ئیقباڵ سه فه ری

پ���اش ئ���ه وه ی کۆمه ڵێ���ک له ل���ه ناوچه ی هه ڵکه وتوان���ی کورد موکریان و له ساڵی 1320 ریکخراوی کۆمه ڵه ی ژیانه وه ی کوردستان پیک دێنن و چاالکیه کانیان به مه به ستی به ده س���تهێنانی ماف���ی گه لی کورد ده س���تپێ ده که ن، ئ���ه م کۆمه ڵه یه په لوپۆ ده کێش���ی ب���ۆ ناوچه کانی

دیکه ی کوردستان.له م پێوه ندی���ه دا میرزا عه بدۆاڵ موده به ر ) ناس���راو به ئاغه گه وره( که ڵوڕ )که ڵهوڕ( خۆی ده گه یه نێته شاری مه هاباد و له گه ڵ کۆمه ڵێک له چاالکانی ئه وه ده م کۆ دەبێته وه . له و

کۆبونه وه یه دا ناوبراو وه ک به رپرسی گشتیی رێکخستنی کۆمه ڵه ی ژ- ک له شار و ناوچه کانی سنه ، کرماشان، ئیالم و لوڕستان دیاری ده کرێ. به گه ڕانه وه ی ئاغاگه وره له مه هاباده وه بۆ کرماشان، چاالکیه کانی کۆمه ڵه ی ژ- ک پی ده نێته قۆناخێکی نوێ وه . له م پێوه ندیه دا کۆمه ڵێک چاالکوانی سیاسی - ته شکیالتی له ریزه کانی کۆمه ڵ���ه ی ژ – ک دا ده س���ت به چاالکی و ریکخس���تن ده که ن. یه ک له و که سانه میرزا برایمخانی نادری یه که ده بێته جێگری میرزا مۆده بر و چاالکیه کان له ناوچه کانی کرماشان، پشتکویه و لوڕستان سه رپه ره ستی

ده کا.

1.IntroductionThe break up of states, such as Yugoslavian federation, Czechoslovakia and more recently Sudan have made it clear that where people demand their right to self-determination, the international community are now –at least, in relation to artificially created states, prepared

to support them. It is only natural that the Kurdish nation should also demand to be listened to and given a fair hearing about its claim for self-determination. Far too long the Kurds have suffered at the hands of imperial powers and been the victim of their vicious campaigns. The international community

has a duty to help and protect and respect the long suppressed aspirations of the Kurdish People to have their own self-government in their regions. The interest of the world peace and regional harmony in the Middle East would better be served if Kurds are west Asia. ...

می�ل�له تی كورد!ڕۆڵه و برا عه زیزه كانم!

برا خۆڕاگره كانم!می�ل�له ته زوڵم�لێكراوه كه م!

وام له دوایین س���اته كانی ژیانمدا چه ند ئامۆژگاریه كتان ده كه م! وه رن به خاتری خوا چیتر دوژمنایه تيی یه كتری مه كه ن! یه ك بگرن و پشتان وه یه كتری بده ن و له به راب���ه ر دوژمنی زۆردار و

زاڵم بوه س���تن! خۆتان به خۆڕایی به دوژمن مه فرۆشن! دوژمن هه ر ئه وه نده ئێ���وه ی ده وێ ت���ا كاری خۆی پێتان جێبه جێ ده كات و قه ت به زه یی پێتاندا نای���ه ! له هه ر كاتێكدا بێ، قه ت لێتان نابوورێ! دوژمنانی گه لی كورد زۆرن، زاڵم���ن، زۆردارن، بێبه زه یین. ڕه مزی س���ه ركه وتنی هه ر گه ل و نه ته وه یه ك

یه كگرتن و یه كبوونه !

www.pishawa.blogsky.com :باڵوکراوه یەکی تایبەتە ناوەندی لێکۆلینه وه ی پێشەوا دەریدەکات. 2ی رێبەندانی 13٨٩. 22ی ژانویەی 2011. ژمارە: 2 . ویبالگی ره سمی

کۆماری کوردستان 10ی‌خاکه‌لێوه‌

‌سومبولی‌خه‌باتی‌گه‌لی‌کورده‌ئه گ���ه ر چاوێک به مێ���ژووی گه النی جیهاندا بخش���ێننرێت گه لێک ڕۆژی مێژوویی له الپ���ه ڕه ی ده فته ری خه بات و به رخۆدان���ی گه الندا ده بیندرێ،

شکست و هه ستانه وه کان، فیداکاری و قوربانیدان و به ربه ره کانی یه کان و گه النی جیهان ش���انازی به ڕۆژه مێژووییه کانی خۆیانه وه ده که ن و ڕێزی تایبه تیان هه ی���ه بۆ یاده وه ریه کان ، گه لی کوردی���ش وه ک یه کێک له گه له زیندووه کانی سه ر گۆی زه وی خاوه ن گه لێک ڕۆژی مێژوویی و پڕ سه روه ر یه ، خه بات و به رخۆدان، شکان و هه ستانه وه کان ، فیداکاری و قوربانیدانه کان له

مێژووی گه لی کورددا ڕۆژانی له بیرنه کراون.10 خاکه لێوه ڕۆژی ش���ه هیدکردنی پێشوا قازی و هاوڕێکانی یه کێک له م ڕۆژانه یه که میله تی کورد له الپه ڕه ی مێژووی پڕ له شانازی و قوربانیدانی خۆی دا به خوێن تۆماری کردووه . پێش���ه وا قازی توانی له بواری سیاسیدا ڕۆڵێكی گه وره ببینێت و ببێت به سونبوولی بزوتنه وه ی نه ته وایه تی گه له كه ی و خۆشه ویستی گه له به شخوراوه که ی ، گه وره ترین و مه زنترین خه سله ت و که سایه تی پێشه وا ئه مه گناسی و وه فاداری به نه ته وه ی کورد و کوردستان بوو. ئه و بۆ کورد و کوردس���تان ژیا و له پێناو ڕزگاری ئه و نه ته وه و ئاو و خاکه ش دا س���ه ری نایه وه و گیانی خۆی فیدای گه ل و نیشتمانه که ی کرد. ئه و وه ک سیاسه تمه دارێکی به توانا هه م شاره زایی به سه ر باری ژئۆپۆلێتیکی ناوچه که دا هه بوو هه م دوژمنانی کوردی باش ناسیبوو. هه ر بۆیه نه ک پاش خه یانه تی به ناو دۆست و پشتیوانانی ئازادیی، به ڵکو ته نانه ت پێش ئه وه ی کۆماری کوردس���تانیش دابمه زرێنێ مه ترسییه کانی سه ر ڕێگای ئه و کاره ی له ب���ه ر چاو بوو. به اڵم کورد هه لێکی بۆ هاتبوه پێش و ده بوو له ئاس���تی نێونه ته وه یی دا خۆی به گه النی جیهان بناسێنێ و به کرده وه به کۆمه ڵگای نێونه ته وه یی بس���ه لمێنێ که کورد وه ک نه ته وه یه کی پێشکه وتوو نه ک هه ر ش���یاوی ئه و ناعه داله تیینانه نییه ، به ڵکو ش���یاوی ئازادی و سه ربه ستیه و ل���ه م باره وه ش له هیچ گه لێکی ناوچ���ه وجیهان له دواتر نییه . هه ر بۆیه پێشه وا رساله تی مێژوویی گه یاندنی ئه و هاواره ی خسته سه ر شانی خۆی و

ئازایانه و لێبڕاوانه هاته مه یدان و ئااڵی سه ربه ستی کوردی هه ڵدا.ئه و ئه رکه نیش���تمانی وخزمه ته رۆش���نبیری و کۆمه اڵیه تی و سیاسی و ئابوورییانه ی پێش���ه وا و حیزبی پێش���ه وا له ماوه ی که متر له ساڵێکدا به ئه نجامی���ان گه یاند، گه لێک له ده وڵه تانی ناوچه وجیهان به ده یان س���اڵ

نه یانتوانیوه پێی بگه ن. ته نانه ت هه تا ئێستاش لێی بیگانه و نامۆن.ئێمه وه ک ناوه ندی پێشه وا له رۆژی 10ی خاکه لێوه سه ری رێز و وه فاداری بۆ رێبازی پێش���ه وا و هه موو ش���ه هیدانی رێگای رزگاری کوردو کوردستان داده نوێنین و په یمان نوێ ده که ینه وه که هه میشه وه فادار به رێبازی پێشه وا و کۆماری کوردستان دا ده مێنینه وه و ئه وه ی له تواناماندا بێ بۆ وه دیهێنانی

ئامانجه کانی تێده کۆشین.وه ک ده ستپێشخه ریه کیش بۆ کارێکی پیرۆز ناوه ندی پێشه وا هه وڵی خۆی ده خاته گه ڕ که رۆژی ش���ه هید کرانی پێشه وا و هاورێیانی بکرێته رۆژێکی ره سمی له ناوه ندێکی قانوونیدا بۆ ئه م مه به سته پرۆژه یه کی ئاماده کردوه و ئاراسته ی په رله مانی کوردستانی ده کات، لێره دا دواکارین له هه موو الیه نه سیاس���یه کان و رێکخراوه کان و خه ڵکی کوردستان و هه رکوردێکی خاوه ن هه س���ت که پش���گیری دواکه مان بکات بۆئه وه ی بتوانین ئه م کاره پیرۆزه

پێکه وه به ئه نجام بگه یه نین.

ناوه ندی پێشه وا10ی خاکه لێوه ی 13٩0 30ی مارتی 2011

]پێشه‌وا‌قازی‌‌محه‌ممه‌د‌له‌‌دیدار‌له‌گه‌ڵ‌‌ئارچیباڵد‌رۆزوێڵت‌دا[

Kurdistan A divided Land A Short Contemporary History

پێشه‌وا‌قازی‌‌محه‌ممه‌د:‌كورده‌كان‌سه‌ر‌بۆ‌هیچ‌زۆردارێك‌نه‌وی‌‌ناكه‌ن

مێژووی‌کۆمه‌ڵه‌ی‌ژ-‌ک‌و‌کۆماری‌کوردستان‌و‌رۆڵی‌که‌ڵوڕه‌کان

که ماڵ مه زهه ر

1_ گۆڤاری »نیش����تمان« که ل����ه مه هابادی خۆشه ویس����ت چاپ ک����راوه ژماره یه ک وت����اری مێژوویی ناودارانی ده رب����اره ی بایه خ����داری کورد ب����اڵو کردووه ته وه ، به وێنه له ژم����اره حه وت و هه ش����ت و نۆیدا، واتا ل����ه مانگی خاکه لێوه وه تاوه کو مانگی جۆزه ردانی س����اڵێ 1343ی شه مسی وتارێکی گرنگی ده رباره ی شه مس����ه ددینی یوس����ف ش����ێخ بورهانی باڵو کردووه ته وه و ناوبراو رۆژگاری به ناوبانگی س����ه ردارێکی میری ره وان����دز بووه ، هه مان گۆڤار له الپ����ه ڕه 31ی هه م����ان ژماره یدا

وتارێک����ی به پێزی ده رح����ه ق مه ال عه لیی شنۆیی شێخانی که زانایه کی به ناوبانگ����ی س����ه ده ی پازده می����ن بوو،باڵو کردووه ته وه . هه ر له هه مان ژماره یدا و له الپه ڕی چواریدا کاک شه یدا وتارێکی سه نگینی له هه مان گۆڤاری »نیش����تمان«دا ده رباره ی ش����ێخ س����ه عیدی پیرانی هه میشه زین����دوو و »پێش����ه وای ئینقالب����ی میللیی ک����ورد« قازی محه مه د باڵو

کردووه ته وه .2_ گۆڤاری »هه اڵڵه« یش که له ش����ارۆچکه ی بۆکانی س����ه ربه رز چاپ ده کرا ژیننامه ی ژماره یه ک له

ره هبه رانی کوردی ..... .

کۆماری‌کوردستان‌و‌پێشه‌وا‌قازی‌محه‌مه‌د له‌‌به‌ڵگه‌نامه‌کانی‌به‌ریتانیادا

وه‌سیه‌تنامه‌ی‌شه‌هید‌پێشه‌وا‌قازی‌محه‌ممه‌د‌سه‌رۆک‌کۆماری‌کوردستان‌بۆ‌گه‌لی‌کورد

1012

4 7

3

به‌یاننامه‌...

وه ک ده ستپێش���خه ریه ک بۆ کارێکی پیرۆز ناوه ندی پێش���ه وا هه وڵی خۆی ده خاته گه ڕ که رۆژی ش���ه هید کرانی پێش���ه وا و هاورێیانی بکرێته رۆژێکی ره س���می له ناوه ندێکی قانوونیدا بۆ ئه م مه به س���ته پرۆژه یه کی ئاماده کردوه و ئاراسته ی په رله مانی کوردستانی ده کات، لێره دا دواکارین له هه موو الیه نه سیاسیه کان و رێکخراوه کان و خه ڵکی کوردستان و هه رکوردێکی خاوه ن

هه ست که پشگیری دواکه مان بکات بۆئه وه ی بتوانین ئه م کاره پیرۆزه پێکه وه به ئه نجام بگه یه نین......

کۆماری کوردستان ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 2

>>>

>>>

>>>

>>>

لوقمان زه هرایی

ش����ار له دڵه ڕاوکه دا ده ژی، گه وره و بچووک غه مبارن، ژنان ڕه شیان پۆشیوه دۆشداماون. ده سته وه س����تان پیاوان و که س مه یلی بۆ هی����چ ناچێ و تۆزێکی غه ماوی ئاسمانی ش����اری داگرتووه . له هه ر کووچه و ش����ه قامێک و له نێو هه ر ماڵێک تازیه به رده وامه . تازیه بۆ مه رگی کۆماره جوانه مه رگه که یان، بۆ کوژانه وه ی چرای ڕووناکی ماڵه کانیان، بۆ ئاوابوونی ئه س����تێره ی به ختیان. تازه ی����ه دارن بۆ له ده س����تدانی ئازادییان، ب����ۆ گۆڕکرانی هیواکانیان و بۆ س����ووتاندنی خه رمانی

به رهه مهاتوویان.دڵ����ه کان زام����داران و ئه س����رین له چاوه کان����دا قه تیس����ماوه و ن����ه ورۆز بۆ

هه موان بۆته خه زان.که س هه س����ت به خۆش����ی ناکا و ته نان����ه ت منداڵه کانیش ل����ه یاریکردن وه ستاون و کۆاڵنه کان وه خۆیان ناگرن. ش����ار به چاوانی پڕ له فرمێسکه وه و به قامه تێکی چه ماوه وه چاوه ڕوانی ڕوودانی کاره س����اتێکی دیکه ده کا و ماته مێکی

قووڵ باڵی به سه ردا کێشاوه وش����ه وه زه نگێکی تاریک به ری ڕۆژی

گرتووه .ژنان ده سته کانیان به ره و ئاسمانه و داوای ڕه ح����م و که ره می یه زدان ده که ن و پی����اوان ده سته ده س����ته خۆی����ان له مزگه وته کان ده هاوێن و قورعان هه ڵدێن و دوع����ا ده که ن و ته ڵه ب����ی یارمه تی له خاله قی زه وی و زه مان ده که ن. پرسیارێک مێشکی گه وره و بچوکی به خۆیه وه ئاڵۆز کردووه؛، بڵێی ئه وجار چ کاره س����اتێک

چاوه ڕوانی شاره که یان بکا؟هه واڵ����ی جۆراوجۆر ب����اڵو ده بنه وه ، به اڵم هیچی����ان په یامی خۆش����یان پێ نییه . هه موو شتێک کۆتایی هات. ئاخر خودایه ، ئه و خه ونه خۆش����ه بۆ وا زوو ته واو بوو؟ بۆ ته نیا یازده مانگی خایاند، نه ده کرا چه ند ساڵێکی دیکه ش درێژه ی

کێشابا؟

ئاخ، ئاخ و هه زار جار ئاخ، ئه و یازده مانگ����ه هه رگیز له یادان ناچێ و کوردان له و م����اوه کورته دا تامی ڕاس����ته قینه ی

ئازادی و س����ه ربه خۆییان چێش����ت و له دونی����ای ڕووندا به هه ش����تیان به چاوی خۆیان دی. ئه هریمه نه شه وپه ره سته کان که به دیتنی هه تاو کوێر بوون و چاویان به هه اڵتنی ئه س����تێره ی به ختی کوردان له ئاسمانی کوردستانی به زۆرداگیرکراودا قه له ڕه ش����ه باڵه ب����ه هه ڵنه ده ه����ات، ئاس����اییه کانیان ب����ه ری ڕووناکیی چرای ماڵه کانی����ان گرت و ب����ه تیغی ڕه ش و خوێن����اوی زۆرداری����ان س����ه ری کۆتری ئازادییان گۆش����اوگۆش بڕی و کۆرپه ی ساوای سه ربه س����تیان له النکه خنکاند و پۆس����تاڵی ڕه ش و گاڵوی����ان خاک����ی

کوردستانی نه جس کرده وه .شه وپه ره ستان شادیان کرد بۆ مه رگی ڕووناکی، بۆ له گۆڕنانی ئاواتی میلیۆنان مرۆڤ����ی بێبه ش ل����ه مافه کانیان. ئه وان خوێنی مرۆڤه بێ تاوانه کانیان ڕه ش����ت تاکو هه ستی دڕندانه یان بۆ چه ند ساتێک دامرکێنن. زگیان دڕی تاکو گورگئاس����ا برسێتیان له گۆشت و خوێنی ئینسانه پاک و بێگوناه����ه کان تێر بکه ن. ئه وان کاولیان کرد و سووتاندیان تاکو ڕێگای باپی����ره موغۆله کانیان کوێر نه که نه وه و بیره وه رییه کانیان له یادان نه سڕنه وه و

هه رده م به پیرۆزی بیانپارێزن.ئاخر زوحاک����ه مارله ش����انه کان بۆ تێرکردن����ی ماره کانی س����ه ر ش����انیان پێویس����تیان به مێشکی الوان و گۆشتی تازه ی ده م س����اتوری ژن����ان و پیاوانی

ک����ورد هه بوو و له قه س����ابخانه ی واڵتی داگیرکراوی کورداندا ئه و گۆش����ته جوان و تازه یه یان به خۆڕایی ده س����تده که وت. ئه وان ترسیان لێنیشتبوو که نه کا کاوه ی په یامهێنه ری ئاشتی و ئازادی ته خت و به ختی زۆرداریان لێ بڕووخێنێ و ئااڵی ڕزگاریی چه وساوه کان له سه ر قه اڵی به که لله دروس����تکراوی هه ژارانی کوردستان هه ڵبکا و ته پڵی س����ه رکه وتن به گویاندا

بچرپێنێ.

هه ر بۆیه کاوه ی فرش����ته ی ئازادیان له نێو دی����واره به ردینه کان و له پش����ت میله ئاسنه کاندا به ندکردبوو و به ده یان ئینسانکوژیان له ده وروبه ی دانابوو. شار چاوه ڕوان بوو ، خه و له چاوان زڕا بوو و خواردن له لێوان حه رام بووبوو . دڵه کان خورپه یان ده کرد و گوێیه کان قوت بوون بۆ بیس����تنی ڕووداوێکی ت����ازه . هه واڵی به اڵم هیچان باڵوده بوونه وه ، جۆراوجۆر

خه به ری خۆش نه بوون.ڕۆژی 10ی خاکه لێ����وه ی 1326 بوو. خۆر ورده ورده له که ل هاته ده ر و تیشکی جوانی شاری له ئامێزگرت. پیاوان به بێ مه یلی و به جه سته یه کی شه که ته وه له ماڵه کانیان هاتنه ده ر تاکو بڕۆنه س����ه ر کاروکاسبی. له چوارچرا، له كانگای بیری ئازاد، له چاوگه ی ئه وین و خۆشه ویستی، له س����ۆنگه ی ئازادی و سه ربه خۆیی، له قیبله گای میلیۆنان ک����وردی چاره ڕه ش

و چه وساوه ، له و شوێنه ی که پێشه وای م����ه زن مزگێن����ی دامه زران����ی ده وڵه تی کوردی به هه موان دابوو، له و ش����وێنه ی که به هه زاران کوردی بێبه ش به بیستنی هه واڵ����ی دامه زرانی ده وڵه ت����ی کوردی زه ماوه ندی س����ه رکه وتنیان گێڕابوو، له و شوێنه ی که پێش����ه وای ئازا و دلێریان، کاوه ی زوحاککوژی����ان، هیوا و ئه وینی ژینێک����ی نوێ بۆ به دی����اری هێنابوون، ته رمی سێ فرشته ، سێ مێرخاس، سێ ئه ستێره ی گه شی ئاسمانی به ته مداگیراوی کوردستان به په تی سێداره ی ئه هریمه ن

خنکێنرابوون.بیستنی هه واڵی شه هیدکرانی پێشه وا و هاوڕێیان����ی وه کو بۆمب ده نگی دایه وه و له هه ر ماڵ و کوچه و شه قامێک ببوو به گریان و قوڕپێوان. ش����ار به کوڵ بۆ ش����ه هیدان گریا و ت����ف و له عنه تی له کوردکوژان کرد. له گه ڵ باڵوبوونه وه ئه و هه واڵه جه رگبڕه له هه موو شار و گوندی کوردستان خه ڵک تازیه یان گێڕا و ئااڵی ڕه شیان هه ڵکرد. کوردکوژان پێیان وابوو به ش����ه هیدکردنی فریشته کانی ئازادی، چرای ڕووناکی ماڵی کوردان بۆ یه کجاری ده کوژێن����ه وه . به اڵم ئه ی پێش����ه وا ئازا و مێرخاس����ه که ی کورد و کوردس����تان، ت����ۆ به مه رگی خۆت ب����ۆ جارێکی دیکه له دایکبوویه وه . ئه وه تا له دوای 60 ساڵ به سه ر ش����ه هیدکرانتدا هه موو ساڵێ له ڕۆژی 2ی ڕێبه ندان، له بیره وه ری کۆماره جوانه مه رگه که مان����دا و ل����ه ڕۆژی 10ی خاکه لێوه ، له بیره وه ری شه هیدکرانتدا به میلیۆنان ک����ورد به ره و چوارچرا کڕنۆش ده به ن و س����ه ری ڕێز و ئه مه گناس����ی و وه ف����اداری له ئاس����ت گیانی پاکی تۆ و هه موو ش����ه هیدانی کۆماری کوردستان

داده نوێنن.ئ����ه ی پێش����ه وا وه فاداره که ی خاک و نیش����تمانی داگیرک����راوی ک����وردان، س����ه رهه ڵبڕه و چاو لێ بک����ه که چۆن به ه����ه زاران ڕۆڵه ی ڕێ����گا پیرۆزه که ت به دانی دروش����می بمرێ داگیرکه ر و به ش����ه کاندنه وه ی ئااڵی کوردستان که به ده س����تی تۆی به ڕێزی ڕێبه ر له چوارچرا له کات����ی ڕاگه یاندنی کۆم����اردا هه ڵکرا دڵ����ی کوردک����وژان ده له رزێنن و مژده ی هاتنه وه ی کاوه ی په یا مبه ری ئاش����تی و

ئازادی ده ده ن به گشت الیه ک.

بۆ‌شه‌هیدانی‌له‌قه‌ناره‌دراوی‌چوارچرا

هه ڵدێره . له و الوه سه دری قازی به ره و خه زن���ه ی مێژووی هات، واڵت، بێ ب���اک ل���ه گیان به خت کردن، س���وور له سه ر بۆ واڵت مردن، ه���ه روا هێمن و به ویقار، بێ ترس ده چێته سه ر دار، مێژوو به خوێ���ن ده ره نگێنێ، ڕێچکه ی کاروانێکه ده شکێنێ. شه هیدان بێ بڕان���ه وه ، تا قاس���ملوو بێ به ش���ه رفکه ندیش پس���انه وه ، دوای دا دێ، ئ���ه و کاروانه هه ر

ناوه ستێ.دزه ده ک���ه م ب���ه ره و مێژوو، شێست س���اڵ له ئێستا ڕابردوو � ل���ه ڕۆژی 10ی خاکه لێوه ، بۆ مه هاب���اد وام به ڕێ���وه � له گه ڵ چوارچرایه له به یانی، کازیوه ی ده م ڕوانی، سێ المپا هه اڵوه سرا ب���وون، له ن���ووری خۆی���ان دا مابوون، له زگه ی تیش���کیان باڵو ده بۆوه ، به ئاسمانێ دا ده چۆوه ، هه ت���ا باره گای ک���ردگار، له وێرا ده هات���ه وه خوار. ده رژا س���ه ر هه م���وو کوردس���تان، هه ر چوار پارچه بو چراخان، تیشکاوێژ بۆ ئه و ڕووداوه ، هه ر چه ند په ژاره ی ب���ه دواوه ، خه ڵک���ی مه هاب���اد خرۆش���ا، کوردستان به دوای دا جۆش���ا، گه وره و بچووک له ژن و پیاو، بۆ کۆس���تی سه روه ران داماو، ڕۆژێکی مێژوویی ناخۆش، هه مو ک���ه س مات و به په رۆش، هه موو کوردستان ڕه شپۆشه ، تا

بڵێی ڕۆژێکی ناخۆشه .من خۆی تێ���دا ڕاناگرم، له مێژوو را ب���ااڵن ده گرم، دێمه وه نێو ئ���ه و زه مانه ، که چی لێره ش خه م میوانه ، حیزبه که ی پێشه وا قازی، ه���ه روا به و ڕۆژه ده نازی، ک���راوه به ڕۆژی ش���ه هیدان، بۆ زین���دوو مان���ی هه مووی���ان، بۆ س���ه ردارانی چوارچرا، بۆ یازده شه هیدانی فه یزوڵاڵ، س���واره ی چل وح���ه وت، و چل وش���ه ش ئه وه نۆره ی���ان به رکه وت، ئیدی کاراونێ ل���ه ناکرێن، فه رامۆش موعینی ی���ه کان، هه ڵنابڕێ���ن، ش���ه ریف زاده ، باپیر ش���کاک و زه نگه نه ، مراد شێرێژ و الجانی، مینه ش���ه م و س���ه ید فه تاح له هه موویان ماره غانی، کاوه گه ڵ له گه ڵ ئاواره ، بێ ش���ک جێگای خۆیان دیاره . وێردی یه کان سه ر وه ده رده نێن، کاروان داژۆن هه روا دێن � تا ده گه نه عه بباسی شێر، س���ه رگوردی ژیر، زان���ا و دلێر، هه ژار و حاته م و عه لیار، ئێقباڵ، کاڵ کاڵ، س���ه عید ئه فش���ین، حه کی���م، به هرام���ی و ده باغی. کاروان درێ���ژه و ب���ێ کۆتایی � سه ر قافڵه ی تازه دوو ده سته ن، یه ک له به رلین، یه ک له وییه ن، قادری له گه ڵ قاسملوو، خۆیان فی���دا کرد دووب���ه دوو، عه بدولی و ئ���ه رده اڵن له کوێ���ن، له گه ڵ ش���ه ره فکه ندی ده دوێن. تاکه ی بژمێرم نه مامان، هێنده زۆرن له نیش���تمان � به رد به به ردی ئه م واڵته ، کفنی شه هیدی خه اڵته . با له م ڕۆدا یادیان بکه ین، خوێنی وان به فی���رۆ نه ده ین � ڕووحیان شاد که ین، به یه کگرتن، ڕێگایان

بگرین تا مردن.

سه رچاوه :ڕۆژنامه ی کوردستان

ژماره 45٨

شار‌له‌‌دڵه‌ڕاوکه‌دا‌ده‌ژی،‌گه‌وره‌‌و‌بچووک‌غه‌مبارن،‌ژنان‌ڕه‌شیان‌پۆشیوه‌‌و‌پیاوان‌

ده‌سته‌وه‌ستان‌دۆشداماون.‌که‌س‌مه‌یلی‌بۆ‌هیچ‌ناچێ‌و‌تۆزێکی‌غه‌ماوی‌ئاسمانی‌شاری‌داگرتووه‌.‌له‌‌هه‌ر‌کووچه‌‌و‌شه‌قامێک‌و‌له‌نێو‌هه‌ر‌ماڵێک‌

تازیه‌‌به‌رده‌وامه‌.‌تازیه‌‌بۆ‌مه‌رگی‌کۆماره‌‌جوانه‌مه‌رگه‌که‌یان،‌بۆ‌کوژانه‌وه‌ی‌چرای‌ڕووناکی‌ماڵه‌کانیان،‌بۆ‌ئاوابوونی‌ئه‌ستێره‌ی‌به‌ختیان.‌

ئه ی پێشه وا وه فاداره که ی خاک و نیشتمانی داگیرکراوی کوردان، سه رهه ڵبڕه و چاو لێ بکه که چۆن به هه زاران ڕۆڵه ی ڕێگا پیرۆزه که ت به دانی دروشمی بمرێ داگیرکه ر و به شه کاندنه وه ی ئااڵی کوردستان

که به ده ستی تۆی به ڕێزی ڕێبه ر له چوارچرا له کاتی ڕاگه یاندنی کۆماردا هه ڵکرا دڵی کوردکوژان ده له رزێنن و مژده ی هاتنه وه ی کاوه ی په یا مبه ری ئاشتی و ئازادی ده ده ن به گشت الیه ک.

بۆ‌هــــه‌مــــــوو‌شه‌هیدانی‌كوردستان

نووسینی: مسته فا شڵماشی

به هاری كوردس����تانی من شادی هێن����ه، ره نگاوره ن���گ و هه س���ت بزوێنه، ده ماری گشت گیانداره كان ده كاته وه، خه مان له بیر ده باته وه - خاكه لێوه، هه موو ساڵێ له گواڵن لێواولێوه. به اڵم داخی گرانم، یه ك

په ڵه ی سووری وا پێوه.

ڕۆژی ده ی���ه م ل���ه م مانگه دا، هه موو ساڵێ له تاوان هه نیسكان ده دا. خۆی زۆر به مه غدوور ده زانێ و شیوه نی شه هیدان ده كا. بیری مه یدانی چوارچرا، ئه و س���ێداره ی كه هه ڵخرا - س���ێ ئاڵقه ی په تی س���ێداره، هه ر ده م ل���ه چوارچرا دیاره. س���ه ردارانی گه رده ن به رز، دێن به بێ خۆف و بێ له رزه - به هه نگاوی شێرانه، شه هاده ت هه ر له وان جوانه، پێشه وای نێوچاوان ڕووناك، پێش���مه رگه ی دڵسۆز و

بێ باك، هیچ ترسی له مردن نی یه، ه���ه روا بزانه ش���ایی یه، به چوار ده وری دا ده روان���ێ، دوا دیداری نیش���تمانی، به زه رده خه نه جوان ده كا، دوژمنان هه راس���ان ده كا، هاوار ده كا ئه ی دوژمنان! تینوو به خوێنی گشت كوردان! به م كاره ش كۆتایی نایه، قازیی، سه د قازی له دوایه، ڕۆڵه كانی ئاو و خاكم، ئه م داستانه ده نووسنه وه ، به خوێنی گه ش و ئاڵی من، ڕێچكه ی خه بات ده دۆزنه وه . حوسێن خان مه ردی مه ردانێ، س���ه ردار ب���ۆ وی وه ك س���ه ربانه، په ت خۆی له به ر وی ناگرێ، مل كه چ ده كا و ڕاده برێ، ڕێ���وی ترس���یان لێ ده نیش���ێ، شێر ڕاس���اوه، هه روا به ده ستی به س���تراوه، نه ره ی دێ ئه و شێره پی���او، ئێمه له م���ردن بێ باكین، ش���ه هیدی ڕێی گ���ه ل و خاكین، ڕوومان له الی گه لمان س���ووره ،

له رزۆکی له ئێمه دووره .دوژم���ن بزان���ه ڕۆژێ���ک دێ، بۆ تۆش س���ێداره هه ڵ ده خرێ � به اڵم هی تۆ له س���ه ر تاوان، له سه ر کوش���ت وبڕی الوان، ئێمه له س���ه ر مافی ڕه وا، ئێوه به تۆڵه ی پێشه وا، ئێمه له ڕێی گه ل و واڵت، ئێ���وه له پێناو ده س���ه اڵت، ئێمه ڕێمان بۆ زنوێره ، ڕێگای وه به ره و

ڕۆژی‌ده‌یه‌م‌له‌م‌مانگه‌دا،‌هه‌موو‌ساڵێ‌له‌تاوان‌هه‌نیسكان‌ده‌دا.‌خۆی‌زۆر‌به‌مه‌غدوور‌ده‌زانێ‌و‌

شیوه‌نی‌شه‌هیدان‌ده‌كا.‌بیری‌مه‌یدانی‌چوارچرا،‌ئه‌و‌سێداره‌ی‌كه‌هه‌ڵخرا‌

-‌سێ‌ئاڵقه‌ی‌په‌تی‌سێداره،‌هه‌ر‌ده‌م‌له‌

چوارچرا‌دیاره.‌

3ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 KURDISTAN REPUBLIC

قادر وریائارچیباڵ����د رۆزوێڵت ئه فس����ه رێكی ئیتالعاتی����ی ئه مریكایه كه ل����ه ماوه ی ژیانی خۆیدا سه ری زۆر واڵتی ئه فریقایی و ڕۆژهه اڵت����ی نێوه ڕاس����تی داوه . ل����ه سااڵنی دوای ش����ه ڕی دووه می جیهانیدا ماوه ی����ه ك ل����ه عێراق و ئێ����ران ژیاوه و ژیان و خه باتی كوردان سه رنجی ئه ویان ڕاكێش����اوه . رۆزوێڵ����ت دوای پێكهاتنی كۆماری كوردستان له مه هاباد، سه ردانی كوردستان و شاری مه هابادی كردووه و له گه ڵ قازی محه مم����ه د چاوپێكه وتن و وتووێژی هه بووه . بۆخۆی له م باره یه وه ده ڵێ : »له ڕاس����تیدا تاق����ه چاوه دێری

ئه مریكایی حازر له سه حنه دا بووه .«ئارچیباڵ����د رۆزوێڵت بی����ره وه ری و ئه زموونه كان����ی خۆی له باره ی كێش����ه و ڕووداوه كانی ئ����ه و واڵتانه ی دیتوونی كۆكردوون����ه وه و كردوونی به كتێبێك. ئه و كتێبه، س����ه هبا س����ه عیدی، كچی خوالێخۆشبوو سه عیدیی سیرجانی، له ژێر وه ریگێڕاوه ته آموختن«دا ناوی »شوق سه ر زمانی فارسی . چاپی یه كه می ئه م كتێبه س����اڵی 1371ی هه تاوی له الیه ن باڵوكرایه وه . ئیتالعات����ه وه چاپه مه نیی فه س����ڵی چواره می كتێب����ی ناوبراو بۆ ڕووداوه كانی ئێران و به تایبه تی كێشه ی ئازه ربایجان و مه س����ه له ی ك����ورده كان و كۆماری كوردس����تان ته رخان كراوه . »شوق آموختن« به رله وه ی به شێوه ی كتێب باڵوبێته وه ، به زنجیره له چه ندین »اطالع����ات«دا ڕۆژنام����ه ی ژم����اره ی

باڵوكرایه وه .به مه به س����تی ئاش����نایی بینه ران و له گه ڵ بۆچوونه كانی خوێنه رانی دیمانه رۆزوێڵت له س����ه ر كۆماری كوردس����تان، هێندێك به ش����ی كتێبه كه ی كه 13 ساڵ له مه وبه ر كردوومه به كوردی ]1[ لێره دا به بۆن����ه ی 10ی خاكه لێوه ی 13٨5 )5٩ ده خه مه پێشه وا( ساڵه ی شه هیدبوونی به رچ����او. تیترێ����ك كه بۆ ئه م باس����ه م هه ڵب����ژاردوه ، له ده ق����ی وتووێژی قازی محه مم����ه د له گه ڵ ئارچیباڵ����د رۆزوێڵت

وه رگیراوه . كاتێ����ك چووینه ژووره ك����ه ی قازی محه ممه د، له پشت مێزی كاره كه ی و له ته نیشت نه قشه یه كی گه وره ی كوردستانی گ����ه وره دانیش����تبوو. ق����ازی محه ممه د پیاوێك����ی كورته بااڵی به وێق����ار بوو كه كۆتێكی س����ه ربازیی پێشتر له كاركراوی له به ره دا بوو و له مال و ئه والی ڕوخساره ڕه نگب����زركاوه زاهیدانه كه یدا ڕیش����ێكی ته نكی كه م م����وو ده بینرا. ئه و دوایه به ئێمه ی گوت كه به ده س����ت نه خۆشیی توندی مه عیدده وه گرفتاره و كه م وا هه یه

جگه له ماست شتێكی دیكه بخوا.ب����ۆم ڕوون ئ����ه وه ی ك����ه پ����اش كرده وه ك����ه ئێمه كێین و مه به س����تی مه ئمووریه ته كه م����ان چیی����ه ، له س����ه ر مێزه ك����ه ی پارچه كاغه زێكی هه ڵگرت و نووس����راوه یه كی له پێشدائاماده كراوی به زمانی فارسی بۆ خوێندینه وه . وشه كان زۆر ڕوون و ده نگ����ی ئ����ارام ب����وو ، و له كات����ی خوێندنه وه دا جار وب����ار به چاوه ده یڕوانییه چێش����تووه كانی »ریاچت« ئێم����ه . من ل����ه وه اڵمدا گوت����م: »واڵته یه كگرتووه كان����ی ئه مری����كا هه میش����ه الیه نگ����ری ئازادی و ده ستڕاگه یش����تنی هه موو ئینسانه كان به مافه كانیان بووه و ئێمه هیوادارین ڕۆژێك دابێ كه هه موو خه ڵكی جیه����ان به ئامانجه كانی خۆیان بگ����ه ن. ئێمه هاتووینه كوردس����تان تا ل����ه وه زع����ی ك����ورده كان بكۆڵینه وه و ڕاپۆرته كه بده ینه وه به ده وڵه ته كه مان، و ئاواته خوازین وه زعی كورده كان باشتر ببێ و ده س����كه وتی كورده كان هه ر ئه وه نه بێ كه جۆرێك سه ره ڕۆیی به جۆرێكی

دیكه له سه ره ڕۆیی بگۆڕنه وه .«

ق����ازی محه ممه د گوت����ی : »ته واوی خه ڵك له و به ش����انه ی واڵت����دا كه له ژێر كۆنترۆڵی ده وڵه ته كه ی مندان، له ده ربڕین و نووس����ینی ئه و شتانه ی له دڵیاندایه، ئازادن.« من له وه اڵمدا گوتم: »ئه وه م به چاوی خ����ۆم دیتوه . له ئازه ربایجانی دیموكراتدا خه ڵك ته نها ئیزنی ئه وه یان هه یه كه ڕادیۆی ته ورێز و ڕادیۆی مۆسكۆ بگ����رن. له حاڵێكدا ش����ه وی ڕابردوو له شه قامه كانی ئه و شاره )مه هاباد( ده نگی ڕادی����ۆی له نده ن و ڕادیۆی ئانكارام گوێ

ل�ێبوو.«قازی محه مم����ه د ك����ه دیاربوو ئه و قس����ه یه ی منی پێ خۆش بوو، گوتی : »وه زع����ی ته ورێز و مه هاب����اد به ته واوی جیاوازیی����ان هه ی����ه .« ب����ه اڵم كاتێك بۆم����ان گێڕایه وه كه ئێمه له س����نووری ده وڵه ته كه یدا تووشی هێندێك گیر وگرفت بووی����ن، پێی تێكچوو و هه روه ها كاتێك پێم گوت له وه كه له بنكه ی فه رمانده یی ته بلیغاتییه كان����ی پۆس����تێره ئ����ه ودا ش����ووره وی ده بینم و سه رم سووڕماوه ، گوتی : »كورده كان ناچارن هه ر كه سێك یارمه تیی����ان پێبكا قبووڵی بكه ن، به اڵم سه ر بۆ هیچ زۆردارێك نه وی ناكه ن. ئێمه سكااڵیه كمان باڵوكرده وه و له ودا سكااڵی خۆمان به س����ێ ده وڵه تی س����ه ركه وتوو له ش����ه ڕدا كه به ش����داری كۆنفرانسێكی ڕاگه یاند. ئه وروپایی )پۆتسدام( بوون، به اڵم ئینگلیسییه كان و ئه مریكایی یه كان بایه خێكی ئه وتۆیان پێ نه دا.« ئه و پاش ئیش����اره كردن به مه نشووری ئاتالنتیك گوت����ی : »هه موو ك����وردان هیواداربوون كه واڵت����ه یه كگرتووه كان����ی ئه مریكا - پێشكه وتووترین میلله تی جیهان - ئه وان له زاڵبوون به سه ر دواكه وتوویی یه كانیاندا

یارمه تی بدا.«ئه و گوتی : »ئه گه ر ئه مریكا له جیاتی ناردنی سێ هه زار سه رباز بۆ ئێران، ته نیا سه د مامۆس����تا )معلم(ی ناردبایه ، له و واڵته چ ده قه وما؟ به اڵم ئه مریكایی یه كان له جیاتی یارمه تیدان����ی ئێمه ، یارمه تیی دوژمنانی ئێمه ، بۆوێنه توركه كانیان]2[ دا و ئه ویش له ڕێگ����ه ی ناردنی چه ك و ته قه مه نی بۆ ئه وان بۆ س����ه ركوتكردنی

ئێمه .«پاش����ان به كورتی له باره ی ئاكاری ئینگلیس����ییه كان دوا و كاره خراپ����ی

جۆربه جۆره كان����ی ئه وان����ی ل����ه ماوه ی به مه به س����تی ڕاب����ردوودا ده یه كان����ی س����ه ركوتكردنی شۆڕش����گێڕانی كوردی ب����ۆ ب����اس كردین و ب����ه س����ه ربرده ی مه ال مس����ته فا بارزان����ی كۆتایی پێهێنا. له الیه ك����ی دیكه یش����ه وه س����ه باره ت به فه رانس����ه یی یه كان نه زه رێك����ی باش����ی هه بوو. ئه و فه رانسه یی یانه كه یارمه تیی كورده كانی س����ووریه یان دابوو. پاشان بیس����تمان كه ناپلی����ۆن ژاكل، یه كێك له هه واڵنووس����انی فران����س پرێس، كه بیر وباوه ڕی چه پی هه بوو، له م دواییانه دا سه ردانی مه هابادی كردبوو و به دوای ئه و س����ه فه ره دا هێندێك وتاری به قازانجی فه رانس����ه دا ل����ه چاپه مه نیی كوردكان

باڵوكردبۆوه .به گش����تی خه ڵك له قازی محه ممه د ڕازی بوون و ده یانگ����وت كه پێكهاتنی ده وڵه ته كه ی ئه و ل����ه دوای قۆناغی ڕه زا شا، سه ركه وتنێكی گه وره بووه و ته نیا نیگه رانی ئه وه ن كه ئه و ده وڵه ته نه مێنێ . م����ن له ڕاپۆرته كه م����دا پوخته ی ڕوانگه و بۆچوونه كان����ی ئه ندامان����ی كۆمیته ی ناوه ندی����م كه له م����اوه ی مانه وه مان له مه هاباددا لێمانبیس����تبوون، به م جۆره

گونجاند:ئه وان مه منوونی شووره وی بوون كه ئیمكانی سه ربه خۆیی بۆ پێكهێناون، به اڵم له سه ر ده خاڵه ت نه كردنی شووره وی له كار وباری واڵته كه یاندا و هاتوچۆنه كردنی مه ئموورانی شووره وی بۆسه ر شاره كه یان پێیانداده گرت. )زۆربه ی ئه و كه سانه له ڕواڵه تدا هه روا الیه نگری ئه ش����رافییه تی ك����ۆن بوون و وا نه ده هات����ه به رچاو كه مه یلێكی����ان ب����ه الی كۆمۆنیزمدا هه بێ ( خۆیان له هه لومه رجێكی شۆڕش����گێڕانه ناسیۆنالیس����تیدا شۆڕش����ێكی ب����ه اڵم ده هات����ه به رچاو. ده یانگ����وت هیوادارن په ره پێبده ن ئه وه ن����ده حكومه ته كه یان كه هه موو ناوچه كوردنشینه كانی ئێران بگرێت����ه خۆی . ئ����ه و ناوچان����ه ، ناوچه جنووبییه كانی ژێ����ر كۆنترۆڵی ده وڵه تی

ئێرانیشیان ده گرته وه ... .ئه ندامان����ی كۆمیت����ه ل����ه بوون����ی ژماره یه ك����ی زۆر له س����ه ربازانی ئێران له ناوچه جنووبییه كان����دا زۆر نیگه ران بوون و النیكه م یه كێك له وان ئیشاره ی ب����ه پیالنگێڕیی ده وڵه ت����ی ناوه ندی به

هاوكاریی هێندێك ل����ه هۆزه كورده كان كرد.

سه رله به یانیی ڕۆژی 16ی دێسامبر مه هاباد چووینه س����ه ردانی چاپخانه ی كه ڕۆژنامه ی ڕۆژانه ی »كوردستان« و هێندێك گۆڤاری كه م تی����راژی به زمانی ك����وردی باڵوده ك����رده وه . ئێمه هێندێك نوس����خه مان له ژماره كان����ی ڕۆژنامه ی كوردستان هه ر له سه ره تای ده رچوونه وه وه رگرت و هه روه ها چه ند گۆڤار و چه ند دیوانی ش����یعر كه ته حویلی به رپرس����ی

به شی زانیاریماندان.ه����ه ر كه ك����ورده كان زانی����ان ئێمه ته م����ای گه ڕانه وه مان هه یه ، هاتنه المان و پێیان گوتین ك����ه قازی محه ممه د بۆ نانی نیوه ڕۆیه بانگهێش����تنی كردووین. به م جۆره ناچار بووین وه ڕێكه وتنه كه مان بخه ین����ه دوانی����وه ڕۆ. نزی����ك نیوه ڕۆیه ئێمه دوب����اره له گه ڵ ق����ازی محه ممه د ل����ه ده فته ره كه یدا ده س����تمانكرده وه به

قسه وباس. ئه مجار باس����ه كه مان زۆرتر له سه ر مه سه له فه رهه نگییه كان بوو. ئه و گوتی : »خوش����حاڵم كه ئێوه نوسخه ی وه رگرتووه ، ئێمه ت����ان باڵوكراوه كان����ی چونكه حه زده كه م واڵته یه كگرتووه كان هه موو ش����تێك له باره ی ئێمه وه بزانێ .

من شتێكم نییه بیشارمه وه .«نازن����اوی ئ����ه و، ق����ازی محه ممه د، ته نیا »پێش����ه وا«، به مان����ای ڕێبه ر، بوو و به رپرس����انی وه زاره تخانه كانیشی »ڕه ئیس«یان پێ ده گوترا نه ك وه زیر. وه ك ل����ه نیش����انه كانڕا ده رده كه وت ئه و هێش����تا خۆی به مه ئموورێك����ی ئێرانی ده زانی و به ڕواڵه ت ئامانجی به كرده وه ی وه رگرتنی خودموختاری له چوارچێوه ی س����نووره كانی ئێراندا بوو. له سه ر ئه وه پێیداده گرت كه كورده كان و ئێرانییه كان خزمی یه كترن و س����ه باره ت به ڕه سه نی ك����ورده كان ك����ه ئیددیعای ده ك����رد له بۆ قس����ه ی ماده كانن، پاش����ماوه كانی

كردین.* * *

هه ر س����ێ قازی محه ممه د، سه یفی قازی و س����ه دری قازی ل����ه دادگایه كی نیزامی و نهێنیدا له مه هاباد موحاكه مه كران و له ڕۆژی 23ی ژانوییه دا به مه رگ مه حكووم بوون. ب����ه اڵم جێبه جێكردنی حوكم����ی ئێعدامیان له الی����ه ن تارانه وه دواخرا، چونكه »ق����ه وام« پێی خۆش نه بوو له جه نگه ی وتووێژه ئاسته مه كانی له گه ڵ ش����ووره ویدا ده نگ و هه ڵاڵ به رز

بێته وه .ماوه یه ك����ی كورت به ر له گه ڕانه وه ی من له ت����اران، ل����ه فێورییه ی س����اڵی ئ����ارا چ����ووه 1٩47دا، ژه ن����راڵ ڕه زم مه هاب����اد، و م����ن به ش����ی ئه وه ن����ده م ده لیل به ده س����ته وه هه ب����وون كه دڵنیا به س����ه ر چاوه دێری مه ئمووریه تی ب����م ئێعدامی برایانی قازی به و س����پێردراوه . من چوومه چاوپێكه وتنی جۆرج ئالێنی سه فیرمان تا بزانم ئایا ده توانین كارێك بكه ین. سه فیرمان لێی پرسیم: »بۆچی ئه وه نده نیگه رانی وه زعی قازی یه كانی ؟ هه رچی بێ ئه وان له گه ڵ شووره وییه كاندا

هاوكارییان ده كرد؟«- باش����ه ، ڕاس����ته . ب����ه اڵم ئ����ه وان هه وڵیانده دا هه رچ����ی له توانایاندایه بۆ باشبوونی وه زعی خه ڵك ئه نجامی بده ن

و ش����ووره وییه كانیش ته نیا كه س����انێك بوون كه بۆ كۆمه ك ب����ه وان عه القه یان نیش����اندا. ئه گه ر ئ����ه وان ئێعدام بكرێن، له هه موو جێیه ك ئێمه به شه ریكی ئه و

كاره ده زانن.- باشه ، ده ته وێ ئه من چ بكه م؟

- پێ����م وای����ه ئێ����وه ده بێ له ش����ا داوا بكه ن ده س����توور ب����ه ڕه زم ئارا بدا قازی ی����ه كان بۆ دادگایه ك����ی عاداڵنه و

ئاشكرا بێنێته تاران. له سه ر داوای سه فیر، شا ده ستبه جێ سه فیری بۆالی خۆی ڕێدابوو. سه فیرمان له و چاوپێكه وتنه دا هیواداری ده ربڕیبوو كه مه س����ه له ی ئێ����الت و ی����ه ك له وان مه سه له ی كورده كان به باشی چاره سه ر بك����رێ و پاش����ان گوتب����ووی گه رچی ش����ووره وییه كاندا له گ����ه ڵ قازی یه كان هاوكارییان هه ب����ووه ، به اڵم خزمه تێكی زۆریش����یان له بواری فێركردنی خه ڵكدا ئه نجام داوه . شا لێره دا قسه كه ی ئه وی بڕیبوو و به بزه وه له سه فیری پرسیبوو: »ئێوه ترس����ی ئه وه ت����ان هه یه كه من ئه وان گولله باران كه م؟ ئه گه ر مه سه له كه ئه وه یه ، دڵنیا بن من هه ر له بنه ڕه ته وه

خه یاڵێكی ئه وتۆم نییه.«تاریكوڕوون����ی به یانیی 31ی مانگی م����ارس]3[، قازی یه كانیان ب����ه ئه مری »اعلیحضرت شاهنشاه » له دار دابوون. له وانه یه شا ڕاست ئه و كاته ی سه فیرمان ده رگای ت����االری پێ����وه داوه و هاتۆت����ه ده ر، ده س����تووری ئێعدامی قازی یه كانی

ڕاگه یاندبێ .* * *

په راوێزه كان:]1[ ئه م بابه ته پێشتر له ژماره 206ی ڕێبه ندانی 1372 كوردستان، ڕۆژنامه ی

)فێورییه ی 1٩٩4( دا باڵوبۆته وه .]2[ وا وێده چێ قازی محه ممه د وشه ی »عه جه م����ه كان«ی به كارهێنابێ كه له كوردستانی ئێران مه به ست كاربه ده سته ده وڵه تییه كانه . نووسه ر یان وه رگێڕ ئه و

وشه یه به »توركه كان« حاڵی بووه .]3[ 25ی مارس ڕاسته نه ك 31

پێشه‌وا‌قازی‌‌محه‌ممه‌د:‌كورده‌كان‌سه‌ر‌بۆ‌هیچ‌زۆردارێك‌نه‌وی‌‌ناكه‌ن]پێشه‌وا‌قازی‌‌محه‌ممه‌د‌له‌‌دیدار‌له‌گه‌ڵ‌‌ئارچیباڵد‌رۆزوێڵت‌دا[

پێشه‌وا:‌»ئه‌گه‌ر‌ئه‌مریكا‌له‌جیاتی‌‌ناردنی‌‌سێ‌‌هه‌زار‌سه‌رباز‌بۆ‌ئێران،‌ته‌نیا‌سه‌د‌مامۆستا‌)معلم(ی‌‌ناردبایه‌،‌له‌و‌واڵته‌‌چ‌ده‌قه‌وما؟‌به‌اڵم‌ئه‌مریكایی‌یه‌كان‌له‌جیاتی‌‌یارمه‌تیدانی‌‌ئێمه‌،‌یارمه‌تیی‌‌

دوژمنانی‌‌ئێمه‌،‌بۆوێنه‌‌توركه‌كانیان‌دا‌و‌ئه‌ویش‌له‌ڕێگه‌ی‌‌ناردنی‌‌چه‌ك‌و‌ته‌قه‌مه‌نی‌‌بۆ‌ئه‌وان‌بۆ‌سه‌ركوتكردنی‌‌ئێمه‌«.

>>>

>>>

پێشه وا و ئارچیباڵد رۆزوێڵت له ژووری کاره که ی خۆی له مه هاباد 1٩46

کۆماری کوردستان ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 4

وتاری‌پروفیسۆر‌دوکتور‌که‌ماڵ‌مه‌زهه‌ر‌بۆ‌رێوڕه‌سمی‌‌65ساڵه‌ی‌دامه‌زرانی‌کۆماری‌کوردستان‌

که ماڵ مه زهه ر

بێگومان یاده وه ریی 65 ساله ی له کوردستان کۆماری دامه زراندنی سالێ 1٩46 یاده وه رییه کی یه کجار ئه گه ر ک����ورده. نه ته وه ی گه وره ی باری ناله باری ته ندروستیم نه بووایه ئام����اده ی کۆڕه ده ب����وو بۆخ����ۆم پیرۆزه که ت����ان ببوومایه، س����اڵو و رێزی تایبه تیم بۆ مامۆستا عه بدوڵاڵ حه س����ه ن زاده و گش����ت خوشک و

برایانی ئاماده بووان.

ی����ادی دامه زراندن����ی کۆم����اری ب����ه س����اڵی 1٩46 کوردس����تانی الی هه مووان����ه وه چ دوژمن����ان و چ دۆس����تانی کورد خاڵێکی گه وره یه له س����ه رتاپای مێ����ژووی نه ته وه ی کورد و ئێ����ران و تورکیاو عێراق و سوریا و گش����ت واڵتانی رۆژهه اڵتی نزی����ک و ناوه ڕاس����ت و گرینگترین زلهێزی جیهانی ئه وسا و له سه روو هه مووشیانه وه یه کیه تی سۆڤییه ت و به ریتانیا و ویالیه ته یه کگرتووه کانی ئه مریکا، بۆیه که مێژوونووس����انی کورد هه رچی����ه ک ده رباره ی الپه ره زێڕی����ن و زه نگینه کانی ئه و کۆماره بکه ن هێش����تا ه����ه ر که مه. به الی به نده وه کۆماری کوردس����تان ئه وه

ده هێنێ����ت ده ی����ان و ده یان نامه ی نوێ����ی دوکت����ۆرای و ماجس����تێر ده رباره ی بنووس����رێت، جا با کورد واته ن����ی ل����ه و خ����ه رواره گه وره یه

چنگێکی بچووکتان عه رز بکه م:1_ گۆڤاری »نیش����تمان« که ل����ه مه هابادی خۆشه ویس����ت چاپ مێژوویی وت����اری ژماره یه ک کراوه ناودارانی ده رب����اره ی بایه خ����داری کورد ب����اڵو کردووه ته وه ، به وێنه له ژم����اره حه وت و هه ش����ت و نۆیدا، واتا له مانگی خاکه لێوه وه تاوه کو مانگی جۆزه ردانی س����اڵێ 1343ی شه مسی وتارێکی گرنگی ده رباره ی شه مس����ه ددینی یوس����ف ش����ێخ بورهانی باڵو کردووه ته وه و ناوبراو رۆژگاری به ناوبانگی س����ه ردارێکی می����ری ره واندز بووه ، هه مان گۆڤار له الپ����ه ڕه 31ی هه م����ان ژماره یدا وتارێک����ی به پێ����زی ده رحه ق مه ال عه لیی شنۆیی شێخانی که زانایه کی به ناوبانگ����ی س����ه ده ی پازده می����ن بوو،باڵو کردووه ته وه . هه ر له هه مان ژماره یدا و له الپه ڕی چواریدا کاک شه یدا وتارێکی سه نگینی له هه مان گۆڤاری »نیش����تمان«دا ده رباره ی ش����ێخ س����ه عیدی پیرانی هه میشه ئینقالبی و »پێش����ه وای زین����دوو

میللی����ی کورد« قازی محه مه د باڵو کردووه ته وه .

2_ گۆڤاری »هه اڵڵه« یش که له ش����ارۆچکه ی بۆکانی س����ه ربه رز چ����اپ ده کرا ژیننام����ه ی ژماره یه ک له ره هبه ران����ی کوردی چاپ کردوه که پێشه وا قازی محه مه د یه کێکیان ئه م »هه اڵڵ����ه« گۆڤ����اری بووه . وت����اره ی ب����ه م ناونیش����انه وه باڵو کردووه ته وه _ »کۆمه ڵ و ئه حزابی سیاس����یی ک����ورد ده راب����ردوودا. »هه اڵڵه «، مێژوویی«،_ باسێکی یه ک، ره ش����ه مێی ژم����اره بۆکان، 1324، ل14-15. ش����ایانی گوتن����ه ژماره یه کی گۆڤاری »هه اڵڵه » له بۆکان مانگی یه کی ڕه شه مێی 1324، واتا سه ره تای مانگی مارتی ساڵی 1٩46 ده رچ����ووه ، له ژماره دوویدا بایه خداری که وتارێکی مێژووی����ی به م ناونیشانه وه باڵو کردووه ته وه : »پێش����ه وای به رزی کوردوس����تان

جه نابی قازی محه مه د«.3- کوردناسی هه ره به ناوبانگی س����یمیۆنۆڤیچ میخایل سۆڤییه تی الزه رێف ک����ه به داخه وه ده وروبه ری س����اڵێک له مه وبه ر کۆچ����ی دوایی کرد و به رێزان مام جه الل تاڵه بانی ب����ه بارزان����ی و کاک مه س����عوود

برووسکه ی تایبه تی پرسه ی خۆیان ن����ارد بۆ خێزان و که س����وکاری له مۆس����کۆ، له یه کێک له په ڕتووکه ناوازه کانی����دا ک����ه دوو ج����اران له مۆس����کۆ چاپ کراوه ته وه له الپه ڕه 2٩٩یدا ده فه رموێت: » هه رچه نده حوکمه ت����ی ئێرانی له س����اڵه کانی جه نگی یه که می جیهانیدا بانگه وازی بێ الیه نیی خۆی باڵو کردوه وه واڵتی

ئێران به کوردس����تانی رۆژهه اڵته وه بوونه یه کێک له شه ڕگه گرنگه کانی ئه و جه نگ����ه ، هه ر ئه وه یش کوردی ناچ����ار کرد په ن����ا به رنه به ر چه ک ب����ۆ پارێزگاری واڵت و ش����ه ڕه فیان و یه کێک له و ره هبه ره ناس����راوانه که سایه تی کوردی به ناوبانگ قازی که ب����وو فه ت����اح )1٨32-1٩16( ده بێته برا بچووک����ی باپیری قازی محه مه دی ناس����راو«. ه����ه ر له به ر ئه وه یش����ه الزه رێف له و به رهه مه یدا

ده قاوده ق ده ڵێت: »له خاکی کوردس����تانی ئێراندا یه ک����ه م کڵپ����ه ی ئاگ����ری جه نگی ناوچه ی ل����ه جیهان����ی یه که م����ی رۆژهه اڵتی ناوه ڕاستدا ته نانه ت به ر

له ده ریای ره شیش به رز بۆوه !«.به وبانگ����ی رۆژنام����ه ی -4»کوردس����تان« ک����ه ل����ه مه هاباد ده رده چوو گه لێک جاران وتاره کانی پێشه وا قازی محه مه دی له م بواره دا په خش ده ک����رد، وه ک ئه و وتاره ی ک����ه رۆژی 2٩ی مانگ����ی مایس����ی س����اڵی 1٩46 باڵوی کردووه ته وه . له و وتاره یدا پێش����ه وا به راشکاوی

فه رموویه تی:»زوڵم و زۆری گشت الیه نه کان نه ت����ه وه ی کوردیان ناچ����ار کرد له

ساڵه کانی جه نگی یه که می جیهانیدا په نا به رنه به ر چه ک بۆ پاراستنی نامووسی کوردان له جه ورو سته می

بێ ئه ندازه ی داگیرکه ران«.5- چه ند ک����ه س ده زانن که له الپ����ه ڕي 460ی چاپ����ی دووه مینی س����ۆڤییه تیی »ئێنس����کلۆپیدیای گه وه ره« دا و دیسانه وه له به رگی بیست و هه ش����ته مینیدا نووسیویه

ده ڵێت:ساڵی به هاری محه مه د »قازی 1٩00 له ش����اری مه هاباد هاتووه ته دونیاوه و له بنه ماڵه یه کی ناسراوی ناوچه ی موکریانه و زانستی ئایینیی الی باوک����ی میرزا عه لی خوێندوه و دوای ئ����ه وه زۆری پێ نه چوو میرزا عه ل����ی بووه ت����ه قازی����ی ناوچه ی موکریان و ق����ازی محه مه د هه ر له ته مه نی منداڵییه وه رووی کردووه ته ئ����ه ده ب و هۆن����راوه ناوازه کان����ی ک����وردی نوێخ����وازی ش����اعیری به ناوبان����گ حاجی ق����ادری کۆیی، قوواڵیی ده روونی هه ژاندوه و دوای ئه ویش که فێری زوبانی فارس����ی و عه ره بی ب����ووه و بایه خێکی زۆری داوه ته ئه ده بی رۆژهه اڵت و دواییش فێری زوبانی تورک����ی و ئینگلیزی و ڕووس����ی بووه و بایه خێکی زۆری

کۆماری‌کوردستان‌و‌پێشه‌وا‌قازی‌محه‌مه‌د‌له‌‌به‌ڵگه‌نامه‌کانی‌به‌ریتانیادا

>>>

>>>پێشه‌و‌ا‌اقازی‌محه‌مه‌د‌

بێجگه‌‌له‌‌زمانی‌کوردی،‌زوبانی‌فارسی‌و‌عه‌ره‌بی‌و‌زوبانی‌تورکی‌و‌ئینگلیزی‌و‌ڕووسی‌زانیوه‌و‌

بایه‌خێکی‌زۆری‌داوه‌ته‌‌ئه‌ده‌بی‌رۆژهه‌اڵت.‌

5ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 KURDISTAN REPUBLIC

داوه ته زانس����تی مێژوو و جوگرافیا و ماتماتی����ک. وێڕای ئ����ه وه قازی محه ممه د که وتووه ته ژێر کاریگه ریی بیرو بۆچوونی هۆنراوه به سۆزه کانی ق����ازی فه تاحی برا بچووکی باپیری که دژی فه رمانڕه وایی قاجارییه کان داگیرکه ران����ی به رهه ڵس����تیی و عوس����مانی و رووسه کانی له خاکی کوردس����تانی رۆژهه اڵتدا کرد و له کاتی به رهه ڵستی کردنیدا بۆ هێزه داگیرکه ره کان����ی ت����زاری رووس����یا ش����ه هید کرا. هه م����ان کات قازی محه مم����ه د که وته ژێ����ر کاریگه ریی شۆڕشی ده ستووری ئێرانی )1٩05-1٩11( وێ����ڕای ئه وه ی پێوه ندیی به شانه بۆلشه فیکه کانه وه کرد که به نهێنی له ناو ڕیزه کانی سوپای چاری

رووسیدا کاریان ده کرد«.ڤێلچنێڤس����کیش . ل . و -6به ناوبانگی دیکه ی کوردناس����ێکی یه کیه تی����ی س����ۆڤییه ته ، ناوب����راو ل����ه و وتاره ی����دا که به ناونیش����انی »کورده کانی موکریان، پوخته یه کی ئه ثنۆگرافی����ی« له په ڕاوی »چه ند ئه ثنۆگرافی����ی لێکۆڵینه وه یه ک����ی واڵتانی ئاس����یای نزی����ک«، به رگی یه که م، مۆسکۆ، 1٩5٨دا به زوبانی

رووسی نووسیویه تی ده ڵێت:»راکێش����انی ق����ازی محه ممه د بووه هۆی ف����راوان کردنی بنه مای کۆمه ڵ����ه ی »ژ.ک.« )ژیان����ه وه ی کورد( به ش����ێوازێکی زۆر، تایبه ت دوای که وتنی ره زا ش����ای په هله وی یه کس����ه ر قازی محه مم����ه د که وته

گه شتێک له نێو هۆزه کانی موکریاندا و کۆتای����ی مانگی کانوونی یه که می ساڵی 1٩41 توانیی ژماره یه کی زۆر له س����ه رۆک هۆزه کانی موکریان له مه هاباد کۆبکاته وه بۆ ماوه ی چه ند رۆژێک له جۆره کۆنفڕانس����ێکدا و گه لێک کوششی کرد بۆ یه کخستنیان و یه کگرتنی بی����رو بۆچوونیان. بۆ جێبه جێ کردنی هه مان مه به ستیش کۆنفڕانس����ێکی فراوانتری له مانگی تش����رینی دووه می س����اڵی 1٩42دا ل����ه ش����اری مه هاب����اد س����از کرد، ئه مجاره یان بۆ کۆکردنه وه ی سه رۆک ده س����ته ی و لیبڕالییه کان ه����ۆزه رووناکبی����ر شۆڕش����گێڕی ک����ورد. ده وروبه ره دا له و گوتنیشه شایانی قازی محه ممه د چیرۆکێکی به ناوی که نووسی »س����ه الحه ددین«ه وه ژماره یه ک له رۆش����نبیرانی مه هاباد کردیانه شانۆگه رییه کی سه رکه وتوو

و به گه رمی پێشوازیی لێ کرا«.دووی ژم����اره پێ����ی ب����ه -7رۆژنام����ه ی »کوردس����تان« که له ش����اری مه هاباد رۆژی ش����ه ممه ی رێکه وتی سیازده ی مانگی کانوونی دووه می س����اڵی 1٩46 چاپ کراوه س����ه رکردایه تی کۆمه ڵه ی »ژ.ک.« کاتێک که وتووه ته ده س����ت پێشه وا »کارێکی به جێ بوو«، ش����ایانی گوتنیش����ه که ناوی خواس����ته نیی قازی محه ممه د »بینایی« بوو. له و کاته یشه وه کۆمه ڵه ی ناوبراو که وته چاالکیی ئاش����کرا و قازی محه ممه د

دوو جاران چووه تارانی پایته ختی ئێ����ران و ع����ه رزی داخوازییه کانی کوردی بۆ ش����ا کرد و وه ک بۆخۆی دوایی گێڕاویه ته وه داوای له حه مه ره زا ش����ا کردوه که »بایه خ بدا به کاروباری خوێندن و ته ندرووستیی کورد له بریتی ئه وه ی تۆپ و تانک

به رداته گیانیان«.»ژ.ک.« کۆمه ڵ����ه ی -٨جه نگی کۆتاییه کانی ده وروب����ه ری جیهان����ی دووه م چاالکان����ه که وته

کارک����ردن بۆ فراوان کردنی بنه مای کۆمه ڵ����ه و جێگی����ر کردن����ی ئه و بنه مایه و بۆ به رزکردنه وه ی هه ستی نه ته وایه تی له نێو ریزه کانی کۆمه اڵنی خه ڵک����ی کوردس����تانی رۆژهه اڵتدا و ب����ه و جۆره ئاس����ۆیه کی نوێی له رزگاریخوازیی خه بات����ی ب����ه رده م نه ت����ه وه ی کورددا له کوردس����تانی رۆژهه اڵتدا کرده وه ، ئه وه ی شه پۆلی نوێ����ی دێموکراس����ی له ئێ����ران و سه رتاپای واڵتانی رۆژهه اڵتی نزیک و ناوه ڕاستدا ره نگی دایه وه تایبه ت دوای رووخان����ی رێژیم����ی نازی له ئاڵمانی����ا و ته واوبوون����ی جه نگ����ی جیهان����ی دووه م ئاڵوگ����ۆڕه زوو و دراوس����ێی ئازه ربایجانی خێراکانی خراپی هه ڵوێس����تی کوردس����تان، تارانی پایته ختیش رۆڵی کاریگه ری ئاڵوگۆڕانه ی ل����ه و بین����ی خ����ۆی ناوچه کانی ئازه ربایجان و کوردستان له و رۆژگاره دا دییان، ئه وه بوو دوای س����ه رنه گرتنی ئامانج����ه ره واکانی زیاره ته کان����ی ق����ازی محه ممه د بۆ تاران����ی پایته خ����ت وه رچه رخان����ه سیاس����ییه کانی کوردس����تان به ره و ئامانجێکی رۆش����ن هه ن����گاوی ناو رۆژی ش����ازده ی مانگی ئابی ساڵی 1٩45 به یاننامه ی����ه ک باڵو کرایه وه که ئیمزای حه فتاو یه ک که سایه تیی پێوه بوو که زۆربه ی هه ره زۆریان »ژ.ک.« کۆمه ڵ����ه ی ئه ندام����ی ب����وون و دامه زراندن����ی »حیزب����ی کوردس����تان«یان دێموکرات����ی راگه یان����د که له راس����تیدا درێژه ی بوو. »حیزبی کۆمه ڵه ی »ژ.ک.« دێموکرات����ی کوردس����تان« یه که م کۆنفڕاسی خۆی له شاری مه هاباد ل����ه نێ����وان 25 و 2٨ی مانگ����ی تش����رینی یه که می س����اڵی 1٩45دا رێکخست و نوێنه رانی گشت لقه کان و رێکخراوه کانی پارتی تێیدا ئاماده بوون و ئه و کۆنفڕانس����ه پڕۆگرام و پێڕه وی ناوخۆی پارتییان دانا و به کۆی ده نگ قازی محه ممه دیان کرده س����ه رۆکی حیزب. پڕۆگرامی حیزب له چوار به ش و بیست و دوو به ند پێکهاتبوو که سروش����ت »حیزبی به کوردس����تان«یان دێموکرات����ی پێ����ی به ن����دی دووه م ب����ه م جۆره به ده ستنیش����ان کردبوو: »پشت حه ق و عه داڵه ت و شارستانه تی«، ل����ه به ن����دی چواره میش����دا حیزب ئ����ه وه ی ده ستنیش����ان کردبوو که ئامانجی س����ه ره کی بریتییه له : » دابین کردن����ی مافه نه ته وه ییه کانی چوارچێ����وه ی ل����ه کوردس����تان س����نووری ئێران����دا«، ل����ه به ندی نووسیبووی: حیزب شه شه میشیدا »حیزب����ی دێموکراتی کوردس����تان به رانبه ر دوژمنایه تییه ک����ی هی����چ حکوومه تی ناوه ن����دی نیه ، به ڵکوو ئاواتخوازی ئاش����تییه چونکه گه لی کورد تاوه کو ئیمڕۆکه به ده س����ت کرداره ناهه مواره کانی ئیمپڕیالیزمی نه گریس����ه وه ده ناڵێنێ... و داوای مافی ڕه وای خۆی له خودموختاریدا ده کات«. ل����ه به ن����دی پێنجه م����ی پێڕه وه که ی����دا حی����زب خه ب����ات له پێناوی دیموکڕاس����ی و ئاش����تیدا ب����ه ئه رکێکی پێویس����ت ده زانێت. هه روه ها حیزب له پێڕه وی خۆیداو بۆ یه که م جار له کوردستانی ئێراندا سووره له سه ر ژماره یه ک چاکسازیی کۆمه اڵیه تیی وه ک به رفراوان کردنی رێبازه نوێکان ل����ه بوواری به رهه م هێناندا و مسۆگه ر کردنی فرۆشتنی به روبووم����ی جووتی����اران و به ره و پێشبردنی الدێکان و دانانی راده یه ک بۆ ک����ۆچ کردنی جووتی����اران و به پێی به ن����دی دوازده مینی پڕۆگرامی حیزب����ی دێموکرات����ی کوردس����تان س����ووره له سه ر ژیانی ره نجده ران و

به رژه وه ندی یه سیاسی و ئابووری و ته ندروس����تی ی����ه کان بێ ئه وه ی گ����وێ بداته ره س����ه ن و نه ته وه و ئاینی����ان«. هه رچ����ی به نده کانی دیکه ی پێ����ڕه وی حیزبه ئاماژه یان بۆ پێویس����تیی به رف����راوان کردنی بنه مای پیشه س����ازی و بنبڕکردنی ئیمپریالیزم����ی به رژه وه ندی¬ی����ه یه کان و دان نان به مافی ئافره تان و پاراس����تنی مافه کان����ی ئازه ری و ئه رمه ن و ئاس����وورییه کان ته رخان ک����راون. )بڕوان����ه : »مه رامنامه ی کوردس����تان«، دێموکراتی حیزبی کوردس����تان، چاپخانه ی مه هاباد، 1324ی س����اڵی س����ه رماوه زی

شه مسی(.حیزب����ی دامه زراندن����ی -٩سه ره تای کوردس����تان دێموکراتی )نه وعی( ج����ۆری وه رچه رخانێکی بوو له خه باتی رزگاریخوازی کوردی ئێران����دا و حیزبی ناوبراو ده س����تی تایبه تیی کرده ده رکردنی ئۆرگانی خۆی به ناوی »کوردس����تان«ه وه که یه که م ژماره ی له شاری مه هاباد رۆژی ی����ازده ی مانگ����ی کانوون����ی دووه می س����اڵی 1٩46 چاپ کراوه و رۆژه نا رۆژێ����ک ده رده چوو. به ر له وه یش به مانگێک حیزب گۆڤارێکی تێۆری����ی به هه مان ناوه وه ده رکرد، وێڕای ئه وه لقی شارۆچکه ی بۆکان گۆڤارێکی به ناوی »هه اڵڵه » ه وه ده رکرد و هه م����ان کات یه کیه تیی گه نجان����ی دێموکراتی کوردس����تان گۆڤ����اری »هاواری نیش����تمان«ی ده رک����رد و بابه ت����ه زۆره کانی ئه و رۆژنام����ه و گۆڤارانه بۆی����ان هه یه تیش����ک بهاوێژنه س����ه ر دروش����مه رزگاریخوازی خه بات����ی نوێکان����ی رۆژهه اڵت. کوردس����تانی ک����وردی رۆژنامه ی »کوردستان« و گۆڤاری »هه اڵڵه « و »هاواری نیش����تمان« دیک����ه ی چاپه مه نییه کان����ی و »حیزبی دێموکڕاتی کوردس����تان« ده توانن تیش����ک بخه نه س����ه ر ئه م بابه ته م����ان، وه ک »دێموکراس����ی »سوس����یالیزم و چیی����ه ؟« »سوس����یالیزمی و چیی����ه ؟« عێلم����ی« و »له پێن����اوی ناندا« و »یه کیه تی« و »رووناکی ئازادی« و »بۆچی ک����ورده کان راپه ڕین؟« و »زوب����ان و ئه ده ب����ی کوردی« و »ئیب����ن خه ل����ه کان« و »له یادی

تولیستۆدا« و گه لێک بابه تی دیکه که ژماره یه کی زۆر له نووس����ه رانی رۆژئاوا به تێرو ته سه لی ده رباره یان نووسیون و وه ک نمونه باسی کتێبه ناوازه که ی ولیام ئیگلتن ده که ین که س����اڵی 1٩64 به م ناو نیش����انه وه باڵی کردۆت����ه وه »کۆماری کوردی ساڵی 1٩46«، له نده ن و نیۆیۆرک و تۆرنت����ۆ، 1٩63، 142 الپ����ه ڕه کۆماری ئینگلتۆن، یلیام )بڕوانه : کوردیی 1٩46، نیویۆرک - تۆرۆنتۆ

1٩63، الپه ڕه 142(.10- له به رگ����ی دووه می نامه ی ک����ه زانس����تییه که مدا دوکت����ۆرای پێشکه ش����ی 1٩6٩ س����اڵێ ل����ه رۆژهه اڵتناس����ی ئینس����تیتووتی به ک����رد ئه کادیمیای س����ۆڤیه تیم دوور و درێژی باس����ی ڕه نگدانه وه ی کۆماری کوردستانی ساڵی 1٩46م بو سه ر کوردی کوردستانی باشوور کردوه ، ویڕای ئ����ه وه ی له نزیکه وه دوکت����ۆر ق����ادری مه حم����ودزاده و خوالێخۆش����بووان دوکتۆر ره حیمی قازیی برای س����ه یفی قازیی وه زیری به رگ����ری کۆمار و ئام����ۆزای قازی محه مه د و سه دری قازی و دوکتۆر عه ل����ی گه الوێژ و دوکت����ۆر موراد و عه بدوڵاڵی برای و محه مه د مه ولود و دوکتۆر مس����ته فا شه ڵماش����ی و دوکت����ۆر س����وڵتان وه ته میش����ی و ژماره یه کی دیکه ی کوردی کوردستان رۆژهه اڵتم له نزیکه وه ده ناس����ی و زوو زوو باس����ی کۆماری کوردستان و ده ک����رد به س����ه رهاته کانیمان و به پێی توانا ئه و رووداوه مێژووییه

گرنگه مان شی ده کرده وه .11- کاتێ����ک پت����ر ل����ه س����اڵ و نیوێ����ک له س����ه ر به ڵگه نام����ه ی به ریتانیدا حکوومه تی نهێنییه کانی له ته ک شه هالی هاوسه رمدا کارمان ده کرد گه لێک به ئاسانی هه ستمان ب����ه وه ک����رد تاوه ک����و چ راده یه ک بایه خیان به ریتانیا فه رمانڕه وایانی به کۆماری کوردستان داوه و ده یان و ده ی����ان راپۆرت����ی نهێنییان بۆی ته رخان کردوه ، ئه وه ی به خته وه رانه بابه تی حه وته م����ی به رگی یه که می کتێبه ک����ه م »کورد و کوردس����تان له به ڵگ����ه نهێنییه کانی حکوومه تی به ریتانی����ادا«م بۆ بابه تی کۆماری کوردس����تان ته رخان کردوه که به م ناونیش����انه وه یه : »هه ڵهاتن و خێرا ئاوابوون����ی خ����ۆری مه هاباد« )ل چه ند ئ����ه وه ی وێڕای ،)344-247جارێکی دیک����ه له هه مان به رهه مدا ن����اوی ئه و کۆماره هاتووه ) بڕوانه ئه م الپه ڕانه : 2٨4،7٨، 207، 213، ،445 ،440 ،415 ،414 ،407 ،241 ،507 ،506 ،4٩2 ،472 ،46٨ ،550 ،547 ،546 ،51٨ ،50٨ ،561 ،560 ،55٨ ،552 ،551 ،572 ،571 ،570 ،563 ،562

.)57٩ ،573ن����اوی بارزانییش زوو هه ڵبه ت زوو له و به ڵگه نامانه داو له سه رچاوه زۆره کانی دیک����ه دا هاتووه چونکه بارزانی دایه پاڵ کۆماری کوردستان و له وێ پله ی جه نه ڕاڵیان پێداو تا وه کو که وتنی کۆمار مایه وه و دوای ئه وه له ته ک بارزانییه کاندا له چۆمی ئاراس په ڕییه وه ب����ه ری یه کیه تیی س����ۆڤیه ت و تاوه ک����و به رپا بوونی شۆڕشی چواره می ته مموزی ساڵی 1٩5٨ نه خ����ۆی و نه بارزانییه کان

نه گه ڕانه وه عێڕاق.له کۆتاییش����دا رێگه م بده نێ به ده س����تووری کورده کان����ی ناوچه ی قه وق����اس بڵێم هه ر خۆش بن، هه ر

گوڵ بن!!!

مانگ����ی 22ی رۆژی هه ولێ����ر کانوونی دووه می ساڵی 2011

پێشه وا له گه ڵ کۆمه لێک له پیاو ماقواڵنی و کاربه ده ستانی کۆمار 1٩46

پێشه‌وا:زوڵم‌و‌زۆری‌گشت‌الیه‌نه‌کان‌نه‌ته ‌وه‌ی‌کوردیان‌ناچار‌کرد‌له‌‌

ساڵه‌کانی‌جه‌نگی‌یه‌که‌می‌جیهانیدا‌په‌نا‌به‌رنه‌‌به‌ر‌

چه‌ک‌بۆ‌پاراستنی‌نامووسی‌کوردان‌له‌‌جه‌ورو‌سته‌می‌

بێ‌ئه‌ندازه‌ی‌<<<داگیرکه‌ران

>>>

>>>

>>>

ئامانجی‌سه‌ره‌کی:

دابین‌کردنی‌مافه‌‌

نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی‌کوردستان‌له‌‌چوارچێوه‌ی‌

سنووری‌ئێراندا

کۆماری کوردستان ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 6

حامید گه وهه ریی

نه ته وه یی پارله مانی هه ڵبژاردن���ی هاوده نگیی به پێویستیی ئازه ربایجان

مۆسکۆ هه بوو. دوای هه ڵبژاردنه ک���ه ش پێویس���ت بوو مۆس���کۆ ئیزنی پێکهێنانی یه که م کۆبوون���ه وه ی پارله مان���ی نه ته وه ی���ی ب���دات. کۆمیته ی ناوه ندی���ی فیرقه ی دیموکراتی ئازه ربایجان و لیجنه ی سێ که سیی سۆڤیه ت »میرزا ئیبراهیمۆڤ ، حه س���ه نۆڤ و ئاتاکش���یۆڤ« ک���ه ڕێب���ه ری عه مه لیات���ی پاککردن���ه وه ی ئازه ربایجان بوون له سوپای ئێران و به هاوده نگیی له گه ڵ میرجه عفه ر باقیرۆڤ س���ه رۆککۆماری ئازه ربایجانی باش���ور »ئازه ربایجانی ژێر ده س���تی ڕوسیا« )1٩45-0٩-10( 1324-06-1٩ ڕۆژی ،یان بۆ کردنه وه ی پا رله مان ده ستنیشان

کرد.

پارله مانی نه ته وه یی ئه بووایه مافی گه لی ئازه ربایجان له چوارچێوه ی ئێران و ده ستوری شۆڕشی »مه شروتیه ت« ، وات���ه ئه نجومه نی ئه یاله ت و والیه تدا ، دیارییبکات. مۆس���کۆ به م وه اڵمه ی خ���واره وه هاودنگیی کرد له گه ڵ یه که م کۆبوون���ه وه ی ئه نجومه ن���ی نه ته وه یی

ئازه ربایجان: ل���ه وه اڵم���ی بروس���که ی ژماره ی ، ئێ���وه دا ی 1٩45-0٩-02 – 33٩پێتان ڕائه گه یه نم که له گه ڵ پێشنیازی کۆمیته ی ناوه ندیی فیرقه ی دیموکرات »س���ه باره ت به کردنه وه ی مه جلیسی

نه ته وه یی« هاوده نگین.مۆلۆتۆڤ 1٩45-12-05کاتژمێر 2:55 )1(.(.

چونک���ه وه اڵمی مۆس���کۆ له کاتی خۆی���دا ، وات���ه به رل���ه 10-1٩45-0٩ نه درایه وه و نزیکه ی س���ێ مانگ دوای ده ستنیش���انکردنی ڕۆژی کردن���ه وه ی پارله مان به کۆمیته ی ناوه ندیی فیرقه ی دیموک���رات و لیجنه ی س���ێ که س���یی سۆڤیه ت گه یش���ت ، ئه وان نه یانتوانی له کاتی دیارییکراودا پارله مان بکه نه وه و یه که م کۆبوونه وه که ی پارله مانیان بۆ )1٩45-12-12( 1324-0٩-21 ڕۆژی دواکه وت که ڕۆژی ڕاگه یاندنی کۆماری

ئازه ربایجانه . جه عف���ه ر س���ه ید ڕۆژه دا ل���ه و پیشه وه ریی سکرتێری گشتیی فیرقه ی دیموکراتی ئازره بایجان ، له ژێر چاودێریی به رپرسانی سۆڤیه ت و به شدارییکردنی کۆمه ڵێک می���وان ، پارله مانی کرده وه و حکومه تی نه ته وه ی���ی ئازه ربایجانی ڕاگه یان���د. یه کێ���ک ل���ه و میوانانه ، محه مه د قازی سکرتێری گشتیی حیزبی دیموکراتی کوردس���تان بوو که له گه ڵ چه ند ئه ندامێک���ی ڕێبه رایه تی حیزبی دیموکرات به شداریی کرد له ڕاگه یاندنی

کۆماری ئازه ربایجاندا.به گوێره ی به ڵگه نامه کان ، هه ردوو به ش���ی ئازه ربایجانی باش���ور و باکوڕ و ڕوس���یا »ئازه ربایجان���ی ڕۆژهه اڵت و ڕۆژئ���اوای ئێران«ی���ان ب���ه خاکی ئازه ربایجان���ی باکوڕ ئه ناس���ی و هیچ پرۆژه یه کی���ان بۆ پێکهاتن���ی کۆماری کوردس���تان نه بووه . ئه وان کێش���ه ی گه لی کوردیان ل���ه چوارچێوه ی پالنی ده ره کییدا ئه بین���ی ، بۆ پارچه کردنی ئێ���ران و بۆ کۆتاییهێنان به ده س���تی ده ره کییی له کوردستاندا ، ئه یانویست دوای چاره سه رکردنی کێشه ی نه ته وه یی حکومه ت���ی ، ئازه ربایج���ان گه ل���ی ئازه ربایجان خودموختاریی ناوچه یی به گه لی کورد بدات. »ئاندره سمیرنۆڤ« س���ه فیری یه کیه ت���ی س���ۆڤیه ت له م

باره یه وه ئه ڵێت:)له ئێران مه س���ه له ی جیاخوازیی کورده کان به به رده وامیی یارییه ک بووه له ده ست سیاسیکارانی بێگانه دا. ئه بێت ئێمه له خۆگالندن له و یارییه دوربین. ئ���ه وه به و واته یه نیه ک���ه په یوه ندیی

کۆماری‌کوردستان‌و‌ئازه‌ربایجان‌،‌‌دوو‌هه‌ڵوێست‌و‌ڕوانگه‌ی‌جیاواز

خۆم���ان به کورده کان���ه وه ببڕین و به قازانجی خۆمان که ڵکیان لێوه رنه گرین. له هه ر حاڵه تێکدا تێکۆش���انی سیاسی ئێمه له باکوڕی ئێ���ران په یوه ندیی به

ئازه ربایجانییه کانه وه هه یه )2(.(.ڕێبه ران���ی فیرق���ه ی دیموکرات و کاربه ده ستانی ڕوس���یا له و سه فه ره دا ب���ه گه رمیی پێش���وازییان له محه مه د ق���ازی و ڕێبه رانی ک���ورد کرد. یه کێک له به ڵگه کانی ئه و پێش���وازییکردنه ، کورته فیلمێکه که دوای هه ره سهێنانی یه کیه ت���ی س���ۆڤیه ت که وته ده س���ت میدیاکان و هه ندێک جار له تێلێڤیزیۆنه

کوردییه کاندا پێشانئه درێت.دوای گه ڕان���ه وه ی قازی محه مه د و هه ڤااڵن���ی بۆ مهاباد ، س���ه رکردایه تی حیزبی دیموکرات ک���ه به پالنی ڕوس و ئازه رییه کان���ی زانی ، ده س���تبه جێ بڕیاریدا وه ک چۆن له ته ورێز و ش���اره ئازه ریینشینه کاندا ئااڵی ئێرانیان داگرت و ئ���ااڵی ئازه ربایجانیان به رزکرده وه ، ئه وانیش ئااڵی کوردستان له جێی ئااڵی ئێران به رزبکه نه وه و له هه رێمی ئازادی ڕۆژهه اڵت���ی کوردس���تاندا ، جمهوری

کوردستان ڕابگه یه نن. ب���ه م مه به س���ته س���ێ ڕۆژ دوای ڕاگه یاندن���ی کۆم���اری ئازه ربایجان له ته ورێ���ز ، خه ڵکی مهاب���اد به گوێره ی حیزب���ی دیارییک���راوی به رنام���ه ی دیموک���رات ، ڕۆژی 24-12-1٩45 ل���ه ئێرانیان ئااڵی مه زندا کۆبوونه وه یه کی له س���ه ر ده زگا حکومییه کان داگرت و محه مه د قازی به م شێوه یه ی خواره وه سوێندی یاسایی سه رۆکایه تی کۆماری

کوردستانی خوارد: )ئه م���ن به خ���ودا ، ب���ه که المی عه زیم���ی خ���ودا ، به نیش���تمان ، به شه رافه تی کورد ، به ئااڵی موقه ده سی کوردستان ، سوێند ئه خۆم که تا ئاخر هه ناسه ی ژیانم و ڕژاندنی ئاخر تنۆکی خوێنم ، به گیان و ماڵ له ڕێی ڕاگرتنی س���ه ربه خۆیی جمهوری کوردس���تان و یه کیه تی کورد و ئازه ربایجان موتیع و

وه فادار بم)3(.(. دوو ڕۆژ دوای داگرتنی ئااڵی ئێران له سه ربانی ئیداره و ده زگا حکومییه کان دیموکرات���ی س���ه رله نوێ حیزب���ی ،کوردس���تان ڕۆژی 26-1324-0٩ )17-

12-1٩45( کۆبوونه وه یه ک���ی م���ه زن و شکۆداری به مه به ستی هه ڵکردنی ئااڵی کوردستان له مهاباد پێکهێنا. گۆڤاری کوردستان له ژماره ی سێی خۆیدا باسی ڕێوڕه سمی هه ڵکردنی ئااڵی کوردستان

ئه کات و ئه نوسێت:- )هه ر وه ک پێش���تر به عه رزتان گه یش���ت ، ڕۆژی 26 ی آذر هه م���وو نوێنه رانی کوردس���تان له شاری مهاباد کۆبوون���ه وه . کاتژمێ���ر 10ی به یان���ی ئااڵی کوردس���تان له کانگای حیزبه وه گوازرایه وه . نزیک���ه ی ده هه زار که س به ش���داربوون. ڕێوڕه س���مه دا ل���ه و ده س���ته ی موزیک مارش���ی نه ته وه یی ئه ژه نی. له سه رتاپای شه قامی وه فایی ڕه سمیی به جلوبه رگی پێشمه رگه کان له گه ڵ کچ و ک���وڕه خوێندکاره کان له باسکی ڕاستی ئااڵ ئه ڕۆیشتن. گه وره و بچوکی مهاباد ، هه یئه ته ڕه سمییه کان و نوێنه رانی حیزبی دیموکرات به دوای ئااڵدا ئه هاتن. خه ڵک به ش���انازیی ئااڵ چه پڵه ی���ان لێئه دا. پێش���ه وای مه زنی کوردس���تان وتارێکی پێشکه ش���کرد. دوای وتاره ک���ه ی و به رزکردنه وه ی ئااڵ له سه ربانی بینای هه یئه تی ڕه ئیسه ی میللی کوردستان ، ڕێوڕه سمه که کۆتایی

پێهات )4(.(.شایانی باس���ه له و کۆبوونه وه یه دا محه م���ه د حوس���ێن خان���ی س���ه یفی ق���ازی که ب���ه به رگی س���ه ربازییه وه به شداریی ڕێوڕه سمه که ی کردبوو ، به نوێنه رایه تی هه یئه تی ڕه ئیسه ی حیزبی دیموکراتی کوردستان ، محه مه د قازی به سه رۆککۆماری کوردستان ناساند و پیرۆزبایی ئه و هه ڵبژاردنه شی له هه موو گه لی کوردس���تان کرد و خه ڵکه که ش ناسناوی پێشه وایان به محه مه د قازی

به خشی.هه نگاوی دووه م���ی ڕێبه رانی کورد و حیزب���ی دیموکراتی کوردس���تان ، ڕاگه یاندن���ی کۆماری کوردس���تان بوو پرۆس���ه یه کی ئاماده کارییه کانی ک���ه زیادت���ری به خۆیه وه بینی و دوای 35 ڕۆژی ل���ه 1324-11-2 )1٩46-01-22( به به ش���داریی ئه ندام���ان و الیه نگرانی حیزبی دیموک���رات و خه ڵکی مهاباد و به پاڵپشتیی سه رۆک مسته فا بارزانیی

کرا.

جگه له و هه ڵوێس���ته ی که پێشه وا ق���ازی محه م���ه د و ڕێبه ران���ی حیزبی دیموک���رات به دور له هاوده نگییکردنی ڕوسیا هه یانبوو ، کۆماری کوردستان له ناوه ڕۆکیشدا جیاوازیی له گه ڵ کۆماری ئازه ربایج���ان هه بوو. ب���ه پێچه وانه ی کۆماری ئازه ربایجانه وه که گوێی خۆی ئازه ربایجانی کۆم���اری له به رامب���ه ر باش���وردا کپ کرد ، له کۆماردا سه رنج به نه ته وه و خاکی کوردس���تانی مه زن درا. به و مه به سته ڕۆژی 1٩46-02-2٨ ، س���ه رۆک مس���ته فا بارزانیی له سه ر بانگهێش���تی قازی محه م���ه د ، له گه ڵ

لیجنه یه ک گه یشته مهاباد. هاتن���ی بارزانی���ی بۆ مهاب���اد له چوارچێ���وه ی ڕێککه وتنێک���دا بوو که پێشتر له نێوان پێشه وا قازی و سه رۆک مس���ته فا بارزانی���ی و ش���ێخ ئه حمه د بارزانیی���دا پێکهاتب���وو. چوارچێوه ی خاڵه کان���ی ئه و ڕێککه وتن���ه له یه که م ده رئه که وێت بارزانییدا مسته فا وتاری ک���ه ڕۆژی 2٨-02-1٩46 ل���ه کانگای حیزبی دیموکراتی کوردستان ئاڕاسته ی پێش���ه وا قازی و سه رکرده کانی حیزبی دیموکرات���ی کوردس���تانی ک���رد . له و کۆبوونه وه ی���ه دا محه م���ه د مه حم���ود قودس���ی وتاری بارزانیی خوێنده وه و ڕۆژنامه ی کوردس���تان ده قی وتاره که ی له ژماره ی 23 ، ڕۆژی چوارشه ممه 15-12-1324 ) 06-03-1٩46 ، الپه ڕه ی 3 دا باڵوکرده وه . بارزانیی له به ش���ێکی وتاره که ی���دا که یه ک���ه م وتاریه تی له

کۆمار ی کوردستاندا ، ئه ڵێت:- )به مه به س���تی گه ش���ه پێدانی دیموکراس���ی ، گه ش���ه پێدانی ب���اری ئاب���وری گه ل ، دابینکردن���ی ئازادییه ب���ۆ هه وڵ���دان ، دیموکراتیی���ه کان ئازادکردنی به شه کانی تری کوردستان و س���ه ربه خۆیی گه ل���ی ک���ورد ل���ه ، مه زندا کوردس���تانی چوارچێ���وه ی هاوکاریی کۆماری کوردستان و پێشه وا

قازی ئه کات)5(.(.ڕێککه وتن���ی س���ه رۆک بارزانیی و پێش���ه وا ق���ازی و ڕێبه ران���ی کۆماری کوردس���تان ، ئه و ڕاستییه ده رئه خات که قازی محه مه د و مس���ته فا بارزانیی خاوه ن بی���ری نه ته وه یی ، دیموکراتیی ، کوردس���تانیی و مرۆڤدۆستانه بوون.

ویس���توویانه ب���ۆ دیموکراس���ی ، بۆ ئازادکردنی به شه کانی تری کوردستان ، ب���ۆ س���ه ربه خۆیی گه ل���ی ک���ورد و به رزکردن���ه وه ی ئاس���تی بژێوی گه ل هه وڵبده ن که ته مه نی کورتی 10 مانگ و 20 ڕۆژی کۆماری کوردستان ڕێی پێ

نه دان که ئاواته کانیان بهێننه دی!کۆماری کوردس���تان له و ماوه یه دا گه لێك ده ستکه وتی سیاسی ، ئابوری ، كۆمه اڵیه تی ، فه رهه نگیی و نه ته وه یی به ده س���تهێنا. سیس���تمی ئیداری���ی ، ده زگای حکومه تی ، سوپای نه ته وه یی ، ده زگای پ���ه روه رده و ڕاگه یاندن���ی گشتیی و چه ند ڕێکخراوی شارستانیی ئافره تان ، الوان و ڕۆشنبیر یی دامه زراند ، زمانی کوردیی به ڕه سمیی دانا و له خوێندنگه کان���دا به کارئه هێنرا. چه ندان ڕۆژنامه و گۆڤاری وه ك: كوردس���تان ، هه اڵڵه ، هاواری نیش���تمان ، گڕوگاڵی منااڵنی كورد ، ئاوات و هاواری كوردی باڵوکرده وه . سینه مای گه ڕۆک و ڕادیۆی به زمانی کوردیی دانا و به دامه زراندنی )شیرکه تی ته ره قی( و هێنانی ئامێری کشتوکاڵ ، ویس���تی په ره به ئابوری کوردس���تان بدات ، به اڵم ماوه ی نه بوو که سیستمی په یوه ندییه خێڵه کییه کان بگۆڕێ���ت و جگه له چ���وار به تالیۆنی بارزانیی���ه کان که خاوه ن دیس���یپلینی س���ه ربازیی و ڕێکخراوه ی���ی بوون و له به ره ی ش���ه ڕی س���ه قز و سه رده شت که ڵکی���ان لێوه رئه گی���را ، چه کدارانی خێڵه کیی س���ه ر ب���ه ده ره به گه کان ، س���وپای کۆماریان پێکئه هێن���ا و به که هه ڵده سوڕا ده ره به گه کان فه رمانی ئه وه ئه ڵقه یه کی ه���ه ره الواز بوو ، له کاتی خۆیدا کۆماری کوردس���تانی به

چۆکدا دا.کۆماری ئازه ربایجان س���اڵێک ژیا. سوپای ئێران به فه رمانده یی سه رتیپ -13( 1325-0٩-20 ڕۆژی هاش���می داگیرک���رده وه ته ورێ���زی )1٩46-12ل���ه ژماره ی���ه ک و پیش���ه وه ریی و و دیموکرات فیرقه ی کاربه ده س���تانی کۆم���اری ئازه ربایج���ان ، په نایان بۆ س���ۆڤیه ت برد. کۆماری کوردستانیش دوا ب���ه دوا ی ئ���ه و ، به دروس���تیی ، )1٩46-12-17( ڕۆژی 26-1325-0٩ ، واته س���اڵێک دوای هه ڵکردنی ئااڵی

کوردستان له مهاباد ، دڵه بچکۆله که ی ل���ه لێدان ک���ه وت و دوژم���ن مهابادی

داگیرکرده وه .ڕوخان���ی کۆم���اری ئازه ربایجان و کوردستان بۆ چه ند هۆیه کی سه ره کی

ئه گه ڕایه وه ، وه ك:- پشتیوانیی نه کردنی هاوپه یمانان

له و کۆمارانه.

- پاشه کشه ی سۆڤیه ت له ئێران و کوردستان

- خیانه تی سه رۆکخێڵه به زیوه کان که به وته ی پێشه وا قازی محه مه د بۆ خزمه تکردن به دوژم���ن و خیانه ت به گه له که یان پێشبڕکێیان بوو ، به اڵم به ڕای من س���ه ره ڕای ئه و خاڵه گرنگانه و چه ند خاڵێکی تر ، هۆی س���ه ره کیی ڕوخانی کۆماری کوردستان ئه گه ڕایه وه بۆ دره ن���گ ڕاگه یاندنی کۆم���ار و بێ توانای���ی ڕێبه رایه تی حیزبی دیموکرات له په روه رده کردن���ی ئه ندامانی حیزب و ڕۆش���نبیران و به گش���تیی ، خه ڵکی کوردس���تان ، بۆ یه ک هه ڵوێس���تیی و به رگرییکردنیان له کۆماری کوردستان.

ئه و به شه ی که کۆماری کوردستان و ئازه ربایجانی لێ ڕاگه یانرا ، له مانگی ئه وگوس���تی س���اڵی 1٩41 وه ئ���ازاد بوو ، که چی س���ه رکردایه تی سیاس���ی کوردستان له س���اڵی 1٩46 دا بیریان له دامه زراندنی کۆمار و س���ه ربه خۆیی واڵته که ی���ان کرده وه ، واته ئه و کاته ی که جه نگ���ی دووه می جیهانیی کۆتایی پێهاتب���وو ، به ریتانی���ا ، ویالیه ت���ه یه کگرتووه کان���ی ئه مێریکا و یه کیه تی س���ۆڤیه ت )هاوپه یمانان���ی جه نگ( ، ئه بووایه به گوێره ی په یمانێک که ڕۆژی 2٩-11-1٩41 له سه ری ڕێککه وتبوون ، ب���ۆ ڕێزگرتن له س���ه ربه خۆیی ئێران ، شه ش مانگ دوای کۆتاییهاتنی جه نگ

، ئێران به جێبهێڵن)6(.ب���ۆ هه رچه ن���ده س���ۆڤیه ت به ده س���تهێنانی هه ندێک ده س���تکه وت و نوس���ینی په یمانێکی نه وتیی له گه ڵ ئێ���ران ل���ه 04-04-1٩46 ب���ه ئیمزای ساوچیکۆڤ سه فیری سۆڤیه ت و قه وام س���ه لته نه)7( له ئێران مایه وه و دوای هه ڕه ش���ه ی »ترومان« سه رۆککۆماری ئ���ه و کاته ی ئه مێریکا ، له س���ه ره تای مانگی س���ێپته مبه ری 1٩46 دا ئێرانی به جێهێشت)٨( ، به اڵم ده یانزه مانگ ماوه یه ک نیه بۆ حیزبێکی سیاسی که بتوانێت کادێر و گارگێڕ بۆ به ڕێوه بردن و به رگرییکردن له واڵت ، په روه رده بکات و ل���ه به رامب���ه ر ده وڵه تێکی پڕچه کدا

خۆی ڕابگرێت!

سه رچاوه کان:Ibid, V -1. 137 له کتێبی فراز و

فرود فرقه دمکرات آذربایجان ، وه رگیراوه ,4 .s ,28 .AR MDYTA, f -2v ,2 .i.55 ل������ه کتێبی فراز و فرود فرقه

دمکرات آذربایجان ، وه رگیراوه 3- قازی محم������ه د و جمهوری در آینه اس������ناد ، بهزاد خوشحالی ، الپه ڕه ی 40 ،

چاپ اول 1380 همدان.4- گۆڤاری کوردستان ژماره ی 3.

5- ڕۆژنام������ه ی کوردس������تان ، ڕۆژی چوارشه ممه 1324-12-15) 1946-03-06(

، ژماره ی 23 ، الپه ڕه ی 3.6- قازی محم������ه د و جمهوری در آینه اس������ناد ، بهزاد خوش������حالی ، الپه ڕه ی 7 ،

چاپ اول 1380 همدان.7- س������اڵێک بوو کورد ئ������ازاد ئه ژیا ،

نوسینی عوله ، 1988 ، سوید.8- ئێران و زلهێزه گه وره کان له جه نگی دووه می جیهانیدا. دوکتۆر ئیره جی زه وقی. الپه ڕه ی 297 ، وه اڵم به مێژوو ، نوس������ینی محه مه د ڕه زاشا. قازی محمه د و جمهوری در آینه اسناد ، بهزاد خوشحالی ، الپه ڕه ی

286 ، چاپ اول 1380 همدان.

نموونه یه ک له رۆژنامه ی فرقه ی ئازه ربایجانی 1٩46

7ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 KURDISTAN REPUBLIC

پ����اش ئ����ه وه ی کۆمه ڵێ����ک له ل����ه ناوچه ی هه ڵکه وتوان����ی کورد موکریان و له ساڵی 1320 ریکخراوی کۆمه ڵه ی ژیانه وه ی کوردستان پیک دێنن و چاالکیه کانیان به مه به ستی به ده س����تهێنانی ماف����ی گه لی کورد ده س����تپێ ده که ن، ئ����ه م کۆمه ڵه یه په لوپۆ ده کێش����ی ب����ۆ ناوچه کانی

دیکه ی کوردستان.له م پێوه ندی����ه دا میرزا عه بدۆاڵ موده به ر ) ناس����راو به ئاغه گه وره( که ڵوڕ )که ڵهوڕ( خۆی ده گه یه نێته شاری مه هاباد و له گه ڵ کۆمه ڵێک له چاالکانی ئه وه ده م کۆ دەبێته وه . له و کۆبونه وه یه دا ناوبراو وه ک به رپرسی گشتیی رێکخستنی کۆمه ڵه ی ژ- ک له شار و ناوچه کانی سنه ، کرماشان، ئیالم و لوڕستان دیاری ده کرێ. به گه ڕانه وه ی ئاغاگه وره له مه هاباده وه بۆ کرماشان، چاالکیه کانی کۆمه ڵه ی ژ- ک پی ده نێته قۆناخێکی نوێ وه . له م پێوه ندیه دا کۆمه ڵێک چاالکوانی سیاسی - ته شکیالتی له ریزه کانی کۆمه ڵ����ه ی ژ – ک دا ده س����ت به چاالکی و ریکخس����تن ده که ن. یه ک له و که سانه میرزا برایمخانی نادری یه که ده بێته جێگری میرزا مۆده بر و چاالکیه کان له ناوچه کانی کرماشان، پشتکویه و لوڕستان سه رپه ره ستی ده کا. که سی دووهه م له و تیکۆشه رانه مامۆستا سه ید تاهیری هاشمی بووه که ده بێته ده بیری کۆمه ڵه له شاری کرماشان. که سی س����یهه م ره شید باجه اڵنی یه که وه کیلی دادگوسته ری بووه ، به رپرسایه تی به شی باشور له و پێ ده سپێردرێ خانه قینی شاری هه روه ها پێوه ندی نێوان باش����ور و کرماشانیش به ڕێوه ده با که له شاری به غداوه ده س����تپێده کا ت����ا ده گاته کرماشان. چارم که س یه دۆاڵ ره زایی ده ب����ێ که به به ربرس����ی پێوه ندیه

گش����تیه کانی ئێڵی که ڵ����وڕ دیاری ده کرێ و ناوبراو که سێکی شاره زای به مجۆره ب����ووه. بواری سیاس����ی کۆمه ڵه ی ژ- ک به هۆی ئۆگر بوونی به بی����ر و ه����زری نه ته وه ییه وه له ماوه یه کی ک����ورت دا ده توانێ بیری

س����ه ربه خۆیی خوازی ل����ه و ناوچانه په ره پێبدا و ریکخستنه کانیان وه ک ته شکیالتێکی چاالک خۆیان بنوێنن. به دروست بوونی حیزبی دیمۆکراتی کوردستان ئه م چاالکیانه به جۆرێک په ره ده س����تێنن که پێوه ندی دایم له نێ����وان مه هاباد و کرماش����ان و ناوچه کانی دیکه شێواز ێکی تایبه ت به خۆی����ه وه ده گ����رێ. به جۆرێ����ک پێکهێنان����ی کۆماری له کات����ی که کوردستان دا عه بدۆاڵ خانی مۆده به ر و برایمخانی نادری خۆیان ده گه ێننه مه هاب����اد و چاالکان����ه به ش����داری ده بن. ئه رک����ه کان هه ڵس����ۆڕاندنی کوردس����تان، کۆماری به دامه زرانی میرزا مۆده به ر ده گه ڕێته وه کرماشان و میرزا برایمش ده کرێته راوێژکاری س����ه رۆک کۆماری کوردستان، قازی بێجگه برای����م میرزا موحه مم����ه د.

له وه ی که راوێژکاری پێشه وا بووه ، پله ی سه رهه نگی له سۆپای میللی کوردستان دا هه بووه . به سه رنجدان ب����ه وه ی که زمانه کانی فه رانس����ی، ئینگلیس����ی، و عه ره بی به باش����ی زانیوه ، له وه زاره تی ڕوشنبیریش����دا ) فه رهه نگ( هه ڵسۆر بووه و بابه تی نووسیوه ، کوردستان رۆژنامه ی بۆ یان وه ریگێڕاوه ت����ه وه . به تایبه ت له گۆڤاری کوێستان دا چه ندین وتاری له سه ر سه الحه دین ئه یۆبی نووسیوه . ل����ه پێوه ندی له گ����ه ڵ گۆڤاره کانی س����ه رده می کۆماری کوردستان دا، میرزا برایم گه اڵڵ����ه ی دامه زراندن و باڵوکردنه وه ی گۆڤاری ژیان ده خاته به رده ست کاربه ده ستانی کۆمار که به داخ����ه وه له به ر ده س����تپێکردنی ش����ه ر له الیان ده وڵه تی ئێرانه وه و ئازربایجان، بۆسه ر کۆماری هێرش ناچێته بواری جێبه ج����ی کرانه وه . برایم ب����ه اڵم به وحاڵ����ه ش می����رزا ده بێته خ����اوه ن ئیمتیازی گۆڤاری ده نگی کورد به سه رده بیری سه ید عۆبه ی����دۆاڵ ئه یوبیان، که له دوایین ژۆماره ی ئ����ه م گۆڤاره دا ئاماژه به کراوه . رۆخانی کۆماری کوردستان

له پێوه ندی له گه ڵ نووسینی بابه ت ب����ه زاراوه ی ک����وردی خ����وارو دا، یه دۆاڵ ره زایی که ئه وده م له شاری گێاڵنی رۆژئاوا نیشته جێ بووه ، له گۆڤاری گه الویژ دا بابه تی نووسیوه ک����ه ناوئاخنێک بووه له ش����ێعر و لیکۆڵینه وه ی ئه ده بی. به م جۆره به ئاماژه به و به ڵگه مێژوویانه بۆمان ده رده که وێ ک����ه رۆڵی که ڵوڕه کان له کۆمه ڵ����ه ی ژیکاف دا و بگره له کۆماری کوردس����تانیش دا به رچاو بووه . هه ڵبەت نابێ له بیرمان بچێ که ئه وده م ئه و ناوچانه ی که ئه وان تیکۆش����انیان تێ دا ب����ووه ، له ژێر کۆنتروڵی دوستانی کورد و کۆماری

کوردستان دا نه بووه .

پێناسه یه ک له سه ر برایم خانی نادری که لوڕ:

ی����ان ئیبراهیم ئیبراهیم نادری خانی نادری ناسراو به میرزا ئیبراهیم، ک����وری فه یزۆاڵی نادری، له س����اڵی 1260 هیجری له ش����اری کرماشان له دایک بووه . خوێندنی سه رەتایی و دواناوه ندی له کرماشان ته واو ده کا

و بۆ دریژه ی خویندن ده چێته واڵتی فه رانسه . پاش خوێندنی حقوق له فه رانسه ، ده بێته ئه ندام له لۆژیونی فه رانس����ه و دوای گه ڕان����ه وەش بۆ ماوه یه کی کورت ده بێته مامۆستای دانشکه ده ی ئه فسه ری له تاران. له

گه رم����ه ی ش����ه ڕی گه ردونی دوهه م دا ده گه ڕێته وه کرماش����ان و پاشان به هاوڕێیه تی میرزا عه بدۆاڵی مۆده به ر ده بنه ئه ندام����ی کۆمه ڵه ی ژ- ک و چاالکیه رێکخستنیه کان له کرماشان ده س����ت پێ����ده کا. ب����ه پیکهاتنی کۆماری کوردستان وه ک راوێژکاری پێشه وا دیاری ده کرێ و هاوکاتیش پله ی سه رهه نگی پی ده درێ. پاش له گه ڵ کوردستان کۆماری رۆخانی چه ند هاواڵێکی دیکه ی و یه ک له وان س����ه ید عۆبه یدۆاڵ ئه یوبیان ده گیرێ و بۆماوه ی دوو ساڵ له به ندیخانه ی په هل����ه و ی به ن����د ده ک����رێ. دوای ئازادب����وون له به ندیخانه ، ده که وێته کاربه ده س����تانی چاودێ����ری ژێ����ر ده وڵه ت و ئه م بارودۆخه ش بۆ ئه و پڕوکێن����ه ر ده بێ. ل����ه کۆتایی دا و له س����اڵی 132٩ له ریگای باشوری

کوردستانه وه ده چێته واڵتی سوریا و له الیان حه س����ه ن زه عیم برازلی که س����ایه تی ناس����راو و راوێژکاری سه رۆککۆماری سوریاوه پێشوازی لێ ده کرێ. پاش گیرسانه وه له و به شه دابڕاوه ی کوردس����تان دا، له ریگای حه سه ن زه عیمه وه کاری بۆ ده کرێ و ده بێته ئه فس����ه ری لیپرس����راوی بااڵ له هیزی هه وای����ی ئه و واڵته و تاکوو پله ی سه رله شکری له سۆپا دا سه رده که وێ. برایمخان که به بیر و ه����زری کۆمه ڵه ی ژ – ک په روه رده کراوه ، له وێش ده ست له سه ر ده ست دانانێ و ناس����ناوی و ئاشانیی ئه و له گه ڵ ژۆماره یه ک له ئه فس����ه رانی هیوایه کی کوردی سۆپای س����وریا دیکه ده خات����ه دڵ میرزا برایمه وه . ئه ویش به و مانای����ه که له چه ندین رێگاوه گوشار بخه نه سه ر ده وڵه تی سوریا بۆ داکۆکی له مافه کانی کورد، که چ ئاکامێکی نابێ. پاش ئه وه ی هه وڵه کانی می����رزا برایم و هاوااڵنی له ریگای گوش����اری سیاسیه وه بێ ئاکام ده بێ، ئه وج����ار به هاوکاری هاوااڵنی کوردی له س����ۆپای سوریا و له ساڵی 1335ی هیجری گه اڵڵه ی کۆده تایه کی له شکرێ بۆ رۆخاندنی ده وڵه تی سوریا داده ڕێژن، که ئه ویش به رله وه ی بچێته ب����واری جیبه جێ کردنه وه ئاش����کرا ده بێ و له الیان ده زگای زانیاری سوریاوه فرۆکه که ی هه میش����ه ب����ۆ و به رده درێت����ه وه ماڵئاوای����ی لە کورد و کوردس����تان ده کا. به مج����ۆره و به داخه وه ئه م رۆڵه ی دیاری کرماشان و نه ته وه ی کورد، بێ ناو نیشان ده مینێته وه و نه گ بۆ خه ڵکی کوردستان، به ڵکوو بۆ خه ڵکی ناوچه که ی خۆیش����ی و حیزبه که ی خویش����ی )ح����دک( به نه ناس����راوی، بنه و بارخانه ی به ره و کۆچ����ی یه کجاری و ب����ێ گه ڕانه وه

هه ڵده پێچێ.

ئێقباڵ سەفەری

مێژووی‌کۆمه‌ڵه‌ی‌ژ-‌ک‌و‌کۆماری‌کوردستان‌و‌رۆڵی‌که‌ڵوڕه‌کان

برایم خانی نادری که لوڕ یه دوڵال خانی که لهوڕ

ــــــــــــــ‌دوای‌دروست‌بوونی‌ژـ‌ک‌‌،‌میرزا‌عه‌بدۆاڵ‌موده‌به‌ر‌)ناسراو‌به‌‌ئاغه‌گه‌وره‌که‌ڵهوڕ(‌خۆی‌ده‌گه‌یه‌نێته‌‌شاری‌مه‌هاباد‌و‌له‌گه‌ڵ‌کۆمه‌ڵێک‌له‌‌چاالکانی‌ئه‌وه‌‌ده‌م‌کۆ‌دەبێته‌وه‌.‌له‌و‌کۆبونه‌وه‌یه‌‌دا‌ناوبراو‌وه‌ک‌به‌رپرسی‌گشتیی‌رێکخستنی‌کۆمه‌ڵه‌ی‌ژـ‌ک‌له‌‌شار‌و‌ناوچه‌کانی‌سنه‌،‌کرماشان،‌ئیالم‌و‌لوڕستان‌دیاری‌ده‌کرێ.‌به‌‌گه‌ڕانه‌وه‌ی‌ئاغاگه‌وره‌‌له‌‌مه‌هاباده‌وه‌‌بۆ‌کرماشان،‌چاالکیه‌کانی‌کۆمه‌ڵه‌ی‌ژ‌ـ‌ک‌پی‌ده‌نێته‌‌قۆناخێکی‌نوێ‌‌وه‌،‌ئه‌وه‌‌نیشان‌ده‌دات‌که‌‌کۆمه‌ڵی‌ژێکاف‌ته‌نها‌تایبه‌ت‌نه‌بووه‌‌به‌‌ناوچه‌یه‌کی‌تایبه‌ت‌

ـــــــــــــــــــــــ و‌له‌ماوه‌یه‌کی‌کورت‌دا‌په‌لو‌پۆی‌خۆی‌هاویشتوه‌ـ‌

>>>

>>>

داود خانی که ڵهوڕ له گه ڵ کۆمه لێ له کاربرده ستان و پیاوانی که لهوڕ سالی 131٩

کۆماری کوردستان ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 8

پێداچونه وه و ڕاستکردنه وه ی هه ندێک له

هه ڵه کانی

جوتیار حاجی تۆفیق

سه رده می کوردی ڕۆژنامه نوس����یی کۆماری دێمۆکراتی کوردس����تان 1٩42-1٩47 کتێبێک����ی )34٨( الپه ڕه ییه ، د. هیمدادی حوسێن نوسیویه تی و ده زگای چاپ و په خشی س����ه رده م ساڵی 2002 له سلێمانی چاپیکردوه . له سه ر به رگی ن����اوه وه ی ئام����اژه بۆ ئه وه ک����راوه که ئه م کتیب����ه نامه یه کی دکتۆرایه له الیه ن نوسه ره وه بۆ ئه نجومه نی کۆلیجی زمان له زانکۆی س����لێمانی به سه رپه رش����تی پ. د. عیزه ددی����ن مس����ته فا ڕه س����وڵ

ئاماده کراوه .ئه م کتێبه به س����ه ر چوار فه س����ڵدا

دابه شکراوه :فه سڵی یه که م � »مێژووی ئابووری و س����ه ربازی و په روه رده و فه رهه نگی و دێمۆکراسی کوردستانی ڕۆژهه اڵت 1٩42

.»1٩47 �و »چاپخان����ه � دووه م فه س����ڵی ڕۆژنامه نووس����یی کۆم����اری دێمۆکراتی

کوردستان«.فه سڵی سێیه م � »ڕۆژنامه نووسیی کوردیی به زمانی فارس����ی له ده ره وه ی کۆمارو هاوکاری نووسه رانی کوردستانی باشوور له گه ڵ ڕۆژنامه نوسیی کۆماردا«.فه سڵی چواره م � »ڕۆژنامه نووسیی

سه رده می کۆمارو ئه ده بیاتی کوردی«.هه رچه ن����د کتێبه ک����ه ل����ه 2002 دا چاپک����راوه و باڵوکراوه ت����ه وه ، به اڵم من له ڕۆژی 2004/12/15 دا ده ستمکه وت. پ����اش ئه وه ی که به وردیی خوێندمه وه ، بڕیارمدا که به شێک له هه ڵه کانی ڕاست بکه مه وه و هه ندێک له باس����ه کانی زیاتر ڕون بکه م����ه وه . ده بێت ئه وه ش بڵێم که من نام����ه ی دوکتۆراکه م نه دیوه و نازانم جیاوازیی له گه ڵ ئه م کتێبه دا هه یه یان

نا؟! خ����ودی نوسه ره که ش����ی ئاماژه ی بۆ ئ����ه وه نه ک����ردوه که ئاخ����ۆ نامه ی دوکتۆراک����ه ی وه ک خۆی چاپکردوه یان گۆڕانکاری����ی تیادا ک����ردوه ! له به ر ئه وه س����ه رنجه کانم به پێی ده قی ئه م کتێبه ده نوسم، نه ک به پێی نامه ی دوکتۆراکه !

سه ره تا به پێویستی ده زانم که چه ند کتێبه که ده رباره ی گشتیی سه رنجێکی

بخه مه ڕو: یه که م :

ن����اوی کتێبه ک����ه ب����ه م جۆره ی����ه س����ه رده می ک����وردی ڕۆژنامه نوس����یی کۆماری دێمۆکراتی کوردس����تان 1٩42-1٩47<<. الی هه موم����ان ڕۆش����نه که ماوه ی حوکمڕانیی کۆماری کوردستان، که متر له س����اڵێک بوه . ئه گ����ه ر ڕۆژی سێ ش����ه ممه ڕێکه وتی 1٩46/1/22 به ڕۆژی دامه زراندنی و ڕۆژی س����ێ شه ممه ڕێکه وتی 1٩46/12/17 به ڕۆژی کۆتایی هاتن����ی دابنێین، ئ����ه وا ده توانین بڵێین که کۆماری کوردستان ته مه نی نزیکه ی )11( مان����گ ب����وه . به اڵم ه����ه روه ک له ناوی کتێبه که دا ده رده که وێت، س����نوری مێژویی ئه م لێکۆڵینه وه یه )ساڵی 1٩42 هه تاکو ساڵی 1٩47 (ه . لێره دا ده گه ینه ئه وه ی که بڵێین ه����ه ر له خودی ناوی کتێبه که دا، ناکۆکیی����ه ک هه یه ! چونکه مێژوییه که ی ڕۆژنامه نوس����یی س����نوره کوردی س����ه رده می کۆماری دێمۆکراتی کوردس����تان ده کات����ه م����اوه ی نێ����وان )1٩46/1/22 هه تاک����و 1٩46/12/17( نه ک )1٩42 � 1٩47(. هه رچه ند نوسه ر له س����ه ره تای کتێبه که ، له الپه ڕه )12(دا به کورتی باس����ی ئ����ه وه ی کردوه که لێکۆڵینه وه که ی له دامه زراندنی کۆمه ڵه ی ژ. ک.<<ه وه ده س����تپێده کات هه تاکو ڕۆژی له س����ێداره درانی قازیی����ه کان ل����ه 1٩47/3/31، ب����ه اڵم ئه م ڕونکردنه وه یه ناتوانێت ئ����ه و ڕاس����تییه وه البنێت که ن����اوی کتێبه ک����ه ناکۆک����ی تێدایه ! بۆ نمونه ئه گه ر ناوه که ی به م جۆره بوایه : ڕۆژنامه نوسیی کوردی سه رده می کۆماری

دێمۆکراتی کوردس����تان 1٩46/1/22 �� 1٩46/12/17 و ل����ه پێش����ه کییه که یدا ئ����ه وه ی ڕونبکردایه ته وه له ب����ه ر ئه وه ی کۆمه ڵه ی ژ. ک. و کۆماری کوردس����تان په یوه ندییه کی ته واویان به یه که وه هه یه و ته واوکه ری یه کترین، واپێویس����ت بوه که له سه ره تادا باس له گۆڤاری نیشتمان و باڵوکراوه کان����ی دیک����ه ی کۆمه ڵه ی ژ. ک. بکرێت. ئه وس����ا که س سه رنجێکی ڕه خنه گران����ه ی ل����ه و ج����ۆره ی نه ده بو. ته نانه ت ئه گ����ه ر ناوه که ی به م جۆره ش بوایه : ڕۆژنامه نوسیی کوردی سه رده می کۆماری دێمۆکراتی کوردس����تان 1٩43- 1٩46 تاڕاده یه ک دروس����تتر بو له وه ی که له س����ه ر ئه و کتێبه نوسراوه ! چونکه هی����چ باڵوکراوه یه ک����ی کۆمه ڵه ی ژ. ک. پێش س����اڵی 1٩43 ده رنه کراوه و هیچ باڵوکراوه یه کی کۆماری کوردستانیش پێی نه ناوه ته ساڵی 1٩47! کتێبه که ش )یان لێکۆڵینه وه که ( تایبه ته به ڕۆژنامه نوسیی کوردی س����ه رده می کۆماری دێمۆکراتی کوردستان نه ک ڕوداوه مێژوییه کانی ئه و

سه رده مه .

دوه م:باشتر بو نوسه ری ئه م کتێبه »وه کو سه رچاوه » ڕاسته و خۆ سودی له کتێبی The Kurdish Republic of1٩46<<ی ویلیام ئێگڵتۆن،)1( هه ر وه ها The Kurdish Republic «ئارش����ێ »ی of Mahabadڕۆز ڤێڵ����ت،)2( وه ربگرتا یه که له ده یان الپه ڕه دا زانیاریی لێیانه وه وه رگرتوه ، به اڵم نه ک له تێکس����ته ئینگلیزییه کانیانه وه ! به ڵک����و ل����ه و وه رگێڕانه پڕ ل����ه هه ڵه و که موکوڕییان����ه وه که ل����ه لێکۆڵینه وه ی زانس����تیدا م����رۆڤ هه رگی����ز ناتوانێت پشتیان پێببه س����تێت. باوه ڕیش ناکه م په یداکردنیان له ناوه وه ی واڵت کارێکی هێنده س����ه خت بوبێت! وه کو من بزانم کتێبه که ی ویلیام ئێگڵتۆن له کتێبخانه ی هه ندێ����ک ک����ه س و ل����ه کتێبخانه کانی

زانکۆکانی کوردس����تان په ی����دا ده بێت. بۆ نمونه س����ااڵنی1٩٨7� 1٩٩0 چه ندین جار له کتێبخانه ی گش����تیی س����لێمانی تا جارێکیان س����ه رجه م وه رمگرت����وه ، کتێبه که م کۆپیکرد، که تا ئێستاش ئه و کۆپییه م ماوه . یاخود ده یتوانیی س����ود ل����ه وه رگێڕانه عه ره بییه که ی مامۆس����تا جه رجیس فه تحوڵاڵ وه ربگرێت، که زۆر له وه رگێڕانه کوردیی و فارس����ییه که ی باشتره .)3( سه ید محه مه دی سه مه دی وتاره درێژه که ی »ئارشێ ڕۆز ڤێڵت«یش ئه گه رچ����ی یه که مج����ار س����اڵی 1٩47 باڵوکراوه ته وه ، به اڵم دواتر وه ک نامیلکه و له چه ند گۆڤاری ئینگلیزییدا سه رله نوێ

چاپکراوه ته وه .)4(سێیه م:

له م کتێبه دا ئه گه ر وێنه ی که سه کان و کڵێش����ه ی ڕۆژنامه و گۆڤ����اره کان و ده قی ئ����ه و په ره گرافانه ک����ه له وتار و لێکۆڵینه وه ی که سانی دیکه وه وه رگیراون، البده ین، ده بینین لێکدانه وه و ڕونکردنه وه

و سه رنجه کانی نوسه ره که ی ئه وه نده نین که بۆ نامه ی دوکتۆرایه ک به ش����بکه ن! ده بوا لێکدانه وه و ڕونکردنه وه ی نوسه ری ئ����ه م کتێب����ه ، پانتاییه کی زیات����ری له لێکۆڵینه وه که دا بگرتایه . کاتێک مرۆڤ به وردیی کتێبه که ده خوێنێته وه گه لێک باس و بابه تی ئه وتۆ دێنه به رچاوی که ده ب����وا زیاتر ڕونبکرانایه ته وه ، که چی به چه ن����د دێڕێک و به زانیارییه کی که مه وه به ڕێکراون! }پاش����ان ئاماژه بۆ هه ندێک له و باس����انه ده که م که پێویستبو زیاتر

ڕونبکرانایه ته وه {. چواره م:

له م کتێبه دا به م جۆره ڕیزبه ندییه ، له گۆڤار و ڕۆژنامه کانی سه رده می کۆماری )گۆڤاری کۆڵڕاوه ت����ه وه : کوردس����تان نیشتمان، گۆڤاری هاواری کورد، گۆڤاری ه����اواری نیش����تمان، گۆڤ����اری هه اڵڵه ، گۆڤاری گڕوگاڵی مندااڵنی کورد، گۆڤاری کوردستان(، ئنجا ڕۆژنامه ی )کوردستان( و به دوای ئه ویش����دا ده رباره ی ڕۆژنامه ی

)کوهستان(ی نوسیوه .)5( سه باره ت به و به شه ئه م تێبینیانه م

هه یه :1� ل����ه لێکۆڵین����ه وه ی زانس����تییدا زۆرب����ه ی جار واباش����تره ک����ه لێکۆڵه ر به پێ����ی )زنجیره ی مێژوی����ی( له ڕوداو و باس����ه کان بکۆڵێته وه . نوسه ری ئه م کتێبه ش ه����ه روه ک له الپ����ه ڕه )14(دا ئاماژه ی بۆکردوه ، ویس����تویه تی هه مان میت����ۆد په ی����ڕه و بکات. ب����ه اڵم کاتێک سه رنج ده ده ین، نه یتوانیوه به دروستیی په یڕه وی ئه و میتۆده بکات. ئه گه ر ئه وه ی ڕه چاوبکردایه ئه وس����ا گۆڤاره کان به جیا و ڕۆژنامه کانی به جی����ا دانه ده نا! به ڵکو هه مویانی به پێی زنجیره ی مێژوییان داده نا و به رودوا لێیانیده کۆڵییه وه . ته نانه ت بۆ گۆڤاره کانیش زنجیره ی مێژویی له به رچاو نه گرت����وه ، ئه گین����ا گۆڤ����اری هه اڵڵه ی نه ده خسته دوای گۆڤاری هاواری نیشتمان و گۆڤاری )کوردس����تان(ی نه ده خسته کۆتایی! باشتر وابو که سه رجه م گۆڤار

و ڕۆژنامه کانی به پێی مێژوی ده رچونی )یه که مین ژماره (یان به رودوا ڕیزبکردایه ، پاشان ده رباره ی هه ریه که یانی بنوسیایه . به و پێیه ده بوا گۆڤار و ڕۆژنامه کان به م

جۆره ڕیز بکرانایه :)1( گۆڤ����اری نیش����تمان، یه ک����ه م ژماره ی ل����ه س����ه ره تای مانگی جوالی

1٩43دا ده رکراوه .)2( ڕۆژنام����ه ی )نامه ی هه فته گی کوهس����تان( یان )نامه ی کوهس����تان(، یه ک����ه م ژم����اره ی له ڕۆژی دو ش����ه ممه 1323 )1٩45/2/26(دا اس����فند 7ی

ده رکراوه .)3( گۆڤ����اری هاواری کورد، یه که م ژم����اره ی له ڕه زب����ه ری 1324 )کۆتایی ئۆکتۆبه ری � س����ه ره تای س����ێپتێمبه ر

1٩45(دا ده رکراوه .)4( گۆڤ����اری کوردس����تان، یه که م ل����ه ڕۆژی پێن����ج ش����ه ممه ژم����اره ی

1٩45/12/6دا ده رکراوه .کوردس����تان، ڕۆژنام����ه ی )5(یه که م ژماره ی له ڕۆژی پێنج ش����ه ممه

1٩46/1/10دا ده رکراوه . )6( گۆڤاری هه اڵڵه ، یه که م ژماره ی له ڕه شه مه ی 1324 )کۆتایی فێبروه ری �

سه ره تای مارتی 1٩46( دا ده رکراوه .)7( گۆڤ����اری هاواری نیش����تمان، یه که م ژماره ی له ڕۆژی پێنج ش����ه ممه

1٩46/3/21دا ده رکراوه .)٨( گۆڤ����اری گڕوگاڵ����ی مندااڵنی کورد، یه ک����ه م ژماره ی ل����ه ڕۆژی یه ک

شه ممه 1٩46/4/21دا ده رکراوه .2� پێویس����ت بو ڕاس����ته وخۆ دوای نیش����تمان، ده رباره ی گۆڤاری گۆڤاری )ئ����اوات(ی بنوس����یایه ، چونک����ه ئه م ل����ه باڵوکراوه کانی گۆڤاره ش به یه کێک کۆمه ڵ����ه ی ژ. ک. داده نرێ����ت و پ����اش وه س����تانی گۆڤ����اری نیش����تمان، ل����ه محه مه دی له الیه ن ئۆگوس����تی 1٩44دا ی����ه ک ژماره ی شاپه س����ه ندییه وه تاقه لێده رکراوه . }دواتر ده چمه وه سه ر باسی

ئه م گۆڤاره {.

ڕۆژنامه‌‌نوسیی‌کوردی‌سه‌‌رده‌‌می‌کۆماری‌دێمۆکراتی‌کوردستان‌1947-1942خوێندنه‌‌وه‌‌ی‌کتێبی‌)ڕۆژنامه‌‌نوسیی‌کوردی‌سه‌‌رده‌‌می‌کۆماری‌دێمۆکراتی‌کوردستان‌1947-1942(

له‌‌‌لێکۆڵینه‌‌وه‌‌ی‌زانستییدا‌زۆربه‌‌ی‌جار‌واباشتره‌‌‌که‌‌‌لێکۆڵه‌‌ر‌به‌‌پێی‌)زنجیره‌‌ی‌

مێژویی(‌له‌‌‌ڕوداو‌و‌باسه‌‌کان‌بکۆڵێته‌‌وه‌‌.‌نوسه‌‌ری‌ئه‌‌م‌کتێبه‌‌ش‌هه‌‌‌روه‌‌ک‌له‌‌‌الپه‌‌ڕه‌‌‌)14(دا‌ئاماژه‌‌ی‌

بۆکردوه‌‌،‌ویستویه‌‌تی‌هه‌‌‌مان‌میتۆد‌په‌‌یڕه‌‌و‌بکات.‌به‌‌اڵم‌کاتێک‌سه‌‌رنج‌ده‌‌ده‌‌ین،‌نه‌‌یتوانیوه‌‌به‌‌‌دروستیی‌

په‌‌یڕه‌‌وی‌ئه‌‌و‌میتۆده‌‌‌بکات.

9ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 KURDISTAN REPUBLIC

3� له هه ندێ����ک کتێ����ب و وت����ار و لێکۆڵین����ه وه دا، له ڕیزی ن����اوی گۆڤار و ڕۆژنامه کان����ی کۆماری کوردس����تاندا ن����اوی )ئاگر � Agir(یش هاتوه ، به بێ ئه وه ی له هیچکامیاندا زانیارییه کی ئه وتۆ ئه و نوس����رابێت. گرنگترینی ده رباره ی The Kurdish سه رچاوانه ، کتێبیRepublic of 1٩46<<ه .)6( ده بوا له م کتێبه دا که تایبه ته به ڕۆژنامه نوسیی کوردی س����ه رده می کۆماری کوردستان، س����ه رنج و ڕونکردنه وه ی����ه ک ده رباره ی )ئاگر( بنوس����رایه . له و ب����اوه ڕه دام که ویلیام ئێگڵتۆن له خۆیه وه ئه و ناوه ی له ڕیزی ناوی گۆڤار و ڕۆژنامه کانی کۆماری کوردستان دا نه نوسیوه! به ڵکو ناوه کانی له که سانی ش����اره زای ئه و س����ه رده مه وه رگرتوه . وای بۆ ده چم ئه م باڵوکراوه یه ن����اوی )ئاگ����ری( بو بێت و ل����ه ماوه ی حوکمڕانیی کۆماردا ده رکرابێت. }شایانی باسه س����اڵی 1٩٩٨ له وتارێکی کورتدا سه رنجی ڕوناکبیران و لێکۆڵه رانی کوردم

بۆ ئه وه ڕاکێشاوه {.)7(4 � ل����ه ژم����اره 61ی ڕۆژنام����ه ی »کوردس����تان«دا که له ڕۆژی ش����ه ممه پوشپه ڕی 1325 )1٩46/6/22(دا 1ی ده رکراوه، له الپه ڕه )2(دا ئاگادارییه ک له الیه ن »دڵش����ادی ڕه س����وڵی«یه وه باڵوکراوه ت����ه وه و تیایدا ڕایگه یاندوه که نیازی ئه وه ی هه ی����ه گۆڤارێکی مانگانه Zansist«ه وه »زانس����ت به ن����اوی ده رب����کات، جا ب����ه و بۆنه ی����ه وه داوای هاوکاریی له نوس����ه ران ک����ردوه که به بابه تی ئه ده بی، زانستی، کۆمه اڵیه تی و په روه رده یی بۆ گۆڤاره که بنێرن. ده قی

ئه و ئاگادارییه به م جۆره یه :بۆ زانینزانست

Zansistگوواری زانس����ت گوواریکی زانستی، کومه الیه تی، تربیتی ئه ده بیه له مانگی پووش����په ری س����الی 1325 وه مانگ����ی نوسه رانی له وه ده رده که وی. ژماره ییک به رزی کوردس����تان تکا ده که ین مقاالتی ادبی زانس����تی کومه الیه ت����ی تربیتی به نش����انی )وزاره ت فه رهه ن����گ ده فته ری گوواری زانس����ت( بومان بنی����رن تا له

گوواری زانست دا ده رج بکری.مدیری مس����ئول و خاوه ن����ی امتیاز دلش����اد رسولی، ئه گه ر بێت و پاش ئه م ئاگاداریی����ه، ئه م گۆڤ����اره ده رکرابێت، ئ����ه وا پێویس����ته ناوه ک����ه ی ل����ه دوای »گۆڤ����اری گڕوگاڵ����ی مندااڵنی کورد« بنوس����رێت، به اڵم له به ر ئ����ه وه ی که تا ئێس����تا هی����چ ژماره یه کی ئ����ه م گۆڤاره نه دۆزراوه ته وه و ده ستنه خراوه ، ناتوانین ل����ه خۆمانه وه ناوه که ی ل����ه ڕیزی ناوی گۆڤار و ڕۆژنامه کانی سه رده می کۆماری

کوردستاندا تۆماربکه ین! 5 � ل����ه م کتێب����ه دا ک����ه ده رباره ی کۆم����اری ڕۆژنامه کان����ی و »گۆڤ����ار کوردس����تان«ه، )26( الپه ڕه ده رباره ی )نامه ی کوهس����تان( نوسراوه )ل 16٩ هه تاک����و ل 1٩5(، ل����ه حاڵێک����دا ئه و ڕۆژنامه ی����ه ل����ه »تاران« و ب����ه زمانی »فارس����ی« ده رک����راوه ! ب����ه اڵم که متر ل����ه )14( الپه ڕه ده رب����اره ی ڕۆژنامه ی »کوردس����تان«ی کۆماری کوردس����تان نوس����راوه ! ئایا ده بێت له کتێبێکی ئاوادا ک����ه ده رباره ی«گۆڤ����ار و ڕۆژنامه کانی کۆماری کوردس����تان«ه، )26( الپه ڕه ده رب����اره ی )نامه ی کوهس����تان( بێت، ب����ه اڵم )14( الپه ڕه ده رباره ی ڕۆژنامه ی کوردس����تان بێ����ت! جێی س����ه رنجه که نوسه ری ئه م کتێبه کاتێک له ڕۆژنامه ی »کوردستان«ی کۆڵیوه ته وه ، له یه که م په ره گرافدا نوسیویه تی: »یه کێک له کاره هه ره گرنگ و پ����ڕ بایه خه کانی کۆماری دێمۆکراتی کوردستان له ڕوی ڕۆشنبیری و کلتوریی����ه وه ده رکردن����ی ڕۆژنام����ه ی سه رکه وتو هه وڵدانێکی )کوردستان(ه ، بو، بناغه دانانێک بو ب����ۆ ڕۆژنامه یه کی ڕۆژانه ی کوردی، ک����ه ئه رکێکی قورس

و توانایه کی م����اددی و مه عنه وی زۆری گه ره که ...«. باش����ه که ئه و ڕۆژنامه یه هێنده گرنگ ب����وه ، چۆن ته نها به وه نده به ڕێک����راوه ! به راوردێک����ی دیک����ه ب����ۆ سه لماندنی ئه و الس����ه نگییه ئه وه یه که ڕۆژنام����ه ی کوردس����تان )114( ژماره ی لێده رکراوه ، به اڵم )نامه ی کوهس����تان( که متر ل����ه )٩0( ژم����اره ی لێده رکراوه . جێی س����ه رنجه که ل����ه م کتێبه دا )26( الپ����ه ڕه ده رباره ی )نامه ی کوهس����تان( نوسراوه ، به اڵم له هه مو ئه و جێیانه دا که ناوی ڕۆژنامه که یان هه فته نامه که هاتوه، ته نها )کوهستان( نوسراوه ! ڕاستییه که ی ناوه که ی )نامه ی هه فته گی کوهس����تان( بوه ، ن����ه ک )کوهس����تان(! ب����ه اڵم له سه روتاری یه که م ژماره یدا و له هه ندێک وتاری دیکه دا ته نها )نامه ی کوهستان( نوس����راوه و ئێمه ش ده توانین هه ر به و جۆره بینوس����ین. }پاش����ان ده چمه وه سه ر ئه م باسه ، لێره دا هه ر ئه مه نده به

پێویست ده زانم{.6� وه ک����و س����ه رنجم داوه له س����ه ر هه ندێ����ک ل����ه ژماره کان����ی ڕۆژنام����ه ی کوردستان مێژوه )زاینییه کان( به هه ڵه نوس����راون. ده رک نه کردن به م حاڵه ته زۆر ک����ه س له وانه ی به هه ڵه دا بردوه که ده رباره ی ئه و ڕۆژنامه یه یان نوسیوه ! تا ئێس����تا من کۆپی����ی )64( ژماره ی ئه و ڕۆژنامه یه م ده س����تکه وتوه و س����ه رنج و تێبینیم ده رباره نوسیوه . له سه ر هه ندێک ژماره )به تایبه ت ژماره کانی دوایی( ته نها مێژوی هه تاوی نوسراوه . له سه ر گه لێک ژماره ش����ی مێژوی هه ت����اوی و کۆچی و زایینیش نوسراوه . به اڵم له سه ر هه ندێک ژم����اره ی مێ����ژوه زایینییه که ب����ه هه ڵه نوسراوه . لێره دا )وه ک نمونه( ئاماژه بۆ

چه ند دانه یه ک له وانه ده که م: یه که م ژماره ی ڕۆژنامه ی کوردستان ل����ه ڕۆژی پێنج ش����ه ممه 1٩46/1/10دا ده رک����راوه ، به اڵم له س����ه ر خ����ودی ئه و

ژماره یه 11ی ژانویه 1٩46 نوسراوه .ش����ه ممه ڕۆژی ل����ه 2ی ژم����اره 1٩46/1/12دا ده رک����راوه ، له س����ه ر ئه و

ژماره یه 13ی ژانویه 1٩46 نوسراوه .ش����ه ممه ڕۆژی ل����ه 5 ژم����اره 1٩46/1/1٩دا ده رک����راوه ، له س����ه ر ئه و

ژماره یه 20ی ژانویه 1٩46 نوسراوه .

پێنجه م:ئه کادیمی����دا لێکۆڵین����ه وه ی ل����ه ده سنیش����انکردنی س����ه رچاوه به گشت زانیارییه کانی����ه وه ، خاڵێک����ی گرنگه و ده بێ����ت ب����ه وردی ڕه چاوبکرێت. ئه گه ر دیقه تی په راوێز و س����ه رچاوه کانی ئه م کتێب����ه بده ی����ن، ده بینی����ن هه ندێک له س����ه رچاوه کان به ته واوی و دروس����تیی

نه نوس����راون. من الی خۆم چه ند دانه م لێره دا به اڵم ده سنیش����انکردوه ، له وانه

ته نها ئاماژه بۆ دوان له وانه ده که م:1� ل����ه ل )25٩(دا ب����ۆ ژیاننامه ی دڵش����ادی ڕه سوڵی سودی له یه کێک له ژماره کانی گۆڤاری به یان وه رگرتوه و له ل )2٨2(دا ل����ه په راوێزی ژماره )4٨(دا به م جۆره ئام����اژه ی بۆ کردوه : »گ به یان، ژ 14٨، 1٩٨٨، ل ٨0«. ده بینین نه ناوی نوس����ه ر و نه ن����اوی وتاره که ی

نه نوسیوه !2� له ل )55(، ل����ه په راوێزی )٩(دا ئام����اژه ی ب����ۆ چه ند س����ه رچاوه یه ک کردوه ، یه کێکیان وتوێژێکی ڕۆژنامه ییه ک����ه محه مه د فه ریق حه س����ه ن و که ژاڵ ئه حمه د ساڵی 1٩٩2 له گه ڵ »محه مه دی له وێدا شاپه سه ندی«دا س����ازیانکردوه . سه رچاوه که به م جۆره ده سنیشانکراوه : »محه م����ه دی شاپه س����ه ندی، ڕۆژنامه ی ئااڵی ئازادی، ژ24، 1٩٩2/5/24، ل7«. ڕاس����تتر و دروس����تتر بو که به م جۆره بینوسیایه : »گفتوگۆیه ک له گه ڵ سه ربازی نه ناس����راو محه م����ه دی شاپه س����ه ندی، ئاماده کردنی: محه مه د فه ریق حه سه ن و که ژاڵ ئه حمه د، ڕۆژنامه ی ئااڵی ئازادی، خولی دوه م، ژم����اره 24، 1٩٩2/5/24، ل7«. هه رچه ند له م کتێبه دا ئاماژه ی بۆ نه کرا وه، له ڕاستیدا ئه و وتوێژه دو به شه ، به شه که ی دیکه ی له هه مان ڕۆژنامه ، له ژماره 25، 1٩٩2/5/31دا باڵوکراوه ته وه . شایانی باس����ه محه مه د فه ریق حه سه ن له ڕۆژنامه ی »کوردس����تانی نوێ«شدا ده رباره ی ڕۆڵی محه مه دی شاپه سه ندی له بواری کاری چاپه مه نییدا نوس����یوه .

)٨(شه شه م:

ئه کادیمی����دا لێکۆڵین����ه وه ی ل����ه ده سنیشانکردنی س����ه رچاوه ی ئه و وێنه و دۆکۆمێنتانه ی که له لێکۆڵینه وه که دا س����ودیان لێوه رگیراوه خاڵێکی گرنگه و له م به ئه مانه ته وه ڕه چاوبکرێت. ده بێت کتێبه دا ئاماژه بۆ سه رچاوه ی هیچکام له وێنه کان نه کراوه . هه روه ها له ل )52(دا کۆپیی به یاننامه یه کی کۆمه ڵه ی ژ. ک. به رچاو ده که وێت، به بێ ئه وه ی ئاماژه ی بۆ س����ه رچاوه که ی کردبێ����ت! وه کو من بزانم کۆپیی ئه و به یاننامه یه ی له کتێبی »نگاهی به تاریخ مهاباد«، نوس����ینی: سه ید محه مه دی س����ه مه دی، وه رگرتوه .)٩( له ل )23(ش����دا کۆپیی وێنه یه کی س����ه رده می کۆمه ڵ����ه ی ژ. ک. به رچاو ده که وێت که ئاماژه ی بۆ سه رچاوه که ی ئه وی����ش نه ک����ردوه ! دڵنی����ام ک����ه ئه و وێنه ی����ه ی له ل )65٩(ی کتێبی »ژیان و به سه رهاتی عه بدولڕه حمان زه بیحی«، نوسینی: عه لی که ریمی، وه رگرتوه .)10( لێره دا به پێویس����تی ده زانم ڕاستییه ک بخه مه ڕو، ئه ویش ئه وه یه که ئه و وێنه یه و چه ند وێن����ه ی زۆر به نرخی دیکه ، که زۆربه یان هی ده ورانی چاالکیی)کۆمه ڵه ی ژ. ک.(ن، محه مه دی شاپه سه ندی پاش س����اڵه ها ژیانی ئاواره یی و ده ربه ده ری پاراستبونی و نه یهێشتبو بفه وتێن، ساڵی 1٩٩٨ به ئه مانه ته وه داینی به من که به سکانه ر وێنه یان لێبگرمه وه و گه وره شیان بکه م. پاش����ان له ده زگای »خاک« له ه����ه ر وێنه یه کی����ان چه ن����د دانه یه کمان لێ کۆپی ک����رد و وێنه ئۆریگناڵه کان و هه ندێک ل����ه کۆپییه گه وره کراوه کانم بۆ محه م����ه دی شاپه س����ه ندیی گه ڕانده وه . دواتر به ئاگاداریی خۆی کۆپیی )چه ند( دانه یه کیان����م بۆ عه لی که ریمی نارد، که ئ����ه وده م نیازی چاپکردن����ی کتێبه که ی هه ب����و. ئه وه ب����و پاش����ان وێنه کانی له پاشکۆی کتێبه که یدا دانابو، به اڵم به هه ر هۆیه ک بو، ناوی محه مه دی شاپه سه ندی وه ک »خاوه نی وێن����ه کان« له بیرکرابو! ئه و وێنانه له کتێبی »ژیان و به سه رهاتی عه بدولڕه حم����ان زه بیحی«دا له ل657،

65٨، 65٩، 660 و 676دا دانراون.حه وته م:

ن����رخ و به های لێکۆڵین����ه وه ی له م

جۆره به وه زیاد ده کات که به رله هه رچی به ش����ێوه یه کی ورد و زنجیره یی ئاماژه بۆ )پێشینه ی مێژویی( ئه و باسه بکرێت که نوسه ره که مه به ستێتی لێیبکۆڵێته وه. له م کتێبه شدا باشتر و زانستییانه تر بو که له سه ره تادا، ئه گه رچی به کورتییش بوایه ، ل����ه دوتوێی چه ن����د الپه ڕه یه کدا ئاماژه بۆ پێش����ینه ی ڕۆژنامه نوس����یی کوردی له ڕۆژهه اڵتی کوردستان )به رله کۆماری کوردستان( بکرایه . هه رچه ند له هه ندێک جێدا ئاماژه ی له و جۆره به رچاو ده که ون، به اڵم له هیچ کامیاندا زانیاریی ورد و پێویس����ت نه نوسراون و باسه کان به ش����ێوه ی زنجیره ی مێژویی نین. بۆ نمونه ل����ه ل )16٩(دا به پشتبه س����تن به چه ند وتارێکی ئه حمه دی ش����ه ریفی ل����ه هه فته نام����ه ی »ئابی����ده ر«دا که باڵویکردوه ت����ه وه ، ن����اوی چه ند گۆڤار و ڕۆژنامه ی نوس����یوه ک����ه هه ندێکیان نه ل����ه دور و نه له نزی����ک په یوه ندییان به کورده وه نییه و ئه حمه دی ش����ه ریفی له خۆڕایی له نێو ڕۆژنامه نوس����ی کوردیدا ڕوه وه بۆکردونه ت����ه وه ! }ل����ه م جێ����ی نامه م بۆ چه ند که س����ی شاره زا ناردوه . له وه اڵم����ی نامه کانمدا زانیاریی به س����ود و باس����نه کراویان بۆ نوسیوم، به اڵم بۆ ئه وه ی لێره دا باسه که له وه زیاتر درێژه نه کێش����ێت، هه ڵیان ده گ����رم بۆ کات و ش����وێنی خۆیان{. هه روه ها له ل )67(دا نوسیویه تی: »زۆربه ی سه رچاوه کان، ڕۆژنامه نووسیی و چاپخانه له کوردستانی ڕۆژهه اڵتدا، له ڕووی مێژووییه وه ، ده ده نه پاڵ ئه و هه وڵ����ه جوامێرانه یه ی نه وه ی به درخانیه کان و به تایبه تی )عه بدولڕه زاق به درخان( له ش����اری )خ����وی(، که له س����اڵی )1٩13(دا هه وڵیداوه یه که مین ڕۆژنام����ه ی کوردی له ئێران����دا به ناوی )کوردس����تان( باڵوبکاته وه ...«. لێره دا بۆم����ان ده رده که وێت که نوس����ه ری ئه م کتێب����ه ئاگای له وه نییه که له س����اڵی 1٩10دا میس����یۆنێکی مه سیحی لۆته ری گۆڤارێکی مانگانه ی به ناوی »کوردستان ئینگلیزیی زمان����ی ب����ه میش����نێری« ده رکردوه و به شی هه ره زۆری وتاره کانی تایبه ت بون به شاری مه هاباد و ناوچه ی موکریان و ڕۆژهه اڵتی کوردس����تان و له گه لێک ژماره یدا وێنه ی مه هاباد و خه ڵکی مه هاب����اد باڵوکراونه ته وه . ئه گه رچی ئه م گۆڤاره به ئینگلیزیی بوه و له ئه مه ریکا چاپکراوه ، به اڵم چونکه هه مو بابه ته کانی په یوه ندییان به ڕۆژهه اڵتی کوردستان و ش����اری مه هاباده وه هه یه و به شی زۆری وتار و وێنه کانی له مه هاباده وه نێردراون، ناکرێت ل����ه ڕیزی ناوی گۆڤار و ڕۆژنامه و باڵوکراوه کانی ڕۆژهه اڵتی کوردستاندا

ئام����اژه ی ب����ۆ نه کرێ����ت. ل����ه هه ندێک سه رچاوه ش����دا ئاماژه بۆ ئه وه کراوه که چه ند میسیۆنێرێکی ئه ڵمانی له مانگی ئاپریلی 1٩14دا له ورمێ گۆڤارێکیان به ناوی »کوردستان«وه ده رکردوه . جێی س����ه رنجه له ل )67( و )6٨(دا چه ند دێڕێکی ده رب����اره ی ڕۆژنامه ی »کورد« نوس����یوه که له ورمێ له الی����ه ن )مه ال محه مه دی قزڵجی(یه وه، له س����ه رده می بزوتنه وه که ی س����مایل خانی ش����وکاکدا ده رک����راوه ، له وێ����دا نه ینوس����یوه ئه و ڕۆژنامه یه له )چ ساڵ و مانگ و ڕۆژێک(

دا ده رکراوه !

ڕاستکردنه وه ی هه ندێک له هه ڵه کانی نێو کتێبه که :

نوس����یویه تی )12(دا ل ل����ه *»کۆمه ڵ����ی ژێ. کاف له 16ی ئه یلولی 1٩42دا دامه زراوه ». به اڵم له ل )24(دا

)25ی گه الوێژی 1٩42(ی نوسیوه . ل����ه له مه وپێ����ش چه ندس����اڵ لێکۆڵینه وه یه ک����م دا به وردی����ی له ناوی ت����ه واوی )کۆمه ڵ����ه ی ژ. ک.( و مێژوی دامه زراندنی و ن����اوی دامه زرێنه ره کانیم کۆڵیوه ت����ه وه .)11( له وێ����دا به به ڵگه وه سه لماندومه که کۆمه ڵه ی ژ. ک. له ڕۆژی یه ک ش����ه ممه ڕێکه وت����ی 16/٨/1٩42 به رامب����ه ر به 25ی گه الوێ����ژی 1321ی هه تاوی دامه زراوه ، نه ک 16ی ئه یلولی 1٩42. هه روه ها ده بوا بیزانیایه که 25ی گه الوێ����ژ ده کات����ه )16ی ئ����اب(، نه ک

)16ی ئه یلول(!* له ل )24( و )٨7(دا وای بۆچوه که پیتی )ژ( و )ک(ی ناوی »کۆمه ڵه ی ژ. ک.« کورتکراوه ی »ژیانه وه ی کورد«ن. هه روه ها له ده یان الپه ڕه ی دیکه شدا هه ر »کۆمه ڵه ی ژیانه وه ی کورد«ی نوسیوه . ل����ه و لێکۆڵینه وه یه م����دا ک����ه ده رباره ی »کۆمه ڵ����ه ی ژ. ک.«ه له ناوی ته واوی کۆمه ڵ����ه ی ژ. ک.م کۆڵیوه ته وه . له وێدا به به ڵگه وه سه لماندومه که کۆمه ڵه ی ژ. ک. کورتک����راوه ی )کۆمه ڵه ی ژیانه وه ی له یه کێک ئه م����ه ش کوردس����تان(بوه .

به ڵگه کان: عه بدولڕه حمانی زه بیحی که یه کێک ل����ه دامه زرێنه ران و ئه ندام����ه چاالک و دیاره کانی س����ه رکردایه تیی کۆمه ڵه ی ژ. ک. بوه ، ل����ه وتارێکی کورت و به نرخدا که ساڵی 1٩60 به عه ره بیی له ڕۆژنامه ی »خه بات«دا باڵویکردوه ته وه ، سه باره ت ب����ه ن����اوی کۆمه ڵ����ه ی ژ. ک.، هه ڵه ی ڕاستکردوه ته وه . ڕۆزڤێڵت«ی »ئارشێ )12( چونکه ئارشێ ڕۆزڤێڵت له و وتاره یدا The « که س����اڵی 1٩47 له گۆڤاریMiddle East Journal«دا باڵوی کردوه ت����ه وه ، ناوه که ی به م جۆره نوس����یوه : »کۆمه ڵ����ه � ی � ژیان � ی � ک����ورد«.)13( عه بدولڕه حمانی زه بیحی له وتاره که ی خۆیدا ئام����اژه ی بۆ ئه وه ک����ردوه که ئارش����ی ڕوزڤێڵ����ت به هه ڵه ئنجا نوسیویه تی: ناوه که ی نوس����یوه ، »ناوی دروس����تی کۆمه ڵه ی ژ. ک. به م جۆره یه : کۆمه ڵه ی ژیانه وه ی کوردستان، که ده بێته حزب احیاء کردس����تان، نه ک ژیانی ک����ورد«.)14( س����ه رنج ده ده ین که عه بدولڕه حمان����ی زه بیحی ئه گه رچی وتاره که ی به عه ره بیی نوسیوه ، که چی ناوه که ی به کوردی و عه ره بیش نوسیوه، چونکه زانیویه تی گه لێک جار ناوه که ی به هه ڵه نوسراوه . دیاره ته نها مه به ستی ئه وه نه بوه که هه ڵه ی ئارشێ ڕۆزڤێڵت ڕاستبکاته وه ! به ڵکو ویستویه تی سه رنجی مێژون����وس و ڕوناکبیران����ی کوردیش بۆ ئه وه ڕابکێش����ێت و چیدیکه ئه و هه ڵه یه

چه ندباره نه بێته وه ! نوس����یویه تی: )25(دا ل ل����ه *)کۆمه ڵه (دا له دامه زراندن����ی »ئه وانه ی ده وریان بو، ئه مانه بون: )1� ڕه حمانی حه له وی. 2- موحه ممه د ئه مین شه ره فی. -4 زاده. نان����ه وا موحه مم����ه دی -3ڕه حمانی زه بیحی. 5- حوسێنی فروهه ر

)زه ڕگه ری(. 6� عه بدولڕه حمانی ئیمامی. 7- قاس����می قادری. ٨- مه ال عه بدڵاڵی داودی. ٩- ئه حمه دی عیلمی. 10-عه زیزی زه ن����دی. 11- موحه مم����ه دی یاهو . 12-

میرحاج«.ه����ه ر له درێژه ی ئه م باس����ه دا، له ل نوسیویه تی: له په راوێزی )6(دا ،)54(»ویلیام ئیگلتۆن جونێر، کۆماری کورد له س����اڵی 1٩46، وه رگێڕانی سید محمد س����ه مه دی، ب1، ل144، و. ف، ل 244. له وه رگێڕانه فارسی یه که دا، له ناوه کاندا ناوی قادری موده ریس����ی تێدایه و ناوی

عه زیزی زه ندی تێدا نی یه «. لێ����ره دا س����ه رنج ده ده ین ب����ۆ ناوی ک. ژ. کۆمه ڵ����ه ی دامه زرێنه ران����ی په نای بردوه ته ب����ه ر وه رگێرانه کوردی و فارس����ییه که ی کتێبه ک����ه ی ویلی����ام ئێگڵتۆن، که سه ید محه مه دی سه مه دی وه ریگێ����ڕاوه . ل����ه حاڵێک����دا ئ����ه و دو وه رگێڕانه هه ڵ����ه و که موکڕییان یه کجار زۆره . س����ه ید محه مه دی س����ه مه دی له وه رگێڕانه فارسییه که دا له بریتی ئه وه که به ئه مانه ت����ه وه و ده قاوده ق کتێبه که ی ویلیام ئێگڵتۆن وه ربگێڕێت، پاشکۆیه کی بۆ کتێبه که زیادکردوه و چه ند به ش����ی ئۆریگیناڵه که ش����ی کتێب����ه گرنگ����ی فه رامۆشکردوه ! ڕاستییه که ی ئه و ناوانه ی که له وه رگێرانه فارسییه که دا نوسراون، له زمانی »عه بدولقادر موده رسی«یه وه نوس����راون و ئه و ناوانه نی����ن که ویلیام ئێگڵتۆن له کتێبه که یدا نوسیونی! }ئه م هه ڵه یه به س����ه ر نوسه ری ئه م کتێبه شدا تێپه ڕیوه و ده رکی به وه نه کردوه که ئه و ناوانه له زمانی عه بدولقادر موده رسییه وه تۆمارکراون! {. جی����ا له وه ش ئه وه ی که له چاپ����ه کوردییه که دا ناوی عه بدولقادر موده رسی نه نوسراوه ، ئه وه هه ڵه ی سه ید محه مه دی سه مه دی بوه ! لێره دا ده گه ینه ئه و باوه ڕه ی ئه گه ر ده قه ئینگلیزییه که ی کتێبه ک����ه ی »ویلیام ئێگڵتۆن«ی له به ر ده س����تدا بوایه ، الیه نی که م له وه دڵنیا ده بو که له وێدا ناوه کان چۆن نوسراون!

ئێگڵت����ۆن ویلی����ام ڕاس����تییه که ی له پاشکۆی کتێبه که یدا، له الپه ره )133(دا، ناوی دامه زرێنه ره کانی »کۆمه ڵه ی ژ.

ک«ی به م جۆره نوسیوه :»ڕه حمان حه الوی، محه مه د ئه مین شه ره فی، محه مه د نانه وا زاده ، ڕه حمان زه بیحی، حوس����ێن فروهه ر )زه ڕگه ری(، عه بدولڕه حمان ئیمامی، قاس����م قادری، مه ال عه بدولاڵ داودی، قادر موده ریسی، ئه حمه د عیلمی، عه زیز زه ندی، محه مه د یاهو، میرحاج )خه ڵکی عیراق(«.)15(

درێژه ی هه یه ....

له‌‌لێکۆڵینه‌وه‌ی‌ئه‌کادیمیدا‌ده‌سنیشانکردنی‌سه‌رچاوه‌ی‌

ئه‌و‌وێنه‌‌و‌دۆکۆمێنتانه‌ی‌که‌له‌‌‌لێکۆڵینه‌وه‌که‌دا‌سودیان‌لێوه‌رگیراوه‌‌‌خاڵێکی‌گرنگه‌‌

و‌ده‌بێت‌به‌ئه‌مانه‌ته‌وه‌‌ڕه‌چاوبکرێت.‌له‌م‌کتێبه‌دا‌

ئاماژه‌‌بۆ‌سه‌رچاوه‌ی‌هیچکام‌له‌‌وێنه‌کان‌نه‌کراوه‌.‌هه‌روه‌ها‌له‌‌ل‌)52(

دا‌کۆپیی‌به‌یاننامه‌یه‌کی‌کۆمه‌‌ڵه‌‌ی‌ژ.‌ک.‌به‌رچاو‌ده‌که‌وێت،‌به‌بێ‌ئه‌وه‌ی‌‌ئاماژه‌ی‌بۆ‌سه‌رچاوه‌که‌ی‌

کردبێت!

له‌‌لێکۆڵینه‌وه‌ی‌ئه‌کادیمیدا‌ده‌سنیشانکردنی‌سه‌رچاوه‌ی‌

ئه‌و‌وێنه‌‌و‌دۆکۆمێنتانه‌ی‌که‌له‌‌‌لێکۆڵینه‌وه‌که‌دا‌سودیان‌لێوه‌رگیراوه‌‌‌خاڵێکی‌گرنگه‌‌

و‌ده‌بێت‌به‌ئه‌مانه‌ته‌وه‌‌ڕه‌چاوبکرێت.‌له‌م‌کتێبه‌دا‌

ئاماژه‌‌بۆ‌سه‌رچاوه‌ی‌هیچکام‌له‌‌وێنه‌کان‌نه‌کراوه‌.‌هه‌روه‌ها‌له‌‌ل‌)52(

دا‌کۆپیی‌به‌یاننامه‌یه‌کی‌کۆمه‌‌ڵه‌‌ی‌ژ.‌ک.‌به‌رچاو‌ده‌که‌وێت،‌به‌بێ‌ئه‌وه‌ی‌‌ئاماژه‌ی‌بۆ‌سه‌رچاوه‌که‌ی‌

کردبێت!‌

وه‌کو‌سه‌رنجم‌داوه‌‌له‌سه‌ر‌هه‌ندێک‌له‌‌ژماره‌کانی‌

ڕۆژنامه‌ی‌کوردستان‌مێژوه‌)زاینییه‌کان(‌به‌‌هه‌ڵه‌‌نوسراون.‌ده‌رک‌نه‌کردن‌به‌م‌حاڵه‌ته‌‌زۆر‌که‌س‌له‌وانه‌ی‌به‌‌هه‌ڵه‌دا‌

بردوه‌‌که‌‌ده‌رباره‌ی‌ئه‌و‌ڕۆژنامه‌یه‌یان‌نوسیوه‌!

کۆماری کوردستان ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 10

پشتیوانی‌له‌‌‌كه‌مپه‌ینی‌به‌رگری‌‌له‌‌زیندانیانی‌‌سیاسی‌‌نه‌ته‌وه‌كانی‌‌ئێران

ساڵ نیه که له ئێران دا هه زاران که س به تاوانی سیاسی نه گیرێن و به تاوانی چاالکیی سیاسی دادگایی نه گیرێن و تووشی زیندانی درێژماوه نه بنه وه . تاوانی هه موو ئه و که سانه که له سۆنگه ی کرده وه کانیان تووشی ئه و سزایانه بوون، له ئایینی سزادانه کان به تاوانی سیاسی پێناسه ده کرێن، به اڵم به و حاڵه ئیستاش که ئیستایه له یاساکانی دادوه ریی

کۆماری ئیسالمی دا تاوانی سیاسی پێناسه بۆ نه کراوه .له سیسته می قه زایی کۆماری ئیسالمیدا زیندانی سیاسی به مانا حقووقییه که ی بوونی نییه و هیچ زیندانییه کی سیاس����ی وه ک زیندانی سیاس����ی پێناسه ناکرێت. تاوانی وه ک محارب، هه وڵدان له دژی ئاسایشی نه ته وه یی و ئاژاوه گێڕی و تێکدانی هه لوومه رجی واڵت ئه و تاوانه ن که ده خرێنه پاڵ زیندانی سیاس����ی به بێ ئه وه پێناسه ی زیندانی سیاسی له

سیسته می قه زایی کۆماری ئیسالمیدا هه بێت.دامه زراندی که مپینێک بۆ زیندانیانی سیاسی نه ته وه کانی ئێران به کرده وه یه کی به جێ و به که ڵک دێته هه ژمار و جێگای ده س����ت خۆش����یه له سه رپه رشتیارانی ئه م که مپینه ، هیوادارین که بتوانن به رده وام بن له گه یاندنی ده نگی زیندانیانی سیاس����ی به گش����ت

کۆروکۆمه ڵه نێوده وڵه تیه کان.ئێمه وه ک ناوه ندی پێش����ه وا، پش����تیوانی و پشتگیری خۆمان له م هه نگاوه پیرۆز و گه وره یه که مپه ینه که تان ده رده بڕین و ڕایده گه یه نین ئاماده ی هه رچه شنه هاوکارییه کین له

راستای به رگری له زیندانیانی سیاسی له هه رنه ته وه یه ک بن له ئێراندا.لەگەڵ رێزیی دوبارە...

دەستەی بەرێوەبەری ناوەندی پێشەوائۆسلۆ � نۆروێژ 2011/3/6

پیرۆزبایی‌له‌‌مه‌سعود‌بارزانی‌به‌بۆنه‌ی‌وه‌رگرتنی‌خه‌اڵتی‌ئه‌تله‌نتیک

بۆ جەنابی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەرێز مەسعود بارزانی

پیرۆزبایی...لەالیەن »ناوەندی پێش����ەوا«وە، پڕ بەدڵ پیرۆزبایی لە جەنابتان دەکەین بەبۆنەی وەرگرتن����ی خەاڵتی ئەتلەنتیک ، کەلەالیەن پەیمانی ناتۆوە پێشکەش����تان کراوە وه ک

که سێکی نموونه یی له پاراستنی مرۆڤایه تی هه ڵبژێردراوی.پێدانی ئەم خەاڵتە بە بەریزتان نیش����انەی ئەکتی����ڤ بوون و چاالک بوونی ئێوە لە گەیاندنی پرسی ئاشتی بۆ عێراق و ناوچەکە و نیشانەی ئەوەیە کە کورد دەتوانێ دەوری

کاریگەی هەبێ لە ناوچەکە و جیهاندا.ئێمە وەک ناوەندی پێش����ەوا ئەوە بەهەنگاووێکی ئەرێنێ دەزانین بۆ پرس����ی کورد، کە س����ەرکردەیەکی وەک جەنابتان توانیوتانە ئەم خەاڵتە وەربگرن ئەمە شانازیەکە بۆ کوردستان و کورد، جەنابتان نیشانتان دا کە دەتوانن سەرکردەیەکی کارابن و بەجیهانتان

سەلمان کە کوردیش دەتوانێ رەمزێک بێ بۆ پێکەوە ژیان و ئاشتی لەناوچەکە.

لەگەڵ رێزیی دوبارە...دەستەی بەرێوەبەری ناوەندی پێشەوا

ئۆسلۆ � نۆروێژ / 24�2� 2011

وه‌سیه‌تنامه‌ی‌شه‌هید‌پێشه‌وا‌قازی‌محه‌ممه‌د‌سه‌رۆک‌کۆماری‌کوردستان‌بۆ‌گه‌لی‌کورد،‌چه‌ند‌کاتژمێر‌پێش‌له‌‌سێداره‌دانی

بسم ال�له الرحمن الرحیممی�ل�له تی كورد!

ڕۆڵه و برا عه زیزه كانم!برا خۆڕاگره كانم!

می�ل�له ته زوڵم�لێكراوه كه م!وام ل����ه دوایی����ن س����اته كانی ژیانم����دا چه ند ئامۆژگاریه كتان ده كه م! وه رن به خاتری خوا چیتر دوژمنایه تيی یه كتری مه كه ن! یه ك بگرن و پشتان وه یه كتری بده ن و له به رابه ر دوژمنی زۆردار و زاڵم بوه ستن! خۆتان به خۆڕایی به دوژمن مه فرۆشن! دوژم����ن هه ر ئه وه نده ئێوه ی ده وێ تا كاری خۆی پێتان جێبه جێ ده كات و قه ت به زه یی پێتاندا نایه ! له هه ر كاتێكدا بێ، قه ت لێتان نابوورێ! دوژمنانی گه لی كورد زۆرن، زاڵم����ن، زۆردارن، بێبه زه یین. ڕه مزی س����ه ركه وتنی ه����ه ر گ����ه ل و نه ته وه یه ك یه كگرت����ن و یه كبوونه ! هه ر می�ل�له تێك یه كێتی و ته بایی نه بێ، هه رده م ژێرده ستی دوژمنانی ده بێ! ئێوه گه لی كورد هیچتان له گه النی سه ر ئه م گۆی زه ویی����ه كه متر نییه ، به ڵكو له پیاوه تی و غیره ت و لێهاتوویی له زۆر له و گه النه ی كه ڕزگاربوون له پێش����ترن! ئه و می�ل�له تانه ی كه له چنگی دوژمنه زۆرداره كانیان ڕزگاریان بووه ، وه ك ئێوه ن، به اڵم ئه وانه ی خۆیان ڕزگار كردوه ، یه كێتیان له نێواندا هه ب����ووه . با ئێوه ش وه كو هه م����وو گه النی ڕووی زه وی چیتر ژێرده س����ت نه بن! ه����ه ر به یه كگرتن و حه س����وودی به یه ك نه بردن و خۆنه فرۆشتن به دوژمنان له دژی نه ته وه كه مان، ده توانن ڕزگار بن!

وا من له دوایین ساته كانی ژیانمدا به خاتری خودای گه وره ئامۆژگاریتان ده كه م، پێتان ده ڵێم و خوا بۆخۆی ده زانێ كه من ئه وه ی له ده ستم هات به س����ه ر و به گیان و تێكۆشان، به ئامۆژگاری و ڕێنوێنی و ڕێگه ی ڕاس����ت نیشاندانی ئێوه درێغیم نه كردوه ! ئێس����تاش له و ساته دا و له و بارودۆخه دا دیسان پێتان ڕاده گه یه نم كه چیتر فریوی عه جه م مه خۆن و باوه ڕ به س����وێند و ده ست له قورئاندان و به ڵێن و سۆزه كانیان مه كه ن. چونكه عه جه م نه خوا ده ناس����ن و نه باوه ڕیان به خوا و پێغه مبه ر هه یه و نه باوه ڕیان به ڕۆژی قیامه ت و حیس����اب و كتاب هه یه ! له الی ئه وان ئێوه هه ر له به ر ئه وه ی كه كوردن، با موسڵمانیش بن، تاوانبار و مه حكوومن! بۆوان دوژمنن، س����ه ر و م����اڵ و گیانتان بۆ ئه وان حه اڵڵه و به غه زای ده زانن! هه ر چه ندی كه به ڵێنم وا نه ب����وو من بڕۆم و ئێوه له ده س����ت ئه و دوژمنه دڵڕه ش����انه به جێ بهێڵم، به اڵم ك����ه زۆر جاریش بی����رم له ڕابردوو و گ����ه وره پیاوانمان ده كرده وه ، ك����ه عه جه م به فری����و و س����وێند و درۆ و حی�له گرتوویانن و كوش����تویانن، چونكه ل����ه مه یدانی نه به ردیدا پێیان نه وه ستان، ناچار به درۆ و فڕوفێڵ

هه ڵیانخه ڵه تاندوون و كوشتویانن!ئه گه ر سه رانی هۆز و عه شیره ته كورده كانمان خیانه تیان نه كردبا و خۆیان به حكوومه تی عه جه م نه فرۆش����تبا، ئێمه و ئێ����وه و كۆماره كه مان وای

به سه ردا نه ده هات! ئامۆژگاری و وه سیه تم ئه وه یه با منداڵه كانتان بخوێنن، چونكه ئێمه ی می�ل�له تی كورد هیچمان ل����ه می�ل�له تانی تر كه متر نیه ، ئیال خوێندن نه بێ! بخوێنن بۆئه وه ی له كاروانی گه الن دوا نه ك����ه ون! هه ر خوێندن چه كی كوش����ه نده ی دوژمنه ! دڵنیا بن و بزانن ئه گه ر ته بایی و یه كگرتن و خوێنده واریتان باش بێ، زۆر باش����یش به سه ر دوژمنانتان س����ه رده كه ون! ئێوه نابێ به كوشتنی من و برا و ئامۆزاكانم چاوتان بترس����ێ، هێش����تا ده بێ زۆر كه سی دیكه ی وه كو ئێمه له و ڕێگایه دا به خت بكه ن ت����ا ده گه نه ئاوات و مه به س����تتان! دڵنیام له دوای ئێمه ش زۆر كه س����ی تر هه ر به فێڵ و دووڕووی����ی له به ین ده برێن! دڵنیام زۆر له وانه ی له دوای ئێمه ش زانات����ر و لێهاتووتر ده بن، به اڵم هیوادارم كوشتنی ئێمه ببێته په ند و عیبره ت بۆ

دڵسۆزانی گه لی كورد.وه سیه تێكی ترم بۆ ئێوه ئه وه یه كه له خوای گه وره داوا بكه ن هه ر چیه كتان بۆ سه رفرازی ئه و گه ل����ه كرد، كۆمه كتان له ئه و بوێ، دڵنیام خوای گه وره س����ه رتان ده خا و كۆمه كتان ده كا! ڕه نگه بڵێن ئه ی بۆ من سه رنه كه وتم!؟ له وه اڵمدا ده ڵێم، ب����ه و خوایه من س����ه ركه وتووم، چ نیعمه تێك و چ س����ه ركه وتنێك له وه گه وره تره كه ئێس����تا وا من له ڕێگ����ه ی گه ل و می�ل�له ت و واڵته كه مدا س����ه ر و ماڵ و گیانم له پێناوی ئه ودا داده نێم! باوه ڕ بكه ن م����ن خۆم له دڵمه وه ئاره زووم بوو ئه گه ر مردم به مه رگێك بمرم كه له حزوری خوا و ڕه سووڵی خوا و گه ل و می�ل�له ته كه مدا ڕووس����وور بم، بۆ من ئه و

مه رگه سه ركه وتنه !هه موو ماڵی كوردس����تان خۆشه ویسته كانم! كوردێكه ، هه ر وه كو له ماڵ����ه وه دا ئه ندامانی ئه و ماڵ����ه هه ر كه س له هه ر جۆره كار و كرده وه یه كدا ده یزانێ، ئ����ه و كاره ی پێده س����پێرن، ئیتر كه س ماف����ی چاوچنۆكی پێ نیه ؛ كوردس����تانیش هه ر ئه و ماڵه یه. ئه گه ر زانیتان كه س����ێك له ئه ندامانی ئ����ه و ماڵه كارێكی له ده س����ت دێ، لێی گه ڕێن با بیكا! ئیت����ر نابێ به رد بخه نه س����ه ر ڕێی و نابێ به وه دڵگیر بن كه یه كێك له ئێوه به رپرسایه تيی گه وره ی به ده سته وه یه ! ئه گه ر كاری گه وره كه وته سه رش����انی كه س����ێك و به ڕێوه ی ده با دیاره لێی ده زانێ و به رپرسیاره تيی گه وره تریشى له به رانبه ر ئه و ئه ركه دا هه ی����ه . دڵنیا بن هه ر برا كورده كه ت

چاكتره تا دوژمنی كینه له دڵ!ئه گه ر من به رپرسیاره تی گه ورم له سه ر شانی نه با، ئێستا له ژێر داری سێداره دا ڕانه ده وه ستام، بۆیه نابێ له گه ڵ یه كتردا چاوچنۆك بن! ئه وانه ی فه رمانی ئێمه یان به جێ نه گه یاند، نه ك هه ر فه رمان جێبه جێ نه كردن، به ڵكو به ته واوی دوژمنایه تیان ده كردی����ن، له به ر ئه وه ی خۆم����ان به خزمه تكاری خه ڵكی خۆمان ده زانی! ئێس����تا ئه وان له نێو ماڵ و منداڵ����ی خۆیان له ش����یرینخه ودان، به اڵم ئێمه ب����ه ناوی خزمه تكردن به می�ل�له ت، وا له ژێر داری

س����ێداره داین و خه ریكم دوایین ساته كانی ژیانم به م وه سیه تنامه یه ته واو ده كه م! جا ئه گه ر منیش به رپرسیاره تيی گه وره م له سه رشان نه بوایه ، ئێستا منیش وه ك ئێوه له ناو خاوخێزان و له ماڵی خۆم له ش����یرینخه ودا ده بووم! ئه وه ی كه ئامۆژگاریتان ب����ۆ دوای خۆم ده ك����ه م، ئه م����ه ش یه كێكه له و به رپرس����یاره تیانه ی كه له س����ه ر شانمه ! دڵنیام ئه گه ر كه س����ێكی تر له ئێوه به رپرسیاره تییه كانی منی وه ئه ستۆی خۆی گرتبا، ئێستا ئه و له شوێنی

من له ژێر سێداره ده بوو!وا من به مه به س����تی ڕه زایه تی خودا و به پێی به رپرس����یاریه تی سه رش����انم، وه ك����و كوردێكی خزمه تكاری گه ل و له ڕێگ����ه ی كاری چاكدا »امر ب����ه معروف« ئه و چه ن����د ئامۆژگارییه م كردن كه هیوادارم له م����ه ودوا عیبره ت وه ربگرن و به ته واوی گوێ ل����ه ئامۆژگارییه كانم بگرن! به هیوای خوای

گه وره ، به سه ر دوژمنانتاندا سه ركه ون!

1. باوه ڕت����ان به خودا و ماجا، من عندال�له و په رستنی خودا و پێغه مبه ر )د.خ.(، به جێگه یاندنی

ئه ركی ئایینی پته و بێ!2. یه كێت����ی و ته بای����ی له نێ����وان خۆتاندا بپارێزن! كاری نه شیاو مه كه ن! له به رانبه ر یه كتردا چاوچنۆك مه بن، به تایبه ت له به رپرس����یاریه تی و

خزمه تكردندا!3. خوێندن و زانست و پ�له ی زانیاریتان به رنه سه ره وه ، بۆ ئه وه ی كه متر فریوی دوژمنان بخۆن!

4. ب����اوه ڕ به دوژمنان مه ك����ه ن، به تایبه ت به عه ج����ه م، چونكه به چه ند ه����ۆ و ڕێگاوه عه جه م دوژمن����ی ئێوه ی����ه ! دوژمنی گه ل و نیش����تمان و ئایینتانه ! مێژوو س����ه لماندوویه تی كه به رده وام له كورد له به هانه یه و به كه مترین تاوان ده تانكوژێ و ل����ه هیچ تاوانێ����ك به رانبه ر به كورد ده س����ت

ناگێڕێته وه !5. بۆ چه ند ڕۆژێك ژیانی بێقیمه تی ئه م دنیایه خۆتان مه فرۆشن به دوژمن، چونكه دوژمن دوژمنه

و جێگه ی هیچ باوه ڕپێكردنێك نیه !6. خیان����ه ت به یه كتر مه ك����ه ن؛ نه خیانه تی سیاس����ی و نه گیانی و ماڵی و نامووسی، چونكه خیانه تكار الی خودا و مرۆڤ سووك و تاوانباره !

خیانه ت به ڕووی خیانه تكاردا ده گه ڕێته وه .7. ئه گ����ه ر یه كێك له ئێ����وه توانی كاره كانی ئێوه به ب����ێ خیانه تكردن ئه نجام ب����دا، هاوكاری بكه ن، نه وه ك له پێناوی چاوچنۆكی و به خی�لییه وه دژی بوه س����تن؛ یاخوا نه كا ببن به جاسووس����ی

بێگانه له سه ری!٨. ئه و ش����وێنانه ی ل����ه وه س����یه تنامه كه دا نووسیومه بۆ مزگه وت و نه خۆشخانه و قوتابخانه ، ئێوه هه مووتان داوای بكه ن تا ده كرێ و سوودیان

لێوه رده گیرێ!٩. ئێ����وه له خه ب����ات و هه وڵ و تێكۆش����ان مه وه ستن، تا وه ك هه موو گه النی تر له ژێر چه پۆكی دوژمن����ان ڕزگارتان ده بێ! ماڵ����ی دنیا هیچ نیه ! ئه گه ر واڵتێك و هه بێ، سه ربه ستی و هه بێ، ماڵ و خاك و نیش����تمانه كه و هی خۆتان بێ، ئه و كاته هه موو شتێكتان هه یه ، هه م ماڵ، هه م سه روه ت،

هه م ده وڵه ت، ئابڕو و نیشتمانتان ده بێ!10. م����ن پێ����م وا نی����ه حه قی خ����ودا نه بێ، حه قی ترم له سه ر بێ، به اڵم ئه گه ر كه سێك الی وا بوو له كه م تا زۆر شتێكی الی منه ، سه روه تێكی زۆرم جێ هێشتوه ، با بچێ له واریسانم داوا بكا و

وه ری بگرێته وه !تا ئێوه یه كتر نه گرن، سه رناكه ون! زوڵم و زۆر له یه ك مه ك����ه ن، چونكه خوا زۆر زوو زاڵم له به ین ده ب����ا و نابوودی ده كا. ئ����ه وه به ڵێنی خواوه نده بێ ك����ه م و زیاد، زاڵم ده ڕووخێ و نابوود ده بێ و خوا تۆڵه ی زوڵمی لێ ده كاته وه . هیوادارم ئه وانه له گوێ بگرن و خوا س����ه ركه وتووتان بكات به سه ر

دوژمناندا.وه ك سه عدی فه رموویه تی:

»مراد ما نصيحت بود و گفتیمحوالت با خدا كردیم و رفتیم«

خزمه تگوزاری گه ل و نیشتمانقازی محه ممه د

شه هید پێشه وا قازی محه ممه د

11ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 KURDISTAN REPUBLIC

important ones are: Water and oil. Euphrates, Tigris, Aras rivers are the main water sources, while there are other small tributary ones such as Small and greater Zab rivers. The richest oil fields of Iraq are located around the Kurdish cities of Kirkuk and Khanaqin. There are oil reserves in Kurdish parts of Turkey, Syria and Iran. There also reports of uranium deposits. The mining activities in Kurdish part of Turkey are concentrated in oil, chrome, lead and zinc production. The world’s second largest and richest chrome mines are situated in Elazig province in Kurdistan region in Turkey. Turkey’s largest hydroelectric and dam plats are located in Kurdish parts of Turkey. The Keban plant and Ataturk Dam in the south East Anatolian Project (GAP) built on the rivers of Euphrates and Tigris is the largest producer of electricity but most of it is transported to the western part of Turkey.Most of Kurdistan’s mineral wealth lies untapped. The Kurdish areas are primarily engaged in agricultural activities and main staple crops include wheat, barley, tobacco, rice, peas, lentils, pistachios, sugar beat, cotton, sunflower seeds. Fruit and orchard gardens of Kurdistan are rich with vineyards, apricots, apple, pear, melons and olives among others.

7. Division of KurdistanKurdistan was first divided when the Ottoman and Persian empires reached a settlement after the war in Chaldiran in 1514 where Ottoman Sultan Selim defeated the Shah Ismail 1 of the Safawids Dynasty with the help of Kurdish forces. In recognition of the crucial role Kurds played in the war, Selim concluded a pact with the Kurdish tribes and formally recognised sixteen autonomous Kurdish principalities about fifty Sanjacks. Their hereditary rulers were confirmed in office and were granted privileges such as striking coinage and having a Friday public prayer (Khutba) being recited in their name. They were not accountable to the Sultan and nor were they required to pay him tribute. But in return, they were bounded not to rise against the Porte and not to modify the frontiers of the ‘state’, supposedly so as to protect the rights of adjoining principalities but actually to prevent the emergence of a unified Kurdish state.From the end of 18th century until the end of WW1, Kurdish principalities led a number of revolts against the Ottoman rule, resisting Ottoman attempts to rule from the centre. The Prince of Botan Principality Emir Bedirkhan’s uprising in 1843 and Sheikh Ubeydullah Nehri’s revolt in 1880 were the most significant attempts by Kurdish leaders to create an independent homeland for the Kurds. But, the Ottomans were able to put down both of these uprisings because the Kurdish leaders failed to win the backing of any great powers to sustain their revolt. None of the Great Powers, such as the British and Russians were willing to see a change in the balance of powers that existed at the time.However, there was a brief

moment when the Kurdish goal of independence looked achievable. At the end of First World War, President Woodrow Wilson of the United States promised freedom to the subjugated peoples of Ottoman Empire. He said “the other nationalities which are now under the Turkish rule should be assured unmolested opportunity of autonomous development”. At Paris Peace Conference, Sherif Pasha represented Kurdish demands. Kurds were promised an independent state. The Treaty of Sevres produced on 10 August 1920 envisaged a somewhat smaller Kurdish state, and the Vilayet of Mosul in the south, a third of Kurdistan that was to be given to France and six other vilayets in the East were offered to the Armenians who were promised a Greater Armenian state. The conditions built into the Treaty were so sever, unreal and arbitrary that, even the Kurdish nationalists could not bring themselves to accept it. The succeeding events made the Treaty null and void. The newly established Republic in Turkey has replaced the Ottomans and they signed a new treaty with Allied Powers in Lausanne on 24 July 1923. This treaty formally divided the Kurdish land into four parts between Turkey, Iran, Iraq and Syria. The seeds of present day instability and conflict in Middle East were sown in Lausanne.

8. The Oppression and Kurdish ResistanceMany Kurds felt let down and betrayed. From a promised independent state to a status

that offered them nothing was devastating for the Kurdish people. So they have responded in the only way that was left open to them which was to take up arms and revolt. The whole Kurdistan was up in arms. From 1920 to 1947 there were uprisings in Turkish, Iraqi and Iranian parts of Kurdistan, all however were brutally suppressed. Hundreds of thousands of people lost their life; many more were deported from their homes while their village and belongings plundered. The first shot was fired in Turkey in 1920 in Kocgiri near Sivas. This was followed by the Sheikh Said revolt in 1925. Turkish forces managed to put down Sheikh Said’s uprising only after French allowed Turks to ferry arms and extra forces and equipment from Syria to surround Kurdish forces from the rear. After this revolt, Kurds started a mass revolt in Ararat, near the border with Russia in 1930. After the Ararat Revolt, the Kurds of Dersim vilayet rose, but their attempts was also brutally crushed. No Great powers were willing to listen and offer a hand of support to Kurdish leaders. Instead they armed and trained the newly established Republican Turkish army. From the start, the Republican Turkish leaders pursued a campaign of forced deportation, assimilation and massacre against the Kurds in the hope of annihilating the very existence of Kurdish identity and presence in Turkey. Kurdish language was banned, Kurds existence was denied, their history erased from texts and books: the whole population of

Kurdish region was forced to live in prison-like conditions. The young republican Turks ruled Kurdistan under emergency rule for a long time and with an iron fist squeezed their last colonial possession tightly.In Iran, the Kurds revolted under the leadership of Simko, the head of the Shikak tribe in October 1921. His revolt was defeated. In January 1946, after the World War II, in the Kurdish town of Mahabad, the leaders of Kurdish people declared Kurdistan Republic. The declaration of the Republic was boosted by the presence of a strong unit of Barzanis from the Kurdish parts of Iraq who were given the task of defending the Republic. Unfortunately, the victorious Allied powers would not contemplate supporting the Kurds, and after eleven months and eleven days, Qazi Mohammad, the President and several of his comrades were arrested by the Iranian troops and hanged in March 1947. The collapse of the Kurdistan Republic in Mahabad was a big blow to the aspiration of the Kurdish nation in all the parts. In the newly created Iraq, Kurds rose under the leadership of Sheikh Mahmoud Berzenji. Originally the British forces in Iraq supported him and Sheikh Mahmoud was helped to form his own administration in and around Suleimania. But relations soon deteriorated when Kurds demanded the inclusion of Kirkuk into their administration. Kurds’ demand was refused and fighting broke out. Turkish provocations also played a hand. Turkish leader Mustafa

Kemal became worried that if Kurds in Iraq were able to form a stronger administration with Kirkuk included, then this would encourage Kurds in Turkey. Sheikh Mahmoud’s efforts to govern Kurdistan region in Iraq came into conflict with the greater designs of the British Empire. From 1919 to 1930, the relations between British forces and Kurds is Iraq grew worsened so much so that British Royal Air force was deployed to bomb Kurdish targets. The superior and modern British forces finally put down Kurdish revolts and Kurds had to wait for another day.

9. Barzani RevolutionThere ensued a deadly silence, until 1958, when a group of officers led by General Abdulkerim Qasim in Iraq staged a coup and overthrew the government. In order to legitimize his coup, General Qasim introduced a number of measures, among which was to issue an amnesty to General Barzani and his comrades who had fled to Soviet Union after Mahabad fell. Kurds were recognised as partners in the new Iraqi state. General Barzani’s return to Kurdistan brought fresh hopes to Kurds all over Kurdistan. When it became clear that Iraqi army leaders would not be able to fulfil their promises made to the Kurds, fighting erupted again in 1961, which resulted in signing of an Autonomy Agreement on 11 March 1970. For the first time, the whole of Kurdistan had a leader recognised by all the Kurds in all the parts of Kurdistan. General Mustafa Barzani became a national hero for all the Kurds.The critical issue of the Kurdish city of Kirkuk proved to be the key stumbling block to peace between Kurds and Iraqis. Saddam Hussein, then as Vice President of Iraq would not agree to Kurdish demands that Kirkuk be included into the areas governed by Kurdish administration, and begun to look for ways to undermine the support of Kurdish revolution. Iraq made substantial compromises to the Shah of Iran over the Shatt-Al Arab waters in return for Iranian help in suppressing the Kurdish revolution. Due to strategic calculation and real politics, the US Administration encouraged the Iranians to stop supporting Kurds, and having lost the backing of the Western powers, Kurdish leaders could not count on the support of Russia, who was supporting Iraq at the time, and the Kurdish revolution in Iraq came to a bitter end. The walls that surrounded the Kurdish region in Iraq became a prison once again, and all the regional governments joined together to bring down Kurdish hopes for a homeland of their own. Kurds in Iraq, led by General Barzani decided to migrate en masse to Iran. Over 600,000 Kurds joined him on his way to settle in Iran. From Iran, the legendary leader went to United States of America, to receive treatment; there he died of cancer on 1st March 1979.

..........

Kurdistan was first divided when the Ottoman and Persian empires reached a settlement after the war in Chaldiran in 1514 where Ottoman Sultan Selim defeated the Shah Ismail 1 of the Safawids Dynasty with the help of Kurdish forces

کۆماری کوردستان ئۆرگانی ناوه ندی توێژینه وه ی پێشه وایه � 10ی خاکه لێوه ی 13٩0 12

Republic of Kurdistan

Kurdistan A divided Land

خاوه‌ن‌ئیمتیاز:ناوه‌ندی‌توێژینه‌وه‌ی‌پێشه‌وا

ئاماده‌کردنی:‌ئاگری‌باڵه‌کی

بلۆگی‌ره‌سمی‌ناوه‌ند:

سپاس‌بۆ‌:www.rojhelattimes.org سایتی رۆژهەاڵت تایمز

www.pishawa.blogsky.com

بۆپەیوەندی گرتن:pishawcenter@yahoo.compishawacenter@gmail.com

004746346523

A Short Contemporary History 1 - 2

1.IntroductionThe break up of states, such as Yugoslavian federation, Czechoslovakia and more recently Sudan have made it clear that where people demand their right to self-determination, the international community are now –at least, in relation to artificially created states, prepared to support them. It is only natural that the Kurdish nation should also demand to be listened to and given a fair hearing about its claim for self-determination. Far too long the Kurds have suffered at the hands of imperial powers and been the victim of their vicious campaigns. The international community has a duty to help and protect and respect the long suppressed aspirations of the Kurdish People to have their own self-government in their regions. The interest of the world peace and regional harmony in the Middle East would better be served if Kurds are allowed to create their own organisations and administrations in the regions where they live.KURDS: A NATION WITHOUT A STATEThe Kurds are one of the largest nations in the world today who does not have a state of their own. The Kurdish people have lived in their own country, Kurdistan, for thousands of years. They are the descendants of Medes, Karduchois who lived there some four thousand years ago.The Kurds are a people of Indo-European origin. They speak a Indo-European language known

as Kurdish, and comprise the majority of the population of the Kurdistan regions - however, included therein are Arab, Armenian, Assyrian, Azeri, Jewish, Persian, and Turkic communities. Most inhabitants are Muslim, but adherents to other religions are present as well- including Yazidis, the Yarsan, Alevis, Christians, and Jews.The formation and development of Kurdish national characteristics bears a close resemblance to the geographical and socio-political environment in which the Kurds live. Historically great empires sought to increase and extend their control over Kurdish areas in competition with one another. From the fall of Ninoveh in 612 B.C., when the Medes vanquished the Assyrian Empire, to the battle of Chaldiran in 1514, which roughly established the partition of Kurdistan between Ottoman and Persian Empires, the Kurdish region came under the domination of successive conquerors of west Asia.

2. TerritoryThe largest part of Kurdistan lies inside Turkey. The Kurdish territory comprises 18 vilayets (counties), which lie in Eastern and South Eastern Anatolia and covers 230,000 square kilometres (about 30% of all Turkey).The boundaries of Kurdish territory in Iran coves an area of 125,000 square kilometres, from the Mount Ararat in the North to the Zagros Mountains in the

South, to the west it is bounded by the Iraqi-Iranian and Turkish Iranian borders, to the East by Lake Urmieh.The total area of Kurdish territory in Iraq is still an issue of contention between the Kurds and the Iraqi government. The territory claimed by the Kurds include the vilayets of Suleimania, Arbil, Dohuk, Kirkuk with Khanaqin, Sanjar, Kifri and Kalar townships, totalling some 74,000 square kilometres.In Syria, there are three regions which have substantial Kurdish population: Kurd Dagh, the rugged hill country in the north of Aleppo; Jazira (the island between the rivers of Tigris and Euphrates) in the north-west around Jarablus and Ain al Arab, also the Turkish borders; and thirdly, the largest concentration, in north eastern Syria, the greater part of the Al Hasakah province which includes the cities of Qamishly and Haseki and in the ‘beak’ of northj-eastern Syria against the borders of Iraq and Turkey. 3. PopulationThere are no official statistics for the total numbers of Kurdish population. For obvious political reasons the governments of

Turkey, Iran, Iraq and Syria do not give a figure for the number of Kurds who live within their borders. The estimate of the Kurdish population in each regions of Kurdistan which lies in Turkey, Iran, Iraq and Syria varies from 35 million to 40 million.

4. LanguageKurdish people have a language of their own. They speak Kurdish, which is a member of the family of Iranian languages and like other Iranian languages, has an Indo-European origin. Kurdish is therefore akin to Persian than to Arabic or Turkish. There are three major dialects in Kurdish. The northern and northwestern dialects, usually called Kurmanji (or Bahdini) are spoken by largest number of Kurds. It is the literary language of Kurds. The southern dialect, often called Sorani, although Sorani properly speaking is only one of the dialects belonging to this group, which also includes Gorani (spoken by the Kurds in Kermanshah (Bakhtaran) in Iran and is very similar to Lori, and Iranian language spoken by the Lors, Suleimania and many other dialects. Zazaki dialect is spoken

in the north and northwestern sectors of Kurdistan.

5. ReligionThe vast majority of Kurds are Muslims of the Sunni sect. The Kurds were converted to Islam (mostly by conquest) in the first half of the seventh century. Apart from the Sunnis, there are Shi’ite Kurds in Kermanshah region of Iran as well. Besides Sunni and Shi’ite Islam, there are Alawis in northwestern Kurdistan, Ahl-e Haq (the People of Truth) or Kakai. There are Yezidis and Yarsans as well.There has always been Christians and Jewish communities living among the Kurds, frequently performing specialised economic tasks. Before the involvement of European powers in the region, there were three Christian ethnic-religious groups living among the Kurds. The Suryanis, speaking Aramaic dialect, belong to the Syrian Orthodox or Jacobite Church. The Ashuris (Assyrians) belongs to the Nestorian Church. The Armenians, who had their language and their own Gregorian Church were the largest group of Christians; they lived all over Kurdistan and well beyond its northern and western parameters. But through a policy of re-settlement, deportation and massacres orchestrated by central governments, Armenians have been forced to flee their former homes.6. Natural resourcesKurdistan has many natural resources. But the two most

Country Population As a % of country’s population

% of Kurdistan’s population

Turkey 18-20 million 24-26 53 Iran 9-10 milion 12-13 26 Iraq 7-8 million 25-26 17 Syria 1,9- 2 million 9-10 4 Total: 35-40 million 100