KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI … · Narodowe Centrum Nauki a finansowanie...
Transcript of KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI … · Narodowe Centrum Nauki a finansowanie...
KONFERENCJAPROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI
„Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
24–25 listopada 2016 rokuUniwersytet Mikołaja Kopernika w ToruniuCentrum Kulturalno-Kongresowe Jordanki
Organizacja
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Partnerzy merytoryczni
Konferencja programowa
Organizacja
Partnerzy
www.nkn.gov.pl
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne · · · 5
Narodowy Program Rozwoju Humanistyki i inne inicjatywy MNiSW · · · 15
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych
w obszarach nauk społecznych i humanistycznych · · · 29
Narodowe Centrum Nauki a finansowanie humanistyki · · · 53
Zrozumieć istotę sporów.
Debaty oksfordzkie podczas Narodowego Kongresu Nauki · · · 67
Debata oksfordzka jako narzędzie dydaktyczne. Od projektu
liderskiego do Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich · · · 71
Goście specjalni · · · 81
Tematyka paneli · · · 85
24 listopada – dzień warsztatowy konferencji · · · 89
Panel dyskusyjny przygotowany przez Instytut Książki · · · 97
Narodowy Kongres Nauki · · · 101
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
6
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Studia z zakresu filozofii,
socjologii, historii, literatury,
sztuki, religii, języków i kultur…
są ważne dla budowania
tożsamości i przekraczania
jej dotychczasowych granic,
zrozumienia kultury własnej
i innych, tego, co nas łączy
i tego, gdzie można się uczyć
szacunku dla różnorodności
7
Szanowni Państwo,
Świat przeżywa gwałtowne przyspieszenie technologiczne. Maszyny za-
stępują nie tylko siłę mięśni, lecz także coraz bardziej wyrafinowane funk-
cje ludzkiego umysłu. W błyskawicznym tempie zmieniają się urządzenia
i technologie wykorzystywane w gospodarce, administracji, nauce i życiu
codziennym. Zdolność sprostania technologicznemu „wyścigowi zbrojeń”
zdaje się rozstrzygać o przewagach konkurencyjnych i „bogactwie naro-
dów”. To wszystko koncentruje uwagę społeczeństwa i polityków na osią-
gnięciach technicznych i ich podstawach zawartych w naukach ścisłych
i przyrodniczych. Zapomina się, że rozwój technologii i ich regres jest za-
wsze warunkowany czynnikami społeczno-kulturowymi. Ponadto, techno-
logie są zawsze tylko środkiem. To, jakim celom technologie służą, zależy
od wartości, które konstytuują kulturę. Technologie są potrzebne, by roz-
wiązywać problemy społeczne, ale natura tych problemów jest społeczna,
a nie technologiczna. Innowacje mają swój komponent technologiczny, ale
ich istota jest społeczna. Technologie mogą służyć jakości życia, ale mogą
też być przekleństwem – historia boleśnie doświadcza ludzkość pod tym
względem. Dlatego konieczne jest zwrócenie bacznej uwagi na humanisty-
kę i nauki społeczne.
Piękno, dobro i prawda nie utraciły swojego znaczenia. Studia z zakre-
su filozofii, socjologii, historii, literatury, sztuki, religii, języków i kultur…
są ważne dla budowania tożsamości i przekraczania jej dotychczasowych
granic, zrozumienia kultury własnej i innych, tego, co nas łączy i tego, gdzie
Jarosław Gowin Wiceprezes Rady Ministrów Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
8
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
można się uczyć szacunku dla różnorodności. Humanistyka pielęgnuje war-
tości, określa powinności, kultywuje ducha twórczości i prowokuje do na-
mysłu nad sensem.
Życie społeczne jest fabryką problemów i konfliktów, które trzeba roz-
wiązywać rozumnie, na podstawie najlepszej dostępnej wiedzy. Ekonomia,
zarządzanie, socjologia, antropologia społeczna, nauki polityczne, geogra-
fia społeczna, prawo i nauki o administracji, psychologia i pedagogika szu-
kają odpowiedzi na pytania o mechanizmy rządzące życiem społecznym,
ludzkimi wyborami oraz istotą i konsekwencjami rozwiązań instytucjonal-
nych w różnych obszarach ludzkiej aktywności. Oczekujemy, że odpowie-
dzi tych będą udzielały obiektywnie, na podstawie solidnych fundamentów
metodologicznych, jakościowych i ilościowych.
Sprostanie tym potężnym wyzwaniom wymaga od naukowców pracują-
cych w obszarze nauk społecznych i humanistycznych (NSH) zaangażowania
w rozwiązywanie istotnych problemów opartego na stale doskonalonym
warsztacie badawczym. Orientacja na problemy oznacza przekraczanie
granic między dyscyplinami, które częściej mają charakter historyczno-in-
stytucjonalny niż merytoryczny. Z drugiej strony, by to było możliwe, ko-
nieczne są środki na finansowanie badań w dziedzinie humanistyki i nauk
społecznych, które powinny być docenione zgodnie z ich faktycznym spo-
łecznym znaczeniem.
Nie do przecenienia jest kształcenie akademickie w zakresie NSH, które
powinno dotyczyć wszystkich osób zdobywających wykształcenie wyższe,
podobnie zresztą, jak rozwijanie u przyszłych profesjonalistów fundamen-
talnych kompetencji z zakresu matematyki czy logiki. Współczesny rynek
pracy oczekuje od swoich specjalistów nie tylko umiejętności zawodowych,
ale nade wszystko szerokich kompetencji ogólnych, zdolności do uczenia
się i integralności cywilizacyjnej. NSH powinny odnaleźć i zdefiniować swo-
ją misję w tym zakresie.
Środowisko humanistyki i nauk społecznych stoi wobec wielu we-
wnętrznych problemów, które musi rozwiązać. Dotyczą one fundamental-
nych kwestii, jak zdefiniowanie kryteriów doskonałości naukowej w tych
9
obszarach i związane z tym określenie kryteriów oceny osiągnięć nauko-
wych, biorących pod uwagę sposoby publikowania charakterystyczne dla
tych dyscyplin, ale i konieczność podnoszenia standardów i umiędzynaro-
dowienia wszędzie tam, gdzie konfrontacja międzynarodowa wyników ba-
dań może przynieść postęp. Problemy dotyczą też szans i zagrożeń, które
niesie ze sobą zaangażowanie się a praktyczne wykorzystanie NSH. Szuka-
my coraz lepszego sposobu finansowania badań w tych obszarach, w tym
systemu grantowego.
Jestem głęboko przekonany, że konferencja programowa w Toruniu
przybliży nas do dobrych rozwiązań dla polskiej humanistyki i nauk spo-
łecznych. Takich owocnych obrad Państwu, sobie i naszemu społeczeństwu
szczerze życzę!
10
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Prof. Włodzimierz Bolecki członek Rady Programowej Narodowego Kongresu Nauki
NSH W POLSCE (DZISIAJ): BARIERY I DROGI ROZWOJU
Humanistyka i nauki społeczne (NSH) są jedynym obszarem nauk, który zo-
stał wyodrębniony w ramach cyklu konferencji składających się na Narodo-
wy Kongres Nauki. Jakie były powody takiej decyzji?
Po pierwsze, na pytanie, jakie jest miejsce NSH uprawianych w Polsce
na mapie nauki światowej (a przynajmniej w Europie), nikt nie potrafi od-
powiedzieć, chociaż dane z konkursów ERC nie pozostawiają wątpliwości,
że „wleczemy się w ogonie” krajów unijnych. Czas najwyższy przeprowadzić
międzynarodową ewaluację NSH w Polsce.
Po drugie, jakość prowadzonych w Polsce badań z obszaru NSH jest nie-
ustannie kwestionowana. Rzecz w tym, że robią to nie tylko przedstawicie-
le NSH, lecz także pozostali badacze, domagając się dowodów, że w NSH
uprawia się rzeczywistą naukę – i to rozpoznawalną w świecie. Czas więc
spojrzeć w lustro, a zarazem podjąć wyzwanie wyjaśnienia specyfiki NSH:
publikacji, punktacji, kryteriów oceny, międzynarodowej konkurencji, zna-
czenia języków narodowych, a przede wszystkim przedmiotu NSH.
Po trzecie, od 2008 r., od kiedy Polska otrzymuje tzw. środki europejskie,
NSH były faktycznie eliminowane z dostępu do źródeł finansowania, z któ-
rych korzystają pozostałe nauki. Najpierw filtr „info-bio-techno”, a obecnie
tzw. inteligentne specjalizacje wykluczyły NSH z finansowania jako obszar
nauk nieaplikacyjnych. Czas najwyższy, żeby to zmienić.
11
Po czwarte, to już „ostatni dzwonek”, żeby odpowiedzieć sobie na pyta-
nie, dlaczego, poza kolejnymi protestami z cyklu „zabrali dotację i habilita-
cję”, udział środowiska NSH w proponowaniu konkretnych zmian w organi-
zacji nauki przez długi czas praktycznie był zerowy. NPRH oraz rozwiązania
zaproponowane przez Obywateli Nauki to stanowczo za mało jak na am-
bicje i liczbową wielkość środowiska. Narodowy Kongres Nauki stwarza
szansę, żeby nie tylko zmierzyć się z wąskimi, a często lokalnymi – by nie
rzecz peryferyjnymi – kwestiami poszczególnych dyscyplin w NSH, lecz tak-
że zobaczyć je w perspektywie problemów całej polskiej nauki i szkolnictwa
wyższego.
Po piąte, NSH muszą zmierzyć się z wyzwaniami, jakie stoją przed całą
polską nauką, tzn. z koniecznością oparcia badań na kryterium doskonało-
ści naukowej, na konkurencyjności i transparentności konkursów granto-
wych; z prowadzeniem rzeczywistych badań interdyscyplinarnych, w tym
łączących NSH z tzw. twardymi naukami; z tworzeniem coraz lepszych wa-
runków dla karier młodych badaczy, w tym mobilności i wymiany między-
narodowej; ze zdecydowaną poprawą międzynarodowej rozpoznawalno-
ści polskich uczonych (publikacje) i ich widoczności w sieci, z tworzeniem
oryginalnych szkół naukowych. Ale przede wszystkim NSH powinny skupić
się na powszechnym respektowaniu zasady, że w nauce warto promować
tylko najlepszych. Prawo Kopernika, którego na UMK nie trzeba przypomi-
nać, nigdzie tak dobrze się nie sprawdza, jak na uniwersytetach i – obym się
mylił – w NSH.
12
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Prof. Andrzej Tretyn Rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
W imieniu społeczności Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu ser-
decznie witam wszystkich uczestników konferencji programowej Narodo-
wego Kongresu Nauki. Cieszy nas, że właśnie na naszej Uczelni będziemy
prowadzić dyskusję o przyszłości nauk humanistycznych i społecznych.
Te dwa obszary nauki są na toruńskim Uniwersytecie silne zarówno swoją
tradycją, jak i współczesnymi osiągnięciami. Wydział Humanistyczny UMK
uzyskał w ostatniej ocenie parametrycznej kategorię A+. Ważne miejsce
w polskiej nauce zajmują toruńskie szkoły socjologiczna i filozoficzna. Wiel-
kie nadzieje wiążemy też z uruchomioną właśnie psychologią, która – dzięki
tworzącej ją kadrze – ma szansę stać się jednym z najsilniejszych naukowo
ośrodków w tej dziedzinie. Uniwersytet Mikołaja Kopernika ma przed sobą
jasny cel: chcemy stać się uniwersytetem badawczym, prowadzącym ba-
dania naukowe na najwyższym poziomie, obecnym w międzynarodowym
obiegu naukowym. Także w naukach humanistycznych i społecznych wi-
dzimy potencjał pozwalający osiągnąć ten ambitny cel. Mam nadzieję, że
postrzeganie tych obszarów nauk jako równorzędnego elementu budowa-
nia siły naukowej polskich uniwersytetów będzie jednym z efektów naszej
konferencji. Wydarzenia współczesnego świata, głębokie przemiany i ostre
podziały społeczne, zaburzenia w hierarchii wartości w dramatyczny spo-
sób przypominają nam o wadze diagnoz i rozwiązań stawianych przez nauki
społeczne i humanistyczne. Dziś bardziej niż kiedykolwiek potrzebujemy
prawdy o człowieku i jego świecie, bo bardziej niż kiedykolwiek czujemy się
w nim zagubieni. Efektem zmiany w postrzeganiu nauk humanistycznych
13
i społecznych musi być także odrzucenie stereotypu, że badania w tych ob-
szarach są mniej kosztowne i nie wymagają wsparcia finansowego i orga-
nizacyjnego.
Mamy świadomość, że polska nauka i system szkolnictwa wyższego po-
trzebują zmian. Muszą być one przemyślane, mieć strategiczny charakter
oraz wynikać z doświadczeń zarówno naszych, jak i innych państw. Jednym
z najważniejszych postulatów musi być przywrócenie rangi nauki jako naj-
ważniejszego filaru uczelni i kryterium jej oceny. Uniwersytet Mikołaja Ko-
pernika, jeden z pięciu najlepszych uniwersytetów w Polsce, chce uczestni-
czyć w przygotowywaniu i wprowadzaniu koniecznych zmian.
Życzę Państwu ciekawych i inspirujących dyskusji oraz miłego pobytu
na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.
14
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
16
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Program skonstruowano
na podstawie eksperckich
rozwiązań i konsultacji
ze środowiskiem naukowym,
prowadzonych w czasie
narastania odczucia kryzysowej
sytuacji humanistyki
17
Narodowy Program Rozwoju Humanistyki i inne inicjatywy MNiSW
Z GENEZY I HISTORII NPRH
Z GENEZY
Program skonstruowano na podstawie eksperckich rozwiązań i konsultacji
ze środowiskiem naukowym, prowadzonych w czasie narastania odczucia
kryzysowej sytuacji humanistyki. Kontekstem tworzenia NPRH były zmiany
zachodzące w polskim systemie grantowym, w którym Komitet Badań Na-
ukowych zastąpiły dwie agencje: Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz
Narodowe Centrum Nauki. Środowisko humanistów od lat starało się wyka-
zać, że tworzony system grantowy nie do końca odpowiada specyfice badań
humanistycznych, a w szczególności uniemożliwia stabilizowanie działań
o charakterze wieloletnim, trudnym do zamknięcia w logice krótkich projek-
tów badawczych. Ponadto, część kluczowych dla humanistyki działań nie ma
ściśle naukowego charakteru – chodzi w szczególności o projekty dokumen-
tacyjne, edytorskie, słownikowe, polegające na gromadzeniu, opracowywa-
niu i udostępnianiu zbiorów informacji. Wśród powodów wskazujących na
potrzebę szczególnego potraktowania nauk humanistycznych w Polsce wy-
mieniano wielokrotne, bezprecedensowe zniszczenia dotykające polskiej
substancji kulturowej, od wojen szwedzkich w XVII wieku, poprzez rozbiory,
okres zaborów i pierwszej wielkiej wojny, po drugą wojnę światową i po-
wojenne przekształcenia społeczne, skutkiem których zagładzie uległy jed-
nostkowe i zbiorowe świadectwa życia społecznego oraz dokumenty kultu-
ry wielonarodowej Rzeczypospolitej. Dbałość o to, co uniknęło zniszczenia
jest obowiązkiem współczesnych wobec następnych pokoleń.
Doraźną motywację dla specjalnego mechanizmu wsparcia badań hu-
manistycznych stwarzało zagrożenie przerwania realizacji wieloletnich ini-
cjatyw, takich jak Słownik polszczyzny XVI wieku, Polski Słownik Biograficzny
18
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
czy Katalog zabytków sztuki w Polsce. NPRH miał stworzyć możliwość finan-
sowania działań, które jako takie nie mają charakteru badawczego (więc
nie mogą być finansowane w ramach konkursów Narodowego Centrum
Nauki), ale są istotne dla rozwoju humanistyki, takie jak edycje źródeł (wraz
z ich udostępnianiem).
Z HISTORII
Do końca 2015 r. przeprowadzono 4 edycje konkursów programu, w dwu
różnych formułach programowych opisanych w dwu komunikatach Mini-
stra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 2010 i 2015 r.
Cele NPRH zapisano w komunikatach o ustanowieniu programu jako:
• wspieranie badań dziedzictwa kulturowego, będącego składnikiem toż-
samości narodowej, oraz włączenie go w żywą kulturę narodową;
• wpieranie rozwoju młodej kadry humanistów;
• zapewnienie rozwoju polskiej innowacyjnej myśli humanistycznej;
• wspieranie badań interdyscyplinarnych, związanych z dziedziną nauk
humanistycznych;
• wprowadzanie najwybitniejszych osiągnięć polskiej humanistyki do mię-
dzynarodowego obiegu naukowego.
Realizacja NPRH znacząco przyczynia się do wspierania przedsięwzięć
tworzących podstawy prac badawczych w humanistyce, obejmujące rów-
nież badania nad dziedzictwem kulturowym. Istnienie programu umożliwia
tworzenie wysoko wyspecjalizowanych zespołów badawczych realizują-
cych przedsięwzięcia o charakterze dokumentacyjnym, edytorskim i słow-
nikowym oraz zapewnia stabilniejsze warunki pracy.
NPRH to także wiele działań, które ułatwiają integrację polskiej huma-
nistyki z humanistyką europejską i światową, a młodym naukowcom po-
magają w rozwoju kariery we współpracy z zagranicznymi ośrodkami na-
ukowymi. Nadto program upowszechnia osiągnięcia humanistyki polskiej
w świecie.
19
Narodowy Program Rozwoju Humanistyki i inne inicjatywy MNiSW
NPRH składa się z trzech modułów, przy czym zasadniczym, skupiają-
cym większość środków, jest moduł 1., związany z dziedzictwem kultury
narodowej, uzupełniany modułami: 2., przeznaczonym dla młodych huma-
nistów (w 2015 r. zastąpiony modułem badań innowacyjno-integracyjnych)
oraz 3., służącym zapewnianiu międzynarodowego oddziaływania polskiej
myśli humanistycznej. W każdym z modułów ogłaszano po dwa odrębne
zakresowo konkursy projektów (1.1; 1.2; 2.1; 2.2; 3.1; 3.2). NPRH finanso-
wany jest głównie z części 28 budżetu nauki oraz z Funduszu Nauki i Tech-
nologii Polskiej. Budżet przeznaczony na każdą edycję to ok. 80 mln zł. W
sumie w ramach czterech edycji NPRH przyznano naukowcom na badania
łącznie blisko 380 mln zł.
Na podstawie komunikatu z 2010 r. ogłoszono trzy pierwsze edycje
konkursów NPRH. Zgłoszono do nich 1969 wniosków. Do finansowania
zakwalifikowano 606 projektów, przy czym w kolejnych edycjach składano
coraz więcej wniosków. W efekcie początkowo bardzo wysoki współczyn-
nik sukcesu znacząco się zmniejszył, co nie pozostało bez wpływu na wzmo-
żenie się liczby i siły głosów krytycznych wobec założeń programu i zasad
konkursowych. Istotne różnice ilościowe uwidoczniły się nie tylko między
edycjami, lecz także między modułami i konkursami ogłaszanymi w ramach
modułów.
Najbardziej rozbudowanym był konkurs 1.1 NPRH – badawczo-doku-
mentacyjny o dość otwartej formule. W każdej edycji Programu w ramach
tego modułu składano najwięcej wniosków oraz finansowano najwięk-
szą liczbę projektów. Również średnia wartość projektu była największa.
W efekcie ogółem w trzech edycjach moduł 1.1 zagospodarował 83,1%
środków NPRH.
Drugim pod względem liczby złożonych wniosków oraz finansowa-
nych projektów był konkurs 3.1. Jednak średnie finansowanie projektu
w tym konkursie było relatywnie nieduże (w zależności od edycji od 60 do
80 tys. zł), zatem całkowity udział konkursu 3.1 w ogólnym budżecie trzech
pierwszych edycji NPRH wyniósł zaledwie 3,1%. Zdecydowanie większe
środki przeznaczono na konkurs 1.2 (11,9% budżetu), gdzie wymagana
20
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
była współpraca międzynarodowa. Tu było mniej wniosków i projektów niż
w przypadku konkursu 3.1, ale średnie nakłady na projekt były zdecydowa-
nie większe (w zależności od edycji wynosiły one od 345 do 636 tys. zł). Kon-
kursy 2.1, 2.2 oraz 3.2 miały marginalne znaczenie zarówno pod względem
liczby złożonych wniosków i finansowanych projektów, jak i środków na to
przeznaczonych (moduł 2.1: 1%, moduł 2.2: 0,3%, moduł 3.2: 0,6%). Takie
zróżnicowanie wynikało z przyjętych priorytetów (nacisk na finansowanie
kluczowych dla istoty NPRH projektów modułu 1.), odzewu środowiska na
ogłoszone konkursy (mniejsza od oczekiwanej liczba zgłoszeń młodych ba-
daczy do konkursów modułu 2.) oraz specyfiki modułu 3.1, w którym re-
alizowano relatywnie niedrogie (w porównaniu z projektami badawczymi)
projekty wydawnicze.
Różnice w kolejnych edycjach obrazują także zmianę polityki Rady NPRH
pierwszej kadencji. W szczególności chodzi o nieuruchamianie w trzeciej
edycji modułu 2.2, co związane było z małym zainteresowaniem w dwóch
pierwszych edycjach, a także zmianą otoczenia NPRH, tj. zwiększeniem
oferty finansowania prac badawczych dla młodych naukowców (w ramach
NCN, MNiSW, NCBiR).
Inna była sytuacja konkursu 3.2, nastawionego na finansowanie elektro-
nicznych wydań czasopism naukowych w językach obcych (głównie w języ-
ku angielskim). W pierwszej edycji skierowano do finansowania ponad po-
łowę złożonych wniosków (17 na 25). W kolejnej edycji mimo wzrostu liczby
złożonych wniosków (do 33) nie przyznano ani jednego grantu. Natomiast
w trzeciej edycji na 65 złożonych wniosków jedynie 2 uzyskały dofinanso-
wanie, co oznacza, że współczynnik sukcesu w tym przypadku był na bardzo
niskim poziomie: 3,1%.
21
Narodowy Program Rozwoju Humanistyki i inne inicjatywy MNiSW
Tabela 1. Podstawowe informacje o złożonych i finansowanych wnioskach
Moduł
1.1 1.2 2.1 2.2 3.1 3.2
Projekty złożone
1. edycja 283 46 11 10 107 25
2. edycja 323 58 6 16 106 33
3. edycja 554 121 47 158 65
Projekty dofinansowane
1. edycja 148 27 7 3 44 17
2. edycja 117 26 3 7 55 0
3. edycja 93 21 6 – 30 2
Współczynnik sukcesu(w %)
1. edycja 52,3 58,7 63,6 30,0 41,1 68,0
2. edycja 36,2 44,8 50,0 43,8 51,9 0,0
3. edycja 16,8 17,4 12,8 – 19,0 3,1
Suma przyznanego dofinansowania(tys. zł)
1. edycja 95 655 11 202 1 309 308 3 036 1 385
2. edycja 75 739 8 980 397 412 3 291 0
3. edycja 62 056 13 364 1 029 0 2 398 381
Średnie dofinansowanie na jeden projekt (tys. zł)
1. edycja 646 415 187 103 69 81
2. edycja 647 345 132 59 60 0**
3. edycja 667 636 172 0 80 190
„–” – konkursu nie ogłoszono, „0” – ogłoszony konkurs nie wyłonił zwycięzcówOpracowanie Departamentu Nauki MNiSW.
Największymi beneficjentami trzech pierwszych edycji NPRH były: Uni-
wersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza oraz Uniwersytet Wrocławski. Wymienione uczelnie należały
też do najaktywniejszych w składaniu wniosków do NPRH – przykłado-
wo Uniwersytet Warszawski złożył ich 204. Cztery wymienione uniwer-
sytety miały również porównywalny współczynnik sukcesu w ubieganiu
się o środki NPRH (38–43%). Znaczącymi beneficjentami NPRH były też
Polska Akademia Nauki i jej instytuty. PAN w trzech pierwszych edycjach
NPRH uzyskała finansowanie 157 projektów.
W najliczniejszych – pod względem liczby projektów – modułach 1.1 oraz
1.2 kierownikami projektów byli przede wszystkim doktorzy habilitowani
oraz profesorowie zwyczajni. W ankiecie przeprowadzonej w ramach ewalu-
acji programu 41% respondentów wskazało, że w momencie rozpoczynania
22
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
realizacji projektu finansowanego ze środków NPRH posiadali stopień
doktora habilitowanego; tytuł profesora zwyczajnego posiadało 31,8% re-
spondentów, natomiast co czwarty ankietowany posiadał stopień doktora.
W modułach 2.1 oraz 2.2 – ze względu na ich specyfikę – dominowały osoby
ze stopniem magistra. Z kolei w przypadku, nakierowanych na działalność
wydawniczą, modułów 3.1 oraz 3.2 nie zawsze pracownicy naukowi odpo-
wiedzialni byli za ich koordynację. Funkcję tę mogli pełnić także pracownicy
wsparcia administracyjnego, redaktorzy itp.
W 2014 r. nowa Rada NPRH przedstawiła Ministrowi Nauki i Szkolnic-
twa Wyższego propozycje dokonania częściowej redefinicji zasad konkur-
sowych i zakresu Programu. Na podstawie nowego komunikatu rozpisano
w 2015 r. czwartą edycję konkursów NPRH. Istotnym novum było stworze-
nie, w miejsce modułu dedykowanego młodym badaczom, modułu o na-
zwie „Rozwój”, którego konkursy miały wesprzeć działania sprzęgające
humanistykę polską z nowoczesnością, a także z ponowoczesnymi tenden-
cjami otwarcia płynnych przejść pomiędzy nauką, sztuką oraz innymi dzie-
dzinami kultury.
W czwartej edycji konkursów NPRH, w podstawowym module 1. o na-
zwie „Tradycja” z 299 zgłoszonych wniosków do konkursu 1.a i z 221 do
konkursu 1.b – postanowiono przyznać finansowanie 47 wnioskodawcom:
29 w module „Tradycja” 1.a i 18 w module „Tradycja” 1.b. Łącznie na re-
alizację zakwalifikowanych do finansowania projektów modułu „Tradycja”
przeznaczona została kwota 49 253 932 zł. W konkursach modułu „Rozwój”
2.a i 2.b NPRH zgłoszono 317 projektów. Finansowanie przyznano 53 pro-
jektom na kwotę 29 568 544 zł. Wszyscy beneficjenci otrzymali 100% ocze-
kiwanych kwot.
W kwietniu 2016 r. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Jarosław Go-
win zdecydował powierzyć powołanej przez siebie trzeciej Radzie NPRH
prowadzenie prac nad kolejną rekonstrukcją programu.
23
Narodowy Program Rozwoju Humanistyki i inne inicjatywy MNiSW
NARODOWY PROGRAM ROZWOJU HUMANISTYKI – DZIŚ I JUTRO
Od kwietnia 2016 r. wprowadzono m.in. zmiany formuł konkursowych
NPRH.
1. Przyjęto docelowy model ogłaszania konkursów w modułach „Dziedzic-
two narodowe” i „Uniwersalia” dwa razy w roku.
2. Ustalono, że konkursy w module „Dziedzictwo narodowe” ogłaszane
będą na podstawie priorytetowych obszarów badawczych, opracowa-
nych przez Radę na podstawie zgłoszeń środowiskowych. W ramach
konsultacji wpłynęło ponad 150 zgłoszeń, w których wskazano po-
nad 500 tematów kluczowych dla środowisk humanistycznych. Po raz
pierwszy Rada zebrała opinie środowiska i po ich analizie przygotowa-
ła priorytety. Rada zaproponowała obszary tematyczne nie tylko na
bieżący konkurs, lecz także na dwa konkursy zaplanowane na 2017 r.,
żeby środowisko znało kierunki działania NPRH. W każdym konkursie
w module „Dziedzictwo narodowe” będą dwa stałe, powtarzalne prio-
rytety ogólne:
• Kontynuowanie fundamentalnych prac dokumentacyjnych, słowniko-
wych i bibliograficznych,
• Kontynuowanie edycji krytycznych pism uznanych autorów
oraz dwa, wyłonione tylko dla danego konkursu, priorytety szczegóło-
we. W bieżącym konkursie są to:
• Polska myśl filozoficzna, społeczna, religijna oraz o literaturze i sztuce,
• Emigracja z ziem polskich od XVIII wieku.
Priorytety szczegółowe dla kolejnych konkursów
II konkurs:
• Polska w Europie Środkowo-Wschodniej,
• Dziedzictwo starożytności w kulturze polskiej.
24
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
III konkurs:
• Dziedzictwo kulturowe, językowe i historyczne o charakterze etnicz-
nym i regionalnym,
• Polska i Polacy wobec totalitaryzmów XX wieku.
3. W module „Uniwersalia” oprócz znanego już konkursu umożliwiające-
go przekład wartościowych polskich publikacji na języki kongresowe
(z priorytetem języka angielskiego) przygotowano całkiem nowy me-
chanizm pozwalający na włączenie najważniejszych osiągnięć humani-
styki światowej w obieg kultury narodowej (przekłady, wraz z wydaniem
krytycznym, z innych języków na język polski).
4. Wprowadzono zupełnie nowy moduł „Fundamenty”, w ramach które-
go będą finansowane projekty badawcze o szczególnym znaczeniu dla
realizacji polityki naukowej państwa, dotyczące potrzeb humanistyki
zgłaszanych przez przedstawicieli środowiska naukowego. Pierwszy
konkurs w ramach tego modułu pn. „Epoka jagiellońska i jej dziedzictwo
w I Rzeczypospolitej do 1795 roku” ogłoszono 6 października 2016 r.
z możliwością zgłaszania wniosków do 31 stycznia 2017 r.
5. W module „Dziedzictwo narodowe” przewidziano trójstopniową proce-
durę oceny wniosków – inny zespół będzie dokonywał preselekcji, inny
oceni wnioski na podstawie recenzji, natomiast merytoryczny nadzór
nad całością przebiegu konkursów będzie sprawowała Rada NPRH.
6. Wydawanie decyzji administracyjnych wnioskodawcom odrzuconym na
etapie preselekcji (brak decyzji, a zatem możliwości odwołania się, bu-
dził dotychczas wśród humanistów wiele kontrowersji).
7. Po raz pierwszy wypracowano katalog kosztów kwalifikowanych i nie-
kwalifikowanych w projektach NPRH, który został zamieszczony na stro-
nie MNiSW, oraz wskazano sposób dysponowania kosztami pośrednimi.
8. Także po raz pierwszy wprowadzono możliwość prowadzenia z wnio-
skodawcami negocjacji dotyczących wysokości środków finansowych
rekomendowanych na realizację projektów.
9. Do konkursów NPRH – w założeniu Rady – powinny trafiać takie projekty,
które z powodu ograniczeń programowych nie mogą być finansowane
25
Narodowy Program Rozwoju Humanistyki i inne inicjatywy MNiSW
przez Narodowe Centrum Nauki. Dlatego też w ramach modułu „Dzie-
dzictwo narodowe” nie będą finansowane typowe projekty badawcze,
lecz długoterminowe (min. 5-letnia perspektywa badawcza dla nowych
projektów) o charakterze dokumentacyjnym, źródłowym, edytorskim
czy słownikowym.
Konkursy obecnej edycji NPRH w modułach „Dziedzictwo narodowe”
i „Uniwersalia” ogłoszono w lipcu 2016 r. (z terminem zgłaszania wnio-
sków do 31 października 2016 r.). Wpłynęło na nie ponad 450 propozycji
badawczych.
W dotychczasowych czterech edycjach NPRH na program przeznaczo-
no blisko 380 mln zł, z czego już 260 mln zł wypłacono beneficjentom.
Przewidywany budżet obecnie ogłoszonych i trwających konkursów
NPRH to 47 mln zł, w tym 7 mln zł na konkurs modułu „Fundamenty” po-
święcony epoce jagiellońskiej.
NIE TYLKO NPRH
Doświadczenia NPRH wskazują, że niezwykle trudnym zadaniem jest ujęcie
w jednej formule programowej działań istotnych dla humanistyki. Stąd klu-
czowa obecność humanistyki także w innych programach ustanowionych
przez ministra nauki, dla którego humanistyka stanowi jeden z tematów
priorytetowych.
Humanistom dedykowany jest ustanowiony w 2015 r. program pn.
„Pomniki polskiej myśli filozoficznej, teologicznej i społecznej XX i XXI
wieku”. W warunkach konkursu projektów tego programu zapisano, że
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego podejmie decyzję o przyznaniu
środków finansowych na realizację nie więcej niż 5 projektów, w tym nie
więcej niż 3 z tej samej dziedziny nauki, na łączną kwotę nie większą niż
5 mln zł. Maksymalna wysokość dofinansowania jednego projektu wynosi
1 mln zł.
26
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Do pierwszego konkursu programu zgłoszono ponad 60 projektów,
z których 28 skierowano do oceny recenzentów. Wyniki Minister Nauki
i Szkolnictwa Wyższego ogłosił 18 października 2016 r. Zgodnie z doku-
mentacją konkursową finansowanie uzyskało 5 zespołów badawczych,
na łączną kwotę blisko 5 mln zł.
Humanistyka obecna jest także jako jeden z trzech filarów ustanowione-
go w dniu 27 czerwca 2016 r. programu „DIALOG”.
Program obejmuje dofinansowanie działań w trzech obszarach:
1) „Doskonałość naukowa”,
2) „Nauka dla innowacyjności”,
3) „Humanistyka dla rozwoju”.
Jego celem jest wsparcie działań służących budowaniu współpracy
i trwałych relacji między podmiotami działającymi w obszarze nauki a pod-
miotami działającymi w sferze społeczno-gospodarczej. Program jest ukie-
runkowany na wspieranie działań zmierzających do:
• implementacji rozwiązań prowadzących do podwyższania jakości i kon-
kurencyjności prowadzonych badań naukowych, w tym związanych
z umiędzynarodowieniem, efektywną ewaluacją podejmowanych dzia-
łań, wzmacnianiem kadry naukowo-dydaktycznej;
• pobudzenia innowacyjności oraz stworzenia mechanizmów współpracy
między nauką a gospodarką;
• wzmocnienia potencjału oraz stymulowania rozwoju nauk humanistycz-
nych i społecznych.
W pierwszym cyklu oceny projektów programu zakończonym 28 paź-
dziernika do finansowania zakwalifikowano projekty humanistyczne z bu-
dżetem blisko 3 mln zł.
27
Narodowy Program Rozwoju Humanistyki i inne inicjatywy MNiSW
PROGRAM OPERACYJNY WIEDZA EDUKACJA ROZWÓJ
Zgodnie z Umową Partnerstwa na finansowanie Programu Operacyjne-
go Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) w nowej perspektywie finansowej
2014–2020 przeznaczone jest 4,69 mld euro.
EDUKACJA FILOZOFICZNA
Edukacja filozoficzna to konkurs na projekty pozwalające na rozwój oferty
uczelni w zakresie realizacji jej służebnej roli wobec państwa (tzw. trzeciej
misji), jako forum aktywności społecznej poprzez wykorzystanie potencja-
łu dydaktycznego uczelni i zaangażowanie szkół wyższych do współpra-
cy z gimnazjami i szkołami ponadgimnazjalnymi w celu wspierania wśród
uczniów kompetencji związanych z poprawnym argumentowaniem, kry-
tycznym, samodzielnym myśleniem, logiką i heurystyką.
W ramach projektów realizowane będą wyłącznie fakultatywne zajęcia
służące wspieraniu kompetencji ogólnorozwojowych wśród uczniów gim-
nazjów i szkół ponadgimnazjalnych, jako osób objętych kursami edukacyj-
nymi w ramach realizacji trzeciej misji uczelni.
Zajęcia prowadzone będą przez kadrę dydaktyczną uczelni kształcącą
na wyróżniających się kierunkach humanistycznych. Zaangażowanie ka-
dry dydaktycznej z wysokiej jakości ośrodków kształcących na kierunkach
o profilu humanistycznym służyć będzie rozwojowi trzeciej misji uczelni
poprzez uatrakcyjnienie podstawy programowej gimnazjów i szkół ponad-
gimnazjalnych. Trzecia misja uczelni ma służyć większemu niż dotychczas
angażowaniu się instytucji akademickich w procesy rozwoju społecznego
na różnych poziomach – ekonomicznym, cywilizacyjnym, moralnym i etycz-
nym. W ramach prowadzonych zajęć swoje kompetencje podniosą również
nauczyciele, którzy mogą korzystać z doświadczeń i wiedzy kadry dydak-
tycznej uczelni.
28
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Budżet konkursu, realizowanego przez Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju to 5 mln zł.
INNOHUMAN
INNOHUMAN – konkurs pn. „Wdrożeniowe prace dyplomowe jako na-
rzędzie ułatwiające absolwentom kierunków z dziedziny nauk humani-
stycznych i społecznych wejście na rynek pracy”, został ogłoszony przez
Ministerstwo Rozwoju w ramach IV Osi Priorytetowej Programu Wiedza
Edukacja Rozwój.
Celem konkursu jest przetestowanie i włączenie do praktyki uczelni
modelowych rozwiązań, które pozwolą na łatwiejsze odnajdywanie się
absolwentów kierunków z dziedziny nauk humanistycznych i społecznych
na rynku pracy. Konkurs jest ukierunkowany na stworzenie innowacyjnych
rozwiązań prowadzących do upraktycznienia studiów humanistycznych
i wykorzystanie wiedzy teoretycznej do rozwiązania konkretnych proble-
mów. W konkursie przetestowane zostaną wdrożeniowe prace licencjac-
kie i magisterskie przy założeniu silnej współpracy studentów kierunków
z dziedziny nauk humanistycznych i społecznych z przedstawicielami in-
nych kierunków oraz z otoczeniem społeczno-gospodarczym.
O dofinansowanie mogą ubiegać się podstawowe jednostki organiza-
cyjne uczelni kształcące na kierunku z dziedziny nauk humanistycznych lub
społecznych, które posiadają co najmniej kategorię naukową A.
Alokacja na konkurs wynosi 30 mln zł.
PODSTAWOWE DANE NA TEMAT KSZTAŁCENIA ORAZ BADAŃ
NAUKOWYCH W OBSZARACH NAUK SPOŁECZNYCH I HUMANISTYCZNYCH
30
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
31
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
STUDENCI
Studenci kierunków studiów przypisanych do obszarów nauk społecznych
oraz nauk humanistycznych stanowią ponad połowę wszystkich studentów
w polskich uczelniach (odpowiednio 40% oraz 11%).
Wykres 1. Studenci według obszarów wiedzy w roku akademickim 2015/2016
Obszar nauk społecznych
40%
Obszar nauk przyrodniczych
3%
Obszar nauk technicznych 24%
Obszar nauk ścisłych3%
Obszar nauk humanistycznych
11%
Nieokreślony 2%
Obszar sztuki 2%
Obszar nauk medycznych i nauk
o zdrowiu oraz nauk o kulturze fizycznej
11%
Obszar nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych
4%
Opracowanie Wydziału Analiz i Strategii MNiSW na podstawie danych z systemu POL-on dotyczących liczby studentów kierunków studiów i poziomów kształcenia przyporządkowanych do określonych obszarów kształcenia.
32
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Zgodnie z danymi Eurostat opartymi na międzynarodowej klasyfikacji
ISCED1, struktura kształcenia na polskich uczelniach różni się od struktury
kształcenia w krajach Unii Europejskiej. Odsetek studentów ogółem (w tym
doktorantów) jest na polskich uczelniach wyższy w przypadku kierunków
pedagogicznych oraz społecznych, biznesowo-administracyjnych i praw-
nych, natomiast niższy na kierunkach humanistycznych i artystycznych.
Wykres 2. Studenci poszczególnych grup kierunków studiów w Polsce oraz średnio
w krajach Unii Europejskiej wg klasyfikacji ISCED w roku 2014 (w %)
Pedagogiczne
Humanistyczne i artystyczne
Społeczne, biznesowo- -administracyjne, prawne
Ścisłe (fizyczne i biologiczne), matematyczne, informatyczne
Inżynieryjno-techniczne, związane z produkcją
i budownictwem
Rolnicze i weterynaryjne
Medyczne i związane z opieką społeczną
Związane z usługami dla ludności
10,8
8,8
34,4
8,3
16,5
1,7
10,1
9,4
7,9
12,3
32,4
11,4
15,8
1,8
13,4
4,4
PolskaUnia Europejska
Opracowanie Wydziału Analiz i Strategii MNiSW na podstawie danych Eurostat.
1 Analizowane dane Eurostat za 2014 r. oparte są na klasyfikacji obszarów kształcenia ISCED z 1997 r. W 2013 r. została przyjęta nowa klasyfikacja, która wprowadziła modyfikację w struk-turze obszarów kształcenia, http://www.uis.unesco.org/Education/Documents/isced-fields--of-education-training-2013.pdf. Dane zbierane przez Eurostat w bieżącym roku (za rok szkol-ny/akademicki 2014/2015) będą już agregowane według nowej klasyfikacji, http://ec.europa.eu/eurostat/cache/metadata/en/educ_uoe_enr_esms.htm#unit_measure1472038978973.
33
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
Bardziej zauważalne różnice dotyczą natomiast struktury kierunków stu-
diów na poszczególnych poziomach kształcenia. W przypadku poziomu stu-
diów drugiego stopnia (dane Eurostat zaliczają tutaj także studia jednolite
magisterskie) aż 45,9% studentów polskich uczelni kształci się na kierunkach
społecznych, biznesowo-administracyjnych i prawnych, tj. o 11,7 p.p. więcej
od średniej dla krajów Unii Europejskiej.
Wykres 3. Studenci poszczególnych grup kierunków studiów prowadzących
do kwalifikacji magisterskich lub równorzędnych w Polsce i średnio w krajach Unii
Europejskiej w 2014 r. według klasyfikacji ISCED (w %)
Pedagogiczne
Humanistyczne i artystyczne
Społeczne, biznesowo- -administracyjne, prawne
Ścisłe (fizyczne i biologiczne), matematyczne, informatyczne
Inżynieryjno-techniczne, związane z produkcją
i budownictwem
Rolnicze i weterynaryjne
Medyczne i związane z opieką społeczną
Związane z usługami dla ludności
11,3
9,1
45,9
6,0
8,6
1,6
11,9
5,6
9,3
10,4
34,2
8,3
14,2
1,9
18,8
2,3
PolskaUnia Europejska
Opracowanie Wydziału Analiz i Strategii MNiSW na podstawie danych Eurostat.
34
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
KANDYDACI NA STUDIA WYŻSZE
Kierunki studiów przyporządkowane do obszarów nauk społecznych i nauk
humanistycznych są wciąż popularne wśród kandydatów na studia pierw-
szego stopnia oraz jednolite studia magisterskie. W pierwszej dziesiątce
najpopularniejszych kierunków studiów na uczelniach nadzorowanych
przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (według ogólnej liczby
zgłoszeń kandydatów na rok akademicki 2015/2016) znajduje się sześć kie-
runków przypisywanych do obszarów nauk społecznych lub nauk humani-
stycznych: prawo (2. miejsce; 22 130 kandydatów), zarządzanie (3. miejsce;
20 499), psychologia (4. miejsce; 16 799), ekonomia (6. miejsce; 15 649),
finanse i rachunkowość (8; 14 873), pedagogika (10; 13 137)2.
EKONOMICZNE LOSY ABSOLWENTÓW
18 maja 2016 r. zostały opublikowane wyniki pierwszej edycji monitoringu
karier zawodowych absolwentów (dalej „ELA” – Ekonomiczne Losy Absol-
wentów). Badanie to pozwala na przyjrzenie się sytuacji na rynku pracy ab-
solwentów, którzy ukończyli studia wyższe w 2014 r., w rok po zakończeniu
kształcenia. W ramach monitoringu szczególnie istotne są dwa wskaźniki,
uwzględniające regionalny charakter rynku pracy w Polsce:
1) Względny Wskaźnik Bezrobocia (dalej: WWB), oznaczający średni ilo-
raz ryzyka bezrobocia wśród absolwentów do stopy rejestrowanego
bezrobocia w ich powiatach zamieszkania od uzyskania dyplomu do
30.09.2015 (wynik poniżej 1,0 oznacza sytuację lepszą niż średni wynik
dla mieszkańców danego powiatu)3;
2 Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Informacja o wynikach rekrutacji na studia na rok akademicki 2015/2016 w uczelniach nadzorowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2015_12/86ce0a92bee8d1332b1a2c00f0ecf2ef.pdf
3 Średnia wyliczonych indywidualnie dla każdego absolwenta proporcji indywidualnego ryzyka bezrobocia do średniej stopy rejestrowanego bezrobocia w powiatach zamieszkania absol-wenta w okresie objętym badaniem. Ryzyko bezrobocia to średni procent miesięcy po miesią-cu uzyskania dyplomu, w których absolwenci byli zarejestrowani jako bezrobotni.
35
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
2) Względny Wskaźnik Zatrudnienia (dalej: WWZ), oznaczający średni ilo-
raz średniego miesięcznego wynagrodzenia absolwenta do średniego,
miesięcznego wynagrodzenia w jego powiecie zamieszkania w okresie
od uzyskania dyplomu do 30.09.2015 (wynik powyżej 1,0 oznacza sytu-
ację lepszą niż średni wynik dla mieszkańców danego powiatu)4.
Tabela 2. Sytuacja absolwentów studiów wyższych, którzy ukończyli studia
w 2014 r. w świetle wyników pierwszej edycji „ELA” (wskaźniki WWB, WWZ)
Obszar kształcenia
Studia pierwszego
stopnia
Studia drugiego stopnia
Jednolite studia
magisterskie
WWB WWZ WWB WWZ WWB WWZ
Obszar nauk humanistycznych 0,43 0,52 1,06 0,6 0,68 0,61
Obszar nauk medycznych i nauk o zdrowiu oraz nauk o kulturze fizycznej
0,52 0,65 0,84 0,63 0,13 0,69
Obszar nauk przyrodniczych 0,27 0,4 1,56 0,48 – –
Obszar nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych
0,56 0,59 1,35 0,65 1,88 0,45
Obszar nauk społecznych 0,62 0,6 0,91 0,72 1,29 0,58
Obszar nauk ścisłych 0,29 0,58 1,14 0,69 – –
Obszar nauk technicznych 0,43 0,7 0,85 0,86 – –
Obszar sztuki 0,45 0,44 1,2 0,52 1,21 0,42 Opracowanie Wydziału Analiz i Strategii MNiSW na podstawie wyników pierwszej edycji „ELA”, http://absolwenci.nauka.gov.pl/
Z uwagi na ograniczenia towarzyszące pierwszej edycji „ELA”, dotyczą-
cej tylko jednego rocznika absolwentów, do wyników trzeba podchodzić
z ostrożnością. Wyniki „ELA” wskazują na duże zróżnicowanie między dzie-
dzinami nauki, do których przypisywane są kierunki studiów (np. w ramach
obszaru nauk społecznych, relatywnie najlepiej radzą sobie absolwenci kie-
runków ekonomicznych), a także między kierunkami studiów oraz przede
wszystkim między poszczególnymi uczelniami kształcącymi na podobnym
4 Średnia wyliczonych indywidualnie dla każdego absolwenta proporcji średnich zarobków do średnich zarobków w powiatach zamieszkania absolwenta w okresie objętym badaniem.
36
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
kierunku studiów. Wyniki pierwszej edycji „ELA” pokazują, iż biorąc pod
uwagę poziom obszarów wiedzy, absolwenci studiów magisterskich na kie-
runkach humanistycznych i społecznych, którzy ukończyli studia w 2014 r.,
w pierwszym roku po ukończeniu kształcenia radzili sobie na rynku pracy
lepiej niż np. absolwenci studiów przyrodniczych.
UCZESTNICY STUDIÓW DOKTORANCKICH
Struktura kształcenia na studiach doktoranckich wskazuje na bardzo wyso-
ki udział uczestników studiów doktoranckich studiujących według progra-
mów przypisanych do obszarów nauk społecznych i nauk humanistycznych.
Spośród 43 417 uczestników studiów doktoranckich (stan na 31 grudnia
2015 r.), aż 53% to przedstawiciele tych dwóch obszarów wiedzy.
Wykres 4. Uczestnicy studiów doktoranckich według obszarów wiedzy w roku
akademickim 2015/2016
Opracowanie Wydziału Analiz i Strategii na podstawie danych z systemu POL-on.
Obszar nauk społecznych 28%
Obszar nauk przyrodniczych
7%
Obszar nauk technicznych
16%
Obszar nauk ścisłych
8%
Obszar nauk humanistycznych 25%
Obszar sztuki 2%
Obszar nauk medycznych
i nauk o zdrowiu oraz nauk
o kulturze fizycznej 10%
Obszar nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych
4%
37
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
Struktura kształcenia na studiach doktoranckich prowadzonych przez
polskie uczelnie i instytuty naukowe zdecydowanie odbiega od struktury
w jednostkach naukowych w krajach Unii Europejskiej, wskazując na zdecy-
dowanie większe w przypadku Polski znaczenie programów humanistycz-
nych i społecznych oraz jednocześnie zdecydowanie mniejsze znaczenie
obszarów nauk ścisłych.
Wykres 5. Uczestnicy studiów doktoranckich w Polsce i krajach Unii Europejskiej
według klasyfikacji ISCED (w %)
Pedagogiczne
Humanistyczne i artystyczne
Społeczne, biznesowo- -administracyjne, prawne
Ścisłe (fizyczne i biologiczne), matematyczne, informatyczne
Inżynieryjno-techniczne, związane z produkcją
i budownictwem
Rolnicze i weterynaryjne
Medyczne i związane z opieką społeczną
Związane z usługami dla ludności
0,0
24,2
28,9
15,0
16,6
5,0
8,6
1,7
4,5
15,2
20,6
24,6
19,1
2,7
11,8
1,3
PolskaUnia Europejska
Opracowanie Wydziału Analiz i Strategii MNiSW na podstawie danych Eurostat.
38
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
PRACOWNICY UCZELNI I INSTYTUTÓW NAUKOWYCH
Analiza struktury nauczycieli akademickich reprezentujących poszczególne
obszary wiedzy wskazuje na istotne różnice względem struktury kształcenia
studentów. Szczególnie widoczna jest bardzo duża różnica w zakresie od-
setka liczby nauczycieli akademickich reprezentujących obszar nauk społecz-
nych względem udziału studentów kształcących się na kierunkach studiów
przyporządkowanych do obszaru nauk społecznych, jak również relatywnie
duży udział nauczycieli akademickich reprezentujących nauki humanistyczne.
Nauczyciele akademiccy reprezentujący obszar nauk humanistycznych sta-
nowią 22,3% samodzielnych nauczycieli akademickich, a w przypadku nauk
społecznych – 16,5%, co stanowi minimalnie mniejszy odsetek w porówna-
niu do nauczycieli akademickich reprezentujących obszar nauk technicznych
(16,8%). Także w przypadku pracowników uczelni oraz instytutów nauko-
wych prowadzących badania naukowe przedstawiciele nauk humanistycz-
nych przeważają liczebnie nad przedstawicielami nauk społecznych. Pracow-
nicy obydwu obszarów wiedzy prowadzący badania naukowe koncentrują się
głównie w uczelniach, w których stanowią łącznie 15,6% przy jedynie 2,2%
w instytutach naukowych (instytuty naukowe PAN oraz instytuty badawcze).
UDZIAŁ JEDNOSTEK NAUKOWYCH REPREZENTUJĄCYCH OBSZARY NAUK SPOŁECZNYCH I NAUK HUMANISTYCZNYCH W PODZIALE DOTACJI NA DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWĄ JEDNOSTEK NAUKOWYCH
Jednostki naukowe reprezentujące obszary nauk społecznych i nauk huma-
nistycznych otrzymały w 2016 r. 12,1% całości kwoty przeznaczonej na tzw.
dotację statutową. Podział kwoty dotacji wynika m.in. z kosztochłonności
badań naukowych prowadzonych w ramach poszczególnych dziedzin na-
uki. Nauki społeczne i nauki humanistyczne mają największy udział w po-
dziale dotacji dla młodych naukowców (27%).
39
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
Obs
zar
wie
dzy
Liczba nauczycieli akademickich
Odsetek nauczycieli akademickich określonego obszaru
Liczba samodzielnych nauczycieli akademickich
Odsetek samodzielnych nauczycieli akademickich określonego obszaru
Udział samodzielnych nauczycieli akademickich określonego obszaru
kształcenia w grupie wszystkich samodzielnych nauczycieli akademickich
Liczba nauczycieli akademickich na podstawowym miejscu pracy
Odsetek nauczycieli akademickich na podstawowym miejscu pracy
określonego obszaru
Liczba samodzielnych nauczycieli akademickich na podstawowym miejscu
pracy
Odsetek samodzielnych nauczycieli akademickich na podstawowym miejscu
pracy określonego obszaru
Udział samodzielnych nauczycieli akademickich na podstawowym miejscu
pracy określonego obszaru wiedzy w grupie wszystkich samodzielnych
na podstawowym miejscu pracy
Ob
szar
nau
k hu
man
isty
czny
ch18
423
17,7
%66
9636
,3%
22,3
%17
589
95,5
%65
5998
,0%
22,6
%
Ob
szar
nau
k m
edyc
znyc
h i n
auk
o z
dro
wiu
ora
z na
uk
o k
ultu
rze
fizy
czne
j13
690
13,2
%42
3931
,0%
14,1
%12
207
89,2
%39
9494
,2%
13,8
%
Ob
szar
nau
k p
rzyr
od
nicz
ych
4945
4,8%
1893
38,3
%6,
3%46
4894
,0%
1798
95,0
%6,
2%
Ob
szar
nau
k ro
lnic
zych
, le
śnyc
h i w
eter
ynar
yjny
ch51
645,
0%22
0942
,8%
7,4%
5036
97,5
%21
7898
,6%
7,5%
Ob
szar
nau
k sp
ołe
czny
ch14
917
14,3
%49
3733
,1%
16,5
%14
296
95,8
%48
1797
,6%
16,6
%
Ob
szar
nau
k śc
isły
ch82
257,
9%28
4534
,6%
9,5%
7845
95,4
%27
2895
,9%
9,4%
Ob
szar
nau
k te
chni
czny
ch15
884
15,3
%50
5231
,8%
16,8
%15
203
95,7
%48
4595
,9%
16,7
%
Ob
szar
szt
uki
3517
3,4%
2094
59,5
%7,
0%33
7696
,0%
2045
97,7
%7,
1%
Nie
okr
eślo
ny19
266
18,5
%19
0,1%
0,1%
1559
681
,0%
1910
0,0%
0,1%
RA
ZEM
1040
3110
0,0%
2998
428
,8%
100,
0%95
796
92,1
%28
983
96,7
%10
0,0%
Tabe
la 3
. Nau
czyc
iele
aka
dem
iccy
w p
ols
kich
ucz
elni
ach
wed
ług
obs
zaró
w w
iedz
y (r
ok
akad
emic
kim
201
5/20
16)
Op
raco
wan
ie W
ydzi
ału
Ana
liz i
Stra
tegi
i MN
iSW
na
po
dst
awie
dan
ych
z sy
stem
u P
OL-
on.
40
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Obszar wiedzy
Liczba nauczycieli akademickich (pracowników naukowych oraz
naukowo-dydaktycznych)
Liczba pracowników naukowo-technicznych
lub inżynieryjno-technicznych
Razem
Liczba pracowników naukowych
Liczba pracowników badawczo-technicznych
lub inżynieryjno-technicznych
Razem
Liczba nauczycieli akademickich i pracowników naukowych
Liczba pracowników naukowo- -technicznych, badawczo-technicznych
lub inżynieryjno-technicznych
Razem
Ob
szar
nau
k hu
man
isty
czny
ch18
423
17,7
%66
9636
,3%
22,3
%17
589
95,5
%65
5998
,0%
Ob
szar
nau
k m
edyc
znyc
h i n
auk
o z
dro
wiu
ora
z na
uk
o k
ultu
rze
fizy
czne
j13
690
13,2
%42
3931
,0%
14,1
%12
207
89,2
%39
9494
,2%
Ob
szar
nau
k p
rzyr
od
nicz
ych
4945
4,8%
1893
38,3
%6,
3%46
4894
,0%
1798
95,0
%
Ob
szar
nau
k ro
lnic
zych
, le
śnyc
h i w
eter
ynar
yjny
ch51
645,
0%22
0942
,8%
7,4%
5036
97,5
%21
7898
,6%
Tabe
la 4
. Pra
cow
nicy
ucz
elni
i in
styt
utów
nau
kow
ych
prow
adzą
cy b
adan
ia n
auko
we
Op
raco
wan
ie W
ydzi
ału
Ana
liz i
Stra
tegi
i MN
iSW
na
po
dst
awie
dan
ych
z sy
stem
u P
OL-
on.
41
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
Obszar wiedzy
Dotacja na utrzymanie potencjału
badawczego 2016
Dotacja na młodych naukowców 2016
Dotacja na restrukturyzację
2016
Dotacja na utrzymanie SPUB
2016
Dotacja na utrzymanie SPUB informatycznych
2016
Dotacja na zapewnienie dostępu do
informacji naukowej, w tym WBN
Dotacje na działalność
statutową 2016 razem
Ob
szar
nau
k hu
man
isty
czny
ch10
5 02
5 96
011
706
320
1 03
3 80
02
064
500
119
830
580
Ob
szar
nau
k m
edyc
znyc
h i n
auk
o z
dro
wiu
ora
z na
uk
o k
ultu
rze
fizy
czne
j23
1 47
7 73
319
696
460
5 17
3 84
57
463
980
263
812
018
Ob
szar
nau
k p
rzyr
od
nicz
ych
236
466
510
11 0
99 3
100
19 2
27 3
0113
130
000
6 87
7 09
628
6 80
0 21
7
Ob
szar
nau
k ro
lnic
zych
, le
śnyc
h i w
eter
ynar
yjny
ch21
8 82
6 29
07
122
840
13 1
34 7
0025
382
401
300
000
26
4 76
6 23
1
Ob
szar
nau
k sp
ołe
czny
ch10
6 41
0 62
015
085
280
730
600
105
165
122
331
665
Ob
szar
nau
k śc
isły
ch27
9 09
0 35
015
283
820
253
835
10 8
39 5
627
500
000
147
416
463
460
384
030
Ob
szar
nau
k te
chni
czny
ch61
7 57
4 72
026
575
610
4 61
1 92
521
442
447
33 7
90 0
0069
5 13
670
4 68
9 83
8
Ob
szar
szt
uki
24 7
19 1
102
660
300
01
929
000
29 3
08 4
10
Sum
a ko
ńco
wa
1 81
9 59
1 29
310
9 22
9 94
024
938
705
88 4
54 3
5654
720
000
154
988
695
2 25
1 92
2 98
9
Ob
szar
y na
uk
hum
anis
tycz
nych
, sp
ołe
czny
ch
i art
ysty
czny
ch
236
155
690
29 4
51 9
001
764
400
4 09
8 66
50
027
1 47
0 65
5
% d
ota
cji d
la o
bsz
aru
nauk
hum
anis
tycz
nych
, sp
ołe
czny
ch
i art
ysty
czny
ch w
sto
sunk
u d
o c
ałej
kw
oty
13,0
%27
,0%
7,1%
4,6%
0,0%
0,0%
12,1
%
Tabe
la 5
. Str
uktu
ra d
ota
cji n
a dz
iała
lno
ść s
tatu
tow
ą je
dno
stek
nau
kow
ych
wed
ług
obs
zaró
w w
iedz
y
Op
raco
wan
ie D
epar
tam
entu
Nau
ki M
NiS
W.
42
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
BENEFICJENCI PROGRAMÓW I STYPENDIÓW MINISTRA DEDYKOWANYCH MŁODYM NAUKOWCOM
Przedstawiciele obszarów nauk humanistycznych i nauk społecznych sta-
nowią najliczniejszą grupę laureatów „Diamentowego Grantu”. Od począt-
ku funkcjonowania programu stanowili oni zazwyczaj ponad 1/3 stypendy-
stów, a w latach 2014–2015 uzyskali prawie połowę stypendiów.
Tabela 6. Laureaci „Diamentowego Grantu” reprezentujący nauki humanistyczne
i nauki społeczne w latach 2012–2016
Konkurs
Liczba nagrodzonych projektów z obszarów nauk humanistycznych
i społecznych
Liczba nagrodzonych
projektów
Wartość procentowa
2012 37 100 37,0
2013 28 89 31,5
2014 41 86 47,7
2015 38 78 48,7
2016 29 83 34,9 Opracowanie Departamentu Nauki MNiSW.
Przedstawiciele obydwu obszarów stanowią również prawie 1/3 laure-
atów stypendiów dla wybitnych młodych naukowców.
Wykres 6. Stypendia dla wybitnych młodych naukowców w latach 2012–2016
Opracowanie Departamentu Nauki MNiSW.
50
171
66
202
41
137
74
255
52
168
2012 20142013 2015 2016
300
250
200
150
100
50
0
Stypendyści z obszarów H+S Liczba stypendiów
43
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
W pierwszych dwóch edycjach programu „Mobilność Plus” (2011, 2013),
którego celem jest sfinansowanie młodym naukowcom udziału w bada-
niach naukowych lub pracach rozwojowych realizowanych w zagranicznych
ośrodkach naukowych, nagrodzono w 2011 r. 6 projektów przedstawicieli
nauk humanistycznych i społecznych, a w 2013 r. 8 projektów. Ich udział
wzrósł znacząco w dwóch kolejnych edycjach konkursu do 20 i 17 projek-
tów. Kolejna edycja programu „Mobilność Plus” planowana jest na 2017 r.
Tabela 7. Projekty nagrodzone w ramach programu „Mobilność Plus”
Konkurs
Liczba nagrodzonych projektów z obszarów nauk humanistycznych
i społecznych
Liczba nagrodzonych
projektów
Wartość procentowa
2011 6 58 10,3
2013 8 44 18,2
2014 20 67 29,9
2015 17 64 26,6 Opracowanie Departamentu Nauki MNiSW.
HUMANISTYCZNE I SPOŁECZNE CZASOPISMA NAUKOWE
Na rynku wydawniczym funkcjonuje obecnie około 3000 polskich czasopism na-
ukowych, z czego ok. 40% to czasopisma z obszaru nauk społecznych i obszaru
nauk humanistycznych. Dwoje badaczy – dr hab. Emanuel Kulczycki z Uniwersy-
tetu im. Adama Mickiewicza oraz Ewa A. Rozkosz, dyrektor Centrum Informacji
Naukowej w Dolnośląskiej Szkole Wyższej – podjęło się analiz krajowych czaso-
pism humanistycznych i społecznych, które można uznać za „stabilne”, tzn. zo-
stały uwzględnione w części „B” wszystkich trzech Wykazów czasopism punk-
towanych opublikowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
w latach 2012, 2013, 2015 (takie kryterium spełniło 818 czasopism). Spośród
dyscyplin w ramach obszarów nauk społecznych i nauk humanistycznych, re-
dakcje wskazywały najczęściej: ekonomię (143 wskazania), historię (128), prawo
44
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
(113), językoznawstwo (87), nauki o zarządzaniu – dziedzina nauk ekonomicz-
nych (83)5. Szczegółowy rozkład zamieszczono w poniższej tabeli.
Tabela 8. Wykaz dyscyplin w obszarach nauk humanistycznych i społecznych wraz
z liczbą czasopism, których redakcje wskazały daną dyscyplinę w ankiecie ewaluacyjnej
w 2015 r. i które były poddane ocenie w latach: 2012, 2013 i 2015. Suma czasopism
z poszczególnych dyscyplin wykazanych w tabeli jest większa niż suma czasopism w obu
obszarach, gdyż redakcje mogły wskazać do dwóch dyscyplin naukowych.
Obszar nauk humanistycznych
Dziedzina nauki Dyscyplina podstawowaLiczba
czasopism
Najczęściej współwystępująca
dyscyplina podstawowa
Dziedzina nauk humanistycznych
Archeologia 23 Historia
Bibliologia i informatologia
16 Historia
Etnologia 8 Historia
Filozofia 61Dyscyplina nauk teologicznych
Historia 128 Nauki o polityce
Historia sztuki 12 Historia
Językoznawstwo 87 Literaturoznawstwo
Kulturoznawstwo 75 Literaturoznawstwo
Literaturoznawstwo 73 Językoznawstwo
Nauki o rodzinie 11Dyscyplina nauk teologicznych
Nauki o sztuce 11 Historia sztuki
Nauki o zarządzaniu – dziedzina nauk humanistycznych
23Nauki o zarządzaniu – dziedzina nauk ekonomicznych
Religioznawstwo 9Dyscyplina nauk teologicznych
Dziedzina nauk teologicznych
Dyscyplina nauk teologicznych
47 Historia
5 E.A. Rozkosz, E. Kulczycki, (2016). Polskie czasopisma z nauk humanistycznych i nauk społecznych w liczbach (Raport Scientometrics PRG nr 2), Scientometrics PRG, Poznań 2016, DOI: 10.6084/m9.figshare.3840957
45
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
Obszar nauk społecznych
Dziedzina nauki Dyscyplina podstawowaLiczba
czasopism
Najczęściej współwystępująca
dyscyplina podstawowa
Dziedzina nauk społecznych
Nauki o bezpieczeństwie 33 Nauki o polityce
Nauki o obronności 9Nauki o bezpieczeństwie
Nauki o mediach 15Nauki o poznaniu i komunikacji społecznej
Nauki o polityce 69 Historia
Nauki o polityce publicznej 27 Nauki o polityce
Nauki o poznaniu i komunikacji społecznej
25 Językoznawstwo
Pedagogika 56 Socjologia
Psychologia 35 Medycyna
Socjologia 56 Pedagogika
Dziedzina nauk ekonomicznych
Ekonomia 143
Finanse; Nauki o zarządzaniu – dziedzina nauk ekonomicznych
Finanse 43 Ekonomia
Nauki o zarządzaniu – dziedzina nauk ekonomicznych
83 Ekonomia
Towaroznawstwo 2 Inżynieria produkcji
Dziedzina nauk prawnych
Nauki o administracji 19 Prawo
Prawo 113Ekonomia, Nauki o administracji
Prawo kanoniczne 8 Prawo
Źródło: E.A. Rozkosz, E. Kulczycki, (2016). Polskie czasopisma z nauk humanistycznych i nauk społecznych w liczbach (Raport Scientometrics PRG nr 2), Scientometrics PRG, Poznań 2016, DOI: 10.6084/m9.figshare.3840957
Analiza oceny czasopism w części „B” wskazuje, iż krajowe czasopisma
humanistyczne i społeczne uzyskują podobne wyniki punktowe co krajowe
czasopisma z tzw. nauk twardych.
46
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Wykres 7. Odsetek czasopism z Wykazu czasopism punktowanych z 2015 r.
z określoną liczbą punktów w poszczególnych obszarach wiedzy
14
12
10
8
6
4
2
0
Nauki techniczne, ścisłe, medyczne, przyrodniczeNauki społeczneNauki humanistyczne
1 53 7 92 64 8
Liczba punktów
Od
sete
k cz
aso
pis
m
10 12 1411 13 15
Źródło: E. Kulczycki, E.A. Rozkosz, A. Drabek, (2016). Ocena ekspercka jako trzeci wymiar ewaluacji krajowych czasopism naukowych, „Nauka” 2016, 1, 107–142.
Jednym z kluczowych warunków międzynarodowej widoczności do-
robku naukowego jest publikowanie wyników badań w czasopismach in-
deksowanych w międzynarodowych bazach czasopism. Liczba czasopism
znajdujących się w bazie SCOPUS, prowadzonej przez konsorcjum Elsevier,
wynosi 35,4 tys. Na liście indeksowanych jest 470 czasopism wydawanych
w Polsce (w tym 309 czynnych)6, z czego 63 to periodyki humanistyczne
i społeczne. Social Science Citation Index (prowadzony do niedawna
przez Thomson Reuters, a obecnie w ramach marki Clarivate Analytics),
uwzględniany w kryteriach tzw. rankingu szanghajskiego (ranking uczelni),
6 Por. https://www.scopus.com/redirect.uri?url=http://www.elsevier.com/__data/assets/excel_doc/0015/91122/title_list.xlsx&origin=sbrowse&zone=TitleList&category=TitleListLink
47
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
indeksuje 3,2 tys. czasopism, w tym 7 wydawanych w Polsce7. Natomiast
w nie mniej prestiżowej bazie Arts & Humanities Citation Index uwzględ-
nionych jest 6 polskich czasopism naukowych.
UCZESTNICTWO POLSKICH PODMIOTÓW REPREZENTUJĄCYCH OBSZARY NAUK SPOŁECZNYCH I HUMANISTYCZNYCH W PROGRAMIE RAMOWYM HORYZONT 2020 (opracowanie przygotowane przez Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej)
Nauki społeczne i humanistyczne (SSH) stanowią integralną część Progra-
mu Ramowego Horyzont 2020. W porównaniu do 7. Programu Ramowe-
go, nie są już oddzielnym obszarem tematycznym, jednakże z uwagi na
dużą liczbę dyscyplin (np. socjologia, ekonomia, nauki polityczne, prawo,
etyka i inne) wpisujących się w SSH, stanowią nieodzowny element wielu
obszarów tematycznych H2020.
W dotychczas rozstrzygniętych konkursach Programu Ramowego Ho-
ryzont 2020 otwartych było 414 tematów, oznaczonych jako zawierające
w sobie tematykę SSH (tzw. SSH-flagged topics). Najwięcej konkursów
z tematyką SSH otwartych było w obszarach Działania Marii Skłodowskiej
– Curie oraz Europejska infrastruktura badawcza, w tym e-infrastruktury.
7 por. http://ip-science.thomsonreuters.com/cgi-bin/jrnlst/jlresults.cgi
48
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Wyk
res
8. P
olsk
ie u
czes
tnic
two
w p
roje
ktac
h i d
ofina
nsow
anie
w H
2020
– o
bsza
ry t
emat
yczn
e, w
któ
rych
wys
tępu
je t
emat
yka
hum
anis
tycz
na
€ 30
000
000
€ 25
000
000
€ 20
000
000
€ 15
000
000
€ 10
000
000
€ 5
000
000
€ 0
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Do
fina
nso
wan
ie K
om
isji
Euro
pej
skie
jLi
czb
a uc
zest
nict
w w
pro
jekt
ach
do
fina
nso
wan
ych
MSCA
SECURITY
ENERGY
FET
GENDEREQ
FOOD
CAREER
ENV
ERA chairs
INEGSOC
INFRA
TWINING
TPT
ADVMAT
GOV
SOCIETY
ICT
BIOTECH
HEALTH
NMP
Space
27 410 767 €85
3 786 465 € 8
7 277 924 €46
1 430 533 € 6
2 931 261 € 21
4 938 107 € 2
5 114 200 € 31
1 888 200 € 5
3 667 743 € 15
297 455 € 1
312 370 € 1
5 045 877 €42
2 195 750 € 6
3 026 175 € 17
132 500 € 2
75 625 € 1
3 519 025 € 24
243 000 € 3
1 064 045 € 8
143 750 € 1
135 300 € 1
Op
raco
wan
ie K
PK
na
po
dst
awie
dan
ych
z b
azy
E-C
OR
DA
.
49
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
Wyk
res
9. U
czes
tnic
two
UE2
8 w
H20
20 w
tem
atac
h hu
man
isty
czny
ch –
rea
lizow
ane
proj
ekty
i ko
ordy
nacj
e326 podmiotów z Polski bierze udział w realizacji 249 projektów. Z tych
249 projektów 34 koordynowane są przez polskie zespoły.35
00
3000
2500
2000
1500
1000 50
0 0
Wielka Brytania
IrlandiaFinlandia
Belgia
Rumunia
Chorwacja
Luksemburg
WłochyHiszpania
Czechy
Szwecja
Bułgaria
Malta
Niemcy
Polska
Grecja
Słowenia
Łotwa
HolandiaFrancja
Węgry
Słowacja
PortugaliaAustriaDania
Cypr
Litwa
Estonia
Licz
ba
ucze
stni
ctw
w p
roje
ktac
h d
ofi
nans
ow
anyc
hLi
czb
a ko
ord
ynac
ji
32634
50
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Wyk
res
10. D
ofina
nsow
anie
Kom
isji
Euro
pejs
kiej
dla
ucz
estn
ictw
w p
roje
ktac
h i k
oord
ynac
ja d
la U
E28
w H
2020
w
tem
atac
h hu
man
isty
czny
ch
1 20
0 00
0 00
0 €
1 00
0 00
0 00
0 €
800
000
000
€
600
000
000
€
400
000
000
€
200
000
000
€
0 €
Wielka Brytania
IrlandiaFinlandia
Belgia
Rumunia
Chorwacja
Luksemburg
WłochyHiszpania
Czechy
Szwecja
Bułgaria
Malta
Niemcy
Polska
Grecja
Słowenia
Łotwa
HolandiaFrancja
Węgry
Słowacja
PortugaliaAustriaDania
Cypr
Litwa
Estonia
Do
fina
nso
wan
ie K
ED
ofi
nans
ow
anie
KE
koo
rdyn
acje
74 636 070,41 €24 300 430,47 €
51
Podstawowe dane na temat kształcenia oraz badań naukowych w obszarach nauk społecznych i humanistycznych
Spośród wszystkich krajów UE13 Polska znajduje się na wiodącej pozy-
cji, zarówno pod względem liczby uczestnictw, jak i koordynacji oraz dofi-
nansowania otrzymanego na ich realizację.
Projekty realizowane i koordynowane są głównie przez przedstawicie-
li szkół wyższych oraz instytutów badawczych. Spowodowane jest to fak-
tem, że prace badawcze z obszaru SSH prowadzone są przede wszystkim
w ośrodkach akademickich i naukowych. Aktywnie uczestniczą w projek-
tach również przedstawiciele MŚP i dużego przemysłu.
Wykres 11. Polskie uczestnictwo w projektach i koordynacje w H2020 wg typu
organizacji – tematy humanistyczne
Liczba uczestnictw w projektach dofinansowanych Liczba koordynacji
HES REC PRC PUB OTH
160
120
80
40
0
140
94
4725 2024
91
Wykres 12. Polskie dofinansowanie KE dla uczestnictw w projektach i koordynacji
w H2020 wg typu organizacji – tematy humanistyczne
Dofinansowanie KE Dofinansowanie KE koordynacje
40 000 000 €
30 000 000 €
20 000 000 €
10 000 000 €
0 €
11 0
54 9
85,9
2 €
7 40
4 44
4,55
€
5 84
1 00
0,00
€
34 7
92 0
28,8
7 €
21 0
28 7
97,4
2 €
8 77
2 62
6,60
€
8 08
0 29
9,02
€
1 96
2 31
8,50
€
HES REC PRCPUB OTH
52
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
W aktualnie otwartych oraz planowanych do otwarcia konkursach Pro-
gramu Prac 2016–2017 znajdzie się 141 tematów oznaczonych jako zawie-
rające komponent SSH. Ich aktualną listę można znaleźć na stronie Partici-
pant Portal8.
8 https://ec.europa.eu/research/participants/portal/desktop/en/opportunities/h2020/ftags/ssh.html#c,topics=flags/s/SSH/1/1/0/default-group&callStatus/t/Forthcoming/1/1/0/defaul-t-group&callStatus/t/Open/1/1/0/default-group&callStatus/t/Closed/0/1/0/default-group&+-callStatus/asc
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
55
Narodowe Centrum Nauki a finansowanie humanistyki
Narodowe Centrum Nauki (NCN) jest agencją wykonawczą, która finansu-
je badania podstawowe prowadzone w polskich jednostkach naukowych.
Badania podstawowe to prace eksperymentalne lub teoretyczne podej-
mowane w celu zdobycia nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwo-
walnych faktów. Humanistyka w zdecydowanej większości obejmuje prace
badawcze w obrębie nauk podstawowych, dlatego jednym z głównych źró-
deł finansowania projektów z tego zakresu w Polsce jest NCN.
Centrum regularnie ogłasza konkursy na projekty badawcze, stypendia
i staże badawcze. Każdy badacz, niezależnie od wieku, posiadanego do-
świadczenia lub stopnia czy tytułu naukowego oraz uprawianej dyscypli-
ny znajdzie w ofercie NCN konkurs dla siebie. Humaniści mogą starać się
o finansowanie we wszystkich stałych konkursach NCN oraz w konkursach
międzynarodowych ogłaszanych w ramach konsorcjów. W ofercie konkur-
sowej znajduje się obecnie 11 typów konkursów skierowanych do osób
na różnych etapach kariery naukowej.
56
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
OPUS – konkurs na projekty badawcze, w tym finansowanie zaku-pu lub wytworzenia aparatury naukowo-badawczej niezbędnej do realizacji tych projektów.
PRELUDIUM – konkurs na projekty badawcze realizowane przez osoby rozpoczynające karierę naukową nieposiadające stopnia na-ukowego doktora.
SONATA – konkurs na projekty badawcze realizowane przez oso-by rozpoczynające karierę naukową posiadające stopień naukowy doktora.
SONATA BIS – konkurs na projekty badawcze mające na celu powo-łanie nowego zespołu naukowego, realizowane przez osoby posia-dające stopień naukowy lub tytuł naukowy, które uzyskały stopień naukowy doktora w okresie od 2 do 12 lat przed rokiem wystąpie-nia z wnioskiem.
HARMONIA – konkurs na projekty badawcze realizowane w ra-mach współpracy międzynarodowej.
MAESTRO – konkurs dla doświadczonych naukowców na projekty badawcze mające na celu realizację pionierskich badań naukowych, w tym interdyscyplinarnych, ważnych dla rozwoju nauki, wykracza-jących poza dotychczasowy stan wiedzy, których efektem mogą być odkrycia naukowe.
SYMFONIA – na międzydziedzinowe projekty badawcze realizo-wane przez wybitnych naukowców, których badania wyróżniają się najwyższą jakością, odważnym przekraczaniem granic pomiędzy różnymi dziedzinami nauki, przyczyniając się do tworzenia nowych wartości i otwierania nowych perspektyw w nauce.
ETIUDA – konkurs na stypendia doktorskie.
FUGA – konkurs na krajowe staże po uzyskaniu stopnia naukowego doktora.
57
Narodowe Centrum Nauki a finansowanie humanistyki
POLONEZ – konkurs dla naukowców przyjeżdżających z zagranicy.
BEETHOVEN – konkurs na polsko-niemieckie projekty badawcze z zakresu nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce oraz wy-branych dyscyplin nauk ścisłych i technicznych, realizowane przez zespoły polsko-niemieckie.
Wkrótce uruchomione zostaną też trzy nowe konkursy:
UWERTURA – konkurs na staże w zagranicznych zespołach naukowych re-alizujących granty ERC.
SONATINA – konkurs na projekty badawcze realizowane przez osoby posia-dające stopień naukowy doktora uzyskany do 3 lat przed rokiem wystąpie-nia z wnioskiem.
MINIATURA – konkurs na pojedyncze działania naukowe służące realizacji badań podstawowych.
58
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
HUMANIŚCI W KONKURSACH NCN
Wysoki poziom realizowanych projektów zapewnia dwuetapowa, środowi-
skowa procedura oceny wniosków, w której pod uwagę brana jest zarówno
wartość pomysłu badawczego, jak i dorobek wykonawcy. Centrum monito-
ruje również przebieg finansowanych badań: przyjmuje i weryfikuje rapor-
ty roczne z projektów oraz przeprowadza kontrole w siedzibie jednostek
realizujących badania.
W latach 2011–20169 w ramach nauk humanistycznych, społecznych
i o sztuce do Narodowego Centrum Nauki wpłynęło prawie 18 tys. wnio-
sków, z czego ponad 3,5 tys. uzyskało finansowanie na łączną kwotę niemal
785 mln zł. Liczbowy wskaźnik sukcesu wyniósł aż 20% – tyle samo, co w na-
ukach o życiu i tylko dwa punkty procentowe mniej niż w naukach ścisłych
i technicznych.
Tabela 9. Liczba wniosków złożonych i zakwalifikowanych, wysokość przyznanego
finansowania oraz liczbowy wskaźnik sukcesu w naukach humanistycznych,
społecznych i o sztuce w latach 2011–2016
Grupa naukLiczba
wniosków złożonych
Liczba wniosków zakwalifikowanych
Wysokość przyznanego finansowania
[zł]
Liczbowy wskaźnik sukcesu
SYMFONIA* 199 23 119 672 058 12%
HS 17 982 3 527 784 482 971 20%
ST 22 091 4 820 2 196 035 023 22%
NZ 18 208 3 611 1 832 836 555 20%
Ogółem 58 480 11 981 4 933 026 607 20% *SYMFONIA jest konkursem międzydziedzinowym, dlatego dane dot. tego konkursu podawane są osobno.
9 Dane z 2016 r. obejmują jedynie konkursy rozstrzygnięte do 1.11.2016 r.
59
Narodowe Centrum Nauki a finansowanie humanistyki
Wykres 13. Liczba wniosków złożonych i zakwalifikowanych w trzech grupach nauk
oraz w konkursie SYMFONIA
Liczba wniosków złożonych Liczba wniosków zakwalifikowanych
SYMFONIA* HS ST NZ
25 000
20 000
15 000
10 000
5000
0
*SYMFONIA jest konkursem międzydziedzinowym, dlatego dane dot. tego konkursu podawane są osobno.
Tabela 10. Liczba wniosków złożonych i zakwalifikowanych, wysokość przyznanego
finansowania oraz liczbowy wskaźnik sukcesu w naukach humanistycznych,
społecznych i o sztuce w latach 2011–2016 w podziale na poszczególne typy
konkursów
Konkurs*Liczba
wniosków złożonych
Liczba wniosków zakwalifikowanych
Wysokość przyznanego finansowania
[zł]
Liczbowy wskaźnik sukcesu
OPUS 7 423 1 552 356 482 289 21%
PRELUDIUM 4 925 940 72 618 274 19%
SONATA 2 897 523 96 829 107 18%
SONATA BIS 597 85 65 449 860 14%
ETIUDA 490 140 11 512 268 29%
FUGA 658 136 56 984 212 21%
HARMONIA 468 94 45 507 859 20%
MAESTRO 290 29 61 481 586 10%
POLONEZ 138 11 7 180 303 8%
BEETHOVEN 96 17 10 437 213 18% * Dane obejmują konkursy rozstrzygnięte w latach 2011–2016. Dane z 2016 r. obejmują jedynie konkursy
rozstrzygnięte do 1.11.2016 r.
60
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
W dziesięciu rozstrzygniętych do tej pory edycjach konkursu OPUS zło-
żono łącznie prawie 7,5 tys. wniosków z zakresu nauk humanistycznych,
społecznych i o sztuce, z czego do finansowania zostało zakwalifikowa-
nych ponad 1,5 tys. Liczbowy wskaźnik sukcesu wyniósł 21%. W konkursie
OPUS realizowane są badania warte w sumie ponad 350 mln zł. W konkur-
sie PRELUDIUM wpłynęło prawie 5 tys. wniosków złożonych przez humani-
stów nieposiadających jeszcze stopnia naukowego doktora; 940 spośród
nich otrzymało finansowanie na łączną kwotę ponad 72,5 mln zł. Liczbowy
wskaźnik sukcesu wyniósł w PRELUDIUM 19%. SONATA i SONATA BIS to
konkursy skierowane do naukowców posiadających stopień doktora i roz-
poczynających swoją karierę naukową. W pierwszym z nich humaniści zło-
żyli prawie 3 tys. wniosków, spośród których 523 zostały skierowane do
finansowania. W sumie w tym konkursie rozdysponowano niemal 100 mln
zł. W konkursie SONATA BIS wpłynęło prawie 600 wniosków, a 85 otrzyma-
ło finansowanie na łączną kwotę prawie 56,5 mln zł. W konkursie ETIUDA
o stypendia doktorskie starało się prawie 460 osób, z czego 140 dosta-
ło wsparcie. Na stypendia w grupie nauk humanistycznych, społecznych
i o sztuce przeznaczono łącznie ponad 11,5 mln zł. Humaniści ze stop-
niem doktora mogli ubiegać się o sfinansowanie stażu podoktorskiego.
Do Centrum wpłynęło 658 wniosków, a staże zrealizowało 136 osób. Na
realizację staży przyznano prawie 57 mln zł. Dwa najbardziej prestiżowe
konkursy w ofercie NCN, MAESTRO i HARMONIA, również cieszą się dużym
zainteresowaniem wśród humanistów. W HARMONII wpłynęło 468 wnio-
sków, z czego do finansowania skierowano 94. Łącznie w tym konkursie
rozdysponowano ponad 45,5 mln zł. Konkurs MAESTRO dla najbardziej do-
świadczonych badaczy przyciągnął 290 naukowców prowadzących badania
w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce. Spośród złożo-
nych wniosków 10% zostało zakwalifikowanych do finansowania. Badania
realizowane w konkursie MAESTRO są warte łącznie prawie 61,5 mln zł.
W konkursie POLONEZ 1 humaniści złożyli 138 wniosków, a 11 projektów
zostało przekazanych do finansowania. Łączna wartość zakwalifikowanych
projektów to ponad 7 mln zł. Pierwsza edycja konkursu BEETHOVEN obej-
61
Narodowe Centrum Nauki a finansowanie humanistyki
mowała swoim zakresem jedynie nauki humanistyczne, społeczne i o sztu-
ce. Wnioski złożyło 96 polsko-niemieckich zespołów badawczych, z czego
17 otrzymało finansowanie na łączną kwotę niemal 10,5 mln zł.
BENEFICJENCI W NAUKACH HUMANISTYCZNYCH, SPOŁECZNYCH I O SZTUCE
W klasyfikacji obejmującej lata 2011–2016 wśród uczelni wyższych na
pierwszym miejscu uplasował się Uniwersytet Warszawski, prowadzący za-
równo pod względem liczby zakwalifikowanych wniosków (632), jak i wyso-
kości przyznanego finansowania (prawie 152 mln zł). Drugą pozycję zajmu-
je Uniwersytet Jagielloński z 438 wnioskami przyjętymi do finansowania
na łączną kwotę ponad 106 mln zł. Pierwszą trójkę zamyka Uniwersytet im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu, który uzyskał finansowanie dla 290 wnio-
sków na łączną kwotę ponad 65 mln zł. Pełne zestawienie 10 najlepszych
uczelni wyższych w grupie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce
w latach 2011–2016 zaprezentowano w tabeli 11.
Wśród jednostek naukowych Polskiej Akademii Nauk pierwsze miejsce
zajął Instytut Archeologii i Etnologii PAN z 52 wnioskami na ponad 19 mln
zł. Kolejne miejsce przypadło w udziale Instytutowi Filozofii i Socjologii PAN
(49 zakwalifikowanych wniosków na kwotę ponad 16 mln zł). Pierwszą trój-
kę zamyka Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN (41 wniosków
na łączą kwotę ponad 7,5 mln zł).
Spośród instytutów badawczych najlepszy pod względem liczby wnio-
sków zakwalifikowanych do finansowania okazał się Instytut Badań Ryn-
ku, Konsumpcji i Koniunktur, który zdobył finansowanie dla 11 wniosków
na kwotę niemal 1,9 mln zł. Instytut Pracy i Spraw Socjalnych otrzymał
finansowanie dla 10 wniosków w wysokości ponad 2,2 mln zł, zaś trzeci
w kolejności Instytut Zachodni – Instytut Naukowo-Badawczy im. Zygmun-
ta Wojciechowskiego uzyskał finansowanie dla 7 wniosków na łączną kwo-
tę ponad 1,5 mln zł.
62
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Pozycja w rankingu
Jednostka naukowaLiczba wniosków
zakwalifikowanych*
Wysokość przyznanego finansowania
[zł]**
1 Uniwersytet Warszawski 632 151 841 773
2 Uniwersytet Jagielloński 438 106 224 314
3Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
290 65 482 547
4 Uniwersytet Łódzki 148 29 147 363
5 Uniwersytet Wrocławski 145 37 810 981
6Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
106 16 643 979
7Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
102 20 845 924
8SWPS Uniwersytet Humanistyczno-społeczny w Warszawie
93 31 891 815
9Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
75 19 126 252
10Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
69 10 989 274
10 Uniwersytet Gdański 69 13 403 078 * Dane z 2016 r. obejmują jedynie konkursy rozstrzygnięte do 1.11.2016 r., a więc HARMONIA 7, MAESTRO 7, SONATA BIS 5, OPUS 10, PRELUDIUM 10, SONATA 10, POLONEZ 1, FUGA 5, ETIUDA 4, SYMFONIA 4.** Zakres danych: regularne konkursy NCN, w tym konkursy międzynarodowe ogłaszane w kolejnych edycjach (OPUS, PRELUDIUM, SONATA, HARMONIA, MAESTRO, SONATA BIS, FUGA, ETIUDA, SYMFONIA, POLONEZ, BEETHOVEN).
Tabela 11. 10 najlepszych uczelni wyższych w grupie nauk humanistycznych,
społecznych i o sztuce w latach 2011–2016* w konkursach NCN
63
Narodowe Centrum Nauki a finansowanie humanistyki
Pozycja w rankingu
Jednostka naukowaLiczba wniosków
zakwalifikowanych*
Wysokość przyznanego finansowania
[zł]*
1Instytut Archeologii i Etnologii PAN
52 19 074 257
2Instytut Filozofii i Socjologii PAN
49 16 151 355
3Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN
41 7 656 001
4Instytut Badań Literackich PAN
35 7 133 522
5Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN
28 13 891 660
6 Instytut Psychologii PAN 26 8 598 031
7Instytut Studiów Politycznych PAN
24 5 658 568
8
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN
24 6 337 044
9 Instytut Nauk Prawnych PAN 22 2 829 166
10Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
17 2 793 597
* Dane z 2016 r. obejmują jedynie konkursy rozstrzygnięte do 1.11.2016 r., a więc HARMONIA 7, MAESTRO 7, SONATA BIS 5, OPUS 10, PRELUDIUM 10, SONATA 10, POLONEZ 1, FUGA 5, ETIUDA 4, SYMFONIA 4.** Zakres danych: regularne konkursy NCN, w tym konkursy międzynarodowe ogłaszane w kolejnych edycjach (OPUS, PRELUDIUM, SONATA, HARMONIA, MAESTRO, SONATA BIS, FUGA, ETIUDA, SYMFONIA, POLONEZ, BEETHOVEN).
Tabela12. 10 najlepszych jednostek naukowych Polskiej Akademii Nauk w grupie
nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce w latach 2011–2016* w konkursach
NCN
64
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Pozycja w rankingu
Jednostka naukowaLiczba wniosków
zakwalifikowanych*
Wysokość przyznanego finansowania
[zł]*
1Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur
11 1 888 572
2Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
10 2 249 980
3
Instytut Zachodni – Instytut Naukowo- -Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego
7 1 550 189
4 Instytut Badań Edukacyjnych 4 708 213
5 Instytut Rozwoju 4 1 709 158
6 Instytut Rozwoju Miast 3 520 486
7Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu
2 570 482
8Instytut Psychiatrii i Neurologii
2 480 800
9Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
1 107 150
10Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
1 364 532
11Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki
1 264 750
12
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy
1 50 000
13Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego – Sosnowiec
1 23 000
14
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
1 96 200
Tabela 13. 10 najlepszych instytutów badawczych w grupie nauk humanistycznych,
społecznych i o sztuce w latach 2011–2016* w konkursach NCN
65
Narodowe Centrum Nauki a finansowanie humanistyki
15Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy
1 134 175
16 Instytut Matki i Dziecka 1 265 900
17Instytut Europy Środkowo- -Wschodniej
1 1 510 000
18Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego
1 116 000
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA W NAUKACH HUMANISTYCZNYCH
Jednym z priorytetów Narodowego Centrum Nauki jest wspieranie badań
prowadzonych przez polskich naukowców we współpracy z partnerami
z zagranicy. Aby umożliwić polskim badaczom wymianę myśli naukowej
oraz zachęcić ich do realizowania projektów wraz z zagranicznymi uczo-
nymi, NCN uczestniczy w pracach konsorcjów typu ERA-NET oraz tzw.
Inicjatywach Wspólnego Programowania (Joint Programming Initiatives
– JPI). Sieci typu ERA-NET oraz JPI, złożone z agencji finansujących bada-
nia naukowe w Europie, organizują konkursy na międzynarodowe projekty
badawcze realizowane wspólnie przez zespoły naukowców z co najmniej
trzech krajów należących do sieci.
HERA (Humanities in the European Research Area) to sieć europejskich in-
stytucji partnerskich wspierających badania naukowe z dziedziny humani-
styki. Od 2009 r. konsorcjum realizuje program, którego misją jest inicjowa-
nie współpracy naukowców z różnych europejskich ośrodków badawczych
oraz zwrócenie uwagi na społeczne, kulturowe oraz polityczne wyzwania
współczesnej Europy.
NORFACE (New Opportunities for Research Funding Agency Co-operation
in Europe) jest siecią typu ERA-NET wspierającą badania w obszarze nauk
66
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
społecznych przez finansowanie międzynarodowych projektów badaw-
czych oraz organizację seminariów i konferencji.
ERA-NET Smart Urban Futures (ENSUF) jest inicjatywą sieci JPI Urban
Europe, zrzeszającą 25 organizacji z 18 krajów europejskich, której celem
jest finansowanie międzynarodowych, interdyscyplinarnych projektów ba-
dawczych odpowiadających na wyzwania współczesnych miast i obszarów
zurbanizowanych. Sieć wspiera badania angażujące naukowców, a także
przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, organizacji pozarządo-
wych, gmin, władz miejskich, przedsiębiorstw użyteczności publicznej itd.
NCN przystąpiło do ENSUF w 2015 r., włączając się w organizację konkur-
su ERA-NET Smart Urban Futures na międzynarodowe projekty badawcze,
współfinansowanego ze środków Horyzontu 2020.
68
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Większość nauczycieli i wykładowców doświadcza w trakcie swojej pracy
dydaktycznej sytuacji, w których część ich podopiecznych, biorąc udział
w zajęciach lub przygotowując się do nich samodzielnie – opanowuje je-
dynie fragment wiedzy dotyczący omawianego zagadnienia, nie rozumie-
jąc jego istoty. Uczeń sięgający po podręcznik czy student czytający tekst
przed ćwiczeniami, pomimo dobrych chęci, bardzo często ogranicza się tyl-
ko do zapoznania z podstawowymi faktami i informacjami. Młodzież czyta
bez zrozumienia, nie wgłębiając się w istotę problemu, którego sprawa do-
tyczy. Ten niepokojący mechanizm obserwujemy szczególnie często w na-
ukach humanistycznych, w których znana studentom zasada „z.z.z. – zakuć,
zdać, zapomnieć” urasta niekiedy do poziomu dogmatu.
Chęć przeciwdziałania temu negatywnemu zjawisku jest jednym z po-
wodów, dla których Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji zdecydowała się
bliżej przyjrzeć debatom oksfordzkim. Są one doskonałym narzędziem
dydaktycznym, które w rękach przeszkolonego pedagoga może stanowić
niezwykle skuteczny środek do walki z mechanizmem powierzchownej
i wybiórczej nauki. Członkowie zespołów biorących udział w debacie oks-
fordzkiej są w sposób strukturalny zmuszeni do wnikliwego zrozumienia
istoty sporu. Dzieje się tak, ponieważ każda drużyna przygotowuje się do
pojedynku nie wiedząc, czy będzie bronić, czy atakować daną tezę. Ta nie-
pewność zajmowanej strony wymusza na uczestnikach zrozumienie ar-
gumentów i przygotowanie się do ich prezentacji lub zbijania. Dzięki tej
metodzie przemawiający lepiej rozumieją spór, a publiczność może poznać
najważniejsze argumenty dotyczące obu stron omawianego problemu.
Praktyki wypracowane przez organizacje pozarządowe wykorzystujące
debaty oksfordzkie jako narzędzie dydaktyczne pokazują, że niemal każdy
temat jesteśmy w stanie zamienić na tezę, nad którą da się toczyć polemi-
kę. Warto zaznaczyć, że udział w takich dyskusjach, poza bezpośrednią war-
tością edukacyjną w postaci wzrostu poziomu wiedzy na temat przedmiotu
sporu, rozwija w sposób pośredni wiele innych ważnych umiejętności.
Podczas II spotkania programowego Narodowego Kongresu Nauki, od-
bywającego się w gościnnych murach Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
69
Zrozumieć istotę sporów. Debaty oksfordzkie podczas Narodowego Kongresu Nauki
w Toruniu, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji we współpracy z organiza-
torami I Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich przeprowadzi
warsztat z pokazową debatą oksfordzką. Będzie to pierwsza taka dyskusja
w ramach Narodowego Kongresu Nauki. Naszym celem jest nie tylko zapo-
znanie uczestników kongresu z ideą debat, lecz także odbycie rzeczowego
dyskursu nad jednym z problemów stojących przed polską humanistyką.
Teza naszej debaty: „Postęp technologiczny, który nie idzie w parze z re-
fleksją humanistyczną, to większe zagrożenie niż szansa”, doskonale wpi-
suje się w ramy programowe Kongresu, a sama dyskusja może dostarczyć
środowisku akademickiemu wielu nowych punktów widzenia na ten temat.
FRSE jako instytucja zajmuje się badaniem, tworzeniem i implementa-
cją kompleksowych rozwiązań rozwijających nasz system edukacji. Równo-
cześnie szukamy instrumentów, które mogą być odpowiedzią na pojawia-
jące się w naszym systemie niebezpieczne zjawiska. Jestem przekonana,
że debaty oksfordzkie są takim instrumentem, a ich umiejętne włączenie
do zbioru narzędzi dydaktycznych, będących w arsenale nauczycieli i wy-
kładowców, znacząco przyczyni się do zwiększenia efektywności naszego
nauczania.
Debaty oksfordzkie są stosunkowo nową i niezwykle innowacyjną me-
todą edukacyjną, która posiada ogromny potencjał. Fundacja Rozwoju Sys-
temu Edukacji będzie uważnie się przyglądać jej rozwojowi, współpracując
z instytucjami i organizacjami tworzącymi metody edukacyjne. Serdecznie
zapraszam Państwa do udziału w debatach oksfordzkich organizowanych
przez FRSE oraz do samodzielnego ich wykorzystywania we własnej pracy
szkolnej lub uniwersyteckiej.
Aleksandra Ścibich-Kopiec
Zastępca Dyrektora Generalnego Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji
Anna Salamończyk-Mochel
Członek Zarządu Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji
70
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
DEBATA OKSFORDZKA JAKO NARZĘDZIE DYDAKTYCZNE.
OD PROJEKTU LIDERSKIEGO DO AKADEMICKICH MISTRZOSTW
POLSKI DEBAT OKSFORDZKICH
72
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
GENEZA DEBAT OKSFORDZKICH
Jan Piosik w swoim poradniku „Jak organizować debaty oksfordzkie” okre-
śla rodowód tej formy dyskusji publicznej, stwierdzając, że „początków de-
bat oksfordzkich należy szukać w klubach debat, które powstawały w XVIII-
-wiecznej Anglii, szczególnie w Londynie. Pod koniec XVIII wieku debaty
pojawiły się w renomowanych szkołach średnich – takich jak Eton, czy Har-
row. Szkoły te stanowiły kuźnie brytyjskich elit, stąd też udział w debatach
miał przygotować uczniów do aktywnego udziału w życiu społecznym i po-
litycznym w przyszłości. Nieprzypadkowe było w tym wypadku wzorowa-
nie się na obradach Izby Gmin, z charakterystycznym podziałem na dwie
siedzące naprzeciwko siebie strony debaty i rozbudowanym ceremoniałem
toczonych dysput”10. W latach późniejszych, na przełomie wieków XVIII
i XIX tradycja debatowania rozszerzała się, docierając do większości naj-
większych uczelni wyższych Zjednoczonego Królestwa. W 1823 r. na Uni-
wersytecie w Oxfordzkie został powołany do życia słynny uczelniany klub
debat – Oxford Union. To właśnie od tego klubu i wypracowanych przez
jego członków tradycji swoją nazwę wywodzi format debaty, który stał się
tak popularny w Polsce.
DEBATY OKSFORDZKIE W POLSCE
W marcu 2016 r. minęło 25 lat, od kiedy profesor Zbigniew Pełczyński zor-
ganizował na Uniwersytecie Warszawskim pierwszą w Polsce debatę oks-
fordzką, która stała się później jednym z podstawowych narzędzi dydak-
tycznych założonej przez niego w 1994 r. Szkoły Liderów11. W latach 90. 10 Jan Piosik, Jak organizować debaty oksfordzkie, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej – Ośro-
dek Regionalny w Zielonej Górze, Zielona Góra 2015, s. 4.11 http://www.szkola-liderow.pl/fundacja/
73
Debata oksfordzka jako narzędzie dydaktyczne.Od projektu liderskiego do Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich
traktowano debaty jako nowinkę edukacyjną, która mogła zmienić oblicze
polskiej debaty publicznej. Choć wówczas nie udało się ich rozpowszechnić
na tyle, by pożądana systemowa zmiana nastąpiła, dziś debaty oksfordzkie
zyskują na popularności i organizuje je bardzo wiele środowisk oraz orga-
nizacji pozarządowych. W ostatnich latach w naszym kraju liczba instytucji
i podmiotów tworzących turnieje i projekty wykorzystujące debaty stale
rośnie. Biorąc pod uwagę liczbę uczestników takich projektów, do najwięk-
szych z nich można zaliczyć wymienione niżej12.
• Instytut Pamięci Narodowej – „Turniej Debat Historycznych Instytutu
Pamięci Narodowej”.
• Krakowskie Stowarzyszenie Mówców – „Szkoła Debaty”, „Akademic-
kie Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich”, wspólnie z Instytutem
Wschodnich Inicjatyw – „Polska pomiędzy Wschodem a Zachodem.
Ogólnopolski turniej debat”.
• Stowarzyszenie Nowe Przestrzenie – „Tarnowska Liga Debatancka”,
„Akademickie Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich”.
• Stowarzyszenie Szkoła Liderów – „Szkoła Liderów Politycznych”.
• Fundacja Edukacyjna G5 – „Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich”,
„Wielkopolski Turniej Debat”.
• Fundacja Projekty Edukacyjne – „Turniej Debat Historycznych Instytutu
Pamięci Narodowej”, wcześniej „Mistrzostwa Polski Debat Oksfordz-
kich”.
• Bractwo Oświatowe Związku Górnośląskiego – „Śląski Turniej Debat
Oksfordzkich”.
• Fundacja Nowy Głos – „Warszawska Liga Debatancka”, „Głos z Warsza-
wy”.
• Instytut Debaty Publicznej – „Pomorski Turniej Debat”, „Gdańska Liga
Debat”.
• Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji – debaty organizowane w ramach
konferencji programowych Narodowego Kongresu Nauki.
12 Zestawienie przygotowane na podstawie informacji udostępnionych przez poszczególne pod-mioty. Wszystkie wymienione organizacje są organizatorami lub współorganizatorami ww. projektów lub turniejów.
74
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Szacuje się, że w roku szkolnym i akademickim 2016/2017 w projektach
związanych z debatami oksfordzkimi weźmie udział ponad 2000 uczniów
i studentów, a publiczność podczas tych dyskusji przekroczy łącznie 20 00013.
DEBATA OKSFORDZKA JAKO NARZĘDZIE DYDAKTYCZNE
Osobom oraz organizacjom wykorzystującym debatę oksfordzką w dy-
daktyce, zależy przede wszystkim na tym, by każdy ich element: filozofia,
format, kryteria oceniania oraz sposób formułowania tez maksymalizował
efekty edukacyjne. W debatach można nauczyć się bardzo wiele, ale tyl-
ko jeśli są dobrze zorganizowane. Opracowany przez Krakowskie Stowa-
rzyszenie Mówców format Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oks-
fordzkich (AMPDO) ma pomóc nauczycielom i wykładowcom możliwie
efektywnie wykorzystywać to narzędzie dydaktyczne.
Debaty oksfordzkie poszerzają horyzonty, uczą logicznego myślenia,
precyzyjnego formułowania myśli oraz słuchania ze zrozumieniem. Innymi
słowy: kształtują umiejętności i postawy, które powinny cechować każdą
osobę biorącą udział w życiu publicznym czy biznesowym. Dobrze zorgani-
zowana debata to przede wszystkim niezwykle skuteczne narzędzie edu-
kacyjne, które w rękach dobrego pedagoga umożliwia wielopłaszczyzno-
we kształcenie młodzieży. Podczas wspólnej dyskusji uczestnicy rozwijają
swoje umiejętności komunikacyjne i interpersonalne, ale przede wszystkim
zgłębiają wiedzę na temat danego zagadnienia.
To siła argumentów wpływa na wynik, a konieczność przygotowania ar-
gumentów dla obu stron sporu wymusza jego zrozumienie. Podobnie jak
w sportach drużynowych, w których o zwycięstwie często decyduje praca
wykonana przed meczem, tak w debacie oksfordzkiej na wygraną istotny
wpływ ma wcześniejsze opracowanie tematu. Tu dochodzimy do sedna de-
bat oksfordzkich: dobrze zorganizowanej i sędziowanej debaty nie można
13 Szacunki przygotowane przez Krakowskie Stowarzyszenie Mówców na podstawie informacji o uczestnikach poszczególnych projektów i turniejów.
75
Debata oksfordzka jako narzędzie dydaktyczne.Od projektu liderskiego do Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich
wygrać tylko retoryką, a kluczem do zwycięstwa jest zrozumienie istoty
sporu, wokół którego toczy się dyskusja.
Debaty są nie tylko doskonałą intelektualną rozrywką. Stanowią również
narzędzie, które pozwala wszechstronnie rozwijać warsztat mówcy – uczy
dyscypliny intelektualnej, pracy głosem, kontroli własnego ciała. Dzięki
debacie możemy poznać mechanizmy perswazyjne, nauczyć się tworzenia
dobrych argumentów i obrony przed manipulacją. Często jednak nie zwra-
camy uwagi na fakt, iż debata oksfordzka to również skuteczny sposób pro-
mowania wysokich standardów prowadzenia publicznych sporów. Warto
więc bliżej poznać sposoby zastosowania debaty oksfordzkiej w pracy dy-
daktycznej oraz możliwości wykorzystania jej przez uczniów i studentów.
FORMAT AKADEMICKICH MISTRZOSTW POLSKI DEBAT OKSFORDZKICH
Przyjmuje się, że w klasycznej formule debaty oksfordzkiej występują dwie
czteroosobowe drużyny mówców zwane Propozycją i Opozycją. Drużyny
toczą ze sobą spór nad określoną wcześniej tezą, ale to czy będą jej bronić
czy atakować ją określa losowanie dokonane przed debatą. Zwycięzców
wskazuje jury bądź publiczność, a na straży reguł debaty czuwa Marszałek.
Debata oksfordzka to przede wszystkim dyskusja, która ma określone
reguły oraz specyficzną konwencję, a jej celem jest możliwie jasne zaryso-
wanie osi sporu, jaka występuje w obrębie tezy. Innymi słowy: udana deba-
ta powinna pokazać dwa różne stanowiska wobec określonego problemu
w sposób, który pozwoli widzowi zrozumieć istotę danego sporu. Dzięki
temu, że obie drużyny dążą do przekonania sędziów oraz publiczności do
swojego stanowiska, widz otrzymuje dwa punkty widzenia, które może
porównać i samodzielnie ocenić. Konwencja debaty zakłada konieczność
odpowiedniego zorganizowania sali. Jest ono niezwykle ważne, ponieważ
pozwala wszystkim na pełne obserwowanie dyskusji. Uczestnicy debaty za-
siadają w niej w następujący sposób:
76
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Marszałek
Jury + Publiczność
Op
ozycja
Pro
pozycja
M*
*M – mównica.
Propozycja – znajduje się zawsze na prawo od Marszałka. Podstawo-
wym zadaniem drużyny Propozycji jest udowodnienie prawdziwości tezy.
Mówcy, w toku swoich wystąpień, muszą swoją argumentacją wykazać, że
proponowane przez nich postulaty bądź stwierdzenia są słuszne lub praw-
dziwe. Naturalną przewagą drużyny Propozycji jest fakt, że zaczyna ona
debatę, przez co ma większy wpływ na sprecyzowanie, w jakim obszarze
będzie toczyła się dyskusja.
Opozycja – drużyna „obalająca” tezę, której zadaniem jest wykazanie,
że postulaty Propozycji są błędne lub nieprawdziwe. Drużyna Opozycji ar-
gumentuje przeciw twierdzeniom artykułowanym przez zwolenników tezy,
starając się jednocześnie wykazać błędy w ich procesie dowodzenia. To na
Opozycji spoczywa ciężar podważania racji przeciwnika, a jej przewagą jest
możliwość wygłoszenia „ostatniego zdania” w debacie.
Marszałek – gospodarz debaty, w sposób godny i uroczysty czuwa nad
jej porządkiem, przestrzeganiem regulaminu i uświęconych tradycją zwy-
czajów. To on ogłasza tezę debaty, przedstawia jej uczestników i kolejno
udziela im głosu. Ma on prawo napominania mówców i publiczności, jeśli
naruszają zasady, a w skrajnych przypadkach może odebrać głos czy nawet
wyprosić z sali danego uczestnika.
77
Debata oksfordzka jako narzędzie dydaktyczne.Od projektu liderskiego do Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich
Jurorzy – oceniają debatę, kierując się określonymi kryteriami i uzu-
pełniając specjalną kartę oceny. Powinni odzwierciedlać doświadczoną
i przygotowaną do debaty publiczność. W formacie AMPDO każdy juror,
podobnie jak czyni to we własnym sumieniu zwykły widz, wskazuje zwycięz-
cę zero-jedynkowo. Dlatego konieczne jest, by debatę oceniała nieparzysta
liczba sędziów. W trakcie debaty sędziowie korzystają ze specjalnie przygo-
towanej karty oceny, która ma im pomóc we wskazaniu zwycięzcy. Każda
drużyna może w od jednego jurora otrzymać 100 pkt. Punkty zapisane na
karcie ułatwiają sędziemu wyłonienie wygranego, ale przede wszystkim
mogą służyć do badania postępów czynionych poprzez mówców z de-
baty na debatę. Ocenie podlegają umiejętności indywidualne oraz to, jak
prezentują się oni jako drużyna. W ramach werdyktu sędziowie zwracają
uwagę zarówno na zdolności retoryczne, jak i siłę argumentów.
Sekretarz – asystuje Marszałkowi w prowadzeniu debaty. Jest strażnikiem
regulaminu i osobą odpowiedzialną za kwestie techniczne. Jego podstawo-
wym obowiązkiem jest mierzenie czasu wystąpień poszczególnych mówców.
Audytorium – w konwencji debaty oksfordzkiej to publiczność jest najważ-
niejsza, to do niej przemawiają mówcy i w nią starają się wcielić sędziowie. Nie-
stety w warunkach dużego turnieju nie zawsze jest ona obecna przez co nie
ma wpływu na wynik debaty (nie głosuje). Może to jednak ulec zmianie przy
debatach organizowanych na specjalne okazje bądź w pojedynkach ad hoc.
Wystąpienia wszystkich mówców odbywają się według ściśle określo-
nych reguł. Każdy z przemawiających, w zależności od kolejności, w jakiej
zabiera głos, ma przypisaną określoną rolę. Pierwsi mówcy – rozpoczyna-
ją debatę. Ich zadaniem jest przedstawienie i wytłumaczenie, jak drużyna
rozumie daną tezę, jakie wobec niej zajmuje stanowisko oraz jaka jest jej
zdaniem oś sporu. Drudzy mówcy – rozwijają argumentację drużyny. To
na nich w największym stopniu spoczywa obowiązek dowodzenia i obra-
zowej prezentacji stanowiska zespołu. Trzeci mówcy – powinni skupić się
w swych wystąpieniach na kontrargumentacji. Dobry trzeci mówca jest
w stanie podważyć wszystkie dowody przedstawione przez przeciwników,
pokazując błędy logiczne lub zły dobór przykładów przez drugą stronę.
78
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Na końcu głos zabierają czwarci mówcy – ich zadaniem jest podsumowanie
debaty i dokonanie swoistego resume stanowiska swojego zespołu.
Mówcy występują kolejno po sobie i każdy z nich przemawia 5 minut.
Debatę zaczyna pierwszy członek drużyny Propozycji. Po nim głos zabiera
pierwszy mówca Opozycji, następnie przemawia drugi mówca Propozycji itd.
Ponadto w czasie trwania debaty obie drużyny mogą raz (w ciągu całej deba-
ty) skorzystać z karty ad vocem i skontrować wystąpienie wybranego członka
drużyny przeciwnej własną, krótką jednominutową repliką. Każdemu mówcy
powinny być zadane dwa pytania lub przedstawione dwie informacje. Pyta-
nia/informacje zadają przemawiającemu członkowie drużyny przeciwnej.
SIŁA DEBAT
Ogromną siłą debat jest ich wielofunkcyjność i uniwersalność, która umożli-
wia stosowanie ich jako narzędzia dydaktycznego zarówno w ramach syste-
mu edukacji formalnej, jak i zajęć pozaformalnych. Korzystając z tej formuły
dyskusji, nauczyciel bądź wykładowca może kłaść nacisk na rozwijanie wielu
kompetencji w tym samym czasie. Warto pamiętać, że format „oksfordzki”
to nie tylko określone konwencje zachowań i zbiór zasad zapisanych w regu-
laminach. To przede wszystkim pewien system wartości, takich jak: szacunek
dla oponenta, odpowiedzialność za słowo, umiejętność wysłuchania odmien-
nych poglądów. To także troska o wysoki poziom merytoryczny i retoryczny
wystąpień, profesjonalizm mówców i piękno prezentowanego przekazu.
W ramach obecnego systemu edukacji i szkolnictwa wyższego ucznio-
wie oraz studenci nie mają zbyt wielu okazji do rozwijania umiejętności
budowania argumentacji, zdobywania wiedzy o komunikacji interperso-
nalnej czy możliwości publicznego przemawiania. To jest właśnie najważ-
niejszy powód, dla którego debaty oksfordzkie cieszą się coraz większą
popularnością. O ich potencjale najlepiej mówią absolwenci poszczegól-
nych projektów. W Sejmie VIII kadencji zasiada 14 posłów, którzy w prze-
szłości brali udział w debatach oksfordzkich, spikerem Reprezentacji Polski
79
Debata oksfordzka jako narzędzie dydaktyczne.Od projektu liderskiego do Akademickich Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich
w Piłce Nożnej jest były uczestnik Szkoły Debaty, rzecznikiem prasowym
jednej ze śląskich uczelni wyższych jest jeden ze zwycięzców Śląskiego Tur-
nieju Debat, a absolwenci Tarnowskiej Ligi Debatanckiej są wyróżniającymi
się studentami Uniwersytetu Yale czy Uniwersytetu w Edynburgu.
PERSPEKTYWY ROZWOJU – NARODOWY KONGRES NAUKI
Kształtujące się środowisko polskich debat jednoznacznie określa swój cel.
Jest nim wypracowanie odpowiedniego rozwiązania systemowego, które
umożliwi implementację do systemu edukacji powszechnej debaty oksfordz-
kiej jako jednego z podstawowych narzędzi dydaktycznych, które zostanie
uzupełnione kursem z zakresu retoryki. Współpraca organizacji debatanckich
z Fundacją Rozwoju Systemu Edukacji (FRSE) i możliwość wspólnej organizacji
debat oksfordzkich w ramach trwającego Narodowego Kongresu Nauki to do-
skonała okazja do zaprezentowania tej formuły publicznego dyskursu środo-
wisku akademickiemu. Ścisła kooperacja Fundacji oraz organizatorów AMPDO
w operacjonalizacji debat oksfordzkich to również ogromna szansa nie tylko
na zwiększenie efektywności nauczania, lecz także na podniesienie jakości de-
baty publicznej w Polsce. FRSE, będąc liderem w propagowaniu nowatorskich
i innowacyjnych rozwiązań dydaktycznych, posiada wiele instrumentów mogą-
cych doprowadzić do systemowej zmiany w tym obszarze edukacji publicznej.
Rozpoczynając współpracę z Fundacją Rozwoju Systemu Edukacji mamy
poczucie, że wzorem dla nas powinny być tradycje brytyjskie. W Zjednoczo-
nym Królestwie w niektórych turniejach organizowanych przez największe
uniwersytety bierze udział ponad 300 szkół, a naukę publicznego przema-
wiania młodzi Brytyjczycy zaczynają już podczas edukacji podstawowej.
Edukacja w tym wymiarze jest niezwykle ważna dla budowania świadome-
go społeczeństwa obywatelskiego i wychowywania młodych ludzi, którzy
będą mieć cywilną odwagę do publicznego wygłoszenia swojej opinii.
Paweł Nowak i Jan Piosik
80
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
82
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Ukończył studia z filozofii i socjologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Kra-
kowie. Tytuł doktora (w zakresie antropologii) uzyskał na Columbia Uni-
versity w Nowym Yorku na podstawie dysertacji The Role of Symbols in the
Legitimation of Power. Poland: 1976–1981. Wieloletni pracownik Wydziału
Nauk Politycznych Rutgers University w New Jersey. Jest autorem m.in. na-
stępujących publikacji: The Power of Symbols against the Symbols of Power
(1994); Anthropology and Political Science: A Convergent Approach (2012);
Postcommunism from Within: Social Justice, Mobilization, and Hegemony
(2013). Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół związków
polityki i kultury, transformacji postkomunistycznych, ruchów społecznych,
polityki pamięci oraz zastosowania metod etnograficznych w naukach po-
litycznych.
Prof. Jan Kubik Dyrektor i wykładowca School of Slavonic and East European Studies University College London
Goście specjalni
83
Tytuł doktora uzyskał w 1980 r. w Państwowej Akademii Nauk na pod-
stawie rozprawy: Formowanie się i struktura archeologicznych stanowisk
wielowarstwowych. Autor książek: Medieval Arctic Norway (1992), Władza
i polityka we wczesnym średniowieczu (2000). Jest laureatem wielu nagród
i odznaczeń, m.in. przyznawanej przez MKiDN Srebrnej Odznaki Za Opie-
kę nad Zabytkami (1981), Medalu Komisji Edukacji Narodowej (1991), na-
grody Instytutu Polsko-Skandynawskiego w Kopenhadze (1992), Złotego
Krzyża Zasługi RP (1993) oraz Medalu 50-lecia Instytutu Archeologii i Etno-
logii PAN (2004). Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół
wczesnego średniowiecza Polski, Europy Środkowej i Skandynawii (proce-
sów urbanizacji, chrystianizacji, stosunków geopolitycznych, architektury
mieszkalnej i sakralnej) oraz historii i metodologii archeologii.
Prof. Przemysław Urbańczyk pracownik Instytutu Archeologii Wydziału Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, archeolog i mediewista
84
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
86
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Cztery panele konferencyjne dotyczą zasadniczych, palących problemów
humanistyki i nauk społecznych w Polsce.
Pierwszy z paneli, prowadzony przez prof. Włodzimierza Boleckiego,
Wiceprezesa Zarządu Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej i Przewodniczące-
go Rady NPRH, poświęcony jest systemowi grantowemu dla nauk huma-
nistycznych i społecznych, jego możliwej reorganizacji, a także roli w tym
systemie odgrywanej przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki.
Punktem wyjścia dla dyskusji będą dysfunkcje, ale też i możliwości obec-
nego systemu finansowania badań w obszarach nauk humanistycznych
i społecznych z perspektywy samych badaczy. Z pewnością podjęte zostaną
też zagadnienia systemu oceny wniosków i ewaluacji efektów projektów
badawczych (w NCN) w ramach nauk społecznych i humanistycznych. Nie
sposób ominąć również problemu ograniczeń systemu grantowego w Pol-
sce, który de facto wyklucza w tej chwili nauki społeczne i humanistyczne
z finansowania jako nieaplikacyjne.
Od kiedy Polska otrzymuje tzw. środki europejskie, z których korzysta-
ją pozostałe nauki, dyscypliny humanistyczne i społeczne są odsuwane od
źródeł finansowania jako, rzekomo, nieaplikacyjne. Czas najwyższy, żeby ten
stan rzeczy zmienić z uwagi na oczywistą dla humanistów i reprezentantów
takich choćby dyscyplin, jak polityka społeczna czy psychologia, rolę tych dys-
cyplin w kształtowaniu narzędzi dla instytucji państwowych, polityki publicz-
nej, biznesu i konstruowania prawa. Dlatego drugi z paneli konferencyjnych
poświęcony jest podziałowi nauk na podstawowe i aplikacyjne oraz związko-
wi tego podziału z wykluczeniem dyscyplin humanistycznych i społecznych
z obszaru nauk stosowanych za sprawą takich instrumentów jak tzw. inteli-
gentne specjalizacje. Poprowadzi go prof. Anna Giza-Poleszczuk, Prorektor
Uniwersytetu Warszawskiego ds. Rozwoju, specjalistka w zakresie aplikacyj-
ności nauk społecznych w biznesie, administracji i życiu społecznym. Uczest-
nicy panelu zastanowią się, wraz z uczestnikami konferencji, nad publiczną
użytecznością uczonych z obszaru NSH. Często chodzi tu bowiem o aplikacyj-
ność odmienną od tej charakterystycznej dla nauk ścisłych czy technicznych
i niestety publicznie niedostrzeganą i niedocenianą. Uczeni z obszaru NSH
87
Tematyka paneli
są bowiem ekspertami w ramach systemu edukacyjnego, w przemysłach
kultury przynoszących dziś ogromne zyski, w pracy instytucji publicznych,
urzędów centralnych i samorządów terytorialnych z niemierzalnym często
w liczbach czy pieniądzu zyskiem dla państwa i społeczeństwa.
Trzecia dyskusja panelowa, prowadzona przez prof. Ewę Dahlig-Turek,
zajmującą się problematyką oceny w naukach humanistycznych w ramach
prac Komisji Ewaluacji Jednostek Naukowych, dotyczy problemu, który jest
w Polsce powodem wielu kontrowersji i ognistych sporów – systemowi
publikowania w obszarze NSH, a także systemowi oceny parametrycznej
związanej przede wszystkim z publikowaniem. Uczestnicy panelu, wybitni
specjaliści zajmujący się problemami oceny dorobku naukowego, doskona-
łością naukową w NSH czy naukometrią, poruszą szereg zagadnień, a po-
śród nich m.in. pozycję i rolę monografii w naukach z obszaru NSH, rolę
„list” takich jak JCR, SCOPUS i ERIH+ dla oceny dorobku naukowego, rolę
tłumaczeń, opracowań, redakcji i edycji tekstów klasycznych, przedyskutu-
ją również kwestię polskiego indeksu cytowań.
Czwarta dyskusja panelowa poświęcona jest ścieżkom kariery młodych
uczonych w ramach nauk społecznych i humanistycznych. Prowadzi ją
dr hab. Maciej Duszczyk, Prorektor UW ds. Naukowych i polityk społeczny
specjalizujący się w problematyce mobilności naukowej oraz wiedzy o or-
ganizacji, finansowaniu i zarządzaniu nauką. Uczestnicy panelu zastanowią
się nad problemami, wyzwaniami i bolączkami związanymi z procesem
„wchodzenia do zawodu” w naukach społecznych i humanistycznych w Pol-
sce. Jednym z istotnych problemów są właściwe kryteria oceny młodych
badaczy w ramach NSH. Ponadto przedyskutują, jak może wyglądać dalsza
kariera badaczy 40+, którzy osiągnęli samodzielność naukową. Uczestnicy
panelu zajmą się również efektywnością i jakością studiów doktoranckich
w ramach NSH – tym, czy te studia są funkcjonalną ścieżką rozwoju mło-
dych badaczy i badaczek, a także rolą programów wymiany krajowej i mię-
dzynarodowej dla rozwoju młodych naukowców w naukach humanistycz-
nych i społecznych.
Prof. Tomasz Szlendak (Wydział Humanistyczny UMK)
88
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
90
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Wyjątkowość toruńskiej konferencji nie polega jedynie na jej tematycznym
zakresie. Żeby po spotkaniu w grodzie Kopernika nie pozostał niedosyt,
wrażenie ciekawej lecz ulotnej dyskusji organizatorzy postanowili właściwą
konferencję poprzedzić dniem pracy w zamkniętych grupach warsztato-
wych, podejmujących najważniejsze tematy związane z regulacjami doty-
czącymi NSH.
WARSZTAT NR 1
JAK EWALUOWAĆ NSH W POLSCE?
KOORDYNATOR: dr Rafał Toczko (Wydział Filologiczny UMK);
UCZESTNICY: Adam Gendźwiłł (UW), dr Piotr Kołodziejczyk (UJ),
dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spano (UW), dr Jacek Kołtan (ECS),
dr Michał Wasilewski (UJ).
Uzależnienie finansowania uniwersytetów od oceny jakości nauki stało się
popularne w Europie. Jakkolwiek naukowcy badający to zagadnienie widzą
pewne sutki negatywne tych rozwiązań, powszechnie zauważa się długofa-
lowy wzrost efektywności naukowców. Problemem jest sposób mierzenia
osiągnięć naukowych. W Polsce pojawienie się systemu ewaluacji opartego
na wskaźnikach bibliometrycznych spotkało się z dużym oporem zwłaszcza
ze strony przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych. Powodem
tego nie była wcale zaściankowość humanistów i przywiązanie do status
quo ante bellum. Po prostu dla dyscyplin humanistycznych i zdecydowanej
większości nauk społecznych nie wylicza się Impact Factor, inna jest kultu-
ra publikowania i cytowania, a dobre teksty o Słowackim albo o kibicach
Apatora sensowniej jest udostępniać lokalnej publiczności. Punktem wyj-
ścia warsztatu jest założenie, że ewaluacja dorobku badawczego w NSH
musi uwzględniać specyfikę tych dziedzin. Naszym zadaniem będzie prze-
analizowanie różnych sposobów oceny badań stosowanych w krajach
91
24 listopada – dzień warsztatowy konferencji
europejskich oraz w USA i wypracowanie polskiego modelu ewaluacji
w NSH, który będzie zarazem sprawiedliwy, motywujący i niezbyt drogi.
Wybór dotyczy w istocie modeli bazujących na ocenach eksperckich (peer
review), na wskaźnikach bibliometrycznych oraz mieszanych. Uzasadnienie
wybranego modelu powinno uwzględniać odpowiedź na najważniejsze py-
tanie: W jakim celu przeprowadzamy ewaluację w NSH?
WARSZTAT NR 2
APLIKACYJNOŚĆ NSH. O EKSPERTYZIE W NSH I O RELACJACH NSH Z RYNKIEM I INSTYTUCJAMI PUBLICZNYMI
KOORDYNATOR: dr Piotr Stankiewicz (Wydział Humanistyczny UMK);
UCZESTNICY: dr Anna Przybylska (UW), dr Wojciech Goszczyński (UMK),
dr Marcin Waligóra (UJ CM), dr Marcin Spławski (Danae Sp z o.o.),
dr Marta Strumińska-Kutra (ALK).
Podział na nauki podstawowe i aplikacyjne nie daje się łatwo ani bezpo-
średnio zastosować w kontekście NSH. Trudno by mieściły się one w para-
dygmacie wąsko definiowanej (patentowej) aplikacyjności, trudno też by
współpracowały z przemysłem, korzystając z wzorców politechnicznych.
Nie oznacza to jednak, że NSH mają zrezygnować z dążenia do aplikacyj-
ności. Dlatego warsztat zajmował się będzie poszukiwaniem wzorów ta-
kiej „innej” aplikacyjności, a więc: rolą ekspertyzy i ekspertów w NSH dla
instytucji publicznych, polityki społecznej i konstruowania prawa w Polsce;
relacją między NSH a wiedzą o społeczeństwie; rolą NSH w kulturze i dla
kultury oraz współpracą badaczy z instytucjami kultury i rolą NSH dla dzie-
dzictwa narodowego.
92
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
WARSZTAT NR 3
DOSKONAŁOŚĆ BADAWCZA I DYDAKTYCZNA W NSH
KOORDYNATOR: dr hab. Tomasz Kupś, prof. UMK (Wydział Humanistyczny
UMK); UCZESTNICY: mgr Aleksander Temkin (UW), dr Bartosz Żukowski (UŁ),
mgr Jolanta Prochowicz (KUL), dr hab. Tomasz Kubalica (UŚ),
dr Anna Szyrwińska (Vecht, Niemcy).
Podstawowym problemem, który należy rozważyć w ramach tego warszta-
tu, byłaby zasadność oraz sposób stworzenia dwóch dróg realizacji zawo-
dowej pracowników nauki: pracy dydaktycznej oraz pracy naukowej. W jaki
sposób można przeprowadzić korzystne rozdzielenie tych dwóch sposo-
bów pracy, ale w taki sposób, aby jednocześnie umożliwić skuteczną i sa-
tysfakcjonującą ścieżkę kariery zawodowej w każdej z nich? Czy nie byłoby
pożądane wprowadzenie elastycznego sposobu dysponowania tzw. pen-
sum pracownika naukowo-dydaktycznego? Czy nie byłoby również zasadne
wspieranie realizacji seminariów oraz zajęć fakultatywnych pracownikom
naukowym, którzy zakończyli etap intensywnej pracy badawczej i dyspo-
nują specjalistyczną wiedzą i umiejętnościami? Czy wreszcie nie byłoby ce-
lowe położenie nacisku na kształcenie w trybie indywidualnego tutoringu
jako alternatywy dla tradycyjnego seminarium magisterskiego albo licen-
cjackiego? Żeby odpowiedzieć na powyższe pytania, należy najpierw zasta-
nowić się nad możliwością wypracowania uzgodnionych kryteriów i miar
badawczej i dydaktycznej doskonałości, uwzględniających specyfikę nauk
humanistycznych i społecznych.
93
24 listopada – dzień warsztatowy konferencji
WARSZTAT NR 4
SYSTEM GRANTOWY DLA NSH – DYSFUNKCJE I MOŻLIWOŚCI
KOORDYNATOR: dr Julia Kapelańska-Pręgowska (Wydział Prawa
i Administracji UMK); UCZESTNICY: dr hab. Arkadiusz Radwan (Instytut
Alleharda), dr hab. Jacek Gądecki (AGH), dr Anna Batory-Ginda (Akademia
Pedagogiki Specjalnej), dr Ewa Klekot (UW), dr Magdalena Rudkowska (IBL
PAN)
W centrum zainteresowania zespołu znajdą się konkursy skierowane do
przedstawicieli NSH, administrowane przez Narodowe Centrum Nauki
i Narodowy Program Rozwoju Humanistyki. Podstawowym celem, który
ma zostać osiągnięty, jest zidentyfikowanie najistotniejszych ograniczeń
systemu grantowego w odniesieniu do NSH oraz sformułowanie propozy-
cji jego ulepszenia. Punktem wyjścia dla bardziej szczegółowych rozważań
jest pytanie o potrzebę wprowadzenia odrębnego systemu grantowego
dla NSH oraz o rolę NPRH w nowym systemie grantowym. Czy zmiany
wprowadzone w funkcjonowaniu NPRH w ostatnim roku są optymalne?
Wśród szczegółowych kwestii, które powinny zostać przedyskutowane,
jest zasadność rozłącznego traktowania nauk humanistycznych i społecz-
nych w ramach systemu grantowego, potrzeba wprowadzenia podziału
grantów na małe, średnie i duże, zasady i regulamin nowego konkursu
MINIATURA oraz funkcjonalność systemu OSF. Dyskusji poddana zostanie
również kwestia oceny i ewaluacji projektów badawczych w NSH. Zagad-
nieniem, które z pewnością zostanie przeanalizowane, jest obecny system
recenzyjny, który nadal budzi spore kontrowersje.
94
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
WARSZTAT NR 5
SYSTEM PUBLIKACJI I PUBLIKOWANIE W NSH – W POSZUKIWANIU PORÓWNYWALNOŚCI
KOORDYNATOR: dr Joanna Piechowiak-Lamparska (Wydział Politologii
i Stosunków Międzynarodowych UMK); UCZESTNICY: dr Tomasz Huk (UŚ),
dr Agnieszka Jeran (UAM), dr Katarzyna Kącka (UMK), dr hab. Anna
Młynarska-Sobaczewska (INP PAN), dr hab. Monika Ożóg (UWr),
dr hab. Aneta Pieniądz (UW).
Popularyzacja wyników badań jest jednym z najważniejszych elementów
pracy każdego badacza, to oczywiste. Wraz ze wzrostem liczby czasopism,
wydawnictw oraz z rozwojem Internetu, pojawiła się konieczność usyste-
matyzowania nieskończonej niemalże liczby możliwości publikacyjnych
oraz dostosowanie ich oceny do przyjętego modelu ewaluacji. Należy
podkreślić, że kultura publikowania jest w naukach humanistycznych i spo-
łecznych istotnie różna od systemu publikowania w ramach pozostałych
dyscyplin. Jeśli NSH mają być porównywalne do innych dyscyplin, to we-
dług jakich zasad? Czy możliwe jest stworzenie systemu oceny publikacji
spójnego z systemem ewaluacji jednostek naukowych? Jednym z najważ-
niejszych zadań, z którymi zmierzą się uczestnicy warsztatu, jest określenie
pozycji i roli monografii jako wciąż klasycznego nośnika wiedzy, będącego
swoistym ukoronowaniem prac badawczych. Do innych istotnych proble-
mów należy rozważenie zastosowania w ocenie publikacji roli list ERIH+,
JCR i SCOPUS, ale także kwestia Polskiego Indeksu Cytowań. Nie mniej
istotnym celem obrad będzie także ocena wpływu planowanych i przepro-
wadzanych zmian na rzeczywiste funkcjonowanie redakcji czasopism, rad
wydawniczych, a przede wszystkim na jakość powstających publikacji.
95
24 listopada – dzień warsztatowy konferencji
WARSZTAT NR 6
ŚCIEŻKI KARIERY MŁODYCH BADACZY W NSH
KOORDYNATOR: dr hab. Marcin Pawlak (Wydział Nauk Historycznych UMK);
UCZESTNICY: dr hab. Joanna Wojdon (UWr), dr hab. Maciej Fic (UŚ),
dr Barbara Klich-Kluczewska (UJ), dr Dorota Klimek-Jankowska (UWr),
dr Andrzej Kompa (UŁ).
Celem warsztatu jest omówienie najważniejszych problemów związanych
z szeroko rozumianymi ścieżkami kariery młodych badaczy w NSH. Uczestni-
cy dyskusji podejmą próbę znalezienia odpowiedzi na tak kluczowe pytania,
jak m.in. czy studia doktoranckie są funkcjonalną ścieżką rozwoju młodych
badaczy w ramach NSH; jaką rolę w rozwoju młodych badaczy ma ich udział
w programach wymiany krajowej i międzynarodowej. Uczestnicy warszta-
tu spróbują również zastanowić się nad sposobami oceny młodych bada-
czy w NSH oraz nad ich miarodajnością. W czasie dyskusji zostanie ponadto
omówione zaangażowanie doktorantów w prowadzone na uczelniach ba-
dania oraz w proces kształcenia. Pojawi się również klasyczne pytanie: czy
w przypadku studiów doktoranckich istnieje jeszcze relacja uczeń–mistrz?
WARSZTAT NR 7
WARSZTAT STUDENCKI: SZANSE I BARIERY W STUDIOWANIU NSH W POLSCE
KOORDYNATOR: : mgr Martyna Hoffman (Wydział Humanistyczny UMK);
UCZESTNICY: Adam Harchi (UW), Kamil Łuczaj (UJ), Anna Wuls (UMCS),
Mateusz Kalinowski (UAM), Angelika Włusek (AGH), Agata Kozłowska
(SWPS).
96
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
Celem pracy niniejszej grupy warsztatowej będzie próba rozpoznania,
a także zmierzenia się z popularnymi mitami dotyczącymi szkolnictwa wyż-
szego, jakie mogą wpływać na podjęcie decyzji o studiowaniu NSH. Pośród
poruszanych tematów znajdą się między innymi zagadnienia związane z re-
lacjami między uczelnią a rynkiem pracy, czy uzawodowieniem studiów
wyższych. Uczestnicy podejmą także tematykę atrakcyjności kierunków
społecznych i humanistycznych wśród kandydatów na studia, a także per-
spektyw, jakie czekać będą ich absolwentów już po opuszczeniu uczelnia-
nych murów.
dr hab. Radosław Sojak
Dziekan Wydziału Humanistycznego UMK
98
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
KLASYKA LITERACKA DZISIAJ – ZBĘDNY BALAST CZY KONIECZNY FUNDAMENT? (PROBLEMY FUNKCJONOWANIA KANONU LITERACKIEGO WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE)
PROWADZĄCY: Dariusz Jaworski (dyrektor Instytutu Książki)
PANELIŚCI: dr hab. prof. KUL Beata Obsulewicz-Niewińska (Katolicki Uniwer-
sytet Lubelski), dr hab. Andrzej Waśko (Uniwersytet Jagielloński), dr hab.
prof. UAM Wiesław Ratajczak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Po-
znaniu), dr Edyta Gracz-Chmura (II LO im. Mikołaja Kopernika w Mielcu)
W ramach Narodowego Kongresu Nauki Instytut Książki pragnie zainicjować pogłębioną dyskusję nad kwestią obecności kanonu literackiego w przestrzeni szkolnej, wydawniczej i czytelniczej współczesnej Polski.
PYTANIA KLUCZOWE:
Czym jest literacki kanon? Kim jest klasyk? Jaki jest charakter kanonu li-
terackiego? Czy istnieje lista dzieł klasycznych, których znajomość powin-
na obowiązywać wszystkich? A jeśli nie, to może powinniśmy ją stworzyć?
Jakie procesy i siły decydują o wykrystalizowaniu się kanonu? Czy warto
czytać autorów klasycznych? Dlaczego właśnie Instytut Książki pragnie za-
inicjować taką dyskusję?
Teksty kanoniczne w edukacji – zbędny balast czy konieczny funda-
ment? Panuje powszechne przekonanie, że dzieci i młodzież nie czytają
lektur szkolnych. Jak to zmienić? Czy każdy Polak w procesie edukacji po-
winien poznać ten sam zespół tekstów? Jak czytać klasykę w szkole? Frag-
menty czy całości? Utarta interpretacja czy nowatorskie skojarzenia? Czy
„zbliżać” dzieło do wychowanków, czy wychowanków do dzieła?
99
Panel dyskusyjny przygotowany przez Instytut Książki
Edycje dzieł klasycznych – problemy i wyzwania. Dlaczego wciąż nie po-
siadamy narodowych, krytycznych edycji dzieł zebranych klasyków polskiej
literatury? Czy powinniśmy dokonywać przekładu dzieł staropolskich na
współczesną polszczyznę? Kto powinien ponieść koszty przedsięwzięć edy-
torskich, które wymagają długiego czasu i dużych nakładów pracy? W jaki
sposób prowadzić spójne działania pomiędzy wieloma środowiskami, insty-
tucjami i ośrodkami naukowymi na rzecz edycji kanonu?
Czy warto promować klasykę literatury polskiej za granicą? Czy klasycz-
ne dzieła z polskiej przeszłości mogą być interesujące dla zagranicznych
czytelników? W jaki sposób budować „markę” polskich autorów klasycz-
nych za granicą? Granty dla zagranicznych badaczy na monografie nauko-
we? A może dofinansowanie przekładów?
Promocja polskiej klasyki literackiej w kraju – rzecz niemożliwa? Czy
ogólnopolskie akcje czytelnicze rzeczywiście przekładają się na większe
zainteresowanie dziełami polskich klasyków? A może należy szukać innych
dróg? Co można zrobić, aby Narodowe Czytanie przynosiło lepsze efekty?
100
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
102
KONFERENCJA PROGRAMOWA NARODOWEGO KONGRESU NAUKI „Rozwój humanistyki: co i jak zmieniać w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce?”
NARODOWY KONGRES NAUKI
Narodowy Kongres nauki to nie tylko debata środowisk akademickich za-
planowana na 19–20 września 2017 r. w Krakowie, lecz roczna intensywna
praca koncepcyjna nad reformą nauki i szkolnictwa wyższego, która będzie
się toczyć na comiesięcznych konferencjach programowych. Z przedsię-
wzięciami NKN związany jest też projekt Ustawa 2.0, w ramach którego
opracowywane są niezależnie trzy koncepcje nowego prawa regulującego
szkolnictwo wyższe. Celem tych wszystkich przedsięwzięć jest wypracowa-
nie rozwiązań, które spowodują zdecydowane przyspieszenie rozwoju na-
uki i szkolnictwa wyższego w duchu doskonałości badań, wysokiej jakości
kształcenia i społecznej odpowiedzialności.
Toruńska konferencja poświęcona rozwojowi humanistyki i nauk spo-
łecznych jest drugą w cyklu konferencji programowych poprzedzających
Narodowy Kongres Nauki. Pierwszą była konferencja w Rzeszowie po-
święcona umiędzynarodowieniu nauki i szkolnictwa wyższego. W debacie
zastanawiano się nad kierunkami działań oraz barierami utrudniającymi
osiąganie efektów w obszarze umiędzynarodowienia. Przedstawiona też
została m.in. koncepcja utworzenia Narodowej Agencji Wymiany Akade-
mickiej, która służyć będzie zarówno wspieraniu mobilności międzynarodo-
wej polskich naukowców i studentów, jak i realizacji projektów ukierunko-
wanych na sprowadzanie do Polski uzdolnionych studentów, doktorantów
i wysokiej jakości naukowców z zagranicy, ze szczególnym uwzględnieniem
Polaków, którzy osiągnęli sukcesy naukowe za granicą.
Już dwa tygodnie po konferencji w Toruniu, 8–9 grudnia br., we Wro-
cławiu odbędzie się konferencja programowa poświęcona ważnemu te-
matowi współpracy nauki z gospodarką na rzecz innowacyjności. Na tej
konferencji będzie okazja do przedyskutowania warunków, perspektyw,
barier i dobrych przykładów takiej współpracy. Będzie ona też miejscem
ważnych debat nad koncepcją i ramami prawnymi dalszego funkcjonowa-
nia instytutów badawczych oraz nad wdrożeniową ścieżką kariery akade-
mickiej, w tym koncepcją doktoratu wdrożeniowego, a także habilitacji
103
Narodowy Kongres Nauki
w kontekście przedstawionych do konsultacji społecznej projektów aktów
prawnych. Dyskusja nad tym ostatnim wątkiem nie zakończy się we Wro-
cławiu: problematyka ścieżek kariery akademickiej oraz stopni i tytułów
naukowych będzie też szeroko dyskutowana w styczniu, na konferencji
programowej w Katowicach.
Kolejne konferencje, które czekają nas w 2017 r. poświęcone będą na-
stępującym zagadnieniom:
1. Ścieżki kariery i rozwój młodej kadry naukowej.
2. Doskonałość naukowa – jak równać do najlepszych.
3. Doskonałość edukacji akademickiej – jak przeorientować uczelnie na ja-
kość kształcenia?
4. Zróżnicowanie modeli uczelni i instytucji badawczych – kierunek i instru-
menty zmian.
5. Finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego.
6. Ustrój i zarządzanie w szkolnictwie wyższym.
Zapraszamy też do debaty na stronie internetowej Narodowego Kon-
gresu Nauki: https://nkn.gov.pl/forumdyskusyjne/