Konsumimi iduhanit, alkoolitdhe kanabisitnga t rinjt

> far mund t bni ju si prindr, msues ose instruktor.

Alba

nisc

h

32

Kt mund ta bni ju vet.T dashur prindr, msues dhe instruktor/-e Si nn, baba, msues ose instruktor/-e ju mund t ofroni kontribute veanrisht t rndsishme pr t shmangur ose frenuar zhvillimet n fushn e varsis. Parandalimi nuk mund ti zgjidh problemet e varsis, mirpo mund t pengoj ose t vonoj shfaqjen e tyre. Ai do t jet i suk-sesshm ather kur do t zbatohet n jetn e prditshme: n familje, n shkoll, n ndrmarrjet instruktuese, n piktakimet e t rinjve, n klubet sportive, n dyqanet ushqimore, n shitoret e pikave t karburantit dhe n restorante.Receta t thjeshta se si t mbahen t rinjt larg konsumit problematik t substancave varsue-se (adiktive) nuk ekzistojn. Megjithat, prpjekjet parandaluese kan nj gj t prbashkt: t gjitha ato krkojn nj qndrim t qart nga secili person i rritur. sht e nevojshme ndrhyrja, sepse hedhja e shikimit anash vetm sa inkurajon konsumin riskant t substancave varsuese nga t rinjt. Me porosi t kantonit dhe t bashkive, Perspektive Thurgau ofron prkrahje n t gjitha shtjet q lidhen me konsumin substancave varsuese dhe angazhohet pr nxitjen shndetsore dhe parandalimin. Shfrytzojeni kt ofert bashk me kompetencn e ktyre in-dividve profesionist.

Lidhur me kt broshurKshillat e propozuara prfaqsojn nj przgjedhje metodash t dshmuara. N kt bro-shur do t gjeni informacione dhe kshilla pr sjellje parandaluese n raport me alkoolin, duhanin dhe kanabisin dmth. pr tre substancat varsuese t konsumuara m s shpeshti nga t rinjt. Edhe medikamentet dhe mediet e reja mund t shpien te konsumi problematik nga t rinjt.Bhet fjal q t bhet kujdes ndaj fmijve dhe t rinjve, dhe n rast dyshimi pr konsum riskant t alkoolit, duhanit dhe kanabisit, t ndrmerren n kohn e duhur masat adekuate. Me kt rast do tju ndihmoj broshura q keni prpara. Le t angazhohemi bashkrisht pr nj parandalim efektiv t varsive!

Prshndetje miqsore

Monika Knill Bernhard Koch Regierungsrtin Regierungsrat fr Erziehung Departement fr und Kultur Finanzen und Soziales

> Ndani ca koh pr t rinjt.sht normale q t rriturit ndonjher nuk i kuptojn dot t rinjt. Kmbeni me miqt dhe t njohurit tuaj prvojat q keni me t rinjt dhe informohuni. Dhe para s gjithash: ndani kohn e duhur pr fmijt dhe t rinjt.

> Flisni me t rinjt lidhur me konsumin e substancave varsuese.T mos flassh pr konsumin e duhanit, alko-olit dhe kanabisit pr hir t s ashtuquajturs paqe, n terma afatgjat nuk sht provuar si nj zgjidhje e drejt. Reagoni ndaj sjelljeve t pazakonshme. Fmijt dhe t rinjt kan nevoj pr t rritur q reagojn ndaj proble-meve. T rinjt shfaqin interes pr substancat varsuese, ndrkaq shpesh nuk jan aq t mirinformuar. Informohuni lidhur me rrezi-qet e secils substanc ve e ve.

> Mbroni nj qndrim kritik kundrejt substancave

varsuese.Fmijt dhe t rinjt vzhgojn se si u qa-sen t rriturit lndve varsuese. Si nj nn, baba, msimdhns ose instruktor ju gjith-mon do t jeni edhe model pr ta. Prandaj vini n shqyrtim edhe konsumin vetjak dhe mos iu shmangni diskutimit lidhur me t. Qndrimi i t rinjve ndaj konsumit t lnd-ve varsuese nuk sht i ngulitur. Brenda nj

grupi t caktuar shpesh ekzistojn pikpam-je t ndryshme lidhur me t. Ju mund t mbshtesni t rinjt n zhvillimin e nj qn-drimi kritik dhe n rezistencn ndaj trysnis grupore. I prforconi ata n qndrimin kritik kundrejt tymosjes s duhanit e kanabisit dhe angazhohuni pr nj qasje t matur ndaj alk-oolit.

> Prpiquni q ta kufizoni konsumin.Sa m hert q t rinjt tia fillojn konsumit t substancave varsuese, aq m i madh rre-ziku nga varsia. Prandaj ka rndsi q asti i fillimit t shtyhet sa m shum. N rast se t rinjt tashm konsumojn duhan, alkool ose kanabis, mund t provoni, psh. Prmes kshillave nga kjo broshur, q ta kufizojn konsumin. Kush mund ta kufizoj konsumin, n njfar mase akoma e ka nn kontroll at.

> Vendosni kufij t obligueshm.N shkoll, n arsim profesional dhe n famil-je, msimdhnsit, instruktort dhe prindrit duhet tu vendosin kufij t qart t rinjve n konsumin e substancave varsuese. sht me rndsi q rregullat t zbatohen dhe q t reagohet kur nuk respektohen. T rinjt krye-sisht i akceptojn rregullat e qarta. Ndrkaq, ata rebelohen shpesh n rastin e nj qndrimi jokonsekuent ose t nj dnimi t padrejt.

4 5

Alkooli> Sa shpesh pin t rinjt alkool?Konsumimi i alkoolit ndr t rinjt sht re-lativisht i shpesht. Nj studim pr 14- deri 15-vjeart ka dhn kto rezultate: afro do i katrti nxns dhe do e gjashta nxnse s paku nj her n jav pi nj pije alkoolike. Kur t kihet parasysh fakti se ligjvnsi ndalon shitjen dhe shprndarjen e alkoolit pr mo-shat nn 16-vje, kto shifra jan dukshm t larta. 17% e ktyre t rinjve s paku 2 her n jet kan qen tashm seriozisht t dehur (HBSC, 2007).

> Si ndikon alkooli?Konsumi i alkoolit fillimisht mund t zgjoj mbresa pozitive, si psh. shtendosjen, uljen e dhimbjes, shfrenimin dhe ngritjen e dispo-nimit. Ndrkaq m pas pasojn, varsisht nga doza, efekte ansore t pakndshme afatgjata, si psh. paknaqsia, shqetsimi, acarimi, indisponimi, deprimimi ose turbu-llimi. Kto efekte ansore mund t ndrpri-ten prmes pirjes s srishme t alkoolit.Kjo gj prbn potencialin varsues t alko-olit, me rast nj rol luan dhe prirja e perso-nit. T prekurit me kalimin e kohs mund t bien n nj rreth vicioz dhe t bhen alkooli-k (t varur nga alkooli). Organizmi msohet me alkoolin dhe prballon sasira gjithnj e m t mdha. Pr shkak t ktij shtimi t to-lerancs duhet pir gjithnj e m shum pr t arritur ndikimin e dshiruar.

> Prse t rinjt konsumojn alkool?

T rinjt n parim jan m t gatshm pr rreziqe dhe m me paprvoj se sa t rriturit. Prvojat pr tejkalim kufijsh pr ta jan jo-shse dhe lidhen me shndrrimin n t rritur. Alkooli mund t sigurohet leht dhe pirja e tij nga shum t rinj konsiderohet cool. Ata duan t duken si t rritur dhe mendojn q kt gj ta arrijn me nj birr ose pije alko-olike. Edhe trysnia grupore luan njfar roli: t rinjt mendojn se akceptanca tek bash-kmoshatart ngritet nse edhe ata i bash-kohen pijes. Vet t rinjt deklarojn npr anketime se pin pr qejf dhe pr relaksim.

> A sht problematik konsumi i alkoolit?

T rinjt kryesisht konsumojn n mnyr t parregullt, mirpo pr kt shkak sasira t mdha alkooli (psh. pirjet dalldisse npr party). Kjo mnyr konsumimi sht sidomos e dmshme, duke qen se t dehurit e plot nga pikpamja mjeksore prfaqson helmi-min dhe mund t prfundoj me vdekje. Duke qen se birrn ose vern, pr shkak t shijes s tyre t hidhur, e plqejn m pak, t rinjt e prziejn shpesh alkoolin e grads s lart me pije t mbla. Kjo gj shton rrezikun nga helmimi, duke qen se t rinjt nuk mund t vlersojn mir se sa e fort sht pija e tyre. Ata reagojn m intensivisht nga alkooli se

Alkoolikt duhet ta dini.

> Mbani kujdes q t rinjt t mos marrin substanca varsuese.Shitja ose dhnia falas e duhanit dhe alkoo-lit t rinjve nn moshn 16 vje sht e nda-luar. Nse vini re se po shkelet ligji, reagoni: qndrimi i juaj si klient ose kliente nuk do te mbetet pa efekt tek personeli i shitjes. Nse fmijs suaj do ti shitet ose do ti jepet falas alkooli ose duhani, duhet t merrni n kon-siderat edhe mundsin e kallzimit penal. Flisni me t rinjt se prse jan t arsyeshme kto prcaktime ligjore.

> Krkoni dhe gjeni prkrahje.Si i rritur, ndonjher do t ndeshesh me ku-fizime. Mos ngurroni q n rrethin e miqve ose tek personat e specializuar pr paranda-lim varsish ose tek kshillimoret pr t rinj, edukim ose varsi t pranoni kshilla. Shpesh mund t ndihmoj dhe nj bised me t riun/ t rejn bashk me nj person t tret neut-ral. N rast se ia pranoni vetes se nuk ia dilni dot m tej vetm, dhe se duhet t pranoni nj ndihm, ky do t ishte nj hap i rndsishm dhe i guximshm.

Pllakate nga t rinjt pr t rinjtFigurat pllakat t ksaj broshure jan prpunuar n kuadr t programit t parandalimit t var-sive pr temat e alkoolit, duhanit dhe kanabisit. Pamjet dhe idet tekstore burojn nga ekipi i klass s lart. Nxnsit e klass s drejtimit gra-fik t shkolls s layout-it n St. Gallen kan pr-vetsuar idet, i kan zhvilluar m tej ato dhe i kan realizuar n form pllakatesh.

> www.be-freelance.net

Mbretresha e vallzimit >Alkooli mund ti rrnoj ndrrat

6 7

> Ia huazoni djalit ose vajzs suaj automo-bilin me nj kusht t qart: pa alkool dhe pa droga gjat vozitjes.

> N rast se djalit ose vajzs suaj dyqanet ose restorantet i kan shitur pa lejen tuaj pije alkoolike, duhet t reagoni tek personeli shits, dhe n rast veprimi t prsritur, t bni kallzim penal. Kjo vlen edhe pr at rast kur dikush i ka dhn alkool fmijs suaj falas.

> Si msimdhns oseinstruktor

> Si nj msimdhns i arsimit nacional i zbatoni me konsekuenc ndalesat.

> N qasjen ndaj substancave varsuese veproni sipas rregullores interne shkollo-re, ose, nse ajo mungon, angazhohuni pr zhvillimin (prpilimin) e nj t tille.

> N vendin e ngritjes profesionale ndaloni fardolloj alkooli, edhe pr shkak pengi-mi t aksidenteve.

> Kushtoni rndsi funksionit prej modeli vetjak.

> Inkorporoni n orn tuaj t msimit temn e alkoolit dhe pasojave prej tij.

> Lidhur me temn e alkoolit, i kyni edhe prindrit n prgjegjsi.

> Si shkoll, ngritni kallzim penal nse rezulton se dikush u ka shitur alkool nxnsve t shkolls suaj prkundr ndaless ekzistuese.

Alkoolisa t rriturit. Pr shkak t peshs m t ult t trupit, ata e ndjejn ndikimin e tij qysh pas sasive t vogla dhe kapen m shpejt nga deh-ja. Shpesh nnvlersohet se ndikimi i plot z fill vetm pas afro nj ore. Efekte t tjera problematike jan agresiviteti i shtuar dhe me kt edhe shtimi i veprave t dhunshme si dhe rreziku i shtuar pr aksidente.T rinjt aksidentojn veanrisht shpesh kur n loj sht alkooli. N rast se tek t rinjt organe t tilla si truri ose mlia nuk jan zhvilluar akoma plotsisht, alkooli mund t dmtoj ndjeshm zhvillimin e tyre t pr-gjithshm. Nj varsi mund t zhvillohet

shum m shpejt se sa tek t rriturit, q do t thot, vetm pr disa muaj. Konsumi pro-blematik n moshn e rinis e shton rrezikun nga nj varsi e mvonshme.

> Prcaktimet ligjore> Ndalimi i shitjes dhe shprndarjes falas

pr moshat nn 18-vjeare vlen pr: a) Alkopopt: pije t buta alkoolike (pro-

dukte q prmbajn distilate) dhe pije t tjera t mbla me prmbajtje alkoolike (kokteje pije t disenjuara).

b) t gjitha distilatet (rakia, pijet e buta alkoolike) si qershia, vodka, aperitivt, rumi etj.)

> Ndalimi i shitjes dhe shprndarjes pr moshat nn 16-vjeare vlen pr: T gjitha pijet alkoolike, duke prfshir vern, bi-rrn, mushtin e thart dhe pijet tjera t ziera (distiluara).

> Juridikisht penalizues vlen parimi i au-torsis. Domethn do t ndshkohen ata persona q u kan shitur ose u kan dhn falas pije alkoolike fmijve ose t rinjve.

> Faqe ndihmse nga interneti> www.perspektive-tg.ch> www.smartconnection.net> www.be-freelance.net> www.sucht-info.ch> www.thurgau.blaueskreuz.ch

duhet br?> Si prindr > Gzoni nj konsum t matur dhe t

lezetshm alkooli.> N raste speciale, si p.sh. festat familjare,

i lejoni fmijt tuaj t moshs s re q ta provojn alkoolin nn kujdes dhe me kursim (n kufij t kontrolluar).

> Mos i jepni kurr djalit ose vajzs suaj alkool n zotrim t lir.

> Sqaroni djalin ose vajzn tuaj lidhur me rreziqet e konsumit t alkoolit. Gjithash-tu, trhiqni vmendjen dhe nnvizoni sidomos rrezikun e shtuar nga aksidentet si dhe faktin se nn ndikimin e alkoolit shtohet rreziku i tejkalimit t kufijve n raportet seksuale dhe n veprimet e dhunshme.

< E kontrollon akoma?

< Tote Hose (Fig. pantollona t vdekura, n t cilat nuk ndodh gj.) Alkooli t bn t ngatht

98

e prmirsimit. Frymmarrja e keqe, lkura e pashndetshme, mirpo edhe flok dhe rrobame er t keqe, prbjn ndikimet tjera nega-tive t duhanpirjes. Pos ksaj, duhanpirja i bn dm edhe shndetit t t pranishmve t tjer (duhanpirja pasive). Nargjilet dhe format tjera t prdorimit t duhanit jan po kaq proble-matike.

> Prcaktimet ligjore Shitja dhe shprndarja falas > N kantonin e Thurgaut shitja dhe shp-

rndarja e produkteve t duhanit pr t rinjt nn moshn 16 vje sht e nda-luar.

> Duhanpirja n ndrtesat me qasje pub-like (shkollat, kinemat, palestrat sporti-ve, restorantet) n kantonin e Thurgaut sht e ndaluar, duhani mund t pihet vetm n hapsirat e mbyllura me shen-jn speciale pr duhanpirs.

Shkollat, objektet publike, vendet e puns> N kantonin e Thurgaut duhanpirja n

ndrtesat me qasje publike (shkollat, ki-nemat, sallat sportive, restorantet) sht endaluar, duhani mund t pihet vetm n hapsira t mbyllura me shenjn prkat-se t destinimit pr duhanpirs.

> Pr nxnsit e shkollave fillore t shkalls s par dhe shkalls s lart duhanpirja prgjithsisht sht e ndaluar n gjith

hapsirn shkollore, n rrugn pr n shkoll dhe n fushimet (kampet) shko-llore.

> Sipas ligjit federal, edhe t rinjt kan t drejtn pr nj vend pune pa tym duhani.

Ndalimi i reklamave> N gjith Zvicrn sht e ndaluar q n

mjediset ku ndodhen shkollat t vendo-sen reklama pr duhan.

> Reklamat pr cigare nuk guxojn tu drejtohen t rinjve.

> Faqe t dobishme interneti> www.perspektive-tg.ch> www.be-freelance.net> www.gesunde-schule-thurgau.ch> www.feelok.ch (pr t rinj) > www.sucht-info.ch> www.lung.ch/de/thurgau/startseite.html

Duhani> Sa shpesh pin duhan

t rinjt?N Zvicr numri i duhanpirsve n t gjitha moshat shkollore sht n rnie t vazh-dueshme. N mesin e 14- deri 15-vjearve, rreth 15% klasifikohen si duhanpirs-/-e javor/-e, ndrsa 10% pin duhan pr do dit. Nxnsit 15-vjear, mesatarisht, pin nj cigare pr t parn her n moshn 12.8 vje, gjersa nxnset kt gj e bjn mesa-tarisht n moshn 13.1 vje (HBSC, 2007).

> Si ndikon nikotina?Cigaret jan produkte industriale t prbra nga duhani dhe shum ingredient t tjer plotsues. Nikotina, si prbrs i duhanit, sht nj helm nervor me ndikim shum t shpejt. Vetm pasi organizmi msohet me nikotinn, shfaqet nj ndikim. Duhanpir-ja mund t jet relaksuese ose stimuluese (gjallruese). Nga nikotina bhesh shpejt organikisht i varur. Sa m hert q dikush ia ka nisur duhanit, aq m vshtir sht q m von t shkputet prej tij. T rinjt e nn-mojn varsin dhe jan t mendimit se l-nia e tij sht nj gj e leht. Sidomos vajzat mendojn shpesh se prmes duhanit mund ta mbajn nn kontroll peshn e tyre. Mirpo pesha n radh t par ndikohet nga ushqimi dhe lvizja. N secilin rast duhanpirja sht shum m e dmshme se sa pakz mbipesh.

> Prse pi duhan rinia?Me an t duhanit t rinjt duan t tregohen t rritur. N nj mjedis ku duhani refuzohet ose sht i ndaluar, prmes nj cigareje ata mund t rebelohen. Shum t rinj e provojn duhanin ngase edhe shokt e tyre m t mir e bjn kt gj. T rinjt kan nj prfytyrim t gabuar se shumica e moshatarve t tyre pin duhan. Pos ksaj, duhanpirsit kan dy qasje t ndryshme ndaj duhanit. Gjysma e duhanpirsve 15-vjear deklarojn se duan ta ndrpresin at.

> A sht problematik duhani?do cigare e tymosur bn dm. Me do cigare t ndezur do t thithet dhe katrani, monoksidi i karbonit dhe shum substanca t tjera tok-sike, si kadmiumi ose arseni. Pr ngacmimin e rrugve t frymmarrjes mjafton dhe nj cigare e vetme. do cigare ul performancn sportive, edhe tek t rinjt. Dmet e shkaktu-ara nga duhani n mushkri t shumtn jan t pashrueshme. Kanceri i mushkrive n pjesn drrmuese t rasteve shkaktohet nga duhanpirja dhe praktikisht gjithmon rezul-ton me vdekje. Nj n dy persona, q ka pir nj deri dy pako cigare n dit q nga mosha 15-vjeare, vdes para kohe si pasoj e duhanpir-jes. Duhani l pasoja edhe n afat t shkurtr. N rastin e astms shkaktohen krizat, ndrsa n rastin e ftohjes (rrufs), shtyhet kohzgjatja

Duhanikt duhet ta dini.

Liria dhe aventura >

10 11

Kanabisi> Sa shpesh thithin kanabis t rinjt?Shum t rinj e provojn kanabisin. Tek shu-mica prej tyre kjo gj mbetet n nj konsum t vetm ose n nj konsum t rrall. 34.2% t nxnsve dhe 26.8% e nxnseve kan kon-sumuar kanabis s paku nj her n jet n moshn 15-vjeare. (HBSC, 2007). N gjith Zvicrn pr do dit thithin kanabis dika m shum se 9% e 15- deri 24-vjearve, dhe n kt mnyr reflektojn nj konsum pro-blematik (ESPAD, 2007). Konsumi i kanabisit viteve t shkuara ka shnuar nj tendenc rnieje.

> sht kanabisi?Kanabisi sht emri i krpit indian, i cili prm-ban substancn psikoaktive Tetrahydro-can-nabinol (THC). N ditt e sotme, pr shkak tperfeksionimit t metodave t kultivimit (in-door), prmbajtja e THC shpesh sht shum m e lart se sa para 20 vitesh. Me hasha-shin nnkuptohet rrshira nga lulet e krpit. Si marihuan prcaktohen majat e petaleve dhe gjethet e po ksaj bime.Marihuana ndryshe quhet edhe bar. Pro-duktet e kanabisit shpalosin njfar arome t mbl. Kanabisi m s shpeshti przihet me duhanin dhe thithet n form xhoint-i (Joint). M t rrall ai prgatitet n biskota ose aj. T rinjt furnizohen me kanabis t shumtn

Kanabisikt duhet ta dini.

> Si prindr > Mbroni nj qndrim refuzues kundrejt

duhanpirjes.> Informohuni dhe flisni me djalin ose

vajzn tuaj lidhur me problemet nga duhanpirja. Jini kmbnguls, mirpo shmangni predikimet dhe krkesat e vshtira pr tu realizuar.

> Vendosni kufij, bni marrveshje. Mos e toleroni duhanpirjen e fmijve tuaj n shtpi ose n pranin tuaj, po aq sa edhe t shokve t fmijve tuaj. Po t shkelen rregullat, reagoni qartazi dhe n mnyr konsekuente.

> E mbshtesni djalin ose vajzn tuaj n vendimin pr t mos pir ose pr ta ln duhanin qoft duke i joshur ose me ndonj shprblim (dhurat).

> N rast problemesh, pranoni me koh ndihmn dhe prkrahjen profesionale nga jasht.

> Si prindr duhanpirs > Flisni me fmijn tuaj edhe pr ant

negative t konsumit vetjak t duhanit.> Mos pini duhan n prani t fmijve tuaj.> Mos pini duhan n hapsirat banesore

ose n automobil.> I lusni edhe mysafirt tuaj q t mos pin

duhan.

> Si msimdhns ose instruktor> Si nj msimdhns i shkolls nacionale i

zbatoni me konsekuenc ndalesat.> Angazhohuni pr zhvillimin (prpilimin)

e nj rregulloreje unike nse ajo mun-gon pr nj ambient shkollor pa duhan.

> Strukturoni n orn msimore paran-dalimin e duhanit n form interaktive dhe me mjete ndihmse pedagogjike t specializuara.

> Forcojeni imazhin pozitiv t joduhanpir-jes, psh. prmes pjesmarrjes n progra-min e parandalimit freelance.

> Trhiqni vrejtjen pr ndihmn pr duhan-lnie pr t rinjt.

> I kyni dhe prindrit n aktivitetet pr parandalim duhani.

> Ngrini nj kallzim penal n rast se rezul-ton q dikush u ka shitur duhan nxns-ve nn-16 vje.

Duhani

Edhe cigaret nuk jetojn gjat >

prmes shokve t tyre. Jo pak konsumues e kultivojn vet bimn e krpit.

> Si ndikon kanabisi?Po t konsumohet n form xhointi, ndikimi i kanabisit nis t shfaqet pr nj koh t shku-rtr. I przier me ushqim ose pije, do pak koh deri sa t nis ndikimi. Ndikimi varet nga sasia, nga cilsia, nga konstitucioni in-dividual dhe nga gjendja momentale fizike dhe psikike. Kanabisi prforcon ose topit dis-ponimin ose ndjenjat e pranishme. Pos ksaj, ai ndryshon ose cenon perceptimin, aftsin pr tu prqendruar ose pr t reaguar si dhe vmendjen e memorien afatshkurtr. Kana-bisi nuk sht i parrezikshm, mirpo kur konsumohet me mas, nuk sht m i dms-hm se alkooli. Fizikisht nuk t bn t varur, mirpo mund t shpjer n varsi psikike. Ka-nabisi nuk prfaqson drogn hyrse pr n botn e drogave t forta.

duhet br?

Ciln linj do ta marrsch ti? >

12 13

more, n rast se vreni se situata sht prkeqsuar. I kujtoni djalit ose vajzs ofertat ekzistuese nga kshillimoret.

> Si msimdhns ose instruktor> Vendosni ndalesn e konsumit t ka-

nabisit n ambientin shkollor, n festat shkollore dhe n kampe.

> Prpiquni pr nj procedim t njsuar n rast t shkeljes s rregullave n shkoll ose n ndrmarrje.

> Gjat kohs s puns ndaloni, edhe pr shkak t mbrojtjes nga fatkeqsit,

fardo konsumi t kanabisit.

Msimdhnsit ose instruktort shpesh vn re qysh prpara prindrve se t rinjt ushtrojn konsum problematik t kanabisit, duke qen se rezultatet n shkoll ose zanat ln pr t dshiruar. sht me rndsi q ju ashtu si dhe n rastin e simptomave t tjera kritike tek t rinjt t reagoni:> Krkoni t bisedoni me t rinjt, n rast

se konstatoni shenja pr zhvillime prob-lematike, dhe i informoni prindrit.

> U vini ndrmend t rinjve dhe prindrve t tyre kshillimoret.

> Si nj msimdhns apo instruktor, procedoni sipas konceptit intern shkollor mbi intervenimin e hershm ose anga-zhohuni pr zhvillimin e nj t tilli.

Kanabisi> Prse konsumojn kanabis t rinjt?Eksperimentimi me substanca varsuese sht nj dukuri q paraqitet shum shpesh n moshn e rinis. T rinjt konsumojn ka-nabis shpesh bashk me shokt dhe shoqet dhe prjetojn kshtu ndjenjn e prkatsis s prbashkt grupore. N epiqendr gjendet kureshtja dhe krkimi pr knaqsi dhe relak-sim.

> A sht konsumi i kanabisit problematik?Konsumi i kanabisit tek t rinjt (nn 15 vje) sht prgjithsisht problematik dhe pr edukatort prgjegjs do t duhej t ishte nj shenj e qart alarmuese. Pr organet e frymmarrjes dhe pr sistemin kardiovaskular (zemr&qarkullim i gjakut), kanabisi shpesh sht akoma m i dmshm se duhani, sep-se tymi i tij thithet veanrisht thell. Dozi-mi, dhe me kt edhe ndikimi, sht vshtir t vlersohet, duke qen se prmbajtja e THC mund t ndryshoj ndjeshm. Dozimet e larta mund t shkaktojn sulme paniku ose gjendje ankthi. Prmes thithjes s kanabisit cenohet shkalla e memories dhe e kohs pr reaksion. Pr kt shkak sht i rrezikshm drejtimi i automjetit dhe prdorimi i makinerive nn ndikimin e kanabisit. N Zvicr kanabisi sht ilegal dhe konsumi i tij edhe pr t rinjt ka pasoja penalojuridike (n mes tjerash gjoba).

N rast prdorimi t rregullt t kanabisit, do t bjer kapaciteti prqendrues, vmendja dhe aftsia pr t msuar, ndrsa konsumi intensiv dhe afatgjat i kanabisit mund t shpjer n varsi psikike. Tek njerzit me probleme psikike ose neurologjike, konsumi i kanabisit mund tshkaktoj ose prforcoj depresionet ose s-mundjet tjera t rnda psikike.

> Si duket konsumi problematik?Konsumi problematik i kanabisit tek t rinjt nuk zhvillohet nga njra dit tek tjetra. Shenja t nj konsumi problematik mund t jen:> Rnia e papritur e efikasitetit dhe munge-

sat e shpeshta n shkoll ose n vendin e puns.

> Trheqja (izolimi) dhe mbyllja n vetvete, ndrrimi i papritur i shoqris.

> Paknaqsia e apatia dhe/ose luhatjet emocionale

> Thithja bhet shtja kryesore n jet: pa kanabis bhen t pamundur relaksimi, z-nia e gjumit ose aktivitetet profesionale.

> Prcaktimet ligjoreKanabisi sht nj lnd narkotike ilegale. Jan t ndaluara kultivimi, tregtimi, zotrimi dhe konsumi i tij. N komunikacionin rrugor vlen toleranca zero: ai q thith kanabis dhe njkohsisht drejton automjetin, dhe zihet, do ta dorzoj menjher pr koh t pacak-tuar patentn e tij t shoferit.

> Faqe t dobishme interneti> www.perspektive-tg.ch> www.be-freelance.net> www.feelok.ch (pr t rinj) > www.sucht-info.ch> www.strassenverkehrsamt.tg.ch

duhet br?> Si prindrN rast se si prindr supozoni ose e dini me si-guri se djali ose vajza juaj konsumon kanabis:> I flisni fmijs suaj lidhur me t.> N rast hamendsimi ose konstatimi t

konsumit t drogs, gjat biseds me djalin ose vajzn tuaj mos reagoni me panik dhe mos e mbuloni at me akuza.

> Trhiqni vrejtjen mbi rreziqet nga kon-sumi i kanabisit.

> Bjeni t qart pikpamjen tuaj dhe bini n ujdi me djalin ose vajzn pr vendos-jen e rregullave.

> Krkoni prkrahje n ndonj kshilli-

ich kann auch ohne kiffen abschalten und spass haben

Pr mua ai bie er t > keqe, edhe pa kanabis mund t shplodhem,t shtendosem e tzbavitem.

1514

Selia > Perspektive Thurgau Schtzenstrasse 15 | Postfach 297 | 8570 Weinfelden Telefoni 071 626 02 02 | Telefax 071 626 02 01 info@perspektive-tg.ch | www.perspektive-tg.ch

Orari i telefonatave: E hn, E mart, E enjte dhe E premte Nga 8.30 12.00 h / 13.30 17.00 h T mrkurn nga 13:30 deri 17:00 Ora e vizitave sipas marrveshjes, n rast nevoje edhe jasht orarit t puns n zyr. Qendrat > Perspektive Thurgau regjionale Oberstadtstrasse 6 | Postfach 70 | 8500 Frauenfeld

> Perspektive Thurgau Bahnhofstrasse 33b | Postfach | 8280 Kreuzlingen

> Perspektive Thurgau Bankstrasse 4 | Postfach 313 | 8590 Romanshorn

> Perspektive Thurgau Begegnungszentrum Leuehof | Schmiedgasse 16 | 8253 Diessenhofen

> Perspektive Thurgau Gemeindehaus | Im Zentrum 4 | 9542 Mnchwilen

Pyetjet e t rinjve > Pr pyetjet e t rinjve n dispozicion jan kshillimoret edukative dhe famil-jare n lokalitetin tuaj. Nn vegzn e mposhtme do t gjeni kshillimoren n regjionin tuaj: www.paarberatung-tg.ch

Oferta t tjera > Oferta t tjera pr konsulta do t gjeni nn > www.sozialnetz.tg.ch

Qendrat pr parandalim dhe kshillimpr varsi n kantonin e Thurgaut Porosia e materialit

Broshura ndispozicion A5, 16 faqe

15

Impressum:Botuesi: Perspektive Thurgau mbshtetur nga kantoni i ThurgautLayouti: Tisato & Sulzer GmbH Communication DesignShtypi: Druckerei Lutz AG, eco-printing-system Nntor 2010

Teksti i ksaj broshure sht marr n form t adaptuarnga botimi i katrt i vitit 2009 i broshurs me t njjtin titulli Qendrs pr parandalim varsish t kantonit t Cyrihut.

Pllakate dhe kartpostale Nga tre motive pr alkoolin, duhanin dhe kanabisinPorosia prmes > www.be-freelance.net (Rubrika: Wettbewerb > The best of)

Broshurat mit Jugendlichen darber sprechen si nj manual pr prindr lidhur me temat e alkoolit, duhanpirjes, kanabisit dhe internetit, udhrrfyesi pr prgjegjs arsimor si dhe letrat informative pr prindr me kshilla pr parandalim. Shkarkimi PDF ose porosia prmes: > www.sucht-info.ch

Broshura nga Sucht Info Schweiz

Materiali Perspektive Thurgau Porosit falas (me prjashtim t shpenzimeve postale) vlejn vetm pr kantonin e Thurgaut. Porosit telefonike nn 071 626 02 02 ose prmes > www.perspektive-tg.ch (Publikationen > Materialbestellung)

CheckPoint Mbrojtja e t rinjvePllakatet, listat e kontrollit, pullat vetngjitse,disku i kontrollit t pleqris

Konsumimi iduhanit, alkoolitdhe kanabisitnga t rinjt

> far mund t bni ju si prindr, msues ose instruktor.