Knowledge of Life ความรู้วิชาการสำหรับ ... ·...

CU 474

225

วตถประสงคการเรยนร

เมอศกษาบทเรยนนแลวนกศกษาสามารถ

1. เขยนแผนผงโครงสรางของระบบยอยอาหารของสตวและมนษย

2. อธบายการยอยและการดดซมอาหาร

3. บอกชออวยวะทใชในการหายใจของสตวและมนษย

4. อธบายการแลกเปลยนแกสในระบบหายใจของสตวและมนษย

5. อธบายการสลายโมเลกลของสารอาหารใหเปนพลงงาน

6. บอกชออวยวะทใชในการลาเลยงสารของสตวและมนษย

7. อธบายการลาเลยงสารในระบบหมนเวยนโลหต

8. อธบายกลไกการสรางภมคมกนของรางกาย

9. บอกชออวยวะขบถายของเสยของสตวและมนษย

10. อธบายกลไกการทางานของไต

11. อธบายกลไกการรกษาดลยภาพของนา แรธาต และอณหภมของรางกาย

12. บอกชออวยวะในระบบประสาทและอวยวะรบสมผส

13. อธบายกลไกการทางานของระบบประสาท

14. บอกชอตอมไรทอภายในรางกายมนษย

15. อธบายการทางานของฮอรโมนตาง ๆ

สตวเปนสงมชวตหลายเซลล (Multicellular Organisms) มการจดระเบยบของรางกาย

ตงแตระดบของกลมเซลลทมรปรางเหมอนกน และทาหนาทอยางเดยวกนเปนเนอเยอ

(Tissues) เนอเยอหลายชนดทาหนาทรวมกน เปนอวยวะ (Organs) อวยวะตาง ๆ ทา

หนาทรวมกน เปนระบบอวยวะ (Organ System) ในแตละระบบนอกจากทาหนาทของ

บทท 7 การดารงชวตของสตว

Maintenance of Animals Life

CU 474

226

ระบบแลว ยงมการประสานงานกบระบบอน ๆ ซงทาใหรางกายสามารถดารงชวตอยได

อยางปกต ระบบอวยวะตาง ๆ มองคประกอบและหนาท ดงน

ระบบอวยวะ

(Organ System)

องคประกอบทสาคญ

(Main Components)

หนาทสาคญ

(Main Functions)

ระบบยอยอาหาร

(Digestive)

ปาก (Mouth) คอหอย(Pharynx)

หลอดอาหาร (Esophagus)

กระเพาะอาหาร (Stomach)

ลาไส (Intestine) ตบ (Liver)

ตบออน (Pancreas) ทวาร

หนก (Anus)

กระบวนการทางอาหาร

(Food Processing) ไดแก

การกน (Ingestion) การ

ยอย (Digestion) การดดซม

(Absorption) และการกาจด

กากอาหาร (Elimination)

ระบบไหลเวยนและ

ภมคมกน

(Circulatory and

Immune)

หวใจ (Heart) หลอดเลอด

(Blood Vessels) เลอด (Blood)

ไขกระดก (Bone Marrow)

ตอมนาเหลอง (Lymph Nodes)

ธยมส (Thymus) มาม (Spleen)

หลอด นา เหลอ ง (Lymph

Vessels) เมดเลอดขาว (WBC)

กระจายสารภายในรางกาย

(Internal Distribution of

Materials) ปองกนรางกาย

โดยตอสกบเชอโรคทเขาส

รางกาย และเซลลมะเรง

(Body Defense ; Fighting

Infections and Cancer)

ระบบประสาท

(Nervous)

สมอง (Brain) ไขสนหลง

(Spinal Cord) เสนประสาท

(Nerves) และอวยวะรบสมผส

(Sensory Organs)

ประสานการทางานของ

รางกาย (Coordination of

Body Activities)

ระบบตอมไรทอ

(Endocrine)

ต อ ม ใ ต ส ม อ ง (Pituitary)

ธยรอยด (Thyroid) ตบออน

(Pancreas) และตอมอน ๆ

ทหลงฮอรโมน

ประสานการทางานของ

รางกาย (Coordination of

Body Activities)

CU 474

227

7.1 ระบบยอยอาหาร (The Digestive System)

สงมชวตดารงชวตอยไดจะตองไดรบอาหารเพอนาไปสรางพลงงาน สรางและซอมแซม

เนอเยอ เพอการเจรญเตบโต โดยอาหารจะเขาสรางกายดวยกระบวนการกน (Ingestion)

มการยอย (Digestion) เพอใหไดโมเลกลของสารอาหารทเปนโมเลกลเดยว เพอดดซม

(Absorption) เขาสเซลล และเกดกระบวนการเมแทบอลซมใหเปนพลงงานสาหรบการ

ดารงชวต กบสารอาหารบางสวนนาไปสรางเปนสารประกอบของเซลลทรางกายตองการ

การยอยอาหารของสงมชวตเซลลเดยว

สงมชวตเซลลเดยวพวกโปรโตซว กนอาหาร

โดยกระบวนการ endocytosis ทแตกตางกน เชน

อะมบาใชวธสรางขาเทยมโอบลอมอาหาร (Phagocytosis)

พารามเซยมใชซเลยทชองปาก (Oral Groove)

โบกพดอาหารเขาสเซลล ตอจากนนอาหารจะเขาส

เซลลโดยฟาโกไซโตซส

เมออาหารเขาสเซลล จะสรางเปนถงอาหาร

(Food Vacuole) แลวไปหลอมรวมกบถงเอนไซม

(Lysosome) เพอทาการยอยอาหารทยอยแลวจะ

ดดซมอยในไซโตพลาสซม สวนกากอาหารจะอยในถงของเสย (Waste Vacuole) ซงจะถก

นาไปหลอมรวมกบเยอเซลล เพอขบออกจากเซลลตอไป การยอยวธนเปนการยอยภายใน

เซลล (Intracellular Digestion) ซงตางจากแบคทเรย ฟงไจ และจลนทรยบางชนดทมการ

ปลอยเอนไซมออกมายอยอาหารและดดซมสารทยอยไดเขาสเซลล เปนการยอยภายนอก

เซลล (Extracellular Digestion)

การยอยอาหารของสตว

สตวช นตาพวกฟองนา (Sponge) ยงไมมทางเดนอาหาร มเซลลพเศษทเนอเยอ

ชนใน คอ เซลลโคแอโนไซต หรอ เซลลคอลลาร (Choanocyte Cell or Collar Cell)

ทาหนาทจบอาหารทผานมากบนาในชองลาตวโดยวธฟาโกไซโตซส สรางเปนถงอาหาร

รปท 7.1.1 การกนและการยอยอาหาร

ของอะมบา (จาก John W. Kimball,

1965. Biology. หนา 159)

CU 474

228

(Food Vacuole) ซงจะสงเขาเซลลอะมโบไซต (Amoebocyte Cell) ในชนมโซเกลย

(Mesoglea) และหลอมรวมกบถงเอนไซม (Lysosome) ทาการยอยและดดซมสารอาหาร

สตวทมทางเดนอาหารไมสมบรณ (Incomplete Digestive Tract) พวกซเลนเตอเรต

(Coelenterates) เชน ไฮดรา ซแอนโมน ปะการง มทางเดนอาหารเปนชองกลางลาตว คอ

ชองแกสโทรวาสควลาร (Gastrovascular Cavity) ซงมปลายเปดดานเดยว ทาหนาทเปน

ทงปากและทวารหนก มการยอยอาหารทงภายนอกและภายในเซลล

อาหารเปนสตวขนาดเลก เชน พวกโคพพอด

จะถกทาใหเปนอมพาตจากเซลลนมาโตซสต (Nematocyst)

บนหนวด (Tentacles) ทอยรอบปาก แลวสงเขาปาก

ลงสชองแกสโทรวาสคลาร เซลลตอม (Gland Cells)

จะขบนายอยออกมายอยอาหารใหมขนาดเลกลง

ตอจากนนเซลลเอพเทลโอ ไดเกสทฟ หรอ เซลลฟา

โกไซตก (Epithelio Digestive Cell or Phagocytic

Cell) จะกนอาหารทถกยอยนาเขาไปยอยภายในเซลล

อกครงหนง

หนอนตวแบน พวกพลานาเรย มทางเดนอาหารยาวตลอดลาตว และแตกแขนง

เปนทอเลก ๆ มปากอยดานทอง การยอยอาหารเกดขนในทางเดนอาหาร กากอาหาร

ถกกาจดออกทางปาก

พยาธใบไม (Fluke) มการดารงชวตเปนปรสตดดกนอาหารทางปากทอยใกลกบ

อวยวะดด (Sucker) อาหารคอเลอดของโฮสตจงไมตองมการยอย เชนเดยวกบตวตด

(Tape Worm) ทดารงชวตเปนปรสตโดยดดซมอาหารทยอยแลวของโฮสตทางผวของ

ลาตว ทางเดนอาหารจงไมพฒนาเปนพวกไมมทางเดนอาหาร

รปท 7.1.2 การกนและการยอย

อาหารของไฮดรา

(จาก Campbell, 1996)

CU 474

229

สตวทมทางเดนอาหารสมบรณ (Complete

Digestive Tract) คอ มปลายเปดใหอาหาร

เขากบขบกากอาหารคนละชองทาง ตอนกลาง

เปนสวนยอยอาหาร เรมมในสตวพวกหนอน

ตวกลม (Nematode) แตยงไมเจรญมากนก

หนอนปลอง พวกไสเดอนดนมทางเดนอาหาร

ทเจรญมาก เรมจากปากทมรมฝปาก (Prostomium)

คอหอย (Pharynx) หลอดอาหาร (Esophagus)

กระเพาะพกอาหาร (Crop) กน (Gizzard) ม

ผนงหนา มเมดกรวดทราย ทาหนาทเปน

กระเพาะบดอาหารใหละเอยด เปนการยอย

เชงกล (Mechanical Digestion) มลาไส (Intestine) ทผลตนายอย อาหารจะถกยอยเชง

เคม (Chemical Digestion)

สตวพวกอารโทรปอด (Arthropods) ไดแก แมลง (Insects) มการพฒนาปากท

หลากหลายรปแบบ ตามชนดของอาหารทกน พวกทกนอาหารแขง เชน ใบไม จะมฟน

กราม และเขยวทแขงแรง ใชกดและบดเคยวอาหาร พวกทกนอาหารเหลว จะมปากหลาย

แบบ เชน คลายเขมสาหรบเจาะดดในยง มวนเปนงวงในผเสอ เปนฟองนาซบดดในแมลงวน

เปนใบมดตดเนอเยอแลวเลยของเหลวทไหลออกมาในพวกเหลอบ เปนตน ทปากยงมตอม

นาลาย (Salivary Gland) สรางนาเมอกและเอนไซม จากปากเปนหลอดอาหาร (Esophagus)

กระเพาะพกอาหาร (Crop) กระเพาะบดอาหาร หรอ กน (Gizzard) กระเพาะยอยอาหาร

(Stomach) มแกสตรก ซกา (Gastric Caeca) สรางนายอยใหกบกระเพาะอาหาร อาหารท

ยอยในกระเพาะจะลาเลยงเขาสลาไสใหญ (Large Intestine) ลาไสเลก (Small Intestine)

เพอทาการยอยและดดซม กากอาหารจะไมเกบรอการขบถายในลาไสตรง (Rectum) ซง

ปลายสด คอ ทวารหนก (Anus)

รปท 7.1.3 ทางเดนอาหารของไสเดอนดน

(จาก Campbell et al, 1999)

CU 474

230

ก. ข.

รปท 7.1.4 ชนดของปากแมลงแบบตาง ๆ (ก) และทางเดนอาหารของแมลง (ข)

(จาก George B. Johnson, 1997 และ Campbell et al,1999)

สตวพวกมอลลส (Mallasks) ไดแก หอยและหมก

หอยกนอาหารโดยการกรองอาหารออกจาก

นา (Filter Feeding) ทบรเวณเหงอก (Gills) ทมซ

เลย นาจะเขาสรางกายทางชองนาเขา (Incurrent

Siphon) เขาไปทเหงอก พรอมกบปลอยออกซเจน

เพอใชหายใจ เมอกทเหงอกจะจบอนภาคของอาหาร

และนาเขาปาก สวนนาจะกรองออกไปทางชองนา

ออก (Excurrent Siphon) อาหารจะถกลาเลยงไปท

กระเพาะอาหารและลาไส เพอทาการยอยและดดซม

กากอาหารจะเกบทลาไสตรงเพอขบถายออกทางทวารหนก ซงเปดออกทชองทางนาออก

หมก (Squid) มระบบยอยอาหารทเจรญมาก ทางเดนอาหารประกอบดวย ปากทม

ขากรรไกร (Jaw) 1 ค มฟน (Radura) มตอมนาลาย (Salivary Gland) ทสรางนายอย

หลอดอาหาร (Esophagus) ยาวจากปากไปถงกระเพาะ (Stomach) ซงมซกม (Caegum)

ขนาดใหญ ผลตนายอย นอกจากนยงมตบ (Liver) และตบออน (Paucreas) ตดตอกบ

กระเพาะอาหาร มลาไส (Intestine) ตอจากกระเพาะอาหาร โดยมถงสรางหมก (Ink Sac)

เปดเขาสลาไส โดยสารหมกจะถกขบออกทางทวารหนกทอยปลายสดของลาไส

รปท 7.1.5 ทางเดนอาหารของหอย

(จาก John W. Kimball, 1965)

CU 474

231

รปท 7.1.6 ระบบยอยอาหารของหมก

(จาก Tracy I. Storer & Robert L. Usinger, 1965)

ระบบยอยอาหารของสตวมกระดกสนหลง

ปลากระดกแขง (Bony Fish) มระบบยอยอาหารทเจรญ ทางเดนอาหารเรมจาก

ปากทมขากรรไกร ซงมฟนขนาดเลก มตอมเมอก แตไมมตอมนาลาย มลนขนาดเลก

ลาคอมเหงอกอยทงสองขาง หลอดอาหารสนตดตอกบกระเพาะอาหาร มลาไสซงมไพโลรก

ซกา (Pyloric Caeca) 3 ทอ ทาหนาทสรางเอนไซมใหลาไสเพอชวยยอยอาหาร ทวาร

หนกอยปลายลาไสเปดออกบรเวณครบทอง (Anal Fin) นอกจากนยงมตบขนาดใหญอย

ดานหนาลาตว สรางนาดเกบอยในถงนาดทมทอนาดตดตอกบลาไส มตบออนขนาดเลก

ชวยสรางนายอยใหลาไส

ปลากระดกออน (Cartilage Fish) พวกฉลาม ปากมฟนแหลมคมอยบนขากรรไกร

1 ค ฟนแถวหลงทเกดใหมจะทดแทนฟนแถวหนาทหลดไปไดตลอดเวลา ปากมลน และท

สาคญคอ มผนงลาไสบดเปนเกลยว (Spiral Valves) เพอเพมพนทผวในการดดซม มตบ

ยาวและมถงนาด

ก. ข.

รปท 7.1.7 ทางเดนอาหารของปลากระดกแขง (ก) และลาไสของปลากระดกออน (ข)

(จาก Tracy I. Storer & Robert L. Usinger, 1965)

CU 474

232

สตวปก (Birds) พวกนก เปด ไก ระบบ

ยอยอาหารมทางเดนอาหารทเรมจากปากทม

กระดกออนหม (Break) มลนเลกแหลม ลาคอ

สนตอดวยหลอดอาหารยาวสดคอปลายโปง

พองเปนถงพกอาหาร (Crop) ตอดวยกระเพาะ

อาหารสวนหนา (Proventriculus) มผนงหนา

สรางนายอย ถดไปเปนกระเพาะแบนหรอกน

(Ventriculus of Gizzard) มผนงหนามาก ทา

หนาทบดอาหาร เซลลผวดานในผลตนายอยได ตอดวยลาไสเลก (Intestine) ซงยาวตดตอ

กบลาไสตรง (Rectum) ซงมซกาเปนถงตด (Caeca (Cut)) 2 ถง ทาหนาทสรางนายอยให

ลาไสเลก ปลายลาไสตรงเปนทวารรวม (Cloaca) ซงเปนทางผานของกากอาหารและเซลล

สบพนธ

ระบบยอยอาหารของสตวเลยงลกดวยนมทกนพชเปนอาหาร

สตวพวก วว ควาย แพะ แกะ กน

อาหารทเปนพชลวน ๆ ซงมเซลลโลสมาก

และเนองจากมรางกายขนาดใหญจงตองกน

อาหารปรมาณมาก การยอยใชเวลาหลาย

วน มกระเพาะสารองอาหารถง 4 กระเพาะ

3 กระเพาะแรกเปลยนแปลงมาจากหลอด

อาหาร สวนกระเพาะท 4 เปนกระเพาะจรง

แตละกระเพาะมหนาท ดงน

1. รเมน (Rumen) หรอ กระเพาะผาขร ว มขนาดใหญกวากระเพาะอน เปนทเกบ

อาหารทสตวกลนลงไปทงหมด อาหารจะถกสารอกออกมาเคยวใหมอยาง ชา ๆ แลวกลน

กลบเขาไปอก อาหารจะถกหมกอยในกระเพาะนนานหลายวน โดยมแบคทเรยและโปรโต

ซวชวยทาการยอย โปรตน ไขมน และเซลลโลสใหเปนกรดไขมนอยางงาย แลวดดซมเขา

กระแสเลอด นาไปใชเปนพลงงานและสรางนานม นอกจากนยงชวยในการสงเคราะหกรด

ไขมนจากคารโบไฮเดรต สงเคราะหกรดอะมโนจากยเรยและแอมโมเนย ซงไดจากการ

หมก (Fermentation) และสงเคราะหวตามนบ 12

รปท 7.1.8 ทางเดนอาหารของพวกสตวปก

(จาก Campbell et al,1999)

รปท 7.1.9 กระเพาะอาหารของสตวพวกวว ควาย

CU 474

233

2. เรตควลม (Reticulum) หรอกระเพาะรงผง อาหารจากรเมนจะยอนกลบมาท

เรตควลมทางหลอดอาหารโดยไมมการยอย

3. โอมาซม (Omasum) หรอกระเพาะสามสบกลบ เปนกระเพาะทรบอาหารมา

จากเรตควลม เพอทาการบดและบบนาออก ทาใหอาหารเปนกอน

4. อะโบมาซม (Abomasum) หรอกระเพาะจรง จะทาหนาทยอยอาหารทสงมาจาก

โอมาซมดวยเอนไซมชนดตาง ๆ อาหารทยอยแลวจะถกสงไปยอยตอในลาไสเลก ซงม

เอนไซมจากลาไสและจากตบออนชวยยอยโปรตน ไขมน และแปง และมนาดทสรางจาก

ตบชวยในการแตกตวของไขมน นอกจากนยงมไสตงขนาดใหญและยาวทมจลนทรยชวย

ยอยอาหารอกดวย

ระบบยอยอาหารในคน

ทางเดนอาหารของคน ประกอบดวยปาก (Mouth) ลาคอ (Pharynx) หลอดอาหาร

(Esophagus) กระเพาะอาหาร (Stomach) ลาไสเลก (Small Intestine) ลาไสใหญ (Large

Intestine) และทวารหนก (Anus)

รปท 14.10 ทางเดนอาหารของคน (จาก Campbell et al, 1999)

CU 474

234

1. ปาก (Mouth) ประกอบดวยรมฝปากบนและ

ลาง ภายในชองปาก (Oral Cavity) มโครงสรางทเปน

กระดกเพดานปาก ดานหนาเปนเพดานแขง (Hard

Palate) ดานในเปนเพดานออน (Soft Palate) ซงตอน

ปลายเปนเนอนม คอ ลนไก (Uvula) ยนลงไปในลาคอ

ดานลางมลน (Tongue) มฟน (Teeth) จดเรยงตวอย

ในรองฟนของกระดก ขากรรไกร (Jaw) บนและลาง

นอกจากนยงมตอมนาลาย (Salivary Gland)

โครงสรางของฟน ฟนแบงเปน 3 สวน คอ

ตวฟน (Crown) เปนสวนทอยเหนอเหงอก

มสารเคลอบฟน (Enamel) เคลอบเนอฟน (Dentine)

ตรงกลางเปนโพรงฟน (Pulp Cavity) ซงบรรจเสน

เลอดและเสนประสาท

คอฟน (Neck) เปนสวนทอยบรเวณเหงอก (Gum)

รากฟน (Root) เปนสวนทฝงอยในรองกระดก

ขากรรไกร ภายในรองรากฟน (Root Canal) ทตอมา

จากโพรงฟน รากฟนจะยดตดกบรองกระดกขากรรไกร

ดวยเนอเยอซเมนตม (Cementum)

ฟนของคนม 2 ชด คอ ฟนนานม (Milk Teeth

or Decidous Teeth) เปนฟนชดแรก ม 20 ซ มอาย

ประมาณ 10 ป กจะหลดไป และเกดฟนชดท 2 คอ ฟนแท (Permanent Teeth) ม 32 ซ

ประกอบดวย ฟนตด (Incisors) 8 ซ เขยว (Canines) 4 ซ กรามเลก (Premolars) 8 ซ

และกราม (Molars) 12 ซ ซงมสตรฟนแท (Dental Formula) คอ ICPM = 2123 ( ½ ของ

ครงปาก)

ตอมนาลาย (Salivary Gland) ภายในปากมตอมนาลาย 3 ค ไดแก

ตอมนาลายใตกกห (Parotid Gland) มทอเปดเขาสชองแกม มการสรางเฉพาะ

นาลายใส (Serous Secretion) วนละ 25 % ของนาลายทงหมด มเอนไซมอะไมเลสมาก

ตอมนาลายใตขากรรไกร (Submaxillary Gland or Submandibular Gland) มทอ

มาเปดเขาสชองปาก สรางนาลายใส วนละ 70 % ของนาลายทงหมด

รปท 14.12 โครงสรางของฟน

(จาก Elaine N. Marieb, 1998)

รปท 14.11 โครงสรางของปาก


CU 474

235

ตอมนาลายใตลน (Sublingual Gland) มทอเปดเขาสชองปาก สรางนาลายขนมากกวา

นาลายใส เนองจากเปนตอมทม Mucous Cell มาก

นาลาย ประกอบดวย เมอก (Mucous) ชวยทาใหอาหารรวมกนเปนกอน มเอนไซม

อะไมเลสชวยยอยแปงไกลโคเจนใหเปนอะไมโลส เอนไซมไลเปสจากตอมใตลนชวยสลาย

ไตรกลเซอไรดใหเปนกรดไขมนสายสน ๆ ไลโซโซม อมมโนโกลบลน (IgA) ยอยผนงเซลล

ของแบคทเรย มอเลคโตรไลต ไดแก Na+ K

+ Cl

- HCO

-3 ตวทสาคญ คอ ไบคารบอเนต อ

ออน ทชวยปรบสภาพความเปนกรดในปาก ซงทาลายสารเคลอบฟน จงปองกนไมใหฟนผ

2. ลาคอ หรอ คอหอย (Pharynx) เปนทออยหลงหลอดลม (Trachea) และปากเปน

ทางตดตอระหวางระบบทางเดนอาหารกบระบบหายใจ คอ ปาก จมก และคอ เปนทางผาน

ของอากาศจากจมกไปยงกลองเสยง (Larynx) และเปนทางผานของอาหารจากปากไป

หลอดอาหาร รวมทงชวยใหเกดเสยง นอกจากนลาคอยงตดตอกบทอยสเตเชยน (Eustachian

Tube) ของหสวนกลาง ซงทาหนาทปรบความดนของอากาศภายนอกกบภายในรางกาย

ใหเทากน

การกลนอาหารและนา เนองจากอาหารและนาตองเคลอนทผานลาคอ ลงสหลอด

อาหารทอยดานหลงของหลอดลม การกลนจงตองมกลไกควบคมการปดเปดหลอดลม เพอ

ปองกนการพลดตกของอาหารลงไปในหลอดลม ในขณะทมการเคยวอาหาร อากาศจาก

โพรงจมก (Nasal Cavity) ยงคงผานลาคอเขาสหลอดลมไดตามปกต เพราะกลามเนอหรด

ดานบนของหลอดอาหารจะอยในสภาพทหดตว (Upper Esophageal Sphincter

Contracted) ทาใหหลอดลมเปด เมอกอนอาหาร (Bolus of Food) เคลอนเขาหลอด

อาหาร เพดานออนจะยกตวขนไปปดชองโพรงจมก กลามเนอหรดดานบนของหลอด

อาหารจะคลายตว (Upper Esophageal Sphincter Relaxed) และฝาปดกลองเสยง

(Epiglottis) จะยกตวปดกลองเสยง (Glottis) ทาใหหลอดลมถกปด การหายใจจะหยดไป

ชวขณะหนง เพอใหกอนอาหารผานลงไปในหลอดอาหาร ตอจากนน เพดานออน

กลามเนอหรดดานบนของหลอดอาหาร และฝาปดกลองเสยงจะกลบไปอยในสภาพเดม

ทาใหหายใจไดตามปกต

CU 474

236

รปท 7.1.13 การกลนอาหาร (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

3. หลอดอาหาร (Esophagus) เปนหลอดจากลาคอทะลผานกระบงลมไปเชอมตอ

กบกระเพาะอาหาร มความยาวประมาณ 10 นว กอนอาหารทอยในหลอดอาหารจะเคลอน

เขาสกระเพาะอาหารโดยการบบรด (Peristalsis) ซงกอนอาหารจะเคลอนทไลกนเปน

ระลอก แตละกอนใชเวลาประมาณ 5-8 วนาท ถากอนอาหารมขนาดใหญ การบบตวครง

เดยวไมสามารถไลอาหารทงหมดใหผานไปได อาหารสวนทคางอยในหลอดอาหารจะ

กระตนปลายประสาท วากส ทาใหการบบรดครงท 2 เกดขนตามมา เพอไลใหอาหารทคาง

อยลงสกระเพาะ การบบตวของหลอดอาหารทาใหหรดของหลอดอาหาร ซงตดตอกบ

กระเพาะอาหารคลายตว ทาใหอาหารผานเขาสกระเพาะ แลวจะปดเพอปองกนอาหาร

ยอนกลบ ในหลอดอาหารมตอมเมอก สรางเมอกออกมาหลอลนกอนอาหาร และบรเวณท

ตดตอกบกระเพาะอาหาร สารเมอกยงชวยปองกนการยอยผนงหลอดอาหารจากนายอย

จากกระเพะ (Gastric Juice) ทไหลยอนขนมาจากกระเพาะอาหาร

4. กระเพาะอาหาร (Stomach) เปนทางเดนอาหารสวนทขยายตวกวางเปนถง

ขนาดใหญ เมอมอาหารบรรจอย แบงเปน 2 สวน คอ Corpus หรอ Body และ Antrum

Corpus หรอ Body เปนกระเพาะสวนบน ซงประกอบดวย สวนทตดกบหลอด

อาหาร คอ Cardius หรอ Cardia ซงตอนบนมกลามเนอหรด (Cardiac Sphinctor) กน

ไมใหอาหารในกระเพาะไหลยอนกลบเขาไปในหลอดอาหาร สวนบนสดของกระเพาะสวน

นมลกษณะเปนกระพงใหญ เรยกวา Fundus

CU 474

237

ก. ข.

รปท 3.2.14 กระเพาะอาหาร (ก) และตอมแกสตรค (ข) (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

Antrum เปนกระเพาะสวนกลางลงมา มลกษณะโคงเวาลง ดานบนแคบ (Lesser

Curvature ดานลางกวาง (Greater Curvature) ตอนปลายสด เรยกวา Pylorus เชอมตอ

กบลาไสเลก โดยมกลามเนอหรด (Pyloric Sphinctor) กนไมใหอาหารเคลอนทเขาสลาไส

เลกเรวเกนไป

กระเพาะอาหารเปนถงกลามเนอเรยบ (Smooth Muscle) 3 ชน ชนนอกเปน

ชนกลามเนอตามยาว (Longitudinal Layer) ชนกลางเรยงตวเปนวงแหวน (Circular Layer)

และชนในเรยงตวในแนวทแยง (Oblique Layer) ผนงชนในเปนเยอเมอก (Mucosa) พบซอน

กนทาใหมลกษณะเปนคลน เรยกวา รก (Rugae) ทาใหเพมพนทผวของกระเพาะในเยอ

เมอกมตอมแกสตรค (Gastric Glands) ซงมเซลลหลายชนดทาหนาทสรางและหลงสาร

ตาง ๆ ไดแก

เซลลพาไรทล หรอ ออกซนตก (Parietal of Oxyntic) มประมาณ 1 ใน 10 ของ

เซลลชนดตาง ๆ ในกระเพาะสวนฟนดส ทาหนาทสรางและหลงกรดเกลอ (HCl) และ

ปจจยภายนอก (Intrinsic Factor)

เซลลชฟ หรอ ไซโมเจน หรอ เปปตก (Chief or Zymogen of Peptic) ทาหนาท

สรางและหลงเปปซโนเจน (Pepsinogen)

เซลลเมอก (Mucous Cells) เปนเซลลทบอยตอนบนสดของผนงกระเพาะทาหนาท

สรางสารเมอก ปองกนการถกยอยจากเอนไซมและกรดในกระเพาะ

5. ลาไสเลก (Small Intestine) เปนสวนทตอจากกระเพาะอาหาร มความยาวประมาณ

280 เซนตเมตร แบงเปน 3 สวน คอ

CU 474

238

ดโอดนม (Duodenum) เปนลาไสเลกตอนตน มความยาวประมาณ 20-25 เซนตเมตร

มเยอบาง ๆ ยดใหลาไสสวนนตดกบกระเพาะอาหารและตบ

เจจนม (Jejunum) เปนลาไสเลกสวนกลาง มความยาวประมาณ 240 เซนตเมตร

ไอเลยม (Ileum) เปนลาไสเลกสวนปลายมขนาดเลกและผนงบางกวาสวนอน ๆ

ไปสนสดและเชอมตอกบลาไสใหญทางดานขวาของชองทอง

ผนงลาไสเลกบดวยเซลลชนเดยวพบทบไปมายนเขาไปในลาไส เรยกวา วลไล

(Villi) ซงภายในวลไลมทอนาเหลองขนาดเลก (Lacteal) ทลอมรอบดวยหลอดเลอดฝอย

(Blood Capillaries) ดานบนของเยอบผว พฒนาเปนวลไลเลก (Microvilli หรอ Brush

Border) เซลลทอยสวนบนของวลไลทาหนาทดดซม สวนเซลลทอยสวนลางทาหนาทหลง

นายอย โดยการแตกของเซลลเพอปลอยนายอย หรอ เซลลหลดออกจากวลไลกอนทจะ

แตกสลาย นอกจากนทลาไสเลกยงมหลอดเลอดดา (Vein) นาเลอดทมสารอาหารไปทตบ

โดยเสนเลอดเวนของตบ (Hepatic Portal Vein)

รปท 7.1.15 โครงสรางภายในของลาไส (ก) วลไล (ข) และไมโครวลไล (ค)


6. ลาไสใหญ (Large Intestine or Colon) เปนทางเดนอาหารสวนทตอจากลาไส

เลก บรเวณทสงจากซกมประมาณ 1.5 นว เรยกวา Ileocecal Junction ซงจะมลนกน

ระหวางลาไสเลกกบลาไสใหญ คอ Ileocecal Valve มความยาวทงสน 150 เซนตเมตร

แบงเปนสวน ๆ เรมจาก ซกม (Cecum) อยในชองทองดานขวา มลกษณะเปนถงตน

(ตางจากซกมของปลาและสตวอนทสรางนายอย) มสวนของไสตง (Vermiform Appendix)

CU 474

239

ยนออกไปในไสตง มตอมนาเหลองชวยปองกนเชอโรค จากซกมเปนลาไสใหญทตรงขน

มาถงใตตบ เรยกวา Ascending Colon ตอจากนนจะขวางชองทอง เรยกวา Transverse

Colon จนถงใตมาม แลววกกลบลงมาทางชองทองดานซาย คอ Descending Colon แลว

โคงลง เรยกวา Sigmoid Colon แลวพงตรงลงมา เรยกวา ไสตรง (Rectum) ชวงปลาย

ยาวประมาณ 2 นว คอ ชองทวาร (Anal Canal) ซงมกลามเนอหรดทวารหนกทงภายนอก

และภายใน (External and Internal Sphinctor) ควบคมการปดเปดของทวารหนก (Anus)

ซงอยปลายสดของทางเดนอาหาร

รปท 7.1.16 ลาไสใหญสวนตาง ๆ (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

ลาไสใหญไมมวลไลและไมมการสรางนายอย แตมตอมเมอกสรางเมอกทมฤทธ

เปนดาง วนละประมาณ 50 มลลลตร เพอชวยใหอจจาระเคลอนไดสะดวก หนาทสาคญ

ของลาไสใหญ คอ การดดนากลบ (Reabsorption) กากอาหารจะเขาสลาไสใหญโดยวธ

Peristalsis และอยในลาไสใหญ เปนเวลา 12-24 ชวโมง และมการดดนากลบประมาณ 90 %

ทาใหกากอาหารเปนกอนทมนาอยประมาณ 10 % พกอยในสวนของลาไสตรงเพอรอเวลา

ขบถาย

ทลาไสใหญจะมแบคทเรยพวก Escherichia Coli ซงไมเปนอนตราย ชวยยอยกาก

อาหาร ทาใหไดวตามนหลายชนด ไดแก ไบโอตน (Biotin) กรดโฟลค (Folic Acid) วตามนเค

CU 474

240

และวตามนบหลายชนด ซงรางกายนาไปใชได การทางานของแบคทเรยทาใหไดยเรยและ

แกส เชน มเทน และ ไฮโดรเจนซลไฟด ทาใหอจจาระมกลนเหมน นอกจากนลาไสใหญยง

ชวยกาจดเกลอแร เชน เหลกและแคลเซยมในเลอดทสงเกนไป จะถกขบออกมากบอจจาระ

นอกจากทางเดนอาหารแลวในระบบยอยอาหารยงมอวยวะทอยนอกทางเดนอาหาร

ทมการทางานรวมดวย คอ ตบ และตบออน

ตบ (Liver) เปนอวยวะขนาดใหญ ลกษณะคลายลม หนกประมาณรอยละ 2 ของ

นาหนกรางกาย อยในชองทองดานขวาใตกระบงลม แบงเปน 2 พ ดานลางมถงนาด

(Gallblader) ตบทาหนาทสาคญหลายอยาง ไดแก

1) หนาททางชวเคม ไดแก การสรางโปรตนในเลอด เชน อลบมน ซงเปนโปรตนท

ชวยในการแขงตวของเลอด โปรตนขนสงสาร (Transport Protein) เมแทบอลซมสารแอมโมเนย

และเพยวรน สรางเกลอนาด

2) เมแทบอลซม สารอาหาร ไดแก คารโบไฮเดรต ไขมน กรดอะมโน สรางเอนไซม

เพอใชในกระบวนการชวเคมของตบ และเปนแหลงสะสมวตามนเอ และบ 12

3) แลกเปลยนสารตาง ๆ ไดแก การเปลยนและขบออกยาและสารพษทเขาสรางกาย

ใหมฤทธมากขนหรอลดลงกอนขบออกทางนาด ขบสารสเตอรอยดทสรางจากตอมหมวก

ไต และอวยวะสบพนธ รวมถง เปปไทด ฮอรโมน และเกลอนาด

4) สราง เกบ และหลงนาด โดยนาดทสรางจากเซลลตบจะหลงไปตามทอตบ (Common

Hepatic Duct) เกบไวในถงนาด (Gall Bladder) ซงมความจ 30-50 ลกบาศก-เซนตเมตร

เพอเพมความเขมขนกอนทจะนาไปใช ซงจะถกลาเลยงไปทางทอนาด (Bile Duct) ทรวม

กบทอทมาจากตบออนเปนนาดรวม (Hepatopancreatic Duct) กอนทจะเปดเขาสลาไส

เลกตอนตน

นาด (Bile) ไมมเอนไซมยอยอาหาร แตมเกลอนาด (Bile Salt) ชวยทาใหไขมน

แตกตว และเขารวมกบนาในการยอย นอกจากนยงชวยในการดดซมไขมน เกลอนาดจะ

ถกดดกลบทลาไสใหญเขาสตบเพอนาไปใชไดใหม สนาด (Bile Pigment) เปนสวนทเกด

จากเมดเลอดแดงทถกทาลายทตบ ไมมสวนเกยวของกบการยอยไขมน เปนสงทรางกาย

กาจดออกมาพรอมกบอจจาระ ทาใหอจจาระมสนาตาล ในนาดยงมโคเลสเตอรอล ซงอาจ

มการจบตวกนเปนกอนอยในทอนาดกได ทาใหทอนาดอดตน

ตบออน (Pancreas) เปนตอมขนาดใหญ ลกษณะยาวคลายใบไมวางตวขนานอย

ใตกระเพาะอาหาร ประกอบดวย ตอม 2 ชนด คอ

CU 474

241

1. ตอมมทอมเซลลทหลงนายอย คอ เซลล

อะซนาร (Acinar Cell) เปนกลมเซลลทมทอตบ

ออน (Pancreatic Duct) ไปเชอมรวมกบทอนาด

(Bile Duct) กอนเปดเขาสดโอดนม ผานทางแอมพ

ลาและหรด Oddi

2. ตอมไรทอ เปนสวนของ Islet of Langerhans

ซงสรางฮอรโมน อนซลน (Insulin) และกลคากอน

(Glucagon)

การยอยอาหาร

การยอยในปาก ในนาลายมเอนไซมอะไมเลส และมฤทธเปนเบส จงมแตการยอย

แปง (Starch) ใหเปนเดกทรน (Dextrin) และมอลโตส (Maltose)

Starch + H2O Dextrin

Dextrin + H2O Maltose

การยอยในกระเพาะอาหาร เอนไซมทสรางจากกระเพาะอาหาร (Gastric Juice)

จะยอยโปรตนในสภาพทเปนกรด คอ Pepsin สลายโปรตนโมเลกลใหญใหเปนโมเลกลเลก

การยอยในลาไสเลก สารทชวยยอยในลาไสเลกมาจาก 3 แหลงดวยกน คอ

นายอยจากลาไสเลก (Intestinal Juice) นายอยจากตบออน (Pancreatic Juice) และนาด

(Bile) จากตบในลาไสเลกมการยอยในสภาพทเปนเบส

1. Intestinal juice สรางมาจาก Doudenum ไดแก

amylase

amylase

Pepsinogen HCl

Protein

Pepsin

Polypeptide

Peptone

Proteose

รปท 7.1.17 ตบออน ถงนาด และลาไส

เลกตอนตน


CU 474

242

1) Disaccharase ยอย Disaccharide Monosaccharide

2) Enterokinase กระตน Trypsinogen (จากตบออน) Trypsin

3) Carboxypeptidase ยอย Polypeptide ทางปลาย C ไดเปนกรดอะมโน

1 โมเลกล

4) Dipeptidase ยอย Dipeptide ได กรดอะมโน 2 โมเลกล

5) Aminopeptidase ยอย Polypeptide ทางปลาย N ได กรดอะมโน 1 โมเลกล

6) Tripeptidase ยอย Tripeptide ได กรดอะมโน 1 โมเลกล กบ Dipeptide

1 โมเลกล

7) Nuclease ยอย Nucleic acid ได Nucleotide

8) Nucleotidase ยอย Nucleotide ได Nucleoside และ Phosphotic Acid

CU 474

243

9) Nucleosidese ยอย Nucleoside ได นาตาลคารบอน 5 อะตอม (C5- Sugar)

และ เบส Purine กบ Pyrimidine

10) Intestinal Lipase ทาใหไขมนเปนหยดเลก ๆ (Emulsified) ดวยนาดและ

ไดเปน Fatty acid กบ Glycerol

2. Pancreatic Juice มฤทธเปนเบสออน pH 7-8 ตบออนสรางแลวสงเขาส

Duodenum ไดแก

1) Trypsin (Trypsinogen trypsin) ยอย Protein ใหได Polypeptide

2) Chymotrypsin (Chymotrypsinogen chymotrypsin) ยอย Protein

หรอ Polypeptide ไดเปน Peptide สายสน ๆ

3) Carboxypeptidase (Procarboxypeptidase Carboxypeptidase)

มคณสมบตเชนเดยวกบชนดทผลตจากลาไสเลก

4) Pancreatic Lipase ยอย Emulsified Fat ไดเปน Fatty Acid กบ Glycerol

5) Pancreatic Amylase ยอยแปงและนาตาลตอจากการยอยในปากไดเปน

Maltose

รปท 7.1.18 การเปลยน Zymogen ของตบออนใหเปนเอนไซมในลาไสเลก


3. นาด (Bile) ตบทาหนาทสรางนาดและสงไปเกบในถงนาด เพอเพมความเขมขน

นาดมคณสมบตเปนเกลอ แตม pH เปนเบสเลกนอย นาดชวยทาใหไขมนแตกตวเปนหยด

Enterokinase

Trypsin

Trypsin

CU 474

244

เลก ๆ (Emulsified Fat) เพอทจะเขารวมกบนาในปฏกรยาไฮโดรไลซส ทม Lipase เปน

ตวเรงปฏกรยา

นอกจากนนาดยงชวยทาลายความเปนฤทธกรดในอาหารทมาจากกระเพาะอาหาร

โดยเปลยนสภาพอาหารใหเปนเบส ชวยทาใหเกดการดดซมไขมนและวตามนทละลายใน

ไขมนไดด

การควบคมการหลงนายอยจากกระเพาะอาหาร

การหลงนายอยจากกระเพาะอาหาร ถกควบคมโดยระบบประสาทและระบบฮอรโมน

แบงได 3 ระยะ

1. Cephalic phase เปนระยะกอนอาหารตกถงกระเพาะ เปนระยะทไดรบรส กลน

เหน คดถงรสหรอกลน รวมถงความอยากอาหาร เปนตวกระตนใหเกดการสงกระแส

ประสาททาง Vagus Nerve ใหหลงสารสอประสาทไปกระตนกระเพาะใหเกดการเคลอนท

(บบตว) มากขน พรอมกบมการหลง HCl และเอนไซม เพมขนประมาณ 1 ใน 3 หรอ 1 ใน

2 ของการหลง

2. Gastric phase เปนระยะทอาหารตกถงกระเพาะ อาหารจะกระตนใหมการเพม

การหลงนายอย ประมาณ 2 ใน 3 ของการหลง อาหารพวกโปรตนจะกระตนใหเกดการ

หลง HCl และฮอรโมน Gastrin

3. Intestinal phase เปนระยะทอาหารจากกระเพาะเขาสลาไสเลก การยดของผนง

ลาไสทาใหมการหลง Gastrin เพมขน แลวไปมผลตอการหลงนายอยอาหารเพมขนเลกนอย

เนอเยอผนงลาไสเลก สวนดโอดนม นอกจากนยงมการหลงฮอรโมน Secretin ออกมา

ยบยงการหลง Gastrin, HCl และ Pepsinogen อกดวย

การควบคมการขบนายอยจากตบออน

การหลงนายอยจากตบออนถกควบคมโดยระบบประสาทและระบบฮอรโมน แต

ฮอรโมนมบทบาทสาคญกวา

1. Cephalic phase การไดกลน รส มองเหนหรอเคยวอาหารจะกระตนใหมการสง

กระแสประสาทไปตาม Vagus Nerve ไปทตบออนทาใหเรงการขบนายอย

CU 474

245

2. Gastric phase การยดตวของกระเพาะเนองจากการตกลงมาของกอนอาหารจะ

กระตนใหสงกระแสประสาททาง Vagus Nerve ไปทตบออนกระตนใหมการขบนายอย

ทง 2 ระยะนทาใหมการขบนายอยในระดบปานกลางและมเพยงเลกนอยทสงไป

ลาไสเลก

3. Intestinal phase เมออาหารเขาสลาไสเลกนายอยจากตบออนจะถกขบออกมา

โดยมฮอรโมน 2 ชนด ทสรางจากลาไสเลกสงไปกระตน คอ

1) Secretin จะไปกระตนใหกบตบออนขบ NaHCO3 ออกมาทาปฏกรยากบ HCl

ทตดมากบอาหารจากกระเพาะ

HCl + NaHCO3 NaCl + H2CO3

H2CO3 จะสลายตวเปน CO2 กบ H2O และเมอ CO2 รวมกบนาทาใหนายอยใน

Duodenum เปนกลาง ทาใหนายอยจากกระเพาะทตดมากบอาหารหมดหนาท

2) Pancreozymin เมออาหารโดยเฉพาะ Proteose และ Peptone อยในลาไส

เลกจะกระตนใหขบฮอรโมนนออกมาและไปมผลกระตนตบออนใหขบนายอย

CU 474

246

สรปการยอยอาหารและการดดซมในอวยวะตาง ๆ ของระบบยอยอาหาร

รปท 7.1.19 การยอยอาหารและการดดซมในระบบยอยอาหารของคน

(จาก George B. Johnson. 1995. The Living World. หนา 468)

7.2 ระบบไหลเวยน และ ภมคมกนรางกาย

(The Circulatory and Immune System)

กระบวนการชวต (Life Processes) ของสตว ตองการอาหารและออกซเจน เพอการ

สนดาปในทกเซลลทกสวนของรางกาย ซงจะทาใหเกดของเสยทตองขบทงออกทนท ใน

พวกสงมชวตเซลลเดยว เชน โปรโตซว สามารถแลกเปลยนสารระหวางภายในกบภายนอก

เซลลไดดวยการไหลของไซโตพลาสซม สตวหลายเซลลแบบงาย ๆ สามารถแลกเปลยน

สารโดยการแพรระหวางผวหนงกบเซลลรางกายได ซงตางกบสตวหลายเซลลทรางกาย

ซบซอนมาก จะตองมอวยวะและเนอเยอสาหรบเคลอนยายสารดวยระบบหมนเวยน

CU 474

247

(Circulatory System) สาหรบการลาเลยงสารภายใน (Internal Transport) ซงมความ

แตกตางกนในสตวตาง ๆ

การลาเลยงสารในสตวทไมมระบบไหลเวยนโลหต

สตวในไฟลมพอรเฟอรา พวกฟองนา ไฟลมซเลนเทอราตา พวกไฮดรา แมงกะพรน

และไฟลมเอไคโนเดอมาตา พวกดาวทะเล เปนพวกทไมมระบบหมนเวยนเลอด ใชนาชวย

ในการลาเลยงสารโดยการบบลาตวหรอเนอเยอใหนาไหลผานไปตามชองวางของลาตว

ฟองนามชอง Spongocoel ใหนาผาน และมเซลล Amoebocytes ทาหนาทลาเลยง

อาหารทยอยแลวใหเซลลทวรางกาย

ไฮดราและแมงกะพรนมชอง Gastrovascular ใหนาผานและมเอนไซมยอยอาหาร

ใหอาหารมขนาดเลกลง ซงจะถกนาไปยอยตอใน Nutritive Cell ทบชอง Gastrovascular

พรอมกบลาเลยงไปใหเซลลตาง ๆ

ดาวทะเล มทอรศม (Radial Canal) ทแยกมาจากทอวงแหวน (Circular Canal)

เปนทางนาผานทาหนาทชวยลาเลยงสารอาหารไปยงเซลลตาง ๆ

สตวในไฟลมแพลทเฮลมนทส พวกพยาธตวแบนมทางเดนอาหารทแตกเปนกง

คลายขนบนไดแทรกไปตามลาตว เรยกวา Diverticulum ชวยนาสารอาหารไปใหเซลลทว

รางกาย

CU 474

248

การลาเลยงสารในสตวทมระบบไหลเวยนโลหต

ระบบไหลเวยนโลหตในสตว ม 2 ระบบ

คอ ระบบเปดและระบบปด ระบบไหลเวยนแบบ

เปด (Open Circulatory System) เปนระบบทม

การลาเลยงสารในเลอดสวนหนงทไปโดยทอเลอด

และอกสวนหนงผานเขาสชองวางทอยระหวาง

เนอเยอ (Haemocoel) การไหลของเลอดสวนท

อยในทอเกดจากการบบตวของเสนเลอดสวนท

พองออกทาหนาทเปนหวใจ เสนเลอดอยบรเวณ

กลางลาตวดานหลงการไหลของเลอดในฮโมซล

อาศยการเคลอนไหวของระบบหายใจ และการ

เคลอนไหวของลาตว เชน แมลงหายใจทางร

หายใจขางลาตว โดยการขยบปลองทองใน

ลกษณะหดเขาและยดออก

ระบบไหลเวยนแบบปด (Closed Circulatory

System) เปนระบบทมการลาเลยงสารในเลอด

ระบบทอเลอดทวรางกาย เปนระบบทมในสตว

ไฟลมแอนเนลด พวกไสเดอน และสตวช นสง

ทวไป สตวไมมกระดกสนหลง สวนใหญยงไมม

หวใจ แตมเสนเลอดบางสวนพองตว และบบตว

เปนจงหวะ ทาหนาทเปนหวใจ เรยกวา หวใจ

เทยม (Pseudoheart)

รปท 7.2.1 ระบบไหลเวยนแบบเปดในแมลง

(จาก Campbell et al, 1999)

รปท 7.2.2 ระบบไหลเวยนแบบปดใน

ไสเดอนดน (จาก Campbell et al, 1999)

CU 474

249

ระบบหวใจและหลอดเลอด (Cardiovascular System)

ระบบลาเลยงสารในรางกาย ระบบไหลเวยนแบบปด ทประกอบดวย หวใจ หลอดเลอด

และเลอด เรยกวา ระบบหวใจและหลอดเลอด มในสตวมกระดกสนหลงทรวมถงคนดวย

เนองจากสตวในกลมนมรางกายขนาดใหญ ตองมระบบไหลเวยนเลอดไดเรวและมประสทธภาพ

จาเปนตองมอวยวะสบฉดเลอดททางานไดด คอ มหวใจทแทจรง โดยการสบฉดเลอดเขา

หวใจทางหองบน (Auricle or Atrium) และไหลออกทางหองลาง (Ventricle) หวใจของสตว

มววฒนาการตงแต 2-4 หอง

หวใจ 2 หอง ในพวกปลา ประกอบดวย Auricle หรอ Atrium กบ Ventricle อยาง

ละ 1 หอง เลอดดาจากอวยวะตาง ๆ ลาเลยงมาโดยเสนเลอดดาทองสวนหนาและสวนหลง

(Anterior and Posterior Cardinal Vein) มารวมกนทแองรบเลอด (Sinus Venosus) แลว

สงเขาส Auricle และ Ventricle ตามลาดบ

เลอดออกจาก Ventricle เขาสเสนเลอด Ventral

Aorta แลวแยกเปน 4 เสน เขาไปในเหงอก 4 แถว

เพอแลกเปลยนแกสกบเซลลเหงอก เลอดดจะ

ออกจากเหงอกโดยเสนเลอด 4 เสน เขาสเสน

Dorsal Aorta ทอยดานหลง ไปเลยงเซลลทว

รางกาย

การไหลเวยนของปลาเปนแบบวงจรเดยว (Single Circulation) เลอดทออกจาก

เหงอกไปทอวยวะตาง ๆ จะชามาก เพราะเลอดไมผานหวใจ แรงดนเลอดและนาจงลดลง

มาก ปลาจงแกปญหาดวยการวายนาตลอดเวลา

หวใจ 3 หอง ในสตวครงบกครงนา ประกอบดวย Auricle 2 หอง กบ Ventricle 1

หอง Auricle ขวา รบเลอดดาจากสวนตาง ๆ ของรางกายมารวมกนทแองรบเลอด กอน

เลอดจะออกจาก Auricle ขวา จะเขาส Ventricle สวน Auricle ซาย จะรบเลอดทฟอกแลว

จากปอดเขาส Ventricle ดงนนใน Ventricle จงมทงเลอดดาและเลอดแดงผสมกน เมอ

Ventricle บบตว เลอดจะออกจากหวใจ เขาสเสนเลอดใหญทแตกเปน 3 แขนงยอยและ

แยกซายขวานาเลอดไปเลยงเซลลทวรางกาย

หวใจ 4 หองไมสมบรณ ในสตวเลอยคลาน โดย Ventricle เรมมแผนกลามเนอกน

กลางแตไมตลอด (ยกเวนจระเขทมหวใจ 4 หองสมบรณ) หวใจบบตวใหเลอดแดงจากหอง

บนซาย ลงส หองลางซาย เลอดดาจากหองบนขวา ไหลลงส หองลางขวา เลอดแดงจาก

รปท 7.2.3 ระบบไหลเวยนแบบปดของปลา


CU 474

250

หองลางซายจะเขาสเสนเลอด Aorta ซงจะแยกเปนซายขวา กอนทจะไปรวมกนใหม สวน

เลอดดาในหองลางขวาจะเขาสเสนเลอด Pulmonary Artery ทแยกไปยงปอดซาย-ขวา

รปท 7.2.4 เปรยบเทยบหวใจ 3 หองของสตวครงบกครงนา (ก) และหวใจ 4 หองไมสมบรณ

ของสตวเลอยคลาน (ข) เลอดแดงและเลอดดาไมผสมกนในหวใจของพวกสตวเลอยคลาน

(จาก John W. Kimball , 1965 Biology p. 227)

หวใจ 4 หอง ในสตวพวกนก และสตวเลยงลกดวยนม โดย Ventricle มแผน

กลามเนอกนตลอด แบงเปน ซกซายและขวา หวใจซกขวาเปนสวนของเลอดดา และหวใจ

ซกซายเปนสวนทมเลอดแดง

ระบบไหลเวยนในคน

หวใจ (Heart)

หวใจคนตงอยในทรวงอกคอนไปทางซาย มเยอหมหวใจ (Pericardium) ซงม

นาเหลองหลอเลยงภายใน หวใจมเนอเยอ 3 ชน ชนนอกและชนในเปนเนอเยอบผว

บาง ๆ ชนกลางเปนกลามเนอหนามาก มลกษณะลายเลกนอยทางานนอกอานาจจตใจ

หวใจม 4 หอง คอ หองบน (Atrium) 2 หอง และหองลาง (Ventricle) 2 หอง เลอด

แดงอยทางซกซาย เลอดดาอยทางซกขวา ซกซายมเสนเลอด 2 เสน คอ Pulmonary Vein

รบเลอดแดงจากปอดขางซายและขวา ซกขวามเสนเลอด 2 เสน รบเลอดดาจากสวนตาง ๆ

ของรางกายเขาสหวใจหองบนขวา คอ Superior Vena Cava รบเลอดดาจากหวและลาตว

สวนบน Inferior Vena Cava รบเลอดดาจากขาและลาตวสวนลาง เสน Vena Cava เปน

เสนเลอดทมผนงบาง และมขนาดใหญทสดเกบเลอดไดมาก หวใจหองบนขวาตดตอกบ

หองลางขวา โดยมลนสามแฉก (Tricuspid Valve) กนลกษณะลนลลงสหองลางขวา แสดง

ก. ข.

CU 474

251

การไหลของเลอดมทศทางจากบนลงลาง จากหองลางขวามเสนเลอด Pulmonary Artery

นาเลอดดาไปฟอกเลอดทปอดซายขวา หวใจหองบนซายกบหองลางซายมลนสองแฉก

(Bisuspid Valve or Mitral Valve) กนไมใหเลอดไหลยอนขนหองบน จากหองลางซายม

เสนเลอด Aorta นาเลอดแดงไปเลยงเซลลทวรางกาย โคนของเสนเลอด Pulmonary

Artery และ Aorta มลนลกษณะครงวงกลม 3 ชนวางชนกน คอ Semilunar Valve เพอ

ไมใหเลอดไหลยอนกลบเขาสหวใจอก

บนหวใจมเสนเลอดทนาเลอดมาเลยงเซลลกลามเนอหวใจ คอ Coronary Artery

หวใจหองลางมกลามเนอหนากวาหองบน เพราะตองบบตวเพอสงเลอดออกไป

สวนหองบนเพยงแตรบเลอด หองลางซายมกลามเนอหนากวาหองลางขวาเพราะตองบบ

ตวมากเพอใหเกดความดนเลอดไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย สวนหองลางขวาเพยงสง

เลอดไปทปอดซงอยใกลกบหวใจ

รปท 7.2.5 หวใจของคน แสดงหองหวใจและเสนเลอดทเกยวของ (จาก George B. Johnson, 1997)

การควบคมการทางานของหวใจ

หวใจมเนอเยอโนดล (Nodal Tissue) ซงไดแก Sinoatrial node (S-A node) และ

Atrio-Ventricular node (A-V node) ทาหนาทควบคมการเตนของหวใจ โดย S-A node

ซงอยทผนงเอเตรยมขวาใกลกบทางเขาของเวนา คาวา สามารถสรางกระแสประสาทได

CU 474

252

เองโดยไมตองมสงกระตน จงเรยกจดนวาผใหจงหวะ (Pace Maker) โดยใหจงหวะ

ประมาณ 75-80 ครงตอนาท ซงเทากบอตราการเตนของหวใจของคนปกต

กระแสประสาทจาก S-A node จะสงไปตามกลามเนอหวใจหองบนทง 2 หอง

พรอมกบไปกระตน A-V node ซงอยบรเวณฐานของหวใจหองบนขวา กระแสประสาทจะ

สงจาก A-V node ไปยงผนงหองลางทางเสนประสาททแตกแขนงไปยงหวใจหองลาง คอ

Artrioventricular Bundle (a-v bundle หรอ bundle of His) กบเสนประสาททแตกกง

ออกไปอก คอ Purkinje Fiber

กระแสประสาททสงจาก A-V node ไปยงหวใจหองลางสงไดเรวกวาทสงไปยงหอง

บน จงทาใหหวใจหองลางหดตวไดกอนทหวใจหองบนจะคลายตว นอกจากการใหจงหวะ

ไดดวยตวเองแลว หวใจยงมระบบประสาทควบคมการทางานอกดวย

ในคนทหวใจเตนไมเปนจงหวะหรอเปนจงหวะไมแนนอน จะมการผาตดฝงเครอง

ทาจงหวะ คอ Artificial Pace Maker ไวในกลามเนอทรวงอกแลวโยงสายจากตวเครองเขา

ทางเสนเวนบรเวณลาคอ เชน External Jugular Vein เพอสงเขาส Inferior Vena Cava

ผานเอเตรยมขวา ผานลน Tricuspid เขาส Ventricle ซาย ไปสกลามเนอหวใจ เพอกระตน

ใหหวใจเตนเปนปกต คอ 72 ครงตอนาท

รปท 7.2.6 หวใจคน แสดงเนอเยอและเสนประสาททควบคมการทางานของหวใจ (ก) และการใส Pace

Maker ในผปวยทหวใจเตนไมเปนจงหวะ (ข) (จาก George B. Johnson, 1997)

การทางานของหวใจเปนวงจร (Cardiac Cycle) วงจร คอ ระยะเวลาตงแตเรมการ

เตนของหวใจ จนกระทงถงการเตนของหวใจรอบใหม ซงประกอบดวย กลามเนอหวใจบบ

CU 474

253

ตว (Systole) เพอสงเลอดเขาสเวนตรเคลและเขาสเสนเลอด ตอมากลามเนอคลายตว

(Diastole) เพอใหเลอดเขาสหวใจหองทวาง ในแตละวงจรมการกระตนท S-A node

ทาใหกระแสประสาทสงไปยงกลามเนอหวใจ ทาใหกลามเนอหดตว แตละวงจรมการ

เปลยนแปลงทางไฟฟาและทางกล ซงสามารถใช Electrocardiograph วดคาความตาง

ศกยไฟฟา ซงแสดงออกเปนรปกราฟ เรยกวา Electrocardiogram (EKG หรอ ECG)

รปท 7.2.7 เสนกราฟคลนหวใจ (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

ความดนเลอด (Blood Pressure)

ความดนเลอดเปนแรงทเกดจากการเคลอนทของเลอดไปปะทะกบผนงหลอดเลอด

แลวทาใหเกดการไหลเวยนของเลอด ซงแบงเปนความดนเลอดแดงและความดนเลอดดา

มหนวยวดเปน มลลเมตรปรอท (mmHg)

ความดนในหลอดเลอดแดงเรมจากการหดตวของ Ventricle ซาย สบฉดเลอดเขาส

หลอดเลอดแดง ทาใหเกดความดนขนในหลอดเลอดแดงและเพมขนจนถงคาสงสด คอ

คาเฉลย 120 mmHg เมอหวใจบบตวดวยแรงสงสด ตอจากนน Ventricle จะคลายตวจน

ลน Aortic ปด ซงจะไมมเลอดเขาส Aorta อก ความดนจะคอย ๆ ลดลงจนกระทงตาสด ท

คาเฉลย 80 mmHg ซงเปนชวงทหวใจคลายตวเตมท ดงนน ความดนเลอดจงม 2 คา คอ

คาความดนเลอดแดงขณะหวใจบบตว (Systolic Blood Pressure; Ps) กบความดนเลอด

ขณะหวใจคลายตว (Diastolic Blood Pressure; Pd) คาความดนเลอดแดงจงนยมเขยนคา

Ps/Pd เปน 120/80 mmHg

CU 474

254

ความดนเลอดใน Aorta จะมคาสงสดแลวลดลงในหลอดเลอดแดงขนาดกลางและ

ขนาดเลก แตจะลดลงมากและรวดเรวในหลอดเลอดแดงขนาดเลก ซงเปนผลมาจากความ

ตานทานของเลอดในหลอดเลอดทมสง

ปจจยทมอทธพลตอความดนเลอด ไดแก อาย เพศ รปราง ชวงเวลา ผลของการ

ยอยอาหาร การนอนหลบ การออกกาลงกาย แรงดงดดของโลก ทาทาง และความหนด

ของเลอด

ชพจร (Arterial Pulse)

ชพจรเกดจากการหดตวของ Ventricle เพอสงเลอดเขาสหลอดเลอดทาใหเกด

ความดนเลอดในหลอดเลอด ผนงหลอดเลอดจะยดออกทาใหเกดความตงตวและเกดความ

ดนขนอก ความแรงของการหดตวของ Ventricle กบ ความดงตวของผนงหลอดเลอดเปน

ผลใหเลอดปรมาตรหนงไหลเขาสหลอดเลอดทอยถดไป ทาใหผนงหลอดเลอดสวนนยด

ออกและมความดงตวมากยงขน เหตการณนเกดตอเนองกนไปตงแตเอออรตาจนถงหลอด

เลอดขนาดกลาง กอนเขาสหลอดเลอดแดงเลกทาใหมคลนความดนแผกระจายไปตามผนง

หลอดเลอดแดง คลนความดนนเรยกวา ชพจร (Arterial Pulse) ซงเราสามารถรสกไดเมอ

คลาบรเวณเสนเลอดแดงขนาดใหญ หรอขนาดกลาง

เสนเลอด (Blood Vessels)

เสนเลอดในรางกาย แบงเปน 2 ระบบ ดงน

1. ระบบอารเตอร (Aterial System) เปนระบบทนาเลอดออกจากหวใจ เรมจาก

เสนเลอดขนาดใหญไปถงขนาดเลก คอ Aorta , Artery และ Arteriole ตามลาดบ

2. ระบบเวน (Venous System) เปนระบบทรบเลอดจากเสนเลอดฝอย (Capillary)

กลบเขาสหวใจ เรมจากเสนเวนขนาดเลกไปถงขนาดใหญ คอ Venule , Vein และ Vena

cava ตามลาดบ

เสนเลอดขนาดใหญ Artery และ Vein ประกอบดวยเนอเยอ ชนดตาง ๆ 3 ชน คอ

ชนในสด เปนเนอเยอผว (Endothelium) มความหนาของเซลลชนเดยว ชนทถดออกมา

เปนชนกลามเนอเรยบ (Smooth Muscle) และเสนใยทมความยดหยน (Elastic Fiber)

ชนนอกสดเปนเนอเยอเกยวพน (Connective Tissue)

CU 474

255

ผนงของ Artery มกลามเนอทหนากวา Vein ทงนเพอตานทานความดนเลอดท

สงออกจากหวใจ และรกษาคาความดนเลอดไมใหลดลงมาก นอกจากน Artery ยงยดหยน

ไดดกวา Vein ทาใหบบตวเปนคลนตามจงหวะการบบตวของหวใจเปนคณสมบตทชวย

รกษาความดนเลอด

ผนงของ Vein มกลามเนอทบางกวา Artery

มขนาดเสนผาศนยกลางใหญกวาเมอเทยบกบ

Artery ทมขนาดเทากบเสน Vein จงยดขยายได

มากทาใหเกบเลอดไวเปนจานวนมาก ๆ

สาหรบ Artery และ Venule เปนเสนเลอด

ทมผนงบางมากมเนอเยอบหนา 20 ไมครอน นา

และสารละลายตาง ๆ ทมโมเลกลขนาดเลก

(ยกเวนโปรตน) สามารถผานออกมาไดโดย

แรงดนของเลอด

การเชอมตอระหวาง Artery และ

Vein ผานทางเสนเลอดฝอย (Capillary) โดย

Arteriole แตกแขนงเปนเสนเลอดฝอย

(Capillaries) มากมาย ทาใหมพนทหนาตด

รวมของเสนเลอดเพมขน และทาใหความเรว

ในการไหลของเลอดชาลง ซงเหมาะกบการ

แลกเปลยนสารระหวางเลอดในเสนเลอดฝอย

กบเนอเยอทอยรอบ ๆ ปลายอกดานหนงของ

เสนเลอดฝอย รวมเปนเสน Vein ขนาดเลก

(Venule) หลาย Venule รวมกนเปนเสน Vein ซงจะรวบรวมเลอดเขาส Vena Cava กอน

เขาสเอเตรยมขวาตอไป

รปท 7.2.8 โครงสรางของหลอดเลอด อาร

เทอรมช นกลามเนอหนากวาเวน ปกตเสน

เวนจะมขนาดใหญกวาอารเทอร แคพลลารม

เพยงเยอเอนโดทเลยมเทานน (จาก Tracy

I. storrer & Robert L. Usinger, 1965)

รปท 7.2.9 เสนเลอดฝอย

(Blood Capillaries)


CU 474

256

ระบบไหลเวยนของเลอด

ระบบไหลเวยนของเลอดในรางกายประกอบดวย 2 ระบบ ไดแก

1. ระบบไหลเวยนทวรางกาย (Systemic Circulation) เปนระบบทนาเลอดแดง

(Oxygenated Blood) ไปเลยงเนอเยอของรางกาย โดยผานจากเสนเลอดแดงใหญไป

จนถงเสนเลอดแดงฝอยแลวนาเลอดดา (Venous Blood) กลบเขาสเอเตรยมขวาทาง

หลอดเลอด Vein เปนระบบทมความดนโลหตสง คอ ความดนเลอดใน Aorta เฉลย

ประมาณ 120 mmHg ในขณะหวใจหดตวและลดลงเฉลยประมาณ 80 mmHg ขณะหวใจ

คลายตว จากนนความดนเลอดจะลดลงชา ๆ จนถงระดบหลอดเลอดแดงเลกจะลดลง

คอนขางเรวเฉลยประมาณ 25 mmHg และเหลอประมาณ 10 mmHg ในหลอดเลอดแดง

ฝอยและลดลงตาสด 0 mmHg เมอเขาสหลอดเลอดเวนใหญกอนเขาสหวใจ แรงดนเลอดน

ทาใหเกดการไหลเวยนของเลอดไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกายและนาเลอดกลบสหวใจ

2. ระบบไหลเวยนของปอด (Pulmonary Circulation) เปนระบบทนาเลอดดาจาก

หวใจซกขวาเขาสปอดเพอรบออกซเจน โดยออกจาก Pulmonary Artery ไปจนถงเสน

เลอดฝอยรอบ ๆ ถงลม เพอแลกเปลยนแกส หลงจากนนเลอดแดงจะกลบเขาสหวใจ

ซกซาย โดยหลอดเลอด Pulmonary Vein ความดนเลอดในระบบนตามาก คอ ความดน

เลอดใน Pulmonary Artery ประมาณ 25 mmHg ขณะหวใจหดตว และลดลงเหลอ 8

mmHg ขณะหวใจคลายตว ความดนเฉลยของทงระบบประมาณ 4-6 mmHg แตกสามารถ

ทาใหเลอดไหลจากหวใจไปปอดได เพราะมระยะทางสน

รปท 7.2.10 การเปลยนแปลงความดนเลอดในรางกาย (Blood Pressure in Verious Blood)

(จาก รชฎา แกนสาร, บรรณาธการ, 2540. สรรวทยา, หนา 271)

CU 474

257

เลอด (Blood)

เลอดเปนของเหลวทอยในหลอดเลอด ประกอบดวย เซลล คอ เมดเลอด (Blood

Corpuscles) ซงแขวนลอยอยในของเหลว (Plasma) ในสดสวน 45:55 มความเปนดาง

เลกนอย (pH 7.35-7.45) ปรมาณเลอดในรางกายมประมาณรอยละ 7-9 ของนาหนก

รางกาย หรอ 79 มลลลตรตอกโลกรม ผชายมเลอดโดยเฉลย 5-6 ลตร ผหญง 4-5 ลตร

ในระบบไหลเวยนมเลอดกระจายอยตามอวยวะตาง ๆ รอยละ 84 ในจานวนนจะ

อยในหลอดเลอดดารอยละ 64 อยในหลอดเลอดแดงรอยละ 13 และอยในหลอดเลอดฝอย

รอยละ 7 ในหวใจมเลอดรอยละ 7 และรอยละ 9 อยในปอด

นาเลอด (Plasma)

นาเลอดมอยประมาณรอยละ 55 ของปรมาณเลอดหรอรอยละ 5 ของนาหนก

รางกาย ประกอบดวยนารอยละ 93 สวนทเหลอ ประกอบดวยสารอาหารโมเลกลเลก ๆ

ทเซลลรางกายสามารถนาไปใชในขบวนการเมตาโบลซม ไดแก กลโคส กรดไขมน

กรดอะมโน วตามน แกสตาง ๆ ฮอรโมน และอเลคโตรลยต

สารทมความสาคญในนาเลอด คอ โปรตนชนดตาง ๆ ไดแก อลบมน โกลบลน

ไฟบรโนเจน เปนตน โปรตนเหลานสงเคราะหทตบเปนสวนใหญ นอกจากนยงมการสราง

โปรตนแกรมมา โกลบลน เปนภมคมกนของรางกายจากเซลลของพลาสมา

เซลลเมดเลอด (Blood Corpuscles)

เซลลเมดเลอดม 3 ชนด ไดแก เซลลเมดเลอดแดง (Red Blood Cell ; RBC หรอ

Erythrocytes) เมดเลอดขาว (White Blood Cell ; WBC หรอ Leucocytes) และเกรดเลอด

(Blood Platelets) ซงมรายละเอยดดงน

CU 474

258

ตารางท 7.2.1 ขอมลเกยวกบเซลลเมดเลอดชนดตาง ๆ ชนดของเซลล ลกษณะ จานวนเซลล

ตอลกบาศก

มลลเมตร


ระยะเวลาการ

เจรญ (D)

และอาย (LS)

หนาท

เมดเลอดแดง

(Erythrocytes)

กลมแบน เวา 2 ขาง

(Biconcave) ไมม

นวเคลยส สแดงสม

เสนผาศนยกลาง

7-8 มลลไมโครเมตร

4-6 ลาน D : 5-7 วน

LS : 100-120

วน

ขนสงออกซเจนและ

คารบอนไดออกไซด

เมดเลอดขาว

(Leukocytes)

กลม มนวเคลยส

4,000-11,000

แกรนโลไซต

(Glanulocytes)

นวโทรฟล

(Neutrophil)

นวเคลยสมหลายพ ม

โครงสรางทเปนเมดใน

ไซโตพลาสซม

เสนผาศนยกลาง 10-

14 มลลไมโครเมตร

3,000-7,000

D : 6-9 วน

LS : 6 ชวโมง

ถง2-3 วน

จบแบคทเรยโดย

ฟาโกไซโตซส

(Phagocytize

Bacteria)

อโอซโนฟล

(Eosinophil)

มนวเคลยส 2 พ

มโครงสรางเมด

สแดงในไซโตพลาสซม



100-400 D : 6-9 วน

LS : 8-12 วน

ฆาหนอน พยาธ

ปรสต ทาลาย

แอนตเจน-แอนตบอด

ไมทาใหเกดการอกเสบ

ตอภมแพของ

สารเคม

เบโซฟล

(Basophil)

นวเคลยสเปนกอนม

โครงสรางเปนเมดใหญ

สมวงในไซโตพลาสซม



20-50 D : 3-7 วน

LS : ? (2-3

ชวโมง ถง

2-3 วน)

หลงสารฮสตามนและ

สารอน ๆ ททาให

เกดการอกเสบ มสาร

เฮปารน (Heparin)

ซงเปนสารปองกน

การแขงตวของเลอด

(Anticoagulant)

CU 474

259

ชนดของเซลล ลกษณะ จานวนเซลล

ตอลกบาศก

มลลเมตร


ระยะเวลาการ

เจรญ (D)

และอาย (LS)

หนาท

อะแกรนโลไซต

(Agranulocytes)

ลมโฟไซต

(Lymphocyte)

นวเคลยสทรงกลมหรอ

ไซโตพลาสซมมสนา

เงนจาง เสนผา

ศนยกลาง 5-17 มลล

ไมโครเมตร

1,500-3,000

D : หลายวน

ถงหลาย

สปดาห

LS : หลาย

ชวโมงถงหลาย

ป

ผลตภมคมกน

ตอบสนองโดยเขา

โจมตกบเซลล

โดยตรง หรอผาน

ทางแอนตบอด

โมโนไซต

(Monocyte)

นวเคลยสรปตวยหรอ

รปไต ไซโต- พลาสซม

มสนาเงนเทา


24 มลล-ไมโครเมตร

100-700 D : 2-3 วน

LS : เปน

เดอน ๆ

ทาลายเชอโรค

โดยวธฟาโกไซโตซส

พฒนาไปเปนเซลล

แมคโครฟาจ

(Macrophages) ใน

เนอเยอ

เกรดเลอด

(Platelets)

ไซโตพลาสซมแตก

เปนชนเลก ๆ ม

โครงสรางเมดเลก ๆ

ยอมตดสมวงเขม

เสนผาศนยกลาง 2-4

มลลไมโครเมตร

250,000-

500,000

D : 4-5 วน

LS : 5-10 วน

ปดปากแผลขนาด

เลกในเสนเลอด เปน

เครองมอสาหรบการ

แขงตวของเลอด

CU 474

260

กลไกการปองกนการสญเสยเลอด (Hemostasis)

เลอดทไหลเวยนอยในหลอดเลอดทเปนระบบปด ยอมมแรงดนเลอดสง การเกด

บาดแผลแมเพยงเลกนอย กจะทาใหมเลอดรวออกจากหลอดเลอดได และโดยสภาพปกต

คนทวไปกจะมการเสยเลอดจากการรวของหลอดเลอดเลก ๆ นอย ๆ ทกวนอยแลว

แตปรมาณของเลอดกยงอยในระดบปกต ทงนเนองจากรางกายมกลไกการปองกนการ

สญเสยเลอด ซงแบงได 3 วธ

1. การหดตวของหลอดเลอด (Vasoconstriction) เมอเกดบาดแผลทหลอดเลอด

ทาใหเลอดไหลไปอยในชองวางระหวางเซลล กลามเนอเรยบทผนงหลอดเลอดจะหดตว

ทาใหรร วแคบลง กลไกททาใหกลามเนอเรยบหดตว เกดจากเนอเยอทไดรบบาดเจบ

ปลอยสารซโรโตนน และพรอสตาแกนดน ออกมากระตนทงกลามเนอ และกระตน เกรด

เลอดใหปลอยสารดงกลาวดวย ในเสนเลอดฝอยซงไมมกลามเนอเรยบ การตบตวของรร ว

เกดจากเลอดทร วออกไปกดทบบนหลอดเลอด กลไกการหดตวของหลอดเลอดจะเกดทนท

ทเกดรร ว และจะคงอยเปนเวลาประมาณ 20 นาท

2. การทางานของเกรดเลอด เมอมการฉกขาดของหลอดเลอด เกรดเลอดจะ

รวมตวสรางเปนกอนแขงของเกรดเลอดทเรยกวา Hemostatic Plug อดบรเวณทฉกขาด

กลไกนเกดโดยเกรดเลอดจะเขาไปจบกบเสนใยคอลลาเจนทผนงหลอดเลอดทฉกขาด

พรอมกบหลงสารซโรโตนน และพรอสตาแกนดน กระตนใหกลามเนอเรยบทหลอดเลอด

หดตว กระบวนการนตองใช ATP รวมดวย ADP ทเกดจากการสลาย ATP จะเปนตวเรง

ใหเกรดเลอดเขามาจบตวมากขนจนเปน Plug อดรร วไว

5. การแขงตวของเลอด (Blood Coagulation) เปนกลไกการปองกนการสญเสย

เลอด เมอหลอดเลอดถกทาลายทรนแรงจน Hemostatic Plug ไมอาจหยดการไหลของ

เลอดได กลไกการแขงตวของเลอดโดยเกรดเลอดจะหลงเอนไซมทรอมโบพลาสต-โนจเนส

(Thromboplastinogenase) ออกมารวมกบโปรตนโกลบลนในพลาสมา เปลยนเปน

Throboplastin เขารวมกบ Ca+ ไปกระตนใหเอนไซมโปรทรอมบน เปลยนไปเปนทรอมบน ซง

จะไปยอยไฟบรโนเจนในพลาสมาใหเปนไฟบรน รวมตวกนปดรร วของหลอดเลอด

CU 474

261

Thromboplastinogen

Thromboplastin + Ca+

Prothrombin Thrombin

Fibrinogen Fibrin

รปท 7.2.11 กลไกการแขงตวของเลอด

กลไกการแขงตวของเลอด ประกอบดวย 2 กระบวนการทแยกจากกน คอ

1. กลไกภายนอกหลอดเลอด (Extrinsic System) เปนกลไกปองกนและควบคม

การไหลของเลอดอยางรวดเรว เปนกรณทมการฉกขาดของหลอดเลอด และเนอเยอ

บรเวณใกลเคยงไดร บอนตราย กลไกนเกดโดยเนอเยอทไดร บบาดเจบจะหลงสาร

Thromboplastin ออกรวมตวกบ Phospholipid ทหลงมาจากเกรดเลอด และเยอเซลลของ

เนอเยอทไดรบบาดเจบ สรางเปนสารกระตนโปรทรอมบน (Prothrombin Activator)

ตอจากนนจะเกดกลไกรวมกบกลไกภายใน

2. กลไกภายในหลอดเลอด (Intrinsic System) เปนกลไกทเกดจากผนงหลอด

เลอดดานในถกทาลาย หรอมการระคายเคอง กลไกเกดโดยผนงหลอดเลอดทบาดเจบจะ

กระตนแฟคเตอรตาง ๆ ในนาเลอดใหทางาน สรางสารกระตน Prothrombin

ตวกระตนโปรทรอมบน ทงทเกดจากกลไกภายนอกและภายในหลอดเลอด จะ

เขาสการสรางรางแหไฟบรนตอไป กลไกภายนอกจะใชเวลาการสรางรางแหไฟบรน

ประมาณ 15 วนาท ในขณะทกลไกภายในใชเวลา 1-6 วนาท เกรดเลอดกบโปรตนไฟบรน

จะรวมกนเปนกอนแขง กดตวรดเอาซรมออกมามผลใหกอนเลอดแขงตวมากขน

+

Thromboplastinogenase

Globulin protein (Antihemophilic Factor)

CU 474

262

หมเลอดและการใหเลอด

หมเลอด ABO

นายแพทย Karl Lansteiner เปนผคนพบปฏกรยาการตกตะกอน (Agglutination)

ของเลอด ซงเกดจากการรวมกนระหวางแอนตเจนกบแอนตบอดเมอมการถายเลอดผด

เขาไดแบงหมเลอดออกเปน 4 หม คอ A , B , AB และ O ซงมคณสมบตตางกน ดงน

ชนดของหมเลอด ชนดของแอนตเจนทผวเมดเลอดแดง ชนดของแอนตบอดในนาเลอด

A

B

AB

O

A

B

A , B

-

b

a

-

a , b

การใหเลอดถาใหตรงหมจะมความปลอดภยทสด ในบางครงการใหเลอดตางหม

กระทาไดบางแตจะตองไมใหแอนตเจนของผใหตรงกบแอนตบอดของผรบโดยเดดขาด

มฉะนนเลอดจะเกดการจบตวเปนตะกอน ดงนน หลกการใหเลอดอาจสรปเปนแผนผง

ดงน หมเลอดของผรบ

A B AB O

หมเลอดของผให A

B

AB

O

หมเลอด Rh

นอกจากหมเลอด ABO แลว การใหเลอดยงตองคานงถงหมเลอด Rh ดวย คนทม

แอนตเจน Rh ทผวเมดเลอดแดงจะไมมแอนตบอด Rh ในนาเลอด เรยกวาม Rh+ (Rh

positive) สวนคนทไมมแอนตเจน Rh และไมมแอนตบอด Rh เรยกวา Rh- (Rh negative)

คนทม Rh- สามารถจะถกกระตนใหสรางแอนตบอด Rh ในนาเลอดได ถารบ Rh

+ เขาไป

การถายเลอดคนทม Rh- จงรบ Rh

+ ไมได เพราะจะทาใหเกดการสรางแอนตบอด Rh ขน

ในนาเลอด และถาไดรบ Rh+ ในครงตอไป อาจจะมการจบกลมของเมดเลอดแดงรนแรงถง

ตายได

CU 474

263

รปท 7.2.12 การเกดโรคเลอดแมกบลกเขากนไมได (จาก Postlethwait and Hopson, 1995)

อกกรณ คอ หญงทม Rh- แตงงานกบชาย Rh

+ และหากเกดทารกในครรภมเลอด

Rh+ ซงไดรบยนมาจากพอ เลอดของทารกจะกระตนใหแมสรางแอนตบอด Rh ขนมา

ตอตาน Rh+ ทารกคนแรกอาจไมไดรบอนตรายเพราะอยในทองเพยง 9 เดอน แมยงสะสม

แอนตบอดไมมาก แตถาลกคนท 2 หรอคนถดไปม Rh+ อก แมจะสรางแอนตบอดเพมขน

และสงเขาไปยงรกไปสลกทาใหเมดเลอดแดงของลกจบกลมตกตะกอน ทาใหทารกตายได

เรยกวา โรคเลอดแมกบลกเขากนไมได (Erythroblastosis Fetalis)

ระบบนาเหลอง (Lymphatic System)

ระบบนาเหลองเปนระบบขนสงสารจากชองวางระหวางเซลลเขาสระบบไหลเวยน

ประกอบดวย นาเหลอง (Lymph) หลอดนาเหลอง (Lymph Vessels) ตอมนาเหลอง

(Lymph node) และอวยวะนาเหลอง (Lymphoid Organs)

นาเหลอง

นาเหลองเปนของเหลวทซมออกจากเสนเลอดฝอยอาบอยรอบ ๆ เซลล มสารตาง ๆ

ชนดเดยวกบในนาเลอด ยกเวน สารทมโมเลกลใหญ เชน โปรตน ซงซมออกมาไมได

แตอลบมนเปนโปรตนโมเลกลเลกสามารถซมผานได สารตาง ๆ ในนาเหลอง ไดแก

นาตาลโมเลกลเดยว นา เอนไซม ฮอรโมน และเมดเลอดขาว ซงไดแก Lymphocyte รอยละ 99

อกรอยละ 1 เปน Granulocyte ในนาเหลองมโปรตนนอย การแขงตวของนาเหลองชากวา

เลอด เพราะม Fibrinogen นอย

CU 474

264

หลอดนาเหลอง (Lymph Vessels)

หลอดนาเหลองเรมจาก หลอดนาเหลองฝอย (Lymphatic Capillaries) ทแทรกอย

ระหวางชองวางของเซลล เปนเซลล Endothelium หนาชนเดยว มปลายปดขอบเซลลและ

จะเกยกนเปนเหมอนลนทปดเปดในทศทางเดยวกน จงทาใหสารทผานเขามาในหลอดแลว

ออกไมได ภายในหลอดยงมลนกนเปนชวง ๆ ชวยสงใหนาเหลองไหลไปสหลอดเลอดดา

ในทศทางเดยวกน คอ เขาสหวใจ ผนงของหลอดนาเหลองฝอยจะยอมใหสารผานไดงาย

กวาหลอดเลอดแดงฝอย โดยเฉพาะสารโมเลกลใหญ เชน โปรตน ระบบนาเหลองจงเปน

ระบบดดกลบโปรตนทออกมาจากเสนเลอดฝอยมาอยในชองวางระหวางเซลลเขาสระบบ

หมนเวยนโลหตตอไป

รปท 7.2.13 เสนนาเหลองฝอย (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

CU 474

265

เสนนาเหลองในรางกาย

หลอดนาเหลองฝอยรวมกนเปนหลอดนาเหลองขนาดใหญ ซงมกลามเนอเรยบและ

เสนใย Elastic จงทาใหหดตวไดเอง ชวยใหนาเหลองไหลไดเรวขนตลอดเสนทางทมตอม

นาเหลองอยเปนระยะ ๆ โดยมเสน

นาเหลองนาเขาสตอม 2-3 ทอ เพอ

กาจดสงแปลกปลอมและมทอนาเหลอง

นาออกเขาสหลอดนาเหลองทใหญขน

เนอเยอสวนบนซกขวาของรางกาย

นาเหลองเขาสหลอดนาเหลองใหญ

ดานขวา (Right Lymphatic Duct)

สวนขา 2 ขาง องเชงกราน ทอง และ

ร า งกายส วนบนซกซ ายท งหมด

นาเหลองเขาสหลอดนาเหลองทรวง

อก (Thoracic Duct) หลอดนาเหลอง

ขนาดใหญทง 2 น จะเปดเขาสหลอด

เลอดดาใหญบรเวณมมทหลอดเลอด

ดาใหญของคอ (Jugular Vein) พบกบหลอดเลอดดาใหญของแขน (Subclavian Vein) ซง

จะนานาเหลองเขาสระบบหมนเวยนตอไป

รปท 7.2.14 เสนนาเหลอง และ บรเวณตอมนาเหลองของ

รางกาย (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

CU 474

266

ตอมนาเหลองและอวยวะนาเหลอง (Lymph node and Lymphatic organs)

ตอมนาเหลอง มอยเปนระยะ ๆ ตลอดทางเดนของทอนาเหลอง รปรางรคลายรป

ไข ภายในมเนอเยอและเมดเลอดขาว สวนอวยวะนาเหลองมขนาดใหญกวาตอมนาเหลอง

ไดแก ตอมทอนซล มาม ตอมไธมส ทงตอมนาเหลองและอวยวะนาเหลอง ทาหนาท

ทาลายเชอโรคและเมดเลอดขาวทหมดอาย กรองเศษสารเลก ๆ และสราง Lymphocyte

ดงนนถามเชอโรคเขาสรางกายบรเวณใกลตอม

นาเหลองจะมอาการบวมหรออกเสบของตอม

นาเหลองบรเวณนน เชน เชอโรคเขาทางปากตอม

ทอนซลมกอกเสบบวมโต เปนตน นอกจากนตอม

นาเหลองอาจโตเนองจากมะเรงทเกดจากบรเวณ

ใกลเคยงแพรเขาไปถง รวมทงเกดจากการทตอม

นาเหลองเปนโรค เชน มะเรงตอมนาเหลอง วณ

โรคตอมนาเหลอง เปนตน

ตอมไธมส (Thymus Gland) เปนตอมไร

ทออยในทรวงอกรอบเสนเลอดใหญของหวใจ ทา

หนาทสรางฮอรโมนในขณะทสตวเจรญเตบโต

และเนอเยอบางสวนทาหนาทสราง Lymphocyte

ชนด T-cell เขาสกระแสเลอดและนาเหลองและแอนตบอด เมออายยงนอยตอมนมขนาด

ใหญ เมออายมากขนขนาดของตอมจะลดลงและเหยวหายไป เขาใจวาจะกลายเปนทอ

นาเหลองธรรมดา

มาม (Spleen) เปนอวยวะนาเหลองขนาดใหญทสดอยในทรวงอกดานซาย เปน

อวยวะทไมมทอนาเหลองมาตดตอ แตมเสนเลอดมาเลยงมาก มเนอเยอนาเหลอง

(Lymphatic Tissue) ทาหนาทสราง Lymphocyte และ Monocyte มเนอเยอเรตคลาร

(Reticular Tissue) ทาหนาทสะสมเลอด นอกจากนมามยงอาจสรางเมดเลอดแดงได เชน

ในวยเดก หรอ ในสภาวะทเปนโลหตจาง

รปท 7.2.15 อวยวะนาเหลอง


CU 474

267

ระบบภมคมกน (Immune System)

ปกตรางกายมระบบปองกนสงแปลกปลอม และเชอโรคจากภายนอกทเขาส

รางกายอย 2 ระบบ คอ

1. ระบบการปองกนแบบไมจาเพาะ (Nonspecific Defense System) เปนระบบ

ทาลายทไมเจาะจงตอชนดของสงแวดลอมแปลกปลอม ไดแก

1) ระบบผวหนง และเยอเมอก (Skin and Mucous Membrane) ผวหนงเปน

ระบบหอหมรางกาย (Body Covering System) ทาหนาทปองกนอนตรายจากสงแวดลอม

ภายนอก และมการขบสารบางอยาง เชน กรดแลคตกในเหงอยบยงการเจรญของ

แบคทเรย นาหลอเลยงอวยวะ เชน นาลาย นาเมอก มฤทธทาลายแบคทเรย และจบยดให

เปนกลมกอนทาใหหลดออกจากรางกาย

2) ระบบเมดเลอดขาว (Leucocytes System) กรณทผวหนงไดรบอนตราย

ไมสามารถปองกนเชอโรคได ทาใหเชอโรคเขาสรางกาย เมดเลอดขาวบรเวณนนจะกาจด

เชอโรคโดยจบกนโดยตรง (Phagocytosis) การอกเสบ (Imflammation) และการหลงสาร

พวกโปรตนออกมาทาลาย เนองจากเมดเลอดขาวทอยในทอเลอด ทอนาเหลอง และ

อวยวะนาเหลอง สามารถรดตวผานผนงเสนเลอดฝอย ทอนาเหลองฝอยออกมาอยใน

เนอเยอตาง ๆ ได

2. ระบบการปองกนแบบจาเพาะ (Specific Defense System) หรอการตอบสนอง

ของภมคมกน (Immune Response) เปนระบบทาลายทจาเพาะตอชนดของสงแปลกปลอม

เชน จลนทรย สารพษ (Toxins) และโมเลกลของสารบางอยาง รวมทงเซลลทผดปกตของ

รางกาย ไดแก

1) Humoral (Antibody-Mediated) Immune Response เปนกลไกการทาลาย

สารภายนอกเซลล ดวยการสรางแอนตบอดขนมาตอตาน

2) Cell-Mediated Immune Response เปนกลไกการทาลายสารทอยภายใน

เซลล หรอเซลลมะเรง

ระบบการปองกนจาเพาะน มกคนเคยในชอเรยกวา ภมคมกน (Immunity) หรอ

ระบบภมคมกน (Immune System)

CU 474

268

เซลลเมดเลอดขาวในระบบภมคมกน

เมดเลอดขาวทมความสาคญในระบบภมคมกน ไดแก เซลลบ (B-cell) และเซลลท

(T-cell) ซงสรางมาจากเซลลตนกาเนด (Stem Cell) ในไขกระดก ทมชอวา Lymphoid

Stem Cells ม 2 พวก พวกหนงจะออกจากไขกระดกไปเจรญในตอมไธมส คอ T-cell

(Thymus Cell) สวนอกพวกหนงยงคงอยในไขกระดก คอ B-cell (Bone Marrow Cell)

เซลลทง 2 ชนดน เมอเจรญเตมทแลวจะเคลอนยายตวเองไปอยตามเนอเยอนาเหลอง

(Lymphoid Tissue) ตาง ๆ ไดแก ตอมนาเหลอง มาม เลอด และนาเลอด

B-cell และ T-cell มลกษณะแตกตางกวาเซลลเมดเลอดขาวชนดอน ๆ คอ ทผว

เซลลมตวรบแอนตเจน (Antigen-Receptor) ทสามารถจบกบแอนตเจนจาเพาะไดมากช

นดถง 100,000 ชนด แตจะไมจบกบโมเลกลของสารในรางกายของตนเอง เนองจากมการ

ควบคมโดย Programmed Cell Death ซงจะทาลาย B-cell และ T-cell ชนดทม Receptor

จบกบโมเลกลของรางกายตนเอง ดงนนในรางกายจงมเฉพาะ B-cell และ T-cell ทมแต

Receptor จาเพาะตอโมเลกลจากภายนอกรางกาย

B-cell และ T-cell เมอจบกบแอนตเจนแลว จะกระตนใหมการแบงเซลลจานวน

มาก 2 ชนด คอ เซลลพลาสมา (Plasma Cell) และเซลลเมมมอร (Memory Cell)

เซลลพลาสมาจะสรางแอนตบอดจาเพาะตอแอนตเจนทเขาสรางกายเขาสกระแสเลอด

สวนเซลลเมมมอรจะทาหนาทจาแอนตเจนและสรางแอนตบอดไดทนทเมอแอนตเจนชนด

เดมเขาสรางกาย

ชนดของ T-cell

Lymphocyte Stem Cell ภายในตอมไธมส จะเจรญไปเปน T-cell 3 ชนด ไดแก

1. Cytotic T-cell (Tc) หรอ Killer T-cell (Tk) ม Receptor จบกบผวเซลลรางกาย

ทตดเชอ จงมบทบาทเปน Cell Mediated Immune Response คอ จบสงแปลกปลอม

โดยวธ Phagocytosis เชน กลนกนเซลลมะเรง เซลลตดเชอไวรสจากอวยวะทรางกาย

ไดรบการปลกถาย เปนตน

2. Helper T-cell (Th) ม Receptor จบกบผวเซลลรางกายทเปน Macrophage จง

มบทบาทในการกระตนให B-cell กลายเปน Plasma Cell เพอสราง Antibody และกระตน

Tc ใหทาลายเซลลรางกายทตดเชอ

CU 474

269

3. Suppressor T-cell (Ts) ทาหนาทควบคมไมใหมการตอบสนองทางภมคมกน

มากเกนไป โดยการสรางและหลงสารลดการทางานของ B-cell และ T-cell ไมใหมการเพม

จานวนมากเกนไป

กลไกการสรางภมคมกนจาเพาะของรางกาย

เมอมเชอโรคเขาสรางกาย จะถกเมดเลอดขาวเขาทาลายโดยวธ Phagocytosis

ซงจะเปนการกระตนใหเซลลเมดเลอดขาวพวก B-cell และ T-cell ทางานโดยการสราง

Antibody ของ Antigen ชนดนนขนมา เพอตอตานเชอโรค หรอ Antigen ชนดนนทจะเขา

สรางกายอก

กลไกการสรางแอนตบอดของ B-cell (The B-cell Immune Defense)

B-cell เปนเซลลสราง Specific Antibody เมอม Antigen เขาสรางกาย จะกระตน

ให B-cell สราง Antibody ได 2 วธ คอ

1. สรางดวยเซลลบ โดยไมตองม helper T-cell ชวย (T-independent antigens)

เปนพวก Polysaccharides และไมม Memory Cell เกบ

2. สราง Antibody โดยม helper T-cell ชวย (T-dependent antigens) สวนใหญ

เปนโปรตน และม Memory Cell เกบ เรมจากการทเซลล Macrophage กนและยอย

สงแปลกปลอม หรอ Antigen ซงชนสวนทยอยไดจะจบกบ Receptor ของ Macrophage

เพอจะจบกบ Receptor ของ helper T-cell จากนน helper T-cell จะจบกบ B-cell ซงจะ

ถกกระตนจาก Antigen ให helper T-cell หลง Interleukin 2 ไปกระตนให B-cell แบงตว

ได Plasma Cell ใหหลง Antibody และ Memory Cell

รปท 7.2.16 กลไกการสราง Antibody ของ B-cell โดยม helper T-cell ชวย

(จาก George B. Johnson, 1997)

CU 474

270

การปองกนของภมคมกน T-cell (The T-cell Immune Defense)

เมอมแอนตเจน หรอ เชอโรคเขาสรางกาย เซลล Macrophage จะเขาทาลาย

โดยวธ Phagocytosis พรอมกบหลงสาร Interleukin I ไปกระตนให helper T-cell หลงสาร

Interleukin 2 ไปกระตน 2 ทาง คอ ให Killer T-cell ซงจาแอนตเจนไดเขาทาลายแอนตเจน

และไปกระตน Suppressor T-cell อยางชา เพอให Suppressor T-cell ไปหามการทางาน

ของ Killer T-cell

รปท 7.2.17 กลไกการทางานของ T-cell (จาก George B. Johnson, 1997)

การตอบสนองของภมคมกน (The Immune Response)

การตอบสนองของภมคมกน เรมตงแตเซลลเมดเลอดขาวเขาทาลายแอนตเจน

หรอเชอโรคทเขาสเซลล โดย Killer T-cell และ Macrophage จะทาลายเชอโรคโดยวธ

Phagocytosis พรอมกนน Macrophage Interleukin 1 ไปกระตน 2 ทาง คอ ไปกระตน

ศนยควบคมอณหภมทสมองใหเพมระดบอณหภมในรางกายใหสงขน เพอทาใหเอนไซม

ของเชอโรคทางานไมได และอกทางไปกระตน helper T-cell ใหทางานโดย

1. กระตนให B-cell สราง Antibody

2. หลงสาร Interleukin 2 กระตนการทางานของ Killer T-cell โดยเขาทาลายเซลล

ทมเชอโรค

CU 474

271

รปท 7.2.18 กลไกการตอบสนองของภมคมกน (จาก George B. Johnson, 1997)

แอนตบอด (Antibody)

แอนตบอด เปนโปรตน Immunoglobulin (Ig) โมเลกลมรปรางเปนตววาย (Y)

ทมหาง 2 ขางไมเทากน หางหนงยาว คอ Heavy Chain อกหางหนงสน คอ Light Chain

ปลายหางม 2 บรเวณ คอ บรเวณคงท (Constant Region, C) กบบรเวณทเปลยนแปลง

ได (Variable Region, V) บรเวณ V จงเปนสวนท

แตกตางกนใน Antibody แตละตว เปนสวนทจบกบ

สวนยดเกาะ (Epitope) ทผวของ Antigen โมเลกลของ

Antigen แตละชนดจะม Epitope อยจานวนมาก แตละ

Epitope จะกระตนใหมการสราง Specific Antibody

ขนมา ดวยเหตน Antigen แตละตว เชน แบคทเรย 1

เซลลทเขาสรางกายจงอาจจะจบกบ Antibody ได

จานวนมาก ซงพบวาอาจจะมไดถง 4 ลานโมเลกล

เปนตน

รปท 7.2.19 การจบกนของ Antigen

Binding Site ของแอนตบอดกบ

Epitope ของแอนตเจน

(จาก Cambell et al , 1999)

CU 474

272

ชนดของแอนตบอด (Type of Antibody)

แอนตบอดแบงตามชนด C-region ของ

Heavy Chain ได 5 ชนด คอ IgM IgG IgA IgD

และ IgE ซงมรปรางและหนาทแตกตางกน ดงน

IgM เปนแอนตบอดชนดแรกทพบใน

กระแสเลอด เมอมแอนตเจนเขาสรางกายจะพบ

ม IgM จานวนมากในตอนเรมตนการตอบสนอง

ของภมคมกน และจะลดจานวนลงอยางรวดเรว

เปนโมเลกลใหญ ประกอบดวย แขนรปตว Y 5

อน จดเรยงตวในรป 5 เหลยม ทาหนาทใหแอนตเจนตกตะกอน

IgG เปนแอนตบอดทพบมากในเสนเลอดและเขาสของเหลวในเนอเยอ ผานเขาส

รกได ทาหนาทสรางภมคมกนรบมา (Passive Immunity) จากแมสทารก นอกจากนยงทา

หนาทปองกนโดยการตอตานแบคทเรย ไวรส และสารพษในระบบไหลเวยนเลอดและ

นาเหลอง และมบทบาทในการกระตนภมคมกน

IgA เปนแอนตบอดทมโครงสรางรปตว Y 2 ตวตอกน สรางมาจากเยอเมอกทเปน

เซลลผวบอวยวะตาง ๆ จงพบอยในสารคดหลงจานวนมาก เชน นาลาย นาตา เหงอ และ

นานมนาเหลอง (Colostrum) ทาหนาทปองกนการยดเกาะของไวรสและแบคทเรยทเซลล

ผวบอวยวะ และชวยปองกนการตดเชอในทางเดนอาหารของทารก

IgD เปนแอนตบอดทไมกระตนระบบภมคมกน และไมสามารถเขาสรกได สวนใหญ

พบอยบนผวของ B-cell ทาหนาทจบกบ Receptor ของแอนตเจนในการเปลยน B-cell ไป

เปน Plasma Cell และ Memory Cell

IgE เปนแอนตบอดทมโมเลกลใหญกวา IgG เลกนอย และมจานวนนอยมากเมอ

เปรยบเทยบกบแอนตบอดชนดอน ๆ ในเลอด บรเวณหางจะเกาะกบ Receptor บน Mast

Cell และ Basophils เมอถกกระตนดวยแอนตเจนจะทาใหเซลลหลงสาร Histamine และ

สารเคมอน ๆ ทเปนปฏกรยาภมแพ ทาใหเกดภมแพ (Allergic)

รปท 7.2.20 รปรางของ Igs ชนดตาง ๆ


CU 474

273

ระบบภมคมกนจาเพาะ (Aquired Immunity หรอ Specific Immunity)

รางกายของสงมชวตนอกจากมภมคมกนทตดตวมาแตเกด เปนภมคนกนโดย

กาเนด (Innate Immunity) ไดแก แอนตบอดในนาเลอดในระบบ ABO ซงรางกายสรางขน

เองตามปกตแลว รางกายยงสามารถสรางภมคมกนทเกดจากการไดรบแอนตเจนจาก

ภายนอกรางกาย ทเรยกวาภมคมกนจาเพาะอกดวย

ภมคมกนจาเพาะทรางกายสรางขนม 2 วธ คอ

1. ภมคมกนกอเอง (Active Immunity) คอ การทรางกายไดรบเชอหรอแอนตเจน

แลวกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดขนมาตอตานและเกบ Memory Cell ไว ถาเปนเชอ

ในธรรมชาตกจะเปน Natural Active Immunity แตถาเปนวคซน (Vaccine) ทผลตขน

นามาฉดเขารางกาย เพอใหสราง Memory Cell ไว เมอไดรบเชอเดมครงใหมจะสามารถ

สรางแอนตบอดไดทนท กจะเปน Artificial Active Immunity

วคซน (Vaccine) สามารถผลตไดหลายวธ ไดแก จลนทรยทตายแลวจากการสกด

เอาสารเฉพาะอยางจากจลนทรยทตายแลว จากจลนทรยทยงมชวต แตนามาทาใหออน

กาลงลง หรอผลตจากสารพษทผานขบวนการทาใหหมดสภาพความเปนพษ แตสามารถ

กระตนใหรางกายสรางภมคมกนโรคได ทเรยกวา toxoid เชน วคซนปองกนโรคคอตบ

โรคบาดทะยก เปนตน

ภมคมกนกอเอง เมอเกดขนแลวจะมอายอยไดนาน แตมขอเสยคอเกดไดชาเมอไดรบ

วคซนแลวตองใชเวลา 4-7 วนจงจะมการตอบสนองตอวคซน

2. ภมคมกนรบมา (Passive Immunity) คอ การทรางกายไดรบแอนตบอดของเชอ

นนเขาไป เพอสามารถทางานไดทนท ถาเปนแอนตบอดทผานจากแมไปสลกโดยทางรก

หรอทางนานมกเปน Natural Passive Immunity แตถาเปนแอนตบอดทสรางขนจากเซรม

ของสตว นามาฉดเขาสรางกายกเปน Artificial Passive Immunity

การผลตแอนตบอดจากเซรมของสตวทาโดยใชเชอทออนกาลงฉดเขาไปใน

สตวทดลอง เชน มา กระตาย แลวเกบแอนตบอดนนไว เชน เซรมของพษง โรคกลวนา

บาดทะยก คอตบ เปนตน

ภมคมกนรบมาเกดผลรวดเรว แตมขอเสย คอ มอายคมกนโรคสน ซงเหมาะกบ

โรคทแสดงอาการเฉยบพลน เปนการแกปญหาเฉพาะหนา ดงนน ควรไดรบทง Passive

และ Active Immunity เพอจะไดมภมคมกนทตอเนองกน

CU 474

274

ภมคมกนจาเพาะสามารถสรปไดดงแผนภาพตอไปน

รปท 7.2.21 แผนภาพแสดงภมคมกนจาเพาะชนดตาง ๆ

ความผดปกตของระบบภมคมกน

โรคภมแพ (Allergies)

โรคภมแพ เปนอาการทเกดจากการตอบสนองของรางกายทไวเกนกวาธรรมดา

(Hypersensitivity) ตอสารกอภมแพ (Allergens) ทเปนแอนตเจนในธรรมชาต การแพสาร

ในแตละคนจะมความแตกตางกนทงชนดและความรนแรง กลไกการเกดภมแพเรมจาก

รางกายไดรบสารกอภมแพเขาไปกระตนให Plasma Cell สราง Antibody ชนด IgE ท

จาเพาะตอสารชนดนนขนมาไปทาปฏกรยาจบทผวเซลลบางชนดของสวนตาง ๆ ใน

รางกาย เชน เซลลเยอบจมก หลอดลม และผวหนง เปนตน ตอมาถาเซลลนไดรบสาร

กอภมแพชนดเดมเขามาใหม สารนจะไปทาปฏกรยาเขาจบกบ IgE ทาใหเซลลหลงสาร

Histamine ซงมฤทธทาใหหลอดเลอดขยายตว นาเหลองจะรวออกจากเสนเลอดเขาส

เนอเยอขางเคยง เกดการบวมของเนอเยอ ถาเปนเนอเยอรอบ ๆ โพรงหรอทอกจะกดให

โพรงหรอทอตบแคบลง เมอเกดในจมกทาใหคดจมก ในหลอดลมทาใหเกดอาการ

หอบหด ทผวหนงทาใหบวมเปนปนหนาทเรยกวาลมพษ

Acquired

immunity

Artificially

acquired

Active

Infection ;

Contact with

Pathogen

Passive

Antibodies

pass from mother

to fetus via

placenta or to

infant in her milk

Active

Vaccine ;

dead or

attennated

Pathogen

Passive

Injection of

immune Serum

(gamma globulin)

Naturally

acquired

CU 474

275

โรคภมคมกนทาลายตวเอง (Autoimmune Disease)

โรคภมคมกนทาลายตวเอง เกดจากเซลลในระบบภมคมกนของรางกายไมสามารถ

แยกระหวางเซลลหรอสารของรางกาย (Self) กบเซลลหรอสารนอกรางกาย (Non self) ได

จงทาปฏกรยากบเซลลหรอสารของรางตนเองเหมอนสงแปลกปลอมและสราง Antibody

ตอเซลล หรอสารของรางกาย ทาใหเซลลถกทาลาย เชน โรค SLE (Systemic Lupus

Erythematosus) หรอ โรคลบส (Lupus) ทมกลมอาการของโรคหลายอยาง ไดแก

อาการทางผวหนง มผนแดงบนใบหนาตงแตดงจมกไปถงโหนกแกมสองขางรปปก

ผเสอ (Butterfly Rash) หรอมอาการคนบรเวณทถกแสงแดด หรอถกความเยน

อาการทางไต มอาการบวมทเทา ใบหนา หรอทงตว ปสสาวะนอยมสคลาย

นาลางเนอ ซงเกดจากการอกเสบของไต

อาการทางประสาท มอาการสมองอกเสบ พดจาเลอะเลอน เอะอะโวยวาย คลมคลง

จาพนองไมได และอาจมอาการชกรวมดวย เรยกวาโรค Multiple Sclerosis (MS)

อาการทางระบบยอยอาหาร ปวดทอง คลนไส อาเจยน การดดซมไมปกต และอาจ

มการอกเสบของตบออน อนเนองมาจาก B-cell ถกทาลายโดยระบบภมคมกน ทาใหเปน

เบาหวาน

อาการทางหวใจและหลอดเลอด เยอหมหวใจ หรอกลามเนอหวใจอกเสบ

เจบหนาอก ใจสน อาจมการเตนของหวใจผดปกต และอาจมภาวะเลอดแขงตวงายทาให

เกดการอดตนของหลอดเลอดของอวยวะตาง ๆ

ผปวยอาจจะไมมอาการทกอยางของโรค และอาจไมมความรนแรงเสมอไป

เปนโรคทพบมากในผหญงอาย 20-25 ป ซงพบมากกวาผชาย 9-10 เทา สวนใหญเปน

คนผวดา และผวเหลอง มากกวาคนผวขาว เปนโรคทพบมากในแถบเอเชยตะวนออก คอ

ไทย สงคโปร มาเลเซย จน ฮองกง ปจจบนยงไมทราบสาเหตการเกดโรค แตมหลกฐานท

แสดงวามปจจยรวมหลายอยาง คอ พนธกรรม ฮอรโมนเพศหญง และการตดเชอ

โดยเฉพาะเชอไวรส

โรคเอดส (Acquired Immune Deficiency Syndrome, AIDS)

เอดส เปนโรคทเกยวกบภมคมกนโรคในรางกายบกพรอง เกดจากการตดเชอไวรส

Human Immunodeficiency Virus (HIV) ซงจะทาลาย Helper T-cell เปนสวนใหญ และ

เซลลเมดเลอดขาวชนดอนบาง เนองจาก TH ถกทาลาย จงไมมสญญาณไปกระตน B-cell

CU 474

276

ใหสราง Antibody ทาใหรางกายขาดภมคมกนโรค จงตดเชอไดทกชนด ทาใหถงแกความ

ตายไดงาย

ผปวยทไดรบเชอ HIV ในเวลา 2-6 สปดาห จะมอาการคลายไขหวดใหญ มผน

ตามตว มแผลในปาก มเชอราเปนฝาขาวในปากและคอ ตอมนาเหลองโต และอาจมอาการ

ทองเสยรวมดวย อาการเหลานจะหายภายใน 1-3 สปดาห ระยะตอมาจะไมแสดงอาการ

เปนระยะทเชอเขาไปเจรญอยในเซลลเมดเลอดขาวในเนอเยอนาเหลอง (Lymphatic

Tissue) เพมจานวนมากขน ซงอาจใชเวลา 3-10 ป ซงเปนชวงเวลาทภมคมกนจะตอสกบ

เชอตลอดเวลา แตไมสามารถตานทานได เชอเพมมากขน TH กยง ลดจานวนลง หลงจาก

รบเชอ 2-6 ป จะมอาการตอมนาเหลองโต แตกดไมเจบ ไมมอาการอกเสบ ปท 6-9 เรมม

อาการหลายอยาง ซงเปนอาการทเกดจากภมคมกนไมทางาน เชน การตดเชอรา มไข

เรอรงเปนเดอน นาหนกลดลงกวารอยละ 10 ของนาหนกเดม และตายในทสด

โรคเอดส นบวาเปนโรคทรายแรงทสดเทาทเคยมมา มการตดตอโดยทางเลอดและ

ของเหลวจากรางกาย เชน การรวมเพศ และการถายเลอด ปจจบนยงไมมวธการรกษาให

หายได มแตการรกษาทางยา AZT (Attaches to this enzyme reverse transcriptase) ซง

มฤทธยบยงการแบงตวของไวรสเอดส ใหเพมจานวนไดชาลงเทานน ปจจบนมการศกษา

การผลตวคซนปองกนโรค ซงยงอยในชนการศกษาทดลอง

รปท 7.2.22 การทดลองทางวคซนปองกนโรคเอดส (จาก George B. Johnson, 1997)

CU 474

277

7.3 ระบบหายใจ (The Respiratory System)

การหายใจ (Respiration) หมายถง กระบวนการสลายโมเลกลของสารอาหารของ

สงมชวต เพอนาพลงงานมาใชในการเจรญเตบโต และการทากจกรรมตาง ๆ ในการ

ดารงชวต ในปฏกรยาเคมการสลายสารอาหารสวนใหญตองใชออกซเจนในการสนดาปและ

มเอนไซมหลายชนดเปนตวเรงปฏกรยา ซงเกดขนในไมโตคอนเดรยของเซลล เนองจากเปน

ปฏกรยาทเกยวของกบแกส คอ ใชแกสออกซเจน และกาจดแกสคารบอนไดออกไซดท

เกดขนในปฏกรยา ดงนน กระบวนการหายใจจงตองมกระบวนการแลกเปลยนแกส (Gas

Exchange) เขามาเกยวของดวย สงมชวตจงตองมอวยวะทใชในการแลกเปลยนแกสท

เหมาะสม

โครงสรางทใชแลกเปลยนแกสของสตว

สงมชวตพวกโปรตสต (Protists) ยงไมมอวยวะ การแลกเปลยนแกสจะแลกเปลยน

โดยตรงระหวางสงแวดลอมกบเซลล เชน โปรโตซวทอยในนา ออกซเจนในนาจะแพร

(Diffusion) ผานเยอเซลล ขณะเดยวกนคารบอนไดออกไซดกจะแพรออกจากเซลลผาน

เยอเซลลสนาโดยตรง

ในสตวชนต าพวกแรก ๆ พวก

ฟองนาในไฟลมพอรเฟอรา ไฮดรา แมงกะพรน

ในไฟลมซเลนเทอราตา ยงไมมอวยวะหายใจ

รางกายไมหนามากนก มการแลกเปลยน

โดยตรงระหวางนากบเซลล

สตวทสงขนมา มรางกายใหญขน

การแลกเปลยนแกสตองผานเนอเยอหลาย

ชน สตวในไฟลมแพลททเฮลมนทส เชน

พลานาเรย ไฟลมแอนเนลดา เชน ไสเดอน

ดนเรมมผวหนง การแลกเปลยนแกสจะแพร

ผานผวหนงทเปยกชน

ก. ข.

รปท 7.3.1 การแลกเปลยนแกสผานเซลลของ

โปรโตซว (ก) และการแลกเปลยนแกสผาน

ผวหนงในไสเดอนดน (ข) (จาก Tracy I. storrer

& Robert L. Usinger, 1965)

CU 474

278

สงมชวตทมรางกายขนาดใหญ มเซลลจานวนมาก เซลลไมไดสมผสกบอากาศ

โดยตรง หรอมสงปกคลม เชน เกลด กระดอง ขน เลบ และเปลอกแขง จาเปนตองมกลไก

เฉพาะเพอนาแกสไปแลกเปลยนกบทกเซลล

สตวนามการพฒนาโครงสราง

รางกายใหเ ปนอวยวะหายใจทม

ประสทธภาพหลายรปแบบ ปลาดาว

มเหงอก (Gill) แบบงาย ๆ ยนออกไป

นอกร า งกาย แม เพรยง (Nereis

Virens) มขาขางตว (Parapodia)

เปนแผน เยอหมเสนเลอดฝอยอย

ขางตว เชนเดยวกบตวออนของเมย

ไฟล (Mayfly) ทใชทราเคยล กล

(Tracheal gills) ยนออกมาจากลาตว

ซาลามานเดอร (Salamander) ม

เหงอกเสนเลอด (Blood gills) ท

บรเวณหว ในสตวบางอยางมเครอง

ปองกนเหงอก ไดแก กง ปลา มแผงเหงอกทมลกษณะเปนซคลายหวซอนกนหลายชน

และมแผนแขงปดเหงอก (Operculum) ซงขยบปดเปดได สตวนาบางชนดเพมพนทของ

อวยวะหายใจใหเหมาะสมกบปรมาณออกซเจนทมนอยในนา เชน เหงอกทมรปรางคลาย

กงไม (Respiratory Tree) ในหอย ปลาหมก ปลงทะเล สตวพวกเอไคโนเดอรมจะใชนา

แทนเลอด ดงนนในปลงทะเลจะแลกเปลยนแกสโดยนาเขาออกทางชองทวารรวม

(Cloaca) ทตดตอกบ Respiratoy Tree แมลงบางชนดสามารถดานาไดโดยนาฟองอากาศ

ตดไปกบตว เชน แมลงเหนยง (Dytiscus) ในขณะทแมลงบางชนดมขนละเอยด หนา ไม

เปยกนา เปนตวเกบอากาศ เปนตน

สตวทมชวตอยบนบกจะมปญหาเรองการสญเสยความชนของอวยวะแลกเปลยน

แกส ดงนนถามอวยวะแลกเปลยนแกสยนออกมานอกลาตว จะตองมเครองปองกนความ

แหง เชน แมงมมมปอดแผง (Book Lungs) ซงมลกษณะเปนถงลมบาง ๆ วางซอนกน

เหมอนแผนกระดาษหนงสอ หอหมดวยผนงบาง ๆ ยนออกมาจากรางกาย

ก.

ข. ค.

รปท 7.3.2 โครงสรางสาหรบแลกเปลยนแกสของสตวนา

ชนดตาง ๆ gill ของชปะขาว (ก) ซเหงอกของปลา (ข) และ

blood gill ของซาลามานเดอร (ค)

CU 474

279

สตวบกสวนใหญ จะมววฒนาการของอวยวะแลกเปลยนแกสยนเขาไปในลาตวเพอ

ปองกนการสญเสยความชน ซงอาจเปนทอเดยว ๆ หรอ เปนทอรวมกนเปนปอด

ระบบทอลม (Tracheal System) พบในสตวพวกอารโทรโปดา (Arthropoda) พวก

แมลงมรเปด (Spiracle) ของทอลม อยทขางลาตวในแตละปลอง ตอจากนนทอลมใหญ

(Trachea) จะแตกเปนทอลมฝอย (Tracheoles) เปนแขนงยอย ๆ แทรกไปตามกลามเนอ

และนาแกสเขาและออกจากเซลลโดยตรง

ระบบปอด (Lung System) เปนอวยวะทเกยวของกบระบบหมนเวยนของเลอด

โดยตรง ซงพบในสตวไมมกระดกสนหลงประเภทเดยว คอ หอยทอยบนบก (Land Snail)

ซงเปนหอยฝาเดยว สวนใหญเปนสตวทมกระดกสนหลง เรมจากปลาบางชนดจนถงสตว

เลยงลกดวยนม ปอดมววฒนาการจากถงลมธรรมดาทหอหมเสนเลอดฝอย เพอปองกน

การสญเสยความชนจนถงถงลมทมการเพมพนทผวใหมากทสด

ปลามถงลมทตดตอกบหลอดอาหารใชสาหรบการลอยตว ซาลามานเดอรมถงลม

ยาว 2 ถง ตอมาจากทอลม กบและสตวเลอยคลานมการเพมพนทผวภายในปอด นกเพม

พนทผวโดยปอดแตละขางมถงลมเลก ๆ และตดตอกบถงเกบอากาศทแทรกอยในโพรง

กระดกอก 9 ถง ในสตวเลยงลกดวยนมมปอด 2 ขาง เพมพนทผวสาหรบแลกเปลยนแกส

โดยปลายหลอดลมฝอยโปงออกเปนถงลมเลก ๆ จานวนมาก

รปท 7.3.3 โครงสรางสาหรบแลกเปลยนแกสของสตวบกแบบตาง ๆ ปอดแผงของแมงมม (ก)

ทอลมของแมลง (ข) และถงลมปอดของสตวบก (ค)

ก.

ข.

ค.

CU 474

280

ระบบหายใจในคน (Respiratory in Man)

โครงสรางของระบบหายใจ

รปท 7.3.4 อวยวะหายใจของคน (ก) และขนาดของทอลมตาง ๆ (ข) (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

โครงสรางของระบบหายใจของคนแบงเปน 2 สวน ตามการทาหนาท ไดแก

1. สวนวถการนาอากาศ (Conducting Airway) อากาศเขาสรางกายทางรจมก

(อากาศอาจผานเขาทางปากไดดวย) ผานหลอดคอ (Pharynx) กลองเสยง (Larynx)

หลอดลมใหญ (Trachea) หลอดลมเลก หรอ แขนงใหญ (Bronchi) และหลอดลมฝอย

(Bronchiole) โดยปลายหลอดลมฝอยจะโปงพองเปนถงเลกทมผนงบาง เสนทางทอากาศ

ผานไปนไมมการแลกเปลยนแกส แตทาใหอากาศอนและชน เซลลบผวของผนงทอเหลาน

มขนละเอยดคอยพดโบกสงแปลกปลอมในอากาศทจบตวกบเมอกใหเคลอนสลาคอ เปน

การปองกนสงแปลกปลอมเขาสปอด สงแปลกปลอมทมอนภาคเกน 10 ไมครอน จะถกจบ

ไวโดยขนในชองจมก (Nasopharynx) และกลองเสยง อนภาคขนาด 2-10 ไมครอน จะจบ

กบเมอกทเคลอบผนงหลอดลมใหญและแขนงหลอดลม อนภาคขนาด 0.3-2 ไมครอน จะ

ถกจบไวดวยเมอกทเคลอบผนงทอถงลม (Alveolar Duct) และถงลมเลก (Alveoli) ท

แลกเปลยนแกส และอนภาคทมขนาดเลกกวา 0.3 ไมครอน จะถกขบออกมากบลมหายใจ

ก. ข.

CU 474

281

2. สวนแลกเปลยนแกส (Respiratory Unit)

รปท 7.3.5 ถงลมของปอด (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

โครงสรางสวนแลกเปลยนแกส เรมจากปลายหลอดลมฝอย (Terminal Bronchioles)

แตกออกเปนสวนเกยวของกบการหายใจ (Respiratory Bronchioles) ซงตอนปลายเปน

ทอถงลม (Alveolar Duct) ซงตอนปลายจะเปนถงหมถงลม (Alveolar Sac) ซงมถงลมเลก

(Alveoli) จานวนมาก โครงสรางเหลานมผนงบางมากยอมใหมการแลกเปลยนแกสในถง

ลมเลกกบแกสทอยในหลอดเลอดฝอยทอยรอบ ๆ ได

กลไกของการหายใจ (Mechanism of Breathing)

การหายใจโดยปอด ประกอบดวย การหายใจเขา (Inspiration) และการหายใจออก

(Expiration) ซงอาศยการทางานของกลามเนอหายใจททาใหทรวงอกและปอดเคลอนไหว

มผลใหความแตกตางระหวางความดนบรรยากาศกบความดนภายในถงลม อากาศจง

เคลอนทเขาออกปอดได

การหายใจเขา (Inspiration) เปนกระบวนการทตองใชพลงงานกลามเนอกระบงลม

และกลามเนอยดระหวางซโครงชนนอก (External Intercostal Muscle) ซงถกกระตนดวย

กระแสประสาททสงมาตามเสนประสาทเรนคและอนเตอรคอสตลตามลาดบ เมอกลามเนอกระ

บงลมหดตว กระบงลมจะแบนราบ เคลอนตวตาลงมาทางชองทอง เปนการเพมความสง

ของทรวงอกและชวยถางชายโครงสวนลางออก เปนการเพมเสนศนยกลางทรวงอก

ดานลาง เมอกลามเนอกระบงลมหดตว กลามเนอยดระหวางซโครงชนนอกจะหดตวดวย

ชวยยกกระดกซโครงและกระดกหนาอก (Sternum) ขน รวมถงการถางออกไปดานหนา

และดานขาง ทาใหทรวงอกขยายใหญขน เพมเสนศนยกลางทรวงอกทงดานหนา-หลง

CU 474

282

และดานขาง ซาย-ขวา ขณะททรวงอกขยายตว ปอดกขยายตวตามดวย ปรมาตรปอด

เพมขน ความดนอากาศในปอดจงลดตากวาความดนอากาศภายนอก อากาศจากภายนอก

จงเขาสปอดได การหายใจชวงกระบงลมสามารถนาอากาศเขาปอดไดถงรอยละ 75

ในขณะทการหายใจชวงอก ซงเปนการทางานของกลามเนอระหวางซโครง นาอากาศเขา

ปอดไดรอยละ 25

รปท 7.3.6 การหายใจเขา (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

การหายใจออก (Expiration) เปนกระบวนการทไมตองใชพลงงาน อาศยการคลาย

ตวของกลามเนอกระบงลม และกลามเนอยดระหวางซโครงดานนอก ทง 2 กรณ ทาให

ปรมาตรชองอกลดลง ปอดจะหดตวกลบไปเหมอนเดม ความดนอากาศในปอดจะสงขน

กวาความดนอากาศภายนอกประมาณ 1-3 มลลเมตรปรอท (ความดนอากาศในปอดจงถก

ดนออกสภายนอก เปนการหายใจออก จนกระทงความดนอากาศในปอด เทากบความดน

อากาศภายนอก การหายใจออกจงสนสดลง)

รปท 7.3.7 การหายใจออก (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

CU 474

283

ในกรณทมการหายใจทไมปกต คอ หายใจเรวและแรง การหายใจออกจะอาศย

กลามเนอยดระหวางซโครงดานใน (Internal Intercostal Muscle) หดตวดงกระดกซโครง

เขาหากน ทาใหชองอกแคบลงและการหดตวของกลามเนอหนาทอง ไดแก Internal

Oblique , External Oblique และ Transverse Abdominis ทาใหอวยวะภายในชองทอง

ถกบบไปดนกระบงลมใหเลอนสงขน เปนการลดปรมาตรชองอกในแนวตง และชวยดน

อากาศในปอดออกสภายนอก

การหายใจเขาและออกแตละครงจะมอากาศประมาณ 500 ลกบาศกเซนตเมตร

เรยกวา Tidal Air ซงจะเขาสถงลมเพยง 350 ลกบาศกเซนตเมตร อก 150 ลกบาศก

เซนตเมตร จะตดอยตามทอทางเดนของลมหายใจ ปอดมความจอากาศ (Vital Capacity)

ประมาณ 5,500 ลกบาศกเซนตเมตร เมอเกดมาและเรมหายใจจะมอากาศเหลออยในปอด

จานวนหนงเสมอ เราไมสามารถไลอากาศใหออกจากปอดจนหมดได ไมวาจะใชวธการ

ใด ๆ อยางนอยจะตองมอากาศเหลออยในปอดประมาณ 1,000 ลกบาศกเซนตเมตรเสมอ

การแลกเปลยนแกสในรางกาย (Gas Exchange)

การแลกเปลยนแกสในรางกาย

เปนการแลกเปลยนของแกสออกซเจน

และแกสคารบอนไดออกไซดระหวาง

ถงลมกบเสนเลอดฝอยในปอด โดยการ

แพรผานผนงเซลลถงลมและเสนเลอด

ฝอย ซงเปนเซลลชนเดยว สวนทศ

ทางการเคลอนทของ O2 และ CO2

เกดจากความดนทตางกนระหวางเลอด

กบปอด (Tension Gradients) คอ ใน

ปอดจะม CO2 เพย ง เลก นอย เม อ

เปรยบเทยบกบ เลอดดา (Venous

Blood) ทไหลกลบจากการเลยงเซลล

ของรางกาย เขาสปอด ซงมปรมาณ

CO2 มาก ความดนของ CO2 ในเลอด

รปท 7.3.8 การแลกเปลยนแกสระหวางเสนเลอดกบถง

ลม และเสนเลอดกบเซลลของเนอเยอ


CU 474

284

จงสงกวาความดน CO2 ในถงลม CO2 จงแพรจากเสนเลอดฝอยเขาสถงลม

ในทางกลบกน ในถงลมปกตจะม O2 มากกวาเลอดดา (Venous Blood) ของเสน

เลอดฝอย ความดนของ O2 ในถงลมจงสงกวาในเสนเลอด ทาให O2 แพรจากถงลมเขาส

เสนเลอด

สวนการแลกเปลยนแกสทเนอเยอของรางกาย เกดจากเซลลมการใช O2 ในการ

สนดาปอาหารตลอดเวลา ความดนของ O2 ในโปรโตพลาสซมของเซลลจงตากวาในเลอด

แดง (Arterial Blood) ทมาจากปอด O2 จากเสนเลอดฝอยจงแพรเขาสเซลล ใน

ขณะเดยวกนเซลลสราง CO2 จากการสนดาปอาหารเพมขน จงมปรมาณสงกวาในเสน

เลอดฝอย CO2 จงแพรจากเซลลเขาสเสนเลอด ทาใหกลายเปนเลอดทม CO2 สงไหล

กลบไปทปอด

การลาเลยงแกส (Gas Transport)

การลาเลยงออกซเจน (Oxygen Transport)

การขนสงออกซเจนจากปอดไปยงเนอเยอ เปนการขนสงในระยะทางไกลและขนสง

เปนปรมาณมาก เพอใหเพยงพอทเซลลจะนาไปใชโดยอาศยไปกบการไหลของเลอด ซงม

วธการขนสง 2 รปแบบ คอ

1. การละลายในเลอด ออกซเจนละลายในนาเลอดประมาณรอยละ 3 ซงจะขนอย

กบความดนยอยของออกซเจนในเลอด คอ ทความดน 1 มลลเมตรปรอท ออกซเจนจะ

ละลายในเลอดได 0.003 มลลลตร/100 มลลลตรของเลอด ดงนนในเลอดแดงมความดน

ออกซเจน 100 มลลเมตรปรอท จะมออกซเจนละลายอย 0.3 มลลลตร/100 มลลลตรของ

เลอด การขนสงโดยวธนจงทาไดนอยมาก ไมเพยงพอกบความตองการของเซลล

2. การจบกบฮโมโกลบนของเมดเลอดแดง ออกซเจนรวมตวกบฮโมโกลบนเปน

ออกซฮโมโกลบน (Oxyhemoglobin)

Hb + O2 HbO2

เมอ HbO2 ลาเลยงมาทเนอเยอของรางกายโดยอยในเสนเลอดฝอยทสมผสกบเซลล

จะเกดปฏกรยากลบไปเปน Hb + O2 ซงจะปลอย O2 ใหแกเนอเยอ การขนสงโดยวธน

ขนสงไดในปรมาณมากเนองจากฮโมโกลบน 1 กรม สามารถจบออกซเจนได 1.34 มลลลตร

CU 474

285

ในเลอด 100 มลลลตร มฮโมโกลบนอย 15 กรม จงสามารถจบออกซเจนได 1.34 × 15 =

20.10 มลลลตร ฮโมโกลบน 1 หนวย ประกอบดวย ฮม (Heme) 4 กลม แตละฮมประกอบดวย

เหลก 1 อะตอม ซงสามารถจบกบออกซเจนได 1 โมเลกล ดงนน ฮโมโกลบน 1 โมเลกล

จงจบกบออกซเจนได 4 โมเลกล

ฮโมโกลบนสามารถรวมตวกบคารบอนมอนอกไซด (CO) ไดดกวา O2 ไดสารประกอบ

คารบอกซฮโมโกลบน (Carboxyhemoglobin) ซงจะไมปลอย Hb ใหเปนอสระ

Hb + CO HbCO

ดงนนในกรณทม CO ปรมาณมากจะขดขวางการลาเลยง O2 ทาให O2 ลดปรมาณ

ลงจนเปนอนตรายตอเซลลได

การลาเลยงคารบอนไดออกไซด (Carbondioxide Transport)

คารบอนไดออกไซดในเซลล เปนผลมาจากการใชออกซเจนในกระบวนการ

เมแทบอลซม CO2 จะแพรออกจากเซลล ผานผนงหลอดเลอดเขาสเสนเลอดดา ลาเลยงไป

ทปอดเพอขบออกนอกรางกาย มการลาเลยงได 3 วธ

1. การละลายในเลอด โดย CO2 จะละลายตวในนาเลอด ซงมปรมาณนอยประมาณ

รอยละ 7 เทานน

2. ลาเลยงในรปของคารบอเนต การลาเลยงวธนมปรมาณมาก ประมาณรอยละ 63

ของ CO2 โดย CO2 จะรวมกบ H2O ไดกรดคารบอนค (H2CO3) และแตกตวให

ไฮโดเจนไอออน กบ ไบคารบอเนตไอออน ซงเปนปฏกรยาทเกดในเมดเลอดแดง โดยม

Carbonic Anhydase เปนตวเรงปฏกรยา

CO2 + H2O H2CO3 + H+ + HCO3

-

ไฮโดรเจนไอออนจะถกทาใหเปนกลาง โดยฮโมโกลบน สวนไบคารบอเนตจะแพร

ออกสนาเลอด โดยมคลอไรดซงมประจลบในนาเลอดแพรเขาไปแทนท เพอรกษาดลไฟฟา

ภายในเซลลเมดเลอดแดง เรยกวา คลอไรด ซฟท (Chloride Shift) ไบคารบอเนตจะถก

ลาเลยงมาทถงลมและแพรกลบเขาสเมดเลอดแดง พรอมกบ Chloride Shift ออกจากเมด

CU 474

286

เลอดแดง ไบคารบอเนตเกดปฏกรยายอนกลบ ได CO2 กบ H2O แลว CO2 แพรออกสนา

เลอดเขาสถงลม

3. ลาเลยงในรปของคารบามโนฮโมโกลบน (Carbaminohemoglobin) CO2 ประมาณ

รอยละ 30 จากนาเลอด จะเขาสเมดเลอดแดงทาปฏกรยากบดออกซฮโมโกลบน ได

สารประกอบคารบามโนฮโมโกลบน (HbCO2) ซงเปนปฏกรยาทเกดไดอยางรวดเรวโดยไม

ตองใชเอนไซมเปนตวเรงปฏกรยา เมอฮโมโกลบนปลอยออกซเจนใหกบเนอเยอจะชวยให

รบ CO2 ไดมากขน เมอ HbCO2 ลาเลยงมาทถงลม จะเกดปฏกรยายอนกลบเปน Hb+

CO2 ซงจะปลอย CO2 เขาสถงลม

ก.

ข.

รปท 7.3.9 การขนสงคารบอนไดออกไซด เมดเลอดแดงปลดปลอยออกซเจนใหกบเนอเยอและรบ

คารบอนไดออกไซดจากเนอเยอ (ก) เมดเลอดแดงปลดปลอยคารบอนไดออกไซดใหกบถงลมและรบ

ออกซเจนมาจากถงลม (ข) (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

CU 474

287

การควบคมการหายใจ (Control of Breathing)

ศนยควบคมการหายใจอยทสมองสวนเมดลลา

ออบลองกาตา (Medulla Oblongata) ซงตอบสนอง

การกระตน 2 ประการ คอ การกระตนทางระบบ

ประสาทและปรมาณ CO2 ในเสนเลอด เมอเลอดทม

ปรมาณ CO2 มาทสมองจะกระตน Medulla Oblongata

ใหสงกระแสประสาทไปตามเสนประสาท เรนด ไป

กระตนกลามเนอยดระหวางซโครงและเสนประสาท

ฟรนด ไปกระตนกระบงลมใหทางาน เมอกระบงลม

ถกกระตน กลามเนอจะหดตว ชองอกกวางขน ถง

ลมจะขยายใหญขน เปนชวงของการหายใจเขา

การขยายของถงลมทาใหกระแสประสาทไปกระตนเสนประสาทอกชดหนง ซงทาหนาท

พเศษ โดยมจดเรมตนจากถงลมนากระแสประสาทไปทศนยควบคมการหายใจ ใหลดการ

กระตนและหยดสงกระแสประสาทไปทกลามเนอ กระบงลม และกลามเนอยดระหวาง

ซโครง เปนการปองกนการหายใจเขามากเกนไป กลามเนอกระบงลมและกลามเนยยด

ระหวางซโครงจะคลายตว ชองอกแฟบลง ถงลมในปอดลดขนาดลงมาเทาเดม ทาใหเกด

การหายใจออก

เมอถงลมหดตว ทาใหปลายประสาททถงลมไมถกกระตน จงไมมกระแสประสาท

สงไปทศนยควบคมการหายใจอก ศนยนกจะไมถกหามใหรบการกระตนจากปรมาณ CO2

รปท 7.3.10 การควบคมการหายใจ

CU 474

288

ในเลอดอก ดงนนเมอเลอดทม CO2 สงมาทสมองกจะกระตนใหมการสงกระแสประสาทไป

ยงกระบงลมและซโครง เกดการหายใจเขาในรอบใหม เปนจงหวะเชนนเรอยไป

รปท 7.3.11 แผนภาพแสดงการควบคมการหายใจ

ดงนนพนฐานการหายใจ จงขนอยกบตวกระตน 2 ชนด คอ การหายใจเขาเปนการ

กระตนทางเคม เนองจากเลอดมปรมาณ CO2 สง กระตนใหมการสงกระแสประสาทไปทา

ใหกลามเนอกระบงลมและกลามเนอซโครงหดตว สวนการหายใจออกเปนการกระตนโดย

ระบบประสาท เนองจากมการสงกระแสประสาทจากถงลมไปยบยงการสงกระแสประสาท

ทาใหกลามเนอกระบงลมและกลามเนอซโครงคลายตว

ศนยควบคม

การหายใจ

ปอดพองตว

สงกระแสประสาท

ชนดยบย ง

กลามเนอกระบงลม

และกลามเนอซโครง

หดตว

ปอดแฟบ ไมสง

กระแสประสาทยบย ง

กลามเนอกระบงลม

และกลามเนอซโครงคลายตว

เรมจงหวะการหายใจ

1. กระตน 5. ไมมกระแสประสาท

4. ยบย ง 2. กระแสประสาท

3. หายใจเขา

6. หายใจออก

CO2

CU 474

289

การหายใจระดบเซลล (Cellular Respiration)

อาหารทผานกระบวนการยอยจนไดโมเลกลของสารอาหารทดดซมเขาสเซลลแลว

บางสวนจะเขาสกระบวนการสลายโมเลกล เพอปลดปลอยพลงงานศกยทสะสมออกมาให

เซลลนาไปใช พลงงานนเกบไวในสารเคมทมพนธะพลงงานสง (High Energy Bond) คอ

สารอะดโนซนไตรฟอสเฟต (ATP)

เมอเซลลตองการพลงงาน จะมการสลาย ATP ในปฏกรยาไฮโดรไลซสซงมนาเปน

ตวสลายพนธะและมเอนไซม ATPase เปนสารเรงปฏกรยาเคม

พลงงานจากการสลาย ATP เซลลนาไปใชทางาน 4 ประเภท

1. การรบรและตอบสนองตอสงเราในระบบประสาทอยในรปของกระแสไฟฟา

(Electrical Work)

2. เพอการเคลอนไหวในระบบกลามเนอและกระดกในรปของงานกล (Mechanism

Work)

3. เพอรกษาสมดลของนาภายในเซลล คอ รกษาระดบความดนและปรมาณนา

ภายในเซลลในรปของออสโมซส (Osmosis Work)

4. เพอการสงเคราะหสาร คอ นาโมเลกลของสารทดดซมมาสรางเปนสารชนดใหม

ทรางกายตองการเปนงานเพอการสงเคราะหสาร (Biosynthetic Work)

ในเซลลโปรคารโอตไมมไมโตคอนเดรย การสลายอาหารอาจเกดภายในไซโตปลาสซม

บางชนดเกดทเยอเซลลดานใน สวนในพวกเซลลยคารโอตการสลายโมเลกลของสารอาหาร

จะเกดขนสองสวน คอ สวนทไมใชออกซเจนจะเกดในไซโตปลาสซม สวนทใชออกซเจนจะ

เกดในไมโตคอนเดรย

การสลายโมเลกลของสารอาหารแบบใชออกซเจน (Aerobic Respiration)

สารอาหารทเซลลใชเปนแหลงพลงงานหลก คอ กลโคส สวนไขมนและโปรตนเปน

แหลงพลงงานสารองอนดบ 1 และ 2 ตามลาดบ

การสลายกลโคส

การสลายกลโคส แบงเปน 4 ระยะ

1. ไกลโคลซส (Glycolysis) เปนกระบวนการสลายนาตาลทมคารบอน 6 อะตอม

(C6) ใหเปนนาตาลทมคารบอน 3 อะตอม (C3) คอ กรดไพรวก (Pyruvic Acid) ซงมการ

CU 474

290

สราง ATP 2 โมเลกล กบ ไฮโดรเจน 4 อะตอม ไฮโดรเจนจะเขารวมกบสารตวรบไฮโดรเจน

เพอเขาสกระบวนการถายทอดอเลคตรอนตอไป

สารตวรบไฮโดรเจนในชวงน คอ Nicotinamide Adenosine Dinucleotide (NAD+)

เมอรบไฮโดรเจนแลวจะกลายเปนรดวส NAD คอ NADH+H+

สรปสมการทเกดในไกลโคลซส

กลโคส + 2 (ADP + Pi) 2 กรดไพรวก + 2 ATP + 4H

ถาไมมการใชออกซเจนในขนตอไป กรดไพรวกจะเปลยนไปโดย 4H จะถก

นามาใชในปฏกรยาในสตวกรดไพรวกจะถกเปลยนไปเปนกรดแลกตก (lactic acid)

กรดไพรวก กรดแลกตก

NADH + H+ NAD

+

เมอสนสดกระบวนการ จงสรปสมการเปน ดงน

กลโคส + 2 (ADP+Pi) 2 กรดแลกตก + 2 ATP

สาหรบในยสตกรดไพรวกจะเปลยนไปเปนอลกอฮอลและแกสคารบอนไดออกไซด

กรดไพรวก อะเซตลดไฮด เอทลอลกอฮอล + CO2 + 2 ATP

NADH + H+ NAD

+

เมอสนสดกระบวนการ จงสรปสมการเปน ดงน

กลโคส + 2 (ADP+Pi) 2 เอทลอลกอฮอล + 2 CO2 + 2 ATP

1

CU 474

291

รปท 7.3.12 แผนภาพปฏกรยาการสลายกลโคส (Glycolysis) (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

2. การสรางอะเซตลโคเอนไซมเอ (Acetyl Co A)

เมอมออกซเจน กรดไพรวกแตละโมเลกลจะทาปฏกรยากบสารโคเอนไซม เอ

(Coenzyme A ; Co A) ไดสารอะเซตลโคเอนไซม เอ (acetyl Coenzyme A ; acetyl

Co A) CO2 และ 2H ซงจะม NAD+ มารบ 2H ขบวนการนเกดในไมโตคอนเดรย acetyl

Co A จะเขาสกระบวนการขนตอไป

สรปสมการในขนน คอ

2 กรดไพรวก + 2 Co A 2acetyl Co A + 2CO2 + 4H

3. วฏจกรเครบส (Krebs’cycle) หรอวฏจกรของกรดซตรก (Citric Acid Cycle)

การเปลยนแปลงของสารเกดเปนวงจร โดยเรมจาก acetyl Co A (สาร C2) รวม

กบกรดออกซะโลอะเซตก (Oxaloacetic acid; C4) ไดเปนกรดซตรก (Citric Acid; C6)

แลวมการเปลยนแปลงตอไปทาใหลดจานวนคารบอนอะตอมจาก C6 → C5 → C4 โดย

2

CU 474

292

จานวนคารบอนทลดออกไปจะนาไปสรางเปน CO2 ในวงจรนจะม ATP และ H เกดขน

ดวย ดงแผนภาพ

รปท 7.3.13 วฏจกรกรดซตรก (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

สรปสมการในวฏจกรเครบส ไดดงน

2 acetyl Co A + 6H2O + 2 (ADP+Pi) 4CO2 + 2ATP + 16H + 2Co A

3

CU 474

293

4. การถายทอดอเลคตรอน (Electron Transport)

ไฮโดรเจนทเกดขนทงในไกลโคไลซส

และวฏจกรเครบสจะมสารทเปนตวรบไฮโดรเจนและ

ถายทอดอเลคตรอนตอกนเปนทอด ๆ ดงน

ในขณะทมการถายทอดอเลคตรอนในชวงไซ

โตโครม จะมการปลอยพลงงานออกมาสรางเปน

ATP ได 2 โมเลกล

NAD+ เปนสารตวแรกทรบ 2H แลวไดเปน

NADH + H+ (reduced NAD) แลวสง 2H ใหกบฟลา

วน (Flavin) ซงจะกลายเปน Flavin-H2 (reduced

Flavin) พรอมกบมการสราง ATP 1 โมเลกล ตอมา

ไฮโดรเจนจะหลดออกจากฟลาวนในสภาพของ

โปรตอน ไฮโดรเจน (2H+) กบ 2e

- แลว 2 e

- จะ

ถายทอดตอไปโดยมสารในระบบไซโตโครม

(Cytochrome) เปนตวรบ

ไซโตโครมเปนสารพวกโปรตน เปนองคประกอบ

ในเมดเลอดแดง ในระบบนจะเรมตงแต Cytochrome

b เปนตวรบชนดแรก แลวสงตอให Cytochrome c

และ Cytochrome a ตามลาดบจนสดทาย Reduced

Cytochrome a จะปลอย 2e- ใหเปนอสระ แลว 2H

+,

2e- จะเขารวมกบออกซเจน ซงมาจากลมหายใจเขา

ไดเปนนา (H2O)

2e- + 2H

+ + ½ O2 → H2O

ดงนน จากการรบไฮโดรเจนตงแต NAD+ จน

สนสดการถายทอดอเลคตรอนจงได ATP ครงละ 3

โมเลกล

รปท 7.3.14 การถายทอดอเลคตรอน


CU 474

294

เมอรวมการถายทอดอเลคตรอนทงหมดตงแตระยะไกลโคลซสจนถงวฏจกรเครบส

จะไดจานวน ATP ดงน

1) การถายทอดอเลคตรอนระยะไกลโคลซส

2H เขาท NAD 1 ครง ได 3 ATP ตอ Glyceraldehydes Phosphate (PGAL) 1

โมเลกล ดงนน 2 PGAL จงได 2 × 3 ATP =

2) การถายทอดอเลคตรอนระยะการสรางอะเซตลโค เอ

2H เขาท NAD 1 ครง ได 3 ATP ตอกรดไพรวก 1 โมเลกล ดงนน 2 โมเลกล

ของกรดไพรวก จงได 2 × 3 ATP =

3) การถายทอดอเลคตรอนระยะวฏจกรเครบส

2H เขาท NAD 3 ครง คอ ชวงกอนกรดแอลฟาคโตกลตารก 1 ครง ชวงกอน

กรดซกซนก 1 ครง และ ชวงกอนกรดออกซะโลอะซตก 1 ครง รวมได 3 × 3 ATP =

2H เขาท Flavin 1 ครง ชวงกอนถงกรดฟมารกได

รวมชวงวฏจกรเครบสได 9ATP + 2ATP =

แตตองคณดวย 2 จงได 2 × 11ATP =

เมอรวมการถายทอดอเลคตรอนใน 3 ระยะ จงไดจานวน ATP = 6ATP + 6ATP +

22ATP = และการถายทอดอเลคตรอนทงหมดทาใหเกดนา 12 โมเลกล

สรปสมการในชวงการถายทอดอเลคตรอน คอ

24H + 6O2 + 34ADP + 34Pi 12H2O + 34ATP

เมอรวมสมการ 1+2+3+4 จากการสลายกลโคส 1 โมเลกล คอ

1) 1 กลโคส + 2ADP + 2Pi 2 กรดไพรวก + 2ATP + 4H

2) 2 กรดไพรวก + 2 Co A 2 อะเซตลโค เอ + 2CO2 + 4H

3) 2 อะเซตลโค เอ + 6H2O + 2ADP + 2Pi 4CO2 + 2ATP + 16H +

2Co A

4) 24H + 6O2 + 34ADP + 34Pi 12H2O + 34ATP

ไดเปนสมการสดทาย ดงน

6ATP

6ATP

9ATP 2ATP

11ATP

22ATP

34ATP

4

1 กลโคส + 6O2 + 38ADP + 38Pi 6CO2 + 6H2O + 38ATP

CU 474

295

ในการสลายกลโคส 1 โมเลกล พลงงานทไดรบในขนตอนของกระบวนการการ

ถายทอดอเลคตรอน เนอเยอตางชนดกนอาจไดพลงงานตางกน เนองจากมระบบขนสง

ไฮโดรเจนของ NADH + H+ ทเกดในระยะไกลโคลซสนนตางกน คอ

ในเซลลกลามเนอ เซลลประสาท จะมระบบขนสงทเรยกวา Glycerol Phosphate

Shuttle โดยไฮโดรเจนจากไซโตพลาสซมจะสงเขาสไมโตคอนเดรย โดยม FAD เปนตวรบ

จงไดรบพลงงานจากการถายทอดอเลคตรอน 32ATP ตอ 1 โมเลกลของกลโคส ดงนน

ATP สทธตลอดขบวนการในเซลลกลามเนอและเซลลประสาทจงไดเพยง 36ATP

สวนในเซลลตบและเซลลกลามเนอหวใจมระบบขนสงอเลคตรอนทเรยกวา Malate-

Aspatate Shuttle โดยไฮโดรเจนจากไซโตพลาสซมจะเขาสไมโตคอนเดรย โดยม NAD+

เปนตวรบ จงไดรบพลงงานจากกระบวนการถายทอดอเลคตรอน 34ATP ตอ 1 โมเลกล

ของกลโคส ดงนน ATP สทธตลอดขบวนการในเซลลตบและเซลลกลามเนอหวใจจงไดถง

38ATP

การสลายไขมน

ไขมนจะถกยอยทลาไสเลกไดกลเซอรอลและกรดไขมน

การสลายกลเซอรอลใหไดพลงงาน เรมจากกลเซอรอลจะเปลยนเปนสารฟอสโฟ

กลเซอรลดไฮด (Phosphoglyceraldehyde ; PGAL) แลวเขาสกระบวนการไกลโคลซส

วฏจกรเครบส และการถายทอดอเลคตรอนจนเกดปฏกรยาทสมบรณ คอ ได CO2 และ

H2O

การสลายกรดไขมน แบงเปน 2 ระยะ

ระยะแรก กรดไขมนจะถกสลายโดยผานกระบวนการเบตาออกซเดชน ทาให

โมเลกลของกรดไขมนเลกลง โดยมจานวนคารบอนอะตอมลดลงครงละ 2 อะตอม

การเกดเบตาออกซเดชนแตละครงจะได 2H ทเขาส FAD และ NAD ทาใหได 5ATP

ระยะท 2 กรดไขมนทผานกระบวนการออกซเดชนจะสรางเปนสารอะเซตลโค เอ

และเขาสวฏจกรเครบส

ดงนน ถาสลายกรดไขมนทมจานวนคารบอนอะตอมมาก จะเกดเบตา-ออกซเดชน

หลายครง จานวน ATP กจะมากขนดวย

CU 474

296

ตวอยาง การสลายกรดสเตยรก (Stearic Acid)

กรดสเตยรก 1 โมเลกล มจานวนคารบอน 18 อะตอม จะไดพลงงานทงหมด

จากกระบวนการเบตาออกซเดชน 8 ครง จะได 8 × 2H = 16H ซงจะได ATP =

8 × 5ATP = 40ATP แตใชไป 1ATP เพอการกระตนปฏกรยาในตอนเรมตน จงได ATP

ในชวงน 39ATP

กรดสเตยรก เมอเกดเบตาออกซเดชนแลวจะไดกรดไขมนทมคารบอน 2 อะตอม 9

โมเลกล ซงจะสรางอะเซตลโค เอ แตละโมเลกลเมอสลายจนสมบรณจะได ATP 12 โมเลกล

ดงนน กรดสเตยรก 1 โมเลกล จะสราง ATP ในชวงวฏจกรเครบสและการถายทอด

อเลคตรอนได 9 × 12ATP = 108ATP

เมอรวมปฏกรยาระยะแรกและระยะทสอง จงได ATP สทธเทากบ 39ATP + 108ATP

= 147ATP

การสลายโปรตน

โปรตนเมอถกยอยในทางเดนอาหาร คอ กระเพาะและลาไสเลกจนไดกรดอะมโน

และดดซมเขาสเซลล การสลายกรดอะมโนเพอใหไดพลงงานเกดได 2 วธ

1. การดงแอมโมเนยออกจากโมเลกล (Deammination) โดยทาปฏกรยากบออกซเจน

ทาใหได NH3 กบกรดคโต กรดคโตจะเปลยนเปนกรดไพรวก หรอ อะเซตล-โค เอ และเขา

สวฦฏจกรเครบส

2. การยายหมเอมน (Transamination) โดยการเปลยนทของ NH2 ของกรด

อะมโนโมเลกลหนงไปยงกรดคโตของอกโมเลกลหนง โดยวธนกรดคโตจะสลายตอไป

เหมอนกบพวกคารโบไฮเดรตหรอไขมนกได

เนองจากกรดอะมโนอาจมการเปลยนแปลงเพอเขาสวฏจกรเครบสได 3 วธ คอ

เปลยนเปนกรดไพรวก เปน acetyl Co A และเปนกรดคโตชนดทเขาวฏจกรเครบส

โดยตรง พลงงานทไดจากการสลายโปรตนจงขนอยกบชนดของกรดอะมโนของโปรตนแต

ละชนด

CU 474

297

การสลายโมเลกลของสารอาหารแบบไมใชออกซเจน (Anaerobic Respiration)

เซลลบางชนดมการหายใจโดยไมใชออกซเจน เชน แบคทเรยบางชนด เมลดพช

และ เซลลกลามเนอลาย เปนตน การหายใจโดยไมใชออกซเจนเปนการสนดาปทไม

สมบรณ จงไดพลงงานนอย

การหายใจของยสต

ในนาตาลทอยในภาชนะทปดสนทไมมอากาศ ยสตจะเปลยนนาตาลใหเปน อลกอฮอล

และคารบอนไดออกไซด เรยกวา การหมก (Fermentation) ปฏกรยาเกดขน ดงน

C6H12O6 2C2H5OH + 2H2O + พลงงาน

ถาอากาศผานเขาสภาชนะทใชหมกได ยสตจะหายใจโดยใชออกซเจน ทาใหไดนา

และคารบอนไดออกไซด

C6H12O6 + O2 6CO2 + 6H2O + พลงงาน

การหายใจของกลามเนอลาย

การทางานของกลามเนอลายเปนการหดตว (Contraction) ซงมการเปลยนแปลง

ทางเคม เปน 2 ระยะ คอ ระยะไมใชออกซเจนกบระยะใชออกซเจน

1. ระยะไมใชออกซเจน (Anaerobic Phase)

เมอกลามเนอถกกระตน ATP จะถกไฮโดรไลส โดยม ATPase และ Ca+ เปน

ตวเรงปฏกรยา ไดเปน ADP และ Pi ไดพลงงานไปใชในการหดตว

ATP ADP + Pi + พลงงาน

ADP จะสรางกลบไปเปน ATP ใหม โดยการสลาย Creatine Phosphate (CP)

ซงเปนสารทสะสมพลงงานในกลามเนอ

CP Creatine + พลงงาน

ADP + Pi + พลงงาน ATP

creatine phosphatase

ATPase , Ca+

CU 474

298

Creatine จะสรางกลบไปเปน Creatine Phosphate โดยใชพลงงานจากการสลาย

ไกลโคเจน ซงจะได กรดแลคตก และพลงงาน

glycogen intermediates lactic acid + พลงงาน

Creatine + Pi + พลงงาน Creatine Phosphate (CP)

2. ระยะใชออกซเจน (Aerobic Phase)

เปนระยะทตองใชออกซเจนมาสลายกรดแลคตก โดย 1/5 ของกรดแลคตก จะ

ทาปฏกรยากบออกซเจนไดพลงงาน CO2 และนา

Lactic + 3O2 3CO2 + 3H2O + พลงงาน

กรดแลคตกทเหลอ (4/5) จะเปลยนไปเปนไกลโคเจน ซงจะนาไปเกบทตบ สวน

CO2 และนาจะไปกาจดออกทปอด สารทงหมดนลาเลยงไปโดยทางเลอด

lactic + พลงงาน glycogen

กรดแลคตก ถาสะสมอยทกลามเนอจะทาใหกลามเนอลา (Fatigue) ซงตองนา

ออกซเจนมาสลายใหหมดไป

7.4 ระบบขบถายและการรกษาสมดลของรางกาย

(The Excretory and Homeostasis System)

กระบวนการเมแทบอลซมภายในเซลล ทาใหเกดของเสย ไดแก CO2 NH3 ยเรย

กรดยรก เกลอตาง ๆ รวมทงนาและความรอน สารเหลานจาเปนตองกาจดออกจาก

รางกาย ดวยกระบวนการขบถายของเสย ซงมความแตกตางกนในสงมชวต ตงแตพวก

เซลลเดยวจนถงสตวช นสง

CU 474

299

การขบถายของสงมชวตเซลลเดยว

สงมชวตเซลลเดยว พวกโปรโตซว เชน อะมบา พารามเซยม มการกาจดของเสย

CO2 และ NH3 โดยการแพรผานเยอเซลลโดยตรง เมอของเสยภายในเซลลมความเขมขน

มากกวานารอบเซลล สาหรบนาสวนเกนทแพรเขาสเซลลตลอดเวลาจะถกเกบไวใน

Contratile Vacuole โดยนาจากไซโตพลาสซมจะผานเขาสทอรศม (Radiating Canals)

เขาสแองตรงกลาง (Central Chamber) เมอมนามาก แวควโอลจะเคลอนไปสมผสกบเยอ

เซลล พรอมกบปลอยนาออกไป ทาใหทอรศมและแองรบนาวางเปลา สามารถรบนาได

ใหมตลอดเวลา ทาใหรกษาสมดลของนาภายในเซลลไดตลอดไป

ก. ข.

รปท 7.4.1 การกาจดของเสยและนาสวนเกนของโปรโตซว อะมบา (ก) และพารามเซยม (ข)

การขบถายของสตว

1. การขบถายของฟองนาและซเลนเตอเรต สตวพวกฟองนาและซเลนเตอเรตม

เซลลสมผสกบนาโดยตรง การขบถายสามารถแพรผานเยอเซลลสนารอบเซลล หรอแพร

เขาไปสะสมในชองอาหาร (Gastrovascular) แลวขบออกมากบนาทางปาก

2. การขบถายของหนอนตวแบน (Platyhelminthes) หนอนตวแบนพวก

พลานาเรยมเซลลพเศษ คอ แฟรมเซลล (Flame Cell) ทาหนาทขบถาย ลกษณะเปนเซลล

ยาว ลกษณะเปนทอ ภายในม Cilia เซลลนจะตดตอกบทอขบถายทมชองเปดออกขาง

ลาตว ของเสยเปนนาสวนเกน สวนของเสยทเปนสารประกอบในโตรเจนจะถกขบออกทาง

ผวหนงในรปสารประกอบแอมโมเนย

CU 474

300

ก. ข.

รปท 7.4.2 พลานาเรย (ก) และอวยวะขบถาย (Flame Cell) (ข)

3. การขบถายของหนอนปลอง (Annelid) หนอนปลองพวกไสเดอนดนมอวยวะ

ขบถายทเจรญมาก คอ เนฟรเดยม (Nephridium) ปลองละ 1 ค ซงเปนโครงสรางท

ประกอบดวย กรวยรบของเสย (Funnel) กบทอลาเลยง (Tubules) ซงอยตางปลองกน

ททอลาเลยงมเสนเลอดฝอย (Blood Capillaries) พนอย เพอดดนาและของเหลวทม

ประโยชนกลบเขาสเสนเลอด สวนของเสยพวกแอมโมเนยและยเรยจะไปรวมกนทถง

ปสสาวะ (Bladder) กอนจะขบออกนอกรางกายทรเปด (Nephridiopore) ของผนงลาตว

รปท 7.4.3 เนฟรเดยมของไสเดอนดน

4. การขบถายของอารโทรพอด สตวอารโทรพอดพวกแมลง มอวยวะขบถาย คอ

ทอมลพเจยน (Malpighian Tubule) ซงเปนทอขนาดเลกแทรกอยในเนอเยอลาตว เพอ

ดดซมของเสยทเกดจากสารประกอบไนโตรเจน นาตาล กรดอะมโน และเกลอตาง ๆ

ทอลาเลยงนมปลายเปดเขาไปในทางเดนอาหาร ของเสยจะถกลาเลยงไปตามทอทางเดน

อาหาร ซงจะมการดดกลบของนาและอาหารโดยกลมเซลลเรคตล แพด (Rectal pad)

ทลาไสใหญ สวน Rectum สวนของเสยพวกสารประกอบไนโตรเจนจะอยในรปกรดยรก

ซงเปนของแขง จะขบออกไปพรอมกบกากอาหารทางทวารหนก

CU 474

301

รปท 7.4.4 อวยวะขบถายของแมลง (Malpighian Tubules)

5. การขบถายของคอรเดต สตวคอรเดตเปนพวกมกระดกสนหลง (Vertebrates)

มไต (Kidney) เปนอวยวะขบถาย ปกตม 2 อน ฝงหรอตดกบเนอดานหลงในชองทอง

มรปรางแตกตางกนในสตวแตละชนด เชน ไตปลาและกบ มรปรางยาว ไตคนมรปราง

คลายเมลดถว ไต ประกอบดวย หนวยขบถาย คอ เนฟรอน (Nephron) ซงจะเกยวของกบ

ระบบหมนเวยนเลอดทนาของเสยมาสกดออกอยางมประสทธภาพ

การขบถายของคน

ไต (Kidney)

ไต ม 1 ค รปรางยาวร ยาวประมาณ 10-13 เซนตเมตร อยในชองทองดานหลง

ตดกบกระดกสนหลง เนอไตแบงเปน 2 สวน คอ เนอไตสวนนอก (Renal Cortex) และเนอ

ไตสวนใน (Renal Medulla) ซงประกอบดวย เนอไตเรยวยาวรปสามเหลยม (Pyramid)

โดยมยอดแหลมทเรยกวา ปมไตเลก (Renal Papilla) เขาหาสวนกลาง หลาย ๆ Papilla

จะรวมเขาสกงกรวยไตเลก (Minor Calyx) กงกรวยไตเลก 3-4 กง จะรวมเปนกงกรวยไต

ใหญ (Major Calyx) กงกรวยไตใหญจะเปดเขาสกรวยไต (Pelvis) ซงเปนสวนรบนา

ปสสาวะมาเขาทอไต (Ureter) นาไปเกบพกไวในกระเพาะปสสาวะ (Urinary Bladder)

CU 474

302

ก. ข.

รป 7.4.5 ไตของคน (ก) และไตผาซก (ข) (จาก Tracy I. storrer & Robert L. Usinger, 1965)

หนวยไต (Nephron)

หนวยไต เปนโครงสรางขนาดเลกทเปนหนวยพนฐานในการทางานของไต มอยใน

ไตขาง 1-1.5 ลานหนวย ปลายทอหนวยไตจะมาเปดเขาทอรวม (Collecting Duct) ซงทอ

รวมแตละทอจะรบทอหนวยไตหลายหนวย ทอรวมจะเปดเขาสกงกรวยไตเลก ซงจะ

รวบรวมนาปสสาวะสงตอไปจนถงกระเพาะปสสาวะ

หนวยไตมโครงสรางแบงเปน 2 สวน คอ

1. Renal Corpuscle เปนสวนตนของหนวยไต ทาหนาทเกยวกบการกรองเลอดท

ไหลเขามาในไต ประกอบดวย Bowman’s Capsule ซงมลกษณะเปนถงหม กลมหลอด

เลอดฝอย ทเรยกวา โกลเมอรลส (Glomerulus) ซงเปนหลอดเลอดทแยกมาจากหลอด

เลอดแดงเลกขาเขา (Afferent Arterioles) และไปรวมกนจากโกลเมอรลสในหลอดเลอด

แดงเลกขาออก (Efferent Arterioles)

2. Renal Tubule เปนหลอดไต มความยาวประมาณ 4.5-6.5 มลลเมตร ปลาย

หนงเชอมตอกบ Bowman’s Capsule อกปลายเปดเขาสทอรวม หลอดไตมผนงบางมาก

เปนเซลลชนเดยวทาใหแลกเปลยนสารไดด แบงเปนหลายสวน

2.1 หลอดไตสวนตน (Proximal Tubule) เปนเซลลทม Microvilli มาก เพอเพม

พนทการดดซม ม Mitochondria มาก มการขนสงแบบใชพลงงาน หลอดไตสวนทอยใน

CU 474

303

เนอไตชนนอกจะคดไปมา (Proximal Convoluted Tubule) อกสวนมลกษณะตรง อยใน

เนอไตสวนใน

2.2 หลอดไตรปตวย (Henle’s loop) ประกอบดวย ทอขาลง (Descending

Tubule) กบ ทอขาขน (Ascending Tubule) ซงม 2 สวน คอ สวนทมขนาดเลก (Thin

Ascending) กบสวนทมขนาดใหญ (Thick Ascending) หลอดขาลง ผนงเซลลม Microvilli

นอย Mitochondria นอย มการขนสงสารนอยและเปนแบบไมใชพลงงาน สวนหลอดขาขน

เซลลม Microvilli มาก Mitochondria มาก มการขนสงแบบใชพลงงาน

2.3 หลอดไตสวนปลาย (Distal Convoluted Tubule) เปนสวนตอจากหลอดตว

ยขาขน มลกษณะคดเคยวเลกนอย

2.4 หลอดไตรวม (Collecting Duct) ทาหนาทดดซมกลบสารและคดหลงสาร

เพอชวยรกษาสมดลของนา อเลคโทรลยท และกรดดางของรางกาย เพอนาเขาสกงกรวย

ไต และกรวยไต ตามลาดบ

Renal Corpuscle และ Renal Tubule เปนสวนทอยในเนอไตชน Cortex เปน

สวนใหญ Henle’s loop และทอไตรวมสวนปลายทเปดเขาสกรวยไต เปนสวนทอยในเนอ

ไตชน Medulla

รปท 7.4.6 สวนประกอบของหนวยไต (ก) โกลมอรลส (ข)

(จาก Tracy I. storrer & Robert L. Usinger, 1965)

นอกจากน หนวยไตยงแบงตามลกษณะการเรยงตวในเนอไต และความยาวของ

หลอดไต ไดเปน 2 ชนด คอ

1. หนวยไต ชนดทอยตดกบเปลอกไต (Cortical Nephron) เปนหนวยไตทม

โกลเมอรลสขนาดเลก หลอดรปตวยส น เรยงตวอยในชน Cortex เปนสวนใหญ มปลาย

หลอดยนเขาไปใน Medulla เพยงเลกนอย หนวยไตชนดนมอยมากถงรอยละ 85 ของ

หนวยไตทงหมด

CU 474

304

2. หนวยไต ชนดทอยตดกบเนอไตชนใน (Juxtamedullary Nephron) เปนหนวย

ไตทมโกลเมอรลสขนาดใหญ อยในชน Cortex ทตดกบ Medulla มหลอดไตรปตวยยาวลก

ลงมาใน Medulla มหลอดเลอดแดงเลกขาออกขนาดใหญ แตกแขนงเปนหลอดเลอดฝอย

พนรอบหลอดรปตวย ยอยคลมปลายหลอด เรยกวา Vasa recta มบทบาททาใหเกดกลไก

ไหลสวนกลบ (Counter Current) ของของเหลว ซงทาใหปสสาวะมความเขมขน

รปท 7.4.7 ชนดของหนวยไต (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

หลอดเลอดทมาเลยงไต

เลอดแดงทมาเลยงไต ผานมาทางเสนเลอดแดงไต (Renal Artery) ซงแตกแขนง

มาจากเสน Aorta สวนทอง Renal Artery กอนเขาสไตจะแตกแขนงไปทตอมหมวกไต

แคปซล กรวยไต และหลอดไตสวนบนดวย Renal Artery จะเขาสไตทางขวไต แลวแตก

แขนงแทรกไปตามเนอไต และแตกแขนงเปนเสนเลอดแดงเลกขาเขา (Afferent Arteriole)

เขาส Bowman’s Capsule ของหนวยไต โดยปลายเสนเลอดจะแตกแขนงเปนกลมเสน

CU 474

305

เลอดฝอย (Glomerulus Capillaries) อยใน Capsule และรวมกนเปนหลอดเลอดแดง

ขาออก (Efferent Arteriole) ออกจาก Capsule แลวแตกแขนงเปนเสนเลอดฝอยไปเลยง

หลอดไต คอ หลอดเลอดฝอยรอบหลอดไต (Peritubular Capillary) หลอดเลอดฝอยชดน

จะพนรอบหลอดไต คลมมาถงบรเวณปลายหลอดรปตวยอกชดหนง เรยกวา วาสา เรคตา

(Vasa recta)

เลอดดาทออกจากไตจะไหลกลบโดยเสนเลอดฝอยรอบหลอดไตรวมเปนเสนเลอด

ดาไต (Renal Vein) เพอกลบเขาสเสนเลอดดาใหญ สวนลางของลาตว (Inferior Vena

Cava)

กระบวนการทางานของไต

การทางานของไต คอ การสรางนาปสสาวะจากเลอดทไหลเวยนมาทไต โดยผาน

กระบวนการพนฐานสาคญ 3 ขนตอน คอ กระบวนการกรอง (Glomerular Filtration)

กระบวนการดดกลบ (Tubular Reabsorption) และกระบวนการคดหลงสาร (Tubular

Secretion)

1. กระบวนการกรองสารทโกล

เมอรลาร (Glomerular Filtration) โดย

เลอดแดงจากหลอดเลอดแดงขาเขา

(Afferent Arteriole) จะเขาสชดเสนเลอด

ฝอยโกลเมอรลสและกรองผานเยอโกล

เมอรลาร แคปซล เขามาในทอ ดวย

แรงดนของเลอด ประมาณ 10 mmHg

(Glomerular (blood) Hydrostatic Pressure)

ในคนปกตจะมแรงดนในเสนเลอดโกลเมอรลส ประมาณ 55 mmHg โดยมแรงดนออสโม

ซสทเกดจากโปรตน ซงเปนสารแขวนลอยในเลอด (Blood Colloid Osmotic Pressure)

ประมาณ 30 mmHg และมแรงดนของของเหลวในแคปซล (Capsular Hydrostatic

Pressure) ประมาณ 15 mmHg ดงนน แรงดนสทธททาใหเกดการกรอง (Net Outward

Pressure) จงมประมาณ 55 - (15+30) = 10 mmHg

สารทกรองผานออกมาจากเลอดทงหมด เรยกวา นากรอง (Filtrate) ซงมความ

เขมขนเทากบนาเลอด (Plasma) และมองคประกอบคลายกน ยกเวนไมมเมดเลอดแดง

และโปรตนโมเลกลใหญ อาจมโปรตนขนาดเลก ซงมนอยมาก สวนสารททาใหเกดความ

รปท 7.4.8 การกรองสารผานโกลเมอรลสของหนวยไต


CU 474

306

เขมขน เชน โซเดยม ยเรย สารประจลบ และกลโคส จะถกกรองออกมาดวยความเขมขน

เทากบในพลาสมา

2. กระบวนการดดกลบของหลอดไต (Tubular Reabsorption) ในเวลา 1 วน

ไตจะกรองสารละลายออกมาได 160-180 ลตร แตขบออกเปนนาปสสาวะ เพยง 1-2 ลตร

เทานน แสดงวานากรองทออกมาจากเลอดจะมการดดกลบเขาสเลอดไดใหมเกอบหมด คอ

มากกวารอยละ 99

การดดกลบของสารและนา เกดขน

ทสวนตาง ๆ ของหลอดไต ซงเปนผนงท

บางมากเพยงเซลลชนเดยวโดยวธทใช

และไมใชพลงงาน

ส า ร ท ถ ก ด ด ก ลบ โ ด ย Active

Reabsorption ไดแก Glucose, Phosphate,

Sulphate, Malate, Lactate, Amino Acid,

Vitamin C, Uric Acid, Na+, K

+ และ HCO3

-

ซงสวนใหญเกดทบรเวณหลอดไตสวนตน

(Proximal Tubule) และสวนนอยเกดท

หลอดไตรปตวยขาลง (Descending Tubule)

กบ ขาขนสวนทมขนาดใหญ (Thick Ascending

Tubule) และหลอดไตรวม (Collecting Duct)

สวนสารทถกดดกลบโดย Passive Reabsorption ไดแก นา และ Cl- ซงเกดมาก

ทสดบรเวณตนของหลอดไตสวนตน

3. กระบวนการคดหลงสารของหลอดไต (Tubular Secretion) เปนการคดหลงสาร

จากหลอดเลอดรอบหลอดไตเขาสหลอดไต เพอกาจดออกจากรางกายพรอมกบ

นาปสสาวะ สารทคดหลงโดยใชพลงงาน ไดแก PAH phenol red thiamine penicillin และ

H+ สวนสารทเปนพวกดางออน เชน NH3 จะคดหลงโดยไมใชพลงงาน

รปท 7.4.9 การทางานของหนวยไต


CU 474

307

ตารางท 7.4.1 เปรยบเทยบสารในของเหลวทผานเขาสทอหนวยไตกบปสสาวะ

สาร นาเลอด

(g/100 cm3)

ของเหลวทกรองได

(g/100 cm3)

ปสสาวะ

(g/100 cm3)

นา

โปรตน

ยเรย

กรดยรก

กลโคส

กรดอะมโน

ไอออนตาง ๆ เชน Na+ , Cl

-

90

8

0.03

0.004

0.1

0.05

0.9

90

0

0.03

0.004

0.1

0.05

0.9

95

0

1.8

0.05

0

0

<0.9-3.6

การรกษาสมดลของรางกาย

การรกษาสมดลของนาในรางกาย

ไตกบการรกษาสมดลของนา

การดดกลบของนา กลโคส และเกลอแร ทบรเวณหลอดไต จะถกควบคมดวย

ฮอรโมนวาโซเพรสซน (Vasopressin) หรอ แอนตไดยเรตก (Antidiuretic Hormone ;

ADH) จากตอมใตสมองสวนหลง ADH จะหลงมากหรอนอยขนอยกบความเขมขนของ

เลอด ถาเลอดมความเขมขนมาก เนองจากดมนานอยหรอเสยนาจากอาการทองเสย เลอด

จะมนานอย จะกระตนใหตอมใตสมองหลง ADH มาก ทาใหมการดดกลบนาจากหลอดไต

เขาสเสนเลอดมาก จงเหลอเปนนาปสสาวะนอยและมความเขมขนมาก ในกรณทมการดม

นามาก เลอดจะลดความเขมขนลง เลอดทมความเจอจางทไปทสมองจะกระตนตอมใต

สมองใหมการหลง ADH ในปรมาณทนอย หรอไมม จงทาใหการดดกลบนาจากหลอดไต

เขาเสนเลอดมนอยหรอไมม จงทาใหปสสาวะมนามากและมความเจอจาง ดงนน

กระบวนการดดกลบนาทบรเวณหลอดไตจงเปนกระบวนการรกษาสมดลของนาภายใน

รางกายอกวธหนง

บางครงรางกายมการสญเสยนาทางเหงอมาก เชน การออกกาลงกาย หรออากาศ

รอน เปนตน รางกายจะมกลไกควบคมสมดลของนาโดยการกระหายนา คอ ความตองการ

ดมนาเขาไปทดแทนนาทสญเสยไป หรอบางครงเมอดมนามากเกนไป และไมสามารถขบ

CU 474

308

ออกทางเหงอได เชน อากาศหนาว รางกายจะควบคมสมดลของนาโดยการขบปสสาวะ

มากขน

รปท 7.4.10 กลไกการควบคมนาในรางกาย

ศนยควบคมการกระหายนาอยทสมองสวนไฮโปธาลามส (Hypothalamus) เมอ

รางกายขาดนา หรอ เลอดมนานอยกวาปกต จะกระตนใหสมองสวนไฮโปธาลามสสง

กระแสประสาทไปกระตนตอมใตสมองใหหลง ADH ไปใหไตดดนากลบใหมากขน และ

กระตนศนยควบคมการกระหายนา ทาใหรางกายมความอยากดมนา จะเหนไดวาเมอม

ความกระหายนาและไดดมนา ความอยากดมนาจะหมดไปอยางรวดเรวกวาการ

ดดซมนาเขาทางเนอเยอ ซงเปนผลดของการรกษาปรมาณนาในรางกายใหคงทอย

ตลอดเวลา

การรกษาสมดลของกรด-เบสในรางกาย

ความเปนกรด-เบสของรางกายมความสาคญตออตราการเกดปฏกรยาเคมของ

รางกายโดยตรง ปกตความเปนกรด-เบสของรางกายจะพอเหมาะกบเอนไซมแตละชนดท

ทางาน รางกายจงตองรกษาสมดลของกรด-เบสใหอยในชวง pH7 ถาเกดความเปนกรด-

เบสมาก ๆ เอนไซมจะไมสามารถทางานได กระบวนการเมแทโบลซมจะหยดชะงกและ

เซลลจะตาย วธการควบคมความเปนกรด-เบสใหตาจงมหลายกระบวนการ

CU 474

309

1. การเพมหรอลดอตราการหายใจ

แกสทเกยวของกบการหายใจ คอ O2 และ CO2 ปรมาณของแกสทง 2 ชนดนม

ผลตอความเปนกรด-เบสของรางกาย กรณทรางกายม CO2 สง จะรวมตวกบนา ไดเปน

HCO3- กบ H

+ ซงจะทาให pH ลดลง และไปกระตน Medulla Oblongata เพอบงคบระบบ

หายใจใหสด O2 เพมขนและขจด CO2 ออก เมอ CO2 ลดลง pH เพมขนถง 7.3

การกระตนกหมดไป กรดแกหรอเบสแกปรมาณมาก ๆ pH ของสารละลายจะเปลยนไป

เพราะเกนขดความสามารถของสารละลายบฟเฟอรทจะรกษา pH ไวได

รปท 7.4.11 กลไกการควบคม pH โดยการหายใจ

2. ระบบบฟเฟอร (Buffer System)

สารอาหารทรางกายไดรบจะถกยอยใหเปนกรดหรอเบสอยางตอเนองดวย

ขบวนการเมแทโบลซม เมอมกรดหรอเบสเกดขนยอมตองมการเปลยนแปลง pH

ตลอดเวลา แตปรากฏวาเลอดจะมคา pH คงทประมาณ 7.35 - 7.45 แสดงวารางกาย

จะตองมกลไกทควบคมให pH เปลยนแปลงนอยมากจนถอวาไมเปลยนแปลง กลไก

ดงกลาวกคอ ระบบบฟเฟอร

การกาจดสารละลายทเปนกรด-เบส บางสวนกาจดทางไตในรปของปสสาวะ

pH ของปสสาวะจะไมคงท และมชวงกวางมาก คอ 4.8 - 7.8 ขนอยกบวาสงทขจดออกมา

มฤทธเปนกรดหรอเบส บางสวนกาจดทปอด ซงสวนใหญมฤทธเปนกรดในรปของ CO2

ซงมบางสวนทรางกายกาจดออกไมไดจะถกเปลยนไปอยในรปของสารละลายบฟเฟอร ซง

ทาใหเลอดมคา pH เกอบคงท

บฟเฟอรทมความสาคญในเลอด คอ พลาสมาโปรตน ไดแก อลบมน และโกลบลน

ไฮโดรเจนคารบอเนต ฟอสเฟต ฮโมโกลบน และ ออกซฮโมโกลบน

CU 474

310

ระบบบฟเฟอร H2CO3 - HCO3- เปนระบบบฟเฟอรทมความสาคญตอพลาสมา

ของเลอด และเปนระบบททางานไดดท pH 7.4

รปท 7.4.12 การควบคมสมดลของกรด-เบสโดยระบบบฟเฟอร

3. ไต (Kidney)

ไตทาหนาทกรองของเสยออกจากเลอดในรปของปสสาวะ ซงเปนตนเหตททา

ให pH ในรางกายเปลยนแปลง ดงนนการทางานของไตจงเปนการแกไขใหสภาพกรดเบส

ทเปลยนแปลงไปกลบเขาสสภาวะปกตไดอยางมประสทธภาพ

การรกษาสมดลของนาและแรธาตในสงมชวตอน

โปรตสต

สงมชวตเซลลเดยวขบถายของเสยโดยใชการแพรผานเยอเซลลโดยตรง เมอของ

เสยภายในเซลลเขมขนมากกวานาทอยรอบเซลล และจะใช Contractile Vacuole รวบรวม

ของเหลวทมความเขมขนนอยกวานาทอยรอบเซลล

CU 474

311

สตวนา

ในสตวนาจะมการรกษาสมดลของแรธาตทตางไปจากสตวบก

ปลานาจด อาศยอยในนาทมความเขมขนตากวาความเขมขนของเลอดปลา

นาภายนอกจงซมเขาสตวปลาตลอดเวลาโดยกระบวนการออสโมซส แมจะมเกลดและ

ผวหนงปองกน ปลานาจดแกปญหาโดยการไมดมนา และขบถายนาปสสาวะทเจอจางโดยไต

จะดดเกลอแรกลบ แตไมดดนากลบ นอกจากนรางกายยงมการสญเสยเกลอแรออกส

ภายนอก ดงนนทเหงอกจงมเซลลพเศษทดดเกลอแรจากนาเขาสรางกายโดยการใช

พลงงาน

รปท 7.4.13 การรกษาสมดลแรธาตของปลานาจด

ปลาทะเลตองอยในนาเคม นาภายในรางกายจงเจอจางกวานาภายนอกหรอมแรงดน

ออสโมซสตากวานาทะเล เกลดและผวหนงจงทาหนาทปองกนเกลอแรจากนาทะเลซมเขา

สรางกาย สวนเหงอกทาหนาทขบเกลอแรสวนเกนออกจากตวโดยใชพลงงาน สวนเกลอแร

ทตดไปกบอาหารทไมถกดดซมเขาสเซลลในขบวนการยอยอาหาร เกลอแรจงถกกาจด

ออกจากอจจาระ

ปลาทะเลจะสญเสยนาจากรางกายโดยออสโมซส มนจงแกปญหาโดยการดมนา

ทะเลตลอดเวลา ซงกตองมเกลอแรเขาไปดวย มนจงขบเกลอออกทางเหงอก สวนปสสาวะ

มปรมาณเลกนอย

CU 474

312

รปท 7.4.14 การรกษาสมดลแรธาตของปลาทะเล

ปลาบางพวกมการปรบตวและววฒนาการเกยวกบตอมเกลอ (Salt Gland) ด

จงอยไดทงในนาทะเล นากรอย และนาจด เชน ปลาหมอเทศ

สตวทหากนกบทะเลแตไมไดอยในทะเล จะมตอมขจดเกลอแรออกจากรางกาย

เชน นกทะเลตาง ๆ มตอมเกลอ (Nasal Gland) อยทหว กาจดเกลอสวนเกนออกทาง

รจมก นอกจากนยงมการขบถายปสสาวะทเขมขน

รปท 7.4.15 การรกษาสมดลแรธาตของสตวทหากนในทะเล

การรกษาสมดลของอณหภมในรางกาย

อณหภมในรางกายของสตวเกดจากพลงงานความรอนทไดจากการเผาผลาญอาหาร

ในรางกาย สตวเลอดอนและสตวเลอดเยนมกลไกการรกษาอณหภมรางกายตางกน

สตวเลอดเยน (Poikilothermic) อณหภมของรางกายไมคงทตลอดเวลาเปลยนแปลง

ตามอณหภมของสงแวดลอมไดในชวงหนง จงทนตอการเปลยนแปลงของอณหภมใน

รางกายไดมากกวาสตวเลอดอน สตวเลอดเยน ไดแก ปลา สตวครงบกครงนา สตวเลอยคลาน

และแมลง ถาอณหภมของสงแวดลอมสงขน รางกายจะม Metabolic Rate สงขน และ

Metabolic Rate จะลดตาลง เมออณหภมสงแวดลอมลดลง

CU 474

313

สตวเลอดอน (Homeothermic)

อณหภมรางกายคงทตลอดเวลา ไดแก

ส ตวพวกนกและสตวเลยงลกดวย

นานม สตวพวกนจงตองมกลไกการ

เพมอณหภมและลดการสญเสยความ

รอนออกจากรางกาย ดงน

ในสภาวะทอากาศหนาวเยน ม

ผลทาใหอณหภมรางกายลดตาลง จะม

ผลกระตน hypothalamus (ทศนย

ควบคมอณหภม) ใหสงกระแสประสาท

ไปกระตนกลามเนอบรเวณผวหนงหรอ

บรเวณโคนขนใหหดตวเกดอาการขน

ลกและกระตนกลามเนอลายใหหดตว ทาใหเกดอาการหนาวสน เปนการเพม Metabolic

Rate ของเซลลกลามเนอ ทาใหรางกายไดรบพลงงานความรอนเพมขน พรอมกบมการ

กระตนตอมไธรอยดใหหลงฮอรโมนไธรอกซน ใหมการเพม Metabolic Rate กระตนตอม

หมวกไตใหหลงนอรอะดรนาลนเพมและหลงอะดรนาลนเพอใหเสนเลอดหดตว เลอดจงมา

สผวหนงไดนอยลง

ความสมพนธระหวางอณหภมกบขนาดของพนทผวของรางกาย

สตวเลอดอนทอาศยอยในสงแวดลอมทมอณหภมสงจะถายเทความรอนจากรางกาย

ไปสส งแวดลอมไดนอย จงมการปรบตวหลายแบบ ไดแก

1. การเพมพนทผวของรางกาย ไดแก การมผวหนงเหยวยน ใบหใหญ ขาและหาง

ยาว ความสมพนธระหวางอณหภมภายในรางกายกบขนาดและพนทผวของรางกาย

โดยถาพนทผวมากจะระบายอากาศไดดกวาพนทผวนอย และยงขนกบขนาดรางกาย

ถารางกายมขนาดคงท การเพมพนทผวอาจทาโดยมหนงเหยวยน หางยาว หใหญ ซงไมม

การเพมปรมาตร

2. การระบายความรอนโดยการขบเหงอ สตวเลยงลกดวยนานมมตอมเหงอทผวหนง

ซงมกลไกการขบเหงอ ดงน เมออณหภมของสงแวดลอมสงกวารางกาย ทาใหอณหภม

รางกายเพมขน มผลไปกระตนสมองสวน Hypothalamus ใหสงกระแสประสาทไปทาให

เสนเลอดขยายตว เลอดจงไปทผวหนงเพมขน ตอมเหงอจงขบเหงอมากขน

รปท 7.4.16 แผนภาพแสดงการควบคมอณหภมของ

รางกายในสตวเลอดอน

CU 474

314

การหลบหลกสภาวะแวดลอมทไมเหมาะสม

ในสงแวดลอมทมอณหภมสง สตวเลอดอนจะมการหลบหลกหลายวธ

1. การหลบหลกความรอน สตวทะเลทรายมการหลบหลกความรอนดวยการขดร

หรออยในโพรงไม สตวบางพวกเมออณหภมเปลยนอาจเปนฤดรอนจะหลบไปจาศลอยในร

การจาศล (Estivation) เปนการลดอตราเมตาโบลซมของรางกาย การใชออกซเจนนอยลง

2. การถายทอดความรอนสนา เชน ควายระบายความรอนโดยนอนแชอยในปลก

โคลน

3. การเลยองเทาของแมว กระตาย จงโจ เปนการระบายความรอน

4. การระบายความรอนทางลนและเพดานปาก เชน พวกสนข

ในสงแวดลอมทมอณหภมตา สตวเลอดอนจะรกษาอณหภมในรางกายทแตกตาง

กนหลายวธ

1. มชนไขมนใตผวหนงหนา เพอเปนฉนวนปองกนความรอนระเหยออกจากรางกาย

เชน สตวข วโลก พวกปลาวาฬ แมวนา

2. มขนยาวปกคลมลาตว ปองกนการสญเสยความรอน เชน สนขขวโลก นกเพนกวน

หมขาวขวโลก

3. การลดพนทของรางกาย โดยการหดตวใหเหลอพนทนอยทสด

4. การหนหนาว (Hibernation) ในเขตหนาวเมอมอากาศหนาวมาก ๆ

สตวเลอดอนบางชนดจะขดรอยเพอหนหนาว แตไมไดลด Metabolic Rate ไดแก หนบางชนด

กระรอกแถวขวโลก และคางคาวเขตหนาว สวนสตวเลอดเยนอณหภมจะเปลยนไปตาม

สภาพแวดลอม อตราการใชออกซเจนลดลงมาก อาจเปน 1/30 หรอ 1/100 ของอตราปกต

หวใจเตนชาลง

CU 474

315

7.5 ระบบประสาทและอวยวะรบสมผส

(The Nervous and Sense Organs System)

การรบรและการตอบสนองตอสงเราของโปรโตซวและสตวไมมกระดก

สนหลงบางชนด

โปรโตซวเปนสงมชวตเซลลเดยวไมมเซลลประสาท แตตอบสนองตอสงเราได เชน

อะมบา เคลอนทโดยการไหลของไซโตพลาสซม ทาใหเกดเทาเทยม (Pseudopodium)

โอบอาหารได พารามเซยม เคลอนทโดยใชซเลย (Cilia) ซงม Contractile Fibril (Co-

ordinating fiber) เปนตวควบคมใหซเลยโบกพดไปพรอมกน

สตวช นตาพวกฟองนายงไมมระบบประสาท พวกซเลนเตอเรตเปนสตวพวกแรกท

เรมมระบบประสาทอยางงาย ๆ โดยมเสนประสาทเชอมโยงเปนรางแห (Nerve Net)

ทไมมปมประสาทตลอดลาตวอยใตช น Epidermis ตอบสนองสงเราเกดพรอมกนตลอด

ลาตว

หนอนตวแบน มเสนประสาท 2 เสนยาวตลอดลาตว ทบรเวณหวมปมประสาท 2 ปม

เรยกวา สมอง มเสนประสาทแขนงเชอมเสนประสาทตามยาวไปตลอดลาตว

หนอนปลอง เชน ไสเดอนดน แมลง และหอย มปมประสาทใหญหลายปม บางปมเกด

ออมรอบทางเดนอาหารขนมา เปนลกษณะคลายหวงมดทางเดนอาหาร

ปลาดาว มเสนประสาทใหญเปนวงรอบปากและมเสนแขนงแยกไปตามแนวรศม

ของลาตว

รปท 7.5.1 ระบบประสาทของโปรโตซวและสตวไมมกระดกสนหลง

CU 474

316

เซลลประสาท (Nerve cell or Neuron)

ก.

ข.

รปท 7.5.2 เซลลประสาท (ก) และ Axon ตดตามขวาง (ข)

เซลลประสาท ประกอบดวย

1. ตวเซลล (Cell Body or Soma) มรปรางหลายแบบ กลม ร เหลยม มนวเคลยส

1 อน มนวคลโอลส ไซโตพลาสซม มออรแกเนลลชนดตาง ๆ เชน ไรโบโซม รางแห- เอน

โดพลาสซม ไมโตคอนเดรย เสนใยประสาท (Neurofibrin) และม Nissl Body ซงเปนออร

แกเนลลทเกดจากการจบแนนของไรโบโซมกบรางแหเอนโดพลาสซมเปนสวนทเซลลชนด

อนไมม

2. เดนไดรท (Dendrite) เปนสวนทยนออกจากตวเซลลเปนเสนสน ๆ แตกกงได

ทาหนาทเกยวกบการรบขอมลเขาสเซลลประสาท

3. แอกซอน (Axon) เปนสวนของตวเซลลทย นออกไปอยตรงขามกบเดนไดรท

ไมมกง ตรงปลายทมแขนงมากจะไปสนสดทกลามเนอหรอตอมตาง ๆ แอกซอนทาหนาท

สงขอมลในรปของคลนกระแสประสาท (Nerve Impulse or Action Potential)

แอกซอนอาจมเยอไมอลน (Myelin Sheath) ซงสรางมาจากเซลลชวาน (Schwann

Cell) หมหรออาจไมมกได

CU 474

317

ชนดของเซลลประสาท (Type of Nerve Cell)

เซลลประสาทจาแนกตามจานวนเดนไดรทและแอกซอน แบงได 3 ชนด ไดแก

Multipolar Neuron เปนเซลลทมกงยนจากตวเซลลจานวนมาก มแอกซอนเดยว

Bipolar Neuron เปนเซลลทมกงยนจากตวเซลล 2 กง คอ เดนไดรทและแอกซอน

อยางละ 1 กง

Unipolar Neuron เปนเซลลทมกงยนจากตวเซลลเพยงกงเดยวแลวแยกออกเปน

2 กง คอ แอกซอนและเดนไดรท

รปท 7.5.3 เซลลประสาทชนดตาง ๆ

เซลลประสาท จาแนกตามหนาท แบงได 3 ชนด ไดแก

Motor Neuron (Efferent Neuron) เปนเซลลททาหนาทเกยวกบการสงงานใหสวน

ตาง ๆ ของรางกายเคลอนไหวหรอทางานได

Associational Neuron ทาหนาทรบคลนประสาทจากเซลลหนงไปยงอกเซลลหนง

Sensory Neuron (Afferent Neuron) ทาหนาทรบความรสกจากสวนตาง ๆ ของ

รางกายไปยงระบบประสาทสวนกลาง

ใยประสาท (Nerve Fiber)

ใยประสาท หมายถง สวนของแอกซอนและเดนไดรท รวมทงเยอหม (Sheath)

ทเจรญเปลยนแปลงมาจากเนอเยอชนนอก (Ectoderm) แตเนองจากเดนไดรทเปนกง

สน ๆ ดงนน ใยประสาทโดยทวไปจงหมายถงแอกซอนเทานน

ใยประสาท แบงเปน 2 ชนด ไดแก

ใยประสาททไมมปลอกไมอลนหม (Non-Myelinated Nerve Fiber) เปนใยประสาทท

นาคลนกระแสประสาทไดชา แอกซอนประเภทนถามขนาดใหญจะนาคลนกระแสประสาท

ไดเรวกวาแอกซอนขนาดเลก

CU 474

318

ใยประสาททมปลอกไมอลนหม (Myelinated Nerve Fiber) เปนใยประสาททมการ

สรางเยอไมอลน ซงเปนเยอไขมนสขาวแกมเหลองพนหมรอบแอกซอนเปนชวง ๆ เรยกวา

Internode เยอไมอลนมความตานทานการไหลของไอออนสง แอกซอนบรเวณทไมมเยอหม

เรยกวา Node of Ranvier เปนบรเวณทมความตานทานไอออนตา ใยประสาทชนดนนา

คลนกระแสประสาทไดเรวกวาพวกไมมเยอหม เพราะมการนาคลนกระแสประสาทแบบ

กระโดด (Saltatory Conduction) จาก Node หนงไปยงอก Node หนง

เสนประสาท

เสนประสาทแตละเสนมเยอ Epineurium หม

ซงภายในเยอหมนมมดของเสนประสาทขนาดเลก

อกหลายมด ซงแตละมดหมดวยเยอ Perineurium

และภายในมดเสนประสาทขนาดเลกยงมเสนประสาท

ฝอย ซงหมดวยเยอ Endoneurium เยอหมทง 3

ชนดนเปนเนอเยอเกยวพน

เซลลประสาทชนดเดยวกนทมาจบกนเปน

กอนอยในสมองและไขสนหลง เรยกวา นวเคลยส

สวนเซลลประสาทอยางเดยวกนมาจบกนเปนกอน

อยนอกสมองและไขสนหลง เรยกวา ปมประสาท

(Ganglion)

ตวเซลลและใยประสาทของเซลลประสาทประสานงานอยภายในสมองและไขสนหลง

ตวเซลลของเซลลประสาทรบความรสกอยทสมองและปมประสาท

ตวเซลลของเซลลประสาทสงการอยทสมองและไขสนหลง

ใยประสาทของเซลลประสาทรบความรสกและเซลลประสาทสงการอยรวมกนเปน

มด ซงใยประสาทหลาย ๆ มดรวมกนเปนเสนประสาท

รปท 7.5.4 สวนประกอบของเสนประสาท


CU 474

319

การทางานของเซลลประสาท

1. การเคลอนทของกระแสประสาทในเซลลประสาท

เซลลประสาทมเยอหมเซลลทมสวนประกอบเชนเดยวกบเซลลทวไป คอ เปน

Phospholipid Bilayer ซงมคณสมบตในการกนประจไฟฟา ปกตภายในและภายนอก

เยอเซลลมความตางศกยไฟฟาทเรยกวา ความตางศกยเยอหมเซลล (Membrane

Potential) โดยภายในเยอเซลลดานในมประจเปนลบ (-) เมอเทยบกบเยอเซลลภายนอก

เมอเซลลประสาททางานโดยถกกระตนจะเกดการเปลยนแปลงของ Membrane Potential

ซงสามารถวดคาความตางศกยไฟฟาไดโดยใชเครองมอ คอ Electroencephalogram

(EEG) ในเวลาปกตเยอเซลลประสาทมคณสมบตในการกนประจไฟฟา ชวงทเซลลยงไม

ถกกระตน เรยกวา Resting Membrane Potential (RMP) สวน Membrane Potential

ขณะทมคลนกระแสประสาทเคลอนผาน เรยกวา Action Potential

1) Resting Membrane Potential (RMP) or Polarization เปนชวงทเซลล

ประสาทยงไมไดรบการกระตนหรอไมมคลนประสาทวงผาน สารละลายภายนอกและ

ภายในเซลลประสาทมความตางศกยประมาณ 0.06-0.09 โวลต โดยภายนอกมประจบวก

และภายในมประจลบ สารประกอบภายนอกเซลลสวนใหญเปน Na+ และ Cl

- สวนภายใน

เซลลประกอบดวย K+ อนทรยสารทมประจลบ (Organic Anion) สารอนทรยพวกนไม

สามารถแพรผานเยอเซลลออกมาได ไมวาจะอยในสภาวะปกตหรอถกกระตน จงทาให

ภายในเซลลมประจลบมากกวาภายนอกและปกตมการขบโซเดยมออกจากเซลล พรอมกบ

รบโปแตสเซยมเขาเซลลโดยผานชองโปรตนของเยอเซลลตลอดเวลา จงทาใหโซเดยม

ภายนอกมากกวาภายใน 10 เทา และมโปแตสเซยมภายในมากกวาภายนอก 30 เทา ซง

สรปไดวา ภายนอกเซลลมประจบวก สวนภายในเซลลมประจลบ

2) Action Potential (AP) เมอมการกระตนใยประสาทแรงพอจะทาใหชอง

โซเดยม (Na+ Channel) ทเยอเซลลเปดออกและ Na

+ จากภายนอกวงเขาสเซลล ทาให

เยอเซลลดานในบรเวณนนเปลยนเปนประจบวก สวนเยอดานนอกทตาแหนงเดม

เปลยนเปนประจลบ และมการเคลอนทของโปแตสเซยมจากภายในออกมาภายนอก

เพอทจะทาใหประจไฟฟาขางนอกกบดานในเยอเซลลกลบไปอยในสภาพเดม การเขาออก

ของประจไฟฟาททาใหประจไฟฟาเปลยนสภาพจากเดมนเรยกวา Depolarization ซงจะ

เปนจดเรมตนของใยประสาทถดไปทจะเกด Depolarization ใหมตามมา สวนบรเวณทเกด

CU 474

320

Depolarization เดมจะมการนา

โซเดยมและโปแตสเซยมกลบเขาส

บรเวณเดมโดยวธ Na-K pump

เรยกวา Repolarization การเกด

Repolarization กเพอใหบรเวณนน

มประจเหมอนเดม ซงจะทาใหเกด

กระแสประสาทใหมนนเอง Depolarization

และ Repolarization เกดไดรวดเรว

มากในใยประสาทชนดทมเยอหม

เพราะเปนการสงคลนประสาทแบบ

กระโดดขามจาก Node หนงไปยง

อก Node

2. กระบวนการสงผานของสญญาณประสาททรอยตอประสาท

(Neurotransmission at Synapses)

เซลลประสาท 2 เซลลทตดตอกน

เชอมตอกนดวยชองทเรยกวา Synapse

เมอเกดคลนประสาทผานไปถงปลาย

แอกซอนของใยประสาทท Synapse

กบเดนไดรทของอกใยประสาทหนงจะ

เกดการหลงสารสอประสาท (Neurotransmitter)

จากถงบรรจ (Synaptic Vesicle) เขาส

ชองไซแนปส แลวเขาสเซลลถดไปโดย

จบกบตวรบ (Receptor) ของเซลลนน

ทปลายเสนประสาทมกระบวนการสงเคราะหการเกบและการปลอยของสารสอประสาท

รปท 7.5.5 การทางานของเซลลประสาท


รปท 7.5.6 การสงกระแสประสาททรอยตอประสาท


CU 474

321

สารสอประสาทมหลายชนด เชน Acetyl Choline พบมากในระบบประสาทสวนกลาง

และระบบประสาทรอบนอก นอกจากนไดแก Dopamine Serotonin Epinephrine

Norepinephrine Endorphine ฯลฯ อกหลายชนด

สารสอประสาทบางชนดทาหนาทกระตนใหเซลลประสาทหลงไซแนปสเกดการนา

คลนกระแสประสาท บางชนดยบยงการนาคลนกระแสประสาทซงมผลตอการเปลยนแปลง

การทางานของรางกาย บางชนดทาใหรางกายเกดความสข เชน Endorphine

สารสอประสาทเมอกระตนใหเกดคลนกระแสประสาททเดนไดรทหรอตวเซลลแลว

สารทสงมาบรเวณไซแนปสจะสลายตวไปอยางรวดเรว โดยการทางานของเอนไซมใน

เลอดและเนอเยอสารทถกทาลายบางสวนจะกลบไปสรางสารสอประสาทใหม บางสวนถก

กาจดออกโดยระบบหมนเวยนโลหต ดงนน การกระตนทเดนไดรทจงถกกระตนเฉพาะ

เวลาทแอกซอนปลอยสารสอประสาทออกมาเทานน

ศนยควบคมของระบบประสาท

ระบบประสาทของสตวมกระดกสนหลง แบงเปน 2 สวน คอ ระบบประสาทสวนกลาง

(Central Nervous System; CNS) ประกอบดวย สมองและไขสนหลง และระบบประสาท

รอบนอก (Peripheral Nervous System; PNS) ประกอบดวย เสนประสาทสมอง 12 ค

และเสนประสาทไขสนหลง 31 ค

ระบบประสาทสวนกลาง (CNS)

สมอง (Brain)

สมองเปนสวนทยนขนไปขางบนตอจากไขสนหลง มเยอหมซงแบงเปน 3 ชน

ชนนอกหนา เหนยว แขงแรง ทาหนาทปองกนการกระทบกระเทอน ชนกลางเปนเยอบาง ๆ

ชนในสดเปนชนทมเสนเลอดมาหลอเลยง นาอาหารและออกซเจนมาเลยงสมอง ระหวาง

เยอชนกลางกบชนในเปนชองคอนขางใหญเปนทอยของนาเลยงสมองและไขสนหลง

(Cerebrospinal Fluid)

CU 474

322

ก. ข.

รปท 7.5.7 สมองสวนตาง ๆ (ก) และตาแหนงการทางานบนผวของเปลอกสมอง (ข)


เนอสมองแบงเปน 2 ชน ชนนอกมสเทา (Gray Matter) เปนทรวมของเซลล

ประสาทและแอกซอนชนดไมมเยอหม ชนในมสขาว (White Matter) เปนสวนของใยประสาท

ทงอกออกมาจากเซลลประสาท

ในสตวช นสงสมองเปนทรวมของเสนใยประสาทจากอวยวะตาง ๆ บรเวณหวและ

เซลลประสาททรวมกนเปนศนยประสานงาน เพอทาหนาทเกยวกบความคด ความจา

สตปญญา สมองซกซายควบคมการทางานของอวยวะซกขวา สวนสมองซกขวาควบคม

อวยวะซกซาย สมองแบงเปน 3 สวน

1. สมองสวนหนา (Proencephalon) ประกอบดวย

Cerebrum or Cerebral Hemisphere เปนสมองทมขนาดใหญเปนกอนกลม 2 กอน

ดานซาย-ขวา สมองสวนนในสตวช นสงเจรญดมาก ทาหนาทเกยวกบความจา เชาวน เปน

ศนยรบความรสกในการมองเหน การไดยน การดมกลน และการรบรส สมองสวนทเปน

ศนยรบความรสกในการดมกลนนอยดานหนาสด เรยกวา Olfactory Bulb ในคนสวนนไม

เจรญเทาสตวเลยงลกดวยนมชนดอน

Diencephalon or Thalaums อยถดลงมาดานลางของ Cerebrum เปนทรวมตว

ของเซลลประสาทและเนอเยอเกยวพนทาหนาทเปนศนยถายทอดของรางกาย เชน

มกระแสประสาทจากห และ ตา สงมายง Thalamus แลวสงตอไปยง Cerebrum

CU 474

323

Hypothalamus เปนสมองสวนลางสดทาหนาทเปนศนยควบคมอาการทเกด

จากอารมณและความรสกตาง ๆ รวมทงความรสกทางเพศ ควบคมสมดลของนาใน

รางกาย ความดนโลหต ซงกลาวโดยรวม คอ ทาหนาทควบคมกระบวนการและพฤตกรรม

บางอยางของรางกาย

2. สมองสวนกลาง (Mesencephalon) มสวนทพองออกเปนกระเปาะ คอ Obtic

Lobe ทาหนาทเกยวกบการเหน การรบความรสกจากห จมก และเสนขางลาตว (Lateral

Line) ของปลา

3. สมองสวนทาย (Rhombencephalon) ประกอบดวย

Cerebellum ม 2 พ ซาย ขวา เนอชนนอก (Cortex) เปนสเทา (Gray Matter)

ชนใน (Medulla) มสขาว (White Matter) สมองสวนนทาหนาทเกยวกบการควบคมและ

ประสานงานการทางานของกลามเนอ (การเคลอนท) และควบคมการทรงตว

Medulla Oblongata เซลลประสาททมาจากอวยวะรบความรสกจะสงมาทสมอง

สวนหนา ทาหนาทควบคมการเตนของหวใจ การหายใจ การหดและขยายตวของเสนเลอด

การไอ จาม อาเจยน

Pons เปนสมองสวนทเชอมระหวาง Cerebellum ซายและขวา ทาหนาท

ควบคมการเคยวอาหาร การหลงนาลาย การเคลอนไหวบรเวณใบหนา และเปนทางผาน

ของกระแสประสาทระหวาง Cerebrum กบ Cerebellum และ Cerebellum กบไขสนหลง

สมองสวน Mesencephalon Pons และ Medulla Oblongata ทง 3 สวนนรวมกน

เปนกานสมอง (Brain Stem) ซงภายในมเซลลประสาท 2 เสน ประสาทสมอง (Cranial

Nerve) เชอมโยงระหวาง Medulla Oblongata กบ Thalamus มศนยควบคมการนอนหลบ

ความรสกตว การหายใจ ความดนเลอด และควบคมอณหภมและการหลงเอนไซม

ไขสนหลง (Spinal Cord)

ไขสนหลงเปนสวนทอยในกระดกสนหลงซงเปนชองกลวง บรรจของเหลวเตมมเยอ

หม 3 ชน เชนเดยวกบเยอหมสมอง ประกอบดวยเนอเยอ 2 สวน คอ สวนทเปนสเทา

(Gray Matter) อยขางในลกษณะคลายตว H กบสวนทอยดานนอกเปนสขาว (White

Matter) และมใยประสาทแตกออกมาจากเซลลประสาทมากมายยาวขนานไปตามความ

ยาวของไขสนหลง ไขสนหลงมหนาท

CU 474

324

1. เปนศนยของการเคลอนไหวตาง ๆ ทตอบสนองการสมผสทางผวหนง

2. เปนตวเชอมระหวางอวยวะรบความรสก (Receptor Organ) กบอวยวะ

ปฏบตงาน (Effector Organ)

3. เปนทางผานทงไปและกลบของกระแสประสาทระหวางไขสนหลงกบสมอง

รปท 7.5.8 ไขสนหลงสวนตาง ๆ ลกษณะไขสนหลงทเชอมตอมาจากสมองและกานสมอง (ก)

และสวนประกอบของไขสนหลง (ข)

(จาก Elaine N. Marieb, 1998 และ Tracy I. storrer & Robert L. Usinger, 1965)

ระบบประสาทสมผสรอบนอก (PNS)

ระบบประสาทรอบนอก ไดแก เสนประสาทสมองและเสนประสาทสนหลง ใชรบ

ความรสกจากสวนตาง ๆ ทงรางกาย เพอเขาสระบบประสาทสวนกลาง (CNS) และจาก

ระบบประสาทสวนกลางจะสงคาสงไปอกทหนง

1. เสนประสาทสมอง (Cranial Nerve)

ในสตวเลยงลกดวยนมม 12 ค สวนในสตวมกระดกสนหลงชนตามเสนประสาท

สมองเพยง 10 ค เทานน เสนประสาทสมองทง 12 ค มชอจดทออกจากสมองไปสสวน

ตาง ๆ รวมถงหนาท มดงน

ก. ข.

CU 474

325

รปท 7.5.9 ตาแหนงของเสนประสาทสมอง 12 ค ทออกจากสมอง


ตาราง 7.5.1 เสนประสาทสมองและการทางาน

คท / ชอ


จดกาเนดในสมอง กระจายไปทอวยวะ

รบสมผส

หนาท

I

Olfactory

Olfactory Lobe Olfactory Epithelium

ในชองจมก

รบความรสก : รบกลน

II

Optic

Optic Lobe

ของสมองสวนกลาง

เรตนาของตา รบความรสก : การ

มองเหน

III

Oculomotor

พนสมองสวนกลาง ตา : กลามเนอมดยด

ลกตา , รมานตา

เลนสตา และ หนงตา

นาคาสง : เคลอนไหว

ลกตา , รมานตา ,

เลนสตา และ หนงตา

IV

Trochear

พนสมองสวนกลาง ตา : กลามเนอยดลก

ตา มดบน

นาคาสง : การกรอกลก

ตา

CU 474

326

ตาราง 7.5.1 เสนประสาทสมองและการทางาน (ตอ)

คท / ชอ



รบสมผส

หนาท

V

Trigeminal

ดานขางของเมดลลา ดานบนและขางของ

ศรษะหนา ขากรรไกร

และฟน

รบความรสก :

หวดานหนา , หนงตา

บน , ดานขางของ

จมก , ฟน

นาคาสง : มวนลนและ

กลามเนอใชในการ

เคยว

VI

Abducens

ดานขางของเมดลลา ตา : ดานนอกของ

กลามเนอเรคตสของลก

ตา

นาคาสง : กรอกลกตา

VII

Facial

ดานขางและพนของเม

ดลลา

ลน (2 ใน 3 สวน

ดานหนา) กลามเนอ

หนา , ของการเคยว

และของคอ

รบความรสก : รบรรส

นาคาสง : การแสดง

สหนา , การเคยว ,

การเคลอนไหวคอ

VIII

Auditory

ดานขางของเมดลลา หชนใน :

1. อวยวะของ Corti

ใน Cochea

2. Semicircular

Canals

รบความรสก :

1. การไดยน

2. ความสมดลรางกาย

IX

Glosso Pharyngeal

ดานขางของเมดลลา ลน (1 ใน 3 สวนหลง)

เยอเมอกและกลามเนอ

ของลาคอ (คอหอย)

รบความรสก : รบรส

และสมผส

นาคาสง : เคลอนไหว

ในลาคอ (คอหอย)

CU 474

327

ตาราง 7.5.1 เสนประสาทสมองและการทางาน (ตอ)

คท / ชอ



รบสมผส

หนาท

X

Vagus

ดานขางและพนของเม

ดลลา

ลาคอ , เสนเสยง ,

ปอด , หวใจ , หลอด

อาหาร , กระเพาะ

อาหาร และลาไส

รบความรสก : เสน

เสยง , ปอด

นาคาสง : ลาคอ , เสน

เสยง , ปอด , หลอด

อาหาร , กระเพาะ

อาหาร , หวใจ ; ยบยง

การเตนของหวใจ

XI

Spinal Accessory

พนของเมดลลา กลามเนอเพดานปาก ,

กลองเสยง , เสนเสยง

และคอ

นาคาสง : กลามเนอ

ของลาคอ , กลองเสยง

และคอ

XII

Hypoglossal

พนของเมดลลา กลามเนอของลน (และ

คอ)

นาคาสง : มวนลน

2. เสนประสาทไขสนหลง (Spinal Nerve)

ตวเสนประสาทสนหลงบรเวณโคนหรอรากของประสาทสนหลงแบงออกเปน

ตวรบความรสก (Sensory Neuron) ตวเซลลจะอยในปมของรากดานบน (Dorsal Root

Ganglion) ใชรบความรสกจากสวนตาง ๆ ของรางกายเขามายงไขสนหลง เสนประสาทสน

หลงอกชนดหนงเปนพวกตวนาคาสง (Motor Neuron) ตวเซลลอยใน Ventral Horn ใชนา

คาสงไปสอวยวะหรอกลามเนอ

เสนประสาทสนหลงของคนม 31 ค เรยกชอตามบรเวณกระดกสนหลงขางเคยง

คอ เสนประสาทบรเวณคอ (Cervical Nerve) ม 8 ค เสนประสาทบรเวณอก (Thoracic

Nerve) ม 12 ค เสนประสาทบรเวณเอว (Lumber Nerve) 5 ค เสนประสาทกระเบนเหนบ

(Sacral Nerve) 5 ค และเสนประสาทบรเวณกนกบ (Coccygeal Nerve) 1 ค

CU 474

328

รปท 7.5.10 เสนประสาทสนหลง 31 คของคน


การทางานของระบบประสาท

ระบบประสาทรอบนอก (PNS) ไดแก เซลลประสาทรบความรสก (Sensory Nerve)

และเซลลประสาทสงการ (Motor Nerve) เซลลประสาทสงการ แบงได 2 ระบบ คอ ระบบ

ประสาทโซมาตกและระบบประสาทอตโนวต

1. ระบบประสาทโซมาตก หรอระบบประสาทใตอานาจจตใจ (Somatic

Nerve System ; SNS or Voluntary System) ทาหนาทควบคมการทางานของอวยวะ

ภายนอกรางกาย เปนการควบคมการทางานของกลามเนอลาย กระดก โดยเซลลประสาท

รบความรสกจบกระแสประสาทจากหนวยรบความรสกผานเสนประสาทไขสนหลงหรอ

เสนประสาทสมองเขาสไขสนหลงหรอสมอง และกระแสประสาทนาคาสงจากสมองจะถก

สงผานเสนประสาทสมองหรอเสนประสาทไขสนหลงไปยงหนวยปฏบตงาน คอกลามเนอ

ลาย

CU 474

329

บางครงการทางานของกลามเนอลายอาจไดรบคาสงจากไขสนหลงเทานน โดยไม

ตองผานสมอง การตอบสนองเชนน เรยกวา รเฟลกซ (Reflex) เชน การใชคอนยางเคาะ

หวเขาแลวเกดการกระตกขา

รเฟลกซ (Reflex)

Reflex คอ การตอบสนองของรางกายตอตวกระตน โดยการเชอมโยงตอกนของ

เซลลประสาทตงแตสองเซลลขนไป เรยกวา วงจรรเฟลกซ (Relex Arc) ซงประกอบดวย

ประสาทรบความรสก ประสาทสวนกลาง (CNS) และประสาทสงการโดยสญญาณประสาท

ไมผานสวนตดสนใจขนสงในสมองสวนบนมากอน วงจรรเฟลกซ ประกอบดวยหนวยตาง ๆ

5 หนวย

1. ตวรบร (Receptor) ทอยในอวยวะรบความรสกทงภายนอกหรอภายใน เชน

ตวรบรความรอน เยน เจบปวด ตวรบรจากห ตา จมก อวยวะรบรการทรงตว เปนตน

2. ประสาทนาเขา (Afferent or Sensory Nerve) ไดแก เสนประสาทนาความรสก

ซงเขาทางแขนงบน (Dorsal Root) ของเสนประสาทไขสนหลง (Spinal Nerve) วงจร

รเฟลกซอาจเกดไดทงในระดบไขสนหลงและระดบสมอง

3. ศนยกลางรเฟลกซ (Reflex Center) อาจอยในไขสนหลงหรอกานสมอง (Brain

Stem) กได ซงจะเปนทรวบรวมของขอมลทรบเขาแลวมการวเคราะหขอมล พรอมกบสง

สญญาณไปยงประสาทนาออก

4. ประสาทนาออก (Efferent or Motor Nerve) เปนแอกซอนของ Motor Nerve

ซงไปควบคมการทางานของอวยวะทางาน

5. อวยวะทางาน (Efferent Organ) ไดแก กลามเนอและตอมตาง ๆ

วงจรรเฟลกซชนดทใชเซลลประสาทนอยทสด คอ 2 เซลล ไดแก เซลลประสาท

รบความรสกและเซลลประสาทนาคาสงซงจะมไซแนปสอนเดยว

CU 474

330

รปท 7.5.11 วงจรรเฟลกซชนดไมม Association Neuron

วงจรรเฟลกซทมสามเซลลจะเพมใยประสาทประสานงาน (Associate Nerve

Fiber) ซงจะอยระหวางเซลลประสาทรบความรสกกบเซลลประสาทนาคาสง จงเปน

รเฟลกซทมไซแนปสตงแต 2 ตวขนไป ซงเวลาทเสยไปในการเกดรเฟลกซ คอ นบตงแต

กระตนจนถงตอบสนอง (Reflex Time) นานกวารเฟลกซทมไซแนปสเดยว

รปท 7.5.12 วงจรรเฟลกซชนดทม Association Neuron

รเฟลกซทเกดกบกลามเนอหลาย ๆ มดพรอมกนมกเรยกวา รเฟลกซแอกชน

(Reflex Action) เปนรเฟลกซททาใหคนหรอสตวหลบหลกอนตรายไดรวดเรวทน

เหตการณ อวยวะภายในกเกดรเฟลกซแอกชนไดเองโดยไมตองรบคาสงจากสมอง เชน

การเตนของหวใจ การหลงนายอย การบบไลกอนอาหารจากหลอดอาหารลงสกระเพาะ

อาหาร การหายใจ เปนตน

CU 474

331

2. ระบบประสาทอตโนวตหรอระบบประสาทนอกอานาจจตใจ (Autonomic

Nerve System ; ANS or Involuntary System)

ระบบประสาท ANS ควบคมอวยวะภายใน

ทงหมด ม 2 สวน ไดแก

1) ระบบประสาทซมพาเทตก (Sympathetic

Nervous System) ไดแก เสนประสาททแยก

ออกจากไขสนหลงบรเวณอกและเอว ทาหนาท

เกยวกบการตนตว

2) ระบบประสาทพาราซมพาเทตก

(Parasympathetic Nervous System) ไดแก

เสนประสาททออกจากสมองคท 3 , 7 , 9 และ

10 ซงสวนใหญออกจาก Medulla Oblongata

และเสนประสาททออกจากไขสนหลงบรเวณ

กระเบนเหนบ ทาหนาทตรงขามกบระบบ

ประสาทซมพาเทตก

ตาราง 7.5.2 เปรยบเทยบระบบประสาท Sympathetic กบ Parasympathetic Sympathetic Parasympathetic

1. เซลลประสาท อยในไขสนหลงบรเวณกอนและ

หลงไซแนปส

อยในสมองสวน Medulla

Oblongata และไขสนหลงบรเวณ

กระเบนเหนบ อกและเอว

2. ปมประสาท อยใกลศนยส งงาน ทาให

เสนประสาทนาคาสงหนาไซแนปส

สนกวาเสนประสาทหลงไซแนปส

อยใกลศนยส งการแตใกลหนวย

ปฏบตงาน ทาใหเสนประสาทนา

คาสงหนาไซแนปสยาวกวา

เสนประสาทหลงไซแนปส

3. ปลายประสาทแอกซอนหลง

ไซแนปสสรางสารสอประสาท

Norepinephrine (NE) Acetylcholine

รปท 7.5.13 ระบบประสาทซมพาเทตกและ

พาราซมพาเทตก (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

CU 474

332

อวยวะรบสมผส (Sense Organ)

อวยวะรบความรสกพเศษ (Special Sense Organ) ไดแก ตา ห จมก และลน

ตา (Eye) และการมองเหน

ก. ข. ค.

รปท 7.5.14 ลกตา (ก) โครงสรางของเรตนา (ข) และเซลลรปกรวยและรปแทง (ค)


ลกตา แบงเปนสองหองดานหนาและดานหลงมของเหลวบรรจอยทาใหลกตาคง

รปรางอยได หนงตาแบงเปน 3 ชน

ชนนอกหรอเปลอกตา (Sclera or Sclerotic Coat) เปนสวนปองกนอนตราย

มสขาวและทบแสงยกเวนดานหนาซงโปรงใส เปนทางผานของแสงเขาสลกตามลกษณะ

นนเลกนอย เรยกวา กระจกตา (Cornea)

ชนกลาง (Choroid or Pigmented Layer) เปนชนทมเสนเลอดฝอยซงนาอาหารมา

เลยงลกตา ผนงดานหนามความหนา เรยกวา Ciliary Body ซงทาหนาทผลตของเหลวใส

เรยกวา Aqueous Humor or Vitreous Humor มกลามเนอเรยบเรยงตวทงในรปวงแหวน

และตามยาว คอ Ciliary Muscle ดานทใกลกบกระจกตา มลกษณะเปนแผนแบนยน

ออกมาคลมเลนสตาไว คอ มานตา (Iris) ซงเปนกลามเนอเรยบเชนกน บรเวณตรงกลางท

ไมมมานตาปด คอ รมานตา (Pupil) เปนสวนทมสตาง ๆ ซงเปนสตา มานตามกลามเนอ

เลก ๆ สองมดยดตดอยทาหนาทควบคมการขยายหรอหดตวของรมานตาในการรบแสง

การขยายหรอหดตวของมานตาเปนปฏกรยารเฟลกซปกตของคนและสตวเพอ

ควบคมไมใหแสงเขาสลกตามากเกนไป

CU 474

333

ในชนนยงมเลนสตา (Crystalline Lens) มลกษณะโปรงแสงและไมมสเปลยนแปลง

รปรางไดเลกนอยยดตดดวยเอนยดเลนส (Suspensory Ligament) ซงมลกษณะกลมยน

ออกมาจาก Ciliary Body

ชนในหรอจอตา (Retina or Light Sensitive Layer) มบรเวณตงแต Ciliary Body

ไปตามความโคงลกตาจนถงชองทางออกของเสนประสาท (Optic Nerve) มเนอเยอ

ประสาทเซลลรบการกระตนทไวตอการรบแสงและเซลลอนอกหลายชนด

เซลลรบแสง ไดแก เซลลรปแทง (Rod Cells) และเซลลรปกรวย (Cone Cells) ซง

มการเรยงตวหนาแนนไมสมาเสมอ บรเวณทเปนทางออกของเสนประสาทลกตาไปยง

สมอง (Optic Disk) พบวา ไมมเซลลรบแสง ดงนนเมอแสงตกลงทบรเวณนจงไมเหนภาพ

เรยกวา จดบอด (Blind Spot) บรเวณใกลกบจดบอดมลกษณะเปนวงสเหลอง ซงเปนทต งของ

Fovea Centralis จะมเฉพาะเซลลรปกรวยเทานน สวนเซลลชนดอนรวมทงเสนเลอดกม

นอย จงทาใหมเรตนาทบางมาก แสงสามารถผานไปถง Cone Cell ไดงาย ทาใหมความ

ไวตอการรบภาพและภาพมความคมชดทสด Forea มเฉพาะในสตวทมววฒนาการสง

เทานน

เซลลรปแทงรบแสงไดแมในทแสงสลวรบภาพขาว-ดา สวนเซลลรปกรวยรบภาพส

ทางานไดเฉพาะเวลาทมแสงสวางมาก ๆ ในคนมเซลลรปแทงมากกวาเซลล รปกรวยถง 4

เทา สตวหากนกลางคน เชน นกฮก คางคาว มเซลลรปแทงมากกวาเซลลรปกรวยมาก

การเปลยนแปลงทางเคมของเซลลรปแทง

เมอเซลลรปแทงไดรบแสงเพยงเลกนอยจะทาใหสารโรดอพซน (Rhodopsin) ใน

เซลลสลายตวเปนออพซนและเรตนลพรอมกบเกดกระแสไฟฟาทาใหเกดคลนประสาทขน

ในเซลล แลวสงไปตามเสนใยประสาทเขาสสมองเพอแปลความหมาย เซลลรปแทง

สามารถสรางโรดอพซนขนไดเอง ผทขาดวตามนเอ (Retinal) จะไมสามารถสรางโรดอ

พซน ทาใหมองไมเหนในทแสงสลวเปนอาการตาฟางตอนกลางคน (Night Blindness)

CU 474

334

การทางานของเซลลรปกรวย

เซลลรปกรวยม 3 ชนด ตามชนดของสารส คอ ชนดทตอบสนองตอสเขยว นาเงน

และแดง มมากทสดบรเวณโฟเวย ถาเซลลทรบสชนดใดถกกระตนกจะเหนภาพเปนสนน

ถาถกกระตนพรอมกนทง 2 ส จะเหนภาพเปนสผสมและถาขาดเซลลรบสชนดใดกจะรบส

นนไมได เรยกวา ตาบอดส (Color Blindness)

กลไกการเกดภาพ

เมอลาแสงจากวตถตกกระทบระบบเลนสตา (Cornea และ Crystalline Lens)

ลาแสงจะหกเหมารวมกนเกดภาพหวกลบทจดโฟกสบนเรตนาพรอมกบกระตนเซลล รปแทง

และเซลลรปกรวยใหเกดพลงงานทาใหเกดคลนกระแสประสาทสงไปทสมอง (Cerebral

Cortex) เพอแปลเปนภาพในลกษณะเหมอนวตถจรง

คนสายตาปกต เลนสตาสามารถปรบภาพใหชดเจนไดเมอวตถเคลอนทเขาใกล

หรอหางไกลออกไป โดยการทางานของประสาทสมองคท 3 (Occulomotor Nerve) ซงเปน

Parasympathetic ไปควบคมการทางานของกลามเนอยดเลนสตา (Ciliary Muscle) และ

เอนยดเลนสตา (Lens Ligament) ทาใหเหนภาพชดเจน

สาหรบคนสายตาไมปกตเกดจากการรบภาพจากระบบเลนสตาภาพไมตกลงบนเร

ตนาอาจใกลหรอไกลออกไป โดยทกลามเนอหรอเอนยดเลนสไมสามารถบงคบเลนสไดจง

เกดสายตายาวหรอสายตาสน ตองใชเลนสเวาชวยสาหรบสายตาสนและใชเลนสนนชวย

สาหรบสายตายาว

สายตาเอยงเกดเนองจากเลนสตาโคงไมเทากน บางสวนของภาพจะตกลงบน

เรตนาทาใหไดภาพไมชดตองใชเลนสนนรปกาบกลวยแกไขใหภาพทงหมดตกบนเรตนา

1. ตาปกตภาพตกบนเรตนาพอด

CU 474

335

2. สายตาสนเกดจากกระบอกตายาวเกนไป ทาใหภาพตกไมถงเรตนา แกไขโดย

ใชเลนสเวา

3. สายตายาวเกดจากกระบอกตาสนเกนไป ภาพตกหลงเรตนา แกไขโดยใชเลนส

นน

4. สายตาเอยงเกดจากเลนสโคงไมเทากน บางสวนของภาพตกบนเรตนา แกไข

โดยใชเลนสนนกาบกลวย

CU 474

336

ห (Ear) การไดยนและการทรงตว (Hearing and Equilibrium)

ห เปนอวยวะรบฟงเสยงและการทรงตว แบงได 3 สวน

รปท 7.5.15 สวนประกอบของห (จาก Tracy I. storrer & Robert L. Usinger, 1965)

1. หสวนนอก (External Ears) ประกอบดวย ใบห และชองหทาหนาทรบเสยงให

เขาสชองหสวนนอกเพอไปกระทบเยอหและปองกนอนตรายใหห โดยทผนงเยอบชองห

สวนนอกมตอมและขนชวยในการผลตขห (Ear Wax) เพอปองกนแมลงและฝนละออง

ไมใหเขาหภายใน

2. หสวนกลาง (Middle Ear) เรมจากแกวห (Tympanic Membrane) เปนเยอบาง

ซงอยบนขอบกระดกวงแหวน (Annulus Tympanicus) ภายในชองหมชองตดตอกบชอง

คอ คอ Eustachian Tube ทาหนาทลดแรงสนสะเทอนและปรบความดนภายในกบ

ภายนอกใหเทากน ปกตทอนจะปดแตขณะเคยวอาหาร ทอจะเปดเพอปรบความดน

ภายในชองหมกระดก 3 ชน คอ กระดกรปคอน (Malleus) กระดกทง (Incus) และกระดก

โกลน (Stapes) ยดกนอยโดยปลายของกระดกคอนแตะอยกบดานหลงของเยอแกวหและ

ปลายของกระดกโกลนแตะกบผนงของเยอรปไข (Oval Window) กระดกทง 3 ชนมหนาท

เปลยนคลนเสยงทมากระทบเยอแกวหใหเปนคลนของเหลวสงไปยงหสวนใน

3. หสวนใน (Inner Ear) ประกอบดวย สวนทเปนทอกลวง (Channel) และสวนท

เปนเนอเยอ (Membrane) ซงเปนถงบรรจของเหลว คอ Endolymph หสวนนประกอบดวย

อวยวะ 2 ชด คอ

CU 474

337

ก. ข. ค.

รปท 7.5.16 อวยวะรบเสยง (ก) อวยวะทรงตว (ข) และแอมพลลา (ค)


1) อวยวะรบเสยง (Cochlea) เปนหลอดยาวขดซอนกนคลายกนหอย ภายในม

ของเหลวบรรจอย คลนเสยงทผานเขามาถงคอเคลยจะทาใหของเหลวภายในสนสะเทอน

กระตนอวยวะรบเสยงใหสงคลนกระแสประสาทไปทางเสนประสาทรบฟง (Auditory Nerve)

เขาสสมองสวนซรบรมเพอแปลความหมาย

2) อวยวะรบความรสกเกยวกบการทรงตว (Organ of Equilibrium) เปนอวยวะท

ทาหนาทเกยวกบการทรงตวและสมดลของรางกาย ประกอบดวย หลอดครงวงกลม

(Semicircular Canal) 3 หลอดวางตวตงฉากกน ภายในมของเหลว (Endolymph) แตละ

หลอดมสวนทพอง (Ampulla) ภายในมเซลลรบความรสกซงในเซลลมขนเลก ๆ ใน แอมพ

ลามหนกอนเลก ๆ คอ โอโทลธ เมอเอยงตวของเหลวจะไปกระทบกบโอโทลธใหกลงไป

กระทบขน สงความกระเทอนไปยงเซลลและสงไปยงสมองทาใหทราบถงตาแหนงทอยวา

เอยงไปทางไหนโดยไมจาเปนตองลมตากรได

จมกและการดมกลน

จมกเปนอวยวะดมกลน แบงได 3 สวน

1. Vestibular Region เปนสวนแรกของลมหายใจเขา เปนจมกสวนนอกมขนจมก

และตอมนามน

2. Respiratory Region สวนหายใจภายในมตอมนาเมอกและเสนเลอดฝอยมาก

CU 474

338

3. Olfactory Region สวนดมกลนมตวประสาท (Olfactory Nerve) ตดตอกบ

Olfactory Bulb เขาสประสาทสมองคท 1 ทาหนาทเกยวกบการดมกลน จมกสวนนมเยอ

เมอกมชองตดตอกบคอหอยทาใหไดกลนอาหาร

รปท 7.5.17 จมก (จาก George B. Johnson, 1997)

ลนและการรบรส (Tongue and Taste)

ลนเปนอวยวะทใชชมรสมตอมรบรส (Taste Bud) แบงได 4 ประเภท

1. รสเปรยว (Sour) เกดจากการกระตนของสารทมฤทธเปนกรดบรเวณขอบลนจะ

ตอบสนองรสเปรยวไดดทสด

2. รสเคม (Salty) เกดจากไอออนทมประจบวกของเกลอชนดตาง ๆ เกลอ Na+

และ HN4+ มรสเคมทสด ผวบนของลนตอบสนองรสเคมไดดทสด

3. รสหวาน (Sweet) เกดจากโมเลกลของ Hydroxy Group พวก Saccharine ,

Chloroform , Sugar , Alcohol , Amino Acid , Ketone ปลายลนตอบสนองรสหวานไดด

4. รสขม (Bitter) เกดจากสารกลม Alkaloids และ Long- Chain Organic Molecule ซง

เปนกลมยาหลายชนด สวนโคนลนตอบสนองรสขมไดด

CU 474

339

ก. ข. ค.

รปท 7.5.18 ลน (ก) ตอมรบรส (ข) และบรเวณรบรส (ค) (จาก George B. Johnson, 1997)

เซลลรบรส (Gustatory Cell) อยในตมรบรส (Taste Bud) ซงจะสงกระแสความรสกไป

ยงแขนงของ Cranial Nerve คท 7 ซงมาเลยงทบรเวณ 2 ใน 3 สวน ดานปลายลน Cranial

Nerve คท 9 ซงมาเลยงทบรเวณ 1 ใน 3 สวน ดานโคนลนและ Cranial Nerve คท 10 ซง

มาเลยงบรเวณ Epiglottis และลาคอแลวสงตอไปยง Medulla Oblongata Thalamus

ดานขางของ Cerebrum

อวยวะรบความรสกทวไป (General

Sense Organ) ไดแก ผวหนง

ผวหนงรบความรสกไดหลายชนด

เชน ความเจบปวด ความรอน ความเยน แรง

กด ปลายประสาทแตละชนดทรบความรสก

เหลานมรปรางตาง ๆ กน ผวหนงมเซลล

ประสาทรบรอณหภม ความกดดน ความ

เจบปวด การสมผส ซงตวเซลลประสาทจะ

อยในชนหนงแท (Dermis) ซงอยใตหนง

กาพรา (Epidermis) รบสมผสโดย Meissner’s Corpuscles, Merkel’s discs, root hair

plexus รบความกดดนโดย Pacinnian Corpuscles รบความเยนโดย End Bulbs of

Krause รบความรอนโดย End Organs of Ruffini รบความเจบปวดโดย Dendrite (ของ

เซลลประสาทบางชนด)

รปท 7.5.19 ผวหนง (จาก Tracy I. storrer &

Robert L. Usinger, 1965)

CU 474

340

7.6 ระบบตอมไรทอ (The Endocrine System)

ระบบอวยวะของรางกาย มการทางานประสานกน ทาใหการดารงชวตเปนไปอยาง

ราบรนและมดลยภาพ (Homeostasis) ระบบทควบคมการทางานของรางกายม 2 ระบบ

คอ ระบบประสาท (Nervous System) และระบบตอมไรทอ (Endocrine System) โดย

ทางานรวมกนในการควบคมการกระตนและการตอบสนองซงกนและกน เปนผลใหเกด

การนาขาวสาร คาสงจากศนยควบคมรางกายไปยงอวยวะทปฏบตงานของรางกาย ระบบ

ประสาทสงขาวสารไปยงเซลลเปาหมายโดยผานทางเซลลประสาท เสนใยประสาท และ

สารสอประสาททเสนใยประสาทสรางขน เปนระบบสงการทรวดเรว แตคงผลในระยะสน ๆ

และมความจาเพาะ (Specific Message) ซงตรงขามกบระบบตอมไรทอทมการทางาน

คอนขางชาแตคงผลการทางานระยะยาว เนองจากอวยวะบางอยางตองอาศยระยะเวลาใน

การเปลยนแปลงหรอเกดผล เชน การเจรญเตบโต เปนตน

ฮอรโมน (Hormone) เปนสารเคมทสรางมาจากตอมไรทอ หรอ เนอเยอของอวยวะ

บางชนด แลวลาเลยงไปโดยระบบหมนเวยนโลหต ออกฤทธควบคมการทางานของอวยวะ

ทเฉพาะ คอ อวยวะเปาหมาย (Target Organ) ฮอรโมนจะสรางตลอดเวลาในปรมาณท

รางกายตองการ คอ เมอรางกายมความตองการเพมขน การสรางและการหลงกจะมอตรา

เพมขนและรวดเรว หลงจากทออกฤทธตอเนอเยอแลวจะถกทาลายโดยตบหรอไต หรอท

อวยวะอน แลวถกขบออกจากรางกายทางปสสาวะ อจจาระ และนาด

CU 474

341

ตารางท 7.6.1 ชนดของตอมไรทอและฮอรโมนทสราง

ตอมใตสมอง ฮอรโมน

1. ฮยโปธาลามส (Hypothalamus) เอดเอช (ADH) ออกซโตซน (Oxytocin)

และฮอรโมนควบคม (Regulator Hormone)

2. ตอมใตสมอง (Pituitary Gland)

สวนหนา (Anterior Pituitary Gland)

ACTH (Adenocorticotrophic Hormone or

Corticotropin)

TSH (Thyroid Stimulating Hormone or

Thyrotropin)

FSH (Follicle Stimulating Hormone)

LH (Luteinizing Hormone or ICSH-Interstitial

Cell Stimulating Hormone)

LTH (Luteotrophic Hormone or PRL-Prolactin)

MSH (Melanocyte Stimulating Hormone)

สวนหลง (Posterior Pituitary Gland) GH (Growth Hormone)

ADH (Anti Diuretic Hormone or Vasopressin)

Oxytocin

3. ตอมไพเนยล (Pineal Gland) Melatonin

4. ตอมธยรอยด (Thyroid Gland) Thyroxine (Thiiodothyroxine ; T3

Tetriodothyroxine ; T4)

Thyrocalcitonin (Calcitonin)

5. ตอมพาราธยรอยด (Parathyroid Gland) PTH (Parathormone)

6. ตอมธยมส (Thymus)

(มเฉพาะในวยเดก ฝอไปเมอเปนผใหญ)

Thymosin

7. หวใจ (Heart) ANP (Atrial Natrivretic Peptide or Artriopeptin)

8. ตอมหมวกไต (Adrenal Gland)

สวนนอก (Adrenal Cortex)

สวนใน (Adrenal Medulla)

Cortico Steroid , Aldosterone , Androgen

Epinephrine , Norepinephrine

9. ไต (Kidneys) Renin , Erythropoietin , Vitamin D

10. ตบ (Liver) Insulin-Growth Factor I , II

11. ทางเดนอาหาร (Digestine Tract) Peptide Hormone

12. ตบออน (Pancreas) Insulin , Glucagon , Somatostatin , Pancreatic

CU 474

342

ตอมใตสมอง ฮอรโมน

Polypeptide

13. อวยวะสบพนธ (Reproductive Organ)

รงไข (Ovary)

อณฑะ (Testis)

Estrogen , Progesterone , Inhibin , Relaxin

Androgen (Testosterone) , Inhibin

14. รก (Placenta) Human Choronic Gonadotropin (HCG) ,

Estrogen , Progesterone Lactogen

รปท 7.5.1 ระบบตอมไรทอในรางกาย

(จาก รชฎา แกนสาร, บรรณาธการ, 2540. สรรวทยา หนา 510)

CU 474

343

ฮยโปธาลามส (Hypothalamus)

ตอมฮยโปธาลามส ทาหนาทสรางและหลงฮอรโมน 2 ชนด

1. Releasing Hormone ทาหนาทควบคมการหลงฮอรโมนทสรางและหลงจาก

ตอมใตสมองสวนหนา

2. Inhibiting Hormone ไดแก ฮอรโมนทยบยงการหลง Growth Hormone

(Somatostatin) , Prolactin (PIF) และ Melatonin (MIF)

ตอมใตสมอง (Pituitary Gland)

ตอมใตสมองมขนาดเลกประมาณเทากบเมลดถว อยบรเวณสองสวน Diencephalon

เปนตอมทมความสาคญทสด เนองจากสรางฮอรโมนชนดทไปควบคมการทางานของตอม

ไรทออน ๆ แบงเปน 2 สวน คอ สวนหนาและสวนหลง

ตอมใตสมองสวนหนา (Anterior Pituitary or Adenohypophysis) เปนสวนทใหญ

ทสด หลงฮอรโมนกระตน (Trophic Hormone) ตอมเปาหมายซงมมากทสด ไดแก

1. Adrenocorticotrophic Hormone (ACTH) หรอ Corticotrophin เปนฮอรโมน

จาพวก Polypeptide มผลกระตนการเจรญเตบโต ควบคมการสรางและการหลงของ

ฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนนอก (Adrenal Cortex) มผลตอการฝอของตอมธยมส การ

สรางเมดเลอดแดง กระตนการกระจายตวของสาร Melanin ใตผวหนง กระตนการสลาย

ไขมน และกระตนการสงผานของกรดอะมโนและกลโคสทกลามเนอ

2. Growth Hormone (GH) หรอ Somatotrophic Hormone (STH) เปนฮอรโมนท

มทกเซลลของรางกายเปนเปาหมาย ยกเวนเซลลประสาท ทาหนาทกระตนการ

เจรญเตบโตของเซลลเกอบทวรางกาย ปรมาณการสรางของฮอรโมนเปนสดสวนตรงกบ

อตราการเจรญเตบโต จงพบมากในเดกและจะหลงมากทสดขณะนอนหลบสนท เนองจาก

ฮอรโมนนจะไปกระตน Epiphysis ของกระดกแขน และขาใหเตบโต จงทาใหรางกายเพม

ความสง รวมถงไปกระตนอวยวะสวนอน ๆ และตอมบางชนด เชน ตอมธยรอยด ตอม

อวยวะเพศ และตอมหมวกไตใหเจรญ ดงนนถาขาด GH ตงแตเดก รางกายจะไม

เจรญเตบโต เปนโรคแคระ (Dwarfism) การเตบโตของอวยวะเพศจะถกยบยง ในทางตรง

ขาม ถาม GH มากกวาปกต จะเรงการเจรญเตบโตของกระดก กลามเนอและเนอเยอ

เกยวพนบางชนด ทาใหรางกายสงใหญผดปกต (Gigantism) หลงวยหนมสาวถามการหลง

CU 474

344

ฮอรโมน GH มากผดปกต จะทาใหมการขยายตวดานกวางทบรเวณใบหนา ขากรรไกร

ใบหนาจะมลกษณะเปนสเหลยมคางหม ลนโตผดปกต นวมอใหญหนา เรยกลกษณะนวา

อะโครเมกะล (Acromegaly)

3. Melanocyte Stimulating Hormone (MSH) เปนฮอรโมนควบคมสผวของสตว

ในสตวช นตาและพวกครงบกครงนา ฮอรโมน MSH จะทาใหมการกระจายของสารสดา

(Melanin Pigment) อยทวเซลลของรางกาย ผวหนงจงมสดา แตตอมไพเนยล (Pineal)

ในสมองสรางและหลงฮอรโมนเมลาโตนน ทไปควบคมใหสารเมลานนมารวมกลมกนรอบ ๆ

นวเคลยส ซงทาใหสผวจางลง สตวพวกนจงสามารถเปลยนสผวไดเรวเปนแบบชวคราว

สผวจะกลบมาเหมอนเดมเมอหมดฤทธของฮอรโมน

สวนในสตวช นสง พวกนก และสตวเลยงลกดวยนานม MSH จะกระตนใหเซลล

สรางสารสดา (Melatonin Pigment) ใหกระจายอยทวเซลล ทาใหมผวสเขม อทธพลของ

สงแวดลอม เชน แสงสวางจะทาใหสารสรวมตวเปนกลมได ทาใหสผวจางลง นอกจากน

ฮอรโมนนยงควบคมพฤตกรรมการเรยนรเกยวกบเพศ การเจรญเตบโต และการทาหนาท

ของ Sertoli Cell ในอณฑะ

4. Thyroid Stimulating Hormone (TSH) หรอ Thyrotrophin เปนฮอรโมนททา

หนาทกระตนและควบคมการทางานของตอมธยรอยด ใหมการสรางและหลงฮอรโมน T3

และ T4 ตลอดจนกระตนการสลายไขมนจากเนอเยอไขมน

5. Lipotropin Hormone (LPH) หรอ Batalipotropin เปนฮอรโมนททาหนาท

ควบคมการสลายและเคลอนยายไขมน

6. Follicle Stimulating Hormone (FSH) เปนฮอรโมนททาหนาทกระตนและ

ควบคมการเจรญเตบโต และสรางฮอรโมนเพศของรงไข และการตกไขในเพศหญง สาหรบ

ในเพศชาย ฮอรโมนนจะทาหนาทเกยวกบการสรางตวอสจ การเจรญของทอสรางอสจ

(Seminiferous Tubule) และการสรางฮอรโมนเพศ

7. Luteinizing Hormone (LH) หรอ Interstitial Cell Stimulating Hormone

(ICSH) เปนฮอรโมนททาหนาทเกยวกบการสบพนธ

ในเพศหญง กระตนรงไขตอจาก FSH ทาใหไขสก และเกดการตกไข (Ovulation)

เปลยนแปลงเนอเยอรงไข หลงจากทมการตกไขแลวเกดเปนเนอเยอ Corpus Luteum

เพอสรางฮอรโมน Estrogen และกระตนการหลง Progesterone นอกจากนยงกระตนการ

เจรญของตอมนานมใหมการผลตและหลงนานม

CU 474

345

ในเพศชาย เรยกฮอรโมนนวา ICSH ทาหนาทกระตนเซลลเลยดก (Laydig’s Cell)

ในอณฑะใหเจรญและสรางฮอรโมนเพศชาย คอ เทสโทสเตอโรน (Testosterone)

FSH และ LH จดเปนฮอรโมนเพศ (Gonadotrophic Hormone , Gn) ตองทางาน

รวมกนในสดสวนทพอเหมาะจงจะเกดการกระตนใหเกดการตกไข และการสรางฮอรโมน

8. Lactogenic Hormone (LTH) หรอ Prolactin Luteotrophic Hormone (PRL)

เปนฮอรโมนกระตนการเจรญเตบโตของตอมนานมใหมการสรางและหลงนานมใน

เพศหญง ฮอรโมนชนดนถกกระตนใหหลงโดยการดดนมของทารก ซงเปนรเฟลกซ

นากระแสประสาทผานไขสนหลงไปยงฮยโปธาลามส นอกจากนความเครยดและความดน

เลอดทเพมขนกมสวนชวยกระตนใหมการหลงของฮอรโมน

ในเพศชาย PRL จะรวมกบ Andogen กระตนอวยวะสบพนธบางอยาง เชน ตอม

ลกหมาก (Prostate Gland) ทอนาอสจ (Sperm Duct) และตอมสรางนาเลยงอสจ

(Seminal Vesicle) ใหทาหนาท

การควบคมการหลงฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา

การหลงฮอรโมนจากตอมใตสมองจะถกควบคมดวย 2 ระบบ ไดแก

1. ระบบประสาท โดยสญญาณนาเขาทผานทางฮยโปธาลามส ซงสรางฮอรโมนท

ทาหนาทเปนตวกระตน (Releasing Hormone) หรอตวยบยง (Inhibiting Hormone) การ

สรางฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา

2. ระบบปอนกลบทางลบ (Negative Feedback Control) โดยตอมใตสมองสวน

หนาจะหลงฮอรโมนไปกระตนตอมทเปนเปาหมายใหเจรญเพอสรางและหลงฮอรโมน เมอ

ระดบของฮอรโมนสงเกนความตองการกจะกลบไปยบยงการทางานตอมใตสมอง

สวนหนา ทาใหหยดการกระตน

CU 474

346

รปท 7.5.2 การหลงของฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา ซงถกควบคมจากระบบประสาททผานมาจาก

สวนฮยโปธาลามส (จากรชฎา แกนสาร, บรรณาธการ, 2540. สรรวทยา หนา 512)

โรคทเกดจากความผดปกตของตอมใตสมองสวนหนา

ความผดปกตของตอมใตสมองสวนหนา มกจะทาใหเกดโรคจากการขาดฮอรโมน

เพศ (Gonadotrophin) ไดแก

การขาด FSH และ LH ในผหญง มผลใหขาดประจาเดอน มเตานมเลก เจบปวด

ขณะรวมเพศ ในเพศชายจะทาใหมขนาดของอณฑะเลก และถาเกดกอนวยเจรญพนธจะ

ทาใหขาดลกษณะเพศชายขนทสอง

การขาด Prolactin ทาใหแมไมมการหลงนานมหลงคลอด

การขาด TSH ทาใหมอาการหนาว ทองผก ผวแหง ซด เชองชา เสยงแหบ

การขาด ACTH มอาการออนเพลย คลนไสอาเจยน มไข ความดนโลหตตาในเพศหญง

ทขาด Adrenal Andogen ทาใหขนทรกแรและทอวยวะเพศรวง

การขาด GH ในเดกทาใหเกด Growth Retardation

CU 474

347

ตอมใตสมองสวนหลง (Posterior Pituitary Gland)

ตอมใตสมองสวนหลง เปนสวนทยนตอลงมาจากฮยโปธาลามส มชอเรยกอกอยาง

วา Neurohypophysis มเซลล 3 ชนด ชนดทสรางฮอรโมน คอ ตวเซลลทปลายประสาท

สรางและเกบฮอรโมน 2 ชนด คอ วาโซเพรสซน และออกซโตซน

1. Vasopressin หรอ Antidiuretic Hormone (ADH) เปนฮอรโมนทเกยวกบการ

ควบคมสมดลของนาในรางกาย โดยทาใหเสนเลอดบบตวและเกดการดดนากลบเขาสเสน

เลอดบรเวณหลอดไต มาหมนเวยนในรางกาย เพอไมใหรางกายสญเสยนาออกไปมาก ถา

ขาด ADH จะทาใหไมสามารถดดนากลบเขาเสนเลอดไดตามปกต จะเสยนาไปกบปสสาวะ

มากกวาปกต จงตองดมนาจานวนมากเพอทดแทน เรยกอาการนวาโรคเบาจด (Diabetes

Insipidus)

2. Oxytocin หรอ Picocin เปนฮอรโมนออกฤทธทกลามเนอเรยบของมดลก และ

เตานม ทาหนาทหลายอยาง คอ

1) ชวยในการคลอดลก โดย

กระตนการบบตวของกลามเนอเรยบ

มดลกอยางรนแรง เพอเรงการผานชอง

คลอดของทารกไดรวดเรว

2) ชวยในการหลงนานม (Milk

Ejection) ขณะททารกดดนม ปลาย

ประสาททหวนมจะถกกระตน สงกระแส

ประสาทไปทฮ ยโปธาลามสใหหลง

Oxytocin ไปกระตนการบบตวของ

เซลลกลามเนอเรยบรอบ ๆ ทอนานม

ใหหลงนานม

3) ชวยเรงการเดนทางของอสจ

ในมดลกใหไปผสมกบไขในทอนาไข

โดยการบบตวของกลามเนอเรยบมดลก

รปท 7.5.3 การกระตนของฮอรโมนออกซโตซน

ใหเกดการหลงนานม (จาก Elaine N. Marieb, 1998)

CU 474

348

ตอมธยรอยด (Thyroid Gland)

ตอมธยรอยด ม 2 ตอม อย 2 ขางของคอหอยใตกลองเสยง สรางฮอรโมน 2 ชนด

คอ ธยรอกซน และ คลซโตนน

1. Thyroxine เปนฮอรโมนทมไอโอดนเปนองคประกอบ ม 2 ชนด คอ Tetraiodothyronine

(T4) หรอ Thyroxine และ Triiodothyronine (T3) เมอสรางเสรจจะเกบไวในถง (Follicle)

ในตอม จะหลงเมอถกกระตนจากฮอรโมน TSH ของตอมใตสมองสวนหนา เมอเขาส

กระแสเลอดจะรวมกบโปรตนและออกฤทธโดยแตกตวเปน T3 , T4 โดยปรมาณ T4 ม

มากกวา แต T3 จะออกฤทธแรงกวา T4 ถง 4 เทา ธยรอยดฮอรโมนเปนฮอรโมนทควบคม

เมแทบอลซมและพลงงาน จาเปนตอการเจรญเตบโตของรางกายในการสรางกลามเนอ

กระดกและฟน และอวยวะอน ๆ

ควบคมอตราการเผาผลาญอาหาร การผลตความรอน และการใชพลงงาน ทาให

รางกายอบอน เพม Basal Metabolic Rate (BMR) และกระตนใหมการใชออกซเจน

เพมขน

กระตนกระบวนการเมแทบอลซม คารโบไฮเดรต การสรางกลโคสและการดดซมเพอ

เพมระดบกลโคสในเลอด และเรงการสลายไกลโคเจน

กระตนฮอรโมนทเกยวของกบการสลายไขมน ใหไขมนถกสลายจากเนอเยอไขมน

และเนอเยออน ๆ เขาสกระแสเลอดในรปของกรดไขมนอสระ ซงเซลลนาไปใชเปนพลงงานได

มากขน

กระตนการสงเคราะหโปรตนในเนอเยอเกอบทกชนด

กระตนการสงเคราะหวตามน ปฏกรยาชวเคมภายในเซลลหลายอยางตองใช

วตามนเปนโคเอนไซม ดงนนถามการเผาผลาญสารอาหารเพมขน ความตองการวตามน

จงเพมตาม การสรางวตามนตองอาศยธยรอยดฮอรโมน เชน การสรางวตามนเอทตบตอง

ใชธยรอยดฮอรโมนเปนตวเปลยนแคโรทนไปเปนวตามนเอ

ธยรอยดฮอรโมนมความสาคญตอการทางานของระบบประสาท ระบบสบพนธ

การผลตนานมและการหลง Corticosteroid ในผใหญ ในเดกทารกมความจาเปนตอการ

เจรญเตบโตของสมองและระบบประสาท ถาขาดธยรอยดฮอรโมน เซลลประสาทจะลดทง

ขนาดและจานวน ทาใหเปนปญญาออนได

CU 474

349

ภาวะความผดปกตของรางกายเกยวกบการไดรบฮอรโมนธยรอกซน

1. Nontoxic Goitre คอ อาการคอพอกทไมเปนพษ ตอมธยรอยดโตกวาปกต

ซงอาจเกดจากหลายสาเหต เชน ไดรบสารยบยงการสงเคราะหธยรอยดฮอรโมนมาก

เกนไป การไดรบสารอาหารทมธาตไอโอดนนอยผดปกต การขาดเอนไซมสาหรบการ

สงเคราะหฮอรโมนมาแตกาเนด และรางกายตองการฮอรโมนมากกวาปกตในชวงวยรน

สาเหตเหลาน ทาใหมระดบฮอรโมนในเลอดตา จงมการกระตนการสรางและหลง TSH สง

กวาปกต จงกระตนใหตอมธยรอยดโตขน

2. Hyperthyroidism หรอ Thyrotoxicosis คอ ภาวะทมฮอรโมนธยรอกซน มากผดปกต

ซงอาจเกดจากรางกายสรางหรอรบประทานเขาไป ทาใหเกดอาการคอหอยพอกเปนพษ

(Toxic Goitre) และถามอาการตาโปนรวมดวย เรยกวา คอพอกตาโปน (Exopthalmic

Goitre) หรอ Grave’s Disease) จะมอตราการเผาผลาญอาหารสง BMR สงขน ทาใหม

ความรอนมากจนทนอากาศรอนไมได มเหงออออกมาก ออนเพลย เหนอยงาย กนจ หวบอย

และนาหนกตวลดลง ถาเกดขนในเดกจะทาใหเตบโตชา

3. Hypothyroidism คอ ภาวะการขาดธยรอยดฮอรโมน เกดจากการสรางฮอรโมน

ไมเพยงพอ อนเนองมาจากสาเหตตาง ๆ เชน เปนโรคเกยวกบตอมธยรอยด ตอมธยรอยด

ไมทางาน การผาตด การฉายแสง และการไดรบยายบยงการสรางฮอรโมน อตราการเผา

ผลาญอาหารตาลงในเดก เรยกวา Cretinism มความผดปกตของสมองและระบบประสาท

ถารกษาไมทนจะทาใหปญญาออน (Mental Retardation) เจรญเตบโตชา รางกายเตย

แคระแกรน ผลตพลงงานนอย ทาใหทนตอสภาพอากาศเยนไมได ในผใหญเรยกวา

Myxedema รางกายออนแอ สมองเสอม ผวหนงบวมนา ทนอากาศเยนไมได

2. Calcitonin หรอ Thyrocalcitonin เปนฮอรโมนทไมมไอโอดนเปนองคประกอบ

ทาหนาทลดระดบคลเซยมในเลอดโดยการเพมการขบทงคลเซยมออกไปทางนาปสสาวะ

และทาใหคลเซยมในเลอดไปสะสมทกระดกเพมขน ทาใหกระดกหนาขน ถาระดบคลเซยม

ในเลอดมากจะมผลปอนกลบ (Feedback) ตอการหลงคลซโตนนนอยลง

ตอมพาราธยรอยด (Parathyroid Gland)

พาราธยรอยด เปนตอมขนาดเลก2 ตอม อยดานขางของตอมธยรอยด ทาหนาท

สรางฮอรโมนพาราทอรโมน (Parathormone ; PTH) ซงมฤทธกระตนใหหลอดเลอดท

CU 474

350

หนวยไตมการดดกลบคลเซยม และสลายคลเซยมจากกระดกเขาสกระแสเลอด เพอเพม

ปรมาณคลเซยมในเลอด ฮอรโมนจะทางานไดดเมอมวตามนดรวมดวย ภาวะขาดฮอรโมน

จะทาใหระดบคลเซยมในเลอดตา ทาใหกลามเนอและระบบประสาททางานผดปกต แตถา

ฮอรโมนมากเกนไปจะทาใหระดบคลเซยมในเลอดสง กระดกและฟนจะถกละลายคลเซย

มออกมา ทาใหฟนและกระดกบาง เปราะ หกงาย

การหลงของฮอรโมนจะถกควบคมโดยระดบคลเซยมในเลอด ถาระดบคลเซยมใน

เลอดสงจะยบยงการหลงฮอรโมน ในขณะทระดบคลเซยมในเลอดตาจะกระตนใหมการ

หลงฮอรโมนออกมามาก

การทางานของ PTH และ Thyrocalcitonin จะตรงขามกนในการใชคลเซยม

รปท 7.5.4 การควบคมการหลง PTH และ Thyrocalcitonin

ตอมหมวกไต (Adrenal Gland)

ตอมหมวกไต เปนตอมทอยเหนอไตทง 2 ขาง แบงเปน 2 สวน คอ สวนนอกและ

สวนใน

ตอมหมวกไตสวนนอก (Adrenal Cortex) ทาหนาทสรางและหลง Steroid Hormone

ทสาคญ 2 กลม ไดแก

1. Glucocorticoids เปนกลมฮอรโมนททาหนาทตรงขามกบ Insulin ไดแก Cortisol

ทาหนาท Metabolism สารอนทรย คอ คารโบไฮเดรต โปรตน และไขมน นอกจากนยงทา

หนาทควบคมสมดลของนาและเกลอแร คอ ในภาวะขาด Insulin แตม Glucocorticoids

CU 474

351

และ Glucagon มาก จะเกดเบาหวานไดงาย ในทางกลบกนถาม Insulin มาก แตขาด

Glucocorticoids และ Glucagon จะเกดเบาจดไดงาย

รปท 7.5.5 กลไกการควบคมการหลง Glucocorticoid

2. Mineralocorticoids เปนฮอรโมนทควบคมสมดลของนาและเกลอแร โดยการดด

Na+ กลบ และขบ K

+ ออกทบรเวณหลอดไต ฮอรโมนทสาคญในกลมน คอ Aldosterone

Deoxycorticosterone ฮอรโมนกลมนยงทาหนาทควบคม Metabolism ของคารโบไฮเดรต

ดวย

ภาวะทขาดฮอรโมนจะทาใหรางกายสญเสย Na+ มาก และเกบ K

+ ไวมากรางกาย

จะขาดนา ซบผอม ผวหนงแหง เรยกวา Addison’Disease ในทางกลบกนถาสรางฮอรโมน

มาก รางกายกจะเกบนามาก มอาการบวมนา เรยกวา Cushing’s Disease

ฮอรโมนจากตอมหมวกไตชนนอก จะหลงมากถามภาวะเครยด (Stress) พบวา

สตวปาทกชนดจะมตอมขนาดใหญมาก จงมกดราย แตเมอนามาเลยงใหเชอง ตอมจะลด

ขนาดเลกลง และมความเครยดนอยลง ลดความดราย

ชนในของตอมหมวกไตชนนอก จะสรางฮอรโมนเพศ ไดแก

1. Androgens ซงจะเปลยนเปน Testosterone ซงมไมถง 5 % ของ Testosterone

ทงหมดของรางกาย การหลง Androgen มากในผใหญ จงไมพบความผดปกต แตจะมผล

ในเดกชาย คอ จะทาใหเขาสวยรนเรวกวาปกต นอกจากน Androgen ยงเปนฮอรโมนทม

ผลตอการสรางกลามเนอและโปรตน ทาใหมผลตอการเจรญเตบโตของรางกาย

CU 474

352

2. Estrogen เปนฮอรโมนทมผลตอการสรางกลามเนอเรยบของมดลก และทอของ

ตอมนานม ใหเจรญเตบโตมากขนดวย

ตอมหมวกไตสวนใน (Adrenal Medulla) ทาหนาทสรางฮอรโมน 2 ชนด ไดแก

1. Adrenaline หรอ Epinephrine เปนฮอรโมนทหลงเมอมภาวะบบคนทางอารมณ

อยางรนแรง มผลใหหลอดเลอดขยายตว ตบและกลามเนอสลายไกลโคเจนไปเปนกลโคส

จานวนมาก ทาใหมการเผาผลาญกลโคสไดพลงงานมาก

2. Noradrenaline หรอ Norepinephrine เปนฮอรโมนทกระตนใหหลอดเลอด

ขนาดเลกบบตว ความดนเลอดสง ฮอรโมนนสามารถสรางไดทเสนประสาทซมพาเทตกใน

ระบบประสาทอตโนวต (Autonomic System) อกดวย

ผลของ Noradrenaline คลายกบ Adrenaline แตมความรนแรงนอยกวา แตผล

ของความดนเลอดทสงขนตางกน คอ Norodrenaline ทาใหเสนเลอดแดงทไปเลยงอวยวะ

ภายในบบตว แต Adrenaline ทาใหหวใจสบฉดโลหตมากขน ทาใหเสนเลอดแดงขยายตว

ตบออน (Pancreas)

ตบออนเปนไดทงตอมมทอและตอมไรทอ คอ ตอมมทอจะสรางนายอยเขาสลาไสเลก

สวนตอมไรทอจะทาหนาทสรางฮอรโมนอนซลน และกลคากอน

เนอเยอทสรางฮอรโมน คอ Islet of Langerhans เปนเนอเยอทมเสนเลอดมาเลยง

มาก แตไมมทอตดตอกบอวยวะอน ม

เซลล 2 ชนด คอ

เซลลเบตา (-Cells) เปนเซลล

ขนาดเลก มโครงสรางเลก ๆ (Granule)

ทาหนาทสรางฮอรโมนอนซลน (Insulin)

เซลลแอลฟา (-Cells) เปนเซลล

ขนาดใหญ ทาหนาทสรางฮอรโมนกล

คากอน (Glucagon)

รปท 7.5.6 กลมเซลลชนด ตาง ๆ ของตบออน

CU 474

353

ฮอรโมนจากตบออน

1. Insulin ทาหนาทควบคมระดบกลโคสในเลอดไมใหมมากเกนไป โดยเรงการ

เปลยนกลโคสใหเปนไกลโคเจน สะสมไวทตบและกลามเนอลาย และเรงการใชกลโคสใน

รางกาย

ภาวะการขาดอนซลนมผลใหระดบกลโคสในเลอดสง เนองจากรางกายไมสามารถ

นากลโคสไปใชไดเตมท และมการเปลยนกลโคสไปเปนไกลโคเจนนอย ทาใหกลโคสถก

กรองผานทไตมากเกนกวาทไตจะดดกลบไดหมด ทาใหกลโคสออกมากบปสสาวะ เปน

อาการเบาหวาน (Diabetes Mellitus) และทาใหมกลโคสคางอยตามเนอเยอตาง ๆ

มากกวาปกต เมอเกดบาดแผลจงรกษาหายยาก เนองจากแบคทเรยใชกลโคสเปนอาหาร

ไดมาก

ภาวะทหลงอนซลนมากเกนปกต ทาใหมการใชกลโคสมากกวาปกต มการสะสม

ไกลโคเจนมาก ระดบกลโคสในเลอดตา ถาตามากจะทาใหไมมกลโคสไปเลยงสมอง จะ

เกดอาการชอคไดงาย

2. Glucagon เปนฮอรโมนททาหนาทตรงขามกบอนซลน คอ เรงการสลาย

ไกลโคเจนจากตบและกลามเนอลายใหเปนกลโคสเขาสกระแสเลอด เรงการเปลยนกรด

อะมโนใหเปนกลโคส เรงการใชไขมนและโปรตนแทนกลโคส ทงหมดนทาใหระดบกลโคส

ในเลอดสงขน

ภาวะขาดกลคากอนจะเหมอนกบภาวะมอนซลนมาก และภาวะมกลคากอนมากจะ

เหมอนกบภาวะขาดอนซลน

รปท 7.5.7 การควบคมการหลงกลคากอนและอนซลน

CU 474

354

ตอมในอวยวะสบพนธ (Reproductive Gland)

รงไข (Ovary) เปนอวยวะสบพนธเพศหญง เปนทงตอมมทอ คอ สรางไขทไปตาม

ทอนาไข สวนทไมมทอ คอ สรางฮอรโมนเพศหญงทสาคญ 2 กลม ไดแก

1. Estrogen ฮอรโมนทมมากและสาคญ คอ Estradiol รองลงมาคอ Estrone และ

Estriol ซงเปน Steroid Hormone ทเปลยนมาจาก Testosterone

Estrogen สรางมาจาก 2 แหลง สวนใหญสรางจากรงไข สวนนอยสรางจากตอม

หมวกไตสวนนอก เนอเยอไขมนและตบ ระดบของฮอรโมนจะสงในชวงทไขเจรญกบชวง

หลงตกไข และมการสราง Corpus Luteum ในระยะตงครรภ Estrogen สวนใหญสรางมา

จากรก Estrogen เปนฮอรโมนทมฤทธหลายอยาง ไดแก

กระตนการเจรญเตบโตของถงไขออน (Follicle)

ควบคมการเจรญของลกษณะเพศหญงระยะท 2 (Female Secondary Sex

Characteristics)

กระตนเซลลปากมดลกใหหลงเมอกใหออกมาชวยการเคลอนทของอสจเขาสมดลก

กระตนการเจรญของกระดกทาใหรางกายสงขนมากในชวงวยรน

ควบคมการหลงฮอรโมนเพศ (Gonadotrophin)

2. Progestin เปน Steroid Hormone ฮอรโมนชนดทสาคญ Progesterone ชวงท

ผหญงตงครรภฮอรโมนนจะถกสรางมาจาก Corpus Luteum เปนสวนใหญ และสวนนอย

สรางจากตอมหมวกไตสวนนอก ระดบฮอรโมนจะตาในชวงการเจรญของไข และจะสงชวง

หลงตกไข หญงตงครรภหลงสเดอน ฮอรโมนนจะสรางมาจากรกเปน สวนใหญ

Progesterone ออกฤทธหลายอยาง ไดแก

กระตนการสรางผนงมดลกใหพรอมสาหรบการฝงตวของตวออน

กระตนเซลลปากมดลกใหขบเมอกเหนยวเพอขดขวางการเคลอนทของอสจ

กระตนการพฒนาเตานมโดยออกฤทธรวมกบ Estrogen และ Prolactin

ควบคมการหลงฮอรโมน Gonadotrophin

เรงการดดกลบของเกลอโซเดยมทหลอดไต

อณฑะ (Testis) เปนอวยวะสบพนธเพศชาย เปนทงตอมมทอ คอ สรางอสจสงไป

ตามทออสจ สวนทไมมทอ คอ สรางฮอรโมนเพศชาย คอ Androgen ฮอรโมนชนดทสาคญ

คอ Testosterone ซงสวนใหญสรางจาก Leydig Cell ของอณฑะ และสวนนอยสรางจาก

ตอมหมวกไตสวนนอก

CU 474

355

Testosterone เปน Steroid Hormone ซงบางสวนจะถกเปลยนไปเปนสาร

Dihydrotestosterone (DHT) ซงออกฤทธมากกวา Testosterone ทเซลลตบ เซลลไขมน

และเซลลทอพกอสจ ระดบฮอรโมนในเลอดจะสงขน เมอเขาสวยรน และสงสดเมออาย 20-

35 หลง 40 ประดบฮอรโมนจะคอย ๆ ลดลง

Testosterone จะออกฤทธทมผลตอการพฒนาอวยวะเพศชายในทารก และการ

กระตนใหอณฑะเคลอนลงสถงอณฑะในระยะกอนคลอด กระตนการเจรญของลกษณะเพศ

ชายระยะท 2 (Male Secondary Sex Characteristic) ไดแก การเจรญเตบโตขององคชาต

(Penis) กลองเสยง (Larynx) กลามเนอและกระดกทาใหรางกายสงและมกลาม เปนฮอรโมนท

มความสาคญและจาเปนในการสรางอสจ

DHT จะออกฤทธตอการพฒนาอวยวะสบพนธภายนอกของเพศชายในวยทารก

การเจรญของอวยวะเพศชายระยะท 2 ทาใหมการเจรญของถงหมอณฑะและตอมลกหมาก

การมขนในทตาง ๆ ไดแก หนวด เครา ขนทอวยวะเพศ ขนรกแร เปนตน การมหนาผาก

เถกขน และการกระตนตอมนามนใหขบนามนออกมามาก

นอกจากนยงออกฤทธรวมกบ Testosterone และ Estradiol ในการสรางอสจ และ

มผลตอตอมลกหมากในการหลงสารทเปนสวนประกอบของนาอสจ

ตอมไพเนยล (Pineal Gland)

ตอมไพเนยลมขนาดเลก รปกรวย แบน

ประกอบดวยเซลล Pinealocyte ซงเปนแหลง

สรางฮอรโมนเมลาโตนน (Melatonin) ทสรางมา

จากสารซโรโตนน (Serotonin) เมอเขาสวยรน

ตอมจะฝอลงจนมขนาดเลก

การออกฤทธของฮอรโมนเมลาโตนน

ในสตวมกระดกสนหลงพวกกบ เมลาโตนนจะทาใหเมดสในเซลล เมลาโนไซตมา

รวมกลมกนบรเวณนวเคลยส ทาใหสผวจางลง ซงออกฤทธตรงขามกบ MSH

ในคน เมลาโตนนออกฤทธกดการทางานของอวยวะเพศ โดยออกฤทธทตอมใต

สมอง กดการหลง LH และ FSH ทาใหเปนหนมสาวชาลง สาหรบในผใหญยงไมทราบ

หนาททชดเจน แตจากการทดลองในหน พบวา การหลงของฮอรโมนขนอยกบปรมาณแสง

รปท 7.5.8 ทต งของตอมไพเนยล

CU 474

356

สวาง คอ เมออยในทไมมแสงหรอตาบอดจะมการหลงฮอรโมนมาก สตวทอยในทมแสง

ตลอดเวลาจะมการหลงฮอรโมนนอย

ตอมธยมส (Thymus Gland)

ตอมธยมส เปนตอมทอยระหวางกระดกอก (Sternum) กบหลอดเลอดใหญของ

หวใจ มรปรางเปนสามเหลยมสองอนตดกน ในทารกตอมจะมขนาดใหญ และใหญทสด

ในชวงวยหนมสาว และจะลดขนาดเลกลงในวยผใหญ ทาหนาทสรางและหลงฮอรโมนธย

โมซน (Thymosin) ซงออกฤทธตอการเจรญเตบโตของเซลลเมดเลอดขาว พวก T-lymphocyte

ในภมคมกนรางกาย เกยวกบปฏกรยาภมแพ การปฏเสธเนอเยอแปลกปลอมทนามาปลก

ถายเขากบรางกาย ชวยปองกนการตดเชอไวรส รา และแบคทเรยบางชนด เชน แบคทเรย

โรควณโรค เปนตน

การควบคมการทางานของฮอรโมน

ฮอรโมนบางชนดสรางและหลงออกมาทนทโดยไมตองมการเกบไวกอน การควบคม

การหลงจงเปนการควบคมการสรางดวย ซงมหลายวธ

1. การควบคมแบบปอนกลบ (Feedback Control) เปนวธการควบคมตวเอง

(Self Regulation) คอ อวยวะเปาหมายจะสรางสารออกมายบยงการทางานของตอมไรทอ

ใหมการหลงฮอรโมนออกมามากขนหรอนอยลง ถาเปนปอนกลบทางลบ (Negative

Feedback) ฮอรโมนทหลงออกมามากจะไปยบยงการหลงของตวเองทตอมไรทอโดยตรง

หรอทางออม แตถาเปนปอนกลบทางบวก (Positive Feedback) ฮอรโมนทหลงออกมา

มากจะไปกระตนการทางานของตอมไรทอใหมการหลงฮอรโมนเพมขน

2. การควบคมโดยระบบประสาท (Neural Control)

การควบคมทางตรง ตอมทเจรญมาจากเนอเยอของเซลลประสาทจะถกควบคม

โดยระบบประสาทสวนกลาง เมอมการกระตนระบบประสาทจะมกระแสประสาทสงไปตาม

เสนใยประสาททไปควบคมตอมไรทอ ทาใหเกดการหลงฮอรโมนไดทนท

การควบคมทางออม เซลลประสาทสรางสารเคมทเรยกวา Neuroendrocrine

Hormone หรอ Neurohormone เกบไวทเสนใยประสาท เมอมการกระตนประสาท กระแส

CU 474

357

ประสาทจากสมองทควบคมตอมไรทอจะกระตนใหมการปลอยสารทเกบไวเขาสกระแส

เลอด

3. การควบคมโดยสารอนในกระแสเลอด สารทไมใชฮอรโมนสามารถทาหนาท

ควบคมการหลงฮอรโมนได เชน กลโคสในเลอดทควบคมการหลงอนซลนและเกลอแรใน

เลอดควบคมการหลง ADH เปนตน

สารฟโรโมน (Pheromone)

ฟโรโมน เปนสารเคมทส งมชวตสรางขน แลวปลอยออกจากรางกายซงไปมผลตอ

สงมชวตตวอนในสปชสเดยวกน ใหเกดการแสดงออกทางพฤตกรรม หรอการเปลยนแปลง

ทางสรรบางอยาง สงมชวตสามารถรบฟโรโมนเขาสรางกายได 3 ชองทาง คอ

1. ทางกลน (Olfaction) พบในแมลงหลายชนด สวนมากมผลในการดงดดเพศตรง

ขามใหเขามาหา หรอบอกตาแหนงทอย หรอเปนการสงสญญาณเตอนภยในกลมสงมชวต

ชนดเดยวกน

2. การกน (Ingestion) เชน ผงนางพญาทสรางสาร Queen Substance ทบรเวณ

ปากสาหรบใหผงเพศเมยทเกดใหมกน ซงสารนจะยบยงการเจรญของรงไข ทาใหผงพวก

นเปนหมน จดเปนกลมผงงาน (Worker)

3. การดดซม (Absorption) พบเฉพาะในสตวไมมกระดกสนหลง เชน แมงมม

แมลงสาบ โดยตวเมยจะปลอยสารฟโรโมนไวตามทางทมนผานไป ถาตวผผานมาและ

สมผสกบสาร จะดดซมเขาสรางกายไปกระตนใหเกดความตองการทางเพศ และตดตามตว

เมยเพอทาการผสมพนธ

ประเภทของฟโรโมน (Type of Pheromone)

1. รลสเซอร ฟโรโมน (Releaser Pheromone) เปนฟโรโมนทมผลโดยตรงตอ

ระบบประสาทสวนกลางของสตว เมอไดรบจะเกดปฏกรยาตอบสนองทนท เปนฟโรโมนท

สอสารในหลายเรอง คอ ดงดดเพศตรงขามใหเขามาทาการผสมพนธ ซงพบไดในสตว

ทวไป รวมทงสตวเลยงลกดวยนม กระตนใหเกดพฤตกรรมการตอส เชน หน 2 ตวทเคย

อยดวยกนอยางปกต เมอไดรบสารฟโรโมนทาใหเกดการตอสกนใชสอสารวาเปนสปชส

CU 474

358

เดยวกน และสอสารเกยวกบตาแหนงทอย เชน มดจะปลอยสารไวตามทางทมนเดนไปยง

แหลงอาหารหรอรงใหม ทาใหมดทเดนตามมาทหลงไปไดถก

2. ไพรเมอร ฟโรโมน (Primer Pheromone) เปนฟโรโมนทมผลตอตอมสมองสวน

หนา ทาใหมปฏกรยาตอบสนองชามาก ตองใชเวลากระตนนาน เชน สารทขบออกมาจาก

ปลวกวรรณะทหาร และวรรณะสบพนธ ถาตวออนกนสารนเขาไปจะทาใหเจรญไปเปน

ปลวกงาน ในสตวเลยงลกดวยนานมสวนมากสรางมาจากตวผทปลอยออกไปกระตนการ

เปนสด (Estrus) ของตวเมย ทาใหมการตกไขเรวขน ในหนทกาลงตงทองถาไดรบสารน

จากตวผแปลกหนาจะขดขวางการฝงตวของตวออน และกลบไปมการตกไขตามปกต

3. อมพรนตง ฟโรโมน (Imprinting Pheromone) เปนฟโรโมนททาใหเกดการฝงใจ

การไดรบหรอไมไดรบฟโรโมนในชวงวกฤตของการเจรญเตบโตของสตวจะมผลทาให

เกดปฏกรยาตอบสนองในตอนทโตเตมวย ดงนนพฤตกรรมบางอยางทขาดหายไปในสตว

ทโตเตมวยจงเกดจากการไดรบหรอไมไดรบฟโรโมนในตอนทเปนตวออนมากอนนนเอง

CU 474

359

แบบฝกหดทายบท

1. ระบบยอยอาหารของคน ประกอบดวยอวยวะอะไรบาง

2. การยอยเชงกลเกดขนทอวยวะใดบางในระบบยอยอาหาร

3. การยอยเชงเคมในกระเพาะอาหารเปนการยอยสารอาหารชนดใด

4. ตบทาหนาทควบคมระดบนาตาลในเลอดดวยวธการใด

5. กระเพาะอาหารของคนมการปองกนไมใหเอนไซมยอยตนเองดวยวธการใด

6. ลาไสเลกมกสวน แตละสวนทาหนาทอะไรบาง

7. หนาทหลก (main function) ของลาไสใหญ คออะไร

8. เอนไซมสวนใหญททาการยอยอาหารสมบรณเปนโมเลกลเดยว คอ กรดอะมโน

และกรดไขมนหลงมาจากอวยวะใด

9. สารอาหารทไดจากการยอยจะถกลาเลยงผานเยอเซลลบลาไสโดยกระบวนการใด

10. ระบบหมนเวยนโลหตแบบเปด มการหมนเวยนอยางไร พบในสตวชนดใด

11. เลอดในเสนเวนไหลเวยนได มวธการอยางไร และมปจจยใดชวย

12. ถาลนหวใจทกนระหวางหองบนซายและลางซายถกทาลายจะทาใหเกดผล

อยางไร

13. เมดเลอดแดงของสตวเลยงลกดวยนานม เมอเตบโตเตมทแลว นวเคลยสจะ

สลายไป เซลลเมดเลอดทไมมนวเคลยสจะมผลตอการทาหนาทหรอไม อยางไร

14. ลกษณะททาใหเสนเลอดฝอยเหมาะสมในการทาหนาทแลกเปลยนสารเขาออก

เสนเลอดคออะไร

15. เสนนาเหลองฝอย (Lymph Capillary) มความแตกตางกบเสนเลอดฝอย

(blood Capillary) อยางไร

16. สารทไมพบอยในทอนาเหลองคอสารชนดใด

17. เมอมแอนตเจน (antigen) เชน เชอโรคหรอสารพษเขาสรางกาย เลอดจะม

ปฏกรยาตอบสนองอยางไร

18. ขณะใหนาเกลอ 0.80 % เขาทางเสนเวนทบรเวณแขนของผปวย ถาม

ฟองอากาศหลดเขาไปดวยจะเกดผลอยางไร

19. อาการความดนโลหตตาเกดจากสาเหตใด

20. การจาแนกหมเลอดในระบบ ABO มหลกการอยางไร

CU 474

360

21. ผปวยทมเลอด Rh- จะรบเลอดของคนทมเลอด Rh

+ ทมหมเลอดระบบ ABO

ตรงกนไดหรอไม เพราะเหตใด

22. อธบายภาวะเลอดของแมกบลกเขากนไมได (erythroblastosis fetalis) วาเกด

จากอะไร และมผลอยางไร

23. การฉดทอกซอยดเพอปองกนโรคคอตบทาใหเกดภมคมกนอยางไร

24. สารแอนตบอด (antibody) ซงสรางโดยเมดเลอดขาว จะมการลาเลยงไปยง

สวนตาง ๆ ของรางกายอยางไร

25. พลงงานทไดจากการหายใจ เกดขนจากกระบวนการสลายโมเลกลสารอาหาร

ในขนใดมากทสด

26. เนอเยอสตวมกระดกสนหลงชนสงทสามารถหายใจแบบไมใชออกซเจนไดด

เปนพเศษคออะไร

27. กระบวนการหายใจแบบใชออกซเจนใหพลงงานมากกวาการหายใจแบบไมใช

ออกซเจน เพราะอะไร

28. ถาความดนภายในถงลมปอดเพมขนจะมผลดหรอไม เพราะเหตใด

29.หลงจากวง 400 เมตร เซลลกลามเนอของผว งจะเปลยน pyruvate ไปเปนสาร

อะไร และในกระบวนการนจะไดสารชนดใด

30. ขณะทหายใจออกจะเกยวของกบการทางานของกลามเนอชนดใดบาง อยางไร

และมผลทาใหความดนอากาศในปอดเปนอยางไร

31. ในกระบวนการถายทอดอเลคตรอน เพอสราง ATP สารตวกลางท

รบอเลคตรอนมอะไรบาง

32. เมอการหายใจเกดขนออกซเจนจะถกเปลยนไปเปนสารชนดใด และ CO2 ท

เกดขนสวนใหญไดมาจากปฏกรยาในชวงใด

33. ออกซเจนทาหนาทอะไรบางในกระบวนการหายใจระดบเซลล

34. ถากลนหายใจชวคราว จะมผลตอระดบ pH ในเลอด และการรวมตวของ

ฮโมโกลบนกบออกซเจนอยางไร

35. ไกลโคไลซส วฏจกรเครบส และกระบวนการถายทอดอเลคตรอน เกดขนท

สวนใดของเซลลบาง

36. การกาจดของเสยทเปนของเหลวโดย Flame cells พบในสตวอะไร

CU 474

361

37. สารทผานโกลเมอรลสของหนวยเนฟรอนของไตมสภาพคลายกบสารชนดใดใน

รางกาย

38. บรเวณใดของหนวยเนฟรอนของไตทมการดดกลบนา และสารทมประโยชนตอ

รางกายไดมากทสด

39. คนทดมเบยรมาก จะปสสาวะบอย และมปรมาณมาก เปนเพราะอะไร

40. เมอดมนามาก จะปสสาวะมาก เปนเพราะอะไร

41. เพราะเหตใดขณะนอนหลบตอนกลางคนไตจงทาหนาทกรองและปสสาวะ

ออกมาไดนอยกวาขณะทางานตอนกลางวน

42. ขณะมไข อณหภมของรางกายจะเพมสงกวา 37 ◌C เกดจากอะไร และม

ประโยชนอยางไรตอรางกาย

43. เหงอกของปลานาเคม นอกจากใชในการหายใจแลวยงทาหนาทอะไร

44. อาการตวสนขณะปสสาวะใกลจะเสรจ เปนความผดปกตของรางกายหรอไม

เพราะอะไร

45. ศนยกลางการทางานของระบบประสาทอตโนมตอยทใด

46. ผทเปนโรคพษสราเรอรง มกมสมรรถภาพในการทางานตากวาคนปกตในวย

เดยวกน เพราะอะไร

47. เมอถกมดบาดแลวรสกเจบ การรสกเจบเปนผลจากการสงงานของศนย

ประสาททใด

48. เมอเซลลประสาทถกกระตน เยอหมเซลลจะยนยอมใหอออนชนดใดผานเขาไป

ไดมาก

49. ขณะทชายคนหนงเดนเลาะตามชายคาอาคารรานคา เขาสามารถกมศรษะจาก

ไมทย นออกมาไดอยางกะทนหน การกระทานอาศยการสงงานจากสวนใดในระบบประสาท

50. การเคลอนทของกระแสประสาทในเสนประสาทใด ๆ ขนอยกบปจจยอะไร

51. ใยประสาทแอกซอนทมเยอไมอลนหม การเปลยนแปลงของประจบวกและ

ประจลบจะเกดทบรเวณใด

52. คนทเมาสราจด แลวมอาการพดผด เดนพลาด และหายใจไมสะดวก เกดจาก

การทางานผดปกตของศนยควบคมในสมองสวนใดบาง ตามลาดบ

53. ขณะทไฟไหมบานหลงหนงชายเจาของบาน สามารถแบกตเยนขนาดใหญหน

ไฟออกมาได เปนผลมาจากการหลงฮอรโมนชนดใด และฮอรโมนนออกฤทธทอวยวะใด

CU 474

362

54. Vasopressin มอทธพลตอการทางานทสวนไหนของหนวยไตมากทสด

55. อวยวะใดททาหนาทท งหลงเอนไซมและฮอรโมน

56. การขยายพนธสตวเศรษฐกจ เชน ปลา เพอใหมปรมาณมากและรวดเรว วธท

รวดเรวและใหผลสาเรจสง คอ การใชฮอรโมนอวยวะใด

57. ฮอรโมนไทรอกซนในเดกทาหนาทควบคมเกยวกบเรองอะไร

58. ฮอรโมนทสรางจากเซลลประสาท คอ ฮอรโมนอะไร และทาหนาทอยางไร

59. ฮอรโมนชนดใด มกลไกการออกฤทธทเกยวของกบการทางานของยนในเซลล

เปาหมาย

60.ตอมหมวกไต ตบ และไอสเลต ออฟ แลงเกอร ฮานส ของสตวเลยงลกดวย

นานมทาหนาทรวมกนในเรองใด

Knowledge of Life ความรู้วิชาการสำหรับ ... ·...

Documents

Transcript of Knowledge of Life ความรู้วิชาการสำหรับ ... ·...