KOCAELİ ÜNİVERSİTESİKOCAELİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU

Dr. Sibel Köktürk

http://histolojiembriyoloji.tripod.com/

HÜCRE

• HÜCRE-Canlının tüm yaşamsal fonksiyonlarını (beslenme, çoğalma, büyüme, enerji yapımı) taşıyabilen en küçük yapı birimidir.

HÜCRENİN BÖLÜMLERİ

• 1- Sitoplazma

• 2- Plazma Membranı

• 3- Mitokondriya

• 4- Ribozomlar

• 5- Endoplazma retikulumu

• 6- Golgi Kompleksi

• 7- Lizozomlar

• 8- Peroksizomlar ve Mikrobodiler

• 9- Sekret Granülleri

• 10- Hücre İskeleti

• 11- Nukleus

Sitoplazmadaki Yapılar

• Organeller(canlı yapılar)

• Endoplazmik retikulum

• Ribozom

• Mitokondri

• Golgi Kompleksi

• Lizozom

• Mikrocisimler

İnklüzyonlar (cansız yapılar)ProteinlerYağlarKarbonhidratlarKristallerPigmentSalgı granülleri

Diğer yapılarSentriolMikrotubulusFilamentler

Hücre Zarı=Plazmalemma=Ünit Membran

Plazma Membranı (Sıvı Mozaik Modeli)

Sıvı Mozaik Modeli

Madde Alış-Verişi

• 1- Eksositoz

• 2- Endositoz

1-Eksositoz

2-Endositoz

• 1- Pinositoz

• 2- Fagositoz

• 3- Reseptör aracılı

• endositozis

Pinositoz

• Sıvı maddelerin hücre içine alınmasıdır.

Fagositoz

3- Reseptör Aracılı Endositozis

Hücre Membranında fonksiyona uygun farklılaşmalar

• 1- Mikrovillus

• 2- Silia ve flagellum

• 3- Stereosilyum

• 4- Yan yüz bağlantı kompleksleri

Mikrovillus

Hücre zarında parmakşeklinde çıkıntılardır

Mikrovillus-tekMikrovilli-çoğul

Böbrek proksimal tubullerindeİnce barsakta bulunur.

Silia ve Flagellum

Üst solunum yoluDişi ve erkek genital organlarındaM.S.S boşluklarında

Flagellum

Spermium’da bulunur

Stereosilia

• Hareketsiz, uç kısımları dallanma-çatallanma gösteren çıkıntılardır. Örn. Epididim hücreleri.

Mitokondri

• 2 membranla çevrili yuvarlak yada silindirik yapılar

• Dış membran düzgün yüzeylidir. İç membran krista denen kıvrımlar yapar.

• Jele benzeyen matriks- protein, lipit, DNA ve RNA içerir.

İç membrana yapışık ve matriks içinde birçok enzim içerir.Pekçok kimyasal olay ve aktif transport için gerekli olan enerjiyi (ATP) sağlar.

Endoplazmik Retikulum

• Ağ yapısındaki sitoplazmik membran sistemidir.

• 1- Granüler tip ER:Ribozom bulunur

• 2- Agranüler tip ER:

• Düz ER.

• Ribozom bulunmaz.

DER:Steroid sentezleyen hücrelerdeKC hücrlerinde:nötralizasyonve detoksifikasyonda rol oynarBarsak hücrelerindeMide parietal hücrelerindeÇizgili kasda: sarkoplazmik retikulum

Ribozom

• Eritrositler dışında her hücrede bulunan protein sentezleyen organellerdir.

• 1-Serbest ribozom: Yapısal proteinlerin sentez yeri

• 2- ER’a bağlı ribozom: Hücreden salgılanan proteinlerin sentez yeri-sindirim enzimleri, antikor vs.

• 1-30 ribozom biraraya gelir daire, spiral yada rozet yapar.

• mRNA ile birleşince bu ribozom gruplarına poliribozom (polizom) denir.

• Ribozom 2 subunitten yapılıdır. ER membranınabüyük subunit ile bağlanır. Küçük subunitebağlanan mRNA 2 subunit arasından geçer

Golgi Kompleksi

• Çekirdeğe yakın ağ şeklinde yapı. Düzenli aralıklı 3-12 birbirine paralel yassılaşmış tubul.

• Yassı kıvrılmış tubullerin uç kısımları kese şeklinde genişler ve sisterna adını alır

Golgi kompleksinde protein suyu alınıp yoğunlaştırılır eğer karbonhidrateklenecekse eklenir ve hücre yüzeyinegönderilir.Lizozomlar da golgiden hücre sitoplazmasına verilirler

Lizozom

• Tek bir membranla kuşatılmış homojen küçük veziküllerdir.

• RNA, DNA, protein, karbonhidratları parçalayan enzimler (asit fosfatazlar, asit hidrolazlar) içerirler.

1-Primer lizozom:yeni sentez edilmiş2-Sekonder lizozom: hücre içi ve ya dışında gelencisimlerle birleşmesi sonucu oluşur

Rezidüel cisim=artık cisim: lizozomal etkiden sonraBir miktar eritilmeden sitoplazmada kalan maddedir

Peroksizom=mikrocisim

• Lizozom’a benzer fakat hidrolaz içermez.

• Matriks’de katalaz,oksidatif enzimler (ürat oksidaz) ile protein içerir. Hidrojen peroksidi su ve oksijene indirger.

• K.C ve böbrek hücrelerinde yaygındır

Sentriol• Nukleusa yakın yer alır. Çekirdekte çöküntü var ise içine

yerleşmiştir.

• Sentriolü taşıyan sitoplazma bölümüne sentrozom (9+3) denir. 2 sentriole diplozom denir.

Hücre İskeleti

• Hücrenin şekil ve biçimini korur; sitoplazma ve hücre hareketinde rol oynar.

• 1- Mikrotübüller

• 2- Mikroflamentler

• 3- İntermediet filamentler (ara filamanlar)

Mikrotübüller• Sitoplazma içinde dağınık ya da

• Sentriol, sil ve flagellum yapısında bulunurlar.

• Tubulin A ve B denen 2 proteinden oluşur

• 1- Mitoz bölünmede

• 2- Yeni sil ve flagellum yapımı: Bazal cisimleri yapar

• 3- İletim: Madde iletimi

• 4- Hücre iskeleti görevi

• 5- Hareket: Silya ve flagellum hareketi

• 6- Salgılama ve intrasellüler organel taşınması

• Örn. Kromozomlar, taşıyıcı veziküller

Mikrofilamentler• Kontraktil protein iplikçiklerdir.

• Kas hücrelerinde mikroflamentler aktin ve myozin proteinlerinden yapılıdır.

İntermediet Filament

• Kontraktil olmayan, hücreye destek fonksiyonu yapan filamentler.

• 1- Sitokeratinler- epidermisde (tırnak)

• 2- Vimentin-mezenkimal, embriyonik hücrelerde

• 3- Desmin-düz kas, kalp kasında (Z çizgisinde)

• 4- Glial fibriller asidik protein-astrositlerde

• 5- Nöroflamanlar-nöronlarda

Nukleus

• Olgun eritrosit ve trombosit dışında tüm hücrelerde bulunur.

• Genelde tek bazen 2 (KC, kalp kası) bazen çok sayıdadır [multi nükleer (osteoklast, myoblast)].

Yapısal Elemanları

• 1- Çekirdek zarı=nukleolemma=karyolemma

• 2- Çekirdek sıvısı=nukleoplazma

• 3- Kromatin

• 4- Nukleolus=çekirdekçik

Nukleolemma• Çift katlı plazma membranı (iç ve dış membran)

• 2 membran arasında perinüklear aralık bulunur.

• Dış membrana ribozomlar bağlanmıştır. ER membranları ile devam eder

• İç membrana kromatin kitleler halinde tutunmaktadır.

• Nukleolemmada poruslar bulunur

• Poruslarda dış ve iç membran

• Kaynaşır.

Kromozom ve Kromatin

• Kromozomlar genetik materyal olan DNA ve bazik proteinleri (histonlar) az miktarda RNA ve enzim içeren ipliksi yapılardır.

• Dinlenme durumunda çekirdekte kromozomlar seçilemez düzensiz, iplik, granül vs şeklinde görülen kromozom bölümlerine kromatin denir.

• DNA, Watson-Crick modeline göre çift heliks yapan birbirine paralel 2 molekül zinciridir

• DNA zinciri nukleozom denen histon gövde üzerine heliks şeklinde sarılmıştır.

• Kromatinin 2 tipi vardır

• 1- Heterokromatin-koyu boyanır

• 2- Eukromatin-soluk boyanır

Nukleolus• Çekirdek içinde eksentrik yerleşik RNA

içeren yumağımsı yapılardır.

• Protein salgılayan hücrelerde büyür

• Hücre bölünmesi sırasında kaybolur.

• 3 bölümden oluşur.

• 1- Pars amorfa-p.fibrosa: Ribonükleoprotein flamentleri içerir. İç kısım.

• 2- P. Granulosa- nükleolonema: Hem fibriller hem granüler ribonükleoprotein içerir. Dış kısım.

• 3- Kromozamal bölüm: Proteinsiz saf DNA filamentleri içerir.

• Görevi rRNA sentezi yapılır. rRNA p. fibrosadave p. granülosa birikir. Sitoplazmaya gönderilene kadar burada depolanır.