KPSS KAMU PERSONEL SEME SINAVIETM BLMLER DERS NOTLARIGELM PSKOLOJS RENME PSKOLOJS RETM RETM LKE VE YNTEMLER PROGRAM GELTRME LME VE DEERLENDRME REHBERLKGeliim Psikolojis

1Eitim psikolojisi (geliim+renme). Eitim ortamlarn etkili biimde dzenlemeyiamalar Uygulamal bir bilim daldr Psikolojinin bulgularn eitim ortamlarndakullanr.

Eitim psikolojisinin almalar yedi temel alan kapsamaktadr;1. Geliim2. renme3. retme4. Gdleme5. Deerlendirme6. Kavramlarn geliimi7. Problem zmeyi renmeProblem zme; en geni anlamyla snamay(denemeyi) renmedir.Geliim psikolojisi, bireylerin hayatlar boyuncageirdikleri her trl deiim ve bireyler arasmdakigeliimsel farkllklar inceleyen bilimdirGeliim psikolojisi; retmene, geliim sreleri hakknda bilgiverir Davranlarda meydana gelen deiiklikleriinceler nsan davranlarndaki biyolojik deiiklikleriinceler Tm geliim srelerini iine alrretmenler rencilerinin deiik ya dnemlerinde deiim geliim zellikleri sergilediklerini bilmeli ona gre eitim ortamlar oluturmaldr. Her ya dneminin geliim zellii birbirinden farkldr. Ayn zamanda ayn ya grubundaki bireylerin geliimlerinde de bireysel farkllklar grlebilmektedir. rencilerin okul baarlarn etkileyen birok geliim boyutu vardr. Eer bir kii, ocukla yetikinlerin kltlm bir modeli olarak gryorsa geliim psikolojisi hakknda ok az bilgisinin olduu ileri srlebilir.GELMLE LGL TEMEL KAVRAMLARBymeVcudun boy, kilo ve hacim olarak artmasdr.GelimeBireyin byme, olgunlama ve renmenin etkileimi ile srekli ilerleme kaydeden deimesidir.OlgunlamaVcut organlarnn kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek dzeye gelmesi iin, renme

yaantlarndan bamsz olarak, kaltmn etkisiyle geirdii biyolojik bir deimedir. renme olmakszn kaltsal olarak belirlenmi byme rntsne gre doal olarak gelime demektir. En gzel rnei; dllenmi yumurtann ana rahminde dokuz ay on gn gibi sabit bir srede dzenli bir sra izleyerek gelimesi ve fetsn douma hazr hale gelmesidir.1.Geliimsel adan "olgunlama" hangi anlamagelmektedir? (2001 KPSS-3)A) Toplumsal olaylarn nyargsz biimde elealnma becerisinin kazanlmasB) Kiiliin gelimesi ve zenginlemesiC) Ergenlik dneminde hzl fiziksel bymeningzlenmesiD) Toplum tarafndan kabul gren davranlarnrenilmesiE)Bedensel byme ve gelimenin gereklidavran deiiklikleriyle tamamlanmas2.Bir anne bebeine dokuz aylktan itibaren tuvaleteitimi vermeye balam ve onu lazmlaaltrmaya almtr. Ancak bebek bir buukyanda lazmla oturma alkanh kazanmtr.Bebein lazmla oturma davrann bir buuk yanda kazanmas, hareket geliiminde aadakilerden hangisinin nemli olduunu gstermektedir? (2003 KPSS-81)A) Davresel tepkiC) KaltmB) evreD)GeribildirimE) OlgunlamarenmeBireyin evresiyle belli bir dzeydeki etkileimleri sonucunda meydana gelen nispeten kalc izli davran deiikliidir.HazrbulunulukYeni bir renme yaants iin kiisel yeterliklerin tmdr. Olgunlamann yannda nceki renmelri, ilgileri, tutumlar, gdlenmilik dzeyleri, yetenekleri, genel salk durumunu kapsayan kavramdr. Dier bir deyile bireyin eitim pazarna getirdii zelliklerin tmdr.Kritik dnemGeliim asndan nemli zaman dilimleridir. ocuklarn baz geliim dnemlerinde ve yalarda belli tr renmelere kar yksek duyarllk gsterme eiliminde olduklar dnemlerdir. Bu kavramlarn birbiriyle ilikilerini deerlendirirsek; Geliimde nce byme ve olgunlama sonra renme oluur.Geliim PsikolojislA) BymeB) YaOlgunlama bir anlamda renmenin nkouludur. Olgunlama kaltmsal zellik tar.davrann yaplmasBirok psikomotor olgunlamaya baldr. Olgunlama, kiinin doutan getirmi olduupotansiyelin zaman iinde ortaya kmasn ifadeeder. Hazrbulunuluk, Olgunlama ve renmeetkileiminin bir sonucudur. Buradaki renmebireyin nceki renmelerini ifade eder.GELM ETKLEYEN FAKTRLERA.KaltmB.evreC.Kritik DnemI.KahtmAnne babadan genetik yolla geen zelliklerdir. Cinsiyet, gz rengi, zeka kapasitesi, fiziksel zellikler, yaratclk ve dnme kapasitesi, problem zme becerileri, baz kiilik zellikleri vb.2.evreevre bir anlamda iinde yaadmz ortamdr. evrenin etkisi dllenmeden itibaren balar. Baz fiziksel grnm zellikleri, zekann kullanm oran, eitim dzeyi, baz kiilik ve karakter zellikleri evre etkileimi sonucu ortaya kar.evrenin bireyin geliimi zerindeki etkileri deiik boyutlardadr; Doum ncesi etkiler Doum srasndaki etkiler Doum sonrasndaki etkiler Ana babann yetitirme tarz Aile paralanmas Hormonlar Ailede kanc ocuk olduu vb.3.Kritik dnem Her davrann bireylerce kazanlmas gerekendnemleri bulunur. Eer bu davranlar ilgilolduklar dnemde (yata) kazanlmazsa sonrakidnemlerde kazanlmasnda glkler grlr. ocuklarn baz geliim dnemlerinde baz trrenmelere kar duyarllk gsterdikleri, evreetkilerine kar daha duyarl olduklar. dzenlenenrenme yaantlarn dier dnemlerden dahahzl kazandklar dneme kritik dnem denir.

3.4.6.

rnein ocuun konumay renmesi iin kritik dnemi iki ya civardr.Zaman kavram bu dnem iin nemlidir. Geliim dneminde yenilikler ve deiimlerin oluturduu zaman blmn ifade eder. Dier ya gruplar bu etkileime girmemi veya girememi olabilir.rnek; gnmzde ergenler arasnda bilgisayar, cep telefonu, intemet kullanm giderek yaygnlamaktadr. ocuklarn ounluu artk anaokuluna gitmektedir.Yaam srecindeki geliim sorunlarn aada-kilerden hangisi en iyi zetler? (2001 KPSS-1)A) Farkl dnemlerde farkl nitelikte geliimselsorunlarn olmasB) Ergenlik dneminde geliimsel sorunlarnocuun eitimle ilgili olmasC) Yetikinlik yllarnda psikolojik sorunlarn azalp,biyolojik sorunlarn artmasD) ocukluk yliarnda ortaya kan geliimselsorunlarm giderilmesi en zor olan sorunlarolmasE)Orta ya dneminin geliimsel sorunlarnnyallk dneminde de devam etmesiGeliimle ilgili aadaki kavramlardan hangisi "ocuk, geliim srecinin belirli dnemlerinde, belli tr renmeleri daha youn gerekletirir" ifadesini aklar? (2002 KPSS-73)C) Kritik dnem D) ZamanE) Gelime12 aylk bir ocuun annesine, "Bu aylarda onunla sk sk konumalsnz. Bu dnem onun szck daarcnn geliecei bir dnemdir." denildiinde, geliim asndan aadakilerden hangisinin nemi. vurgulanmaktadr? (2002 KPSS-76)A)evre

B)Kritik dnem

C)Deneyim

D)Olgunlama

E)Uyarc zenginlii

nsal'n babas polistir nsal oyunlarnda babas gibi polis olmakta, polis roln oynamaktadr.Bu durumu aadakilerden hangisine rnek verebiliriz? (2004 KPSS-3)A) Yanstma B) zdeini kurma C) Transfer D) Pekitirme E) BelirtmeGeliim Psikolojis

GENLK7. zden 1,5 yandadr. Daha nceleri kk nesneleri az dar ienin iine sokmakta zorlanr-ken, artk bu davran rahatlkla yapmaktadr.zden'in bu davran zaman inde kazanmas ne ile aklanabilir? (2004 KPSS-4)A) GeribildirimB) Zeka ,C) OlgunlamaD) evreE)Kaltm8. zellikle ergenler gnmzde ok fazla internet kullanmakta, internette sohbet etmekte (chat) ve cep telefonu kullanmaktadr.Aadaki geliim kavramlarndan hangisi internet ve cep telefonu gibi yeni iletiim aralarnn ve bo zaman etkinliklerinin ortaya kmasn aklamak- tadr? (2003 KPSS-80)A) OlgunlamaB) BymeC) Tarihsel zamanD) Kritik dnemE)Hazrbulunuluk9. Tek yumurta ikizi olarak doan ocuklardan biri doum srasnda dieri de geirdii bir kaza sonucu iki yanda iitme yeteneklerini kaybederler ve konumay da renemezler. Her ikisi de dokuz yana geldiklerinde ameliyat olurlar ve iitme yeteneklerine kavuarak, konumay da renirler. Ancak ikizlerden doum srasnda iitme kaybna urayan, iki yanda iitme kaybna urayana oranla konumay daha g renir ve konuma becerisi asndan geride kalr.Aadakilerden hangisi doum srasnda iitme kaybna urayan ocuun, konumay renmesine ramen, iki yanda iitme kaybna urayan karde-ine oranta geri kalmasn aklar? (2003 KPSS-82)A) Konuma becerisi asndan genetik olarakbelirlenmi bireysel farklar vardrB) Geliim sresince baz becerilerinkazanlmas asndan kritik dnemler vardrC) Ya ilerledike dil renme de gleirD) Dil renme becerisi byk lde biyolojikolgunlama dzeyine baldrE)nsanlar kendilerini konumay renmeyiyetenekli klan bir yap ile doarlar

GELMN BOYUTLARIA.Fiziksel GeliimB.Zihinsel GeliimC.Dil GeliimiD.Sosyal GeliimGELM DNEMLERI218I411L iiBEBEKLKLKOCUKLUKSON OCUKLUKERNLK

OCUKLUKERGENLJK

GELIMN LKELER Geliim kaltm ve evre etkileiminin bir rndr. Geliim sreklidir ve belli aamalarda gerekleir Geliim nbetlee devam eder. Geliim batan ayaa, iten da dorudur. Geliim genelden zele dorudur. Geliimde kritik dnemler vardr. Geliim bir btndr. Geliimde bireysel farklkllar vardr.10. Ahmet top oynarken nceleri elleri kollar, gs yardmyla topu tutarken, kaslar gelitike yalmzca elleri ile topu tutabilmedir.Bu durum geliimin hangi ilkesiyte aklanr? (2004 KPSS-2)A) Geliimde bireysel farklar vardr.B) Geliim bir btndr,C) Geliimde kritik dnemler vardrD) Geliim genelden zele dorudur.ile kaltmn etkilerininbirE) Geliim, evre rndr.GELM GREVLER MODEL (HAVGHURST)Robert Havighurst 1948 ylnda geliimsel grevler zerinde younlaan insan geliimi konusunda bir kuram ortaya karmtr.

24Geliim Psikolojisl Kritik dnem kavramndan hareketle bu modeligelitirmitir. Bireylerin geliiminin dnemler halinde gerekletiive her dnemin geliim grevleri olduunubelirtmektedir. O dnemde yerine getirilmeyen grevler mutsuzluayol aar.

rnek: 2 ya civarnda konumay renemeyenocuk sonraki dnemlerde konuma gl eker.Okul ncesi dnem geliim grevleri Yrmeyi ve komay renme z bakm becerilerini gelitirme El gz koordinasyonu salama Cinsiyet farklarn renme Mode! alma (aile) sosyal ilikiler kurma. Toplumsal kurallar renmeye balamaOkul dnemi geliim grevleri El gz koordinasyonunu salama ince motor kasgeliimini salama. Yeni ve deiik oyunlar renme Yatlaryla olan ilikilerini zenginletirme Okul programna uyma ( okuma yazma renme) Sorumluluk almaErgenlikte geliim grevleri Duyusal bamszhk kazanma Kar cinsleriyle ilikiler gelitirme Toplumsal sorumluk alma Meslek seimi Aile kavramna ilgi gsterme evlilik Bamsz bir birey olarak hareket edebilmeFZKSEL VE DEVNMSEL GELMGeliim genel olarak blmde incelenebilir. Bunlar fiziksel geliim, bilisel geliim, psiko-sosyal geliim. Geliim dnemleri ortak zellikleri kapsayan ya aralklaryla ifade edilir.Fiziksel geliim, beden geliimi ve psiko-motor geliim olarak iki boyutta incelenir.Bedensel Geliim: Boy, arlk ve hacimsel artla birlikte vcudun sistemlerinin kendilerinden beklenen fonksiyonlar da kapsar.Devinimsel Geliim: Zihin ve kas kooordinasyonuna dayal davranlarn geliimidir. Devinimsel geliimde

duyu organlar, kas ve sinir sistemleri koordineli olarakalrlar.Fiziksel Geliim Dnemleri:A.Doum ncesi fiziksel geliimB.Bebeklik Dnemi fziksel geliim (0-2 )C.lk ocukluk Dnemi fiziksel geliim (2-6 )D.Okul Dneminde fiziksel geliim (6-12 )E.Ergenlik Dneminde fziksel geliim (12-18)Bunlar ksaca ele alrsak;A. Doum ncesi fiziksel geliimBireyin hayat anne ve babadan gelen 23 ift kromozomun anne karnndaki yumurtada birlemesiyle balar.Zigot: Dllenmi yumurtaya zigot ad verilir. Genetik yaps 23 anneden 23 babadan olmak zere toplam 46 kromozomdan oluur.DlfcDllenmeden sonraki (zigot) ilk 1-2 haftalk dneme denir.Embriyo: 3-8 hafta arasndaki dneme denir. Embriyo gelierek vcut organlarn meydana getirecek tabakalar meydana getirmeye balar. Bunlar; Ekdoderm: En dtaki tabakadr. Duyu organlar,sinir sistemi, d deri, sa, trnak ve dilerin bir ksmoluur. Mezoderm: Orta tabakadr. Kas, iskelet sistemleri ilesalg ve dolam sistemleri meydana gelir. Endoderm: tabakadr. Sindirim, solunum,karacier, akcier gibi nemli organlar meydanagelir.Fets: 3. aydan itibaren balar. Bu dnemde; Bu dnemde beyinde elektriksel etkinlikler meydanagelir. Birok reflex geliir. Kalp at dzenlidir. Bebek grnm vardr.(4. ayda) 4.5. aylarda temel vcut yaps tamamlanr. Cinsiyetbelirlenebilir. 5. aydan sonra beyne gnderilen uyaranlara tepkivermeye balar Beynin 7.8. aylarda almaya balad iddiaedilmektedir. Beynin gelimesiyle birlikte organizma artk hembiyolojik hem de psikolojik bir varlk demektir. Doduunda boyu 50 cm. Arl ise 2500-4300gramdr.

Gelm Psikolojisnsan yaamnda fiziksel gelimin en youn olduudnem doum ncesi dnemdir.Otozom: vcut kromozomlardr. 22 ifttir Genozom: Cinsiyet kromozomlardr. 1 ifttir. Genotip : Anne babadan kaltm yoluyla geen yaplan ifade ederFenotip: Genetik yapnn evrenin etkisiyle oluan dandan gzlenebilen eklidir. D grntr Androjeni: Bireyin kendi cinsiyetini reddetmeden erkek ve dii zelliklerini potansiyeer lsnde tamasdr. Yumurta ve spemde 23'er kromozom bulunurBunlar birfeince zigotu oluturur 46 kromozommeydana gelir Her kromozom iinde yaklak 20.000 gen bulunur Kiinin tm genetik zelliklennn kodland DNA !arbu genlerde bulunur Genler baskn ve ekinik olmak zere iki eittir Down sendromu genetk bir bozukluktur Bireydefiziksel ve zihinsel bozukluklar grlr Erkein cinsyet kromozomlar XY dzenndedir. Kadnn cinsiyet kromozomlar her zaman XXdzenindedir. DNA, GEN, KROMOZOM, ZGOT, DLT,EMBRYO, FETS eklinde bir geim srasilemektedir.B. Bebeklik Dnemi Fiziksel Geliim (0-2 ya) Bedensel Geliim: Doum ncesi geliimdensonra fiziksel geliimin en hzl olduu dnemdir.Bebek bir yanda doumdaki boyunun yaklakyars kadar uzar. Alt ayik bebek doumarlnn iki katna ular Bebein kalp atsyetikinin yaklak iki kat kadardr. ocuk yaklak12-30 aylar arasnda altn slatmamay renirSt diieri 5-8 aylarda kmaya balar ve yakiakolarak 2,5 yalarnda tamamlanr. Kz bebekferboy ve arlk olarak erkeklere gre daha yavageliirter. Bebein sinir sistemi geliim lkelerineuygun olarak merkezden ulara, iten da dorugeliir. Psiko-motor Geliim: Bebek doduundavcudunu kontrol edecek gte deildir. Bebektebu dnemde refleksif ve denetimsiz vcuhareketleri gzlenir. Be ayik bebek bannkontroln salayabilir Bebek yed aylk oluncakendi bana oturabilir. Sekizind ayda destekfeayakta durabilir. Onun ayda emekler ve on birind

ayda elinden tutularak yuruyeblr. ocuk yaklak 12 aylk olunca bamsz olarak yryebilir.Duyulann Geliimi: Yeni doan bebein itmeduyusu olduka gelimtir Tandk ve yabancsesleri ayrt edebilir. zellikle annesinin sesini iyitanr. Alt aya kadar renkleri ve eklleri ayrtedebilirfer. Bebeklerin koklama ve tat almaduyulan da ok getimitir. Farkl tat ve kokulanayrt edebilirier. Dokunma duyusu en geiimiduyudur Bu duyuyu evresini tanmada dakullanrC. lk ocukluk Dnemi fiziksel gelim (2-6 ya) Bedensel Geliim: Bedensel gelim bebeklikdnemine gre daha yavatr Sinr sstemgeimin byk lde tamamlar. Be yanakadar beyin ari yetikinin % 90 na ular Kalpat hz ilkretime balaynca yetikine ular Psiko-motor Gelim: Bu dnemde ocukfannetkinlk seviyeleri ok yksektir Uzun sre biryerde oturamazlar Kaba motor hareketi salayankaslann daha sk kullanriar ocuun hareketsays ve hareketlennin nitelinde artma gztenirDnemin sonlanna doru iki tekeriekli bisikletebinebilirler Yazma zme gibi kk kasbecerilerinde acemilik gztenr Duyulann Geimi: ocuun grme duyusu.byk puntolu kitapian incelemeye daha msattir.nk gz geiiimi dier duyulara gre daha getamamlanr. Bunun nedeni ise karmak vespesifik bir yapya sahip olmasdr.O. Okul Dneminde Fziksel Geliim (6-12 ya) Bedensel Gdiim: bedensel geliim bir ncekidneme gre daha yavatr Dokuz yana kadarerkek ocuklar kzlara gre daha uzun veardriar Kz ocuklann 10-15ya aras: boy veariklan yat olan erkekleri geer Fakatericeker daha harekeli ve fziksei etknkiereyoun ig duyariar Sinr sistemi geimiamamfansr Kalp at hz yetikine ok yakndr. salg bezieri bu dnemde olduka nemlidir Troidbez yeterince salg retmese bedenseS ve zhnseigeliim yavalar Grlan iki yanndak bu bezyeterii salgy salayamazsa ocuk edgenL embeve sindirim gl eker Psiko-motor Geiiim: kk kas becenleo geiiirBu sayede gzel sanalar mzik ve el ierine lgiduyariarE. Ergenlik Dneminde fiziksel geiiim (12-18 ya)Geliim Psikolojis Bedensel geliim: Ergenliin ilk dnemine bulu(erinlik) dnemi denir. Bu dnemde younfizyolojik ve hormonal deiim yaanr. Kzlar 11-12, erkekler ise 13-15 yalar arasnda buluaererler. Bu dnemde cinsiyet salg bezleriaktif halegelerek cinsiyet hormonu retir. Vcudun tmorganlar deiiklikten etkilenir. Erkelerde sestonu, kzlarda ise adet grme bu dneminbelirtileridir. Hzl fizyolojik deime vcutyapsnda byk farkllklara neden olur. El, ayakve beden geliir. Kzlarda ya dokusu, erkeklerdeise kas dokusu fazlalar. Psiko-motor Geliim: ergenlik dnemindekiyoun fizyolojik deiim devinimsel becerilerdeacemilik gzlenmesine neden olur. Daha sonrazihin ve kas koordinasyonu gelierek buuyumsuzluk ortadan kalkar. Ergenliin sondneminde vcut koordinasyonu yetikinlikdzeyine ular. Ergenlik dnemi fiziksel geliimin(0-2) ya dneminden sonra en youn olduudnemdir. Ergenin ksa zaman diliminde geirdifiziksel deiim ve geliim baz sorunlar daberaberinde getirir.Fiziksel geliim zet; Fiziksel geliimin en hzl olduu dnemler, doumncesi, 0-2 ya ve ergenlik dnemidir. ocuun kz veya erkek olduunu bilmesi bir dieranlamyla farkna varmas ilk ocukluk dnemindegerekleir.

ocuklarda sinir sisteminin geliimi okul ncesidnemde tamamlanr. Ergenlik dnemindeki gencin benlik algsnafziksel zellikleri etkiler.

renciferin enerjilerini olumlu olarak kullanabilecekleri spor, mzik gibi etkinliklere ynlendirilmelidir.11. ki yandaki bir ocuk salncakta yardmsz sallanmak istemekte, kendisini tutmaya alan annesinin ellerini itmektedir.ocuun bu davran hangi geliimsel zellik ile aklanr? (2001 KPSS-4)A) YatknhkB) zerklikC) retkenlikD) zdeimE) Merak12. Bir retmen, snf arkadalarna gre uzun boylu ve kilolu otan bir 7snf rencisini, "Dev adam, gel buraya" diye armaktadrGeliim Psikolojisi asndan retmenin bu davran neden sakncaldr? (2001 KPSS-9)A) Bireysel farkll, rendyi incitebilecek ekildeetiketlemesiB) rencinin zellikleriyle yakndan ilgilendiinigstermesiC) renciye beslenen olumlu duygular iletmekteyetersiz kalmasD) Ergenlikte ortaya kan bedensel farkllklaradikkat ekmesiE)Okul baarsn etkileyecek bir davran ekliolmasFiziksel Geliimin Eitim Asndan Sonular Okul ncesi dnem ocuklarn uzun sre bir yerdeoturmalar mmkn deildir. Bu durum yaramazlkolarak deerlendirilmemelidir. lkretimin I. Evresinde kk kas becerileri vegrme algs tam olarak gelimedii iin kalnkalem ve byk puntolu kitaplar kullanlmaldr. lkretim dneminde grsel alglama ve kkkas becerileri normale dner. Kk kasgeliiminde yetersizlik gsteren rencilere resimve yaz almalar yaptrlmaldr.

13. lkretim 1. snftaki bir renci, okulda bazen idrarn karmakta ve kendisi de bu durumdan rahatsz olmaktadr.Bu durumda, snf retmeni iin en uygun yaklam aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-84)A) ocuu doktora gndermekB) Okul ynetimine haber vermekC) ocua, az su imesini ve sulu gdalardankanlmasn sylemekD) (drarn karmamas iin ocuu sk skuyarmakE)Durumu ocuun ailesine ileterek soruna birliktezm aramay nermekGeliim Psikolojis14. Ahmet duygusal bir film izlediinde gz yalarn tutamamaktadr. Bu yzden de arkadalar tarafndan "fazla duygusal ve kz gibi davranmakla" sulanmaktadr.Buna gre niversite nc snfta olan brahim'in kar cinsle duygusal ilikiler kur-makta baarl ve kendi cinsinden sosyal arkadalklar olduu da dnldnde aadakilerden hangisi sylenebilir? (2002 KPSS-71)A) Androjen cinsel rol kimliine sahiptirB) Erkek cinsel rol kimlii gelimemitirC) Homoseksel eilimlere sahiptirD) Kadn cinsel rol kimlii gelimitirE)Kefdini kontrol edemeyen bir yapdadr

18. 3 yandaki Mehmet'in davran geliiminihzlandrmasna yardmc olabilmek iin anne ve babas aadakilerden hangisini yapmaldr? (2004KPSS-12)A) Uzun srse de ayakkabsn kendisibalayncaya kadar ocua yardm etmedenbeklemekB) ocuun yiyecei et. tavuk gibi besinlerinceden atal ve bakla kk paralaraayrmakC) ocuun davranlarna hi snr koymaypyanllarndan renmesine frsat vermekD) ocuu olabildiince snrlayarak kazalardankorumakE)ocuun her iini bakasna yaptrmak15. Aadakilerden hangisi ergenlik dnemine erken giren bireyler iin sylenemez? (2002 KPSS-72)A) Arkadalar tarafndan lider olarak kabul edilirlerB) Zeka dzeyleri yatlarnda daha yksektirC) Sosyal geliim dzeyleri yatlarndan farkllarD) Cinsel rol kimliklerini kazanmaya balarlarE)Kimhk geliimi ile ilgili karmaalar balar

19. Aadakilerden hangisi kii zerinde arkada gruplarnn etkisinin ve basksnn en fazia olduu dnemdir? (2003 KPSS-79)A) OrtaretimB) YksekretimC) Temel retimD) lkretimE)Okulncesi16. Aadakilerden hangisi ergenlik dneminde, hzl bedensel deiikliklerin etkisiyle ortaya kabilecek durumlardan deildir?(2002 KPSS-77)A) Genlerin ayna nnde geirdikleri zamannartmasB) D grnlerinin iyi olmadna ilikin kayglarolumasC) Bedensel deimin sakarlklara neden olmasD) Reddedilme korkusuyla sosyal etknliklerdenkanmaE)Kendine zg bir deerler ve kav ramlarsistemi oluturma

20. Aadaki ifadelerden hangisi ergenlikdnemindeki geliim zellikleri ile ilgili olarak yanl bir aklamadr? (2003 KPSS-90)A) Ergenlerin meslek seimine ynelik olarak bilgitoplamaya balanan bir dnemdirB) Ergenler bu dnemde model alarak zdeimkurabilecekleri kiiler aralarC) Ergenler bu dnemde sosyal rollerdeki cinsiyetebal farkllamalar renirlerD) Ergenler bu dnemde kimlik gelitirme abalarsrasnda karmaa yaarlarE)Ergenler bu dnemde her konuda ailelerinindediklerini yapmaya alrlar17. Aadaki seeneklerin hangisinde ergenlik dneminin hemen banda kan zelliklerden biri yeralmaz? (2004 KPSS-11)A) Kar cinse ilginin artmasB) Bireyin kendisini farkl ve stn bulmasC) Arkadalara ynelimin artmasD) Ahlaki deerlendirmelerde Bakalarnntepkisinin nemsenmesiE)Zihinsel geliimin en st dzeyine erimesi8

Geliim PsikolojisBLSEL (ZHNSEL) GELMBilisel geliim; organizmann kendini ve evresini anlama sreci olarak ifade edilebilir. Dnyay alglama ve anlamaya dnk bilisel sre ve etkinliklerdir.Bilisel geliim akl yrtme, dnme ve dil geliimi kapsar. Bili; renmeyi ve anlamay ieren zihinsel faaliyetlerdir. Bilisel geliim ile ilgili en ok kabul gren yaklam Jean Piaget'in gelitirdii kuramdr. Bunun yannda Bruner ve Vygotsky'nin bilisel geliim kuramlarna da yer verilmitir.Piaget'nin Bilisel Geliim KuramKuramnn temelinde ocuklarla yetikinlerin dnyalarnn farkl olduu gr oluturur. almalarn ocuklar zerinde yapmtr. nce zeka kavram ile ilgilenmitir. Ona gre zeka evreye uyum salayabilme yeteneidir. Bir anlamda evre ile baa kmaktr. Piaget'e gre geliim, kaltm ve evrenin rndr. Zihinsel, bilisel sreler ocuun dnyay anlamasn salar.nemli kavramlarPiaget'e gre insanlar doutan iki temel zihinsel eilimle dnyaya gelirler. rgtleme, uyum salama (zmleme, uyma) ve dengeleme rgtleme(Organizasyon): Sreleri sistemli vetutarl halde koordine etme ve fkir ile eylemleribirletirme abasdr. Uyum Salama (Adaptasyon) evreye uymayeteneidir. Bireyin evresiyle etkileerek evreyeve evresindeki deimelere uyum salamasdr.ki aamaldr; zmleme ve uyma (Dzenleme) zmleme: Var olan emalarla aklamayaalma srecidir. Karlalan yeni obje, fikir, olaydaha nceden kendisinde var olan bilisel yapnniine almasna denir. rnek; ocuun ilk defagrd koyuna "kpek" demesi zmlemedir. Uyma (dzenleme): Var olan emalar yeterlideilse uymaya allr. Mevcut yapy (emay)yeni durumlara, objelere, olaylara gre yenidenbiimlendirme, ekillendirme srecine dzenlemedenir.> Her yaant zmleme ve dzenlemeyi kapsar. Yukardaki koyun rneinde ocuk koyunlarla ilgili yeni bir ema oluturur ve eski emalarda yeniden dzenleme yapar.

ema: evreyle etkileim sonucu oluan davran ve dnce kalplardr. Bireyin evresindeki problerrileri anlama, zme, dnyayla ba etme yollar, yaplardr.'r En temel zihinsel yaplardr Balk tutma gibi davransal ya da balk tutmaybilme gibi bilisel olabilir. Birey yeni karlat olay ve nesneleri beynindekiemalarla aklamaya alr. Bylece onuzmlemeye alr. Eer var olan emalar yeterlideilse uymaya allr. Bebein ilk emas emme ve yakalamareflexleridir. Daha sonra grme, iitme, tutma,vurma ve itme emalar geliir Bireyin renme aracdr Yeni gelen bilginin iine yerletirilecei erevedir.Baka yazarlar emay "bilisel yap" olarakifade etmektedirler. rnek iki aylk ocua ngrak verdiimizde onuazna gtrr (dnyay tanma emas emmedir),dokuz aylk ocuk ise sallar, dndrr, atar(emalar farkhlamaya balamtr) 7 yanda Aye isimli renci 'andmz' okurken"byklerimi saymak ne demek?" dediimizde'anne, baba, abi...." eklinde saymaya balar.Dengeleme: rgtleme ileminin uzantsdr. Btnln dengeli ve tutarl olmasn ifade eder. Beynimizdeki emalar srekli dengeleme eilimindedir. Zihin yeni bilgilerden dolay her zaman dengede durmaz. Yeni bilgiler srekli dengeyi bozar. Zihinsel srece ar yklenme sonucu kafann karmas buna rnektir.Piaget'e gre zihinsel geliim DENGE-DENGESZLK-YENDEN DENGE sreci olarak tanmlanr. ocuk iin yeni olan eyler bilisel dengeyi bozar. Daha sonra zmleme ve uyum sreleri ile denge yeniden kurulur. Bireylerin dnyay tanma, anlama abas yeni emalar oluturma, zmleme, uyma ve organize etme eklinde devam eder.rnek: Kularla ilgili emas olan ocuk konuan papaan grdnde "bu ne?" diye soracaktr. Ku olduunu rendiine kular emasnda "konuan kular da var " diyerek oluan dengesizlik durumu dengeye kavuacaktr.Piaget'e gre Bilisel Geliimi Etkileyen Faktrler1- Olgunlama2- Yaant3- Uyum4- rgtleme5- DengelemeGeliim PsikolojisPAGET'YE GRE BLSEL GELIIM DNEMLERIPiaget bilisel geliimin dnemler halindegerekletiini ne srmtr. Dnem kuramclarndanolan piaget, bilisel geliimin evreler halindegerekletiini savunur.Evre: ocuun birok deiik durumdaki dnce vedavrannn altnda yatan zihinsel srelerininzelliklerini yanstan zaman sreci olaraktanmlanmtr.Bu evrelerle ilgili 4 temel kural vardr; Evreler deimez bir ekilde belli sra ileortaya karlar Sonraki ncekinin kazanmn ierecekekilde hiyerari oluturur. Ayn evredekilerin geliim oranlarndafarkllklar vardr.'r Geliim kuramlar evrenin tipik zelliini belirler. Bu tipik zellikler o evredeki bireylerin tamamnda bulunmayabilir.1.Duyusal Motor dnem (0-2 ya) Kendisini d dnyadan ayrt etme Refleksif davranlardan amal davranlarageme Nesnenin devamll: Bir varhn gz nndenkaybolmasyla tamamen yok olmaddr.Saklanan nesneleri bulma yeteneininkazamlmasdr. Yaklak 9 aylk olduundakazanlr. Dikkatini belli nesnelere odaklayabilir Dngsel tepkiler grtr Taklit ve oyunlar grlr2.lem ncesi dnem (2-7 ya) Piaget ilem terimini mantksal dnme olarakalmaktadr.

Bu dnemde mantksal dnme gelimemitir. Dil hzla geliir Szcklerin yzeysel anlamyla harfi harfineanlald dnemdir. rnek; sprey koltuk altnasklr. Kolektif monolog, ben merkezliliin bir bakabiimidir. Ben merkezci dnme ve konuma vardr(egosantrizm: ocuun kendi bak asnnolabilecek tek bak as olabileceineinanmasdr)

zelden zele akl yrtme: ki zel durumarasnda balant kurarak akl yrtmektir. rnek:Her gn kahvaltda omlet yiyen ocuun, omletyemedii gn "bu gn kahvalt etmedik" demesi Sembolik oyun ve dnme vardr Animizm: cansz nesnelere canllk zelliiyklemek

Tersine evirememe.B\r ilemi tersindendnemezler. rnek; "2 kere 8 ka eder?", "peki8 kere 2 ka eder?" Cevap: "biz daha sekizlerigrmedik."Tek zellie gre snflama ve sralama vardrlk akl yrtme faaiiyetleri (dnme) balarKorunum ilkesi kazanlmamtr. (Korunum:objelerin ekli, konumu deise de miktarnn,hacminin, arlnn deimeyecei ilkesidir.)rnek; para deneyi. lemi tersine evirebilme ileyakndan ilgilidir.Odaklama: Korunum kavramyla yakndanilgilidir. Olay ya da nesnelerin yalnzca bir ynneodaklanma sz konusudur. rnek: kardankarya geilerde odaklama kazalara nedenolmaktadr.evresindeki olay ve nesneleri eitli sembollerleifade etmeBalangtaki ben merkezlilik giderek azalr3. Somut ilemler dnemi (7-11 ya)bal Somut dnme (duyu organlarnadnme) yoluyla problem zme vardr Mantksal dnme geir Birden fazla zellie gre snflama ve sralama Tersine evirebilme kazanlmtr. Ben merkezlilikten uzaklalr Korunum ilkesi kazanlmtr Yaparak yaayarak renme bu dnemde dahaetkilidir4. Soyut ilemler dnemi (11 ya ve st) Soyut dnme balar st dzey zihinsel dnebilme (tmdengelim,tmevarm, analiz, sentez, deerlendirme) deal, fikir, deer ve inan sistemi yaplanr Fikir dnyasyla aktif olarak ilgilenilir, dnceleretkinliklere yanstlr. Akl yrtme vardr Ergen ben merkezlii grlr Olaslkl dnme vardr.BRUNER'N BLSEL GELM KURAMIBruner'e gre bilisel geliim yaam boyu devam eder ve aamada gerekleir;1. Eylemsel evre ocuk bu evrede nesnelerledorudan etkileimde bulunarak, yaparak,yaayarak renir. Bisiklete binme, top oynamagibi.2. mgesel evre: bilgi, szckler ve kavramlaryoluyla edinilir. Durum veya yaantlar imgelerlebeyne aktarlr.3. Sembolik evre: Hayatn tmyle formller vesimgeler yoluyla kavranmasdr. Bilim adamlar,doktorlar vb. yaygn biimde sembolik sistemikullanr.10

Geliim PsikolojisBruner'e gre renme zellikleri; Bilisel geliim birok boyuttaki artn rndr. Bilisel geliimde bilginin zmlenmesi,kodlanmas, ilenmesi ve depolanmas sral birekilde olur Bilisel geliimde kiisel farkndalk nemli biraamadr Sosyal farkndalk bilincinin elde edilmesinemlidir.VYGOTSKY'NN BLSEL GELM KURAMIVygotsky, bilisel geliimde sosyal evre ve kltrel yapnn nemini vurgulamtr. Ona gre tm renmelerin kayna sosyal evredir. Bireyin belli bir bilisel yeterlik kazanmas iinde bulunduu kltre baldr. renme bir bakma kltrlemedir. Yani topluma ait dnce ve inan zelliklerinin ocua aktarlmasdr. Bu ilemin yaplmasmda dil nemli bir olgudur. birlii, yardmseverlik gibi toplumsal zellikler kltrleme yoluyla edinilir. Bilisel geiiimde bireysel farkllklar gz nnde bulundurulmaldr.21. Zihinsei geliim balamnda "kritik dnem" nasl aklanr? (2001 KPSS-2)A) Cinsiyet ayrmnn yapld dnemB) Soyut dnmenin en st dzeye ulatdnemC) ocuk kimliinden yetikin kimliine geilendnemD) renme zerinde evresel uyarclarn en oketkili olduu dnemE)Bireyin kendini ie yaramaz hissettii dnem22. Somut ilemler dnemindeki bir ocua eit miktarda su doldurulmu ayn byklkte iki bardak gsterilmi ve hangisinde daha fazla su olduu sorulmutur. ocuktan "kisinde de aym" yant alndktan sonra, onun gz nnde, bardaklardan birindeki su bardaa paylatrlmtr.Bu ocuun "Bu bardakta m yoksa dier bardakta m daha ok su var?" sorusuna aadaki yantlardan hangisini vermesi beklenir? (2001 KPSS-5)A) "kisinde de aynf'der, nk nesnelerindevamll kavramn kazanmtrB) "Kplerdeki kil ok" der nk say boyutundabamllk vardrC) "kisinde de ayn" der, nk miktar konumunukazanmtr.D)"Kplerdeki kil ok" der, nk grelilik ilkesihenz renmemitir.E)"Toptaki kil ok" der, nk dntrme ileminihenz baaramaz

23.Piaget'ye gre, somut ilemler dnemi 7-11 ya,soyut ilemler dnemi ise 12 ya ve sonrasnkapsamaktadr.Buna gre, aadaki retmen davranlarndan hangisi, ilkretim nc snf dzeyine uygun degildir? (2001 KPSS-6)A) Dnyann, ekseni etrafnda dndnretmek iin, iinden i geirilmi portakaldanyararlanmak.B) Paralar tanrken, kullanlmakta olan metal vekat paralarla nelerin satn alnabileceinigstermek.C) Mikroplarn dokunmakla nasl bulatngstermek iin, eline tebeir tozu srprencilerle tokalamakD) Caddede kardan karya gvenli geiiretmek iin, bu eylemi drama ile canlandrmakE)Uzay yolculuunu anlatmak iin, rencilerden,kendilerini snf yerine bir uzay kapslndeymigibi dnmelerini istemek24.Bilisel geliimin son aamas Piaget'ye grehangi dnemde tamamlanr? (2002 KPSS-74)A) niversiteye giri yllarB) 11. yan sonuC) Okula balama yllarD) Ergenliin sonu yetikinliin ilk yllarE)Yallk dnemi25.Bir ocuk Sra zerindeki toplarn yerlerideitiril- diinde top saysnn deitiinidnyorsa, Piaget'e gre bu ocuk hangibilisel geliim evresindedir? (2004 KPSS-5)A) Didaktik evreB) Somut ilemler evresiC) Duyusal devinim evresiD) Soyut ilemler evresiE)lem ncesi evre26.1,5 yandaki Ebru'nun yatann yannda bir mzikkutusu bulunmaktadr. Mzik kutusu yatanyanndan alnp baka bir yere braklnca Ebrumzik kutusunun var olmaya devam ettiinianlamaktadr.Bu durum, Piaget'in bilisel getiim kuramnda yeralan aadaki kavramlardan hangisine bir rnektir? (2004 KPSS-6)A) Geriye dnebilirlikB) Nesne srekliliiC) KorunumD) DnebilirlikE)oklu snflamaGeliim Psikolojisl

1127. Ali ergenlik dnemini yaamaktadr Bakalarnn kendisini anlamadm yaadklarnn yalnzca kendisinin bana geldiini dnmektedir.Bu durum aadakilerden hangisine rnektir? (2004 KPSS-10)A) Benmerkezci dnceB) Algnn seiciliiC) Birletirmeci (kombinasyonel) dnceD) Empatik dnceE)Tmevarma dnce

30.

Yedi aylk bir bebek annesi ile oyun oynarken, annesi bebein oyunca arkasna sakladnda, bebek hemen dikkatini baka tarafa vermektedir. Ancak dokuz aylk olduunda, annesi oyunca arkasna sakladnda, bebek annesinin arkasna doru emeklemeye balamaktadr.Aadakilerden hangisi bebekteki bu davran deiiminin nedenidir? (2003 KPSS-85)A) Soyut ilemsel dnemde bulunmasB) Ben merkezci dnce biiminin etkili olmasC) Somut ilemsel dnemde olmasD) Kendini evresindeki nesnelerden ayrtedememesiE)Nesne devamlln kazanmam olmas28. Aadakilerden hangisi Piaget'nin bilisel geliim kuram ite ilgili olarak doru bir aklamadr? (2003 KPSS-83)A) Benmerkezci dnceB) Algnn seiciliiC) Birletirmeci (kombinasyonel) dnceD) Empatik dnceE)Tmevarma dnce

31.

Bir anne ocuuna tabakta bir dilim kek verir ve ocuunun yemesini kolaylatrmak iin keki blmeye balar. ocua "keki e mi bleyim, bee mi bleyim?" diye sorar. ocuk da "ok am bee blersen kek daha ok olur e blme bee bl, ok kek yemek istiyorum" der.Bu biimde yant veren ocuk hangi bilisel geliim aamasndadr? (2003 KPSS-86)A) Duyusal motor dnemB) zmseme (asimilasyon) yapamad dnemC) Ben merkezci dnd bir dnemD) Miktar korunumunun kazanlmad bir dnemE)Soyut ilemsel dnem29. Drt yandaki bir ocuk babaannesi ile telefonda konu- urken, yeni ayakkablarn gstererek "babaanne bak ayakkablarm ne gzel" der.Aadakilerden hangisi ocuun, ayakkablar ken- disi grd iin babaannesinin de grdn san- masnn nedenidir? (2003 KPSS-84)A) Soyut ilemsel dnemde bulunmasB) Ben merkezci dnce biiminin etkili olmasC) Somut ilemsel dnemde olmasD) Kendin evresindeki nesnelerden ayrtedememesiE)Nesne devamlln kazanmam olmas

32. lkretim beinci snftaki Aye ile onun be yandaki kardei Ahmet'in bilisel geliim dnemleri aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir? (2002 KPSS-69)Ahmetilem ncesisomut ilemler ilem ncesi duyusal motor duyusal motorAyeA) Somut ilemlerB) Soyut ilemlerC) Soyut ilemlerD) Somut ilemlerE)lem ncesi12

Geliim PsikolojisDL GELMIEitim retimde iletiimin salkl ve etkili bir biimde gerekleebilmesi iin dil geliimi ok nemlidir. Dil geliimi bilsel geliimle paralellik gsterir. Dil ayn zamanda psikomotor bir davrantr. nk duygu ve dnceler ses organlar kullanlarak ifade edilir. Beden dilini kullanma bir tr dil kullanmdr. Bebekte sesli iletiim alama ile balar.Dil, alg, renme, akl yrtme ile ilgilidir. Dil, bir tr toplumsal semboller btn olup, dnceler arasndaki iliki bu semboller araclyla gerekleir. Dnyada btn kltrlerde ocuklar ilk yldakitm sesleri ortak retirler. Dnyadaki btn ocuklar konumayyaklak 2-4 yalar arasnda renirler. Ana dilini ilk 10 ylda renemeyen ocuklarya zor reniyor ya da hi renemiyor.Bir dilin temel sesleri o dilin fonemidir. itme engeli olan ocuklar zel eitimalmazsa toplumsal yalnzla itilir. ki dili birlikte renen ocuklar birlikteolduklar akranlarnn dilini onlar kadar kolayve doru kullanamazlar. Bu onlar yalnzlaiter. Bebeksi konuma bireyin yalnzla itilmesineyol aar.

Otoriter ve az konuulan ev ortamlar dilingeliimini olumsuz etkiler. ocuun konumasndaki en nemli gelimeokula balamasyla gerekleir. Yanllardzeltilir. En nemli zellii de btnocuklara eit bir ortam salanmasdr. Farkhevrelerden gelen ocuklar burada gelimeimkan bulur. Okul, TV, okuma szck daarcn gelitirir.Dil geliimi ile ilgili kuramlar 3 grupta toplanabilir;1. Davran Yaklam2. Sosyal renem Yaklam3. Psiko-linguistik KuramDavran Yaklam Dilin pekitirmeler yoluyla kazanldn savunmaktadr. Bebekler sesleri tekrar ederken gndelik dildeki kelimelere benzer sesler kardklarnda evresi tarafndan pekitirilirler. Pekitirilen sesler sk tekrar edilir. Bylece dil gelimeye devam eder.Sosyal renme Yaklam Bu yaklama gre dil, ana babann model olmas, ocuun taklit etmesi ve dzeltici geribildirim vermesi biiminde geliir.Psiko-linguistik Kuram (Chomsky) Davran ve sosyal renme kuramlarna eletiri getirmitir. Onlara

gre nemli olan evredir. evre ocuun dili reniprenemeyeceini deil, hangi dili reneceinibelirler.Bu kurama gre ocuklar doutan dil renmedonanmyla dnyaya gelirler. Biyolojik yaklamdr.Normal gelien her ocuk dil renir. Her bireydoutan bir 'Dil Kazanma Mekanizmasna" sahiptir.Dil kazanma mekanizmas, ocuun evresinde konuulan dili iselletirmesini, kurallarn anlamasn ve daha sonra gramer kurallarna uygun olarak konumasn salar.Bilisel yaklam: dil renmenin bilisel geliime dayal olduu grndedirler. Birey anlamlar gelitirdike sembolleri daha kolay renmekte ve uzun sre hatrlayabilmektedir.DL GELM AAMALARI1.Agulama-Babldama Dnemi (0-6 Ay) lk bir ay sadece alarlar Bebek eitli sesler karr htiyalar iin alar Sesleri bilinsizce karr, refleksiftir Alayarak sosyal iletiim kurarlar2.Heceleme Dnemi (6-12 Aylar) Sesleri kendi kendilerine tekrarlar Konuma organlar olgunlamtr Heceler karlmaya balar rnek: ba-ba, ma-ma gibi En ge bu dnemin sonuna kadar annesinin sesinitanmaya balarlar3.Tek szck Dnemi (12-18 Aylar) Konumann balangc saylr Konumada kritik dnemdir Tek szckle ok eyler anlatlmaya allr Morgem: Tek szckle ok eyin anlatlmasnaverilen isimdir.4.Telgrafik Konuma Dnemi(18-24 Aylar) Szcklerin birletirilme dnemidir Kullanlan kelime says artar ki kelime pe pee sylenerek anlaml cmle kurulur Kelimeler arasnda bala kullanlmadan szcklerinkullanlma biimidir. rnek: Anne su5.lk Gramer Sreci (24-60 Aylar) Cmleler ve gramer kurallar hzla renilir Kelime haznesi geniler Kurall ve grameri uygun cmleler geliir.Geliim Psikolojis

13Dil geliimi ile ilgili notlar; Yabanc aratrmalar, ilkretim I. Snfta 20-24 binkelime, 5. snfa doru bu saynn 50 bine ktnbelirtmektedir.

6 ya ocuunun dil bilgisi ynnden ksa tmceleridoru kurabilme yeteneini kazand yatr. 6- 10yalar aras tmceler gittike uzun olmaya balar. ocuun konumasnn ierii onun yalnzca zekasile deil ayn zamanda toplumsallamfk dzeyi ilede ilgilidir.

Dil geliimi aile, evre, sosyo-ekonomik faktrlerdenetkilenir.

Kz ocuklar erkeklere gre erken konumayabalarlar Oyun dil geliimini olum etkiler Yetikinler dil geliiminde olumlu rnek olmaldrlar Konumay renme dneminde birden fazla dilkullanlmamaldr. ocuklarla bebeksi deil normal konuulmaldr.ocuklarn konumalarn gelitirmeleri iin frsatlaroluturulmaldr.Bir ocuk annesinden su isterken "Anne su" diyor.33. Dil geliimi asndan ocuun bu sz aada-kiierden hangisine rnektir? (2001 KPSS-7)A) Duyu organlaryla alnan bilgyi nesnelerinzihinsel tasarmlarna dntrme (kavramgetiimi)B) zne, yklem, bala, ek vb elerinbazlarn kullanmadan konuma (telgrafikkonuma)C) Kurallart. ilikil olan ve olmayan btndurumlara uygulama eilimi (ar kurallatrma)D) Kurallar yalnzca renilen rnekle snrlolarak kullanma eilimi (eksik kurallatrma)E)Yeni szck retebilmek iin bekleme eitimi(alc dil)

AHLAK GELMAhlak Hakllk araydr. Toplumsal kurallara uyma srecidir.ocuklarn Ahlak geliimlerini anlamada kurallar nasl yorumladklar nemlidir. Piaget ve Kohlberg Ahlak geliimini incelemilerdir. Bu blmde onlarn grlerine yer verilecektir.Piaget'nin Ahlak Geliim KuramAhlak geliiminin bilisel geliimle paralel seyrettiinibelirtmitir.Ahlak geliimi ile ilgili olarak ocuklarn oyunlarngzlemitir. Ahlak geliiminin temel olarak iki dnemdeincelendiini belirtmitir. BunlarA. Dsal Kurallara Ballk Dnemi (6-12 Ya) ocuk kurallarn deimezliine inanr Kurallara uymayann cezalandrlmas gerektiinidnr. Kurallara uymayanlara ceza otomatikolarak verilmelidir. Otoriteye kaytsz uyma sz konusudur Davrann gerisindeki neden dikkate alnmaz Davrann temelinde dle ulamak veya cezadankamak yatar 2 yan altnda kural kavram yoktur. Henzgelimemitir. Okul ncesi dnemde kural kavrarm olmadndanahlak da yoktur.B. zerklik Dnemi (12 ya ve st) ocuun dier ocuklarla giderek artan ilikileri vekurallarn deiebilirlii dncesi geliir Kurallar insanlar tarafndan oluturulur. Gerektiindedeiebilir.

Davrann iyi ya da kt olmas, altnda yatannedene baldr.Kohlberg'in Ahlak Geliim KuramAhlaki ikilemleri kapsayan hikayelere ocuklarn verdikleri tepkilere bakarak kuramn gelitirmitir. Bu rneklere verilen cevaplar dorultusunda 6 yarg aamas oluturmutur. ana dzeyden oluur. Her dzey kendi iinde iki dnemden olumutur.A. Gelenek ncesi Dzey (0-9 Ya)Da baml dnemdir. yi kt, doru yanh kavramlar kltrel kural ve deerlere aktr. Geri kalm lke insanlarnn bu dnemde olduu iddia14

Geliim Psikolojisedilmektedir. Piaget'nin dsal kurallara ballk dnemi ile ayn paraleldedir.1.Evre. taat ve Ceza Ynelimi Otoriteye mutlak uyum Yaplan davrann fiziksel sonucu nemli Cezadan korktuu iin kurallara uyar Otorite yoksa yasak davran yapabilir rnek: Krmz kta geme tabak kran ocuk mu yoksa 10 tabak kran mok suludur? Diye sorulduunda "10 tabak krandaha suludur" cevab verilir.2.Evre Saf karc Eilim nemli olan kendi istek ve ihtiyalardr htiyac karlayan, dl getiren davranlardorudur karclk egemendir "Sen bana yardm et, bende sana yardm edeyim"anlay egemendir. Karlkl ilikilerde sreklikendini dnr "Sen benim srtm ka, ben de seninkini " anlayhakimdir.

B. Geleneksel Dzey (9-15 ya)Bakalar dikkate alnr. Aile arkada grubu yada evrenin beklentileri kendi bana deer tar. Seilen referans grup ocuk iin bir model olutur. Model grubun dorular ocuk iin de dorudur.3.Evre yi ocuk Eilimi (Kiiler aras uyum) yi davran, bakalarn memnun eden, onlarayardmc olan yada onlar tarafndan takdir edilendavrantr Gven, sadakat, sayg, karlkl ilikilerindevamhl ve minnettarlk nemlidir Bakalarnn gr nemli evresinden onay almak ve takdir edilmek ister Temel gd grup tarafndan kabul edilmektir Somut ilemler dnemidir. Bakalarn mutlu etmek nemlidir4. Evre Kanun ve Dzen EilimiTemel gd toplumsal dzen korunmaldr Bakalarn memnun edecek davranlardabulunmak deil, yerlemi kurallar ve sosyaldzeni korumaktr. Kurulu sosyal dzen eletirilmeden kabul edilir. Kurallar varsa herkes uymak zorundadr Kanuna ve dzene uyma eilimi baskndr Kurallar sorgulanmaz Birok yetikin bu dnemde kalr

C. Gelenek tesi Dzey (nsan haklar, evrensel deerler 15 ya ve st)Bu Dzeyde geerlii ve uygulanrl olan ahlaki deerleri ve ilkeleri, bunlar ortaya koyan grup yada kiilerin yetkilerinden ve kiinin bu gruplarla zdelemesinden bamsz olarak tanmlama abas grlr. lk dzeyde otorite kiinin tamamen dndadr. Bu dzeyde olan bireyler piaget'nin zihinsel geliim dzeyinde soyut ilemler dzeyindedirler. nk soyut dnce, greceli anlay ve yordama zellikleri vardr.5.Evre Sosyal Anlamalara ve Yasalara UymaEilimi Bu devrede doru davran, insan haklar ve toplumyarar gzetilerek toplum tarafndan incelenip kabuledilmi ilkelere uygun davrantr. Bireyin fkir ve deerlerinde farkllklar gsterdii budevrede, gr birliine varma teknikleri nemsenir. Ancak doru ve yanln kiisel deer sorunu olduuda kabul edilir. Yasal gr kabul edilmekle birlikte, topluma dahafazla yarar salayabilmek iin yasalanndeiebileceine inanr. Yasalar toplum yararna olarak ounluk tarafmdankonulmaldr Kurallar toplum yararna deitirilebilmelidir Yetikinlerin % 25den az bu dnemdedir6.Evre Evrensel Ahlak lkeleri Bu en yksek devrede doru ve yanl, sosyaldzenin yasa ve kurallaryla deil, kiinin kendivicdanyla ve kendi gelitirdii ahlak ilkeleriyletanmlanr. Bu ilkeler somut ahlak kurallar olmayp genel soyutilkelerdir.

Bunlar, evrensel adalet ilkelerini, insan haklarn veinsana saygy ierebilirler. Tm insanlar eittir dncesi hakimdir nsan haklar evrensel deerleri temel lttr. Hak, adalet, zgrlk kavramlar erevesinde doruve yanl bireyler belirlerAhlak ilkelerini kendisi seip olutururKohlberg'e gre yetikinlerin ou gelenekseldzeydedir. Gelenek sonras dzeye ok az sayda kiiular.Kohlberg ahlak dnemlerini saptayabilmek iin deneklerine hikayeler vererek, her hikaye hakknda eitli sorular sormutur. Bu hikayelerden bir rnek verirsek"Hans adl bir adamn kars az rastlanan bir kanser ttnden lmek zeredir. Doktoriar bir ilacn onu15Geliim Psikolojis35. Televizyonda haberleri izleyen farki ya grubundan karde, izledikleri bir kapka olay ile ilgili olarak aadaki yorumlar yapmlardr;16 yanda olan kapka olaynn toplum dzenini bozduu, 10 yandaki kapkaclarn ok kt iler yapt, 5 yandaki ise kapkaclarn ok miktarda para ald ile ilgili olarak yorumlar yapmlardr.Aadakilerden hangisi bu kardein tepkileri arasndaki farklln nedenidir? (2003 KPSS-87)A) Yaantlarnn znelliiB) Ahlak geliim dzeyleriC) Genetik zellikleriD) Kiilik zellikleriE)Duygusal zelliklerikurtarabileceini sylerler. Bu ila ayn ehirde oturan bir eczacnm kefettii bir eit radyumdur. Bu ila pahalya mal olmutur, fakat eczac ilac maliyetinden de 10 misli fazlaya satmaktadr. Radyuma 200 dolar verdii halde ilacn kk bir miktar iin 2000 dolar istemektedir. Hans tand herkesten bor alarak ancak 1000 dolar toplayabilir. Eczacya karsnn lmek zere olduunu syler, ondan ilac ya daha ucuza vermesini ya da parann yarsn sonra almay kabul etmesini ister. Fakat eczac 'Hayr ilac ben kefettim, ondan para kazanacam' diyerek Hans'n isteini kabul etmez. Bunun zerine aresiz kalan Hans eczaneye girip kars iin ilac alar. Hans sulu mudur ?, suluysa neden suludur?, Susuzsa neden susuzdur?"Bu soruya u cevaplar verilebilir: Hans suludur. Polisler onu yakalar vecezalandrr. Gelenek ncesi I. Evre Hans susuzdur. Kars iin byle yapmtr. nsankars (kocas) iin byle davranmaldr. Kars daonun iin byle yapard. Gelenek ncesi II. Evre Hans suludur. Toplumdaki insanlar onuayplartar. Geleneksel III. Evre Hans suludur. Kanunlara aykr davranmtr.Kanuniar toplumsal dzeni salamaya yarar. Hanstoplumsal dzen bozmutur. Geleneksel IV. Evre Hans suludur. nsanlar toplum iinde birbirlerininzel eyalarna sayg gstermek zorundadr.Gelenek tesi V. Evre Hans susuzdur. nsan hayat her eydennemlidir. Bir insann hayat sz konusuolduunda hrszlk yaplabilir.34. Kohlberg'in anlak geliim kuramnn hangi evresinde "sebebi ne olursa olsun sava her koulda yanltr.nsanlara hibir ekilde yarar salamaz, anlamalarla sorunlar zlmelidir." dncesi yerahr?(2002KPSS-75)A) Kanun ve dzen eilimiB) Evrensel Halek ilkeleriC) Geleneksel ahlaki deerlerD) Saf karc eilimE)iyi ocuk eilimi16

Geliim PsikolojisKLK GELM KURAMLARI Kiilik: bireyi bakalarndan ayran doutan getirdii veya sonradan kazanlan zellikler btndr. Duygularmz, yeteneklerimiz, huyumuz, deerlerimiz, inanlarmz, tutumlarmz, grlerimiz gibi btn zelliklerimiz kiiliimizi oluturur. Kiiliin tm belirtileri dardan gzlenemez. ou bireyin i dnyas ile ilgilidir. Kiilik; Bireyi dier insanlardan yran noktalardr Davranlarn tutarl ve devaml olanksmlardr Geliimsel zellik gstermekle birlikte kalczelliklerdir.Benlik: Bireyin geliimsel zellikleriyle kendini alglamas ve deerlendirmesidir. Bireyin kendi kimliinin farknda olmasdr.zgven: Bireyin kendine ynelik olumlu yarglarnn rntsdr. Gven, sevgi ve olumlu yarglarla ilgilidir. zsayg (Benlik saygs): Bireyin kendi fiziksel ve zihinsel zelliklerine ynelik deer atfetmesidir.Kiilik Kuramlar Bio-fzyolojik yaklam: Hormonal srelerve beden ekli kiilii etkiler Treyt kuramlar: Durum kuramlardr.Davran kalplarnn genel adna treyt denir.Kiiliin llmesi uygun treydin seilmesinebaldr. Sosyal etkileim kuramlar: kiilik, toplumsaletkileim srelerinde gerekleen trrenme stilinden oluur. Bunlar; klasik,edimsel, model alma Fenomenolojik yaklam: Bireyin znelalglar zerinde younlar. Birey, kendini,dnyay ve olaylar yorumlama biimi kiiliintemelini oluturur. Psikanalitik kuram: freud'un topografk,yapsal, psikoseksel kiilik kuram olarak kuramdan oluur. Psikososyal geliim kuram: Eriksontarafndan kiiliin geliimi mr boyu elealnr. Ergenlik dnemine kadar olan geliimfreud'un psikoseksel geliim kuram ileayndr. Erikson'un kuramnda kiiliingeliiminde toplumsal faktrlerin rol vekiiliin ekillenmesinde bireyin iindeyaad kltrn etkisi nemlidir.Kiilik geliim kuramlar olarak Freud'un Psikoseksel kuram ve Erikson'un Psiko sosyal Kuram ele alnarak incelenecektir.

PSIKANALITIK KURAMFreud tarafndan gelitirilmitir. Topografik, yapsal ve psiko-seksel kuramlar vardr.A. Topografik kiilik kuram (bilin snflamas) Bilin: farknda olduumuz yaantlarnbulunduu yerdir Bilinalt: (bilin ncesi) Bilincinde olmadmz,biraz zorlaynca bilince kardmz blgedir. Bilin d: Bilincin dnda olan ve zeltekniklerle bilince kartlan yerdir. Freud'a greburada kiiliin byk bir ksm bulunur. Arzu,duygu, drt, yasaklanm istek, duygu,dnceler burada barnr.B. Yapsal kiilik kuram (kiilik yaps)D : lkel benlik olarak bilinir. Kiiliin en ilkel boyutudur. Temel biyolojik itkilerden olutuu iin kiiliin en erken gelien blmdr. Dolaysyla id kiiliin temel sistemidir. Haz ilkesine gre alr ve biyolojik gereksinimlerin derhal giderilmesini gerektirir. Doyuma hemen ulama istei tar.Ego: id den sonra gelien ve gereklik ilkesine gre alan kiilik boyutudur. D den kaynaklanan ve hemen doyuma ulamay itkileri toplumsal deerlere uyumlu hale getirmek egonun grevidir. Kiinin sosyal boyutunu oluturur.Sper Ego: Toplum tarafndan ho karlanmayan ve ego tarafndan ketlenmeyen D itkilerini saygn toplumsal amalara ynelterek, doyuma ulamasn salarSper egonun grevleri:1. D kabul edilemeyecek isteklerini bastrmak2. EGO yu trel amalara ynlendirmek3. Kusursuz olmaya almakMisafirlii giden bir insan a ise D ile hareket ettiinde aln bir an nce gidermek ister. Onun iin nemli olan aln giderilmesi doyurulmasdr. Kimseye sormadan bulduklarn yiyebilir. Sper ego ise, bunu yapmamasjn bu davrann kesinlikle yanl olduunu syler ve bastrmaya alr. Ancak EGO bunun nasl yaplacan dzenler yani ilkel yntemlerle deil toplumsal kurallara gre yaplmasn salayarak bireyin ev sahibinden uygun bir dille a olduunu belirtmesini ister.Geliim Psikolojis

17C. Psiko Seksel Geliim KuramFreud'un insann geliimi ile ilgili iki nemli gr vardr;ocukluun ilk yllar (0-6 ya) kiiliinoluumunda ok nemlidir.Kiilik geliimi psiko-seksel evreleri ierir.Bireyin erken dnemdeki yaantlar bilinirsedavranlarn nedenleri anlalabilir. Geliimsel srebe evrede incelenmitir. Oral, anal, fallik, gizil, genital.Her evre baedilmesi gereken bir gereksinimi ortayakoyar. Bu gereksinimlerin karlanp karlanmamasocuun ilerideki davranlarn, duygularn, insanlarlailikilerini etkileyecektir. Cinselliin zerinde nemledurmutur. Evreden dierine gei evredeki ihtiyagiderilmese bite tamamlanr. Bu konuda piaget'denfarkl dnr. Piaget'e gre bir evre tamamen bittiktensonra dier bir evre balamaktadr. Ortak noktalan iseevrelerin bir sray takip ettiidir.Freud 'a gre her evre baar ile atlatlmaldr. Birsonraki evrenin baanl olmas bir nceki evreninbaarl geirilmesinde byk etkendir. Kiilikbozukluklarbuevrelerin baariletamamlanmamasndan kaynaklamr.Oral Dnem: 0-1 ya Doumdan sonraki ilk bir yl kapsar. Az, dil ve dudaklar bebein temel haz alma blgeleridir. Bu dnemdeki en nemli uyarc faaliyet beslenmedir. ocuk bu dnemde az yoluyla haz alma sz konusudur. Bu nedenle ocuk her eyi azna gtrr. Anne memesi ocuun evre ile ifetiim kurduu bahca nesnedir. Aza almak ve srmak sonradan geliecek karakter zelliklerine ilk rnek olurlar. Bu dnemde ihtiyalarm gereince doyurulmamas veya ar doyurulmas ocuun bu dneme baml kalmasna neden olur.Anal dnem: 1-3 ya ocuun tuvalet eitimini rendii dnemdir. Bebein temel haz alma blgesi dklama blgesidir. Bu dnemdeki en nemli faaliyet tuvalet eitimidir. Bu eitim srasnda annenin tutumu ileriki yllarda ocuun karakter yapsn belirlernektedir. Tuvalet eitimin bar yollardan tamamlanmamas durumu (ocuu hazr olmad halede zorlamak veya cezalandrmak) ocukta iki tr tepkiden birinin gelimesine neden olur. ocuk hazr olmad bir takm eyleri kendisinden bekleyen anneye fke duyar. Bu fkeyi sk sk dk yaparak dile getirir ve bylece anneyi protesto eder. Tepkici bir karakter yapsnn olumasna neden olur. ocuk annenin gereksiz ve zamansz basklar sonucu cezalandrlmamak ve annenin onayn kaybetmemek iin zm dky yapmamakta bulur. Buda tutucu bir karakter yapsnn gelimesine neden olur.Fallik Dnem: 3-7 ya aras dnemdir. Temel haz kayna cinsel organlardr. Erkek ocuun cinsel

organ vcudun en nemli parasdr. Genital uyarmdan haz almaktadr. Kz ocuklar neden ayn organa sahip olmadklarn merak ederler. Dnemin sonlarna doru ocuklar kendi cinsiyetindeki ebeveynleri ile zdeim kurarak cinsiyet rollerini kazanmaya balarlar. Bu dnem cinsel blgelerin uyarlmasndan heyecan duyma ve cinsellie ar ilgi biiminde belirir 3 yandan itibaren erkek ocuk kendisini babaya benzetir. Kar cinsten ebeveyne ilgi gsterir. Erkek ocuklarda bu ilgiye oedipos karmaas, kzlarda ise elektra karmaas denir. Uyumlu anne baba ocuk ilikisi var ise bu dnem hibir iz brakmadan ve kalntlar yetikin yaama aktarlmadan atlatlr.Latent (Gizil) Dnem 7-11 ya: bu dnemdeki ocuklar zamanlarnn byk bir ksmn okulda geirdiklerinden psiik enerjileri ders ve spor gibi geleneksel faaliyetlere ynelir. Cinsel ihtiyalar asndan sessiz ve sakin bir dnemdir. Cinsel drtler durgunlam denetim altna alnmtr. ocuk okul andadr.ocuklar hem cinsleri ile oyun oynamay tercih ederler. Bylece erkek ve kadn biimdeki toplumsal rollere hazrlk balar. Salkl biimlerde geirilemeyen gizil dnemde ocuk isel drtlerini denetimini salayamaz ve enerjisini renme ve beceri gelitirmeye yneltemez. Ar bir denetim mekanizmasnn gelitirerek obsesif (Takntlar) karakter yapsnm yerlemesine neden olur.Genital Dnem: 12-Gen yetikinlik: freud'a gre bu dnem yetikinlik sresince devam etmektedir. Salklt yaamn amac 'sevmek ve ahmaktr" Gen bu dnemde cinsel ynden olgunlamaya balar artk ocuk olmaktan kp ocuk sahibi olacak bir olgunlua ulamaktadr. Bir nceki dnemde rtl olan cinsel enerji artk cinsel organlar ve cinsel iliki zerine odaklanmtr. Bu dnemin amac gencin ana babasndan bamszlaarak aile dndaki kar cinsten kiilerle olgun ilikiler kurabilmeyi renmesidir.36. Freud dncesine gre patronundan ktmuamele gren bir iinin hncn ocuklarndanvekarsndankarmayaalmas,aadakilerden hangisi ile ifade edilir? (2004 KPSS-112 )A) SublimasyonB) YanstmaC) BastrmaD) Yer deitirmeE)ReddetmeSAVUNMA MEKANZMALARI"uyum mekanizmalan" da denilen savunma mekanizmalar, ounlukla doyurulmam temel18

Geliim Psikolojisihtiyalarn neden olduu i huzursuzluklarn (geriimin) giderilmesi amacyla kullanlr.Bu ihtiyalarmz (gdlerimiz) fzyolojik ya da toplumsal nitelikli olabilir.htiyalarn doyurulamamasnn iki temel nedeni olabilir.1. Engellenme2. atmalar1.ENGELLENMEHerhangi bir davrann isel ya da evresel bir nedenle bloke edilmesidir. rnein ar hasta bir yaknnza yetimek iin otobs terminaline gidiyorsunuz ve bilet bulamyorsunuz. Engellenme sonucu insanlarn gsterdii en nemli tepki saldrganlktr. Bunun dnda, fke ve kzgnlk, evreden kama, ar duyarllk, ar bamllk, bencilce tutumlar, ylgnlk, bezginlik gibi davranlar gzlenebilir.2.ATIMAatma, Organizmada birbirine ters den iki gdnn rekabeti durumudur. atmay grupta inceleyebiliriz: Bu gdler birbirine zt ayr ynlere ekerek birbirleriyle savarlar. rnek, kafeye arkadalarla bulumaya gitmek (Elenme ihtiyac) ile Ktphaneye gidip ders ahmak (gelime ihtiyac) bizi ayn anda iki ayr yne ekerler.A.Yanama-yanama: ki ya da daha ok olumludeerli ama nesnesi yan yana bulunduunda vekii bunlardan birini semek zorunda kaldndaortaya kar. Ayakkabc dkkannda okbeendiimiz iki ayakkabdan birini semekzorunda kaldmzda yaadmz atmatrdr.B.Kanma-kanma: ki ya da daha ok olumsuzdurum ya da nesne karsnda kalmaktr (yukartkrsen byk, aa tkrsen sakal)Sevmediimiz, istemediimiz iki durumdan birinisemek durumunda kaldmzda yaadmzatmadr. Snava almak istemeyen rencininayn zamanda snfta da kalmak istememesidurumunda yaad atmadr.C.Yanama-kanma: Bir ama nesnesinin hemolumlu, hem olumsuz yanlarnn bulunmasdurumunda ortaya kar (iki sevgiiinin birlikteykensrekli kavga etmeleri ama ayr kaldklarndabirbirlerini zlemeleri).Ayn nesneye doru hemyanama hem de kanma istei durumudur.

Pastay Vsevme ve ayh zamanda kflo ftriaktan korkma durumunda yaanan atmadr.SAVUNMA MEKANZMALARISavunma mekanizmalar, psikanalitik yaklama gre ego'yu korumay ama edinir. Bu nedenle ego savunma mekanizmalar olarak adlandrlr.1.BASTIRMABilin altna itme olarak da isimlendirilen bastrma mekanizmasnda kii Ac, znt ve kayg veren duygu, dnce ve yaantlarn bilinten itilmesidir.Bilin altna itilen ya da bastrlan bu drt ve yaantlar eitli ekillerde davranlarmz etkilemeye devam ederler. Freud'a gre hibir drt tam bir baar ile bastrlamaz. Bunlar, dler ya da dil srmelerindeki sembolik anlatmlarda olduu gibi zaman zaman tekrar bilince kabilir.Bir yaantnn bilinli olarak rtbas edilmesine supresyon, Bir yaantmn tamamen bilinsiz olarak bask alnmas durumuna ise represyon denir.rnek, karc ve bencil olan birinin byle davranmamay istememesi nedeniyle unutmas.2.MANTIA BRME (Bahane bulma)RasyonelletirmeBelirli bir durumda kii iin kabul edilmesi g ve kayg yaratc olan bir aklamay gsterme yerine ac ve kayg vermeyecek bir neden ya da aklamay ileri srme eilimidir.Genellikle toplumsal bask ve beklentilerin yaratt atma durumlarnda kullanlan ve mantkl bahaneler bulma olarak adlandrlabilecek bu mekanizma kii tarafndan ou zaman szl olarak ifadelendirilir. rnein komunun ocuklarnn okuldaki baarsn kskanan kadnn kendi ocuklarnda grmedii bu zelliin yaratt eksiklik duygusunu "ne de olsa herey okumak deildir, dnyada okumaktan daha nemli eylerde var" demesi. Ayn ekilde "kedi ulaamad ciere pis der" sz bu mekanizmaya iyi bir rnektir.3.YADSIMA (nkar-Denial)Benlik iin tehlikeli olarak alglanan ve bunalt dourabilecek bir gerei yok saymak, grmemek deiik derecelerde olduka yaygn olarak kullanlan bir ilkel savunma biimidir. Birok zrlerimizi, utan ya da sululuk douran eski deneyimlerimizi bilin altna

Geliim Psikolojislitmekle kalmayz, bunlar hi yaanmam gibi de alglayabiliriz. fke, kzma en ok yadsnan duygulardr. fkesi belli olduu halde kii bunun hi farknda olmakszn yadsyabilir.stenmeyen olay ve durumlar kabul etmemedir. Dersi dinlemeyen bir rencinin bu durumu kabul etmemesi.4.YANSITMA (Projection)Baz duygu, drt, gereksinim ya da yaam olaylarnn darya aktarlp, yanstlp, dardaym ya da dardan kendisine yneltiliyormu gibi alglanmasdr.Yanstma mekanizmasnda kii, kendi iinde yadsd bir drty (ki bu toplumca onaylanmayan bir drtdr) bakalarnda grr ya da bakalarnn bu drty kendisinde grdn sanr. inde fke ve kin duygular olan bir kii, "bana kzyorlar benden nefret ediyorlar" diye dnebilir. Burada hem yadsma (bende kzma yok), hem de yanstma (onlarda var) dzenei ilemektedir.Bakalarna dmanlk duygular besleyen biri bu duygulann kendisinde yaratt sululuk duygusundan kurtulmak iin karsndaki kiileri kendisine ktlk yapmakla sulamasdr5.DNLEME (Compensation)Kiinin herhangi bir eksikliini, yetersrzlini bir baka alanda baar salayarak kapatmas abasdr. rnein yakkl olmayan birinin iinde baarl olarak ykselmesi ve bylece beeni toplamas. Okulda baarsz olan bir ocuun tmanklk yaparak ilgi ekmeye almas.Geirdii ocuk felci yznden sakat kalan bir kiinin youn almalar sonucu olimpiyat yzme ampiyonu olarak hareket yetersizliini dnlemitir.6.YCELTME (Sublimation)Yceltme mekanizmasnda, toplumca onaylanmayanilkel nitelikteki drt, eilim ve istekler doalamalarndan evrilerek, toplumca beenilenetkinlikleredntrlrler.ocuklukta en yaln biimiyle gzlemlenebilen ykc eilimler yetikinlik dneminde toplum tarafndan onaylanmayacandan byle bir insan rnein iyi bir patlayc madde ya da silah uzman olarak bu eilimini yceltebilir. Saldrgan olan birinin Boks sporuna balamas.7.ZDEM (dentification)Kiinin kendisine rnek ald bir bakasnn zellikleriri kendi kiiliine katmas, onun gibi duymas, dnmesi ve davranmas yoluyla ulamak istedii amaca ulatn sanmasdr.

19zdeim kurulan kiinin birok zelliini taklit eder, sonra benimsemeye balar. Baarsz bir rencinin baarl olan bir rencinin tm davranlarn taklit etmesi. Hayatta baarsz olan birinin tuttuu takmn baarsna ar sevin tepkisi vermesi.8.YER DETRME (Displacement)Bir drtnn ya da duygunun asl nesnesinden baka bir nesneye yneltilmesidir. atmaya ve bunaltya neden olabilecek ve benlike kabul edilmeyen bir drt asl ynelecei nesne yerine baka bir nesneye ynelerek atma ve bunalt bir derece azaltlabilir ya da nlenebilir Davran ynlendiren drt ya da neden ayn kald halde hedef deiebilir. Yer deitirmedeki gd ounlukla kiinin aka gsteremedii saldrganlktr. (Patrona kzp acsn evdekilerden karma).Yeni doan kardeinin ailede tm ilgiyi topladn gzleyen ocuk, duyduu kskanlk ve husumeti, cezalandrlaca korkusuyla dorudan kardeine deil, kendi oyuncaklarna ynelterek onlar krp tahrip edebilir.9.KARIT TEPK KURMA (Reaction-Formation)Kii, kendi iindeki bilind drt ve eilimlerin tam kart tepkiler vererek de benliini savunabilir. rnein, iindeki kin, nefret ve kabalk eifimlrine kar kii, ar derecede kibar ve nazik; pislik ve kirllik eilimlerine kar anormal derecede titiz ve temiziik dkn olabilir. Benlike kabul edilmeyen birok drt ve gereksinimler ar baskc, banaz, ahlak bir tutumla bastrlmaya allabilir. Kardeini kskanan ocuun ar derecede iyi bir abla ya da aabey olmaya almas.10.GERLEME (Regression)Temel ihityalarn ve isteklerin karlanmamas sonucu meydana gelen doyumsuzluk veya kayg hallerinde bireyin bulunduu durumdan daha ilkel bir olgunluk dzeyinde davranmasdr. 4 yandaki bir ocuun korkunca altn slatmas, Bir yetikinin kayglandnda kekelemesi, kzarmas, Bir gencin 10 yandaki bir ocuk gibi barp armas ya da alamas11.HAYAL KURMA YOLUYLA AVUNMA ve d nedenlerle ihtiyalarn ve gdlerin karlanamad durumlarda hayal kurma yoluyla doyum salama yoluna gidilmesidir. Ryalar ya da hayal aleminde ihtiyalar giderilmeye alr. Fakir zengin olur, irkin gzel olur. Ar hayal kurma bireyin gerek kimliini kaybetmesine neden olabilir.20

Geliim PsikolojisPSKO-SOSYAL GELM KURAMI (Erikson)Erik H.Erikson (1902-1994) bir Alman psikanalist Erikson bu ekilde insan ego geliimini sekiz evreye aytrarak incelemitir.Bu dnemlerin her birinde az ya da ok isel krizyaanmaktadr.Eer kriz baarl bir ekilde atlatlmsa kii gkazanarak, bir sonraki basamaa rahata geer.Erikson'un basamaklar, zamanla snrl olmaypgeliim sreklidir.Kiilerde baz sorunlar bir dnemden, baka bir dneme tanabildii gibi ar stres altnda da o sorunlar yeniden aa kabilmektedir. Bazen de youn stres ile kiilerde daha nceki basamaklara geri dn gzlenebilir.1. Evre: Temel Gven/Gvensizlik (0-1 Ya)Bu dnem Freud'un oral dnem olarak adlandrd evredir. Doumdan ilk 1,5 ya dnemine dek srer. Bu dnemdeki bebeklerde beslenme, temizlik, duygusal yaknlk ve fiziksel temas gibi temel gereksinimleri karianrken kendilerine ve dier insanlara gvenmeyi renir veya gvensizlik duygusu oluur. Bu dnemde ocuk her eyi kendi az ile yaar. ocuk her eyi azna gtrerek renir. stenen ve verilen ne varsa o anda alnr. Az bu dnemde vcudun en duyarl blgesidir. Asal ilev anne memesini arayp, bulmak, emmek ve gda almaktr. Ana-babann bebee gven verici bir ekilde besleyici yaklam , ocukta ileri dnemde d dnyaya kar olumlu beklentiler iinde oluun temelini atar.6. aydan itibaren dilerin k ile birlikte srma drts geliir. Daha nceki pasif dnem, aktif hale dnr. Isrma ile zevk almaya balar. Bebek anne memesini srnca, memenin azndan ekildiini fark eder. Bu durumda srma isteini frenlemeyi renirken, evresini de etkileyebildiini grr. Bu sayede evresindekilerden ayr bir varlk olduunu renmeye balar. Bir bebein evresi ile iyi bir ilikisinin, uyumunun varl istekli ve rahat bir ekilde beslenmesi, uykunun dzenlilii, rahat idrar karma ve dklamas ile belirlidir.ocuun bu dnemdeki ilk sosyal baars anne-baba gz nnde olmadnda, alayp, korku duymadan, kayg ya da fke gstermeden bu duruma dayanabilmesidir. ocuun evresi ve i dnyas her iki durumda da sabit ve dzenli olup, d ve i dnyas birbiri ile uyumlu ve sorunsuzdur.ocukta ilk benlik duygularnn temeli bu dnemde atlr. Bu donemin ilerlemesi ile ocukta emekleme,

ayakta durup, yryebilme, dklama gibi aamalar gerekletirme iin zgven duygusu gelimeye balar.Bu dnemde umut, gven iyimserlik kazanlmas gereken temel zelliklerdendir.Bu dnemin uygun bir ekilde yaanamamas, ebeveynlerin yokluu ya da yanl tutumlar nedeniyle salkl bir ekilde geilememesi halinde ileri dnemde kiilerde ktmserlik, paranoid ya da sanrsal bozukluklar, mitsizlik eklinde tavrlar, iekapanklk (izoid kiilik), alkol-madde bamllklar geliebilir.2. Evre: zerklik/Utan ve Kuku (1-3 Ya)Freud'un anal dnem olarak adlandrd dnemdir. Bu dnem 1-3 ya arasn kapsamaktadr. Beslenme, tuvalete gitme, yrme, evreyi kefetme ve konuma gibi eitli faaliyetleri srasnda yeterlilik duygusu gelitirir veya yetenekleri hakknda kuku duyar. Bu dnemde ocuk konumaya balar, tuvaletini yapmay renir. ocuun kendine zg davranlarnn farknda olduu dnemdir. Bu dnemde yardm reddederek tek bana etkinlikte bulunmay isteme davran ok belirgindir. Anneye bamllk azalr, tuvalet kontrol oluur. Aile eer ocua kar ar koruyucu olmadan, yeterli zgrlk ve destei verirse, ocukta zgven duygusu gelierek, evresindekileri ve d dnyay kontrol edebilecei hissi geliir. Bu olmaz, ocuk cezalandrlp, ar koruyucu olunursa fke, phe ve utangalk kendini gstermeye balar.Aile tarafndan ok erken dnemde ya da ar bir bask ile dk eitimi ya da baka eitimler uygulanacak olursa, ocuun i kontroln salamas yolundaki geliimi olumsuz etkilenerek, gerileme ya da yanl geliimlere yol alabilir.Ayn ekilde aile tarafndan uygulanabilen ar koruyucu tutumlar da ocuun zdenetimini ya da yarglama yeteneini zayf brakacandan zgr iradesinin geliimini sekteye uratacaktr. Bu durumda kiide ileri dnemde utan ve phe gibi tutumlar baskn hale gelebilecektir.ocuun etrafndakiler bu dnemde onu kendi ilerini yapp, yere salam basma, yardmsz kendi ayaklar zerinde durma konusunda cesaretlendirmelidir. Bu dnemde ocuun zgr iradesini kullanarak, seimler yapp, deneme -yanlma yolu ile renimi engellenirse, kendi bedeni zerinde bunlar yapmaya alacaktr. Bu da dediim dedik ve her eyin detaylarna inen bir davran yaps oluabilecektir.ocuklukta gelien, kendisinin denetimindeki bu zerklik duygusu, ileri dnemlerde adaletli yaam,Geliim Psikolojis

21yasalara saygy, kurumlara gvenin olumasna zeminhazrlayacaktr.Ksaca kazanlmas gereken zellik kendi kendinikontrol etme yeterliidir.3. Evre: Girikenlik/Sululuk (3-7 Ya)Freud'un fallik-oedipal dnem olarak adlandrd dnemdir. 3 ya ile 7 ya aras dnemi kapsamaktadr. Bu dnemdeki ocuklar yetikinlere zg baz faaliyetleri yapabilmeyi isterler. Ancak, ebeveynler tarafndan konulan ar snrlamalar ocuun girikenliini engeller ve sululuk hissetmesine neden olur. ocuun iskelet-kas sistemi zerine hakimiyetinin art ve dil becerilerinin geliimi ile d dnyann kef ve orada rol almak eklinde stnlk-byklk dnceleri balar. ocukta ar bir merak, cinsel organlarla ilgili youn dnceler, bakalar ile rekabet ve evredekilere fiziksel olarak zarar verme grlr. ocuun cinsellie olan giderek artan merak grup ii cinsel oyuntara, kendi ya da yatlarmn cinsel organlarna dokunma davranlarna yol aar. Eer aile bu davramlar ar bir ekilde bastrp, korkutarak ntemeye alrsa, ileri dnemde cinsel alanda sorunlu ve basklanm bireyler oluur.Yatlan ile oynayarak, onlarla nasf iliki kurabileceini renir. Eer bu dnemde saldrgan drtlerine hakim olabilmesi, uygun bir ekilde salamrsa ocukta inisiyatif kullanabilme yetisi ve tutku sahibi olma zellii geliir. ok gl bir sper ego geliimine neden olarak, ileride ya hep ya hi tarznda dnme, evresindekileri kendi ahlak kalplar iine girmeye zorlama ekfinde davranlara yol aabilir. Bu dnem baarl bir ekilde alrsa sorumluluk, kiisel disiplin zellikleri geliir.Bu dnemde yasaklanm drtlerin basklanmas ile kiide su ve kayg duygular oluur. Bu gelien taslak ileride ahlak kavramn oluturacaktr.Bu dnemde ocuk, oedipus (erkek ocuun anneye ynelmesi) elektra (kz ocuun babaya ynelmesi)kompleksleri denen kart cins ebeveyne yaknlap, kendi cinsinden olan ebeveyni rakip gibi grme eklindeki geliimsel dncelerden kurtulup, kendi insiyatifini ortaya koyarak, kendinde geen ahlak kurallar ve yaam prensipleri erevesinde daha az atmalar ve sululuk duygular hissederek yaamay renir.Bu dnem baarl bir ekilde yaanamaz ise, su ve giriim arasndaki atma ileri dnemde yaygn anksiyete bozukluu, konversiyon bozukluu da denen somatoform dissosiyasyonlara, fobik bozukluklara ve psikosomatik bozukluklara yol aabilecektir.

Bu dnemde cinsel organlarn uyarlabilmesi grlmektedir. Bu deiim ile birlikte, uyarlma sonucu ayplanma, cezalandrlma korkusu balamakta, cezalandrlma sonucunda ocuun kendi cinsel organnn kesilecei ya da tahrip edilecei eklinde korkular balayabilmektedir.Vcut daha bir gelimekte, buna dnsel geliim de eklenmektedir. Gelien ocuk kendi ilevlerinde daha etkin olup, inisiyatif kullanmaya balar. Karlat baarszlklar tolere edebilmeye, olmazsa kendine baka hedefler belirlemeye alr. Sorumluluklar stlenmeye, ufak planlar yapmaya balar. Bir nceki donemde varolan zerklik, artk daha bir amaca ynelik, daha mantkl ve uyumludur.Bu dnemde sergilenen dnsel ve vcutsal aba sonucu salananlar ve elde edilen hazzn evrece youn eletirisi, sululuk duygularna yol amaktadr. Annenin bir numaras olma amac ve bu uurda sergilenen tavrlar, kskanlk, sululuk duygular ve kaygya neden olabilir. leri dnemde, ocuun kendi iinde ana-babann kendine koyduu yasaklar ve uygulanan eletirileri mumla aratan bir denetleme kurumu - baskn bir sper ego geliebilir. Bu dnem uygun bir ekilde yaanrsa, ocuk snrlarn bilerek, evresiyle uyumlu bir ekilde grevler stlenir, eya ve amaca uygun nesneleri kullanarak, mutluluk ve baar duygusunu daha ok tadar.Bu dnemde amal olma, etkinliini balatabilme yeteneini gelitirmelidir.4. Evre Baarl olma/Aalk duygusu (Okut Dnemi)Freud'un latent dnem olarak adlandrd dnemdir. 7 ya ile 11 ya aras dnemi kapsamaktadr. Okul a dnemidir. Yeni beceriler kazanarak, yeterli ve retken olmay renirler. Baarszlk durumunda ise aalk duygusuna kaplr ve hibir ey yapmazlar. Bu dnemde ocuk cinsel adan bir durgunluk dnemine girerken, yatlar ile ilikileri artarak, yeni eyler renme ve bir eyler retmenin hazzn yaamaya balar. Kendini rnek ald kiilerle zdeletirerek, eitli alanlarda roller stlendii eklinde dlemler kurar. Eer ocuk bu dnem ncesini ve bu dnemi baarl bir ekilde geememi ise aalk ve yetersizlik duygular gelitirir.Bir eyier yaparak, balad ii bitirmenin keyfine varmaya balar. Bir ii planlama, ibirlii yapma, renme ve ii baarma zel bir neme sahiptir. Kendinden yaa byk ya da daha deneyimlileri izleyerek ara-gere kullanmay renir, el ve vcut becerisi gelitirir. ocukta alet kullanma retme abas gzlenir.22

Geliim PsikolojisBu ya grubunda ocuun anlayl, sabrl, ilgili ana baba, retmen, patron, i ve okul arkadalar ile karlaamamas ya da onlar arasnda zayf-uygunsuz bir noktada bulunmalar halinde, yetersizlik ya da aalk duygular geliir.ocua ayrm uygulanmas, aalanmas ya da ar koruyucu tavrlarda bulunulmas, ocuun kendisiyle ayn cinsiyetteki ebeveyn ile kendini uygunsuz bir ekilde karlatrmas gibi durumlarda aalk ve yetersizlik hissi geliebilir. Kendisine gre st konumdaki kiileri rnek alamayp, yanl kiileri rnek alabilirler. Oku! ya da meslee hazrlk dnemi ilk olarak ailede balar.Eer byyen ocuk hayatn, hedeflerini, dlemlerini sadece i zerine younlatracak olursa, kendi duygusal ya da ruhsal geliimini kstlayabilir.Bu dnemde dier kiilerle birlikte ortak bir eyler yapma, bakalarnn varlnda ya da denetiminde grev alma baladndan iblm, dierlerinden farkl olarak sahip olduu zelliklerin verdii haz duygular yaanmaya balar.Bu dnemde zihinsel, sosyal ve fziksel becerilerde yeterlilik duygusunu kazanmaldr.5. Evre Kimlik Kazanma/Rol Kargaas (11-18 ya ergenlik)Bu dnemde ergenler "ben kimim?" sorusuna cevap arayarak cinsel, politik ve mesleki kimliklerini oluturmaya alr. Buna karn olumsuzluk durumunda hangi rolleri gerekletirecekleri konusunda karmaa yaarlar. zdeim dnemidir. Bir kimlik gelitirme bu evrenin asl amacdr. Salkl bir kimlik hisinin temelinde, daha nceki evrelerin baarl bir ekilde yaanmas yatmaktadr. Uygun kiilerin rnek alnmas bu sreci kolaylatrmaktadr. Bu evrede ahlaki deerlerde deiim gzlenebilmekte, ancak sonrasnda her alanda olduu gibi burada da talar yerine oturmaktadr.Daha nceki inan, dnce ve alkanlklar sorgulanmaya balar. Vcutsal byme ve cinsel geliim gzlenir. evrelerince nasl grlp, deerlendirildikleri ve hangi meslee daha uygun olduklar eklinde dnceleri bulunmaktadr.Daha nce yaanlan evden ve ebeveynlerinden ayrlp, kendi ayaklar zerinde durarak hayatn yaamak bu dnemdeki nemli bir hedeftir. Aileden ayrlamamak ve uzam bamllk davranlar oluabilir. Bu dnemde kiide rol kargaas olumas nemli bir sorundur. Kiide cinsel, sosya!, mesleki vb. alanlarda kendini bir yere ait hissedememe, evreden uzaklap tek bana yaama ya da uygun olmayan

seimleri yeleme sonucunda psikotik trde ya da sua ynelik davranlara neden olmaktadr.Birey kendisini yetersiz hissedebilir. Kendilerini gl grebilmek iin bir takm zellikleri n plana kararak, nemli kiilere benzemeye, onlarn tarzlarn edinmeye balarlar. Bu evrede cinsel kimlik sorunlar balayabilmektedir. Kiiler kimlik krizlerini aabilmek iin, ortak kimlik sunan bir takm eitli alt grup ya da etelere girebilmekte ya da yerel kahramanlar rnek alabilmektedirler.lk genlik aklar yaanmaya balar. Ancak bu aklar daha masum ve kendini arayn bir uzants olarak ksa srelidir. Kar cinsle arkadalkta sevgi ar basar. Henz yeterli olgunlua kavumam olan kiilik yaps, ilikilerinde de ini-klar, ayrlklar ile kendini gsterir.Bu dnemde kendinden farkl yapda, dncede, alkanlklarda olanlar kabul etmeme, dlama hatta onlara kar saldr iine girebilmektedirler. Benzer dnce yapsmdakilerle bir araya gelerek kuvvetli grnmeye ve ortak bir kimlik oluturmaya alabilirler. Bu gruplarda su ileme, alkol-madde kullanm gibi davranlar belirebilir.Birey yatlar ya da evresindekilerce onaylanma, sayg duyulma gereksinimini bu ekilde salayabilmektedir.Bu dnemde birey kendinin en iyisini (olumlu ya da olumsuz anlamda) aratrp bularak gelecekteki erikinliin dnyasna adm atmak iin yer bulmaya alr. Bu aama ana-babalk ya da e olmak yolunda kendisini ruhsal ve sosyal olarak hazrlamada nemli bir basamaktr.Olumlu kimlik gelitirme belirtileri: Kendimle mutluyum Kar cinsle iyi anlarm Ailem beni sever Bana bir ey olmaz kendime bakabilirimOlumsuz kimlik gelitirme belirtileri: Kimse benden holanmyorGencin kimk gelitirmesine neden olan etmenler: Dnce sistemindeki deiiklikler Cinsel rolierdeki yenilik ve deiiklikler Meslek seimi Ana baba tutumlar Otoriteyle olan ilikiler (retmen vb.)6. Evre: Yaknlk/Yalnzlk (18-21 ya gen yetikinlik)Bu dnemdeki gen yetikinler sevgi dostluu paylaabilecekleri birilerini aralar (e seimi) bunuGeliim Psikolojis

23baaramadklarnda d krklna urama korkusuyla insanlardan uzaklarlar. Eer kimlik krizi zlmse cinsel yaant, arkadalk ilikileri ve tm sosyal iletiimler kii iin korkutucu olmaktan uzaktr. Bu aamaya gelene dek elde edilen kimlik bakalarnn kimlikleriyle daha ok bir araya gelmeye, kaynamaya balar. Dost ve e ilikileri ile bazen taviz vererek, bazen karlkl zveri alverileri ile ilikilerini srdrebilme alkanl kazanlr.Bu devredeki temel hedef bir bakas ile yakn iletiim kurulmasdr. Baarl ve dzenli bir evlilik ya da aile iliki yaps yaknlk kurma kapasitesine baldr.Birlikteliin kurulup, srdrlebilmesi, bu aamada baz kiilerin sahip olup, kendini dierlerinden ayr klan zellik ve yeteneklerin, kiilik yapsnn ksaca benliin kayb korkusuna yol atndan bunlardan kanma gzlenebilir. Bu da yalnz kalma duygusu ve kendi evresine yksek duvarlar rerek, korku, kuku, risk alamama, birisini sevememe ve kendi kendinin kurdu olmasna yol aar.Yakn iliki kurmamak, evresindekileri kendisi iin zararl ya da tehdit edici grerek kendinden uzak tutmaya, bu amala kendi gvenlik emberini ok dar tutarak, insanlar bu alana sokmamak, kendinden yle ya da byle uzaklatrarak, gerekirse bu amala onlarla mcadele etme davranlarna yol amaktadr. Bu durumda, bu aamada ok kesin olarak bilinen-tandk ile bilinmeyen-yabanc arasna bir hat ekilip, ksr bir ortam iine srklenilebilir. Benzerleriyle bile savamaya dayanan ilikiler yaanabilir.7. Evre: retkenlik / Durgunluk (yetikinlik)Orta ya dnemini kapsamaktadr. Kii retkenlik ile duraklama arasnda seimini yapma aamasndadr. Bu dnemde birey anlaml ve retken i yaam ve eitli faaliyetleri dnda gelecek kuaklara katkda bulunmakta veya durgunlap iine kapanmaktadr. Bu dnemde retkenlik, daha kkleri, hayata yeni balayanlar olumlu amaca yneltmek ve ykselen nesli oluturmak, muasr medeniyet dzeyine yneltmektir. Ayn zamanda ev dnda olup, monotoniuu kran aktivitelerle uramak anlamndadr. Bu dneme dek kii ruhsal, sosyal ve cinsel geliimini uygun hz ve rotada tamamlamamsa, gerek ve iten olmayan bir yaknlamaya gereksinim duyarlar.Gemiteki aaal sahte ykselme dnemi bitmi ve k ncesi duraklama dnemi balamtr. Aslnda bu dnem ok ncelerden sinyallerini vermitir. ocukluk dneminde yaanan olumsuzluklar, bunlarn etkisini gidermeye alan kendini ar deerli, stn, kaf danda grme tr gibi sahte rahatlatc dnce ve hareket yaplar ve sonunda her eye kar inancn tkenmeye balad, hayata olumsuz baklar gibi...

letiim kurmak bu gibi durumda sadece obsesif bir yaknlk anlamndadr, gerek bir dostluk deildir. Bu kiiler evlenip, ocuk sahibi olabilmelerine karn gene de herkese uzaktrlar. Sanki kendileri ocuktur ve kendileri ile iliki halindedirler. Bu dnemde alkol ve bamllk yapc madde kullanmna rastlanmaktadr.8. Evre Benlik Btnl/Umutsuzluk (Yallk)65 ya zeri yallk dnemini kapsamaktadr. Birey, yaamn anlaml hale getirmeye almakta veya amacna ulaamad iin umutsuzlua kaplmaktadr. Bu dnemde kii btnlk (hayat dolu dolu ve retken bir ekilde yaanmtr, yaanan hayattan tatmin olunmutur) ya da umutsuzluk (hayatn anlam yoktur ve bo gemitir hissi vardr) arasnda bir atma yaar. Btnl yaayan kii bilgedir. Hayattaki yeri ve roln kabul etmitir, kendisi ile barktr. Kendi yolunu kendisi izmitir ve sonularndan kendisi sorumludur. Kii artk geri dnemeyecek ya da gemii deitiremeyecek bir aamadadr.Bu dneme dek olan basamaklar uygun bir ekilde, ok zedelenmeden ve byk hatalar yapp evresini ykmadan kmsa bir rahatlk ve olgunluk iindedir. Etrafna gven duygusu ve olumlu dier duygular yanstr. Hayatn eksi ve artlar ile kabul etmitir, pimanlk duygular tamaz. Hayata keke tekrar balayp, olanlar dzeltsem ya da farkl yaasam eklinde yaklamaz. Gemiini "Yapabileceklerimin en doru ve iyisini yaptm" eklinde deerlendirerek, huzur iindedir.Bu hissin yaanmad ve nceki basamaklarn sorunlu olup, hakkyla geilemedii durumlarda derin bir pimanlk, deersizlik ve depresif dnce yuma ile karlalr. lm korkusu belirgindir. Artk gemie tekrar dnmek, olanlar dzeltmek olanakszdr ve ne yazk ki ekilenler biilmektedir.Bu ie kapanma, yaknlarn etrafnda tutmak iin deiik abalar iine girilmesi, genlere kar olumsuz, eletirel bak asna neden olabilir. mitsizlik, nefret ve lm korkusu iindedir. Hastalk hastal, depresyon, psikosomatik hastalklara rastlanmaktadr. Toplumda salkl bireylerin yetimesi, salki ve bilge dzeyine erimi, yukarda belirtilen sekizinci evrede beklentilerini gerekletirmi olgun kiilerin varl ve bunlarm kendileri gibi aratrmac, alkan, sabrl, drst ve mutlu olmasn bilen kieri yetitirmesi ile mmkndr. Bilinen bir deyimle 'klavuzumuzun karga olmamasr gerekir.Ana-baba ya da dier bykler lmden korkmayacakbir olgunlua ulaabilmiler ise ocuklar da aileokulunda rendikleri ile yaamn sorunlar vesorumluluklarndankorkmayacak,onlargsleyebilecek zgven ve beceriye sahip24

Geliim Psikolojislolacaklardr. Aile ii eitim, aile ii demokrasi ve ahlak anlay toplumun ykselip, kaliteli hale gelmesinde asl neme sahiptir.37. Bir retmen, snf arkadalar kadar hzl okumayan rencisine, "Senin de yaknda ok hzl okuyabileceini biliyorum. Matematik ilemlerinde ok baarlsn. Bunu da yapabilirsin" demitir.Erikson'un "Psikososyal Geliim Kuram"na gre, retmen bu szleriyle hangi geliimsel soruna (kriz) zm bulmaya almaktadr? (2001 KPSS-8)A) Baarya kar aalk duygusuB) Kimlie kar rol karmaasC) zerklie kar utan ve kukuD) Girikenlie kar sutulukE)retkenlie kar durgunluk

41. 21 Yandaki Meltem kimsenin samimiyetine inanmad iin kar cinsle yakn iliki kurmakta zorlanmaktadr.Erikson'a gre Meltem'in bu sorunu aadaki geliim dnemlerinden hangisindeki bir aksamadan kaynaklanabilir? (2004 KPSS-8)A) zerklik kuku ve utanB) Gven gvensizlikC) Giriimcilik sululukD) Yaknlk uzaklkE)Kimlik kazanma - bocalama38. Erikson'un geliim kuramna gre, ergenlik dneminde srekli yksek beklentilerle karlaan gencin zerinde, bu beklentinin nasl biretki yapmas beklenir? (2002 KPSS-70)A) Zihinsel srelerinin ok hzl gelimesiB) Cinsel kimlik araynda karmaa yaamasC) Olumsuz bir kimlik belirlenmesiD) Temel gven duygusu geliiminin engellenmesiE)Toplumsal rolleri konusunda karmaa yaamas

42.

Aadakilerden hangisi Erikson'un psikososyal geliim kuramna gre, ilkretim rencilerinin alkanlk ya da beceriklilik duygularn gelitirmek iin izlenebilecek yollarla ilgili olarak yanl bir aklamadr? (2003 KPSS-88)A) rencilere ok iyi rnekler gstermek veonlarn ve onlarn davranlarn bu rneklerlekyaslamakB) rencilere eksikliklerini giderecekleri ortamlarhazrlamak39. Erikson'un psiko-sosyal geliim kuramna gre, kiilik geliimi aadakilerden hangilerine bal olarak ortaya kar? (2002 KPSS-78)A) Biyolojik temeller- sosyal evreB) Kiiler aras ilikiler- fiziksel evreC) Kiisel deneyimler- fiziksel evreD) Ahlak geliimi - psiko-seksel temellerE)Psiko-seksel temeller - biyolojik temeller

dzeylerine uygunC) rencilere geliim sorumluluklar vermekD)rencileri alacaklar grevleri baarmalar iincesaretlendirmekE)rencilerin performanslarnn olumlu ynlerinideerlendirmek40. Melis'in babas doktor, annesi gda mhendisidir. Melis kklnden beri voleybol oyuncusu olmak istemektedir. Anne ve babas, Melis'in bu kararn onaylamaz, doktor ya da gda mhendisi olmas iin zorlar.Bu durum karsnda Melis ne olmak istedii konusunda kararszla der. Erikson'a gre Melis'in bu durumu aadaki kavramlarm hangisine rnektir? (2004 KPSS-7)A) Kimlik kazanmaB) Olumsuz kimlikC) Kimlik karmaasD) Kimlik aratrmasE)Kimliin deimesi

43.

Anasnf rencisi bir ocuk annesi ve babas tarafndan okula brakldnda, onlar pp sarlarak onlardan ayrlmakta ve snfna giderek arkadalar ve retmeni ile uyum iinde davranlar sergilemektedir.Byle bir ocuk ne tr bir balanma davran sergilemektedir. ? (2003 KPSS-89)A) KukuluB) KananC) KayglD) GvenliE)SaplantiGeliim Psikolojis

25

Atatrk'n "retmenler Yeni nesil sizlerin eseri olacaktr" ifadesi, Erikson'un bireyin yaam44.grevi ilesrecindeki hangi geliimsel rtmektedir? (2004 KPSS-113 )A) Yaknla kar yaltlmlkB) retkenlie kar durgunlukC) zerklie kar kuku ve utanD) Temel gvene kar gvensiztikE)Kimlik edinmeye kar kimlik kriziZEKAZekann ne olduu uzun zamandan beri psikologlarn zerinde ahtklar bir konudur. Gnmze kadar zerinde uzlalabilmi zeka tanm henz yaplmamtr.Zeka ile ilgili almalar 1920li yllara uzanmaktadr. Spearman zeka ile ilgili almalar balatmtr. Spearman zekann bir "g" faktr adn verdii bir genel faktr ve ve baz alt yeteneklerden olutuunu belirtmitir.Zekann llmesi ile ilgili almalar gnmzde halen devam etmektedir. Zeka testleri tek faktrl ve ok faktrl olmak zere genelde iki gruba ayrlrlar. ok faktrl zeka testleri daha ok kabul grmtr. ok faktrl zeka testleri, zekann birok alt faktrden olutuunu ve bunlarn hepsinin llmesi gerektiini ne srerler. ok faktrl zeka testlerinden lkemizde de en ok kullanlanlara Stanfort-Binet ve VVechsler zeka testleri rnek verilebilir.Zeka konusunda bireysel farkllklar vardr. Bacanl (2000), zeka blm snrlarn ve toplumdaki yzdelerini tablo halinde vermitir.Zeka iie ilgili olarak normalden ayrlanlar iki grup altnda toplanabilir.1- Zeka Engelliler2- stn ZekallarHer iki grup da eitim asndan yardma muhta durumdadrlar. Her iki grup iin de zel programlar hazrlanmaldr.Zeka BlmnnSnrlar

ZB SnrlarNfuz A

0-24 ~~1

25-49 >-2

50-69 J

70-797

80-8916

90-10950

110-11916

120-1297

130+2

OKLU ZEKA KURAMIGardner tarafndan ortaya konmutur. nsann tek bir zeka trne deil bir ok farkl zeka trne sahip olduunu ileri srmektedir. Bu kuramn temelinde biyolojik ve kltrel etkenler olduu savunulur. oklu zeka kuramna gre insanda sekiz ayr zeka tr vardr. oklu zeka kuramnn amac eitimde bireylerin neler yapabileceinin dnlmesidir. oklu zeka kuramnn dayand temeller;1- Her insan eitli zeka alanlarnn tmnesahiptir.2- Her insan eitli zeka alanlarndan her biriniyeterli bir dzeyde gelitirebilir.3- eitli zeka alanlar genellikle bir aradakarmak bir yapda alrlar4- Bir kiinin her alanda zeki olabilmesinin birok yolu bulunmaktadr.Gardner'a gre bilmemizi ve renmemizi salayan bu zeka alanlar unlardr.SZEL-DLSEL ZEKA: Kelimelerle dnme ve ifade etme, dildeki kompleks anlamlar deerlendirme, kelimelerdeki anlamlar ve dzeni kavrayabilme, iir okuma, mizah, hikaye anlatma, gramer bilgisi, mecazi anlatm, benzetme, soyut ve simgesel dnme, kavram oluturma ve yazma gibi karmak olaylar ieren dili retme ve etkili kullanma becerisidir.MANTIKSAL-MATEMATKSEL ZEKA: Saylarla dnme, hesaplama, sonu karma, mantksal ilikiler kurma, hipotezler retme, problem zme, eletirel dnme, saylar, geometrik ekiller gibi soyut sembollerle tanma, bilginin paralar arasndaki ilikiler kurma becerisidir.GRSEL VE UZAMSAL ZEKA: boyutlu bir nesnenin ekil ve grntsn grmeden zihinde canlandrma ayrntlar grebilme sz konusudur. Resimler, imgeler, ekiller ve izgilerle dnme, boyutiu nesneleri alglama ve muhakeme etme becerisidir.BEDENSEL-KNESTETK ZEKA: Hareketlerle, jest ve mimiklerle kendini ifade etme, beyin ve vcut koordinasyonunu etkili bir biimde kullanabilme becerisidir.MZKSEL-RTMK ZEKA: Sesler, notalar, ritimlerle dnme, fakl sesleri tanma ve yeni sesler, ritimler retme becerisidir. Ritmik ve tonal kavramlar tanma ve kullanma, evreden gelen seslere ve mzik aletlerine kar duyarllk kapasitelerini ierir.KLER ARASI-SOSYAL ZEKA: Grup ierisinde ibirliki alma, szel ve szsz iletiim kurma, insanlarn duygu, dnce ve davranlarn anlama,26

Geliim Psikolojis

11. Tan, . (Ed. Ankara 2004paylama, ifade edebilme, yorumlama ve insanlar ikna edebilme becerisidir.KSEL-SEL ZEKA: nsann kendi duygularn, duygusal tepki derecesini, dnme srecini tanma, kendini deerlendirebilme ve kendisiyie ilgili hedefler oluturabilme becerisidir.DOACI-VAROLUU ZEKA: Doadaki tm canllar tanma, aratrma ve canllarn yaratllar zerine dnme becerisidir.GOLEMAN'IN DUYGUSAL ZEKA KURAMIDuygusal zeka bireyin z denetimini salamas, kendi kendini gdlemesi, isteklerini erteleyebilmesi, duygusal deiimleri dzenleyebilmesi, kendine kar ynelen engellemelere diren gsterebilmesi, sevecen bir tavrla yaklamas, insanlarn en derin duygularna kar empatik bir anlay ve tutum ierisinde olmas ve kiiler aras ilikilerde rahat, esnek ve saydam olabilmesidir.Goleman'n Duygusal Zeka kuram 5 geden olumaktadr.1.zbilin(Kendi duygularnn Farknda Olma)Bireylerin kendilerini tanmas ile ilgilidir. Bireyler daha oluma aamasndaki duygularn farkna varr ve o duygular tanmaya alr. Duygularn tanmladktan sonra kendi potansiyellerinin farkna varr. Kendi kendine "ben neleri yapabilirim? Neleri yapamam?" sorularna cevap arar.2.Duygular dare Edebilme(Sknt verici Duygularla ba etme)Bireyler olumsuz bir olay ve olumsuz olayn sonucunda youn bir duygulanm yayorsa kendi kendilerini sakinletirebilmelidirler. Yani bireyler kendilerini en olmsuz bir olayda bile yattrmasn bilmelidirler. Ayn zamanda youn kayg ve karamsarlklardan kendilerini soyutlayabilmeliler ve olumsuz bir deneyim sonras kendi kendilerini toparlayacak gc kendilerinde bulabilmelidirler. Bununla birlikte bireyler her trl alnganlktan rahat bir ekilde kurtulabilirler.3.Kendini Harekete Geirme(Kendini Baarya Doru Gdleme )nsanlarn harekete geebilmesi iin bir ama gerekmektedir. Eer insanlarn gerekletirmek istedikleri bir amac varsa bu ama etrafnda kolayca motive olabilirler. En nemlisi de o ama iin dikkatlerini bir noktaya toplayabilirler.

4. Empati(Bakalarn Duygularn Anlama)Bireyin, karsndaki kiinin belli bir durumda ne dndn ve ne hissettiini anlama gcne sahip olmasdr. Yani birey karsndakinin hal ve hareketlerini, his ve dncelerini kavrayabilmesidir.5. llikileri Yrtebilme(Temel Sosyal Becerilere Sahip Olma)Bireyler Kiiler aras ilikileri yrtrken ilikilerin salam temeller zerine kurabilmelidirler. Ksaca kiiler aras iletiim bir sanattr ve bu sanat daha ok bakalarnn duygularn idare etme becerisidir.YARARLANILAN KAYNAKLAR1. zkatp, Enver (Ed.). Davran Bilimlerine Giri, T.C.Anadolu niversitesi Yaynlar, No: 1027. Eskiehir, 19982. Yeyaprak, Binnur. Geliim ve renme Psikolojisi.Pegem A yaynclk, Ankara, 20043.Seluk, Ziya. Geliim ve renme. Nobel Yayn Datm,Ankara, 20004. Bacanl, H. Geliim ve renme. Nobe! Yayn Datm,Ankara, 20025. Baymur, F. Genel Psikoloji. Remzi Kitabevi, Istanbul, 19946. Erden, M. Akman, Y. Eitim Psikolojisi. Arkada Yaynevi,stanbul, 19957 Senemolu, N Geliim renme ve retim Gazi Kitabevi, Ankara, 20038. Hakan, A. (Ed.). Eitim Psikolojisi. T.C. Anadoluniversitesi Yaynlar No: 185, Ankara, 19879. Kaya, Z. (Ed.). retmen Adaylar iin KPSS reti,Pegem A Yaynclk, 200410. Oktaylar, H. C. (Ed). retmen Adaylar iin KPSS. YargYaynevi, Ankara, 2004Eitim Bilimleri KPSS. Empati yaynevi,renme Psikolojisl

27nsan davranlarnn byk bir ounluu renme yoluyla kazanlmtr. Bu davranlar evre ile etkileim sonucu geliir. Belli bir dilin renilmesi, tutum kazanmak, kiilik zellikleri kazanmak vb. hepsi renme ile kazanlr.TEMEL KAVRAMLAR