Kort & Krachtig behandelprotocollen · 3. Target selectie “Stel dat je van de gebeurtenis een...

Kort & Krachtig behandelprotocollen

EMDR for type I trauma or single trauma [in Dutch]

EMDR BIJ DE POSTTRAUMATISCHE STRESSSTOORNIS

© Zorgprogramma Angststoornissen

Kort & Krachtig, Rivierduinen & LUMC dec. 2009

3/25

EMDR BIJ POSTTRAUMATISCHE STRESSSTOORNIS in het kader van K&K

Inhoud

Inleiding ................................................................................................................................... 3

Zitting 1 ................................................................................................................................... 5

Zitting 2 - 6 .............................................................................................................................. 6

Zittingsverslag 1 ....................................................................................................................... 9

Zittingsverslag 2 ..................................................................................................................... 10





Bijlage I Voorlichting Eye Movement Desensitization and Reprocessing ......................................... 23

Literatuur ............................................................................................................................... 25



4/25



Inleiding

Het behandelprotocol is bedoeld voor de behandeling van mensen die lijden aan een posttraumatische

stressstoornis (PTSS), na het doormaken van een enkelvoudig of type 1 trauma. Een enkelvoudig

trauma is een éénmalig voorkomende traumatische gebeurtenis zoals een overval, verkeersongeluk,

verkrachting of natuurramp, enz. Bij een gecompliceerd of type 2 trauma is dit behandelprotocol niet

toereikend. Complexe posttraumatische stressstoornis ontstaat na ernstige of langer durende

traumatisering, veelal voorkomend in de vroege jeugd. De indirecte gevolgen kunnen leiden tot een

gestoorde persoonlijkheidsontwikkeling. Risicofactoren om de mogelijke ernst (en doorwerking) van de

klachten te kunnen inschatten zijn de leeftijd waarop de gebeurtenissen hebben plaatsgevonden (hoe

jonger hoe groter de kans op verstoorde persoonlijkheidsontwikkeling), al dan niet aanwezigheid van

opvang, de ernst van het doorgemaakte trauma, de relatie met de dader(s), de duur en frequentie

van het trauma (hoe meer traumatische ervaringen de persoon heeft doorgemaakt, des te groter de

kans op klachten).

Bij een type 2 trauma kan o.a. gedacht worden aan kindermishandeling, geweldservaringen in gezin of

relaties, pesten in een terreurcontext of incest. De eventueel toepasbare EMDR procedure vindt dan

plaats binnen een uitgebreidere en gefaseerde traumabehandeling die in eerste instantie is gericht op

stabilisering bij de veelal voorkomende comorbide persoonlijkheidsstoornis. Deze meer uitgebreide

behandeling wordt niet beschreven in dit protocol. Er is uiteraard geen absolute scheiding tussen type

1 of type 2 trauma’s. In geval van twijfel wordt geadviseerd persoonlijkheidsonderzoek te doen

voordat een eventuele behandeling met Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) van

de posttraumatische stressstoornis wordt begonnen. Staan persoonlijkheidsproblematiek en

instabiliteit op de voorgrond dan richt de behandeling zich in eerste instantie op de

persoonlijkheidsstoornis.

Dit protocol dient alleen te worden toegepast door behandelaars die opgeleid zijn in de EMDR

procedure. Het protocol is gebaseerd op het handboek EMDR (Ad de Jong & Erik ten Broeke, 2003).

Het kan zinvol zijn de patiënt te attenderen op het bestaan van de webside van het Nederlands

Kenniscentrum voor Angststoornissen en Depressie, voor verdere informatie over de aandoening,

behandelingen, zelfhulpboeken, de patiëntenvereniging ADF-Stichting, etc. www.nedkad.nl. Deze

webside heeft ook een behandelaarsgedeelte.

EMDR dient alleen te worden uitgevoerd door in EMDR getrainde behandelaars.

http://www.nedkad.nl/



5/25



Zitting 1

Kennismaking

Informatie verstrekken over PTSS

Na toewijzing aan de behandelaar volgt een kennismakingsgesprek, waarin informatie wordt gegeven

over PTSS. Belangrijk is om bovengenoemde risicofactoren uit te vragen om de indicatie voor een

enkelvoudige EMDR behandeling vast te stellen. Indien er toch sprake is van een gecompliceerd

trauma wordt persoonlijkheidsdiagnostiek aanbevolen en vindt er een bredere behandeling gericht op

de persoonlijkheidspathologie en stabilisatie plaats.

Uitleg doel, werking en procedure van de EMDR-behandeling

Uitleg wordt gegeven over mogelijke (tijdelijke) emotionele en fysieke ontregeling na de sessies

(meestal gedurende de eerste 3 dagen na de sessie). Eventuele vragen worden beantwoord en aan

het eind van de sessie ontvangt de patiënt een informatiefolder over EMDR. Er kan verwezen worden

naar de site van de Nederlandse Vereniging voor EMDR (www.emdr.nl).

Bij twijfel over de mate van emotionele draagkracht dient een gerichte inventarisatie plaats te vinden.

Een contra-indicatie voor een EMDR-behandeling is onvoldoende affecttolerantie en/of dissociatieve

verschijnselen, (zie de Jong & ten Broeke, 2003, blz 145). De patiënt dient namelijk in staat te zijn het

vaak heftige effect dat gepaard gaat met het oproepen en verwerken van de traumatische

gebeurtenissen te kunnen verdragen. Is dit niet het geval dan is het risico op dissociatieve reacties die

de verwerking belemmeren of het voortijdig moeten staken van de EMDR- sessie te groot. Vragen met

betrekking tot affectregulatie kunnen de mate van affecttolerantie bepalen. De volgende vragen

kunnen hierbij behulpzaam zijn:

kun je hevige emoties verdragen zonder jezelf of een ander te beschadigen?

Kun je jezelf troosten als je verdrietig bent?

Kun je jezelf geruststellen als je bang bent? Wat doe je als je heel erg boos bent?

Indien er sprake is van onvoldoende affectregulatie dient er persoonlijkheidsdiagnostiek plaats te

vinden. De behandeling zal zich dan in eerste instantie richten op stabilisatie.

Samenvatting

Samenvattend wordt er in de eerste zitting door de behandelaar zorgvuldig beoordeeld of er inderdaad

sprake is van een type I trauma en of er voldoende affecttolerantie is. Als dat niet het geval is wordt

niet doorgegaan met de EMDR-behandeling. Als het wel het geval is wordt voorlichting over de

verdere behandeling gegeven (zie bijlage 1). De daadwerkelijke EMDR-behandeling wordt vanaf de

tweede zitting toegepast.



6/25



Zitting 2 - 6

1. Introductie

Wat we gedurende de procedure gaan doen, is nagaan wat er gebeurt bij je als je je concentreert op

een bepaald beeld. Bijvoorbeeld wat er in je opkomt of wat er door je heen gaat. Ik vraag er

verschillende keren naar. Vertel me dat dan zo duidelijk mogelijk. Soms veranderen er dingen en soms

ook niet. Er is geen bepaalde manier waarop het hoort te gaan. Vertel me gewoon zo duidelijk

mogelijk wat er met je gebeurt, zonder je af te vragen wat er zou moeten gebeuren. Het is soms net

alsof je in een trein zit: alles gaat gewoon aan je voorbij. Het belangrijkste is dat de trein blijft rijden

en het volgende station bereikt. Laat gewoon gebeuren wat er vanzelf gebeurt. We zullen dadelijk

samen de trein als het ware op een berg zetten, zodat hij kan gaan rijden. Dan zullen er allerlei dingen

aan je voorbij komen: gevoelens, gedachten, herinneringen. Soms doet dat pijn, maar het kunnen ook

mooie dingen zijn. Het maakt niet uit. Soms kan het ook gebeuren dat er emoties opkomen. Je gaat

dan met de trein als het ware door een donkere tunnel heen, en je weet niet wat je allemaal

tegenkomt. Het is belangrijk dat we dan niet stoppen, niet middenin een donkere tunnel. Maar bedenk

je dat hoe harder je gaat, des te sneller je de tunnel door bent en je weer veilig kunt voelen. Door je

goed te concentreren op de geluiden van de cd, geef je in feite gas. Alles gaat uiteindelijk weer

voorbij, zolang de trein maar blijft rijden.

Dadelijk zal ik je vragen om je op een bepaald beeld te concentreren en tegelijkertijd naar de cd te

luisteren. Als we daarmee beginnen, hoef je dat beeld niet vast te houden. Laat maar komen wat er

komt, alles is goed. Het beeld kan gaandeweg veranderen, ook dat is goed.

2. Verhaal

“Kan je me het verhaal in grote lijnen vertellen?” (Let op afmaken ervan.)

3. Target selectie

“Stel dat je van de gebeurtenis een fotoboek zou hebben, getiteld: …. Wat is dan op dit moment, als

je er vanuit het heden op terugkijkt, de naarste foto om naar te kijken? Hoe ziet dit beeld eruit?” (Evt.

tekening.)

4. Negatieve cognitie (NC)

Wat we nu moeten uitzoeken is hoe het komt dat juist dit plaatje zo naar voor je is als je het in

gedachten oproept. Waarschijnlijk heeft dit te maken met een negatieve conclusie die je trekt over

jezelf met betrekking tot de gebeurtenis. “Als je kijkt naar het beeld, welke negatieve uitspraak over

jezelf past daar nu het beste bij? (Het gaat om wat er gevoelsmatig het beste bij past, ook al weet je

misschien dat het niet klopt)”.

(Bij meerdere NC’s: welke heeft de meeste lading/komt het hardst binnen: …. of …..?)

NC: _____________________________________________________________________

Domeinen:

- Verantwoordelijkheid en schuld (ik ben schuldig)



7/25


- Controle (ik ben machteloos/hulpeloos). Hierbij staat de positieve cognitie vast: “ik kan het

aan”of “ik kan er mee omgaan”.

- Zelfwaardering (ik ben waardeloos/stom/slecht/walgelijk)

- Kwetsbaarheid (ik ben zwak)

- Veiligheid (ik ben -nog steeds- in gevaar)

5. Gewenste positieve cognitie (PC)

Als je het beeld weer voor de geest haalt, wat zou je dan willen denken over jezelf, in plaats

van…………(NC)?

PC: _____________________________________________________________________

Domeinen:

Ik heb gedaan wat ik kon/ik ben onschuldig.

Ik kan het aan/ik kan ermee omgaan.

Ik ben o.k./de moeite waard/competent; ik deug.

Ik ben sterk/weerbaar.

Ik ben nu veilig, het is voorbij.

6. Geloofwaardigheid PC (VOC 1-7)

Terwijl je kijkt naar het beeld, hoe geloofwaardig voelt de uitspraak …… (PC) dan nu op een 7-punts

validity of cognition (VOC) schaal 1is niet geloofwaardig 7 is volledig geloofwaardig)

VOC: _____________________________________________________________________

7. Emotie

Als je het beeld weer in gedachten neemt en tegelijkertijd tegen jezelf zegt: ………(NC), welke emotie

voel je dan nu? (bang, boos, bedroefd) (Mag van alles zijn, ook meerdere.)

Emotie:

____________________________________________________________________

8. Spanning (SUD 0-10)

Terwijl je kijkt naar het beeld en je zegt tegen jezelf:……… (NC), hoe naar is het dan nu om naar het

beeld te kijken? Hoeveel spanning geeft dat op de subjective units of disturbance (SUD) schaal van 0

tot 10. (o is minimale spanning, 10 is maximaal)?

SUD: _____________________________________________________________________

9. Plaats van het gevoel/de SUD

Waar in je lichaam voel je die spanning het sterkst?

Plaats:

_____________________________________________________________________



8/25


10. Desensitisatie en back tot target

Neem het beeld in gedachten en zeg tegen jezelf:……… (NC). Wees je bewust van het gevoel in je

……. Heb je dat? Dan zet ik nu de cd aan. Concentreer je op het beeld en op wat je hoort. Iedere 45

sec.: Wat kom er op/waar moet je aan denken? Concentreer je daarop/ga daarmee door. Niets

nieuws? Dan back to target (minimaal iedere 5 minuten!): Ga terug naar het oorspronkelijke beeld.

Hoe naar is dat nu om naar te kijken (SUD)? Welk aspect in het beeld veroorzaakt dat? Concentreer je

daarop. Door tot SUD 0.

11. Installatie van de PC

Neem het oorspronkelijke beeld in gedachten en zeg tegen jezelf:…………(PC). Hoe geloofwaardig

voelt dit aan, op een schaal van 1 tot 7 (1 is geheel niet geloofwaardig, 7 is geheel geloofwaardig)?

Kijk dan nu naar het beeld en zeg tegen jezelf:……. (PC). Heb je dat? Dan zet ik de cd aan.

Installeren. Test VOC na iedere 45 sec. Erna steeds: concentreer je op het plaatje en zeg tegen

jezelf:…….(PC). Ga door tot VOC=7 en sluit dan af met nog één set (tot 7+).

N.b.: het kan lang duren voordat je 7 bereikt. Als er na 5 sets geen verbetering optreedt, dan

blocking beliefs onderzoeken: wat houdt je tegen om … (PC) helemaal te geloven? Dan op

zoek naar waar dat vandaan komt: plaatje selecteren. EMDR-proces opnieuw: targetbeeld, NC,

PC. Hierna terug naar de oorspronkelijke PC waar je vastliep.

12. Bodyscan (optioneel)

Sluit je ogen, neem het beeld in gedachten en zeg tegen jezelf:… (PC). Loop in gedachten je hele

lichaam door, en kijk of er nog ergens spanning zit die gerelateerd is aan het beeld dat je bekijkt. In

geval van spanning: cd aan, wat komt er op? Doorgaan tot spanning weg is.

13. Future template (indien zinvol)

Bedenk een toekomstige situatie (niet traumatisch) die je nu vermijdt of die angst oproept, en die te

maken heeft met het thema. Neem het beeld in gedachten en zeg tegen jezelf: ik kan dit aan. Heb je

dat? Installeren 45 sec. Neem het beeld opnieuw in gedachten. In welke mate denk je het aan te

kunnen (1 tot 7)? Door tot VOC niet meer stijgt.

14. Evaluatie

Hoe vond je het gaan?

15. Positief afsluiten

(N.b.: dit altijd doen! Ook als je maar halverwege het protocol bent gekomen i.v.m. tijdgebrek, of als

de SUD 0 niet wordt bereikt. Dan volgende zitting door met back to target.)

Wat is het meest positieve dat je over jezelf hebt geleerd deze zitting met betrekking tot dit thema?

Wat zegt dat over jou als persoon? Hoe noem je zo iemand? (Altijd: Ik ben…) Installeren.

16. Afsluiten van de zitting

- Dagboek bijhouden: korte notities over hoe het gaat.

- Bereikbaarheid en vervolgafspraak.



9/25


Zittingsverslag 1

Datum:

Naam patiënt:

Behandelaar:

Duur: 45 minuten

Voorbereiding behandelaar:

bijlage I: voorlichting EMDR

Kennismaking

Evaluatie

- Bespreken resultaten O&I-procedure en uitkomsten ROM.

- Is er sprake van type I trauma of is er sprake van type II trauma en/of een

persoonlijkheidsstoornis? Indien dat het geval is heroverwegen of EMDR-behandeling kan

plaatsvinden.

- Is er sprake van voldoende affecttolerantie? Zo niet, overweeg dan of EMDR kan plaatsvinden.

Introductie EMDR

- Uitleg methode.

- Voorbereiden op eventuele emotionele ontregeling.

Huiswerk

- Doorlezen voorlichtingsfolder over EMDR. (bijlage 1 Eye Movement and Desitization and

Reprocessing).

- Geef mee: afspraken voor alle zittingen en voor eindmeting en outtake



10/25


Zittingsverslag 2

Datum:

Naam patiënt:

Behandelaar:

Duur: 90 minuten


CR-ROM plus discman

Traumatische herinnering: target selectie

Eventueel tekening van het targetbeeld

Negatieve cognitie (NC)

Gewenste (positieve) cognitie (PC)

Geloofwaardigheid (VOC 1-7):

VoC =



11/25


Emotie

Spanning (SUD 0=10)

SUD =

Plaats van gevoel / 'de SUD'

Desensitisatie (+ Back to target)

Installatie (van de PC)

Indien zinvol: Future template

Body scan

Positief afsluiten

Afsluiten van de zitting

SUD bij afsluiting

VOC bij afsluiting

Eventuele 'blocking belief's'



12/25


Opmerking/aandachtspunten:



13/25


Zittingsverslag 3

Datum:

Naam patiënt:

Behandelaar:

Duur: 90 minuten


CR-ROM plus discman






VOC =



14/25


Emotie

Spanning (SUD 0=10)

SUD =





Body scan

Positief afsluiten


SUD bij afsluiting

VoC bij afsluiting




15/25





16/25


Zittingsverslag 4

Datum:

Naam patiënt:

Behandelaar:

Duur: 90 minuten


CR-ROM plus discman






VOC =



17/25


Emotie

Spanning (SUD 0=10)

SUD =





Body scan

Positief afsluiten


SUD bij afsluiting

VoC bij afsluiting




18/25





19/25


Zittingsverslag 5

Datum:

Naam patiënt:

Behandelaar:

Duur: 45 minuten


CR-ROM plus discman






VOC =



20/25


Emotie

Spanning (SUD 0=10)

SUD =





Body scan

Positief afsluiten


SUD bij afsluiting

VOC bij afsluiting




21/25



Evaluatie

Maak afspraak bij de onderzoeksverpleegkundige voor vervolgmeting ROM



22/25


Zittingsverslag 6

Datum:

Naam patiënt:

Behandelaar:

Duur: 45 minuten


Uitslag ROM

Evaluatie en Vervolgbehandeling

- Evalueer het resultaat van de behandeling. Is de patiënt voldoende verbeterd en is hij

voldoende in staat om met de aangeleerde technieken verder te gaan?

- Maak een conclusie over het beloop van de behandeling en advies voor evt. vervolg voor

degene die de K&K eind-evaluatie (=outtake) met de patiënt gaat doen.

- Bij onvoldoende resultaat: vervolgbehandeling volgens de reguliere behandelprogramma’s van

Rivierduinen.



23/25


Bijlage I Voorlichting Eye Movement Desensitization and Reprocessing

Wat is EMDR?

Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die

last blijven houden van de gevolgen van een schokkende ervaring, zoals een ernstig verkeersongeval

of een geweldsmisdrijf. Men spreekt dan wel van een 'trauma'.

EMDR is een relatief nieuwe therapie

Een eerste versie van EMDR werd in 1989 beschreven door de ontwikkelaarster ervan, de

Amerikaanse psychologe Francine Shapiro. In de jaren daarna werd deze procedure verder uitgewerkt

en ontwikkelde EMDR zich tot een volwaardige therapeutische methode.

Waarvoor is EMDR bedoeld?

Bepaalde gebeurtenissen kunnen diep ingrijpen in het leven van mensen. Een groot deel van de

mensen 'verwerken' deze ervaringen op eigen kracht. Bij anderen ontwikkelen zich psychische

klachten. Hierbij gaat het vooral om zich opdringende herinneringen aan de traumatische gebeurtenis,

waaronder angstwekkende beelden (herbelevingen; 'flashbacks') en nachtmerries. Men spreekt dan

van een posttraumatische stress-stoornis (PTSS). EMDR is bedoeld voor de behandeling van mensen

met PTSS en andere traumagerelateerde angstklachten. Voorwaarde is dat deze klachten zijn ontstaan

als direct gevolg van een concrete, akelige gebeurtenis en waarbij het denken aan deze gebeurtenis

nog steeds een emotionele reactie oproept.

Werkt EMDR?

Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de werkzaamheid van EMDR. Uit de resultaten

blijkt dat patiënten goed op EMDR reageren. Als het gaat om een trauma na een eenmalige

ingrijpende gebeurtenis dan zijn mensen vaak al na drie tot vier zittingen in staat om de normale

dagelijkse bezigheden weer op te pakken.

Hoe weet je of EMDR kan worden toegepast?

In het begin van de EMDR therapie zal er uitgebreid aandacht worden besteed aan de oorzaak en

achtergronden van de klachten. Daarnaast wordt er een taxatie gemaakt van een aantal individuele

kenmerken waaronder de persoonlijke draagkracht en de last die men van de klachten ondervindt.

Hieruit zal blijken of een gerichte traumabehandeling op dat moment noodzakelijk of nodig is, en of

daarvoor EMDR kan worden gebruikt.

Welke voorbereidingen zijn nodig?

EMDR werkt vaak snel. Daarnaast kan het ook een intensieve therapie zijn. Daarom zal de therapeut

niet alleen vertellen wat hij gaat doen en waarom, maar ook uitgebreid uitleggen hoe de cliënt zijn

emoties zo goed mogelijk de baas kan blijven. Dit wordt meestal ook geoefend.

Hoe gaat EMDR in z'n werk?

De therapeut zal vragen aan de gebeurtenis terug te denken inclusief de bijbehorende beelden,

gedachten en gevoelens. Eerst gebeurt dit om meer informatie over de traumatische beleving te

verzamelen. Daarna wordt het verwerkingsproces opgestart. De therapeut zal vragen de gebeurtenis



24/25


opnieuw voor de geest te halen. Maar nu gebeurt dit in combinatie met een afleidende stimulus.

Doorgaans zal dat de hand van de therapeut zijn. De therapeut zal vragen de aandacht hierop te

richten en daarna de hand op ongeveer 30 centimeter afstand, voor het gezicht langs, heen en weer

bewegen. Hierbij gaat het om series ('sets' genoemd) van ongeveer 25 oogbewegingen. Na elke set

wordt er even rust genomen. De therapeut zal de cliënt dan vragen wat er in gedachten naar boven

komt. De EMDR procedure brengt doorgaans een stroom van gedachten en beelden op gang, maar

soms ook gevoelens en lichamelijke sensaties. Vaak verandert er wat. De cliënt wordt na elke set

oogbewegingen gevraagd zich te concentreren op de meest opvallende verandering, waarna er een

nieuwe set volgt.

De afleidende stimulus kunnen ook audiosignalen zijn. Dat zijn klikjes op een cd bandje. De patiënt

krijgt die via een hoofdtelefoon aangeboden.

Wat zijn de te verwachten effecten?

De sets oogbewegingen zullen er langzamerhand toe leiden dat de herinnering haar kracht en

emotionele lading verliest. Het wordt dus steeds gemakkelijker aan de oorspronkelijke gebeurtenis

terug te denken. In veel gevallen veranderen ook de herinneringsbeelden zelf en worden ze

bijvoorbeeld waziger of kleiner. Maar het kan ook zijn dat minder onprettige aspecten van dezelfde

situatie naar voren komen. Een andere mogelijkheid is dat er spontaan nieuwe gedachten of inzichten

ontstaan die een andere, minder bedreigende, betekenis aan de gebeurtenis geven. Deze effecten

dragen ertoe bij dat de schokkende ervaring steeds meer een plek krijgt in de levensgeschiedenis van

de persoon.

Zijn er ook na-effecten te verwachten?

Na afloop van een EMDR-therapie kunnen de effecten nog even doorwerken. Dat is natuurlijk goed.

Toch kan dit in sommige gevallen de cliënt het idee geven even de regie kwijt te zijn. Bijvoorbeeld als

er nieuwe beelden of gevoelens naar boven komen. Vaak is het dan een geruststelling om te weten

dat dit in de regel niet langer dan drie dagen aanhoudt. Daarna is er als het ware een nieuw evenwicht

ontstaan. Het is aan te bevelen een dagboekje bij te houden en op te schrijven wat er naar boven

komt. Deze dingen kunnen dan in de volgende zitting aan de orde komen.

Wat is het werkingsmechanisme van EMDR?

Hoe EMDR precies werkt is nog onduidelijk. Een mogelijke verklaring voor de effecten van EMDR is dat

de procedure leidt tot versnelde informatieverwerking. Denkbaar is dat combinatie van het sterk

denken aan de traumatische gebeurtenis en de aandacht voor de afleidende stimulus er voor zorgt dat

het natuurlijk verwerkingssysteem wordt gestimuleerd. Toekomstig onderzoek zal uit moeten maken

hoe de waargenomen effecten het best kunnen worden verklaard.

Hoe nu verder?

Mocht u nog vragen hebben over EMDR of wilt u weten of behandeling EMDR geschikt is voor het

verminderen van uw eigen klachten, leg het ons voor.



25/25


Referenties

* De Jongh, A. & Ten Broeke, E. (1996). Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR):

een procedure voor de behandeling van aan trauma gerelateerde angst. Tijdschrift voor

Psychotherapie, 22, 93-114.

* De Jongh, A. & Ten Broeke, E. (1998). Eye Movement Desensitization and Reprocessing. In B.P.R.

Gersons & I.V.E. Carlier (Eds), 'Behandelingsstrategieën bij posttraumatische stressstoornisen' (pp.

91-100). Bohn Stafleu Van Loghum: Houten/Diegem.

* Shapiro, F. (1999). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) and the anxiety

disorders: Clinical and research implications of an integrated psychotherapy treatment. Journal of

Anxiety Disorders, 13, 35-67.

* Ten Broeke, E., De Jongh, A., Wiersma, K. & Gimbrère, F. (1997). Psychotherapie bij

Posttraumatische stress stoornis (PTSS): de stand van zaken. Tijdschrift voor Psychotherapie, 23,

305-328

Literatuur

Jong, A. de & Broeke, E. ten (2003). Handboek EMDR. Een geprotocolleerde behandelmethode voor

de gevolgen van psychotrauma. Swets & Zeitlinger B.V.

Kort & Krachtig behandelprotocollen · 3. Target selectie “Stel dat je van de gebeurtenis een...

Documents

Transcript of Kort & Krachtig behandelprotocollen · 3. Target selectie “Stel dat je van de gebeurtenis een...