- 6 -

- p.2/3 - Koevordermeer, Friesland 2000

- p.4/5 - Photo studio Koos Breukel, Amsterdam 1997

Hannibal / YdocPublishing

Koos BreukelTexts: Erwin Mortier and Hedy van Erp

- 9 -

It starts with life that’s still in hiding, inside the mother’s body, and ends with life that’s just departed, from the body it once occupied and now leaves behind. The mother’s body, spongy and overripe, splits and squeezes a lump of skin and brittle bones and sinews into the world. Squashed and compact, it gropes around, new flesh still attached by an umbilical cord to the body that bore it and birthed it, like an astronaut to the mother ship.

Then there’s the other life, the lived life, not red, but bloodless, pale and cold. Arteries no longer pump. Skin sags, Fingernails turn blue. The dead mother submits to washing and clothing, motionless, as if to say: ‘Boys, don’t trouble yourselves. Leave me be, it’s not worth it.’

These are hardly charming scenes, but there’s nothing frightening about them either; they’re just reality, unvarnished. This is what happens at the extremes of life, the end and the beginning. Life is stripped of the shell in which it ripened, of the membranes and cords and slime and blood that encompassed it, while death is dressed.

There’s always something proud about the dead dressed up for being viewed, and also something absurd. They lie there like an exquisite chocolate in a box lined with lace or satin – that’s what I thought as a child, when I still had the face, uninhibited or omniscient, who can say, of the boys and girls whose portraits reveal life’s course as it continues, between origin and end.

Some dead people were better at it than others. Being dead was something grown-ups just had to do, I thought. Like going to mass on Sunday and getting dressed for the occasion. Like my father turning into a postman, cap and all, on Monday morning and for the rest of the week; but he had never been dead. I remember asking my mother if she would have to die one day. She didn’t answer, just caressed my head and made pancakes that evening.

The children in Koos’s photos could easily ask the same questions, the adolescents with that melancholy of theirs, which actually knows everything without knowing it. And later the crushes and the first loves, and the melancholy disappears, and perhaps also the knowing, but not for good.

The dead sent out mourning cards and invited you to visit them. It seemed strange to me that our neighbour sent us a card to tell us he was dead because we already knew; his daughter had asked my mother if she could borrow her Sunday china for the post-funeral lunch. The man himself was on display in bed, with roses and carnations round his ears and a broad grin on his boorish mug, and not to forget the double chin, as if he was about to burst out laughing but had to control himself. He didn’t seem to be taking things seriously. His wife had let us know that she had died a year or so earlier, by card as usual, and she had scowled at us from her death bed. Her eyebrows were raised in a

permanent haughty glare and she seemed to be looking down her nose at us. That’s how it was done, and that’s what we did when we pretended to be dead.

There was always a mass to follow, mostly so boring that everyone started to rub their eyes. A lid had been placed on the box in the meantime; the box was then lowered into a hole in the ground and a sort of roof was put on top of it. Every morning, noon and evening, four times a day, I crossed the cemetery on my way to school and back, crossed the other village, the village under the soil. There was a gravestone with an enormous tower, so tall it could easily have been the church in the village of the dead. Others stank of stale beer and were probably village pubs. No one in the village under the sods had to do without.

The dead returned, but only later, much later. Images of their blue folded hands. Their pale-yellow skin. Their unfathomable motionlessness, their death. Such images sometimes tug me out of a shallow sleep, suddenly dislocating me, leaving an echoless dread, after which a remarkable tranquillity sets in. I feel the same with the photos that Koos has taken of the dead, but fortunately it’s more subdued, more replete with resignation. I know the photos are of his parents, and I’m inevitably left with the feeling that I’m looking on with him while his begetters are being readied for departure. Somewhere in the past 30 years, we lost the habit of having portrait photos taken of our dead on their deathbeds, something that was fairly commonplace until then. The deceased were then placed in the album with everyone else, and someone would always say that the dead looked so beautiful, so at peace – including the ones who had clearly suffered considerable pain.

These photos are far from sentimental; that’s why I’m so impressed by them. I’m aware of a decision I made years ago, that I wanted to witness everything that would happen to my parents’ bodies after their death. I don’t think there’s anything morbid about it. It’s part of life, just like the nest of hands ready to help the newborn when the contractions propel it into life. At the end of the day, the mystery of life and death is one of the most superficial enigmas imaginable, and that’s why it fascinates us so much. Life has no depth; it’s either there or it’s not there. I’ve seen children being born and I’ve seen older people die. On one occasion, I witnessed both birth and death simultaneously. Coming into the world is a delicate business because so much can go wrong, while dying seems to be a matter of course, almost a banality – and yet so mysterious.

And between the beginning and the end, life itself unfolds. We grow up, we fuse with time, and it unfurls us and makes us brittle again. Freckles become liver spots. Muscles slacken and hang, skin cracks. Operations

Portraits of You, Me and UsErwin Mortier

- 11 -

leave scars, wounds mutilate; and not to forget the daily tectonics of our emotions, which burrow themselves with equal patience into our surface and carve out wrinkles like canyons carved into the earth’s crust by rivers.

Occasionaly, a gaze that has preserved a wonderful freshness lights up in these facial landscapes, elsewhere a crafty politician peers as it were through the chinks in his eyelashes, forever on his guard. Sometimes you can tell from a mouth what its smile might well be like, and also what it looked like years ago, when it was still able to flower on that same face with unconstrained exuberance. The smiles on the portraits taken by Koos are few and far between, that I understand. There’s nothing more irritating, and I speak from experience, than a photographer begging for a smile. It’s often a mask, and a handy device for concealing your awkwardness. And when a smile is insincere, somehow you always notice it. Not that it’s easier to be yourself when you pose for a photograph. Whether you smile or you don’t, it’s extremely difficult for a face to do nothing at all. But it’s easier for the camera to capture you when you’re trying to do nothing with your face, and I guess that’s what Koos is after.

Familiar faces pop up here and there, some of them no longer with us. I think Gerrit Komrij was still alive when I first saw that portrait of him, two summers ago, in Veurne, when Koos let me see the photos he had chosen for the book. In the meantime, that broad and sturdy body, which could exhibit the elegance of a ballerina at times, has been consumed by cancer. And then there’s Vinkenoog, late in life; out of respect I never dared speak to the man when our paths crossed in the book world. And Remco Campert, still with us, thank God. Our fragile fathers.

In essence, the who’s who of these portraits matters little. They’re portraits of you, me and us. This book is a lasting testament to what time does to us. A book of samples, comparable with the plump rolls of cloth that lived on the window ledge in the sewing room when I was a child, but with a single difference: our body is the only suit that will hang us on a hanger one day.

I was always intrigued in those days how comfortable or how uncomfortable some people felt with their body when they came for a fitting in the sewing. For some it fitted like a glove, but others appeared to be lost in their limbs or barely aware of them. And then there was the excitement of hair protruding from underwear, the waist or the thighs, in places I had none, gruesome and disturbing in equal measure; or the varicose Nile deltas on ladies’ calves or round the ankles; or the fine tracery of capillaries on the nose or cheeks of those who loved their gin. Or the skin of that one woman oozing over the straps of her shoes because, as she said herself, she had water in her legs again. I remember standing as close as I could

to that woman to see if I could hear it slosh. Just as I can easily linger with these portraits, examine them at very close quarters, because the bodies are so unique and so beautiful in their uniqueness, shaped and marked by what they experienced, did, endured – or what is still to come. They smell of life in all its raw magnificence, also of life that is not more.

Imagine life the other way round. The spade catching clumps of soil, one after the other, the box being hoisted from the ditch. The sudden surge of electricity waking us from nothingness or the lungs filling themselves as we return to the world with all our memories and start out on a journey that smooths us and tenderly strips us of everything we have been through. Our loves growing towards the bliss of the first encounter, the first kiss our last. Our mothers offering us baby teeth hidden in matchboxes, preserved with care, so that we can prop them back into our gums. Doctors and midwives carrying us carefully from our cradles, attaching our navels by a cord of blood vessels to the woman who’s still our mother, if only for a few more moments, and then worming us into her womb, warm and bloody, like a huge fleshy oyster that gobbles us up, slowly dissolving us until our begetters, who are now our angels of death, divide us in one last reverse sigh into sperm and egg.

I’m not sure what kindles the most nostalgia; looking through these portraits from the beginning to the end, or from death-bead to the womb. I can only think of the look in Koos’s eye when he photographed me in Veurne – he always has his camera with him – in the one eye I could see at least. I was relieved that I didn’t have to smile. At the same time, I felt a little awkward. What do people think about when they have their photo taken? Do the muscles in our face betray our inner thoughts, a twinge of melancholy, a frown that might mean nothing more than the sudden occurrence that you have to get to the baker’s before it closes? But Koos was very amicable. ‘Look over there,’ he said, or ‘now back to me.’ And when he was done he said: ‘It’s in the can.’

Erwin MortierAuthor of Marcel, My Fellow Skin and Shutterspeed

- 13 -

Het begint met leven dat zich nog verbergt, in het moederlijf, en het eindigt met leven dat net vertrokken is, uit het lichaam dat het heeft bewoond en dat nu achterblijft. Het moederlijf, beurs en overrijp, splijt en perst een homp huid en broze botten en spieren naar buiten. Compact en gebald graait het om zich heen, dat nieuwe vlees, nog door de navelstreng verbonden met het lichaam dat het heeft gedragen en gebaard, als een astronaut met het moederschip.

En dan het andere leven, het voorbije, niet rood, niet doorbloed, maar bleek en koud. Slagaders stuwen niet meer. Huid zakt in. Vingernagels kleuren blauw. Lam laat de dode moeder zich wassen en aankleden, het lijkt wel alsof ze mompelt: “Jongens, doe geen moeite. Het hoeft niet, laat me maar.”

Dit zijn geen lieflijke taferelen, evenmin afschrikwekkend, er wordt alleen niets verbloemd. Dit is hoe het er aan de uitersten van het leven, einde en begin, aan toegaat. Het leven wordt ontbloot uit de huls waarin het rijpte, uit de vliezen en strengen en slijmen en bloed die het hebben omvat, terwijl de dood wordt aangekleed.

Ik vind ze altijd parmantig, opgebaarde doden, en ook wat absurd. Daar liggen ze, als een exquise praline opgetast in een doos gevoerd met kant of satijn – zo vond ik het als kind, toen ik nog de blik had, onbevangen of alwijs, wie zal het zeggen, als die jongens en meisjes wier portretten de verdere gang van het leven laten zien, tussen oorsprong en einde in.

Sommige doden vond ik geslaagder dan andere. Het leek me iets wat grote mensen nu eenmaal soms moesten doen, dood zijn. Zoals ze op zondag naar de mis gingen en zich voor die gelegenheid omkleedden. Zoals mijn vader op maandag voor de rest van de week een postbode werd, met kepie en al, maar dood was hij nog nooit geweest. Ik herinner me dat ik mijn moeder vroeg of zij ook eens dood zou moeten zijn. Ze gaf geen antwoord, streelde me alleen maar over mijn kruin en bakte pannenkoeken die avond.

Het zouden vragen kunnen zijn die ook de kinderen op Koos’ foto’s stellen, de adolescenten met die melancholie van ze, die eigenlijk alles weet zonder het te weten. En later komen de verliefdheden en de eerste liefdes, en verdwijnt de melancholie, en misschien ook het weten, maar niet voorgoed.

De doden verstuurden brieven en dan moest je ze gaan bezichtigen. Ik vond het vreemd dat de buurman ons een brief stuurde om te melden dat hij dood was, want we wisten het al, van zijn dochter die mijn moeder om haar zondagse servies had gevraagd, voor de rouwmaaltijd. Buurman zelf lag opgebaard in zijn bed, met rozen en anjers om zijn oren en op zijn boerse smoel een brede grijns, en ook met een dubbele kin, alsof hij zich moest

inhouden om niet in lachen los te barsten. Ik vond hem niet helemaal ernstig. Zijn vrouw had er zo stuurs bij gelegen, toen zij had laten weten dat ze dood was, ook al per brief, een jaar of wat eerder. Ze hield haar wenkbrauwen hooghartig opgetrokken en scheen ook haar neus voor ons op te halen. Zo hoorde het, want zo deden wij het wanneer we dood-zijn speelden.

Daarna was er altijd een mis, meestal zo saai dat iedereen in zijn ogen begon te wrijven. Op de doos was intussen een deksel gelegd, en dan werd de doos in de grond gestopt en werd er een soort van huisje bovenop gezet. Iedere ochtend, middag en avond, vier keer per dag, liep ik door het kerkhof naar school en weer terug, over het andere dorp, dat in de aarde. Er was een grafsteen, zo groot, met een heuse toren erop, dat hij best wel eens de kerk kon zijn in het dorp van de doden, en andere roken naar verschaald bier en waren wellicht een café. Niemand leed gebrek in het dorp onder de zoden.

Pas later, veel later, keerden ze terug, die doden. Beelden van hun blauwe, gevouwen handen. Hun vaalgele huid. Hun afgrondelijke roerloosheid, hun dood. Ze rukken me soms weg uit mijn halfslaap, die beelden, met een schok van ontzetting, een angst zonder echo, waarna een merkwaardige rust intreedt. Het is ook wat ik voel bij de foto’s van de doden die Koos heeft gemaakt, maar gelukkig wat gedempter, meer doortrokken van berusting. Ik weet dat het om zijn ouders gaat, en onvermijdelijk krijg je dan het gevoel dat je met hem meekijkt terwijl zijn verwekkers worden opgemaakt voor het afscheid. Ergens in de voorbije dertig jaar hebben we de gewoonte verloren onze doden te portretteren op hun doodsbed, terwijl het voordien vrij courant werd gedaan. De overledenen mochten met de anderen het album in en altijd zei er wel iemand dat de dode er zo mooi en vredig bij lag – ook bij degenen die overduidelijk pijn hadden geleden.

Dit zijn geen sentimentele foto’s, daarom grijpen ze me juist aan. Ik weet dat ik me jaren geleden al heb voorgenomen om wanneer mijn ouders sterven van alles wat er met hun lichaam nog gedaan wordt getuige te willen zijn. Ik vind dat niet morbide. Het hoort erbij, net als het nest van handen dat klaarstaat om de boreling bij te staan wanneer de weeën hem het leven in stuwen. Het mysterie van het leven, en de dood, is uiteindelijk een van de oppervlakkigste raadsels die er zijn, daarom biologeert het ons zo. Er zit geen diepte in het leven, het is er of het is er niet. Ik heb kinderen geboren zien worden en ik heb ouderen zien sterven. Een enkele maal heb ik geboorte en dood weten samenvallen, want het luistert nauw, ter wereld komen, er kan zo veel misgaan. Terwijl doodgaan zo vanzelf lijkt te gaan, welhaast banaal – en toch zo geheimvol.

Jij bent het, ik ben het, wij zijn hetErwin Mortier

- 14 -

En tussen dat begin en einde ontvouwt zich het bestaan zelf. We groeien op en de tijd vergroeit in ons, hij ontplooit ons en maakt ons weer bros. Zomersproeten worden levervlekken. Spieren verslappen en hangen losser aan de botten, huid craqueleert. Ingrepen trekken naden, letsels verminken en er is de dagelijkse tektoniek van onze emoties, die even geduldig in ons oppervlak groeven en rimpels uitslijten als rivierlopen canyons in de aardkorst.

Soms licht in die geografieën een blik op die een wonderlijke frisheid heeft bewaard, elders gluurt een gehaaid politicus als het ware door de kieren van zijn wimpers naar buiten, voor altijd op zijn hoede. Soms kun je van een mond vermoeden hoe de glimlach er wellicht uitziet, en ook hoe hij er moet hebben uitgezien, jaren geleden, toen hij nog in alle uitgelatenheid op dat gelaat kon openbloeien. Er wordt zelden geglimlacht op de portretten die Koos maakt, dat kan ik begrijpen. Niets irritanters overigens, en ik spreek uit ondervinding, dan een fotograaf die om een glimlach bedelt. Het is vaak een masker, en een handig middel om er je onwennigheid mee te verbergen. En je ziet het, op een of andere manier, wanneer de lach onoprecht is. Niet dat het eenvoudiger is, zomaar je kop te moeten zijn wanneer je poseert. Of het nu lacht of niet, een aangezicht kan maar heel moeilijk nietsdoen. Maar je laat jezelf makkelijker door de lens betrappen wanneer je bezig bent met je gezicht niets te laten doen, en daar gaat het Koos wellicht om.

Hier en daar duiken oude bekenden op, sommigen zijn er al niet meer. Ik denk dat Gerrit Komrij nog leefde toen ik de eerste keer dat portret van hem zag, twee zomers geleden, in Veurne, toen Koos me de foto’s liet zien die hij voor dit boek gekozen had. Intussen is dat grote, brede lichaam, dat op een of andere wijze toch de elegantie van een ballerina kon vertonen, door kanker weggevreten. En daar heb je de oude Vinkenoog, ik durfde hem uit ontzag nooit aan te spreken wanneer in boekenland onze paden kruisten. En daar, Remco Campert, nog altijd onder ons, goddank. Onze fragiele vaders.

In wezen maakt het niet uit wie wie is op die portretten. Jij bent het, ik ben het, wij zijn het. Dit boek is een lapidarium van wat de tijd met ons doet. Een stalenboek, vergelijkbaar met de dikke banden vol lappen textiel die in mijn kinderjaren de vensterbank van de naaikamer bevolkten, met één verschil: ons lijf is het enige kostuum dat ons op een dag op het knaapje zal hangen.

Het intrigeerde me altijd, in die jaren, hoe innig of hoe weinig mensen hun lichaam waren wanneer ze in die naaikamer kwamen passen. Sommigen zaten als gegoten, anderen leken in hun ledematen verdwaald of er zich amper van bewust. En dan was er nog de even griezelige als verontrustende opwinding van haren die onder of boven de randen van ondergoed uitstaken, op een plek

waar ik geen haren had. Of de nijldelta’s van spataders op vrouwenkuiten en rond de enkels. Het fijne maaswerk van haarvaten op de neus of de wangen van wie graag aan de fles zat. Of de huid van die ene mevrouw die over de riemen van haar schoeisel droop, omdat er, zoals ze zei, “weer water in haar benen zat”. Ik herinner me dat ik zo dicht mogelijk bij die mevrouw ging staan, om dat water te kunnen horen klotsen. Zoals ik van heel dichtbij naar deze portretten kan blijven kijken, want de lichamen zijn zo eigenzinnig en mooi in hun eigenzinnigheid, gevormd en getekend door wat ze hebben meegemaakt, gedaan, ondergaan – of wat nog komen moet. Het leven in al zijn rauwe pracht wasemt uit ze op, ook het leven dat er geweest is.

Stel dat het andersom zou kunnen, het leven. Dat de spade aardkluit na aardkluit opvangt en uit de groeve de doos wordt opgetakeld. Dat opeens een stroomstoot ons uit het niets opwekt of de longen zich volzuigen en we met al onze herinneringen ter wereld komen, en beginnen aan een reis die ons gladstrijkt en ons zorgzaam van alles wat er met ons gebeurt ontdoet. Dat onze liefdes toegroeien naar de verrukking van de eerste ontmoeting, dat de eerste kus de laatste is. Dat onze moeders ons onze melktanden aanreiken, verstopt in een luciferdoos, zorgvuldig bewaard, zodat we ze in onze mond kunnen stoppen. Dat dokters en vroedvrouwen ons voorzichtig uit onze wiegen halen, ons in onze vruchtvliezen wikkelen, een streng van bloedvaten aan onze navel plakken en hem verbinden met die van de vrouw die nog even onze moeder mag zijn – en ons dan die schoot in wurmen, warm en doorbloed als een grote vlezige oester die ons opslokt en ons langzaam oplost, tot onze verwekkers, die nu onze doodsengelen zijn, ons in een laatste, averechtse zucht verdelen in zaad en ei.

Ik weet niet wat me het weemoedigst maakt, deze portretten van begin naar einde bezien, of omgekeerd, van doodsbed naar moederschoot. Ik moet alleen denken aan de blik van Koos toen hij in Veurne foto’s van me maakte – hij heeft altijd zijn apparaat bij zich. Aan het ene oog dat ik kon zien. Ik was opgelucht dat ik niet moest glimlachen. Tegelijk voelde het ook onwennig. Waar denkt een mens zoal aan terwijl zijn portret wordt genomen? Laten de spieren in ons aangezicht kennen waar we aan denken, een trilling van treurnis, een frons die mogelijk alleen maar wil zeggen dat het je invalt dat je straks nog naar de bakker moet? Maar hij was erg aardig, Koos. Hij vroeg soms: “Kijk eens die kant op”, of “even naar mij toe draaien”. En ten slotte zei hij: “Het staat erop.”

Erwin MortierAuteur van onder meer Marcel, Mijn tweede huid, Godenslaap

en Gestameld Liedboek

- 20 -

- p.16/17 - Carlien Huijsmans, Spain 2007

- p.18 - Alicia Framis, Amsterdam 2004

- p.19 - Liesbeth Meyer, Amsterdam 1994

- p.21 - Carlien Huijsmans, Amsterdam 2006

- 22 -

Carlien Huijsmans, Amsterdam, 2007

- 26 -

- p.24/25 - Hendrien Adams, Amsterdam 1997

- p.27 - Caitlin Hulscher, Amsterdam 1999

- 29 -

Caitlin Hulscher, Bergen 2000

- 32 -

- p.30/31 - Manya van der Lip, Amsterdam 1998

- p.33 - Tatiana and Wendela Scheltema, Amsterdam 2001

- 36 -

- p.34/35 - Annaleen Louwes, Amsterdam 1999

- p.37 - Judith Bloemendaal, Amsterdam 1999

- 41 -

- p.38/39 - Vanessa van Dam, Amsterdam 2005

- p.40 - Barbara van Lierop and Arjen Schröder, Amsterdam 2005

- 42 -

Barbara van Lierop, Amsterdam 2005

- 51 -

- p.44/45 - Susanne Middelberg, Amsterdam 2005

- p.46/47 - Susanne and Moritz-Jorre Middelberg, Amsterdam 2005

- p.48/49 - Carlien Huijsmans, Amsterdam 2007

- p.50 - Casper Breukel, Alkmaar 2000

- 52 -

Elsbeth and Josephine Franken, Amsterdam 1991

- 55 -

Casper Breukel, Alkmaar 2000

- 56 -

Pjotr, Alphen aan den Rijn 1999

- 62 -

- p.58/59 - Siet Werneke and Lieve Lakeman, Amsterdam 2000

- p.60/61 - Casper Breukel, Amsterdam 2000

- p.63 - Judith and Alisa Bloemendaal, Amsterdam 1999

- 71 -

- p.64/65 - Barbara van Lierop and Arjan, Xavier, Tove Schröder, Amsterdam 2005

- p.66/67 - Roan van Merwijk, Amsterdam 2003

- p.68/69 - Lisa Breukel, Amsterdam 2007

- p.70 - Luci Sterre Naber, Zaandam 1988

- 74 -

- p.72/73 - Igor van Merwijk, Amsterdam 2006

- p.75 - Huckleberry Finn Breukel, Amsterdam 2009

- 79 -

- p.76 - Cora and Twan Stigter, Amsterdam 2001

- p.77 - Vivien, Ariel and Boaz Vida, Amsterdam 2001

- p.78 - Oumar junior, Amsterdam 1996

- 82 -

- p.80 - Casper Breukel, Amsterdam 2002

- p.81 - Casper Breukel, France 2001

- p.83 - Jimmy Creed, Amsterdam 2009

- 86 -

- p.84/85 - Lisa Breukel, Vinkeveen 2008

- p.87 - Finn Breukel, Amsterdam 2011

- 89 -

Carlien Huijsmans and Lisa Breukel, Vinkeveen 2008

- 94 -

- p.90/91 - Lisa Breukel, Vinkeveen 2010

- p.92/93 - Casper Breukel, Vinkeveen 2008

- p.95 - Rijk van Roon, Amsterdam 1999

- 97 -

Niels Kuin, Amsterdam 2002

- 98 -

Binkie, Amsterdam 2010

- 105 -

- p.100/101 - Simon and Constant Swinkels, Amsterdam 2003

- p.102 - Mees Jongema, Amsterdam 2007

- p.103 - Mees Jongema, Amsterdam 2010

- p.104 - Pieter and Pieter Sanders, Amsterdam 2002

- 108 -

- p.106/107 - Iris and Thor Derks, Bergen 2000

- p.109 - Michael and Susanna Tolkin, Amsterdam 1993

- 111 -

Sandra and Elf Derks, Bergen 2000

- 112 -

Roy and Céline Villevoye, Amsterdam 2009

- 114 -

Rosa Kampinga, Bergen 2010

- 117 -

Inez den Hond, Oudkarspel 2010

- 118 -

Anne van Dijk, Amsterdam 2010

- 126 -

- p.120/121 - Cato and Bram van Paddenburgh, Amsterdam 2003

- p.122 - Herbert van Litsenburg, Amsterdam 2007

- p.123 - Julia van Litsenburg, Amsterdam 2007

- p.124/125 - Stijn, Hidde and Wouter Frans, Bergen 2003

- p.127 - Children on Queensday at the Vondelpark, Amsterdam 1999

- 128 -

Christianne and Rosa, Bergen 2003

- 133 -

- p.130/131 - Michiel, Suzanne, Jan and Jasper Kuit, Bergen 2002

- p.132 - Koos and Riet Breukel, Kijkduin 1993

- 139 -

- p.134/135 - Hedy van Erp and Koos Breukel, Amsterdam 1991

- p.136/137 - Eric Hamelink and Renate van der Ree, Spaarnwoude 1992

- p.138 - Eric Hamelink and Renate van der Ree, Amsterdam 1992

- 141 -

Niels Wagenaar and Hilde, Rotterdam 1996

- 147 -

- p.142/143 - Sieb Posthuma and Ton Meijer with dog Rintje, Amsterdam 2004

- p.144/145 - Wim, Gili and Judith Crouwel, Amsterdam 2009

- p.146 - Farmers, Friesland 2003

- 156 -

- p.148 - Martijn Daalder, Amsterdam 1996

- p.149 - Arnoud Daalder, Amsterdam 1996

- p.150/151 - Arno Nollen with his father, Amsterdam 1996

- p.152/153 - Jantien Bos and Caitlin Hulscher, Bergen 1999

- p.154/155 - Eva de Klerk and Mark van den Brink, Vinkeveen 2002

- p.157 - Eric Hamelink, France 1996

- 162 -

- p.158/159 - Eric Hamelink, Amsterdam 1997

- p.160/161 - Eric Hamelink and Yvonne de Wilde, Amsterdam 1998

- p.163 - Amke de Kiviet, Amsterdam 1996

Amke de Kiviet, Amsterdam 1998

-164-

- 167 -

Rijk Schipper and Eva IJsveld, Alphen aan den Rijn 2001

-168-

Arno Nollen and Natasha Jaliuc, Amsterdam 2005

- 172 -

- p.170/171 - Daya, Djuna and Danila Cahen, Amsterdam 2007

- p.173 - Melanie and Christian Hesse, Bergen 2003

- 174 -

Jan Hoek and Renske de Greef, Amsterdam 2004

- 176/177 - Amke de Kiviet, France 1998

- 178 - Charles Knippenberg, Amsterdam 1998

- 179 -

-185-

- p.180 - Emar van Geest, Ruigoord 1992

- p.181 - Hans de Wit, Koudekerk aan den Rijn 1986

- p.182 - Anthe van Bers, Amsterdam 1996

- p.183 - Anthe van Bers, Amsterdam 1999

- p.184 - Willem Popelier, The Hague 2007

- 190 -

- p.186/187 - Men in autocross car, Ruigoord 2002

- p.188 - Construction workers Forteiland, IJmuiden 1998

- p.189 - Pieter Brouwer, Friesland 2000

- p.191 - Olaf Wit, Amsterdam 2009

- 197 -

- p.192 - Alex de Smit, Alphen aan den Rijn 1983

- p.193 - Rich Robinson, Amsterdam 1993

- p.194 /195 - Martine Derks, Amsterdam 2005

- p.196 - Juda Goslinga, Amsterdam 2006

- 198 -

Nina, Amsterdam 1999

- 200 -

Hedy van Erp, Amsterdam 1989

- 208 -

- p.202/203 - Hedy van Erp, Spain 1995

- p.204 - Ester Heiman, Amsterdam 2004

- p.205 - Marlies de Bruin, Amsterdam 2001

- p.206 - Mozhdeh Bahmani Firouzi, Amsterdam 2011

- p.207 - Roxeanne Hazes, Amsterdam 2011

- p.209 - Charlotte Dumas, Amsterdam 2004

- 215 -

- p.210 - Eric Qiu, Amsterdam 2003

- p.211 - Jhim Lamoree, Amsterdam 2004

- p.212/213 - Unexpected visitors, Amsterdam 2008

- p.214 - Ivo Jansen, Amsterdam 1997

- 220 -

- p.216 - Diana Deborah Dekker, Amsterdam 2004

- p.217 - Jantien de Bruin, Amsterdam 2000

- p.218/219 - Charlotte Dumas, Amsterdam 1998

- p.221 - Student St Joost Academy, Amsterdam 2004

- 226 -

- p.222 - Latifa Benayad, Amsterdam 2002

- p.223 - Eline, Amsterdam 2002

- p.224/225 - Géraldine Jeanjean, Bergen 2003

- p.227 - Mike Roelofs, Amsterdam 2012

- 228 -

Saskia van Imhoff, Amsterdam 2005

- 230 -

Caitlin Hulscher, Bergen 1999

- 239 -

- p.232/233 - Paul Blanca, The Hague 2005

- p.234 - Adriaan Wouters, Bergeijk 2004

- p.235 - Frans Schoone, Bergeijk 2004

- p.236 - Willem van Zoetendaal, Amsterdam 1998

- p.237 - Jos Huikeshoven, Amsterdam 2001

- p.238 - Jaap and Anja Veerman, Volendam 2006

- 242 -

- p.240 - Riet Breukel, Amsterdam 1985

- p.241 - Ger Breukel, Amsterdam 1985

- p.243 - Loes Luca, Amsterdam 2010

- 244 -

Lee To Sang and Ho Yuk-Mui, Amsterdam 2007

- 248 -

- p.246 - Rineke Dijkstra, Amsterdam 2009

- p.247 - Taryn Simon, Amsterdam 2008

- p.249 - Sylvia Kristel, Amsterdam 1999

- 251 -

Antoine Bodar, Amsterdam 2006

- 252 -

Hubert Baija, Amsterdam 2007

- 255 -

Jan Lenferink, Amsterdam 2010

- 256 -

Lou Reed, Amsterdam 2007

- 258 -

Eddy Terstall, Amsterdam 2006

- 261 -

Willem-Alexander van Oranje-Nassau, Wassenaar 2012

- 262 -

Christian Boltanski, Rotterdam 2012

- 265 -

Miepie Molendijk, Amsterdam 2010

- 269 -

- p.266/267 - Michel Houellebecq, Paris 2008

- p.268 - Jan Decleir, Antwerp 2009

- 270 -

Tijs Goldschmidt, Amsterdam 2011

- 276 -

- p.272 - Gerrit Komrij, Amsterdam 2007

- p.273 - J. Bernlef, Amsterdam 2003

- p.274 - Otto L. Schaap, Amsterdam 2008

- p.275 - Reinier Lucassen, Amsterdam 2008

- p.277 - Louise Bourgeois, Amsterdam 1988

- 279 -

Guy van Erp, Switzerland 1989

- 281 -

Lodewijk van Paddenburgh and Dick Witteveld, Amsterdam 2003

- 285 -

- p.282 - Lucia van de Berg, Amsterdam 2002

- p.283 - Remco Campert, Amsterdam 2011

- p.284 - Simon Vinkenoog and Edith Ringnalda, Amsterdam 1989

- 286 -

Simon Vinkenoog and Edith Ringnalda, Amsterdam 1989

- 290 -

- p.288 - Johnny Kraaijkamp, Amsterdam 2004

- p.289 - Rijk de Gooyer, Amsterdam 1995

- p.291 - Eli Asser, Amsterdam 2011

- 292 -

Daan van Golden, Schiedam 2012

- 296 -

- 299 -

- p.294 - Ewout Hulscher and Casper Breukel, Bergen 2002

- p.295 - Ewout Hulscher, Amsterdam 2002

- p.296/297 - Hripsimé Visser and Sarah Visser-Kieusseian, Volendam 2006

- p.298 - Dries van Agt, Amsterdam 2011

- 300 -

Wim Kok, Amsterdam 2011

- 304 -

- p.302 - Ata Kandó, Bergen 2003

- p.303 - Ata Kandó, Bergen 2012

- p.305 - Michael Matthews, Amsterdam 1995

- 307 -

Cor Jaring, Amsterdam 2012

- 314 -

- p.308/309 - Cor Jaring, Amsterdam 2012

- p.310/311 - Gisèle d’Ailly van Waterschoot van der Gracht, Amsterdam 2012

- p.312 - Arientje Rijs-Leeuw, Bergen 2003

- p.313 - Trinette van Prooije, Bergen 2003

- p.315 - Ms Von Essen, Amsterdam 1987

- 317 -

Anneke and Pieter Coumou, Amsterdam 2006

- 321 -

- p.318 - P.A.H. Van Zoetendaal, The Hague 1994

- p.319 - Roos Hebbing-Jacobs, Breda 1998

- p.320 - Evert Gerritsen, Wijk aan Zee 1998

- 327 -

- p.322 - 100-year-old man, Amsterdam 1998

- p.323 - Rebecca Stunt, Bergen 2001

- p.324/325 - Simon Vinkenoog, Amsterdam 2008

- p.326 - Jan Blokker, Amsterdam 2010

- 333 -

- p.328/329 - Door and Sjaak van Rijn, Alphen aan den Rijn 2001

- p.330/331 - Sjaak van Rijn, Alphen aan den Rijn 2001

- p.332 - Louis Tas, Amsterdam 2006

- 334 -

The Himmelreich family, Amsterdam 2003

- 336 -

Jan Wolkers, Texel 2007

- p.338/342 - Lucian Freud, London 2008

- 344 -

Japi, Amsterdam 2010

- 346 -

Wally Elenbaas, The Hague 2004

- 351 -

- p.348/349 - Gerard Fieret, The Hague 2005

- p.350 - Jany van der Veen, Amsterdam 2000

- 352 -

Farmer Kuijs, Bergen 2002

- 354 -

Philip Mechanicus, Amsterdam 2004

- 357 -

Emilie de Iongh, The Hague 1991

- 358 -

Jehovah’s Witnesses, Amsterdam 1998

- 371 -

- p.360/361 - Jehovah’s Witnesses, Amsterdam 1998

- p.362 - Sister Theodora Slot, Oosterbeek 2008

- p.363 - Sister Christina Bruinsma, Oosterbeek 2007

- p.364/365 - Adam de Kiviet, Hilversum 1998

- p.366/367 - 100-year-old man, Amsterdam 1998

- p.368 - Father Jaap Mühren, Oosterbeek 2008

- p.369 - Father Leopold van Rooijen, Oosterbeek 2008

- p.370 - St Vincentius church, Volendam 2006

- 372 -

- 376 -

- p.372/375 - Riet Breukel - Van Slagmaat, Alphen aan den Rijn 2009

- p.377 - Ger Breukel, Alphen aan den Rijn 1995

- 379 -

Ger Breukel, Alphen aan den Rijn 1995

- 380 -

Ger Breukel, Alphen aan den Rijn 1995

- 383 -

Of the many hundreds of men, women and children whom Koos Breukel has had before his camera over the past thirty years, only one took control from him while he was shooting her portrait: photo model Jerry Hall, in 1989 Mick Jagger’s partner. She charmed Breukel, cooing in her Texan accent: ‘You’re sooo cute’, after which she promptly instructed him where to place his lights so that her portrait would appear as glamorous as possible.

Hall emanated glamour and that’s the way Breukel photographed her – just as he renders everyone the way they appear to him in that 1/125th of a second: including wrinkles, the scars that are visible on the skin and the invisible ones on the soul. Breukel portrays people ‘warts and all’, a description that the seventeenth-century English statesman Oliver Cromwell, adverse to vanity, was said to have used when he commissioned Sir Peter Lely to paint his portrait. With warts and all – Breukel photographs life with all its imperfections.

A cynic might call it projection. The portraits that Breukel made of parents of deceased children and survivors of an airplane disaster say something about his attention to grief. But they say more about a fatal accident caused by his car in the Schiphol Airport tunnel, which he incidentally was not driving at the time. After the accident, there were no more fast portraits shot on location for glossy magazines. All at once everything snapped into perspective. The advice of publisher and gallery-owner Willem van Zoetendaal to produce his own projects provided the final push.

He was never concerned with earning fame, nor with becoming rich, even before the accident. ‘Why would you want to take portraits?’ asked his photography tutors in The Hague. ‘Go and photograph perfume bottles; that’s where the money is’.

Neither does Breukel concern himself with photographic trends, or with the audience who views his photos. ‘I don’t need to be in the Guggenheim. I want to go to Vinkeveen’, he said recently, referring to his small island in a Dutch lake district where he seeks tranquillity. His work is simply his life. A few times he’s tried to live in an ordinary house without a studio but this made him feel utterly miserable. The place he works is the place where he lives.

He lives in a remodelled Volvo garage in the Schinkel neighbourhood in Amsterdam, with Carlien and two of his children. A visitor stumbling in through the dimly lit entrance, to be photographed in the studio that doubles as his living room, might be offered a toasted sandwich and be introduced to his daughter Lisa fluttering about in her fairy dress. His son Finn is cared for by his mother or the babysitter, and in images suspended from the walls where Breukel’s ‘work in progress’ hangs, oldest son Casper eyes you from various angles.

Every square inch of his live/work space is filled with his photos and paintings; with books, souvenirs and drawings; and with gifts he’s received from other artists and friends: a decorated skull from Nepal, a newspaper photo of former Queen Juliana of the Netherlands in a forest, being comforted by Prince Bernhard with a rifle over his shoulder, a framed photo of a dolphin swimming up to the water’s surface for air. There is a drum set from the 1970s and a headdress made by the Asmat people of Papua-New Guinea, with the yellow, magenta and cyan ink ribbons from a Selphy printer woven into it, the printer from which Breukel has conjured up his portraits like a Western magician. A visit to his Amsterdam studio proves that this is the home of a photographic anthropologist.

He makes his portraits mainly for himself. It has been said that if one could place all the photos together, it would amount to one big self-portrait. Breukel accentuates the emotions in others that he has experienced himself, and he recognises in the people that he photographs the same stages in life that he has gone through or is going through. His work speaks of timidity, hope, fear, love, anguish and happiness.

When Caitlin, and years later Carlien, were expecting their children, he photographed pregnant women and babies. In the period when he was without a partner and taught photography at the Gerrit Rietveld Academie, he photographed girls in flowered dresses. These images are less frivolous than they sound; they are portraits with a melancholic look, shrouded in dark tones. There is always the dark background, which adds to the drama and against which the contours of a person are sometimes just barely visible. Later, when the Deardorff and Sinar large-format cameras gave way to a digital Canon, colour was added. An ominous feeling remained.

It could be that there is a mutual recognition. People come for a photograph and sense that Breukel, too, understands heartache. That is how he won the trust of the Faro air disaster1 as well as of Volendam parents who had lost their children – not just the ones who perished in the 2001 café fire2, but also through a traffic accident, illness or suicide. While media attention and trauma assistance were offered exclusively to the parents of the café fire victims, these and the other grieving parents felt that the empathy expressed by Breukel was sincere.

In his youth, in addition to a camera, he received two important things from his mother, Riet Breukel-Van Slagmaat: her love of visual art and her honest attitude to life. Riet was a sharply observant, pious woman with a big heart. She saw things the way they were and she didn’t mince words. She never feigned attention; it was given

Hall and All Hedy van Erp

- 384 -

when deserved. Until her attention span had run its course – and that was then frankly made clear.

Further nourished by the work of August Sander, Richard Avedon, Diane Arbus, Robert Frank and Ed van der Elsken, as a young photographer, Breukel developed himself into someone who served up his portraits without embellishment. There are no make-up artists or hairstylists in his studio. True, he photographs the exterior, but his lens seems to be attached to an X-ray camera that penetrates deeper into the person and photographs straight through the façade. In Breukel’s hands, the camera shows us more than any make-up, hairspray or Jerry Hall’s lighting arrangement could ever conceal.

The decision to allow the mercilessness of existence into his work, instead of continuing the confrontation with spoiled pop stars and right-wing politicians, came after Breukel had left behind a period of alcohol-induced fogginess after his accident in the Schiphol tunnel. Following a brief illness, his best friend, photographer Eric Hamelink, died at an early age from an aggressive brain tumour – unrecognisable, caused by the medication that has swollen his body. The American actor Michael Matthews had already asked Breukel to document his deterioration process resulting from AIDS. Breukel showed us Matthews’ body, so emaciated that his skeleton became visible. The skin on his back looks like crackleware; his face is turned upward in a silent scream. The photos of Matthews and Hamelink are sensitive studies of the ravages that fatal illness leaves on the skin and in life.

Artists generally use the crushing occurrence of death when the dying are closest to them. David Hockney sketched his mother while they were on their way to his father’s funeral; Richard Avedon’s moving photos of his dying father are virtually iconic. Albrecht Dürer faithfully rendered his mother’s old age and physical decline. Dürer’s loving drawing teaches us something about the life that his mother had led – and had endured – since she had married at the age of fifteen and had had eighteen children, only three of whom survived. ‘Even the smallest wrinkles and veins should not be ignored,’ Dürer wrote.3

An intriguing duality is at the core of Breukel’s portraits of his mother, ending with the photograph taken after her death, while her body was being cared for in the funeral parlour by her daughter Margot and several sisters. The artist, who at that time observed his mother so intensely, was himself observed by that same mother for many years; she watched and watched over him lovingly. Now the roles are reversed: who ultimately has created whom?

His curiosity about people has remained constant, but the loss in his life has changed him. As a young photographer

of businessmen, politicians and pop stars, their unseemly swagger made him defiant. He no longer seeks out the rebellious confrontation with prima donnas before his camera. He is aware of the significance of the encounter. Moreover, Breukel lacks the pretension to believe that he is photographing someone’s entire personality. He knows that he is only witness to a fraction of a person’s life.

It may seem remarkable that in 2013 Prince Willem-Alexander of the Netherlands chose Breukel, of all people, to take the official state photos during his and the future Queen Máxima’s investiture. Although Breukel had never again given up control since Jerry Hall, he had to make concessions over the selection of his work in this situation. An embargo was placed on his best royal portraits, where Breukel focused his attention on small gestures of warmth and humanity. Small printed versions now hang on the wall of his workspace, in between the photos of his children.

Thanks to his infallible radar and deep compassion, Breukel documents what can be seen beyond the exterior. Using his camera as an alibi, he is an anthropologist studying and recording the behaviour of people of all ages, cultures and walks of life. The people that allow themselves to be photographed by him can only surrender and accept his authority to take the photograph. The result, however, is no merciless photo but a portrait that does justice to the individual, to their scars and above all to their dignity. Koos Breukel shows us himself and shows us people – warts and all.

Hedy van ErpPhoto Historian

1 A DC-10 carrying mainly Dutch holidaymakers crash-landed in severe

weather conditions onto a runway at Faro Airport, Portugal,

on 21 December 1992. 56 people died and 106 were badly injured.

2 On New Year’s Eve 2000-2001, a café fire in the Dutch town of

Volendam caused the death of 14 young people; 241 people were

injured, 200 of whom suffered severe burns. All the victims were

between 13 and 27 years of age.

3 Hutchinson, Jane Campbell. Albrecht Dürer: A Biography.

Princeton University Press, 1990.

- 385 -

Van de vele honderden vrouwen, mannen en kinderen die Koos Breukel de afgelopen dertig jaar voor zijn camera heeft gehad, was er slechts één die de regie van hem overnam bij het maken van een portret: fotomodel Jerry Hall, in 1989 de geliefde van Mick Jagger. Met kirrend Texaanse tongval palmde ze Breukel in met de woorden: “You’re sooo cute”, waarna ze hem zakelijk instrueerde waar hij zijn lampen neer moest zetten opdat haar portret zo glamorous mogelijk zou worden.

Hall ademde glamour en zo fotografeerde Breukel haar ook – zoals hij iedereen weergeeft zoals hij ze in die één honderdvijfentwintigste seconde ziet: met inbegrip van rimpels, de zichtbare littekens op de huid en de onzichtbare op de ziel. Breukel portretteert mensen ‘warts and all’, een omschrijving die de 17de-eeuwse Engelse staatsman Oliver Cromwell, wars van ijdeltuiterij, zou hebben gebruikt toen hij Sir Peter Lely de opdracht gaf een portret van hem te schilderen. Met wratten en al – Breukel fotografeert het leven met al zijn onvolkomenheden.

Een cynicus zou het projectie kunnen noemen. De portretten die Breukel maakte van de ouders van overleden kinderen en van overlevenden van een vliegramp zeggen iets over zijn aandacht voor rouw, maar vooral over een dodelijk ongeluk in de Schipholtunnel, veroorzaakt door zijn auto, die hij overigens op dat moment niet zelf bestuurde. Na dat ongeluk was het gedaan met de snelle portretten op locatie voor glossy maandbladen. In één klap stond alles in proportie. Met zijn advies om projectmatig eigen werk te gaan maken, zorgde uitgever en galeriehouder Willem van Zoetendaal voor het laatste duwtje.

Ook vóór het ongeluk was hij nooit bezig met het vergaren van roem, noch met rijk worden. “Wat moet je nou met die portretten van je?”, zeiden zijn Haagse fotografiedocenten. “Ga parfumflessen fotograferen, dáár is geld mee te verdienen.”

Breukel houdt zich evenmin bezig met trends in de fotografie, of met het publiek dat zijn foto’s bekijkt. “Ik hoef niet in het Guggenheim. Ik wil naar Vinkeveen”, sprak hij onlangs, refererend aan het eiland in de plassen waar hij tot rust komt. Zijn werk is simpelweg zijn leven. Hij heeft een paar keer geprobeerd te wonen in een gewoon huis, zonder studio. Daar voelde hij zich doodongelukkig. De plek waar hij werkt, is de plek waar hij woont.

Met Carlien en twee van zijn kinderen bewoont hij een verbouwde, voormalige Volvogarage in een straatje in de Amsterdamse Schinkelbuurt. Een bezoeker die door de halfduistere entree komt binnenstommelen om in zijn huiskamer annex studio gefotografeerd te worden, mag een tosti mee-eten en maakt kennis met dochter Lisa, die langs komt fladderen om haar feeënjurk te tonen. Zoon Finn krijgt aandacht van zijn moeder of de oppas, en oudste zoon

Casper kijkt je vanuit verschillende hoeken aan, hangend aan de wanden met Breukels ‘work in progress’.

Elke vierkante centimeter van zijn woon/werkruimte is gevuld met de foto’s en schilderijen die hij maakt, met boeken, souvenirs en tekeningen, en met geschenken die hij van andere kunstenaars en vrienden kreeg. Een versierde schedel uit Nepal, een krantenfoto van Juliana die in een bos getroost wordt door Bernhard met een geweer over zijn schouder, een ingelijste foto van een dolfijn die naar de waterspiegel zwemt om lucht te krijgen. Er staan een drumstel uit de jaren zeventig en een geïmproviseerde hoofdtooi gemaakt door de Asmat in Papoea-Nieuw-Guinea. Hierin verwerkten zij de gele, magenta en cyaan inktlinten van de Selphyprinter, waarmee Breukel hun portretten als een westerse magiër uit deze machine toverde. In zijn Amsterdamse studio wordt het bezoek zich gewaar dat dit de woning is van een fotografische antropoloog.

Zijn portretten maakt hij in eerste instantie voor zichzelf. Er is wel gezegd dat als men alle foto’s bij elkaar kon plaatsen, ze één groot zelfportret zouden vormen. Breukel signaleert in anderen emoties die hij zelf heeft doorleefd en hij herkent in de mensen die hij fotografeert de levensfases waarin hij zich bevond of bevindt. Er spreekt schuwheid, hoop, vrees, liefde, beklemming en geluk uit zijn werk.

Toen Caitlin, en jaren later Carlien, in verwachting waren van hun kinderen, fotografeerde hij zwangere vrouwen en baby’s. In de periode dat hij zonder partner leefde en fotografie gaf aan de Rietveldacademie maakte hij foto’s van meisjes in bloemetjesjurken. Die beelden ogen minder frivool dan ze klinken; het zijn portretten met melancholische blik, die gehuld zijn in sombere tinten. Want altijd is daar die donkere achtergrond, die bijdraagt aan de dramatiek en waartegen de contouren van een mens soms nog maar net zichtbaar zijn. Later, toen de Deardorff- en Sinar-grootformaatcamera’s plaatsmaakten voor een digitale Canon, kwam er kleur bij. De impressie van onheil bleef.

Mogelijk is er sprake van wederzijdse herkenning. Mensen komen voor een foto en voelen aan dat ook Breukel weet wat hartzeer is. Zo won hij het vertrouwen van de overlevenden van de Faro-vliegramp1 en van Volendamse ouders die hun kind verloren – niet alleen in de cafébrand van 20012, maar ook door een overdosis, door een verkeersongeval of door ziekte of zelfmoord. Terwijl de media-aandacht en hulp bij traumaverwerking uitsluitend naar de ouders van de cafébrandslachtoffers ging, voelden deze en de andere rouwende ouders dat de getoonde empathie van deze fotograaf oprecht was.

In zijn jeugdjaren kreeg hij van moeder Riet Breukel-Van Slagmaat naast een camera twee belangrijke dingen mee: haar liefde voor beeldende kunst en haar waarheidlievende

Hall and All Hedy van Erp

- 386 -

levenshouding. Riet was een scherp observerende, vrome vrouw met een groot hart. Ze maakte niets mooier dan het was en noemde de zaken bij de naam. Interesse veinzen deed ze niet, men kreeg uitsluitend oprechte aandacht. Totdat de aandachtsspanne voorbij was – en ook dat werd dan onomwonden duidelijk gemaakt.

Voorts gevoed met het werk van August Sander, Richard Avedon, Diane Arbus, Robert Frank en Ed van der Elsken ontwikkelde Breukel zich al jong tot een fotograaf die zijn portretten opdiende zonder saus. Er werken geen visagisten en haarstylisten in zijn studio. Ja, hij fotografeert de buitenkant van de mens, maar zijn lens lijkt geschroefd op een X-ray-camera die dieper doordringt en dwars door façades heen fotografeert. In Breukels handen laat een camera ons meer van mensen zien dan make-up, haarspray of Jerry Halls lampenopstelling ooit zouden kunnen verhullen.

Het besluit om de meedogenloosheid van het bestaan in zijn werk toe te laten, in plaats van nog langer de confrontatie aan te gaan met verwende popsterren en rechtse politici, viel nadat Breukel uit een periode van beneveling was gestapt, volgend op zijn ongeluk in de Schipholtunnel. Zijn beste vriend, fotograaf Eric Hamelink, stierf op jonge leeftijd in korte tijd aan een agressieve hersentumor – onherkenbaar vanwege zijn door medicijnen opgezwollen lichaam. De Amerikaanse acteur Michael Matthews had hem eerder al gevraagd het aftakelingsproces als gevolg van aids vast te leggen. Breukel toonde ons Matthews’ lichaam dat is vermagerd tot het punt dat men zijn skelet ontwaart. De huid van zijn rug is uitgedroogd craquelé. Zijn gezicht richt zich omhoog voor een onhoorbare schreeuw. De foto’s van Matthews en Hamelink zijn gevoelige studies van de ravage die een dodelijke ziekte aanricht op de huid en in het leven.

Kunstenaars gebruiken de verpletterende gebeurtenis van de dood meestal als de doden hen het meest nabij zijn. David Hockney schetste zijn moeder terwijl ze op weg waren naar de begrafenis van zijn vader; Richard Avedons ontroerende foto’s van zijn stervende vader zijn nagenoeg iconisch. Albrecht Dürer tekende zijn moeder waarheidsgetrouw in zijn weergave van ouderdom en lichamelijk verval. Dürers liefdevolle tekening leert ons iets over het leven dat zij leidde – en leed – sinds zij op haar vijftiende trouwde en achttien kinderen kreeg, van wie er drie overleefden. “Zelfs de kleinste rimpels en adertjes mogen niet over het hoofd gezien worden”, zo schreef hij.3

Een intrigerende dualiteit vormt de kern van de portretten die Breukel van zijn moeder vervaardigde, eindigend met de foto die hij maakte terwijl haar lichaam na haar dood in het uitvaartcentrum door haar dochter Margot en enkele zussen verzorgd wordt. De kunstenaar, die nu zo scherp naar zijn moeder kijkt, is jarenlang

zelf geobserveerd door diezelfde moeder; ze keek op hem toe en waakte liefdevol over hem. Nu zijn de rollen omgedraaid: wie creëerde uiteindelijk wie?

Zijn nieuwsgierigheid naar mensen is constant gebleven, maar het verlies in zijn leven heeft hem veranderd. Als jonge fotograaf van zakenmannen, politici en popsterren maakte misplaatste dikdoenerij hem opstandig. De rellerige confrontatie met een persoon die met sterallures voor zijn camera plaatsnam, zoekt hij niet meer op. Hij is zich bewust van het belang van de ontmoeting. Daarbij heeft Breukel niet de pretentie te denken dat hij iemands persoonlijkheid fotografeert. Hij weet dat hij slechts getuige is van een fractie van een mensenleven.

Het lijkt wellicht opmerkelijk dat prins Willem-Alexander in 2013 juist Breukel uitkoos om de officiële staatsiefoto’s te maken ter gelegenheid van de inhuldiging van hem en Máxima. Breukel, die na Jerry Hall nooit meer de regie verloor, moest hier de selectie van zijn werk uit handen geven. Er rust een embargo op zijn beste koninklijke portretten, waarin Breukels aandacht was gericht op de kleine gebaren van warmte en menselijkheid. Ze hangen nu in het klein aan de wand van zijn werkruimte, tussen de foto’s van zijn kinderen.

Dankzij zijn feilloze radar en diepe compassie documenteert Breukel wat er voorbij de buitenkant te zien is. Met zijn camera als alibi is hij de antropoloog die het gedrag bestudeert en vastlegt van mensen van alle leeftijden, culturen, rangen en standen. Iemand die zich door hem laat fotograferen kan zich alleen maar overgeven en zijn foto-autoriteit accepteren. Het resultaat is echter geen meedogenloze foto, maar een portret dat recht doet aan het individu, aan diens littekens en bovenal aan diens waardigheid. Koos Breukel toont ons zichzelf en toont ons de mens. Warts and all.

Hedy van ErpFotohistoricus

1 Op 21 december 1992 crashte een DC-10 met voornamelijk

Nederlandse toeristen onder slechte weersomstandigheden op een

landingsbaan van het vliegveld van Faro, Portugal. Er vielen 56 doden

en 106 zwaargewonden.

2 In de nieuwjaarsnacht van 2000-2001 veroorzaakte een cafébrand in

Volendam de dood van 14 jongeren. Van de 241 gewonden liepen 200

jongeren ernstige brandwonden op. Alle slachtoffers waren tussen de

13 en 27 jaar oud.

3 Hutchinson, Jane Campbell. Albrecht Dürer: A Biography.

Princeton University Press, 1990.

- 387 -

p.24-25 Hendrien Adams, Amsterdam 1997

p.298 Dries van Agt, Amsterdam 2011

p.310-311 Gisèle d’Ailly van Waterschoot van der Gracht,

Amsterdam 2012

p.291 Eli Asser, Amsterdam 2011

p.253 Hubert Baija, Amsterdam 2007

p.222 Latifa Benayad, Amsterdam 2002

p.282 Lucia van de Berg, Amsterdam 2002

p.273 J. Bernlef, Amsterdam 2003

p.182 Anthe van Bers, Amsterdam 1996

p.183 Anthe van Bers, Amsterdam 1999

p.99 Binkie, Amsterdam 2010

p.232-233 Paul Blanca, The Hague 2005

p.37 Judith Bloemendaal, Amsterdam 1999

p.63 Judith and Alisa Bloemendaal, Amsterdam 1999

p.326 Jan Blokker, Amsterdam 2010

p.250 Antoine Bodar, Amsterdam 2006

p.263 Christian Boltanski, Rotterdam 2012

p.152-153 Jantien Bos and Caitlin Hulscher, Bergen 1999

p.276-277 Louise Bourgeois, Amsterdam 1988

p.50 Casper Breukel, Alkmaar 2000

p.54-55 Casper Breukel, Alkmaar 2000

p.60-61 Casper Breukel, Amsterdam 2000

p.81 Casper Breukel, France 2001

p.80 Casper Breukel, Amsterdam 2002

p.92-93 Casper Breukel, Vinkeveen 2008

p.75 Finn Breukel, Amsterdam 2009.

p.87 Finn Breukel, Amsterdam 2011

p.68-69 Lisa Breukel, Amsterdam 2007

p.84-85 Lisa Breukel, Vinkeveen 2008

p.90-91 Lisa Breukel, Vinkeveen 2010

p.241 Ger Breukel, Amsterdam 1985

p.377 Ger Breukel, Alphen aan den Rijn 1995

p.378 Ger Breukel, Alphen aan den Rijn 1995

p.381 Ger Breukel, Alphen aan den Rijn 1995

p.132 Koos and Riet Breukel, Kijkduin 1993

p.240 Riet Breukel, Amsterdam 1985

p.372-373 Riet Breukel-Van Slagmaat, Alphen aan den Rijn 1995

p.374-375 Riet Breukel-Van Slagmaat, Alphen aan den Rijn 1995

p.189 Pieter Brouwer, Friesland 2000

p.205 Marlies de Bruin, Amsterdam 2001

p.217 Jantien de Bruin, Amsterdam 2000

p.363 Sister Christina Bruinsma, Oosterbeek 2007

p.170-171 Daya, Djuna and Danila Cahen, Amsterdam 2007

p.283 Remco Campert, Amsterdam 2011

p.129 Christianne and Rosa, Bergen 2003

p.316 Anneke and Pieter Coumou, Amsterdam 2006

p.83 Jimmy Creed, Amsterdam 2009

p.144-145 Wim, Gili and Judith Crouwel, Amsterdam 2009

p.148 Martijn Daalder, Amsterdam 1996

p.149 Arnoud Daalder, Amsterdam 1996

p.38-39 Vanessa van Dam, Amsterdam 2005

p.268 Jan Decleir, Antwerp 2009

p.216 Diana Deborah Dekker, Amsterdam 2004

p.106-107 Iris and Thor Derks, Bergen 2000

p.110 Sandra and Elf Derks, Bergen 2000

p.194-195 Martine Derks, Amsterdam 2005

p.119 Anne van Dijk, Amsterdam 2010

p.246 Rineke Dijkstra, Amsterdam 2009

p.218-219 Charlotte Dumas, Amsterdam 1998

p.209 Charlotte Dumas, Amsterdam 2004

p.347 Wally Elenbaas, The Hague 2004

p.223 Eline, Amsterdam 2002

p.278-279 Guy van Erp, Switzerland 1989

p.201 Hedy van Erp, Amsterdam 1989

p.134-135 Hedy van Erp and Koos Breukel, Amsterdam 1991

p.202-203 Hedy van Erp, Spain 1995

p.315 Ms Von Essen, Amsterdam 1987

p.348-349 Gerard Fieret, The Hague 2005

p.206 Mozhdeh Bahmani Firouzi, Amsterdam 2011

p.18 Alicia Framis, Amsterdam 2004

p.52-53 Elsbeth and Josephine Franken, Amsterdam 1991

p.124-125 Stijn, Hidde and Wouter Frans, Bergen 2003

p.338-342 Lucian Freud, London 2008

p.180 Emar van Geest, Ruigoord 1992

p.320 Evert Gerritsen, Wijk aan Zee 1998

p.293 Daan van Golden, Schiedam 2012

p.271 Tijs Goldschmidt, Amsterdam 2011

p.289 Rijk de Gooyer, Amsterdam 1995

p.196 Juda Goslinga, Amsterdam 2006

p.136-137 Eric Hamelink and Renate van der Ree,

Spaarnwoude 1992

p.138 Eric Hamelink and Renate van der Ree,

Amsterdam 1992

p.157 Eric Hamelink, France 1996

p.158-159 Eric Hamelink, Amsterdam 1997

p.160-161 Eric Hamelink and Yvonne de Wilde, Amsterdam 1998

p.207 Roxeanne Hazes, Amsterdam 2011

p.319 Roos Hebbing-Jacobs, Breda 1998

p.204 Ester Heiman, Amsterdam 2004

p.173 Melanie and Christian Hesse, Bergen 2003

p.335 The Himmelreich family, Amsterdam 2003

p.175 Jan Hoek and Renske de Greef, Amsterdam 2004

p.116 Inez den Hond, Oudkarspel 2010

p.266-267 Michel Houellebecq, Paris 2008

p.21 Carlien Huijsmans, Amsterdam 2006

p.16-17 Carlien Huijsmans, Spain 2007

p.23 Carlien Huijsmans, Amsterdam 2007

p.48-49 Carlien Huijsmans, Amsterdam 2007

p.88 Carlien Huijsmans and Lisa Breukel, Vinkeveen 2008

p.237 Jos Huikeshoven, Amsterdam 2001

p.27 Caitlin Hulscher, Amsterdam 1999

p.231 Caitlin Hulscher, Bergen 1999

p.28 Caitlin Hulscher, Bergen 2000

Index in alphabetical order

p.295 Ewout Hulscher, Amsterdam 2002

p.294 Ewout Hulscher and Casper Breukel, Bergen 2002

p.229 Saskia van Imhoff, Amsterdam 2005

p.356 Emilie de Iongh, The Hague 1991

p.214 Ivo Jansen, Amsterdam 1997

p.345 Japi, Amsterdam 2010

p.306 Cor Jaring, Amsterdam 2012

p.308-309 Cor Jaring, Amsterdam 2012

p.224-225 Géraldine Jeanjean, Bergen 2003

p.102 Mees Jongema, Amsterdam 2007

p.103 Mees Jongema, Amsterdam 2010

p.115 Rosa Kampinga, Bergen 2010

p.302 Ata Kandó, Bergen 2003

p.303 Ata Kandó, Bergen 2012

p.364-365 Adam de Kiviet, Hilversum 1998

p.163 Amke de Kiviet, Amsterdam 1996

p.165 Amke de Kiviet, Amsterdam 1998

p.176-177 Amke de Kiviet, France 1998

p.154-155 Eva de Klerk and Mark van den Brink, Vinkeveen 2002

p.178 Charles Knippenberg, Amsterdam 1998

p.301 Wim Kok, Amsterdam 2011

p.272 Gerrit Komrij, Amsterdam 2011

p.288 Johnny Kraaijkamp, Amsterdam 2004

p.249 Sylvia Kristel, Amsterdam 1999

p.353 Farmer Kuijs, Bergen 2002

p.96 Niels Kuin, Amsterdam 2002

p.130-131 Michiel, Suzanne, Jan and Jasper Kuit, Bergen 2002

p.211 Jhim Lamoree, Amsterdam 2004

p.255 Jan Lenferink, Amsterdam 2010

p.43 Barbara van Lierop, Amsterdam 2005

p.64-65 Barbara van Lierop and Arjan, Xavier, Tove Schröder,

Amsterdam 2005

p.40 Barbara van Lierop and Arjen Schröder, Amsterdam 2005

p.30-31 Manya van der Lip, Amsterdam 1998

p.122 Herbert van Litsenburg, Amsterdam 2007

p.123 Julia van Litsenburg, Amsterdam 2007

p.34-35 Annaleen Louwes, Amsterdam 1999

p.243 Loes Luca, Amsterdam 2010

p.275 Reinier Lucassen, Amsterdam 2008

p.305 Michael Matthews, Amsterdam 1995

p.355 Philip Mechanicus, Amsterdam 2004

p.66-67 Roan van Merwijk, Amsterdam 2003

p.72-73 Igor van Merwijk, Amsterdam 2006

p.19 Liesbeth Meyer, Amsterdam 1994

p.44-45 Susanne Middelberg, Amsterdam 2005

p.46-47 Susanne and Moritz-Jorre Middelberg, Amsterdam 2005

p.264 Miepie Molendijk, Amsterdam 2010

p.368 Father Jaap Mühren, Oosterbeek 2008

p.70 Luci Sterre Naber, Zaandam 1988

p.199 Nina, Amsterdam 1999

p.150-151 Arno Nollen with his father, Amsterdam 1996

p.169 Arno Nollen and Natasha Jaliuc, Amsterdam 2005

p.260 Willem-Alexander van Oranje-Nassau, Wassenaar 2012

p.78 Oumar junior, Amsterdam 1996

p.120-121 Cato and Bram van Paddenburgh, Amsterdam 2003

p.280 Lodewijk van Paddenburgh and Dick Witteveld,

Amsterdam 2003

p.56-57 Pjotr, Alphen aan den Rijn 1999

p.184 Willem Popelier, The Hague 2007

p.142-143 Sieb Posthuma and Ton Meijer with dog Rintje,

Amsterdam 2004

p.313 Trinette van Prooije, Bergen 2003

p.210 Eric Qiu, Amsterdam 2003

p.257 Lou Reed, Amsterdam 2007

p.328-329 Door and Sjaak van Rijn, Alphen aan den Rijn 2001

p.330-331 Sjaak van Rijn, Alphen aan den Rijn 2001

p.312 Arientje Rijs-Leeuw, Bergen 2003

p.193 Rich Robinson, Amsterdam 1993

p.227 Mike Roelofs, Amsterdam 2012

p.369 Father Leopold van Rooijen, Oosterbeek 2008

p.95 Rijk van Roon, Amsterdam 1999

p.104 Pieter and Pieter Sanders, Amsterdam 2002

p.274 Otto L. Schaap, Amsterdam 2008

p.33 Tatiana and Wendela Scheltema, Amsterdam 2001

p.166 Rijk Schipper and Eva IJsveld, Alphen aan den Rijn 2001

p.235 Frans Schoone, Bergeijk 2004

p.247 Taryn Simon, Amsterdam 2008

p.362 Sister Theodora Slot, Oosterbeek 2008

p.192 Alex de Smit, Alphen aan den Rijn 1983

p.76 Cora and Twan Stigter, Amsterdam 2001

p.323 Rebecca Stunt, Bergen 2001

p.100-101 Simon and Constant Swinkels, Amsterdam 2003

p.332 Louis Tas, Amsterdam 2006

p.259 Eddy Terstall, Amsterdam 2006

p.245 Lee To Sang and Ho Yuk-Mui, Amsterdam 2007

p.109 Michael and Susanna Tolkin, Amsterdam 1993

p.350 Jany van der Veen, Amsterdam 2000

p.238 Jaap and Anja Veerman, Volendam 2006

p.77 Vivien, Ariel and Boaz Vida, Amsterdam 2001

p.113 Roy and Céline Villevoye, Amsterdam 2009

p.284 Simon Vinkenoog and Edith Ringnalda, Amsterdam 1989

p.286-287 Simon Vinkenoog and Edith Ringnalda, Amsterdam 1989

p.324-325 Simon Vinkenoog, Amsterdam 2008

p.296-297 Hripsimé Visser and Sarah Visser-Kieusseian,

Volendam 2006

p.140 Niels Wagenaar and Hilde, Rotterdam 1996

p.58-59 Siet Werneke and Lieve Lakeman, Amsterdam 2000

p.181 Hans de Wit, Koudekerk aan den Rijn 1986

p.191 Olaf Wit, Amsterdam 2009

p.337 Jan Wolkers, Texel 2007

p.234 Adriaan Wouters, Bergeijk 2004

p.236 Willem van Zoetendaal, Amsterdam 1998

p.318 P.A.H. van Zoetendaal, The Hague 1994

- 388 -

p.322 100-year-old man, Amsterdam 1998

p.366-367 100-year-old man, Amsterdam 1998

p.127 Children on Queensday at the Vondelpark,

Amsterdam 1999

p.188 Construction workers Forteiland, IJmuiden 1998

p.146 Farmers, Friesland 2003

p.360-361 Jehovah’s Witnesses, Amsterdam 1998

p.359 Jehovah’s Witnesses, Amsterdam 1998

p.2-3 Koevordermeer, Friesland 2000

p.394-395 Koevordermeer, Friesland 2000

p.186-187 Men in autocross car, Ruigoord 2002

p.221 Student St Joost Academy, Amsterdam 2004

p.370-371 St Vincentius church, Volendam 2006

p.4-5 Photo studio Koos Breukel, Amsterdam 1997

p.392-393 Photo studio Koos Breukel, Amsterdam 2005

p.212-213 Unexpected visitors, Amsterdam 2008

p.394-395 Winkeldijk, Vinkeveen 2002

- 389 -

- 390 -

Photographs Koos Breukel

Picture editing Koos Breukel & Sabine Verschueren

Graphic design Sabine Verschueren

Texts Erwin Mortier, Hedy van Erp

Copy editing Martin Lambert, Hadewych Van den Bossche

Translation Brian Doyle, Iris Maher, Hedy van Erp

Production Hannibal Publishing, Paradox

Image editing Anika Schwarzlose

Colour management and lithography Colour & Books

Printing die Keure, Brugge, Belgium

Binding Jansenbinders, Leiden, The Netherlands

ISBN 978 94 9137 664 1

Depot: D/2013/11922/27

NUR: 653

©2013 Hannibal Publishing & Paradox_YdocPublishing

www.hannibalpublishing.com

www.uitgeverijhannibal.be

www.ydocfoundation.org

www.paradox.nl

First edition

©2013 Koos Breukel (photographs)

©2013 Erwin Mortier/Hedy van Erp (texts)

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or

transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical,

including photocopy, recording or any other information storage and

retrieval system, without prior permission in writing from the publisher.

We wish to thank the following persons and institutions:

Carlien Huijsmans, Willem van Zoetendaal, Stephan Vanfleteren,

Gautier Platteau, Paradox/Bas Vroege, Fotomuseum Den Haag/

Wim van Sinderen, Eyes on Media/Mario Kist, Canon Nederland NV/

Hans Smittenaar, Lex Lijsten/Lex Thoma, De Gulle Ekster/Erik Schilp,

Colorset, Pieter van den Blink, Marietta de Vries, Anika Schwarzlose,

Shinji Otani, Ringel Goslinga, Sofie Knijff, David Dawson, Lotti Pronk,

Daya Cahen, Michel Claus, DeLaMar Theatre/Janine & Joop van den

Ende, Elsevier, Linda, Vrij Nederland, Volkskrant Magazine, Colorset,

Jan Maes, Hadewych Van den Bossche, Sebastiaan Hanekroot/Colour

and Books.

This book was made possible with the generous support of the

following people: Hella & Freek de Jonge, the Ribbink-Van den Hoek

family, Mr & Mrs Wentrup-Lammerts van Bueren, Bert Verwelius,

Sabrina Kamstra, Kathleen Ferrier, Maurits van Löben Sels, Willem

Nijkerk, Kunstzaken Rabobank Nederland.

Colophon

- 391 -

- p.392/393 - Photo studio Koos Breukel, Amsterdam 2005

- p.394/395 - Winkeldijk,Vinkeveen 2002