Milica Dimitrijević 1-7

Kraška erozija je proces izgradjivanja oblika reljefa

delovanjem vode na lako rastvorljive stene – krečnjak,

gips i dolomit . Za razliku od ostalih koje se svrstavaju

u mehaničke, kraška erozija je hemijska .

Krečnjak je stena sastavljena uglavnom od kalcijum-

karbonata. Rastvara se u prirodno kiseloj vodi. Kišnica

upija ugljen-dioksid iz vazduha i mikroorganizama iz tla

i stvara slabu ugljenu kiselinu.

Jedan litar vode koja sadrži ugljenu kiselinu može da

rastvori i do jedan gram krečnjaka.

Tako vremenom,rastvaranjem krečnjaka,nastaju kraški

erozivni oblici. Rastvoreni krečnjak se transportuje

vodom, a kada se voda prezasiti,kalcijum-karbonat se

taloži i formiraju se kraški akumulativni oblici.

Kraški oblici se ,prema mestu formiranja,mogu podeliti

na površinske i podzemne.

Površinski kraški oblici su : škrape,vrtače,uvale i kraška

polja.

Škrape su uske paralelne brazde izmedju kojih su očtri

grebeni. Nastaju na strmim krečnjačkim površinama

slivanjem atmosferske vode i njenim hemijskim

delovanjem.Kada je velika površina zahvaćena

škrapama takav prstor se naziva škrapar ili ljuti

kras(najsuroviji i najneprohodniji predeli u krasu).

Vrtače su zatvorena okruglasta udubljenja u krečnjaku

prečnika do 200m i dubine 5-10.To su najbrojniji

površinsksi oblici reljefa u krasu. Nastaju proširivanjem

pukotina koje se međusobno seku i duž kojih ponire

atmosferska voda vršeći hemijsku eroziju. Ako su na

nekoj površini vrtače gusto rasporedjene takav prostor

se naziva boginjavi kras.

Uvale su izdužena udubljenja u krečnjaku dužine

nekoliko kilometara i širine do nekoliko stotina

metara. Nastaju spajanjem više vrtača ili proširivanjem

nekadašnjih dolina usečenih u krečnjacima.

Kraška polja su najveći površinski kraški oblici,koji

imaju oblik velikih kotlina strmih strana i zaravnjenog

dna. Dužina im je do 60km,a širina 10-15km. Nastala

su kao poligenetski oblici u tektonskim rovovima ili

ugibima i delovanjem kraške erozije. Nekad su bila

jezera,o čemu govore naslage jezerskih sedimenata.

Krečnjaci su ispresecani mnogobrojnim pukotinama

kroz koje atmosferska voda ponire,kreće se i

mehaničkom snagom i hemijskom erozijom stvara

podzemne oblike – jame i pećine.

Jame su podzemni kraški oblici u vidu vertikalnih kanala,koji nastaju proširivanjem pukotina u krečnjaku. Ovi kanali mogu biti duboki do nekoliko stotina metara. U nekim jamama se preko cele godine nalazi sneg ili led, a u nekima se javljaju rečni tokovi.

Pećine se sastoje od mahom horizontalnih

kanala,prolaza i dvorana,koji su najčešće ispunjeni

pećinskim nakitom.One nastaju radom podzemne

vode,koja hemijski i mehanički proširuje pukotine,ili

rušenjem stenovitog materijala sa zidova i tavanica

peđinskih kanala.Najduža pećina na svetu je Mamut u

SAD-u sa dužinom od 590km.

Prerasti su poseban kraški

oblik i predstavljaju prirodne

kamene mostove iznad

reka,nastale urušavanjem

tavanica nekadašnjih pećina.

Veoma se retko javljaju,u

Srbiji ih ima 12 (u dolini

Vratne kod Negotina nalaze

se tri prerasti).

Voda koja teče kroz krečnjačke predele sadrži veliku

količinu kalcijum-karbonata,koji može da se nataloži i

na površini i u kraškom podzemlju. Izlučivanjem

kalcijum-karbonata iz vode koja se kreće niz zidove ili

kaplje sa tavanica pećina nastaje pećinski nakit.

Na tavanicama pećina nastaju stalaktiti, koji vise prema

podu pećina.na podovima se stvaraju stalagmiti,koji se

vertikalno dižu ka tavanicama.

Neprekidnom akumulacijom i narastanjem stalaktiti i

stalagmiti se mogu spojiti. Tako se formiraju pećinski

stubovi.

Dinarski kras se prostire od planine Triglav u Sloveniji

do Prokletija u Crnoj Gori,na dužini od preko 700km.

U njemu su razvijeni svi kraški oblici i pojave pa se

naziva još i potpuni kras ili holokras.

Holokras je izgrađen od debelih naslaga čistog

krečnjaka sa malim procentom nerastvorljivih materija.

Najveći Kraški oblici reljefa u Dinaridima su kraška

polja,među kojima su najveća

Ličko, Livanjsko, Glamočko, Nevesinjsko i Nikšićko.

Među brojnim pećinama izdvajaju se:

Postojnska jama i Škocjanske jame u Sloveniji. Osim u

Dinaridima, holokras je zastupljen i na Peloponezu u

Grčkoj,u južnoj Kini,na Kubi itd.

Za razliku od holokrasa

, merokras ili nepotpuni

kras sadrži veliku količinu

nerastvorljivih

komponenti, zbog čega su

kraški oblici reljefa slabije

izraženi.

Merokras je zastupljen u

okolini Beograda,u

Sremčici,gde se uočavaju

brojne vrtače.

Od kraških oblika,osim vrtača,u našoj zemlji

zastupljene su uvale i pećine.

U krasu istočnog dela Srbije nalazi se jednino kraško

polje u Srbiji - Odorovsko polje kod Dimitrovgrada.

Od pećina najznačajnije su Resavska kod Despotovca,

Rajkova kod Majdanpeka, Ceremošnja kod Kučeva i

dr.

Kraški oblici reljefa zastupljeni su i u Zapadnoj Srbiji –

na pešterskoj visoravni i u okolini Užica i Valjeva.

Udžbenik za geografiju za prvi razred gimnazija, Klett

www.Wikipedia.org