden van de Lekpoo( een slagboom. Eentoiwachter (tevens schoenmaker) bediende deboom en inde het boom- of straatgeld.

De eerste die de gevolgen van dezemaatreSel ging merken was Lodewijk Heiinen.Het veer v.in Vianen werd steeds meergemeden ten gunste van het Tienhovense veerbij Ameide. Ook het Oudsli jker veer kreegmeer verkeer te verwerken. Daar kon zelfs depacht omhoog. Heijnen zag dit enige ti jd aan,maar omdat zijn inkomsten steeds ntinderwerden, diende hij een verzoek in bij deKoning voor een verlaging van de pacht metvijft ig gulden per maand, vanaf het momentdat het boomgeld was ingevoerd. Dehoofdadministrateur van Domeinen kwam naeen secure berekening op een scnade vandrieendertig gulden en zes stuiver per maanden adviseerde om de pacht met clat bedrag teverla8en. Hij raadde de Koning ook aan Vianenop te dragen geen boomgeld meer te innen,maar naar andere bronnen van inkomsten uit tezien. Heijnen kreeg echter geen geld, noch vande slad. noch van het rrlk. Het advies geenstraatgeld meer te heffen in Vianen werd pas in1824 opgevolgd.

Hulp in noodDe pachter van het domaniale veer had

24

niet alleen de verantwoorcling voor de pontzelf, maar hij nroest ook zorgen voor deveil igheid van de reizigers. Het overbren8envan postkoetsen en dil igences bracht over heti lgemeen weining moei l i jkheden met z ichmee. Particulieren konden zich nog wel eensl.rstig gedragen, maar anders werd het wanneermilitairen moesten worden overgebracht methun vervoernriddelen, kanonnen en pa.lrden.Hoewel de Fransen al weer enige ti jd wegwaren, zwierven na l814 nog lange ti jd doorheel Europa grote troepen van diversenat iona I i te i ten. Rond de jaarwissel ing vanI B1 5-1816 kw.rm in Vreeswi jk een groteDeense legereenheid aan die n.1ar Vianenmoest worden overgezet. Daar hoorden meerdan honderddertig, kanonnen mel wagens enpaarden bij. Dat was geen kwestie van uren,maar van da8en. Toen er kort daarna ook nogzevenhonderd cavaleristen kwanren en bijVianen een bat. . r l jon landmil i t ie naar hetnoorden wilde, werd de spanning bij de Denenvoelbaar Een Deense luitenant nam onderzware protesten van Lodewijk Heijnen het

BezaS op de pont over Hij laadde de pont nietmet den kanon met de daarbij behorende zespaarden maar met het dubbele. Al bij de eersteovervaart l iep de pont zo vast in de wal dat hiiniet meer dri jvend was te kri jgen. Dit on8evnlbracht Wi l lem Pernis in het Seweer, oeverteSeDwoordiger van Domeinen. Ook hij hadbij herhaling getracht de Deense otl icieren totde orde te roepen, want Lodewijk was met ziir ' lknechten als het ware bii de Deense troepeningeli jfd. Een harde west-noordwesten windmet onophoudeli ik zware buien voerde despanning nog verder op. Pernis l iet zelfsde veerhoofden verleggen zodat ook de kleineof reservepont aan kon leggen. Deze pont wasechter zo slecht dat van de zes man extrapersoneel die Heijnen had, vier constant bezigwAren om de pont IeeB te hozen. Heijnenstelde Pernis voor om de pont van hetOudsl i jker veer te lenen. Op 3 januar i 1Bl6ging Heijnen met zijn knechts op pad om drie

kilometer stroomopwaarts die pont op te halen.Doch ook deze pont was niet in orde. Voor allezekerheid werd achter de pont een roeibootgehangen om desnoods daarop over te kunnenstappen. Terwij l de domaniale pont aan degrond zat en de kleine pont zo lek was als eenmandje, werd het werk uiteindeli ik gedaan metde geleende pont van het Oudsli jker veerHeijnen en de meeste van zijn veerknechtenwaren toen acht dagen en nachten in deweer geweest. Pernis schreef aan dehoofdadministrateur dat de vertraSing niet waste wijten aan wanbeheer van hem of vande veerman. Dat het opknappen van deveerhoofden allang dringend nodig was,schreef hij er niet bij. Pernis had al lanSe ti jdonenig,heid met Jan Blanken over deverplaatsing van de veerhoofden. Aan het eindevan het schrijven werd dit als een postscripumheel voorzichtig meegedeeld.

Lodewiik Heiinen en de postrit Amslerdam-Pariis

Hoewel het overvaren van depostkoetsen en dil igences Lodewijk een kleinevaste bron van inkomsten gaf, was het geenvetpot. ln 1816 besloot de regering bovendiendat het postverkeer voortaan Seen tol- enbarri: iregelden hoefde te betalen zolang zich inhet ri j tuig of de postkar niet meer dan 66npersoon bevond. De post viel in dle ti jd onderde dienst cler belastingen en werd uilbesteedaan particulieren. ln l8l9 trad een nieuwedirecleur vdn de direcle belasl ingen enposteri,en aan. Naast de "Koninkli jke Postrit"van Amsterdam via Den Haag naar Hoge enLage Zwaluwe en vandaar naar Parijs, voerdehij een nieuwe postrit in, van Amsterdam viaVreeswiik naar Hoge en Lage Zwaluwe.

Om de hindernissen langs deze routeweg te werken had de hoofdaannemer zich vaneen Soede onderaannemer voorzien, CornelisSpinhoven. Deze was er tot dan toe steeds ingesl.ragd alles te regelen om de overtochtenvan rivieren en barridres vlekkeloos te laten

verlopen. Bij de overtocht over de Lek ging hetmis.

Spinhoven had een goed plan bedachtvoor het overbrengen van de post. Spinhovenhad geruime ti jd ervaring met Heijnen, die elkedag de post van de postrit Utrecht-Corinchemoverbracht. Omdat dit zo plichtsgetrouw werduitgevoerd, verzekerde Spinhoven zich voor depost van de nieuwe postrit van de hulp vanHeijnen. Die wilde echter voorkomen dat ereen situatie zou ontstaan als hij eens eerder haclmeegemaakt. Toen de postrit Corinchenr-Utrecht werd ingelegd maakte hij mee dat deVreeswijkse pinnemakers de domaniale pontmet de post enterden, waarbij een paard overboord was gesprongen en de post doornat inBreda was aangekomen. Sindsdien mochtHeijnen de porl alleen nog overzellen in cenmand oi kist. Heijnen liet zich wel voorzienvan een document van de hoofdaannenrers vdnde postrit, waarin vermeld stond dat alleen hijde post over de rivier de Lek mocht brengen.Spinhoven en Heijnen gingen als volgt te werk.Wanneer de postkoets aan de noordzijde vande rivier was aangekomen, bracht Heijnen depost over naar de zuidzijde waar een anderepostkoets stond te wachten. Paarden enriituigen hoefden dan niet te worden overBezet.Omdat de postkoets's nachts kwam, was hetmogeli jk de post met een kleine aak over tebrengen en kon de domaniale pont aan de walbl i jven.

Het overzetten van voetganBers en hunbagage was echter voorbehouden aan de tweepinnemakersveren. Zij meenden dus voortaanrecht te hebben op het overzetten van de post.

In de nacht van 20 op 21 september1819 lagen zij op de loer. Toen Heijnen metzijn aak een eindje uit de wal was, werd hijovermeesterd en naar de burgemeester vanVreeswijk gebracht. Die koos de kant van depinnemakers en l iet a l les in beslag nemen.Heijnen kon naar huis, maar de aak werd aande ketting gelegd. De volgende morgen stuurdeHeijnen ziin zoon naar de burBemeester van

Vreeswijk nTet het verzoek de boot weer vri j tegeven. Dat weigerde de burgemeester. Waterger was, hij gaf ook de post niet vri j. Om zichin te dekken schreef hij een brief naar deCouverneur van de Koning met de nodigeuitleg en de mededeling dat hii zich in hetuiterste geval tot de KoninB zou wenden.Heijnen had zijn boot nodig om de komendenacht de post weer over te brengen, dus hijbesloot om die tegen elke prijs op te halen. Metbehulp van een bij l probeerden zijn knecht enhii de ketting te verbreken. Dat gin8 niet endaarom hakterr zij het stuk hout waar de kettingaan vast zat gewoon uit de boot. In de nachtvan 21 op 22 september wercl cle post weerdoor HeijDen over de Lek gebracht. Bij deafvaart waren twee Vreeswijkse pinnemakersaanwezig, evenals de gemeentebode alsvertegenwoordiger van de Bemeente. De bodeverbood Heijnen de post over te brengen.Heijnen ging echter zijD gang en met behulp\dn lwee poliSe sr hippers ' laagde hij erin vande wal te komen. Op het midden van cle rivieror'rtstond weer een gevecht met cle Vreeswiiksepinnemakers, maar met l ist en geweld kreegHeijnen de post aan de overkant.

Waar waren intussen de pinnemakersvan Vianeni Zij hadden in de vertegenwoordi-ger van Don'reinen, Willem Pernis, een goedevoorspraak. Pernis sprak met de gouverneur,met de directeur-generaal van de posterijen enmet de burgemeester van Vreeswajk. Tenslottepraatte hij ook met Spinhoven, de aannenrervan postrit. Spinhoven stelde de Vi.rnensepinnemakers een douceurtje iD het vooruit-zicht, waarschijnli jk op aanraden van Pernis.Daardoor bleef het aan de Vianense kant rustig.C)ok aan de Vreeswijkse kant keerde de rustlangzaam terug.

Lodewiik Heijnen als redderOp een avoncl in septen,ber lBlB,

tussen achl en negen uur 's avonds wasLodewijk Heijnen niet op cle pont maar thuis, inhet veerhuis. Een van zijn dochters, die in de

26

rivier water wilde gaan scheppcrl, keerde al naenkele ogenblikken terug in het veerl 'ruis-Ontsteld vertelde zij dat zij gekerm enhulpgcroep h.rd gehoorcl van de kant van derivicr. Heijnen bedacht zich Been n'ronrenr,stornrde naar buiten en hoorde ook hethulpgeroep. Hoewel c le duisternis nl wasingevallen en het waler van de rivier er8onstLrimig was, sprong Heijner] in een kleineboot die voor het vecrhuis lag. Hij roeide op hethulpgeroep if en zng een man worstelen metde golven. Met inspanninB v.rn al zijn krachtengelukte het Heijnen cle man in het bootje telreklen. Hij mdnoeuvreerde de nran op zijnkniedn en met enig trekken en dLrwen slaagdehij erin de drenkeling veel wnter kwijt telaten raken. lntussen was cle bool neerdan honderdvij l i ig nleter nret de stroommeegedreven. Heijnen was aan het ein(le vanzijn krachten. Celukkig hadden zijn kinderenhulp gezocht. Thuis werd de clrenkeling naastde kachel gelegd, hij kreeg een groot glas oudejenever toegediend en kwanr weer helemaalbii. Hij vertelde dat I ' t i jover boorcl was geslagentoen hij van de wal afstak en een sterkewinclvlaag hel zeil tegen henr .ransloeg. Deman vroeg Heijnen hem nn.rr zijn schip tebrengen dat in Vreeswilk voor de wal lag. Hijkwam uit Ruhrort en was schippersknecht opeen l)eurtschip van Anrsterdam naar Keulen. Deschout van Vianen voncl de redding bel.rrrgri jk

Benoeg om er melding van te maken bij deCouverneur. Het nodige schrijfwerk nroncldeui t in het Koninkl i jk Beslui t van 12 novcmberlBltt om Heiinen een zilveren tnbaksdoos uitte reiken ter waarde vnn vijt i i8 Liulden, oi hemhet geld te schenken. Lodewijk Heiinen koosdirect voor cle tabaksdoos en werd cloor deKoning geprezen onr clie keus. De geneenteVianen voorzag de doos van een inscriptie:"V.rnweg,e Zi ine Mi l jer le i t r le Korr i r rg aanLoclewijk Heijnen, veerman te Vianen, wegenshet redden uit de rivier de Lek van JohanHackstein in de avond van 15 septemberlBl8". Heijnen moest nog wel even w.rchten

op de doos, want die werd hem pas uitBereiktop JO .ru8uslus lB1q, op hel j.rnrleesl vnnde Maatschappij tot Nut van 't Algemeen teVianen.

Heijnen wordt brugwachterTwaalf ja.rr had Hei jnen de pont

Bepaclrt voor een veel le hoge pachtprijs. Hijhad cle Fransen overgezet evenals de Pruisischebevrijders, maar voor de meeste reizen metmilitairen had hij geen geld Sekregen. Hij waserachter gekomen dat geld tegoed hebben ietsheel anders w.rs clan gelcl ontvangen. Ook dejaren als weduwnaar met een Sroot huisgezinhadden hem getekend. In september 1820 deedhij een belangriike stap: hij trad in het huwelijkmet de dochter van dominee Dekker uitHagestein. Waarschijnli,k was zij echter niet

Beschikt als vrouw van een pontbaas, wantHei,nen zette de pacht niet voort. In 1821 werdhet dom.lniale veer gepacht door MarcelisBrongers, die er nog wel wat in zag, want hijbetaalde er 3150 gulden per jaar voor

Heiinen ging met ziin gezin in Utrechtwonen, buiten de Tolstee8poort. Hij leefde daarin kommervolle omstandigheden. Uiteindeli ikrichtte hij een verzoek aan de Koning. Hijschreef over zijn dienstti jd bij het regimenthuzaren en over werkzaamheden aan de ponten hii vroeg de KoninS hem als brugwachteraan te stellen op een van de vele vlotbrug8enover het nieuwe Zederikkanaal bi, Vianen. Inseptember 1825 kreeg hi j inderdaad eenaanstell ing als brugwachter, maar dan aanvlotbrug over het Noord-Hollands k.rnaal bij cleBiersluis te Alkmaar.

Een in6enieur griipt inln 1B2O vonden ten zuiden van de Lek

grote overstromingen plaats. Alle beschikbareschepen werden ingezet voor de hulpverlening.Koning Wil lem I re isde rond langs hetondergelopen land in Vianen. Daarom warenvele militairen in de streek. Zii zotBden vooleen goed verloop van de reis. Omdat de

veerpont tussen Vreeswijk en Vianen meestalveel oponthoud gaf, was het veerhuis een vastepleisterplaats voor de soldaten die naar deoverkant wilden. Ze bleven daar soms langerhangen dan nodig was.

De nieuwe veerman, Brongers, d ieHei inen zou gaan vervangen, was op4 februari druL bezig mel de ponl en zijn vrouwwas alleen in de gelagkamer. Een detachementkurassiers uit 's-Cravenhage zocht het veerhuisop. De soldaten gebruikten de nodigeverteringen, maar ze hadden moeite met debetaling. De wachtmeester maakte de meestestennis. De vrouw van de veerman had het alzien aankomen en de schout van Vreeswijklaten waarschuwen. Toen de schout kwam,gelastte hij de wachtmeester het gelag tebetalen en weg te gaan. De wachtmeestergaf hem een grote mond en schreeuwdeenige minder mooie opmerkingen naar de

ongeschreven wetten. Hij nam voetgangersmee op de domaniale pont, ook al waren dievoorbehouclen aan het pinnemakers veer. Depinnemakers schreven daarover een boze briefaan de Cedeputeerde Staten van Zuid-Hollancl.Zi j schreven dat z i j a ls schippers al lenbehoeli ige personen waren, die van jongsaf aanhet veer hadclen bediend. Bovendien zorgdenzi , s inds lanBe t i id voor de ui lker inB aanCoverdina Homburg, de weduwe van eenverdronken collega. Sinds onheugli jke ti jdenwaren zij bevoegd om een pad over het i js aante leggen als de Lek bevroren was en voor eentocht over het pad tweedneenhalve cent terekenen. Bennik had Betracht daarover eenregeling af te dwingen, wat zijn voorgangersnog nooit hadden gedaan. Een andere afspraakwas om voor vijt 'enzeventi8 cent per dag eenvan de pinnemakers op de domaniale pont meete laten werken als de kleine pont uit de vaawas, zodat die de voetgangers kon controleren.Het was moeil i jk om Bennik aan die afspraak tehouden. De zaak kwam zelfs voor de rechter.Die kon zich moeil i jk voorstellen hoe hijmoest handelen om een regeling uit 1736in 1822 te handlraven. Er was sindsdienveel veranderd, zeker len d,rnzien vnnRijkswaterstaat, Domeinen en het bestuur vande grote wegen. In de oude verordening werdover passaSiers, koff 'ers en sluitmanden gespro-ken, maar niet over de moderne dil igences. Naonderzoek had hij bevonden dat cle pachterbedaard van geest was. Zijn daden warenniet in het geheim bedreven maar openli jk,in het biizi jn van de schout van Vianen. Dezaak nroest daarmee als afgedaan wordenbeschouwcl.

die opzi j stond, met eenkind op haar arm. Onverwacht gaf dewachtmeester haar een slag in haar gezichl.

In het naastgelegen vertrek wasingenieur Metz van Waterstaat Bestationeerd opeen bewakingspost voor het hoge water Hijhoorde wat er gebeurde, aarzelde Beenmoment, greep een stuk hout van een hekwerken ging op het lawaai af. Dat maakte indrukop de wachtmeester. De ingenieur slaagdeer uiteindeli jk in de manschappen te latenbetalen en de deur uit te werken. Voor dewachtmeester werd het vier dagen zwaar arrest.

Nieuwe pachters van de pontEen jaar na Marcelis Brongers verscheen

Hendrik Bennik ten tonele die het veer pachttevoor zes jaar Ook het oude veerhuisje bijVianen kreeg hij in pacht. Hij ging daar nietwonen, maar zou het behoorli jk nroetenonderhouden, evenals de i jsbokken die terbescherming van het huis stroomopwaartswaren geplaatst. Hij woonde in het nieuweveerhuis, aan de Vreeswijkse kant. Bennik hieldzich vaak niet aan oude gewoonten en

2B

Een hangbrug

Een Vianens driemanschapCrote zaken beginnen klein, bijvoor-

beeld op de rand van een tafellaken of nogkleiner op een servet. Even buiten Vianen, bijde weg naar Cor inchem, woonde op debuitenplaats Vijverlust de inspecteur-generaalvan Rijkswaterstaat, Jan Blanken Jz. Tot verover de grenzen was hij bekend om zijndeskundigheid op het gebied van waterstaat.Hij bemoeide zich ntet.t l le waterstaatszaken inhet land, manr hij had ook veel te vertellenin Vianen, waar hi j 66D van de meestgelortuneerde inwonefs was. Bij belangrijkebeslissingen in de gemeente werd aan dit soortnot.lbelen advies gevraagd. Zij conlroleerdenook de begrotingen, onder het l lenot van eenkru idenbittertie en een stevige pijp. NatLrurli jkwerden ook dc laatste nieuwtjes uitgewisseld.ln deze contmissie zat ook de ontvangervan Domeinen, Willem Pernis. Het geschiltusseD Blanken en Pernis over de aanleghoof-den voor de donraniale pont was inmiclclelsin het voordeel van Blanken beslecht: denieuwe veerdammen kwanten recht voorde sLld Vianen. Het dr iemanschap werdgecompleteerd door E. J. Mecima, de burge-nreester van Vianen. Op een van deze bijeen-komsten kwamen de clrie mannen op het ideeom de veren te vervangen cloor een schipbrug.Het kostte weirrig ti jd on tot daden te komen.Blanken, als hoofd van Rijkswatersraar, wasbeheerder van de rivier en vera ntwoordeli jkvoor zaken die de oevers betroffen. Pernis wasbeheerder \an de pont v. ln Donteinen enhoopte dat hij met een brug verschooncl zouworden van de vele klachten clie hemover de pont bereikten. Mecima had minderbevoegdheden Hij moest bij i jsgang, stormweerof hoog water de larieven vaD de pont vaststel-len, maar hij kreeg deze bevoepiclheicr pas wan-neer de zwengels van de korenmolens van

titifrlfiFftnn

ViaDen eD Vreeswijk alle vier waren gezwicht,wanneer de wind dus zelfs voor de nrolens tehard was. Blanken stelde nog voor om een pontin te legBen die door middel van paarden zouworden aangedreven zoals dat bij de pontenvan New York werd toegepast. Dat kon bij deandere notabelen geen genade vinden. Hetwerd een schipbrug, voor die ti jd het toppuntvan mensel i jk kunnen.

Een Koninkli jk BesluitAangezet door Jan Blanken stelde

Mecima de raad van Vianen op 7 augustus1824 voot om de pont te vervangen door eenschip- of pontonbrug. Daartoe moest de raadeen verzoek indienen bi j de Koning. Deschipbrug zou worden gerealiseerd naar hetvoorbeeld van de schipbrug bi j Arnhem.Mecima wees op de voordelen, op de groteverbetering die de verbinding Amsterdam-Brussel zou ondergaan. Vele notabele ingezete-nen van het distrjct en omliggende plaatsenondersteunden het verzoek en de raad beslootunaniem het in te dienen "en niet dan met degrootste erkentenis tot de troon van onzenraiesteit te naderen opdat het de hoogstderzel-ve gunstige beschikking zal kunnen afgeven tothet daarstellen van een schipbrug".

De KoninB maakte dert igdu izendgLrlden vri j voor een schipbrug en l iet de bouwvoorbereiden. De eerste begroting beliepruim vi j f t igduizend gulden en al werd definanciering niet makkeli jker, het besluit tot de.ranleg werd in 1825 bekrachtigd.

lean Baptist VifquainTussen 1813 en 1830 regeerde koning

Wil lenr lvooral vanui t Brussel . Ook oaar werodus bekend dat bij Vianen een schipbrug zoukomen en chef-ingenieur Jean Baptjst Vifquain

i i

hoorcle cl.rarv.rn. P.rs korl tevoren h.r( l hi j

in Croot-Brit t .rrn i6 stLrcl ic gcnr.r.rkl van kana-

lcn, sJuizcn cn slool- l1nr. ic l ' r ines, onxlat cle rL.ge-

r ing ec,n oplossing zocht vo()r t le s lechte

bevaar l>.rarheid v.rn c le Lek. Boven clc

Vrccslvi jksc sluizcn, n,t . tr CLrlcnrl)ofg l()e, lrn(l

c lc. r iv ier Veel on( l iepten en znnclb.rnkcn.

Koning Wil lenr I cleecl .r i les onr ( le scheepv.lan

le bevorclcrcn, cn zeker t l ic tLnscn K('Lrlcn

en Anrsler( l . rnr , een v.r t l c lc bclangr i jkste

P-NAJE'T ? atY:1'

'f-

h,tnr lc lsu,r ,gt :n in ( l le l i j (1. Onr hct s l t ' tht

bcva.rrb.rrc gcclccl lc r, .rn clc I ok bi j Hnltcslcin lc

onrzei len, har l l . rD Bl . rDken lz. een verbincl ing

or-r l \ \ ,() fper-r lLrsser- l Vi. tnen en Cor nt hent,

hct Zcclcrikkan.ral, l .r tcr hcl Nlc ru,e.cloka na.r Igenoenr(1. De schL' l)en zoLr(len ( lnn vnfLri l ( le

\rrccsn, i jkse s lu is t lc lck ()verslckcn cn ( l (x)r hcl

nieLr$,c k.rnanl c lc Nlcrwcclc l>ercikcn bi j

Cofin(:henr. V.rr l l iefLri l k()n(len zi j ()vcr ( lc vL.cl

l retcr l revaar l r . r rc W.r.r l t l i ' rc is naar Kculen

t\

t ,

'F+

J.B. Vifquain ontwierp in 1827

een vaste oeververbinding,

een kettngbrug, tussen Vianen

en vreeswik (Algemeen

Rijksarchiefl.

JCf \- R It lt ,s \1'Y ti \ l \ \Dl _

"'J\'-*

6 s..lr

v(x)ftzct lcn. Dc groolstc nroci l i jkhei( l wns al. l tl rct k.rna.r l van cle hoog gelegen Lel< cloor rkr

l .r .rg gelegen Vij iheerenlantlcn n.r.rr clo hogorgelegcn Mcrrveclc nucst lopcn. C)nr oveftol l ig$irter ( i t hel kana.r l te krnnen vr:rr,r , i j r lcrcn,

nrs benral ing nrxl ig. Ecn l$,col l l ingenieU[sz()Lr cl .r .r f()nr in Engel.rncl ( leze twee prol) lenren

l)esl!cleren.

Deze slurl iercis u,( ' f( l genl.t . lkt cloolingt 'n icur J.13. Vi ic l rn in eD ncls l ) i |?nt- i r ' rgenre! l

C. Sinrons. Zi j blevcn ruinr clr ie nr.ranclen l leg,vnn 25 oktol)e[ 1823 tot 2 iel)fLr.] f i l {12,t-( ) r ' lpr \ ,1eq,rr ' te ' . /onir ' l n i r ' l . r l lL\ ' r I r ' r r r r . ' r , r r r

kanalen, sJuizen cn stoont!,cnt.t len, nln.t f ook

.rn(lcfc z. iken kregen rrrrnrs<:htxrts hr,rn

.r.rrr l .rchl. D.i l bleek wel uit clc clcclar.rt ie vanl-run rciskosten. M.r.rn(leD .rchtef een ved)ieven

zi j zel( len l .rnger clan 66n na(lr l op <lczclfclc

l l lnnts, nrnnf ir Bangor, in hct noorclcn vanWlles, bleven zi j bi jnn drie ( l .r8en. Da.lr znl len

Detail uit hel ontwerp voor een

kettingbrug tussen Vianen en

Vieeswijk met de plaats van de

brug. Het noorden ligl rcchts

(Algemeen Rijksarchief ).

zij een hanBbrLrg aan kettinsen. De brug overde Menai, ontworpen door in[ienieLlr ThomasTelford (1757-1834) was sincls 1B18 in

aanlnuw. De lrrug wercl in I826 voor hetverkeer geopend, dus de twee reizil iers uit deNeclerlander-r hebberr de brug in een vergevordercl stadium gezien. Waarsch i jn l i jkhebben zij ook Telford zelf gesproken en kennisgenraakt nret zijn sterktebereken ingen.

Toen Vifquain vernam clat er plannen

waren voor een brug over de Lek ontwierp hiimet gebruik van zijn nieuw verworven kenniseen brug die aan kettiDBen over de rivier hing.Het spectaculaire plan oogstte niet alleen clebewondering vaD de mensen van waterstaat inde noordeli jke Nederlanden, maar ook koningWil lenr lwas verrukt van het ont$ 'erp. Deschipbrug verdween naar de achtergrond.

Haast!Vi iquain diende zi jn plan in bi j staats-

raad Coudriaan, evenals Blanken inspecteur-

generaal bi j Ri jkswaterstaat. Vi icluain h.rcl zel is

een gespeci i iceerde begrotinB opgesteld en eeD

plan van aanpak geschreven. Daarbi j l roorde in

die t i jd het beproeven van een brug voor de

ingebruikname. Vi icluaiD stelde voor de brug te

belasten met tweehonderdvi j f t iB personen vnn

zeventig ki lo, clert ig ruiters die met hr.rn pa.rrcl

v ierhondercl k i lo zouden wegen, twee

cl i l igences van vi j fenveert iShonderd ki lo en t ien

voertuigen van elk dert ienhondercl ki lo. Dat

vertegenwoorcl igde samen een belasting var-r

51 500 ki lo en hi j wi lde nog lronclercl ossen

achte'r de hand houden van elk vi j fhonderd

l i lo. Coudri.r .rn l ict cr teen P, .r ' i over Eroci( rr

en rapporteerde een paar clagen l .1ter al aan de

minister van Binnenlanclse Zaken. Hi j h. ld nog

een exploi tat ierekening bi jgevoegcl . Daar in

zette Vifquain uiteen hoe hi j de tdale kosten

r. 'n de I ' ruB. lB0 775 grr l r len en q2 (et t . in

veert ien tot vi i f t ien jaar vr i j zou hebben. Hij

d.rcht d.rt resulta. l t te l)ereiken met een kleine

verhoging van de tarieven voof de r i i tuiEerl en

paarclen en ".-rndere zaken van weelde", al lecn

te heffen bi j i jsgang. Couclr iaan sprak enige

ongerustheid uit over het plaatsen van een

pij ler in het midden van cle r ivier. Hi i voegde er

e,- lr lcr direr t Jan lor lrel \ol. le verlrou\,\er in

Vi fquaiD te hebben. Dc minister van Binnen

lanclse Zaken nroest onclerzoeken of cle hang-

brr.rg technisch en f inanci6el Lri tvoerbaar was.

Er was haast bi j . Een rveek later was er . l l een

vergadering v.rn Coudriaan en Blanken, inspec-

teLrr Van Omnleren, de l ' rootd in8en ieLr rs Metz

en Coedkoop en de ontwerper Vi lquain. Er was

maar 66n tekening rret beschri jving en elke

cleelnenrer kreeg een streng afgemeten t i jd om

die cloor tc nemen. Al snel kwam een groot

n;rdeel aan het l icht: de kosten var' t de hangbru8

zouden drie maal zo hoog zi jn als van een

schipbrug. Daar werd vlot overheen Sestapt,omdat het voordeel van een hangbrug ver

l loven clat v.rn een schipbrug uit zou 8a.1n. Het

verkeer zou inrmers te al len t i jde van de bru8

gebruik kunnen nraken. Een schipbful l moest

bi j i jsgang oi hoog water weg worclen gehaalcl.

32

Ook de Koning za[! Brote bezw.]ren ineen grote pij ler in het midden van de rivier. lnde winler gevaar zou dat gevaar opleveren voorcle afvoer v.rn het i js. Vifquain kreeg opdrachtde twee overspanningen te vervangen door 66ngrote overspannit 'rg, zodat de middenpij ler zoukomen te vervallen. In november 1827 kreeghet ontwerp voor een hangbrug de koninkli jkegoedkeuring.

Oorzaken en gevolgenToen eenmaal het besluit was g,evallen

een hangbrug te bouwen tussen Vreeswijk enVianen kon men iets rusliger proberen deiinancii ln rond te kri igen. Vifqu.rin rekendeinlussen ui t hoe hi j van de tweeoverspanningen 66n kon maken. Het zoueen overspanning worden van ongeveertweehondercl meter lengte, op een n.r degrootste in Europa. Naarnrale de ti jd vorclercjewerden echter de omstandigheden in deNederhnden minder SLrnstig voor dergeli jkegrote ondernemingen. In oktober lB3O begonde Belgische Opstancl , het begin van descheiding, van de noordeli jke en de zuideli jkeNederlanden. Om de Belgen tot de orcte teroepen werden in cle noordeli ik Nederlanden

Brote troepen op de been gebracht. Voor deTiendaa8se Veldtocht, van 2 tot 12 au8ustus|8.11, nroesten grote hoeveelheden troepen enm.rter i . ln l over de verschi l lende r iv ierenworden gebracht nret behulp van de ponten.A.rn het maken van een brug cn zeker aan eenhangbrug werd voorlopig niet nreer gedacht.

Het overzetten nret de pont gebeurdeniet a l t i id even soepel , zoals bleek op22 november 1 B3' l . Onder le ic l ing vanluitenant Marquis de Thouars moest een Sroepuit het hospita.l l ontsl.rgen soldaten na.1r dezuidel i jke oever worden gebracht. Bi j hetovervaren v.ln de Lek gebeurde een vreseli lkongeluk. Zes militairen en de schipper varr deVreeswijkse pinnemakersschuit kwamen in degolven om. Dankzi j Hendr ik Bennik, deveerman van de Brote pont, die met

doodsveracht ing aan kwam roeien om tehelpen, bleven de Iuitenant en een fuselier inleven. De Thouars beschreef dit gebeuren alseen vaderl. lnds tafereel in twee zangen "Mijnonheil op de Lek". De burSemeester vanVianen, Mecima, haalde onmiddel l i ik hetKoninkl i jk Beslui t van 8 juni I825 aan om overte Baan tot het aanle8sen van een schipbruS.Mecima berichtte ook aan de gouverneur vanHolland dal door nalatigheid in de uitvoeringdit thans het leven had Sekost van mensen,clie overigens aan de "heil ige" stri jd voor deonafhankeli jkheicl van ons vaderlancl warentoegewijd. De gouverneur speelde dit schrijvendoor naar het departenrent van BinnenlandseZaken met de aanbeveling zo spoedig mogeli jkeen vaste oeververbinding tussen Vianen enVreeswijk te verwezenli jken. Ma.lr hoe ernstighet ongeval ook was, de schrik ebde vanzelfweg, zoals dat wel vaker gaat.

ln l83l moesten na d6

Tiendaagse veldtocht grote

troepen soldaten over de Lek

worden gobracht. Op de

achtergrond Vreeswijk lanoniemelithographie, lJniversiteitsbiblio-

theok Utrecht).

.9 L*! i . r l i1l

aiddtfrEwzr Een schipbrug

Hendrik Bennik en Willem PalladaDe gedachte aan een vaste oeververbin-

ding over de Lek bleef. In ju l i 1833 namen depachter van het grote veet Hendrik Bennik ende Vreeswijkse aannemer Willem Pallada, hetinit iatief en verzochten een schipbrug te mogenbouwen. Ze wilden de brug vervolSens twintigjaar exploiteren. Rijkswaterstaat Bat nog steedsde voorkeur aan een hangbrug en reageerdeniet enthousiast. Tegeli ikerti jd zag men wel indat de hangbrug voor lopig niet tot demogeli jkheden behoorde. De minister kreeg l 'retadvies de toestand te laten zoals ze was en eenhangbrug uit te stellen tot wanneer de vredemeer bestendig zou ziin. De minister schreefaan de gemeente Vianen dat " . . .men deingezetenen van Vianen en Vreeswijk noglanger van de grote verbetering welke door deaanleg ener schipbrug lussen Vianen enVreeswijk in de correspondentie zoude totstand worden gebracht, verstoken moet laten,alleen om het uitzicht open te houden van eennog betere gemeenschap, door een vaste inijzeren kettingen hangende brug daar te stellenof zich met de thans bestaande ponten l lehorente bli jven behelpen".

Dat het Srote veer tot in maart 1 836 wasverpacht, speelde daarbij ook een rol. Benniken Pallada voerden nog aan dat zij in Vreeswijkwoonden en daarom verplicht zouden zijn debrug uit te voeren tot "een priizenswaardiggedenkstuk voor henzelf en ook voor hunnakomelingenschap". Pallada sprak met kennisvan zaken omdat hi j in de winter van181 3-1 814 nog mee had gewerkt om de brugover de rivier te slaan die de opmars van

de Pruisen en Russen had versneld. Zi jhadden goede plannen met uitgebreideexploi tat ierekeningen. Ondanks dat al leskregen zij geen concessie.

Domeinen op de penningToen Bennik en Pallada Seen toestem-

ming kregen om een schipbrug te maken overde Lek, namen zij anclere stappen. Hendrik, dieal de pachter was van het grole veer, vroeg ofhij ook de beide pinnemakersveren in pacht

kon kri jgen. Hij was zelfs bereid om voor elkveer achthonderd gulden per jaar uit te kerenaan de pinnemakers. Het minister ie vanBinnenlandse Zaken ging hier niet op in. Daarzeiden ze dat de bouw van een hangbrug nogniet van tafel was en dat bovendien hetcomplete plan voor een schipbrug no8 tussende verschi l lende kantoren van Domeinenrouteeroe.

Na vele berekeningen was de dienst van

Domeinen tot de slotsom Sekomen dat debouw van een schipbrug meer zou opbrengenvoor Domeinen dan de bestaande ponten.Bernhard Clai js, opzichter van Donreinen,kreeg cle opdracht een plan bestekklaar temaken. Claijs had acht jaren de waterhoogtengemeten bi j de Wi lhelminasluis van hetZederikkanaal te Vianen en beschikte hiermeeover specifieke kennis van de Lek. Later bleekdat hij de brug een el te lang had ontworpen,door verkeerde Begevens van een ander. De

buitenste brugschepen kwamen daardoor tedicht onder de wal te l iggen. Uiteindeli jk viel in1839 voor de derde maal het besluit om overde Lek een verbinding aan te leggen tussenVianen en Vreeswijk.

De bouw en ingebruikneming van de brugVeel aannemers toonden belaDgstell ing

voor de bouw van de schipbruS. De brug werdaanbesteed in Utrecht, in het lokaal derpublieke verkopingen Acl'rter de Sint-Pieteren gegund aan Jan Cornel is Limbeek. Deschipbrug werd gebouwd in de voorhaven vanhet Zederikkanaal te Vianen en was in minder

34

( lnn een jaa[ ! ]ereccl. Als ( lc . tannenter nietvolcloen.le voort l iang zoLt nt. tken l) i j l . tetvcrv.r.rfcl igen van cle l)rLigscltel len, zoLt hem cl. t teentien(lc cleel vi ln cle aannecnsont kostcn. lnoktoircr lBl() zoLtclen ( le nieuwe vecrhoofclel lgeree(l nrocten zi j t1, zodal de pont ann konleggen cn in goedc staal worclen gehouclen tot( le opleverinl l van cle schipbrug.

Zaken cl ie dc s ier l i jkheid van ( le brugverhoogclen, golden als extr.r werk, dat volgensvastc taf ieven weral l)eftralcl . Een t irrrnrernt.rn

bi jr , ,oorbeeld kreeg voor een werkcl.rg van t ienuuf twce gLtl( len. De aannemer zou k)t twaalima.-rnclen na het olt levercn van ( lc l)rug eenbekwnanr t immern'tan ter beschikking n.toctet lI totrderr , L l re l re lenr lw(r \ ntet a lc ( on\ l ' l l ( l tc \dnde bruggen cn l tovendicn van een "goecl enzedeli jk gcclrag" was.

De schipl)rLtg was op t i jd gereccl en opI apri l 18,10 gaven vlaggen aan beide zi jdenvan cle' r ivier ! l . tvcn ai ln cle inwijcl ing vancle l)rLrg een feestel i jk k.rrakter. C)nl kwarl

Het plan voor een kettingbrugverving het plan voor eenschipbrug. Op een kaart uit 1826staat een schipbrug, waarnaast in1827 de kettingbrug is getekend.

Rechts op de kaart ztn het pasgegraven Zederikkanaal en deWilhelminasluis zichtbaar Dekettingbrug is niet uitgevoerd

over elf begaven de aanwezigen zich naar het"belangrijkste werkstuk" waar de vertegen-woordiger van Domeinen de schipbrug open-stelde en in de bescherming van de provincieen de stad aanbeval. De gouverneur ad inte-rim van de provincie Utrecht, baron vanHeeckeren, mocht als eerste over de negen-honderd voet of bijna driehonderd meter langeschipbrug naar Vianen lopen. Aan die kant, opde Zuidhollandse oever, droeg Mecima, deoudburgemeester van Vianen, een gedicht voorDaarna zochten allen het veerhuis aan deVreeswiikse zijde op, wadr Domeinen voordiverse verfrissingen had gezorgd.

Een afvloeiingsregeling uit de losse hand(1841).

De situatie van de veren bij Vreeswijken Vianen was tamelijk ingewikkeld. Voor depinnemakers uit Vianen was de afvloeiing snelgeregeld, maar voor die uit Vreeswijk was hetveel ingewikkelder. De agent van Domeinenverzocht de stad Utrecht het pinnemakersveervan Vreeswijk over te dragen aan Domeinen.Utrecht wilde dat wel doen maar had eenaantal voorwaarden. Sommige ware begrijpe-li jk: een eventuele hangbrug mocht geen hin-dernis in de rivier vormen en de brug zou aanmoeten sluiten op de plaatsen waar de schuiten1de "barges") op Utrecht en Corinchem aan-meerden. Aan de twee oudste schippers van depont zou tweehonderd gulden moeten wordenuitgekeerd en aan de anderen samen vijfhon-derdvijft ig gulden. Ook de uitkeringen van eengulden per week aan de weduwe Buijs, schip-persvrouw en aan Jannigje de Vries voor haargebrekkige dochter moesten doorgaan. Dematerialen bij de opstapplaats van hetveer moeslen lweehonderd gulden ineensopbrengen. Utrecht wilde het pinnemakersveervoort laten bestaan, zodat de schippers niet tenlaste van de armen zou komen, want Utrechthad de schippers voor het leven benoemd.Tenslotte wilde Utrecht ook nog geld kri jgenvoor de bezitt ingen van de pinnemakers, zoals

de schepen en een iisboot. Na het ernstigeongeval met de markies de Thouars in 1B31hadden de schippers voor cle veil igheid opgezamenlijke kosten voor vierhonderd guldeneen "hengst", een soort vaartuig aangeschaft,waarmee zij in een keer veertig personenkonden overzetten. Vier schippers dedendaarmee hetzelfde als voorheen zeven.

Bij Domeinen wilde men meer inzichthebben in de inkomsten die de Veeswijkseschippers zouden derven. Zij l ieten Sedurendeeen maand aantekening houden van deovervaa(en door de boswachter van Vianen,Jacob Rombout. De geldigheid daarvanbetwistten de schippers, want Rombout zou datslechts gedurende een deel van de dag hebbengedaan. Ook beweerden zij dat hij nogal eensonder invloed van de drank was. Daar warende schippers zelf overigens ook niet vreemdaan.

Een winnaar en verliezersDe grote winnaar bij het leggen van de

schipbrug was Domeinen. De pachtopbrengstvan de domaniale pont was nooi t hoger

Beweest dan 3175 gulden per jaar. De pachtvan de schipbrug was veel hoger, B600 gulden.Bij de overtocht kon men voor vijf cent extraeen kwitantie kri jgen van de betaling omhet personeel van de brug niet nodeloos tebelasten. De aannemer van de schipbrug,Van Limbeek werd ook de pachter van denieuwe brug en Hendrik Bennik, de pachtervan de pont, bleef met zijn grote gezin achterzonder inkomsten- Hij was de eerste verliezerAndere verliezers waren de schippers van depinnemakersveren tussen Vreeswijk en Vianen.ln Den Haag werd geconstateerd dat eensituatie zoals die bii Vianen bestond, in het heleland niet voorkwam.

Het gezin van de vaste timmermanSpoedig na de bouw van de schipbrug

bleek dat voor de exploitatie een timmermannodig was die bij de brug hoorde en meeliep

l6

met elke aanDenler die het onderhouduitvoerde. Van 1840 tot lB74 was dat descheepstimmerman P Udo. Hoewel Uclo doorde aannemer w.rs betaald, was hil in zekere zinin ri jksdienst geweest. Na zijn dood bleef cleweduwe onverzorgd achter ntet drie kinderen.Riikswaterstaat vroeg cle Koning daaronr eenSratit icatie uit een ionds voor dit soort gevalleD,als d.1t tenminste bestoDd. "De weduwe ginghet winterseizoeD nlet angstvall igheid tege-nroet, nog elke dag lranclenarbeid verrichtendvoor haar drie kinderen", vermeldde cle brief.De slotzin Iuidde "Sire, de Cod Uwer vaderen,die een nran is der wedrrwen en de vader vande wezen, bewerke Uwer Majesteits harte,zodanig dat de adressante eerl.tng zich met eendankbaar harte aan Cod en Uwen Majesteitzich nrag verbli jclen en een gunst presenteren.Cetekend door cle weduwe Udo, geborenBokstein".

De schipbrug in het gebruikBij het gebruik kwanr een groot nadeel

van de schipbrug aan het l icht. Bij hoog water,afkomend drijf i js en sonrs ook bij sterke windmoest de brLrg worden weggenon'ten. Kort nade ingebruiknenling ntoest de brug reeds op15 december 1840 in vei l igheid wordengebracht, tot ongenoelien van cle reiziBers. Datzij moesten beLrlen voor een ove(ocht over debrug was nog aanvaardbaar. Maar dat ltetclubbele tarief werd berekend als zij bij i jsgangde overtocht n]et de pont n'toesten nlaken, vielniet in goede aarcle. Nog meer ltezwaar werdgenraakt toen zij het volle bruggelcl moestenbetalen voor gebrujk van een pad over clelrcvroren rivier.

Er was niet alt i jd voldoende ti jcl omde schipbrug bij i jsgang of hoog water inveil igl,eid te brengen. Zo gebeurde het d.rt inde nacht van B op 9 t 'ebrLtari 1845 zoveel i jsmet de stroom nteekwam, dat de brug lossloegvan de verankering. De afzoncleli jke brugvak-Len werden meegesleurrl door dc rlsnra.s.r.Slechts met grote moeite lukte het de brugvak

ken in cle oevers van de rivier te dri jven. Demeeste brugscl'repen waren zo toegetakelcl datalle schepen op de hell ing ntoesten wordennagezien.

Ri ikswaterstaat had in 1841 diescheepshell ing aangelegd. Ook was toen op clewestel i jke voorhavendi jk van het Zeder ik-kanaal een afzetl ir ' tg opgericht on't te voorko-nren dat schippers zichzelf en anderen zoudenoverzetten en het brugBelcl ontwiiken. Daarmeewerd clus het sluipverkeer tegengegaan.Voortaan zoLtclen ook alti jd twee pontonsche-pen kla.rr moeten l iggen als reserve.

Van 2l tot 28 maart 184o warenviifentwintig man dag en nacht in de weer ontde brcrg bij slecht weer te behouden en van allekanten werd materiaal a.lngevoerd voorreparaties. Nog geen jaar Iater werden zelfs driescl'repen door het i is verbrijzeld. Hoewelde brug zolang mogel i jk moest bl i jvenfunctioneren was het bijna elk jaar nodig dat zijeen kecr werd opgeborgen wegens hoog waterof i jsgang.

Men was erg zuinig op de brug en zeervoorzichtig. Zodra's avonds cle l iclrten op debrug waren ontstoken, gingen cle herxen aanhet begin van de brug dicht tot het aanbreken

In 1840 werd de schipbruggeopend; links Vreeswijk

Itekening van C. Osterman in delJtrechtse Almanak).

3,

Doorsneden en bovenaanzichtvan de houten pontons voor

de schipbrug

van dc volgencle clag. Op lret eerste geroep ofbi j het luiden van de bel bi j hct hek nroest clel , 'ugrr t , l t te l r le r l rz i r ' - . r l , r ' r on, le ' geleir le

nanr de overkant brengen, zo lLr i ( ldc hctrcglenrent van pol i t ie op cle schipltrr"L..

Zwakke punten

Bii een stornr op 28 decentl)er 1868wer(l cle l) fug gchccl uit elk.rar gesl lgen. Zesbrugsc:hepen zonken. De golven wafen \, \ ,el

twcc nreter hool l , zei nren l .r ter. Van clevi j ferr t !v int ig schcpcn Lr i t 18,10 bleken nogzestien l)ruikl l .rar. E6r'r scl ' r ip wercl zclts in clevluclrthaven gek[.ral<1. Het zw.ikste l)ut] l vancle l)ruBschepcn bleken cle stevens te zi jn.Vnn.r l 1852 w.rren cl.raf in i jzeren kronrbalkenof krcnlnrers aangebrn(:ht. V.rn cle zestienbrr ikbare scl-re 'pcn waren slecl t ts zeven\(x)rzicn van deze kronrmers. Hct w.ls ookcluiclel i jk clat eI niet w)ldocncle [esefvescl]epen!!.rren voor verv.rnl l ing. voo(aan zou men elk

jaar een reservcschip lateD l lou\\,en. In l{176besloot nrcn bovencl ien de noordol i jkevce[clanr te verlengen lot l ,rn clc norntaal l i jn,cle l i jn cl ie ( le norm.rlc brceclte r, , . tn cle r ivier

ann8,l f . l fc lengte v. ln cle l) ful l \ , !er( l cl .r . tnneeterug8ellr . tchl vnn 202 nrcter Da.1r l7J nteler.Drn rv.tren ook gccn vi j ientu, int iA s(hepenno(l iB nraar slechts Iegentien. Als clc norntal i-s.rt ie kl.r . l r wi ls, z()Lr nrcn dus in een xeer oebeschikking kri jgen ovcr zes resefveschepen.

Nict.r l t i jc l $,.rrerr i jsgang en hoog rrater

cle oorznak v.rn l)escl-r, l ( l iginl len .1an cle brug.()p 9 iel)runri 1872 w.ls . t l het personec' l ol) clcl>rug in cle weer onr een gftx) l houtvlot cloof clebrug te looclsen. A.rn r lc noorclzi jcle Van de brrgston( l v(x)r hct . r fs iu i thek een kud( lc v.rnzesentwint ig koeien le lvnchten. Vrlgcns hetfel l lenrent nrochten nooil nr( 'cr cl( t twaalf stokshoornveer in i i 'n kct 'r over ( le brLtB wo(lcngel)rncht. Die kLr( lcle moest cl .rn ook noga.]n begin en ein(le voorzien zi jn van eenbegeleir ler. Tocn het .r isl t t i thek van ( lc brueopcngin[ i , stormde cle hele kuclclc clc l trug o1t,nret noo(l lott ige l levolgcn. Tegen het gervelcl

v.rn zesent\, ! int ig hol leDcle vette koeien rv.rs clel)rLrg niet l lest.rn(1. De ht ' le ku<lcle zaktc cloor clebrLrg. Door iret gat provisorisch te cl ichten en eleen reservcschip onder te plantsen, kon hetverkeer enkele Lrren l i ler \ , \rccr cloorg.t. tn. N,1elveel nroeite konclen clc koeien aan de goede

kant van cle r ivier hun weg vo()r lzetten.

Van hout naar staal

Bi j een herinclel ing van de ( l istr icten vanRijkswatersta. l l en de bi j l t t 'horencle overnamev.]|r archieven in l BB I , viel hel clossier vnn dcschipbrug op. Niet . r l leen ntrs hct onclerhouclkostbaar In.raf ( le brLrg bleck vcle clagen van heljaar niet v(x)f hct vcrkeer beschikba.rr. Vxrr,r l

de l .r ,r tste j .rren bleken r;rnrpznl iB te zi jn

Beweest. Op I ( lecember I879 kw.l l l zoveel i jscle r ivier af, d.rt cle l) [ug Bewoon nret hcli js wcrcl nreegesleurcl. Brrgv,rkken ra.rktencla.rrbi j op ( lr i i t en p.rs op l3 j .rnLrari 1880 k{) imen cle l)rug in de vluchthaven kri jgen. Op

J maart, de brug was net weer in gebruik,kwanr een zware zujdwester storm opzetten.Het personeel dat zich op de brug bevondom die te behouden, werd daar uit veil igheids-overwegingen vanaf gehaald. Er ging veel i jsdoor cle rivier en de versch rikkeli jke storm gingmet hagel en sneeuw gepaard. Op 12 ntaartzonken drie brugschepen.

Pas in juni was de schade hersteld.Vier maanden l.1ter, op 15 oktober 1880, stakweer een geweldige zujdwesterstorm op, dieover de rivier met grote kracht dwars op deschipbrug inbeukte. Vi j f schepen zonken,66nschip spleet in tweeen. De schaoe was zcrernstiS dat de hoofdingenieur voorstelde deschipbrug op te ruimen en een stoomveer in teIeSgen. Hij berekende dat van 1876 tot 1BB1aan herstelkosten ruim 63.000 gulclen wasbesteed. Ook werd overwogen om de houtenschepen te vervangen cloor i jzeren, verdeeld incompartimenten, zodat noojt een heel schipvol met water zou lopen. In 1BBB werd denronding van de vluchthaven daarvoorverbreed, omdat de i jzeren brugschepenon8eveer vier meter langer zouden zijn dan dehouten. Pas in 1892 stond op de ri iksbegrotingeen bedrag van twaalfduizencl gulden voor hetonderhoud van de schipbrug en de bouw van66n en nog slechts Bedeel te l i jk i jzerenbrugschip. Het tweede nieuwe schip, dat inItt94 we.d tebouwd, r, 'as geheel van i j lpr.Lanzaanr maar zeker ging staal het traditionelehout vervangen.

Schipbrug of stoomveer?Tussen l881 en I895 wercren rn

Vreeswi jk en Vianen twee grote s lu izenaangelegd ter verbetering van de scheepvaart-weg Antsterdam-Keulen. Dat was nodig omdatde afmetingen en de diepgang van de schepensteeds toenamen. Hoewel de schippers mindergebruik zouden hoeven maken van de Lek,vroegen ze nog steeds ont de schipbrug weg tenenren en te vervangen cloor een veerdienstmet een stoonrboot. Een andere mogeli jkheid

Wild-west aan de Wilhel-minasluis te Vianen

ln de winter van |SBO was dewaterstand op de Lek hoog. Deschipbrug was weggenomen, de pontwas van de reep gehaald en devebinding tussen Vianen en Vreeswijkwerd nog slechts onderhouden met dezeilpont, die in Vianen moest aanleggenbij de Wilhelmina<luis. Op een zateFdag in november wilde de secretansvan Vianen naar de markt in lJtrecht.Het was nog vroeg, voor acht uur, maareen hele drom mensen wilde al naarVreeswijk. Zodra de zeilpont aanlegdewerd zij bestotmd doot de menigte. Desecretaris vond ook nog een plaats in depont, maar die was te zwaar geladen.De passagiers zaten et1 stonden in deweg. Het was al ntoeilijk om van cte wataf te steken omdat het fokzeil bij hetwenden niet kon overclaan. Dat de pontmet maar 66n schipper was bemandinplaats van de voorgeschreventwee vond de secretaris nog welaanvaardbaat maar dat een hondzonder belaline was meegevaren, zalhem het meest dwars. Aan deVrceswijkse kant aanqekomen uitte hijzijn onEenoegen. Hij hacl bovendienzijn boot naar Utrccht gemist, maardaar had de pachter geen boouscnapaan. De pachter vroeg slechts waaromhij niet had helpen roeien zodat deovertocht snellet zou zijn verlopen.

was de schjpbrug te behouden, maar deze mjn-stens tweehonderd meter boven de voorhavensvan de sluizen te leggen. Dat ging nog niet vergenoeg voor een invloedrijke inwoner uitVianen, Cerrit S.A. Stuart, die een vaste oever-verbinding wilde. Als boekdrukker, krantenurr-

Voor Soetens geen Lek tebreed

In de jJren zestig van denegentiende eeuw was sprake van deaanleq van een spoo ijn van Utrcchtover Vianen en Corinchem naatBrcdJ. Hel grootste probleem was hoeen waar de Lek te kruisen. Een lid vande "Academie des Arts en desMetiers", Soetens, zag echter geenenkel probleem. Hij leverde bij deKoning een spectaculair plan in voorde oversteek. Door kostbare proefne-mingen was hij tot de slotsont geko-men dat een paardenspoor voolNederland het beste zou zijn. Door degesteldheid van de grond en rle aan-wezigheid van vele rivieren zou hetpaardenspoor het winnen van destoomspoorweqen. In lB47 had hii alvoor hondertlenzes ijnen een conces-sie aangevraagd. ln de lijn Utrecht -Gorinchem wilcle Soetens een bewe-gbare overbruggi ng maken bi j Vianen.Hij zou stetke sleepboten inzettenmet heftoestellen die de spoorwagonsop het dek konden plaatsen om daar-mee over de Lek te varen. Minstenszes keer per cla59 zou een trcin kunnenworden overgezet. Hoewel inmiddelsat SeKozen was voot een vaste oeververbinding kwam dit plan toch nog inde Tweede Kame, waat het in tB6Owetd verwotpen met zestig tegentwaalf stemmen.

De houten pontons werden

vanaf 1852 versterkt met izerenbalken, leggers en kiommeis.

De tekening is uit 1881.

40

gever en steenfabrikant wist lt i j eeD belaDsrijkdeel van de Vianense bevolking voor zijn plante nrobil iseren. Stuart dacht daarbij niet alleenaan de scheepvaart maar ook aan de gebruikersvan de schipbrug, vooral aan de landbouwersen neringdoenden ten zuiden van de Lek, dieelke dag in alle vroegte de opbrengsten van develden in de Viifheerenlanden naar de markt inUtrecht brachten. De drukste periocle was v.rnmei tot november, maar in de overige maandenreden er ook nog veel hooiwagens. Vroeger,voordat de schipbrug was aangelegd, was heteen drukte van belang bij de pont, waarvande geringe capaciteit veel t i id opeiste. Eenstoompont zou ook niet voldoende in debehoefte kunnen voorzien, maar een vaste brugover de rivier wel.

Was l 'ret een opwelling van Stuart omeen vaste oeververbinding over de Lek tewillen? Hij was geen nr.rn om over een nachti js te Baan. Zi jn adviseur was ingenieurA.C. Broekman, die omstreeks 1875 als des-kundig ingenieur verscheidene Bemeentenhad geadviseerd bij de aanleg van een nooit

Berealiseerde spoorli jn die van noord naar zuiddoor de Vijfheerenlanden en de Alblasserwaardzou lopen. ln die spoorweg was een vaste bruggeprojecteerd over de Lek, op vri jwel dezelfdeplaats als waar later de boogbrug tot stand isgebracht. Broekman gaf Stuart een goed aclvies.ln een vertrouwelijke brief schreef hii datscheepvaartkringen niet meer spraken over hetopruimen van de schipbrug, maar na hetopenen van het Merwedek.tnaal zou men daarweer met volle kracht op aansturen. Om eenvaste oeververbinding tot stand te brengen washet dan ook niet nodig om te pleiten voor hetopheffen van de schipbrug, maar om te agerentegen de komst van een stoombootveer entegen het stroomopwa.trts verleggen van deschipbrug. Hoe groot een vaste brug moest ziin,stond Broekman ook al helder voor ogen. Dehoofdoverspanning zou honderdzeventig meterlang moeten zijn. Om de scheepvaart ter wil le

te zijn moest de bovenkant van de ri jvloer opzestien meter boven Amsterdams peil l iggen.Hij had zelfs de hell ing berekend die vanaf decli jk nodig was. Een trambaan in de brug acltttehij noodzakeli jk en de hell ingen nrochten voorde paarden- of stoomtrams geen hindernis zijn.Aan cle plannen van Stuart werd geen gevolggegeven en cle schipbrug bleef voorlopig dienstdoen.

MechaniseringHet brugpersoneel moest de schipbrug

vele keren per dag openen voor het scheep-vaartverkeer. Dat was een zware belasting. Ookde werking van eb en vloed, die bij Vianen noggoed merkbaar was, bracht veel werk met zichmee, want om de brug in een rechte l i jn te hou-den moesten voortdurend de kettingen wordeDopgewonden of gevierd. ln l896 werden de uit-dri jfvakken mechanisch aangedreven, naarDuits voorbeeld. Elk uitdri jfvak kreeg tweepetroleummotoren, die zowel afzonderli jk alsgezamenlijk konden werken. Het nadeel vande kwali jke petroleumlucht was.opgelost doorop de machinekamer aan twee zijden afblaas-pijpen te construeren die in de gewenste windrichting waren te openen. Bij een normalewaterstand was een motor van vijf of zespaardenkrachten voldoende. De modernemotoren voldeden uitstekend, maar de schepenvan de schipbrr.rg waren niet ruim en sterkgenoeg. Dus waren ook nieuwe schepen nodig.Tegeli jk werd de doorvaart in de brug verbreedtot vijfenveerti8 meter. De motoren voor hetmechanisch ui tdr i jven van de brugvakkenwaren zo revolutionair dat tekeningen in 1900op de wereldtentoonstell ing van Parijs lagen.

Een brugknecht met pensioenVanaf cle aanleg in 1840 tot in mei

1855 was de schipbrug bediencl door depachter van het brug- en veergeld. Daarnazorgde de aannemer die de brug onderhieldook voor de bediening. Nog weer later, in1894, kwam het personeel in dienst van de

Sluipverkeer

De voorhaven van het Mer-wedekanaal bij Vianen was een

Beliefde plaats om voot anker te gaan.Ook in november 1882 lagen daareen aantal schepen. Zes schippesgingen een avondje stappen inVreeswijk, in de herbery van Pouw endaar schoof Comelis Smit bij hetgezelschap aan. Toen de schippersweer terug wilden, hadden zij geenzin om via de schipbrug naar Vianenterug te keren, omdat het een groteomweg was. Zij haalden Smit overhen van Vreeswijk naar de voorhavenvan de Wilhelminasluis te roeien.

Van Zoelen, cle pachter van debrug2;elden, had dat gehoord. Hijbracht de zaak voor de rechter, wanthij liep toch al steeds meer bruggeldmis door het inleggen van beurtvaar-ten tussen Utrecht en Corinchem enhij moest alles doen om zijn pachtterug te verdienen. Conelis Smit hadde schipperc niet ntogen overvarcnmeende Van Zoelen, omdat het overvaren van rcizigerc, goedercn en veevan de ene oevet naat het rechtsge-bied van Vianen op de andere oeveralleen was toegestaan met toestem-ming van Domeinen. Dus mochtalleen de schipbrug wor<len gebruikten had Van Zoelen recht op het brug-geld. De kantonrechtet van Vianenmeende dat Cornelis Smit wel van deene oever was weggevaren, maat nietbij de anclere oever aangekomen. Hijhad de schippers immers bij deWi I hel mi nasl u i s afgezet.

ri jksoverheid en kon het zich recht op eenpensioen verwerven. Als eerste van hetbrugpersoneel g ing J.H. Stekelenburg metpensioen, een oplettende en nauwkeurigebrugknechl d ie v i j fhonderd gulden per jaar

verdiende. De laatste ti jd kon hij niet meer zo

Soed uit de voeten en men had het plan hem opnon-actief te zetten. Het pensioen zou slechtsveerti8 gulden per jaar bedragen. Zijn kinderenhadden al lemaal zel f een groot Sezin teonderhouden en konden hem dus nietondersteunen. Stekelenburg kreeg uiteindeli jkeen uitkering van tweehonderdvijft ig guldenper jaar waarmee hij voor de grootste armoedewerd behoed. Voor dat Beld bleef hij wel in deomgeving van de vele Rijkswaterstaatswerkenbij Vreeswijk waar hii voor diverse l ichtewerLzaamheden kon worden ingezel .Stekelenburg was toen tachtig jaar en al vanafI846 werkzaam op de brug.

Arbeidsonrust op de schipbrugAan de salarissen van het personeel van

de schipbrug was omstreeks 1900 in jaren nietsveranderd. Ze lagen beduidend lager dan opandere schipbrug8en. Na de opheffing van deRijkstol- en doorvaartgelden was bij veleschippers de gewoonte ontstaan om toch ietsvoor de doorvaart te geven. Deze gewoonte omte "hengelen met de klomp" hielden debrugknechten in stand, ook al omdat zij zoweinig verdienden. Het was echter niettoegestaan. Toen op 1B september i90l tweebrugknechten, Mollevanger en Hougee, hunfooien inden, werd dat gezien door ingenieurBeijerman van Rijkswaterstaat. Hij schorste detwee voor een maand en maakte dat bekend inhet bijzi jn van het hele brugpersoneel. Bij diegelegenheid deelde hij ook mee dat voortaanieder l id van het brugpersoneel gedegradeerdkon worden met overplaatsing naar brugwach-tersplaatsen elders in het land. Mollevangerging naar de sluizen van Umuiden, Hougeeging in 1902 naar Veere, omdat een clerdeknecht dat weigerde. Die werd eervol ontsla-

gen en kreeg te horen dat hij als jonge sterkekerel zijn beroep van baggerman maar weermoest opnemen. Een vierde knecht werd over-geplaatst naar Schagervlotbrug, bij Zijpe aanhet Noord-Hollandskanaal.

De overplaatsing van Hougee werdgeen succes, vooral omdat zijn vrouw naarhaar geboonegrond verlangde. Ondanks dat dedominee de minister om terugplaatsinBverzocht, bleef Hougee in Veere. Als hetHougee daar niet beviel, was het antwoord,was hij sterk Benoeg om in het zandbedrijf tegaan werken.

Vreemde zakenDe sfeer op de schipbrug bleef nog lang

onrusti8. Het brugpersoneel vond het vreemddat op de staatsbegroting een jaarsalaris wasopgenomen van 450 gulden, maar dat dit bij deuitbetaling werd gespecificeerd in 375 guldenloon en 75 gulden toeslag. De spanning l iepnog op omdat op de Koninginnensluis inVreeswijk met een minder druk dienstroosteriets meer werd verdiend, 475 gulden. Deoverheid vond het vreemd dat het personeelvoortdurend uitzag naar ander werk, want hetberoep van brugknecht werd hoger ingeschatdan dat ran sluiskne(hl . [en oplossinB \ asmisschien het bouwen van dienstwoningen bijde brug, dat zou het contact met het gezingunstig beinvloeden. In l9l0 werden achtwoningen voor het bruBpersoneel gebouwd, zoeenvoudig en doelmatig mogeli jk en met hetzicht op de schipbrug. Twee weken laterdienden de bewoners al een protest in tegen deberekening van de huurtoeslag, met daarbij hetverzoek de salarissen aan te passen aan die opde schipbruggen van Deventet Doesburg enArnhem.

Kort daarna vond een aanvaring plaatsaan de schipbru8 met veel schade.Onoplettendheid van de brugknechten zou deoorzaak zijn. Twee van hen werden in hunsalaris gekort. Zij voerden de lange werkti jdenaan als oorzaak van het ongeluk. Die bleken

42

. - - ,+ i=. . . : . - : - - - - - . \

'.*- .;3;'-".*';.--.-

lofn indotr l . r , r ( l sc hr ik l r r r t 'nr l l . r lg. I )cl r t t tgktrcchlcrr nro( ' t l ( 'n l l r ' ( l r / fc,n( l ( ' l . r rJ l ( '

lx ' f i (xk'n . l( hlfre( 'n jJ l(Jt ]() ur(,n l)( ' r l \ \ fc( , lnrnl( ,n () l ) r l t , brLrg z i jn. s Nnahl \ [ ror ' \ lcr ]

. r l l i jc l \ i ( ' r nr . i r r r ) l r ( le l l rur ] . r . rnrr tzrg zr1n.

\ 'V.trtr t t ' r ' r et q( '( 'n \( he(' l )v.t .r l $,,rs, nrochk'n( l r i r ' \nn hcn , / i ( h l ( ' fusl( ' louel 'n () l l ( i ( ' le | \ f t l

s l t ' r ]znkl(( 'n. \rynnnc('r ( l( ' l )rLrg nr()( 'sl \ \ ,()r( i( 'nq( ' ( ) l ) r 'n(1. \ \ ( ' r (k 'n zt ,geutkt . I ixn Lrr . rnt rxrk

nnn h( ' t l i (h l ( ln l ( lc l ine(hlcn \ , r 'c l on( ' rgerr l i j l (

\ \ r ' tk r t loesl( ' r r r t ' r r i t l t t t 'n. l r r r t r f , rn $.rr t ' r r( orr \ tn| l l lx ' / i l l nr( , t hcl n is lo l lcn \ 'n| ( l ( '

\ i j - l ( ' l inr i ( ht ing di t ' nocl ig rras or lc l . r l c le l r rug

rr()g fr inr\( l lo(r\ i r hct gt 'bir ' r l lag u aar . , rr h t ' l r

cn v l ( )c( l ( l ( 'dcn gcl( l ( 'n. Fl( ' l kosl l ( ' lx)vcn( i r ( '\ 'er ' l t i j ( l onr sk 'eds hel \ \ . r l ( ' r u i l r l ( ( ) lx 'n

btugsclr t '1x ' r r lc ha[ 'n.

H(' l hel( l )( ,rs() l l ( 'c l l ) f i ) tcst(,crdc t(,9( 'r)

hcl k()df l ] vnn ( le 5nlnf i \ \( ' r ] \ ' .Ur { l( l r \r ' r ,l ' " r r r lne' l r t , r , 1"6 '1",1 ' l " zrr . , r ' \ , r .1 , r r ,1 \

l ) r ic l nr( ,1 nl \ s lo l : "Hrc,11oe ! i f ( len ! \ ' i j l ( ' ( , ( ' f (k ' f

. r . r r r l ( ' i ( l ing nLr in der( ' c l . r tcn t l t ' r rxrrst l r r i len

lol (k ' n. l ( ht( l i ( 'n\ l ( 'n r i jn r{ ' rs( l r ( , r l ) l cn k ' l l

n.rni / reJr \nI on/( ' \ \ . t . tk l . r . l t r l l r i ( l ( lo\ ' \ n. l ( l r l \

ve( ' l s t [cr)ger ( ' iscr ] r i j r r gt ' r , t r ' l t i . l : is i 'n

\ \n.U.r . rn rrrcns( ' l i iker! \ i j \ i l l \er l ) , ln( l Dr( l dI

De schipbrug tussen 1896,

toen de uitdrijfvakken werdengemotoriseerd, en 1907, toen

het veerhuis aan de andere zijde

werd gesloopt.

Een eenmansactie vanPolicarpus

Een van de brugknechten van<le schipbrug gooide het over eenandere boeg. Hij heette Johannes,maar noemde ziclt in ziin correspon-dentie bij zijn doopnaant PolicarpusVisser. Hij schreef de ministet dat hijgra,tg in tle A,elegenheicl werd Aestelrlom vaker zijn kefuelijke plichten tevervu I len. Hoof tl i ngenieu r Bei je rnta nstelde echter dat Visser accoord wasgegaan met cle vootwaatden toen hijin clienst kwam en dat hij tevorenzelfs overleg had gepleegd met zijnbiechtvader. Hij kon geen recht latengelclen op meer vrije dagen dan wastoegestaan.

Door het aanstellen van eenneg,ende brugknecl verbeterde helwetkklimaat wel enigszins, wanlvoortaan kon elke knecht eens inde negen maanden op zondagvierentwintig uur vrij krijgen. Omtlatmen geen verschil in behanclelingwilde laten on!5taan. krce9 Visselhel .rd\ les als kanaalbeantble tesolliciteren in Noorcl Brabant ofLinburg,, waar hij waarschiinliik meergelegenheid zou kriigen ziin kerkelii-ke plichten te vervullen. Visser bleefvoorlopig waar hij was. Hij vertrck inl92t naar de Koninginnen,luis ittWeeswijk.

Foto rcchts:

De schipbrug van opzij gezien.

buitensporige clienstti jden niet is te voldoen."Toen ti jdens de Eerste Wereldoorlog

geen petroleLrm meer voorhanclen was voorde motoren van de uitdri jfvakken nam dewerkdruk nog toe, want in 1917 en 1918moesten de schepen weer met de hand wordenbediend.

van hout naar staal llIn 1900 werd ingevoerd dat wanneer cle

schipbrug was wegSenomen en de overtochtplaats vond met de pont, l 'ret personeel van clebrug deze zou moeten bedienen- Er moest danwel een goede pont zijn. De bestaande pontwas drie€ndertig jaar oud en bij de geringstebelast ing s leepten cle balken van deopriikleppen dl door hel !vnter. Ien nieuwehouten pont zou 2600 Bulden kosten. ln 1903werd inderdaad een nieuwe pont Bebouwd,uitgevoerd in i jzer. Sinds |906 heette debrugwachter brugmeester, de brugknechtenheetten brugwachters en de losse werkkrachtenzouclen een dienstpet kri jgen.

l r r de penocle l9 l4- l9 l8 vonden \elemilitaire transporten plaats bij de mobil isatievan het leger. Dat veroorzaakte veel sli j tage aande brug. Toen in 1920 de brug bovendien weergeheel uit elkaar werd geslagen door massaaldrijf i js, was algeheel herstel noodzakeli jk vande borenbouu van de schipbrug. Die zoLr zouin staal worden uitgevoerd en zo breed zijn dattwee zware vrachtwagens van samen 2500kilogram elkaar zouden kunnen passeren. Opdat monrent reden in heel Nederland pasachttien zeswielige voertuigen rond.

De hele renovatie moest in tweehon-derdtien dagen plaats vinden. Het verkeer overland mocht niet langer dan zeventig dagenworclen gestremd en het scl 'reepsverkeer mochthelenraal niet worden gehinderd- De aannemerp.rkle hel werk oJr specl.r( ulaire wiize idrl.Hij sleepte cle hele brug naar Kinderdijk, op66n brugvak na. Dat moest samen met debestaande pont bli jven zor8en voor het

overbrengen van het verkeer.In Kindercli jk kon alles wat in de fabriek

wercl vervaardigd meteen op de goede plaats

in de schipbrug worclen aangebracht. Debrugopzichter ging regelmatiS van Vianen naarKinderdi jk onr de ju iste maatvoer inS tecontroleren. Hij mocht uiteiDdeli jk voor zijnvervoer een n'rotorfiets gebruiken, maar hetverzoek daartoe nloest eersl vele bureauspasseren, zelfs dat van de minister!

De landhoofden waren inm iddelsgewijzigd, met hell ingen die makkeli jker warenvoor het landverkeer. Dat had een groterelengte van de brLrS tot gevolg. Waren voor cleoude schipbrug zeer zware en lange houtenbalken gebruikt, voor de nieuwe constructiewaren zware i jzerprofielen nodiB van twiDtigtot zesentwintiS meter lang. De conskuctiesom ze vast te zetten tussen de l lruSvakkenonder l ing voldeclen niet helemaal, ook alwaren ze exact volgens plan uitgevoerd.Na lange gesprekken en een ui tvoer iBebriefwisseling kreeg de aannemer dit meerwerkextra betaald. Aan de andere kant konden hemenkele t iental len guldens ( ! ) in minder ingworden gebracht omclat het weghalen van eenkleidanr voor het brughootd bij Vianen ietsnrincler had gekost clan was begroot. Den Haaglette goed op de kleintjes, nraar besloot dat deaannemer dat bedrag niet terug hoefde tegeven. Ter vervanging van een schrijfmachineuit 1908 had hij inrmers een nieuwe gekochtdie clat l ledrag ruim te boven 8ing.

Het in Frankrijk bestelde staal l iet opzich wachten, want de wals waarmee debalken werden Benraakt was kapot gegaan.De aannemer annuleerde cle opdracht enbestelde de balken in Duitsland. Ze werdenvlot geleverd, maar toen bleken vier van degeleverde balken niet lang genoeg te zijn. Deafwerking nam meer ti jd in beslag dan wasgedacht, maar het verkeer was uiteindeli ik noggeen zes weLen qelr i r r r lerd. De nieuweschipbrug werd op 6 september 1923 geopendvoor het verkeer. Het was een brug om trots en

44

l ' r r ' ( .qtr i ih. Sehipbrug.

YEERPOIT VOOR HII l'f,[R O}TR DE RMER DruD( TUSSCHNN !BEEi1,}']JI{ !N UAXIX=

- 8o"eDer,.hl

I.b'to doo.6node en rraanzi.t t.

Door.h.dc o,.r d. br..dtc

saad / d t0.

In 1903 werd een nieuwe pont

gobouwd om te gebruiken als de

schipbrug buiten gebruik was,

zuinig op te zijn. De schepen werden somszelfs apart door de schipbrug Betrokken,wanneer men dacht dat een lange sleep gevaarop zou kunnen leveren voor de schipbrug. Deijzeren pont uit 1903 voldeed niet meer doorhet steeds toenemende verkeer dat bovenorensteeds grotere afmetingen kreeg. De scheeps'werf van Meijers uit Zaltbommel bouwde eennieuwe, grotere pont.

De schipbrug nog nuttig gebruiktToen latet in 1936, de vaste brug gereed

was gekomen, kreeg de schipbrug nog een rolte vervullen. Bij Zutphen moest de vaste brugover de lJssel een Srote renovatie ondergaan.De schipbrug uit Vianen zou ti jdeli jk de beideoevers met elkaar verbinden. Omdat de brugdaar een half jaar dienst zou moeten doen,

werden uitgebreide voorzieningen getroffen.Een complete inventaris werd meegenomen,inclusief de borden waarop de tarieven warenvermeld. Ankers gingen mee om de brug teverankeren, evenals tien dweilen, zes sponsen,vijf zeemlappen en drie luiwagens om allesschoon te houden. Het complete wachthuisjewerd ingescheept met achttien wollen dekens,vier stromatrassen en vier matrassen van kapok.Omdat het uitvaren van twee vakken zoweloverdag als 's nachts verpl icht was, ging hethele brugpersoneel mee. Dat werd in Zutphen

Bedetacheerd. Hel personeel kreeg maar eenkeer in de veertien dagen de reiskosten heen enteruS vergoed, maar het kreeg een voor die ti jdhoge vergoeding van de verbli j fkosten vananderhalve gulden per dag. Overplaatsing werdverworpen omdat dan de huisgezinnen en

46

sahoolgnnn(l( ' l i indt,rcn ntec nt()cslen l(()nten.Dc kosleD van cen \/erhLl izjng zoLt( lcn grol(,1riJn ( l . tn ( lc l) . t ten.

Vi j t l t rugr,.r l<ken clrc c-l l< een lrrcerl tclr .r( i( l ( .n \ , .1n rLrint r, i j icnlu, iDtig nr(, tef c| ( lr iefeserveschel)crt rr,erclcl) bi j Vi. tnen tol l 'enkonr,rxr i s.rntengevoeg(1, g(,t f{Jkl(cn ckror clr icslcepl)olen. E(.D ( l i re(l ielxx)t v. l l l i t jks\v.t t( ,r-st.rnt l l Anthcnr l tegcleiclcle cle olt loc.hr. De,i)fLrS,nl( 'ester, ( le n(,eer) brugtr irchlers e,n rk,nronl(,Ur( ' lc(tr icien \, \ ' ( treD alver ( le net(. st(,cl lverclcel<1. Tot aan cle ko;t r , .rn r lc l lsscl vcrl i t l r cl t ,I ,n l r t n, , , . . t , 1. , , , , , , , ,1. , , r , t , . t r , , \ , . r t r , i . \ . r - l t_$'aler l tes< hrktc en sl |1x)nx)l)w.t. l1s voer. () l) ( lelJsst: l rvcrci hct nnders, t l ,rar ging t lc toclt l ntetr le str{x)nt mee (,n ( lc lJsscl rv.rs,, ,cel lxrrht igt,ren snr.t l ler cl .rn clt ' Ri jn. ()nt le voorkontclt r lal( ie \ lcep Uil hcl r()er zoLl lol tcn tr, t ,rcl r lc zrvaarslc sleel l ln)ol . l ( .hlcr . tnn ( lL. sleL.J) I leJ)l .1.t tsl .

! A\()n(ls ()nl h.t l i cl i rver<l Docslrurgl)ef{. ikt. IJn.tf !v(r[en ( le n(xl i : ]e nt. t .r l resclen

l lenont( 'n. { )e l )oesl turgse \chi l ) l ) rug z()( / ( lcl l ( ' le n.rc l t l , v , rn l rvaal i bt r i j t LtLlr , v(xJr . t Ievcrkecr zi jn g( 'slolcn. TL,rwij l hct grootsle ( lcclcfv. l $et( i \ !eggolt() l l ten valt \ \ ,r ,11(, ( |c. lJntel l l len vnn ( le sleel), kor (k, l)entnnning tr i lVi.rrcn r ' ! ,en slaltcn. loen de sleep vercler l ion,lvaarsc hLrrvrlc r lc f)oesburgse b.tkcnrr.recslt ,r.r l le l t t 'ntanningslcclel). I l i j v(,r! l . t t cc hlcr t le( l i [e(t ielnx)l tc wn.lrs.hLr\\ .cn. T!\,ec r] !r i . t lefl .rg cle sc hi1tbru13 l i l Vinncn .t( lr ( l ( , (rro(ire K(rr lv, ln ( lc l ) rug bi j Docsl turg. Na rrog eenhazcnsl . t . t ; t j r ' l ion r le tochl n.r . r r Zulphen\\()rclen vervolg(1. Tocn cle, lrcntanning van r l t ,( l i recl icb(x)l r lakkef r l( ,rci , $,as ( l( , s( hi lJl) fug Lt i tVinncn $eg. Het duurcl i ,n()e fLt inr ( , r j t uLt lv(x)r( ln l hLl | t I )oot o() l ( r lc st hr ; t l r I t rg konl)nssef(.n. a)ntd.rt ( l( , sler,;r ei,n sncl l t t , ic l l t .rcl v,rnslechts v icr kr lonteler pcr uLrr , ha.r lc le c lecl i tecl iebool he,nt snel tr 'eer i | . ()ncle' f Str) l( ,I)el. l ) l lstel l iDl l v.tn h(,t lJLrl) l i ( ,k nreer c 0(,schi l) l l fLrg .rt l>i j Zulphe| en \\ ,cr( l 7() sneJnrogel i jk i r rgelegcl .

Foto pagina 48:

In de nacht van 15 op 16

december 1920 werd de

schipbrug veroield door het ijs.

In 1923 waren niet a een dehouten pontons vervangen door

tzeren, maar was ook de

Dovenbouw van ijzer, met stevigehekken en een voetgangerspad

langs de zijkant.

t3;l

I

tr a

De vaste brug

Moed en beleidIn 1927, toen in het RijksweSenplan een

vaste oeververbinding werd geprojecteercl, washet lot van de schipbrug in f.eite al bezegeld.Eerst (iD 1929) l iet de nlinister een onoerzoeKinstellen n.1ar de plaats en de afmetingen vaneen vaste oeververbincling over de Lek tussenVianen en Vreeswijk. Een brLrg ten oosten vande nieuwe sluis in l 'ret Amsterdanr-Rijnkanaalbi j Vreeswi ik was om nt i l i t . t i re redenenonaanvaardbaar, zo l iet cle chef van ltetinundatiebureau in het geheinr weten. De brugn'roest ten westen van Vreeswijk komen teliggen. Uiteindeli ik bleven twee mogeli jke trac6s over. E6n lag zo dicht nrogeli jk bii beidewoonplaatsen, orr de bewoners van Vreeswijken Vianelt terwil le te zijn. Daar was meninrmers gewend aan de nabijheici van cteschipbrug. Het nadeel daarvan was de l iggingvan de begraafplaats van Vianen. Bij elketeraardebestell ing zou de begrafenisstoet desnelweg naar de brug ntoeten ovcrsteken en hetverkeer ophouden. Het andere tracd lagwesteli ik van de begraafplaats, nraar daar rezenweer andere moeil i jkheden, zoals het afbrekenvan een aantal huizen. Het was wel "een tongouds" goedkoper.

BurBemeester en wethouders vanVianen zonden een bescheiden briei aan den]inister van Rijkswaterstaat. Zij hadden er metverwondering kennis van genonten clat gelclenwaren Lritgetrokken voor de bouw van eenvaste oeververbinding over de Lek. Zij warenbevreesd d.rt cle toegangsweg door een van denrooiste gedeelten v.rn Vianen zou komen teliggen en dat de Don Velascodreef geheelonder de oprjt zou verclwijnen. Het geboontteclaar behoorde vroeger tot l'tet kasteel van cleBreclerodes. Mocht het trac6 komen te l iggenzoals het was voofgesteld, clan zou d€n van clelaatste herinneringen aaD de vroegere glorie

litititfrElnn

van Vianen verloren gaan. Zii verzochten denr in ister dr ingend om aan de ontwerpersopdracht te geven bij de volgende stappenhen daarin te kennen. Aan deze wens voldeedde minister, maar niet aan de wens vanVianen om de weg naar de brug nog meerDaar het weslen te verscl'tuiven, zoclat deDon Velasco dreef gespaard zou bli jven.ln 1931 viel de besl issing: het wesrel i jketrac6 kreeg de voorkeur. De leiding van debouw werd toevertrouwd aan hoofdingenieurW.j .H. Harmsen.

Een vlot beginToen kwanr er vaart in het werk.

Verkenners, bodemonderzoekers en lansmerersnamen de woningen die desti jds voor hetpersoneel van de schipbrug waren gebouwd ingebruik. Om voldoende water af te kunnenvoeren bij hoge waterstanden werden deuiterwaarden afgegraven. Door de rivier uit te

Luchttoto van de schipbrug en deKoninginnensluis van Vreeswijk.

50

Lraggeren kreeg de aanlegplaats voor hetwerk- en opsl.rSterrein volclocnde cl iepte.Bovendien kon daarcloor de scheepvaart zove. ' ll rogel i jk van de gehclc, Lrreeclte van de Lekgebruik maken. Het l laggeren gel)eLrrcle vooralvoor de voornral ige steenoven, cl ie nog lxzitw.rs l ieweest van de schoonvacler van lanBlanken Jz., Arie L.rkenelcl. ln de volksmonclwercl clezc plaats cle "oude" of de "eerste oven"

Renocnrd. Het baggerpersoneel w,as gehuisvest

op een u,oor'rschip aan cle \a,estzi jde van cleclerr le krib. Daar namen zi j het strancl in beslagen cle diepe inh.rnr waar vele jongcns vanVianen hadclen leren zwentntcn.

De vorm van de vaste oeververbindingDe vor|n cD cle conslruct ie van cle l trug

h/.rren toen nog niet v.rstgesteld, ntaar er waswel een tekenins cl ie in grote l i jneD weergaiwat later werd ui tgevoerd. Het zou eensynrmctr ische brug worden ntet een l)oog varlhon(lerclzestig nrcter in hel nriclden, cl ie ineen keer het zo[terl)ed van cle rrvrer zouoversp.lDnen. Aan weerszi jclen van ale groteboofl over hel zonterl tecl zou aan elke zi jcle eenaanbrug worden gebouwrl over vi j f pi j lers.Aanvankeli jk zou de gehele brugconstructiev.rn l)eton wordet vervaardigcl, met Lt i tzoncle-r ing van het l trugclek in dc' boog. Onr hetgewiclrt daarvan zo la.-rg nogeli jk le houden,zou claarop een hoLtten onclercler xontente l iggen met een wegdek v.rn hardhoutenblokjes.

Dat plan was al grotendeels cloorgerekend, toen het besluit viel clc brug geheel inst.r.r l ui t te voeren, zowel de nt iclcienovcrspan-ning als cle aanbruggen (cle bruggen over deLr i terwnarden). De;t i j lers zouclen van betonzi jn. a)nrclat Harmsen voncl dat cle brug rrr eelvan de nrooisle, vlakke en wijdse l .rndschappenvan Nederlancl kw.r te l i l igon, h.rcl hi j zichreeds in een vroeg stadiunt voorzien v. i l t clehulp van ingenieur A.J. van der Steuf. Dienr.rakte een tekening van de l trug in ( le nituur.Daardoor kwamen zi j tot cle conclusie clat de

brug aan schoonheicl zou winneD lvanneer debogen naar boven toe niel sntal ler maar Dreoerzouclen worden. Uiteindel i jk kregen r le bogena.rn cle oDclerzi j( le een breeclte van 2,B0 meleren bovenin v.1n 3,85 meler. D.tt kwam nietgeheel ovcreen met de nonteDtenl i in, maardoor cleze verhoging zou de boog zoveel insterkte toenefien, clat cle r i jv loer in cle l)oog ookin l)eton kon worclen uit l ievoerd.

Het oucle, cl icht belxruwde stadjeVianen ging in het landschap ge( leel te l i jkachter cle r ivierdi jk schui l . De aislanct v. in ciebrlrg tot Vianen, 700 meter, w.1s groot genoegom het beeld van cle stad nict dood te drukken,ook al hacl de brug aanzienl i jke ainret ingen. Del)ebolrwing van Vreeswijk vertoonde in clenabijheid van cle r ivier geer-r cDkel punt d.rt clatcle aandacht trok.

Ond.-rrrks dat cle vornt en cle consrrucrrevan cle l)rug toen zo goecl als vast l .rgen, vondnren het l )e le ' r lc e, t l tet isr he rornrqer ing nogeens cloor een onafhankeli jke commissie telaten bezien. Deze contntissie, l lestaande uitde r i jks bouwmeester, een architect en cle

H€t ontwerp van de brug lietaanvankelik een boog zien diebovenaan smaller was dan aande uiteinden. In het gewijzigd

onwerp was de boog bovenaanjuist breder dan aan deuiteinden.

Pagina 50:

Op de kaart is het trac6 voor denieuwe brug bij het eersteontwerp gevoegd. De toegangs-wegen liggen op de ivierdiiken.

hoofdingenieur van de Nederlandse Spoor-wegen te Utrecht, l iet zich onverdeeld gunstiguit over het ontwerp en adviseerde nog enigeverbeteringen. Een ervan was het weglaten vande schermmuren op de rivierpij len. De opleg-ging van de boog en de aansluit iDg met de aan-bruggen mocht duideli jk uitkomen. Ook dedetail lering van de landhoofden kon eenvoudi-

Ber worden uitgevoerd. De commissie was ove-rigens graag eerder bij het ontwerp betrokkengeweest.

Onbewust hadden Harmsen enVan der Steur de wijsheid van deFranse schrijver J.F. Marmontel (1723-1799) toegepast: "Dans tous les arts, lapremidre rdgle est d'en bien connoitrel 'objet; caC si l ' intention de l 'artiste estune fois bien d6cidde et dirigde droit Ason but, elle sera son guide dans lechoix des moyens et dans l 'usage qu'i len doit faire" (de eerste re8el in allekunsten is: het doel ervan te kennen,want als de bedoeling van de kunste-naar eenmaal vast omlijnd is en rechtop haar doel gericht, zal de bedoelingzijn Bids zijn in de keus van zijn midde-len en bij het gebruik dat hij ervan moetmaken. Vert. W. Kassies).

Een brug op goede voetDe landhoofden, de twee pii lers in de

rivier en de zes pii lers op het lanci werdengebouwd door aannemer Bato, de N.V.Nederlandse Beton Maatschappij. De funderingvan de zes pij lers op het land bestond uitbetonnen palen, die werclen geheid tussenijzeren of houten damwanclen. Het heren voorde middelste landpij ler aan de zuideli jke oeverbleek bijzonder moeil i jk. Hier had "de oudesteenoven" gestaan. Door het stoken van deoven waren desti jds niet alleen de stenen hardgebakken, maar ook de grond onder de oven.

Slechts met Brote moeite konden de heipalencloor cle keiharde grond worclen geclreven.

Voor de betonnen on.lerdelen werdgebruik gemaakt van een bekisting. Voor deopbouw van de pij lers op het land was dat eenbli jvende bekisting van betonstenen. Na hetopmetselen van telkens drie lagen lletonsleenvan verschil lencle, terugvallende lengten, werdde ruimte achter de stenen met betonaangevuld. Bij het storten van het beton wasnog, een bijzondere nraatregel getroffen. Hetwas niet verboden op het werk te roken, maarhet draaien van sigaretten mocht alleen ti jdensde schaft. Velen van de honderd lot honderclvijft ig werknemers pruimden daarom tabak.Daarbi j is spuwen onvermi jc le l i jk . Bi j hetopvullen van de pij lers waren veel mensenbezig om de beton op ziin plaats te kri jgen,m.rar cle beton mocht Diet worden veront-reinigd. Toen werd dus ook het pruimen verbo-den. Slechts enkelen veroorloofden zich voor-gedraaicle siSaretten te roken.

Hoewel het bestek voorschreef d.rtalle op het werk a.rnwezige arbeiders deNederlandse nationaliteit moesten hebllen, wasde uitvoerder van Bato, "joep", een Duitser. Alshii iemrnd z,lg roken plachl hij le zeggen:"Hand im lars und lSiE. iJrel in Maul ' .

Moeilijkheden met het waterschapWaren de uitefwaarden aan de

zuideli jke oever zo hoog dat ze voor hetverruimen van cle rivier nog moest wordenafgegraven, aan de noordeli jke oever was clatanders. Die uiterwa.rrden lagen een stuk lagerHet waterschap liet daar als het mogeli jk wasdoor een sluisje in de zomerkade zogenaamd"dik" {slibri jk) water in. Dat dikke water moestdan langdurig op het land bli jven staan zoclathet rl ib lon zinlen en voor de benresling vanhet land zorgen. Om de cle pij lers op het lanclte kunneD bouwen verzocht de aannemer €€njaar lang geen water in te lateD. Het waterschapvroeg da.rrvoor een schadevergoecling van vijf '-t ig gulclen per hectare, in totaal viifentwintig

52

Een van de aanbruggen is klaar,

maat nog niet aangesloten op deoprit.

honclerd gulden, plus tweelronderd gulclen alsvergoeding v.1D de onkosten en een borgsonlvan vijt 'enzeventighonderd gulden. De oncler-lrandelingen met dit waterschap waren zwaarte noemen.

ls die brug nog niet klaar?ln j.rnuari 1933 w.rs de Lek diclrtge-

vroren en de schipbrug was we8genomen.Door lret i js was een slop gem.rakt, een geulwaardoor een boot tussen beicle oevers konbli jven varen. Een sleepboot van de Keulsevaan onderhield deze passage over de rivier.Met veel moeite gelukte het om zeer onregel-matig reizigers, ri jwielen en kleine goederenover de rivier te brengen. In de avond van1 februari vertrok de sleepboot uit Vreeswijkmet een groot aantal p.rssagiers. Het schip w.1snog maar net los van de wal, toen het i js in clerivier nret een geweldig gekraak losliet, juist

boven het slop. Tenauwernood kon cle sleep-bool leruF err rle wal lrcreiLerr. De p.issdBiersvoor Vianen waren genoodzaakt een on'rweg ten-raken en lopend over cle spoorbruli vanCulenrborg naar huis te gaan of in Vreeswijkonderdak te zoekeD. Meer dan twintig perso-nen brachten cle nacht cloor op de sleepboot.Een tiental vond onderdak in het brugwachters-I 'ruis,e van de schipbrug.

De aanbruggen: een moeil i jk bed tochopgemaakt

Het was een kommervolle ti jd, met eengroot a.inllocl van arbeidskrachten en veel teweinig werk. Dat was ook goed te merken in destaal industr ie. Vooral beclr i jven in descheepsbor,rw hadden het moeil i jk. Zij wildendesnoods ook wel bruggen bouwen in plaatsvan schepen. Ze werkten dus Braag mee aan dede bovenbouw van de Lekbrug en van deaanbruggen die in staal werden uitgevoerd.On'rclat nren bij de uitvoering van dewerkzaamheden aan de brug zoveel mogeli jkarbeiders aan het werk wilde lTebben, werd hetwerk verdeeld over bedrijven in verschil lendedelen van het land. Elk lrcdrijf kreeg een zoveelmogeli jk afgerond deel uit te voeren. Hoofd-aannnemer van de bouw van de twee aanbrug-gen werd de Nederlandsche Dok Maatschappijte Amsterdam. Die moest voor de directie nietalleen een auto ter beschikking houden maarook tien overallsl

De vele onclerdelen van de aanbruggenwaren op zes verschi l lende pla. t tsen ver-vaardigd. Het was niet 8erin8 om die tot66rr geheel te nronteren. In de eerste plaatswaren goede afspraken vereist over denra.itvoering. Van cle vier plannen die werden

ingediend voor de n'rontage was dat van

Bijker 's Aannemingsbedri j f het goedkoopst enhet neest prakt isch. Bi jker 's kon bi j het

afwerken van de brug gebruik maken van de

door Braat geleverde verfwagen, die onder cte

brug hing. Hierop werclen vaste instal lat ies

ingericht die lret kl inken van de onderclelenvan de brug zeer vereenvoudigden. Omclat al le

materialen per schip werclen aangevoercl, hacl

Bi jker 's een krachtige bok ingezet om het

n'rateriaal te lossen. Met een kraan die zich over

rai ls langs de brug kon verplaatsen werden

vervolgens de onderdelen aanllebracht. Voor

cle montage van de brug was de bi jzondere eisgesteld dat een derde cleel van arbeidersgescl 'roolde monteurs moesten zi jn. Door clezem.tatreRel kregen \ele Inen)p url de om8e\ i | ] ! l

ook een kans om met werken de kost te

verd ienen.

De moDtaSe van cle aanbruggen kon pas

plaats vinden nad.l t het terreiD rondom de brugi

op hct goede niveau was gebracht, het

wiDterbed aan weerszi iden van de brug

verruimd en een aardebaan was aangelegdvoor cle toegangswegen naar de brug, verhard

met straatstenen. De zandlichamen van dezeoprit len veroorzaakten door de veenachtige

ondergrond vooral aan de noordzi jde grote

verzakkingen en oppersingen van cle grond.

Die moesten weer met de hancl wordeD

weggewerkt. Even leek het er op clat de brug

niet op clc vastgcstelde datum in gebruik konworden BeDomen. Door de aaDvoer vanhonderclduizencl kubieke meter zancl en grondextra kreeg cle aarden oprit toch op ti jd hetjuiste profiel.

De echte verbinding. Niel voor nietsln mei 1934 ging hoofcl ingenieur

Harmsen mel enkele scheepswerven overleggen over de kosten van de nridclenoverspan-ning van cle brug. Voor het maken claarvanwaren lwee scheepswerven in de markt, clicniet waren betrokken bij cle aanbruggen en diegeachl werclen het werk te kunnen nraken.Dal waren de Maatschappi,en De Schelcle teVlissingen en Wilton Feijenoord uit Rotterdanr.Wilton Feijenoorcl kreeg de opdracht eenkruiser le bouwen voor cle Koninkli jke Marineen viel claarom af. De Schelde werd dus clehoofdaannemer Crote onclerdelen van de booukonden daar het beste worden vervaanligd.Onrdat de werkeloosheicl nog, steeds zeer hoogwas, werd het overige werk weer over diversescheepswerven verdeeld, net als voor de a.ln-bruSgen. Later zouden bruggen niet meer opeen wer[ lrorden rerra,rrdigd. m.].1r ir) e(nconstructicwerkpl.lats.

De onderdelen moesten wordenal'geleverd bij lret werk en gemerkt volgens eenbepa.rld plan. Bovendien werden cle onclercle-len die van hoogwaarclig staal waren vervaardigd (St 52) npart gemerkt. De moi]Lrge van

ln 1934 waren de

werkzaamheden aan de nieuwe

brug begonnen met de bouw van

de landhoofden

54

de overspanning $/erd gegund aan de f jnl taBijker cl ie ook de aanltruggen ntonteercle.Bi jker legde cen doorg.rande ntontagevloeronder cle gehele toekontst ige l)oogcor.tstfuct ie,rustend op hulppi j lers. Het i)edri j t n.ra.rkte cl iev.tn oude gedeellen van cle spoorbrug bi jKatefveer. lD het nt iddeD v.rn cle r ivier bleef eenopeDing vnn zcstig meter breecl geh.rndhaafdonr cle scheepvaart doofgang te larteDvinclen. Die werd overspannen n.tet tweenronLrgel jgl lers die eerder l t i j cle Arnhernsebrupi rvaren gebruikl. Bi j deze nronhgeliggerswns de ntontagevloer aan de onderkantaangcbracht onl cle vereistc cloorvararthoogte tebehouden.

De montate

De verr i jcl l tare torenkfaan cl ie Bi jkcr 'sAanneninl lsbedri j i hacl geltruikt bi i de t)ouwvan cle aanbruggen kon hi j ook gebruiken voorcle nrontage van cle boog. Daarvoor werclen opcle montagevloer rai ls gelegd. De onclcrclelenvan de boog werden zovcel als mogeli jk doorde dri jvenclc l tok, clc Kolossus, op cle juisteplaals gehesen. Onr eff ici€nt te werken werclenvele onderdelen op cle mont.tgevloer iDvoorraad gehouclen. Het werk ntoest . lchtefelkaar worden .rfgenraal<t, want tussen halfnovenrber en begin ntaart nrochten gecnsteigerc in het r ivierl)ecl staan en een hinclernisvornren voor w.1ter of i js.

ln ntaaft l9J5 l touwden cle scheepswerven.ran cle onderdelen v.rn cle brug. Tegeli jkwercl al l tegonnen nlet de bouw van dehulpconstructies in het zonterbecl van clc r jvierals ondersleuning voor cle l toog.

ln augustus $,erd eeD naDvang genta.tktnrel de montal le van de twee bogen. Voor clesluitstukken van cle l toog was vecl overlegnodig, vaknranschap en behendigheicl v.rn dekraanmachinisten. In het l tart vnn cle boog lvasr ' rnnrel i jk een scharDierpunl aangebracht,l lestaaDdc Lti t een st. l len rol ntct een Ltoorsneoevan vierhondefd|ni l l imeter.

Over de vei l igheicl van clc werkplaatswas g<lecl nagedacht. ()ndef cle gehelc boogwas een werkvloer .rangebr.tcl t t . Voor dewefkzaantheclen aan cle boog zelf was ceningenieLtze hulpconstfLtct ie Lt i t l ledacht. Vanhansst i j l tot hangst i j l was een werKvtoLrr. ianBel)racht, die tel lel i jkert i jc l de h.rngsti j len opde jLristc pla.t ts i ixeercle. Zo kon vei l ig worclengewerkt en t i jdetrs de montage hoefcle var-rcleze constfLtcl ie niets te worden weggeh.ralclol gewijzigcl.

De onclereinclen van de boog wordencloor cen zogenoentde trekbanclen mct elka.rrverl lonclen. De trekl).rnclen worden weef ntetclkaar verl tonclen door dwarsl iggers, waaropuiteindel i jk cle r i jv loer konlt te l iggen. Ti jdensde nrontage van de l trug stonclen de trekltandenoi langsl iggers niet onder spanning. Ze warenfiet eeD hoge rug van .rchthonclerd nt i l l imeter(een "zeeg" genoenrd) nauwkeurig op vi jzelsgeplaatst. Door n.r de montage cle vi jzels

De ptlers voor de aanbrug aande kant van Vianen.

De heipalen werden ter plaatse

vervaardigd. In de stortbak staan

de vader en de broer van de

schrijver.

voorziclrt ig naar l leneden te brengen werd eerstbereikt dat de bogen zich in zo genrakkeli jkmogeli jke stand ging zetten. Na nog vercleraivijzelen kwamen cle langsliggers los van cleti ideli jke ondersteuningen. De bogen rusttentoen aan de noordkant op twee rolopleggingenen op twee bolopleggingen aan de zuidkant.Na het vri jkonren van cle bogen bleken deze inhet midden tweehondercl nri l l imeter te zijngezakl. Op 4 november w.ls het zover, ecnprestatie die er zijn mocht.

Intussen was het afklinken met krachtvoortgezet. Onr de verschil lende onderclelenaan elkaar te verbinden had Bijker's uitgere-kend dat daar noB 85 000 klinknagels voornodig waren. Op zondag B decenrbel bij strie-n'rencle regen en ongekend hevige sneeuwbuien, werden de hu lpconstructies vcrwijderd. Op19 clecenrber was de rivier gelreel vri j van stei-gerwerk en waren alle stalen onclerdelen aangebraclrt. De afwerking kon beginnen.

De ri ivloer v.rn de brug ontbrak nog.Deze post was buiten het bestek gehouden omook een andere beroepsgroep een kans op wefk

te geven. ln maart 1935 werd di t werk

aangenomen door ( le Hollandse Betongroep Lri t

Den Haag.

De opening van de brug in 1935

Doorclat het weef gunstig was gewecst,

kon de brug eerder in gebruik worden genomen

clan was gepland, ook al was men nog volop

bezig cle toeg.rngswe8en te maken. ln cle weg

aan cle zuic lz i jde ontbrak nog de vaste

oeververbinding over het Merweclekanaal.

Op voorstel van in5lenieur Harnrsen werd

cle Lekbrug zonder al te veel off ici6leplechtigheden geopencl. Op cl insdag 26 mei

onr elf uur was cr toch no8 een heel gezelschap

aanwezig, nret on(ler anderen l lestuurclefs van

Vianen en Vfeeswijk, hoof( l ingenieur Harnsen

en ingenieur Celdens cl ie nanrens Rijkswater-

staat cle clagel i jkse leicl ing had gevoerd. Verder

hadden zich cla.rr ook de verschi l lencle aanne-

mers verzamelcl, de vertegenwoorcl igers van clepoldercol leges, evenals van de ANWB en deKoninkl i jkc Nederlarrclse Automobiel Club, cleKNAa Dc l , rats len nt , r . ik ter t r . tn de geleg"n-

lreicl gebruik om actie te voeren en duidel i jk tenraken dat ie vooral bi i het opri jden van cle

brug je hand uit moest steken om l 'ret vefande

ren van r icht inB aan te geven- Al len verzantel-

clen zich bi j cle overgang van cle bestrale weg

naar de betonnen r i jvloer va'r de aanbrug aande Vreeswijkse zi jde. Een eenvoudige houtenplank sloot de weg af. Voorclat die wercl

weggenomen lrerinnercle ingenieur Harnrsen

eraan dat met de nieuwe brug een belangri jke

verbetering tot stand was gebracht. Ceenijsgang of lroog w.lter zou het steecls toene,

mende verkeer een halt toeroepen. Hij veront-

schuldigde zich voor de haast waarmee de brLrg

wercl geopencl, n'raar in Zutphen rekende nen

op de schipbrug, die daar op 1 jul i als nood-

l)rug nroest Saan cl ienen. De lmuw van de brughad in cle pers niet vcel aanclacht gekregen.

Toch was het geheel tot stand gebracht met

materiaal van Nederlands Lrbrika.l t en dehonclerdzestig lneter vornrde op 6dn Da de

56

In 1935 was over de Lek een

hulpconsf uctie aangebracht.

Rechts is de aanzet van de boog

zichtbaar.

Bouwbedrivigheid op de rivjer.

De boog op 2I augustus 1935;de bouw vorderde gestaag-

Het laatste gedeelte van de boog

wordt gemonteerd.

De vlag in top, de boogconstruc-

tie is voftooid op 23 september

1935.

De brug kort voor de opening,

toen alle hulDconstructies en

bouwkf anen waren veruijderd.

5B

Broolste overspaDning van het land. Tot slotsprak hii de wens uit clat de brug zou dienen totheil van de bevolking van Vianen en Vreeswijk,van de provincies Zuid Holland en Utrecht enbovenal tot heil van het hele vaderland.

Het hele gezelschap wandelde daarnaover cle brug Daar Vianen en aangekomenbij de grens van de gemeente toonde clebLrrgemeester zicl ' t vooral verbeugd dat er geendodeli jke ongevallen te betreuren waren bij debouw. Hij bracht hulde aan Rijkswaterstadt enaan het personeel van de oude schipbrug ennodigde tenslotte ingenieur Harmsen urr netgrondgebiecl van Vianen te l letredeD. Daarmeewas de brug geopend. ALlto's, f ietsen envoetgangers, hadden in grote getale op dit seiDgewacht. Zij lradden een mooi uitzicht vaD delrcogbrug op de schipbrug clie op hetzelfclemoment buiten werking werd gestelcl. Even open neer tussen ViaDen eD Vreeswijk was er nietnreer lJi j. Voort.tan was de afstand enkelekilonreters meer en de klim over de brug vielniel mee voor $,tndel,r,rr, i e,) i iclsef5.

De inzetbaarheid van Riikswaterstaat?. In 1815 schreef ingenieur Jan

Anthonie Blanken aan zijn superieuren over hetvergoeden van zijn kilometers te paard. Na veelgeschrijf en gepraat werd hem dat toegekencl.Cornel is de Beet die een grote rol hadgespeelcl bij het bouwen van de miliLrjrebru8 jn 1813-1814, wercl in hetzel fde jaaraangesl.rgen volgens de wet op het paarden-,plezier- en passagegeld voor eerrenvijft ig gul-den, zeven stuiver en twee cent. Hii clrong nietaan op een kilometervergoedln6i, nta.tr hij vondclat hij als ingenieLrr van Waterstaat over eenpa.rrcl zou mogen beschikken zonder daaroverllelasting te betalen.

In juni 1896 adviseerde het minister ieonl meer van de fiets gebruik te ntaken, om dekosteD van ri jtujgen door de ingenieurs teverminderen. De fiets had het voordeel d.rt bijin de trein kon worden meegenomen. Enkelemaanden later ging binnen de dienst het bericht

roDd dat het gebruik v.rn de f iets niet moestworden overdreven, cl ie mocht al leen in dehooBste nood worden gebruikt. ln j B99 luiddehet, dat het gebruik van het r i jwiel Diet moestworden geactiveer(l nraar ook niet verboden.Wanneer cle afstand le voet kon wordenatgeleg(I, ntoest dat worden bevorderd. Bi jgebruik van een r i jwiel kreeg nren eenvergoeding van drie cent per ki lometer. MenDanl in overweging om cl ienstf ietsen aan teschai fen. In 1900 bleek na een grondigonderzoek in het achlste distr ict areen eenopzichter over een r i jwiel te beschikken en ineen ander distr ict beschikte men over slechtslwee r i jwielen.

In 1938 had de kantonnier voor z i jnwerk aan cle snelweg, dat reikte van cre orugbij VianeD tot aan verkeersplein Ouclenri jn,een dr iewiel ige bakf iets met hulpmotoraanSevraagd. Hi j kree8 die niet, Lri t angst dat erteveel gebruik van zou worden gem.rakt. ln1941 kreeg die kantonnier wel een bon vooreen buitenfietsband, maar eerst moest deingenieur de oucle band op deugclel i jkheidonderzoeken. De kantonnier kreeg de nieuwe

De kantonniers op de motor vande wegenwacht.

De genodigden nemen

de brug in gebruik, gevolgd door

automobilisten, voetgangers

en fietsers.

bancl uiteindeli jk niet, omd.it een opzichterhoger op de l i jst stond. Een jaar later kreeg hijwel een band, een houten. Een hoofdingenieurbeschikte toen nog over een aLrto en eenmotorri jwiel. Beicle motorvoertuigen werclencloor de Duitsers in maart 1945 in beslag

Senomen.

De eerste fi les op de brugDat cle brug klaar was voorclat de

doorgaancle wegen gereed waren, bracht denodige moeil i jkheden nlee. De burgemeestervan Vreeswijk vond het bezwaarli jk dat hetverkeer naar de brug gebruik maakte van cle

smal le Lekdi jk. Het openstel len van cleautoweg v.1r'r verkeersplein Oudenrijn naar deLekbrug leverde ook problenren op. DeCommissar is van de Koningin in Utrechtmeencle dat henr advies had moeten worclengevraagcl over het verkeer. Ook cle burge-meester van Oudenrijn voelcle zich gepasseerderr dreigcle op het verkeersplein slechts verkeeruit 66n richting toe te laten. Op 20 nei 1936gaf ingenieur Bakker opdracht om gewoon allebeletselen op de weg op te heffen en de wegvoor het verkeer in beicle richtingen opente stellen. Daarvan nraakten velen dankbaargebru ik.

60

De verbinding ntet het zoiclen w.tsuiteindel j jk zo goecl geworclen, zonder tol len ofpontveren, clat een deel van hct toerist jscheverkeer z ich ver legde na.rr Brabant. HetUkechts Dagblad noemcle cl.r t in lglB eenverheugend verschi jnsel, want de schoonhejdv.rn het Brabantse land was bi j cle Noord-Nederlanclers nog veel te weinig bekencl:, 'Overcle nrajestueuze Lekbrug bi j Vianen suisden opHenrelvaartsdag van dat jaar honderclenwaSens naar het zuiden, het lancr van oevennen lel lemoet// .

Spoecl ig daarna veranderoe nerverkeersaanbocl. In de mobil jsat iet i jc l vonclengrote troepenvefplaatsingen pl. tats te voer, repaarcl en per auto en motor. Toen op 10 mei1940 de oorlog begon, werclen direct troepenin stel l ing gebracht om de verbincl ingswegtusseD het noorden en het zoiden te DewaKen.M.rnschappen van het 25ste RegintentInfanterie hadden hun stel l ingen betroKKen enin de lucht was veel act ivi teit van vl iegtuigen.Behalve een stroont v luchtel ingen was ervercler geen verkeer. Een onafgebrokenki lometerslange r i j van ge€vacueerde burgers

uit Tiel en onlgeving, waarvan velcn reedsdageDlang onclerweg waren, zocht zich over clerivierdi jk een weg naar de brug. Terwij l eenDuits vl iegtuig tot landen wercl geclwongen,gooide eeD pi loot van een ancler toestel tussende mensen op cle zuidel i jke opri t van cre orugeen zevental brisantbontnten. Vi j f doclen warenhet gevolg.

Stappen van de bezetter

Op 2l jul i 1943 werclen al le goeclerenvan Riikswaterstaat cloor cle bezetter in beslaggenomen. De opslagplaatsen waren verDo(engeil iecl. ln septentbef moesten al le ingenieursen opzjcl ' r ters van Rijkswaterstaat van rayonUtrecht verschi jncn op het hootclkantooraan de Mal ie l )aaD. De "Pol izeiangestel te, ,Rotl ]enpieler g;rf opdracht cle watersra. lrswerken constant te bewakell en hi j eiste vanelk essentieel waterst. l . t tswerk een tweetaltekcningen. Vja ancleren kw.rrr Rothenpieler erachter, w.rar zich het zwakke punt bevoncl incle brug bi j Vianen. Dat l .rg op een clerde deelran de orer.parrning a,rrr de zrr i r lz i j r le u,r . r r in1936 op verzoek van de Hollanclse genie in hetbetondek een cloorg:rande naacl was gentaakt

De bfug bi Vianen, een markantpunt in het landschap.

Schepen op de Lek bij de brug

en de Lekbrug vernield, 5 januari

1945.

die hct cventLrcel onkl.1;tr nraken vnn cle l l rLrg

zou vcreenvoLt(| tgen,

In oktol)er lverden ( le bernrcn e'n taludl i

van ( lc l l rLrg c'n clc opri t tcn gevor(lcr( l cloor ( le

Duitscrs. Aan cle noorclzi jcle wer(l op ( le opri l ,

net \oor hel l .rndhoolcl, ccn z$,i l rc l)ctor 'rreD

nrr-rr-rr r lrgcrichl vln rLrinr l ! \ ,ee mctor ( l ik, ondcr

een hoek nret ( lc as van cle lrrug en ovc,r de helc

breecl le van hcl ( l i ,kl ichnnn'r, n'rel ccn snral lccloorg.rng- Dnt \\,.1s een vcrsperrinli, \\e.rr nrot

zog,chcten Spa.rnse ruiters ( le we1 kon wordon

algeslolen, ecn "Sperl).ruwercke". Op r lczoz\\!rrc nruur urren slrrkke .rnt i t .urkgescl)Lrt

ol l l leslcld Voor ( le ver( le. l iBing varr ( le l)rug. l lelgesc.hul wer( l becl ient l door Hol landscV(rlks<ltr i tsers, ( l ie tot 1l nPri l 19,15 ol) hun l)ostzi jn gcbleveD. A.rn de k.rnt van Vi.r ' ren \\ ,arcn

na.rsl ( le opfi t en l) i j de Rijksstf. lnlwcg l).rr.1kkcn

gebor.ru,cl utt lr r le nranschnppen vcrbleven cl ie'

cle lrrug nroeslcn be$,.rken. Intusscn \\ ,erd hcl

onclc roud nicl vcrgeten cn in mci 1944 begon

mcn nret het schi lderor van cle Leklrrug. Dal

zo( cr op kunnen w,i jzcn ( lat ( lc l tezetters

niet ol) de vernicl inB van cle brug ( i t w.rrcn.

Zo hielclen d.r.rr wel rekening mee, r\ ' . r ,r t( lc ' 1 .1,1( l \ l rn. ' ( r ) l le\r i ln) , r ( l r l ig l r ' ' vrrr t 'A " i

( r

mnlcria.r l v(x)rh.rnclcD \\ / is onr ( 'clr noo(lbru!. i le

bouwen .r ls de grote lrrug uit zou val len. l lct

anlwoord u,,rs ontkennoncl. Hcl schi lclcrrvcrk

.rrn cle brug girrg nog r loor k) l 6 septenrl)er

19.1.1. Toen n.rren cle srhi lders v(x)r het l .r .r tst

annwczig, hetzi j orrcl.r t ze nict nrcer nnxhlerl

k(nrcn, hclzi j onrcl. l l ze Lri t cigon l)e\\ ,cl . i i r ' r l l

lhuis l) leven. De overoenkonrsl rrrcl cle schi lclcr

wt'r<l in okkrbcr 1946 ()r)t l lon(lcD.

Het vcfkeef kon nog sl:cr ls cle lrruggclrruiken, zi j l ret onrlcr z$'nrc (ontrol( ' . [) .r tvcr.rnclerclt k)cn ol) l7 septcnrl)er 19,1.1 l) i j

Arnhenr cle luchtlancl ingen pl.rnts\,on(len nlsondcr<leel vnn ( le ol)( ' rnl ic "M.rrkct C.r|clcn".Beh.t lve nt i l i l . r i ren (.n personon nrel een

spcci.r le "Arrsweis" klr, .rnr nienrand n'reef ()v( ' f

r le l l rrrg. ln oklober nanr clc SS-crs nr.ratrcgelcnonr cle brr.rg onkl.r.rr te n)nkcn, maar niel

lc vL,mietigen. Versp|1' i( l over t lc hele lrrr.rg,( lc b()ol l ( 'n cle r ivicrpi i lers br.rchtcn ze

zcstienhonclcrcl ki lo lrotyl a.rn. In nove'rr lrcr

wcr(len in or1 op ( le r ivierpi j l ( ' rs nog n)(,cr

expl()s ieven .r . rngclrracht. Er w.rrcn ook

nrn.r lregclorr genonlen onr te v(x)rkomen dnlpcr ongeluk oi <kror s.r lx)t .r l le icls nt is zou gaan.

De brug is niet meer

Hel r, l iegvelcl Dcurne bi j Ant!v( 'r l )enwas clc b.-rsis voor hel lg. lste Scluaclron van de"SccoDd T.r( l ic.r l Air Force", hel legeronrlerdcr' l( l .r l het op t lc Leklrrug h.rcl genrunt ont hcnronkl.r.rr tc nraken clanwel gehecl le venriclen.

Dc DLritsers \()er. len ol) I j . r i )unfi I c),15 hun"Opcration l lodcnl) l .r l lc" Lri l , $!r.rrbi j zc nret

ruinr achthoDdercl vl iol l lLr igen dc geall iecrr len

nog Veel schade toel)r.ra l ' r len. Z( 'w.rren n1.1ir

nel uit ( le lu( hl cn het i js r, .rn de n.rchh,orsl uts

n.ruweli jks ! . iesnroltcn op cle sLrr l l )anen vnn

Da'ufne, toen l ' ret l ' l ls l( ' s( lua(l f()n opste(,g nret

als doel cle Lckbrug bi j Vi.rnen. Zc u, ierpen r lrar

vccrt ien l lonrnren .r i . E6n sloeg een gnt vin

n, inr l \ \e{ . nrL ' l ( ' r in { l ( r ' ( ' r \ le ( ,v"r \1 i . f l ) r i | lH \ . l

c lc zrr ic le l i jk . ranbrug. Een onclcrzoek kon pas

6)

0p de luchtfoto (5 februari 19451

is niet alleen te zien dat de brug

is vernield, maar ook dat vele

bommen tercht zijn gekomen

naast de oprit aan de zuidzijde

{foto van zuid naar noord, rechts

buiten beeld Vianen en

Vreeswijk).

t lvee clngen l .r ter pl. l .r ls vinclen, onrd.rt r ' r ienr.rn(l

op c le l ) rLr l . i nrocht. Onder de b[uB was

helenr.ral geen onclerzoek nrogeli jk, onrclat cl .rar

een nri jnenveld w.rs .r.rngelegcl. Ook cle

vc.rfw.-rgen kon niet n,orden gel)rLrikt, want de

constructie lr ,ns verwroD8en. Bi j cle inspectic

l) leek ondef de r i jvloer cle r.rvage compleet.

Tcrwij l dc "L.rndstr.rssenbevollnr. icht igte"

overleg pleegde, h.rd het "Fel lowship oi the

Bellows", zr>.r ls ( le l) i jnaam v.rn lret lcl3sle

scluaclroD luiclclc, cr nof. i steeds zin in. C)p.1 j .rnLr.rr i viel het opnieLrw ain. V.rn cle l larak

vnn ( le l)ewa kingstroepen l) leei niets ove[. De

nranschappen werden da.r f na gedcel te l i jk

on(lergebr.rcht bi j bufgers van Vianen. Edn varl

clc pi lotcn h.-rcl het lef onr nret zi jn "Typl 'roo|r"

onder cle brug door te vl iegen. Op 5 janu.rr i h.rd

hel sclLraalron n'reer sLrcces. Mel zeven"Typhoons" vloog het r-raar de Leklrrug. Onr cle

becl iening van het afweergeschut in verw.rrr ing

le brengen lvefcl de brug van twee knnten in de

lengtc aangevallen. Het weer was goecl: een

l ichte ochtendnevcl, geen wolken en weiniB

wi|rd. Vl iegencl van zuicl naar noorcl werd ol)

ccn hoogte v.rn achlduizend voet een . luik

ingezet oncler vi j f t ig graden. Op drieduizend

voet werd uit het eerste vl iegtLrig een bonr v.rn

duizencl poncl losgelatcn, en claarn.r 6en uit het

tweede vl iegtuig. De eerste bonr sloeg ten

westen v. ln de zuic le l i jke r iv ierpi j ler in. De

tweede bom trof cle westel i jke boog van degfote ovefspanninB. Deze zakte stat ig iD elkaar

en verdween voof het Brootste cleel in de r ivier.

Het water in cle r ivier werd door cle grote

hoeveelheid nrater iaal veert ig cent imeter

opl lestLrwd. Het verhaal Baat dat 6€n van de

bonrnren de twee lLrchttorpeclo's van elk

clr ieduizencl k i logranr had geraakt c l ie de

6l

0m de overkant te bereiken was

weer een veerpont nodig, maar

die had weinig capaciteit. Op de

achtergrond een schip van de

lijndienst tussen Keulen en

Rotterdam,

De pont werd aangedreven door

een sleepboor (Adrianus lll. Bij

Vreeswik, rechts boven, ligl al

een stuk van de Baileybrug klaar

Duitsers h.rclclen .r. lngel)f .rcl ' r t op cle brug cn clat

cl ie clc vcrniel ing van cle boog zouden hebben

veroorzaakt. De ofl ic: iele versie van dc Royal

Aif Force was: "Tyl lhoons ( leslfoy str.rtegic ro.rd

bridgc in l lol l .rncl. Typhoons of R.A.F. Seconcl

T.rct ic.r l Air Fotu:e ntt.rcked aDcl clcstroye(l t l ' re

inrporlant roid briclgc.rcross the Neclerf i jn nt

Vi.-rncn, soulh oi Utrecht in Holl .rn<l on Jan(aryi i i th. The Typhoons clrogrpecl 1000 poun<l

lrorr l>s, the pi lots l) in1)oinl ing the target with

l r . r rkt ' r l J ' re ' i r iorr . l l tey ' . r \ ,1 l r re Air( lcr .col l .rpse Lrrdcr dired l ' r i ls ancl .r t leist one

vehicle crossing the briclge .rt l l ' re t inre lel l into

thc r ivcr l)elo!!". Waarschi jnl i jk was d.rt "vehi-

cle" het voc[tLrig \ \ , .r .r f de torl)eclo's op wi]fen

aangebracht. D.tt u'as een eenvoudigc wijze

van bevei l igen, \ \ ,aDt doof micldel van clraclen

cn k. l trol len konclen op afstancl cle explosieven

op cle l)estcm(le plaats l lorden gcrttr lr lo€Ll

vreer(1. Die nrethoclc was toe8epasl bi j al lc

bruggcn over lret Amstefclam-Rijnkana.r l . Was

cle brug in cle noord zricl verbinding voor cle

bczetlers l)elangri jk, noft bel. lnuri jkef was het

schcepva.lrtverkeer over cle Lck tusseD oost en

west. Eigenl i jk wercler].r l . l i rect na hct instorteD

viln ( le l) fLrl i nra. l trcgelen geno en om tLrsscrr

het vcrwronger'r sta.r l en grote stLrkken l)eton

een vaargeul te forceren- Hel is l) i jna zckcr clnt

bi j het nraken van cle v.rargeul BebrLrik is

genr. iakt v.1n ( le explosieven ! i t cle pi j lers.

Uiteindel i ik w.rs ccn vaarBeulvan zestien nrctel

l)ree(l l ' ret resultaat. W.rarschi jnl i jk waren toen

cle explosieven op. ()ok wercl nofl een k.r l)el-

l)aan tot stancl gebrachl over cle Lek vanal cle

ri i tcin(len van cle aanl)rLrf lg,cn- Hiernree konclen

err le le ;x- .urrcrr r le r i r ier orerslpk rr in eert

$.ool \oor l l r . l , l i r ' . r , r r r r lc k,rrrel l r i r t t .

Een pont voor het gri jpen

Was op -5 januari ( le l)rug ingestort, op

7 januafi voer alweer ecn pont tussen Vreeswijk

en Vianen, op de plaats w.rar lr i j vrocflcf ook

af en nanvoer. Waar k\a,an die pont ol lccns

vand.ran? Ti jr lens de slag onr Arnhenr \ ! .r fen

niet.r l leen cle inwonefs van cl ie st.rd crr Lri l ( le

verre onrtrek ge€vacreer'r l- Ook cle bewoners

v.rrr le ' . lcrrr , ,eer in r l . H( mcenle Wlqc'r inAen

moesten direct hun hrt is en ha.lrcl vcrl . l ten. Onl

elke verbiDding nrct cle overkant Van cle Rijn

onnrogeli jk le nraken br.rchten ( le Dri i tsers in

cle haven v. ln Wageningen clr ic6nder l ig

schepen lot zinken, lat laoncler cle sleepl)oot

van cle ponl en de oucle Bierpont. De n'rotorpont

ontspfong cle ( lans en clreef losgesl.tgcn rrret cle

stroon'r mee. Het is nict bekencl tot w.rar cl ie

pont is afgeclreven, nraar toen de lrrug bi j

Vianen kapot was, werd cle pont Bevondcn en

naar Vreeswijk Beslcept. De Dritsers haclden

ook cle oude pontbaas gcvon( len. On. lef

c l iens lc id ing wercl c le pont inBcleg(1. De

"Ortskon'rmandant" van Vianen had deveerstoepen al klaar laten maken door zesti8man die zich mel hun gereedschap hadden

Semeld na een oproep van de stadsomroeper.Langs de oude Veerweg had hii om de viifmeter eenmans8alen laten graven. Het oudeveerhuis van de schipbrug was binnen een uurontrLrinrd, evennls het eerste huis dat men vanafde Lek tegenkwam. Daar werden HollandseSS-ers ondergebracht, die ervoor moestenzorgen dat nienrand bij de rivier kwam. Alsverdedig,ing v.rn cle pont werden drie stuks l icht"Flack-geschut" in stell ing gebracht.

De pont had al snel mankementen dieniet goed waren te achterhalen. De motor wasbuiten werking en de sleepboot Adrianus l l trokde pont over de rivier Na de bevriiding was depont In een pa.lr uur weer aan de praat, toenprop,es papier in de leidingen van de motorbleken le zitten.

Wageningen voelde het gemis van depont, de enige verbinding van de stad nret deBetuwe. Het Serucht ging dat een g,roepWaSenin8ers de pont in de nacht terugwi lden halen. Ingenieur Bakker, d ie voorRijkswaterstaat het beheer over de pont voerdebracht de pont onder beheer van hetMiljt. l ir Cezag. Wageningen moest nog totoktober 1945 op cle pont wachten, nadat Rilks-wntersLral de pont grondig had laten herstellen.De stad vroeg een schadeloosstell ing van27 355 gulden, die ze tsr.r.1g spoedig betaaldzagen, want de toestand van de Semeentekaswas precair

Bevriiding! Riikswaterstaat in actieDe twee drijvende bokken die de

Duitsers na de venrieling van de brug inRotterdam hadden besteld, z i in nooi taanSekomen. Na de bevrijding nloest deAdelaar komen, een drijvende bok met eencapaciteit van 140 ton op 39 meter hoog,te.Deze kwam na lange ti jd wel bij de ltrug aan.Onderweg lagen sonrs obstakels in de vaargeul,waarlangs de krarn zich een doortocl'tt moest

banen. Die werclen dan door de bok gelicht enop cle wal Bezet. Later, op 23 mei 1945 brachthet aannemersbeclri i f Werkspoor met behulpvan de Adelaar de vaa4;eul op een diepte vandrie meter zeventig. De breedte was nog steedzestien meter De Lek bleef daar gevnarli jk. Dalbleek wel toen een schip met ruim vijfhonderdton meel voor Amsterdan op 2 .lugustus nietprecies het miclclen van de vaa4ieul hield.Het kreeg een paar fl inke scheuren a.rnbakboordzijde en werd in zinkende toestandaan cie grond 8ezet.

Duikers werden ingezet om onder waterte zien hoe het was gesteld met de brokstukkenvan de brug. Cetracht werd zoveel mogeli jkgoede stukken boven wnler te brengen. Op'14 juli werd het eerste grote deel van de boogop de wal gelegd, zodat nren kon zien wat ernog mee te doen was. Men hoopte zo veelmogeli jk delen van de brug opnieuw te kunnengebruiken. Bij Werkspoor in Utrecht was eerl

Brote uitslagvloer gemaakt waar de brug opware grootte wercl uitgelegd. De stukkenwerden in hun oude vorm teruggebracht,getrokken, gebogen en aangevuld ntet nieuwmateriaal wanneer dat voorhanden was. D.rtvroeg veel t i jd, tot eind 1946. Hel verkri jgenvan het speciale staal voor de booS (St 52) zounog heel wat l.rnger duren, tot in het vooriaarvan 1948.

PlannenNa de bevrijding was er niet alleen veel

militair verkeet maar ook het burgerverkeernam sterk toe. Al snel werd duideli jk dat cleponl Vreeswiik-Vi,rnen een veel tc Aering,ecapaci te i t had. In het bevr i jde deel vanNederland wist nren ook dat de grote boog vande Lekbrug was vernield en daar lrcgon mendirect nl te zoeken naar nla.rtregelen om daarinte voorzien als het land was bevrijd. Pontenwaren niet beschikbaar. Men d.lcht eenoplossin8 te hebben door twee schepen metelka.rr te verbinclen en daarop een platform teleggen. In de havens van Waspik en Dongen

Met het Baileymateriaal werd

opnieuw een schipbrug aan-gelegd, lwee r'istroken breed,

maar slechts zeer voorzichtig te

berijden.

werden claarvoor schepen gereserveercl.Men nanr ook andere nraatregelen. De

Nederlandse autoriteiten in bevriicl gebieclriclrtten zes compagnieen genietroepen op.Elkc conrpa!l,rie van clriehonderd man bestondoi t technische vakl ieden cl ie vr i iwi l l ig in dienstwaren. Ze werclen opgeleicl in het bouwen vanBaileybruligen.

Toen na de bevrijcl ing cle Engelsenbeloofden onr voor ponten te zorgen, opperdeR ijksw.lterstaat een andere mogeli jkheid envroeg het materiaal van cle Baileybrug bijK.lterveer (lat vri j zou konren. De Engelsenwaren lrcreid onr alle benocligcle materialer'r lerbeschikking te stellen. Ze wilclen ook al lretandcre Baileymateriaal dat zich irr Nederlandbevoncl verkopen. Van alle noodbrLrBgen, groot

en klein, waren er vierhonclercl in Baileynr.rte-riaal uitgevoerd. Na cle nodige onclerhandelin-gen over cle pri js verkochten ze al clat natcriaalin januar i 1946 voor v ier nr i l joen gulden.

De bouw van de BaileybrugAl in augLrstus 1945 lieten de Engelscn

vraclrten materiaal aanvoeren voor eenschipbrug over cle Lek. De "Second Dutcl 'tConrpany" zou cle bouw ortclersteunen. Deonclerdelen werden gemonteerd op zestienzoldefschuiten van 25 meter lang en 5 nreterbreed. Rijkswaterstaat had ze Lrit hel hele lanclbijeen gellr. lcht. Van cle nreeste schuiten waren

de eigenaars nict l lekend. Later, toen ze al lanf]

deel u i tmaakten van cle schipbrug, bleek

dat ze aikorrst ig w.rren van schcepswerr,en en

baggernraatschappi jen Lr i t PapeDClrecht, u i t

Boverr Harcl inxvelcl en Sl iedrecht. Een grote

menigte .rrbeiders van het constLrct iebedfi j f

Werkspoor uit Utrccht werkte aan ( le totst.rnd

koning v.rn de nooclbrug, voor zover hel mate-

r iaal dat alth. lns toel iet. Al les w.rt met het

Baileysysteenr tc nr.rken hacl wercl uitpievoercl

cloor cle nranschappen v.rn l ' rel Tweecle

Neclerlanclse Ccnie Compagnie. Aanncmer C.

de Craaf uit Vreeswijk bracht de landhootclen

in orclc en kreeg daarvoor t ien ton cement-

Tenslotte werd ook nog veel sloopi jzer gebrr.r ikt

v.rn cle oucle schipbrug. Die zou in 1937 al zi in

gesloopt, l - l raar on'rdal er nol i zovccl bruikbaar

mnteriaal in z.rt , \ , \ ,as loen besloten hcnr

orrz icht ig ui t e lkaar te halen. Die zuinigheic l

had clus uiteinclel i jk gelooncl. Op 4 oktol ler

1945 was cle noodbrug klaar voor verkeer in

beicle r icht ingen. Mejul irouw Eva v.1n cler SteuI,

cle verloofde v.1n kapitein Brenran v.-tn cle

Tweede Neclerlandse Cenie Conrpagnie, nrocht

cle brug openen door een l int te verwijderen en

cle vlaggen te laten lTi jsen. De brug was naar

haar genoenrcl . Het Bem centel)eslu u I van

Vianen was zo bl i j met cle brug clat het cle mil i-

taire meclewerkers een feestavoncl aanrrooct.

De brug was voorzien van twee

uitdri j fvakken mel een cloorvaart van 42 meter.

Aanvankel i jk werden ze geopencl ntct

hancl l ieren, maaf al in oktober I946 werclen ( le

micldenvakken gen'r otor iseercl. Op cle Lek

heersle intussen Frotc bedri jviglreicl . Voor het

bewegen van cle uitdri j fvakken was haast geen

olie te kri jgen. Als Van Cencl en Loos en de

poli t ie over wat extra ol ie konden beschikken,

levert len zi j clat. ToeD het motorschi l l

May Be wercl ontclekt, l ) leek cle taDk no8

veert ienl 'rondercl l i ter ol ie te l levatten. Dat was

voor cle schipbrrrg. De gewone scheepvaart hacl

nog steecls Srote problen'ren met de snral lc

vaargeul bi j de brug. Twee extra sleepboten

werclen ingezet om schepen daar zo vei l ig

66

nrogcl i jk d(x)rhceD t( ' l {xxlsen.

Toen in cletcnrber I ().1{i l tct vorkeefgl l " t r r l k , rn lJr . rk( n \ . r ' r i lc l r , r ' r : l rnrr : r , r . r , r r r r rccn Bnilovl)rur rr, . ts gt ' lcgcl, \ \ ' ( ' f ( l ( le s( lr i l ) l )rLlg

opgcheven. ln een r\ 'ctk t i jc ls giDS ltet l ] ]ntcf i . t .r lnnnr Hen(lf ik lr lo Antb.rcht. [)c. cle'ks< huiten$,( ' f t lcn in d( '()ude k)(.slrn(l hcrslelcl on nnn deeiS('nn.rrs tef Lrl l gegc\,( ' r) .

De planning

Hel vcfkecr \ / .r ,r no()t( l n.t . tr lLt i( l enonlSekc'e(l nr()csl r ich in Vinnen ( l(x)r cleV(x)rstr.r.r t $,orstelen ( 'n (kx)r ecn vi j i nteterbredo slr . r . r t , dc l lu i lcnsl . t (1, onr bi j c leBail t 'v l>rug lc konren. A.rn cle n<xrrr lzi jdc.r, .rn cleLek nrcrklt ' Vrcesu' i jk rreinig v.rn ( l i l vrykeer,\ \ nnl d.rnr f tr lcn ( lc nul() 's \(x)|nl o\,er \ \ ,r 'g 26,nu r lc. 42, v.rn ( lc Lekl)ful l l r . t . helvc'rkct 'rsplcin ()urlerrr i jn.

lDlLl is( 'n lrr 'er( l( 'n cle lrrrkslukkcn v.rn clc

l . t |1) lc l) fLrg Lri t ( le f ivi( ' r Bevisl. l lct kosl lc veelrrrot ' i le om svsteenr l( ' l t rengcn in r l t ' ruint2(,00 lon vcru r()Dgcl l sl . l . t l ( 'D de bi jn.t 1.100k)n gc!/nl lon(l l )cton v. l t het f i j ( l ( 'k v.rn. lc l)rLlg.

Werksl)oor krccS in jnnu.lr i l1)-17 op(lrn( lr t dcInx)g te hcfslcl len. Ir ,onals in l9J(r n'crden.r isl) f . lken l lcnr.r.rkl ov( ' f clc vct '<lcl ing vnn hel$erk en ()()k nU \ \ 'erder l r ,ersr 'h i l lcndr.c()n\ l ' uct ie$ ( 'rkpl. intscn irrgcst h.rkr: lcl . Zoveelrrogc.l i jk wcrcl het or-r<l<' sLr.r l opnicuw gt ' l rru ikt,nrnnr nnnvLrl l ing uit Anrcrik.t \ \ , .1s no(l ig. Pns in

nl)f i l I c)-18 k$?nl h(,1 ben<xl ig<k' st.rnl St -52be's< hikba.rr.

Dc nr.rnicr urnrol) ( l( ' lxx)g in l9: lB!1c(l Scnronlor 'r( l (kx)r een ( ()nstruct icl)cd r i j ivefs.hi lcle r luir lel i jk r, .rn cl ie in l() .1(r, rkxrr eensch('ol)s\\ 'erf- Tocn u'crcl cle l>rxrg als het r, l tre

.r ls (.cn schi l) l lel)oLr\\(1, \ \ tr ,rr l) i j ( le t$,ec g[ote

langsl iggers, t lc lrckb.tnrlcn v.1n ( le l)()g( 'n, nlseen s(x)rt kicl( 'n \ \ 'ar(.n uitgel( ' ! l ( l ()D d( ' \{ 'crk-vl()cr cn cl.r .r fn. ln \ \ !1s lrx 'n onclcrclcel na onderclet l aangclxruwd. ln I94B w( ' f ( l een r(neer.1n(lcfc lnelh(xle gevolg<1. De ( lelen $'er( leneersl zo gr(x)l nrogcl i jk gcnr.r. tkl cn l)rs dnnrnnter l) l .r .r tse gt ' l rracht. Als eefslo on(lcft lelen

wef(len ( le vier l)eginslul<l<en van dc boogoin-den gol) l i l . r lst. [) . ] ,rrvoor urren hul l l t i j lers in r ler ivicr D(xl ig. Daaro;t kwanten jLrkkcn tc st. t .rn(l ie tol vi j tendcdi l l |nclcr l-roog feikten. Heti jzerwcrk rtrn r le.ze hr.r lpjr.rkken zou latcr nlslangsl iggcrs in clc r i jv loer lerechl konten. Onclcrclk v.rn de vief polen v.rn deze jLtkken wnren\ iFr. / r \ , l re t i i r r . l \ . r . rngelrnrr l t t . ( - )P c lk jUl z, ,U-(len l ! /cc boogstukken \\()r( len opgelcgcl r, . tnafde f ivicr l) i j lers. I lcir le lrogcn van clo l)rug wnfenop een gfote \\ ,( .rkvloer uitgelegrl en p.rsscntl

8emi. lkl met ( lc lang,sl iBgefs eD ccn gedeclte

v.rn clc vert ical( ' sl i j leD.

Ingcnieur H.C.P. de Brui jn r ' . rn ctoi l idel ing BrLrgl lcr 'r van Ri jks\, \r l lorsln.t t nt.r. tkteha.rs l , want l toewel r lc hul lxor ' rstrLr( l ieslrF. l . Ix l \ \ ' , r rcn k sorr i i . . zorr hel lx . ler l t l I l r 'n l

elke hindernis \oof ( lc r4/ inter Lt i t cle r ivierve[wi j( lcr( l te hclr lren.

In grote stukken werd boogbrug

boven wate. gehaald, in modelgebracht en weer ter plaatsegebracht.

Van links naat techts, van boven

naat on0er:

De brug werd hetbouwd vanuit de

boogstukken en met behulp van

enkele steunconstructies (1948).

De montage, 1948Op 16 septenrber '1948 was het zover.

Met cle nodige zolderschuiten werden de grote

boogstukken van on8eveer honderd ton per

stuk aanSevoerd. Twee van die stukken werdensamengevoegd tot een lenSte van on8eveer

55 meter. Door de twee drijvende bokken werd

dit stuk op een tevoren berekende plaats vastgezet zodat de delen van de booB ai zoveelmogel i jk in de ui te indel i jke stand zoudeDhangen. Onr zes uur's morSens werd hel eerstedeel van de boog aangebracht aan de noordzii-

de. Dat stond om tien uur vast. Voor het eindevan cle dag was ook aan de zuiclziide een deelvan de boog aangebracht. De volgende dagwerclen opnieuw twee stukken aanBebracht.Daarna werden steeds nieuwe stukken aan devorige gekoppeld. Het meest risico lag in het

sluiten vaD de bogen, het aanbren8en van clelaatste stukken. De scharnier die in cle oor-spronkel i jke brug w.rs aangebracht, b leefgehandhaafd. Onr nu de lrcog op zijn plaatsgesloten te kri jgen was een ntanoeuvre nocligvan de noordeli jke brughelft, met een gewicht

van elfhonderd ton. Met het opsleken vaD zijnhand gaf 66n van de montagewerkers hetmoment van slui t inB aart . Niet a l leen de uiavoerders en de belangstellenden waren van

clit spannende ogenblik getuige. Op 45 nleterhoogte was naast de montagewerker ook eenradioreporter aanweziS van de Wereldomroep.Hij deed verslag van deze gebeurtenis met alhet claarbij lrchorende lawaai. Na de sluit ingwerden in een vlot tempo de constructies aan_gebracht die de ri jvloer ondersteunden en clelangsliggers werden voltooid. In minder dandrie maanden was de brug vri jclragend. Hetverschil in monteren bleek ook uit het aantalklinknagels d.rt op het werk moest worden ver-

werkt. ln i936 waren dat er vijfentachtigclLri-zend, in 1948 vi j f t igduizend.

ten brug in een brugTerwijl de boogbruB noB maar net

vri jdragend was, werd over de dwarsliggers van

de stalen vloerconstruct ie een eenbaansBaileybrug gemonteerd. Deze noodbrug was zo

aangebracht dat alle werkzaamheden clie nodigwaren om de brug te voltooien ook uitvoerbaarwaren. Dat deze eenbaansverbinding in de

boogbrug in de plaats kwam van de twee keer

6B

zo l)fecle B.r i ley-schipbrug enigc honderdennrelers stfoonrop$/.r.rrts h.rd verschi l lencleoorzaken. Rcccls bi j c le ingebruiknenr ingv.rn clc Bai leybrrg, clr ie jaar levoren, w.rs l tere-

ken.l cl .r l ( le exploit . l t ic K)ncl cle tu,,eehon(ler( lvi j i t igr luizcnd gulclen per j .r .rr zou bedragcn.

l)nt w,as kostl) .rar. Bovendien nroesl bi j i jsgangoi hoog w.i ler dc brug norclen \ leggenomen,\{t l t r-r() l l cxlr.r kosten en veel ovedast me't zichnrccl lLrcht. Zo r,vercl een overganfl v(Dr hct ver-keer in stancl gehouden ovcr cle spoorbrug l t i j

Culer-nborg in geval r, .rn noocl. De spoorr,r,cgcn

h.rclcleD te kennen geggeven cl.-rt zi j cl .rar r, .rnaf\^, i lc len, \ ."nnt zol.rng als cl ie lveg in geL>ruik

\4, i5, kon slechts nret een enkel spoor ()vcr dcbrug u,orclen gereclen. D.rt veroorz.rakte lveergrote vert|?gingen cn vroeg veel organis.t t ie,rr&r, t l ru,k , r '11,1.11 , lc .16611' lor ontot i ( ' \ "n noA

nroeite haclclen onr r le lange kl int na.rr de brugte o\,erwinn! 'n. Die noodweg weral ( lan ookopgchtvcn, nraaI toen waren anclcrc noocl-nr.ratfegelen nootlz.rkel i jk. Uitcin(lel i jk wefclervoor gek()zen dc clubbele Baileybrug op tehei|en en ovcr de brug in aanbouw nret B.l i lcyn r . r ler ' , t . r l ee'r r er l r in ' l | | r l l l r r ' . ' r r r r t ' r , lo oe,. e 's instan(l te hoLrdcn, al n,.rs het ntet slechts 66n r i jl ) .r .rr. Dc .rLrto's nroeslen op da' l) fug nchter clei ietsers bl i jven. Een vrxrrclccl w.rs cl. t t nten nielmeer voof ccn open l lrug hoefcle te wachten()m clc scheepv.r.tr t door le Jalen.

Dat e[ no8 stee(ls gel]rck was.tan velenralerinlen bleek wcer bi j het cl ichten v.rn c1elx)mkr.rtcf in cle lveg op cle alnbrrg aan clezuic lz i jc le. De r i jv ioer kon .r l lecn worclengerepateerd .1ls hct Lri tkonren(le l)ebni jze' l

opnicr,rw wercl gebf( ikt. Latef kon ,r.rnvul lencll)etoni jzer voor cle vlocr in clc l toog lvorclengelevercl cloor lrct havenlteclr i j f Vl.urcl inger-roo5t. Dc f i jv loer wercl aangebr.rcht in .rpri l cnnrei 19,19. nl eni$e t i jd hicrvoor w.rs cle opri l:ran cle zuiclzi jcle geheel vr i jgenra.rkt , , ,an clehonclerclen voeftuigen cl ie da.-rr als oorlogsl)uitop cle DLritsers rr i t clc vcrre ontl fek warenvetzclntet0.

Ui t noor lzakel i jke zuinigheic l bcsloot

*

Een waterverftekening van deherbouw van de brug.

.+- .*--* . . l { f -

*:- - i:i-,.;rrr:rar&fj q!F.!

.tt

ingenieLrf De Brui jn niel ;r l lecn clc noocl l trugnr.rar ook de r4/e\tel i jkc r i j l t .r .rn van lveg 2(r, v.rnde Lekbrug n.r.rI het verkeefsl)Iei lr Ourlenri jn,

s lechts onot l ic ieel open te s lc l lcn. Op 23clecenrl)er l9; l{J w,i lren clc gcnocl igclen It i j het

Het scheepvaartverkeer kon

weer doorvaren toen de tijdeltke

schipbrug was vervangen door

eed even tidelijke rijbaan met

Baileymateriaal en slechts 66n

ristrook breed, over de brug-

in-aanbouw.

verkeersplein om het wegv.rk "open te r i j . len".

D.rarna g.rf clc Wcgcnwacht clc wcg vri j voor .r l

het verkeef.

Fi les, f i les, f i les

Toen bi j cl ie opening de overgang var)

de r ivier tot €dn noodri jbaan was beperkt, ko|r

door een goede aanpak het verkeer toch nog

redeli jk cloorstromerr. Door bi j elk der uitein-

den van de Baileybrug bewakers te pl. latsen die

teletbnisch in contact stoDclen met elkaar, wercl

hel verkeersaanbod zo goe.l mogeli jk geregeld.

Het w.rs geen ideale toeshnd, maar voor die

t i jd was het aanvaardb.rar.

Hel stnal voof de l)oog, waar zo lang op

w.rs gew.rcht, wercl .rangebracht en nlet hc.t

o\er ige i j le.$er( v,r , r een ver i l , r , rg roorzierr .

Hoewel een strak f inancieel beleic l wercl

gevoercl, leefde ook Riikswaterstaat als het

ware van daB tot dag. De werkzaamheden voor

cle B.r i ley-scl 'r ipbruS en l ' ret oprLrinren en

herstel len van de lxngbrug haclclen grote gaten

in lret l)Lrclget geslagen. Al leen cle Baileybrug

hacl over de jaren 1945 l94f l bui ten c le

. lankoop v. ln clc brugnrateri .r len al een bedrag

v.in 800 000 gulclen aan exploitat iekostengevergrl . De l :oogbrug hacl bi jna twee rni l joen

gulden gekost, waaf ook no!! cle kosten van

het in ui tvoer in! l z i jnde l ) fugclek en l ret

schi lclerwerk nroesten u,orden bi jgetclcl . In cl ic

t i jc l waren vele goeclefen nog op cle bon en

voor l ' rel r i jc len nrel een aLrlo op zondag was

noli steeds vergunning nocl ig. Zonder ophei

wercl de bru6i geheel voltooicl.

Lan8zaam kroop Neclerland uit het dal

onrhooli . Dat wercl goecl zichtl l . i . rr door cleloe' t , rntc \ ,Ut l re l $egve.kee.. a) l ) .ontmigc

plaatsen, zoals bi j c le Lekbrug, kon een

langzaanr r i jc lencle en sonrs st i ls taancle r i j

voertuigen worclen waargenomen. Het verkeer

70

De rubaan lag ruim boven detoekomstige rijvloer; zo kondenzowel het verkeer als het wetk

aan de brug doorgaan.

Brug en wegen waten hersteld inde jaren viftig.

dat zich 's morgens een weg baande over deLekbrug naar het noorden zocht zich's avondsweer een weg terug naar het zuiden.Rijkswaterstaat deed veel moerre crezeverkeersstromen in beweging te houden. In dejaren zestig werden de opritten verbreed metvele honderdcluizenden kubieke meters zanduit het stuwcomplex te Hagestein. Een zeerbelangrijke verbetering kwam tot stand doorfietspaden te verleggen naar de buitenzijdenvan de brug, bui terr de hoofdorerspanning.Vianen had het meeste te leiden van al hetverkeer dat ui t a l le r icht ingen's morgen vanzuid naar noord wilde. Het trachtte via binnen-wegen sneller bij de Lekbrug te komen enmaakte de bebouwde kom onveil ig. De bevol-king richtte actiegroepen op en barricadeerdewe8en. De term "sluipverkeer" werd gemeen-goed. Het duurde nog meer dan tien jJar voorer enige ruimte in de verkeeroverlast zoukonren. Al dje ti jd was de situatie van het ver-keer een hoofdschotel in de raadsvergaderin-

Ben van Vianen. Op het gedeelte van de ri jks-weg A2, Oudenrijn-Vianen, waar dageli jke eenfile stond, werden geleiderails ("vangrails")aangebracht en ver l icht ing, later ook eenmiddenbermbeveil iging. Ongelukken btevenechter niet uit. Het snelverkeer had nao er tus-sen de hoofdoverspannn ingen meer dan viermeter breedte bijgekregen. Dat was wel eenverbetering, maar niet cle oplossing van hetproDteem.

Riikswaterstaat maakl plannen en voert ze uitMet al deze problemen werd Rijks-

waterstaat elke dag Beconfronteerd. Ook diver-se actiegroepen lieten voortdurend van zichhoren. Hoewel alles werd gedaan om de over,tocht over cle Lekbrug zo goed mogeli jk te latenverlopen, werd er niet meer ernstig gesleuteldaan de brug, want de gedachten gingen verder.In 1967 werd het trac6 Lexmond-Lunetten vast-gesteld, een weg die met een grote boog om destad ViaDen zou kon'ten te l iggen. Het trac6 ver-eiste vele kunstwerken. Het kostbaarste was

een nieuwe vaste brug over de Lek ten oostenvan Vianen, tussen de voorhaven van deBeatrixsluis te Vreeswijk en de stuwen bijHagestein. De nieuwe brug zou een eindemaken aan de abnormale verkeersoverlast bijde boogbrug.

Het ging niet allemaal even vlot. Detoenmalige minister van Verkeer en Rijkswaterstaat ir D.S. Tuijnman zei in de TweedeKamer dat hij nog graag zelf de A27 en de brugzou openstellen voor het verkeet maar daarvoor moesten nog vele buclgetaire hobbels wor-den genomen. Technisch gezien was de nieuwbrug een compromis. De keuze viel niet op eenvolledig betonnen brug, hoewel men met betonal tot grote dingen in staat was en dat het goed-koopste zou zijn. De onderbouw werd welgeheel van beton vervaardigd, maar aan deriivloer en de draagcoustructie werd ruim 5600ton i jzer verwerkt.

Net als bij de boogbrug van 1936 moestmen zorgen dat ltet water in de rivier niet werdgehinderd. Daarvoor moest de boerderij tenwesten van de brug, "De Hogen Blieker"worden verwijderd. De boerderij stond op eenterp en hoorde nog bij de geli jknamigesteenoven. In mei 1975 werden de gebouwengesloopt en de grond op de vereiste hoogteafgewerkt, waardoor de constructie van de brugkorter kon worden. De brug met eenasymmetr isch zi jaanzicht bestaat ui t tweeident ieke, naast elkaar l iggende bruggen,oitgevoerd in staal, op gemeenschappeli jkebetonnen pi t lers. Het was een brug metmogeli jkheden, want wanneer het nodig zouzijn, kon de brug aan beide zijden met eenrijbaan worden uitgebreid.

Toen de aannemer van de onderbouw,Ph. de Koning jr. uit Papendrecht, voor het eersthet werkterrein bezocht, zag hij met schrik dathet wer(terrein in de uiterw.rnrden ruim eenmeter onder water stond. Hij vroeg zich af hoehij de betonnen palen op hun plaats in degrond kon kri jgeni Maar, zoals het meestal Baatmet hoo8 watet het komt snel, maar het

72

verdwijnt (x)k \ !c. ' r sncl. Hcl urls een t ioedcw.rarscl]uwinB en in pl.r . l ts vnn 6en heistel l inB

werden twee heiploegerr inBczet. De natuur

werkte claanr.r nrce en ma<-rkle van dc clrassiggeclachte uiterur,a.rrd een keih.rrcle bovenlaag

wnar( loor niet . r l lcen gemakkel i jk nrct dc

heistel l ingcn kon worclen Sem.rnoevreercl,nraar ook i l l ret overige benodigde nrateria.r l

rcdel i jk eenvor.rcl ig kon wordcn a.lngevocrd.

Hel verwcrken v.rn cle sl l . l lconslruct ie

w.rs in hanclen v;rn Hollancl i .r Kloos l)v Lri l

Krimpcn.1.1n de l lssel. In novenrbcr 1976 kon(le nrontaSe van het eerste gecleelte van cle

sl.ralconslruct ie in hel $,erk pl.r .r ts vinden.

Zo groot nroge' l i jke conrl)onentcn werden

sanrengesteld en per schip naar cle boulrplaals

vervoercl. Twee dri jvcnde kranen v.rn Tak

Rotterdan brachlen zc volgens ecn uitgekierrrlschenra op hun plaats in hct werk. Di tgel>er.rrcle rnk voor (lc .ranbruggcn n'ret eennrininunr .r. in hulpn.rtriaal en een mobiclekraan. Begin 1977 kon worden l)egonnen metlrct slorten v.1n dc l icl 'rt l)eton nen ri jvloer van rle.r.rnbrugpien aan de zuidzijde. Dat br.rclrt nogwel enkele nroei l i jkheden mel z ich nrec.Oncl.rnks hLrn koloss.tle .rinrclingerr r.trr ruirrrlwee nreter hoo8 en ecn lenEle v.rn 52,60 metcrhadden cle hooicll iggers niet clie sti, iheicl (l ie

ervan kon u,orden vern,achl. Hct wisnoodzakeli jk een ti jdeli jk nrontagcverl)an(l aanle l)reng,en om deze liggers op hun pl.rats tehouden. C)p de l ichtbek)nnen oncle'rgronclwerd een asfaltla.rg aangelrracht. De nriclclen-overspanningen waren in bt.ral 150 nreter lang

Een nieuwe weg word aangelegd

{427} met een brug over de Lek

ten oosten van vianen.

De brug bij Vianen werd op denduur toch te klein. Een nieuwe

brug verrtst naast de oude en deschrijver volgde ook die bouwvan nabi.

eD l lchccl in sta.t l ui tgevoer(|. Dnarop wercl cleasf. l l t laag a.rngebraclrt op cen nret r i l ) l len ver,stefkte cloorgn.rD(lc stalcn plaat.

De Lekbrug in de A27 open!Vele jarcn h.rd cle aanleg v.rncle A27 r le

genrocdcren bezig gehouclen, zckcr v.rn cle

l ienreentebesluu|1le|s v.rn Vi.rnen. Einclel i jk washet zover. c)1> r,,oensclag 24 jUni l9U1 ky,/. r

een ui tgcbreic l gezelsch.rp bi jecn o1t he' tinclustr ietefrein VianeD-Hatiostein. De l turge

nreesler v. lr Hagestein sprak nanrr:ns clc

Ll . r rx ( n le| | Vi , | l ]en. l ln l ( r r . Nir ,Lr ! \e| lc t e l

Utfecht ovef cle gcrvclcl ige hoeveelheir l z,rr-r<l( l ie rro(l ig was geweest als on(le{.ar()nd voor clcwcg en cle loefi t n.rdr ( lc l l rug. Hi j t I i t te zi jnzorgen over de ! l |() te wnterl) l .rs cl ie cl.rarcioor inHngcslcin was .rchtergebleven. Tenslottc sprnklrr l r le l tool , u i t t l . t t \ t . l r 'n rr , r r l * o l 'en nc, r , r r rcle brrrgl verlost zou zi jn van een extrcntoverkeersoverl. ist. De C()mmiss.rr is \ , .rD deKoningin in Ulrccht, nrr . P VaD Di jke, her innef( le ook nof. i .ran cle \ !eg (kx)r Anrel iswcer(|.Daan.r kon nrinister Tui jnnrdn ecn l int cloorknippen en de brug voor gieopencl verkl.rren.Het talr i jke gc.zelschap l iep van zricl n.rarnoorcl ovef cle brug en ninr 1: l .r .r ts in l trrssen <l iecl.ramn (le 427 "open reclen" tot . l . tn LLlnetten-Over cle wcstel i jke r i jba.rn r"rer<l ( le tc[Lt l ] , tochtianv.r.rrcl , langs een naast clc l trrrg h.tngenclelLrclrt l )al loin nret .r ls opschrif t "Leklrrug Vi.rnen,geen l)fuf l tc veel". Dal opschri i t zou iD clc toe-konrst bew.r.rf l rei( l w()rclcn. Tefwij l on(ief (te

tonen vi l ' r clc nruziekkapel v. ln Rijkswatersta. l t

de plechtigheid len einck: l ic;r, begon het ver-keer zicl t over de nicuu,e noorcl-zuicl verbir-r( l ing een $,cf] te zoeken. Dat lvas een gewclcl i-ge vcf l iclr t ing van cle clruk op clc 42, ontcl. l t clevefwnchling rv.rs c1.-rt gcnticlclelcl dert i l lc luizen(lvoeduigcn per clag gebruik v.rn cle brug zouclen

Il(rnn nraken etr cl ie hoefclcn d!s niet nteer overcle booglrrug tc g.r. lr . Strai iefe merl ici jnenzouclen eclr tef nor l ig bl i jkcn ont hetf i leprobleenr en het slr-r ipverkeer ron(l Vianenol) te heiten.

74

lr"::'-.

t-

Van staal naar betonDe overgang van het gebruik van staal

inplaats van hout was voor Rijkswaterstaat een

Brote stap geweest die ze voorzichtig haclgezet.Zo werd bij de geheel in hout uitgevoerdeschipbrug Vianen - Vreeswijk pas in 1888 deraad van ingenieur Bleckman ui t 1B81opgevolgd. Die had voorgesteld om de houtenschepen waar de ri jvloer van de brug op rusttegeleideli ik door i jzeren schepen te vervangen.Pas in 1923 wercl de bovenbouw van deschipbrug in staal uitgevoerd. Ook beton hadeen behoorli jke ti jd nodig om ingeburgerd teraken bij Rijkswaterstaat. ln het jaar 1901werden bij de sluiswerken ten westen vanUtrecht voor die ti jd grote lroeveelheden betonverwerkt dat met i jzeren staven werd versterkt.Als deskundige op dit gebied was hiervoorM. Dumas ui t Den Haag aangetrokken.Deze had ook geadviseerd bij de aanlegvan de sluizen van lJmuiden. Dumas verte8en-woordigde in die ti jd de zeer bekendeFranse betondeskundige Francois Hennebique.Hennebique had zich niet alleen verdiept inbeton maar ook in de nrogeli jkheden enonmogeli jkheden met het daarin aanBebrachtebetonijzer Om van deze kennis gebruik tekunnen maken dacht nren eerst omHennebique zel f naar Neder land te latenkomen. Het was ecl'rter goedkoper om deingenieurs H.F. Beijerman en H. Van Oordt eendienstreis te laten maken door Engeland, Belgiden Frankr i jk . Dat gebeurde in i901. Het doelvan de reis was niet alleen een studie van betonin hel alBemeen. nraJr voonll de loep.rssing vani jzer in belon( onslrucl ies. In Jndere Fransmdn,Freyssinet, maakte in het be8in van detwintigste eeuw voor het eerst gebruik van deeigenschappen van staal dat bij belasting goedtrekkrachten op kan nemen in combinatie metbeton dat uitstekend druk kan verdragen. Doornu het betonijzer als het ware uit te rekken enhet daarna met beton te omgeven, zal hetbetonijzer na het verstenen van l 'ret beton zijnoude stand weer in wil len nemen en zodoende

druk uitoefenen binnen het beton. Van deeigenschappen van beide materialen werd enwordt nog steeds gebruik gemaakt voor hetmaken van steeds grotere in beton uitgevoerdeoverspanningen. Het berekeneD van construc-ties in "gewapend beton" vereist een behoorIi jke specifieke kennis. Buiten het berekenenvan het staal en het beton is het nodiS dat desamenstell ing van lret beton optimaal is. A.rncleze drie factoren zijn dan nog strenge voor-waarden verbonden. Belangrijk is cle construc-teur die cle plaats bepaalt waar het betonstaal inde beton zal moeten worden geplaatst. Dewerklieden die het op die plaats moeten aan-brengen moeten ook zorgen dat het op dieplaats gefixeerd bli j t i . Het leidinggevend perso-neel houdt controle op de iuiste samenstelinS,de aanvoer en cle verwerking van de beton. Datalles kan maar tot 66n conclusie kan leiden:bouwen doe je samenl

fen brug naar de 2l ste eeuwNaarmate de afstand tot het jaar 2000

korter is, wordt er steeds meer over aftellengesproken. Veel herinneringen komen naarboven aan wat in de afgelopen eeuw is gebeurden wat op verschil lende gebieden is bereikt.Van de afgelopen eeuw kan zeker wordengezegd dat de mobi l i te i t r . tn r le mens et torm istoegenomen. Het is daarbij niet meer mogeli jklokaal te denken. De oude schipbrug maakte in1840 deel uit van de weg van Delfzij l naarParijs, maar was toch vooral de brug tussenVianen en Vreeswijk. Tot 1936 was de breedtevan 6,4 meter van die brug genoeg om aanredeli jk eisen te voldoen. Ook toen al nam hetverkeersaanbod spectaculair toe. In 1892 8in-gen 8455 vierwielige voertuigen over de schip-brug, dil igences, postkoetsen en boerenwa-gens, 4526 tweewielige karren zoals handkarren en hondenkarren, en 4680 losse paarden enkoeien, evenals 1 70 953 voetgangers. In 1909werden 4594 motorvoertuigen Beteld, t ien jaar

later 18 995 en no8 eens tierr iaar later 95 BB3pet jaat of 262 per dag. Toen op 29 decenrber

76

1933 de schipbrug voor het hoge w<tter wasweggenon'ren, stonden aan de kant van Vianen29 voertui8en op de pont te wachten en bijVreeswijk 24. Dat werd een geweldige druktegenoemcl.

Wat te doen als 95 B8.l voertuil ien nietper jaar nr.lar per cl.rg de rivier over steken,zoals in l99B het geval is? Al lanB tevorenwezen tell ingen uit dnt op de brug ten westenvan Vianen en sinds 1981 op de l)ru8 bijHagestein op bep.r.l lde ti jdstippen fi levormingzou optreden. ln 1989 werd besloten de 42 teverbreden. De brug in de A2 kon niet brederworden gemaakl, <laaronr moest een nieuwerivierovergang worden gelnuwd, ten westenv.rn de l lestaande brug. Nog vele jaren zou cleradio de bekende fi le voor de Lekbruggenmelden. In Vianen, w.rarbij n.r een herindelingook Hagestein, Everdingen en Zi jderveldlrhoren, werd de verkeersdruk overal gevoeld.Vooral op spitsuren wordt de gemeente doorsluipverkeer overspoeld.

Intussen ontwierp de Bouwdienst vanRiikswaterstaat een betonnen brug. De brugwerd geconstrueer(l als een koker v.rn 532meter lengte met daarop een 29 meter brederiivloer, die aan beide zijden uitsteekt. Bij dezeconstruclie w.1s voor de lletonnen hoofdbalkenbij het hanrerstuk dat op de rivierpi,ler rust eenhoogte nodig van zeven meter en bij deaansluit ing van de hoofdoverspanning op de.l.tnbruggen een hoogte vnn twee metervii ienzeventig. Vnn dit verschil maakte dearchitect d..rnkbaar gebruik Door vanaf dedoorgaande koker betonnen schoren aan tebrengen, wisselend van lengte, kreeg deconstructie een lucl'rt ig aanzien. Het werk werdin 1997 a.lnbesteed en eind I 999 zal het eersteverkeer over de brug kunnen ri jden.

Verantwoording

Wanneer je bijna langs de Lek geborenbent, zoals de schrijver van dit verhaal, en ereen groot cleel van je jeu8d l.1ngs hebtgezworven, dan is de rivier een belangrijk deelvan je leven. Mensen vestigden zich lanEs derivier en vonden een brede strook water weleen veil ige grens. De rivier maakte lanBe ti ideen belangrijk deel uit van de verdediging vanhet land. Dat alles wekte de nieuwsgieriSheid.Gaan in je jeugd vele zaken langs ie heen, bijhet ouder worden kan die n ieuwsgierigheid deoverhand kri jgen, nieuwsgierigheid n.lar wat inhet verleden is gebeurd en naar wat ook nu nogdageli jks bij de rivier gebeurt. ie zou dat alleswel op wil len schrijven, maar dat bli ikt al snelonmogeli jk. Keuzes maken is dan de eerstestap. Het onderzoeksgebied werd afgebakendtot zes kilometer rivier met Vianen als middel-puDt en de dijken als grens. De aandacht is ir '1hoofdzaak gericht op de oeververbindingendoor middel van een pont, een schipbrug en debrug. De verbinding was vroeger vooral plaat

seli jk belangrijk, nraar tegenwoordig is hetbelang veel breder.

Om de geschiedenis te achterhalett,waren archieven de aangewezen plaats- Tochkonden gegevens daar s lechts spaarzaamworden gevonden. Bij een bombardement inmaart 1945 op het Bezuidenhout in Den Haagis veel materiaal verloren gegaan. Later maakteeen brandje in het archief, juist in de hoek waarhet materiaal over bruggen stond, de situatienog slechter. Veel is dan ook Bezocht in de kleinere archieven. Ook is bij sommige bouwers terade gegaan. Daar waren door fusies velearchieven inmiddels geruimd. Ondanks dat hetsoms zoeken was naar de spreekwoordeli jkespelden in hooibergen is bij het sanlenstellenvan dit boek alleen gebruik Bemaakt van origi-nele archiefstukken. VerwijzinSen en noten zijn

niet opgenomen onrdat die teveel fuinrte zoLl-

clen innemen. Bi j de foto's is hun herkomst vel

nreld, tenzi j zi j ontleend zi jn aan cle verzante-

l ing van de schr i jver.

De volgencle archieven zi jn geraaclple-

gd: c l iverse archieven in het AlSenteen

Rijksarchief te Den Haag, in het Ri jksarchiei

van Utrecht te Utrecht, in het genrecntearclt ief

van Utrecht, Anrsterdanr, Corinclrem, NieLrwe

gein, Vianen. Vreeswijk en Wageningen; het

Centrale Archievendepot van het Minislerie

van Defensie; cle U D iversiteitsl l ibl iotheek te

Utrecht; Scheepswerf De Schelde; Werkspoor

Utrecht; Constructiewerkplaats Hollandia te

Krimpen a.rn de lJssel; Ph. de KoninB jr. te

Papendrecht en de heer Reclel i jkheid. Waar een

ingenieor of hooldingenieur is genoemd, slaat

zi jn na.-rnr niet al leen voor zi jn pefsooD, ma.1r

ook voor al le werkers cl ie op de een ol anclere

manier mee hebben gewerkt aan cle tot slancl-

konring van de brugpien.

En wanneer je op zo'n brug boven hel

wnter 5Lt.1t

en je ki jkt onr je heen

w.lt e/-sf.l.ll

z ie je alt i jc l wel rverk van

Waterstaat.

M.J. Ververs

78

Nadere gegevens

De schipbrug van 1813Cornelis cle Beer, waterstaatsingenjeur

en ]5 jaar oud, kw.]l lr uit Corinchem en naode supervisie over ponten en wegen in deprovincie Utrecht. Hij beschikte over vak-lieclen onr de brug tot stand te brengen,dc conducleurs (laagsten in rang) l. Eskes,A. Bosl'rouwer, A.W. Konijnenburg en de pikeur(hun voonran) A.C. LLrca. Opzichter was DeHaerr rri l Vi.rnerr. Met Cornelis de Beer gingenzij mee Daar Zaltbonrmel onr daar ook eensclripl)ruB te boLrwen.

De schipbrug van 1840Volgens Claijs was de brug te maken

voor 5B 141 gulden en 55 cent. Bi j deaanl)estcding waren aanwezig notaris Hendrikv.-rn Onrnreren uit Utrecht, Eliza Cornelis Unicovan Doorn Lrit Utrecht als vertegenwoordigervan Domcinen, err Willem Karel van Cennepuit Den HaaS van de inspectie van Domeinen.De aanbesteding was in drie kavels verdeeld.Hel eerste perceel onrvatte het leveren en heienv.1n twee beschoejingen voor het landhoofd enzes i jsbrekers, het het leveren en bewerken v.rncle l>rugliggers, brugbalken, kalven en dragtbal-ken met het nodige i jzer- en metaalwerk, hetleveren van de ankers, kettingen en touwenvoor het jn de richting houden en ankeren vandc brugschepen en het stellen van de schragenof bokken in die brugschepen en alles watlrodig zou zijn voor het goed functioneren vande l)rug. Het tweede perceel was de bouw vanvjjfentwintig conlplete brugschepen. Het derdeperceel was het n]aken van twee veerhoofdennaast cle beschoeiingen en het onderhoud darvan tot .rpri l 1B41 . Het hele werk werd op 28juni 1839 gegund aan Jan Cornel is Limbeekvoor 60 400 Bulden. Zijn borgen waren PieterKloos Lrit Ameide en Cornelis de Laat uitGorinchem. De priis was Lriteindeli jk hoger dan

Domeinen had geraamd, vermoedeli jk omdatop het laatst de eis was toegevoegd dat de brug-schepen binnen het Nederlandse ri jk getim-merd moesten worden. Limbeek voerde dat uitin zijn werkplaats in Vreeswijk.

Voor de brug waren waren zesenvijft igbalken nodig van vi j fentwint ig bi j dert igcentimeter en met de respectabele lengte vantwintig meter, maar ook een aantal van zesen-twintig meter langl De palen voor de land-hoofden moesten worden ingeheid met eenheiblok van vierhonderd pond (kg). Bij hetoptrekken van dit heiblok zou elke arbeiderniet meer dan twaalf pond (kg) omhoog mogentrekken. Minstens drieendertig mannen warendus nodig om de heipalen van dertig bij dertigcentimeter in de grond te heien. Voor de uit-dri jfvakken werden door Waterstaat twee com-plete i jzeren windassen ter beschikking gesteld,af te halen bij het stoomgemaal te Arkel. Deschepen waar de brug op kwam te rusten,nroesten van Wezels eikenhout wordengebouwd. Zij kregen een lengte van vijft ienmeter en een breedte van vier meter en zestigcentimeter. De krommers in deze schepenzoucien krom gewassen moeten zijn en alleverbindingen onder water moesten met houtennagels worden bevestigd.

ln 1846 leverde de Vianense smid voorreparaties ruim achtduizend gesmede nagelsvan vijf l ien centimeter.

In 1892 werd aan het eerste (gedeelte-l i jk) i jzeren brugschip behalve dertienduizendkilo i jzer ook nog drie kubieke meter eikenhoutverwerkt.

1896 De motoren voor de nieuwebrugschepen in de ui tdr i j fvakken l iepenop petroleum; ze werden geleverd door

machinefabrikant D.W van Renes uit Utrechtvoor 5550 gulden. De houten kamradtandenkostten bii vervanging 70 cent per stuk. Delier-en aswerken werden Seleverd door deUtrechtse fabrikant Frans Smulders voor 9765gulden. De beide i jzeren uitdri jfschepen wer-den geleverd door Harmen Barnardus ui tAmsterdam voor 6179 gulden. De schepenhadden een diepgang van 0,35 meter aan devoorsteven en 1,05 meter op de plaats van demotoren.

1903-1904 Een nieuwe, i jzerenwerd gebouwd om te Sebruiken alsschipbrug was weg8enomen, 13 meter lang3,60 meter breed. De firma Ceb. Jonker uitKinderdijk leverde de pont binnen 200 dagenvoor 3249 gulden "waterdicht, onbelast enhorizontaal in het water".

ln 1922 werden twee landhoofden vande schipbrug vernieuwd door Adr ianusKelfkens uit Dordrecht voor 9989 gulden. Delen8te van de bru8, tot dan toe 172,66 meter,werd daardoor 191 ,50 meter als Bevolg van deflauwere hell ingen.

ln 1923 vond renovatie plaats van debovenbouw van de schipbrug door de NVF. Kloos en Zn uit Kinderdijk voor 73600gulden; de laagste inschritver was PJ. Eltink uitBoxtel met 66 4oo Sulden.

Na 1923 werd een nieuwe pont

vervaardigd ter vervanginB van de pont uit1903, door de NV Meiiers uit Zaltbommel voor11 900 gulden, lang 18 meter en breed 6,19meter, clraagvermoSen 40 ton.

De booSbrug van 1936In 1931 was het westeli jk tracd naar de

nieuwe brug over de Lek begroot op 702 000gulden, het oosteli lke tracd op 585 000 gulden.

Op 5 ju l i 1932 werden de eerstewerkzaamheden aanbesteed.

ln 1932 leverde het uitbaggeren van derivier en de uiterwaarden on8eveer 40 000 m3specie op. Het aannemers en zandleveringsbe-drijf NV A. De Croot Czn uit Bloemendaalverrichtte het werk voor 12,7 cent per m3. Voorelke m3 specie, hetzii Bestort hetzij verhandeld,moest de aannemer aan Domeinen 5 centrechten betalen.

ln l93f werd de bouw v.rn cle land-hoofden, de twee pij lers in de rivier en de zespii lers op het land aanbesteed. Achtendertigaannemers schreven in. Zo'n hooS aantal wasin die ti jd gebruikeli jk, want er was Brootgebrek aan werk. Het werk werd geSund aan deN.V. Neder landse Beton Maatschappi j ,voorheen H. Butzer's Belon en Waterbouw,kortweg Bato. Bato wilde het werk maken voor387 480 gulden met gebruik van Nederlandsecement, algezien van trascement. Bij gebruikvan buitenlands cement zou het bedragzesduizend gulden Iager ziin. De re8erinAbevorderde echter het gebruik van Nederlandsfabrikaat. Het verschil in pri js was niet al te

Broot, dus de keuze viel op Nederlandsecement. De bekisting van de pii lers bestaat uitbetonstenen. Meer dan meer dan viift igduizendstenen ziin daarin verwerkt.

AanbruggenDe kosten van de aanbruggen waren

geraamcl op 540 000 gulden voor een stalenui tvoer ing (en bi j u i tvoer ing in beton op470 000 Bulden).

Hoofdaannemer van de twee aanbrug-gen in plaatstaal was de Nederlandsche DokMaatschappij te Amsterdanr. Het werk werdverdeeld. Voor het voeren van de directie zoude Maatschappii t ienduizend gulden ontvan-gen. Da.rrnaast moesl de Maalschappi, zorgenvoor de vervaardiging en leverantie van dedwarsdragers, broekbalken, eindharren en denodige klinknagels.

De Rotterclamsche Droogdok Maat-schappij maakte de hoofdliggers,

pontde

BO

De Nederlandsche Scl 'reepsbouw Maat-schappij uit Amsterdan'r verv.rardigde del . rngsdragers en de verbanden daartussen,evenals de rai ls voor de verfwagen en dekabelbakken.

De Intenratjonale Scheepsbouw M.lat-schappij De Maas uit Sl ikkerveer leverde clewinclverbanclen, leuningen en de kantl iggers.

J. eD K. Snrit 's Scheepsweri enMachineiabr iek Lr i t Kinderdi jk nraaktc deopleggingen eD de r i j i jzers.

De Rotterd. lmsche Mach inefabriekBraal ieverde de conrplete wagens die nodigwaren voor het onderhoud v.rn het veriwerk.r . rn de onderkant en de zi jkant van deaanbruggen. Al deze tverkzaamheclen zoLlden210 350 gulden vergen. Als een van deonderaannemers zi jn werk zou laten l iggen,nroesl de hooidaannenrer dat ondercleelafm.lken voor het resterende beclrag.

Het nrontefen van cle onclerdelenvan de .r.1nl)rLrggen werd cloor Bi jker 'sAannemingsbeclr i j f aar'rgenolTten voor 1 20 094

8UrCen.Voor de bouw van de aanltruggen

w.rs 330444 gulden rrodig. Het wefk wasaan8eDomen in deccntl ter l9J3 en moest op1 augustus 1935 Sereecl zi jn. Dan zouclentussen de 2200 en 2300 ton i jzer en staal in dekwali teiteD 5t 39, St 44 en St 54 zi jn verwerkt.Daarl) i j w.rs gerekend op 600 tot 750kl inknagels per ton verwerkt j jzer.

In november 1914 werd het werk in cleLri terwaarclen aanbesteecl, evenals hetverruimen v.tn het wiDterbed aan weerszi jdenvan cle brug, het n'raken v.tn eeD aardel laanvoor de toegangswegen naar die brug enhet aanbrenl ien van verharcl ingen op cl ietoeganSswesen van Straatstenen, over eenbreedte van zes meter. De aannen-rer werdverpl icht Nederlandse cement te gebruiken,nraar het zand kon hi j h.r len waar hi i wi lde. Datnocht hi j ook ui t de Maas halen, tussenki lometerp.r len 217 en 221. PC. Zanen ui t

Bloemendaal zou dit werk gaan Lritvoercn voor:109 700 gulden.

Zanen zou ongeveer 240 000 kul)iekemeler zand baggeren ui t de Maas tussenHeerewaarclen en Lith, ter verltetering van hetrivierbed. Het l iebaggerde zand bleek grover tezijn en had daardoor een hoger soorteli jkgewicht dan voor de opritten was omscbreven.Dat bleek toen Zanen, die in kubieke metershad gerekend, het vervoer per ton ntoestbetalen. Dat kostte 6500 gulden extra. Deaannemer zoLr voor 700 gulclen extra nog eens130 000 ton zand uit de Maas ba88eren. Datzand was hard nodig om de verzakkingen teverhelpen in de noordeli jke aardebaan van deLekdijk naar het lanclhoofd. Voor elke verwerk-te kubieke meter grond kreeg de aannnenrerl)ovf,tdien veerliH cenl. lol cen .nd\imu,n v.lt ienduizend gulden.

De overspanning in het middenDe vaste brLrg heeli een boog van 160

nreter lang. De aanbruggen hebben elk viervakken van ruin] 42 meter lengte.

De Brootste l 'roogte van cle boogverhoudt zicl 'r tot cle lengte van de l)oog.1ls1: 5,6. De twee bogen waren aan deonclerzijcle 2,80 meter breed en bovenaan3,85 nreter Dat kwam niet geheel overeen metde momeDtenli jn, zo rapporleerde ndnllsen,maar door cle verhoging van cle boog van degrote overspanning ltam de sterkte zodanig toedat de ri jvloer van de overspanning in betonkon worden uitgevoerd.

Voor de m iddenoverspan n ing van clebrug nraakte De Schelde te VlissinSen debogen, de hangers en de trekbanden, samen1550 ton.

De NV Nederlandse Dok Maatschappitte Amsterdam maakte de dwarsliggers en deeindharren,204 ton.

De NV Neclerlandse ScheepsbouwMaatschappii te Amsterdan't maakte deportalen, trottoirl iggers en de bovenwindver-banden, 310 ton

De NV Rotterdamse DroogdokMaatschappij de langsliggers van de ri jvloer,het onderwindverband en de baan voor deverfwagen. 342 ton.

De NV Internationale Scheepsbouw-maatschappij De Maas te Slikkerveer maakte deleuningen, de kantliggers en de kabelbakken.79 ton.

De NV j. En K. Smit, Scheepswerven enMachinefabr iek te Kinderdi jk maakte deopleggingen, de ri j i jzers, trottoiroverBangen eneen complete verfwagen, 108 ton.

De montage, uitgevoerd door Bijker'sAannemingsbedrijf, werd aangenomen voor166 1 00 gulden.

Totale kosten van de middenoverspan-ning (vervaardigen, vervoet monta8e) 388 723gulden; 2600 ton staal in de kwaliteiten St 37en St 52, voor een groot deel geleverd doorWaterstaat.

De kraan op het werk kon bil een vluchtvan tien meter dertig ton hijsen en bij degrootste vlucht, 23 meter, kon hij nog tien tonhi jsen.

In januari 1945 leed de brug door hetbombardement de volgende schade: dewesteli jke hoofdligger van de aanbrug aan dezuidzijde was zwaar beschadigd en naar buitenuitgebogen, bij de vijfde dwarsdrager was eenscheur van twee centimeter in de l i j fplaat, devierde en de vijfde dwarsligger hadden geen

verbinding meer met de hoofdligger en devijfde dwarsdrager was geheel onbruikbaargeworden door grote scheuren en Baten. Drielangsliggers en een gedeelte van van hetonderwindverband waren weggeslagen.

Hulpschepen van de pont tussen 11 meien 15 november 1945: de motordekschuit JanPieterz Coen van H. Van Raamsdonk uitAmsterdam, 158 dagen gehuurd; de Weesper-karspel 34 van de pluimveevoederfabriel Sluisuit Weesp; de Slavonia van de Fijnhouthandelui t Amsterdam, 162 dagen; de Nel l ie van

kolenhandelaar N.J. Coes uit Amsterd.lm, 123dagen; de motordekschuit M 3518 van de firmaM. de Zwart uit Amsterdam, 30 dagen; deNooit Volmaakt van A. Lenten-Molenaar, l68dagen.

1947. Verdeling van het herstelwerkWerkspoor in Utrecht, hoofdaannemer,

de reconstructie van de [-ngen en de hangers,montage van alle onderdelen;

De Vries Robb6 & Cie uit Corirrchemherstelde de bovenw indverbanden en deconstructiedelen onder de ri jvloer;

Pletteri j voorheen Enthoven uit Delftherstelde de trekbanden.

De hulpconstructie in de rivier werd inl2 weken g,ebouwd door de NV lol Adrneminqvan werken, voorheen H.J. Nederhorst teCouda, voor 3l 1 50 gulden.

1945-1948De Baileybrug had buiten de aankoop

van de brugmaterialen een bedrag van 800 000gulden arn e\ ploilalielo\ten Bevergd

De boogbrug had 1 959 206 SulclenBekost waarbij ook nog de kosten van het inuitvoering zijnde brugdek en het schilderwerkmoesten worden bi jgeteld.

1949SchildersbedrijfA.L. de Bok uit Leer(Lrnl

verfde het i jzerwerk voor 33 300 gulclen,exclusief de verf.

1964-1967De oprit aan de zuidzijde van de Lek

werd verbreed met honderdduizenden kubiekemeters zand uit het stuwcomplex te Hagesteindoor de firma gebroeders Vos uit Oude Tonge.De verharding werd aangebracht door doorde firma C. Sneefkerk uit Ameide in 1965.De verbreding aan de oprit aan de noorclziidewerd uitgevoerd door de NV Aannemingsmaatschappij Loeve uit Pijnacker in |966.

82

Het verleggen van de fietspaden naar debLritenzijde van de brug, buiten de hootciover-spanning, werd uitgevoerd door de firma Krikkeuit Utrecht als parallelwegen met een breedtevan 4 fieter, bestenrd voor al het langzame ver-keer. Bij de aanbruggen werden deze parallel,wegen opgelegcl op verlengingen van del)estaande brugpeilers. Deze overspanningenmet een lengte van ruim 45 meter bestonden uittwee voorgespannen betonnen balken. Bij deboog werd de verbreding verkreSen doormiclclel van een uitkragende ijzerconstructiet1967).

De brug bij Hatestein in de A27:De onderbouw werd geheel van beton

vervaardigd, maar aan de r i jv loer en ctedraagconstructie werd ruim 5600 ton i izerverwerkt. Kosten ruim 3B nti l joen gulden.De fr . rnder ing van de pi j lers rust te opbctonnen palen van 45 x 45 cm. Het zuideli jklandhootcl werd gefundeerd op stalen kokerpa-len (up 105) nret dichtgelaste bodem. De fun-clering van het noorder landhoofd werd samen-gesteld uit een damw.rndscherm profiel P sp500 L.

De brug kreeg een lengte van ongeveer730 meter en een hootdoverspanning van 162meter. Tussen de geleiderails ("vangrails" in devolksmond) kreeg het verkeer twee maal 12,25nreter ruimte.

Aannemer van de onderbouw wasPh. de Koning jr. uit Papendrecht. Het heiwerkwerd oit8evoerd door de firma Van de Berguit BerBsenhoek. Het verwerken van destaalconstructie was in handen van HollandiaKloos bv ui t Kr inrpen aan de Ussel , d iereeds in november 1976 de eerste montage-werkzaanrheden kon uitvoeren.

il11[lilffillll]ll