Korektiven Tretman Vo Nastavata

1

CD PRIRA^NIK ZA NASTAVNICI:

,,INFORMATIVEN EDUKATOR,,

pdfMachine Is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!

Produce quality PDF files in seconds and preserve the integrity of your original documents. Compatible across nearly all Windows platforms, if you can print from a windows application you can use pdfMachine.

Get yours now!

http://www.pdfmachine.com?cl

2

Izdavaweto na CD prira~nikot ,,Informativen edukator,,

e finansiski poddr`ano od:

CPNVO

Veles

Urednik: Tawa Bogatinova

Elektronska priprema: Angel Stan~ev

Lektor: Tawa Georgieva Uzunova

Stru~ni sorabotnici: Liljana Hristova

Biljana Sazdova

Daniela Radoji~i}

Izdava~: Centar za integralna rehabilitacija ,,Vigotski,,



Get yours now!


3

Ovaa kniga ne e celosen orginalen trud, tuku e sinteza na

znaewata na nekoi prakti~ari i teoreti~ari, ~ii iskustva i

metodski postapki se poka`ale kako pozitivni vo praksata so

rabota so u~enici koi imaat pote{kotii vo psiho-fizi~kiot

razvoj, odnosno u~enici so posebni obrazovni potrebi.

Prira~nikot ima za cel da ja olesni rabotata na

nastavnicite od redovnata nastava za rabota so deca so

posebni obrazovni potrebi koi se integrirani vo u~ili{tata.

Toj pretstavuva vodi~ za rabota na nastavnicite i

stru~nite slu`bi vo u~ili{tata, patokaz vo procesot na

vospitanie i obrazovanie na decata so posebni obrazovni

potrebi, proces koj postojano se soo~uva so mnogu predizvici,

koi se nadminuvaat so mnogu trud i znaewe, no pred se, so golema

qubov kon pedago{kata profesija i gri`ata za decata i

mladite.



Get yours now!


4

VOVED VO KOREKTIVNIOT TRETMAN

Vo osnovnite u~ili{ta nastavnicite ~esto vloùvaat

golem trud za da im pomognat na u~enicite koi imaat pote{kotii

vo usvojuvawe na vospitno - obrazovnite sodrìni. Ova postapka

se narekuva korektivna-pedago{ka rabota, odnosno korektiven

tretman.

Korektivniot tretman, vo pedago{ka smisla na zborot,

pretstavuva metodska postapka so jasno odredena cel - da mu se

pomogne na u~enikot so posebni obrazovni potrebi, pouspe{no da

gi sovlada vospitno-obrazovnite sodrìni. Preku ovaa postapka

se vlijae na razvivawe na nekoi nedovolno razvieni ili

nepostoe~ki psihi~ki ili telesni funkcii.

Korektivniot tretman se primenuva toga{ koga }e

konstatirame deka deteto (u~enikot) nemoè da gi usvoi

sodrìnite na vospitno-obrazovnata rabota po redoven pat so

voobi~aeni pedago{ki postapki koi gi primenuvame vo

sekojdnevnata rabota.

Pri~inite moàt da bidat raznovidni, na primer:

perceptivni gre{ki, te{kotii vo odrùvawe i naso~uvawe na

vnimanieto, nedostatok na interes, neskladni dvièwe i

manipulacija so predmetite, te{kotii vo upravuvawe so

priborot za pi{uvawe, problemi vo odnesuvaweto i

prifa}aweto na odredeni pravila na odnesuvawe.



Get yours now!


5

Problemite moàt da se javat i poradi: o{tetuvawe na

setilata (slabovidnost, nagluvost), telesni nedostatoci,

bole`livo dete i neishranetost, semejni problemi, emotivna

deprivacija na deteto i dr.

Za nastavnikot e va`no za sekoj konkreten slu~aj da se

izberat adekvatni metodski postapki i soodvetni formi na

rabota koi }e mu bidat razbirlivi na deteto vo soglasnost so

negovata pre~ka, nedostatok, ili nedovolno razviena funkcija.

Preku odredeni korektivni postapki se vlijae vrz

strukturite na CNS koi moàt da se razvijat ili preve`baat vo

podobar oblik na funkcionirawe.

Programata za treman za pomo{ se odreduva timski, a se

bazira vrz principite na individualnost i fleksibilnost na

nastavata i vospituvaweto, i sekoga{ se trgnuva od nivoto na

razvienost na strukturite na psihomotorniot spreg (oblast na

psihi~kite funkcii, oblasta na CNS, strukturata na muskulite)

koi deteto gi sovladalo, a ne od ona nivo za koe se pretpostavuva

deka deteto go sovladalo vo odnos na kalendarskata vozrast.

Zna~i, korektivnata rabota, pretstavuva serija na ve`bi

(stimulativni, aktivni i reedukativni) naso~eni kon

psihomotornata organizacija i ve`bi vo ramkite na nastavnite

sodrìni (~itawe, pi{uvawe, smetawe, govorno izrazuvawe i dr.)

Spored akademikot Davidov (Vojislav Vasiljevic Davidov, 1987)

pri~inata za neuspeh na u~enikot leì vo metodite koi se

koristat vo vospitno-obrazovniot proces, a duri potoa vo

u~enikot.



Get yours now!


6

Nastavnikot nao|a grupa na u~enici vo oddelenieto so koi

moè da raboti i se griì tie da steknat odredeni znaewa spored

programata za u~ewe.

Pri toa, gi zanemaruva u~enicite so nedovolno razvieni

ili pogre{no naso~eni sposobnosti. Na ~estite izjavi na

nastavnikot deka deteto ne znae ili ne e sposobno da nau~i da

~ita, spored Davidov, treba da se odgovori: ,,Nau~ete go - pa }e

znae da ~ita!,,

Toa zna~i deka vsu{nost treba da se pronajde soodveten

metod i ,,kanal,, koi }e mu ovozmoì na u~enikot da gi sovlada

nastavnite sodrìni. Taka }e se razvijat mnogu sposobnosti

(intelektualni, senzorni, motorni, socijalni i dr.) kako

preduslov za steknuvawe na znaewa.

Taka, ako na u~enicite od 7 - 10 godini im davame

apstraktni znaewa preku voobi~aeni metodski postapki,

u~eniite toa nema da moàt da go razberat, bidej}i nivnite

intelektualni sposobnosti se nao|aat na nivo na konkretni

mislovni operacii.

No, duri i kaj decata od prvo oddelenie moè da se formira

apstraktno mislewe, ako gi promenime metodite na rabota i

programite po matematika.

Nemame potreba za zabrzano steknuvawe na znaewa.

Potrebno e da se sledat ritamot i zakonitostite na

razvojot i sekoga{ da se poa|a od ona nivo na psihomotorniot

razvoj i organizaciski sposobnosti koi deteto gi sovladalo.



Get yours now!


7

Stimulativnata sredina, osobeno socijalnite faktori i

emotivnoto pole, doprinesuvaat razvojot na mentalnite

sposobnosti da te~e skladno i vo ramkite na zakonomerniot

razvoj.

Sprotivno, frustira~kata sredina, emocionalnite

pote{kotii (psihi~ki i socijalni deprivacii) mo`at da

doprinesat razvojot da se uspori ili disharmoni~no da se

struktuira.

Za da deteto vistinski go dostigne sakaniot stadium na

razvojot, potrebno e da se sozdade emtivna i soznajna ramnote`a.

Za da se postigne ova, se primenuvaat serija na metodski

postapki zasnovani vrz principite na reedukacija i

psihomotorna organizacija.



Get yours now!


8

DEVIJACII VO DETSTVOTO

1. Poim za zakasnat i disharmoni~en razvoj

Nastavnite sodrìni sekoga{ treba da se prilagodat na

nivoto na razvienosta na strukturite na psiho-motorniot spreg

(oblasta na psihi~kiot razvoj - ~uvstvata, intelegencijata;

oblasta na CNS - korata na mozokot, maliot mozok,

ekstrapiramidalniot pat, retikularniot sistem, kletkite na

prednite rogovi na �rbetniot mozok; muskulnata struktura -

muskulnata plo~a, vretenoto, muskulnite vlakna).

Tekot i ritamot na razvojot na ovie strukturi ne e ist za

site deca, nekoi pokasno prozboruvaat, nekoi pokasno prooduvaat

ili pak pokaùvaat razni formi na neadaptabilost na barawata

na sredinata koja gi opkruùva. Nekoi strukturi i funkcii

moàt da imaat zakasnat razvoj, ili nekoi od niv se nao|aat na

ne{to povisok, a nekoi na soodvetniot stepen na razvojot.

Roditelite po~nuvaat da se griàt bidej}i ne gi dobivaat

o~ekuvanite rezultati, a nastavnicite ,,ne znaat {to da

rabotata,, bidej}i ,,se napravile,, a nema rezultati.

Problemot go gledaat kako nesposobost na u~enikot za

redovna nastava, i smetaat deka za u~enikot e podobro da sledi

specijalna nastava. Me|utoa, u~enicite so pre~ki vo razvojot koi



Get yours now!


9

spa|aat vo redot na razvojnata simptomatologija, ne se upatuvaat

na specijalna nastava (osven ako nemaat i intelektualen

deficitete), tuku vo nastavniot proces se vklu~uva reedukativna

programa so psihomotorni ve`bi i drugi aktivnosti kako del od

korektivnata pedago{ka rabota.

Za izveduvawe na korektivnata pedago{ka rabota potrebno

e da se zemat vo predvid slednive konstatacii:

Koga nekoj u~enik e potrebno da se vklu~i vo

programata na korektivnata pedago{ka rabota,

odlu~uva stru~en tim sostaven od: psiholog, pedagog,

defektolog, nevropsihijatar i drugi stru~waci po

potreba.

Za da moè programata da se primeni, potrebno e

prethodno da se izvr{i dijagnosticirawe i

prepoznavawe na razvojnite poremetuvawa i pre~ki

kaj u~enikot. Bojanin vo svojata Nevrosihologija na

razvojnoto doba (Bojanin: 1985, 238), terminolo{ki gi

odreduva do sega poznatite razvojni poremetuvawa:

poa|a od poremetuvawata na kortikalnata

organiziranost na najvisokite funkcii -

intelegencija i mislewe i odi ponatamu kon onie

periferno postaveni kako {to se dvièwata,

koordinacijata i tonusot na mskulite.

Se e pogolem broj na deca vo u~ili{tata koi ne se

disponirani za u~ewe , pa predloènite formi na trening imaat



Get yours now!


10

golemo zna~ewe za nastavata. Tie se pottik za stimulirawe na

oblastite koi imaat vlijanie vrz usvojuvawe na vospitno-

obrazovnite sodrìni.

Spored, Egert (195, 73) eden od konstituivnite elementi na

psihata e motorikata, i obratno, psihata so svoite mentalni i

afektivni aspekti go determinira motorniot razvoj. Osnovna

cel na ponudenite ve`bi vo prira~nikot za nastavnicite od

redovnata nastava, ne e podobruvawe na motornite sposobnosti na

(dvièwata) na deteto, kolku ve`bawe na svesnoto i nesvesno

setilno doìvuvawe/percepcirawe.

Ve`bite se vsu{nost senzomotoren trening bidej}i

opfa}aat senzorna kontrola na dvièwa i oddelni nadraznuvawa

predizvikani vo tekot na dvièweto i koordinirawe na razli~ni

senzorni sistemi.



Get yours now!


11

2. Klasifikacija na razvojnite poremetuvawa

Za potrebite na ovoj prira~nik za nastavnicite od

redovnata nastava, }e napravime prikaz na edna naj~esto

koristena i uprostena klasifikacija na razvojnite

poremetuvawa:

- poremetuvawa na odnesuvaweto: hiperaktivnost,

nespretnost, srame`livost, agresivnost, impulsivnost,

i.t.n.;

- na planot na neurolo{kite poremetuvawa: poremetuvawa vo

finata motorika i motornata koordinacija;

- na planot na psihi~kite poremetuvawa: pote{kotii vo

funkcionirawe na soznajnite procesi, percepcijata,

vnimanieto, motivacijata, itd;

Najmnogu vo praksata se upotrebuva dolenavedenta

klasifikacija na razvojnite poremetuvawa spored Bojanin (1985,

238).

GRUPA NA POREMETUVAWA OD OBLASTA NA KLINI^KATA

NEUROLOGIJA NA RAZVOJNOTO DOBA

A) Prakto-gnosti~ki poremetuvawa

1. op{ta razvojna disgnozija (poremetuvawe vo percepciite

i do`ivuvawata za nadvore{niot svet);



Get yours now!


12

- Programa za ve`bawe: povtoruvawe na aktivnosti koi ja

so~inuvaat osnovata na procesot na simbolizacija:

redosled, klasi, korespodencija, prostorni odnosi, nivo na

broevi, bukvi, zborovi;

2. razvojna diskalkulija (pote{kotii vo smetaweto);

- Programa za ve`bawe: relaksacija, ve`bi za

lateralizacija, orientacija vo prostor, grafi~ko

prikaùvawe na predmeti i odnosi, slu{awa na izgovoreni

zborovi, vodewe na razgovor, igri so imenuvawe na

predmeti, prepoznavawe na predmeti i pojavi pri

opi{uvawe sliki i sl.)

3. razvojna disleksija (pote{kotii vo usvojuvawe na

procesot na ~itawe) i disartografija (poremetuvawe vo

procesot na simbolizirawe na govorot);

- Programa za ve`bawe: op{ta psihomotorna reedukacija,

vizeomotorna kontrola, specifi~ni ve`bi za ~itawe i

razgovor;

4. op{ta razvojna dispraksija (poremetuvawe vo

izveduvaweto na volevite dvièwa);

- Programa za ve`bawe: ve`bi za doìvuvawe na telesnata

celovitost, prepoznavawe na drugi, otkrivawe na odnos

me|u telata, prostorot i dvièwata; ve`bi za sovladuvawe

i manipulacija so prostorot, sovladuvawe na odredeno nivo



Get yours now!


13

na klasifikacija, serijacija, konzervacija i pretstavuvawe

na mislovnite operacii; relaksacija, sovetuvawe vo grupa,

sovetuvawe so roditeli poradi izfradba na realni stavovi

i realno prifa}awe na deteto, usoglasuvawe na barawata na

roditelite vo soglasnost so mo`nostite i potrebite na

deteto;

5. razvojna disgrafija (poremetuvawe vo procesot na

usvojuvawe na pi{uvaweto);

- Programa za ve`bawe: ve`bi za op{ta reedukacija na

psihomotorikata, kako i osamostojuvawe na dvi`ewata,

izedna~uvawe na tonusot i orientacija vo prostorot;

diferencijacija na prostornite odnosi; ve`bi za

relaksacija so muzi~ki varijacii.

B) Poremetuvawa vo razvojnata nevrolingvistika

1. razvojna disfazija

2. poremetuvawa na govorot poradi poremetuvawe na

~uvstvata

3. dislalija;

4. dizartija;

V) poremetuvawe na psihomotorikata vo potesna smisla

1. razvojni hiperkineti~ki sindrom;

Potrebno e da se pravi razlika pome|u hiperkineti~ko dete

kade hiperkineti~nosta e posledica na o{tetuvawe na



Get yours now!


14

mozokot (minimalna cerebralna disfunkcija - MCD) i deca

kade hiperkineti~nosta e rezultat na neskladnost vo

razvojot na psihomotorniot spreg vo oddelni razvojni fazi.

I vo dvata slu~ai problemot leì vo nestabilnosta na

psihomotorikata. Vo klini~kata slika dominira postojano

dvièwe. Na ~asovite ovie deca se nemirni, se vrtat na site

strani i im go privlekuvaat vnimanieto na ostanatite

u~enici. Na opomenuvaweto na nastavnikot ne reagiraat

mnogu, moè da se smirat za kratko vreme pa povtorno

prodolùvaat da stanuvaat, da se krivat, gledaat na ulica i

sl. Vnimanieto e nepostojano i se odnesuva samo na ona {to

deteto neposredno go percepcira, {to vo daden moment e vo

negovoto pole na zapazuvawe. Vo emotivniot ìvot, ovaa

dete iako na prv pogled ima vedrina i nasmevka, sepak ne e

vo sostojba podolgo da se privrze kon odredena li~nost,

svoite postapki ne e vo sostojba samiot da gi proceni kako

dobri ili lo{i, tuku toa go odreduva vo zavinost od stavot

na ostanatite lica, na primer: ,,mi vikaat deka ne sum

miren,, , u~itelkata kaùva deka slabo u~am,, , i sl.

Nastavnicite go procenuvaat kako u~enik koj moè da

nau~i, ama ne saka, nediscipliniran e, pa ne u~i. Me|utoa,

ovoj stav e pogre{en, bidej}i hiperkineti~kite u~enici ne

se lo{i u~enici poradi slabata intelegencija, nitu poradi

toa {to ne sakaat da u~at, tuku poradi toa {to ne moàt da

go naso~at vnimanieto i {to ne moàt da upravuvaat so

svoite dvièwa vo prostorot. Ovie problemi gi sledat i



Get yours now!


15

decata so visoka intelegencija i decata so mentalna

retardacija kade ovie problemi se u{te pove}e izrazeni

oti e popre~ena intelegencijata.

- Programa na ve`bawe: ve`bi za relaksacija, poznavawe na

delovi na teloto, ve`bi za lateralizacija, prepoznavawe na

drug, kontrola na impulsivnosta i ve`bi za koordinacija na

dvi`ewata;

2. tikovi;

3. motoren debilitet;

G) Poremetuvawa poradi op{ta razvojna neskladnost

1. razvojna dishronija

2. op{ta ravojna disharmonija

3. dislateralizacija

D) Nerazvienost na intelegencijata i rano poremetuvawe

na ~uvstvata

1. oligofrenologija;

2. rana detska psihoza;

3. naviki i poremetuvawe na psihomotorikata;

GRUPA NA POREMETUVAWA OD OBLASTA NA SOCIJALNATA

PSIHIJATRIJA NA RAZVOJNATA DOBA

Posebna grupa na razvojni poremetuvawa se onie koi se

nastanati poradi nepovolno deluvawe na socijalnite faktori:

1. poremetuvawe na odnesuvaweto;



Get yours now!


16

2. delikvencija;

3. psihopatii vo detstvoto i mladosta;

4. alkoholizam kaj mladi;

5. samoubistva vo adolescencijata;

Za ovie poremetuvawa se koristat razni termini: vospitna

zapu{tenost, vospitna zagrozenost, asocijalno odnesuvawe,

preddelikventno ili delikventno odnesuvawe i mnogu drugi.

Neadekvatnite `ivotni uslovi, osobeno kaj decata i

adolescentite, predizvikuvaat socijalni i psihi~ki

deprivacii sozdavaj}i frustrira~ki situacii od koi deteto se

obiduva da izbega, da ja napu{ta frustrira~kata sredina ili

pak agresivno se odnesuva kon izvorot na frustracija. Ovie

poremetuvawa se vo sferata na socijalnite odnosi, za razlika

od poremetuvawata na odnesuvaweto predizvikani od

poremetuvawa na psihi~kite funkcii. Iznesuvame primeri na

klini~ki manifestacii na nekoi poremetuvawa koi ~esto se

sre}avaat vo u~ili{nata sredina:

1. hiperkineti~ki reakcii - nemirno i nevnimatelno dete;

2. reaktivna povle~enost - srame`livost, inhibiranost;

3. reaktivna hiperanksioznost - strav od neuspeh, nema

doverba vo sebe;

4. reakcija na begawe - srame`livo i osameno, nema odredena

osoba za koja deteto e privrzano, bez plan bega od u~ili{te

i od doma ako ne{to zgre{i;

5. reaktivno nesocijalno agresivno odnesuvawe -

neposlu{nost, borbenost, lutewe i fizi~ka agresija;



Get yours now!


17

6. reaktivna grupna delikvencija - potreba za agresija vo

sostojba na radost, voodoo{evenost ili revolt i gnev -

uni{tuva imot, napa|a nedol`ni osobi, kolektiven

vandalizam);

7. izbegnuvawe na u~ili{teto - docnewe na nastava,

pove}ednevno izostanuvawe, nemotiviranost za poseta na

u~ili{teto i izvr{uvaweto na doma{nite zada~i, golem

broj na neopravdani ~asovi;

8. skitawe - zaminuvawe od doma na pove}e dena bez pri~ina,

patuvawe so prevozni sredstva bez cel;

9. juvenilna delikvencija - kradewe, razbojni{tvo,

uni{tuvawe na materijalni dobra, seksualni delikti i

drugi krivi~ni dela (grupni ili individuani);

10. psihopatii - egocentrizam, agresivnost, nedostatok na

sram, nesposobnost za koristewe na sopstvenoto iskustvo,

neadaptiranost vo dru{tvo, bes~ustvitelnost.

- Programa na ve`bawe: socio-terapija, psiho-terapija,

psihomotorna reedukacija, medikamentna i hormonalna

terapija.

Iako navedenite klasifikacii imaat medicinska

terminologija, smetame deka ne e potrebno da se prevedat na

,,pedago{ki re~nik,,. U~itelite, pedagozite i ostanatite

stru~waci treba da ja upotrebuvaat onaka kako {to e dadena.

Ovaa terminologija ovozmo`uva problemite precizno da se



Get yours now!


18

odredat vo postapkata na dijagnoza, a i vo tekot na samiot

tretman na u~enicite.

GRANI^NI INTELEKTUALNI SPOSOBNOSTI -

KAKO PRIÎNA ZA POTE[KOTII

VO UÊWETO I ODNESUVAWETO

Intelektualnite sposobnosti se odreduvaat so

koeficientot na intelegencija. Toa e odnosot na mentalnata

vozrast (IQ) koj se dobiva na osnova na psiholo{kite ispituvawa

i primena na skalata za merewe na intelegencijata i

hronolo{kata vozrast na individuata (godina na starost ili

kalendarska vozrast).

Naj~esto se koristi Termanovata skala na intelegenijata

koja e prikaàna vo celina za da se odredi mestoto na u~enikot so

grni~ni sosobnosti.

IQ - 140 i pove}e genijalnost ili blisku genijalnosta

IQ -120 do 140 mnogu superiorna intelegencija

IQ - 110 do 120 superiorna intelegencija

IQ - 90 do 110 normalna ili prose~na intelegencija

IQ - 80 do 90 tapost

IQ - 70 do 80 grani~ni slu~aevi, grani~na intelegencija

IQ pod 70 pretstavuva mentalna retardacija, koja vrz osnova

na me|unarodnata klasifikacija se deli na:

IQ pome|u 50 i 70 lesna mentalna retardacija



Get yours now!


19

IQ pome|u 35 i 50 umerena mentalna retardacija

IQ pome|u 20 i 35 te{ka mentalna retardacija

IQ pod 20 dlaboka mentalna retardacija

Vo redovna nastava se vklu~uvaat samo u~enici na nivo na

grani~na intelegencija (IQ 70 do 80). Tie moàt da se educiraat

po programata na op{to vospitanie i obrazovanie. Nastavniot

plan i programa za osnovnoto u~ili{te, ovozmoùva negovo

prilagoduvawe od strana na nastavnikot kon individualnite

sposobnosti za sekoe dete, ona {to e va`no za negoviot

ponatamo{en uspe{en ìvot i rabota vo op{testvoto.

Za decata so IQ pod 70 se organizira specijalna nastava vo

posebni onovni u~ili{ta, posebni paralelki, ili

specijalizirani ustanovi za nega, za{tita i rehabilitacionen

tretman.



Get yours now!


20

PRINCIPI NA KOREKTIVNIOT TRETMAN

Vo izveduvawe na korektivniot tretman vo ramkite na

redovnata nastava so u~enicite so posebni obrazovni potrebi

va`no e slednoto:

1. postojano motivirawe na u~enikot:

- ovozmoùvawe u~enicite {to po~esto da doìveat uspeh i

radost vo rabotata, bidej}i taka se sozdavaat sopstveni

izvori na potkrepuvawe (samopotiknuvawe);

- sozdavawe na uslovi vo koi u~enikot moè da vr{i

samokontrola i samoprocena na svojata rabota i da bide

svesen za krajnite rezultati/celi kon koi te`nee;

- davawe na dozvola u~enicite da moàt da izveduvaat mali

istraùvawa i taka da ja zadovolat svojata radoznalost i

istraùva~ka aktivnost;

- da im se ovozmoì na u~enicite da izbiraat modeli i

na~ini na u~ewe koi najmnogu i odgovaraat;

- da se osposobat u~enicite uspe{no da gi re{avaat te{kite

problemi i da uìvaat vo takva rabota.

2. naso~uvawe na vnimanieto na u~enikot vo tekot na

nastavata (upotreba na mnogu boi pri vizuelno

pretstavuvawe na simboli - bukvi, brojki, formi i sl., da se

u~i bez strav, da ne se koristi postojano ukor poradi

neuspehot vo u~ewe, nastavnikot moè najdobro da pomogne

ako e trpeliv, ako ima nade` i optimizam, potrebno e da se

smenuvaat pove}e aktivnosti za vreme na ~asot so cel da se



Get yours now!


21

izbegne namaluvawe na koncentracijata i vnimanieto,

nastanikot da sozdade uslovi u~enicite da moàt slobodno

da se odnesuvaat na ~as a ne postojno da se opomenuvaat da

bidat mirni, bidej}i u~enikot moe`bi saka da ja smeni

polo`bata na teloto za podobro da go slu{a nastavnikot.

Isto taka, va`no e mnogu nemirnite u~enici da se stavada

sedat so mirni, flegmati~ni u~enici, a pritoa da se void

smetka da se za{titi mirniot u~enik so pogodni

intervencii i da se sledi {to se slu~uva me|u niv.

3. U~enikot se ispituva vo momentot koga negovata

koncentracija e zadovolitelna, koga ima dobro

raspoloènie, pozitivnite odgovori moàt da go ohrabrat,

nikoga{ ne treba da se ,,lovi,, u~enikot vo oblastite koi ne

gi znae, tuku vo oblastite koi gi nau~il, koi gi znae.

4. U~enicite treba da se za{titat od posledicite na

permanentno slabiot uspeh, bidej}i lesno moàt da razvijat

negativna slika za sebe i ~uvstvo na poniska vrednost.

5. Potrebno e voveduvawe na reìm na denot vo soglasnost so

negovite roditeli - stanuvawe, hranewe, zaminuvawe na

u~ili{te, odmor, {etawe, u~ewe - seto toa vo isto vreme od

denot. Deteto treba i {to pove}e da bide na otvoren

prostor - da tr~a, skoka, igra so topka i sl. Koga deteto ima

,,lo{i denovi,, nastavnikot treba da e toleranten, bidej}i

toa }e se nadmine, a potrebno e da se izbegne {tetnoto i

nekorisno nervirawe na deteto. Za razli~ni deca -

potrebno e da se ima razli~en pristap vo nastavata.



Get yours now!


22

POSTAPKA VO VKLU^UVAWE VO KOREKTIVNIOT TRETMAN

SERII NA VE@BI ZA UPOTREBA VO NASTAVATA ZA

DECA SO POSEBNI OBRAZOVNI POTREBI

1. PREVZEMENI VARIJABLI -

OP[TI KARAKTERISTIKI NA GNOSTI^KATA ORGANIZIRANOST

Pred se treba da znaeme deka poimot *gnozija * zna~i

prepoznavawe na predmetite so pomo{ na edno od setilata:

vizuelna gnozija, audativna gnozija.a, poimot *agnozija * zna~i

neprepoznavawe, t.e. poremetuvawe vo prepoznavaweto na

predmetite, pojavite i prostorot vo site oblasti na setilata, a

kako rezultat na o{tetuvawe na sekundarnite oblasti na

korteksot vo koi se reinterpretiraat percepciite koi doa|aat

vo primarnite senzorni poliwa. No, koga o{teteniot del vo

korteksot ozdravuva na pr. od edem koj se povlekuva i is~eznuva,

toga{ ne zboruvame za agnozija-tuku za *disgnozija *(naj~esta

tema vo rehabilitacioniot tretman vo defektologijata. No, vo

razvojniot period nekoi gnosti~ki oblasti pobavno se

struktuiraat i ne se razvivaat vo o~ekuvaniot obem za odredena

vozrast.Toa bavno integrirawe na gnozijata ili definitivniot

zastoj vo odredena faza na integrirawe na gnozijata se vika

*razvojna disgnozija* (tuka ne stanuva zbor za sostojba nastanata

kako posledica na o{tetuvaweto na CNS, tuku za disharmoni~en

tek na razvojot na negovite strukturi).



Get yours now!


23

Sekoga{ koga sme na tragata na nekoja disgnosti~ka pojava,

morame da go utvrdime nivoto na zrelost na osnovnite gnosti~ki

celini koi prestavuvaat koordinati na egzistencijalnoto pole i

psihi~kiot razvoj. Tie osnovni koordinati se:

1. telo

2. prostor

Doìvuvaweto na prostorot e multisenzorno. Se zasnova

pred se na kinestezija i taktilitet, a na krajot na vidnata

percepcija i sposobnosta za sporeduvawe na telata vo vidnoto

pole. Prviot sloj na prostorot e subjektivniot prostor

(prostornosta na svoeto telo i soznanieto na negovata

topografija). Vtoriot sloj e dvièweto so ekstremitetite

(sredba na subjektivniot prostor so predmetite na prostorniot

svet, doìvuvawe na lateraliziranosta i telesnata celovitost).

Tretiot sloj e objektivniot proctor (osnova na mislovnite i

soznajnite procesi). Ovaa troslojnost se otkriva preku tri grupi

na probi:

1. procena na poznavawe na odnosite ne teloto i prostorot;

2. procena na poznavawe na odnosite vo prostorot i

prestavnoto nivo;

3. procena na percepcii na prostorot vo manipulativnoto

pole.

Za ovaa proba treba mnogu trpelivost i odredeno nivo na

bliskost so deteto.

3. vreme



Get yours now!


24

2. PROCENA NA GNOSTI^KATA ORGANIZIRANOST

2.1. PROCENA NA POZNAVAWE NA TELOTO NA SEBE A * PRA[ALNIK*

(O.Stefanovi~, S.Bojanin, M. Dajin)

Procenata se sostoi od pra{alnik i skala za klini~ka procena. Voobi~aeno e deteto da

gi poznava delovite na teloto za negovata vozrast vo 80% slu~ai. Ako deteto ne gi

poznava vo 80% slu~ai velime deka zaostanuva vo odnos na poznavaweto na topografijata.

No, ako pak gi poznava delovite na teloto koi na negova vozrast ne se prepoznavaat vo

80% slu~ai toga{ toa e napredno vo poznavaweto na topografijata na teloto.

Test: Se procenuva nivoto na detskoto poznavawe

topografijata na teloto i sposobnosta na deteto so znak - zbor da

gi ozna~uva doìvuvawata za svoeto telo, t.e. dali raspolaga so

odreden broj poimi za svoeto telo. Ovaa sposobnost zavisi od

vozrasta, intelegencijata i setilata. Se postavuvaat standardni

pra{awa:- Pokaì kade ti e glavata,kosata,nogata. . . . Ili pak:-

Stavi go prstot na vratot, nosot, ramenicite, palecot . . . itn.

Delovi na trupot + - Del. na race i prsti + -

Glava Raka Vrat Prsti Gaz Mal prst Grb Palec Papuk [aka Stomak Ramo Gradi Lakt

Delovi na glavata + - Domaliot prst

Kosa Dlanka O~i Sreden prst Nos Kaì prst Usta Nadlaktot Jazik Podlaktot



Get yours now!


25

U{i Del. na noze i prsti + -

^elo Noga Brada Koleno Obrazi Peta Ve|i Palec Trepki But Slepoo~nici Potkolenica Teme Taban Til Stopalo

Nivo na prepoznavawe na sopstvenoto telo: (ramno na vozrasta; pod o~ekuvanata vozrast; disharmoni~nost na rezultatite- gi ima od najniski, pa se do najvisoki) ________________________________________________________________________________________________________________________________________________



Get yours now!


26

PROCENA NA POZNAVAWE NA TELOTO NA SEBE

B * SKALA ZA DECA OD 3 DO 4 GODINI* (O.Stefanovi~, S.Bojanin, M.Dajin)

Procenata se sostoi od pra{alnik i skala za klini~ka procena. VOZRASTA NA DECATA PO GODINI

3,1-4 4,1-5 5,1-6 6,1-7 7,1-8 8,1-9 9,1-10 10,1-11 11,1-12 12,1-13 13,1-14 Glava Vrat Grb Gaz Papuk Stomak Kosa O~i Nos Usta Jazik U{i ^elo Race Prsti M.prst Noga Koleno Brada Obrazi Palec [aka Peta Palec n. Gradi Ve|i Trepki Ramo Lakt D.prst -Podvle~i gi so crveno Dlanka imiwata koi ispitanikot ne Sr.prst gi znae,a koi so ogled na voz- But rasta bi trebalo da gi znae. Ka`iprst -Ozna~i gi so + imiwata koi Slepoo~nici gi znae,a pripa|aat na nekoja Teme od postarite vozrasti. Potkolenici Tabani Nadlaktica Podlaktica Til Stopalo

Nivo na prepoznavawe na sopstvenoto telo:_________________________



Get yours now!


27

2.2. SKALA ZA PROCENA NA POZNAVAWE NA

LATERALIZIRANOSTA NA SEBE

Test: Ispitanikot stoi pred ispituva~ot koj mu dava

odredeni nalozi. Pritoa treba da vnimava na to~nosta na

izvr{uvawe na zada~ata i na razbiraweto na nalogot. Sekoga{

prvo zadavame nalog za levata raka, a potoa za desnata raka, zatoa

{to pove}eto ispitanici, a osobeno oligofrenite lica prvo ja

podigaat dominantnata raka (bez razlika na nalogot), a toa e

naj~esto desnata raka. Osven toa {to se zabeleùvaat

pozitivnite i negativnite poeni, se opi{uva i latencijata me|u

nalogot i negovoto izvr{uvawe, sistema- ti~nosta ili

difuznosta, gre{kite i na~inot na izveduvawe na aktivnosta

dokolku e neobi~en. Se zadavaat slednive nalozi:

PRVA GRUPA NA NALOZI -Pokaì ja levata raka; + - _____________________________________ -Pokaì ja desnata raka; + - _____________________________________ -Pokaì go levoto ramo; + - _____________________________________ -Pokaì ja levata noga; + - _____________________________________ -Pokaì ja desnata peta; + - _____________________________________ -Pokaì go desniot lakt; + - _____________________________________ -Pokaì ja levata {aka; + - _____________________________________ -Pokaì ja desnata raka; + - _____________________________________ VTORA GRUPA NA NALOZI -Pokaì go so desnata raka levoto ramo; + - _________________ -Pokaì go so levata raka desnoto oko; + - __________________ -Pokaì go so desnata raka levoto koleno; + - _________________ -Pokaì ja so levata raka desnata peta; + - _________________ -Pokaì go so desnata raka levoto oko ; + - __________________ -Pokoì go so desnata raka levoto uvo; + - __________________ -Pokaì go so levataraka leviot obraz; + - __________________ -Pokaì ja so levata raka desnata trepavica; + - __________________ -Pokaì ja so desnata raka desnata noga; + - __________________ -Pokaì go so levata raka desniot obraz; + - _________________ Kone~na ocena na probata: + _ Zabele{ki:___________________________________________________________



Get yours now!


28

2.3. SKALA ZA PROCENA NA POZNAVAWE NA LATERALIZIRANOSTA NA DRUG

Test: Ispitanikot stoi sproti nas so racete pokraj teloto.

Dokolku ispituva~ot sedi, treba racete da gi stavi na svoite

kolena. Probata se zadava na deca nad 6 godini i ni ukaùva na

jasnoto doìvuvawe na svojata telesnost i lateraliziranost,

kako i koristewe na tie iskustva vo ramkite na operativnite

mislovni i soznajni procesi. Se zadavaat slednive nalozi:

-Pokaì ja so tvojata desna raka mojata leva dlanka; + - -Pokaì go so tvojata lava raka moeto desno ramo; + - -Pokaì go so tvojata leva raka moeto levo uvo; + - -Pokaì go so tvojata desna raka mojot desen lakt; + - -Pokaì go so tvojata leva raka moeto levo koleno; + - -Pokaì go so tvojata leva raka mojot desen obraz; + - Kone~na ocena na probata: + - Zabele{ki:______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



Get yours now!


29

2.3. PROCENA NA DO@IVUVAWATA I

PERCEPCIITE NA PROSTOROT

1. Doìvuvawe na teloto vo prostorot

Test: Stoime pokraj deteto i mu pokaùvame odredena polo`ba

so na{eto telo i o~ekuvame i toa da go povtori toa (Ajde

raboti isto kako jas). Koga toa }e go povtori uspe{no go

pra{uvame: * Kako sega stoi tvoeto telo?* Deteto o~ekuvame da

kaè deka se navednalo vo odreden pravec, deka se iskrivilo i sl.

Zabele{ki:_______________________________________________________________________________________________________________

Procena na probata: + - +/- Potoa, mu zadavame drugi nalozi, po drug redosled i bez model:*

Ajde, sega navali se na drugata strana, *Navedni se nad

stolicata*, *Sega napravi dva ~ekora pred nea*, * Sega dva ~ekora

nanazad*, Navedni se nanazad se do yidot.*

Zabele{ki:_______________________________________________________________________________________________________________

Procena na probata: + - +/- Potoa, razgovarame za toa kako lovat lovcite, {to pravat

vojnicite, kako skokaat zaj~iwata i barame od deteto da gi

imitira.

Zabele{ki:_______________________________________________________________________________________________________________

Procena na probata: + - +/-

Kone~na procena naprobata: + - +/-



Get yours now!

mailto:DO@IVUVAWATA


30

2. Percepcija na odnosite vo prostorot i prestavniot prostor

Test: Percepcijata na odnosite vo prostorot se odviva vo

~etiri pravci: gore-dole, desno-levo, i vo tri dimenzii: napred-

nazad, nastrana.

a) Ispitanikot stoi pred nas i mu gi zadavame slednive nalozi:

1. Kaì mi {to ima nad tebe? (dokolku deteto ne ne razbere mu pokaùvame so rakata nagore i mu davame objasnuvawe)

+ - +/-Zabele{ki:__________________________________________________

2. Kaì mi {to ima pod tebe? + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 3. A,zad tebe? + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 4. A,pred tebe? + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ b) Na ispitanikot mu zadavame nalog da izvr{i odredena proba vo 4-6 pozicii: 1. [to ima od tvojata desna/leva strana? + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 2. Napravi dva ~ekori nadesno i eden ~ekor na levo. + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 3. Zastani od mojata leva/desna strana. + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 4. Zastani od levata/desnata strana na masata. + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________

Kone~na ocena na probata: + - +/-



Get yours now!


31

3. Percepcija na prostorot vo manipulativnoto pole

Test na reprodukcija na model so stap~iwa - STICT TEST

(Benson, Barton, 1970)

Testot se zadava paralelno so procenite za grafomotornite

aktivnosti-precrtuvawe, so cel da se zabeleì razlikata pome|u

problemite centrirani na poremetuvawe na prostorot i

problemite kako rezultat na kompleksnata vizeopraksi~ka

aktivnost. Testot e korisen za procena na kvalitetot na

percepcija na prostorot i konstruktivnata praksija, vaèn e za

obrabotka na soznajnite sposobnosti i odredeni formi na

nedoizgradenost na praksi~kite aktivnosti. Testot se koristi i

za procena na nivoto na razvienost,kako i za procena na dadenata

sostojba na kortikalnata organiziranost vo oblasta na gnozija na

prostorot i konstruktivnata praksija kaj licata so o{tetuvawa

na CNS (novi ili stari).

Potreben materijal:

Potrebni se 8 stap~iwa so ista debelina i golemina. Dolìnata

da im bide okolu 10 sm. Na edniot kraj na vrvot da bidat oboeni so

nekoja druga boja od onaa koja ja imaat samite (da li~at na

kibrit~iwata). So 4 stap~iwa se sluì ispituva~ot i gi

postavuva vo odredeni odnosi, a so ostanatite 4 stap~iwa se

sluì ispitanikot koj gi postavuva vo polo`ba sprema

zadadeniot model.



Get yours now!


32

Na~in na primena na testot:

Prvo na deteto mu kaùvame deka }e si igrame edna igra so

stap~iwa za da vidime dali i toa moè da gi namesti stap~iwata

kako nas. Testot se zadava na 4 na~ini.Pri sekoj od niv deteto

konstruira 10 oblici so stap~iwata Za sekoj od 4 na~ini deteto

prvo treba da proba so 2 stap~iwa da gi postavi vo polo`ba

kako dadeniot model. Za da svati deteto {to barame od nego mu

pomagame so dodatni upatstva. Duri koga }e se uverime deka

deteto go razbira problemot,go zadavame testot.

- Prv na~in: Ispituva~ot i ispitanikot sedat na ista strana

na masata,eden do drug.Ispituva~ot zema odreden broj na

stap~iwa i gi stava vo odnos prema slikata. Toga{ go

zamoluva ispitanikot i toj da go napravi istoto.Testot ne

go prodolùvame se dodeka deteto ni dade re{enie za koe

toa misli deka e sigurno to~no.(se zadavaat istite 10

modeli).

- Vtor na~in: Ovaa proba se vika rotacija na modelot.

Ispituva~ot i ispitanikot sedat na razli~ni strani na

masata, eden sproti drug. Ispituva~ot mu kaùva na deteto

deka }e gi postavuva stap~iwata sprema svoeto telo, a

deteto treba da gi svrti sprema svoeto telo vo svojot model.

Se sledi kvalitetot na me|usebnoto postavuvawe i

rekonstrukcijata na rotacijata na modelot vo prostorot (se

zadavaat istite 10 modeli).

- Tret na~in: Na deteto mu davame 10 karti, edna po edna, so

nacrtani modeli koi se razlikuvaat od prethodnite po



Get yours now!


33

nekoj detaq, so cel da se odbegne modelot da se reproducira

po se}avawe, a ne po percepirawe. So ovaa proba se

ovozmoùva grafi~ki prestavenata situacija da se oìvi

na pretstavno nivo i da se reproducira vo konkreten

materijal.

- êtvrt na~in: Se zadavaat modeli so stap~iwa i se bara od

deteto da gi prestavi grafi~ki. So ovaa proba se

ovozmoùva percepcijata koja se razviva na prestavno nivo,

da se prezentira so {ema vo grafomotornoto pole.

Procena na rezultatite:

Se procenuva konkretnosta na reprodukcijata na dadenite formi.

Taa moè da bide dobra vo site 10 probi i toga{ rezultatot e 10

poeni za taa serija na probi. Rezultatite se zabeleùva vo

narednata tabela, se sobiraat poenite i se dava kratka

interpretacija. Dokolku vo pra{awe se mali deca, probata

posle prvite dve serii moè da se prekine za da posle nekoe

vreme, vo istiot den, pak se prodolì (ova se pravi za da se

izbegne zamorot). Dokaàno e deka, osobena so vtorata serija na

probi, deka lo{ite rezultati ukaùvaat na lezija na levata

hemisfera (kade ima i o{tetuvawe na govorot, pa pacientite ne

go razbiraat dovolno nalogot).



Get yours now!


34

-Modeli na probata so stap~iwa 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10



Get yours now!


35

2.4. PROCENA NA DO@IVUVAWATA I PERCEPCIITE ZA

VREMETO A. OP[TI KARAKTERISTIKI

Vremeto go doìvuvame so teloto koe prima razni drazbi

intrauterno i se odnesuva kon niv prvo refleksno, a potoa i so

volevi dvièwa. Tie drazbi vo nas predizvikuvaat prijatnost

ili neprijatnost i nivno traewe.Traeweto ostava tragi vo vid

na {ema na vremenost. Site aktivnosti na ~ovekot imaat

odreden vremenski redosled. Vremeto se javuva vo nekolku

sloevi i toa po sledniot redosled:

1. traewe -p rv i najrano steknat kvalitet;

2. ritam - se otkriva so sluhot i dvièwata, a se odnesuva

na odnosot pome|u podolgoto i pokratkoto traewe.

Modelot na ve`bi se sostoi od zadavawe na ritmi~ki

aktivnosti za koi deteto samo treba da odredi koj ritam

bil pospor, a koj pobrz, na pr. ispituva~ot zadava odreden

ritam so racete i mu dava nalog na deteto da go napravi

istoto, no so pobrz ritam );



Get yours now!

mailto:DO@IVUVAWATA


36

3. metri~ko vreme - se otkriva so operativnoto mislewe, a

se odnesuva na redosledot i naizmeni~nosta na pojavite

na pr. smenuvawe na godi{nite vremiwa, denovite vo

nedelata i sl.);

4. percepcija na traeweto - se procenuva so pra{awa koi

go naveduvaat deteto da sporedi dve slu~ki, doìvuvawa

vo vremeto koi se slu~ile porano ili pak se slu~ile

neposredno i se u{te se sveì vo detskata memorija. Na

pr. Dali podolgo ~eka{e vo ~ekalnata ili pak podolgo

sedi{ vo ovaa u~ilnica? / Koj od vas najdolgo go crta{e

crteòt? / [to podolgo trae raspustot ili semestarot? /

Koe dete pobrgu ili pobavno izveduva nekoja aktivnost -

nekoja ve`ba so race; i sl (vo soglasnost so detskata

vozrast). Tuka spa|aat doìvuvawata na:

istovremenosta - dodeka nie razgovarame {to se slu~uva vo

tvojata ku}a?;

naizmeni~nosta - otkako }e prestaneme da razgovarame {to

}e pravi{ ti, a {to jas?;

redosled - {to prave{e od sabajle koga stana, pa se do sega

koga dojde tuka?;



Get yours now!


37

vklopenost - Nie sega razgovarame,a tvojata majka ne ~eka

nadvor. Dali taa ~eka isto tolku dolgo kolku {to nie ovde

razgovarame? Dali e toa isto vreme?;

B. TEST ZA PROCENA NA METRI^KO VREME:

1. Smenuvawe na godi{nite vremiwa ; + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 2. Denovite vo nedelata ; + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________



Get yours now!


38

V. TEST ZA PROCENA NA PERCEPCIJA NA TRAEWETO

1. Dali podolgo ~eka{e vo ~ekalnata ili pak podolgo sedi{ vo ovaa u~ilnica? + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 2. Koj od vas najdolgo go crta{e crte`ot? + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 3. [to podolgo trae raspustot ili semestarot? + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 4. Koe dete pobrgu ili pobavno izveduva nekoja aktivnost - nekoja ve`ba so race; + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 5. Dodeka nie razgovarame {to se slu~uva vo tvojata ku}a? (istovremenost); + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 6. Otkako }e prestaneme da razgovarame {to }e pravi{ ti, a {to jas? (naizmeni~nost); + - +/- Zabele{ki:____________________________________________________________ 7. [to prave{e od sabajle koga stana, pa se do sega koga dojde tuka? (redosled); + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________ 8. Nie sega razgovarame, a tvojata majka ne ~eka nadvor. Dali taa

~eka isto tolku dolgo kolku {to nie ovde razgovarame? Dali e toa isto vreme? ( vklopenost); + - +/-

Zabele{ki:__________________________________________________



Get yours now!


39

G. TRI PROBI NA RITAM - za deca od 6 do 11 / 12 godi{na vozrast

(M.Stambak)

Op{ti karakteristiki

Test: Preku ovoj test doznavame kako li~nosta go organizira

svoeto odnesuvawe vo vremeto, kako ja prepoznava vremenosta na

pojavite koja ja odreduva dinamikata na na odnosite pome|u

predmetite, licata i odnosite vo konteks na razvojot na

li~nosta. Vo ovoj test se koristi ritamot na dvièwa (psiho-

motornata organiziranost i sposobnosta za prepoznavawe na toj

ritam). So nego se otkriva vremenosta kako traewe me|u dve

dvièwa, dva zvu~ni sig- nali, dve to~ki vo prostorot, kako i

nizot na kratki i dolgi traewa pome|u tie drazbi.Testot sodrì

tri probi na ritam preku koi se otkriva ritamot na aktivnosti

svojstven za li~nosta na deteto, kako i mo`nosta za simboli~- ko

prepoznavawe i reproducirawe na toj ritam.

Testot gi sodrì slednive 3 probi:

1. Procena na spontaniot ritam - go pokaùva kvalitetot na

odnesuvawe svojstven za odredena li~nost. Okolu 6 i 10 godina

spontaniot ritam u{te ne e individualiziran, karaktersti~ni se

brzite dvièwa koi se nepostojani, naglo se menuvaat i

intenzitetot, brzinata i tempoto. Duri posle 12 godina decata

imaat individualiziran ritam specifi~en za li~nosta i

odredenoto raspoloènie koj vladee vo tekot na celoto

ispituvawe);



Get yours now!


40

2. Procena na reprodukcija na ritmi~kite strukturi -

dokaàno e deka decata vo 6 godina osvojuvaat 75% od probite so

3-4 ~ukawa; vo 8 godina - 75% od probite so 5 ~ukawa; vo 10

godina-75% od probite so 6 ~ukawa i vo 12 godina- 75% od

probite so 7-8 ~ukawa. Isto taka, dokaàno e i deka sposobnosta

za reprodukcija na ritamot moè da se ve`ba.);

3. Procena na razbirawe na simboli~koto pretstavuvawe na

ritmi~kite strukturi i nivna reprodukcija ;



Get yours now!


41

3. PROCENA NA MELOKINETI^KATA PRAKSIJA Test: Ovaa sposobnost se razviva najrano. So cel da se proceni

skladnosta i ve{tinata na izveduvawe na alternativnite

dvièwa i elasti~nosta nana drèwe na teloto pri odewe, se

zadavaat slednive probi:

1 -*Ra{iri gi racete vo strana.Sega spu{ti gi.Sega povtorno ra{iri gi i spu{ti gi, a jas }e brojam.Ajde ra{iri-eden,spu{ti-dva.... ...* - Skladnost vo alternativnite dvièwa: + - +/- Opis:_______________________________________________________ - Elasti~no drèwe na teloto pri odewe: + - +/- Opis:________________________________________________________ 2 -*Spu{ti gi racete pokraj teloto. Soberi gi vo laktovite nanapred. Spu{ti gi i povtorno soberi gi Sega pravi go istoto,a jas }e brojam.* - Skladnost vo alternativnite dvièwa: + - +/- Opis:________________________________________________________ -Elasti~no drèwe na teloto pri odewe: + - +/- Opis:________________________________________________________ 3 - *Ispruì gi racete napred.Sega dlankite svrti gi nadole.Sega racete i dlankite svrti gi nagore. Sega pravi go istoto , a jas }e brojam.* -Skladnost vo alternativnite dvièwa: + - +/-Opis:_______________________________________________________



Get yours now!


42

- Elasti~no drèwe na teloto pri odewe: + - +/- Opis:_______________________________________________________ 4 - *Stavi go kaìprstot na yidot.Zamisli deka tamu ima yvon~e. Yvoni. Sega prestani da yvoni{. Sega koga }e kaàm eden -ti yvoni, a na dva - prestani da yvoni{.* - Skladnost vo alternativnite dvièwa: + - +/- Opis:_______________________________________________________ - Elasti~no drèwe na teloto pri odewe: + - +/- Opis:________________________________________________________ 5 - *Sega odi poleka do vratata i tamu zastani. Dobro. Zavrti se. Sego odi kon mene kako kauboec (ili pak: odi kon prozorot kako, maneken ,stara baba) - Skladnost vo alternativnite dvièwa: + - +/- Opis:________________________________________________________ - Elasti~no drèwe na teloto pri odewe: + - +/- Opis:________________________________________________________ Mesto i vreme_________________ Ispituva~____________________



Get yours now!


43

4. PROCENA NA ORGANIZIRANOSTA NA PRAKSIJATA

NA MUSKULATURATA NA LICETO

Test: Ovaa proba sodrì osnovni dvièwa koi imaat odredeno zna~ewe

t.e.ostvaruvawe na odredena cel za koja e potreben skladen odnos megu

idejata i motornoto izvr{uvawe.Se sostoi od slednive nalozi:

1.-Otvori gi o~ite-zatvori gi o~ite. -

Otvori go ednoto oko,a drugoto zat-

vori go.Sego napravi obratno. + - 2-Soberi go ~eloto kako da se luti{. -A,sega kako da si iznenaden. + - 3-Ajde da vidime dali moè{ da sviri{ ovaka(ispituva~ot sviri so eks- pirium).A,sega, obratno ovaka + - (ispituva~ot sviri so inspirium). 4-A,sega da vidime dali moè{ da gi nadue{ dvata obraza ovaka.A,sega samo edniot i toa ba{ ovoj.A,sego dru- giot obraz. + - -Ajde sega razvle~ija ustata,no da bide zatvorena.A,sega razvle~i ja,no da bide otvorena i da ti se gledaat zabite.+ - 5-Moè{ li ovaka kako mene da ja otvori{ ustata i da se iskrivi{ so jazikot. A,ovaka,da se iskrivi{ so jazikot , no ustata da ti bide zatvorena. + - A,sega {iroko otvori ja ustata,ispla- zi go jazikot i dviì go levo-desno.+ - - Elasti~nost na mimi~kata muskulatura : da - ne - delumno;

-Mo`nost na mimi~kata muskulatura da gi sledi emocionalnite

zbidnuvawa i nivnoto prenesuvawe vo socijalnoto pole: da - ne - delumno;

-Stepen na sorabotka na deteto:_________________________________________;

-Nivo na zrelost na mimi~nata muskulatura:_____________________________;

-Kone~na ocena na probata: + - +/-



Get yours now!


44

5. PROCENA NA ORGANIZIRANOSTA NA

IDEOMOTORNATA PRAKSIJA

Test: Ideomotornata praksija e voleva aktivnost i so nea se

realiziraat odnosite pomegu idejata za odredena aktivnost i

nejzinoto neposredno izveduvawe. Se procenuva preku slednive

dve probi:

1. Pokaì kako se pozdravuva{ koga izleva{ (pa-pa), kako dava{

bakneì so rakata i sl. Ispituva~ot moè i sam da dade primer.

-Jasnost vo izvr{uvawe na probata: __________________________;

-Dali deteto go razbira nalogot: da -ne-_______________________;

2. Sega brzo pokaì kako se kaùva pa-pa i vedna{ potoa kako se

davaat bakneì i sl.

Dali deteto uspe{no zamenuva edna simboli~na aktivnost so

druga, t.e. dali motorikata go prati brzoto smenuvawe na idejata:

_______________________________________________________________________;

Ima li intoksikacija na dvièwata (dali vtoroto dvièwe ima

elementi od prvoto dvièwe): da ne

Nusdvièwa:_________________________________________________




Get yours now!


45


IDEATORNATA PRAKSIJA Test: Ideatornata praksije e voleva aktivnost so sloèni

dvièwa koi proizleguvaat edni od drugi vo vr{ewe na taa

odredena sloèna aktivnost.Toa se precizni zdruèni dvièwa.

Se koristat slednive probi:

1. *Zamisli deka ova e klinec( mu davame na deteto par~e

hartija),a ova deka e ~ekan (na pr. nekoj moliv). Ajde sega zakovaj

go klinecot vo yidot so ~ekanot.*

- Na~in na izveduvawe na aktivnosta :______________________

___________________________________________________________________

- Ocena na probata: + - +/-

2.*Zamisli deka ima{ golem bokal so voda(pokaùvame so

rakata vo vozduh) i mala ~a{a za voda(pak pokaùvame so rakata

vo vozduh).Sega zamisli deka od bokalot istura{ voda vo

~a{ata.*

-Na~in na izveduvawe na aktivnosta (se sledat dvièwata,

kako gi koordinira):__________________________________________

________________________________________________________________________

- Ocena na probata: + - +/-

(Ako se o{teteni CNS vrskite me|u psihi~kite aktivnosti,

ispitanikot }e go znae teoretskiot redosled na pr. za palewe na

sve}a, no nema da moè toa prakti~no da go izvede)

-Kone~na ocena na probata: + - +/-



Get yours now!


46


KONSTRUKTIVNATA PRAKSIJA Test: Konstruktivnata praksija se sostoi vo sposobnost za

vr{ewe na konstrukcii vo manipulativnoto pole bilo so

stap~iwa, bilo so izveduvawe na grafomotorni aktivnosti.

Samostojni ve`bi za procena na konstruktivnata praksija se

slednive:

1. Pravime model na kocka od }ibrit~iwa i barame od deteto

da go kostruira istiot;

- Na~in na izveduvawe na aktivnosta:_____________________

_____________________________________________________________

-Ocena na probata: + - +/-

2. Crtame kocka i davame nalog deteto da napravi (konstruira)

kocka od }ibrit~iwa;

-Na~in na izveduvawe na aktivnosta:_______________________

_____________________________________________________________

-Ocena na probata: + - +

3. Crtame kocka i davame nalog i deteto da nacrta kocka;

-Na~in na izveduvawe na aktivnosta:______________________

____________________________________________________________

-Ocena na probata: + - +/-

-Prikaz na crte`ot na deteto(mo`eme i da go nacrtame):




Get yours now!


47

RAZVOJ NA SPOSOBNOSTA ZA ÎTAWE I

DISLEKSI^NITE SIMPTOMI

Vo celokupnata u~ili{na rabota pravilno postavenata

nastava za razvoj na govor, ~itawe i pi{uvawe e cvrsta i sigurna

osnova za sekoe ostanato vospitno-obrazovno podra~je.

Vrz osnova na znaewata, ve{tinite i navikite, a koi se

steknuvaat vo tekot na usvojuvawe na procesite na ~itawe i

pi{uvawe se gradi seto ona {to moè u~enikot da go prima i

usvojuva od razli~ni nastavni podra~ja/predmeti.

Nekoi u~enicite koi posetuvaat redovna nastava imaat

o{teten govor. Kolku e pogolemo o{tetuvaweto na govorot, tolku

toa se odrazuva vrz site manifestacii na alteracijata na ìviot

~ove~ki zbor, koi se doìvuvaat kako golema ili mala pre~ka vo

verbalnoto komunicirawe, kako {to e i ~itaweto.

îtaweto kaj u~enicite e ote`nato poradi nerazvienost na

govorot, neoformenost na fonemskite percepcii, poremetenata

prostorna percepcija, o{tetuvaweto na CNS.

Disleksijata e ~esta pojava kaj u~enicite j. Taa ne se

odnesuva na nesovladana tehnika na ~itawe nastanata kako

rezultat na pedago{ka zapostavenost, tuku kako rezultat na

nerazviena audativna percepcija, pogre{na vizuelna percepcija

ili poremetuvawe na jazi~nite strukturi, intelektualna

subnormalnost, senzorni i motorni o{tetuvawa.



Get yours now!


48

KARAKTERISTIKI I RAZVOJ NA LEKSI^KITE

SPOSOBNOSTI

Tehnika na ~itawe

îtaweto e tema na prou~uvawe na mnogu nau~nici od razni

disciplini, od psihologijata, neurologijata, neuropsihologijata,

neurolingvistikata, do teorija na knièvnosta. Sprema

misleweto�na psihologot Merlina C. Wittrocka, ~itaweto ne e

avtomatska postapka na gledawe na tekstot onaka kako {to

fotosetlivata hartija go fa}a svetloto, tuku zbunuva~ka

postapka na povtorno sozdavawe ~ija sloènost e golema kolku i

samoto mislewe. Sovremeniot ~ovek del od svoeto znaewe go crpi

od knigata. Neophodno e da se vloì mnogu napor za da se nau~i da

se ~ita. Sovladuvawe na tehnikata na ~itawe treba da se

razlikuva od ~itaweto so smisla, koe mu dava vrednost na samiot

proces na ~itawe, bidej}i se otkriva zna~eweto na pro~itanoto.

Pod tehnika na ~itawe se podrazbira povrzuvawe na bukvite vo

zborovi i zborovite vo re~enici. Ovie asocijacii mora da bidat

to~ni, bez prekini vo sredinata na zborot, bez slogovno i

soglasno povtoruvawe, izostanuvawe i zamenuvawe na bukvi.

Dobrata tehnika na ~itawe podrazbira soodvetna brzina,

postoewe na naglaseni silini i melodi~no dvièwe, kako i

ortografski pravila. Tehnikata za ~itawe samo po sebe ne e cel.

Taa doa|a do izraz koga preku ~itaweto }e se prenese zna~eweto na

ona {to se ~ita.



Get yours now!


49

Fazi na ~itaweto

Vo po~etnata faza na u~ewe na ~itaweto redosledot na bukvite

se percepira preku sinteza na povrzuvawe na bukva so bukva.

Deteto e preterano angaìrano okolu voo~uvawe na formata i

rasporedot na sekoja bukva, pravilno imenuvawe i povrzuvawe so

narednata bukva. Za seto toa vreme vlijaat odredeni fiziolo{ki

procesi koi gi mobiliziraat negovoto vnimanie i vid �

vizuelnite podatoci se bogatat so zna~ewe i se pretvoraat vo

audativni pretstavi, od koi ponatamu proizleguvaat komandite

za artikulacioniot proces - glasniot izgovor. So tekot na

vremeto koga }e se zabeleì malo napreduvawe, deteto }e po~ne

polesno i so eden pogled da gi otkriva slogovite, kratkite

zborovi, a podolgo vreme da se zadrùva na pove}eslo`nite i

nepoznatite zborovi. U{te vo po~etnata faza na ~itawe, dodeka

bukvite poleka se ~itaat, u~enikot se naviknuva da gi osmisluva

pro~itanite zborovi. No, samo onie zborovi koi ne se premnogu

te{ki i za koi e dovolno jazi~no sozrean da go razbere zna~eweto.

Duri i dobro sovladanata tehnika za ~itawe nekoga{ otkaùva

pred nepoznati zborovi koi retko se upotrebuvaat i imaat

sloèna konsonantna struktura.

Eksperimentalnata psihologija utvrdila deka o~ite pri

~itawe ne se dviàt kontinuirano od levo kon desno, tuku toa se

odviva skokovito. So pogledot se fiksira odreden del na redot, pa

za vreme na fiksacijata dodeka o~ite miruvaat, vo momentot se

ostvaruva ~itaweto. Potoa, pogledot skokovito se prenesuva na

naredniot red, i zatoa vreme na dvièwe na o~ite nema voop{to

~itawe. Fiksiraweto zavzema okolu 90% vreme, a dvièweto na



Get yours now!


50

o~ite okolu 10%, so {to moè da se zaklu~i deka po~etnicite

imaat 18 fiksacii na pe~aten red, od koi sekoja trae pribli`no

okolu ¼ sekunda.

Teylor go prou~uval fiziolo{kiot proces na ~itaweto i

konstatiral deka decata vo prvo oddelenie na redovno osnovno

u~ili{te pravat 40 fiksacii vo sekundata, dodeka studentite

pravat samo 73. Spored nego, u~enicite se premnogu zafateni so

asocijacijata na bukvite taka {to ne moàt da ja izvle~at

smislata. Pokasno, koga deteto }e ja sovlada tehnikata, so edna

fiksacija opfa}a pogolema celina i od nea ja vle~e smislata.

Vidovi na ~itawe

Spored V. Poljak, postojat slednive vidovi na ~itawe:

- fragmentirano ~itawe na definicii, izvadoci, pravila,

zaklu~oci, za potvrduvawe na stavovite, dokaùvawe na to~nosta

na podatocite i

- op{irno ~itawe na tekst vo celina, za koe e potrebna

samostojna rabota.

Od fiziolo{ki aspekt ~itaweto se deli na: glasno, tivko

(subvokalno) i ~itawe vo sebe. Spored brzinata, ~itaweto moè da

bide brzo, bavno i so normalno tempo. U~eweto na ~itaweto

sekoga{ po~nuva glasno.

Faktori na ~itaweto



Get yours now!


51

îtaweto e sloèna mozo~na aktivnost koja proizleguva od

niza procesi kako {to se vidnite, govornite, audativni i

semanti~kite procesi. Uspe{no ~itawe moè da se ostvari samo

ako site ovie procesi zadovolitelno funkcioniraat i ako vo

tekot na u~eweto na ~itaweto se postigne nivna integrativnost.

Kaj u~enicite so lesna popre~enost vo psihi~kiot razvoj postoi

disharmon~en razvoj i nesinhronizirano me|usebno vlijanie na

spomnatite procesi. Ulogata na odredeni funkcii e namalena,

t.e. o{tetena, taka {to vo ~itaweto, se zabeleùvaat mnogu

pote{kotii i specifi~nosti.

Na detskata podgotvenost za u~ewe na ~itaweto deluvaat

slednite fiziolo{ki i psiholo{ki faktori: ostrinata na

setilata (vid, sluh, kinesteti~ki oseti); razvienosta na

percepcijata (razlikuvawe na zborovi i formi na bukvi);

razvienosta na poimi potrebni za ~itawe; intelegencijata i

sposobnosta za uviduvawe na odnosi, pamtewe na poimi,

izvlekuvawe na zaklu~oci po induktiven i deduktiven metod;

emocionalnata stabilnost (za da moè deteto da izdrì vo

pomali ili pogolemi frustraira~ki situacii dodeka trae

u~eweto); socijalnata i fizi~kata razvienost.

Mnogu stru~waci go ispituvale vijanieto na lateralizacijata

vrz procesot na ~itawe. M.Critchley i E. Critchley (1978) ja

ispituvale dominantnosta na telesnite manifestacii preku

mo`nosta za namignuvawe samo so desnoto ili so levoto oko. Ovie

pojavi bile poizrazeni kaj disleksi~nite deca. Od 552 deca so

problemi vo ~itaweto, a koi pi{uvale so desna raka, 145 gi

vkrstuvale prstite i racete, a ostanatite 407 pokaàlo



Get yours now!


52

nedoslednost vo ovaa rabota, a posebno mom~iwata. Od 124 levaci,

89 gi vkstuvale racete i prstite, a 35 bile nedosledni, od koi

pove}eto pak bile mom~iwa.

Isto taka, ne treba da se zanemari i nasledniot faktor.

Klini~kite ipituvawa poka`aa deka ~istata disleksija e retka

pojava. Taa ~esto e pridru`ba na nekoe govorno poremetuvawe.

Semejnoto steblo uka`uva deka kaj licata so disleksija vo

minatoto nekoj nivni predok imal isti problemi ili barem

govorni poremetuvawa. Odnosot na pojavata me|u mom~iwata i

devoj~iwata e 5:1.



Get yours now!


53

KARAKTERISTIKI NA POREMETUVAWE NA

LEKSI^KITE SPOSOBNOSTI

Etapi vo ~itaweto

Vo vospitno-obrazovniot proces i nastavata za sovladuvawe na

tehnikata i u~ewe na ~itaweto, se zabeleùvaat slednite etapi:

1. Vo prvata etapa na usvojuvawe na ~itaweto u~enikot postepeno

izgovara bukva po bukva, t.e. site glasovi koi go so~inuvaat

zborot. Ova izolirano ~itawe na glasovite sepak ne doveduva do

~itawe na zborot.

2. Vo slednata etapa, u~enikot uspeva site glasovi da gi povrze i

slie vo celina. Problemot e vo toa {to u~enicite te{ko

razbiraat deka dva oddelni glasa koga se soedinuvaat, formiraat

nova akusti~na celina, koja se izgovara malku poinaku od

delovite koi ja so~inuvaat. Su{tinskoto zvu~ewe na sekoj glas se

~uva, no donekade se menuva vo zavisnost od polo`bata na glasot

vo zborot. îtaweto na napi{aniot zbor bara naso~uvawe na

pogledot � od levo kon desno.

3. ̂ itaweto kaj u~enicite e ote`nato i poradi nerazvienost na

govorot i neoformenost na fonemskite percepcii. Kolku se

posiroma{ni i diferencirani pretstavite za glasovnata

struktura na zborot, tolku se poizrazeni pote{kotiite vo

~itaweto, bidej}i postoi golema povrzanost pome|u poznavawe na

zborovite i razlikuvawe na glasovite, koi vleguvaat vo nivniot

sostav. So zbogatuvawe na re~ni~kiot fond se razbira

sodrìnata na pro~itaniot tekst.



Get yours now!


54

Karakteristiki i pri~ini za poremetuvawe na ~itaweto

Usvojuvaweto na bukvite e teòk proces za. Ponekoga{ tie

neposredno se usloveni od pogre{no razlikuvawe na glasovite, i

toga{ edna ista bukva za deteto postanuva simbol za dva ili

pove}e osnovni glasovi. êsto razli~ni bukvi gi povrzuvaat so

edna ista fonema/glas. Zatoa ~itaweto ima mnogu golem broj na

gre{ki. Te{ko gi razlikuvaat glasovite koi se sli~ni po

zvu~nost osobeno c, {, ~ i s. Te{ko go povrzuvaat odreden glas so

soodvetnata bukva. Ovaa vrska e zasnovana na jazi~no

voop{tuvawe, koe pretstavuva posebna te{kotija.

Decata imaat poremetena prostorna percepcija, poradi {to

ispolnuvaat posebni pote{kotii kaj ~itaweto. Te{ko go pametat

izgledot na oddelni bukvi. Pote{ko ja percepciraat razlikata

pome|u formite na oddelni bukvi, ~esto gi me{aat bukvite � i, p,

n, {, t, a seto ova go ote`nuva ~itaweto.

Poremetuvaweto na prostornta orientacija (levo, desno,

napred-nazad) doveduva do me{awe na bukvite, i toa na onie koi se

sostojat od isti elementi, no koi se razli~no rasporedeni �

primer b, v, p, {, t). Te{ko gi razbiraat vzaemnite odnosi na

bukvite i zborovite, odnosno bukvite gi u~at napamet poradi

samite bukvi i ne razbiraat zo{to go pravat toa.

Vo osnova na nemo`nosta za usvojuvawe na bukvite, leì

poremetuvawe vo slu{nite, vidnite i kinesteti~kite percepcii

i pretstavi, kako i nivnata koordinacija.



Get yours now!


55

SIMPTOMI NA POREMETUVAWE NA LEKSI^NATA

SPOSOBNOST

Vidovi na poremetuvawa na leksi~kata sposobnost

Leksi~kata sposobnost pripa|a vo grupata na gnosti~ki

sposobnosti (prepoznavawe na predmetite so pomo{ na edno od

setilata: vizuelna i audativna gnozija). Se sostoi vo

prepoznavawe na grafomotorniot niz vo funkcija na jazi~nite

strukturi na odredeno govorno podra~je.

Poremetuvaweto na leksi~kite sposobnosti, kako {to e na

primer razvojnata disleksija, pripa|a vo oblasta na agnosti~ki

(poremetuvawe vo prepoznavaweto na pojavite, predmetite i

prostorot vo site setilni oblasti poradi o{tetuvawe nastanato

vo sekundarnite oblasti na korteksot kade se reinterpretiraat

do`uvuvawata od primarnite senzorni poliwa) i disgnosti~ki

poremetuvawa (so povlekuvawe na o{teteniot del od korteksot,

na pr. edemot, gnosti~kata funkcija ostanuva o{tetena u{te

nekoe vreme ili za sekoga{, toga{ se zboruva za disgnozija).

Spored A. Cordic i S. Bojanin ovoj stav e od neurolo{ka gledna

to~ka, dodeka od defektolo{ka gledna to~ka poremetuvaweto na

leksi~kata funkcija e poremetuvawe na odredeni kvaliteti na

govornata oblast koi ja popre~uvaat me|u~ove~kata

komunikacija.

Pote{kotiite vo ~itaweto mo`e da bidat kako rezultat na:

- edukativna zanemarenost;

- o{tetuvawe na funkcija koja postoela;



Get yours now!


56

- zaostanat razvoj ili

- nedozrela funkcija na ~itaweto.

Disleksijata mo`e da se sretne i kaj decata so prose~na

intelegencija, koi iako ja pominale obukata za u~ewe na ~itawe

so nivnite vrsnici, sepak kaj niv mo`at da se sretnat

disleksi~ni oblici koi se sre}avaat vo fazata na po~etna obuka

za ~itawe.

Disleksija, razvojna disleksija i aleksija

Zborot disleksija e nastanat od gr~kiot zbor ,,dys,, ({to zna~i

slab, lo{, neprimeren) i zborot ,,lexsis,, (jazik,zbor).

Disleksijata, sprema Orton Dyslexia Society Research Committee

(1992) pretstavuva jazi~no vtemelena te{kotija, koja ja

karakteriziraat te{kotii vo dekodiraweto (~itawe i

razbirawe) na pro~itaniot zbor. Ovie te{kotii vo dekodirawe

na oddelni zborovi ~esto se neo~ekuvani vo odnos na vozrasta,

soznajnoto i obrazovnoto nivo, a ne se rezultat na op{ta razvojna

nesposobnost ili o{tetuvawe na vidot i sluhot.

Postojat dva vida na disleksija: razvojna i specifi~na.

Dokolku so neurolo{ka analiza se utvrdi deka CNS e

neo{teten i deka samo se prisutni elementi na disharmoni~en i

zabaven razvoj na psihomotornata celina i govorno-jazi~niot

razvoj, se postavuva defektolo{kata dijagnoza na razvojna

disleksija (angliski: developing dyslexia).

Nekoi avtori, kako britanskiot neurolog Critchleya (1978.) ja

definiraat kako poremetuvawe vo u~eweto koe zapo~nuva so



Get yours now!


57

te{kotii vo u~eweto i ~itaweto, a pokasno i so pravopisot i

otsustvo na lesna upotreba na pi{aniot jazik za razlika od

govorniot jazik. Ima kognitiven karakter i ~esto e genetski

uslovena. Ne e predizvikana od intelektualniot deficitet,

socio-kulturnoto vlijanie, na~inot na pou~uvawe, nitu od bilo

kakvo nevrolo{ko o{tetuvawe. Taa najverojatno pretstavuva

specifi~no poremetuvawe na sozrevaweto koe so eden del

is~eznuva koga deteto }e potporasne.

Postojat tri vida na razvojna disleksija:

1. disleksii kako rezultat na nezrelost na psiho-motorniot

sistem i tuka spa|a i lateraliziranata vkrstenost, t.e.

dislateraliziranosta;

2. afazi~na disleksija kako rezultat na patalo{ki nerazvien

govor i

3. disleksii kako rezultat na povreda na CNS i minimalna

mozo~na disfunkcija.

Specifi~na disleksija e onaa koja mnogu te{ko se nadminuva,

i se smeta deka ima nasledna osnova. Se javuva i kaj lica so

prose~na intelegencija.

Sekoe ~itawe koe e ote`nato, popre~eno ili nevozmo`no i e

povrzano so te{ko nervno o{tetuvawe se narekuva aleksija. Taa

pretstavuva celosno gubewe ili poremetuvawe od razli~en

intezitet na porano steknatata sposobnost za ~itawe. Dokolku se

raboti za minimalno cerebralno o{tetuvawe ili neurolo{ko

o{tetuvawe, ~ii posledici se vo remisijata, taka {to

gnosti~kata oblast e samo delumno zafatena so lezija, stanuva

zbor za disleksija. Vo site slu~ai, potrebno e, defektologot da



Get yours now!


58

izraboti reedukativna programa koja }e se potpira vrz

preostanatite rehabilitacioni potencijali i prirodata na

nastanuvawe na o{tetuvaweto.

Simptomi i posledici

Disleksija e poremetuvawe vo u~ewe na ~itaweto koe ~esto se

javuva kaj decata so popre~enost vo psihi~kiot razvoj, no koe

moè da se javi i kaj normalnata intelegencija. Kaj vistinskata

specifi~na disleksija postoi otpornost kon korekcija.

îtaweto so sistematski, psihomotorni predve`bi i logopedski

ve`bi so tekot na vozrasta se podobruva, no vo su{tina na

problemot e prisutna odbivnost kon sekoj napi{an i ispe~aten

tekst, kako i tendencija site potrebni fakti vo ìvotot da se

voo~at i zapamtat audativno.

U~enicite pravat razli~ni pogre{ki pri sekoe povotrno

~itawe. Na primer:

Prvo ~itawe: Di i kapo ma evasink.

Vtoro ~itawe: I ida i kad goi ma mi veisnok.

Treto ~itawe: I ida i koga po ma veneis.

A tekstot glasi: Odi i kupi mi vesnik.

Procesot na obuka e dolgotraen i neretko samo parcijalno se

postignuvaat rezultati.

Tipologijata na gre{kite vo ~itaweto se karakterizira so:

- nemo`nost za pamtewe na bukvi;

- nemo`nost za vospostavuvawe vrska me|u pe~atena i

napi{ana bukva;

- nedovolno poznavawe na golemite bukvi;



Get yours now!


59

- nemo`nost za to~na identifikacija na bukvite sli~ni po

forma;

- nemo`nost za povrzuvawe na bukvi vo kontinuirana niza;

- odvoeno ~itawe bukva po bukva;

- ~esta zamena na vokali vnatre vo zborot;

- supstitucija na konsonanti;

- pauza pred po~etokot na zborot;

- povtoruvawe na prvata bukva vo eden zbor;

- pauza srede pove}eslo`ni zborovi, neprirodno delewe na

slogovi;

- pogre{no ~itawe na zavr{nite delovi na zborot;

- preskoknuvawe na kratki zborovi;

- delumno ili pogre{no rabirawe na tekstot;

- apsolutna nemo} na razbirawe na zborot ili tekstot;

- pogre{na respiracija vo tekot na ~itaweto;

- postojani prekini poradi zemawe na zdiv;

- neekonomi~no koristewe na vozdu{nata struja pri ~itawe

na dolgi tekstovi i sl.

Simptomite se razli~i i zafa}aat razli~ni podra~ja:

fiksacija, percepcija, prostorna orientacija, asocijacija,

artikulacija, semantika, melodija, ortografija, respiracija,

tehnika na u~ewe na ~itawe. Site zaedno proizleguvaat od

slo`eniot proces na disleksija.

METOD NA KOREKTIVN TRETMAN NA DISLEKSIJATA



Get yours now!


60

Celi i rezultati na defektolo{kata dijagnostika

Vo defektolo{kata dijagnoza na ~itaweto se koristi

leksimetrijata koja go odreduva nivoto na razvienost ili

otstapuvawe vo oddelni oblasti na ~itaweto. Ovaa metoda se

koristi vo angliskoto i francuskoto govorno podra~je i se

zasnova vrz brzinata ili tehnika na ~itawe i razbirawe na

pro~itanoto. Me|utoa, vo na{ata literatura ne postoi op{to

prifatena leksimetri~ka skala. Vo sekojdnevnata rabota na

defektologot, klini~kata slika na disleksijata se deli na

karakteristi~nite elementi koi se baraat vo tekstot koj go ~ita

deteto. Dokolku se pronajdat vo onaa merka koja po na{eto

iskustvo odgovara na klini~kata slika na disleksija, ka`uvame

deka se raboti za disleksija. Vo drug slu~aj zboruvame za

disleksi~ni elementi, ~itawe bez disleksi~ni elementi ili

nedou~eno ~itawe.

Opis na primena na metodata za procenka na sposobnosta na

~itawe

Na ispitanikot mu davame nepoznat tekst od ~itankata koj

odgovara na negovata vozrast. Se ~ita 5 minuti. Ocenuvaweto go

vr{ime pri krajot na ~itaweto. Vo tekot na ~itaweto gi

zabele`uvame tipi~nite ispadi koi se javuvaat, koi se razli~ni i

nepovtorlivi. Vo zaklu~okot naveduvame kolku ispitanikot e

star, vo koe oddelenie odi, kolku vreme pominuva u~ej}i, ~ita li

vo svoeto slobodno vreme, kakvi problemi se javuvaat pri

~itaweto i koga. Na krajot konstatirame dali se raboti za



Get yours now!


61

zanemarenost, o{tetuvawe na funkcija koja postoela ili

nedozrelost na ~itaweto.

Dokolku se zapazat elementi na zamena i dodavawe na glasovi i

slogovi, kako i zabaveno tempo, kako i drugi tipi~ni disleksi~ni

otstapuvawa, stanuva zbor za disleksija. Ako, nevropsiholo{kata

analiza potvrdi deka CNS e neo{teten i deka se prisutni

elementi na disharmoni~en razvoj na psihomotornata celina,

stanuva zbor za razvojna disleksija. Za disleksi~no ~itawe se

zboruva dokolku se javuvaat privremeni formi na disleksi~ni

zameni, koi pri toa ne go popre~uvaat ritamot i razbirawe na

~itawe.

Vo dijagnozata e potrebna timska rabota na defektologot so

nevropsiholog i nevrolog koi davaat podatoci za nervnoto

o{tetuvawe - aleksija ili minimalnoto cerebralno o{tetuvawe

- disleksija. Vo site slu~ai defektologot odreduva reedukativna

programa koja se potpira vrz preostanatite rehabilitacioni

potencijali i prirodata na o{tetuvaweto.

Vo disleksijata e potrebno temelno da se ispita ~itaweto na

odredeni bukvi (mali i golemi, pe~atni i rakopisni), i to~no da

se konstatira koi bukvi deteto gi znae, a koi ne. Dokolku, postoi

zamena na bukvite od site vidovi, toga{ izveduvame ve`bi za

nivna diferencijacija na razni mesta vo zborot i vo razni

soedinuvawa. Potoa, izveduvame ve`bi za slu{na analiza i

sinteza, a posebno ~itawe na sli~ni zborovi diferencijacija na

nivnata struktura (na{a-va{a-ka{a, kosa-rosa-bosa). Postepeno



Get yours now!


62

se voveduvaat planski i zgolemeni barawa za ~itawe na dolgi i

te{ki zborovi.

Korektiven tretman na poremetuvaweto na leksi~nite

sposobnosti kaj u~enicite

Posle analizata na gre{kite vo ~itaweto koi gi napravile

u~enicite, potrebno e to~no gi uvidi pri~inite za nivnite

pojavi, i vo soglasnost so toa da go zapo~ne korektivnio tretman.

Toj se sostoi vo slednite ve`bi za ~itawe:

1. Ve`bi za razvoj na op{tata motorika na teloto - (tempo i

brzina na dvièwata, naso~enost i koordiniranost na celoto

telo, - odewe, tr~awe, prifa}awe, dodavawe i koristewe na

predmeti. Ve`bite gi izveduva defektologot/nastavnikot so

deteto, mu gi pokaùva dvièwata, ja vodi negovata raka, go

naviknuva na izveduvawe na odredeni aktivnosti se dodeka

deteto ne se osamostoi.

2. Akusti~ni ve`bi - za izdvojuvawe na govorot od ostanatite

{umovi, razbirawe deka zborovite imaat svoja sodrìna,

intezitet (diferencijacija na melodi~ni i ostro izgovoreni

zborovi), sozdavawe na akusti~na diskriminacija koja so

povtoruvawe prerasnuva vo akusti~no zapamtuvawe. Tuka

spa|aat i ritmi~kite recitacii na takt i melodija, slu{awe

na zvuci koi deteto sekojdnevno gi upotrebuva, prepoznavawe

na zvuci od instrumenti i sl. Na po~etokot se davaat

poednostavni akusti~ni stimulsi, a celiot prces se odviva

niz igra.



Get yours now!


63

3. Ve`bi za vizuelna percepcija - za govorni stimulacii

povrzani so mimika i izraz na lice, zboruvawe lice vo lice,

razlikuvawe na formi, boi i golemini;

4. Razvoj na sposobnosta za koncentracija na vnimanieto na

podolg vremenski period - na sliki, predmeti ili akcija,

povtoruvawe na kratki govorni celini, utvrduvawe {to e

toplo-ladno, daleku-blisku, crtawe i boewe na likovi od

kratki prikazni, otkrivawe gre{ki i sl.

5. Ve`bi za razvoj na intelegencijata - odnosno, voo~uvawe na

pri~insko-posledi~ni odnosi, ve`bi za razvivawe na

prostorni i vremenski dimenzii.

6. Ve`bi za reagirawe na telesni dvièwa/psiho-motorni

aktivnosti;

7. Razvoj na fonacijata - se po~nuva od spontana vokalizacija,

ednoslogovna imitacija i slogovno udvojuvawe, soedinuvawe

na slogovi vo ist zbor, pa se do voleva vokalizacija kako

oblik na govornoto izrazuvawe, Tuka spa|aat ve`bite za

imitacija na laewe na ku~e, mjaukawe na ma~ka, {u{tewe na

vetrot, modulacija na glasot (tivko, dolgo, kratko),

imitirawe na sloùvawe na kocki, redewe na kuglici, igri so

igra~ki za dvièwe na teloto i sl.

8. Artikulacionen logopedski tretman - bidej}i na u~enicite

so popre~enost vo psihi~kiot razvoj, im nedostasuvaat mnogu

glasovi, se zamenuvaat ili izmenuvaat, se prepora~uva

logopedski tretman za artikulacija i korekcija na glasovite

i govorot, kako i ve`bi za govornite organi.



Get yours now!


Korektiven Tretman Vo Nastavata

Documents

Transcript of Korektiven Tretman Vo Nastavata