KRIVINE SANKCIJE

KRIVINE SANKCIJEPojam krivinih sankcijaSvako drutvo preduzima odreene mjere za suzbijanje kriminaliteta. One se mogu podijeliti na preventivne i prinudne. Preventivnim mjerama, koje mogu biti ope i posebne, treba sprijeiti da do kriminaliteta uope doe. Mjere koje se prinudno primjenjuju prema uiniocima krivinih djela zbog izvrenog djela nazivaju se krivinim sankcijama. Sveukupnost ovih mjera u odreenom zakonodavstvu ini sistem krivinih sankcija. Krivine sankcije su meusobno veoma razliite. Npr. sankcija moe biti dugotrajni zatvor, ali i sudska opomena. Meutim, uprkos tome postoje neka opa, zajednika obiljeja svih krivinih sankcija: Sve krivine sankcije imaju zajedniku opu svrhu. Njihovom primjenom drutvo se titi od kriminaliteta; Krivine sankcije po pravilu obuhvataju liavanje ili ograniavanje sloboda ili prava uinioca krivinog djela; Uiniocu krivinog djela moe se izrei samo sankcija koja je predviena zakonom koji je bio na snazi u vrijeme kad je krivino djelo uinjeno nulla poena sine lege; Krivina sankcija se moe izrei samo uiniocu krivinog djela; Krivinu sankciju izrie nadleni organ, a to je sud; Izricanju krivine sankcije prethodi sudski postupak u kome se utvruje postojanje uslova za izricanje odreene sankcije. Na osnovu navedenih obiljeja moe se dati opi pojam krivine sankcije: Krivina sankcija je mjera krivinopravne prinude koju sud izrie uiniocu krivinog djela u zakonito sprovedenom postupku, radi zatite drutva od kriminaliteta, a sastoji se u liavanju ili ograniavanju odreenih sloboda i prava ili u upozorenju uinioca da e biti lien ili ogranien slobode ili prava ako ponovo izvri krivino djelo. Sistem krivinik sankcijaSkoro do kraja 19. vijeka jedina krivina sankcija je bila kazna ( fizika kazna, liavanje slobode, imovinska kazna ). Krajem 19. i poetkom 20. stoljea poinju se propisivati posebne sankcije za maloljetne uinioce krivinih djela, koje su u prvo vrijeme nazvane mjere bezbjednosti, a zatim vaspitno - popravne, odnosno vaspitne mjere. Dalji razvoj strukture krivinih sankcija nastavljen je uvoenjem mjera bezbjednosti namijenjenih uiniocima krivinih djela kod kojih postoji odreeni stepen duevne poremeenosti, te uiniocima koji krivina djela vre pod uticajem alkohola i droga. Ova sankcija obuhvata odgovarajui medicinski tretman. Za savremene sisteme krivinih sankcija karakteristino je postojanje veeg broja razliitih sankcija. U nekim zakonodavstvima one se svrstavaju u 3 vrste: kazne, mjere bezbjednosti i vaspitne mjere. Neka krivina zakonodavstva predviaju i neke posebne krivinopravne mjere koje se ne mogu striktno svrstati u jednu od navedenih grupa. U teoriji krivinog prava one se razliito nazivaju: parapenalne mjere, sudske mjere, sankcije sui generis itd. Takve su npr: sudska opomena, obaveza naknade prouzrokovane tete, oduzimanje imovinske koristi steene krivinim djelom, pravne posljedice osude itd. U nekim zakonodavstvima posebnu krivinu sankciju predstavlja uslovna osuda. U tom smislu se moe rei da je danas u najveem broju zemalja prihvaen pluralistiki sistem krivinih sankcija.

KAZNE Opa obiljeja kazne i definicija kazne Opa obiljeja kazne imaju odreene specifinosti u odnosu na opa obiljeja krivinih sankcija uope: Kazna je krivina sankcija kojom treba ostvariti ciljeve kako generalne tako i specijalne prevencije, za razliku od ostalih krivinih sankcija gdje je primarno ostvarivanje ciljeva specijalne prevencije. Dakle, kaznom se utie na uinioca da ne ponovi vrenje krivinog djela (specijalna prevencija), ali i na ostala lica da se uzdre od vrenja krivinih djela (generalna prevencija). Kaznom se uinilac krivinog djela liava odreenih sloboda ili prava, ili se ograniava u njima; Kazna se moe izrei samo krivino odgovornom uiniocu djela; Ope obiljeje kazne je i njena odreenost u zakonu, kako kod propisivanja tako i kod izricanja; Kaznu moe izrei samo sud u zakonom propisanom postupku. Na osnovu navedenog, moe se dati opi pojam kazne: Kazna je krivina sankcija koju sud izrie u zakonito sprovedenom postupku, krivino odgovornom uiniocu krivinog djela, radi zatite drutva od kriminaliteta, a sastoji se u liavanju ili ograniavanju odreenih sloboda i prava. Obiljeja kazne relativnog karakteraPored opih obiljeja kazne, koja vae za svaku kaznu, postoje jo neka obiljeja koja su karakteristina samo za pojedine kazne ili pojedine vrste kazni, pa se zbog toga ne mogu uvrstiti u opi pojam kazne. Ta obiljeja su relativnog karaktera. Po tim obiljejima kazna treba biti: Djeljiva, tj. takva da se moe izricati u veoj ili manjoj mjeri. Opoziva, tj. da se moe ukinuti; Popravljiva, tj. takva da je mogue otkloniti posljedice koje proizilaze iz njene prirode Lina, tj. da pogaa samo uinioca krivinog djela; Srazmjerna, tj. da odgovara teini izvrenog djela i stepenu krivine odgovornosti Humana. Ovaj zahtjev prvenstveno se shvata kao potreba da kazna bude liena fizikog ili psihikog muenja lica prema kojem se primjenjuje.

Osnovna teorijska shvatanja o svrsi kazne U nauci krivinog prava, sva shvatanja o svrsi kanjavanja mogu se svrstati u 3 osnovne grupe teorija: apsolutne, relativne i mjeovite (ekletike) teorije. Apsolutne teorije su najstarije. Po ovim teorijama osnovni cilj kazne je odmazda za krivino djelo. Kroz kaznu uinilac treba ispatati za ono to je uinio. Kanjava se zato to se grijeilo, a ne zato da se ne bi grijeilo. Kazna je sama sebi cilj. Relativne teorije polaze od toga da je osnovna svrha svake krivine sankcije zatita drutva od kriminaliteta. Represivno dejstvo kazne proizilazi iz njene sadrine, ali to nije njena svrha. Svrha je zatita drutva, a kazna jedno od sredstava za ostvarenje ovog drutveno korisnog cilja. Zato se ove teorije nazivaju i utilitarnim teorijama o svrsi kazne. Mjeovite ili ekletike teorije o svrsi kanjavanja objedinjavaju osnovne postavke apsolutnih i relativnih teorija. Po ovim teorijama primjenom kazne ostvaruje se i odmazda za izvreno djelo, ali se i preventivno djeluje na budue vrenje krivinih djela.Shvatanja o preventivnoj funkciji kazne se mogu podijeliti u 2 osnovne grupe: teorije o specijalnoj ili posebnoj prevenciji i teorije o generalnoj ili opoj prevenciji. Po teorijama o specijalnoj prevenciji, zatita drutva od kriminaliteta najbolje se ostvaruje kroz djelovanje na uinioca krivinog djela. Osnovna svrha kazne je da se njome utie na uinioca da ponovo ne izvri krivino djelo. Za pristalice ove teorije, ovaj osnovni cilj moe se ostvariti na razne naine: teorija zastraenja predupreenje novog krivinog djela najbolje se ostvaruje kroz zastraujui uticaj kazne. To je vodilo surovosti kanjavanja; teorija starateljstva primjenom kazne uinioca treba staviti odreeno vrijeme pod reim nadzora i staranja kako ne bi ponovio djelo; teorija popravljanja svrha kazne najbolje se ostvaruje njenom moralnom funkcijom. Savremeni zastupnici teorije specijalne prevencije smatraju da je osnovna svrha kazne resocijalizacija uinioca krivinog djela, tj. njegovo osposobljavanje da vodi drutveno koristan ivot, ime se najbolje obezbjeuje da osueni nakon izdrane kazne ne ponovi krivino djelo. Teorije generalne ili ope prevencije svrhu kazne odreuju kao uticaj na graane da ne vre krivina djela. Izricanjem i izvrenjem kazne stavlja se u izgled svakome ta ga oekuje ako izvri krivino djelo. Postoji nekoliko varijanti ove teorije: teorija zastraenja predvianjem kazne samo propisivanje kazne za krivino djelo preventivno djeluje. Ovo je mogue uz 3 uslova: kazne moraju biti stroge; mora biti izvjesno da e zaprijeena kazna biti i izreena; odluka o izvrenju KD mora biti zasnovana na procjeni korisnosti od izvrenja djela i tete od izreene kazne; zastraenje izvrenjem kazne zastraujui uticaj kazne ostvaruje se njenim izvrenjem. Da bi se to ostvarilo, nain izvrenja kazni mora biti zastraujui, a javnost mora na neki nain biti upoznata sa njihovim izvrenjem; teorija opomene opi preventivni uticaj je u moralnoj funkciji kazne, koja treba formirati i uvrstiti uvjerenje da je krivino djelo nemoralan akt. Da bi ostvarila preventivnu funkciju (generalnu ili specijalnu), kazna mora biti pravina, jer samo takva kazna moe popravno djelovati na uinioca krivinog djela, odnosno na druge graane. Odreivanje svrhe kazneSvrha kanjavanja je zatita odreenog drutva od odreenog kriminaliteta. Ova zatita se najbolje ostvaruje s jedne strane prevencijom od buduih vrenja krivinih djela, a s druge strane uticajem na lica koja su ve izvrila krivino djelo da ih ponovo ne vre. Ovakvo stanovite prihvaeno je u odredbi KZ FBiH, gdje se izriito navodi svrha kanjavanja kao spreavanje uinitelja da ini krivina djela i njegov preodgoj, te preventivni uticaj na druge da ne ine krivina djela. Dakle, svrha kazne je i generalna i specijalna prevencija. Da se izrazi drutvena osuda krivinog djela Da se utie na uinitelja da ubudue ne uini krivino djelo i potakne njegovo prevaspitanje Da se utie na ostale da ne uine krivino djelo Da se utie na svijest graana o pogibeljnosti krivinih djela i prednosti kanjavanja uinitelja.

SISTEM KAZNI Osnovne podjele kazni U krivinom zakonodavstvu i teoriji najee su prihvaene slijedee vrste kazni: Prema nainu izricanja kazne se dijele na glavne i sporedne. Glavne kazne se mogu izrei samostalno za izvreno krivino djelo, dok se sporedne mogu izrei samo uz neku od glavnih kazni. Prema vrsti sloboda i prava kojih se uinilac krivinog djela liava, odnosno koje se uiniocu ograniavaju primjenom kazne, kazne se mogu podijeliti na one protiv ivota (smrtna kazna), protiv tijela (npr. odsijecanje ruke), protiv slobode, protiv imovine i protiv graanskih prava (npr. izborna prava, prava udruivanja i sl). Prema nainu odmjeravanja kazne se mogu podijeliti na trajne i vremenske. Trajne su one koje se izriu za cio ivot osuivanog lica (npr.doivotni zatvor ili trajno liavanje nekih graanskih prava). Vremenske su one koje se izriu na odreeno vrijeme. Ako je za jedno krivino djelo propisano vie kazni, one mogu biti odreene alternativno i kumulativno.Sistem kazni u naem krivinom pravu U KZ FBiH, kao vrste kazni navedene su zatvor, dugotrajni zatvor i novana kazna. Izuzetno se zakonom moe predvidjeti i smrtna kazna za teke oblike krivinih djela za koja je propisana kazna dugotrajnog zatvora, a koja su uinjena za vrijeme ratnog stanja ili stanja neposredne ratne opasnosti, s tim to se smrtna kazna moe izrei i izvriti samo dok traje ratno stanje ili neposredna ratna opasnost. Zatvor i dugotrajni zatvor se mogu izrei samo kao glavne kazne, a novana kazna i kao glavna i kao sporedna. Ako je za jedno krivino djelo propisano vie kazni, samo jedna se moe izrei kao glavna. Osnovne karakteristike sistema kazni u naem krivinom pravu Relativno mali broj kazni; Prihvaeni sistem kazni odgovara veem broju savremenih krivinih zakonodavstava; Nae krivino pravo ne poznaje tjelesne kazne u njihovom pravom smislu; Uiniocu se zbog izvrenog KD moe izrei jedna ili 2 kazne. Ako je jedna, to moe biti samo neka od glavnih kazni. Uz glavnu se moe izrei samo jedna od sporednih kazni; Za na sistem karakteristian je poseban status novane kazne, koja se moe izrei i kao glavna i kao sporedna kazna. Ako je propisana alternativno sa kaznom zatvora, onda se po pravilu moe izrei samo kao glavna kazna. Izuzetak od ovog pravila je kod krivinih djela iz koristoljublja. Za krivina djela uinjena iz koristoljublja novana kazna se moe izrei i kad nije propisana zakonom, ili kad je zakonom propisana alternativno sa kaznom zatvora pa sud kao glavnu kaznu izrekne kaznu zatvora. Dakle, u ovakvim sluajevima novana kazna se moe izrei i kao sporedna, bez obzira to je alternativno propisana sa kaznom zatvora.

ZATVOR Kazna lienja slobode u naem pravu KZ FBiH prihvata jednu kaznu lienja slobode zatvor. Osnovne karakteristike ove kazne su: Zatvor se moe izrei samo kao glavna kazna, za krivino djelo za koje je propisan i u granicama propisane kazne; Zatvor je vremenska kazna lienja slobode. Moe se izrei od 30 dana do 20 godina. Izuzetno, za najtee oblike krivinih djela uinjenih s umiljajem moe se propisati dugotrajni zatvor u trajanju od 21 do 45 godina. Dugotrajni zatvor ne moe se izrei uiniocu koji u vrijeme izvrenja djela nije navrio 21 godinu ivota. Zatvor se izrie na pune godine i mjesece, a do 6 mjeseci i na pune dane. Kazna zatvora u trajanju do 1 godine moe se uz pristanak osuenog zamijeniti novanom kaznom, a iznimno i radom za ope dobro na slobodi.Izvrenje kazni lienja slobode Naini izvrenja u prolosti su bili vrlo razliiti. Poetkom XVII vijeka osnivaju se posebni zavodi za izvrenje kazni lienja slobode iz kojih su osuenici upuivani na teke fizike radove. Krajem XVIII vijeka javljaju se razmiljanja o reformi zatvora. U Filadelfiji je 1790. godine sagraen prvi zatvor sa potpuno usamljenikim reimom u kome su osuenici ivjeli u elijama potpuno odvojeni jedni od drugih 24 sata dnevno. Po zatvorima u Pensilvaniji, usamljeniki sistem nazvan je pensilvanijski ili filadelfijski sistem. U prvoj polovini XIX vijeka u SAD je poeo preovlaivati tzv. auburnski sistem, koji je dobio ime po zatvoru u Auburn-u, u dravi Njujork, osnovanom 1823. godine. Po ovom sistemu osuenici su se usamljivali po elijama samo nou, dok su tokom dana bili na zajednikom radu ali sa strogom zabranom razgovora. Po tome se ovaj sistem naziva i sistem utanja. Sredinom XIX vijeka poinje se primjenjivati tzv. progresivni sistem. Ovaj sistem ima 3 stepena u izdravanju kazne: Prvi stepen predstavlja strogi usamljeniki zatvor u elijama tokom dana i noi, sa izvravanjem radne obaveze. Drugi stepen nastaje zajednikim radom u 4 odjeljenja zatvora. Osuenici prelaze iz jednog odjeljenja u drugo ako su to zasluili svojim ponaanjem, s tim to je svako naredno odjeljenje povoljnije za osuenika. Trei stepen je uslovni otpust koji se moe opozvati. Varijantu progresivnog sistema predstavlja i tzv. irski sistem, koji uz sve navedeno sadri i jedno odjeljenje na kome uslovno otputeni provodi izvjesno vrijeme prije potpunog oslobaanja (odjeljenje za slobodnjake). Izvrenje kazne lienja slobode regulirano je Zakonom o izvrenju krivinih sankcija, a KZ FBiH sadri ope odredbe o izvrenju kazni. Izvrenje kazne lienja slobode zasniva se na slijedeim naelima: Zakonitost u izvrenju kazne; Naelo humanosti; Popravljanje osuenih lica; Individualizacija u izvrenju kazne; Skupno izvrenje kazne; Osnovne karakteristike naina izvrenja kazne zatvora su slijedee: Lica kaznu izdravaju u zatvorenim, poluotvorenim ili otvorenim ustanovama za izdravanje kazne. Ove ustanove se razlikuju po stepenu obezbjeenja i intenzitetu ograniavanja slobode osuenih lica. Osuenik se liava prava ili se ograniava u pravima samo u granicama nunim da bi se ostvarila svrha kazne. Osuenicima se tokom izvrenja kazne osigurava niz prava: zdravstvena zatita, prepiska, posjete, 8-satni odmor na 24 sata i 1 dan odmora u toku sedmice, neprekidan odmor od 14 radnih dana tokom godine itd; Od osuenika koji su sposobni za rad moe se zahtijevati da rade. Ako osuena osoba pristane da radi ili trai da radi, omoguit e joj se rad. Rad treba to vie odgovarati savremenom nainu vrenja iste vrste rada na slobodi i treba odgovarati sposobnostima osuenog

Uslovni otpust Uslovni otpust sastoji se u tome to se lice koje se nalazi na izdravanju kazne zatvora puta na slobodu prije nego to je kaznu izdralo, pod uslovom da do isteka vremena za koje je kazna izreena ne uini krivino djelo. Opravdanost ovog instituta zasnovana je na ideji o popravljanju kao svrsi kanjavanja. Da bi se osueni mogao uslovno otpustiti, moraju se kumulativno ispuniti 2 uslova: Da je osuenik izdrao polovinu kazne; Da se tokom izdravanja kazne tako popravio da se moe osnovano oekivati da e se na slobodi dobro vladati, a posebno da nee vriti krivina djela. Izuzetno, lice se moe uslovno otpustiti i ako je izdralo 1/3 kazne i ispunjava prethodno navedeni uslov o vladanju, te ako posebne okolnosti koje se odnose na linost osuenog oigledno pokazuju da je postignuta svrha kanjavanja. Vrijeme trajanja uslovnog otpusta jednako je vremenu ostatka kazne sa ijeg je izdravanja osueni uslovno puten. Tek nakon isteka tog vremena osueni je apsolutno osloboen. Uslovni otpust je zakonska mogunost, a ne pravo osuenika. Postupak za davanje uslovnog otpusta po pravilu se pokree na molbu osuenika ili lanova njegove ue porodice ako se osueni s tim saglasio. Prijedlog za uslovni otpust moe podnijeti i rukovodilac ustanove u kojoj se izdrava kazna, bez obzira na saglasnost osuenika. O uslovnom otpustu odluuje posebna Komisija za uslovni otpust koju formira pravosudni organ Ukoliko osueni za vrijeme trajanja uslovnog otpusta uini krivino djelo, ostvaren je osnov za opozivanje uslovnog otpusta koje moe biti obavezno ili fakultativno. O opozivanju odluuje sud. Sud je obavezan da opozove uslovni otpust ukoliko je uslovno otputeni uinio jedno ili vie krivinih djela za koja mu je izreena kazna preko 1 godine zatvora. Sud moe opozvati uslovni otpust ako uslovno otputeni uini jedno ili vie krivinih djela za koja mu je izreena kazna do 1 godine zatvora. Pri ocjeni o opozivanju sud posebno u obzir uzima srodnost uinjenih krivinih djela, njihov znaaj, pobude iz kojih su unjena i druge okolnosti koje ukazuju na opravdanost opozivanja uslovnog otpusta. Kad sud opozove uslovni otpust, po pravilu izrie jedinstvenu kaznu primjenom odredaba o odmjeravanju kazne za krivina djela u sticaju, s tim to se ranije izreena kazna uzima kao utvrena. Shodno odredbama, ako je za neko od KD uinjenih u sticaju utvrena kazna dugotrajnog zatvora, sud e izrei samo tu kaznu. Ako je za krivina djela u sticaju utvrena kazna zatvora, sud e izrei jedinstvenu kaznu koja mora biti vea od svake pojedine utvrene kazne, ali ne smije dostignuti zbir utvrenih kazni niti prei 20 godina zatvora. Ako su za sva KD uinjena u sticaju predviene pojedinane kazne do 3 godine zatvora, jedinstvena kazna ne moe biti vea od 8 godina zatvora. Dio kazne koji je osueni izdrao po ranijoj osudi uraunava se u ovu jedinstvenu kaznu, ali se ne uraunava vrijeme koje je osueni proveo na uslovnom otpustu. Meutim, primjena naprijed navedenih odredaba ne moe ostvariti svrhu kanjavanja u svim sluajevima. Npr. ako je lice osueno na 15 godina zatvora uslovno otputeno nakon izdranih 12 godina, pa zatim poinilo neko teko krivino djelo, ako bi se potivala odredba, takvo lice dobilo bi maksimalno 15 godina zatvora. Izdranih 12 godina uraunava se u kaznu, te bi takvo lice izalo nakon 3 godine, to bi praktino znailo da za novo krivino djelo nije ni kanjeno. Zbog toga zakonodavac u odredbiostavlja sudu mogunost da za krivino djelo izvreno u vrijeme uslovnog otpusta izrekne i kaznu nezavisnu od ranije izreene kazne, ako se primjenom odredaba ne bi mogla ostvariti svrha kanjavanja s obzirom na trajanje neizdranog dijela ranije izreene kazne. Ako uslovno otputeni bude osuen na kaznu zatvora do jedne godine, a sud ne opozove uslovni otpust, uslovni otpust se produava za vrijeme koje je osueni proveo na izdravanju kazne zatvora. Naprijed navedene odredbe vae i kada se uslovno otputenom sudi za djelo koje je uinio prije nego to je uslovno otputen.

NOVANA KAZNANain utvrenja novane kazneU savremenom krivinom zakonodavstvu postoje 2 osnovna metoda: metod fiksnih iznosa i metod dani-novana kazna. Metod fiksnih iznosa zastupljen je u najveem broju krivinih zakonodavstava. Po njemu se uiniocu krivinog djela novana kazna izrie u tano odreenom iznosu. Pritom imovno stanje uinioca uvijek ima uticaja na odmjeravanje konkretne novane kazne. Metod dani-novana kazna je novijeg datuma. Izricanje kazne po ovoj metodi ima 2 faze. U prvoj fazi uiniocu krivinog djela utvruje se odreeni broj dana i pritom su od znaaja priroda i teina izvrenog djela i stepen krivine odgovornosti uinioca. U drugoj fazi utvruje se iznos jednog dana novane kazne, pri emu je od odluujueg znaaja imovinsko stanje uinioca. Tako se postie da uinioci istog krivinog djela mogu dobiti isti broj dana novane kazne, ali da im novani iznosi za jedan dan budu razliiti, to dovodi do razliitog novanog kanjavanja. Ideja ovog sistema je da se ostvari jednakost uinilaca krivinih djela pred zakonom, uz istovremeno razliito novano kanjavanje zbog razliitog imovnog stanja. Novana kazna u naem krivinom pravu Uiniocu krivinog djela novana kazna se izrie samo kad je propisana za odreeno djelo. Moe se izrei i kao glavna i kao sporedna kazna. Opi minimum novane kazne je 150 KM, a opi maksimum 50.000 KM. Za krivina djela iz koristoljublja maksimum je 1.000.000 KM Pri odmjeravanju novane kazne sud e uzeti u obzir sve olakavajue i oteavajue okolnosti, a imajui u vidu svrhu kanjavanja. Sud e posebno uzeti u obzir 3 grupe okolnosti: Okolnosti vezane za linost uinioca stepen krivine odgovornosti, pobude iz kojih je djelo uinjeno, raniji ivot uinitelja, dranje poslije krivinog djela itd; Okolnosti vezane za za izvreno djelo jaina ugroavanja i povrede zatienog dobra i okolnosti pod kojima je djelo izvreno; Okolnosti vezane za imovno stanje uinioca lini dohodak, drugi prihodi, imovina, porodine obaveze. U presudi kojom je izrekao novanu kaznu sud je obavezan odrediti rok njene isplate, koji ne moe biti krai od 15 dana niti dui od 6 mjeseca. U opravdanim sluajevima sud moe dozvoliti isplatu kazne u otplatama (ratama), ali rok isplate ne moe biti dui od 2 godine. Ukoliko osueni ne isplati kaznu u odreenom roku, pristupa se njenom prinudnom izvrenju, prvenstveno iz pokretne imovine a ako ta imovina nije dovoljna onda iz nekretnina. Ako se kazna ne moe ni prinudno naplatiti, sud e je izvriti tako to e za svakih zapoetih 50 KM odrediti 1 dan zatvora, ali zatvor u tom sluaju ne moe biti dui od 1 godine. Isto vai i ako osueni plati samo dio kazne. U sluaju da isplati i ostatak novane kazne, izvrenje zatvora se obustavlja. U sluaju smrti osuenog novana kazna se ne izvrava.

OMJERAVANJE KAZNI Zakonsko propisivanje kazni Propisivanje kazne je utvrivanje granica kanjavanja za odreeno krivino djelo. Postoje razliiti sistemi zakonskog propisivanja kazni, koji se mogu svesti na 3 osnovna: sistem apsolutno odreenih kazni, sistem arbitrarnih kazni i sistem relativno odreenih kazni. Sistem apsolutno odreenih kazni je sistem po kome zakon tano odreuje vrstu i visinu kazne koja se u svakom konkretnom sluaju izrie uiniocu odreenog krivinog djela. Ovaj sistem nije pogodan niti pravian jer onemoguava individualizaciju kazne s obzirom na uinioca i okolnosti djela. Sistem arbitrarnih kazni (sistem neodreenih kazni) je sistem u kome zakon ne daje nikakva pravila za odmjeravanje kazne, ve ovlauje sud da po svojoj ocjeni izrekne jednu ili vie zakonom predvienih sankcija u mjeri koju smatra opravdanom. Ovakav sistem moe dovesti do proizvoljnosti i samovolje. U sistemu relativno odreenih kazni zakon odreuje samo okvir u kome se sud mora kretati prilikom odmjeravanja kazne, tj. odreuje minimum i maksimum kazne koja se moe izrei za odreeno djelo. Granice koje zakon postavlja u pogledu izricanja kazne mogu biti ope i posebne. Ope se odnose na izricanje odreene vrste kazne, a posebne se odnose na izricanje kazne za odreeno krivino djelo. S obzirom na to postoje opi i posebni minimum i maksimum kazne. U sluaju kad nisu odreene posebne granice za odreeno krivino djelo, ve zakon odreuje samo vrstu kazne, vae ope granice te vrste kazne. Sistem relativno odreenih kazni zastupljen je i u naem krivinom pravu.

Odmjeravanje kazne Odmjeriti kaznu znai utvrditi vrstu i mjeru kazne odreenom uiniocu za izvreno krivino djelo. Odmjeravanje kazne je sudska funkcija, te se najee govori o sudskom odmjeravanju kazne. Opa pravila o odmjeravanju kazne u naem pravu odreena su lanom koji odreuje da pri odmjeravanju kazne sud obavezno uzima u obzir sve olakavajue i oteavajue okolnosti imajui u vidu svrhu kanjavanja. Sud e posebno uzeti u obzir okolnosti vezane za linost uinioca stepen krivine odgovornosti, pobude iz kojih je djelo uinjeno, raniji ivot uinitelja, dranje poslije krivinog djela itd, te okolnosti vezane za za izvreno djelo jaina ugroavanja i povrede zatienog dobra i okolnosti pod kojima je djelo izvreno. U zakonodavstvima pojedinih zemalja (neke drave SAD) primjenjuje se i tzv. administrativno odmjeravanje kazne, po kome definitivno trajanje kazne zatvora utvruju organi nadleni za njeno izvrenje, a sud presudom donosi samo granice kazne.

INDIVIDUALIZACIJA KAZNE Pojam individualizacije Individualizacija kazne znai izricanje uiniocu krivinog djela one kazne kojom e se, po ocjeni suda, najbolje ostvariti svrha njene primjene. Individualizirati znai konkretizirati u zakonu utvrenu kaznu. Sutina individualizacije je u ostvarenju takvih mehanizama koji e omoguiti da se na uinioca krivinog djela primjeni ona kazna koja je u konkretnom sluaju adekvatna s obzirom na karakteristike linosti uinioca i izvrenog djela. Termin individualizacija se u teoriji upotrebljava jo u 2 smisla. esto se govori o individualizaciji krivine sankcije pod kojom se podrazumijeva odluivanje suda o tome koju e vrstu krivine sankcije primjeniti u konkretnom sluaju (kazna ili uslovna osuda, kazna ili mjera bezbjednosti itd). U penolokoj literaturi koristi se izraz individualizacija tretmana, pod kojim se podrazumijeva prilagoavanje metoda postupanja prema razliitim kategorijama uinilaca krivinih djela u postupku izvrenja kazni zatvora.

Osnovne pretpostavke za individualizaciju kazne Praktino sprovoenje individualizacije uslovljeno je nizom okolnosti. Npr. alternativno propisivanje vie kazni za odreeno krivino djelo prua sudu vee mogunosti da kaznu individualizira po vrsti. Ako se propisana kazna moe izricati u razliitim iznosima, vee su mogunosti za njenu individualizaciju po mjeri. Posebno znaajna su ovlatenja suda u primjeni olakavajuih ili oteavajuih okolnosti, zakonske mogunosti ublaavanja ili pootravanja kazne, nain odmjeravanja kazne za djela u sticaju itd.

Individualizacija kazne i upoznavanje linosti uinitelja Individualizacija kazne pretpostavlja upoznavanje linosti uinioca krivinog djela, obzirom na injenicu da se sudi ovjeku a ne djelu. Pod tim upoznavanjem podrazumijeva se mediko - psiholoko i socioloko izuavanje delikvenata.Mada je upoznavanje linosti uinioca krivinog djela od posebnog znaaja za individualizaciju kazne, u savremenom krivinom zakonodavstvu ova pretpostavka ostvarena je samo u odnosu na maloljetne delikvente. Za punoljetne uinioce KD po pravilu se predvia sprovoenje tzv. socijalne ankete, tj. prikupljanje podataka o njihovom ranijem ivotu, socijalnoj sredini u kojoj ive i sl, ali ne i njihovo mediko - psiholoko ispitivanje u fazi krivinog postupka. esta su zakonodavstva koja ovo ispitivanje reguliu u postupku izvrenja kazni zatvora sa ciljem da se odredi adekvatan program tretmana osuenih.

OLAKAVAJUE I OTEAVAJUE OKOLNOSTIPojam i znaaj olakavajuih i oteavajuih okolnosti Olakavajue i oteavajue su one okolnosti koje utiu na odmjeravanje kazne za izvreno djelo. Okolnosti koje utiu da se uiniocu izrekne blaa kazna u okviru posebnog minimuma i maksimuma nazivaju se olakavajuim, a okolnosti koje utiu da se izrekne stroija kazna oteavajuim. Okolnosti se mogu podijeliti na objektivne i subjektivne, zavisno od toga da li se odnose na djelo ili uinioca. Po vremenu nastanka, okolnosti se mogu odnositi na odreena stanja koja su postojala prije izvrenja krivinog djela, okolnosti vezane za samo izvrenje djela i okolnosti koje su se javile nakon izvrenja djela. U najveem broju zakodavstava sudu je preputeno da procijeni koje se okolnosti smatraju olakavajuim a koje oteavajuim. U odgovoru na pitanje da li zakonom treba propisati sve okolnosti koje sud treba uzeti u obzir pri izboru vrste i mjere kazne, postoje vrlo razliita rjeenja u pojedinim krivinim zakonodavstvima od taksativnog nabrajanja i obavezivanja suda da uzme u obzir samo izriito navedenu okolnost, pa do preputanja sudu da odredi sve olakavajue i oteavajue okolnosti.

Olakavajue i oteavajue okolnosti u naem krivinom pravu U KZ FBiH nisu iscrpno navedene sve olakavajue i oteavajue okolnosti, ve zakon u odredbi posebno ukazuje samo na neke od njih. To su okolnosti vezane za linost uinioca stepen krivine odgovornosti, pobude iz kojih je djelo uinjeno, raniji ivot uinitelja, dranje poslije krivinog djela itd, okolnosti vezane za za izvreno djelo jaina ugroavanja i povrede zatienog dobra i okolnosti pod kojima je djelo izvreno. U sluaju novanih kazni u obzir se uzima i imovno stane uinitelja KD. Stepen krivine odgovornosti zavisi od stepena uraunljivosti i vinosti, ali se u toj ocjeni mogu uzeti u obzir i neke druge subjektivne okolnosti kao to su starosna dob uinioca, njegovo obrazovanje, vaspitanje, psihika labilnost, moralne karakteristike linosti, okolnosti da je djelo izvreno iz straha, ispoljena drskost i bezobzirnost pri izvrenju djela i sl. Pobude iz kojih je djelo uinjeno. Pobuda je unutranji psihiki poriv na odreeno ljudsko ponaanje. U postupku odmjeravanja kazne nije beznaajan motiv pri donoenju odluke da se izvri djelo. Jaina ugroavanja ili povrede zatienog dobra. Kroz ovu okolnost do izraaja dolazi manja ili vea teina posljedice uinjenog djela. Okolnosti pod kojima je djelo uinjeno. Ove okolnosti mogu biti vrlo razliite i ne mogu se unaprijed odrediti. Mogu oznaavati objektivne ili subjektivne situacije koje su postojale prije ili za vrijeme izvrenja KD. Raniji ivot uinioca znai jedinstvenu ocjenu linosti uinioca prije izvrenog djela, koja se zasniva na nizu okolnosti vezanih za njegov raniji ivot. Kroz ovu okolnost sud treba doi do saznanja da li izvreno djelo predstavlja sluajnu epizodu u ivotu uinioca, ili je ono rezultat jednog opeg asocijalnog naina ivota. Line prilike uinioca. Pod ovim se u sudskoj praksi najee podrazumijeva zdravstveno stanje, starosna dob, porodine prilike, ekonomsko stanje porodice, invalidnost uinioca, njegova profesija i drutveni poloaj itd. Dranje uinioca poslije uinjenog krivinog djela. Ova okolnost prvenstveno odraava stav uinioca prema izvrenom djelu. Taj stav moe biti drutveno pozitivan ako iz cjelokupnog dranja uinioca proizilazi njegovo iskreno kajanje zbog izvrenog djela, pokuaj da se neutraliu negativni efekti djela i sl. Naravno, stav uinioca moe biti i sasvim suprotan. Od posebnog znaaja za procjenu ove okolnosti je dranje uinioca pred sudom i u toku krivinog postupka uope. Imovno stanje uinioca. Ova okolnost posebno je znaajna pri izricanju novane kazne. Druge okolnosti koje se odnose na linost uinioca. Osnovni smisao ove odredbe u Zakonu jeste da se istakne znaaj subjektivnih okolnosti pri odmjeravanju kazne i da se ukae da prethodnim okolnostima nije iscrpljena lista moguih subjektivnih okolnosti. Osim prethodno navedenih, sud moe cijeniti i svaku drugu okolnost ako smatra da je ona od znaaja za odmjeravanje kazne. Olakavajue i oteavajue okolnosti djeluju na odmjeravanje kazne u granicama posebnog minimuma i posebnog maksimuma propisane kazne. Okolnosti koje Zakon predvia kao olakavajue ili oteavajue pri odmjeravanju kazne, mogu se javiti i kao zakonski elementi bia krivinog djela. Npr. koristoljublje kao pobuda je oteavajua okolnost pri odmjeravanju kazne, ali u nekim sluajevima ova okolnost daje teu kvalifikaciju izvrenom djelu ubistvo iz koristoljublja je teko ubistvo. U nekim sluajevima ista okolnost moe imati karakter kvalifikatorne okolnosti i istovremeno biti uzeta u obzir pri odmjeravanju kazne. Npr. postoji kvalifikovani oblik KD ugroavanja javnog saobraaja ako je usljed izvrenog djela nastupila smrt jednog ili vie lica. Kvalifikatorna posljedica smrt vie lica u svojoj konkretizaciji moe obuhvatiti smrt 3, 5, 10 ili vie lica i okolnost koliko lica je nastradalo moe biti oteavajua pri odmjeravanju kazne.

UBLAAVANJE KAZNEZnaaj ublaavanja kazne i osnovi za ublaavanjeUblaavanjem kazne uiniocu se izrie ili manja mjera od one koja je propisana za izvreno djelo, ili blaa vrsta kazne od propisane. U naem krivinom pravu postoje 3 grupe osnova za ublaavanje kazne. Opi osnov za ublaavanje kazne. Ako ovaj osnov postoji, sud moe ublaiti kaznu bez obzira na to koje krivino djelo je izvreno i ko je uinilac. Kao takve okolnosti KZ FBiH predvia: prekoraenje granica nune odbrane; prekoraenje granica krajnje nude; pokuaj krivinog djela; bitno smanjena uraunljivost; pravna zabluda; pomaganje kao oblik sauesnitva u izvrenju krivinog djela. Posebni osnov. Mogunost ublaavanja kazne posebno je predviena kod nekih krivinih djela. U tim sluajevima ublaavanje kazne moe se vriti samo ako postoji okolnost koju KZ izriito propisuje. Ublaavanje kazne od strane suda mogue je ako sud utvrdi da postoje posebno olakavajue okolnosti koje ukazuju da se i sa ublaenom kaznom moe postii svrha kanjavanja. Ublaavanje je uvijek fakultativno. Naini ublaavanja kazne Ublaavanje se moe vriti na 2 naina: po vrsti i po mjeri kazne. Ublaavanje kazne po mjeri postoji ako se uiniocu izrie ista vrsta kazne koja je propisana za izvreno krivino djelo, ali u trajanju manjem od propisanog posebnog minimuma. Ublaavanje kazne po vrsti postoji ako se umjesto propisane vrste kazne izrie blaa vrsta kazne, npr. kad se umjesto propisanog zatvora izrie novana kazna. U sluaju kad postoji zakonski osnov za ublaavanje, ono se po pravilu izrie po mjeri. Ako je kao minimum kazne propisan opi minimum, tada nije mogue ublaavanje kazne po mjeri i izrie se blaa vrsta kazne. Ublaavanje kazne moe biti ogranieno i neogranieno. Ogranieno je kad zakon posebnim pravilima odreuje kako se kazna moe ublaiti kad za to postoje uslovi, a neogranieno je kad je sud ovlaten da kaznu ubli po svojoj slobodnoj ocjeni, uz ogranienje odreeno opim minimumom kazne. Granice ublaavanja kazne po KZ FBiH su: ako je za krivino djelo kao najmanja mjera kazne propisan zatvor od 10 ili vie godina, sud e ublaiti kaznu do 5 godina zatvora ako je za krivino djelo kao najmanja mjera kazne propisana kazna zatvora od 3 godine ili vie, kazna se moe ublaiti do 1 godine zatvora ako je za krivino djelo propisana kazna zatvora od 2 godine, moe se ublaiti do 6 mjeseci ako je za krivino djelo propisana kazna zatvora od jedne godine moe se ublaiti do 3 mjeseca zatvora ako je za krivino djelo propisana kazna zatvora od najvie jedne godine moe se ublaiti do 30 dana zatvora ako je za krivino djelo propisana kazna zatvora bez naznake najmanje mjere, umjesto kazne zatvora moe se izrei novana kazna ako je za krivino djelo propisana novana kazna s naznakom najmanje mjere, kazna se moe ublaiti do 5 dnevnih iznosa, a ako se izrie u odreenom iznosu do 150 KM. U sluajevima kada je sud ovlaten da uinioca oslobodi od kazne, sud kaznu moe i neogranieno ublaiti, tj. nije vezan propisanim minimumom.

OSLOBOENJE OD KAZNEOsnovi za osloboenje od kazne Sud moe uinioca osloboditi od kazne samo u zakonom predvienim sluajevima. Neki od tih osnova su opeg karaktera i u takvom sluaju sud moe osloboditi uinioca neovisno od izvrenog ili pokuanog djela. Ovi osnovi se mogu podijeliti na fakultativne i obligatorne, u zavisnosti od toga da li su moe ili mora osloboditi optunog od kazne. Fakultativni opi osnovi za osloboenje od kazne po KZ FBiH su: prekoraenje granica nune odbrane usljed jake razdraenosti ili straha; prekoraenje granica krajnje nude pod osobito olakavajuim okolnostima; nepodobni pokuaj; pravna zabluda iz opravdanih razloga; Obligatorni osnovi za osloboenje od kazne su: dobrovoljni odustanak; spreavanje djela od strane saizvrioca, podstrekaa ili pomagaa. Poseban osnov za osloboenje od kazne Poseban osnov predviena je odredbom, prema kojoj '' sud moe osloboditi uinitelja krivinog djela uinjenog iz nehata, kad posljedice djela tako teko pogaaju u initelja da izricanje kazne u takvom sluaju oigledno ne bi odgovaralo svrsi kanjavanja ''. Proizilazi da je za oslobaanje po ovom osnovu potrebno ispunjenje 2 uvjeta: da je krivino djelo uinjeno iz nehata i da je posljedica takva da teko pogaa i samog uinioca (npr.kod saobraajnih nezgoda, kad uinilac prouzrokuje smrt ili teke tjelesne povrede njemu bliskih lica).

ODMJERAVANJE KAZNE ZA KRIVINA DJELA UINJENA U POVRATU Pojam i vrste povrata Neovisno od razlika koje u teoriji postoje u odreivanju pojma povrata, opeprihvaeno je njegovo razlikovanje na opi i specijalni. Kao osnov za ovo razlikovanje u krivinopravnoj teoriji se uzima priroda izvrenih djela. Specijalni povrat postoji kad je uinilac ponovo izvrio isto ili istovrsno krivino djelo. Opi povrat postoji kad je uinilac ponovo izvrio neko drugo krivino djelo, razliito od onog ranije izvrenog. Meutim, u kriminolokoj literaturi pojam specijalnog i opeg povrata se vezuje za prirodu izvrenih djela. Specijalni povrat postoji kad su sva krivina djela izvrena iz istih ili slinih pobuda i takvi delikventi se u kriminologiji nazivaju homotropi. Opi povrat postoji kad krivina djela nisu vezana istom pobudom izvrenja i takvi delikventi se nazivaju politropi. Razlikovanje povrata na opi i specijalni moe imati i praktine posljedice. Kod nekih KD specijalni povrat je kvalifikatorna okolnost, a u nekim zakonodavstvima se uzima kao oteavajua okolnost pri odmjeravanju kazne.

Povrat u naem krivinom pravu Za razliku od prethodnih zakonskih rjeenja koja su razlikovala tzv. obini i viestruki povrat, KZ FBiH u odredbama predvia pootravanje kazne samo u sluaju viestrukog povrata. Zakon predvia vie uslova koji moraju biti ispunjeni da bi se uinilac krivinog djela smatrao viestrukim povratnikom. Ti uslovi se odnose na: raniju osuivanost, izvreno krivino djelo, linost uinioca i vremenski razmak izmeu ranije osude i novog krivinog djela. Uslovi koji se odnose na raniju osuivanost. Postoje 3 takva uslova: Uinilac treba da je ranije osuivan 2 ili vie puta. To znai da moraju postojati najmanje 2 osude. Jedinstvena kazna za krivina djela u sticaju smatra se jednom osudom. U obzir dolaze samo osude za krivina djela izvrena sa umiljajem. Ukoliko se osuda odnosi na vie krivinih djela izvrenih u sticaju, barem jedno od tih djela mora biti izvreno sa umiljajem. Da je uinilac bio 2 ili vie puta osuivan na kaznu zatvora od najmanje 1 godinu. Ova kazna mora proizilaziti iz svake osude, to znai da ovaj uslov nee postojati ako je jedna osuda bila npr. zatvor od 8 mjeseci, a druga zatvor od 2 godine. Uslovi koji se odnose na krivino djelo su da je djelo uinjeno sa umiljajem i da je za uinjeno djelo propisana kazna zatvora. Ako uinilac odgovara za vie krivinih djela u sticaju, prvi uslov je ispunjen ako umiljaj postoji bar u odnosu na jedno od izvrenih djela. Uslov koji se odnosi na linost uinioca je da uinilac pokazuje sklonost injenju krivinih djela. Ovaj element je najtee utvrditi. Ustvari se radi o uvjerenju suda koje mora biti zasnovano na odreenim okolnostima. esto vrenje krivinih djela nije apsolutno dovoljan pokazatelj. Uvjerenje o tome treba da se zasniva na sveukupnoj ocjeni linosti uinioca, njegovog naina ivota, ponaanja, pobuda iz kojih su vrena krivina djela, srodnosti izvrenih djela itd. Pri ocjeni hoe li izrei kaznu stroiju od propisane, sud e cijeniti i potrebu da se radi ostvarivanje svrhe kanjavanja izrekne takva kazna. Vremenski razmak izmeu ranije osude i novog krivinog djela Ovaj uslov ispunjen je ako od dana otputanja uinitelja sa izdravanja ranije izreene kazne do izvrenja novog krivinog djela nije proteklo 5 godina. Stroija kazna za sluaj viestrukog povrata ne smije prei dvostruku mjeru propisane kazne ni 15 godina zatvora.

ODMJERAVANJE KAZNE ZA KRIVINA DJELA U STICAJU Idealni i realni sticaj i odmjeravanje kazneNeka zakonodavstva u propisima za odmjeravanje kazne prave razliku izmeu idealnog i realnog sticaja. Ovo razlikovanje bazira se na shvatanju da u sluaju idealnog sticaja prema uiniocu treba blae postupiti nego kad je u pitanju realni sticaj. Smatra da se da je manja drutvena opasnost onog uinioca koji je izvrio jednu radnju i njome povrijedio vie zakonskih propisa, nego onoga koji je izvrio vie radnji krivinih djela. KZ FBiH ne predvia razliito odmjeravanje kazne za djela uinjena u idealnom i realnom sticaju.Naini odmjeravanja kazne za krivina djela u sticaju U krivinom zakonodavstvu uglavnom su prihvaena 3 osnovna naina odmjeravanja kazne za djela u sticaju. Po jednom, jedinstvena kazna se odmjerava na osnovu kazni koje su izreene za pojedina djela. Dakle, izricanju prethodi utvrivanje ili izricanje kazne za svako izvreno krivino djelo. Po drugom nainu, jedinstvena kazna se odmjerava s obzirom na kazne koje su propisane za krivina djela izvrena u sticaju. Pritom je najee zastupljeno rjeenje da se za osnov jedinstvene kazne uzima kazna koja je propisana za najtee izvreno djelo i ona se povisuje uz odgovarajua ogranienja. Trei nain je da se kazna izrie na osnovu sveukupne ocjene izvrenih krivinih djela, u okviru opeg minimuma i maksimuma odreene vrste kazne. U zakonodavstvima koja odreuju da se jedinstvena kazna za krivina djela u sticaju izrie na osnovu pojedinano utvrenih kazni za svako od izvrenih djela, prihvaena su 3 osnovna sistema za odmjeravanje ove kazne. To su: sistem kumulacije, sistem asperacije i sistem apsorpcije. Po sistemu kumulacije za svako od izvrenih krivinih djela utvruje se kazna, a jedinstvena kazna se izrie tako to se saberu pojedinano odmjerene kazne. Jedinstvena kazna jednaka je zbiru pojedinano utvrenih kazni. Sistem kumulacije uglavnom se primjenjuje kad su za krivina djela u sticaju odmjerene novane kazne. Po sistemu asperacije za svako od krivinih djela izvrenih u sticaju utvruje se kazna, pa se najtea od utvrenih kazni poveava uz odreena ogranienja. Dakle, osnov je najtea od utvrenih kazni, to ima odreenih nedostataka kada je u pitanju vrenje veeg broja lakih krivinih djela jer na taj nain neka djela praktino mogu ostati nekanjena. Po sistemu apsorpcije takoe se utvruje kazna za svako krivino djelo izvreno u sticaju, a kao jedinstvena kazna izrie se najtea od utvrenih kazni. Dakle, kazna za najtee izvreno djelo apsorbuje ostale kazne. Ovaj sistem praktino dovodi do toga da se uinilac kanjava samo za najtee od izvrenih krivinih djela, dok ostala djela ostaju nekanjena. Time se izvrilac vie krivinih djela stavlja u povoljniji poloaj od onoga ko je izvrio samo jedno krivino djelo. Odmjeravanje kazne za krivina djela u ticaju po naem pravu Odmjeravanje kazne za krivina djela u sticaju po KZ FBiH realizira se na nain da sud najprije utvruje kazne za svako od uinjenih djela, pa zatim za sva ta djela izrie jedinstvenu kaznu zatvora ili dugotrajnog zatvora. Do primjene sistema apsorpcije dolazi u sluaju da je za neko od krivinih djela u sticaju utvrena kazna dugotrajnog zatvora. U tom sluaju sud e izrei samo kaznu dugotrajnog zatvora. Mada Zakon to izriito ne predvia, do primjene sistema apsorpcije dolazi u jo jednom sluaju, koji bi se mogao nazvati i nunom apsorpcijom. Naime, ako je za neko krivino djelo utvrena kazna zatvora od 6 mjeseci ili vie, a za drugo djelo manje od 30 dana, poto se kazna od preko 6 mjeseci ne moe izricati na dane, ne moe se primijeniti sistem asperacije te kazna od 6 mjeseci ili vie apsorbuje ostale kazne ije trajanje je krae. Osnovni sistem odmjeravanja kazne za krivina djela za koja su utvrene kazne zatvora je sistem asperacije. Njegova primjena dolazi u obzir u 2 sluaja: Ako je za krivina djela u sticaju utvrena kazna zatvora, jedinstvena kazna mora biti vea od svake pojedine utvrene kazne, ali ne smije dostii zbir pojedinanih kazni niti prei 20 godina zatvora. Od navedenog postoji izuzetak u sluaju da su za sva krivina djela u sticaju propisane kazne do 3 godine. Tada jedinstvena kazna ne moe biti vea od 8 godina zatvora. Drugi sluaj primjene sistem asperacije je kada su za krivina djela u sticaju utvrene kazne zatvora i maloljetnikog zatvora. Ta situacija mogua je u sluaju kad je uinilac neka djela izvrio kao maloljetnik, a druga kao punoljetna osoba, pa mu sud za djela izvrena u doba maloljetstva utvrdi kaznu maloljetnikog zatvora, a za djela izvrena u punoljetstvu kaznu zatvora. U ovakvim sluajevima kao jedinstvena kazna izrie se zatvor, s tim to se primjenjuju prethodna pravila o izricanju jedinstvene kazne zatvora. Po sistemu kumulacije, jedinstvena kazna izrie se u 2 sluaja: Prvo, ako je za svako krivino djelo u sticaju utvrena novana kazna, sud e povisiti najviu utvrenu novanu kaznu, ali ona ne smije prei zbir utvrenih kazni niti opi maksimum od 50.000 KM, odnosno 1.000.000 KM ako je jedno ili vie djela izvreno iz koristoljublja. Drugo, ako je za neka krivina djela utvrena kazna zatvora, a za druga novana kazna, sud e izrei jednu kaznu zatvora i jednu novanu kazna, iju visinu e utvrditi prema prethodno navedenim pravilima. Sud e izrei jedinstvenu sporednu kaznu ako je sporedna kazna utvrena makar za jedno krivino djelo u sticaju, a ako je utvrdio vie novanih kazni, izrei e jednu novanu kaznu koja se utvruje po prethodno navedenim pravilima. Za krivina djela u sticaju moe se izrei i sudska opomena, ako za svako od tih djela postoje uslovi za izricanje sudske opomene. U ovakvom sluaju ne primjenjuje se ni jedan od naprijed navedenih sistema odmjeravanja kazne, ve sud jedinstveno cijeni sva izvrena djela i ako to smatra opravdanim za njih izrie sudsku opomenu.

Odmjeravanje kazne osuenoj osobi Pravila o odmjeravanju kazne za djela u sticaju primjenjuju se i u sluaju suenja osobi koja je ve osuena za neko krivino djelo. KZ FBiH u tom pogledu razlikuje 2 situacije: Kad se sudi osuenoj osobi za krivino djelo uinjeno prije nego to je zapoela izdravanje kazne po ranijoj osudi. Ovakvi sluajevi mogui su ako se u vrijeme prvog suenja nije znalo za jo neka izvrena djela ili ako osoba uini jo neko krivino djelo u vremenu izmeu pravosnanosti presude i poetka izdravanja kazne. U takvim sluajevima primjenjuju se pravila o odmjeravanju kazne za djela u sticaju, pri emu se ranije izreena kazna uzima kao ve utvrena. Kazna ili dio kazne koji je osueni u meuvremenu eventualno izdrao uraunava se u izreenu kaznu. Analogna je situacija kad je krivino djelo izvreno za vrijeme trajanja uvjetnog otpusta. Iste odredbe primjenjuju se i za krivino djelo uinjeno za vrijeme izdravanja kazne dugotrajnog zatvora, zatvora ili maloljetnikog zatvora. Meutim, ako se primjenom tih odredbi ne bi mogla ostvariti svrha kanjavanja obzirom na trajanje neizdranog dijela ranije izreene kazne, sud je obavezan da uinitelju izrekne kaznu neovisno od ranije izreene kazne. Npr. ako osuenik na 15 godina zatvora nakon 12 izdranih godina uini krivino djelo za koje se odmjeri kazna od 10 godina, primjenom pravila o odmjeravanju kazne za djela u sticaju on bi praktino ostao nekanjen za to novo krivino djelo jer se ne moe izrei jedinstvena kazna zatvora due od 15 godina. Osuenik koji za vrijeme izdravanja kazne lienja slobode uini krivino djelo za koje se propisuje novana kazna ili zatvor do jedne godine, kanjava se disciplinski. Uraunavanje pritvora i ranije kaznePritvor je mjera koja se u krivinom postupku primjenjuje radi obezbjeenja prisustva okrivljenog i uspjenog voenja krivinog postupka. U odreenim sluajevima pritvor se odreuje i radi obezbjeenja izvrenja kazne koja je ve izreena uiniocu krivinog djela. Dakle, pritvor ne predstavlja kaznu ve procesnu mjeru iji osnovni smisao je da osigura uspjeno odvijanje krivinog postupka. Postoje razliita miljenja o tome da li trajanje pritvora treba uraunati u izreenu kaznu. Po jednom miljenju, pritvor uvijek treba uraunati u izreenu kaznu jer bi u suprotnom uinilac faktiki izdrao duu kaznu od one na koju je osuen. Drugo miljenje polazi od toga da okrivljeni esto svojim dranjem izaziva potrebu da se prema njemu odredi pritvor, dakle na odreeni nain je kriv za preduzimanje ove mjere. Zbog toga treba ovlastiti sud da u svakom konkretnom sluaju odlui da li e pritvor biti uraunat u izreenu kaznu ili ne. Preovladava shvatanje da se trajanje pritvora moe uraunati samo u kaznu izreenu za djelo povodom kojeg je pritvor odreen. U naem krivinom pravu , vrijeme provedeno u pritvoru, kao i svako lienje slobode u vezi sa krivinim djelom, obavezno se uraunava u izreenu kaznu lienja slobode i novanu kaznu. Pod svakim drugim lienjem slobode podrazumijeva se npr.zatvaranje uinioca djela do privoenja istranom sudiji, vrijeme provedeno na posmatranju u odgovarajuoj zdravstvenoj ustanovi, izdrana kazna ili dio kazne u inostranstvu i sl. Pored navedenog, mogue je da neka osoba bude kanjena za prekraj, privredni prijestup ili povredu vojne discipline, a da se istoj osobi kasnije sudi za krivino djelo ija obiljeja obuhvataju i obiljeja prekraja, privrednog prijestupa, odnosno povrede vojne discipline. U takvom sluaju se u kaznu izreenu za krivino djelo uraunava zatvor, vojniki pritvor ili novana kazna koji su ve izdrani odnosno plaeni za pomenuti prekraj, privredni prijestup ili povredu vojne discipline. Pri svakom uraunavanju, dan lienja slobode izjednaava se sa iznosom od 50 KM.

UVJETNA OSUDA I SUDSKA OPOMENA Ope napomene o uvjetnoj osudi i sudskoj opomeniU nekim zakonodavstvima, uvjetna osuda sastoji se u nametanju odreenih obaveza uiniocu krivinog djela i njegovom stavljanju pod nadzor odgovarajue slube, sa mogunou da mu se za izvreno djelo izrekne kazna ukoliko se ne pridrava nametnutih obaveza. U drugim zakonodavstvima uvjetna osuda znai odlaganje izvrenja izreene kazne, pod uvjetom da osueni ne izvri novo krivino djelo i da ispuni druge obaveze koje mu odredi sud. Sudska opomena je mjera upozorenja uinioca o nedozvoljenosti njegovog ponaanja, sa stavljanjem u izgled izricanja kazne ako se ponovi vrenje krivinog djela.

Uvjetna osuda i sudska opomena imaju niz zajednikih karakteristika: U osnovi se radi o mjerama opomene za izvreno djelo i upozorenja uiniocu da vie ne vri krivina djela. Njihovom primjenom se uinilac po pravilu ne liava, niti mu se ograniavaju slobode i prava; Uvjetna osuda i sudska opomena po pravilu se primjenjuju prema uiniocima lakih krivinih djela. Njihova zajednika kriminalno-politika svrha je da poslue kao supstituti za kratkotrajne kazne zatvora; Obje mjere orijentirane su ka uiniocu krivinih djela, a njihovom primjenom prvenstveno se nastoji vaspitno djelovati na uinioca da ne ponovi djelo; Polazei od stanovita da na graane antikriminalno djeluje i sama mogunost izlaenja pred sud, proizilazi da uvjetna osuda i sudska opomena objedinjuju ciljeve generalne i specijalne prevencije; Uvjetna osuda i sudska opomena imaju izrazito humanistiki karakter. Radi se o najblaim krivinim sankcijama.Uvjetna osuda u naem krivinom pravu Koncepcija uvjetne osude u naem pravu se u izvjesnoj mjeri oslanja na rjeenja prihvaena u anglosaksonskom i evropskom pravu, ali nije identina ni sa jednim od tih sistema. Kao i u anglosaksonskom sistemu, u naem pravu je uvjetna osuda odlaganje izricanja kazne uiniocu krivinog djela. Prema tome, radi se o upozorenju uz prijetnju kaznom, a ne o osudi na kaznu. Meutim, izmeu anglosaksonskog i naeg sistema postoje 2 bitne razlike: U anglosaksonskom sistemu uvjetna osuda se sastoji u stavljanju pod nadzor i sama prijetnja kaznom ne postoji kao samostalna krivina sankcija. U naem sistemu uvjetna osuda moe ali ne mora biti praena zatitnim nadzorom, tako da je mogue izrei samo prijetnju kaznom. U anglosaksonskom sistemu uiniocu se prijeti kaznom koja nije unaprijed odreena, ve se u sluaju potrebe ta kazna naknadno utvruje u posebnom sudskom postupku. U naem pravu prijetnja kaznom je odreena. Utvrivanje kazne prilikom izricanja uvjetne osude u naem pravu slino je evropskom sistemu uvjetne osude. Razlika je u tome to se u evropskom sistemu uiniocu izrie kazna, dok se u naem sistemu kazna samo utvruje, a izrie se tek ako doe do opoziva uvjetne osude. Ova razlika je znaajna prvenstveno zbog toga to izricanje kazne u uvjetnoj osudi dovodi do zakljuka da je u pitanju osuda na kaznu, ime uvjetna osuda gubi karakter samostalne krivine sankcije. Uvjeti za izricanje uvjetne osude : Uvjetna osuda moe se izrei kad je uinitelju utvrena kazna zatvora od 2 godine ili novana kazna Za krivina djela za koja se moe izrei kazna zatvora od 10 godina ili tea kazna uvjetna osuda se moe izrei samo ako je kazna iz prethodnog stava utvrena ublaavanjem zakonom propisane kazne Uvjetna se osuda ne moe izrei za krivina djela za koje se ni ublaavanjem kazne ne moe izrei kazna zatvora laka od 1 godine Ako je uinitelju utvrena i kazna zatvora i novana kazna, uvjetna osuda moe se izrei za obje kazne ili samo za kaznu zatvora Sigurnosne mjere izreene uz uvjetnu osudu izvravaju se. Uvjeti pod kojim se izrie uvjetna osuda Odluka o uvjetnoj osudi mora uvijek sadavati obavezu osuenog da za vrijeme koje mu odredi sud ne ponovi vrenje krivinog djela. Ukoliko osueni ne ispuni ovaj uvjet, to je osnov za obavezno ili fakultativno opozivanje uvjetne osude. Osim prethodnog, obaveznog uvjeta, sud moe uvjetno osuenom odrediti da ispuni i neke druge uvjete. Ti fakultativni uvjeti se u krivinopravnoj teoriji dijele na ope i posebne. Opi fakultativni uvjeti su oni koji se mogu postaviti u svakoj uvjetnoj osudi, neovisno o krivinom djelu i uiniocu. Takvi uvjeti su: povrat imovinske koristi pribavljene vrenjem KD i naknada prouzrokovane tete. Imovinska korist pribavljena izvrenjem krivinog djela obavezno se oduzima od uinioca, te je sud duan izrei ovu mjeru kad su ispunjeni zakonski uvjeti njene primjene. Posebni fakultativni uvjeti se po svojoj sadrini vezuju ili za linost uinioca, ili za prirodu izvrenog djela, npr: lijeenje u odgovarajuoj zdravstvenoj ustanovi, posjeivanje odgovarajuih psiholokih ili drugih savjetovalita, izmirenje dospjelih obaveza i uredno plaanje izdravanja itd. Uvjetno osuenom licu mogu se postaviti samo oni fakultativno postavljeni uvjeti koji su predvieni Zakonom. U presudi kojom se izrie uvjetna osuda odreuju se i rokovi za ispunjenje obaveza. Taj rok se naziva vrijeme provjeravanja, s tim to rok za neizvrenje novog KD ne moe biti krai od jedne niti dui od pet godina. Dejstvo uvjetne osude Dejstva uvjetne osude sastoje se u slijedeem: Uvjetna osuda upisuje se u kaznenu evidenciju i ukoliko nije opozvana, brie se nakon jedne godine od isteka vremena provjeravanja; Pri odmjeravanju kazne ranija uvjetna osuda moe se uzeti kao oteavajua okolnost; Mjera oduzimanja imovinske koristi pribavljene krivinim djelom izrie se i u sudskoj odluci kojom je izreena uvjetna osuda; Uz uvjetnu osudu se osuenom mogu izrei i odreene mjere bezbjednosti: zabrana upravljanja motornim vozilom, oduzimanje predmeta, obavezno lijeenje alkoholiara i narkomana itd. Posebna obiljeja uvjetne osude su: uvjetna osuda posebno je namijenjena iskljuivo punoljetnim uiniocima krivinih djela; uvjetna osuda ne povlai pravne posljedice osude. Opozivanje uvjetne osudeZakon poznaje 3 razloga zbog kojih se uvjetna osuda moe opozvati: izvrenje novog krivinog djela za vrijeme roka provjeravanja; ranije izvreno krivino djelo; neispunjenje odreenih obaveza. U sluaju izvrenja novog krivinog djela za vrijeme roka provjeravanja, opozivanje uvjetne osude moe biti obavezno ili fakultativno. Uvjetna osuda se obavezno opoziva ako uvjetno osueni izvri krivino djelo (ili vie KD u sticaju) za koje mu bude izreena kazna zatvora od 2 godine ili tea kazna. Ako je za vrijeme provjeravanja uvjetno osuenom izreena kazna zatvora manja od 2 godine, ili novana kazna, sud moe ali ne mora opozvati uvjetnu osudu. Meutim, sud mora opozvati uvjetnu osudu, odnosno vezan je zabranom izricanja uvjetne osude, ako uinitelju za krivina djela utvrena u uvjetnoj osudi i nova krivina djela treba izrei kaznu zatvora u trajanju od vie od 2 godine. Kad je sud opozvao uvjetnu osudu, za sva izvrena krivina djela izrie jedinstvenu kaznu primjenom odredaba o odmjeravanju kazne za krivina djela u sticaj. Pritom se kazna iz opozvane uvjetne osude uzima kao utvrena. Ako sud ne opozove ranije izreenu uvjetnu osudu, za novo krivino djelo moe izrei uvjetnu osudu ili kaznu. Ako sud odlui ponovo izrei uvjetnu osudu, utvrdie jedinstvenu kaznu primjenom odredaba o odmjeravanju kazne za krivina djela u sticaju. Vrijeme provjeravanja u novoj uvjetnoj osudi ne moe biti krae od jedne niti due od 5 godina, a proteklo vrijeme provjeravanja iz prethodne uvjetne osude se ne uraunava u vrijeme predvieno novom uvjetnom osudom. Vrijeme se rauna od dana pravosnanosti presude. Sudska opomena izreena uvjetno osuenom u vrijeme provjeravanja, ne predstavlja osnov za opoziv uvjetne osude. Ranije izvreno krivino djelo je fakultativni osnov za opozivanje uvjetne osude. Ovdje se radi o krivinom djelu izvrenom prije izricanja uvjetne osude, a za koje se nije znalo. Sud e opozvati uvjetnu osudu ako ocijeni da ne bi bilo osnova za izricanje uvjetne osude da se znalo za to djelo. U sluaju opoziva, sud izrie jedinstvenu kaznu u skladu sa odredbama o odmjeravanju kazne za krivina djela u sticaju. Neispunjenje obaveza koje su nametnute uvjetno osuenom takoer je fakultativni osnov za opozivanje uvjetne osude. Donoenju sudske odluke u ovakvom sluaju prethodi ispitivanje razloga zbog kojih uvjetno osueni nije ispunio nametnute obaveze u datom roku. Zavisno od toga sud moe donijeti neku od slijedeih odluka: ako utvrdi da uvjetno osueni iz opravdanih razloga ne moe ispuniti nametnutu obavezu, sud je moe ukinuti ili je zamijeniti nekom drugom obavezom koja takoer mora biti predviena u Zakonu; ako utvrdi da uvjetno osueni moe ispuniti obavezu, ali da rok ispunjenja nije realno odreen, sud moe u okviru vremena provjeravanja produiti rok za njeno ispunjenje; moe opozvati uvjetnu osudu. Ovu odluku sud e posebno donijeti ako je prethodno dolazilo do produavanja roka za ispunjenje obaveze ili njene zamjene sa drugom, pa i pored toga osueni bez opravdanih razloga nije ispunio nametnutu obavezu. Rok u kome se moe opozvati uvjetna osuda je vrijeme provjeravanja. Ako u tom vremenu osueni uini krivino djelo koje povlai opoziv uvjetne osude, a to je presudom utvreno nakon isteka roka provjeravanja, uvjetna osuda moe se opozvati najkasnije u roku od 1 godine od dana kad je proteklo vrijeme provjeravanja. Rok od 1 godine po isteku vremena provjeravanja vai i u sluaju neispunjenja odreenih obaveza od strane uvjetno osuenog. Odluku o opozivanju uvjetne osude u formi presude donosi sud koji je sudio u prvom stepenu. U njoj se moraju utvrditi osnov za opozivanje i razlozi kojima se sud rukovodio da opozove uvjetnu osudu, ako se radi o fakultativnom opozivu.Uvjetna osuda sa zatitnim nadzoromUvjetna osuda sa zatitnim nadzorom je samo poseban oblik uvjetne osude, to znai da vae iste odredbe za odreivanje i opoziv ove mjere, kao i sadraj osnovnog oblika uvjetne osude, s tim to sud moe odrediti da se uinitelj kome je izreena uvjetna osuda stavi pod zatitni nadzor ako smatra da e se uz tu mjeru bolje ostvariti svrha uvjetne osude, imajui u vidu linost uinoca i okolnosti izvrenja djela. Zatitni nadzor obuhvata mjere pomoi, skrbi, nadzora i zatite. Te mjere predviene su Zakonom, a mogu biti: lijeenje u odgovarajuoj zdravstvenoj ustanovi; uzdravanje od upotrebe alkohola ili opojnih droga; posjeivanje odreenih psiholokih i drugih savjetovalita i postupanje po njihovim zahtjevima; osposobljavanje za odreeno zanimanje; prihvatanje zaposlenja koje odgovara strunoj spremi i sposobnostima uinitelja; raspolaganje plaom i drugim prihodima ili imovinom na primjeren nain i u skladu sa branim, odnosno porodinim obavezama. Prilikom izbora obaveza sud je obavezan da naroito uzme u obzir godine starosti uinitelja, njegovo ope zdravstveno i duevno stanje, sklonosti i navike u nainu voenja ivota, pobude iz kojih je uinio krivino djelo i ponaanje nakon injenja krivinog djela, raniji ivot, line i porodine prilike i druge okolnosti od znaaja za izbor mjera zatitnog nadzora i njihovo trajanje. Trajanje zatitnog nadzora kree se u okviru trajanja vremena provjeravanja, s tim to ne moe biti krae od 6 mjeseci, niti due od 2 godine. Ako u toku trajanja zatitnog nadzora sud utvrdi da je ispunjena svrha ove mjere, moe ukinuti zatitni nadzor prije proteka odreenog vremena. Ako osueni ne ispunjava obaveze koje mu je sud odredio, sud ga moe opomenuti, moe ranije obaveze zamijeniti drugima, produiti trajanje zatitnog nadzora u okviru vremena provjeravanja ili opozvati uvjetnu osudu. Opozivanjem uvjetne osude zatitni nadzor se automatski ukida.

SUDSKA OPOMENA Pojam i znaaj sudske opomeneSudska opomena je specifina krivina sankcija koja se pod odreenim zakonskim uvjetima moe izrei punoljetnom i krivino odgovornom uiniocu krivinog djela. Uslovi za izricanje sudske opomene su izvreno krivino djelo i utvrena krivina odgovornost uinioca. Izricanjem sudske opomene uiniocu se upuuje prijekor za izvreno djelo i istovremeno upozorenje da e se prema njemu ako ponovo izvri djelo primijeniti stroija krivna sankcija. Moe se rei da je sudska opomena posebna vaspitna mjera za punoljetne uinioce krivinih djela.

Uvjeti za izricanje sudske opomeneDva su naelna uvjeta za izricanje sudske opomene: da je za izvreno djelo propisana kazna zatvora do jedne godine ili novana kazna i da je djelo uinjeno pod takvim olakavajuim okolnostima koje ga ine osobito lakim. Drugi uvjet je faktiko pitanje koje sud utvruje u svakom konkretnom sluaju uzimajui u obzir okolnosti koje se odnose na uinioca ili djelo. Uopteno reeno, ukupnost ovih okolnosti treba ukazivati da je djelo po znaaju ispod prosjeka u kome se to djelo najee javlja, ali da ipak ne postoje uvjeti za primjenu instituta djela malog znaaja. Uvjeti za izricanje sudske opomene postavljeni su kumulativno, ali sud nije obavezan izrei sudsku opomenu i u situaciji kad su ispunjena oba uvjeta. Sud je pri odluivanju da li e izrei sudsku opomenu duan voditi rauna o svrsi sudske opomene i posebno uzeti u obzir okolnosti vezane za djelo i uinioca. Izuzetno, sudska opomena se moe izrei i kad je propisan zatvor do 3 godine, ali za odreena krivina djela i pod uvjetima predvienim zakonom. Sudska opomena moe se izrei i za vie krivinih djela u sticaju, ako su za svako od tih djela ispunjena 2 prethodno navedena uvjeta.

Dejstva sudske opomene i njena posebna obiljeja Karakteristike i pravna dejstva sudske opomene ogledaju se u slijedeem: sudska opomena izrie se rjeenjem; uz sudsku opomenu mogu se izrei mjere sigurnosti zabrana upravljanja motornim vozilom i oduzimanje predmeta; oduzimanje imovinske koristi izrie se i kad je uiniocu krivinog djela izreena sudska opomena; uinilac kome je izreena sudska opomena ima status osuivanog lica, te mu se izreena sudska opomena moe uzeti kao oteavajua okolnost pri odmjeravanju kazne za novo krivino djelo; izreena opomena unosi se u kaznenu evidenciju i iz nje se brie ako osueni u roku od jedne godine od dana pravosnanosti sudske odluke ne uini novo krivino djelo; sudska opomena ne moe biti osnov za nastupanje pravnih posljedica osude; ne moe se izrei sudska opomena vojnim licima se za krivina djela protiv oruanih snaga sudska opomena ne moe se izrei ni maloljetnom uiniocu krivinog djela.

MJERE SIGURNOSTIOsnov primjene mjera sigurnosti Neke osobe usljed duevne poremeenosti nisu sposobne pravilno procijeniti svoje ponaanje niti shvatiti pravni znaaj kazne. S druge strane, meu uiniocima krivinih djela nailazi se i na takve linosti koje imaju formiranu sklonost ka vrenju krivinih djela. U odnosu na ove dvije kategorije delikvenata treba umjesto kazne primjenjivati posebne mjere drutvene zatite. Kasnije, pod uticajem kriminolokih saznanja o uzrocima kriminaliteta i mjerama za njihovo suzbijanje, sistem mjera bezbjednosti je proiren. Osnov za primjenu mjera sigurnosti postaje opasnost od ponovnog vrenja krivinih djela. Ona ne mora proizilaziti samo iz duevno anormalnog stanja ili sklonosti ka vrenju krivinih djela, ve i iz drugih karakteristika linosti (sklonost ka pretjeranoj upotrebi alkohola ili opojnih sredstava) ili nekih okolnosti koje su imale poseban uticaj na pojedine uinioce.

Mjere sigurnosti i kazna Zajednike karakteristike mjere sigurnosti i kazne su: svrha kazne i mjere sigurnosti je zatita drutva od kriminaliteta, spreavanje uinioca da u budunosti vri krivina djela i njegovo popravljanje; osnov za izricanje kazne i mjere sigurnosti jeste uinjeno krivino djelo; i sa jednom i sa drugom krivinom sankcijom mogu se ograniiti slobode i prava uinioca KD; odreenost u zakonu; izricanje od strane suda. Razlike izmeu kazne i mjere sigurnosti: Neposredni ciljevi kazne i mjere sigurnosti su razliiti. Kaznom se ostvaruju ciljevi generalne i specijalne prevencije, u emu odreeni udio ima i zastraujua mo kazne. Mjera sigurnosti za neposredni cilj ima specijalnu prevenciju i nema zastraujui ve terapeutski sadraj. Mada se i kazna i mjera sigurnosti izriu u vezi sa krivinim djelom, uticaj djela je pritom razliit. Kazna je reakcija na zloin i time usmjerena prema dogaaju iz prolosti. Mjera sigurnosti je usmjerena ka budunosti iji osnovni smisao je da se otkloni opasno stanje uinioca. Kazna se uvijek izrie na odreeno vrijeme, dok se vrijeme trajanja mjere sigurnosti ne mora uvijek unaprijed odrediti jer se u odreenim sluajevima ne moe predvidjeti koliko je vremena potrebno da bi se uinilac izlijeio, odnosno da bi se otklonile njegove navike. Uinilac kaznu osjea kao zlo koje mu se ini zbog izvrenog djela, a mjeru sigurnosti ne. U odnosu na kazne, mjere sigurnosti imaju karakter dopunske krivine sankcije. Po pravilu se izriu uz kaznu i izvravaju nakon kazne ili paralelno sa kaznom.Klasifikacija mjera sigurnostiS obzirom na pravna dobra koja pogaa primjena mjera sigurnosti mjere sigurnosti se klasificiraju na personalne i realne. Personalne mjere sigurnosti pogaaju linost uinioca krivinog djela. Njihovom primjenom se uinilac liava ili ograniava u nekim linim slobodama i pravima. Realne mjere se odnose na imovinu uinioca i njima se uinilac liava nekog imovinskog prava. Prema svrsi primjene, mjere sigurnosti se dijele na eliminatorne, kurativne (vaspitne) i preventivne. Eliminatorne su mjere sigurnosti koje obuhvataju liavanje slobode. Njihov cilj je da ponovno vrenje krivinih djela sprijee kroz izolaciju uinioca krivinog djela iz drutva i njihovo popravljanje primjenom odreenog institucionalnog tretmana. Primjenjuju se prema multirecidivistima i delikventima iz navike. Kurativne (vaspitne) mjere se sastoje u odgovarajuem medicinskom tretmanu u zdravstvenoj ustanovi ili u tretmanu na slobodi pod nadzorom. Primjenjuju se prvenstveno prema anormalnim delikventima, alkoholiarima i narkomanima. Preventivne mjere sigurnosti obuhvataju ograniavanje nekih prava uinioca u cilju spreavanja vrenja novih krivinih djela. Tu spadaju npr. zabrana boravka u odreenom mjestu, oduzimanje predmeta i sl. Po formalnom kriteriju, mjere sigurnosti se mogu podijeliti na one koje obuhvataju liavanje slobode i ostale mjere sigurnosti.

Mjere sigurnosti u naem krivinom pravu KZ FBiH (l.61) predvia slijedee mjere sigurnosti: obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi; obavezno psihijatrijsko lijeenje na slobodi; obavezno lijeenje narkomana i alkoholiara; zabrana vrenja poziva, djelatnosti ili dunosti; zabrana upravljanja motornim vozilom; oduzimanje predmeta; protjerivanje stranca iz zemlje.Primjenom mjera sigurnosti treba da se ostvari opa svrha krivinih sankcija suzbijanje djelatnosti kojima se ugroavaju pravna dobra zatiena krivinim zakonodavstvom. U okviru ove ope svrhe, mjere sigurnosti imaju za cilj da se otklone stanja ili uvjeti koji mogu uticati da uinilac ubudue vri krivina djela. Dakle, cilj je da se otklone stanja vezana za linost uinioca ili odreeni uvjeti koji mogu uticati na uinioca da ubudue vri krivina djela.

Opa pravila o primjeni mjera sigurnosti Mjere sigurnosti su vrsta krivine sankcije. Za njih vai naelo zakonitosti, tj. mogu se izrei samo mjere koje su izriito propisane u Zakonu. Izriu se samo uiniocima krivinih djela. Najvei broj izrie se krivino odgovornim uiniocima, ali neke od njih mogu se izricati i uiniocima koji su u vrijeme izvrenja djela bili neuraunljivi ili bitno smanjeno uraunljivi. Osim navedenih, pri izricanju mjera sigurnosti primjenjuju se jo neka zakonska pravila koja su iskljuivo vezana za ovu vrstu sankcija: Uiniocu krivinog djela sud moe izrei mjeru sigurnosti samo kad su ispunjeni zakonom predvieni uvjeti za njenu primjenu. Odredbama o svrsi mjera sigurnosti KZ odreuje ope uvjete za njihovu primjenu, a uz svaku mjeru sigurnosti propisuju se posebni uvjeti. Izricanje mjera sigurnosti u naelu je fakultativno. Izuzeci su obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi i obavezno psihijatrijsko lijeenje na slobodi, koje se obavezno izriu neuraunljivim ili smanjeno uraunljivim uiniocima kad su ispunjeni zakonski uvjeti. Uiniocu krivinog djela moe se izrei jedna ili vie mjera sigurnosti, bez obzira na broj KD. Mjere sigurnosti u naelu nisu samostalne krivine sankcije, ve se izrilu uz neku drugu sankciju. Izuzetak su ponovo obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi i obavezno psihijatrijsko lijeenje na slobodi, koje se neuraunljivom uiniocu krivinog djela izriu samostalno. Uz te mjere se mogu izrei zabrana vrenja poziva djelatnosti ili dunosti, zabrana upravljanja motornim vozilom i oduzimanje predmeta. Obavezno lijeenje narkomana i alkoholiara, zabrana upravljanja motornim vozilom i oduzimanje predmeta mogu se izrei uz svaku krivinu sankciju, pa i uz osloboenje od kazne. Zabrana vrenja poziva djelatnosti ili dunosti i protjerivanje stranca iz zemlje mogu se izrei ako je uiniocu izreena kazna ili uvjetna osuda. Odreene mjere sigurnosti mogu se izrei i maloljetnom uiniocu krivinog djela. Mjere sigurnosti zabrana vrenja poziva, djelatnosti ili dunosti i zabrana upravljanja m/v kreu se u odreenom trajanju. Amnestija i pomilovanje po pravilu ne obuhvataju mjere sigurnosti. Izuzetak su zabrana poziva djelatnosti i dunosti, zabrana upravljanja m/v kad je izreena profesionalnom vozau ili protjerivanje stranca iz zemlje. Obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi Kao i sve druge krivine sankcije, ova mjera sigurnosti moe se izrei samo povodom izvrenog krivinog djela. Uz to je potrebno da budu ispunjeni i drugi zakonom predvieni uvjeti : Kod uinioca krivinog djela treba u vrijeme izvrenja krivinog djela postojati stanje neuraunljivosti ili bitno smanjene uraunljivosti. Ukoliko to stanje nastane nakon izvrenja krivinog djela, mjera se ne moe izrei bez obzira to stanje njegove linosti ukazuje na opasnost daljeg vrenja krivinih djela i potrebu lijeenja. Uinilac mora biti opasan po okolinu. Pod tim se po pravilu podrazumijeva vjerovatnoa da e, s obzirom na svoje duevno stanje, i dalje vriti krivina djela. Postojanje ove opasnosti mora se utvrivati u svakom konkretnom sluaju. Otklanjanje opasnog stanja kod uinioca mora da iziskuje njegovo lijeenje i uvanje u odgovarajuoj zdravstvenoj ustanovi. Po svojoj prirodi ovaj uvjet je takav da njegovo postojanje sud moe utvrditi samo na osnovu strunog miljenja ljekara. Svrha ove mjere je lijeenje uinioca i otklanjanje opasnog stanja njegove linosti. Sud ne odreuje unaprijed vrijeme njenog trajanja jer je nemogue unaprijed predvidjeti vrijeme potrebno za ostvarenje te svrhe. Sud prati izvrenje mjere i zavisno od njenog uspjeha donosi odluku o obustavi izvrenja. Pritom je za obustavu izvrenja dovoljno da je zdravstveno stanje uinioca toliko poboljano da on vie nije opasan po okolinu. Obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi moe se izrei samostalno ili uz kaznu. Neuraunljivom uiniocu izrie se samostalno, a uiniocu u stanju bitno smanjene uraunljivosti uz kaznu. Ukoliko se izrie uz kaznu, prvo se izvrava mjera sigurnosti pa tek nakon obustave njenog izvrenja pristupa se izvrenju kazne. Pritom se vrijeme provedeno u zdravstvenoj ustanovi uraunava u vrijeme trajanja kazne. Ukoliko je vrijeme provedeno u zdravstvenoj ustanovi krae od izreene kazne, sud moe odrediti da se osueni uputi na izdravanje ostatka kazne ili da se pusti na uvjetni otpust. Pri donoenju odluke o tome, sud je obavezan da naroito uzme u obzir uspjeh lijeenja osuenog, njegovo zdravstveno stanje, vrijeme provedeno u zdravstvenoj ustanovi i ostatak kazne koju osueni nije izdrao.

Obavezno psihijatrijsko lijeenje na slobodi Smisao ove mjere je da se lijeenjem uinioca sprijei ponovno vrenje krivinog djela, ali bez njegove izolacije iz drutva. Zakon razlikuje 2 situacije, zavisno od toga da li se mjera izrie neuraunljivom uiniocu, ili uiniocu koji je bio u stanju bitno smanjene uraunljivosti. Uiniocu koji je djelo izvrio u stanju neuraunljivosti, obavezno psihijatrijsko lijeenje na slobodi moe se izrei u 2 sluaja: Sud e izrei ovu mjeru ako utvrdi da je uinilac opasan po svoju okolinu, a za otklanjanje ove opasnosti dovoljno je njegovo lijeenje na slobodi. Ako je uiniocu bila izreena mjera obaveznog psihijatrijskog lijeenja i uvanja u zdravstvenoj ustanovi, ako sud na osnovu rezultata lijeenja utvrdi da uvanje u zdravstvenoj ustanovi nije vie potrebno, ali da je potrebno lijeenje na slobodi. Uiniocu koji je u vrijeme izvrenja krivinog djela bio u stanju bitno smanjene uraunljivosti, ova mjera sigurnosti moe se izrei samo ako mu je prethodno uz kaznu bila izreena i mjera obaveznog psihijatrijskog lijeenja i uvanja u zdravstvenoj ustanovi, pa mu je sud, obustavljajui izvrenje te mjere, odredio uvjetni otpust. Obavezno lijeenje na slobodi ne moe trajati due od 2 godine. Ako se uinilac ne podvrgne lijeenju na slobodi ili ga samovoljno napusti, sud moe izrei obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi. Ovako sud moe postupiti i ako ocijeni da je i pored lijeenja na slobodi uinilac postao toliko opasan po okolinu da je uvanje u zdravstvenoj ustanovi neophodno.

Obavezno lijeenje narkomana i alkoholiaraMjeru obaveznog lijeenja narkomana i alkoholiara sud moe (nije obavezan) izrei punoljetnom uiniocu krivinog djela, ako su uz postojanje krivine odgovornosti ispunjeni slijedei kumulativno postavljeni uvjeti: Krivino djelo treba biti uinjeno usljed zavisnosti od stalne upotrebe opojnih droga ili alkohola; Treba postojati opasnost da e uinilac usljed te ovisnosti i dalje vriti krivina djela; Ova mjera sigurnosti moe se izrei samo ako je uiniocu izreena kazna ili uvjetna osuda. Ova mjera izvrava se na slobodi ako je izreena uz uvjetnu osudu, sudsku opomenu ili osloboenje od kazne. Ako se uinilac bez opravdanog razloga ne podvrgne lijeenju na slobodi, sud moe odrediti da se mjera prinudno izvri u zdravstvenoj ili drugoj specijaliziranoj ustanovi. Ukoliko je uiniocu izreena uvjetna osuda, sud tu osudu moe opozvati i tada se mjera izvrava uz kaznu koja je bila utvrena uvjetnom osudom. Sud je duan da uz obavezu podvrgavanja uinioca lijeenju na slobodi odredi i ustanovu u kojoj e se to lijeenje sprovoditi. Sud obustavlja izvrenje mjere kad utvrdi da je prestala potreba za lijeenjem, a ukupno trajanje ne moe biti due od 2 godine. Ako je mjera izreena uz kaznu zatvora, vrijeme provedeno u ustanovi za lijeenje uraunava se u kaznu.

Zabrana vrenja poziva, djelatnosti ili dunosti Zabranom moe biti obuhvaeno vrenje odreenog poziva, samostalne djelatnosti ili dunosti vezane za upravljanje, koritenje, raspolaganje ili uvanje povjerene imovine. Pod pozivom se po pravilu podrazumijevaju djelatnosti kojima se drugima prua struna pomo, a za ije je vrenje potrebna odgovarajua struna kvalifikacija. Takve su npr. ljekarska, advokatska, nastavnika i sline djelatnosti. Samostalne djelatnosti najee imaju karakter strunih usluga koje vre graani koristei sredstva u privatnoj svojini. Dunosti koje se odnose na povjerenu imovinu prvenstveno obuhvataju djelatnosti u dravnim organima, javnim preduzeima i sl. Ova mjera moe se izrei samo onim osobama koja imaju posebna ovlatenja u pogledu raspolaganja povjerenom imovinom.

Uvjeti za izricanje mjere zabrane vrenja poziva, djelatnosti ili dunosti su: Da je uiniocu za izvreno djelo izreena kazna, uvjetna osuda ili mjera sigurnosti obaveznog psihijatrijskog lijeenja (u ustanovi ili na slobodi). Da je uinilac zloupotrijebio svoj poziv, vrenje djelatnosti ili dunosti radi izvrenja krivinog djela. Dakle, izmeu izvrenog djela i zloupotrebe dunosti mora postojati uzroni odnos. Da se opravdano moe smatrati da bi dalje vrenje djelatnosti od strane uinioca bilo opasno. Drugi i trei uvjet su alternativno postavljeni. Vrijeme trajanja zabrane ne moe biti krae od jedne niti due od 10 godina, raunajui od dana pravosnanosti odluke. Pritom se vrijeme provedeno u zatvoru, odnosno zdravstvenoj ustanovi za uvanje i lijeenje ne uraunava u vrijeme trajanja ove mjere.

Zabrana upravljanja motornim vozilima Zabrana upravljanja moe biti izreena za m/v odreene vrste ili kategorije. Zakonski uvjeti za izricanje ove mjere su: Uinilac treba da je izvrio krivino djelo kojim se ugroava javni saobraaj; Uiniocu treba biti izrelena kazna, uvjetna osuda ili sudska opomena. Mjera se moe izrei i uiniocu koji je proglaen krivim, ali je osloboen od kazne, kao i neuraunljivom uiniocu uz mjeru obaveznog psihijatrijskog lijeenja (u zdravstvenoj ustanovi ili na slobodi). Da okolnosti pod kojima je djelo izvreno ili ranija krenja saobraajnih propisa od uinitelja pokazuju da je opasno da on upravlja vozilom odreene vrste ili kategorije. to se tie ranijih krenja saobraajnih propisa, ovdje nije bitno da li je to krenje bilo kvalificirano kao saobraajni prekraj ili krivino djelo, odnosno da li je za to krenje bio kanjavan ili ne. Izricanje mjere je fakultativno. U ocjeni da li e izrei ovu mjeru, sud moe cijeniti svaku okolnost koju smatra znaajnom, ali za Zakon obavezuje da pritom naroito uzme u obzir da li je uinilac voza m/v po zanimanju. Ako se radi o profesionalnom vozau, izricanje ove mjere automatski znai i zabranu vrenja njegove profesionalne djelatnosti. Zabrana upravljanja m/v ne moe trajati krae od 3 mjeseca ni due od 5 godina, raunajui od dana pravosnanosti odluke. Vrijeme provedeno u zatvoru, odnosno zdravstvenoj ustanovi za uvanje i lijeenje se ne uraunava u vrijeme trajanja ove mjere.

Oduzimanje predmeta Primjenom ove mjere uiniocu se oduzimaju predmeti koji su upotrijebljeni ili su bili namijenjeni za izvrenje krivinog djela, ili predmeti koji su nastali izvrenjem krivinog djela, a koji su vlasnitvo uinitelja. U svakom konkretnom sluaju sud mora utvrditi da se radi o predmetu namijenjenom za izvrenje krivinog djela ili predmetu nastalom izvrenjem krivinog djela. Predmeti se mogu oduzeti i ako nisu vlasnitvo uinioca krivinog djela, ako to zahtijevaju interesi ope sigurnosti ali time se ne dira u prava treih osoba na naknadu tete od uinitelja. Primjena mjere je naelno fakultativna, a zakonom se moe odrediti i obavezno oduzimanje predmeta u nekim sluajevima. Od ove mjere treba razlikovati privremeno oduzimanje predmeta kao mjeru u krivinom postupku.

Protjerivanje stranca iz zemljeSmisao ove mjere je da se strani dravljanin sprijei da ubudue ini krivina djela u FBiH. Postoje 2 uvjeta koja se moraju ispuniti za izricanje ove mjere: Strancu za izvreno KD treba da je izreena kazna ili uvjetna osuda, a ako se radi o mlaoj punoljetnoj osobi izricanje mjere mogue je i uz vaspitnu mjeru; Dalji boravak stranca u FBiH je nepoeljan, o emu odluuje sud na osnovu procjene pobuda iz kojih je krivino djelo uinjeno, naina izvrenja krivinog djela i drugih okolnosti. Vrijeme trajanja mjere moe biti 1-10 godina, poev od dana pravosnanosti odluke. U vrijeme trajanja mjere ne uraunava se vrijeme provedeno u zatvoru.

ZASTARJELOST Pojam zastarjelosti i njena opravdanostZastarjelost je jedan od zakonskih osnova usljed kojeg se uiniocu krivinog djela ne moe izrei krivina sankcija (zastarjelost krivinog gonjenja), ili se izreena sankcija ne moe izvriti (zastarjelost izvrenja kazni i drugih krivinih sankcija). Zastarjelost nastupa automatski nakon odreenog vremena od izvrenja djela, odnosno od pravosnanosti odluke kojom je krivina sankcija izreena. Pravno dejstvo zastarjelosti nastaje po sili zakona i nijedan uesnik u postupku ne moe ga eliminirati. Sud je obavezan da po slubenoj dunosti utvruje da li je nastupila zastarjelost. U krivinopravnoj teoriji sporno je pitanje opravdanosti postojanja ovog instituta. Osnovni argument protiv zastarjelosti izvrenja krivinih sankcija je mogunost da osueni svojim djelovanjem oteava ili ak onemogui izvrenje kazne koja mu je izreena. Osim toga, istie se da zastarjelost slabi efikasnost generalne prevencije, te da je zastarjelost izvrenja kazne protivna autoritetu sudske odluke. Ovakva shvatanja uglavnom su bila zastupljena u starijoj krivinopravnoj literaturi. Danas preovladava shvatanje da zastarjelost ima svoje opravdanje iz vie razloga. Protekom dueg vremena od izvrenja krivinog djela u velikoj mjeri slabi drutveni zahtjev za gonjenjem i kanjavanjem uinioca krivino djelo postepeno pada u zaborav. Osim toga, uinilac ne osjea kaznu kao pravednu ako se ona izrekne nakon dueg vremena od izvrenja djela ili ako se implementira nakon dueg vremena od njenog izricanja. Time slabi preventivno dejstvo kazne na uinioca. Zastarjelost je opravdana i sa aspekta krivine procedure zbog oteanog ili onemoguenog prikupljanja dokaza nakon dueg vremena od izvrenja krivinog djela. Posebno opravdanje institut zastarjelosti dobiva ako se povee sa svrhom kanjavanja. Ako je osnovna svrha kanjavanja zatita drutva od kriminaliteta, a nakon dueg vremena od izvrenja djela ili izricanja kazne uinilac nije izvrio novo krivino djelo, proizilazi da je svrha kanjavanja ostvarena i bez izricanja odnosno izvrenja kazne. Primjena kazne bi u takvom sluaju znaila istu odmazdu za izvreno djelo, to se ne moe uklopiti ni u teoretske niti u zakonodavne koncepcije o svrsi kanjavanja.

Vrste zastarjelosti Postoje 2 vrste zastarjelosti: zastarjelost krivinog gonjenja i zastarjelost izvrenja kazni i drugih krivinih sankcija. Kod zastarjelosti krivinog gonjenja nakon odreenog vremena od izvrenja krivinog djela nastupa nemogunost da se protiv nekog lica pokrene i vodi krivini postupak. Kod zastarjelosti izvrenja kazni i drugih krivinih sankcija, protokom odreenog vremena krivina sankcija se ne moe izvriti. Zajedniko za obje zastarjelosti je da uinioca krivinog djela praktino ne pogaa nikakva krivina sankcija. S obzirom na obim primjene, zastarjelost moe biti opa ili neograniena i posebna ili ograniena. Opa zastarjelost podrazumijeva zastarijevanje u odnosu na svako izvreno djelo i u odnosu na svakog uinioca. Posebna (ograniena) zastarjelost podrazumijeva da je u odnosu na odreena krivina djela ili u odnosu na odreene izvrioce zastarjelost iskljuena. Nae krivino zakonodavstvo naelno prihvata neogranienu zastarjelost, sa izuzetkom krivinih djela genocida i ratnih zloina, te krivinih djela za koja po meunarodno pravu ne moe nastupiti zastarjelost.

Zastarjelost krivinog gonjenja Zastarjelost krivinog gonjenja je zakonski osnov za prestanak ovlatenja nadlenih organa da protiv odreene osobe poduzmu krivino gonjenje. Obzirom da se protiv uinioca ne moe pokrenuti, odnosno voditi krivini postupak, zastarjelost krivinog gonjenja je procesna smetnja. S druge strane, zastarjelou gonjenja nastupa i nemogunost izricanja krivine sankcije, to zastarjelost ini institutom materijalnog krivinog prava. U tom smislu se moe rei da ovaj institut u sebi objedinjuje elemente procesnog i materijalnog krivinog prava. Zastarjelost krivinog gonjenja nastupa protekom odreenog vremena od izvrenja krivinog djela. To vrijeme naziva se rok zastarjelosti. Prema KZ FBiH, zastarjelost krivinog gonjenja nastupa kad protekne: 35 godina za krivino djelo s propisanom kaznom dugotrajnog zatvora 20 godina za krivino djelo s propisanom kaznom zatvora preko 10 godina 15 godina za krivino djelo s propisanom kaznom zatvora preko 5 godina 10 godina za krivino djelo s propisanom kaznom zatvora preko 3 godine 5 godina za krivino djelo s propisanom kaznom zatvora preko 1 godine 3 godine za krivino djelo s propisanom kaznom zatvora od 1 godine ili novanom kaznom Zastarjelost krivinog gonjenja poinje tei od dana kad je krivino djelo uinjeno. Rok zastarjelosti odreen je prema vrsti i najvioj mjeri propisane kazne. Ako je za KD propisano vie kazni, rok zastarjelosti krivinog gonjenja odreuje se po najteoj propisanoj kazni. Ako je vie kazni propisano alternativno, rok zastarjelosti odreuje se prema teoj od propisanih kazni. Ako je vie kazni propisano kumulativno, relevantna je kazna koja se smatra glavnom. Ako je u pitanju gonjenje zbog KD u pokuaju, primjenjuje se isti rok zastarjelosti koji je propisan za svreno krivino djelo. Rok zastarjelosti isti je za sve uesnike u izvrenju KD saizvrioce, podstrekae i pomagae. Kod sticaja (idealnog i realnog) rok zastarjelosti uvruje se posebno za svako od izvrenih djela. Obustava zastarijevanja krivinog gonjenja Obustava (zastoj) zastarijevanja znai postojanje neke smetnje zbog koje se krivino gonjenje ne moe otpoeti ili produiti za vrijeme dok smetnja traje. Obustava znai produenje zastarjelosti za onoliko vremena koliko je obustava trajala, jer se u takvom sluaju u rok zastarjelosti rauna vrijeme do poetka obustave i vrijeme nakon prestanka obustave. U teoriji se razlikuju faktike i pravne smetnje usljed kojih dolazi do obustave zastarijevanja. Faktike smetnje su npr.privremena okupacija, elementarne nepogode i sl. Bjekstvo uinioca takoer se smatra faktikom smetnjom, jer ne postoji pravna nemogunost za pokretanje postupka. Pravne smetnje su okolnosti pravne prirode zbog kojih se protiv odreenog lica krivino gonjenje ne moe otpoeti niti produiti. Takva smetnja je npr. duevno oboljenje uinioca krivinog djela. Ako je u izvrenju krivinog djela uestvovalo vie lica, obustava zastarijevanja ima dejstvo samo prema onom saizvriocu odnosno sauesniku na kojeg se odnosi smetnja za krivino gonjenje, dok u odnosu na ostale zastarjelost i dalje tee. Po naem krivinom pravu, kad protekne dvostruko vie vremena od onoga koje se po zakonu trai za zastarjelost krivinog gonjenja, gonjenje zastarijeva bez obzira na obustave zastarjelosti. To je tzv. apsolutna zastarjelost.

Prekid zastarijevanja krivinog gonjenja Prekid zastarjelosti podrazumijeva nastup takvih okolnosti zbog kojih rok zastarjelosti prestaje tei, a nakon nestanka tih okolnosti zastarjelost ponovo poinje tei s tim to se vrijeme proteklo prije prekida ne uraunava u rok zastarjelosti. Dakle, nakon prekida zastarjelost poinje tei iznova. KZ FBiH predvia 2 osnova za nastanak prekida: preduzimanje procesne radnje i izvrenje novog krivinog djela. Preduzimanje procesne radnje mora biti preduzeto protiv konkretnog uinioca krivinog djela i imati za cilj krivino gonjenje za odreeno krivino djelo. Pod procesnim radnjama podrazumijevaju se sve djelatnosti koje preduzimaju ovlateni organi ili lica procesni subjekti, u cilju pokretanja, trajanja i okonanja krivinog postupka. Za pojam procesne radnje bitno je da je radnja poduzeta od procesnih subjekata i da je usmjerena na zasnivanje, tok i prestanak procesnog odnosa. Procesnim subjektima smatraju se prvenstveno sud, javni tuilac, privatni tuilac i oteeni kao tuilac. Pod procesnim radnjama podrazumijeva se niz djelatnosti koje u krivinom postupku preduzimaju procesni subjekti (npr.uviaj, sasluavanje svjedoka, vjetaenje, dostavljanje optunice okrivljenom itd). Da bi procesna radnja predstavljala osnov za prekid zastare krivinog gonjenja, treba da je preduzeta protiv odreenog lica za koje postoji osnovana sumnja da je uinilac krivinog djela. Zbog toga ne mogu biti osnov za prekid zastarjelosti procesne djelatnosti ija svrha je identifikacija uinioca krivnog djela. Drugi osnov za prekid zastarijevanja je izvrenje novog krivinog djela. I u ovom sluaju moraju biti ispunjena 2 uvjeta: Uinilac treba da izvri novo krivino djelo za vrijeme dok tee rok zastarjelosti; Uinjeno djelo treba biti jednako teko ili tee od onog za koje tee rok zastarjelosti. U usporeivanju teine djela kao kriterij se uzimaju zaprijeene kazne. Institut apsolutne zastarjelosti vai i u ovom sluaju, odnosno prekid zastarjelosti ne utie na nastupanje apsolutne zastarjelosti protokom dvrostrukog vremena koje se trai za zastarjelost gonjenja za odreeno djelo.

Zastarjelost izvrenja kazne Zastarjelost izvrenja kazne znai da se protekom odreenog vremena ne moe vie pristupiti izvrenju izreene kazne. Rokovi zastarjelosti izvrenja kazne po KZ FBiH (l.123) su: 35 godina ako je izreena kazna dugotrajnog zatvora 20 godina ako je izreena kazna zatvora preko 10 godina 15 godina ako je izreena kazna zatvora preko 5 godina 10 godina ako je izreena kazna zatvora preko 3 godine 5 godina ako je izreena kazna zatvora preko 1 godine 3 godine ako je izreena kazna zatvora od 1 godine ili novana kaznaZastarjelost izvrenja sporednih kazni regulisana je posebno. Izvrenje novane kazne kao sporedne kazne zastarijeva 2 godine od dana pravosnanosti presude kojom je izreena. Izvrenje mjere sigurnosti obaveznog psihijatrijskog lijeenja na slobodi i oduzimanja predmeta zastarijeva 5 godina od dana pravosnanosti odluke kojom su te mjere izreene. Izvrenje mjera sigurnosti zabrane vrenja poziva, djelatnosti i dunosti, te mjere zabrane upravljanja m/v, zastarijeva kad protekne vrijeme na koje su te mjere izreene. Rok zastarjelosti odreuje se iskljuivo prema kazni koja je izreena u pravosnanoj presudi. Naknadno smanjenje kazne ili njena zamjena blaom kaznom uinjeni amnestijom ili pomilovanjem, nema uticaja na rok zastarjelosti. Na utvrivanje roka zastarjelosti nema uticaja ni izdrani pritvor koji je uraunat u kaznu. U sluaju sticaja krivinih djela, rok zastarjelosti odreuje se prema jedinstvenoj kazni izreenoj za KD u sticaju. Nastupanjem zastarjelosti izvrenja kazne ne prestaju pravne posljedice osude.

3