Konspekt lekcji muzealnej „CZYM JEST OBRAZ?”

Lekcja adresowana dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej z dysfunkcjami wzroku

(niewidomych, ociemniałych i niedowidzących)

Projekt zrealizowany w ramach programu Akademia Orange

CELE EDUKACYJNE

1. Przybliżenie dzieciom instytucji muzeum, celu i zasad jego funkcjonowania

2. Zapoznanie dzieci z budową i sposobem funkcjonowania obrazu jako dzieła

malarskiego poprzez informacje dotyczące sposobów tworzenia i warsztatu artysty

malarza

3. Przyswojenie przez dzieci wiedzy dotyczącej podstawowych rodzajów malarstwa;

pejzażu, portretu, martwej natury, sceny rodzajowej

4. Przyswojenie przez dzieci podstawowej wiedzy dotyczącej zasad kompozycji obrazu

5. Rozwijanie twórczej wyobraźni

6. Ćwiczenie umiejętności właściwego formułowania zdań i wyrażania opinii

7. Ćwiczenie umiejętności opisu dzieła sztuki

CELE WYCHOWAWCZE

1. Wzbogacenie wiedzy o świecie

2. Nauka zasad zachowania w muzeum

3. Ćwiczenia dotyczące pracy w grupie, budowanie umiejętności współdziałania

METODY PRACY

1. Pogadanka

2. Dyskusja

3. Metody aktywizujące: działania warsztatowe, edukacja poprzez zabawę

4. Metoda poglądowa: pokazy obrazów w oryginale i w postaci reprodukcji wypukłych,

pokazy narzędzi pracy malarza

MIEJSCE

Galeria Malarstwa Polskiego 1800-1939 w Muzeum Śląskim w Katowicach

PRZEBIEG LEKCJI

Wstęp

Po przywitaniu uczniów w muzeum prowadzący w formie lekkiej pogadanki objaśnia czym

zajmuje się muzeum, co to jest galeria malarstwa, dlaczego na wystawach w muzeum nie

można dotykać oryginalnych eksponatów. Dzieci poznają lub utrwalają sobie takie słowa jak:

1

oryginał, zabytek, dzieło sztuki, galeria, wystawa. Dowiadują się jaką rolę w zabezpieczaniu i

prezentowaniu pamiątek historii pełni placówka muzealna.

Faza 1. „Jak powstaje obraz?”

Dzieci otrzymują zestawy pomocy lekcyjnych: płótno naturalne i zagruntowane, blejtram z

naciągniętym płótnem, pędzle różnego typu, obrazy olejne „do dotykania”, ramy. Biorąc do

ręki przedmioty, dowiadują się, jak jest zbudowany obraz olejny, jakie fazy tworzenia musi

przejść od surowego płótna do oprawionego dzieła malarskiego.

Pokaz odbywa się jednocześnie z rozmową z uczestnikami lekcji i kończy zabawą –

samodzielnym dobraniem do swojego obrazu ramy. Dzieci mają do dyspozycji kilkadziesiąt

różnorodnych fragmentów ram malarskich.

2

Faza 2. „Co by tu namalować?”

W drugiej części zajęć dzieci przemieszczają się w salach ekspozycyjnych, podchodząc do

omawianych płócien. Uczniowie słabo widzący mogą zobaczyć oryginalne prace,

pomocniczo otrzymują reprodukcje kontrastowe, pozbawione szczegółów, ale o intensywnie

podkreślonych plamach barwnych. dzieci niewidome poznają treść obrazu dotykając

reprodukcji konturowych w druku wypukłym.

W trakcie oglądania uczestnicy lekcji odsłuchują opisów obrazów nagranych w formacie

MP3. W ten sposób, na przykładzie portretu, pejzażu, sceny rodzajowej i martwej natury

dowiadują się, co może być treścią prac malarskich.

3

OPISY DZIEŁ PREZENTOWANE UCZNIOM (w kolejności prezentowania)

1. Józef Chełmoński, Czajki

wymiary: 59 i pół na 80 centymetrów

Obraz w wersji czarno – białego wydruku komputerowego. Pierwszy etap przygotowań do sporządzenia wersji

wypukłodrukowej.

Spokojny, jesienny pejzaż. Górną część obrazu zajmuje zachmurzone niebo. Obłoki łączą

się ze sobą i tworzą płaszczyznę o różnych odcieniach szarości, zmieszanej z bielą i

błękitem.

Na tle nieba, na środku obrazu unoszą się dwa ptaki - czajki. Poniżej, z prawej strony widać

dwie kolejne. Są tak daleko, że przypominają czarne plamki. Te bliższe ptaki też nie są

dokładnie widoczne. Można jedynie rozróżnić kolory piór, są białe na brzuchach i czarne na

skrzydłach.

Poniżej wąski pasek lądu. To płaski teren porośnięty uschniętą trawą. Szerokie wodne

rozlewisko zajmuje środek płótna, tylko z lewej strony otacza je nierówna linia brzegu. Nie

wiadomo, czy jest to szeroko rozlana rzeka, czy jezioro. Woda ma kolor ciemnoniebieski, na

powierzchni wiatr tworzy niewielki, drobne fale.

U dołu szeroki pas lądu, na którym rośnie taka sama jak wszędzie sucha, żółta trawa. W

niektórych miejscach jest już zbrązowiała, tylko miejscami widać pojedyncze, wciąż jeszcze

zielone łodyżki.

4

2. Aleksander Kotsis, Lato

wymiary: 41 i pół na 60 centymetrów

Fragment obrazu przetworzonego w wygrzewarce. Widoczna wypukła struktura reprodukcji.

Wiejski krajobraz w pełni lata. Górna partia obrazu to niebo. Zza jasnych chmur przebija

błękit. Chmura na środku jest prawie biała, mocno podświetlona słońcem. Poniżej, na linii

horyzontu znajduje się wąski pas drzew, pomiędzy którymi widać zarysy wiejskich domów.

Zostały pokazane z daleka, więc na obrazie są niewielkie i ledwo widoczne – tworzą

ciemnozieloną linię. Środek płótna zajmuje pole złotego, dojrzałego zboża.

Na pierwszym planie u dołu obrazu, w lewym rogu, stoi duży snop ściętego zboża. Obok

niego gliniany, ciemnobrązowy dzban. Za snopem wbite w ziemię grabie. Przywiązana do

nich czerwona płachta tworzy rodzaj namiotu – osłony przed letnim słońcem. W cieniu tej

osłony leży niemowlę zawinięte tylko w białe pieluszki. Dziecko zostało ułożone na wyściółce

z miękkiego siana.

Obok niego, po prawej stronie, leży pies. Ma długą sierść w biało – brązowe łaty.

Na prawo od psa pole się kończy, rosną tu wysokie chwasty i na tle złocisto -żółtego zboża

wyglądają jak plama ciemnej zieleni. Taką samą barwę ma pas trawy i chwastów u samego

dołu obrazu.

5

3. Maurycy Gottlieb, Sulamitka

wymiary: 60 i pół na 49 centymetrów

Reprodukcja dla słabo widzących.

Obraz przetworzony kolorystycznie. Wersja skontrastowana i pozbawiona drobnych elementów tła.

Sulamitka to bohaterka zamieszczonej w Starym Testamencie „Pieśni nad pieśniami”.

Obraz przedstawia popiersie młodej kobiety siedzącej na tle szarego muru. Jej czarne włosy

upięte w kok odsłaniają ucho. Fryzurę przytrzymuje wąska, czerwona wstążka.

Przy twarzy, po lewej stronie, dziewczyna trzyma wachlarz z piór. Twarz jest piękna, ma

subtelne, delikatne rysy. Czarne oczy o migdałowym kształcie patrzą spod lekko

przymkniętych powiek. Długą, smukłą szyję ozdabiają sznury czerwonych korali.

Kobieta ma na sobie luźną, fałdzistą suknię w kolorze ciemnoniebieskim. Najdłuższy ze

sznurów korali ginie w trójkątnym, niewielkim dekolcie. Z lewej strony, od ciemnej sukni

wyraźnie odcina się jasna, wąska dłoń, trzymająca wachlarz. Ręka poniżej nadgarstka

osłonięta jest rękawem białej bluzki. Po prawej stronie płótna widać wysunięty spod sukni

fragment drugiego rękawa, ale ręka jest niewidoczna. Postać pokazana jest tylko do pasa.

6

4. Marcin Samlicki, Biały dom

wymiary: 47 na 38 centymetrów

Praca dziecka niedowidzącego z reprodukcją kontrastową

Obraz przedstawia wąską uliczkę w małym miasteczku. Świeci ostre słońce. Prawie całą

powierzchnię płótna zajmują domy połączone ze sobą przybudówkami. U samej góry widać

niewielki skrawek jasnobłękitnego, letniego nieba. Na tle nieba brązowy dach białego

budynku.

Dach jest stromy i spadzisty, ma cztery kominy a z przodu dobudówkę. W niej dwa okna.

Okno po prawej stronie jest małe, prostokątne. Okno po lewej jest większe, półokrągłe,

wygląda jak drzwi prowadzące na dach.

Pierwsze piętro od parteru oddziela wąska, pozioma linia wystającego gzymsu. Pod nią, z

lewej strony, do ściany jest przymocowana latarnia. Dom ma od frontu dwa okna z otwartymi

okiennicami i maleńkie okienko piwniczne przy samej ziemi. Drzwi wejściowe są wąskie,

prowadzi do nich wysoki stopień.

Po prawej stronie tytułowego białego domu stoi niewielka szara przybudówka. Za nią

widoczny jest następny trzypiętrowy budynek. Sięga do samej góry płótna. Ściana tego

domu ma żółtawy kolor, a równo rozmieszczone okna wyglądają jak czarne prostokąty.

U dołu obrazu samotny przechodzień oddala się od widza. Można mieć wrażenie, że za

chwilę wejdzie za róg ulicy i zniknie z obrazu. Mężczyzna jest ukryty w cieniu, nie widać

7

rysów jego twarzy. Ubrany jest w ciemną bluzę z długimi rękawami, krótkie do kolan czarne

spodnie i wysokie buty, które przypominają kalosze. Powierzchnie ulicy i chodnika mają

złotoróżowy kolor w słońcu, w cieniu rzucanym przez budynki są niebieskoszare.

5. Zygmunt Waliszewski, Martwa natura z butelką

wymiary: 46 na 55 centymetrów

Niewidoma uczennica zapoznaje się z treścią i kompozycją obrazu dotykając konturowej reprodukcji wypukłej.

Tło, zajmujące górę i boki obrazu jest pokryte drobnymi plamkami farby w różnych

odcieniach zieleni i niebieskiego. Kolory zlewają się ze sobą tworząc nierówną płaszczyznę

w odcieniu morskiej wody. Na środku stoi szklana granatowa butelka. Od góry zatkana

naturalnym korkiem, ma długą smukłą szyjkę. Poniżej szyjki butelka się rozszerza. Prawie

okrągły korpus ma owinięty słomkową plecionką. Osłona butelki ma naturalny kolor słomki –

jest jasnobrązowa.

Niżej, obok butelki, wyraźnie widać granicę między tłem a powierzchną, na której stoją

pokazane na obrazie przedmioty. Ta powierzchnia wygląda na fragment stołu nierówno

przykrytego beżowym, miejscami brudnozielonkawym materiałem.

Po prawej stronie butelki niebieskawy talerz z owocami. Jest wśród nich jabłko. Owoce nie

są wyraźnie odtworzone, przypominają niewielkie kule – pomarańczowe, zielone i czerwone,

ale nawet kolory nie są mocne i jaskrawe, są przytłumione, ciemne. Na owocach leży

niewielki, srebrzysty nóż.

8

Z przodu, przed butelką została umieszczona jedna żółtozielona cytryna. Z lewej strony

przezroczysta szklanka, do połowy napełniona czerwonym winem. Wino miejscami przybiera

fioletowy odcień.

Dół płótna zajmuje tkanina obrusa.

Po zapoznaniu się z treścią obrazu dzieci rozmawiają z prowadzącym na temat dzieła,

swoich odczuć, przemyśleń i skojarzeń.

Wypukłodruki

Reprodukcje wypukłe to konturowe obrysy głównych komponentów kompozycyjnych obrazu.

Nie ma w nich gradacji wysokości linii, więc pozwalają na zapoznanie się z układem

elementów kompozycyjnych, ale nie z fakturą, cieniowaniem itp. Wydruki na specjalnym

termicznym papierze, po przejściu przez wygrzewarkę, uwypuklają się w miejscach

zaczernionych. Są doskonałą pomocą, pozwalającą osobie ociemniałej wyobrazić sobie

treść i kompozycję dzieła malarskiego. Niewidome dzieci mogą za ich pomocą łatwiej

zrozumieć różnicę pomiędzy przedmiotem rzeczywistym, a jego płaskim odwzorowaniem na

płótnie. Dotykowemu oglądaniu musi towarzyszyć opis dzieła ułożony zgodnie z zasadami

postrzegania dotykiem. Opis powinien przedstawiać treść „od góry do dołu” – w ten bowiem

sposób niewidomi czytają. Określeń w głębi, z tyłu, przed trzeba używać bardzo ostrożnie –

lepiej prowadzą słowa u góry, z prawej, u dołu. Dzieciom niewidomym podczas oglądania

reprodukcji trzeba pomagać – prowadzić rękę, udzielać dodatkowych wyjaśnień, bo z reguły

nie mają jeszcze wprawy w czytaniu.

9

Wygrzewarka

Faza 3. „Moja kompozycja”

Ostatnie ćwiczenie to praca w małych 2-3 osobowych grupach. Za pomocą rekwizytów:

tkaniny o różnej fakturze, naczynia, owoce, książki i inne drobiazgi, dzieci komponują własną

martwą naturę. Starają się dobrać jej elementy różnicując ich wielkość, barwę, fakturę.

Inspiracją jest obraz Zygmunta Waliszewskiego „Martwa natura z butelką”.

10

Podsumowanie lekcji

Dzieci wspólnie z prowadzącym zastanawiają się, po co ludzie malują obrazy i tworzą dzieła

sztuki.

Wyrażają swoją opinię o pobycie w muzeum oraz o Galerii Malarstwa, którą zwiedzili.

CZYM JEST OBRAZ?

Lekcja adresowana dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej z dysfunkcjami

wzroku (niewidomych, ociemniałych i niedowidzących)

• autor scenariusza zajęć i konspektu: Beata Grochowska

• fotografie: Jacek Mężyk, Marlena Obuchowska

• prowadzenie warsztatów: Beata Grochowska, Marlena Obuchowska

• w warsztatach uczestniczyli uczniowie Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci

Niewidomych i Słabo Widzących w Dąbrowie Górniczej

Więcej informacji o projekcie:

Dział Oświatowy, Muzeum Śląskie w Katowicach

al. Wojciecha Korfantego 3

40-005 Katowice

tel. 32 25 85 661-3, e-mail: oswiata@muzeumslaskie.pl

11